I. BEROVO...m se sre}avaat fragmenti od rimska keramika, pi-tosi i grade`en materijal, a vo gorniot...

I. BEROVO 9

I. BEROVO

1. Berovo ..................................................................... 9 2. Budinarci ............................................................... 10 3. Vladimirovo .......................................................... 10 4. Dvori{te ................................................................ 11 5. Ma~evo ..................................................................... 12 6. Mitra{inci ........................................................... 12 7. Negrevo ................................................................... 13 8. Pan~arevo ............................................................... 13 9. Peh~evo ................................................................... 13 10. Ratevo ...................................................................... 14 11. Robovo ...................................................................... 14 12. Rusinovo .................................................................. 14 13. Smojmirovo ............................................................. 15 14. Umlena ..................................................................... 15 15. Crnik ....................................................................... 15 16. îflik .................................................................... 15

1. BEROVO

Breza, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 12 km isto~no od gradot, na prostor od okolu 300 x 200 m se sre}avaat fragmenti od rimski pokrivni }era-midi, pitosi i kerami~ki sadovi. Ovde se najdeni nekolku rimski i starohristijanski moneti koi se ~uvaat vo Muzejot na Makedonija. (A.K.)

Vr~vite, nekropola – tumuli od èleznoto vreme. Se nao|a na okolu 5 km isto~no od gradot, na desna-ta strana od dolinata na Bregalnica, na teren {to se {iri od dvete strani na polskiot pat za û~ur-skite Kolibi. Do nivata na T. Sokolovski ima 4 tu-muli, naredeni vo linija istok-zapad, na rastojanie od 20 m eden od drug. Tumulot I, {to leì na jugoisto~niot kraj, e prili~no dobro za~uvan i ima pre~nik vo osnovata od okolu 16 m i viso~ina od 1,5 m. Drugite mogili se dosta o{teteni od erozija i od divo kopawe taka {to oblikot i dimenziite ne moàt to~no da im se odredat. Gara{anin M. i D., 1959, 73. (V.S.)

Gradi{te, naselba i nekropola od docnoanti~koto vreme. Leì 7 km isto~no od gradot, na rid {to se izdiga visoko nad leviot breg na Bregalnica. Na zaramnetoto plato bilo najdeno malo depo na rim-ski moneti koi se ~uvaat kaj J. Arnaudovski. Vid-livi se i ostatoci od nekropola. Mikul~i} I., TIR , 25. (A.K.)

Dolno Gradi{te ‡ Jablanica, naselba od rimskoto vreme. Na 3,5‡4 km od seloto, na leviot breg na Bregalnica se sre}avaat ostatoci od gradeèn ma-terijal. (D.G.)

Kelaklevec, naselba od docnoanti~koto vreme. Vo podno`jeto na eden visok rid {to se nao|a levo od patot Berovo-Sandanski, a na 13 km jugoisto~no od

gradot, pri obrabotuvaweto na zemjata se otkrieni temeli od objekti, fragmenti od kerami~ki sadovi, ranovizantiski moneti i èlezni alatki. Ma-terijalot se ~uva kaj J. Arnaudovski. (A.K.)

Kova~ilnica, utvrdena naselba od èleznoto i docnoanti~koto vreme i sredniot vek. Se nao|a na 7 km isto~no od Berovo, levo od koritoto na Bre-galnica, na viso~ina skriena vo planinskiot pre-del. Ju`nata i severnata strana ñ se strmni i op-kruèni so suvodolici, dodeka drugite dve se mal-ku poblagi i preku mali preslapi se nadovrzuvaat na ridot Gradi{te. Na samiot vrv na viso~inkata ima elipsoviden prostor, so dimenzii od 25 x 15 m, opkruèn so ostatoci od bedem i re~isi celiot po-krien so kr{en kamen i zgura od topena ruda. Na padinite, osobeno od zapadnata i jugozapadnata strana, se sre}avaat fragmenti od atipi~na kera-mika od èleznoto vreme, kako i od docnoanti~ko-to vreme. Lokalitetot e dosta prekopan od traga~i po zlato. Gara{anin M. i D., 1959, 69. (V.S.)

Ku}ata, naselba od rimskoto vreme. Na okolu 6 km isto~no od Berovo, vo planinskite predeli, vo ni-vata na K. Kuskinci se sre}avaat fragmenti od pi-tosi i kerami~ki sadovi, a bile najdeni i rimski moneti. (D.G.)

Linako, naselba od docnoanti~koto vreme. Se nao-|a na severniot kraj na ve{ta~koto ezero, 8 km od-dale~eno od Berovo. Na prostor od okolu 200 x 200 m se sre}avaat fragmenti od rimska keramika, pi-tosi i gradeèn materijal, a vo gorniot del se za-beleùvaat temeli od objekti. (A.K.)

Pa{ajlov Preslap, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 5 km od Berovo, vo nivata na Q. Dimov-ski se sre}avaat fragmenti od docnoanti~ka kera-mika, pitosi i gradeèn materijal. Najdeni se i rimski moneti. (A.K.)

Popov Rid, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Na severnata periferija na Berovo se izdiga nizok rid koj ima zaramneto plato so dimenzii od 270 x 150 m. Vidlivi se ostatoci od temelite na bedemot, a se sre}ava i mnoèstvo fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, pokrivni }eramidi i drugo. Bile pronajdeni rimski i ranovizantiski moneti, od koi nekolku se otkupeni za Muzejot na Makedonija. (A.K.)

Sveti Arhangel Mihail, srednovekovni jami. Vo dvorot na manastirot, vo 1974 god., pri nivelira-weto na terenot se otkrieni ~etiri jami od koi tri se istraèni od Zavodot i muzej vo [tip. Jami-te imale stopanski karakter, odnosno sluèle za skladirawe na ìto (ambari). Beldedovski Z., 1988, 245. (Z.B.)

I. BEROVO 10

Selca, naselba od rimskoto vreme. Na 12 km isto~-no od Berovo, pod ridot Plastica, na prostor od 600 x 500 m se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, pokrivni }eramidi, a spored iska-zite na J. Arnaudovski od Berovo, bile pronajdeni rimski i ranovizantiski moneti koi se ~uvaat kaj J. Arnaudovski. (A.K.)

[abansko Gradi{te, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Na mestoto kade {to Ratevska Reka se vleva vo ve{ta~koto ezero, na eden visok rid {to ima za-ramnet prostor od 150 x 100 m se gledaat ostatoci od naselba za{titena so bedem. Na povr{inata se sre}avaat kr{eni kamewa i drug gradeèn ma-terijal, a eden celosno za~uvan pitos se ~uva kaj B. Koledavski od Berovo. (A.K.)

[irok Dol, mogili od docnoanti~koto vreme. Lo-kalitetot, koj se nao|a vo dolinata na Jablanica, ima 6 mogili so pribli`ni dimenzii od 20 m vo os-novata i viso~ina od 2 do 4 m, obrasnati so drvja. Gara{anin M. i D., 1959, 73. (A.K.)

2. BUDINARCI

Avlija, nekropola ‡ mogila od rimskoto vreme. Ju`no od seloto, na leviot breg na Bregalnica ima golema mogila so pre~nik vo osnovata od okolu 30 m i za~uvana viso~ina od 2‡4 m. Gara{anin M. i D., 1959, 74. (A.K.)

Gradi{te, gradi{te od rimskoto vreme. Na eden kilometar zapadno od seloto se nao|a visok rid, od tri strani opkruèn so koritoto na Bregalnica, na ~ie zaramneto plato se gledaat ostatoci od dob-ro utvrdena naselba, so bedem koj opkruùval pros-tor od 400 x 50 m. Gradi{teto e podeleno na tri celosti so napre~ni bedemi so {to bila obezbe-dena maksimalna za{tita. Po povr{inata se sre-}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i mnoèstvo gradeèn materijal. Spored kaùva-wata na ìtelite, bile najdeni i pove}e moneti. Gara{anin M. i D., 1959, 78. (A.K.)

Kamenica, naselba od docnoanti~koto vreme. Na okolu 4 km ju`no od seloto, od levata strana na potokot Kamenica, vo nivata na Spiro i Gligor Tren~evski, pri obrabotuvaweto na zemjata bile otkrieni temeli od objekti, a po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. Gara{anin M. i D., 1959, 79. (L.V.)

Lakite ‡ Seli{te, naselba od rimskoto vreme. Na okolu 12 km jugozapadno od seloto, vo nivata na Aleksa Parmakovski i na del od selskata utrina na leviot breg na rekata Lakite se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi. Gara{anin M. i D., 1959, 79. (L.V.)

Popovica, nekropola ‡ tumuli od èleznoto vreme. Vo isto~niot kraj na seloto, do osnovnoto u~ili{-te, na samiot izlez vo pravecot na seloto Ma~evo, na mestoto na starite grobi{ta ima 5 tumuli od koi prviot i vtoriot se oddale~eni 18 m, imaat pre~nik od okolu 13‡14 m vo osnovata i viso~ina do 1,5 m. Drugite tri tumuli se locirani na 200 m zapadno od prvite, rasporedeni se vo forma na triagolnik i se re~isi so isti dimenzii. Gara{anin M. i D., 1959, 74. (A.K.)

Prisoj, naselba od docnoanti~koto vreme. Na oko-lu 10 km od jugozapadnata strana na seloto i na okolu 5 km severno od lokalitetot Seli{ta, po povr{inata na nivite se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i mnoèstvo gradeèn materijal. Aleksa ûtreski otkopal golem pitos koj bil zatvoren so kamena plo~a. Na lokalitetot se najdeni pove}e moneti i orudija. Gara{anin M. i D., 1959, 79. (L.V.)

Seli{te, naselba od rimskoto vreme. Na okolu 15 km jugozapadno od seloto, vo podno`jeto na ridot, pokraj rekata, vo nivata na Aleksa ûtreski se naj-deni kerami~ki tegovi, fragmenti od kerami~ki sadovi, rimski tuli, kako i mnoèstvo gradeèn materijal. Gara{anin M. i D., 1959, 79. (L.V.)

ûka, mogila od rimskoto vreme. Na isto~nata pe-riferija na seloto, vo nivata na K. Ingininski se izdiga golema mogila so pre~nik vo osnovata od okolu 30 m i za~uvana viso~ina od 4 m. (A.K.)

ûka, s. Budinarci. ‡ Mogila od rimskoto vreme

3. VLADIMIROVO

Baraica, naselba od neolitskoto vreme i tumul od èleznoto vreme. Na 20 km jugozapadno od seloto, pod Goten, vo nivata na D. âminski i vo sosednite nivi bile najdeni fragmenti od kerami~ki sadovi i statueta. Na istoto mesto ima i pomal tumul. Gara{anin M. i D., 1959, 69. (A.K.)

I. BEROVO 11

Baraica, s. Vladimirovo. ‡ Idol od sredniot vek

Belov Jurt, srednovekovna naselba. Se nao|a na vi-sok rid na desniot breg na [irok Dol, kade {to na povr{inata se sre}ava mnoèstvo fragmenti od pokrivni }eramidi i drug gradeèn materijal. (A.K.)

Gradi{te, docnoanti~ko gradi{te. Vo planinskiot predel na \uzelxe, na eden golem rid se za~uvani urnatini od nekolku mali objekti ogradeni so yid. Lokalitetot zafa}a prostor od 70 x 50 m. (A.K.)

Gramadata, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 2 km severno od mesnosta Mogilka, vo nivata na K. ûprevski, na prostor od okolu 100 x 50 m se sre}a-vaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, po-krivni }eramidi. Otkopani se i nekolku pitosi. (A.K.)

Gramadje, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 1 km zapadno od seloto, pokraj selskiot pat {to vodi kon planinata, na prostor od okolu 400 x 100 m se sre}avaat fragmenti od pokrivni }eramidi, ke-rami~ki sadovi, pitosi, a najdeni se i nekolku rim-ski i ranovizantiski moneti. (A.K.)

\uzelxe, starohristijanska crkva. Vo blizinata na lokalitetot Gradi{te, na eden zaramnet prostor se gledaat temeli od crkva so dimenzii od 13 x 7 m. Okolu nea ima mnogu fragmenti od pokrivni }era-midi i drug gradeèn materijal. (A.K.)

Kova~ka ûka, srednovekovno gradi{te. Se nao|a na 4 km ju`no od seloto, na visoka ~uka so dominan-tna polo`ba, obrasnata vo borova {uma. (A.K.)

Materica, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Se nao|a na visok rid so dominantna polo`ba nad oko-linata, so zaramneto plato na koe se gledaat osta-toci od bedemot, a na povr{inata ima fragmenti od pitosi, pokrivni }eramidi i gradeèn materi-jal. (A.K.)

Mogilka, mogila od docnoanti~koto vreme. Se nao-|a visoko vo planinskiot predel Xumajata, pod ridot ûka. Mogilata ima pre~nik vo osnovata od 15 m i viso~ina od 2 m. (A.K.)

Seloto, srednovekovna naselba. Na desniot breg na [irok Dol ima visok rid na koj se za~uvani urna-tini od stari objekti na prostor od okolu 100 x 100 m. Spored predanieto, na ova mesto bilo staroto selo. (A.K.)

Uva{lija, naselba od èleznoto vreme. Na okolu 10 km ju`no od seloto, od desnata strana na patot {to vodi kon Kolibite, vo nivata na Mihail Petrovski se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i predmeti od èlezo. Bil najden i eden no` od ranorimskoto vreme. Gara{anin M. i D., 1959, 70. (A.K.)

Crkvi{te, starohristijanska bazilika. Na ridot Karaxuzlija, koj ima dominantna mestopolo`ba nad okolinata, na prostor od 20 x 30 m se gledaat urnatini od sakralen objekt. Lokalitetot e obras-nat so niska vegetacija. (A.K.)

4. DVORI[TE

Babini Kolibi (âplakovski Kolibi), naselba od docnoanti~koto vreme i starohristijanska crkva. Pome|u selata Dvori{te i Ratevo, pod ridovite [umanov Rid i Crkva, od dvete strani na dolot se gledaat temeli od star objekt okolu koj ima mnogu gradeèn materijal, fragmenti od kerami~ki sa-dovi i pitosi. Na ovoj prostor, do kolibata na S. Veli~kovski bil najden epigrafski spomenik pos-veten na imperatorot Karakala. Vuli¢ N., Spomenik LXXVII , 60, No. 70; Gara{anin M. i D., 1959, 80. (A.K.)

Gradi{te I , gradi{te od docnoanti~koto vreme. Na 2 km severno od selskoto u~ili{te, na vrvot na ridot se gledaat temeli od bedemot koj ograduval prostor od 250 x 200 m. Bedemot e yidan od kamen i varov malter. Vo vnatre{nosta na gradi{teto se sre}avaat mnogu fragmenti od pitosi i pokrivni }eramidi. (A.K.)

Gradi{te II , gradi{te od docnoanti~koto vreme. Na 8 km jugoisto~no od mesnosta Crnogorec se iz-diga visok rid na ~ie zaramneto plato se gledaat

I. BEROVO 12

delovi od odbranben bedem koj ograduva prostor od 12 x 80 m. Vo vnatre{nosta na gradi{teto ima te-meli od pomali objekti, kako i mnogu fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi. (A.K.)

Rabu{, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 300 m oddale~enost od Gradi{te II , pri obrabotuvaweto na zemjata se otkrieni ostatoci od postari objek-ti, a po povr{inata se gledaat fragmenti od pok-rivni }eramidi i drug gradeèn materijal. (A.K.)

Crkva, starohristijanska crkva. Vo centarot na seloto se nao|a gradeèn materijal od mala crkva. Mikul~i} I., TIR , 50. (A.K.)

5. MAÊVO

Vodniko, naselba od neolitskoto vreme. Na 2 km severozapadno od seloto, vo nivite na S. \urovski i S. Pa{ovski se sre}avaat mnogu fragmenti od ke-rami~ki sadovi. (A.K.)

Gradi{te, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Na oddale~enost od okolu 7 km od seloto, na leviot breg na Kamenica se izdiga visok rid so dominan-tna polo`ba. Na prostor od 300 x 200 m se sre}a-vaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gra-deèn materijal. (A.K.)

Grobi{ta, starohristijanska crkva so nekropola. Na 3 km severozapadno od seloto, na visoka terasa {to se izdiga nad Golem Dol se gledaat temeli od mala starohristijanska crkva so dimenzii od 8 x 5 m. Okolu nea se otkrieni grobovi gradeni od kame-ni plo~i. (A.K.)

Kara|uzlija, naselba od rimskoto vreme. Na okolu 2 km ju`no od seloto, vo neposrednata blizina na âkarevski most, po povr{inata na nivite se za-beleùvaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pito-si i mnoèstvo gradeèn materijal. Vo nivata na Jovan Bra{narovski se najdeni dolgo èlezno kopje i kamen so natpis. Gara{anin M. i D., 1959, 84. (L.V.)

Kremeni{te ‡ Seli{te, naselba od rimskoto vre-me. Isto~no od seloto vo pravecot na Robovo, od dvete strani na malata dolina severozapadno od Umlenska Reka, na blaga padina orientirana kon rekata, vo nivite na Eftim Andra{ovski i Niko-la â{inski se sre}avaat mnogubrojni fragmenti od kerami~ki sadovi i pitosi, a najdeni se i mone-ti. Gara{anin M. i D., 1959, 84. (L.V.)

Manastir, starohristijanska crkva. Na visok rid na desniot breg na Kamenica se za~uvani temeli od crkva. Dimenziite ne moàt da se odredat, bidej}i se obrasnati so niska vegetacija. (A.K.)

Ma~evo, naselba od helenisti~koto vreme. Vo 1990 godina, pri kopawe na temeli za ku}a vo dvorot na N. Stamboliski bile otkrieni ostatoci od temeli na gradbi, kerami~ki sadovi i orudija. (M.\)

Ma~evski ûki, mogili od rimskoto vreme. Pome|u selata Ma~evo i Smojmirovo, od desnata strana na selskiot pat i na okolu 1 km ju`no od seloto, pred mostot na Umlenska Reka se nao|aat dve mogili. Prvata mogila e golema, so pre~nik vo osnovata od okolu 50 m i viso~ina od 5‡6 m i e podignata na mala ramnina. Na 25 m od nea e drugata mogila so pre~nik vo osnovata od 18 m i viso~ina do 2 m. Pri trasiraweto i izgradbata na noviot asfalten pat mogilata e prili~no zase~ena na ju`niot kraj od kade bile izvadeni èlezni predmeti ‡ delovi od oprema na kola ({ini od trkala, spojnici i sl.). Naodite ne se za~uvani. Gara{anin M. i D., 1959, 76. (L.V.)

Mogila, mogila od rimskoto vreme. Se nao|a pokraj samata reka Kamenica i so obrabotuvaweto na zemjata vo golema mera e o{tetena. Ima pre~nik vo osnovata od 7 m i za~uvana viso~ina od 1,5 m. (A.K.)

Cuculo, naselba od rimskoto vreme i starohristi-janska crkva. Na 2 km severno od seloto, na visok rid koj blago se spu{ta kon seloto, na prostor od 600 x 600 m se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pokrivni }eramidi i drug gradeèn mate-rijal. Vo gorniot kraj na lokalitetot se otkrieni temeli od starohristijanska crkva. (A.K.)

êloveko, mogila od rimskoto vreme. Na 1 km se-verno od seloto i vo neposrednata blizina na lo-kalitetot Vodniko ima mogila so pre~nik vo osno-vata od 15 m i viso~ina od 4 m. (A.K.)

6. MITRA[INCI

Budica, naselba od neolitskoto vreme. Na desniot breg na Bregalnica, na niska terasa se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, prete`no so siva boja, kako i orudija od kamen. Keramid~iev A., 1979, 156. (D.G.)

Dividija, srednovekovna nekropola. Pri podigawe-to na spomenikot na padnatite borci od NOB, na visokiot rid se otkrieni nekolku grobovi. (D.G.)

Manastir, naselba od docnoanti~koto vreme i sta-rohristijanska crkva. Na 5 km ju`no od seloto, vo planinskiot predel na Kamenica, vo livadite na J. Samarxiski se gledaat gramadi od kamewa i frag-menti od kerami~ki sadovi i pitosi. Keramid~iev A., 1979, 157. (D.G.) Sveti Ilija, starohristijanska crkva. Na leviot breg na rekata Bregalnica, okolu malata crkvi~ka ‡ paraklis posveten na sv. Ilija, se nao|aat frag-menti od arhitektonska kamena plastika i od pok-rivni }eramidi. (D.G.)

I. BEROVO 13

Seli{te, srednovekovna naselba. Isto~no od selo-to, na desniot breg na rekata Bregalnica, vo nivata na Mire Majstorovski se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi. (D.G.)

[umutnica, naselba od rimskoto vreme. Najdeni se zgura od topena èlezna ruda i fragmenti od kera-mi~ki sadovi. (D.G.)

7. NEGREVO

Boro, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 2 km od seloto, na prostor od okolu 500 x 500 m se sre}a-vaat golem broj fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, pokrivni }eramidi i drug gradeèn mate-rijal. (A.K.)

Gramadi, naselba od docnoanti~koto vreme. Blizu do seloto, na golema povr{ina se sre}avaat frag-menti od kerami~ki sadovi, pitosi i mnoèstvo gradeèn materijal. Najdeni se i ranovizantiski zlatnici. Mikul~i} I., TIR, 90; Mikul~i} G., 1987, 179. (G.M.)

Kalov Dol, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 2 km severno od seloto, na povr{inata na nivite se gledaat ostatoci od pomala naselba, gradeèn ma-terijal, }eramidi i fragmenti od kerami~ki sado-vi. (A.K.)

8. PANÂREVO

Bobi{te, naselba od rimskoto vreme. Od dvete strani na patot Peh~evo-Trabotivi{te, pome|u selata Crnik i Istevnik, spored podatocite dobieni od Stojan Dimitrov, u~itel od Trabotivi{te, a i pri samata proverka na mestoto, po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i mnoèstvo gradeèn materijal. Gara{anin M. i D., 1959, 85. (A.K.)

Glavica, mogila od docnoanti~koto vreme. Desno od patot Peh~evo-Del~evo se izdiga visokiot rid Glavica. Na negoviot vrv ima mala mogila so pre~-nik vo osnovata od 10 m i za~uvana viso~ina od 1 m. Mogilata e delumno o{tetena pri {to bile otkri-eni nekolku grobovi za koi, kako i za eventualnite grobni prilozi, nema pobliski informacii. (A.K.)

Gradi{te, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Na 2 km ju`no od seloto se izdiga visok rid so domi-nantna polo`ba. Na negoviot vrv, na prostor od 30 x 70 m se za~uvani ostatoci od bedemot yidan od kr{en kamen i varov malter. Vo vnatre{nosta na gradi{teto se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, pokrivni }eramidi i dr. Najdeni se i ostatoci od topena èlezna ruda. (A.K.)

Ilina Crkva, srednovekovna crkva. Desno od patot Peh~evo-Del~evo, na mala viso~inka se gledaat te-

meli od objekt so orientacija istok-zapad i so di-menzii od 16 x 6 m. Okolu nego se sre}avaat frag-menti od srednovekovna keramika. (A.K.)

9. PEHÊVO

Bukovi}, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 3 km isto~no od seloto se izdiga viso~inka so zaram-neto plato na koe se sre}avaat temeli od gradbi, fragmenti od pitosi i par~iwa zgura. Najdeni se i moneti. Mikul~i} I., TIR, 99. (D.G.)

Vo rekata, rudnik od docnoanti~koto vreme. Na 3,5 km isto~no od seloto, po tekot na Peh~evska Reka se nao|a okno od rudnik za eksploatacija na èlez-na ruda. Mikul~i} I., TIR, 99. (D.G.)

Gradi{te ‡ Manastiri{te, gradi{te od rimskoto vreme. Na okolu 7 km od seloto, na desniot breg na Bregalnica, na visok rid so dominantna polo`ba se gledaat yidovi od odbranben bedem na tvrdina. Bedemot ograduva prostor od okolu 200 x 150 m {to e obrasnat so bukova {uma. Po povr{inata se sre-}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, po-krivni }eramidi, mnoèstvo gradeèn materijal, kako i urnatini od pove}e objekti. Bile najdeni moneti i `lezni predmeti. Gara{anin M. i D., 1959, 85. (A.K.)

Manastir, starohristijanska crkva. Na 4 km od Peh~evo, kaj mesnosta Spikovo se za~uvani urna-tini od starohristijanska crkvi~ka so dimenzii od 7 x 13 m. (A.K.)

Rudi{te ‡ Rakovec, docnoanti~ka i srednovekovna rudarska naselba. Na okolu 3 km isto~no od Peh-~evo, vo podno`jeto na Bukovi}, na edna prostrana ledina na potokot Rakovec se za~uvani ostatoci od temeli na objekti, mnogu gradeèn materijal, kako i fragmenti od kerami~ki sadovi i pitosi. Na dolniot kraj na lokalitetot ima i temeli od staro-hristijanska crkva. Vo ovoj prostor se otkrieni de-setina rudarski jami i dosta zgura od topeno èle-zo. Bilo najdeno depo na èlezni rudarski alatki i eden epigrafski spomenik koj is~eznal vo vremeto na Vtorata svetska vojna. Naodite gi ~uva J. Rizovski od Berovo. Gara{anin M. i D., 1959, 92. (A.K.)

Seli{te, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 5 km severoisto~no od seloto, na visok rid so zaram-neto plato so dimenzii od 700 x 100 m se gledaat te-meli od objekti, fragmenti od pitosi i kerami~ki sadovi. Mikul~i} I., TIR, 99. (A.K.)

I. BEROVO 14

10. RATEVO

Gradi{te, gradi{te i nekropola od docnoanti~ko-to vreme. Na isto~nata periferija na seloto, na visok rid koj ima dominantna polo`ba nad celata okolina, na zaramnetoto plato se gledaat temeli od bedem. Po celiot prostor se sre}avaat mnoèst-vo par~iwa od pokrivni }eramidi, a namesta i od kerami~ki sadovi i pitosi. Bile najdeni i nekolku moneti. Na 200 m zapadno od bedemot, na {iroka padina se gledaat konturi na grobovi gradeni od kameni plo~i. Nekolku od niv bile raskopani i, spored podatocite dobieni od ìtelite, bile pro-najdeni kerami~ki sadovi i moneti koi ne se za~u-vani. Gara{anin M. i D., 1959, 85. (A.K.)

Gradi{te, gradi{te od docnoanti~koto vreme i starohristijanska crkva. Vo predelot na Slivnica, pome|u selata Ratevo i Dvori{te, na edna mala niska ~uka se za~uvani ostatoci od pomalo utvrdu-vawe. Bedemot, od koj se za~uvani samo temelite, ograduval prostor od 150 x 120 m. Po povr{inata se zabeleùvaat temeli od objekti, fragmenti od kerami~ki sadovi i pitosi. Na 200 m ju`no od be-demot ima ostatoci od mala starohristijanska crk-va. (A.K.)

Gramadi, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 4 km ju`no od seloto, kaj selskite kolibi se nao|aat pove}e gramadi od nasobrani kamewa na prostor od okolu 100 x 100 m. Po povr{inata ima golem broj fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi, a bile najdeni i ranovizantiski moneti koi se ~uvaat kaj J. Rizovski od Berovo. (A.K.)

@iznica, naselba od docnoanti~koto vreme. Se nao|a vo predelot na Slivnica i vo blizinata na lokalitetot Gradi{te. Na prostor od okolu 200 x 100 m se sre}avaat par~iwa od pokrivni }eramidi i pitosi. (A.K.)

Manastir, starohristijanska bazilika. Vo nepos-rednata blizina na lokalitetot Gramadi se izdiga visok rid so dominantna polo`ba. Na zaramnetoto plato na vrvot ima ostatoci od starohristijanska bazilika so dimenzii od 23 x 12 m ~ii yidovi se za-~uvani do 1 m viso~ina. (A.K.)

Slatina, mogila od docnoanti~koto vreme. Vo ne-posrednata blizina na utokata na rekata Pelenica vo Ratevska Reka, vo nivata na D. Avramovski ima mogila so pre~nik vo osnovata od 12 m i viso~ina od 2 m, koja so oraweto delumno e o{tetena. (A.K.)

11. ROBOVO

Grama|e, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 3 km severno od seloto, vo nivata na D. Vorenski ima 15-tina gramadi od gradeèn materijal (kr{en kamen,

pokrivni }eramidi) i fragmenti od pitosi i kerami~ki sadovi. (A.K.)

Ormawe, naselba od docnoanti~koto vreme. Na oko-lu 4 km zapadno od seloto, vo nivata na B. Brankov-ski se sre}avaat mnoèstvo fragmenti od kera-mi~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi. (A.K.)

12. RUSINOVO

An, naselba od docnoanti~koto vreme. Se nao|a vo predelot na Xami Tepe kade {to se gledaat temeli od nekolku pomali objekti, gradeèn materijal i par~iwa od pokrivni }eramidi. (A.K.)

Gradi{te, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Na 3 km isto~no od Xami Tepe, na visok rid se nao|aat ostatoci od utvrdena naselba. Na zaramnetoto pla-to so povr{ina od 150 x 120 m, po rabovite se gle-daat ostatoci od bedemot, a vo vnatre{nosta ‡ te-meli od mali objekti. Po celiot prostor na gra-di{teto se sre}avaat fragmenti od pitosi i po-krivni }eramidi. (A.K.)

Dolno Grama|e, naselba od rimskoto vreme i staro-hristijanska crkva. Na okolu 3 km jugoisto~no od seloto, pokraj patot koj preku Xami Tepe vodi za Strumica, na povr{ina od 800 x 300 m se sre}avaat mnoèstvo fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal, a se konstatirani i temeli od pove}e objekti. @itelite otkopale nekolku golemi pitosi, a na{le i moneti. Na ju`niot kraj na lokalitetot se najdeni temeli od crkva. (A.K.)

Dunkovec, mogila od rimskoto vreme. Na 200 m des-no od glavniot pat Berovo-Xami Tepe ima osamena mogila koja e dobro za~uvana, so pre~nik vo osnova-ta od 2,5 m i viso~ina od 4‡5 m. (A.K.)

Petrovo Brdo, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 2 km ju`no od seloto, na prostrano plato se sre-}avaat mnogu par~iwa od pokrivni }eramidi ~ija koncentracija e osobeno golema vo nivata na J. [arkovski. Spored nekoi podatoci, bile najdeni vodovodni cevki, golem pitos i moneti od Domici-jan. Gara{anin M. i D., 1959, 85. (A.K.)

Pla{ica, naselba ‡ vikus od docnoanti~koto vre-me. Na 3 km ju`no od seloto, na golema povr{ina se gledaat ostatoci od gradbi, vodovodni cevki i fragmenti od kerami~ki sadovi i pitosi. Najdeni se i moneti. Mikul~i}, I,., TIR , 110. (A.K.) Terzievec, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 1 km zapadno od Petrovo Brdo, na prostor od okolu 200 x 200 m ima mnogu ostatoci od pokrivni }era-midi, fragmenti od kerami~ki sadovi, kako i gra-madi od kr{en kamen izvaden od temelite na stari objekti. (A.K.)

I. BEROVO 15

Crkvi{te I , starohristijanska crkva. Na isto~ni-te padini na ridot Petlec se za~uvani urnatini od mala crkva. (A.K.)

Crkvi{te II , starohristijanska crkva. Vo blizi-nata na mesnosta ûka se za~uvani ostatoci od ma-la crkva okolu koja se nao|aat par~iwa od pokriv-ni }eramidi. (A.K.)

ûka, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Na 5 km zapadno od seloto, desno od patot Berovo-Strumi-ca, na mala niska ~uka so zaramnet prostor od oko-lu 100 x 100 m se gledaat ostatoci od bedemot na utvrduvaweto. Vo vnatre{nosta na tvrdinata ima urnatini od desetina pomali objekti. (A.K.)

Xami Tepe, srednovekovna crkva. Od levata strana na patot {to vodi od Berovo za Strumica, na visok rid {to dominira nad okolniot teren se za~uvani ostatoci od crkva. (A.K.)

13. SMOJMIROVO

Brestovi, naselba od docnoanti~koto vreme. Se na-o|a severozapadno od seloto, me|u atarite na Um-lena, Robovo i Smojmirovo, levo od patot Berovo-Del~evo. Pretstavuva blaga padina {to se protega od istok kon zapad, vo pravecot na seloto Ma~evo. Na povr{inata ima gradeèn kamen i golem broj fragmenti od grade`ni }eramidi, kako i od kera-mi~ki sadovi so siva boja od III-IV vek. Vo nivata na Alekso Tagarski se zabeleùvaat ostatoci od temeli na yidovi vo koi se vgradeni rimski tuli. Vo 1952/53 godina slu~ajno bile otkopani pove}e zlatni moneti (depo), od koi 5 solidi od Justin I i Justinijan I otkupil Narodniot muzej od [tip. Gara{anin M. i D., 1959, 85; Mikul~i} I., TIR , 117; Mikul~i} G., 1987, 179. (V.S.)

Milina Crkva, starohristijanska crkva. Od levata strana na patot za Berovo, na visokiot rid kade {to e podignata novata crkva bile otkrieni teme-li od postar objekt, verojatno crkva. Gara{anin M. i D., 1959, 86. (A.K.)

14. UMLENA

Gramadna, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 5 km severno od seloto, vo nivite na N. Bazliski i B. Ra~evski ima golemi gramadi od kamewa, pokrivni }eramidi, pitosi i fragmenti od kerami~ki sadovi. Na nekolku mesta vo nivite se otkrieni i temeli od objekti. (A.K.)

Mogila, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 2 km severno od seloto, na prostor od okolu 600 x 600 m

se sre}ava mnoèstvo gradeèn materijal, kr{en kamen, pokrivni }eramidi, a namesta i fragmenti od kerami~ki sadovi i pitosi. Gara{anin M. i D., 1959, 87. (A.K.)

15. CRNIK

Orni~e, nekropola ‡ mogili od rimskoto vreme. Na desnata strana od patot Peh~evo-Del~evo, na golema terasa ima dve mogili so pre~nik vo osno-vata od okolu 18 m i za~uvana viso~ina od 3 m. Ed-nata e vo golema mera o{tetena. (A.K.)

16. ÎFLIK

Vo seloto, grob od starohristijanskoto vreme. Ved-na{ pokraj patot za Peh~evo, od negovata leva strana, vo dvorot na Lefter, vo 1982 godina e ot-krien grob so orientacija istok-zapad, graden od neobraboteni kameni plo~i i so poplo~en pod. (D.G.)

Gradi{te, naselba od èleznoto vreme i sredniot vek. Na ju`nata periferija od seloto se izdiga vi-sok rid so dominantna polo`ba. Na zaramnetoto plato na vrvot od ridot, po povr{inata se sre}ava-at fragmenti od kerami~ki sadovi so gruba faktu-ra, izraboteni na raka, a na ju`noto i zapadnoto podno`je se otkrieni temeli od objekti, kako i go-lem broj fragmenti od kerami~ki sadovi. (A.K.)

Preslap, mogila od rimskoto vreme. Na 1 km ju`no od seloto, pokraj patot {to vodi od îflik kon se-loto Umlena, na niska terasa ima mogila so pre~-nik vo osnovata od 12 m i za~uvana viso~ina od 2,5 m. (A.K.)

Sveta Petka, starohristijanska crkva. Na okolu 3 km severno od seloto se za~uvani temeli od mala crkvi~ka gradena od kr{en kamen i varov malter. (A.K.)

Skalata, starohristijanska crkva. Na isto~nata periferija na seloto se gledaat temeli od mala crkvi~ka, obrasnati so niska vegetacija. (A.K.)

Tumba, mogila od rimskoto vreme. Na ju`nata peri-ferija na seloto se nao|a mogila so pre~nik vo osnovata od 12 m i viso~ina od 3,5 m. Mogilata e delumno o{tetena, taka {to vo profilot se gleda-at kameni plo~i od nekolku grobni konstrukcii. (A.K.)

II. BITOLA 1. Aglarci ................................................................... 16 2. Alinci .................................................................... 16 3. Baldovenci ............................................................. 17

II. BITOLA 17

4. Bare{ani ................................................................ 17 5. Ba~ ............................................................................ 17 6. Beranci ................................................................... 17 7. Biqanik .................................................................. 18 8. Bistrica ................................................................. 18 9. Bitola ..................................................................... 18 10. Bratin Dol ............................................................. 24 11. Brod .......................................................................... 24 12. Brusnik ................................................................... 25 13. Budakovo ................................................................. 25 14. Bukovo ..................................................................... 25 15. Bukri ....................................................................... 25 16. Va{arejca ............................................................... 26 17. Velu{ina ................................................................ 26 18. Gneotino ................................................................. 27 19. Gorno Oreovo ......................................................... 27 20. Gorno Srpci ........................................................... 27 21. Gorno ârlija ........................................................ 27 22. Grade{nica ............................................................ 27 23. Dalbegovci ............................................................. 27 24. Dedebalci ............................................................... 28 25. Dihovo ..................................................................... 28 26. Dobroveni ............................................................... 28 27. Dobromiri .............................................................. 28 28. Dobru{evo .............................................................. 29 29. Dolenci ................................................................... 29 30. Dolno Aglarci ...................................................... 29 31. Dolno Orehovo ...................................................... 30 32. Dolno Orizari ...................................................... 30 33. Dolno Srpci ........................................................... 30 34. Dolno ârlija ....................................................... 30 35. Dragarino ............................................................... 30 36. Dragoàni .............................................................. 31 37. Drago{ ..................................................................... 31 38. Drevenik ................................................................. 31 39. \avato ...................................................................... 31 40. @abeni .................................................................... 31 41. @ivojno ................................................................... 32 42. Zloku}ani ............................................................... 32 43. Zovi} ........................................................................ 32 44. Ivawevci ................................................................ 33 45. Kaàni .................................................................... 33 46. Kanino ..................................................................... 33 47. Karamani ................................................................. 33 48. Kravari ................................................................... 33 49. Kremenica .............................................................. 34 50. Krklino ................................................................... 34 51. Krstoar ................................................................... 34 52. Kukure~ani ............................................................. 34 53. Laèc ....................................................................... 34 54. Lera .......................................................................... 34 55. Lisolaj ..................................................................... 35 56. Logovardi ............................................................... 35 57. Lopatica ................................................................. 35 58. Makovo ..................................................................... 36 59. Malovi{te ............................................................. 36 60. Mexitlija ............................................................... 36 61. Mogila ..................................................................... 36 62. Mojno ....................................................................... 37 63. Musinci ................................................................... 37

64. Nièpole ............................................................... 37 65. Novaci ..................................................................... 37 66. Novo Zmirnevo ...................................................... 37 67. No{pal ................................................................... 37 68. Oleveni ................................................................... 38 69. Opti~ari ................................................................ 38 70. Orehovo ................................................................... 38 71. Orle ......................................................................... 38 72. Paralovo ................................................................. 38 73. Podino ..................................................................... 38 74. Poe{evo .................................................................. 39 75. Porodin .................................................................. 39 76. Radobor ................................................................... 39 77. Ramna ....................................................................... 40 78. Rape{ ....................................................................... 40 79. Ra{tani................................................................... 41 80. Ribarci ................................................................... 41 81. Rotino ..................................................................... 41 82. Sveti Todori ......................................................... 41 83. Sko~ivir ................................................................. 42 84. Slivica ................................................................... 42 85. Smolevo ................................................................... 42 86. Staravina ............................................................... 42 87. Streèvo ................................................................ 42 88. Suvodol ................................................................... 42 89. Trap .......................................................................... 45 90. Trn ............................................................................ 45 91. Trnovo ..................................................................... 45 92. Trnovci ................................................................... 45 93. Capari ..................................................................... 46 94. Crni~ani ................................................................ 46 95. Crnobuki ................................................................ 46 96. Crnovec ................................................................... 47

1. AGLARCI

Tumba, naselba od neolitskoto vreme. Na 700 m za-padno od seloto i na okolu 500 m isto~no od Crna Reka, vo ramninata se izdiga blaga viso~inka so kru`na osnova vo pre~nik od 90 m. Po povr{inata na tumbata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, kugli~ki za pra}a, orudija od kamen i sl. (D.S.)

2. ALINCI

Tepixik ‡ Breg, naselba od neolitskoto vreme. Na okolu 400 m zapadno od seloto (kota 604), po povr-{inite na nivite se sre}avaat fragmenti od kera-mi~ki sadovi, a poretko i orudija od kamen i kre-men. (D.S.)

3. BALDOVENCI

Arbasinovec, naselba od èleznoto vreme. Se nao-|a na 1 km isto~no od seloto, na mala viso~inka {to se spu{ta kon obrabotlivite povr{ini na ZIK „Pelagonija“ . Po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi karakteristi~ni za èleznoto vreme. (D.S.)

18 II. BITOLA

4. BARE[ANI

Ota`na Maala, naselba od rimskoto vreme i docna-ta antika. Mikul~i} I., 1966, 87; Mikul~i} I., TIR, 21. (D.G.)

Seli{te, naselba i nekropola od helenisti~koto vreme, rimskoto vreme i sredniot vek. Na 1 km za-padno od seloto, na padinite na planinata Baba se sre}avaat ostatoci od naselba (fragmenti od kera-mi~ki sadovi i gradeèn materijal), a po povr{i-nata ima i kameni plo~i od grobni konstrukcii. Vidlivi se temeli od srednovekovna crkva koja, spored kaùvaweto na ìtelite, bila posvetena na sv. Varvara. Najdeni se i bronzeni moneti. (T.J.)

Slatina, naselba od rimskoto vreme. Na okolu 2,5 km isto~no od seloto, spored kaùvaweto na ìte-lite, pri obrabotuvaweto na zemjata se pronajdeni fragmenti od kerami~ki sadovi i pokrivni }era-midi. Denes na povr{inata se sre}ava mnoèstvo gradeèn materijal. (T.J.)

Tumba, naselba od bronzenoto vreme. Vo centarot na seloto se izdiga mala viso~inka so pravilna kru`na osnova. Toa e selska utrina, so nezna~itel-ni o{tetuvawa na oddelni mesta od koi poteknu-vaat fragmenti od kerami~ki sadovi od po~etnite fazi na bronzenoto vreme. Simoska D., Sanev V., 1976, 50. (D.S.)

5. BA^

Samovili, naselba i nekropola od rimskoto vreme. Najdeni se skulpturi i figuri od bronza (Pan, Hermes, Fortuna) i arhitektonska plastika. Vuli} N. , 1937, 10; Grbi¢ M., 1954, 121. (D.G.)

Tumba, naselba od bronzenoto vreme. Se nao|a vo ramninata, severno od seloto. Ima mali dimenzii, a na povr{inata se sre}avaat fragmenti od kera-mi~ki sadovi. Vuli} N. , 1937, 10. (D.S.)

6. BERANCI

Visoi, nekropola ‡ tumuli od èleznoto vreme (I i II). Se nao|a na 17 km od Bitola i na okolu 300 m od levata strana na stariot pat Bitola-Prilep, na trome|ata pome|u selata Crnobuki, Mogila i Be-ranci. Ovde u{te vo 1954 godina se konstatirani tri tumuli podredeni vo eden pravec i oddale~eni eden od drug od 300 do 500 m. So rilaweto na tere-not, na najgolemata mogila bile otkrieni grobovi so kameni plo~i, poradi {to istata godina e izvr-{eno za{titno iskopuvawe. Najdeni se 47 grobovi od kameni plo~i ‡ tip cista, radijalno rasporede-ni, opkruèni so suvoyidan prsten od kamen i cent-

ralen grob na sredinata koj e vremenski postar. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Bitola. Ma~ki} P., Simoska D., 1955; Mikul~i} I. , 1966. (D.S.)

Visoi, s. Beranci. ‡ Del od grobovite vo Tumul I od èleznoto vreme

Voden Dol, nekropola od rimskoto vreme. Mikul~i} I., TIR . 24. (D.G.)

Grabe~ka Reka, naselba od helenisti~koto i rim-skoto vreme. Mikul~i} I., TIR , 25. (D.G.)

Gradi{te, utvrdena naselba od docnoanti~koto vreme. Na 2 km zapadno pod seloto se nao|a mal rid so zaramneto plato, opkruèn so odbranbeni yido-vi koi zafa}aat prostor od 90 x 40 m. Po povr{i-nata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, gradeèn materijal, a najdeni se moneti od Justin I, Justinijan I i postari, koi se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Bitola. Mikul~i} G., 1987, 179. (G.M.)

@enski Dol, nekropola od docnoanti~koto vreme. Mikul~i} I., TIR , 25. (D.G.)

Plo~i ‡ Natselo, naselba i nekropola od rimskoto vreme.

II. BITOLA 19

Mikul~i} I.,TIR , 25. (D.G.)

Ristov Kladenec, nekropola od docnoanti~koto vreme. Mikul~i} I.,TIR , 25. (D.G.)

Crkvi{te, nekropola od ranoanti~koto i helenis-ti~koto vreme. Na okolu 2 km isto~no od seloto i na 16 km severno od Bitola, neposredno do avto-patot Bitola-Prilep, na relativno mal prostor imalo golema koncentracija na grobovi od koi Mu-zejot od Bitola istraìl okolu 70. Nekropolata egzistirala od krajot na VI do sredinata na III vek pred n.e. i vo nea se konstatirani pove}e tipovi na grobni konstrukcii, so golemi razliki vo dimen-ziite, kako i vo orientacijata. Najstarite grobovi na mestoto poznato kako Petilep, koi poteknuvaat od krajot na VI vek pred n.e., se vkopuvani na pogo-lemo rastojanie eden od drug, i toa prete`no vo ju-gozapadniot del na prostorot. Podocna, okolu niv bile vkopuvani pomladite grobovi od V do III vek pred n.e., pri {to se zabeleùva deka vo IV vek bi-le grupirani vo pomali ili pogolemi grupi. Vo grobovite od arhajskiot i klasi~niot period se pronajdeni kremirani pokojnici, dodeka od onie od III vek edni se so kremirawe, drugi so skeletno po-grebuvawe, i toa vo masivni konstrukcii. Grobovi-te od helenisti~koto vreme se yidani od tuli i vo niv ostatocite od kremiranite mo{ti zaedno so nakitot bile postavuvani vo edniot kraj, a kera-mi~kite sadovi i drugite prilozi po celiot pros-tor na grobot. Naodite se nao|aat vo Zavodot i mu-zej vo Bitola. Mikul~i} I ., 1966; Mikul~i} I., 1966a, 227; Mikul~i} I., 1972, 139. (N.P.P.)

[ukalovec, naselba od rimskoto vreme. Mikul~i} I., TIR , 25. (D.G.)

7. BIQANIK

Arbasinovec, tumul od èleznoto vreme. Se nao|a severozapadno od seloto, do patot za seloto Nova-ci. Na povr{inata se nao|aat mnogubrojni frag-menti od kerami~ki sadovi. (D.S.)

Gradi{te, fortifikacija od docnoanti~koto vre-me. Mikul~i} I., TIR , 26. (D.G.)

8. BISTRICA

Vo seloto, naselba od rimskoto vreme. Vo nepos-rednata blizina na seloto, vo nivata na Ilija Jan-~evski se nao|aat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi koi so oraweto bile isfrleni na povr{inata. Isto taka ima i gramadi od kr{en kamen. (T.J.)

Stara Crkva, nekropola od èleznoto vreme. Se nao|a vo neposrednata blizina na seloto, od seve-rozapadnata strana, i na okolu 700 m zapadno od pa-tot za Bitola, na blaga padina {to se spu{ta kon leviot breg na Bistri~ka Reka. So erozijata na zemji{teto se otkrieni grobovi gradeni od kameni plo~i ‡ tip cista, a po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Bitola. (D.S.)

Crkva Sveti \or|ija, starohristijanska bazilika. Vo 1969 godina vo dvorot na crkvata, neposredno do nejzinata severna strana, slu~ajno e otkrien del od poden mozaik, raboten so kam~iwa vo tri boi. Se raboti za mozai~en pod od starohristijanska bazi-lika. (T.J.)

9. BITOLA

Badem Baleri, depo na srednovekovni moneti. Vo severoisto~niot del na gradot, Tomo Tomovski ot-kril grob i vo nego sat~e so 60 bronzeni ~ankovid-ni moneti od XII vek i eden prsten. So isklu~ok na prstenot, naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Bitola. Aleksova B., 1955, 21. (B.A.)

Gurgur Tumba, naselba od neolitskoto vreme. Se nao|a vo ramninata 2,5 km isto~no od gradot, nepos-redno do industriskata zona kade {to se nao|aat „Bitolateks“ , „Ilinden“ i drugi pretprijatija. Ima pravilna kru`na osnova so pre~nik od 250 m i viso~ina od 3 m. Gornite povr{inski sloevi se o{-teteni od zemjodelskite raboti. Vo 1952 g. Narod-niot muzej, vo sorabotka so Filozofskiot fakul-tet od Qubqana, vr{el iskopuvawe, a vo 1981 go-dina e vr{eno novo sonda`no iskopuvawe. Rabo-tite pokaàle deka e vo pra{awe pove}eslojna na-selba, so kulturen sloj od 3,40 m vo koj se razgrani-~uvaat dva horizonta na ìveewe. Otkrienite mno-gubrojni fragmenti od kerami~ki sadovi, orudija od koska, kamen i kremen ja opredeluvaat naselbata kako srednoneolitska, a ñ pripa|a na velu{ko-porodinskata kulturna grupa. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Bitola. Simoska D., Sanev V., 1976, 41. (D.S.)

Evrejski grobi{ta, naselba od neolitskoto vreme. Na 1 km severoisto~no od gradot, vo neposrednata blizina na evrejskite grobi{ta se nao|a naselba, vo pogolem del o{tetena, vo koja se sre}avaat frag-menti od kerami~ki sadovi. (D.S.) Kale, srednovekovna utvrdena naselba. Vo nepos-rednata blizina na gradot, od severozapadnata strana, na visok rid {to dominira nad okolinata i ima nadmorska viso~ina od 894 m ima dve zaramneti platoa, so povr{ina od okolu 500 h 190 m, na koi se sre}avaat ostatoci od gradeèn materijal (re~en i kr{en kamen, varov malter, tuli i imbreksi), kako i fragmenti od kerami~ki sadovi.

20 II. BITOLA

Filipovska G., Srbinovski P., 1980, 111-121. (G.F., P.S.)

Sveta Troica ‡ Herakleja, starohristijanska bazi-lika. Na okolu 500 m jugozapadno od centralnoto gradsko podra~je, na blaga padina vo atarot na He-rakleja, vo 1970 godina e izgradena crkvata Sv. Troica, i toa vrz temeli na starohristijanska ba-zilika. Vo dvornoto mesto na crkvata ima nekolku primeroci od mermerna dekorativna plastika: me-no so baza, fragment od parapetna plo~a, kapitel i dr. Verojatno odovde poteknuva votivnata plo~a posvetena na Asklepij. Postoi mo`nost tuka da bilo locirano svetili{te posveteno na Asklepij, za{to vo neposrednata blizina se nao|a izvor koj denes se smeta za lekovit. Naodite se smesteni vo lapidariumot na Herakleja. Janakievski T., 1974, 251-254. (T.J.)

Herakleja ‡ Heraclea Lynkestis, gradska naselba od helenisti~koto vreme do sredniot vek.

Osnovana e kon sredinata na IV vek pred n.e. od strana na Filip II Makedonski, kako vaèn stra-tegiski punkt spored F. Papazoglu. Ostatocite od materijalnata kultura od helenisti~kata faza na ìvotot arheolo{ki ne se dovolno istraèni.

Kon sredinata na II vek pred n.e. Rimjanite ja osvoile Makedonija i ja uni{tile nejzinata poli-ti~ka mo}, a potoa ja pretvorile vo provincija i ja podelile na ~etiri oblasti. I pokraj vakvata sos-tojba, Herakleja, koja vleguvala vo ~etvrtata ob-last, doìveala izvesen prosperitet. Toa se dol-ì, pred sè, na izgradbata na patot Via Egnatia, na koj Herakleja bila va`na stanica. Za zna~eweto na gradot zboruva i po~esniot natpis od vremeto na Septimij Sever, vo koj na Herakleja ñ ukaùva po-sebna ~est, imeno, pokraj nejzinoto ime da se pri-klu~at i carskite gentilni imiwa.

Herakleja. ‡ Panorama na anti~kiot grad

Od objekti od rimskoto vreme vo Herakleja se otkrieni: portik so po~esni i votivni spomeni-ci, termi, teatar, a identifikuvani se i drugi ob-jekti vo ramkite na gradskite bedemi i nadvor od niv.

Vo ranohristijanskiot period Herakleja bi-la episkopsko sedi{te. Nekoi od nejzinite episko-pi se zabeleèni vo aktite na nekolku crkovni so-biri. Taka, episkopot Evgarij (Euagrius) se spome-nuva vo aktite na koncilot odràn vo Serdika vo

II. BITOLA 21

343 godina, episkopot Kvintilij (Quintilius) na so-birot vo Efes vo 449 godina, a episkopot Benignij (Benignus) vo Carigrad vo 553 godina. Od ovoj peri-od se ansamblite na Malata i Golemata bazilika, Episkopskata rezidencija, a vo faza na istraùva-we se Grobi{nata bazilika so nekropola, nadvor od gradskite bedemi, i fontanata prilepena do is-to~noto krilo na scenata na teatarot.

@ivotot vo Herakleja, kako i vo mnogu drugi anti~ki gradovi, zamira kon krajot na VI vek. Na preminot od VI vo VII vek, spored istoriskite izvo-ri, vo ovie krai{ta se doselile slovenskite plemi-wa, ~ii grobovi se najdeni pri istraùvaweto na Grobi{nata bazilika.

Portik so po~esni i votivni spomenici

Toa e trem so pravoagolna osnova, delumno otkrien, ~ij pokriv na severnata strana se potpi-ral na yid, a na ju`nata na kolonada. Pokraj sever-niot yid stoela redica od po~esni i votivni spo-menici, od koi se otkrieni tri postamenti za sta-tui so gr~ki natpis so posveta i dve statui. Na pr-viot postament od zapad, na koj e vreàn natpisot: „Na boìcata Nemeza (spomenikot go podiga) Juli-ja Tertila“ , stoela mermerna statua na Nemeza, bo-ìcata na pravdata i sudbinata, vo prirodna gole-mina. Stavot, oblekata i izgledot vo celost odda-vaat inspiracii karakteristi~ni za prvite godini na II vek. Do vtoriot postament, na koj e vreàn natpisot: „Gradot (mu podiga spomenik) na Tit Flavij Orest, dvapati prvosve{tenik i dobrotvor poradi negovata qubov kon ovoj (grad) na predlog na Gaj Marij Klavdij Vlosijan Tresonoviot (sin) vo vremeto na politarh Marij Klavdij Pulher“ , e otkriena mermerna statua na ugledniot gra|anin na Herakleja Tit Flavij Orest. Na natpisnoto po-le na tretiot postament pi{uva: „Na boìcata na pravdata“ , a na gornata ramka nad natpisnoto pole se vreàni dva stiha od Heziodoviot spev „Dela i denovi“ . Od osobeno zna~ewe za datiraweto na ovoj portik se istraùvawata na sosednata anti~ka na-selba Stibera (Styberra), glaven grad na Deriop (Derriopes). Vo hramot na boìcata Tihe vo Stibera e otkrien natpis na mermeren blok na koj e napi-{ano deka eden od obnovuva~ite na hramot bil Fi-loksen, sinot na Orest, kako i datata na obno-vuvaweto na hramot ,,ετουσ ∆οσ, odnosno 274 godina. Okolu nego se otkrieni i dve mermerni bisti. Na ednata od niv, koja pretstavuva postar ~ovek, e vre-àno imeto ΟΡΕΣΤΗΣ, a na drugata so pomlad lik, ΦΙΛΟΞΕΝΟΣ. Nema somnenie deka bistata na posta-riot ~ovek od Stibera i statuata od Herakleja se pretstavi na edna ista li~nost ‡ Tit Flavij Orest. Natpisot od Stibera e datiran vo 274 godina. Ako presmetame spored makedonskata provinciska era, }e ja dobieme 126 godina, pa i natpisot i bistata od ovoj grad bi moèle da se datiraat kon sredinata na Hadrijanovoto vladeewe. Bidej}i na bistata od

Stibera Orest izgleda nekolku godini postar vo odnos na toa kako e prikaàn na statuata od Hera-kleja, moè da se zaklu~i deka statuata na Orest vo Herakleja, a so toa i portikot so celokupniot fond na spomenici, datiraat od prvite godini na Hadrijanovoto vladeewe.

Herakleja. ‡ Spomenici vo portikot od II vek.

Termi

Isto~no od ansamblot na Malata bazilika e otkriena zapadnata polovina od terma so slednite prostorii, gledano od istok kon zapad: ‡ sala za kapewe vo ladna voda (frigidarium); ‡ sala za kapewe vo mlaka voda (tepidarium); ‡ sala za kapewe vo topla voda (caldarium); ‡ tri ogni{ta (praefurnium)

Hipokaustot e dobien na toj na~in {to podot e postaven na stolp~iwa od tuli. Niz negovite {uplini cirkuliral topliot vozduh, a ~adot od prefurniumot izleguval nadvor niz {uplivi cevki ‡ tubuli, vertikalno postaveni pokraj yidovite. Na ovoj na~in bile zatopluvani kaldariumot i te-pidariumot. Vlezot, naj~esto i najreprezentativen del, koj se o~ekuva na isto~nata strana, sè u{te ne e otkrien. Termata ne e publikuvana. Najverojatno e izgradena vo III ili IV vek, a bila vo upotreba i vo docnata antika.

22 II. BITOLA

Teatar

Vo Herakleja, koja se nao|ala vo sferata na helenskite vlijanija, so upotreba na gr~kiot jazik vo vremeto na rimskata okupacija, e izgraden tea-tar spored rimskiot tip na teatarski gradbi. Ovoj teatar e ~isto urbana gradba, izgradena vo centralno-to gradsko jadro, kako del od urbanata celost, i ja pokaùva krajnata kombinacija na prakti~ni i re-prezentativni idei na rimskata teatarska arhitek-tura. Izgraden e vo eden zafat, bez adaptacii, spored odnapred odredena koncepcija, pri {to do{le do izraz ve{tinata i znaeweto na negoviot proektant pri sintetiziraweto na elementite zemeni od di-zajnot na teatrite i amfiteatrite. Spored toa, heraklejskiot teatar pretstavuva evidenten pri-mer na rimskata teatarska arhitektura, koga tea-trite stanale arena na bespo{tedni javni pri-redbi, univerzalna gradba za zadovoluvawe na {irokiot spektar na vkusovi na negovite ìteli, raznorodni po potekloto i razli~no obrazovani. Ovoj teatar e izgraden vo vreme koga starite tea-tarski gradbi vo Grcija i Makedonija se „moderni-

ziraat“ za agonalni pretstavi. Konstruktivnite elementi na gradbata, karakterot na pretstavite {to se odrùvale vo nego i delot od eden po~esen natpis upatuvaat na pretpostavkata deka izgradba-ta na teatarot zapo~nala vo vremeto na Hadrijan, a bil daden vo upotreba vo vremeto na Antonin Pij.

Teatarot e lociran na padinata na ridot, ne-posredno nad centralnoto gradsko jadro, so ju`na ekspozicija, a za negovata izgradba maksimalno e iskoristena padinata na ridot. Prv materijalen dokaz za postoeweto na teatarot vo Herakleja e eden kosken tiket so gr~ka i latinska oznaka za ~e-tirinaesettiot red vo gledali{teto (Ι∆, XIIII ), ot-krien na akropolot so sonda`nite istraùvawa vo 1931 godina. Vtor dokaz, koj nepobitno go dokaàl postoeweto na teatarot, se sedi{tata sekundarno vgradeni vo apsidata na Golemata bazilika, ot-krieni so istraùvawata vo periodot 1936-1938 go-dina. So sonda`nite istraùvawa vo 1968 godina, vo podno`jeto na ridot, neposredno nad Golemata bazilika, prakti~no be{e odredena i negovata lo-kacija.

Herakleja. ‡ Ostatoci od slovenski ku}i vrz rimskiot teatar Teatarot vo Herakleja e izgraden spored pro-

poziciite za rimski teatri propi{ani od Vitru-vij. Gledali{teto ima polukru`na osnova so edna dijazoma od dvaeset reda sedi{ta. Vo centralniot del na gledali{teto ima loà so po~esni mesta, a od gr~kiot natpis na ~elnata strana od prviot red sedi{ta doznavame deka toj bil rezerviran za pret-

stavnici na ~etiri op{tini. Vo sredi{niot del na nadvore{niot perimetralen yid na gledali{teto se otkrieni ostatoci od kulten prostor posveten na boìcata Nemeza (Nemezion). Ogradniot yid {to ja deli orhestrata od gledali{teto e visok 2,10 m i, zaedno so za{titnata mreà nad nego, slu-èl kako sigurna za{titna bariera na gleda~ite

II. BITOLA 23

od razbesnetite ìvotni vo orhestrata (konistra). Na ovoj yid se otkrieni i tri kafezi za ìvotni od koi onoj vo zapadnoto krilo ima i tunel za do-veduvawe na ìvotnite od „{talata“ koja bila vo zapadnoto krilo na scenata. Sedi{tata se izrabo-teni od monolitni mermerni blokovi bez profila-cija, a fino se obraboteni samo gornata i ~elnata povr{ina. Vo teatarot se vleguvalo niz isto~niot i zapadniot parados, a vo gledali{teto niz poseb-ni vlezovi na isto~nata i zapadnata analema, od kade po zrakovidno postavenite nizi od skalila gleda~ite se rasporeduvale vo gledali{teto.

Orhestrata bila pokriena so siten pesok. Pred scaenae frons ne se otkrieni ostatoci od pul-pitum (bina), {to e i logi~na pojava koga se ima predvid deka orhestrata sluèla i kako poluarena. Vo sredi{niot del na orhestrata, pri istraùva-weto na nejzinata osnova, najnapred se otkri kru`-no petno so pre~nik od 4,30 m i pravoagolen doda-tok od zapadnata strana, za koe po ~isteweto se konstatira deka e dlaboko okolu 0,20 m. Imaj}i ja predvid pove}ekratnata namena na heraklejskiot teatar, pretpostavuvame deka na ova mesto, za po-trebite na scenskite pretstavi, se postavuvala dr-vena monta`na bina. Analogii za ovoj mo{ne zna-~aen podatok ima kaj teatarot vo Pergamon.

Na scaenae frons ima tri vrati od koi po ~eti-ri skalila se sleguva na nivoto na orhestrata. Vo sredi{niot del zad nea ima pet prostorii {to slu-èle za potrebite na scenskite pretstavi. Isto~-noto krilo na scenata bilo slu`ben vlez, a zapad-noto sluèlo kako „{tala“ kade {to gi ~uvale yve-rovite predvideni za programite. Desette la~no zasvodeni prostorii vo sredi{niot del na ju`nata fasada na scenata, iako konstruktivno mu pripa|aat na teatarot, ne komuniciraat so nego, tuku so pros-torot ju`no od niv, a toa e sekako teatarski plo{tad ili eventualno ulica.

Teatarot, otkako e napu{ten za upotreba, najverojatno po ediktite na carot Honorij (404 i 423 g.), so koi bile zabraneti krvavite gladijator-ski borbi i pretstavi so ìvotni, po~nal da se za-trupuva so erozijata. Terminus ante quem za negovoto napu{tawe od upotreba, koga poradi nastanatite promeni gi zagubil svojata funkcija, op{testveno-to zna~ewe i uloga, e izgradbata na Golemata bazi-lika vo ~ija apsida, kako {to e ve}e navedeno, se vgradeni sedi{tata od teatarot.

Na mestoto na ve}e napu{teniot zatrupan i o{teten teatar vo prvata polovina na VI vek e iz-gradena edna mikrostanbena celost od gradbi yida-ni so kamen i kal, koja egzistirala istovremeno so

monumentalnite starovizantiski gradbi od cen-tralnoto gradsko jadro.

Bazilika A (Mala bazilika)

Ovaa gradba e delumno otkriena so istraù-vawata pred vojnata (1936-1938) i pritoa e identi-fikuvana kako docnoanti~ka palata, dodeka nejzi-noto celosno istraùvawe e izvr{eno vo periodot 1960-1964 godina, so {to se pokaà deka se raboti za starohristijanska bazilika. Naosot so dve kolo-nadi e podelen na tri koraba. Na istok zavr{uva so apsida koja od vnatre{nata strana e kru`na i sodrì trireda supselija, a od nadvore{nata stra-na e pravoagolna. Oltarniot prostor e dekoriran so poden mozaik raboten vo tehnikata „opus sectile“ i izdvoen so mermerna pregrada, a strani~nite ko-rabi se obloèni so podni tuli. Zapadno od naosot se nao|aat u{te dve prostorii koi se vo dispropor-cija so nego. Vo prvata prostorija na zapad, koja komunicira so naosot, se otkrieni ostatoci od kru`na piscina so mermerna fijala. Spored toa, ovaa prostorija bila krstilnica, a slednata na za-pad katehumenium, so pod obloèn so mozaik izra-boten vo tehnikata „opus tessalatum“. Po izgradbata na kompleksot na Golemata bazilika, spomenatata funkcija na ovie dve prostorii verojatno bila iz-meneta. Po otkrivaweto na yidovite, arhitekton-skata plastika i podovite, tie se konzervirani i delumno rekonstruirani.

Bazilika C (Golema bazilika)

Toa e gradba so monumentalni razmeri koja gi sodrì slednite prostorii: ‡ otvoren trem so kolonada; ‡ egzonarteks; ‡ narteks; ‡ trikoraben naos koj na istok zavr{uva so polukru`na apsida zajaknata so kontrafori, {to upatuva na masivna dvokatna konstrukcija; ‡ dva severni aneksa vo prostorot okolu narteksot (protezis i |akonikon); ‡ tri ju`ni aneksa od koi dva okolu oltar-niot prostor (krstilnica so yidana piscina i kate-humenium) i eden sosema na zapad, okolu egzonar-teksot.

Podovite na navedenite prostorii bile ob-loèni so mozaici od izvonreden kvalitet, izrabo-teni vo tehnikata „opus tessalatum“, so geometriski, floralni i zoomorfni motivi. Mozaikot vo nar-teksot, remek-delo na starohristijanskata umet-

24 II. BITOLA

Herakleja. ‡ Bazilika C od V – VI vek

nost, e golema kompozicija, so povr{ina od nad 100 m2, identifikuvana kako pretstava na univerzumot. Vo centralniot del se prikaàni medaljon so evha-risti~na simbolika, pehar flankiran so parovi od eleni i ptici, {to se identifikuva so Carstvoto nebesno. Golemiot friz od drvja, grmu{ki, ptici i crvenoto ku~e (Kerber) se tolkuva kako simbol na rajot, a ìvotnite, yverovite i nivniot plen kako domen na zemjata. [to se odnesuva do bordurata od 36 oktogonalni poliwa, ispolneti so pretstavnici od vodnata flora i fauna, tie ja simboliziraat sferata na vodite {to go opkruùvaat univer-zumot. Ovoj mozaik e datiran kon krajot na V vek. Mozaicite vo ju`niot aneks na egzonarteksot i vo sredniot korab, kade {to e za~uvan i latinski do-natorski natpis, se datirani kon sredinata na V vek. Na preminot od V vo VI vek se datirani mozai-cite vo severniot i ju`niot korab, a mozaicite vo krstilnicata i katehumeniumot ‡ malku podocna od onie vo severnite aneksi.

Herakleja. ‡ Mozaik vo Golemata bazilika. Bazilikata C e podignata vrz postara grad-

ba, nare~ena Bazilika B. Za da se prikaàt nejzi-nite ostatoci, kako i temelite od postarite civil-ni objekti podignati vo ovoj prostor (gradeni od kamen i kal), postavena e betonska plo~a koja e is-tovremeno i nosa~ na podniot mozaik vo central-niot korab i za{titen pokriva~ na ostatocite od starite arheolo{ki horizonti. Bazilikata C bila vo upotreba vo V i VI vek.

Episkopska rezidencija

Arheolo{kite iskopuvawa na ovoj objekt se vr{eni vo periodot 1970-1975 godina, so paralelna

konzervacija. Otkrivawe i preventiva na zapadno-to krilo kako i poopse`ni prou~uvawa na objek-tot, sè u{te ne se napraveni. Zgradata ima trapezo-idna forma. So ju`nata strana e prilepena do gradskiot bedem. Spored anti~kata tradicija, prostoriite se rasporedeni okolu centralniot dvor koj ima bunar na sredinata. Poluksuznite odai se nao|aat vo isto~noto krilo, podredeni vo pravec sever-jug, i toa: na ju`nata strana na apsi-dalnata odaja ‡ trikliniumot, se nadovrzuvaat pro-storiite 2, 3 i 4, site obloèni so mozaici izve-duvani vo tekot na VI vek. Me|u odaite 3 i 4 se nao|a hodnik {to vodi kon isto~niot vlez vo rezi-dencijata. Preku nego se komuniciralo i so kom-pleksite na bazilikite. So pove}e fazi, a moèbi i prenameni, ovoj objekt bil vo upotreba vo perio-dot od IV do VI vek.

Bazilika D

Se nao|a vo suburbaniot isto~en del na He-rakleja. Bila podignata vrz urnatini od docnoan-ti~koto vreme, od prvata polovina na V vek. Bazi-likata e trikorabna, so polukru`na apsida i nar-teks so pastoforija. Podovite se re{eni na pove}e na~ini. Prostorot vo prezviteriumot so oltarni-ot del e so mozaici, so pretstava na dve srni kako pijat od kantaros. Podot vo centralniot korab e re{en so gusto redeni kamewa, a ju`niot korab i aneksot se poplo~eni so tuli. Vo centralniot is-to~en del na prezviteriumot, pod platformata na ~esnata trpeza e otkrien krstoviden relikvijar iz-dlaben vo mermeren blok od anti~ka spolija, vo koj bile poloèni relikvii na eden lokalen ma~enik, so koi crkvata bila osvetena. Pokraj bazilikata se otkrieni starohristijanski grobovi i podocne`ni zakopi od slovenskiot period. Bazilikata e dati-rana vo prvata polovina na VI vek. Dimitsas M. I., 1896, 257-275; Papazoglu F., 1954; Papazoglu F., 1957; Papazoglu F., 1961, 162-175; Stri~evi} \.,1961, 35-43; Ma~ki} P., Mikul~i} I., 1961, 45-73; Cvetkovi} Toma{evi} G., 1965, 9-32; Medi} M., 1965, 35-72; Madi} M., 1965a, 67-75; Cvet-kovi} Toma{evi} G., 1967, 5-67; Papazoglu F., 1970a, 99-113; Cvetkovi} Toma{evi} G., 1973; Cvet-kovi} Toma{evi} G., 1978, 187-204; Maneva E., 1979; Janakievski T., 1982/83; Janakievski T., 1987; Soko-lovska V., 1987, 32; Maneva E., 1988, 175-186; Maneva E., 1989, 51-64; Aleksova B., 1995, 212-213. (T.J.)

10. BRATIN DOL

Magare{ko Mov~e, pat od rimskoto vreme. Na oko-lu 600 m zapadno od seloto se gledaat ostatoci od star pat ‡ kaldrma, osobeno vo nivata na \or|i Sterjoski. Vsu{nost, toj e del od anti~kata trasa

II. BITOLA 25

na patot Via Egnatia, koj doa|al od Resen minuvaj}i pod seloto Rotino. Tragi od patot se najdeni i vo mesnosta Crvenik, vo nivata na Vangel Naumovski, koja leì vo neposrednata blizina na Bratin Dol. (T.J.)

Sv. Spas, srednovekovna crkva so nekropola. Crk-vata Sv. Spas, koja se nao|a vo seloto, e izgradena vo 1925-26 godina, vrz temeli od postara crkva, yi-dana so kamen i varov malter. Okolu nea se najdeni grobovi postaveni vo pravec istok-zapad, yidani od siten kamen i pokrieni so monolitni kameni plo-~i. (T.J.)

Stari Lozja, naselba od rimskoto vreme. Na okolu 500 m severno od seloto, na dvete strani od patot Bitola‡Ohrid, po povr{inata na nivite se gledaat temeli od yidovi od kamen i varov malter, kako i fragmenti od kerami~ki sadovi i pitosi. Najden e eden pitos, celosno za~uvan, koj e smesten vo zbirkata na Muzejot vo Bitola. Kosta Ivanovski, ìtel od ova selo, na{ol dve sinxir~iwa na koi imalo prika~eni pari. Naodite ne se za~uvani. (T.J.)

11. BROD

Bela Crkva, naselba od neolitskoto vreme. Se na-o|a vo neposrednata blizina na utokata na Ele{ka Reka vo Crna Reka. Po povr{inite na nivite ima mnoèstvo fragmenti od kerami~ki sadovi i oru-dija od kamen i kremen. GrbiÊ M., 1954, 114. (D.S.)

Brailovo, fortifikacija od docnoanti~koto vre-me. GrbiÊ M., 1954, 121, 125. (D.G.)

Brod, naselba od rimskoto vreme. GrbiÊ M., 1954, 114. (D.G.)

Grdilovo, naselba od docnoanti~koto vreme. Mikul~i} I., TIR , 30. (D.G.)

Saraj, nekropola od èleznoto vreme. Pod seloto, na leviot breg na Crna Reka, pri regulacijata na nejzinoto korito vo 1954 godina bila otkriena nek-ropola na koja vo istata godina se izvr{eni za{-titni iskopuvawa. Grobnite konstrukcii se od si-vozelen {krilec i vo oblik na cista. Od grobni prilozi se najdeni kerami~ki sadovi i nakit od bronza koi se ~uvaat vo Muzejot vo Bitola. Ma~ki} P., Simoska D., Trbuhovi} V., 1960, 199-208. (D.S.)

Xepen, naselba od èleznoto vreme. Se nao|a 1,5 km severoisto~no od seloto, na ridot nare~en Strmen Rid, kota 820, koj dominira nad dolinata na Crna Reka. Na povr{inata na {irokoto zaramneto plato se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi. (D.S.)

12. BRUSNIK

Ilkova ê{ma, naselba od rimskoto vreme. Na se-verniot kraj od seloto, desno od patot za Bitola, po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~-ki sadovi, pitosi, teguli i drug gradeèn mate-rijal. (T.J.)

Manastir Sv. Petka, srednovekovna crkva i nekro-pola. Manastirot se nao|a na okolu 1,5 km zapadno od seloto. Crkvata bila mala, a me|u dvete svetski vojni bila nadogradena. Okolu nea se sre}avaat tragi od nekropola. (T.J.)

Crkva Sv. Dimitrija, srednovekovna crkva i nek-ropola. Crkvata posvetena na Sv. Dimitrija bila izgradena vo vremeto na Prvata svetska vojna, a ob-novena vo 1930 godina. Spored iskazite na ìteli-te, pri korneweto na eden star kosten bile otkrie-ni grobovi. (T.J.)

13. BUDAKOVO

Arapski Grobi{ta, nekropola od rimskoto vreme i sredniot vek. Vuli} N., 1937, 22; Mikul~i} I., TIR, 31. (D.G.)

Burnuica, naselba od rimskoto vreme. Na okolu 800 m isto~no od seloto, vo nivata na Stavro Traj~ev-ski, pri obrabotuvaweto na zemjata se otkrieni temeli od objekti yidani od kamen i kal. Po povr-{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sa-dovi, pitosi, gramadi od gradeèn materijal, a bile najdeni i bakarni pari. Lokalitetot zafa}a povr{ina od 1 hektar. (T.J., G.F.)

Gorno Maalo, naselba od rimskoto vreme i sredni-ot vek. Spored kaùvaweto na ìtelite, na 1 km severoisto~no od seloto se nao|alo staroto selo. Ovde, na povr{inata na nivite se sre}avaat frag-menti od kerami~ki sadovi, pokrivni }eramidi, a so orawe bile otkrieni temeli od yidovi yidani od kamen i kal. Mikul~i} I., TIR , 31. (T.J., G.F.)

Slatin Vir, vikus od rimskoto vreme. Mikul~i} I., TIR , 31. (D.G.)

14. BUKOVO

Bukovski Manastir, starohristijanska bazilika. Vo dvornoto mesto na manastirot ima pove}e mer-merni spomenici, i toa: fragment od steblo na stolb, prozorsko meno vgradeno vo konakot, mer-merna baza i pomalo mermerno stolp~e. Verojatno na ovaa lokacija se nao|ala starohristijanska ba-zilika. Mikul~i} I., TIR , 32. (T. J.)

Kutli{te, naselba od rimskoto vreme. Mikul~i} I., TIR, 32. (D.G.)

26 II. BITOLA

Neoljani, srednovekovna naselba. Vo mesnosta Dva-naeset Kladenci, spored kaùvaweto na ìtelite, bilo staroto selo. Po povr{inata se gledaat ostatoci od naselba. (T.J.)

Crkvi{te, srednovekovna crkva i nekropola. Na 2 km zapadno od seloto, kaj mesnosta Mi{ea Livada, se za~uvani delovi od nekropola ~ii grobovi se pokrieni so golemi kameni plo~i. Vidliva e i po-golema gramada od kamen i drug gradeèn materijal od srednovekovnata crkva. (T.J.)

15. BUKRI

Bukri~ki Vis, nekropola od èleznoto vreme. Na okolu 2 km isto~no od seloto, na isto~nata padina na Bukri~ki Vis, vo 1917 godina, vo vremeto na Pr-vata svetska vojna, bil otkopan grob so konstruk-cija od kameni plo~i ‡ tip cista, so bogati prilo-zi (nakit od bronza i eden kerami~ki sad). Naodite se ~uvaat vo Narodniot muzej vo Sofija. Popov R., 1918. (D.S.)

Visok Rid, naselba od eneolitskoto i bronzenoto vreme. Na okolu 600 m od ju`nata strana na seloto, na desniot breg na Crna Reka ima tumba so pre~nik vo osnovata od 70 m i viso~ina od 3 m. Pogolem del od isto~nata polovina na tumbata e o{teten so erozija od rekata. Vo 1980 godina e izvr{eno son-da`no iskopuvawe pri {to vo kulturniot sloj se utvrdeni dve fazi na ìveewe, kako i nekolku niv-ni interni potfazi, prosledeni so mnogubrojni fragmenti od kerami~ki sadovi i orudija od kamen, kremen i koska. Postarata e eneolitska, a pomla-data od bronzenoto vreme. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Bitola. Simoska D., 1983, 5-20. (D.S.)

Progon, nekropola od èleznoto vreme. Na okolu 200 m severozapadno od nekoga{noto selo Bukri, na greben izdolèn vo pravec severoistok-jugozapad, traktoristite od ZIK „Pelagonija“ , u{te vo dale~nata 1953 godina, so orawe otkrile grobovi gradeni od kameni plo~i ‡ tip cista i vo niv golem broj kerami~ki sadovi, kako i eden {lem od bronza. Vo 1954 godina Narodniot muzej od Bitola izvr{il za{titni iskopuvawa. Ma~ki} P., Simoska D., 1955, 26-30. (D.S.)

16. VA[AREJCA

Tumba, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 2 km severoisto~no od seloto, vo neposrednata blizina na Crna Reka, pri obrabotuvaweto na zemjata se otkrieni temeli od objekti, a po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. Najdeni se moneti od Anas-tasij koi se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Bitola.

Mikul~i} G., 1987, 180. (G.M.)

17. VELU[INA

Velu{ka Tumba, naselba od neolitskoto vreme. Se nao|a vo neposrednata blizina na seloto Porodin, na 400 m od negovata ju`na strana i na okolu 2 km isto~no od seloto Velu{ina. Pretstavuva viso~in-ka ‡ ve{ta~ki podignata tumba {to li~i na pre-se~en konus, so elipsovidna osnova, postavena vo pravec istok-zapad. Nejzinite dimenzii iznesu-vaat: 250 m vo dolìna, 150 m vo {irina i 0,70 do 5 m vo viso~ina. Okolniot teren e zaramnet i leì vo jugozapadniot del na Pelagoniskata Kotlina. So ogled na permanentnite zemjodelski raboti, so koi na prvite sloevi na tumbata im se naneseni o{tetuvawa, a i zaradi nau~niot interes, vo 1971 godina se prezemeni za{titni iskopuvawa koi po-docna, so mali prekini do 1984 godina, prodolù-vaat kako sistematski. So ovie raboti, glavno iz-vedeni vo sredi{teto na tumbata, e konstatiran kulturen sloj od 4 m ispolnet so ostatoci od ìve-ewe rasporedeni vo ~etiri horizonta, izdvoeni eden od drug so tanki sloevi od nasipana zemja, hro-nolo{ki i kulturno povrzani. Vo site ovie hori-zonti se otkrieni ostatoci od urnatini (ku}en lepe`) i podovi od ku}i pravoagolni vo osnovata, gradeni od materijali i na na~ini karakteristi~-ni za neolitskite ìveali{ta, so taa razlika {to drvenata gra|a bila masivna, a pletot kako i da ne bil praktikuvan. Podovite vo poslednite dva ho-rizonta bile od nabiena glina, a vo prvite imale drvena supstrukcija. Vrz osnova na podvi`nite naodi, a posebno na tipolo{kite karakteristiki kaj keramikata (oblici, ornamentika, tehniki na ukrasuvawe), a potoa i kaj kultnata plastika, vo hronol{ka smisla naselbata e smestena vo vremeto na postariot neolit. Stratigrafski najstariot horizont (IV) ‡ Velu{ka tumba I, e od krajot na raniot neolit, horizontot III ‡ Velu{ka tumba II , pretstavuva preodna faza, dodeka horizontite II i I, odnosno Velu{ka tumba III-IV , se od sredniot neo-lit. Vo Velu{ka tumba I grubata keramika e ukra-suvana so barbotin-lepenki i povlekuvawa so prsti, a finata so ornamenti od bela boja (to~ki, triagolnici, polumese~inki, „sigmi“ i strelki) naslikani vrz sjajna crvena osnova. Od kultnite predmeti se sre}avaat stilizirani ènski statuet-ki i otvoreni `rtvenici na ~etiri nogalki so ap-likacii vo vid na elenska glava. Vo Velu{ka tumba II grubata keramika prodolùva so istite oblici i ornamenti, a se pojavuvaat organiziraniot barbo-tin i ukrasuvaweto vo impreso-tehnika. Nezna~i-telni se promenite i kaj finata keramika, so toa {to me|u starite ornamenti naslikani so bela boja se sre}avaat u{te branovidni lenti, skalesto postaveni lenti i neopredeleni geometriski motivi. Antropomorfnata plastika isto taka pro-dolùva, osobeno otvorenite `rtvenici {to aso-

II. BITOLA 27

ciraat na ku}a so pokriv na dve vodi i onie so ì-votinski aplikacii. Velu{ka tumba III i IV , kako srednoneolitski, gi imaat re~isi istite karakte-ristiki, kako vo keramikata taka i vo kultnata plastika, so taa razlika {to ornamentite vo t.n. organiziran barbotin dominiraat, a kaj slikanata keramika razvle~enite triagolnici i nejasnite geometriski motivi, dodeka sigmata i ornamentot vo oblik na bukvata Z postepeno is~eznuvaat. Ovde, me|u kultnata palstika, kako zamena za otvorenite `rtvenici se pojavuvaat `rtvenicite ‡ modeli na ku}a so pokriv na dve vodi i antropomorfen cilindar. Naodite od ovie dva horizonta napolno se identi~ni so onie od naselbata Tumba {to se na-o|a na okolu 1 km od Porodin. Vrz osnova na rezul-tatite od ovaa naselba, predloèna e nova hrono-lo{ka podelba za neolitot vo Pelagonija i so ogled na negovite specifi~nosti vo materijalnata kultura e izdvoen vo posebna kulturna grupa nare-~ena velu{ko-porodinska.

Velu{ka Tumba, s. Velu{ina. ‡ Sad slikan so bela boja od raniot neolit

GrbiÊ M., 1954, 133; Simoska D., Sanev V., 1975, 25; Gara{anin M., 1979, 107‡114; Simoska D., Sanev V., 1976, 31; Simoska D., 1986, 48; Sanev V., 1995, 34‡44. (D.S., V.S.)

Sadevi, naselba od docnoanti~koto vreme. Nepos-redno do seloto, od jugoisto~nata strana, pri obra-botuvaweto na zemjata se otkrieni temeli od objek-ti, a po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. Najdeni se i moneti od Justinijan I koi se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Bitola. Mikul~i} G., 1987, 180. (G.M.)

18. GNEOTINO

Gradi{te, utvrdena naselba od èleznoto vreme. Leì isto~no od seloto, na visok rid so zaramneto plato. Na povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi. Vuli} N., 1937, 26. (D.S.)

19. GORNO OREOVO

Kale ‡ Markovo Kale, utvrdena naselba od docno-anti~koto vreme. Na okolu 4 km severozapadno od seloto, na padinite na Baba, na visok rid so zaram-neto plato koe zafa}a povr{ina od okolu 2 hek-tara, se gledaat yidovi gradeni od kamen i varov malter, a se sre}avaat i fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi. (T.J.)

20. GORNO SRPCI

Gramadi{te, naselba od rimskoto vreme. Vo Capar-sko pole, koe se nao|a na 1 km ju`no od seloto, se otkrieni ostatoci od svetili{te posveteno na Fortuna Serapis. So sonda`nite istraùvawa vo 1971 godina se otkrieni bronzeni statueti na Se-rapis, Fortuna, Izida Fortuna i Herakle i mone-ti. Vo dvorot na Ilija Andonovski, od ovoj lokali-tet se ~uvaat pove}e mermerni spolii, me|u koi i edna mermerna ara so gr~ki natpis, prili~no o{te-tena. Moèbi lokalitetot Gradi{te e anti~kiot grad Mikea ‡ stanica na patot Via Eignatia. Naodite se ~uvaat vo seloto Gorno Srpci i vo Zavodot i muzej vo Bitola. Janakievski T., 1966, 259-261; Janakievski T., 1976, 189-204. (T.J.)

21. GORNO ÂRLIJA

Ogra|e, naselba i nekropola od docnoanti~koto vreme. Na okolu 100 m ju`no od seloto, na povr{i-na od okolu 1 hektar, pri obrabotuvaweto na zemja-ta se otkrieni fragmenti od kerami~ki sadovi, pi-tosi i mnoèstvo gradeèn materijal. Spored is-kazite na Mitko Trajkovski, ovde bilo najdeno zem-jeno sat~e okolu koe imalo jaglen~iwa. (T.J., G.F.)

Tumba, naselba od neolitskoto vreme. Na okolu 500 m zapadno od seloto, vo ramninata se izdigaat dve pomali tumbi na koi se sre}avaat fragmenti od ke-rami~ki sadovi, a spored kaùvaweto na ìtelite, bile najdeni i moneti. (D.S., T.J., G.F.)

22. GRADE[NICA

Vakafsko Mesto, nekropola od helenisti~koto vreme. Vo pravecot na anti~kata naselba Kale, na ju`nata padina nad seloto, vo nivite se otkrieni

28 II. BITOLA

pove}e grobovi, a vo niv grobni prilozi: terakoti, zlaten nakit, edna situla i dr. Denes se gledaat grobovi pokrieni so monolitni kameni plo~i od {krilec, od koi na edna ima gr~ki natpis. Na ovaa lokacija, vo ponovo vreme, e izgradena crkvata Sv. Nikola. Naodite se ~uvaat vo Narodniot muzej vo Belgrad, vo Muzejot na Makedonija vo Skopje i vo Zavodot i muzej vo Bitola. VuliÊ N., 1931, 22; GrbiÊ M., 1954, 113; Proeva N., Ricl M., 1983, 37-38. (T.J., G.F.)

Kale, utvrdena naselba od helenisti~koto, rimsko-to i docnoanti~koto vreme. Se nao|a na okolu 300 m jugozapadno od seloto, na viso~inka so strmni pa-dini koja ima zaramneta terasa opkruèna so od-branbeni yidovi, pokrieni so nasip od zemja. Vnat-re se gledaat ostatoci od yidovi na objekti, a po povr{inata ima fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, pokrivni }eramidi i mnoèstvo gradeèn materijal. Najden e golem broj moneti od vremeto na Filip V, Persej, Oktavijan, Tiberij, Antonin Pij, Konstantin I, Konstancij II , Justin I i Justi-nijan I. Monetite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Bitola. GrbiÊ M., 1954, 113; Mikul~i} I., TIR , 60; Mikul~i} G., 1987, 180. (T.J., G.F.)

Markoica, nekropola od rimskoto vreme. Se nao|a na blaga padina vo neposrednata blizina na seloto. Ovde selanite otkrile pove}e grobovi gradeni od kameni plo~i. Na edna plo~a, koja se ~uva vo Zavo-dot i muzej vo Bitola, ima gr~ki natpis. VuliÊ N., 1931, 32; Papazoglu F., 1961, 31; Mikul~i} I., TIR, 60; Proeva N., Ricl M., 1983, 37-38. (T.J., G.F.)

23. DALBEGOVCI

Bataci, nekropola od rimskoto vreme. Na okolu 1,5 km jugoisto~no od seloto, pri obrabotuvaweto na zemjata se otkrieni kameni plo~i i teguli od grob-ni konstrukcii. (T.J., G.F.) Kalajxica ‡ Slatina, naselba i nekropola od rims-koto vreme. Na okolu 500 m jugoisto~no od seloto, na povr{ina od 4 hektari, pri obrabotuvaweto na nivite se otkrieni teguli, ~etvrtesti tuli, temeli od objekti gradeni od kamen i kal, a isto taka i grobovi. Po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi. (T.J., G.F.)

Tumba, naselba od rimskoto vreme. Na okolu 700 m isto~no od seloto i na okolu 200 m od u~ili{teto, na blaga viso~inka ima temeli od yidovi otkrieni so obrabotuvaweto na zemjata, a po povr{inata fragmenti od kerami~ki sadovi, teguli, ra~ni melnici i drugo. (T.J., G.F.)

24. DEDEBALCI

Armatu{, naselba od docnoanti~koto vreme. Se nao|a na okolu 2,5 km isto~no od seloto, vo blokot na ZIK „Pelagonija“ . So obrabotuvaweto na zemja-ta se otkrieni fragmenti od kerami~ki sadovi, pi-tosi, teguli i drug gradeèn materijal. (T.J., G.F.)

Gradi{te, naselba i nekropola od rimskoto vreme. Na padinite na Sele~ka Planina, oddale~eni 1 km isto~no od seloto, vo blokot na ZIK „Pelagonija” , po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kera-mi~ki sadovi, pitosi, teguli i golemo koli~estvo gradeèn materijal. Otkrieni se i kameni plo~i od grobni konstrukcii. Lokalitetot zafa}a pros-tor od okolu 1 hektar. (T.J., G.F.)

Ludej, naselba i nekropola od docnoanti~koto vre-me. Na okolu 2 km od seloto, na padinite na Sele~-ka Planina, vo blokot na ZIK „Pelagonija“ se ot-krieni kameni plo~i od grobni konstrukcii, a po povr{inata ima fragmenti od kerami~ki sadovi, teguli, tuli i drug gradeèn materijal. (T.J., G.F.)

Rit~e, naselba od docnoanti~koto vreme. Se nao|a na okolu 1,5 km jugoisto~no od seloto, na padinite na Sele~ka Planina obrasnati so treva. Na povr-{inata ima fragmenti od kerami~ki sadovi i gra-deèn materijal. Vo neposrednata blizina ima stolb od kamen dolg 2,5 m, zabien vo zemjata, a is-to~no od nego, vo karpite ima vdlabnatini za po-stavuvawe na drveni stolbovi. (T.J., G.F.)

Tumba, naselba od neolitskoto vreme. Vo ramnina-ta, na okolu 500 m zapadno od seloto, se izdigaat dve viso~inki ‡ tumbi so pomali dimenzii, na koi po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kera-mi~ki sadovi. (D.S.)

[iroka Padina, naselba od docnoanti~koto vreme. Se nao|a na 1.200 m ju`no od seloto Puturus i na okolu 1.400 m od seloto Dedebalci. Vo blokot na ZIK „Pelagonija“ po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, teguli, tuli i gradeèn materijal. (T.J., G.F.)

[upuro, naselba od docnoanti~koto vreme. Se nao|a na okolu 300 m od seloto, vo nivite na ZIK „Pelagonija“ . So obrabotuvaweto na zemjata se ot-krieni fragmenti od kerami~ki sadovi, teguli, tuli i gradeèn materijal. (T.J., G.F.)

25. DIHOVO

Bratindolska Reka, naselba od rimskoto vreme. Smestena e levo od patot Bitola-Resen (stariot pat), vo nivata na T. Dimevski. So obrabotuvaweto na zemjata se otkrieni fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, teguli i drug gradeèn materijal.

II. BITOLA 29

(T.J.)

Varvara, srednovekovna nekropola. Na isto~nata periferija na seloto, vo mesnosta Lekovita Voda se otkrieni kameni plo~i od grobni konstrukcii, a najdeni se i krstovi od kamen. (T.J.)

Ogra|e, naselba i nekropola od rimskoto vreme. Na okolu 500 m isto~no od zadru`niot dom e otkrien grob yidan od tuli povrzani so varov malter. Isto taka se otkrieni i yidovi gradeni od kr{en kamen i varov malter. Po povr{inata na terenot se sre-}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i pokrivni }eramidi. (T.J.)

Sv. Nedela, srednovekovna crkva i nekropola. Vo neposrednata blizina na mostot za Bitola se nao|a malo crkvi~e, a okolu nego ostatoci od nekropola. Mestoto se smeta za vakafsko. (T.J.)

26. DOBROVENI

Staro Selo, naselba od rimskoto vreme. Smestena e na desnata strana na Staroselska Reka, vo nivata na Todor Nedelkov. Po orawe, na povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i gradeèn materijal. (T.J.)

27. DOBROMIRI

Arapski Grobi{ta, naselba od neolitskoto vreme. Se nao|a na 1 km severno od seloto i na okolu 400 m isto~no od Crna Reka, na mala viso~inka so zaramneto plato. Po povr{inata na nivite se sre-}avaat mnoèstvo fragmenti od kerami~ki sadovi i ku}en lepe`, a vo samiot centar na lokalitetot ima nekolku kameni plo~i {to se postaveni verti-kalno. (D.S.)

Golema Tumba, naselba od neolitskoto vreme. Na 1,5 km severno od seloto, vo neposrednata blizina na staroto korito na Crna Reka, od negovata leva strana se izdiga tumba visoka 3 m koja ima nepra-vilna kru`na osnova so dimenzii od 210 x 100 m. So intenzivnite zemjodelski raboti nejziniot prvo-biten oblik e prili~no naru{en. Vo 1977 godina e izvr{eno probno iskopuvawe pri {to se konsta-tirani dva horizonta na ìveewe od vremeto na sredniot neolit, odnosno od velu{ko-porodinskata kulturna grupa. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Bitola. Simoska D., Sanev V., 1976, 40; Simoska D., 1978, 14. (D.S.)

Golema Tumba, s. Dobromiri. ‡ @rtvenik ‡ model na ku}a od sredniot neolit

Gorna Tumba, naselba od neolitskoto vreme. Se na-o|a na 1 km severno od seloto i na okolu 300 m za-padno od patot za seloto Aglarci. Pretstavuva blaga viso~inka so dimenzii od 80 x 150 m na koja se smesteni sovremenite selski grobi{ta. Po po-vr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sa-dovi. Vuli} N., 1937, 25. (D.S.)

28. DOBRU[EVO

Erekovski Livadi, naselba od rimskoto vreme. Na okolu 1 km severozapadno od seloto, pri obrabotu-vaweto na zemjata se nao|aat fragmenti od kera-mi~ki sadovi, pokrivni }eramidi i drug gradeèn materijal. (T.J.)

Plo~i, naselba od rimskoto vreme. Na 1 km severno od seloto pri obrabotuvaweto na zemjata se ot-krieni temeli od objekti gradeni od kamen i varov malter, a po povr{inata se sre}ava mnoèstvo fragmenti od kerami~ki sadovi, teguli i drug gradeèn materijal. (T.J.)

Seli{te, srednovekovna nekropola. Na 1 km sever-no od seloto, spored kaùvawata na ìtelite, se nao|alo staroto selo. Ovde se gledaat gramadi od gradeèn materijal, verojatno od crkva, a vo nepo-srednata blizina ima grobovi gradeni od kameni plo~i. @itelite nao|ale prsteni. (T.J.)

29. DOLENCI

Kale, utvrdena naselba od docnoanti~koto vreme. Na okolu 500 m ju`no od seloto, levo od patot za Kaàni, na visok rid so zaramneto plato ima osta-toci od tvrdina, pravoagolna vo osnovata, od koja severnata i ju`nata strana se za~uvani vo dolìna od 125 m, a isto~nata i zapadnata od 120 m. Na sre-

30 II. BITOLA

dinata na isto~nata strana na tvrdinata ima porta {iroka 3,30 m. Po edna mala kula imalo na sekoj agol i po tri kuli na sredinata na sekoja strana. Kulite se so polukruèn oblik, osven isto~nata. Tvrdinata e gradena od kr{en kamen i varov mal-ter. Vo 1928 godina N. Vuli} izvr{il mali son-da`ni iskopuvawa pri {to konstatiral deka yido-vite se za~uvani vo viso~ina do dva metri. Pri posledniot uvid na terenot moè{e da se konsta-tira deka tvrdinata e dosta o{tetena so vadewe na kamen od strana na ìtelite. VuliÊ N., 1931, 22; GrbiÊ M., 1954, 119. (T.J., G.F.)

Staro Selo, srednovekovna crkva i nekropola. Na okolu 700 m severozapadno od seloto, na blaga pa-dina od desnata strana na stariot pat za seloto Gope{ se gledaat temeli od crkva. Spored kaù-vawata na ìtelite, pri obrabotuvaweto na zem-jata bile nao|ani grobovi od kameni plo~i. Crkva-ta e posvetena na sv. \or|ija. (T.J., G.F.)

Suvi Livadi, starohristijanska bazilika. Vo Ca-parsko pole, na okolu 500 m isto~no od seloto, pri podgotvuvaweto na terenot za ovo{ni nasadi bile otkrieni ostatoci od temeli na starohristijanska bazilika. So za{titnite iskopuvawa vo 1970-72 go-dina e utvrdeno deka se raboti za trikorabna bazi-lika, so narteks i po eden aneks na severnata i na ju`nata strana. Vo centralniot korab ima mozai-~en pod so geometriski i zoomorfni motivi i gr~-ki natpis. Janakievski T., 1978, 67-75. (T.J.)

30. DOLNO AGLARCI

Dolna Tumba, naselba od neolitskoto vreme. Smes-tena e vo ramninata oddale~ena okolu 700 m zapad-no od seloto i na 500 m isto~no od Crna Reka. Na povr{inata ima mnogubrojni fragmenti od neolit-ska keramika. (D.S.)

Smailica, srednovekovna naselba i nekropola. Na 1 km severno od seloto, vo nivata na Lazo Petrev-ski, pri obrabotuvaweto na zemjata se otkrieni kerami~ki sadovi i yidovi gradeni od kamen i kal. Isto taka, bila otkriena i plo~a na koja imalo vreàn krst. (T.J., G.F.)

Tumba, srednovekovna nekropola. Na oddale~enost od okolu 250 m zapadno od seloto, na blaga viso-~inka {to zafa}a povr{ina od okolu 2.000 m2, na samiot vrv ima ispraven kamen visok 1,25 m i {i-rok 0,37 m. Na ednata strana na kamenot ima vdla-bena ni{a vo koja se nao|a reljefno obraboten krst. Na gorniot kraj na krstot, levo i desno se vreàni po eden mal krst so dimenzii 0,08 x 0,08 m. (T.J., G.F.)

Tumba Grobi{ta, naselba od bronzenoto vreme. Le-ì na 500 m severno od seloto i na okolu 700 m

isto~no od Crna Reka. Na povr{inata {to zafa}a prostor od 50 x 70 m se sre}avaat mnogubrojni fragmenti od kerami~ki sadovi. Vo centarot na tumbata ima plo~a, vertikalno zabiena, so dimen-zii od 1,25 x 0,33 x 0,21 m, na koja na ednata strana e vreàn krst. Nad krstot ima polukrug, a levo i desno po edno malo krv~e, a pod niv pravoagolna vdlabena povr{ina i vo nea vreàn krst. (D.S.)

31. DOLNO OREHOVO

Progon, naselba od docnoanti~koto vreme. Mikul~i} I., TIR , 46. (D.G.)

]eramidnica, naselba od docnoanti~koto vreme. Se nao|a na 1 km severozapadno od seloto, na sama-ta granica so sega{noto akumulaciono ezero. Ovde, vo 1977 i 1979 godina, Zavodot i muzej od Bitola vr-{el za{titno sonda`no istraùvawe, pri {to se otkrieni ostatoci od objekti gradeni od kamen i kal i dvorno mesto poplo~eno so kameni plo~i. Od otkrieniot podvièn materijal zna~ajni se bron-zenite moneti od III i IV vek i fragmentite od kerami~ki sadovi so pretstava na Izida Fortuna. Janakievski T., 1979, 75-82. (T.J.)

32. DOLNO ORIZARI

Geramidnica, naselba od bronzenoto i docnoanti~-koto vreme. Se nao|a na okolu 800 m ju`no od selo-to. Po povr{inata se sre}avaat fragmenti od ke-rami~ki sadovi, ku}en lepe` i fragmenti od rim-ski tuli i pokrivni }eramidi. Spored iskazite na ìtelite, bile pronajdeni pove}e arheolo{ki predmeti. (T.J.)

Sv. Petka, srednovekovna crkva. Mesnosta se po~i-tuva kako vakafska, a vodata od izvorot kako leko-vita. Denes na ova mesto e podignata novata crkva Sv. Petka. (T.J.)

33. DOLNO SRPCI

Beli Kamewa, nekropola od rimskoto vreme. Vo ni-vata na Todor Galevski bila otkriena mermerna plo~a so natpis, koja ne e za~uvana. (T.J.)

Seli{te, naselba od helenisti~koto vreme. Na okolu 4 km zapadno od seloto po povr{inata se sre-}avaat gramadi od gradeèn materijal, obrasnati so vegetacija. Ovde \or|i Gelevski na{ol tri makedonski moneti od bronza od koi ednata dobro za~uvana. Monetite se sopstvenost na nao|a~ot. (T.J.)

Crkva Sv. Arangel, starohristijanska bazilika. Spo-red ostatocite od arhitektonska plastika, crkvata bila podignata vrz temeli na postar objekt. Pred vlezot, od ju`nata strana ima stolb i profilirana

II. BITOLA 31

baza izraboteni od mermer, a okolu samata crkva grobovi pokrieni so kameni plo~i. (T.J.)

Crkva Sv. Todor, starohristijanska bazilika. Crk-vata e podignata vrz stari temeli, moèbi od bazi-lika, na {to upatuvaat bazite i steblata od stol-bovi prisutni vo dvornoto mesto okolu crkvata. (T.J.)

34. DOLNO ÂRLIJA

Vo seloto, osameni naodi od rimskoto vreme. Vo selskite ku}i i dvorovi se ~uvaat pove}e mermerni spomenici, i toa: vo ku}ata na Du{an Vrtkovski ima mermeren blok so pravoagolna forma, a vo dvo-rot na Pande Janevski dva mermerni stolba i mermerno korito. (T.J., G.F.)

Tumba, naselba od bronzenoto vreme. Na severnata periferija na seloto, vo ramninata se izdiga viso-ka tumba so pre~nik od 80 x 90 m, vo ~ija osnova sporadi~no se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi. Vuli} N ., 1937, 22. (D.S.)

Crkva Sv. Dimitrija, osamen naod od rimskoto vre-me. Vo oltarot na crkvata, ~esnata trpeza e napra-vena od mermerna ara vrz koja e postavena mermer-na plo~a. Vnatre, vo jugoisto~noto }o{e na crkva-ta e vgraden fragment od mermer, na ju`niot vlez ima mermeren blok postaven kako prag, a vo jugoza-padnoto }o{e od nadvore{nata strana se vgradeni u{te dva mermerni bloka. Potekloto na ovie spolii ne e poznato. (T.J., G.F.)

ârliski Tumbi, naselba od neolitskoto vreme. Na okolu 3 km zapadno od seloto, vo neposrednata bli-zina na selskiot pat za Beranci se nao|aat tri po-mali tumbi. Prvata ima pre~nik od okolu 60 m i viso~ina od 1,30 m, vtorata e so pre~nik od 35 m i viso~ina od 1,50 m, a tretata tumba e so pre~nik od 30 m i viso~ina od 1,40 m. Po povr{inata na site tri tumbi se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi. (D.S.)

35. DRAGARINO

Gradski Pat ‡ Stari Lozja, naselba od helenisti~-koto i rimskoto vreme. Se nao|a na 300 m isto~no od seloto. Po povr{inata na nivite ima mno-èstvo fragmenti od kerami~ki sadovi, pokrivni }eramidi, tuli i drug gradeèn materijal. Ottuka poteknuvaat moneti od bronza (Koinon Makedo-non), a spored kaùvaweto na Vangel Razmovski, najdeni se bronzeni moneti od helenisti~koto vreme, kako i belezici od bronza so kraevi {to zavr{uvaat vo forma na zmiska glava. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Bitola. (T.J.)

Kolovoznik ‡ Kula, srednovekovna crkva i nekro-pola. Na zaramnetoto plato od malata viso~inka, {to se nao|a na 1 km zapadno od seloto, se sre}a-vaat fragmenti od kerami~ki sadovi i gramadi od gradeèn materijal, verojatno ostatoci od edno-korabna crkva. Isto taka, se gledaat i grobovi pokrieni so po edna golema plo~a od kamen, orien-tirani vo pravec istok-zapad. (T.J.)

36. DRAGO@ANI

Vakafski Lediwe, srednovekovna crkva. Na okolu 2 km zapadno od seloto, spored kaùvaweto na ìtelite, se vadeni kamewa od urnata crkva koja bila dolga 7‡8 m. Po povr{inata na terenot ima gramadi od gradeèn materijal. (T.J.)

Vo seloto ‡ Lediwe, srednovekovna nekropola. Vo samoto selo, na mala viso~inka ima ostatoci od nekropola. Grobovite se pokrieni so monolitni kameni plo~i dolgi 2 m. (T.J.)

Gubernica, srednovekovna naselba. Se nao|a jugoza-padno od seloto, na oddale~enost od okolu 4 km. Vidlivi se grobovi gradeni od kamen, pokrieni so kameni plo~i, so orientacija istok-zapad. (T.J.)

Dabi~ki, srednovekovna crkva. Spored kaùvawata na ìtelite, na zapadnata periferija na seloto imalo crkva, no sega se gleda samo golema gramada od gradeèn materijal. (T.J.)

Dabje, srednovekovna nekropola. Na 3,5 km jugois-to~no od seloto se gledaat grobovi pokrieni so kameni plo~i, so orientacija istok-zapad. (T.J.)

Ko~i{ta, srednovekovna naselba so crkva i nekro-pola. Na okolu 4 km jugozapadno od seloto, na domi-nanten rid bila starata lokacija na seloto koe, spored kaùvaweto, bilo zapaleno od Turcite. Os-ven naselba, ovde ima i ostatoci od crkva, a vidli-vi se i grobovi pokrieni so kameni plo~i, orienti-rani vo pravec istok-zapad. (T.J.)

Porojnica, naselba od rimskoto vreme. Na okolu 1 km zapadno od seloto, na padinite na ridot se sre-}avaat dosta fragmenti od kerami~ki sadovi so siva i crvena faktura, par~iwa od tuli i pokrivni }eramidi. Spored kaùvawata na ìtelite, bile najdeni i pitosi. (T.J.)

37. DRAGO[

Lastojca, nekropola od èleznoto vreme (III ). Leì na blaga padina oddale~ena okolu 700 m isto~no od seloto, neposredno do patot Bitola-Drago{-Lerin, a blizu do mostot na Drago{ka Reka. Vo 1958 godina e otkrien grob graden od monolitni kameni plo~i ‡ tip cista, vo koj e najden kerami~ki sad. Simoska D., Sanev V., 1976, 58. (D.S.)

32 II. BITOLA

38. DREVENIK

Kale, utvrdena naselba od docnoanti~koto vreme. Se nao|a visoko vo planinskiot masiv, na okolu 5 km severno od seloto. Vidlivi se ostatoci od od-branben yid, a po povr{inata se sre}avaat gramadi od gradeèn materijal. (T.J.)

âgorsko Kale, utvrdena naselba od docnoanti~ko-to vreme. Na okolu 5 km ju`no od seloto, visoko vo planinskiot masiv se gledaat ostatoci od odbran-beni yidovi, a po povr{inata se sre}avaat frag-menti od tuli, }eramidi, pitosi i gradeèn mate-rijal. (T.J.)

39. \AVATO

Kale, utvrdena naselba od docnoanti~koto vreme. Na okolu 3-4 km zapadno od seloto se sre}avaat tragi od odbranben yid od kale koe najverojatno bilo del od odbranbeniot sistem {to go obezbedu-val preminot i e vo neposredna vrska so tvrdinite kaj selata Dolenci, Lera i Streèvo. (T.J., G.F.)

Sv. Bogorodica, nekropola od docnoanti~koto vre-me. Se nao|a na jugoisto~nata periferija na selo-to. Pri izgradbata na selskiot pat, isto~no od crk-vata se otkrieni grobovi gradeni od teguli, na dve vodi. Vo tremot na crkvata se vgradeni pove}e anti~ki tuli. (T.J.)

Staro Selo, srednovekovna naselba. Na okolu 3 km jugozapadno od seloto se gledaat ostatoci od stara selska naselba. (T.J., G.F.)

40. @ABENI

Staro Selo, naselba od neolitskoto vreme. Na okolu 1 km severno od seloto, vedna{ pokraj patot Bitola-Lerin, od negovata isto~na strana, vo ram-ninata se izdiga tumba so nepravilna kru`na osno-va od 200 x 220 m. So zemjodelskite raboti gornite sloevi se isprevrteni taka {to na povr{inata se sre}ava mnoèstvo fragmenti od kerami~ki sadovi i ku}en lepe`. GrbiÊ M., 1954, 113. (D.S.)

41. @IVOJNO

Bel Kamen (Beli Kamenovi), nekropola od èlez-noto vreme. Vo 1956 godina Dragan Ta{kovski vo svojata niva otkopal dve grobnici ‡ cisti. Nivata se nao|a na edna prostrana padina koja postepeno se spu{ta kon malata reka Zdravica, a e oddale~ena 1,5 km ju`no od seloto i nedaleku od granicata so Grcija. Istata godina e izvr{eno za{titno isko-puvawe (B. Josifovska) pri {to e otkrien u{te eden grob so prilozi od kerami~ki sadovi, kopje i

no` od èlezo i nakit od bronza. Naodite se ~uva-at vo Muzejot na Makedonija vo Skopje. Josifovska B., 1963, 287; Mikul~i} I., TIR , 136. (B.J.)

Vlaku, naselba od neolitskoto vreme. Na zaramne-tata terasa, oddale~ena 1 km ju`no od seloto, koja koso se spu{ta kon sever, se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi. Vo 1972 godina e izvr{eno probno sonda`no iskopuvawe. Po povr{inata ima pove}e vdlabnuvawa nastanati od propa|awe na zemjata poradi prisustvo na rudarski okna za kopa-we na jaglen. Naodite se nao|aat vo Zavodot i muzej vo Bitola. Simoska D., Sanev V., 1976, 37. (D.S.)

Gradi{te, utvrdena naselba od ranoanti~koto vreme (arhajski period), docnoanti~koto vreme i sredniot vek. Se nao|a 1,5 km jugoisto~no od selo-to, na dominantniot rid Zabrdo. Ima zaramneto plato, so prostor od 2 hektari, ogradeno so odbran-ben yid. Na povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i mnoèstvo gradeèn materijal. Najdeni se i moneti od Justin I, Justini-jan I i postari. Vo sredniot vek gradi{teto bilo povtorno naseleno. Josifovska B., 1963; Mikul~i} I., TIR , 136; Mikul~i} G., 1987, 180. (B.J.)

Dabica, naselba od neolitskoto vreme. Se nao|a na 1 km ju`no od seloto i na okolu 500 m oddale~enost od lokalitetot Vlaku. Po povr{inata na nivite ima fragmenti od kerami~ki sadovi i orudija od kamen i kremen. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Bitola. (D.S.)

Keralot, nekropola od rimskoto vreme. Mikul~i} I., TIR, 136. (D.G.)

Saat Tumba, nekropola od rimskoto vreme. VuliÊ N., 1933, 13, 19, 20; GrbiÊ M., 1954, 121; Mi-kul~i} I., TIR , 136. (D.G.)

Crkva Sv. Ilija, osameni naodi od rimskoto vreme. Od ju`nata strana pred urnatata crkva se nao|a mermeren spomenik vo vid na kaseta, ornamentiran so akantova rozeta, smestena vo ramka so forma na romb. Josifovska B., 1963, 288. (B.J.)

42. ZLOKU]ANI

Srtot, utvrdena naselba od èleznoto vreme. Se nao|a na okolu 1 km severno od seloto, na dolg gre-ben, izdolèn vo pravec severoistok-jugozapad, koj e del od najvisokiot vrv na planinskiot masiv Neolica. Vidlivi se ostatoci od trasata na od-branbeniot yid na naselbata. Po povr{inata na-mesta se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi. (D.S.)

II. BITOLA 33

43. ZOVI]

Marta, nekropola od èleznoto vreme (I). Vo 1963 godina, pri obikolka na terenot bile zateknati dva skoro otvoreni grobovi od masivni monolitni plo~i ‡ cisti. Vo edniot grob e najden sad so boeni ornamenti, a vo drugiot del od èlezno kopje. Mikul~i} I. , 1966; Simoska D., Sanev V., 1976, 54. (D.S.)

Tumba êbren, utvrdena naselba od rimskoto i doc-noanti~koto vreme. Se nao|a na okolu 3 km zapadno od s. Zovi}, na padinite na rit~eto Marta, na viso~inka so nadmorska viso~ina od okolu 550 m. Najvisokiot del od viso~inkata e zagraden so odbranbeni yidovi, so prostor od 700 m2 koj ja ozna-~uva naselbata od rimskiot period. Naselbata od docnoanti~koto vreme zafa}a prostor od 2,4 hekta-ri i e ogradena so impozantni odbranbeni yidovi od ju`nata strana. Egzistirala sè do pa|aweto pod turska vlast, po {to e svedena na manastirski kompleks, ograden od tret yid koj samo se nasetuva na terenot.

Tumba êbren, s. Zovi}. ‡ Utvrdena naselba od rimskoto i docnoanti~koto vreme

Vo negovite ramki se naselbata, manastirot Sv. Dimitar i crkvata Sv. Spas. Celiot kompleks za-fa}a povr{ina od 27 hektari, koja od tri strani (ju`nata, zapadnata i severnata) e zaokruèna so Crna Reka. (N.P.P.)

44. IVAWEVCI

Tumba, naselba od neolitskoto vreme. Leì sever-no od seloto, vo ramninata. Po povr{inata se sre-}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi. Vuli} N. , 1937, 27. (D.S.)

Crkva Sv. \or|i, osameni naodi od rimskoto i doc-norimskoto vreme i sredniot vek. Crkvata Sv. \or|i e izgradena vo 1847 g. Spored kaùvaweto na ìtelite, starata crkva bila na mestoto kade {to sega se nao|a u~ili{teto. Vo dvornoto mesto na crkvata ima pove}e mermerni spomenici, i toa: ka-

pitel, ara i dve stebla od stolbovi od koi ednoto e so natpis. (T.J.)

45. KA@ANI

Studena ê{ma ‡ Ja{arova Kula, naselba od rim-skoto vreme. Na okolu 2 km zapadno od seloto, na viso~inka karakteristi~na po belata zemja, pri -obrabotuvaweto na nivite se otkrieni ostatoci od naselba (fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal). (T.J., G.F.)

46. KANINO

Tumba, naselba od bronzenoto vreme. Se nao|a na 2,5 km isto~no od seloto i na okolu 500 m od patot Bitola-Porodin-Drago{, vo nivite severno od Po-rodin. Pretstavuva viso~inka izdolèna vo osno-vata, so dimenzii od 200 x 160 m i viso~ina od 0,50 vo zapadniot do 3,00 m vo isto~niot del. So obrabo-tuvaweto na zemjata gornite sloevi se o{teteni. Vo 1972 godina Zavodot i muzej od Bitola izvr{il za{titno iskopuvawe. Vo kulturniot sloj debel 3 m se utvrdeni nekolku fazi na ìveewe od sred-noto bronzeno vreme, prosledeni so mnogubrojni kerami~ki sadovi i drugi arheolo{ki predmeti. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Bitola. Simoska D., Sanev V., 1976, 51. (D.S.)

47. KARAMANI

Tumba, naselba od neolitskoto, eneolitskoto i bronzenoto vreme. Se nao|a na okolu 1,5 km isto~no od seloto i na okolu 2 km ju`no od seloto Trn, pokraj desniot breg na rekata Dragor. Vo osnovata ima pre~nik od okolu 250 m i za~uvana viso~ina od 6 m. Tumbata e delumno o{tetena u{te vo Prvata svetska vojna so kopawe na vojni~ki rovovi i bun-keri. Vo arheolo{kata literatura e poznata od 1938 g. so rekognoscirawata {to gi izvr{il W. A. Heurtley. Po povr{inata na tumbata se sre}avaat mnoèstvo fragmenti od kerami~ki sadovi i oru-dija od kamen i kremen. Vo tekot na 1974 g. se izvr-{eni arheolo{ki iskopuvawa pri {to e konstati-rana pove}eslojna stratigrafija so 4 horizonti na ìveewe, od koi dva neolitski i po eden od eneo-litskoto i ranobronzenoto vreme. Naodite se ~uva-at vo Zavodot i muzej vo Bitola. Heurtley 1939, 198; Simoska D., Sanev V., 1976, 39; Simoska D., Kitanoski B., Todorovi} J., 1977, 9-25. (D.S.)

]oseica ‡ Bari, naselba od rimskoto vreme. Na 1 km severno od crkvata, vo nivata na Vangel Velkov-ski, koja zafa}a povr{ina od 2 hektari, pri obra-botuvaweto na zemjata se otkrieni yidovi ‡ edni gradeni od kamen i kal, a drugi od kamen i varov malter. Po povr{inata se sre}avaat fragmenti od

34 II. BITOLA

kerami~ki sadovi, teguli i drug gradeèn mate-rijal. Otkrieni se i ostatoci od furna yidana od kamen i tuli. (T.J.)

48. KRAVARI

@e`devo, naselba od docnoanti~koto vreme. Seve-roisto~no od seloto, pod pettiot kanal, pri obra-botuvaweto na zemjata se otkrieni ostatoci od na-selba, i toa fragmenti od kerami~ki sadovi, po-krivni }eramidi, tuli i mnoèstvo gradeèn mate-rijal. (T.J.)

Tumba, naselba od neolitskoto vreme. Podignata e vo ramninata severoisto~no od seloto. So zemjo-delskite raboti taa e razvle~ena i ima nepravilna kru`na osnova. Po povr{inata se gledaat mnoèst-vo fragmenti od kerami~ki sadovi. (D.S.)

Tumba ‡ Staro Selo, naselba od neolitskoto, eneo-litskoto i bronzenoto vreme. Se nao|a na okolu 800 m isto~no od centarot na seloto, a levo od sov-remeniot pat Bitola-gr~ka granica. Ima razvle~e-na nepravilna kru`na osnova i viso~ina do 2 m. Vo ponovo vreme vo centarot na tumbata e podignata crkvata Sv. Bogorodica i okolu nea grobi{ta. Na isto~niot kraj e prese~ena so èlezni~kata pruga Bitola-Lerin. Po povr{inata se sre}avaat frag-menti od kerami~ki sadovi, a najdeni se kalap od kamen za leewe na sekiri i sekira od bakar so edno se~ilo. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Bi-tola. Vuli} N. , 1937, 27; Simoska D., Sanev V., 1976, 48. (D.S.)

Crna Zemja, naselba od docnoanti~koto vreme. Na okolu 200 m isto~no od crkvata (pokraj prugata), po povr{inata na nivite se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, teguli i pokrivni }eramidi. (T.J.) ûkut, nekropola od docnoanti~koto vreme. Na okolu 500 m zapadno od seloto, pri obrabotuvaweto na zemjata, ìtelite otkrile grobovi gradeni od kamen, pokrieni so golemi kameni plo~i. (T.J.)

49. KREMENICA

Tumba, neolitska naselba. Leì vo neposrednata blizina na seloto i so trasiraweto na prugata Bi-tola-Lerin e prese~ena na dve polovini. Po povr-{inata ima fragmenti od kerami~ki sadovi. Nao-dite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Bitola. (D.S.)

50. KRKLINO

Vr~va, srednovekovna naselba. Se nao|a kaj trafo-stanicata, na jugoisto~nata periferija na seloto. Spored sopstvenite kaùvawa, Veqo Dejkoski pri obrabotuvaweto na zemjata otkril pitosi, ra~na

melnica, }eramidi, fragmenti od kerami~ki sado-vi, kako i temeli od yidovi yidani od kamen i kal. (T.J.)

Krklino, slu~aen naod od èleznoto vreme I. Vo 1957 godina od pretprijatieto „Otpad“ vo Bitola e otkupen me~ od bronza od tipot „Erbenhein“, koj po-teknuva od nepoznato nao|ali{te vo atarot na seloto. Simoska D., Sanev V., 1976, 53. (D.S.)

Krklinski Livadi ‡ Pod Liva|e, naselba od rim-skoto vreme. Severoisto~no od seloto, a ju`no od „Makpetrol“ , po povr{inite na nivite ima mno-èstvo fragmenti od kerami~ki sadovi, rimski tuli i }eramidi. (T.J.)

Padarnica, nekropola od rimskoto vreme. Na oko-lu 200 m ju`no od seloto, pri obrabotuvaweto na zemjata se otkrieni grobovi so konstrukcija od golemi teguli. (T.J.)

51. KRSTOAR

Grama|e, srednovekovna naselba. Na granicata na atarite me|u selata Krstoar i Bistrica pri obra-botuvaweto na zemjata se otkrieni ostatoci od te-meli na ku}i gradeni od kamen i kal. Po povr{ina-ta se sre}avaat fragmenti od pitosi, kerami~ki sadovi i gradeèn materijal. (T.J.)

Miroi Ornici, starohristijanska bazilika. Na okolu 300 m severozapadno od manastirot Kristo-for, vojskata pri kopawe na rovovi vo 1954 godina otkrila objekt so mozai~en pod. Objektot bil yidan od kamen i varov malter. Denes po povr{inata na prostorot ima fragmenti od pokrivni }eramidi, tuli i drug gradeèn materijal, a za~uvan e i eden dovratnik od mermer. Spored iskazite na ì-telite, odovde poteknuva kamenata plastika (delo-vi od mermeren sarkofag, mermeren stolb i dr.) {to se nao|a kaj manastirot. (T.J.)

52. KUKUREÂNI

Kula ‡ Ramnina, srednovekovna crkva. Okolu 1 km jugozapadno od seloto, na padinite na planinata se gledaat gramadi od gradeèn materijal, a delumno i temeli od yidovi. Spored edno predanie, ovde imalo manastir. (T.J.)

Maglovska Niva, naselba od neolitskoto i rimsko-to vreme. Leì na 1 km severno od seloto. Bila vo oblik na tumba koja so intenzivnoto obrabotuvawe na zemjata delumno e naru{ena. Po povr{inata na nivite se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sado-vi, ku}en lepe`, teguli i drug gradeèn materijal. (T.J.)

II. BITOLA 35

Tumba, naselba od neolitskoto i rimskoto vreme. Isto~no od seloto, na levata strana od patot za seloto Karamani, kaj mesnosta Sredni Livadi, se izdiga blaga viso~inka {to dominira nad okolniot teren. Ovde, pri zemjodelskite raboti ìtelite pronao|ale ku}en lepe`, pokrivni }eramidi i mnoèstvo fragmenti od neolitski i rimski kera-mi~ki sadovi. (T.J.)

Tumba vo seloto, neolitska naselba i srednove-kovna nekropola. Se nao|a vo centarot na seloto, na mestoto na Domot. Vo vremeto na negovata iz-gradba taa e celosno uni{tena i, spored informa-ciite od selanite, bile isfrleni par~iwa od ku-}en lepe`, mnogubrojni fragmenti od kerami~ki sadovi i bile rastureni pove}e grobovi gradeni od kameni plo~i. (T.J.)

53. LA@EC

Tumba, naselba od neolitskoto vreme. Se nao|a na severoisto~nata periferija na seloto, vo livadite pokraj bregot na Laòvska Reka. Delumno e o{te-tena pri kopawe na rovovi i skrivnici vo vremeto na Prvata svetska vojna, pa taka vo osnovata ima pre~nik od 40 x 40 m i viso~ina od 2,20 m. Na povr-{inata se gledaat fragmenti od kerami~ki sadovi i ku}en lepe`. (D.S.)

54. LERA

Kale, utvrdena naselba od docnoanti~koto vreme. Zapadno od seloto, na blaga viso~inka so nadmor-ska viso~ina od 810 m, na leviot breg na rekata [emnica se gledaat konturite na odbranbeniot be-dem obrasnati so vegetacija. Po povr{inata se sre}avaat dosta fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. Kaleto zafa}a povr-{ina od okolu 1 hektar, a pretstavuva del od od-branbeniot sistem povrzan so kaliwata vo selata Dolenci i Streèvo. GrbiÊ M., 1954, 120; Mikul~i} I., TIR, 78. (T.J., G.F.)

Kale, s. Lera. ‡ Utvrdena naselba od docnoanti~koto vreme (I.M.)

Kalu|eri, srednovekovna naselba. Na 1 km severo-isto~no od seloto, na padinite na planinata, a na desniot breg na rekata [emnica, pri izgradbata na {umskiot pat se otkrieni dva pitosa. Po povr-{inata ima gramadi od gradeèn materijal. (T.J., G.F.)

Kora ‡ Tumba ‡ Anovi ‡ Trla, naselba od docnoan-ti~koto vreme. Na severnite padini na lokalite-tot Kale, po povr{inata ima mnogubrojni frag-menti od kerami~ki sadovi, delkani blokovi od bigor, a spored kaùvaweto na ìtelite, ovde bile nao|ani i moneti. Vo nivite na Todor i Kiro Gerasimovski se otkrieni yidovi gradeni od kamen so varov malter. (T.J., G.F.)

55. LISOLAJ

Crnobu~ki Rid, naselba od rimskoto vreme. GrbiÊ M., 1954, 120. (D.G.)

56. LOGOVARDI

Bresje, naselba od neolitskoto vreme. Se nao|a na 1,5 km isto~no od seloto, vo neposrednata blizina na Crna Reka. Ima oblik na tumba, so dimenzii vo osnovata od 70 x 50 m i za~uvana viso~ina od 2‡2,5 m. Po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kera-mi~ki sadovi i ku}en lepe`. (D.S.)

Golema Tumba, naselba od bronzenoto vreme. Leì na isto~niot kraj na seloto, pome|u ulicite „Stiv

36 II. BITOLA

Naumov“ i „Kajmak~alanska“ . So izgradbata na sel-skiot pat tumbata e o{tetena na isto~nata strana. I pokraj toa, poradi oblikot i dimenziite, taa izgleda impozantno. Po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi. Vuli} N. , 1937, 32. (D.S.)

Mala Tumba, naselba od neolitskoto vreme. Se nao|a na mestoto kade {to e podignat transforma-torot vo seloto. Vo osnovata ima pre~nik od 50 m i viso~ina od 1,5 m. So grade`nite raboti gornite sloevi se o{teteni, so {to se naru{eni prvobit-niot izgled i dimenzii. Denes na povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, orudija od kamen i sl. (D.S.)

57. LOPATICA

Vo seloto, osamen objekt od rimskoto vreme. Na okolu 100 m ju`no od crkvata Sv. Bogorodica se ot-krieni mermerni blokovi koi sega se nao|aat vo dvorot na Cveta Andreevska, i toa del od stolb, ba-za i stela. Eden mermeren stolb e smesten vo dvorot na crkvata. Spored iskazite na ìtelite, ovde bil otkrien del od objekt so svodesta konstrukcija, graden od ~etvrtesti tuli povrzani so varov mal-ter. (T.J.)

Dolni Leonik, srednovekovna crkva. Na okolu 1 km jugozapadno od seloto ima gramada od gradeèn kamen. Spored predanijata, na ova mesto bil manas-tirot Sv. Pantelej. (T.J.)

Kalu|eri, srednovekovna crkva. Na 2 km severois-to~no od seloto, na padinite na Bigla, spored ka-ùvawata na ìtelite, imalo manastir. Na tere-not se gledaat gramadi od kamewa i gradeèn mate-rijal, a najdena e i strela dolga 10 sm. Naodot se ~uva kaj Done [atev od seloto. (T.J.)

Koritnica, nekropola od rimskoto vreme. Na oko-lu 1 km isto~no od seloto so oraweto na zemjata bi-le otkrieni grobovi od tipot „na dve vodi“ gradeni od golemi teguli. (T.J.)

Ograda, naselba od docnoanti~koto vreme. Smeste-na e na krajot od dolinata, vo neposrednata blizina na patot Bitola-Demir Hisar. So obrabotuvaweto na zemjata ìtelite otkrile temeli od objekti, a na povr{inata se sre}avaat fragmenti od kera-mi~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. Naj-deni se i moneti od Anastasij, Justin I i postari, koi se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Bitola. VuliÊ N., 1931, 29; GrbiÊ M., 1954, 120; Mikul~i} I., TIR, 80; Mikul~i} G., 1987, 180. (G.M.)

58. MAKOVO

Rimski Grobi{ta, naselba i nekropola od docnoan-ti~koto vreme. Vuli} N., 1937, 29; Mikul~i} I., TIR, 83. (D.G.)

Staromakovski Dol, naselba od rimskoto vreme. Mikul~i} I., TIR, 83. (D.G.)

59. MALOVI[TE

Markova Kula, utvrdena naselba od èleznoto vre-me. Na okolu 3 km severozapadno od seloto, na ram-ninata na strmniot rid Vrte{ka smesten vo padi-nite na Pelister se gledaat ostatoci od pomala utvrdena naselba, a po povr{inata fragmenti od kerami~ki sadovi. (D.S.)

Popova Niva, srednovekovna naselba. Vo neposred-nata blizina na {talite, oddale~eni 1,5 km jugoza-padno od seloto Kaàni, desno od patot za seloto Malovi{te, pri obrabotuvaweto na zemjata bile otkrieni temeli od yidovi, a po povr{inata se sre}avaat fragmenti od tuli, pokrivni }eramidi i drug gradeèn materijal. (T.J.)

60. MEXITLIJA

Tumba (vo seloto), naselba od bronzenoto vreme. Vo seloto, vo neposrednata blizina na kiselata voda se izdiga impozantna tumba so pre~nik od okolu 80 m i viso~ina od 4,5 do 5 m, na koja, vo ponovo vreme, vo centralniot del e podignata xamija. Na povr{i-nata moàt da se sretnat fragmenti od kerami~ki sadovi. Vuli} N. , 1937, 31. (D.S.)

61. MOGILA

Rekov~anska Tumba, naselba od neolitskoto vreme. Leì na okolu 200 m ju`no od Tumba I sred selo i na okolu 100 m jugozapadno od Rowevska Tumba. Ima nepravilna kru`na osnova so pre~nik od 80 x 70 m i viso~ina od 1,5 m. Na povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i kugli~ki za pra-}a od pe~ena zemja. (D.S.)

Rowevska Tumba, naselba od neolitskoto vreme. Se nao|a na okolu 200 m severoisto~no od Tumba I − sred selo i pretstavuva neobraboten prostor op-kruèn so novoizgradeni ku}i. Severniot kraj na tumbata e o{teten so zasecite na selskiot pat. Na povr{inata ima fragmenti od kerami~ki sadovi, kugli~ki za pra}a i drug neolitski materijal. (D.S.)

Tumba ‡ Selska crkva, naselba od neolitskoto vre-me. Leì severoisto~no od Tumba I − sred selo. Pretstavuva viso~inka so pre~nik vo osnovata od okolu 150 m i viso~ina od 3-3,50 m, na koja se po-

II. BITOLA 37

dignati selskata crkva i grobi{tata. Na povr{i-nata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i drug neolitski materijal. Simoska D., Sanev V., 1976, 37. (D.S.)

Tumba vo Liva|eto, naselba od neolitskoto vreme. Se nao|a na 2 km severoisto~no od seloto, vo nepo-srednata blizina na selskiot pat za seloto ârli-ja. Ima pre~nik vo osnovata od okolu 80 m i viso-~ina od 1-1,50 m. Na povr{inata se nao|aat frag-menti od kerami~ki sadovi. (D.S.)

Tumba Trnska ‡ Mogilska, naselba od neolitskoto vreme. Se nao|a na granicata me|u atarite na sela-ta Mogila i Trn, na okolu 1 km severno od Mala i Golema Tumba kaj seloto Trn. Na povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi. Simoska D., Sanev V., 1976, 37. (D.S.)

Tumba I ‡ sred selo, naselba od neolitskoto vreme. Leì vo centralniot del na seloto, na mestoto na koe se nao|aat zadru`niot dom, ambulantata i sta-roto u~ili{te. So izgradbata na ovie objekti tum-bata e zaramneta i re~isi celosno uni{tena. Vo 1975 godina, neposredno pred postavuvaweto na te-melite za ambulantata e izvr{eno sonda`no kopa-we pri {to e konstatirano deka vo dlabo~ina do 1,50 m kulturniot sloj e naru{en so vkopuvawe na grobovi od srednovekovna nekropola, kako i so ko-paweto na jami vo koi se najdeni kerami~ki sadovi od vremeto na Slovenite. Debelinata na kultur-niot sloj, od sega{nata povr{ina do zdravicata, iznesuva 6 m i vo nego se izdvojuvaat dva kulturni stratuma so mnoèstvo kerami~ki sadovi, kultni predmeti i orudija od kremen, kamen i koska, koi vremenski mu pripa|aat na postariot neolit vo Pelagonija, odnosno na velu{ko-porodinskata kul-turna grupa. Simoska D., Sanev V., 1976, 36; Simoska D., Kitano-ski B., Todorovi} J., 1979, 9-29; Simoska D., 1989, 138. (D.S.)

Tumba II ‡ [kolska Tumba, naselba od neolitskoto vreme. Se nao|a isto taka vo seloto, na rastojanie od okolu 120 m od naselbata Tumba I − sred selo. Ima pre~nik vo osnovata od 180 m i viso~ina od 2 m. Na nea se podignati nekolku selski ku}i, a i osumgodi{noto u~ili{te, so {to se napraveni go-lemi o{tetuvawa, osobeno na gornite sloevi koi se napolno uni{teni. Vo 1977 godina e izvr{eno sonda`no iskopuvawe vo dvorot na Tome Avtoro-ski, pri {to e konstatiran kulturen sloj debel 6,90 m, ispolnet so mnoèstvo kerami~ki sadovi i drug arheolo{ki materijal od vremeto na postariot neolit (velu{ko-porodinska grupa). Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Bitola. (D.S.)

[emoska Tumba, naselba od neolitskoto i bron-zenoto vreme. Se izdiga na okolu 500 m zapadno od seloto. Ima nepravilna kru`na osnova so dimenzii od 100 x 80 m. Na povr{inata se sre}avaat

fragmenti od kerami~ki sadovi, orudija od kremen i kamen, kako i tegovi i kugli~ki za pra}a od pe~ena zamja. (D.S.)

62. MOJNO

Bel Kamen, naselba od èleznoto i docnoanti~ko-to vreme. Se nao|a na okolu 2 km zapadno od seloto, na mestoto kade {to terenot preminuva vo Pelago-niskata Ramnina, od severnata strana na patot Moj-no-Musinci. Lokalitetot e tumba delumno uni{tena u{te vo vremeto na podigaweto na docnoanti~kata naselba okolu nea. Na povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, vremenski razli~ni. Mikul~i} I., TIR , 87. (D.S.)

Elenik ‡ Gradi{te ‡ Marin Grad, utvrdena na-selba od helenisti~koto i docnoanti~koto vreme. VuliÊ N., 1933a, 282; Mikul~i} I., TIR , 87. (D.G.)

Liljak, utvrdena naselba od èleznoto vreme. Na okolu 1,8 km isto~no od seloto i na okolu 300 m severno od prevojot preku koj minuva patot Mojno-Orle, na tesen greben na Sele~ka Planina se gledaat ostatoci od mala naselba, a po povr{inata mnoèstvo fragmenti od kerami~ki sadovi. (D.S.)

Rupa, naselba od docnoanti~koto vreme. Na okolu 700 m severoisto~no od seloto, pri obrabotuvawe-to na nivite se otkrieni temeli od objekti, a po povr{inata fragmenti od kerami~ki sadovi, pito-si i gradeèn materijal. Najdeni se moneti od Anastasij. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Bitola. Mikul~i} I., 1970, 325-347; Mikul~i} I., TIR , 87; Mi-kul~i} G., 1987, 180. (G.M.)

[ipur, naselba od rimskoto vreme i bazilika od starohristijanskiot period. Mikul~i} I., TIR , 87. (D.G.)

63. MUSINCI

Ogra|e, naselba od docnoanti~koto vreme. Na jugo-zapadniot rab na seloto, po povr{inata na nivite se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, po-krivni }eramidi, a se gledaat i gramadi od gra-deèn materijal. (T.J.)

Salija ê{ma ‡ Tumba (Stara Reka), naselba od docnoanti~koto vreme. Na okolu 2,5 km zapadno od seloto, od dvete strani na patot za seloto Dobru-{evo, po povr{inite na nivite se sre}ava mno-èstvo fragmenti od kerami~ki sadovi, pokrivni }eramidi i gradeèn materijal. Spored kaùvawe-to na ìtelite, pri oraweto naiduvale na temeli od yidovi gradeni od kamen i varov malter. (T.J.)

38 II. BITOLA

64. NI@EPOLE

Gorno Selo, srednovekovna naselba. Na okolu 1,5 km od seloto se gledaat ostatoci od naselba obras-nata vo gusta vegetacija. (T.J.)

Kaj Crkvata, srednovekovna naselba i nekropola. Na okolu 1,5 km zapadno od seloto, pri obrabotu-vaweto na zemjata se otkrieni yidovi, a isto taka i kameni plo~i od konstrukcija na grobovi. (T.J.)

65. NOVACI

Tumba ‡ Selski grobi{ta, naselba od bronzenoto vreme. Se izdiga na 500 m severno od seloto, ved-na{ do levata strana na patot za Dobromiri. Ima sredna golemina, so za~uvana viso~ina od 6 m i ne-pravilna kru`na osnova. Vo Prvata svetska vojna pri kopaweto na rovovi se napraveni zna~itelni o{tetuvawa, a vo ponovo vreme tuka se locirani selskite grobi{ta. Po povr{inata moè da se sretnat mnogubrojni fragmenti od kerami~ki sa-dovi i orudija od kamen. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Bitola. Vuli} N ., 1937, 33. (D.S.)

66. NOVO ZMIRNEVO

Dolni Visoi, naselba od neolitskoto i eneolit-skoto vreme. Vo atarot na seloto, pri kopaweto na kanalot za navodnuvawe od sistemot Streèvo na-selbata delumno e o{tetena. So za{titnite arheo-lo{ki iskopuvawa, izvedeni od strana na Zavodot i muzej od Bitola, se konstatirani dva horizonta na ìveewe i se otkrieni mnogubrojni arheolo{ki naodi: kerami~ki sadovi, kultni predmeti i oru-dija od koska, kamen i kremen. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Bitola. (D.S.)

67. NO[PAL

Bela Crkva, starohristijanska bazilika i nekro-pola. Na severnata periferija na seloto vo 1984 godina vrz stari temeli e izgradena crkva. Pritoa se najdeni delovi od mermerni stolbovi i drugi mermerni par~iwa. Spored kaùvaweto na Vasil Bo{evski od ova selo, pri obrabotuvaweto na zem-jata, severozapadno od crkvata, otkril dva groba gradeni od kameni plo~i ‡ tip cista, vo koi imalo stakleni sat~iwa. Od ovoj lokalitet poteknuva del od siva plo~a so gr~ki natpis staven pred vlezot vo ku}ata na V. Bo{evski. (T.J.)

Tumba, naselba od neolitskoto i rimskoto vreme. Na okolu 2,5 km jugozapadno od seloto, pri obra-botuvaweto na zemjata se otkrieni yidovi gradeni

od kamen, varov malter i tuli. Po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi od neo-litskoto i rimskoto vreme. (T.J., G.F.)

Tumba ‡ Gajtanica, naselba od neolitskoto i doc-noanti~koto vreme. Na okolu 1 km od seloto, na mala viso~inka ‡ tumba o{tetena od intenzivnoto obrabotuvawe na zemjata, vo nivata na Petre Loza-novski se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sado-vi, kameni i kremeni orudija, ku}en lepe` i fragmenti od teguli, pitosi i drug gradeèn mate-rijal. (T.J., G.F.)

Tumba ‡ Gorni Livadi, naselba od docnoanti~koto vreme. Na okolu 500 m severozapadno od seloto, na blaga viso~inka ‡ tumba o{tetena od intenzivnoto obrabotuvawe na zemjata, po povr{inata se gledaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pokrivni }erami-di, cevki za vodovod, kako i drug gradeèn mate-rijal. (T.J., G.F.)

Crkva Sv. Nikola, osameni naodi od rimskoto vre-me. Vo dvorot na crkvata ima nekolku mermerni spolii, i toa: mermerna ara so gr~ki natpis i mer-merna baza, koi se doneseni od nepoznat lokalitet. VuliÊ N., 1931, 44. (T.J., G.F.)

68. OLEVENI

Sv. Ana, osamen naod od helenisti~koto vreme. Vo portalot na crkvata {to se nao|a na 1 km zapadno od seloto e vgradena kako spolija plo~a so gr~ki natpis od 13 reda, datiran vo IV vek pred n.e. Vuli¢ N., Sp. XCVIII , br. 53; Papazoglu F., 1970v, 99-113; Hatzoupolos M.B., 1982, 21-42. (V.B.G.)

69. OPTIÂRI

Na Tumba, naselba od neolitskoto vreme. Na okolu 1 km isto~no od seloto, vo neposrednata blizina na Crna Reka ima viso~inka so dimenzii od 120 x 160 m vo osnovata i viso~ina od okolu 2,5 m. Po povr-{inata se sre}avaat mnogubrojni fragmenti od kerami~ki sadovi, ku}en lepe`, kameni i kremeni orudija. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Bitola. Vuli} N ., 1937, 33. (D.S.)

Trn Tumba, naselba od neolitskoto vreme. Se nao|a na 2 km od seloto i na okolu 50 m od selskiot pat za Kravari. Visoka e okolu 3 m, a vo osnovata ima pravilna kru`na forma. Po povr{inata se sre}a-vaat mnogubrojni fragmenti od kerami~ki sadovi, dislociran ku}en lepe`, orudija od kamen, koska i pe~ena zemja. Najdeni se i fragmenti od `rtveni-

II. BITOLA 39

ci, cilindri so antropomorfna pretstava. Naodi-te se nao|aat vo Zavodot i muzej vo Bitola. Simoska D., Sanev V., 1976, 40. (D.S.)

Tumba, naselba od neolitskoto vreme. Se nao|a na okolu 2 km isto~no od seloto i 7 km isto~no od patot Bitola-Lerin, kako i na okolu 1,5 km zapadno od koritoto na Crna Reka. Vo osnovata ima pre~nik od 240 x 240 m i za~uvana viso~ina od 4,5 m. Vo 1988 godina e vr{eno sonda`no iskopuvawe pri {to e utvrdena pove}eslojna naselba od vre-meto na raniot i sredniot neolit, odnosno od ve-lu{ko-porodinskata kulturna grupa. Otkrien e go-lem broj podvi`ni predmeti, i toa: fragmenti od kerami~ki sadovi, kultni predmeti i orudija od ka-men, kremen i koska. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Bitola. Simoska D., Kuzman P., 1990, 63. (D.S.)

70. OREHOVO

Kale, utvrdena naselba od docnoanti~koto vreme. Mikul~i} I., TIR , 94. (D.G.)

71. ORLE

Najdenka, nekropola od èleznoto vreme II . Na okolu 700 m severoisto~no od seloto, sopstvenikot na nivata \or|i Jo{evski, vadej}i plo~i za sel-skiot most, vo 1975 godina otkril grob od monolit-ni kameni plo~i i vo nego grobni prilozi: kera-mi~ki sad i nakit od bronza (fibula vo vid na o~i-la). Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Bito-la. Simoska D., Sanev V., 1976, 53. (D.S.)

72. PARALOVO

Maver, nekropola od docnoanti~koto vreme. Vo vremeto na izgradbata na noviot pat, na 1,2 km za-padno od seloto bila otkriena i delumno o{tetena nekropola. Vo 1986 i 1988 godina se izvr{eni za{-titni iskopuvawa so koi se otkrieni 62 groba gra-deni od golemi kameni plo~i. Pogrebuvaweto e skeletno, a od grobnite prilozi najmnogubrojni se kerami~kite sadovi, prstenite i monetite. Naodi-te se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Bitola. \or|ioska A., 1990, 174. (A.\.)

73. PODINO

Crkva Sv. Bogorodica, osameni naodi od starohristi-janskoto vreme. Vo crkvata i vo nejzinoto dvorno mesto ima nekolku mermerni spolii, i toa: meno od mermer vgradeno vo skalite, pred vlezot na crk-vata ima golema mermerna plo~a, a edna parapetna plo~a leì pokraj apsidata. (T.J.)

74. POE[EVO

Tumba v selo, naselba od bronzenoto vreme. Vo se-loto, vo neposrednata blizina na raskrsnicata se izdiga tumba o{tetena od site strani, visoka oko-lu 3 m. Na povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi. Vuli} N ., 1937, 37. (D.S.)

75. PORODIN

Bara Tumba, naselba od neolitskoto vreme. Se nao-|a vo ramnoto pole, na okolu 1,8 km isto~no od se-loto, a na okolu 800 m zapadno od sovremeniot pat Bitola-Lerin. Po oblikot i dimenziite e sli~na na mnogubrojnite tumbi vo Pelagonija. So inten-zivnoto obrabotuvawe na zemjata, a u{te pove}e so izgradbata na kanalot za navodnuvawe i so trasira-weto na selskiot pat, tumbata e zna~itelno o{te-tena. Taka, denes taa e sosema ramna i malku se izdvojuva od okolniot teren. Vo 1978 i 1979 godina se izvr{eni za{titni iskopuvawa pri {to se kon-statirani dva horizonta na ìveewe. Postariot horizont mu pripa|a na sredniot neolit (Velu{ina III, IV ), a pomladiot na docniot neolit i preminot vo eneolitskoto vreme. Od otkrieniot materijal najmnogubrojni se kerami~kite sadovi i orudijata od kamen i kremen. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Bitola. Simoska D., Sanev V., 1976, 42. (D.S.)

Tumba, naselba od neolitskoto vreme. Na rastoja-nie od okolu 1,5 km isto~no od seloto i na 800 m za-padno od asfaltniot pat Bitola-Lerin, vo ramni-nata se izdiga tumba visoka 2,5 m i so pre~nik vo osnovata od okolu 150 m. Vo 1953/54 godina Narod-niot muzej od Bitola, pod rakovodstvo na M. Grbi} i so u~estvo na grupa sorabotnici, izvr{il siste-matsko iskopuvawe vo centralniot del na tumbata. Zna~ajno e otkrivaweto na ostatoci od lepe` od yidovi na trapezoidna ku}a i mnoèstvo podvièn arheolo{ki materijal od koj se izdvojuvaat kera-mi~kite sadovi, antropomorfnata i zoomorfnata plastika i posebno `rtvenicite ‡ maketi na ku}i so antropomorfni cilindri. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Bitola. Grbi} M., Ma~ki} P., Na| P., Simoska D., Stalio B., 1960; Simoska D., Sanev V., 1976, 33. (D.S.)

40 II. BITOLA

Tumba, s. Porodin. ‡ Antropomorfen cilindar od `rtvenik od sredniot neolit

76. RADOBOR

Tumba, naselba od neolitskoto, eneolitskoto i bronzenoto vreme. Se nao|a vo neposrednata blizi-na na utokata na [emnica vo Crna Reka. Ima pre~-nik od okolu 200 m i viso~ina do 3 m. So meliora-cionite zafati, osobeno so pro{iruvaweto na ko-ritoto na Crna Reka, isto~nata polovina na tumba-ta e re~isi raznesena. Vo 1977 i 1990/91 godina se izvr{eni za{titni arheolo{ki iskopuvawa pri {to e konstatiran kulturen sloj od 4 m so nekolku horizonti na ìveewe. Spored mnogubrojnite pri-meroci od fragmentirani i celi kerami~ki sado-vi, razli~ni po formata, po na~inot na izrabotu-vaweto i po mestoto na otkrivaweto, sigurno e de-ka naselbata bila formirana na krajot od neolit-skoto vreme. @ivotot prodolìl i podocna, vo ene-olitskoto vreme, a osobeno vo bronzenoto vreme. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Bitola. Todorovi} J., Simoska D., Kitanoski B., 1985-87, 10; Petrova E., 1996. (D.S.)

Tumba ‡ Kopilica, naselba od neolitskoto vreme. Na okolu 2 km severozapadno od seloto, a na 300-400 m od upravnata zgrada na ZIK „Pelagonija“ , pogon

vo seloto Radobor, pri oraweto na nivite se otkri-eni mnogubrojni fragmenti od kerami~ki sadovi, par~iwa od ku}en lepe` i orudija od kamen i koska. (T.J., G.F.)

77. RAMNA

Vi{na, srednovekovna crkva i nekropola. Vo niva-ta na Kole Lozanoski, {to se nao|a na okolu 300 m ju`no od seloto, se otkrieni temeli od crkva, a vo neposrednata blizina i grobovi. (T.J., G.F.)

Ramenska Grmada, depo na srednovekovni ‡ vizan-tiski moneti. So rilaweto na zemjata za ovo{tar-nik na stopanstvoto „Ovo{tar“ od seloto Kaàni vo 1967 godina e otkrieno bogato depo na ~ankovid-ni moneti, koe broi 9.190 primeroci, vo koe se zas-tapeni slednite vladeteli: Manuel I Komnen, An-dronik I Komnen, Isak II Angel i Aleksij III Angel. Lokalitetot se nao|a vo centralniot del od severnata polovina na Caparsko Pole. Na povr{i-nata na nivite se gledaat ostatoci od pomala na-selba. Monetite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Bitola. Janakievski T., 1977, 209-214. (T.J.)

Ramenska Tumba, starohristijanska bazilika. Na 2 km jugozapadno od seloto, vo Caparsko Pole, pri za{titnite arheolo{ki iskopuvawa vo 1966 godina e otkriena starohristijanska bazilika. Bazili-kata e trikorabna, so narteks i dva aneksa na ju`-nata i eden na severnata strana. Podot bil poplo-~en so tuli. Janakievski T., 1966, 145. (T.J.)

78. RAPE[

Bel Kamen, nekropola od èleznoto vreme. Na od-dale~enost od 1,3 km isto~no od seloto, na nizok greben {to se spu{ta kon kawonot na Crna Reka se otkrieni grobovi gradeni od kameni plo~i ‡ tip cista, i vo niv grobni prilozi (kerami~ki sadovi i nakit od bronza). Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Bitola. Simoska D., Sanev V., 1976, 57. (D.S.)

Karanka, nekropola od èleznoto vreme I. Na 1 km severno od seloto Petre Todorovski pri oraweto na svojata niva otkopal grob napraven od monolit-ni kameni plo~i ‡ tip cista, vo koj prona{ol eden mal kerami~ki sad i nakit od bronza. Simoska D., Sanev V., 1976, 54. (D.S.)

Lisi~in Kamen, naselba od rimskoto vreme. Mikul~i} I., TIR , 106. (D.G.)

Slamite (Vozi{ta ‡ Kamenot), nekropola – tumuli od èleznoto i docnorimskoto vreme. Se nao|a vo jugozapadniot del na Mariovskata visoramnina, na okolu 1,5 km severoisto~no od seloto, na srtot od ridot {to se izdiga i go obgraduva leviot breg na

II. BITOLA 41

Slami{te, s. Rape{. ‡ Grobovi pod tumul od èleznoto vreme Makovska Reka. Se raboti za dve lokacii, oddale-~eni 400 m edna od druga, na koi se gledaat kameni konstrukcii od grobovi o{teteni so zemjodelskite raboti. So probnite arheolo{ki iskopuvawa vo 1989 godina od strana na Zavodot i muzej od Bitola na lokacijata Vozi{ta, so povr{ina od 70 x 20 m, se otkrieni tri pogrebuvawa vo grobovi od kameni plo~i – cisti, pod tumul so kalota od nafrleni ka-meni plo~i i prsten vo osnovata od obi~en i kr{en kamen. Isto taka se najdeni i drugi 4 groba {to bile sekundarno vkopani vo docnoanti~koto vreme. Na vtorata lokacija, Kamenot – zaramnet del od padinata, istraùva~ite otkrile 6 groba, so dosta o{teteni konstrukcii i skromni prilozi od èleznoto vreme. Koncentracijata na kamewata i postavenosta na grobovite asociraat na pogrebuva-wa pod tumuli, i toa na dva mali so po nekolku po-kojnici. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Bitola. Mikul~i} I., 1966, 28; Simoska D., Sanev V., 1976, 54; Vasileva M., 1993, 71-80. (V.S.)

ûki, docnoanti~ka nekropola. Mikul~i} I., TIR , 106. (D.G.)

79. RA[TANI

Zmei{te, utvrdena naselba od èleznoto vreme. Na 800 m severno od seloto, na dominantniot rid so zaramnet vrv se gledaat ostatoci od trasata na nekoga{niot bedem na naselbata. Na povr{inata

se sre}avaat mnogubrojni fragmenti od kerami~ki sadovi. GrbiÊ M., 1954, 113. (D.S.)

Stari Grobovi, srednovekovna nekropola. Na mala viso~inka {to se nao|a vo neposrednata blizina na crkvata Sv. Nikola, od ju`nata strana na seloto, vo 1981 godina e izvr{eno arheolo{ko istraù-vawe pri {to se otkrieni grobovi gradeni od kame-ni plo~i. Vo grobovite se najdeni i grobni prilo-zi, i toa prsteni, obetki, belezici i dr. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Bitola. Kepeska L., Filipovska G., 1987, 195. (L.K., G.F.)

80. RIBARCI

Vo seloto, osamen naod od rimskoto vreme. Vo dvo-rot na Traj~e Mitrevski se nao|a ara od mermer so o{teteno natpisno pole, za koja ne se znae od kade e donesena. (T.J.)

Smailica, naselba od rimskoto vreme. Na 1 km ju`no od seloto pri obrabotuvaweto na zemjata se otkrieni temeli od objekti gradeni od kamen i kal. Po povr{inata se sre}avaat pokrivni }eramidi, rimski tuli i fragmenti od kerami~ki sadovi i pitosi. (T.J.)

Tumbi, naselba od neolitskoto vreme. Na severoza-padnata periferija na seloto se zabeleùvaat pet tumbi naredeni blisku edna do druga, so pre~nik {to se dviì od 60 do 80 m i za~uvana viso~ina od

42 II. BITOLA

okolu 2 m, so isklu~ok na edna koja e malku poviso-ka (2,50 m). Na site pet tumbi po povr{inata ima mnoèstvo fragmenti od kerami~ki sadovi i par-~iwa od ku}en lepe`. Vuli} N ., 1937, 41. (D.S.)

81. ROTINO

Arnautski Pat, pat od rimskoto vreme. Pri izgrad-bata na ovo{tarnikot na stopanstvoto „Ovo{tar“ bil uni{ten pogolem del od anti~ki pat, najve-rojatno del od trasata na Via Egnatia. Janakievski T., 1976, 189. (T.J.)

Manastirska Crkva ‡ Sv. Ilija, srednovekovna na-selba. Na 200-300 m ju`no od seloto, spored ìte-lite, vo mesnosta Mala Korija pri obrabotuvaweto na zemjata se zabeleàni temeli od stari objekti. Vo ponovo vreme ovde e izgradena crkva vrz temeli od star objekt. (T.J., G.F.)

Stara Crkva, srednovekovna crkva i nekropola. Kaj mesnosta Dabot, {to se nao|a na 2 km severo-isto~no od seloto i levo od stariot pat Bitola-Ohrid, se gledaat ostatoci od crkva. Vo neposred-nata blizina, vo nivata na Trajan Koteski bile otkrieni grobovi gradeni od kameni plo~i. (T.J., G.F.)

Staro Selo, naselba od rimskoto vreme. Se nao|a na 700 m severoisto~no od seloto, vo mesnosta Sta-ro Selo, kade {to pri obrabotuvaweto na zemjata bile otkrieni temeli od yidovi gradeni od kamen i varov malter i pitosi. Na povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, imbreksi, pitosi i gradeèn materijal. (T.J., G.F.)

82. SVETI TODORI

Vasili~ini Grobi{ta, srednovekovna nekropola. Na okolu 1.500 m severozapadno od lokalitetot manastir Sv. Todor se nao|aat grobovi. (T.J.)

Kale, utvrdena naselba od helenisti~koto vreme. Na okolu 4-5 km zapadno od seloto, vo planinskiot masiv, na te{ko pristapna ridska viso~ina (kota 1.494 m) se nao|aat ostatoci od bedemot na kaleto, obrasnati vo vegetacija i burjan, ~ii konturi sose-ma jasno se ocrtuvaat . (T.J.)

Kr~in, svetili{te i nekropola od docnoanti~koto vreme. Na malo plato {to se nao|a na ju`nata peri-ferija na seloto, spored iskazite na ìtelite bi-le otkrieni grobovi gradeni od golemi kameni plo~i ‡ tip cista. Isto taka se otkrieni i ostato-ci od temeli na crkva gradena od kr{en kamen i varov malter. Najdena e i mermerna plo~a so rel-jefna pretstava na ~ove~ki figuri. Na povr{inata

na lokalitetot ima dve obraboteni mermerni plo~i. (T.J.)

Kutlina, osamen naod od rimskoto vreme. Vo nivata na semejstvoto Dim~evci, {to se nao|a na okolu 2 km severoisto~no od seloto, e najdena mermerna stela so reljefna pretstava na ma`, èna i ~etiri deca me|u niv. Stelata se ~uva vo tremot na selska-ta crkva. (T.J.)

Ku~kina Leska ‡ Ku~kino Selo, srednovekovna na-selba. Na okolu 2-3 km zapadno od seloto, po povr-{inata se gledaat gramadi od kr{en kamen. Spored kaùvaweto na ìtelite, ovde bilo locirano staroto selo. (T.J.)

Crkvi{te, naselba od rimskoto vreme. Na okolu 700 m isto~no od seloto, po povr{inata na nivite se gledaat gramadi od kr{en kamen, fragmenti od kerami~ki sadovi i pokrivni }eramidi. Od ovoj lokalitet se odneseni vo selskata crkva nekolku mermerni predmeti: ara bez natpis so reljefni ukrasi, stela so reljefna pretstava na ma`, èna i ~etiri deca, osmoagolen mermeren stolb (fragmen-tiran) i fragmentirana mermerna stela koja e vgradena vo kambanarijata. (T.J.)

ê{mina, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 1,5 km severno od seloto, pri obrabotuvaweto na zem-jata ìtelite otkrile temeli od stari objekti gra-deni od kal i kamen. Po povr{inata na nivite se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, pokrivni }eramidi, fragmenti od mermerni plo~i i dr. (T.J.)

83. SKOÎVIR

Gradi{te, utvrdena naselba od èleznoto vreme. Na 9 km isto~no od seloto i na 3 km od {umskata ku}a Jelak, visoko vo planinskiot masiv na Kajmak-~alan (kota 1.370), opkolen od trite strani so rekata Kowarka i nejzinite pritoki, se izdiga vrv so zaramneto plato na ~ija povr{ina se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi. Spored mestopo-lo`bata i materijalot, sigurno e deka se raboti za utvrdena naselba od èleznoto vreme. (D.S.)

Kale ‡ Petalinsko, utvrdena naselba od èleznoto vreme. Se nao|a 5 km isto~no od seloto, vo nepo-srednata blizina na mestoto kade od patot Sko~i-vir-Staravina se izdvojuva krak za Jelak, na visok i prirodno za{titen rid {to se izdiga nad desniot breg na Crna Reka. Na zaramnetiot vrv, po povr{i-nata se sre}avaat mnogubrojni fragmenti od kera-mi~ki sadovi. Mikul~i} I., TIR , 116. (D.S.)

Markovo Kale, utvrdena naselba od èleznoto vre-me. Se nao|a 2,3 km jugoisto~no od seloto, na impo-zanten rid (kota 1.106) {to se izdiga na desniot breg na Crna Reka, pred vlezot vo kawonot. Na

II. BITOLA 43

zaramnetiot vrv se nao|aat ostatoci od utvrduvawe i fragmenti od kerami~ki sadovi. (D.S.)

84. SLIVICA

Gali}, naselba od neolitskoto vreme. Po povr{i-nata na nivite {to se nao|aat pome|u Crna Reka i lokalitetot Gradi{te se sre}avaat mnoèstvo fragmenti od kerami~ki sadovi. (B.J.)

85. SMOLEVO

Crkvi{te ‡ Ramni{te, srednovekovna naselba. Vo mesnosta Mi{eva Livada, {to se nao|a na 1 km za-padno od selskata crkva, se gledaat grobovi pokri-eni so kameni plo~i. (T.J.)

86. STARAVINA

Pe{ta ‡ Gradi{te, utvrdena naselba i nekropola od rimskoto i docnoanti~koto vreme. VuliÊ N., 1931, 41; Mikul~i} I., 1966. (D.G.)

87. STRE@EVO

Kale, utvrdena naselba od docnoanti~koto vreme. Na okolu 800 m severno od seloto, na viso~inka {to dominira nad desniot breg na rekata [emnica, pri za{titnoto iskopuvawe izvr{eno vo 1979 go-dina od Zavodot i muzej vo Bitola se konstatirani ostatoci od utvrdena naselba, nekropola i staro-hristijanska bazilika so mozai~en pod. Za odbe-leùvawe e naodot od bogato depo na èlezni oru-dija, kako i moneti od Justinijan. Naodite se ~uva-at vo Zavodot i muzej vo Bitola. Mikul~i} I., TIR, 121; Janakievski T., 1980, 97-110. (T.J.)

88. SUVODOL

Brojanec, starohristijanska crkva. Na okolu 1,5 km severno od seloto, levo od noviot pat za Makovo, na edna od padinite na Sele~ka Planina vo 1983 godina e izvr{eno sonda`no istraùvawe pri {to se otkrieni temeli od pomala crkva gradena od kamen so kal. Objektot e delumno o{teten. Vo neposrednata blizina e najdena bronzena moneta. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Bitola. Vuli} N. , 1937, 42; Mikul~i} I., TIR , 123; Aleksova B., 1995, 209‡212. (T.J.)

44 II. BITOLA

Brojanec, s. Suvodol. ‡ Starohristijanska bazilika od V-VI vek (F.M.)

Brtvi, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 500 m severoisto~no od seloto, levo od stariot pat za seloto Makovo (sega potopen od akumulacionoto ezero), vo 1977 godina Zavodot i muzej od Bitola i Republi~kiot zavod za za{tita na spomenicite na kulturata od Skopje izvr{ile za{titno iskopuva-we pri {to se otkrieni temeli od objekti gradeni od kamen i kal. Najdeni se fragmenti od kerami~ki sadovi, pokrivni }eramidi, kako i srebrena moneta od Valens. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Bitola. (T.J.)

Dibek, grobnici od helenisti~koto vreme. Se nao-|aat severoisto~no od seloto, na mala viso~inka {to dominira nad prostorot od nekoga{nata an-ti~ka naselba vo mesnosta Slanec. Vo 1931 godina F. Masesnel, vr{ej}i uvid na otkrienata staro-hristijanska bazilika vo Slanec, go posetil i lo-kalitetot Dibek kade konstatiral ostatoci od vle-zovi na dve grobnici izdlabeni vo karpa. Ednata, spored negovite upatstva, ja „is~istil“ selskiot

u~itel, a rezultatite podocna gi objavil. Vo 1991 godina vo organizacija na Zavodot i muzej od Bitola se izvr{eni novi istra`uvawa na spomena-tite grobnici, pri {to vo neposrednata blizina bila otkriena u{te edna grobnica. Zaedni~ka ka-rakteristika na grobnicite e toa {to se izdlabeni vo karpa, imaat ista organizacija (dromos, pret-komora i zasvodena komora so vlezovi me|u niv), pribli`no isti dimenzii, pogrebuvawa so kremi-rani pokojnici i poteknuvaat od docnohelenisti~-koto vreme (II vek pred n.e.). Arheolo{ki intaktna e novootkrienata grobnica (br. 1) vo koja se najde-ni bista na Afrodita od terakota, oble~ena vo ta-nok dekoltiran fustan prepa{an pod gradite, koja na glavata ima dijadema ukrasena so osum ~a{ko-vidni cveta, i tri dobro za~uvani kerami~ki sada. Nejzinata vkupna dol`ina (dromos, pretkomora i komora) iznesuva 13,25 m. Vo grobnicata br. 3, de-lumno o{tetena od porano, se najdeni 6 kerami~ki sadovi isto taka dobro za~uvani. Grobnicite iz-dlabeni vo karpa od Dibek se del od verigata na

II. BITOLA 45

t.n. „makedonski grobnici“ rasporedeni po isto~-niot rab na Pelagoniskata ramnina. Mesesnel F., 1935, 201-205; Vuli¢ N., 1941-1948, 190-197; Janakievski T., 1933, 149-161. (T.J.)

\orev Rid, naselba od neolitskoto i docnoanti~ko-to vreme. Na 2,5 km ju`no od seloto, vo neposred-nata blizina na REK „Bitola“ , vo 1983 godina Zavodot i muzej od Bitola vr{el za{titno iskopu-vawe so koe se utvrdeni ostatoci od ednoslojna neolitska naselba od velu{ko-porodinskata kul-turna grupa, so mnogubrojni fragmenti od kerami~-ki sadovi i drugi predmeti od materijalnata i duhovnata kultura. Isto taka se konstatirani delovi od temeli na objekt graden od kamen i kal i so poplo~en pod, vo koj se najdeni fragmenti od kerami~ki sadovi i pokrivni }eramidi. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Bitola. (D.S., T.J.)

Dibek, s. Suvodol. ‡ Grobnica od helenisti~koto vreme

\or~eva Vodenica, naselba od rimskoto vreme. Na 1 km zapadno od seloto Zavodot i muzej od Bitola izvr{il za{titno istraùvawe pri {to e otkrien objekt graden od kamen i kal. Najdeni se mnogu-brojni fragmenti od kerami~ki sadovi i drug mate-

rijal. Denes lokalitetot e potopen od vodite na akumulacionoto ezero. (T.J.)

Manastirec, starohristijanska bazilika. Otkrie-na e vo 1931-1933 godina vo mesnosta Slanec. Crk-vata ima trikorabna dispozicija, so po sedum pi-lastri na masivnite yidovi na stilobatite, najdeni vo polo`ba in situ. Centralniot korab na isto~nata strana zavr{uva so dlaboka apsida. Na zapadniot kraj crkvata ima narteks i egzonarteks so pastoforii i aneksi na severnata strana. Podovi-te bile obloèni so mozaici. Objektot e podignat vo V-VI vek kako grobi{en, na rabot na anti~kata naselba. Kompartimentite so niza prostorii ot-krieni severno od bazilikata sluèle za funeral-ni obredi i sve~eni ve~eri ‡ agapae, {to se prire-duvale na godi{ninata od stradaweto na ma~eni-kot. Grobnite strukturi i naodite vo niv, otkrie-ni okolu bazilikata, ukaùvaat na faktot deka po nejzinoto stradawe taa bila obnovena vo tekot na IX-X vek. Mesesnel F., 1931, 202-212; Mesesnel F., 1936; Mesesnel F., 1937, 69-96; Aleksova B., 1995, 209-212. (B.A.)

Tumba, naselba od bronzenoto vreme. Se izdiga po-kraj reki~kata Siwevir, na okolu 800 m jugoisto~-no od seloto. Ima kru`na osnova, malku razvle~e-na. Po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, kameni i kremeni orudija. Vuli} N ., 1937, 42. (T.J.)

Turigrav, naselba od docnoanti~koto vreme. Se na-o|a na 800 m jugozapadno od seloto, pokraj leviot breg na Oreovski Dol. Zavodot i muzej od Bitola vo 1977 godina izvr{il za{titno iskopuvawe, pri {to se otkrieni ostatoci od temeli na ku}i grade-ni od kamen i kal i eden objekt so prostorija za termalno zagrevawe. Otkrieno e mnoèstvo frag-menti od kerami~ki sadovi, a najdeni se i moneti od III i IV vek. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Bitola. Mikul~i} I ., TIR, 123. (T.J.)

Uma, naselba od docnoanti~koto vreme. Na okolu 500 m isto~no od seloto, vo neposrednata blizina na branata od akumulacionoto ezero, vo 1977 godi-na Zavodot i muzej od Bitola i Republi~kiot zavod za za{tita na spomenicite na kulturata izvr{ile za{titno sonda`no iskopuvawe so koe se otkrieni ostatoci od objekt graden od kamen i kal i mnogu-brojni fragmenti od kerami~ki sadovi, kako i dve bronzeni moneti kovani vo Stobi. Denes lokali-tetot e potopen od vodite na ezeroto. (T.J.)

[uplevec, naselba od eneolitskoto vreme. Se nao-|a 2,5 km severno od seloto, od levata strana na pa-tot Bitola-Makovo, na izdolèn rid so strmni i te{ko pristapni strani koi na severniot kraj se izdigaat blago kon ridot. Vo 1958 i 1971 godina se vr{eni sonda`ni (kontrolni) iskopuvawa so koi e

46 II. BITOLA

utvrden kulturen sloj so dva horizonta na ìveewe. Mnogubrojniot arheolo{ki materijal, osobeno kerami~kiot, pokaàl deka se raboti za ostatoci od naselba od vremeto na eneolitot. Otkrivaweto na naselbata e golemo dotolku {to spored nea, a i spored naselbata Bakarno Gumno vo Prilepsko, eneolitot vo Pelagonija e izdvoen kako posebna kulturna grupa nare~ena [uplevec-Bakarno Gumno. Ridot podolgo vreme bil koristen kako kamenolom so {to naselbata e celosno uni{tena. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Bitola. Aleksova B., 1959b, 43; Gara{anin M., Simoska D., 1976, 9. (D.S.)

89. TRAP

Trap, nekropola od èleznoto vreme. Vo atarot na seloto, traktoristot Slavko Talevski, oraj}i vo blokot na ZIK „Pelagonija“ , otkril tri groba gra-deni od monolitni kameni plo~i i vo niv nakit od bronza. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Bitola. Simoska D., Sanev V., 1976, 57. (D.S.)

Tumba, naselba od neolitskoto vreme. Se nao|a na okolu 300 m zapadno od seloto. Ima kru`na osnova i za~uvana viso~ina od 4 m. Po povr{inata se sre-}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, `rtvenici, kugli~ki za pra}a i dr. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Bitola. Vuli} N ., 1937, 45. (D.S.)

Tumba ‡ Crkvi{te, naselba od neolitskoto i doc-noanti~koto vreme. Jugozapadno od seloto, vo ne-posrednata blizina na selskata crkva se izdiga tumba so nepravilna kru`na osnova, so pre~nik od okolu 220 m i za~uvana viso~ina do 5 m. Po povr-{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sado-vi, ku}en lepe`, kameni i koskeni orudija. Isto ta-ka, se sre}avaat i fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal od docnoanti~koto vreme. (D.S.)

Crkva Sv. Petka, osameni naodi od starohristijan-skiot period. Vo dvorot na crkvata Sv. Nedela, iz-gradena vo 1835 godina, ima mermerni spolii, i toa: dve mermerni plo~i, nadgrobna stela vgradena vo temelot na crkvata, mermeren stolb i drugo. (T.J., G.F.)

90. TRN

Golema Tumba, naselba od neolitskoto vreme. Se nao|a na okolu 800 m severozapadno od seloto, vo blokot na ZIK „Pelagonija“ . Ima pravilna kru`-na osnova so pre~nik od okolu 200 m i viso~ina do 5 m. Vo 1973 godina Zavodot i muzej od Bitola izvr{il za{titno arheolo{ko iskopuvawe pri {to e konstatirana pove}eslojna naselba so bogat

arheolo{ki materijal. Naodite se ~uvaat vo Zavo-dot i muzej vo Bitola. Simoska D., Sanev V., 1976, 42. (D.S.)

Mala Tumba, neolitska naselba. Se nao|a na okolu 1 km jugoisto~no od seloto i vo neposrednata bli-zina na Golema Tumba. Ima nepravilna elipsovid-na osnova, razvle~ena vo pravec sever-jug, so dimen-zii od 160 x 210 m i za~uvana viso~ina od 1,5 m. Tumbata e vo golema mera o{tetena, osobeno vo is-to~nata polovina, so izgradbata na kanalot za na-vodnuvawe i so trasiraweto na patot Novaci-Rado-bor. Isto taka, taa e celosno zaramneta i so izgrad-bata na hangarot za ~uvawe na zemjodelskata meha-nizacija. Vo 1973 godina Narodniot muzej od Bito-la izvr{il za{titni arheolo{ki iskopuvawa pri {to bil konstatiran kulturen sloj od 2 m, so dva horizonta na ìveewe ispolneti so bogat materi-jal (kerami~ki sadovi, orudija, kultni predmeti i dr.). Prviot horizont im pripa|a na naselbite od sredniot neolit na velu{ko-porodinskata grupa, a vtoriot na docniot neolit. Spored ovie naodi doc-niot neolit vo Pelagonija e izdvoen kako posebna kulturna grupa, nare~ena Mala Trnska Tumba, koja e istovremena i mnogu bliska na docnoneolitskite grupi od zapadnojadranskiot kulturen krug. Naodi-te se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Bitola. Simoska D., Sanev V., 1976, 44; Simoska D., Sanev V., 1977, 215; Sanev V., 1995, 42‡44. (D.S.)

Tumba, neolitska naselba. Se izdiga vo samoto se-lo, ima pre~nik od okolu 300 m i za~uvana viso~ina od 5 m. Del od selskite ku}i se izgradeni vrz nea pa taka, pri kopaweto na temelite, sopstvenicite nao|ale fragmenti od kerami~ki sadovi, orudija od kamen i kremen, kugli~ki za pra}a i dr. (D.S.)

91. TRNOVO

Kale, utvrdena naselba od èleznoto i docnoan-ti~koto vreme. Na okolu 1 km isto~no od seloto, na padinite na Pelister, na te{ko pristapna viso-~inka so zaramneto plato koe opfa}a povr{ina od 70 x 80 m se gledaat tragi od odbranben bedem. Spo-radi~no se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi od èleznoto vreme, kako i kerami~ki sado-vi, pitosi i gradeèn materijal od docnoanti~koto vreme. Mikul~i} I., TIR , 128. (D.S.)

Trnovski Lozja, nekropola od rimskoto vreme. Za-padno od ìvinarskata farma „Jon~e Georgievski“ , spored kaùvaweto na ìtelite, bile otkrieni grobovi gradeni od ~etvrtesti rimski tuli. (T.J.)

92. TRNOVCI

Geramidnica, naselba od docnoanti~koto vreme. Na isto~nata periferija na seloto, po povr{inata se

II. BITOLA 47

sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i pokrivni }eramidi. (T.J.)

Dap~e, srednovekovna nekropola. Vo seloto, na ma-la viso~inka, spored kaùvaweto na ìtelite, pri kopaweto na kanalot za vodovod se otkrieni grobo-vi gradeni od kameni plo~i, so orientacija istok-zapad. (T.J.)

Seli{te, naselba od rimskoto vreme. Na okolu 1,5 km isto~no od seloto, pri obrabotuvaweto na zem-jata ìtelite nao|ale yidovi gradeni od kamen i varov malter. Po povr{inata na nivite se sre}ava-at fragmenti od mnogubrojni kerami~ki sadovi, pokrivni }eramidi i mermerni blokovi. Od ovoj lokalitet vo crkvata Sv. Nedela e donesena mer-merna ara koja na ~elnata strana ima pravoagolno pole so reljefen prikaz {to e o{teten. Na desnata strana ima ènski lik, a pod nego natpisno pole vo 4 reda, so gr~ki natpis. (T.J.)

Trnovsko Kale, utvrdena naselba od helenisti~ko-to vreme. Na okolu 1 km severozapadno od seloto, na mala viso~inka so elipsovidna osnova i so di-menzii od 100 x 30 m se gledaat konturi na bedem {irok 2,5 m. Po povr{inata se sre}avaat fragmen-ti od kerami~ki sadovi, pokrivni }eramidi i kr{en kamen. Pred desetina godini Stojan Loza-novski do seloto prona{ol bronzena belezica so stilizirani zmiski glavi. (T.J.)

93. CAPARI

Kale, utvrdena naselba od docnoanti~koto vreme i sredniot vek. Se nao|a na 2,5 km ju`no od seloto, na visok rid so nadmorska viso~ina od 1.615 m. Na zaramnetiot vrv obrasnat so {uma se gledaat konturi od bedem. (T.J., G.F.)

Patrica ‡ Gerani, nekropola od rimskoto vreme. Severozapadno od fabrikata vo seloto, pri obra-botuvaweto na zemjata ìtelite otkrile pove}e grobovi gradeni od teguli. (T.J., G.F.)

[uma, nekropola od docnoanti~koto vreme. Pri obrabotuvaweto na lozovite nasadi, oddale~eni 1 km isto~no od seloto, selanite otkrile golemi te-guli, verojatno od grobni konstrukcii. (T.J., G.F.)

94. CRNIÂNI

Klepa~, srednovekovna naselba. Okolu 1 km isto~-no od seloto, po povr{inata na nivite se gledaat gramadi od gradeèn materijal, ostatoci od ku}i i crkva. Kaj ìtelite postoi veruvawe deka ovde bi-la starata lokacija na seloto Klepa~. Na lokali-tetot bile najdeni moneti. Na istata lokacija pos-tojat pove}e tumbi so kru`na forma, so pre~nik od

5-6 m i za~uvana viso~ina od 1-1,5 m, koi se izgradeni od belutrak ‡ kvarc. (T.J., G.F.)

Krsto, osamen naod od rimskoto vreme. Na okolu 200 m severozapadno od crkvata Sv. Petka, na povr-{inata na edna blaga viso~inka postoi mermeren blok so pravoagolna forma. Spored toponimot, mo-è da se o~ekuva deka tuka se nao|al nekakov kulten objekt povrzan so lokalitetot Rupka koj e vo neposrednata blizina. (T.J., G.F.)

Rupka, naselba i nekropola od rimskoto vreme. Na okolu 500 m zapadno od seloto, na padinite na Se-le~ka Planina, od obete strani na patot za s. Dede-balci, na povr{ina od okolu 2 hektari, vo nivata na Cane Trajanovski i vo okolnite nivi se ot-krieni yidovi gradeni od kamen i varov malter, a po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~-ki sadovi, pitosi i mnoèstvo gradeèn materijal. Isto taka se otkrieni i grobovi gradeni od kameni plo~i, mermeren stolb so natpis i bronzeni moneti. VuliÊ N., 1931, 24-26. (T.J., G.F.)

Sv. Petka, starohristijanska bazilika. Na okolu 200-300 m zapadno od seloto, pokraj patot za seloto Crni~ani se nao|a crkvata Sv. Petka. Na terenot se zabeleùvaat konturi od postar objekt so dimen-zii od 30 x 10 m. Apsidata na objektot e prepravena vo mala crkva od koja se za~uvani samo apsidalniot prostor i dve pomali prostorii. Najverojatno na ovaa lokacija se nao|ala ranohristijanska bazilika. (T.J., G.F.)

Tvrdi Grad, utvrdena naselba od docnoanti~koto vreme. Na 1,5 km ju`no od seloto, na padinite na Sele~ka Planina se za~uvani tragi od bedem gra-den od kamen i varov malter, a po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pokriv-ni }eramidi i drug gradeèn materijal. (T.J., G.F.)

95. CRNOBUKI

Varvarica, nekropola od docnoanti~koto vreme. Mikul~i} I., 1966, 80; Mikul~i} I.,TIR, 37. (D.G.)

Gradi{te, utvrdena naselba od helenisti~koto i docnoanti~koto vreme. Mikul~i} I., 1966, 81; Mikul~i} I., TIR, 37. (D.G.)

Gulev Rid, naselba od rimskoto vreme. Mikul~i} I., TIR, 37. (D.G.)

Pod seloto, naselba od rimskoto vreme. Mikul~i} I., TIR , 37. (D.G.) Samovilec, utvrdena naselba od èleznoto vreme. Na 1,5 km severoisto~no od seloto Crnobuki i na 1 km severno od anti~kiot lokalitet Gradi{te se gleda trasa od odbranben bedem koj zafa}a povr{i-na od 50 x 80 m. Po povr{inata se sre}ava mno-

48 II. BITOLA

èstvo fragmenti od kerami~ki sadovi. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Bitola. (D.S.)

Tumba, naselba od neolitskoto i eneolitskoto vre-me. Se nao|a na okolu 3 km isto~no od seloto i na 150 m severno od rekata [emnica. Ima kru`na os-nova so pre~nik od okolu 150 m i viso~ina od 4-4,5 m. Naselbata e delumno o{tetena od eksploziite na sobranata municija od Prvata svetska vojna. Vo 1974 godina se izvr{eni sonda`ni arheolo{ki is-kopuvawa pri {to se konstatirani 4 horizonti na ìveewe, a otkrien e i bogat arheolo{ki materi-jal: kerami~ki sadovi, kultni predmeti i orudija od kamen, kremen i koska. Fewkes J.V., 1934, 51-52; Simoska D., 1975; Simoska D., Kitanoski B., Todorovi} J., 1976, 43-63. (D.S.)

Crkva Sv. Dimitrija, osameni naodi od rimskoto vreme. Vo selskata crkva, koja e izgradena vo 1866 godina, kako ~esna trpeza e postaven del od mer-merno stapalo, a pred vlezot vo crkvata ima merme-ren stolb. Nadvor od selskata crkva, vo ~e{mata e vyidana mermerna {i{arka od nadgroben spomenik.

Ne se znae od kade se doneseni ovie spolii. (T.J., G.F.)

Crnobuki, depo na srednovekovni moneti. Vo se-loto e otkrieno depo so 214 bakarni skifati od XII -XIII vek. Sega se ~uvaat vo Narodniot muzej vo Belgrad. (J.K.)

96. CRNOVEC

Pasjak ‡ Manoica, naselba od docnoanti~koto vre-me. Na 700-800 m ju`no od seloto, pri obrabotuva-weto na zemjata ìtelite otkrile yidovi gradeni od kamen i varov malter. Po povr{inata se sre}a-vaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, po-krivni }eramidi i dr. (T.J.)

Staro Selo, srednovekovna naselba. Se nao|a na okolu 700 m zapadno od seloto, vo podno`jeto na ridot Samarnica. Pri obrabotuvaweto na zemjata ìtelite otkrile temeli gradeni od kamen i kal, a po povr{inata se sre}avaat pokrivni }eramidi i gradeèn materijal. (T.J.)

IV . VALANDOVO

1. Bajrambos ................................................................ 47 2. Barakli ................................................................... 47 3. Ba{ibos .................................................................. 47 4. Brajkovci ................................................................ 47 5. Valandovo ............................................................... 47 6. Gradec ...................................................................... 55 7. Gr~i{te ................................................................... 55 8. Dedeli ...................................................................... 55 9. Kazandol ................................................................. 56 10. Ko~uli ..................................................................... 56 11. Marvinci ................................................................ 56 12. Pirava ..................................................................... 59 13. Rabrovo .................................................................... 60 14. Sobri ....................................................................... 60

1. BAJRAMBOS

Kale, srednovekovna utvrdena naselba. Na 1 km is-to~no od seloto, na visok rid so zaramneto plato se gledaat ostatoci od odbranben yid. (D.G.)

2. BARAKLI

Vodenici, naselba od helenisti~koto i rimskoto vreme. Ju`no od seloto, na mal prostor se sre}ava-at fragmenti od kerami~ki sadovi, a pronajdeni se i makedonski moneti od I vek pred n.e. Monetite se ~uvaat vo Muzejot na Makedonija vo Skopje. Mikul~i} I., TIR , 21. (R.P.)

3. BA[IBOS

Atabasti, naselba i nekropola od rimskoto vreme. Vo neposrednata blizina na raskrsnicata za seloto Durutli, koja se nao|a na 1 km pred seloto, se ot-krieni pove}e grobovi so konstrukcija od kameni plo~i. Po povr{inata na okolnite nivi se sre}a-vaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, gradeèn materijal, a bile najdeni i moneti. (R.P.)

4. BRAJKOVCI

Manastir, starohristijanska bazilika. Isto~no od seloto i od lokalitetot ûkarski Piroj, na edna mala viso~inka obrasnata so gusta vegetacija se gledaat 7‡8 par~iwa od obraboteni mermerni blo-kovi ‡ delovi od arhitravni gredi. (R.P.)

ûkarski Piroj, naselba od helenisti~koto i rimskoto vreme. Isto~no od seloto, na levata stra-na od patot Valandovo-Brajkovci se nao|a blaga viso~inka na koja po povr{inata na nivite na Prodanovi se sre}avaat mnogubrojni fragmenti od kerami~ki sadovi. (R.P.)

5. VALANDOVO

Zeleni{te, nekropola od ranoanti~koto vreme. Pri izgradbata na zdravstveniot dom vo centarot na gradot e otkriena nekropola so grobovi od ti-pot cista, od obraboteni blokovi od bigor, orien-tirani vo pravec istok-zapad. So za{titnoto ar-heolo{ko iskopuvawe vo 1984 godina, {to go izvr-

IV. VALANDOVO 54

{il Muzejot na Makedonija, se istraèni 9 groba, a golem del e prethodno uni{ten. Naodite se nao-|aat vo spomenatiot muzej. (R.P.)

Isar Kale, gradi{te od docnoanti~koto vreme i sredniot vek. Na 1,8 km severozapadno od gradot, na viso~inka {to dominira nad okolinata se gledaat ostatoci od odbranben bedem, a po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, gradeèn materijal i moneti. Mikul~i} I., TIR , 129; Mikul~i} G., 1987, 181. (R.P.)

Manastiri{te, nekropola od docnoanti~koto vre-me. Na 1 km severno od gradot, vo blizinata na srednovekovnata tvrdina, na edno malo plato e ot-kriena grupa grobovi so konstrukcija od kameni plo~i ‡ tip cista, i od teguli „na dve vodi“ . Vo grobovite se najdeni pove}e kerami~ki sadovi i moneti od III i IV vek (Dioklecijan, Konstantin I, Prob, Florijan). Mikul~i} I., TIR , 129. (R.P.)

Stakina ê{ma, naselba od rimskoto vreme. Se na-o|a na 300 m ju`no od gradot, od dvete strani na su-

vodolicata {to se spu{ta kon Anska Reka. Vo 1973/74 godina Republi~kiot zavod za za{tita na spomenicite na kulturata izvr{il za{titni isko-puvawa so koi bile otvoreni {est prostorii so podni mozaici. Vo edna od niv bila najdena mer-merna kada. Podocna, od 1987 do 1990 godina, istra-ùvawata na objektot gi prodolìl Muzejot na Ma-kedonija. Otkrieni se u{te ~etiri novi prostorii so podni mozaici, obraboteni vo opus sectile i opus tessalatum, a isto taka i polukruèn bazen obloèn so mermerni plo~ki. Yidovite se gradeni od kr{en kamen i varov malter. Granicite na objektot ne se definirani. Me|u podvi`nite naodi naj-mnogubrojni se fragmentite od kerami~ki sadovi i lambi, a potoa predmetite od bronza i èlezo. Naj-deni se i moneti od Licinij, Konstantin I i Kon-stancij II . Se smeta deka se raboti za golem objekt, moèbi palata, podignata vo docniot III ili rani-ot IV vek, koja pretstavuva del od kompleksot so luksuzni gradbi konstatirani vo samiot grad Va-landovo. Mikul~i} I., TIR, 129; [urbanoska M., 1993, 1. (M.[.)

Stakina ê{ma, Valandovo. ‡ Palata od III-IV vek (L.M.)

IV. VALANDOVO 55

6. GRADEC

Gradi{te, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Na 3 km zapadno od seloto se nao|a visok rid {to dominira nad dolinata na Vardar, na ~ie zaramneto plato ima za~uvani temeli od odbranben bedem. Ovde na povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i mnoèstvo gradeèn materijal. Mikul~i} I., TIR, 59. (R.P.)

7. GRÎ[TE

Glos, naselba i nekropola od èleznoto vreme. Na 4,5 km ju`no od seloto, na leviot breg na Vardar, na mala viso~inka obrasnata so vegetacija ima osta-toci od yidovi. Po povr{inata se sre}avaat frag-menti od kerami~ki sadovi od naselba. Vo nepos-rednata blizina na naselbata, vo lozjeto na L. Pe-nov Zajkov, kako i vo prostorot pokraj patot za \a-vato se otkrieni grobni konstrukcii od kameni plo~i ‡ cisti. Vo 1977 godina Muzejot na Makedo-nija izvr{il za{titno iskopuvawe, pri {to vo grobovite se pronajdeni pove}e ukrasni predmeti ‡

nakit i kerami~ki sadovi raboteni na kolce. Nek-ropolata e datirana vo VII-VI vek pred n.e. Naodite se deponirani vo Muzejot na Makedonija vo Skopje. (R.P.)

8. DEDELI

Dedeli, nekropola od èleznoto vreme. Seloto se nao|a na 6 km od Valandovo i okolu 10 km od Doj-ransko Ezero, od levata strana na patot Valandovo-Star Dojran, na poslednite jugozapadni rasklone-nija na Belasica. Na nekolku punktovi vo negoviot atar se otkrieni grobovi grupirani vo zasebni celosti, kako eden vid rodovski nekropoli. Edna takva gupa od 6 groba bila otkriena u{te vo vre-meto na Prvata svetska vojna, vo 1917 godina, i toa visoko nad seloto, vo t.n. linija na Solunskiot front. Od 1978 do 1986 godina se vr{eni sistemat-ski iskopuvawa na grupa grobovi vo mesnosta Me-leznik, kako i po ju`niot rab na seloto. Pritoa se otkrieni 91 grob, od koi samo onie od Meleznik pretstavuvaat napolno istraèna celost so 75 gro-ba. Na ju`niot rab na seloto se istraèni 11 gro-ba, 2 kaj selskoto u~ili{te i u{te 3 groba na raz-li~ni mesta vo privatnite dvorovi. Vo site niv po-grebuvaweto e skeletno, vo konstrukcii cisti, osven vo 2, kaj selskoto fudbalsko igrali{te, vo koi pogrebuvaweto e izvr{eno vo pitosi. Otkrie-ni se primeri na pogrebuvawa po nekolku pati vo -edna grobna konstrukcija, kako i razli~ni pojavi vo ramkite na pogrebnite obi~ai. Grobnite prilo-zi prete`no se standardni, pred sè vo zavisnost od kategorijata na pokojnikot. Keramikata e izrabo-tena na kolce od pre~istena oker pe~ena glina, ornamentirana so lenti izvedeni so temnocrvena mat boja. Dosta e unificirana i se javuva glavno vo

oblik na bokal so koso zase~en vrat i kako dlabok filxan so edna ili dve vertikalni dràlki, koi pretstavuvaat osnovna garnitura kaj sekoe pogre-buvawe. Od nakitot preovladuvaat bronzenite formi na visulci, fibuli, igli, nakit za okolu vratot (torkvesi), za na racete, za okolu pojasot i sl. Oru`jeto i orudijata se izraboteni glavno od èlezo, a dominiraat kopjata, noìwata i predme-tite od t.n. toaletna garnitura (bri~, pinceta i os-trilo od kamen). Vrz osnova na tipolo{kite karak-teristiki kaj grobnite prilozi i voop{to vrz os-nova na kulturnite i hronolo{kite vrednosti na site otkrieni arheolo{ki pojavi e utvrdeno deka dedelskata nekropola sluèla za pogrebuvawe vo tekot na vtorata polovina na VII vek do po~etokot na VI vek pred n.e. Vo tekot na ovoj kus vremenski interval naselenieto, koe tuka gi pogrebuvalo svo-ite mrtvi, ìveelo buren i intenziven ìvot i ostvarilo mo{ne brz ekonomski i kulturen prospe-ritet blagodarej}i na podemot na metalurgijata kako osnovna stopanska granka. Etnokulturnata opredelba na naselenieto e bez somnenie ju`nopa-jonska, so realni mo`nosti dedelskata zaednica da se povrze so istoriski poznatite Deroni. Naodite od iskopuvawata se ~uvaat vo Muzejot na Makedo-nija vo Skopje. Pa{i} R., 1983, 61; Pa{i} R., Mitrevski D., 1986, 72; Mitrevski D., 1991. (D.M.)

Dedeli. ‡ Nekropola od èleznoto vreme

Pirin ê{ma, topilnica na bakar od rimskoto vreme. Na 1,5 km severno od seloto, vo neposred-nata blizina na istoimenata ~e{ma, po povr{ina-ta na nivite se sre}avaat ostatoci od topena ba-karna ruda i fragmenti od kerami~ki sadovi, pito-si i pokrivni }eramidi. (A.K.) ê{me Jani, naselba od rimskoto i docnoanti~ko-to vreme. Na 1 km ju`no od seloto, na blaga padina pokraj anti~kata magistrala se gledaat ostatoci od pomala naselba. Najdeni se i moneti od Justini-jan I koi se ~uvaat vo Muzejot na Makedonija. Mikul~i} G., 1987, 181. (G.M.)

IV. VALANDOVO 56

9. KAZANDOL

Kazandolska Reka, naselba od rimskoto vreme. Zap-adno od seloto po povr{inite na nivite se sre}a-vaat fragmenti od kerami~ki sadovi i mnogubroen gradeèn materijal. Interesno e toa {to ovde e najdeno depo od rudarski alatki i zgura od topena ruda. Mikul~i} I., TIR, 69. (R.P.)

Mandara ê{ma, utvrdena srednovekovna naselba. Ju`no od seloto, na visok rid so zaramneto plato se evidentirani ostatoci od odbranben bedem. (D.G.)

10. KOÛLI

Kale, utvrdena srednovekovna naselba. Severno od seloto, nad malata reka Karant, na povr{ina od okolu 2 dekara se gledaat ostatoci od odbranben yid. (D.G.)

11. MARVINCI

Isar, naselba i nekropola so kontinuitet od VII vek pred n.e. do VI vek od n.e. Se nao|a neposredno do seloto, od negovata jugozapadna strana, na mo{-ne pristapna viso~inka so izvonreden pogled kon Valandovska Kotlina i dolinata na Vardar.

Prviot podatok {to se odnesuva na Isar po-teknuva od Prvata svetska vojna, koga se otkrieni nekolku naodi od postaroto èlezno vreme i obja-veni od V. Pingel, a vo ponovo vreme i od R. Vasi}. Vo na{ata stru~na literatura toj e prvpat regist-riran so arheolo{kite rekognoscirawa od 1952/53 godina. Malku podocna, od strana na B. Josifovska Dragojevi} se prou~eni i objaveni niza slu~ajni naodi (natpisi, moneti), kako i rezultatite od za{-titnoto arheolo{ko iskopuvawe na mestoto nare-~eno Porta, izvedeno vo 1961 godina od strana na Arheolo{kiot muzej na Makedonija od Skopje. Od 1977 godina iskopuvawata na lokalitetot se izve-duvaat kontinuirano vo ramkite na proektot „Do-linata na Vardar vo prviot milenium pred na{ata era“ .

Vo najraniot period na svoeto postoewe, na-selbata se protegala na prostorot opfaten so Isar I i Isar II i zafa}ala okolu 5 hektara. Isar I vsu{nost pretstavuva akropol na naselbata, podig-nat na viso~inka prostrana za opstanok. Akropo-lot bil zakrepen so odbranbeni bedemi i kako ta-kov egzistiral preku celiot helenisti~ki period. Zapadniot rab na platoto e koristen kako skla-di{te za ~uvawe na ìto, {to moè da se zaklu~i spored edna serija na dlaboko vkopani pitosi pos-taveni eden do drug. Vo toa vreme e naselen i pros-torot na Isar II (sektor 5) ‡ ostatocite od ku}i konstatirani vo sondata 6, so karakteristi~en ma-terijal, go potvrduvaat ova. Iako ne se vr{eni

probni iskopuvawa, sudej}i spored konfiguracija-ta na terenot, moè da pretpostavime deka zapad-nata terasa na Isar II ja za{tituval odbranben be-dem. Naselbata od ovie dva punkta postapno se {i-ri, pa vo tekot na helenisti~koto vreme se nasele-ni i najbliskite terasi. Na ovoj na~in koncipira-na, naselbata imala karakter na ekonomski, stra-tegiski i religiozen centar vo ovoj region.

Arhitektonskite ostatoci otkrieni na is-traèniot prostor predimno im pripa|aat na stan-beni objekti, a poslednata faza na objektot dava indicii da go smetame kako kerami~ka rabotil-nica. Na~inot na gradeweto vo najstariot period e mo{ne primitiven. Toa se ku}i gradeni od plet i oblepeni so ku}en lepe`, pri {to kako nosa~i se upotrebeni masivni gredi. Me|utoa, kon sredinata na IV vek izrazito se menuva sistemot na gradbata, koga se javuvaat objekti gradeni od delkan kamen, pravilno reden, no vrzan so kal. Malterot kako vrzno sredstvo ne e konstatiran nitu vo tekot na helenisti~kiot period. Vo ova vreme toj e upotre-buvan samo kako obloga na yidovite gradeni od ne-obraboten kamen.

Isar, s. Marvinci. ‡ Ostatoci od ku}a od docnohelenisti~koto vreme

Iako istraùvawata ne se vr{eni na {irok plan, i sega moè da se konstatira deka na Isarot se raboti za pravoagolen sistem na gradba, kade {to e primenet pastaden tip na stanbeni ku}i.

Stratigrafskite podatoci ukaùvaat na tri, odnosno ~etiri horizonti na ìveewe, od koi po-ve}eto se uni{teni so urivawe. Najstariot ho-rizont, vo probnata sonda 6 i vo Kv. 7A, 8A i 8B, nastradal vo poàr, koj uslovno bi moèl da se da-tira na po~etokot na III vek pred n.e. i da se povrze so uni{tuvaweto na gradot vo vremeto na keltska-ta naezda od 279 godina pred n.e. Podvi`niot ar-heolo{ki materijal najavuva kontinuitet na nasel-bata bez pozna~itelni prekini. Anti~kata stoka

IV. VALANDOVO 57

{to po~nuva da se javuva vo poslednite tri decenii na V vek, prodolùva da se uvezuva i vo tekot na IV vek pred n.e. No istovremeno tuka doa|a i stoka od Korint. Izgleda deka vrskite so Mala Azija (Jonija) se isto taka intenzivni. Moème da gi sledime u{te od vremeto na prethodnata epoha, preku keramikata {to redovno se javuva vo grobo-vite od postaroto èlezno vreme, pa preku tasos-kite i rodoskite amfori od klasi~nata epoha, do docnohelenisti~koto vreme, koga izvesni kerami-~ki formi moème da im gi pripi{eme na pogole-mite proizvodni centri vo Mala Azija. Dodeka vo tekot na IV vek sre}avame lokalni kerami~ki pro-izvodi so dlaboka avtohtona tradicija, kako i lo-kalno imitirawe na gr~kite formi, vo tekot na he-lenisti~kata epoha nastanuva eden op{t prospe-ritet. Starite tradicii se gubat i podvi`niot ar-heolo{ki materijal pokaùva celosno prifa}awe na helenisti~kite pridobivki, koi vo ist vid gi sre}avame kaj site helenizirani gradovi, nezavis-no od nivnata geografska oddale~enost od egejski-ot region. Vo tekot na helenisti~kata epoha se ~uvstvuvaat vrskite so sosednite vode~ki kulturni centri na Makedonija (Pela, Beroja, Tesalonika, Amfipolis). Monetite na ovie gradovi se javuvaat kako edinstveno plate`no sredstvo. Malobrojnite primeroci na nakit najverojatno poteknuvaat od zlatarskite rabotilnici na ovoj region. Lokalno-to proizvodstvo na terakoti e pod vlijanie na sti-lot {to go razvivaat koroplastite na Pela, Beroja i Amfipolis. Formite i kvalitetot na kerami~-kite sadovi se analogni na mnogubrojnite naodi od ovoj vid otkrivani predimno vo nekropolite na Pela, Tesalonika i Amfipolis. Lokalnoto kera-mi~ko proizvodstvo ne samo {to gi sledi sovreme-nite formi tuku i po svojot kvalitet napolno od-govara na proizvodite od pogolemite centri.

Vo tekot na podolg vremenski period (od krajot na V do sredinata na II vek pred n.e.) za pog-rebuvawe se koristi Ju`nata nekropola. Otkrie-nite grobovi so bogata sodrìna davaat jasna slika za promenite vo na~inot na pogrebuvawata i pog-rebniot ritus.

Iako istraùvawata na Isarot se vo po~etna faza, i vo ovoj moment moème da konstatirame

Isar, s. Marvinci. ‡ Kibela i lav, terakota od docnohelenisti~koto vreme

deka raspolagame so edna zna~itelno golema nasel-ba, koja svojot ekonomski potencijal go razvila pod lokalnite uslovi, prerasnuvaj}i od pomala aglome-racija vo naselba od gradski tip. Nejziniot opsta-nok e baziran pred sè vrz razvienoto zemjodelstvo, a sekako i vrz sto~arstvoto. U{te vo tekot na ra-niot helenizam, kako zna~ajna stopanska granka se javuva rudarstvoto {to go ovozmoùvalo prisust-voto na rudni leì{ta vo regionot. Materijalnite ostatoci zboruvaat deka rudata e obrabotuvana vo samata naselba. Ovaa pojava ne treba da za~uduva koga se znae deka rudarstvoto vo Pajonija imalo dlaboka tradicija.

Me|u zna~ajnite zanaeti osobeno mesto mu pripa|a na kerami~kiot. Vo gradot na Isarot u{te vo tekot na IV vek pred n.e. rabotat lokalni grn~a-ri ~ii proizvodi moème da gi raspoznaeme po ed-norodnosta na glinata i po zastapenite formi na sadovi. Znaeme duri i za eden grn~ar so sopstven amblem ‡ morski rak. Vo tekot na helenisti~koto vreme, pokraj keramikata za sekojdnevna upotreba, izrabotuvana e i kalapenata „megarska“ keramika, za {to svedo~at pove}e kalapi otkrieni na loka-litetot. Gran~arstvoto kako tradicija se zadràlo i vo tekot na rimskata epoha, so rascutot vo tekot na III vek.

Vo podocne`noto helenisti~ko vreme, kako poseben kerami~ki zanaet se javuva koroplastika-ta. Lokalnite koroplasti izrabotuvaat terakoti vo koi go vnesuvaat sopstveniot izraz. Vo nekolku za~uvani ènski glavi raspoznavame likovi {to napolno otstapuvaat od voobi~aenite tipovi ‡ gr~-ki, po svojot umetni~ki karakter poznati vo site mediteranski zemji. Koroplastikata, koja igrala zna~ajna uloga vo antikata, osobeno vo pred-rimskoto vreme, makar i so namalen intenzitet, se odràla i vo tekot na ranoto Rimsko Carstvo.

Poslednata helenisti~ka faza na site ispi-tani punktovi e prosledena so edna pojava mani-festirana so masovno i, kako {to izgleda, edno-vremeno urivawe na objektite. Izgleda deka ovoj nastan imal golemi razmeri, {to predizvikalo iz-vesno stagnirawe na ìvotot vo naselbata. Repub-likanskite moneti se retki. Keramikata karakte-risti~na za docniot helenizam e sosema sporadi~-na. Ova osiroma{uvawe vsu{nost se sovpa|a so de-finitivnoto pokoruvawe na Makedonija od strana na Rimjanite, koe pak }e trae do vremeto na Avgust, koga nastanuva nov polet vo gradovite na Make-donija, pa i vo na{iot grad na Isarot.

Vo vremeto na ranoto Rimsko Carstvo na-selbata se razviva i se pro{iruva. Izgleda deka vo ova vreme zapadniot kraj na akropolot ne bil nase-len, dodeka severoisto~niot del ima tragi od ì-vot. Gradot vo ova vreme se {iri i gi opfa}a so-sednite terasi. Po dolìnata na severoisto~nata

IV. VALANDOVO 58

terasa opfatena so sektorot VII se podignati stan-beni objekti. Sudej}i spored obemniot kerami~ki materijal, nivniot najgolem intenzitet na ìve-ewe pa|a vo tretiot vek. Pokraj ovie objekti minu-val vodovod. Na severozapadnata terasa e konsta-tiran objekt so pod vo tehnikata opus sectile. Na ju-gozapadnoto podno`je od akropolot e otkrien hram podignat od strana na eden makedonijarh, a posve-ten na Herakle, odnosno na imperatorot Komod. Oddelni arhitektonski blokovi, otkrieni na sek-torot I, vgradeni vo yidovite na podocne`nite ob-jekti, ukaùvaat deka vo sesedstvoto postoele i drugi solidno gradeni javni ili privatni objekti.

Obemniot arheolo{ki materijal pokaùva deka gradot vo ova vreme doìvuva naglasen pro-cut. Vo I vek pretstavuval avtonomna op{tina ‡ po-lis, kade {to postoel konvent na doseleni Rimjani. Podatocite za postoewe na magistrati ‡ politar-si, pokaùvaat deka gradot bil organiziran na gr~ko-makedonski na~in. Monetite i kerami~kite

naodi zboruvaat deka odrùval ìvi trgovski vrs-ki so naprednite centri na Mala Azija i Tesalija, so sosednite gradovi Tesalonika, Pela, Beroja. De-dikantot na hramot, eden makedonijarh ‡ visok funkcioner vo makedonskiot koinon ~ie sedi{te se nao|alo vo Beroja, bil po poteklo od na{iot grad na Isarot. I avtorot na edna ènska statua, od koja e za~uvan samo bazisot so potpisot na umet-nikot, e roden vo Beroja. Mermernite statui i reljefi, kako i nadgrobnite spomenici so portret-ni pretstavi, zboruvaat deka gradot ne zaostanuval vo kulturna smisla zad drugite makedonski gradovi od toa vreme.

Kon sredinata na III vek, najverojatno vo vre-meto na gotskata naezda od 268 godina, gradot oset-no nastradal. Ovoj istoriski podatok se potvrduva i so arheolo{kite istraùvawa i so op{tiot vpe-~atok za razvojot na gradot. Toj nabrgu se obnovuva i ìvee so nesmalen intenzitet. Jugoisto~noto pod-no`je pod akropolot sega se ograduva so odbranben

Isar, s. Marvinci. ‡ Akropol, hramot posveten na Herakle ‡ Komod

IV. VALANDOVO 59

Isar, s. Marvinci. ‡ Akropol, natpis od hramot

bedem i se pretvora vo utvrden kastrum. Najvero-jatno negovoto podigawe se sovpa|a so vladeeweto na Dioklecijan, koga se prezemeni golemi forti-fikaciski zafati na Balkanot. Vo bedemite sega se vgraduvani spomenici i blokovi od arhitekton-ska dekorativna plastika, kako obi~en gradeèn materijal, {to zboruva za toa deka preìveanata katastrofa bila so golemi razmeri, a vgradenite spomenici, koi dotoga{ pretstavuvale gordost na gradot, sega go zagubile seto zna~ewe.

Kolkava rolja odigral ovoj kastrum, te{ko e da se kaè. Vo sekoj slu~aj, vo podocne`noto vreme e koristen kako prostor za ìveewe. Edno e sigur-no: objektite od poslednata faza, ~ija dolna grani-ca e te{ko precizno da se utvrdi, se gradeni bez osoben plan; za~uvanite temelni partii, so redov-no vgraduvani spolii, se od kamen i kal.

Vo severoisto~noto podno`je na Isarot se konstatirani ostatoci od objekti za koi isto taka ne moè vo ovoj moment da se kaè koga se podigna-ti. Vo momentov sudej}i spored naodite, tie egzis-tirale vo tekot na IV vek.

Vo tekot na III i IV vek Ju`nata nekropola povtorno se koristi kako prostor za pogrebuvawe. So pogrebuvawata od ova vreme se uni{teni mnogu postari grobovi. Kako edna od pozna~ajnite pojavi e prisustvoto na nov etni~ki element koj se odrazuva vo karakterot na grobnite prilozi, tu|i na Rimjanite.

Do koga i so kolkav intenzitet se odràl ìvotot na gradot na Isarot sè u{te ne moè da se utvrdi. Arhitektonskite objekti i podvi`niot ar-heolo{ki materijal go potvrduvaat ìvotot vo te-kot na V i VI vek. Me|utoa, so prviot otkop na Kv. K15 e otkriena ~ankovidna moneta na Isak Angel. Natamo{nite iskopuvawa sekako }e vnesat nova svetlina vo postoeweto i sodrìnata na gradot vo ova vreme.

Iznesenite pretpostavki za idnetifikuva-weto na naselbata so gradovite Idomene ili Dober ostanuvaat sè u{te nedovolno potvrdeni.

Matrijalite otkrieni so iskopuvawata od 1977 do 1986 godina i podocna se ~uvaat vo Muzejot

na Makedonija, a slu~ajnite vo Muzejot na gevge-liskiot kraj. Grbi¢ M., 1954, 115; Josifovska Dragojevi} B., 1958, 295; Tomovski K., ]ornakov M., 1959, 29; Josi-fovska Dragojevi} B.,1959, 285; Josifovska Drago-jevi} B., 1965, 137; Josifovska Dragojevi} B., 1967, 307; Josifovska Dragojevi} B., 1970, 353; Kartov V., 1972; Josifovska Dragojevi} B., TIR, 63; Sokolovska V., 1979, 42; Sokolovska V., 1980-1981, 116; Sokolovska V., 1982, 477; Sokolovska V., 1982a; Sokolovska V., 1986; Sokolovska V., 1987; Bitrakova Grozdanova V., 1987; Petrova E., 1991, 49. (V.So.)

Sred selo, nekropola od helenisti~koto vreme. Vo neposrednata blizina na selskata zadruga, na patot Marvinci-Balinci e otkrien grob so pove}e hele-nisti~ki naodi. Ima indicii za postoewe i na pove}e grobovi. Naodite se ~uvaat vo Muzejot na Makedonija vo Skopje. Sokolovska V., 1986. (R.P.)

]ur}ievica, nekropola od èleznoto vreme. Na isto~nata periferija na seloto se otkrieni gro-bovi so konstrukcija od kameni plo~i ‡ tip cista, vo koi bile najdeni pove}e bronzeni predmeti karakteristi~ni za postarata faza na èleznoto vreme. Naodite se ~uvaat vo Muzejot na Makedonija vo Skopje. (R.P.)

Crkva, slu~aen naod od rimskoto vreme. Nedaleku od selskata crkva se nao|a mermerno torzo od ma{-ka vojni~ka statua, za~uvana vo visina od 1,5 m. Josifovska Dragojevi} B., 1958, 9. (B.J.)

12. PIRAVA

Kartalovo Sedelo, naselba od helenisti~koto i rimskoto vreme. Na okolu 2,5 km severozapadno od seloto, na mal prostor se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i mnoèstvo gradeèn materijal. Mikul~i} I.,TIR , 101. (R.P.)

IV. VALANDOVO 60

Krstot, nekropola od docnoanti~koto vreme. Na severozapadniot rab na seloto se konstatirani grobo-vi od kameni plo~i ‡ tip cista. Otkriena e i grob-nica so svod od tuli, bez grobni prilozi. Lil~i} V., 1987, 149. (R.P.)

Turski Grobi{ta, svetili{te ‡ mavzolej od rim-skoto vreme. Na 1 km jugozapadno od seloto se ot-krieni dva monolitni mermerni frontoni so obi~ni akroterii ‡ elementi od malo svetili{te. Mikul~i} I., TIR , 101. (R.P.)

ârgo, naselba od rimskoto vreme. Na blaga viso-~inka, oddale~ena jugozapadno od seloto na okolu 1.300 m, po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i mnoèstvo gradeèn materijal. Mikul~i} I., TIR, 101. (R.P.)

13. RABROVO

Kova~ilnica, srednovekoven rudnik. Isto~no od seloto, vo neposrednata blizina na gr~kite gro-bi{ta, spored podatocite od K. Petrov od Valan-dovo, vo reonot na rudnikot bila otkriena stara jama. Vlezot, koj denes se gleda, ima forma na tra-pez so dimenzii od 2,10 m visina i 0,80 m {irina.

Vo ovoj star rudnik vo 1942 godina bile najdeni drveni alatki i torbi od koà koi ne se za~uvani. (A.K.)

14. SOBRI

Bela ê{ma, nekropola od èleznoto vreme. Vo lozjata na ZIK „Anska Reka“ od desnata strana na patot za seloto Sobri, pri obrabotuvaweto na zem-jata vo 1975 godina se otkrieni golemi kameni plo-~i od grobni konstrukcii ‡ tip cista. (R.P.)

Golema Crkva, srednovekovna crkva i nekropola. Na 300 m ju`no od seloto, na malo plato se gledaat ostatoci od sakralen objekt i kameni plo~i od grobni konstrukcii. Spored predanijata na me{ta-nite, crkvata bila posvetena na sv. Dimitrija. (D.G.)

Grobi{ta, nekropola od èleznoto vreme. Na 1,5 km isto~no od seloto, nad desniot breg na Anska Reka, na edna kosa terasa, so pad od sever kon jug, se zabeleùvaat mnogubrojni golemi monolitni plo-~i so dimenzii od 2,20 x 0,80 m. Pod plo~ite se ocr-tuvaat konstrukcii na grobovi od tipot cisti. Celiot teren e obrasnat so niska gusta vegetacija koja go ote`nuva dvièweto me|u grobovite. (M.I.)

V. VELES

1. Bawica..................................................................... 61 2. Ba{ino Selo .......................................................... 61 3. Bele{tevica .......................................................... 61 4. Bistrica ................................................................. 61 5. Bogomila ................................................................. 61 6. Busilci ................................................................... 61 7. Veles ........................................................................ 61 8. Vini~ani ................................................................. 62 9. Vladilovci ............................................................. 63 10. Vodovrati ............................................................... 63 11. Vojnica .................................................................... 64 12. Gabrovnik ............................................................... 64 13. Golozinci ............................................................... 64 14. Gradsko .................................................................... 64 15. Grn~i{te ................................................................ 75 16. Dvori{te ................................................................ 75 17. Dolno Orizari ...................................................... 75 18. Dolno î~evo ......................................................... 75 19. Drenovo ................................................................... 76 20. Elovec ..................................................................... 76 21. Zgropolci ............................................................... 77 22. Ivankovci ............................................................... 77 23. Izvor ....................................................................... 77 24. Karaslari ............................................................... 77 25. Ko~ilari ................................................................. 78 26. Krajnici .................................................................. 78 27. Kriva Kru{a .......................................................... 78

28. Krnino ..................................................................... 78 29. Kumarino ................................................................ 78 30. Lisi~e ..................................................................... 78 31. Lugunci ................................................................... 78 32. Mamut~evo .............................................................. 79 33. Martolci ................................................................ 79 34. Neìlovo ............................................................... 79 35. Nogaevci ................................................................. 79 36. Omorani .................................................................. 79 37. Oraovec ................................................................... 79 38. Oraov Dol ............................................................... 79 39. Oti{tino ............................................................... 80 40. Podles ..................................................................... 80 41. Pomenovo ................................................................ 80 42. Rakovec .................................................................... 80 43. Ra{tani................................................................... 80 44. Rudnik ...................................................................... 81 45. Sve}ani ................................................................... 81 46. Ska~inci ................................................................. 81 47. Slivnik ................................................................... 81 48. Sl’p .......................................................................... 81 49. Smilovci ................................................................ 81 50. Sojaklari ................................................................ 82 51. Sopot ....................................................................... 82 52. Stari Grad .............................................................. 82 53. Teovo ........................................................................ 83 54. Ubogo ....................................................................... 84 55. Ulanci ..................................................................... 87 56. Crkvino .................................................................. 87 57. âlo{evo ................................................................ 88 58. â{ka ...................................................................... 88 59. Xidimirci .............................................................. 88

V. VELES 61

1. BAWICA

Bawi~ko Kale, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Na 5 km jugozapadno od seloto, na dominanten rid so zaramnet vrv, koj zafa}a povr{ina od okolu 2 dekara, ima vidlivi ostatoci od yidovi vo dolìna od 150 m. Vo vnatre{nosta na gradi{teto se gle-daat ostatoci od yidovi na pove}e objekti, golemo koli~estvo gradeèn materijal, fragmenti od kerami~ki sadovi i moneti. Mikul~i} I., TIR, 20; Peta~ki \., Beldedovski Z., 1980, 191-198; Mikul~i} G., 1987, 191. (\.P.)

Glau~ica, utvrdena naselba od rimskoto vreme. Na 2 km ju`no od seloto, na desniot breg na selskata reka i pokraj patot za Oti{tino, na edna mala vi-so~ina vo vid na golem tumul ima vidlivi yidovi od kr{en kamen i varov malter, a vo sredi{niot del na utvrduvaweto postojat konturi od objekt. Po povr{inata se sre}ava mnoèstvo fragmenti od kerami~ki sadovi, teguli i gradeèn materijal. Grbi¢ M., 1954, 51-63; Mikul~i} I., TIR, 20; Peta~ki \., Beldedovski Z., 1980, 191-198. (\.P.)

2. BA[INO SELO

Bela Voda, naselba od rimskoto vreme. Na 5 km se-veroisto~no od seloto i okolu 300 m pred utokata na Bela Voda vo ezeroto Mladost, pri podgotovka-ta na zemji{teto za lozovi nasadi se otkrieni te-meli od pove}e objekti, a po povr{inata na lozjeto se sre}avaat golem broj fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, teguli i gradeèn materijal. (\.P.)

Kale ‡ Gradi{te, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Na 2 km severoisto~no od seloto, od levata strana na patot Veles ‡ ezero „Mladost“ , na visok rid so zaramneto plato ima vidlivi ostatoci od visoki yidovi od utvrduvaweto. Vo vnatre{nosta se sre}avaat mnogubrojni fragmenti od kerami~ki sadovi, arhitektonska plastika i gradeèn materi-jal. Najdeni se i moneti od V-VI vek. Naodite se ~uvaat vo Muzejot na Makedonija vo Skopje. Keramid~iev A., 1961, 115; Mikul~i} I., TIR , 23. (\.P.)

Te}e, naselba od bronzenoto i docnoanti~koto vre-me. Na 2 km isto~no od seloto, na prostorot pome|u podno`jeto na vrvot Kale i malata viso~inka nare~ena Te}e, na mestoto kade Otavi~ka Reka se vleva vo ezeroto „Mladost“ , pri podgotovkite za sadewe na lozjata se otkrieni golem broj fragmen-ti od kerami~ki sadovi karakteristi~ni za bronze-noto vreme. Isto taka, po povr{inata se sre}avaat i fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal od docnoanti~koto vreme. Naodite se ~uvaat vo Narodniot muzej vo Veles i vo Muzejot na Makedonija. Keramid~iev A., 1961, 120. (\.P.)

3. BELE[TEVICA

Soli{te, naselba i nekropola od docnoanti~koto vreme. Na 2 km ju`no od seloto i vedna{ pokraj pa-tot Ra{tani-Bele{tevica, na povr{ina od okolu 2,5 hektara se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, gramadi od kamen, a vidlivi se i konturi na temeli od yidovi na pove}e objekti. Od ovoj loka-litet poteknuva i edna stela so reljef i gr~ki natpis. Naodite se ~uvaat vo Narodniot muzej vo Veles. (\.P.)

4. BISTRICA

Lipovica, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 1,5 km severoisto~no od seloto, na povr{ina od okolu 2 hektara se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, teguli, imbreksi i gramadi od kamen. Od ovde poteknuva i edna bronzena vizantiska moneta {to se ~uva vo Narodniot muzej vo Veles. (\.P.)

5. BOGOMILA

Ivanovsko Maalo, naselba od docnoanti~koto vre-me. Na severoisto~nata strana na seloto, na eden srt so zaramneto plato i povr{ina od 0,7 hektara se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pi-tosi i mnogu gradeèn materijal. (\.P.)

6. BUSILCI

Kale ‡ Gradi{te, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Na 2,5 km jugoisto~no od seloto, od levata strana na rekata Babuna, na viso~inka so zaramne-to plato sporadi~no se sre}avaat fragmenti od ke-rami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. (\.P.)

7. VELES

Vinarska vizba, nekropola od rimskoto vreme. Na 2 km severno od gradot, na levata strana na Vardar, pri izgradbata na vinarskata vizba na A.K. „Lozar“ se pronajdeni grobovi so kremirawe i inhumacija. I. Mikul~i} misli deka od ovoj lokalitet potek-nuvaat 15 steli od mermer so reljefni pretstavi i gr~ki natpis. Naodite se ~uvaat vo Muzejot na Makedonija vo Skopje i vo Narodniot muzej vo Veles. Vuli¢ N., Sp. LXXI , 48-60; Mikul~i} I., TIR , 125. (\.P.) Kale gradi{te od docnoanti~koto vreme. Ju`no od Veles, kaj utokata na rekata Topolka vo Vardar, na visok i te{ko pristapen rid se gledaat ostatoci od utvrduvawe. Po povr{inata se zabeleùvaat kon-

V. VELES 62

Kale, Veles. ‡ Gradi{te od docnoanti~koto vreme (I.M.)

turi od yidovi na pove}e objekti, a se sre}avaat i fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i mnogu gradeèn materijal. Naodite se ~uvaat vo Narod-niot muzej vo Veles.

Papazoglu F., 1957, 231-232; Josifovska Dragojevi} B., TIR, 119; Mikul~i} G., 1987, 192. (\.P.)

Petrova ê{ma, mogila od rimskoto vreme. Levo od sovremeniot pat Veles-[tip, vo blizinata na benzinskata pumpa i rampata na èlezni~kata pru-ga se nao|a tumul so elipsovidna osnova, so okolu 20-21 m {irina vo osnovata i 4-5 m za~uvana viso-~ina. (\.P.)

8. VINIÂNI

Abdovi Karpi, naselba od rimskoto vreme. Na 3 km zapadno od seloto, na leviot breg na Vini~anska Reka, na mala viso~inka se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i mnogu gradeèn mate-rijal. Josifovska Dragojevi} B., 1966, 111. (B.J.)

Ali{ovski Pat, nekropola od docnoanti~koto vre-me. Na 1 km severno od seloto, na prostor od okolu 1,5 hektar, pri obrabotuvaweto na zemjata se otkrieni pove}e grobovi so konstrukcija od ka-meni plo~i i teguli. Orientacijata na grobovite e istok-zapad. (\.P.)

Burlatica, naselba od docnoanti~koto vreme i nekropola od raniot sreden vek. Na 2,5-3 km isto~-no od seloto, levo od sovremeniot pat Skopje-Gev-gelija, na povr{ina od 1,5 hektar, vo nivite se sre-}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, te-guli i gradeèn materijal. Otkrieni se i delovi od mermerna arhitektonska plastika: kapiteli, im-posti, bazi i dr. Pri kopaweto na kanalot za na-vodnuvawe, to~no na mestoto sproti utokata na Bregalnica vo Vardar se otkrieni dvaesetina ra-noslovenski grobovi so konstrukcija od kameni plo~i i so bogati grobni prilozi. Za{titni isko-puvawa se vr{eni vo 1958 godina. Naodite se ~uva-at vo Narodniot muzej vo Veles. Babi} B., 1974. (\.P.)

Grobovite, nekropola od docnoanti~koto vreme. Na desnata strana od stariot pat za Veles, na mes-toto kade {to se dvoi patot za Sve}ani ima vid-livi yidovi ‡ temeli yidani od golemi blokovi so hidrauli~en malter. Po povr{inata se sre}avaat gramadi od gradeèn materijal. Na ovoj prostor e otkriena golema yidana grobnica. (B.J.)

Gumewa, naselba i nekropola od rimskoto vreme. Na isto~niot kraj na seloto, od desnata strana na patot {to vodi kon seloto, na prostorot na posled-nite ku}i, na edno zaramneto plato so povr{ina od 1,5 hektar se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sa-dovi, pitosi, teguli, pokrivni }eramidi i drug gradeèn materijal. Pri obrabotuvaweto na zem-jata se otkrieni i yidovi od pove}e objekti yidani od kamen i varov malter. Od ovoj lokalitet potek-nuvaat i dve nadgrobni steli koi se preneseni vo

V. VELES 63

Stobi. Naodite se ~uvaat vo Narodniot muzej vo Veles i vo Arheolo{kata zbirka vo Stobi. (\.P.)

Dupen Kamen, osamen naod od rimskoto vreme. Kaj izlezot od seloto, levo od patot {to vodi za Veles se nao|a eden ~etvrtest mermeren blok so ~etvr-test otvor na sredinata. Od site strani e profili-ran i ukrasen so dve nizi astragali. Denes toj ima kultno zna~ewe za naselenieto od okolnite sela. Ne se znae od kade e nitu pak vo koe vreme bil do-nesen na ova mesto. Josifovska Dragojevi¢ B., 1965, 127. (B.J.)

\ur|evica, naselba od rimskoto vreme. Na 3,5 km jugozapadno od seloto, na leviot breg na Vodovrat-ska Reka i na 1 km desno od sovremeniot pat Veles-Gradsko, na povr{ina od okolu 1 hektar se sre}ava-at fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i grade-èn materijal. Ima vidlivi yidovi od objekt so kru`na osnova, so pre~nik od okolu 13 m, yidani od kamen i varov malter. (\.P.)

Sv. Ilija, naselba od bronzenoto vreme i utvrdena naselba od rimskoto vreme. Na jugoisto~niot del na seloto, od desnata strana na patot za Gradsko, na viso~inka so zaramneto plato ima ostatoci od od-branben bedem, a po povr{inata, koja zafa}a 2,5 do 3 hektara, se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi od bronzenoto vreme i mnogubrojni frag-menti od kerami~ki sadovi, pitosi, teguli i drug gradeèn materijal od rimskoto vreme. Josifovska Dragojevi} B., 1966, 107-113. (\.P.)

Tumba, nekropola od docniot sreden vek. Na mala viso~inka kaj izlezot od seloto, pokraj patot {to vodi za seloto Sve}ani se otkrieni pove}e grobovi gradeni od kameni plo~i. (B.J.)

Crkva, srednovekovna crkva i nekropola. Na isto~-niot del od seloto se gledaat gramadi od kamewa i ostatoci od temeli na mala ednokorabna crkva so dimenzii od 6 x 4 m, so apsida na isto~nata strana. Okolu crkvata ima grobovi gradeni od kameni plo~i. (B.J.)

9. VLADILOVCI

Jasenovo, nekropola od rimskoto vreme. Na 1 km za-padno od seloto, vo podno`jeto na planinskiot vrv Jasenova Glava, pri izgradbata na patot za manasti-rot se otkrieni rimski grobovi so konstrukcija od teguli i kameni plo~i. Ottuka poteknuva i nadgrobna stela so gr~ki natpis, koja se ~uva vo Muzejot na Makedonija vo Skopje. Vuli¢ N., Sp. LXXI, 64; Mikul~i} I., TIR , 133. (\.P.) Stara Crkva, naselba i nekropola od docnoanti~-koto vreme i srednovekovna crkva so nekropola. Na 500 m zapadno od seloto, od levata strana na patot -{to vodi kon seloto, na povr{ina od 0,7 hektara, pri obrabotuvaweto na zemjata se pronajdeni yido-

vi na pove}e objekti, a po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, teguli i kameni blokovi. Vidlivi se i grobovi so konstruk-cija od kameni plo~i i teguli. Spored predanieto kaj ìtelite, ovde imalo crkva. Josifovska Dragojevi} B., 1966, 113. (\.P.)

10. VODOVRATI

Vidin, naselba od bronzenoto i ranoanti~koto vre-me.

Vo anti~kite izvori se spomenuvaat nekolku gradovi {to go nosele imeto Argos, od koi eden se nao|al na teritorijata na na{ata zemja, {to e po-svedo~eno so tri gr~ki po~esni natpisi. Edniot od niv, podignat vo ~est na imperatorot Gordijan, e pronajden vo Prilep. Vtoriot, posveten na grad-skiot dobrotvor Julij Kasijan, spored N. Vuli}, na-vodno poteknuval od seloto Ska~inci, kade {to bil vyidan vo crkvata Konstantin i Elena. Me|u-toa, crkvata ne se nao|a vo ova selo, tuku na isto-imeniot rid, vo blizinata na seloto Sve}ani, {to e konstatirano so rekognosciraweto vo 1955 godi-na. Tretiot natpis e pronajden vo seloto Vodovra-ti, koe leì na okolu 9 km severozapadno od Stobi i 3 km od Vardar. Poteknuva od lokalitetot Vidin, {to se izdiga okolu 0,5 km severozapadno od cen-tralniot del na seloto. Natpisot e podignat vo ~est na prokonzulot L. Julij, graditel i patron na gradot.

[to se odnesuva do lokaliziraweto na gra-dot Argos, postaveni se slednive hipotezi: N. Vu-li} i Honigman pretpostavuvaat deka gradot moèbi se nao|al kaj Stari Grad, I. Venedikov smeta deka se nao|al pome|u Ska~inci i Izvor, a B. Josifovska go ima locirano na lokalitetot Vidin, {to naukata go prifatila. Lokalitetot Vidin pretstavuva izdolèno plato vo podno`jeto na ri-dot Belgrad, kade {to ima gradi{te obgradeno od dve reki~ki koi, po soedinuvaweto, se vlevaat vo Vardar. Silno istaknatiot arheolo{ki karakter na ovoj lokalitet, {to za prvpat bil konstatiran u{te vo 1924 godina od V. Radovanovi}, negovata geografska mestopolo`ba i faktot deka vo bli-zinata se pronajdeni dva natpisa so imeto na gra-dot, dosta to~no zboruvaat vo prilog na misleweto deka Argos se nao|al tokmu ovde, na ovoj lokalitet, vo seloto Vodovrati.

Argos vo provincijata Macedonia II, Hiero-kle (641) go naveduva vedna{ po Stobi. Gradot se spomenuva i kaj Stefan Vizantiski. Na nego, a ne na Argos Oresticon, se odnesuva i poznatiot natpis od Leta (Ajvati, severno od Solun), podignat vo 119 godina pred n.e. vo ~est na kvestorot Marko Anij, koj go sodrì podatokot za pobedata na Rimjanite nad Galatite i Medite so koja bile spaseni Make-donija i gradot Leta. Prostranata ramnina, kade Bregalnica se vleva vo Vardar, kon koja od lokali-tetot ima prekrasna gletka, nema somnenie deka

V. VELES 64

bila popri{te na toj zna~aen istoriski nastan. Gradot e posvedo~en od krajot na II vek pred n.e. pa sè do krajot na anti~kiot period. Me|utoa, kera-mi~kite naodi ukaùvaat na postoewe na ìvot na ovoj lokalitet i mnogu porano, u{te vo bronzenoto vreme. Radovanovi¢ S. V., 1924, 465; Vuli¢ N., Sp. LXXI ; Vuli¢ N., Sp. XCVIII , 363; Vuli¢ N., 1938; Venedi-kov I., 1943, 38; Josifovska B., 1953, 223; Papazoglu F., 1957, 232; Josifovska Dragojevi¢ B., 1965, 118; Josifovska Dragojevi} B., 1966, 107; Hammond N. G. L., 1972, 79; Josifovska Dragojevi} B., 1976, 17; Papa-zoglu F., 1988, 311 i 309. (B.J.)

Vodovratski pat, nekropola od preminot na bron-zenoto vo èleznoto vreme. Na 4,5 km od Gradsko i 2,5 km od seloto Vodovrati, na samiot pat Gradsko-Vodovrati se konstatirani ostatoci od rastureni grobni konstrukcii ‡ cisti od kameni plo~i. Vo 1954 i 1992 godina se vr{eni arheolo{ki iskopu-vawa pri {to bile otkrieni 24 groba od XIII-XII vek pred n.e. Pogrebuvawata se so inhumacii vo zgr~ena polo`ba vo konstrukcii od obi~ni jami ili cisti od plo~i. Grobovite se postaveni vo pravec zapad-istok i organizirani vo redovi po linijata sever-jug. (D.M.)

Glavje, naselba od neolitskoto vreme. Na 500 m se-veroisto~no od seloto, na desniot breg na Vodo-vratska Reka, na blaga padina od okolu 0,4 hektara, {to se spu{ta kon rekata, se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi so gruba i fina faktura, kako i slikani. (\.P.)

Melni{ta, naselba i nekropola od docnoanti~koto vreme. Na 1,5 km jugoisto~no od seloto, na desnata strana od patot Gradsko-Vodovrati, i na desniot breg na Vodovratska Reka, po povr{inata na ni-vite se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, vodovodni cevki ‡ tubulusi, i gradeèn ma-terijal. Na severniot kraj na lokalitetot ima vidlivi grobovi so konstrukcija od kameni plo~i. (\.P.)

Crkva, srednovekovna crkva i nekropola. Zapadno od seloto, vo nivata na J. Kri{an (u~itelka) ima gramadi od gradeèn materijal i, spored izvornoto predanie, ostatoci od srednovekovna crkva. Vo ne-posrednata blizina, vo profilot ima vidlivi gro-bovi so konstrukcija od kameni plo~i. Josifovska Dragojevi¢ B., 1965, 124. (B.J.)

Crkvi{te, osamen naod od rimskoto vreme. Pred selskata xamija ima baza od bel mermer so gr~ki natpis. Vo eden od nadvore{nite yidovi na xamija-ta e vyidana mermerna stela dekorirana so rozeta. Spored podatocite dobieni od mesnoto naselenie, spomenicite se doneseni od lokalitetot Vidin Grad. Josifovska B., 1953, 222; Josifovska Dragojevi¢ B., 1965, 125; Josifovska Dragojevi} B., TIR, 17. (B.J.)

11. VOJNICA

Obramos, naselba od rimskoto vreme. Na okolu 4 km zapadno od seloto i okolu 1 km pred utokata na rekata Belka vo Babuna, na povr{ina od 3 hektara se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, tegu-li, imbreksi i golemo koli~estvo kr{en kamen. (\.P.)

Rit~iwa, naselba od rimskoto vreme. Na severois-to~niot rab na seloto, na povr{ina od okolu 3 hek-tara se sre}ava golem broj fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. Naodite se ~uvaat kaj poedinci od seloto i vo Narodniot muzej od Veles. (\.P.)

12. GABROVNIK

Popovica, naselba od rimskoto vreme. Na 1,5 km severno od seloto, od dvete strani na patot, na prostor od 0,5 hektara se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. Bile najdeni i pove}e moneti koi ne se za~uvani. (\.P.)

13. GOLOZINCI

Golemi Babi, naselba od rimskoto vreme. Vo mesto-to Ramni{te, koe se nao|a na desniot breg na Topolka, na 2 km jugoisto~no od seloto ima prostor so povr{ina od 700 x 50 m na koj se sre}avaat frag-menti od kerami~ki sadovi, teguli, imbreksi i drug gradeèn materijal, potoa delovi od mermerna arhitektonska plastika i vodovodni kerami~ki cevki ‡ tubuli. Ottuka poteknuva torzo od ènska statua {to se ~uva vo Narodniot muzej vo Veles. Peta~ki \., Beldedovski Z., 1980, 191-198. (\.P.)

Ridot, naselba od neolitskoto vreme. Na okolu 300 m severozapadno od seloto, vo nivite {to leàt na desniot breg na Topolka se nao|a golem broj frag-menti od kerami~ki sadovi i orudija od kamen i kremen. (\.P.)

14. GRADSKO

Stobi ‡ Stoboi, gradska naselba od anti~koto vre-me.

Ubiciraweto na stariot anti~ki grad Stobi, na utokata na Crna Reka (Erigon) vo Vardar (Axius), e napraveno u{te od krajot na XIX vek. Gradot se nao|al na 160 km severozapadno od Solun, na magi-stralniot pat {to vodel od Dunav kon Egejsko More, poradi {to imal mo{ne zna~ajna stra-tegiska, voena i trgovska polo`ba vo anti~kiot period.

Stobi se nao|a raspoloèn na tri niski te-rasi {to se spu{taat kon Crna, opkruèn so dvoen bedem od yidovi so kuli i porti, od koi glavnata se nao|a na zapadnata strana. Na prostorot od Gro-

V. VELES 65

bi{nata crkva pa sè do bazilikata vo seloto Pali-kura se nao|aat nekropolite na gradot od rimskoto i docnoanti~koto vreme i sredniot vek.

Vrz osnova na istoriskite i literaturnite podatoci, gradot prvpat se spomenuva vo 197 godina pred n.e. (Livie XXXIII , 19, 3). Me|utoa, ponovite istraùvawa ukaùvaat, vrz osnova na evidentira-niot arheolo{ki materijal, mnogu postari po~eto-ci na edna naselba na ovoj prostor, i toa vo VII i VI vek pred n.e.

Stariot grad, raspoloèn na leviot breg na Crna Reka, e identifikuvan kako Stobi od J. G. Hahn i L. Heuzey vo XIX vek. Vo 1902 godina ovde se izveduvani izvesni istraùvawa od A. Premerstein i N. Vuli}. Otkrivaweto na nekoi objekti od ovoj grad zapo~nalo vo vremeto na Prvata svetska vojna.

So sistematski arheolo{ki istraùvawa i iskopuvawa vo Stobi zapo~nal Narodniot muzej od Belgrad, od 1924 do 1934 godina. Potoa istraùva-wata prodolìle, so mali prekini, do 1940 godina. So ovie iskopuvawa e otkrien poznatiot urban del na docnoanti~kiot grad Stobi, so pove}e javni i privatni gradbi. Toga{ se otkrieni i Teatarot i pove}e crkovni objekti od IV-VI vek, od koi pogo-

lem del se nao|aat vo centralnoto i vo zapadnoto podra~je na stariot grad.

Po Vtorata svetska vojna vo Stobi se zapo~-nalo so opse`ni arheolo{ki istraùvawa i revi-zioni iskopuvawa. Na pogolem broj otkrieni ob-jekti vo Stobi se izvedeni za{titni konzervator-ski intervencii ili kompletna konzervacija, so {to pogolemiot otkrien urban del od gradot e os-posoben za prezentacija. Arheolo{kite istraùva-wa i konzervatorskite raboti se izvedeni vo orga-nizacija na Arheolo{kiot muzej od Skopje i Repub-li~kiot zavod za za{tita na spomenicite na kul-turata. So ovie istraùvawa se otkrieni docno-helenisti~ki grobovi vo golemata rezidencija poznata kako Peristerieva palata. Vo Civilnata bazilika, vo dolnite sloevi e otkrien arhajski ma-terijal, a vo Centralnata bazilika ‡ postariot pod od Sinagoga II . Vo Severnata bazilika se ot-krieni postari arhitektonski strukturi i 23 slo-venski groba.

Rabotite na istraùvawata vo Stobi se in-tenzivirani od 1970 do 1980 godina od edna jugoslo-vensko-amerikanska ekipa. Vo ovoj vremenski pe-riod se izvedeni pove}e revizioni istraùvawa na ve}e otkrieni objekti i novi arheolo{ki iskopu-

V. VELES 66

Stobi. ‡ Panorama na gradot

vawa na Zapadnata nekropola, Casa Romana i na vo-dovodnata mreà na Stobi. Ovie iskopuvawa se prosledeni so konzervatorski raboti kako na ne-dvi`nite arhitektonski objekti, na mozai~nite podovi i freskoìvopisot, taka i na podvi`niot arheolo{ki materijal

Ovie sistematski istraùvawa se izveduvani so cel vo celost da se prou~at i istraàt nekolku ve}e otkrieni gradbi, kako Teatarot, Episkop-skata bazilika, Centralnata bazilika so Sinago-gata i gradbata na Valavicata. Istraùvawata se vr{eni so cel da se utvrdat granicite na prosti-raweto na gradot od negovoto osnovawe, vremeto na negoviot procut i negovoto propa|awe. Kone~nata cel na istraùvawata be{e da se objasnat sos-tojbata i na~inot na ìveeweto, socijalnata sos-tojba, razvitokot na umetnosta, trgovijata, zana-et~istvoto i religijata vo gradot Stobi.

Od 1981 do 1988 godina se vr{at istraùvawa vo Episkopskata bazilika pod ~ii temeli se ot-krieni dvete grade`ni fazi na starata Episkopska bazilika i na objekti kraj bedemot.

Istraùvawata vo Stobi vo poslednive go-dini, preku mnogute otkrieni ostatoci od materi-jalnata kultura, ovozmoìja novi soznanija za po-liti~kiot, trgovskiot, voeniot i verskiot ìvot vo ovoj grad. Ednostavno re~eno, za istorijata na Stobi od III vek pred n.e. do docniot VI vek od no-vata era. Ovoj grad od mala no strategiski mo{ne zna~ajna pajonska i podocna makedonska naselba, vo ranorimskiot period izrasnuva vo golem i mo{ne razvien municipium. Podocna, kako sedi{te na provincijata Macedonia II , episkopsko sedi{te vo docniot rimski period, i po golemite pusto{ewa pri varvarskite invazii, gradot go naseluvaat slo-venski plemiwa.

I s t o r i s k i p o d a t o c i

Stariot grad Stobi za prvpat e spomenat vo 197 godina pred n.e. kaj Livij (XXXIII , I, 3). Toj spo-menuva deka gradot se nao|a na utokata na Erigon (Crna Reka) vo Axius (Vardar), koga Filip V, kral na Makedonija, gi pobedil Dardancite.

Spored arheolo{kite podatoci, gradot e po-dignat vo helenisti~kiot period, ne mnogu pred vladeeweto na Filip V. So istraùvawata, pod ne-kolku gradbi vo centralnoto podra~je na podocne`-niot grad se konstatirani sloevi od III i II vek pred n.e., a pronajdeni se i bronzeni predmeti od kla-si~niot i arhajskiot period, kako i poedine~ni ke-rami~ki naodi od neolitskoto i èleznoto vreme.

Vo 168 godina pred n.e., so pobedata na Rimja-nite nad makedonskiot kral Persej, Makedonija e podelena na ~etiri oblasti, so zadràna izvesna samostojnost. Toga{ Stobi stanuva centar na trgo-vijata so sol na celata treta oblast.

Vo 148 godina pred n.e. Makedonija sosema ja gubi svojata samostojnost i stanuva rimska provin-

cija. Vo vremeto na vladeeweto na Avgust (od 31 godina pred n.e. do 14 godina od n.e.) gradot se pro-{iruva poradi zgolemuvaweto na brojot na nase-lenieto. Pove}eto helenisti~ki grobovi vo dvorot na Peristerievata palata se pokrieni so sloj od zemja i vrz nego bile podignati gradbi. Gradot se {i ri kon jug i zapad. Za nagloto negovo {irewe, pre-dizvikano so zgolemuvaweto na brojot na ìtelite, se smeta deka svedo~at i 55-te groba od Zapadnata nekropola, otkrieni vo 1970/1971 godina nedaleku od Porta Herakleja

[ireweto na gradot se povrzuva i so unapre-duvaweto na statusot na gradot vo rang na munici-pium, vo 69 godina od n.e. Toga{ po~nuvaat da se ko-vaat i pari so natpis Municipium Stobensium. Deka gradot imal vakov status potvrduvaat i pove}eto otkrieni natpisi. Gra|anite na Stobi uìvale Ius Italicum i bile gra|ani na Rim, a pripa|ale na ple-miwata Aemila i Tromentina.

Stobi. ‡ Portret na devojka od rimskoto vreme Raniot i sredniot rimski period se periodi

na procutot na Stobi. Na ova ukaùvaat pove}e natpisi na spomenicite. Za blagosostojbata na gra-dot svedo~i i golemata palata nedaleku od isto~na-ta strana na gradskiot bedem, vo koja se otkrieni izvonredno izraboteni reljefni {tukaturi i freskoìvopis so likovni pretstavi.

Od svetili{tata e otkrien hramot na Neme-za vo Teatarot. Sekako deka postoele i drugi sve-tili{ta vo samiot grad, bidej}i postojat podatoci deka vo Stobi se po~ituvale Higija i Telesfor, Artemida Lohija, Apolon Klarios, Jupiter, Dio-nis i Hera.

V. VELES 67

Najimpozanten spomenik od rimskiot period e sekako Teatarot, podignat vo II-III vek. Gradskiot bedem e od III vek, a vnatre{niot bedem, podignat na isto~nata strana, e od docniot IV vek, koga is-to~niot del na nadvore{niot bedem bil napu{ten ili, poradi opasnost od varvarskite napadi, bila zajaknata isto~nata strana koja bila i najzagroze-na. Bidej}i trebalo da ima podobra i posigurna za{tita, vnatre{niot bedem bil podignat preku golemi gradbi od javen karakter, so dobro za~uvani mozai~ni podovi.

Vo starohristijanskiot period Stobi bil, isto taka, zna~aen i vlijatelen grad. Bil episkop-sko sedi{te od 325 godina, koga episkopot Budius u~estvuval na soborot vo Nikeja.

Malku se gradovite i krai{tata koi, vo doc-noanti~koto i starohristijanskoto vreme, na pote-sen urbano definiran prostor za~uvale ostatoci od tolku golem broj sakralni kultni gradbi kako {to e slu~ajot so Stobi. Vo tekot na IV-V vek ovde se podignati pove}e crkvi {to bile impozantni kako po svojata golemina taka i po svojata vnat-re{na dekoracija. Nivnoto vnatre{no ureduvawe e re{eno so rasko{na arhitektonska dekorativna plastika, mozaici, freskoìvopis i {tukatura, od koi pogolemiot del se otkrieni so iskopuvawata. So mo{ne dekorativni mozaici se ukraseni i pri-vatni gradbi od docnoanti~koto vreme. Spored svoeto arhitektonsko re{enie i vnatre{no uredu-vawe pretstavuvaat mo{ne luksuzni objekti. Seka-ko, edna od najreprezentativnite e Teodosijanskata palata, potoa Poliharmosovata i Peristerievata.

Novite arheolo{ki istraùvawa ukaùvaat deka site dotoga{ otkrieni starohristijanski ba-ziliki se izgradeni vrz postari gradbi i palati od koi imaat adaptirano izvesni prostorii ili pak vo celost go zadràle nivniot plan i gi prisposo-bile so dogradba vo crkovni gradbi.

Golemi podra~ja vo yidinite na gradskite be-demi sè u{te ne se dovolno poznati. Otkrienite baziliki vo gradot i nadvor od nego vetuvaat novi arheolo{ki podatoci. Pod poznatite baziliki ima ostatoci od postari sakralni i profani objekti.

Hristijanstvoto vo Stobi mnogu rano e orga-nizirano i zacvrsteno. Od B. Sarija e izneseno mislewe, so koe se soglasuva i F. Papazoglu, deka

Stobi. ‡ Apolon Kitadoros, II vek

Stobi ve}e kon krajot na IV vek e izdignat vo rang na mitropolija koja imala tri eparhii: Stobiska, Bargalska i Zaparska. Pri podelbata na Makedo-nija, Stobi stanal i glaven grad na Macedonia Salu-taris. Imperatorot Teodosij I, pri svojot prestoj vo Stobi vo 388 godina, izdava dva edikta so koi se zabranuva sobirawe na eretici i javni diskusii za verata (Codex Teodosianus 16, 4, 2, 5, 15).

Od stobiskite episkopi poznati se imiwata na petmina zabeleèni vo listata na episkopi koi zele u~estvo na najzna~ajnite rani crkovni sobori. Episkopot Budius u~estvuval na soborot vo Nikeja vo 325 godina, Nikola ‡ na soborot vo Halkedon vo 451 godina, Foka ‡ na soborot vo Konstantinopol vo 553 godina, Jovan ‡ na [estiot ekumenski sobor vo Konstantinopol vo 680 godina, Margarit ‡ na Vtoriot trulski sinod vo 692 godina. Od natpisot na dovratnikot vo Episkopskata bazilika se znae za {estiot episkop Filip (od docniot IV ili od V vek), a imeto na sedmiot episkop ‡ Evstatij ‡ e ot-krieno vo 1983 godina na mozai~niot pod vo Sta-rata episkopska bazilika II od krajot na IV vek.

Vo Stobi vo III vek postoela i evrejska zaed-nica, koga Poliharmos podignal sinagoga, koja bi-la urnata kon krajot na IV vek i nad nea bila podig-nata starohristijanska bazilika. Se pretpolaga deka ova se slu~ilo pri posetata na Teodosij I na Stobi vo 388 godina. Ima podatoci {to ukaùvaat deka postoela u{te edna sinagoga, moèbi mnogu poreprezentativna od Poliharmosovata sinagoga.

Ve}e od docniot V vek zapo~nuvaat golemite pusto{ewa i nesre}i za ovoj grad na Crna. Vo 479 godina Stobi e ograben od ostrogotskiot kral Teo-dorik. @itelite na gradot delumno go obnovile koga, vo 518 godina, nastradal od golem zemjotres. Golemite avaro-slovenski invazii vo VI vek isto taka pridonele za novo pusto{ewe i napu{tawe na gradot. Od ovoj period se pronajdeni moneti od Jus-tin II (569 570) vo gradbite na Akropolot i vo ob-jektite ju`no od Episkopskata bazilika.

Podocna se zboruva za izvesna aktivnost vo gornite sloevi na Teatarot vo II vek, a i za pobeda-ta na Vasilij II nad vojni~kata posada vo Stobi vo 1014 godina. Na prostorot pome|u Severnata i Cen-tralnata bazilika u{te vo 1937 godina se prekopa-ni srednovekovni grobovi od edna pogolema nekro-pola. Vo 1955 godina vo ju`niot korab na Severna-ta bazilika se otkrieni 23 slovenski groba, datira-ni vo IX-XII vek. Vo 1978 godina isto~no od Pali-kurskata bazilika se otkrieni slovenski grobovi koi pripa|ale na nekropolata oformena kraj crk-vata.

Ova ukaùva na faktot deka Stobi, po ogra-buvawata i razurnuvaweto od varvarskite narodi {to se dvièle kon Solun i Konstantinopol, bez-drugo bil naselen od slovenski plemiwa. Tragite od slovenski nekropoli vo Vini~ani i kraj bazili-kata vo Palikura ukaùvaat deka i bliskata okoli-

V. VELES 68

na na gradot bila brzo naselena od Slovenite. So natamo{nite istraùvawa ostanuva da se utvrdi da-li vo Stobi i po VI vek ima tragi od gradski ìvot. Hahn J. G., 1861, 175-236; Heuzey L., 1873, 25-42; Di-mitsas M., 1896, 327-329; Hald Dr., 1917, 29-41; Von Sa-ria B., 1929, 1-30; Gaebler H., 1935, 111-114; Vuli¢ N., 1938, 1-15; Venedikov I., 1943; Kitzinger E., 1946, 81-161; Josifovska B., 1953a; Papazoglu F., 1957, 235; Koco D. i drugi, 1961, 69-72; Müller K., 1962, 10; Hod-dinott R. F., 1963, 161-167; Vajzman X., 1973; Düll S., 1977, 254-255; Mano Zisi \., 1973, 187-232; Mano Zisi \., 1977, 153-155; Snively C., 1979, 217-242; Aleksova B., 1986, 70-79; Sokolovska V., 1987.

Publikacii od proektot za istraùvawe vo Stobi, 1970-1979 godina so preliminarni izve{tai od Wiseman J. i Mano Zisi \: AJA, 1971, 395-411; AJA 1972, 407-424; AJA 1973, 391-403; JFA 1974, 117-148; JFA 1976, 269-302, JFA 1979; Stadies 1973; Stadies 1975; Stadies 1981; Wiseman J., 1973, 13-26; Aleksova B., 1982-83, 50-62.

Severna bazilika

Crkvata pretstavuva trikorabna bazilika, so narteks, egzonarteks i prostran atrium. Cent-ralniot korab e oddelen od strani~nite so koloni. Od severnata strana bil dograden baptisterium so ~etirilisna piscina. Vo crkvata, koja e izgradena vrz postar anti~ki objekt, se vleguva od Via Princi-palis Inferior. Vo stilobatite i konstrukciite vo atriumot se upotrebeni mermerni spolii od post-ari objekti, a najmnogu od Teatarot. Crkvata e iz-gradena na po~etokot na V vek.

Vo ju`niot korab i ju`no od crkvata se ot-krieni 23 slovenski groba od IX-XII vek, koi pri-pa|ale na nekropolata {to se oformila po naselu-vaweto na Slovenite. Petrovi} J., 1943, 28-34; Koco D., 1961, 69-72; Snively C., 1979, 20-47; Aleksova B., 1986, 39-50.

Civilna bazilika

Ovoj objekt e smesten ju`no od Severnata ba-zilika, a otkrien e vo 1937 godina. So istraùva-wata vo 1956/57 godina se utvrdeni sedum grade`ni fazi, pa se pretpostavuva deka vo poslednite fazi objektot imal svetovna funkcija, poradi {to e na-re~en Civilna bazilika. Pod pove}eto grade`ni fazi e otkrien helenisti~ki materijal od III-II vek pred n.e. Petrovi} J., 1943, 486; Mano Zisi \., 1973, 185-232; Snively C., 1979, 250-255; Aleksova B., 1986, 63-69.

Mala bawa (Thermae minores)

Se nao|a pome|u Civilnata i Severnata ba-zilika. Pretstavuva docnoanti~ka gradba, gradena spored site toga{ni pravila za podigawe na vakov

objekt. Ima apoditerium so bazen smesten vo apsi-dalen prostor i dvojna soba so tri apsidi so hipo-kausti. Suspenzurite od hipokaustnata konstruk-cija se od trkalezni i ~etvrtesti tuli.

Centralna bazilika i Sinagoga

Bazilikata e so tri koraba. Vo nea se vlegu-va od Via Principalis. Podignata e vrz edna sinagoga, kon krajot na IV vek ili na po~etokot na V vek, i ima dve grade`ni fazi.

Podot na sinagogata e pronajden na 1,5 m pod nivoto na naosot. Poteknuva od IV vek, a bila po-dignata vrz temelite na postara sinagoga od III vek, za ~ija izgradba se pogriìl Tiberius Claudius Poly-charmos, tatkoto na Sinagogata vo Stobi. Imeto e poznato od natpisot na kolonata otkriena vo 1931 godina.

Pod ovoj objekt se otkrieni gradbi od II vek pred n.e. Pod naosot se najdeni dva sada so moneti od 121-125 godina. Helenisti~kite sloevi leàt nad praistriskiot sloj vo nivoto na Crna Reka. Petrovi} J., 1932, 81-86, 135, 136; Petrovi¢ J., 1933/34, 160-191; Kitzinger E., 1946, 129-146; Snively C., 1979, 48-83; Aleksova B., 1986, 53-60.

Stobi. ‡ Sinagoga bazilika

Ku}a na psalmite

Objektot se nao|a ju`no pred Centralnata bazilika. Ima centralna apsidalna prostorija, hodnici, sala so kolonadi i golem bazen i koloni na zapadniot del od dvorot. Centralnata sala e obloèna so mozaici, luksuzno izvedeni, koi isto taka gi krasat i ostanatite prostorii. Struktu-ralnata povrzanost so bazilikata i eklezijasti~-kite temi na mozaicite vo apsidalnata sala ukaù-vaat deka se raboti za rezidencija vo pripadnost na

V. VELES 69

crkvata i na nejzinite velikodostojnici. Od ovaa gradba se vleguva i vo edna od sinagogite. Objektot leì vrz postari anti~ki gradbi. Petrovi¢ J., 1933/34, 169-191; Kitzinger E., 1946, 134-140.

Via Axia

Via Axia bila edna od glavnite ulici. Ima pravec istok-zapad, a od nea e otkrien samo eden del.

Gradska ~e{ma

Na maliot plo{tad {to go formiraat ulicite Via Axia i Via Principalis Inferior se nao|a ~e{ma od javen karakter. Od tri cevki vodata te~ela vo tri kori-ta izgradeni od spolii od Teatarot i drugi gradbi.

.Golema bawa (Magnae Thermae)

Otkriena e vo 1931/32 godina. Ima apoditerium, golemo pretsobje, sala so hipokaust, {est mer-merni bazena i prefurnium od ju`nata strana. Kaj objektot se zabeleàni pove}e grade`ni fazi, a vlezot gleda kon ulicata Via Axia. Rekonstrui-ranata bawa bila vo upotreba i vo docniot VI vek. Vo apoditeriumot e najdena statua {to poteknuva od carskiot period. Petrovi¢ J., 1933/34, 169-191; Kitzinger E., 1946, 140-141.

Via Principalis Inferior

Ulicata e so pravec sever-jug, se sledi od Se-vernata bazilika do Gradskata ~e{ma, potoa pokraj Ku}ata na Partenij, Teodosijanskata palata i Ku}ata na psalmite.

Peristerieva ku}a

Ova e golem gradeèn kompleks za pove}e se-mejstva i so prostorii za du}ani na zapadnata stra-na. Semejstvoto na Peristerij gi zafa}alo pros-toriite vo ju`niot del na kompleksot.

Centralniot prostor e dvor pod otvoreno ne-bo, so fontani od zapadnata strana. Isto~nite prostorii sluèle kako magacini. Glavnite pros-torii na ku}ata se dvete apsidalni sali ju`no od dvorot. Vo isto~nata se za~uvani podnite mozaici pri ~ie izveduvawe se upotrebuvani teseri od stak-lena pasta, {to im dava posebna ìvost na motivi-te. Na sredinata se nao|a fontana izrabotena od mermer. Celiot objekt i mozaicite se datirani vo docniot IV ili raniot V vek. Mano Zisi \., 1936, 277-279; Sokolovska V., 1965, 128-129; Mikul~i} I ., 1966b, 131-134.

Via Teodosia

Ovaa ulica e paralelna so Via Axia i se nao|a pome|u ku}ata na Peristerij i Teodosijanskata palata.

Teodosijanska palata

Isto~no od ulicata Via Teodosia se nao|a edna od najluksuznite dosega otkrieni ku}i vo Stobi. Vo nea se pretpolaga deka prestojuval i impera-torot Teodosij I pri svojata poseta na Stobi vo 388 godina. Bidej}i imeto na sopstvenikot na ku}ata ne e poznato, taa e nare~ena Teodosijanska, za spomen na posetata na imperatorot.

Ovaa luksuzna gradba ima plan na latinskata bukva L i izleguva na tri ulici. Centralnata sala e opkruèna so koloni od severnata i zapadnata strana, a na isto~nata ima bazen so 8 piedestala od mermer, ukraseni so spiralni kaneluri na koi stoele otkrienite statui. Na severnata i ju`nata strana na dvorot ima niski platformi koi bile cvetni terasi. Podot e prekrien so mermerni plo~-ki, a peristilot so mozaici. Golemata apsidalna prostorija ‡ trikliniumot, koja se nao|a na ju`na-ta strana na povisoko nivo, e poplo~ena vo opus sectile. Ostanatite odai se isto taka rasko{no ukra-seni. Palatata datira od IV-V vek. Nestorovi¢ N. B., 1931, 109-114; Petkovi¢ V., 1937, 12-35.

Ku}ata na Partenij

Ovaa ku}a e od ju`nata strana na Teodosijan-skata palata, so koja ima zaedni~ki yidovi i po-teknuva od isto vreme. Izgradena e vo forma na latinskata bukva L i po grade`nata koncepcija e mo{ne sli~na so prethodnata palata no e pomala. Poskromno e gradena, a toa se odnesuva i na nejzi-noto vnatre{no ureduvawe. Nestorovi¢ V., 1931, 109-114; Nestorovi} N.B., 1936, 173-183; Kitzinger E., 1946, 118-129

Valavica (Domus Fullonica)

Pretstavuva kompleks na me|usebno povrzani gradbi koi bile rezidencii i mali du}ani, izgra-deni vrz postari objekti. Imeto odgovara samo na edna faza na maliot dvor kade, vo V vek, imalo ra-botilnica za bojadisuvawe i valawe na tkaenini. @ivotot na ovoj kompleks po~nuva vo I vek i trae sè do V i po~etokot na VI vek. Wiseman J., Mano Zisi \, 1971, 402-403; Wiseman J., Ma-no Zisi \., 1972, 420; Mikul~i} I., 1981a, 205; Mi-kul~i} I., 1982, 535-544.

V. VELES 70

Stobi. ‡ Satir (detaq), II-I vek pred n.e. Via Principalis Superior

Ovaa ulica e paralelna so Via Principalis In-ferior.

Episkopska rezidencija

Se nao|a severno od Episkopskata bazilika. Vo IV vek sluèla kako hristijanski oratorium, a vo V vek e pretvorena vo episkopska rezidencija. Ovde se pronajdeni bronzena kadilnica i zlaten prsten so glava vo forma na krst so almansini.

Polukruèn plo{tad

Se nao|a severno od Episkopskata bazilika. Od ulicata e odvoen so niska pregrada od sedi{-tata na Teatarot, opkruèn e so kolonada, a na sre-dinata ima baza za golem spomenik. Forumot e po-dignat vo IV-V vek.

Via Sacra

Ovaa ulica vodi od Porta Heraclea kon plo{-tadot. Od ju`nata strana ima impozantna kolonada izgradena od spolii od Teatarot.

Episkopska bazilika

Episkopskata bazilika, ili crkvata na åpi-skopot Filip, e podignata na ve{ta~ka terasa. Ovoj spomenik pretstavuva bazilika so tri koraba, narteks, egzonarteks i nepravilen atrium. Cen-tralniot korab e oddelen od strani~nite so dve im-pozantni kolonadi. Na istok naosot zavr{uva so polukru`na apsida odnatre i odnadvor. Vo apsidal-niot prostor e izgradena kripta za relikviite na ma~enikot. Vnatre{noto ureduvawe na objektot bilo luksuzno re{eno, so upotreba na arhitekton-ska plastika od bel mermer, mozai~ni podovi i po-dovi od mermerni plo~ki. Yidovite bile ukraseni so freskoìvopis.

V. VELES 71

Stobi. ‡ Episkopskata bazilika od V-VI vek (F. H)

Stobi. ‡ Mozai~en pod od krstilnicata na Episkopskata bazilika (W. B. D)

Ju`no od bazilikata vo 1970/71 godina e ot-krien rasko{en baptisterium so ~etirilisten plan, koj nosel kupola. Na sredinata ima rasko{na pis-cina so pove}e grade`ni fazi, opkruèna so pod re{en so mozaici koi imaat eklezijasti~ki pret-stavi. Yidovite na baptisteriumot bile ìvopisa-ni. Otkrien e ìvopis vo tri sloja na koj se pret-staveni pove}e svetiteli i drugi lica. Episkop-skata bazilika datira od po~etokot na V vek, a nej-zinata obnova od krajot na V i po~etokot na VI vek. Eger R., 1929, 14-44; Eger R., 1929, 42, 87; Saria B., 1933, 1-22; Saria B., 1933, 112-139; Kitzinger E., 1946, 87-110; Hoddinott R.F., 1963, 161-167; Wiseman J., Mano Zisi \., 1971, 398-401; Wiseman J., Mano Zisi \., 1972, 420-422; Wiseman J., Mano Zisi \., 1973, 391-403; Wise-man J., 1974, 11-148; Wiseman J., 1976, 269-302; Wise-man J., 1978, 391-429; Wiseman J., 1973; Wiseman J., 1975; Wiseman J., 1981; Wiseman J., 1973, 56-66; Alek-sova B., 1978, 19-34; Snively C., 1979, 84-181; Alekso-va B., 1980, 67-76; Aleksova B., 1985, 47-72; Aleksova B., 1986, 14-39; Aleksova B., 1981, 481-490.

Stara episkopska bazilika

Na dlabo~ina od 5 m pod temelite na Epis-kopskata bazilika vo tekot na 1981‡87 godina e ot-kriena Starata episkopska bazilika, prvata kated-ralna crkva vo Stobi. Objektot pretstavuva triko-rabna bazilika so narteks, ~ij centralen korab e oddelen od strani~nite so sedum, odnosno devet ko-loni. Otkrieniot baptisterium od ju`nata strana

prvobitno ñ pripa|al na ovaa bazilika. Vnatre{-noto ureduvawe na dvete crkvi e re{eno so mozai~ni podovi i so freskoìvopis na yidovite. Od arhitek-tonskata plastika se otkrieni parapetnite plo~i od oltarnata pregrada. Objektot ima dve grade`ni fazi. Prvata faza ja datirame vo prvata polovina na IV vek i mu se pripi{uva na episkopot Budius, a vtorata grade`na faza i obnovata na crkvata se izvedeni od episkopot Evstatij, kon krajot na IV vek. Na ova upatuva i natpisot pred vratite na prezviteriumot na vtorata crkva. Aleksova B., 1982/83, 50-63; Aleksova B., 1985, 43-72; Aleksova B., 1986, 14-39; Aleksova B., 1991, 167-179; Aleksova B., 1995, 87-114.

Porta Heraclea

Toa e glavnata porta na Stobi. Dvojna e i se nao|a na zapadnata strana na gradot. Vremeto na nejzinoto podigawe ne e poznato, a postoela i vo VI vek.

Teatar

Teatarot e izgraden vo II ili vo raniot III vek i e sli~en na postarite teatri vo Grcija. Pretstavuva eden od najgolemite i najreprezen-tativnite objekti od rimskiot period vo Stobi. Gledali{teto, orhestrata i skenata se dogradeni odvoeno edna od druga. Skenata nema bina tuku e fasada koja bila zadnina na pretstavite {to bile izveduvani vo orhestrata. Gledali{teto se sostoi od dva dela, a izgradeno e od bel mermer donesen od Pletvar kaj Prilep. Spored procenata na V. Dinz-mor pomladiot, teatarot moèl da primi 7634 po-setiteli. Raspredelbata na sedi{tata se vr{ela spored plemenskata pripadnost. Vo gledali{teto, na mermernite sedi{ta se nao|aat vpi{ani imiwa-ta na pet plemiwa.

Teatarot vo docniot III vek bil pretvoren vo arena za borbi na gladijatori. Vo 325 godina, so zabranata od carot Konstantin Veliki, vakvite gladijatorski pretstavi bile ukinati.

Ve}e kon sredinata na IV vek i kon negoviot kraj, paradosite sluèle kako |ubri{te. Podocna na ovoj prostor se izgradeni ku}i. Takvi tragi se konstatirani na padinata {to se spu{ta kon istok i kaj zapadniot yid na skenata.

Gorniot del od gledali{teto vo celost e raznesen, kako i dobar del od dolnite partii. Mer-mernite sedi{ta se upotrebeni kako gradeèn ma-terijal vo podocne`nite gradbi od profan i sak-ralen karakter, podignati vo IV-V vek. Mer-mernite sedi{ta se upotrebeni i vo izgradbata na vnatre{niot bedem i vo tremot na Via Sacra, a iz-vesni arhitektonski elementi se vgradeni i vo nadvore{niot gradski bedem, kaj Porta Heraclea. Ta-

V. VELES 72

ka Teatarot od krajot na IV vek stanuva rudnik za izgradba na docnoanti~kiot Stobi. Saria B., 1937, 1-68; Saria B., 1938, 81-148; Gebhard E., 1975, 43-64; Gebhard E, 1981, 13-29. Kockarnica

Ovoj objekt se nao|a severno od Teatarot. Nare~en e kockarnica za{to ovde se najdeni Tabula Lusoria i mnogu ètoni. Objektot e delumno otkri-en pred po~etokot na Vtorata svetska vojna, a iz-vesni istraùvawa od za{titen karakter se izve-deni vo 1981 godina, koga se prezemeni i za{titni konzervatorski raboti na arhitekturata i na mo-zai~nite podovi.

Objektot pretstavuva bazilikalna gradba so centralen korab so strani~ni krila, narteks i eg-zonarteks. Od severnata strana e otvoren i vo ne-goviot sostav ima edna druga arhitektonska struk-tura so niza bazeni od mermer. Kockarnicata e od raniot rimski period i pretrpela pove}e doyidu-vawa i popravki. Spored naodite na moneti vo se-vernite odai, gradbata egzistirala vo V i VI vek.

Isto~en gradski bedem

Ovoj nadvore{en bedem moè da se sledi po celiot perimetar na lokalitetot. Opkruùva pros-tor so nepravilna forma, so {irina od 400 m vo pravec istok-zapad i dolìna od 450 m vo pravec sever-jug. Nadvore{niot bedem se gleda na grebe-not {to se izdiga nad Vardar, kaj Porta Heraclea i na nekolku mesta kraj Crna Reka. Izgraden e od grubo izdelkan kamen i sekundarno upotrebeni kameni blokovi, so tendencija na horizontalno uslojuva-we, vo opus insertum. Yidovite se gradeni so malter i imaat debelina od 2,3 m, Gradskiot bedem e po-dignat vo III vek ili malku porano, a prestanal da se koristi vo docniot IV ili vo V vek. Sanev V., Saròski S., 1981, 229-232.

Grobi{na bazilika

Se nao|a na 250 m jugozapadno od Porta Hera-clea, na patot za Palikura. Ima centralen korab so strani~ni krila oddeleni so mermerni koloni, a na zapadnata strana ima narteks. Vo apsidalniot prostor na bazilikata se nao|a platforma za sin-tonosot, vo vid na polukru`na apsida, ~ija kon-strukcija vo vid na skali e od ju`nata i od sever-nata strana. Bazilikata e podignata vrz grobovite na edna docnoanti~ka nekropola poradi {to nejzi-niot plan ima izvesni deformacii. Centralniot korab imal pod re{en so geometriski mozaici, a prezviteriumot, ~ij kancel e izgraden od mermerni spolii od Teatarot, bil poplo~en so mermerni plo~ki vo opus sectile. Na ju`nata strana, pokraj narteksot, vo 1937 godina e otkriena grobnica koja pretstavuva martirium podignat pri izgradbata na

crkvata ili porano. Celiot objekt pove}epati e ras~istuvan i yidovite se obezbeduvani, no ne e doistraèn. Truhelka ›., 1937, 78-81; Snively C., 1979, 182-212; Aleksova B., 1986, 63-69.

Palikura bazilika

Ovaa gradba od bazilikalen tip so triko-rabna dispozicija se nao|a na 2 km ju`no od Porta Heraclea. Centralniot korab ñ zavr{uva so polu-kru`na apsida, dosta {iroka. Vo apsidalniot pros-tor se nao|a pomala apsida, kako platforma za sin-tronosot, ~ija konstrukcija so sedi{tata se iz-digala vrz ovaa apsida. Sintronosot ima sedi{ta od severnata i od ju`nata strana, {to e otkrieno vo 1981/82 godina.

Centralniot korab e oddelen od strani~nite so kolonadi ~ii bazisi se pronajdeni in situ. Ba-zilikata imala narteks, egzonarteks i golem dvor od isto~nata strana, so niza odai od koi edna e ok-togonalna. Ovaa odaja pretstavuva eden vid skeu-filakion, a ne baptisterium kako {to se pretpos-tavuva{e dosega. Okolu bazilikata se nao|aat yi-dovi {to ja obgraduvale od severnata strana.

Bazilikata e podignata kon krajot na IV ili na po~etokot na V vek, nad edna golema palata {to mu pripa|ala na nekoj velikodostojnik. Celokup-nata arhitektonska plastika od anti~kata gradba e upotrebena vo crkvata, so dopolnitelno odbeleù-vawe na hristijanskite simboli. Vo nejziniot nar-teks i okolu nea se pronajdeni docnoanti~ki ‡ sta-rohristijanski grobovi. Taka ovaa bazilika vlegu-va vo grupata grobi{ni, kade {to bile izveduvani ritualite pri pogrebuvaweto na umrenite. So ova spomenikot dobiva funeralen karakter.

Od negovata isto~na strana se otkrieni gro-bovi od sredniot vek, {to ukaùva na brzoto nase-luvawe na Slovenite vo bliskata okolina na Sto-bi. Hald Dr. 1917, 29-41; Truhelka ›., 1937, 78-81; Hoddi-nott R.F., 1963, 185-186; Koco D. i drugi, 1961, 69-75; Wiseman J., 1973, 82-83; Snively C., 1979, 70-79; Alek-sova B., 1983g, 135-192; Aleksova B., 1986, 70-79; Aleksova B., 1995, 120-121. (B.A.)

Zapadni grobi{ta

Se nao|aat nedaleku od Porta Heraclea, na izdolèno plato od okolu 500 m, ~ij isto~en rab se protega re~isi do leviot breg na Crna Reka, a jugozapadni-ot ja ozna~uva padinata kon ramninata kade {to se sovremeniot avtopat i èlezni~kata pruga. Prvi-te soznanija za postoeweto na nekropolata potek-nuvaat od 1918 godina koga so kopawe na vojni~ki rovovi bil otkrien objektot nare~en Grobi{na bazilika, od IV-V vek, i okolu nego nekolku grobo-vi. Vo 1971 i 1972 godina, vo neposrednata blizina

V. VELES 73

na Porta Herakleja, so sistematski iskopuvawa se otkrieni i istra`eni 81 grob, od I vek pred n.e. do

V. VELES 74

Stobi, Zapadni grobi{ta. ‡ Bista na pokojnik, II-III vek (iskopuvawa 1995 god.)

Stobi, Zapadni grobi{ta. ‡ Terakoti od docnorimskoto vreme

Stobi, Zapadni grobi{ta. ‡ Svetilki od III – IV vek

III vek. Pri izgradbata na kanalskiot sistem za navodnuvawe vo 1973 godina, na prostorot jugoza-padno od Grobi{nata bazilika, Republi~kiot za-vod za za{tita na spomenicite na kulturata izvr-{il za{titno iskopuvawe so koe se otkrieni 129 groba od docnoanti~koto vreme (III-IV vek). Isko-

puvawe zaradi isti celi e izvr{eno i vo 1978 godi-na koga e gradena trasata na `elezni~kata pruga Gradsko-[ivec. Bile otkrieni i dokumentirani novi 327 groba od IV do VI vek. Najgolemi za{tit-ni iskopuvawa na nekropolata se izvr{eni vo 1992 i 1995 godina so grade`nite raboti na trasata na avtopatot, delnica Gradsko-Luda Mara, planirana da minuva preku nekropolata. So ovie iskopuvawa se otkrieni u{te 1501 grob, a isto taka i ostatoci od temeli na yidovi od objekti na urbanizirana ruralna naselbinska celost od IV-VI vek. Se rabo-ti za stanbeni objekti, rabotilnici, pomo{ni pros-torii i drugo, yidani so kamen i kal i so upotreba na kamen i mermerni spolii od postari rimski ob-jekti. Vo eden del od ovaa naselba e otkriena i go-lema zasvodena grobnica, so vnatre{ni dimenzii od 3,54 x 3,08 m vo osnovata i visina od 2,10 m,vo koja se najdeni dva groba ‡ cisti, i pred niv koski od okolu 57 pokojnici. [to se odnesuva do nekro-polata, spored materijalot, konstrukciite i ka-rakterot na podvi`nite naodi, ima edini~ni i grupni grobovi, a nivnoto hronolo{ko rastojanie e od II vek pred n.e. do krajot na IV vek, odnosno do V-VI vek. Vo grobovite do II vek pogrebuvaweto e vr{eno so kremirawe na umrenite, a vo grobovite od III-IV vek so inhumacija. Truhelka ›.,1927, 71 82; Mikul~i} I., Dautovska V., 1965, 126-128; Vin~i} @., 1970, 140-142; Mikul~i} I., 1973b, 61-95; Weselowski A., 1973, 138-143; Vin~i} @., Ivanovski M., 1978, 85-88; Ivanovski M., 1992, 32-36; Sanev V., 1994, 7-15. (M.I.)

Bazilika Extra muros

Vo 1992 godina, vo ramkite na za{titnite is-kopuvawa organizirani vo vrska so izgradbata na trasata na avtopatot, vo suburbiumot na Stobi od jugoisto~nata strana, odnosno na vtorata pomala terasa, koja le`i isto~no pod terasata na nekro-polata i levo od koritoto na Crna Reka, se otkri-eni ostatoci od temeli na trikorabna bazilika, dolga 31 m, a {iroka 16 m. Vo zapadniot del, od nadvore{nata strana na perimetralnite yidovi se dogradeni pove}e pomali prostorii vo koi se vle-guvalo od narteksot. Na ju`nata strana ima krs-tilnica so piscina, od koja preku druga prostorija se vleguvalo vo ju`niot korab na bazilikata. Vo naosot ima poden mozaik, prili~no o{teten, od po-lihromni teseri, podelen na kvadratni poliwa vo koi se pretstaveni hristijanski motivi: kantaro-si, vodni ptici, ovo{ni drvja, eleni i dr. Arhi-tektonskata plastika na stilobatite e raznorodna po materijalot i obrabotkata i pretstavuva kom-binacija na elementi doneseni od postarite objek-ti vo gradot (bazi i kapiteli). Podovite na ju`ni-ot i na severniot korab se od nabiena zemja. Pri-bli`no na sredinata na severniot korab ima tragi od srednovekovna ku}a vkopana vo podot, uni{tena

V. VELES 75

vo poàr. Isto taka, vo samiot oltar ima ostatoci od temeli na mala srednovekovna crkvi~ka. Bazi-likata ne e celosno doistraèna i dokumentirana. Vo hronolo{ki pogled izgradena e vo V-VI vek, naj-verojatno za potrebite na naselenieto od predgrad-skata naselba, podignata vrz nekropolata na po-starite stobjani. Ivanovski M., 1992, 32-36; Sanev V., 1994, 7-15. (V.S.)

15. GRNÎ[TE

Visok Kamen, naselba od rimskoto vreme. Na 2,5 km isto~no od seloto, na zaramneto plato so povr{ina od 1,5 hektar ima vidlivi konturi od yidovi i mnogu gradeèn materijal, fragmenti od kera-mi~ki sadovi, pitosi, teguli, imbreksi i dr., a isto taka e pronajdena i nadgrobna stela. Naodite se ~u-vaat vo Narodniot muzej vo Veles i vo lapi-dariumot vo Muzejot na Makedonija vo Skopje. Vuli¢ N., Sp. LXXI , 71. (\.P.)

Gaber, naselba od docnoanti~koto vreme. Severno od seloto, vo nivata na S. Vitanov se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i gradeèn mate-rijal, a pronajdena e i bronzena moneta na impera-torot Konstancij. Monetata se ~uva vo numizmati~-kata zbirka vo Muzejot na Makedonija vo Skopje. Josifovska Dragojevi} B., 1966, 108. (B.J.)

Gradi{te, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Na 2 km severoisto~no od seloto, na zaramnetoto pla-to od viso~inka {to dominira nad okolinata se gledaat ostatoci od yidovi od utvrduvaweto, a po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. Josifovska Dragojevi} B., 1966, 107-113; Mikul~i} I., TIR, 61. (\.P.)

Grama|e, naselba od rimskoto vreme. Vo neposred-nata blizina na seloto, na leviot breg na selskata reka, na povr{ina od okolu 2,5 hektara se sre}ava-at fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, teguli, imbreksi, mermerna arhitektonska plastika i gra-deèn materijal. Otkrieni se i pove}e pitosi {to se ~uvaat vo seloto, nadgrobna stela koja e odne-sena vo Veles, kako i edna moneta koja se ~uva vo Muzejot na Makedonija vo Skopje. Josifovska Dragojevi} B., 1966, 107-113. (\.P.)

Laka, naselba od bronzenoto i rimskoto vreme. Na 2 km severozapadno od seloto, vo podno`jeto na ri-dot [uple, koj se nao|a na levata strana na dolot nare~en Ore{je, na povr{ina od okolu 2 hektara se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi od bronzenoto vreme i mnogu keramika, pitosi i gra-deèn materijal. Odovde poteknuva i nadgroben spomenik so gr~ki natpis koj se ~uva vo Narodniot muzej vo Veles. Josifovska Dragojevi} B., 1966, 107-113. (\.P.)

[uple, naselba od docnoanti~koto vreme. Na pros-trana padina severozapadno od seloto, vo neposred-nata blizina na lokalitetot Laka se gledaat ostatoci od temeli na yidovi, kako i fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i mnogu gradeèn mate-rijal. Josifovska Dragojevi} B., 1966, 108. (B.J.)

16. DVORI[TE

Kale (Klepa), gradi{te od docnoanti~koto vreme. Na 1,5 km isto~no od seloto, nad desniot breg na rekata {to minuva niz nego ima zaramneto plato so povr{ina od okolu 0,5 hektara. Na platoto se gledaat yidovi od kamen i varov malter, a po povr-{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sado-vi, pitosi i gradeèn materijal. Tomoski T., 1961, 117. (\.P.)

17. DOLNO ORIZARI

Porcelanova, naselba i nekropola od rimskoto vreme. Na prostorot na fabrikata za porcelan „Bo-ris Kidri~“ , pri nejzinata izgradba se pronajdeni i uni{teni pove}e objekti i del od nekropolata. Pritoa eden del od podvi`niot arheolo{ki mate-rijal (mermerna plastika, kerami~ki sadovi, mone-ti i dr.) e prenesen vo Narodniot muzej vo Veles. Aleksova B., 1954, 51-66; Peta~ki \., Beldedovski Z., 1980, 191-198. (\.P.)

Svilara, nekropola od èleznoto vreme. Pri izgrad-bata na fabrikata za tekstilni proizvodi „Non~a Kami{ova“ , vo 1952 godina, se pronajdeni i delum-no uni{teni pove}e grobovi gradeni od kameni plo~i. Pove}e arheolo{ki predmeti otkrieni vo grobovite se ~uvaat vo Narodniot muzej vo Veles. Aleksova B., 1954, 51-56; Peta~ki \., Beldedovski Z., 1980, 191-198. (\.P.)

18. DOLNO ÎÊVO

Grama|e, naselba od rimskoto vreme. Na 1 km seve-roisto~no od seloto, na povr{ina od okolu 3 hek-tara, pri orawe na nivite se pronajdeni yidovi gradeni od kamen i varov malter, a po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, mer-merna arhitektonska plastika i mnogu gradeèn materijal. Od ovoj lokalitet poteknuva mermerna statua na oble~ena èna, za~uvana vo visina od 50 cm. Spored V. Radovanovi}, od ova mesto poteknuva i edna plo~a so gr~ki natpis, posvetena na Zevs, Hera i Apolon, koja se ~uva vo Muzejot na Makedo-nija vo Skopje. Vuli¢ N., Sp. LXXI , 109; Josifovska Dragojevi} B., 1966, 111. (B.J.)

V. VELES 76

Kale (Klepa), s. Dolno î~evo. ‡ Docnoanti~ko gradi{te (I.M.)

Kale, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Na 2,5 km zapadno od seloto, na zaramneta padina na edno od rasklonenijata na planinata Klepa se gledaat ostatoci od yidovi na odbranben bedem, a po povr-{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sa-dovi, pitosi, moneti i gradeèn materijal. Josifovska Dragojevi} B., 1966, 111; Mikul~i} I., TIR, 46. (\.P.)

Malo Kale, naselba od rimskoto vreme. Vo nepo-srednata blizina na seloto, na pogolema povr{ina se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pito-si i mnogu gradeèn materijal. Josifovska Dragojevi} B., 1966, 111. (B.J.)

Ozor, naselba od rimskoto vreme. Na 4 km jugois-to~no od seloto, na povr{ina od okolu 4 hektara se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, kako i golemo koli~estvo gradeèn materijal. Vo neposrednata blizina na lokalitetot se nao|a ~e{ma vo koja se vgradeni nekolku mermerni blokovi ‡ delovi od arhitektonska plastika. Josifovska Dragojevi} B., 1966, 107-113. (\.P.)

19. DRENOVO

Drmata, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 500 m severno od seloto i zapadno od lokalitetot Po-

povi Nivi, na povr{ina od okolu 3 hektara se sre-}ava golemo koli~estvo na gradeèn materijal i fragmenti od kerami~ki sadovi, a vidlivi se i konturi na yidovi od objekti. Peta~ki \., Beldedovski Z., 1980, 191-198. (\.P.)

Popovi Nivi, nekropola od docnoanti~koto vreme. Na 500 m severoisto~no od seloto, na kosa padina {to se spu{ta kon seloto se otkrieni pove}e gro-bovi so konstrukcija od kameni plo~i i orientaci-ja severoistok-jugozapad. Vo eden od grobovite se najdeni dva kerami~ki sada, stakleni monista i dve obetki od srebro. Se ~uvaat vo Narodniot muzej vo Veles. Peta~ki \., Beldedovski Z., 1980, 191-198. (\.P.)

20. ELOVEC

Dabje, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 1 km jugozapadno od seloto, na blaga padina kraj patot za Lisi~e i vo neposrednata blizina na lokalite-tot Skrivnica se sre}avaat fragmenti od kera-mi~ki sadovi i gradeèn materijal. Peta~ki \., Beldedovski Z., 1980, 191-198. (\.P.)

Meri, naselba i nekropola od docnoanti~koto vre-me. Na 2,5 km ju`no od seloto, na povr{ina od oko-

V. VELES 77

lu 1 hektar, {to se nao|a na desniot breg na rekata Topolka, se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sa-dovi, teguli i golemi kameni plo~i od grobni kon-strukcii. Peta~ki \., Beldedovski Z., 1980, 191-198. (\.P.)

Skrivnica, nekropola od docnoanti~koto vreme. Na 1 km zapadno od seloto, levo od stariot pat za seloto Lisi~e se gleda svod yidan od tuli i varov malter. Okolu ovaa gradba se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi. Se raboti najverojatno za grobnica okolu koja postojat grobovi so grobna konstrukcija od kameni plo~i. Aleksova B., 1954, 61; Lil~i} V., 1987, 147. (\.P.)

21. ZGROPOLCI

Gradi{te, gradi{te od rimskoto vreme. Na 2 km ju`no od èlezni~kata stanica, na desnata strana na Vardar ima rid so zaramneto plato koe se prote-ga vo pravec sever-jug/istok-zapad. Po povr{inata se sre}avaat gramadi od gradeèn materijal, se gledaat ostatoci od objekti i kerami~ki sadovi, a od zapadnata strana na gradi{teto e otkriena nekropola. Naodite se ~uvaat vo Narodniot muzej vo Veles i vo Muzejot na Makedonija vo Skopje. Josifovska Dragojevi} B., 1966, 109. (B.J.)

22. IVANKOVCI

Inxerlak, nekropola od èleznoto vreme ‡ tumu-li. Na 3 km ju`no od seloto, na desnata strana od patot za Veles, na dve zaramneti terasi se gledaat gramadi od kamewa. Pri obrabotuvaweto na zemja-ta se uni{teni pove}e pomali tumuli od nekro-pola. Naodite se ~uvaat vo Narodniot muzej vo Ve-les. (\.P.)

ûka Janaklak, naselba i nekropola od docnoan-ti~koto vreme. Na povr{ina od okolu 1,5 hektar, oddale~ena 3,5 km ju`no od seloto, pri obrabotuva-weto na zemjata se isfrleni fragmenti od kera-mi~ki sadovi, teguli, kameni plo~i i drug grade-èn materijal. Na isto~nata strana na lokalite-tot se gledaat konstrukcii od grobovi gradeni od kameni plo~i i teguli. (\.P.)

23. IZVOR

Grama|e, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 4 km isto~no od seloto, po povr{inata na trome|ata na atarite na selata Izvor, Vladilovci i Krnino se gledaat fragmenti od mermerna plastika, grade-èn materijal i mnoèstvo fragmenti od kera-mi~ki sadovi i pitosi. Od ovoj lokalitet poteknu-vaat i pove}e steli, a edna od niv, na koja se spome-

nuva Neapolis, se ~uva vo Muzejot na Makedonija vo Skopje. Vuli¢ N., Sp. LXXI , 71; Papazoglu F., 1957, 211; Jo-sifovska Dragojevi} B., TIR, 90. (B.J.)

Yuniver, naselba od neolitskoto vreme. Na 200 m isto~no od seloto, na blaga padina {to se spu{ta kon desniot breg na rekata, pri obrabotuvaweto na zemjata se otkrieni fragmenti od kerami~ki sado-vi, kremeni i kameni orudija i fragmenti od ku}en lepe`. Naodite se ~uvaat vo Narodniot muzej vo Veles. Grbi¢ M., 1954, 107; Josifovska Dragojevi} B., 1966, 113. (\.P.)

Oxovica, naselba od rimskoto vreme. Na 1 km is-to~no od seloto i levo od patot za Prilep, na bla-ga padina so povr{ina od okolu 2 hektara, {to se spu{ta kon rekata, se sre}avaat fragmenti od ke-rami~ki sadovi, pitosi, gramadi od kamewa i drug gradeèn materijal. Vo Narodniot muzej vo Veles se ~uva edna moneta. (\.P.)

Stara Crkva, naselba so nekropola od rimskoto vreme i srednovekovna crkva. Na 800 m isto~no od seloto, na povr{inata na blaga padina {to se spu{ta kon rekata se gledaat kameni plo~i od grobni konstrukcii, fragmenti od kerami~ki sa-dovi, pitosi i mnogu gradeèn materijal. Vo sre-di{niot del na lokalitetot ima ostatoci od edno-korabna crkva vo koja se vgradeni spolii od mer-merna arhitektonska plastika. Od ovoj lokalitet poteknuva i nadgroben spomenik koj se ~uva vo Mu-zejot na Makedonija vo Skopje. Josifovska Dragojevi} B., 1966, 113. (\.P.)

24. KARASLARI

Bagremi, naselba od rimskoto vreme. Na 3,5 km se-verno od seloto, na zaramneto plato so dimenzii od 400 x 100 m se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, gradeèn materijal i zgura od topeno èlezo. (\.P.)

Meri, naselba i nekropola od rimskoto vreme. Vo neposrednata blizina na seloto, na desnata strana na dolot {to minuva niz nego, po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i mnogu gradeèn materijal. Na ovoj lokalitet se otkrieni reljef na Higija i edna mala mermerna glava na statuetka, najverojatno na Herakle, a na ju`nata strana na lokalitetot se otkrieni grobo-vi. Naodite se ~uvaat vo Narodniot muzej vo Veles. Vuli¢ N., Sp. LXXV , br. 36; Mikul~i} I., TIR, 68. (\.P.)

Tumba, tumul od èleznoto vreme. Jugozapadno od seloto, na leviot breg na Vardar, na okolu 300 m oddale~enost od mostot na rekata e za~uvan tumul so viso~ina od 1,5 m i pre~nik vo osnovata od 6 m.

V. VELES 78

(\.P.)

25. KOÎLARI

Seli{te, naselba od rimskoto vreme. Na 2 km jugo-isto~no od seloto, sproti mesnosta Crkva, po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, a najdena e i moneta ‡ folis na imperato-rot Dioklecijan. Se ~uva vo Muzejot na Makedoni-ja vo Skopje. Josifovska Dragojevi} B., 1966, 109. (B.J.)

Crkva, srednovekovna crkva i nekropola. Na 2 km jugoisto~no od seloto, do patot {to vodi za seloto Ubogo se zabeleùvaat gramadi kamewa, a i kontu-ri na mal objekt crkva. Vo neposrednata blizina se gledaat i konturi na grobovi gradeni od kameni plo~i, so orientacija istok-zapad. Josifovska Dragojevi} B., 1966, 109. (B.J.)

26. KRAJNICI

Gradi{te, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Na 3 km severoisto~no od seloto, na visok rid so za-ramneto plato, koj zafa}a povr{ina od okolu 0,5 hektara, se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sa-dovi i mnogu gradeèn materijal. Vidlivi se i os-tatoci od yidovi na utvrduvaweto, yidani od kamen i varov malter. (\.P.)

Manastir~e, nekropola od rimskoto vreme. Vo ne-posrednata blizina na seloto, na okolu 100 m od ~e{-mata se otkrieni pove}e grobovi so konstrukcija od kameni plo~i. Isto taka, otkrieni se edna stela i goren del od torzo vo prirodna golemina. Naodite se ~uvaat vo Narodniot muzej vo Veles. (\.P.)

Mramor, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 1 km severozapadno od seloto, na desnata strana od selskata reka, na povr{ina od okolu 2 hektara se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i mnogu gradeèn materijal. Kapitel pronajden na ovoj lo-kalitet se nao|a kaj edno lice od seloto. (\.P.)

Pripor, srednovekovna naselba. Na 4 km ju`no od seloto, po povr{inata na nivite pokraj Le{ni~ka Reka se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i gradeèn materijal. (\.P.)

Suvak, nekropola od rimskoto vreme. Na okolu 300 m ju`no od seloto, pri izveduvawe na zemjodelski raboti e otkriena nekropola od kade poteknuva i eden reljef so natpis na gr~ki jazik. Se ~uva vo Narodniot muzej vo Veles. (\.P.)

27. KRIVA KRU[A

Kale ‡ Gradi{te, gradi{te od rimskoto vreme. Na 1,5 km severozapadno od seloto (nadmorska viso~i-na od 900 m), na visok rid so zaramneto plato koe zafa}a povr{ina od 0,6 hektara se gledaat yidovi od bedem, a vo vnatre{nosta yidovi od pomali ob-jekti. Po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i gradeèn materijal. Mikul~i} I., TIR, 75. (\.P.)

28. KRNINO

Srbinica, naselba i nekropola od rimskoto vreme. Na 1,5 km severoisto~no od seloto, na povr{ina od okolu 1,5 hektar se sre}avaat fragmenti od kera-mi~ki sadovi, gradeèn materijal, a se gledaat i konturi od pove}e objekti. Odovde poteknuva i eden nadgroben spomenik so gr~ki natpis. (\.P.)

29. KUMARINO

Ogradi, naselba od docnoanti~koto vreme. Vo ne-posrednata blizina na seloto, zapadno i severoza-padno od nego, na povr{ina od 1 hektar se sre}a-vaat fragmenti od kerami~ki sadovi i mnogubroen gradeèn materijal. (\.P.)

Rupi, nekropola od docnoanti~koto vreme. Sever-no od seloto, na blaga padina se sre}avaat kameni plo~i od grobni konstrukcii. Nekropolata e ot-kriena pri izgradbata na èlezni~kata pruga Ve-les-[tip. (\.P.)

30. LISIÊ

Ivanica, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 800 m isto~no od seloto, vo nivite od desnata strana na patot za Elovec, na povr{ina od okolu 2,5 hek-tara se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i gradeèn materijal. Otkrieni se i pove}e pitosi koi se ~uvaat vo seloto, a najdeni se mermerna plo-~a so gr~ki natpis i mermeren stolb koi ne se za~uvani. Peta~ki \., Beldedovski Z., 1980, 191-198. (\.P.)

31. LUGUNCI

û~ka ê{ma, naselba od rimskoto vreme. Vo nepo-srednata blizina na ~e{mata oddale~ena 2 km ju`-no od seloto, na povr{ina od okolu 2 hektara se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i mnoèstvo fragmenti od gradeèn materijal. (\.P.)

V. VELES 79

32. MAMUTÊVO

Milinski Dol, naselba od rimskoto vreme. Na 3 km isto~no od seloto, na blaga padina koja zafa}a povr{ina od okolu 1,5 hektar se sre}avaat frag-menti od kerami~ki sadovi, pitosi, teguli i mnogu gradeèn materijal. Otkrieni se i vodovodni cev-ki ‡ tubulusi. Naodite se ~uvaat vo Narodniot mu-zej vo Veles. (\.P.)

33. MARTOLCI

Grobovi ‡ Podvis, nekropola od rimskoto vreme. Na 200 m severoisto~no od èlezni~kata stanica, pokraj prugata, vo 1950 godina bile otkrieni dva nadgrobni spomenika od mermer so gr~ki natpisi. Spomenicite se ~uvaat vo Narodniot muzej vo Ve-les. Josifovska B., 1953, 231. (B.J.)

34. NE@ILOVO

Gorno Selo, topilnica i starohristijanska crkva so nekropola. Na 3 km severno od seloto, vo nepos-rednata blizina na utokata na Livni~ka Reka vo Babuna, vo nivata na T. Nedelkovski se sre}avaat golem broj ostatoci od zgura od topeno èlezo. Vidlivi se temeli od starohristijanska crkva, a okolu nea grobovi gradeni od kameni plo~i. Po po-vr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi. (A.K.)

35. NOGAEVCI

Gorna Crkva, nekropola od docnoanti~koto vreme. Vo neposrednata blizina na seloto, na severois-to~niot del od zaramnetata povr{ina, na srtot so {iro~ina od 100 x 150 m se gledaat konstrukcii na grobovi od kameni plo~i. Josifovska Dragojevi} B., 1966, 107-113. (\.P.)

Gramadi, naselba od rimskoto vreme. Na 3,5 km ju-goisto~no od seloto, 200 m oddale~eno od desniot breg na Bregalnica i okolu 1 km od utokata vo Var-dar, na povr{ina od okolu 1 hektar se gledaat konturite na nekolku objekti, a po povr{inata se sre}avaat gramadi od gradeèn materijal i frag-menti od kerami~ki sadovi i pitosi. Josifovska Dragojevi} B., 1966, 107-113. (\.P.)

Zadruèn blok, tumul od èleznoto vreme (?). Vo blokot br. 5 na stopanstvoto „Vardar“ blago se iz-diga greben, izdolèn vo pravec sever-jug, na koj ima tumul so mali dimenzii od okolu 5-7 m vo pre~-nik i 0,60 m vo viso~ina. Tumulot e dosta o{teten od permanentnoto orawe na terenot. (V.S.)

Lisi~ki Dupki, nekropola od docnoanti~koto vre-me. Na 1 km isto~no od seloto, a isto tolku i od re-kata Vardar, na povr{ina od okolu 3 dekara, pri po{umuvaweto na ovoj prostor se pronajdeni pove-}e grobovi gradeni od kameni plo~i, teguli i im-breksi. Naodite se ~uvaat vo Narodniot muzej vo Veles. Josifovska Dragojevi} B., 1966, 107-113. (\.P.)

Ogra|e, naselba od docnoanti~koto vreme. Na jugo-isto~nata periferija na seloto, na nizok srt so pravec istok-zapad, koj zavr{uva nad rekata Var-dar, na povr{ina od 1,5 hektar se sre}avaat frag-menti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. Najdeni se i pove}e bronzeni moneti. Josifovska Dragojevi} B., 1966, 107-113. (\.P.)

Crvenici, naselba i nekropola od docnoanti~koto vreme. Na 3 km isto~no od seloto, na desniot breg na Bregalnica, po povr{inata na nivite se sre}a-vaat fragmenti od kerami~ki sadovi, gradeèn ma-terijal, kako i blokovi od obraboten kamen i mer-mer. Otkrieni se i pove}e grobovi, skeletni, gra-deni od kameni plo~i, so orientacija istok-zapad, vo koi osven kerami~ki sadovi imalo i ukrasni predmeti: prsteni, belezici, obetki, moneti i dr. Naodite se ~uvaat vo Narodniot muzej vo Veles. Josifovska Dragojevi} B., 1966, 109; Mikul~i} G., 1987, 192. (B.J.)

36. OMORANI

Leni{te, naselba od rimskoto vreme. Na 1 km se-verno od seloto, kaj utokata na selskata reka vo Babuna, na povr{ina od 1,5 hektar se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i mnogu gradeèn materijal. (\.P.)

37. ORAOVEC

Makarovec ‡ Pe{tera, naselba vo pe{tera od pa-leolitskoto i bronzenoto vreme. Na 2 km severoza-padno od seloto, vo mesnosta Pe{ti, visoko nad desniot breg na rekata Babuna se nao|a pe{terata Makarovec vo koja se vr{eni istraùvawa na ple-istocenskata fauna od strana na Prirodonau~niot muzej na Makedonija. Pri iskopuvaweto za taa cel se otkrieni i fragmenti od kerami~ki sadovi od bronzenoto vreme, kameni i kremeni artefakti od pomladiot paleolit. Naodite se ~uvaat vo Muzejot na Makedonija vo Skopje. Gareski R., 1969; Malez M., 1979, 414-417; Kuzman P., 1993, 9-15; Kuzman P., 1995, 13-17. (\.P.)

38. ORAOV DOL

Jari~i{ta, naselba od rimskoto vreme. Na 2 km severozapadno od seloto, levo od patot za Gabrov-nik, od dvete strani na \onovski Dol, po povr{i-

V. VELES 80

nata na nivite se sre}avaat fragmenti od kerami~-ki sadovi i mnogu gradeèn materijal. (\.P.)

39. OTI[TINO

Vr~va, naselba od rimskoto vreme. Na 2 km ju`no od seloto, od levata strana na patot za naselbata â{ka, po povr{inata na nivite se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. (\.P.)

Latinski Grobi{ta, srednovekovna nekropola. Na 2 km isto~no od seloto i na okolu 500 m od lokali-tetot Tumba, na najvisokiot del na ridot se ot-krieni grobovi gradeni od kameni plo~i so orien-tacija istok-zapad. Naodite se ~uvaat vo Narodni-ot muzej vo Veles. Peta~ki \., Beldedovski Z., 1980, 191-197. (\.P.)

Tumba, tumul od èleznoto vreme. Na 1,5 km isto~-no od seloto, pokraj patot za mesnosta Latinski Grobi{ta postoi tumul so pre~nik vo osnovata od 7 m i viso~ina od 2 m. Tumulot e delumno o{teten od divo kopawe. Peta~ki \., Beldedovski Z., 1980, 191-198. (\.P.)

40. PODLES

Lozje, osamen naod od rimskoto vreme. Vo lozjeto na T. Popov vo 1952 godina slu~ajno e otkriena mermerna nadgrobna stela so reljefno pretstaveni 4 oble~eni ènski figuri i so gr~ki natpis. Se ~uva vo Narodniot muzej od Veles. Josifovska B., 1953, 225; Mikul~i} I., TIR , 102. (B.J.)

Prdlovec, naselba od rimskoto vreme. Na 2,5 km jugoisto~no od seloto, na povr{ina od okolu 4 hek-tara se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i mnogu gradeèn materijal. Vo 1952 godina Narodniot muzej od Veles otkupil mala mermerna statuetka na bogot Asklepij od ovoj lokalitet. (\.P.)

Ridot, nekropola od rimskoto vreme. Na severoza-padniot kraj na seloto, na zaramneto plato so po-vr{ina od okolu 1 dekar se otkrieni grobovi so konstrukcija od kameni plo~i i orientacija seve-roistok-jugozapad. Na lokalitetot sè u{te se nao-|a stela spomenata od N. Vuli}. Vuli¢ N., Sp. LXXI , br. 84. (\.P.)

Seli{te, naselba od rimskoto vreme. Isto~no od seloto, od levata strana na selskata reka, na povr-{ina od okolu 1 hektar se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i mnogu gradeèn mate-rijal. Od ovoj lokalitet poteknuva i kapitelot {to se ~uva vo lapidariumot na Muzejot na Make-donija vo Skopje.

Vuli¢ N., Sp. XCVIII , br. 75. (\.P.)

41. POMENOVO

Zavrtej, naselba od rimskoto vreme. Na 300 m is-to~no od seloto, levo od potokot po koj vodi patot za seloto, na povr{ina od okolu 3 dekara se sre}a-vaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. Otkriena e i nadgrobna stela so gr~ki natpis. Se ~uva vo Narodniot muzej vo Veles. (\.P.)

42. RAKOVEC

Manastiri{te, naselba od docnoanti~koto vreme. i srednovekovna crkva. Na 1,5 km severozapadno od seloto, na mala viso~inka so zaramnet vrv se sre-}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, pokrivni }eramidi i gramadi kamewa. Vo sredi{-niot del na lokalitetot se gledaat ostatoci od ob-jekt, spored predanieto manastir. Od ovoj loka-litet poteknuva edna plo~a so gr~ki natpis, sega vo Muzejot vo Veles. Peta~ki \., Beldedovski Z., 1980, 191-198. (\.P.)

43. RA[TANI

Grama|e, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 3 km jugoisto~no od seloto, na povr{ina od okolu 1 hektar se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sado-vi, pitosi i gradeèn materijal. (\.P.)

Kamenika, nekropola od docnoanti~koto vreme. Na 1,2 km zapadno od seloto, vo podno`jeto na lokali-tetot Korija, po povr{inata na nivite se gledaat kameni plo~i i teguli od grobni konstrukcii. Naodite se ~uvaat vo Narodniot muzej vo Veles. (\.P.)

Korija, utvrdena naselba od docnoanti~koto vre-me. Na 1 km zapadno od seloto, na visok rid so za-ramneto plato, koe zafa}a povr{ina od 300 x 70 m, se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pito-si i gradeèn materijal, a se gledaat i konturite na yidovite so koi bila utvrdena naselbata. (\.P.)

Latinski Grobovi, nekropola od docnoanti~koto vreme. Na 3 km jugoisto~no od seloto, od levata strana na patot Veles Ra{tani, na povr{ina od 3 dekara se gledaat grobovi so konstrukcija od kame-ni plo~i. (\.P.)

Mramorje, naselba i nekropola od docnoanti~koto vreme. Na 2 km isto~no od seloto i levo od patot Veles-Ra{tani, na povr{ina od 0,5 hektara se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, mnogu gradeèn materijal i kameni plo~i od grob-ni konstrukcii. Naodite se ~uvaat vo Muzejot na Makedonija vo Skopje.

V. VELES 81

Keramid~iev A., 161, 120. (\.P.)

44. RUDNIK

Gumewa, naselba od rimskoto vreme. Vo neposred-nata blizina na seloto, od severoisto~nata strana, na povr{ina od 3-4 hektara se sre}avaat mnoès-tvo fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. Naodite se ~uvaat vo Narod-niot muzej vo Veles. (\.P.)

Kamenica, naselba i topilnica od docnoanti~koto vreme. Na 1 km severno od seloto, na prostrana ramnina vo selskite nivi se sre}avaat mnoèstvo fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. Kako karakteristi~no za odbeleùvawe e prisustvoto na mnogu zgura od topeno èlezo. (A.K.)

45. SVE]ANI

Pana|uri{te ‡ Sv. Konstantin i Elena, srednove-kovna crkva so nekropola. Na 3 km jugozapadno od seloto, na severoisto~nata strana na ridot Sv. Konstantin i Elena se nao|aat ostatoci od manas-tirska crkva izgradena kon krajot na IX i na po~e-tokot na X vek. Podocna, vo XIII i XIV vek, crkvata bila preyidana i dogradena. Od nejzinata zapadna strana se gledaat grobovi so konstrukcija od kame-ni plo~i. Vo crkvata bil vyidan i eden nadgroben spomenik ‡ stela, a vo zapadniot yid na drugata crkva (od 1888 godina), koja se nao|a vo naposredna-ta blizina, e vyidan natpis koj go spomenuva imeto na gradot Argos. Vuli¢ N., Sp. LXXI , br. 88, 89; Josifovska Drago-jevi} B., 1966, 107-108. (\.P.)

Pana|uri{te ‡ Sv. Konstantin i Elena, s. Sve}ani. ‡ Natpis so imeto na makedonskiot grad Argos od helenisti~koto vreme

46. SKAÎNCI

Vr~va, naselba od docnoanti~koto vreme. Jugois-to~no od seloto, po povr{inata na nivite se sre}a-vaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i mnogu gradeèn materijal. (B.J.)

Dolni Dabje, naselba od docnoanti~koto vreme. Vo neposrednata blizina na seloto, po povr{inata na nivite se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sa-dovi, pitosi i mnogu gradeèn materijal. Pri ob-rabotuvaweto na zemjata se otkrieni i yidovi od pove}e objekti. Naodite se ~uvaat vo Muzejot na Makedonija vo Skopje. Josifovska Dragojevi¢ B., 1965, 130. (B.J.)

Kale, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Na 1,5 km ju`no od seloto, na visok rid so zaramneto pla-to se gledaat ostatoci od utvrduvawe (bedem), a po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. Mikul~i} I., TIR, 115. (\.P.)

47. SLIVNIK

Dolni Slivnik, naselba od docnoanti~koto vreme. Na jugoisto~nata periferija na seloto, vo nivata na A. Mustafov, pri obrabotuvaweto na zemjata se pronajdeni fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. (\.P.)

48. SL’P

Kale, gradi{te od rimskoto vreme. Na 1,5 km seve-roisto~no od seloto, na visok rid na desniot breg na Vardar, na zaramnet vrv so povr{ina od okolu 2 dekara se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sado-vi, pitosi i mnogu gradeèn materijal. Se gledaat i ostatoci od bedemot na utvrduvaweto kraj ~ie ju`no podno`je se gledaat ostatoci od anti~kiot pat Stobi-Skupi. Mikul~i} I., TIR, 117. (\.P.)

49. SMILOVCI

Grobi{ta ‡ Golema Niva, nekropola od rimskoto vreme. Na 600 m severno od seloto, na desniot breg na selskata reka, pri obrabotuvaweto na nivite se pronajdeni kameni plo~i i teguli od konstrukcija na grobovi. Od ovoj lokalitet poteknuvaat i 4 ste-li so reljefi i gr~ki natpisi koi se ~uvaat vo Muzejot na Makedonija vo Skopje. Vuli¢ N., Sp. XCVIII , 76-79; Mikul~i} I., TIR, 117. (\.P.)

Staro Selo, srednovekovna naselba i crkva. Na 3 km isto~no od seloto, na zaramneto plato so povr-{ina od 0,7 hektara se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i golemo koli~estvo gradeèn

V. VELES 82

materijal. Se gledaat i ostatoci od mala crkva vo koja se vgradeni pove}e spolii. (\.P.)

50. SOJAKLARI

Vr{nik, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 2 km isto~no od seloto, na zaramneto plato so povr-{ina od okolu 1,5 hektar pri obrabotuvaweto na zemjata se pronajdeni fragmenti od pitosi, kera-mi~ki sadovi i mnogu gradeèn materijal. (\.P.)

Xamalarski Grobovi, nekropola od docnoanti~ko-to vreme. Na 2 km severno od seloto, na povr{ini-te na nivite na A. K. „Lozar“ , pri obrabotuvaweto na zemjata se otkrieni grobovi, edna stela i kamen blok, obata so gr~ki natpisi. Se ~uvaat vo Narod-niot muzej vo Veles. (\.P.)

51. SOPOT

Dabici, tumuli od èleznoto vreme. Na 1 km is-to~no od seloto i na 2 km od utvrduvaweto Sopot-sko Kale, od obete strani na patot Skopje Veles se

Dabici, s. Sopot. ‡ Tumulot II. Nekropola od èleznoto vreme

Dabici, s. Sopot. ‡ Tumulot II so grobovite 1 i 2

sre}avaat tumuli, so osobena koncentracija na des-nata, poto~no ju`nata strana od avtopatot. Mno-gubrojni naodi od keramika, bronzen nakit i è-lezno oru`je, otkupeni za Narodniot muzej vo Ve-les, se pronajdeni pri obrabotuvaweto na zemjata. Po kontrolnite iskopuvawa na Narodniot muzej od Veles, vo 1985 godina na ovoj lokalitet se izvedeni 4 istraùva~ki kampawi od strana na Muzejot na Makedonija. Otkrieni se vkupno 11 tumuli so vkupno 40 grobni celosti od VII i VI vek pred n.e. Pogrebuvawata vo Dabici se organizirani vo rodovski tumuli, pod koi se sre}avaat okolu 2 do 7 zakopuvawa. Tumulite imaat pre~nik od 5 do 9 m vo osnovata i viso~ina do 1 m, prstenest ograden yid od pokrupni kamewa i struktura na nasipot od zemja i kamen. Grobnite konstrukcii imaat orien-tacija sever-jug, gradeni se od amorfni kamewa i pokrieni so tanki kameni plo~i. Pokojnicite se inhumirani. Vrz osnova na hronolo{kite i kul-turnite vrednosti na arheolo{kite naodi, nekro-polata vo Dabici gi povrzuva lokalnite osobenos-ti na Bregalni~ko i Povardarjeto vo èleznoto vreme, poto~no kulturnite manifestacii na ovie dva regiona vo VII i VI vek pred n.e. Naodite se ~uvaat vo Narodniot muzej vo Veles i vo Muzejot na Makedonija vo Skopje. Peta~ki \., 1986, 71. (D.M.) Kale, gradi{te ‡ kastel so podgradie od rimskoto i docnoanti~koto vreme. Na 1 km zapadno od selo-to, na ju`niot del na Taorska Klisura, na karpest vrv so zaramneto plato i so dimenzii od 60 x 75 m se gledaat ostatoci od odbranben bedem graden od kamen i varov malter. Vo vnatre{nosta na tvrdi-nata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. Mikul~i} I., 1982, 102-103. (G.M.)

52. STARI GRAD

Kale, naselba od bronzenoto vreme i utvrdena na-selba od rimskoto vreme. Na 2 km jugoisto~no od seloto, na desniot breg na rekata Babuna, kade pa-tot za seloto Izvor ja premostuva rekata, na visok rid so zaramneto plato koe zafa}a povr{ina od 350 x 100 m se vidlivi yidovi od odbranben bedem. Po povr{inata se sre}avaat ostatoci od gradeèn materijal, kako i fragmenti od kerami~ki sadovi i pitosi. Na severoisto~nata strana na lokalite-tot ima pogolema koncentracija na fragmenti od kerami~ki sadovi so gruba faktura. Na jugozapad-nata strana na lokalitetot se otkrieni grobovi, a isto taka i pokraj èlezni~kata stanica Stari Grad. Od ovoj lokalitet se i nadgrobnite spomeni-ci {to gi ima publikuvano N. Vuli}. Naodite se ~uvaat vo Muzejot na Makedonija vo Skopje. Vuli¢ N., Sp. XCVIII , 81-82; Josifovska Dragojevi} B., 1966, 112; Josifovska Dragojevi} B., TIR, 119. (B.J.)

V. VELES 83

Kale, s. Stari Grad. ‡ Naselba od rimskoto vreme (I. M.)

Kale, s. Stari Grad. ‡ Nadgroben reljef od docnoanti~koto vreme

53. TEOVO

Markovo Kale, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Na 2 km jugozapadno od seloto, na visok rid so za-ramneto plato se gledaat ostatoci od utvrduvawe, yidovi gradeni od kamen i varov malter. Po povr-{inata na gradi{teto se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i grade`en materijal. Mikul~i} I., TIR, 124. (\.P.)

54. UBOGO

Dolno Seli{te, naselba od rimskoto vreme. Na 200 m pod seloto, na leviot breg na rekata Bregalnica, na povr{ina od 0,5 hektara se sre}avaat fragmenti

VI . VINICA 87

od kerami~ki sadovi, pitosi i mnogu gradeèn materijal. Od ovoj lokalitet poteknuvaat edna nadgrobna stela i fragment od kapitel koi bile vyidani vo ogradniot yid na selskata crkva, a sega se ~uvaat vo Muzejot vo Veles. Josifovska Dragojevi} B., 1966, 110. (B.J.)

Nogaevski pat, naselba od neolitskoto vreme. Vo neposrednata blizina na seloto, do zadru`nite {tali na desnata strana na Bregalnica i pokraj patot za seloto Nogaevci, na ramno plato koe so svojata povr{ina od 1,5 hektar se izdiga nad selo-to, se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi so gruba i fina faktura, kako i mnogu fragmenti od slikana keramika. Isto taka, otkrieni se i kameni i kremeni orudija. Naodite se ~uvaat vo Narodniot muzej vo Veles. (\.P.)

ûkar, tumul od èleznoto vreme. Na okolu 2 km od seloto, od desnata strana na rekata Bregalnica se nao|a blokot 21 na stopanstvoto „Vardar“ vo koj ima zaramneto plato izdolèno okolu 100-110 m i {iroko okolu 50 m. Na severniot kraj na platoto ima tumul so pre~nik od 12 m, visok 1,5 m. Po povr-{inata na tumulot se gledaat vkopani kamewa, moèbi od jadroto na nasipot ili konstrukcijata na grobovite. Vo centralniot del ima dlapka od povr{insko divo kopawe. (V.S.)

55. ULANCI

Gramadi, naselba od rimskoto vreme. Na 750 m is-to~no od lokalitetot Topot, od levata strana na patot Ulanci-Ubogo i vo blizinata na utokata na Bregalnica vo Vardar, po povr{inata na nivite na ZIK „Lozar“ se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gramadi od gradeèn materijal. (D.Z.)

Dimov Grob, nekropola od èleznoto vreme. Vo mesnosta Veternica, na levata strana od patot za Xidimirci i na 1 km od seloto se gledaat kameni plo~i od grobni konstrukcii. Ima triesetina gro-ba od tipot cista, so orientacija istok-zapad ili severozapad-severoistok. Vo eden od grobovite se najdeni lo{o za~uvani osteolo{ki ostatoci, 2 spi-ralni obetki od bronzen teq, fragment od salta-leon, monista od kafeava staklena pasta i drugi predmeti od bronza vo vid na cev~e, fragment od kerami~ki sad so sivokafeava boja i so dve vre-àni linii. Od 1992 do 1994 godina nekropolata e iskopuvana od Muzejot na Makedonija. Istraèni se 50 groba-cisti so konstrukcii od kameni plo~i, so zgr~ena inhumacija, postaveni vo pravec istok-zapad, organizirani vo redovi, naj~esto po linijata sever-jug. Nekropolata e datirana od XIII do XI vek pred n.e. [to se odnesuva do mati~nata naselba na nekropolata, taa se nao|a na 200 m ju`no, na ridot Stolot, kade {to se otkrieni kulturni sloevi so materijalni ostatoci isti kako onie od nekropo-

lata. Naodite se ~uvaat vo Muzejot na Makedonija vo Skopje. (D.Z., D.M. )

Krst, srednovekovna crkva so nekropola. Na 2 km severno od seloto, na patot kon seloto Ele{ovo, blizu do selskite lozja vo mesnosta Cucule se nao|a lokalitetot nare~en Krst na koj, spored po-datocite od Petre Cenovski i Tase Kimov, do 1960 godina imalo ostatoci od temeli na crkvi~ka. De-nes terenot e selska utrina. (V.S.)

Srbinovo, naselba i nekropola od docnoanti~koto vreme. Na 1 km severoisto~no od seloto, na leviot breg na Bregalnica i vo neposrednata blizina na najzinata utoka vo Vardar, na golema terasa koja zafa}a povr{ina od okolu 5 hektara se sre}avaat mnoèstvo fragmenti od kerami~ki sadovi, pito-si, teguli, imbreksi i gradeèn materijal. Pri ob-rabotuvaweto na zemjata se pronajdeni i kameni plo~i od grobni konstrukcii. Naodite se ~uvaat vo Narodniot muzej vo Veles. Josifovska Dragojevi} B., 1966, 107-113. (B.J.)

Stolot, naselba od preminot na br onzenoto vo è-leznoto vreme i od helenisti~koto vreme. Na 1,5 km ju`no od seloto, na leviot breg na Vardar, na okolu 150 m na levata strana od patot Ulanci-Xi-dimirci se izdiga dominanten rid. Na vrvot ima zaramneto plato, so dimenzii 80 x 25 m, na koe se zabeleùvaat ostatoci od fortifikacija i povr-{inska keramika. Vo 1994 godina se izvr{eni kon-trolni iskopuvawa na prostor od 100 m2 vo severo-zapadniot del na platoto. Otkrieni se ostatoci od arhitektura (golem objekt so pove}e prostorii) i dva praistoriski sloja so materijal {to odgovara na materijalot od nekropolata Dimov Grob, odda-le~ena 200 m severno. (D.Z., D.M.)

Stranata, naselba ‡ vikus od docnoanti~koto vre-me. Vo neposrednata blizina na seloto, desno od patot Xidimirci‡Ulanci, po povr{inata na nivi-te se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi so fina i prose~na faktura so crvena boja i mnogu gradeèn materijal. (D.Z.)

Topot, utvrdena naselba ‡ opidum od rimskoto vre-me. Na 500 m nizvodno od utokata na Bregalnica vo Vardar i visoko nad Vardar, na povr{ina od 150 x 60 m ima vidlivi ostatoci od bedem, gradeni od ka-meni blokovi bez malter, ostatoci od yidovi na pove}e gradbi, kako i fragmenti od kerami~ki sa-dovi, pitosi, amfori i gradeèn materijal. (D.Z.)

56. CRKVINO

Belu{ka, naselba od rimskoto vreme. Na 2 km jugo-zapadno od seloto, na zaramneto plato so povr{ina od okolu 2 hektara se sre}avaat fragmenti od kera-mi~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. @itelite nao|ale i bronzeni moneti. (\.P.)

VI. VINICA 88

Venule, naselba od rimskoto vreme. Na 4,5 km is-to~no od seloto, desno od sovremeniot pat Veles-Negotino, na padina so povr{ina od okolu 0,4 hek-tara se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. Vo Narodniot muzej vo Veles se ~uva edna rimska moneta. (\.P.)

Gaber, naselba od rimskoto vreme. Na 2 km jugois-to~no od seloto, na zaramneto plato so {irina od 80 m i dolìna od okolu 300 m se sre}avaat frag-menti od kerami~ki sadovi, pitosi i mnogu grade-èn materijal. (\.P.)

Selska crkva, nekropola od docnoanti~koto vreme. Isto~no od crkvata Sv. \or|i se otkrieni pove}e grobovi gradeni od kameni plo~i ‡ tip cista. (\.P.)

57. ÂLO[EVO

Kula, tumul od rimskoto vreme. Na 2 km jugois-to~no od seloto, levo od sovremeniot pat Veles-[tip, na zaramneto plato se izdiga tumul so viso-~ina od 3-4 m i pre~nik vo osnovata od okolu 20 m. (\.P.)

58. Â[KA

Kapinovo ‡ Kowarnik, naselba od rimskoto vreme. Se nao|a severno od èlezni~kata stanica, vo na-selbata â{ka, na desniot breg na rekata Topolka. Po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kera-mi~ki sadovi i gradeèn materijal, a pri izgrad-bata na stanbenite objekti i pri izveduvaweto na zemjodelskite raboti se otkrieni yidovi od pove}e objekti. Otkriena e i stela so gr~ki natpis. Nao-dite se ~uvaat vo Muzejot na Makedonija vo Skopje. Josifovska B., 1953, 229-230; Mikul~i} I., TIR, 34; Pe-ta~ki \., Beldedovski Z., 1980, 191-198. (\.P.)

Mramorje, naselba od neolitskoto vreme. Na 300 m jugozapadno od naselbata, na leviot breg na Topol-ka, od obete strani na patot za Oti{tino, na pros-tor od okolu 300 x 50 m se sre}avaat fragmenti od ra~no izraboteni kerami~ki sadovi, kako i kameni i kremeni orudija. Vo 1990/91 godina se izvr{eni probni iskopuvawa pri {to e konstatirana pove}e-slojna naselba od sredniot neolit (Anzabegovo-Vr{nik IV) i docniot neolit (Zelenikovo II). Nao-dite se ~uvaat vo Narodniot muzej vo Veles. Aleksova B., 1954, 51-65; Peta~ki \., Beldedovski Z., 1980, 191-198; Jov~evska T., 1993, 31. (\.P.)

Sretselo, srednovekovna nekropola. Vo neposredna blizina na u~ili{teto i na starata op{tinska zgrada, pri izveduvaweto na grade`ni raboti pred Vtorata svetska vojna se otkrieni grobovi so kon-strukcija od kameni plo~i, so orientacija istok -zapad. Arheolo{kiot muzej od Skopje izvr{il za{-titni iskopuvawa, pri {to vo 5 groba se najdeni grobni prilozi ‡ ukrasni predmeti.

Aleksova B., 1954, 63-66; Peta~ki \., Beldedovski Z., 1980, 191-198. (\.P.)

Sulinar, naselba od rimskoto vreme. Na 200 m se-verno od seloto, na desnata strana od èlezni~kata pruga za Veles, na blaga padina {to se spu{ta kon rekata Topolka, na povr{ina od 1,5 hektar se sre}avaat golem broj fragmenti od kerami~ki sa-dovi i mnogu gradeèn materijal. Vo sredi{niot del na ovoj lokalitet se gledaat yidovi od objekt so kru`na osnova i so pre~nik od 14-15 m. Ovde e najdena i stela so gr~ki natpis i reljef. Se ~uva vo Narodniot muzej vo Veles. Peta~ki \., Beldedovski Z., 1980, 191-198. (\.P.)

Tulana, nekropola od rimskoto vreme. Na 300 m zapadno od èlezni~kata stanica, pri kopaweto na glina se pronajdeni pove}e grobovi koi se celosno uni{teni. Ovde e pronajdena i votivna plo~a so pretstava na Hekata pome|u dioskurite. Se ~uva vo Muzejot na Makedonija vo Skopje. Aleksova B., 1954, 51-65; Mikul~i} I., TIR, 34. (\.P.)

]eramidnica ‡ Crna Kru{a, naselba i nekropola od rimskoto vreme. Na 1 km ju`no od èlezni~kata stanica, na desnata strana na Topolka se pronajde-ni ostatoci od objekt so pomali dimenzii. Najdena e i mermerna statueta na ma` vo prirodna golemi-na, bez glava. Okolu ovaa gradba se sre}avaat osta-toci od pove}e gradbi. Lokalitetot e celosno uni{-ten so kopawe na glina za izrabotka na kerami~ki proizvodi na fabrikata „Kiro ]u~uk“ . Od drugata strana na rekata Topolka, vo neposrednata blizina na lokalitetot, pri izgradba na oranèrii se otkrieni grobovi koi se celosno uni{teni. Naodi-te se ~uvaat vo Muzejot na Makedonija vo Skopje. Aleksova B., 1954, 51-65; Peta~ki \., Beldedovski Z., 1980, 191-198. (\.P.)

59. XIDIMIRCI

Crkvi{te, crkva so nekropola od sredniot vek. Na 2 km isto~no od seloto, na mala viso~inka so za-ramneto plato se gledaat ostatoci od yidovi i za-~uvani temeli od objekt so ~etirilisna osnova. Okolu nego se otkrieni konstrukcii na grobovi od kameni plo~i so orientacija istok-zapad. (\.P.)

Xidimirci, nekropola od docnoanti~koto vreme. Vo neposrednata blizina na seloto, koe e celosno napu{teno, neposredno do patot za Ulanci i blizu do farmata na nekoga{nata JNA se gledaat kameni cisti so golemi dimenzii. (D.Z.)

VI . VINICA 89

VI . VINICA

1. Blatec ...................................................................... 89 2. Vinica ..................................................................... 90 3. Vini~ka Kr{la ..................................................... 91 4. Gradec ...................................................................... 92 5. Grqani ..................................................................... 96 6. Dragobra{ta .......................................................... 96 7. Istibawa ................................................................ 96 8. Jakimovo .................................................................. 97 9. Kalimanci .............................................................. 97 10. Kru{evo .................................................................. 98 11. Laki .......................................................................... 98 12. Leski ........................................................................ 99 13. Lipec ....................................................................... 99 14. Pekqani .................................................................. 100 15. Troino ..................................................................... 100 16. Trsino ...................................................................... 100 17. Crn Kamen .............................................................. 100

1. BLATEC

Gramadi, naselba so nekropola od rimskoto vreme. Na 1 km severoisto~no od seloto, vo podno`jeto na lokalitetot Kale, na povr{ina od 2 hektara se sre-}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i od pokrivni }eramidi, kako i gradeèn materijal. Zapadno od Kale se gledaat kameni konstrukcii od grobovi so orientacija istok-zapad. Krstevski C., Beldedovski Z., 1987, 154. (C.K., Z.B.)

Irin Dol, mogila od rimskoto vreme. Se nao|a na 4 km severoisto~no od seloto, na desniot breg na re-kata Osojnica. Visoka e 3 m, a vo osnovata ima pre~-nik od 20 m. (C.K., Z.B.)

Kalajxievo, naselba i mogila od rimskoto vreme. Se nao|a na 5 km jugoisto~no od seloto, na leviot breg na Blate~ka Reka, na prostor od 4 hektara. Na povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, a spored iskazite na A. êkani od Blatec, bile najdeni metalni delovi od zapre`na kola. Mo-gilata e o{tetena taka {to ne moàt da ñ se od-redat dimenziite. (C.K., Z.B.)

Kale, gradi{te od rimskoto vreme. Leì isto~no od seloto, na visok rid so nadmorska viso~ina od 1.037 m {to se izdiga nad Blate~ka Reka. Na zaram-netoto plato, koe ima dimenzii od 80 x 50 m, se nao-|aat ostatoci od bedem graden od kamen i varov malter. Mikul~i} I. , TIR, 27; Krsteveski C., Beldedovski Z., 1987, 154. (C.K., Z.B.)

Mojmija, tumul od èleznoto vreme i docnoanti~ka naselba. Se nao|a na 4 km severno od seloto, na mala viso~inka {to se izdiga nad patot Vinica-Berovo. Na povr{ina so dimenzii od 60 x 40 m se

nao|aat ostatoci od temeli na pove}e objekti yi-dani od kr{en kamen i varov malter. Tumulot e razvle~en vo osnovata, so pre~nik od okolu 5 m i viso~ina od 1 m. (C.K., Z.B.)

Ra~i Brdo, mogila od rimskoto vreme. Se nao|a na 3 km od seloto, na desnata strana od patot Blatec-Vinica. Visoka e 2 m, a vo osnovata ima pre~nik od 15 m. (C.K., Z.B.)

Sveta Nedela, mogila od rimskoto vreme. Se nao|a severno od seloto, na leviot breg na rekata Osojni-ca. Visoka e 10 m, a vo osnovata ima pre~nik od okolu 60 m. Na povr{inata se gledaat grobovi so kameni konstrukcii, postaveni vo pravec istok-za-pad, sekundarno vkopani vo srednovekovieto. Spo-red iskazite na K. Kostadinov, pred 40 godini mo-gilata bila prekopana po sredinata, pri {to bile najdeni metalni predmeti koi ne se za~uvani. Krstevski C., Beldedovski Z., 1987, 153. (C.K., Z.B.)

Sveta Nedela, s. Blatec. ‡ Mogila od rimskoto vreme

Seli{te, naselba od rimskoto vreme. Na 100 m is-to~no od seloto, vo podno`jeto na lokalitetot Ka-le, na povr{ina od 4‡5 dekara se sere}avaat frag-menti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn ma-terijal. Ottuka poteknuvaat dve venecijanski sreb-reni moneti {to se ~uvaat kaj R. Popov od Vinica. Krstevski C., Beldedovski Z., 1987, 154. (C.K., Z.B.)

Crkvi{te, naselba od docnorimskoto vreme. Na 3,5 km severozapadno od seloto, na zaramneto plato se nao|aat gramadi od kamewa, fragmenti od kerami~-ki sadovi i pitosi. Mikul~i} I., TIR , 27. (C.K., Z.B.)

ûkata, mogila od rimskoto vreme. Se nao|a na 1 km severno od seloto, na zaramneto plato, vo nivata na M. Krstev. Ima pre~nik od 20 m i viso~ina od 3,5 m. Na jugoisto~nata strana e o{tetena. Krstevski C., Beldedovski Z., 1987, 154. (C.K., Z.B.)

VI. VINICA 90

ûkata, s. Blatec. ‡ Mogila od rimskoto vreme

2. VINICA

Vinica, srednovekovna naselba. Vo dvorot na V. Atanasov, na ulica „Naum Naumovski-Bor~e“ , pri kopawe na temeli za ku}a e otkriena furna za pe-~ewe na kerami~ki sadovi i fragmentirana mer-merna kolona. (C.K., Z.B.)

Vinica ‡ Pazari{te, naselba od rimskoto vreme. Na platoto kade {to e locirano sovremenoto paza-ri{te, M. i D. Gara{anin, pri rekognosciraweto vo 1957 god., konstatirale golema koncentracija na fragmenti od kerami~ki sadovi. Ovde, pred ku}ata na I. Ivanov se otkrieni nekolku kerami~ki sado-

Vini~ko Kale. ‡ Gradbi pokraj gradskiot bedem od IV-VI vek

vi celosno za~uvani. Naodite se ~uvaat kaj R. Po-pov od Vinica. Gara{anin M. i D., 1959, 79. (C.K., Z.B.)

Vini~ko Kale, utvrdena naselba od docnoanti~-koto vreme. Se nao|a jugozapadno od gradot, levo od Grde~ka Reka, na rid so nepravilen oblik, izdol-èn vo pravec jugoistok-severozapad, so nadmorska viso~ina od 400 m. Opkruèn e so strmni strani so isklu~ok na jugoisto~nata koja so dlabok i {irok ve{ta~ki rov go odvojuva od sosednata viso~ina. Ima neramen vrv, so pad kon severozapad, kade visinskata razlika dostignuva i do deset metri. Gabaritot na prostorot {to go zafa}aat ostato-cite od utvrduvaweto ima pribli`ni dimenzii od 250 x 150 m, {to iznesuva okolu 2,5 hektara. Spored povr{inskite ostatoci, naselbata se prostirala i na padinite od ridot, kako i na okolnite rit~iwa. So svojata viso~ina i polo`ba lokalitetot dominira nad prostorot od Vinica, a ima ubava preglednost i nad koritoto na Bregalnica.

Vini~ko Kale kako arheolo{ki lokalitet e notirano u{te vo 1954 godina od strana na M. Gr-bi}, pod imeto „Gradi{te“ , a podocna, vo 1958 godi-na, M. i D. Gara{anin go voveduvaat kako „Kale Bair“ . Interesot za negovoto istraùvawe se poja-vuva vo 1978 godina, koga arheologot C. Krstevski donel vo Muzejot na Makedonija pet fragmenti od terakotni reljefi so ikonografski pretstavi, do-toga{ nepoznati, osobeno interesni za prou~uva-weto na starohristijanskiot period. Taka, od 1985 godina se zapo~nuva so arheolo{ki iskopuvawa koi neprekinato }e prodolàt do denes. Na po~etokot kako za{titni, a podocna sistematski, so ovie iskopuvawa e konstatirana relativnata strati-grafija na lokalitetot. Spored arheolo{kite naodi, osobeno kerami~kite, ìvotot vo naselbata se odvival vo dolg kontinuitet, od neolitskoto vreme sè do polniot sreden vek, so taa razlika {to se najmnogubrojni arhitektonskite ostatoci od docnoanti~koto vreme (IV-VI vek). Otkrieni se os-tatoci od yidovi na nekolku objekti od profan karakter, so organizirani tremovi, „klupi“ za se-dewe, magacinski prostorii, yidani od kamen i va-rov malter, koi na oddelni mesta se za~uvani vo visina duri do 4 m. Vo edni se najdeni piscina, pre-furnium, vodovodni instalacii i drugo. Objektite bile podignati pokraj odbranbeniot bedem, od koj e otkrien eden del zaedno so edna polukru`na kula. Bedemot e yidan od kr{en kamen i varov malter, a negovata {irina iznesuva 3 m. Zna~ajno e da se spomene deka vo {utot me|u yidovite e najden golem broj na celi i fragmentirani repliki od terakotni ikoni, so neprocenlivi arheolo{ki, umetni~ki i teolo{ki vrednosni dimenzii.

Pribli`no na sredinata na lokalitetot se nao|aat mo{e lo{o za~uvani ostatoci od yidovi na mala srednovekovna crkva, mnogu porano prekopana od „divi kopa~i“ – traga~i po zlato. Okolu crkvi~-kata e otkrien golem broj primeroci od arhitek-

VI . VINICA 91

tonska plastika, i toa koloni, bazi, kapiteli, de-lovi od kancel, tranzeni, podni plo~i i sl., a od podvi`niot materijal fragmenti od kerami~ki sadovi, predmeti od bronza, èlezo i koska, potoa nakit, moneti i drugo. Otkrien e i istraèn bogat ènski grob od XII vek vo koj se najdeni 9 stakleni i 4 bronzeni pozlateni belezici, 11 bronzeni prs-teni (nekolku pozlateni) i eden predmet od koska (iglenica).

Rezultatite od iskopuvawata, iako sè u{te nezaokruèni, jasno pokaùvaat deka utvrdenata naselba na Vini~ko Kale bila permanentno izlo-èna na podemi i padovi {to jasno se zabeleùva preku grade`nite intervencii kaj objektite. Seka-ko, vo seto toa golem udel imala i negovata mesto-polo`ba, koja leì na edna od frekventnite eko-nomski anti~ki komunikacii ‡ patot od Stobi za Pautalija i Serdika. Na ovoj pat, spored istoris-kite izvori, imalo nekolku gradski naselbi, pa ottuka se nametnuva razmisluvaweto deka moèbi eden od gradovite Armonija ili Kalenidin se nao-|al tokmu na Vini~ko Kale, {to se o~ekuva da se potvrdi so natamo{nite istraùvawa. Grbi¢ M., 1954, 125; Gara{anin M. i D., 1959, 69, 79, 89; Sanev V., 1964, 103; Krstevski C., Beldedovski Z., 1979, 153-159; Krstevski C., Beldedovski Z., 1982,

Vini~ko Kale. ‡ Arhangel Mihail, terakotna ikona

153-166; Balabanov K., Krstevski C., 1989; Balabanov K., Krstevski C., 1991; Balabanov K., Krstevski C., 1993; Balabanov K., Krstevski C., 1995; Dimitrieva E., 1993; Balabanov K., 1995. (C.K).

Gorica, naselba od docnoanti~koto vreme i staro-hristijanska bazilika. Na 1,5 km severozapadno od gradot, na edna terasa {to blago se spu{ta kon leviot breg na Bregalnica, so prostor od okolu 1 hektar, se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sado-vi i gradeèn materijal. Od 1984 do 1989 godina Muzejot na Makedonija vr{el za{titni iskopuva-wa pri {to se otkrieni temeli od pomala triko-rabna bazilika so narteks i dve strani~ni prosto-rii, kako i ostatoci od temeli od drugi objekti. Yidovite od bazilikata se za~uvani vo temelnite partii, namesta do 1 m visina, i se gradeni od re-~en i kr{en kamen so varov malter. So iskopuva-wata se otkrieni fragmenti od ubava arhitekton-ska i dekorativna plastika rabotena vo kamen (krs-tovi, gulabi i drugi hristijanski motivi). Krstevski C., 1987, 108. (C.K., Z.B.)

Ila, nekropola od èleznoto vreme. Na severniot del od gradot, nedaleku od benzinskata pumpa, vo obrabotliviot teren bile otkrieni grobovi so ka-mena konstrukcija. Gara{anin M. i D., 1959, 90. (C.K.,Z.B.)

3. VINI^KA KR[LA

Barba{ki Dol, nekropola ‡ tumuli od èleznoto vreme. Jugoisto~no, nedaleku od seloto, se nao|aat 4 tumuli so pomali dimenzii, rasporedeni re~isi eden do drug, od koi edniot e o{teten. Krstevski C., Beldedovski Z., 1987, 163. (C.K., Z.B.)

Vr{nik, mogila od rimskoto vreme. Na 200 m od selskiot pat za Kr{la, od levata strana, i 800 m severozapadno od lokalitetot Gradi{te 2 se nao|a mogila visoka 5 m i so pre~nik vo osnovata od 25 m, koja e delumno o{tetena. Krstevski C., Beldedovski Z., 1987, 163. (C.K., Z.B.)

Gradi{te 1, nekropola − tumuli od èleznoto vre-me. Jugozapadno od seloto, na povisok rid prista-pen od severoisto~nata strana se nao|aat tri tumu-li dosta razvle~eni. Prviot ima pre~nik od 4 m i viso~ina od 0,50‡0,60 m; vtoriot 10 m pre~nik i viso~ina od 0,70 m i tretiot 12 m pre~nik vo osno-vata i 0,80 m viso~ina. Krstevski C., Beldedovski Z., 1987, 163. (C.K., Z.B.)

Gradi{te 2, utvrdena naselba od èleznoto i doc-noanti~koto vreme. Na visok rid so dominantna mestopolo`ba nad Dragobra{ka Reka se za~uvani ostatoci od bedem, a po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi. Beldedovski Z., Krstevski C., 1979, 156; Krstevski C., Beldedovski Z., 1987, 163. (C.K., Z.B.)

VI. VINICA 92

Gorica, Vinica. ‡ Starohristijanska bazilika

\afurski Lozja, naselba od rimskoto vreme. Se na-o|a na desniot breg na Dragobra{ka Reka, vo nepo-srednata blizina na lokalitetot Vr{nik. Po povr-{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sa-dovi, a bile najdeni i moneti. Krstevski C., Beldedovski Z., 1987, 163. (C.K., Z.B.)

Kr{lanski Gumewa, nekropola od èleznoto vre-me. Na 2,5 km jugozapadno od seloto, pome|u rekite Osojnica i Dragobra{ka Reka se nao|a teren so za-ramneto plato na koe, so rabotite za pravewe gum-no, bile otkrieni grobovi so konstrukcija od kame-ni plo~i. Od grobnite prilozi se za~uvani dve ma-sivni belezici od bronza koi se ~uvaat kaj R. Po-pov od Vinica. Beldedovski Z., Krstevski C., 1979, 156; Mitrevski D., 1988, 88. (C.K., Z.B.)

Mogila, naselba i mogila od rimskoto vreme. Na 2 km severozapadno od selskoto u~ili{te, na desnata strana od stariot pat Ko~ani-Del~evo, na povr{i-na od okolu 150 x 100 m se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, teguli, pitosi i pokrivni }era-midi. Koncentracijata na arheolo{kiot materijal e najgolema vo nivata na I. Mitev. Vo neposred-nata blizina se nao|a o{tetena mogila so pre~nik vo osnovata od 25 m i viso~ina od 4‡5 m. Krstevski C., Beldedovski Z., 1987, 163. (C.K., Z.B.)

Rusalski Grobi{ta, nekropola od èleznoto vre-me. Na levata strana od stariot pat Ko~ani-Del-~evo, nad Kalimansko Pole se gledaat grobovi so konstrukcija od golemi kameni plo~i.

Beldedovski Z., Krstevski C., 1979, 156. (C.K., Z.B.)

Su{ica ‡ Bav~i, naselba i nekropola od rimskoto vreme. Na prostorot pome|u lokalitetite Gradi{-te 2 i Vr{nik, vo nivite na Fidan~o Petrov i ne-goviot brat se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. Na isto~niot del od neselbata se konstatirani grobovi gradeni od kameni plo~i. Spored kaùvaweto na sopstveni-kot, bile pronao|ani moneti koi denes se ~uvaat kaj R. Popov od Vinica. Krstevski C., Beldedovski Z., 1987, 163. (C.K., Z.B.)

4. GRADEC

Bede{, srednovekovna naselba. Na 1 km zapadno od seloto, na zaramneto plato se gledaat ostatoci od temeli na pove}e objekti. Krstevski C., Beldedovski Z., 1987, 160. (C.K., Z.B.)

Vini~ka Reka, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 2,5 km severoisto~no od seloto, vo nivata na C. Spasov se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sado-vi, pokrivni }eramidi i drug gradeèn materijal. (C.K., Z.B.)

Gradec, depo na moneti od sredniot vek. Levo od patot na vlezot vo seloto, vo placot na Todor Stoj-kov pri kopawe na temeli za ku}a vo 1966 godina se najdeni 721 vizantiska moneta od XII vek. Depoto go so~inuvaat 60 elektrumi ‡ moneti od zlato i srebro, i 651 moneta od bakar. Monetite se otkupe-

VII. GEVGELIJA 96

ni od Muzejot na Makedonija, so isklu~ok na 47 elektrumi. [to se odnesuva do vremenskata pri-padnost, me|u pribranite elektrumi 1 e od Manuel I Komnen, 7 od Andronik I Komnen i 9 od Isak II Angel. Bakarnite moneti ne se definirani poradi konzervatorskite tretmani, no sosema e sigurno deka i tie se od vremeto na spomenatite vladeteli. (J.K)

Gradi{te, naselba od docnoanti~koto vreme. Na ju-goisto~niot kraj od seloto, na padinite od viso-~inkata Gavran, na povr{ina od 3‡4 dekara ima fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, pokrivni }eramidi i drug gradeèn materijal. Krstevski C., Beldedovski Z., 1987, 160. (C.K., Z.B.)

Klise Bair, nekropola − mogili od rimskoto vre me. Na severoisto~niot kraj od seloto, vo nepos-rednata blizina na u~ili{teto se locirani dve mogili. Ednata ima pre~nik vo osnovata do 40 m i viso~ina od 8 m, a vtorata 20 m vo osnovata i viso-~ina od 4‡5 m i se oddale~eni edna od druga okolu 20 m. Beldedovski Z., Krstevski C., 1979, 157; Krstevski C., Beldedovski Z., 1987, 160. (C.K., Z.B.)

5. GRQANI

Manastirot, starohristijanska bazilika. Na 1 km isto~no od u~ili{teto se gledaat ostatoci od te-meli na objekt so orientacija istok-zapad i so ap-sida na isto~nata strana. Se raboti za ednokorabna crkva, so ~etiri prostorii od ju`nata strana, so pribli`ni dimenzii od 38 x 20 m. Beldedovski Z., Krstevski C., 1979, 155; Krstevski C., Beldedovski Z., 1987, 160. (C.K., Z.B.)

Mogilata, mogila od rimskoto vreme. Desno od sta-riot pat Ko~ani-Del~evo i na okolu 2 km vo sre-di{niot del na Kalimansko Pole se nao|a golema mogila so pre~nik vo osnovata od 35 m i viso~ina od 4 m. Beldedovski Z., Krstevski C., 1979, 154; Krstevski C., Beldedovski Z., 1987, 160. (C.K., Z.B.)

Samovilec, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Okolu 400 m jugoisto~no od maaloto Manilovci, na visok rid so nadmorska viso~ina od 930 m koj do-minira nad kalimanskata visoramnina, na zaram-netoto plato se gledaat temeli od yidovi gradeni od kamen i varov malter. Beldedovski Z., Krstevski C., 1978, 155; Krstevski C., Beldedovski Z., 1987, 160. (C.K., Z.B.)

6. DRAGOBRA[TA Belte~ke Maalo, naselba od docnoanti~koto vre-me. Na desniot breg na Seli{ka Reka, vo nivata na M. Stojan se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sa-dovi, pokrivni }eramidi i drug gradeèn materi-

jal. Vidlivi se i temeli od yidovi gradeni od ka-men i kal. Krstevski C., Beldedovski Z., 1987, 160. (C.K., Z.B.)

Vr{nik, naselba od docnoanti~koto vreme. Na des-niot breg na Pekqanska Reka, desno od patot za Dragobra{ta i Pekqani, na mala viso~inka se sre-}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i pokrivni }eramidi, kako i drug gradeèn materijal. Krstevski C., Beldedovski Z., 1987, 160. (C.K., Z.B.)

Dragobra{ko Gradi{te, gradi{te od rimskoto vre-me. Ju`no od seloto, na leviot breg na Sele{ka Reka, na povr{ina od 150 x 100 m se gledaat ostato-ci od yidovi na pove}e objekti, a fragmenti od ke-ramika se sre}avaat po celata povr{ina na loka-litetot. Beldedovski Z., 1979, 143-155; Beldedovski Z., Krs-tevski C., 1979, 155; Krstevski C., Beldedovski Z., 1987, 161. (C.K., Z.B.)

Manastir, srednovekovna crkva i nekropola. Vo maaloto Blate{ko, pri nivelirawe na terenot za izgradba na crkva me{tanite otkrile temeli od mala ednokorabna crkva, a naokolu grobovi. Denes vo novoizgradenata crkva se nao|a mal `rtvenik − ara od kamen, koj bil donesen od lokalitetot Dra-gobra{ko Gradi{te. (C.K., Z.B.)

Sveti Spas, starohristijanska bazilika. Na ras-krsnicata od selskiot pat za Dragobra{ta i Pek-qani, dene{nata crkva Sv. Spas e izgradena vrz temeli od golema bazilika, so dimenzii od 40 x 20 m, od koja se gledaat apsidata, severniot i ju`niot yid, za~uvani vo temelite. Beldedovski Z., Krstevski C., 1979, 155; Krstevski C., Beldedovski Z., 1987, 161. (C.K., Z.B.)

Seli{te, naselba i nekropola od docnoanti~koto vreme. Na 500 m ju`no od ûkarlisko maalo, pome|u Trsinska i Seli{ka Reka, na edna niska padina se konstatirani ostatoci od objekti ~ij gradeèn materijal se sre}ava na povr{inata, a isto taka i fragmenti od keramika. Vo neposrednata blizina na lokalitetot ìtelite otkopale pove}e grobovi so kamena konstrukcija. (C.K., Z.B.)

Crveno Brdo, mogila od rimskoto vreme. Se nao|a na 500 m jugozapadno od Dragobra{ko Gradi{te. Vo osnovata ima pre~nik od 10 m i za~uvana viso~ina od 2 m. (C.K., Z.B.)

7. ISTIBAWA

Badem Bair, naselba od rimskoto vreme. Mikul~i} I. ,TIR, 64. (D.G.).

Batevka, naselba od rimskoto vreme. Na 2 km isto~-no od seloto, na levata strana na stariot pat Ko~a-ni-Del~evo, vo nivata na B. Antov se sre}avaat

VII. GEVGELIJA 97

fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. (C.K., Z.B.)

Kale, gradi{te od docnoanti~koto vrme. Na 2 km severoisto~no od seloto, na zaramnetoto plato od karpestiot rid koj strmno se izdiga nad koritoto na Bregalnica, se gledaat ostatoci od temeli na bedem. Vo vnatre{nosta na gradi{teto se zabele-ùvaat i temeli od pomali objekti. Mikul~i} I., TIR , 64; Mikul~i} G., 1987, 181. (C.K., Z.B.)

Prevalec, nekropola − tumuli od èleznoto vreme. Na 3 km od seloto, blizu do raskrsnicata Vinica -Del~evo-Ko~ani se nao|aat dva pomali tumula. Ed-niot e celosno uni{ten so kopaweto na vojni~ki rovovi, a drugiot e delumno o{teten. Krstevski C., Beldedovski Z., 1987, 161. (C.K., Z.B.)

Raklevi Bav~i, naselba od rimskoto vreme. Na vi-sokiot rid {to se nao|a na 400 m severoisto~no od seloto se gledaat temeli od pove}e objekti, a po povr{inata se sre}avaat golemi koli~estva od gra-deèn materijal: kamen, pokrivni }eramidi, podni tuli i dr. Krstevski C., Beldedovski Z., 1987, 161. (C.K., Z.B.)

Seli{te, naselba od rimskoto vreme. Mikul~i} I., TIR , 64. (D.G.).

Slatina ‡ Gorica, naselba i nekropola od rimsko-to vreme. Na 2 km ju`no od seloto i na 1,5 km seve-rozapadno od seloto Jakimovo, vo edna mala plodna kotlina opkruèna so niski terasi se gledaat osta-toci od objekti i naselbinska keramika. Na edna od terasite, blizu do nivata na A. Apostolov, vo 1968 godina, so postavuvaweto na kanalot za navodnu-vawe − lev krak na bregalni~kiot meliorativen sistem, bile otkrieni dva groba izdlabeni vo kar-pa, so kremirani pokojnici i mnoèstvo kerami~ki prilozi. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo [tip. Beldedovski Z., Krstevski C., 1979, 157; Krstevski C., Beldedovski Z., 1987, 161. (V.S., C.K., Z.B.)

Turski grobi{ta, naselba od rimskoto vreme. Na okolu 300 m jugoisto~no od seloto, od levata strana na stariot pat Istibawa-Del~evo, vo blizinata na turskite grobi{ta se sre}avaat ostatoci od nasel-binska keramika i gradeèn materijal. Krstveski C., Beldedovski Z., 1987, 161. (C.K., Z.B.)

8. JAKIMOVO

Ambarica, naselba od rimskoto vreme. Vo nivite na severniot kraj na seloto, na prostor od okolu 100 x 60 m se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sa-dovi i gradeèn materijal (kamen, pokrivni }eramidi i sl). Krstevski C., Beldedovski Z., 1987, 161. (C.K., Z.B.)

Blate~ki pat, naselba i nekropola − mogili od rimskoto vreme. Na 2 km isto~no od seloto, neda-leku od utokata na Su{i~ka Reka vo Osojnica, vo nivite na N. i T. Arsovi, so povr{ina od okolu 6-7 dekara, se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sado-vi i gradeèn materijal. Sopstvenicite na nivite pri orawe naiduvale na temeli od objekti, pitosi i moneti. Vo zapadniot del na lokalitetot se izdiga malo rit~e, nare~eno Bulite, na koe dominiraat dve delumno o{teteni mogili. Na rit~eto, vo se-verniot kraj, leì u{te edna mnogu poo{tetena mogila, so pre~nik od okolu 10 m. Naodite ne se za-~uvani. Krstevski C., Beldedovski Z., 1987, 162. (C.K., Z.B.)

Kupelot, naselba i mogila od rimskoto vreme. Na 1 km zapadno od seloto, na desniot breg na rekata Osojnica, vo nivite na S. Stojanov se sre}ava mno-èstvo fragmenti od kerami~ki sadovi. Pri obra-botuvaweto na nivite, sopstvenikot nao|al temeli od yidovi yidani so kr{en kamen i varov malter. Na lokalitetot se konstatirani i dve pomali mogili o{teteni vo pogolema mera. (C.K., Z.B.)

Selski grobi{ta, srednovekovna nekropola. Vo ju-goisto~niot del na dene{nite grobi{ta, locirani vo podno`jeto na ridot Bair, se gledaat grobni konstrukcii od srednovekovna nekropola. (C.K., Z.B.)

]eramidnica, nekropola od docnorimskoto vreme. Severozapadno od seloto ima mala dolinka niz koja minuva selskiot pat od seloto Jakimovo za seloto Istibawa. Spored informaciite od F. Traj~ev, ovde pri gradeweto na {talata bile otkopani po-ve}e grobovi so konstrukcii od kameni plo~i. Krstevski C., Beldedovski Z., 1987, 162. (C.K., Z.B.)

9. KALIMANCI

Velogat, naselba od docnoanti~koto vreme. Vo ne-posrednata blizina na maaloto Ignatevci, vo nivi-te na M. Mitev se sre}avaat fragmenti od kera-mi~ki sadovi i gradeèn materijal, a se zabeleù-vaat i temeli od objekti. Krstevski C., Beldedovski Z., 1987, 162. (C.K., Z.B.)

Vini~ka Skala, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 500‡600 m severozapadno od lokalitetot Osto-vec se konstatirani ostatoci od objekti, a po povr-{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sado-vi i gradeèn materijal. Krstevski C., Beldedovski Z., 1987, 162. (C.K., Z.B.)

Gorica, nekropola od rimskoto vreme. Beldedovski Z., Krstevski C., 1979, 154; Krstevski C., Beldedovski Z., 1987, 162. (D.G.).

Manastiri{te ‡ Studewak, naselba od rimskoto vreme. Na 3 km severno od stariot pat Ko~ani-Del~evo, vo nivite na semejstvata Zoevi i Ilkovi

VII. GEVGELIJA 98

Manastiri{te ‡ Studewak, s. Kalimanci. ‡ Herkulanka

od rimskoto vreme

se nao|aat fragmenti od kerami~ki sadovi i grade-èn materijal. Na po~etokot na pedesettite godi-ni bile otkrieni dve ènski statui − karijatidi od krupnozrnest mermer koi se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo [tip. Gara{anin M. i D., 1959, 81; Sanev V., 1964, 106; Mi-kul~i} I., TIR , 66. (C.K., Z.B.)

Ostovec, srednovekovna crkva. Nedaleku od Kali-manci, na levata strana od stariot pat Ko~ani-Del~evo, na zaramneto plato po{umeno so bagre-movi drvja se nao|aat ostatoci od yidovi na crkva so mali dimenzii. Krstevski C., Beldedovski Z., 1987, 162. (C.K., Z.B.)

Rusalski Grobi{ta, nekropola − tumul od èlez-noto vreme. Na 500 m ju`no od u~ili{teto vo pravecot na Juru~ko maalo, na terasesto plato se gledaat konstrukcii od dvaesetina groba raspore-deni vo krug koj formira osnova od tumul so pre~-nik od okolu 5 m i viso~ina od 0,80 m. Grobovite se gradeni od kameni plo~i i se postaveni vo pravcite istok-zapad i severozapad-jugoistok Krstevski C., Beldedovski Z., 1987, 162. (C.K., Z.B.)

Studewak, naselba od docnoanti~koto vreme. Mikul~i} I., TIR , 66. (D.G.)

Carevec, naselba i nekropola od rimskoto vreme. Na niskite terasi okolu plodnoto i ne mnogu gole-mo Kalimansko Pole, vo mesnostite Kunec, Pore-vica i Vrten Dab se sre}avaat ostatoci od gradbi, a po povr{inata mnogubrojni fragmenti od kera-mi~ki sadovi so siva boja. Severozapadno od mes-nosta Kunec, na malata viso~inka Gorica e konsta-tirana nekropola. Krstevski C., Beldedovski Z., 1987, 162. (C.K., Z.B.)

Cincov Rid, naselba od rimskoto vreme. Se nao|a vo Padnato maalo {to leì me|u lokalitetot Manastiri{te i patot Ko~ani-Del~evo. Vo nivite se sre}avaat fragmenti od atipi~na keramika i od tuli so rimska forma. Gara{anin M. i D., 1959, 81; Mikul~i} I. , TIR, 66. (V.S.)

10. KRU[EVO

Defovo Gradi{te, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Se nao|a na 1 km isto~no od seloto, na viso-~inka {to se izdiga na desniot breg na rekata @e-lezni~ka. Na zaramnetoto plato, koe ima dimenzii od 150 x 50 m, se gleda golemo koli~estvo na rasfr-len gradeèn materijal (kamen, pokrivni }erami-di, tuli), kako i fragmenti od kerami~ki sadovi. Bedemot {to go opkruùval gradi{teto e za~uvan na pove}e mesta vo temelite. Beldedovski Z., Krstevski C., 1979, 155; Krstevski C., Beldedovski Z., 1987, 162. (C.K., Z.B.)

11. LAKI

Anxiski Valovi, srednovekovna naselba. Na 6 km isto~no od seloto, vo mesnosta Obezdna, na povr-{ina od 60 x 40 m se sre}avaat fragmenti od tuli. Spored podatocite od J. Nakov, na ovoj lokalitet bil vaden i drug gradeèn materijal. Krstevski C., Beldedovski Z., 1987, 163. (C.K., Z.B.)

Biglansko Gradi{te, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Na 4 km jugoisto~no od seloto, od desnata strana na patot Vinica-Berovo, na prostor od oko-lu 180 x 80 m se gledaat temeli od pomali objekti, a po povr{inata gradeèn materijal. Ostatoci od bedemot ima na nekolku mesta. Od ju`nata strana na gradi{teto e vse~en dlabok odbranben rov. Beldedovski Z., Krstevski C., 1979, 163; Krstevski C., Beldedovski Z., 1987, 163. (C.K., Z.B.)

Gradi{te, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Na okolu 5 km zapadno od seloto, na prostor od 50 x 50 m se zabeleùvaat ostatoci od pomali objekti, a po povr{inata gradeèn materijal i fragmenti od kerami~ki sadovi. Krstevski C., Beldedovski Z., 1987, 163. (C.K., Z.B.)

VII. GEVGELIJA 99

Gramadi, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Na visok rid so dominantna polo`ba, oddale~en 5 km jugozapadno od seloto, na povr{ina od 150 x 80 m se gledaat ostatoci od gradeèn materijal i kerami~-ki sadovi. Na nekolku mesta se za~uvani delovi od temelite na bedemot. Krstevski C., Beldedovski Z., 1987, 163. (C.K., Z.B.)

Manastirot, srednovekovna crkva. Vo mesnosta Bo-rovec, {to se nao|a na granicata me|u atarite na selata Laki i Pekqani, spored kaùvaweto na Stojan Manasiev, postojat temeli od objekt so ap-sida na isto~nata strana, so dimenzii od 20 x 10 m. Na povr{inata se zabeleùvaat i temeli od drugi pomali objekti. (C.K., Z.B.)

Mogila, tumul od èleznoto vreme. Se nao|a na 2 km severozapadno od seloto, na leviot breg na re-kata Osojnica. Tumulot vo osnovata ima pre~nik od 8 m i viso~ina od 2 m. Na ju`nata strana ima o{-tetuvawa. (C.K. Z.B.)

Sejmenski Preslap, srednovekovna nekropola. Se nao|a zapadno od seloto, na oddale~enost od okolu 6 km me|u ridi{tata îkur i Trtqa. Nekropolata e golema, so grobovi od kameni plo~i. Krstevski C., Beldedovski Z., 1987, 163. (C.K., Z.B.)

Stara Kula, mal kastel od docnoanti~koto vreme. Mikul~i} I. , TIR, 77. (D.G.).

Crkvata, srednovekovna crkva. Na 3-4 km zapadno od seloto se nao|aat ostatoci od crkva so dimenzii od 15 x 6 m. (C.K., Z.B.)

Crkvi{te, srednovekovna crkva. Na 2,5 km severo-zapadno od seloto, na leviot breg na rekata Osoj-nica se gledaat ostatoci od objekt so dimenzii od 20 x 10 m, od koi jasno se izdvojuva apsidalniot prostor. Okolu crkvata ima golemo koli~estvo gra-deèn materijal. Krstevski C., Beldedovski Z., 1987, 163. (C.K., Z.B.)

12. LESKI

Oreovo, naselba i nekropola od rimskoto vreme. Na 2 km jugoisto~no od seloto, od levata strana na selskiot pat Leski-Zrnovci, vo podno`jeto na Pla~kovica, na povr{ina od okolu 12 hektari se sre}ava mnoèstvo fragmenti od kerami~ki sado-vi, a od gradeèn materijal pokrivni }eramidi, tu-li i kr{en kamen. Najdena e zgura od topeni meta-li, kako i pove}e moneti koi ne se za~uvani. Na isto~nata strana na lokalitetot se konstatirani nekolku grobovi so kameni konstrukcii, a na okolu 500 m jugozapadno od nego, pri kaptiraweto na izvorite za sovremeniot vodovod e otkrien del od instalaciite na stariot rimski vodovod. Beldedovski Z., Krstevski C., 1979, 154; Krstevski C., Beldedovski Z., 1987, 163. (C.K., Z.B.)

Sv. Atanas, naselba od rimskoto vreme i srednove-kovna crkva. Na 300 m severoisto~no od seloto, na povr{ina od 6-7 dekara se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i gradeèn materijal (pokrivni }eramidi i podni tuli). Vo sredi{niot del na na-selbata, na podignato plato ìtelite otkrile temeli od ednokorabna crkva so dimenzii od 22 x 10 m. Vo temelot na severniot yid e vgradena baza od stolb. Beldedovski Z., Krstevski C., 1979, 153; Krstevski C., Beldedovski Z., 1987, 163. (C.K., Z.B.)

Sveti Jovan Opse~a, srednovekovna crkva. Vo sov-remenite selski grobi{ta ìtelite otkrile osta-toci na temeli od sakralen objekt od koj pove}e spolii se vgradeni vo novata crkva. Se gledaat nadvratnici i dovratnici, a vo gorniot del na ju`nata fasada ima plo~a so kirilski natpis. Krstevski C., Beldedovski Z., 1987, 163. (C.K., Z.B.)

13. LIPEC

Beli, naselba od rimskoto vreme. Na 1 km zapadno od seloto, vo podno`jeto na Pla~kovica, vo nivata na B. Apostolov se gledaat ostatoci od naselba, i toa fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. Krstevski C., Beldedovski Z., 1987, 164. (C.K., Z.B.)

Gradi{te, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Na edno zaramneto plato so povr{ina od 80 x 50 m, smesteno na padinite na Pla~kovica, oddale~eno 2 km jugozapadno od seloto, se sre}avaat ostatoci od gradi{te. Krstevski C., Beldedovski Z., 1987, 164. (C.K., Z.B.)

Ilovica, naselba od rimskoto vreme. Zapadno od seloto, pri obrabotuvaweto na zemjata ìtelite otkrile temeli od pove}e objekti. Denes, na povr-{inata se gledaat fragmenti od kerami~ki sadovi, a od gradeèn materijal pokrivni }eramidi, kr{en kamen i varov malter. Krstevski C., Beldedovski Z., 1987, 164. (C.K., Z.B.)

Sveti Spas, naselba i nekropola od rimskoto vre-me. Vo neposrednata blizina na crkvata Sv. Spas, koja e na 300 m ju`no od seloto, se zabeleùvaat ostatoci od kr{en kamen i kal i pokrivni }erami-di. Postojat indicii i za postoewe na nekropola. Krstevski C., Beldedovski Z., 1987, 164. (C.K., Z.B.)

Crkvenec, naselba i mogila od rimskoto vreme. Od levata i desnata strana na dolot Crkvenec se sre-}avaat mnogu fragmenti od kerami~ki sadovi, a se gledaat i temeli od nekolku objekti. Spored kaù-vaweto na A. Petrov, bile pronajdeni golem broj moneti koi ne se za~uvani. Na severniot kraj na lo-kalitetot se nao|a pomala mogila so pre~nik vo osnovata od 8 m i viso~ina od 1,5 m. Beldedovski Z., Krstevski C., 1979, 157; Krstevski C., Beldedovski Z., 1987, 164. (C.K., Z.B.)

VII. GEVGELIJA 100

ûkarki, nekropola od èleznoto vreme − tumuli. Na 2 km severozapadno od seloto, na zaramneto pla-to se nao|aat 11 tumuli. Beldedovski Z., Krstevski C., 1979, 157. (C.K., Z.B.)

14. PEKQANI

Dolovi, naselba od rimskoto vreme. Na 300 m seve-rozapadno od seloto, od levata strana na patot se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i gra-deèn materijal. (C.K., Z.B.)

Kolnik, nekropola od docnoanti~koto vreme i sredniot vek. Na isto~niot kraj na ridot Kolnik, koj se nao|a na 200 m ju`no od seloto, se gledaat grobni konstrukcii od nepravilno redeni kamewa. Poradi erozivnosta na terenot nekropolata e pod-lo`na na uni{tuvawe, a me{tanite prekopale po-ve}e grobovi. Krstevski C., Beldedovski Z., 1987, 164. (C.K., Z.B.)

Ra{ka, rudarska naselba od rimskoto vreme. Vo atarot na seloto, na pogolema povr{ina se sre}a-vaat fragmenti od kerami~ki sadovi i zgura. Vo 1977 godina se otkrieni zlatonosni rudarski ga-lerii. Se raboti za eksploatacija na zlatonosen materijal preku horizontalni galerii vo aluvi-jalnite re~ni nasipi. Beldedovski Z., 1979a, 143-155; Beldedovski Z., Krs-tevski C., 1979, 156. (C.K., Z.B.)

Sabotinite Grobi{ta, naselba i rudarska jama od docnoanti~koto vreme. Na 1 km severno od seloto, vo nivata na Gero Hristov, pri obrabotuvaweto na zemjata e otkriena rudarska jama vkopana 2,5 m pod povr{inata, so okno visoko 1,5 m i {iroko 1,40 m. Na povr{inata na nivata ima mnogu fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi. (A.K.)

Studen Kladenec, mogili od rimskoto vreme. Jugo-zapadno od seloto, vo podno`jeto na ridot Kolnik se nao|aat dve mogili so pribli`no isti dimenzii: 18 m pre~nik vo osnovata i 3 m viso~ina. Krstevski C., Beldedovski Z., 1987, 164. (C.K., Z.B.)

Su{ica ‡ Duborovo, naselba od rimskoto vreme. Ju-gozapadno od seloto, vo podno`jeto na ridot Kol-nik, vo nivite i bav~ite na T. Traj~ev i S. Kosta-dinov se sre}ava golem broj fragmenti od kera-mi~ki sadovi i gradeèn materijal. (C.K., Z.B.)

Crkvi{te, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 1 km severoisto~no od seloto, na rit~e so dominan-tna mestopolo`ba se zabeleùvaat ostatoci od te-meli na yidovi i gradeèn materijal. Krstevski C., Beldedovski Z., 1987, 164. (C.K., Z.B.)

15. TROINO

Po~ivalo, nekropola od docnoanti~koto vreme i sredniot vek. Na 50 m isto~no od osnovnoto u~i-li{te, na povr{ina od 50 x 50 m se otkrieni pove-}e grobovi gradeni od kameni plo~i. Spored iska-zite na M. Angelov, grobni prilozi ne se najdeni. (C.K., Z.B.)

16. TRSINO

Deboki Dol, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 150 m severno od seloto, na desniot breg na Trsin-ska Reka selanite otkopale temeli od objekti. (C.K., Z.B.)

Manastirski Dol, naselba od docnoanti~koto vre-me. Na 2 km isto~no od seloto se sre}avaat frag-menti od kerami~ki sadovi, kamen, pokrivni }e-ramidi i drug gradeèn materijal. (C.K., Z.B.)

Priben, naselba od docnoanti~koto vreme. Vo ne-posrednata blizina na Vitinski maala, oddale~eni 5 km jugoisto~no od seloto, na prostor od 200 x 100 m se zabeleùvaat ostatoci od gradeèn materijal od objekti (pokrivni }eramidi, tuli). Bilo najdeno i pogolemo depo na moneti koi ne se za~uvani. (C.K., Z.B.)

Trsino, naselba i nekropola − mogili od rimskoto vreme. Vo seloto, a posebno pokraj rekata, se ot-krieni temeli od yidovi na pove}e objekti, a na po-vr{inata ima ostatoci od gradeèn materijal. Na okolu 400 m severno od seloto, od desnata strana na patot kon Dragobra{ta se nao|aat dve pogolemi mogili. Ednata ima pre~nik vo osnovata od 23 m i viso~ina od 1,5 m, a vtorata 25 m pre~nik vo osno-vata i viso~ina od 2 m. Poradi kopawe na vojni~ki rovovi mogilite ja imaat zagubeno prvobitnata viso~ina. (C.K., Z.B.)

Crkvi{te, srednovekovna crkva. Na 5 km isto~no od seloto se gledaat ostatoci od temeli na objekt koj na isto~nata strana ima apsida. (C.K., Z.B.)

17. CRN KAMEN

Selimovi Nivi, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 2 km severozapadno od seloto, na eden mal prostor se gledaat ostatoci od temeli na pomal objekt i gradeèn materijal: pokrivni }eramidi, tuli, kako i fragmenti od kerami~ki sadovi. (C.K., Z.B.)

Selski grobi{ta, srednovekovna crkva. Od desnata strana na patot Ko~ani-Del~evo, vo selskite gro-bi{ta se konstatirani ostatoci − temeli od crkva so dimenzii od 10 x 5 m. (C.K., Z.B.)

VII. GEVGELIJA 101

VII . GEVGELIJA

1. Bogdanci ................................................................. 101 2. Bogorojca ................................................................ 101 3. Gabrovo .................................................................... 102 4. Gevgelija ................................................................. 102 5. Gorni~et ................................................................. 98 6. Davidovo ................................................................. 108 7. \avato ...................................................................... 108 8. Kovanci ................................................................... 108 9. Konsko ..................................................................... 109 10. Miletkovo .............................................................. 109 11. Miravci .................................................................. 109 12. Moin ......................................................................... 110 13. Mrzenci ................................................................... 110 14. Negorci ................................................................... 110 15. Nikoli} .................................................................. 110 16. Nov Dojran .............................................................. 111 17. Petrovo ................................................................... 111 18. Prdejci .................................................................... 112 19. Selemli ................................................................... 113 20. Sermenin ................................................................. 113 21. Smokvica ................................................................. 113 22. Star Dojran ............................................................ 114 23. Stojakovo ................................................................ 114 24. Furka ....................................................................... 115 25. Huma ......................................................................... 115 26. Crni~ani ................................................................ 115

1. BOGDANCI

Bardanov Kamen, naselba od rimskoto vreme. Na 500 m zapadno od seloto se sre}avaat gramadi od gradeèn materijal, fragmenti od kerami~ki sado-vi i pitosi. Mikul~i} I., TIR, 1976, 28. (@.V.)

Sveta Gora, naselba i nekropola od docnoanti~-koto vreme i starohristijanska bazilika. Na 2 km severozapadno od seloto, levo od patot Gevgelija -Bogdanci, vo nivata na I. Pr~ev i R. Krkala~ev se gledaat ostatoci od yidovi ‡ kr{en kamen i varov malter. Po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, teguli i imbreksi. Nao-dite ukaùvaat na postoewe na starohristijanska bazilika, kako i na pogolema nekropola. Mikul~i} I., TIR, 1976, 27. (@.V., M.I.)

Tumba, nekropola od docnoanti~koto vreme. Na 2,5 km severozapadno od seloto, vo nivata na Risto Xalev se otkrieni pove}e grobovi. Vo 1990 godina Muzejot od Gevgelija izvr{il mali za{titni isko-puvawa pri {to se otkrieni dva groba. (K.R.)

2. BOGOROJCA

Gajki ‡ Odrina, naselba od docnoanti~koto vreme. Vo lozjeto na L. Mando{ev, na 500 m od asfaltniot pat Gevgelija-Bogdanci, od severnata strana na ridot Kofilak, na blaga padina so povr{ina od 70 x 40 m se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sado-vi, pitosi, teguli, imbreksi i drug gradeèn mate-rijal. (@.V., M.I.)

Kofilak ‡ Bogorodi~ki Dab, naselba od èlez-noto vreme. Visoko nad leviot breg na rekata Var-dar, sproti Gevgelija, nad samiot pat za seloto Bo-gorodica se izdiga dominantna viso~ina so malo za-ramneto plato so poniska terasa na ju`nata strana. Pretstavuva naselba od tipot „gradi{ta“ na ~ija povr{ina se sre}avaat fragmenti od keramika od èleznoto vreme. Vo 1995 godina od strana na Mu-zejot na Makedonija se vr{eni kontrolni sondira-wa pri {to se otkrieni ostatoci od gradeèn ob-jekt so pravoagolna osnova od kamen i yidovi od plet. Spored stratigrafijata na platoto i inven-tarot od objektot, vo koj dominiraat magacinski kerami~ki sadovi od samiot po~etok na èleznoto vreme (XI-X vek pred n.e.), e utvrdeno deka na ovoj prostor postoela najstarata inicijalna naselba. [ireweto na naselbata vo èleznoto vreme vero-jatno bi trebalo da se o~ekuva na ju`nata terasa, denes vo golema mera ogolena od erozii. Vo zapad-noto podno`je na Kofilak se prostira nekropola-ta Milci, so pogrebuvawa od VIII-V vek pred n.e. (@.V., M.I., D.M.)

Milova ê{ma, naselba od docnoanti~koto vreme. Ju`no od seloto, vo neposrednata blizina na dr-àvnata granica so Grcija, na povr{ina od 70 x 50 m se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pi-tosi, teguli, imbreksi i drug gradeèn materijal. (@.V., M.I.)

Milci, nekropola od èleznoto vreme. Se nao|a na 500 m od mostot na Vardar, od levata strana na av-topatot {to vodi kon grani~niot premin Bogo-rodica. So za{titnite arheolo{ki iskopuvawa, izvedeni vo 1979 godina se otkrieni 45 groba so konstrukcii od kameni plo~i ‡ tip cista, a so sis-tematskite iskopuvawa vo 1983 godina u{te 14 gro-ba. Vo niv se najdeni kerami~ki sadovi, ukrasni predmeti od bronza i oru`je {to mu pripa|aat na vremeto od po~etokot na VII do krajot na VI vek pred n.e. Vo tekot na 1995 godina se otkrieni u{te 5 groba od istiot tip so {to se pro{ireni grani-cite na nekropolata na istok, kon mati~nata na-selba na ridot Kofilak ili Bogorodi~ki Rid. Naodite se ~uvaat vo Muzejot na Makedonija vo Skopje i vo Muzejot vo Gevgelija. Pa{i} R., Vin~i} @., Ivanovski M., 1981, 35-37; Pa{i} R., Vin~i} @, Ivanovski M., Georgiev Z., 1987, 75-84. (@.V., M.I., D.M.)

VII. GEVGELIJA 102

Milci, s. Bogorojca. ‡ Nekropolata od VI vek pred n. e.

Tumba, naselba od docnoanti~koto vreme. Vo nivi-te na T. Pan~ev, T. Uzunov, T. Rizov i B. Angelov, na 200 m levo od patot Bogorodica-Stojakovo, na edna mala viso~inka so povr{ina od 100 x 50 m se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, tåguli, imbreksi i drug gradeèn materijal. (@.V., M.I.)

3. GABROVO

Auzo, naselba od rimskoto vreme. Na 2,5 km jugois-to~no od seloto, vo nivite na \. Georgiev i J. Nes-torov se gledaat tragi od temeli na pove}e objekti, a po povr{inata ima fragmenti od kerami~ki sa-dovi, teguli, imbreksi i drug gradeèn materijal. (@.V., M.I.)

Gradi{te, srednovekovno gradi{te. Se nao|a na 1 km severoisto~no od seloto, na visok rid so zaram-neto plato, koj ima dominantna mestopolo`ba. Ov-de se gledaat gramadi od gradeèn kamen i varov malter, kako elementi od fortifikacija. Tradi-cijata kaj me{tanite ukaùva i na prisustvo na sakralen objekt. (@.V., M.I.)

Dedovec, rudarska naselba od rimskoto vreme. Na 2 km ju`no od seloto, levo od patot za Visoka ûka, vo nivata na L. Ristov se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, teguli, imbreksi i gradeèn kamen. Naodite od zgura na topena ruda upatuvaat na pomala rudarska naselba. (@.V., M.I.)

Ko~iwe, naselba od docnoanti~koto vreme. Na okolu 3 km ju`no od seloto, na visok rid so domi-nantna mestopolo`ba se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, a namesta se gledaat temeli od yidovi na pove}e objekti. (@.V., M.I.)

Lalovo Trlo, naselba od docnoanti~koto vreme. Na zapadnata periferija na seloto, vo nivata na \. Georgiev ima fragmenti od kerami~ki sadovi i mnogu gradeèn materijal (kamen, teguli, imbrek-si). (@.V., M.I.)

Seli{te, naselba od rimskoto vreme. Na 2,5 km ju`no od seloto, vo nivata na A. Popovski e otkri-en del od hidroinstalacija ‡ kanal graden od kr-{en kamen i varov malter, so pokriv od kameni plo~i. Po povr{inata na nivite se sre}avaat frag-menti od kerami~ki sadovi i mnogu gradeèn mate-rijal. (@.V., M.I.)

Stojkov Rid, nekropola od docnoanti~koto vreme. Na jugoisto~nata strana na seloto, vo sinorot po-me|u selata Gabrovo i Smokvica se otkrieni gro-bovi so konstrukcija od kameni plo~i ‡ tip cista, so orientacija istok-zapad. Vo profilot napraven od porojot se gledaat pove}e grobovi. (@.V., M.I.)

Studenka, naselba od docnoanti~koto vreme. Se nao|a na 2,5 km jugoisto~no od seloto. Vo nivata na A. Andonov se gledaat yidovi od pove}e objekti, a po povr{inata ima fragmenti od kerami~ki sado-vi, pitosi i mnogu gradeèn materijal. (@.V., M.I.)

4. GEVGELIJA

Vardarski Rid, pove}eslojna naselba i nekropola so tragi od eneolitskoto do rimskoto vreme. Se nao|a na isto~niot rab na gradot, na desniot breg na Vardar, i pretstavuva rid na koj dominiraat dve viso~inki. Na ju`nite, isto~nite i zapadnite pa-dini na ridot se konstatirani ostatoci od forti-fikacija, yidovi od pove}e objekti gradeni od kr-{en kamen i varov malter, a po povr{inata na ce-liot prostor ima mnogu fragmenti od kerami~ki sadovi so razli~na vremenska pripadnost. Na se-vernata strana na lokalitetot vo 1970 godina se izvr{eni sonda`ni za{titni iskopuvawa pri {to se otkrieni pove}e grobovi „na dve vodi“ , gradeni od teguli, a na isto~nata grobovi so kamena kon-strukcija ‡ tip cista. Na ju`nata ili centralnata viso~inka, kade dominira sovremeniot spomenik na Revolucijata, se zabeleùvaat ostatoci od akropol na anti~ka naselba. Ovde, ju`no od spomenikot, vo 1995/1996 godina se vr{eni poobemni istraùvawa. Otkrieni se ostatoci od 4 kulturni stratumi. Najstariot stratum go pretstavuvaat pogrebuvawa od docnoarhajskiot period (krajot na VI i raniot V vek pred n.e. Vtoriot e odbeleèn so naselbinska arhitektura i podvi`ni naodi od klasi~noto vreme (V-IV vek pred n.e.). Me|u otkrienite gradbi dominantnoto mesto go zazemaat osta-

VII. GEVGELIJA 103

Vardarski Rid, Gevgelija. ‡ Gradbi od helenisti~koto vreme

tocite od eden javen monumentalen objekt, yidan od masivni kameni blokovi, obraboteni vo tehnikata opus quadratum. Tretiot stratum pretstavuva nova naselba, so mnogubrojni pomali gradbi (ulici, ra-botilnici i sl.) yidani vo suvoyidica. Posledniot stratum go odbeleùvaat srednovekovni grobovi so inhumirani pokojnici, vkopani me|u ostatocite od poslednata helenisti~ka naselba. Spored otkrie-nite nepodvi`ni i podvi`ni naodi (keramika, na-kit, alatki, terakoti, moneti i dr.) najgolemiot podem naselbata go imala vo tekot na V i IV vek pred n.e. Toa moè da se povrze so istoriskite za-pisi na Tukidid za pohodot na Sitalk vo Makedo-nija i urivaweto na povardarskite gradovi, me|u koi i klasi~nata naselba na Vardarski Rid vo koja najverojatno se krie edno od imiwata na gradovite Gortinija i Atalanta. Naodi se ~uvaat vo Muzejot vo Gevgelija i vo Muzejot na Makedonija vo Skopje. Vuli¢ N., Sp. LXXI, 55, 120-122; Mikul~i} I.,TIR, 56. (D.M.)

Gevgelija, depo na moneti od helenisti~koto vre-me. Vo 1966 godina Muzejot na Makedonija otkupil 35 tetradrahmi od II vek pred n.e. od Prvata make-donska merida. Mestoto na nao|aweto ne e poznato. (J.K.)

Raul, nekropola od rimskoto vreme. Vo dvorot na Kazneno-popravniot dom se otkrieni pove}e grobo-vi od tipot „na dve vodi“ , gradeni od teguli. Naodi-te se ~uvaat vo Muzejot vo Gevgelija. (@.V., M.I.)

Suva Reka ‡ Paragon, nekropola od èleznoto vre-me. Vo ju`niot del na gradot, a osobeno vo korito-to na Suva Reka i na nejzinite bregovi, kako i na fluvijalnata terasa na desnata strana, poznata pod

Suva Reka ‡ Paragon, Gevgelija. ‡ Grobovi od VII-VI vek pred n.e.

imeto Paragon, e otkrien golem broj grobovi od ne-kolku tipovi: slobodno vkopuvawe, cisti od kame-ni plo~i i vo pitosi, site so razli~na orientacija.

VII. GEVGELIJA 104

Grobovite se relativno bogati so prilozi, me|u koi e naj~esta finata keramika rabotena na

Suva Reka ‡ Paragon, Gevgelija. ‡ Predmeti od t.n. grupa „makedonska bronza“ , VII-VI vek pred n.e.

kolce, dodeka grubata ra~no rabotena e sosema ret-ka. Vo golem broj se i predmetite od bronza vo vid na ukrasni predmeti i nakit, kako i orudija i oru`je od èlezo. Vo periodot 1975-77 godina Re-publi~kiot zavod za za{tita na spomenicite na kulturata i Muzejot na Makedonija vr{ele za{tit-ni arheolo{ki iskopuvawa. Otkrienite naodi se ~uvaat vo Muzejot vo Gevgelija i vo Muzejot na Ma-kedonija vo Skopje. Sanev V., Simoska D., Kitanoski B., Saròski S., 1976, kat. br. 629-652; Pa{i} R. 1977, 43-57; Pa{i} R., 1978, 21; Sanev V., Sokolovska V., Babi} B., 1980, kat. br. 241‡261. (@.V., M.I.)

5. GORNIÊT

Beli Breg, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 3 km severozapadno od seloto, na prostor od 100 x 100 m se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i mnogu gradeèn materijal. (A.K.)

Gramadi, flotacija na ruda od anti~koto vreme. Na okolu 500 m zapadno od seloto, na dvata brega na Konska Reka se nao|aat gramadi od kamen ‡ re~ni

bajki so razli~na golemina. Gramadite se rezultat na izvr{ena separacija, koja kako pojava e prisutna re~isi po celiot tek na rekata. Nema somnenie deka se raboti za ostatoci od flotacija na zlato. (@.V., M.I.)

Sifulajka, naselba od docnoanti~koto vreme. Na okolu 2 km zapadno od seloto, na leviot breg na Konska Reka, na terasa {to zafa}a povr{ina od 200 x 100 m se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i mnogu gradeèn materijal. Loka-litetot e otkrien so izgradbata na patot za Smrd-liva Voda. (K.R.)

Star Gorni~et, naselba od docnoanti~koto vreme. Na okolu 2 km severno od seloto, na golema viso-ramnina se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sa-dovi, pitosi i gradeèn materijal. (K.R.)

Suv Bunar, utvrdena naselba od docnoanti~koto vreme. Na okolu 1 km severno od seloto, na visok rid so zaramneto plato se nao|aat ostatoci od te-meli na bedem, a po povr{inata fragmenti od ke-rami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi. Be-

VIII. GOSTIVAR 108

demot ograduval mal prostor na vrvot od ridot. (A.K.)

6. DAVIDOVO

Brest, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 2 km severozapadno od seloto, vo neposrednata blizina na ~e{mata, na povr{ina od 100 x 80 m se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i mnogu gradeèn materijal. Mikul~i} I., TIR, 40. (@.V., M.I.)

Varijanta, naselba i nekropola od docnoanti~koto vreme. Na 2,5 km severno od seloto, po povr{inata na nivite se nao|aat fragmenti od kerami~ki sado-vi, pitosi i mnogu gradeèn materijal. Otkrieni se i nekolku grobovi gradeni od kameni plo~i. Mikul~i} I., TIR, 40. (@.V., M.I.)

Gradi{te, naselba od rimskoto vreme. Na 2,5 km se-verozapadno od seloto, na viso~inka {to dominira nad koritoto na Vardar se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. Mikul~i} I., TIR, 40. (@.V.)

Grobi{ta ‡ Reka, docnoanti~ka nekropola. Na ras-tojanie od 1 km severozapadno od seloto, na desniot breg na rekata se gledaat kameni plo~i od grobni konstrukcii ‡ tip cista, so orientacija istok-zapad. (@.V., M.I.)

Sveti Ilija, srednovekovna crkva i nekropola. Na 200 m severoisto~no od seloto ima mnogu gradeèn materijal i golemi kameni plo~i od grobni kon-strukcii. (@.V., M.I.)

Seli{te, docnoanti~ka naselba. Na 1 km zapadno od seloto, vo nivite na \. Popov i vo okolnite ni-vi se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i gramadi od gradeèn materijal. Vidlivi se i teme-li od pove}e objekti. (@.V., M.I.)

7. \AVATO

Mamino, utvrdena naselba od docnoanti~koto vre-me. Na 4 km severno od seloto, na visok rid so zaramneto plato, koj dominira nad okolinata, se zabeleùvaat temeli od odbranben bedem koi na nekoi mesta dostignuvaat viso~ina i do 1,20 m. Po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i mnogu gradeèn materijal. Naj-deni se i moneti od VI vek. Naodite se ~uvaat vo Muzejot vo Gevgelija. Mikul~i} G., 1987, 182. (K.R.)

Molnikot, srednovekovna naselba. Vo dabovata {u-ma {to se nao|a na 500 m isto~no od seloto, na po-vr{ina od 50 x 30 m se sre}avaat fragmenti od pokrivni }eramidi, kako i pomali gramadi od gra-deèn materijal. (@.V., M.I.)

Ramni{te, naselba od docnoanti~koto vreme. Na severoisto~niot rab na seloto, na prostor od 100 x 70 m se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, teguli, imbreksi i pomali gramadi od gradeèn materijal. (@.V., M.I.)

Seli{te, srednovekoven sakralen objekt. Na 500 m severoisto~no od seloto se sre}avaat fragmenti od pokrivni }eramidi i gradeèn materijal. Preda-nijata upatuvaat na sakralen objekt. (@.V., M.I.)

8. KOVANCI

Grobi{ta, naselba i nekropola od docnoanti~koto vreme. Na okolu 300 m isto~no od seloto, vo nivata na S. Tasevski i vo sosednite nivi se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, teguli, imbreksi i gradeèn materijal. Ima i golemi koli~estva zgura, {to upatuva na rudarski aktivnosti, a po povr{inata se gledaat i golemi kameni plo~i od grobni konstrukcii ‡ tip cista. Mikul~i} I., TIR, 74. (@.V., M.I.)

Grozdeni Dupki, naselba od èleznoto vreme. Se nao|a na 3 km zapadno od seloto, visoko nad desniot breg na Kovanska Reka. Na platoto {to e zaram-neto i so povr{ina od 120 x 70 m se sre}avaat frag-menti od kerami~ki sadovi so gruba faktura, ra~no raboteni. (@.V., M.I.).

\urova Niva, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 2,5 km jugoisto~no od seloto i na okolu 1 km od Ko-vanska Reka, vo nivata na R. Krstev, {to se nao|a na malo zaramneto plato, se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gramadi od gradeèn materijal. (@.V., M.I.)

Le{kite, docnoanti~ka naselba. Vo nivata na A. Anastasov, {to se nao|a na 1,5 km zapadno od se-loto, se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, imbreksi i mnogu gradeèn materijal. (@.V., M.I.)

Manastir Sv. Atanas, naselba od èleznoto i docnoanti~koto vreme. Na 3 km zapadno od seloto, na desniot breg na Kovanska Reka, a vo neposredna-ta blizina na manastirot Sv. Atanas se konstati-rani fragmenti od kerami~ki sadovi so gruba fak-tura (èleznovremenski), kako i fragmenti od pitosi, teguli, imbreksi i mnogubroen gradeèn materijal. (@.V., M.I.)

Mu~arad ‡ Dubrava, srednovekoven sakralen ob-jekt. Na 3 km jugozapadno od seloto, vo nivite na R. i L. Markovi se gledaat temeli gradeni od kr{en kamen i varov malter koi bi moèle da se dovedat vo vrska so nekakov sakralen objekt. (@.V., M.I.)

ê{mata, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 400 m zapadno od seloto, vo nivata na L. i J. Delovski

VIII. GOSTIVAR 109

se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pito-si i gramadi od gradeèn materijal. Mikul~i} I., TIR, 74. (@.V., M.I.)

9. KONSKO

Vo seloto, srednovekovna nekropola. Vo neposred-nata blizina na crkvata se konstatirani kameni plo~i od grobni konstrukcii, a isto takvi grobovi ima i okolu u~ili{teto. (K.R.)

Gramadi, naselba i nekropola od docnoanti~koto vreme. Na desniot breg na Konska Reka, sproti se-loto se gledaat gramadi od kr{en kamen, kako i os-tatoci od urnatini na stanbeni objekti. Se zabele-ùvaat i golemi kameni plo~i od grobni konstruk-cii ‡ tip cista. (@.V., M.I.)

Dolno pole, naselba od docnoanti~koto vreme. Na okolu 3 km jugoisto~no od seloto, na leviot breg na Konska Reka, vo nivata na M. Stojanov se nao|aat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. (@.V., M.I.)

Poljani, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 2 km severno od seloto, na prostrana padina se sre-}avaat gramadi od nasobrani kamewa, a po povr-{inata ima fragmenti od kerami~ki sadovi, pito-si i pokrivni }eramidi. Bile najdeni i nekolku moneti koi ne se za~uvani. (A.K.)

Popova Niva, naselba i nekropola od docnoanti~-koto vreme. Na 1,5 km severozapadno od seloto, vo nivata na J. Velov se sre}avaat fragmenti od kera-mi~ki sadovi i pitosi, a pokraj patot za Smrdliva Voda kameni plo~i od grobni konstrukcii ‡ tip cista. (@.V., M.I.)

10. MILETKOVO

Gradi{or ‡ Mramor, naselba i nekropola od rano-anti~koto i rimskoto vreme. Na 1,5 km ju`no od seloto, na desniot breg na Vardar, sproti lokali-tetot Isar Kale (Marvinci), vo nivite na P. i N. Mitrevi, {to se nao|aat na golemo zaramneto flu-vijalno plato so povr{ina od okolu 2,5 hektara, se gledaat temeli od objekti, a po povr{inata ima mnoèstvo fragmenti od kerami~ki sadovi, pito-si, imbreksi i gradeèn materijal. Vo profilot prese~en so izgradbata na èlezni~kata pruga Skopje-Gevgelija se gledaat grobni konstrukcii gradeni od kameni plo~i ‡ tip cista. Papazoglu F., 1957. (@.V., M.I.)

Grobi{ta ‡ Manastir, sakralen objekt od rimskoto vreme. Na 1,5 km jugoisto~no od seloto, vo nepos-rednata blizina na nekoga{nite selski grobi{ta ima gramadi od gradeèn kamen i fragmenti od ar-

hitravni gredi. Sporadi~no se sre}avaat i frag-menti od kerami~ki sadovi. Josifovska Dragoejvi} B., 1996, 112 (@.V., M.I.)

Lozjata ‡ Dukovec, vodovod od rimskoto vreme. Vo nivite na A. Dimov i D. Lazarov, koi leàt na 1 km jugoisto~no od seloto, e otkrien vodovod graden od tubulusi. Se raboti za dve vodovodni trasi {to se nao|aat na rastojanie od 1,50 m i visinska razlika od 0,20 m. Spored pravecot moè da se zaklu~i deka tie go snabduvale so voda naselenieto od lokalitetot Gradi{or ‡ Mramor. (@.V., M.I.)

Manastir, naselba od rimskoto vreme. Lokalitetot se nao|a pome|u selata Smokvica i Miletkovo, sproti Isarot, nedaleku od mostot na Vardar. Na golem prostor po povr{inata se sre}avaat frag-menti od kerami~ki sadovi i gradeèn materijal. Se zabeleùvaat i temeli gradeni od kamen i varov malter. Na ova mesto, spored podatocite dobieni od me{tanite, bile najdeni: torzo od ènska statua, profiliran blok od mermer i tordirana kolona, koi sega se smesteni vo dvorot na crkvata Sv. Dimitrija vo seloto Smokvica. Josifovska Dragojevi} B., 1966, 113. (B.J.)

Smrekov Rid, naselba od helenisti~koto i rimsko-to vreme. Na okolu 2 km zapadno od seloto, na blaga viso~ina so zaramneto plato se nao|aat mnogu fragmenti od kerami~ki sadovi i gradeèn mate-rijal. (K.R.)

11. MIRAVCI

Dolna Crkva, sakralen objekt od rimskoto vreme. Na jugoisto~niot kraj od seloto, na desnata strana na stariot pat Miravci-Gevgelija sporadi~no se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi. Otkri-eni se pove}e delovi od arhitektonska mermerna plastika: tordiran stolb i pove}e obraboteni blo-kovi. (@.V., M.I.)

Kr~anovo, naselba i nekropola od rimskoto vreme. Na 1 km severno od seloto, na golem prostor se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, teguli, imbreksi i mnogu gradeèn materijal. Na eden del od lokalitetot ima pove}e fragmenti od teguli od grobni konstrukcii „na dve vodi“ . (@.V., M.I.)

Megdan, naselba od docnoanti~koto vreme. Se nao-|a na ju`nata periferija na seloto. Vo nivata na R. Vrtev se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sado-vi, pitosi i gradeèn materijal. (@.V., M.I.)

âu{evec, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 1 km ju`no od seloto, vo nivite na G. Bozov, G. Sumrov, R. Pejov i vo drugite nivi se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, kako i gramadi od kr{en kamen, par~iwa od teguli i imbreksi. (@.V., M.I.)

VIII. GOSTIVAR 110

12. MOIN

Male~ok Prlik, utvrdena naselba od docnoanti~-koto vreme. Na 1 km zapadno od seloto, vo nivite na K., J. i M. Prodanovi se nao|aat fragmenti od ke-rami~ki sadovi, teguli, imbreksi, a vidlivi se i temeli od yidovi. Mestopolo`bata, od strategiska gledna to~ka, upatuva na fortifikacija. (@.V., M.I.)

Me~kin Dol, vodovod od docnoanti~koto vreme. Na 1,5 km zapadno od seloto, na desniot breg na û~u-lanska Reka se gledaat ostatoci od mal kanal gra-den od kamen i varov malter, so dimenzii od 0,30 x 0,25 m. Isto taka se konstatirani i fragmenti od kerami~ki tubulusi. Se raboti za ostatoci od vo-dovodna mreà koja go snabduvala so voda lokali-tetot û~ulan. (@.V., M.I.)

Trajkova ê{ma, naselba od rimskoto vreme. Se nao|a na 1,5 km jugozapadno od seloto, na padinite na Beli Breg. Vo neposrednata blizina na presu-{enata ~e{ma se sre}avaat fragmenti od kerami~-ki sadovi, pitosi, teguli, imbreksi i gramadi od gradeèn kamen. (@.V., M.I.)

Tutulen, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 2,5 km jugozapadno od seloto, na severnoto podno`je na ridot, na prostor od 150 x 100 m se sre}avaat mnogu ostatoci ‡ fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gramadi od nasobrani kamewa. (A.K.)

Crnkova ê{ma, vodovod od docnoanti~koto vreme. Na 1 km jugozapadno od seloto, na leviot breg na Crnkov Dol se gleda trasa od vodovod od kerami-~ki tubulusi, koj ja snabduval so voda fortifika-ciskata naselba na lokalitetot Male~ok Prlik. (@.V., M.I.)

û~ulan, fortifikacija od docnoanti~koto vreme. Na 2 km zapadno od seloto, na desniot breg na û~ulanska Reka, na dominantno plato pod ridot û~ulan se gledaat gramadi od kr{en kamen, a spo-radi~no i fragmenti od teguli i imbreksi. (@.V., M.I.)

Xaipka, naselba od docnoanti~koto vreme. Vo ni-vite na L. Boev i K. Prodanov, {to se nao|aat za-padno od seloto, ima temeli od objekti gradeni od re~ni bajki. Vo severozapadniot del na lokalite-tot se sre}avaat mnogu fragmenti od kerami~ki sa-dovi, pitosi i gradeèn materijal. (@.V., M.I.)

13. MRZENCI

Manastir ‡ Nad seloto, naselba od docnoanti~koto vreme. Vo lozjeto na „Vinojug“ , {to se nao|a na okolu 500 m zapadno od seloto i vo blizinata na krstopatot za Negorci i Gevgelija ima fragmenti

od kerami~ki sadovi i gradeèn materijal. (@.V., M.I.)

Crkva, srednovekoven sakralen objekt. Na ridot {to se izdiga visoko nad seloto, vo neposrednata blizina na selskata crkva se gledaat temeli od objekt graden od kr{en kamen i varov malter. Isto taka ima i gramadi od kr{en kamen i fragmenti od pokrivni }eramidi. (@.V., M.I.)

14. NEGORCI

Ba{ot ‡ Gorna Korija, naselba od rimskoto vreme. Na ju`nata periferija na seloto, vo neposrednata blizina na zadru`nite {tali, na povr{ina od 200 x 150 m se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sado-vi, pitosi, teguli i imbreksi, kako i mnogu grade-èn materijal. (@.V., M.I.)

Govedarnikot, naselba od helenisti~koto i rim-skoto vreme. Vo dvorot na Tan~o Turtu{ev, pri ob-rabotuvaweto na bav~ata bile otkrieni temeli od objekti, a po povr{inata ima fragmenti od kera-mi~ki sadovi. Sopstvenikot na{ol bronzeni bele-zici i moneti koi i denes gi ~uva. (K.R.).

Gurbi{, nekropola od docnoanti~koto vreme. Vo profilot na leviot breg na Kovanska Reka, na oko-lu 2,5 km severozapadno od seloto se gledaat gro-bovi gradeni od kameni plo~i ‡ tip cista. (@.V., M.I.)

15. NIKOLI]

Agizmo, srednovekoven sakralen objekt. Na 500 m severno od seloto, na dominanten rid {to ima zaramneto plato se gledaat gramadi od kamewa koi upatuvaat na ostatoci od sakralen objekt. Spored lokalnite predanija, tuka postoel manastir Sv. \or|i. (@.V., M.I.)

Grobi{ta, srednovekovna crkva so nekropola. Na okolu 500 m severoisto~no od seloto, vo selskite grobi{ta se nao|aat ostatoci od mala crkva. Kon-statirani se sosema sitni fragmenti od freskoì-vopis i pove}e par~iwa od arhitektonska mermer-na i kamena palstika. Aleksova B., 1960, 135‡139. (@.V., M.I.)

Lager ‡ Stari Lozi{ta, naselba od helenisti~koto i docnoanti~koto vreme. Na pove}e terasi nad severnata periferija na seloto, na povr{ina od 200 x 100 m se sre}avaat mnogubrojni fragmenti od kerami~ki sadovi. Vo nivite na K. Trajkov i vo okolnite nivi ima gramadi od gradeèn kamen, fragmenti od teguli i imbreksi, kako i od kera-mi~ki sadovi. (@.V., M.I.)

VIII. GOSTIVAR 111

Lager ‡ Stari Loì{ta, s. Nikoli}. ‡ Pitos od docnoanti~koto vreme

Staro Selo, srednovekovna crkva i nekropola. Na 1 km isto~no od seloto i 500 m zapadno od granica-ta so Grcija se gledaat ostatoci od sakralen objekt i okolu nego mala nekropola. (@.V., M.I.)

Crkvi{te, starohristijanska bazilika. Na sever-nata periferija na seloto se gledaat ostatoci od bazilikalna gradba od IV-V vek, so narteks i egzo-narteks. Se zabeleùvaat tragi od oltarnata pre-grada, a za~uvan e kancel od mermer. Isto taka se otkrieni i fragmenti od bogato ornamentirana ar-hitektonska plastika. Aleksova B., 1960, 135‡139. (B.J.)

16. NOV DOJRAN

Kaj u~ili{teto, srednovekovna crkva so nekropo-la. Na severnata periferija na naselbata, vo ne-posrednata blizina na u~ili{teto se otkrieni os-tatoci od ednokorabna crkva gradena od kr{en ka-men i varov malter. Blizu do nea postojat ostatoci od nekropola so grobovi od kameni plo~i. Aleksova B., 1960, 137. (@.V., M.I.)

Kula, utvrdena naselba od rimskoto vreme. Na vi-sok rid so izvonredna polo`ba se gledaat gramadi od gradeèn kamen i trasa od bedem na pomala tvr-dina. Na povr{inata ima fragmenti od kerami~ki sadovi i pitosi. (@.V., M.I.)

Manastir, naselba i nekropola od rimskoto, docno-anti~koto i starohristijanskoto vreme. Na celiot prostor od sovremenata naselba, osobeno na patot

za Star Dojran se konstatirani ostatoci od temeli na gradbi, bazilika, arhitektonska plastika, grobovi so konstrukcija od teguli „na dve vodi“ i mnogubrojni arheolo{ki predmeti (keramika, moneti, nakit) i skulpturalna plastika. Se pret-postavuva deka se raboti za ostatoci od anti~kata naselba Tauriana. Najdenite predmeti se ~uvaat vo Muzejot vo Gevgelija i vo Muzejot na Makedonija vo Skopje. Papazoglu F., 1957, 248; Vu~kovi¢ D., 1952, 164-167; Vuli¢ N., Sp. LXXI, 121; Aleksova B., 1960, 137; Mikul~i} I., TIR, 92. (@.V., M.I.)

Manastir, srednovekovna crkva i nekropola. Vo podno`jeto na aktivnata crkva, vo 1958 godina so iskopuvaweto na Arheolo{kiot muzej od Skopje bile otkrieni ostatoci od postar crkoven objekt i nekropola. Istraèni se 20 groba so kamena kon-strukcija vo koi imalo naodi karakteristi~ni za IX-X vek, Aleksova B., 1959, 1967-1968. (B.A.)

Toplec, termi od rimskoto vreme. Na 4 km od nasel-bata, na severozapadniot breg na ezeroto, vo zonata na termalnite izvori se otkrieni ostatoci od arhitektonska plastika od mermer (koloni i kapi-teli). Po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i gradeèn materijal. Naodite se odneseni vo Muzejot na Makedonija. Aleksova B., 1960, 136. (@.V., M.I.)

Crkvi{te, starohristijanska bazilika. So arheo-lo{kite iskopuvawa od strana na Arheolo{kiot muzej od Skopje, vo dvornite mesta na G. Pop Kocev, R. Xikov i R. Kacaniev, ju`no od patot vo central-niot del na gradot se otkrieni ostatoci od triko-rabna, luksuzno gradena bazilika, so narteks i {i-roka polukru`na apsida na isto~nata strana. Ot-krieni se tragi od kancel-pregrada. Podot vo prez-viteriumot bil izveden so beli mermerni plo~ki, organizirani vo poliwa {to oformuvale krst. Najdena e bogata arhitektonska plastika od bel mermer. Bazilikata e datirana vo IV-V vek. Aleksova B., 1960, 136-139. (B.A.)

êrvikansko Pole, depo na moneti od helenisti~-koto vreme. Vo Arheolo{kiot muzej vo Zagreb se ~uva depo od 100 makedonski moneti kovani vo Am-fipolis, Pela i Tesalonika, me|u niv edna od Fi-lip V, otkrieni na ovoj lokalitet. Mirnik I. A, 1981, 37, No 22. (@.V., M.I.)

17. PETROVO

Bawa, srednovekovna crkva. Na 3 km zapadno od se-loto, na konusna viso~inka, vo nivata na D. Tanas i vo sosednite nivi se gledaat gramadi od gradeèn kamen i fragmenti od pokrivni }eramidi {to mu pripa|aat na osamen objekt. (@.V., M.I.)

VIII. GOSTIVAR 112

Beli Most, naselba od èleznoto vreme. Na 3 km isto~no od seloto, na desniot breg na Stara Reka, vo podno`jeto na ridot Markov Manastir, vo nivi-te na T. Tankov, L. Velkov, M. Mitrev i R. Petkov se nao|aat fragmenti od kerami~ki sadovi so gruba faktura, ra~no raboteni. Pogolema koncentracija na arheolo{ki materijal ima vo neposrednata blizina na srednovekovniot most, i toa od dvete strani na patot za seloto Petrovo. Povr{inski naodi se ~uvaat vo Muzejot vo Gevgelija. (@.V., M.I.)

Bolnica, naselba od docnoanti~koto vreme. Po povr{inata na selskata utrina {to se nao|a na okolu 3 km severno od seloto se sre}avaat frag-menti od kerami~ki sadovi, teguli, imbreksi i mnogu kr{en kamen. (@.V., M.I.)

Vi{ova Niva, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Na 700 m jugozapadno od seloto, na visok dominan-ten rid so zaramneto plato, ~ii dimenzii iznesuva-at 120 x 100 m, se gleda trasata na temeli od masi-ven odbranben bedem. Po povr{inata ima gramadi od gradeèn kamen, a fragmentite od keramika se sporadi~ni. (@.V., M.I.)

Glavata, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 500 m od seloto, na leviot breg na Petru{ka Reka, vo nivata na Ilija Stojanovski, na fluvijalna terasa {to zafa}a povr{ina od 250 x 150 m se gledaat gra-madi od re~en kamen, kako i gradeèn materijal. Po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kera-mi~ki sadovi i pitosi. Naodite se ~uvaat vo Muzejot vo Gevgelija. Mikul~i} I., TIR, 101. (@.V., M.I.)

Leskov Dol, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 4 km zapadno od seloto, na leviot breg na Leskov Dol, a na 1 km od utokata na Stara Reka, vo nivite na K. \urov, \. Micev i S. Micev se gledaat temeli od pove}e objekti, gramadi od re~en kamen, kako i fragmenti od kerami~ki sadovi i pitosi. (@.V., M.I.)

Presek ‡ Markov Manastir, naselba od docnoan-ti~koto vreme ‡ refugium. Na 2 km jugozapadno od seloto, vo nivata na T. Tan~ev ima gramadi od gradeèn kamen, a namesta se gledaat i temeli od objekti. Po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i pitosi. Mikul~i} I., TIR, 101. (@.V., M.I.)

Sv. Atanasija, srednovekovna crkva i nekropola. Vo seloto postojat ostatoci od sakralen objekt graden od kamen i varov malter. Vo neposrednata blizina se otkrieni i kameni plo~i od grobni kon-strukcii. (@.V., M.I.)

Sv. Marko ‡ Gradi{te, srednovekovno gradi{te. Se nao|a na 4 km severoisto~no od seloto, visoko nad desniot breg na Stara Reka. Na viso~inkata so malo zaramneto plato, pristapno samo od zapadnata

strana, se gledaat gramadi od kr{en kamen. Odredeni elementi ukaùvaat na fortifikacija. (@.V., M.I.)

18. PRDEJCI

Bisterna, naselba od eneolitskoto i rimskoto vre-me i srednovekovna crkva so nekropola. Na 500 m severozapadno od seloto, vo plantaìte na „Vino-jug“ od Gevgelija, na povr{ina od okolu 2 hektara se otkrieni delovi od ovalni jami so pre~nik od 1,5-2 m i dlabo~ina od 0,80-1,20 m, vo koi se najdeni fragmenti od kerami~ki sadovi so gruba faktura i ra~no raboteni, kako i kameni i kremeni orudija. Na pogolem del na lokalitetot se sre}avaat frag-menti od kerami~ki sadovi, pitosi, teguli i im-breksi, arhitektonska plastika, a najden e i del od nadgrobna stela. Isto taka, konstatirani se i tra-gi od objekti gradeni od kr{en kamen i teguli, po-vrzani so varov malter, mozai~ni podovi, kerami~-ki tubulusi i suspenzuri. Vo dolniot del na plan-taàta e otkriena i pogolema ednokorabna crkva so tragi od freskoìvopis. Masivnite yidovi na objektot se gradeni od kr{en kamen i varov malter. Naodite se ~uvaat vo Muzejot vo Gevgelija. Mikul~i} I., TIR, 103. (@.V., M.I.)

Vetka Crkva, sakralen objekt od rimskoto vreme. Na severoisto~nata periferija na seloto, vo ne-posrednata blizina na prugata Skopje-Gevgelija se sre}avaat gramadi od gradeèn kamen i fragmenti od mermerna arhitektonska plastika so razli~na

Vetka Crkva, s. Prdejci. ‡ Mermerno torzo od rimskoto vreme

VIII. GOSTIVAR 113

profilacija. Tuka e najdeno i mermerno torzo so pretstava na oble~ena ma{ka figura vo prirodna golemina. Naodite se ~uvaat vo Muzejot vo Gevge-lija. Mikul~i} I., TIR, 103. (@.V., M.I.)

Kolnik, starohristijanska bazilika. Na 1 km za-padno od seloto, vo neposrednata blizina na uprav-nata zgrada i magacinskiot prostor na plantaìte na „Vinojug“ se sre}avaat fragmenti od teguli i imbreksi, kako i od arhitektonska plastika, koi se pointenzivno izrazeni na prostor od 100 x 50 m. Mikul~i} I., TIR, 103. (@.V., M.I.)

19. SELEMLI

Golema ê{ma, naselba od docnoanti~koto vreme. Ju`no od seloto, vo reonot na ve{ta~koto ezero, vo plantaìte na „Vinojug“ se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i gradeèn materijal: teguli, imbreksi i mnogu kr{en kamen. (@.V., M.I.)

20. SERMENIN

\urka, srednovekovna kula. Nad isto~nata perife-rija na seloto, na leviot breg na rekata Belica, vo nivata na B. Nigrova se gledaat gramadi od kamen i fragmenti od pokrivni }eramidi. Verojatno stanu-va zbor za pomala fortifikaciska edinica ‡ kula. (@.V., M.I.)

Markova Kula, srednovekovna tvrdina. Na 2 km jugozapadno od seloto, nad lokalitetot Podor, na visok rid so dominantna mestopolo`ba se gledaat gramadi od gradeèn kamen i fragmenti od pok-rivni }eramidi. (@.V., M.I.)

Podor, srednovekovna naselba. Na 1,5 km od seloto i na 250 m oddale~enost od desniot breg na rekata Belica, vo nivite na M. Delov i I. Batanxiev se gledaat gramadi od gradeèn kamen, fragmenti od pokrivni }eramidi, a sporadi~no se sre}avaat i fragmenti od kerami~ki sadovi. (@.V., M.I.)

Sadov, srednovekovna nekropola. Na 500 m jugois-to~no od seloto, na desniot breg na rekata Belica se gledaat kameni plo~i od grobni konstrukcii ‡ tip cista. (@.V., M.I.)

Sv. Ilija, srednovekovna crkva. Vo neposrednata blizina na selskite grobi{ta se gledaat gramadi od kamen i fragmenti od pokrivni }eramidi. Topo-nimot i lokalnata tradicija zboruvaat za crkva. (@.V., M.I.)

Singra, utvrdena naselba ‡ refugium od rimskoto vreme. Na 5 km ju`no od seloto ima visok rid so dominantna mestopolo`ba na ~ij zaramnet vrv se sre}avaat gramadi od gradeèn kamen, a sporadi~no

i fragmenti od kerami~ki sadovi i pitosi. (@.V., M.I.)

Crkvi{te ‡ Seli{te, srednovekovna crkva. Na 3 km severno od seloto i na 500 m od desniot breg na Kovanska Reka, vo nivite na D. Delov i K. Li~ko-manov se gledaat gramadi od kr{en kamen i frag-menti od pokrivni }eramidi. (@.V., M.I.)

21. SMOKVICA

Agova ê{ma, naselba od neolitskoto vreme. Na 1 km ju`no od seloto, vedna{ do lokalitetot Goli Rid, po povr{inata na nivite se sre}avaat frag-menti od kerami~ki sadovi, kameni i kremeni oru-dija i fragmenti od ku}en lepe`. Najgolema kon-centracija na ovie materijali ima vo nivata na Apostol Mitrov. Naodite se ~uvaat vo Muzejot vo Gevgelija. (K.R.)

Agova ê{ma ‡ Vetka Crkva, sakralen objekt od rimskoto vreme. Na 150 m ju`no od seloto, od des-nata strana na patot Skopje-Gevgelija se gledaat fragmenti od arhitektonska plastika i gradeèn materijal. Vo profilot severno od hramot se sre-}avaat fragmenti od teguli od grobni konstrukcii „na dve vodi“ . (@.V., M.I.)

Aerot, utvrdena naselba i nekropola od rimskoto vreme. Na okolu 4,5 km zapadno od seloto, na visok rid so zaramneto plato se gledaat temeli od bede-mot, a na nekoi mesta e za~uvan i yidot vo visina do 0,70 m. Po povr{inata na utvrdenata naselba se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i arhi-tektonska plastika. Vo eden del se otkrieni i grobovi. (K.R.)

Vi{ov Javor, nekropola od èleznoto vreme. Na 1,5 km od seloto, vo nivite na Risto Dinev i Todor Zarlinov se otkrieni ~etiri groba ‡ tip cista, vo koi se najdeni dve fibuli so forma na o~ila. Vo 1989 godina se izvr{eni mali sonda`ni iskopu-vawa pri {to se otkrieni u{te tri groba. Naodite se ~uvaat vo Muzejot vo Gevgelija. (K.R.)

Goli Rid, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 1 km ju`no od seloto, vo nivata na A. Mitrov se sre-}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i gradeèn materijal: kamen, teguli i imbreksi. (@.V., M.I.)

Gradi{te ‡ Brest, naselba od helenisti~koto vre-me. Na 3 km jugozapadno od seloto, vo nivite na K. Zarlinov, R. Kartov i J. Todorov se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i gradeèn mate-rijal, a vidlivi se i temeli od objekti. Naodite se ~uvaat vo Muzejot vo Gevgelija. Josifovska Dragojevi} B., 1966a, 112. (@.V., M.I.)

Leskite, utvrdena naselba od helenisti~koto i rimskoto vreme. Na okolu 3 km zapadno od seloto, blizu do stariot pat za seloto Gabrovo, na prostra-

VIII. GOSTIVAR 114

na terasa se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i gradeèn materijal. Pri izgradbata na te-rasi protiv porojni vodi bilo najdeno torzo od mermer, a vo neposrednata blizina i pove}e grobo-vi ‡ tip cista. Naodite se ~uvaat vo Muzejot vo Gevgelija. (K.R.)

Mramorot ‡ Manastir, naselba i nekropola od docnoanti~koto vreme. Na 2,5 km severoisto~no od seloto, vo neposrednata blizina na mostot na Var-dar, pome|u avtopatot i prugata Skopje-Gevgelija, vo nivite na J. Todorov i K. I~ov se sre}avaat gra-madi od gradeèn kamen i fragmenti od kerami~ki sadovi i pitosi. Vo neposrednata blizina e otkri-ena i grobna konstrukcija od tipot cista. Naodite se ~uvaat vo Muzejot vo Gevgelija. (@.V., M.I.)

Mu{nica, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 500 m severno od seloto, vo nivite na J. Todorov i R. Alaxajkov se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. (@.V., M.I.)

Padarnica, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 1,5 km od seloto, na leviot breg na Nedin Dol se sre}avaat gramadi od gradeèn kamen, fragmenti od teguli i imbreksi, kako i fragmenti od kera-mi~ki sadovi i pitosi. (@.V., M.I.)

Sv. Dimitrija, osamen naod od rimskoto vreme. Vo dvorot na crkvata Sv. Dimitrija se nao|aat mer-merno ènsko torzo (visina 1 m), del od golem pro-filiran blok i edna tordirana kolona od mermer. Naodite poteknuvaat od lokalitetot Manastir. Josifovska Dragojevi} B., 1966, 112. (@.V., M.I.)

Sv. Ilija, srednovekovna crkva. Vedna{ nad sever-nata periferija na seloto se gledaat gramadi od gradeèn kamen i fragmenti od pokrivni }eramidi {to mu pripa|aat na sakralen objekt. (@.V., M.I.)

Tufka, naselba od bronzenoto i helenisti~koto vreme. Na 200 m isto~no od seloto, pome|u prugata i avtopatot Skopje-Gevgelija, na izdolèn i ne mnogu visok rid obrasnat so prnar, so eksploa-tacijata na kamen e uni{ten pogolem del od terenot. Po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi so gruba faktura, mnogubrojni fragmenti od kerami~ki sadovi raboteni na grn~arsko kolce i gradeèn materijal. Grbi} M., 1954, 106. (@.V., M.I.)

]eramidnica, nekropola od helenisti~koto vreme. Na 1,5 km od seloto, pome|u Vardar i èlezni~kata pruga Skopje-Gevgelija, vo profilot se gledaat ostatoci od nagoreni koski i pepel koi ukaùvaat na postoewe na grobovi so gorewe. (@.V., M.I.)

Crkvi{te, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 4,5 km zapadno od seloto, vo reonot na lokaliteti-te Padarnica i Goli Rid, vo nivite na R. Alaxajkov i I. Ikonomov se gledaat gramadi od gradeèn ka-

men i fragmenti od kerami~ki sadovi i pitosi. (@.V., M.I.)

22. STAR DOJRAN

Me{ino Brdo, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 1 km pred kampot Mrdaja, desno od patot se sre-}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i pitosi. (@.V., M.I.)

23. STOJAKOVO

Drumot I , most od rimskoto vreme. Na 1,5 km seve-rozapadno od seloto, na selskiot pat {to vodi na sever za \avato i ponatamu za Gr~i{te i Marvinci, a na jug za Araxan, Kuku{ i Solun se nao|a edno-la~en most od koj se gleda samo gorniot del ‡ koso postaveni amorfni plo~esti kamewa. (@.V., M.I.)

Drumot II , most od rimskoto vreme. Na 1 km seve-rozapadno od seloto, na selskiot pat za \avato, Gr~i{te i Marvinci na sever i za Araxan, Kuku{ i Solun na jug se nao|a ednola~en most, do temeto zatrupan. Koso postavuvanite plo~esti (amorfni) kamewa pretstavuvaat kaldrma. (@.V., M.I.)

Zad Kamen, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 1,5 km zapadno od seloto, na povr{ina od 150 x 100 m, vo nivite na D. Popto{ev i drugi se gledaat gramadi od gradeèn kamen, fragmenti od teguli i imbreksi, kako i fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, a najdena e i edna moneta na Konstantin. (@.V., M.I.)

Ko{kut, naselba i nekropola od docnoanti~koto vreme. Na 500 m severno od seloto i levo od as-faltniot pat za Bogdanci, vo nivite na T. Spirov i na drugi se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sa-dovi, pitosi i gradeèn materijal. Na periferi-jata na lokalitetot se gledaat kameni plo~i od grobni konstrukcii ‡ tip cista. (@.V., M.I.)

Manastir~eto, srednovekovna crkva i nekropola. Na zapadnata periferija od seloto, vo dvorot na {talite na ZIK „Vinojug“ se gledaat gramadi od kameni fragmenti od pokrivni }eramidi. Vo nepo-srednata blizina ima i kameni plo~i od grobni konstrukcii ‡ tip cista. (@.V., M.I.)

Sred selo, naselba od èleznoto vreme. Vo dvorot na R. Xorov se otkrieni fragmenti od kerami~ki sadovi so gruba faktura, ra~no raboteni. (@.V., M.I.)

[ipkov Dol, naselba od helenisti~koto vreme i nekropola od docnoanti~koto vreme. Na 2 km za-padno od seloto, na ju`nite padini od Golem Rid, vo nivite na Spaso i \or|i Kaevi, na povr{ina od 300 x 100 m se gledaat gramadi od kr{en kamen, teguli, imbreksi i mnogu fragmenti od kerami~ki

VIII. GOSTIVAR 115

sadovi i pitosi. Najdeni se i pove}e kameni plo~i od grobni konstrukcii ‡ tip cista. Sopstvenicite na nivite na{le srebreni moneti od Aleksandar Vrliki i bronzeni moneti od docnoanti~koto vreme. Naodite se ~uvaat vo Muzejot vo Gevgelija i kaj sopstvenicite na nivite od Stojakovo. (@.V., M.I.)

24. FURKA

Ani{te, srednovekovna naselba i nekropola. Na 3 km severozapadno od seloto, vo neposrednata bli-zina na asfaltniot pat Valandovo-Dojran, vo niva-ta na R. Rizov se sre}avaat fragmenti od kera-mi~ki sadovi i gradeèn materijal. Otkrieni se i kameni plo~i od grobni konstrukcii. (@.V., M.I.)

Devolski Most, srednovekoven most. Severozapad-no od seloto, kaj Devolska ê{ma, desno od patot Valandovo-Dojran i vo neposrednata blizina na voe-nite grobi{ta i na spomenikot od Prvata svetska vojna se gledaat ostatoci od ednola~en most izgra-den od plo~esti kamewa so varov malter. (@.V., M.I.)

Manastir, srednovekoven sakralen objekt. Na 5 km isto~no od seloto, na desniot breg na Kamilska Reka se gledaat gramadi od kr{en kamen i frag-menti od pokrivni }eramidi. (@.V., M.I.)

Crvenica, srednovekovna naselba. Na 500 m isto~-no od seloto, vo nivata na T. Nikola se sre}avaat fragmenti od pitosi i gradeèn materijal. (@.V., M.I.)

25. HUMA

Citate, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Na 3 km severoisto~no od seloto, na visok rid so domi-nantna mestopolo`ba, na zaramnetiot prostor na vrvot {to zafa}a povr{ina od 150 x 80 m se gleda-at temelite od odbranben bedem, gradeni od kamen i varov malter. Po povr{inata se sre}avaat frag-menti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn ma-terijal. (A.K.)

ûkarka, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 4 km isto~no od seloto, vo neposrednata blizina na patot {to vodi kon Gevgelija, na pogolem prostor se sre}avaat mnogu fragmenti od kerami~ki sado-vi, pitosi i gramadi od kamen i pokrivni }era-midi. (A.K.)

26. CRNIÂNI

Atici, naselba od neolitskoto vreme. Vo nepos-rednata blizina na krstopatot Valandovo-Dojran-Bogdanci, vo parcelite 5 i 10 na „Vinojug“ , na po-vr{ina od 500 x 200 m se sre}avaat fragmenti od ku}en lepe`, ogni{ta i fragmenti od kerami~ki

sadovi i kameni i koskeni orudija. Muzejot na Ma-kedonija vo 1988 godina izvr{il za{titno arheo-lo{ko iskopuvawe. Naodite se ~uvaat vo Muzejot vo Gevgelija. Zdravkovski D., Skopje 1989, 79-87. (@.V., M.I.)

Kerami~luk, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 500 m severno od seloto, na leviot breg na potokot Karabali, vo nivata na R. Pavlovi} se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, teguli i imbreksi. (@.V., M.I.)

Popovi Trwa, naselba od rimskoto vreme. Vo nepo-srednata blizina na krstopatot Valandovo-Dojran- Bogdanci, od severnata strana na patot za Bogdan-ci, a sproti lokalitetot Atici, vo parcelite na „Vinojug“ , na povr{ina od 200 x 100 m se gledaat gramadi od gradeèn kamen, fragmenti od arhitek-tonska plastika, kako i mnoèstvo fragmenti od kerami~ki sadovi. (@.V., M.I.)

Selsko Gumno, srednovekoven sakralen objekt. Na jugoisto~nata periferija na seloto, kaj odrinata na Stojan \o{ev se gledaat gramadi od kr{en kamen i fragmenti od pokrivni }eramidi. Spored lokalnata tradicija, ova mesto se smeta za sveto. (@.V., M.I.)

î{mica, srednovekoven sakralen objekt. Na 500 m severozapadno od seloto se nao|aat gramadi od kr{en kamen i fragmenti od pokrivni konstruk-cii. (@.V., M.I.)

VIII . GOSTIVAR

1. Balin Dol ............................................................. 116 2. Belovi{te .............................................................. 107 3. Bogdevo .................................................................... 116 4. Vrap~i{te .............................................................. 116 5. Vrben ....................................................................... 116 6. Vrbjani .................................................................... 116 7. Vrutok ..................................................................... 116 8. Galate ...................................................................... 117 9. Gorna Bawica ........................................................ 117 10. Gorna \onovica ..................................................... 117 11. Gorno Jelovce ........................................................ 117 12. Gostivar .................................................................. 117 13. Gradec ...................................................................... 117 14. Debre{e .................................................................. 118 15. Dobri Dol ............................................................... 119 16. Dolna Bawica ........................................................ 119 17. Dolna \onovica ..................................................... 119 18. \ur|evi{te ............................................................. 119 19. @elezna Reka ......................................................... 119 20. @irovnica.............................................................. 120 21. @u`we .................................................................... 120 22. Zduwe ....................................................................... 120 23. Zubovce ................................................................... 120

VIII. GOSTIVAR 116

24. Jan~e ......................................................................... 120 25. Kali{te .................................................................. 121 26. Krakornica ............................................................ 121 27. Kunovo ..................................................................... 121 28. Lazaropole ............................................................. 121 29. Lakavica ................................................................. 121 30. Leunovo ................................................................... 121 31. Lomnica ................................................................... 122 32. Mavrovo ................................................................... 122 33. Mitroj Krsti ......................................................... 122 34. Negotino ................................................................. 122 35. Novaci ..................................................................... 122 36. Novo Selo ............................................................... 122 37. Padali{te .............................................................. 122 38. Poàrane ................................................................ 122 39. Prisojnica .............................................................. 123 40. Raven ........................................................................ 123 41. Ribnica ................................................................... 123 42. Rostu{a ................................................................... 123 43. Senokos ................................................................... 123 44. Simnica ................................................................... 124 45. Srbinovo ................................................................. 124 46. Sretkovo ................................................................. 124 47. Su{ica .................................................................... 125 48. Tanu{e ..................................................................... 125 49. Toplica ................................................................... 125 50. Treson~e .................................................................. 125 51. Trnovo ..................................................................... 125 52. Tum~evi{te ............................................................ 117 53. Forino ..................................................................... 126 54. Cerovo ..................................................................... 126 55. âjle ........................................................................ 126 56. êgrane .................................................................... 126

1. BALIN DOL

Marena, naselba od docnoanti~koto vreme. Mikul~i} I., TIR , 20; Mikul~i} I., 1970, 82. (D.G.)

Papradi{te, naselba od rimskoto vreme. Mikul~i} I., TIR , 20; Mikul~i} I., 1970, 82. (D.G.)

2. BELOVI[TE

Kopa~, naselba od rimskoto vreme. Mikul~i} I., TIR, 24; Mikul~i} I., 1970, 82. (D.G.)

Sv. Spas, vila rustika od docnoanti~koto vreme. Mikul~i} I., TIR , 24. (D.G.)

3. BOGDEVO

Dingovska Crkva, srednovekovna crkva. Na sinorot so seloto Krakornica se gleda gramada od kr{en kamen, pokrivni }eramidi i drug gradeèn mate-rijal, a se zabeleùva i osnovata na ednokorabna crkva. (@.V., M.I.)

4. VRAPÎ[TE

Brca, nekropola od docnoanti~koto vreme. Mikul~i} I., TIR, 134; Mikul~i} I., 1970, 81. (D.G.)

Gradi{te, naselba od docnoanti~koto vreme. Na okolu 500 m severozapadno od seloto, vo podno`-jeto na planinata, po povr{inata na nivite se sre-}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i mnogu gradeèn materijal. (B.A.)

Ograda, naselba i nekropola od docnoanti~koto vreme. Na isto~nata periferija na seloto, po povr-{inata na nivite na Abu Ramen i Alili Abdula se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i mnogu gradeèn materijal. Otkrieni se dva pitosa i eden grob graden od kameni plo~i (tip ‡ cista). (@.V., M.I.)

Topli{nica, naselba i nekropola od docnoanti~-koto vreme. Mikul~i} I., TIR , 134; Mikul~i} I., 1970, 82. (D.G.)

Tumba, srednovekovna nekropola. Na ju`nata peri-ferija na seloto, vo Potok maalo, pri izgradbata na ku}ata na Alip Genan se otkrieni grobovi gra-deni od kameni plo~i ‡ tip cista, so orientacija istok-zapad. (@.V., M.I.)

5. VRBEN

Koà ‡ Leskov Dol, sakralen objekt od sredniot vek. Na 2 km severozapadno od patot za Mavrovi Anovi, vo severnata zona na istoimeniot rid nad Mavrovsko Ezero se gledaat gramadi od kr{en ka-men. Spored tradicijata, lu|eto od celiot region se sobiraat tuka na prviot petok po Veligden. (@.V., M.I.)

6. VRBJANI

Kamewa na starata crkva, srednovekovna crkva. Na okolu 2 km zapadno od seloto, na teren obrasnat so gusta {uma se gledaat konturi od sakralen objekt. (@.V., M.I.)

7. VRUTOK

Bigor ‡ Sv. Mina, srednovekovna nekropola. Na se-veroisto~nata periferija na seloto, vedna{ nad leviot breg na Vardar se sre}avaat fragmenti od kameni plo~i i krstovi od bigor. Nekropolata e vo zna~ajna mera uni{tena so izgradbata na selskite ku}i. (@.V., M.I.)

Lazovi, srednovekovna crkva i nekropola. Pome|u selata Vrutok i Re~ane, vo neposrednata blizina na izvorot i vedna{ nad patot se gleda gramada od kr{en kamen i golemi kameni plo~i od grobni

VIII. GOSTIVAR 117

konstrukcii. Tradicijata ukaùva deka na ova mes-to postoela crkva posvetena na sv. Bogorodica. (@.V., M.I.)

Seli{te, srednovekovna naselba. Vo neposrednata blizina na seloto, od isto~nata strana, na desniot breg na rekata Vardar, na prostrana fluvijalna te-rasa se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pokrivni }eramidi i kr{en kamen. (@.V., M.I.)

8. GALATE

Gladnica ‡ Topli~ki Izvori, naselba i nekropola od docnoanti~koto vreme. Na isto~nata perife-rija na seloto, vo nivite na Rufat êli} i ]emal Sidani se otkrieni pitosi. Po povr{inata se sre-}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, a spored kaùvaweto na me{tanite, bile otkrieni i grobo-vi gradeni od kameni plo~i. Mikul~i} I., 1970, 81. (@.V., M.I.)

Gradi{te, utvrdena naselba od èleznoto i rim-skoto vreme. Na okolu 500 m severozapadno od selo-to, nad patot za seloto Toplica, na dominanten rid vo ~ie podno`je e kamenolomot se gleda trasa od fortifikacija, a po povr{inata na gradi{teto se sre}avaat gramadi od gradeèn materijal, frag-menti od kerami~ki sadovi, pitosi i dr. Na severo-isto~nata strana se za~uvani delovi od bedemot koj e graden vo suvoyidica i ima debelina od 2 m. Gra-di{teto e otvoreno kon Polo{ko Pole i e pris-tapno samo od zapadnata strana kade so blag prevoj se vrzuva so rasklonenijata na [ara. Dosega{nata arheolo{ka literatura ovoj lokalitet go locira vo atarot na seloto Vrap~i{te, pod imeto Poà-ransko Gradi{te, {to ne odgovara na objektivnata katastarska podelba na selskite atari. Mikul~i} I., 1970, 85; Aleksova B., 1959. (@.V., M.I.)

9. GORNA BAWICA

Vrbjansko maalo, srednovekovna nekropola. Pri izgradbata na selskite ku}i, na severoisto~nata periferija od seloto se otkrieni grobovi od kame-ni plo~i ‡ tip cista, so orientacija istok-zapad. (@.V., M.I.)

Gradi{te, utvrdena naselba od èleznoto i docno-anti~koto vreme i sredniot vek. Na okolu 500 m ju`no od seloto se izdiga dominanten rid lociran na ju`nata periferija na Gorni Polog, zapadno nad stariot pat za Ki~evo. Na zaramnetoto plato, ~ija povr{ina iznesuva 120 x 120 m, se gleda trasa od bedem graden od kr{en kamen i varov malter. Po povr{inata na gradi{teto se sre}avaat gramadi od gradeèn materijal, fragmenti od kerami~ki sado-vi, pitosi, pokrivni }eramidi i drugi predmeti so razli~na vremenska pripadnost.

Mikul~i} I.,TIR , 57. (@.V., M.I.)

10. GORNA \ONOVICA

\onovi~ko Kale ‡ Kaja ‡ Yvezdeno Kale, utvrdena naselba od rimskoto vreme i sredniot vek. Na pa-tot za seloto Srbinovo, nad leviot breg na rekata Lakavica, na visok rid so zaramneto plato se gle-daat ostatoci od fortifikacija i delovi od edna kula ~ii bedemi se za~uvani namesta i do 5 m vo vi-so~ina. Po povr{inata na gradi{teto se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, pokrivni }eramidi i mnogubroen gradeèn materijal. Isto taka se sre}ava i zgura od topena èlezna ruda. Ka-leto imalo funkcija da ja {titi komunikacijata Makedonski Brod-Ki~evo. Mikul~i} I., 1970, 89. (@.V., M.I.)

Yvezda, naselba od rimskoto vreme. Vo nivata na Sai Zenki, koja se nao|a na okolu 3 km isto~no od seloto i ima pribli`no 100 x 100 m, se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, imbreksi, mnogubroen gradeèn materijal, kako i zgura od to-pena èlezna ruda. Kaj sopstvenikot ima pitos i èlezno kopje najdeni na ova mesto. (@.V., M.I.)

11. GORNO JELOVCE

Budimov Grob ‡ Zlatno ê{me, srednovekovna nek-ropola. Na padinite na planinata Mla~a, koi le-àt na okolu 3 km zapadno od seloto, se najdeni grobovi yidani od kameni plo~i, so orientacija istok-zapad. (@.V., M.I.)

12. GOSTIVAR

@elezni~ka stanica, depo na srednovekovni mone-ti. Vo 1955 godina, pri postavuvaweto na novi {i-ni kaj samata stanica bil najden kerami~ki sad i vo nego 1.163 ~ankovidni vizantiski moneti od bronza ‡ skifati, od XII-XIII vek. Monetite se deponirani vo Muzejot na Makedonija vo Skopje. (B.A.)

Sv. Nikola, srednovekovna nekropola. Vo mesnosta Novaci se otkrieni kameni plo~i od grobni kon-strukcii. Aleksova B., 1959. (D.G.)

13. GRADEC

Golema ê{ma ‡ Crkvi{te, srednovekovna crkva i nekropola. Vo jugozapadniot del na seloto, vedna{ nad ~e{mata, na povr{ina od 80 x 80 m se sre}avaat gramadi od gradeèn materijal, fragmenti od arhi-tektonska plastika, a spored kaùvaweto na me{-tanite, bil otkrien i mozai~en pod. Vo profilot na isto~niot rab od terenot se gledaat grobovi so

VIII. GOSTIVAR 118

konstrukcii od kameni plo~i ‡ tip cista. Gramadi-te od gradeèn kamen indiciraat postoewe na sakralen objekt, na {to mu odi vo prilog i samiot toponim. Aleksova B., 1959, 230. (@.V., M.I.)

Gradi{te, gradi{te od rimskoto vreme i sredniot vek. Na zapadnata periferija na seloto se izdiga visok rid koj od zapadnata strana so dolot Suva Reka e otse~en od masivot na [ar Planina. Pris-tapen e edinstveno od isto~nata strana koja e otvo-rena i vo pomali terasi se spu{ta kon poleto. Na dolnite terasi se zabeleùvaat bedemi yidani od kr{en kamen i varov malter, a po povr{inata ima mnoèstvo kr{en kamen, teguli, fragmenti od pitosi i kerami~ki sadovi. Najdeni se moneti i nadgrobni steli od bel mermer. Gradi{teto ima izvonredna strategiska polo`ba i se pretpostavu-va deka bi moèlo da se raboti za Polog. Trifunoski J., 1948, 153; Grbi¢ M., 1954, 111; To-moski T., 1957, 271; Aleksova B., 1959; Mikul~i} I., 1970, 87; Mikul~i} I., TIR , 59; Ivanovski M., 1993, 33. (@.V., M.I.)

Poto~ane, srednovekovna naselba. Pome|u selata Gradec i Senokos, vo reonot na planinskiot pojas se sre}avaat gramadi od gradeèn kamen, pokrivni }eramidi, kako ostatoci od napu{teno selo. Gruji¢ R., 1933, 43; Trifunoski J., 1949. (@.V., M.I.)

Tumba ‡ Bunar, fortifikacija od rimskoto vreme. Na okolu 1 km isto~no od seloto, na visok rid so zaramneto plato se gledaat ostatoci od mala for-tifikacija ‡ kula. Kulata se nao|a na anti~kata komunikacija {to minuvala niz ovoj del na Gorni Polog. (@.V., M.I.)

Crkvi{te, crkva i nekropola od sredniot vek. Aleksova B., 1959; Mikul~i} I., TIR , 59. (D.G.)

14. DEBRE[E

Gorni Krst, srednovekovna crkva i nekropola. Pri pro{iruvaweto na patot i izgradbata na stan-benite ku}i i vodovodot vo maaloto Menga, a po-sebno vo dvorot na Amzai Amza bile otkrieni gro-bovi gradeni od kameni plo~i i krstovi od bigor. Postoi i gramada od kr{en kamen kako ostatok od sakralen objekt. (@.V., M.I.)

Gorni Ropai~, srednovekovna crkva i nekropola. Na 1 km zapadno od seloto, na izdolèn rid vo pra-vecot zapad-istok, {to leì pod lokalitetot Kale (Kaqa), se gledaat kameni plo~i i krstovi od bigor. Na zapadniot kraj od nekropolata ima gra-mada od kr{en kamen, a se raspoznavaat i peri-metralnite yidovi na edna mala ednokorabna crkva so apsida. (@.V., M.I.)

Dolni Krst, srednovekovna crkva i nekropola. So izveduvawe na zemjeni raboti vo neposrednata bli-zina na isto~niot rab na seloto delumno se uni{-teni nekropola i pomala crkva, na {to upatuvaat kamenite plo~i, fragmentite od krstovi od bigor, kako i samiot toponim. (@.V., M.I.)

@ubovski Pat, srednovekovna nekropola. Vo se-verniot del na seloto, Nazmi Ismail pri izgrad-bata na ku}ata otkril grobovi od kameni plo~i. (@.V., M.I.)

Zilbov Grob, srednovekovna nekropola. Na okolu 1,5 km od seloto vedna{ nad patot za seloto Vrap-~i{te se gledaat kameni plo~i i krstovi od kameni plo~i {to ñ pripa|aat na pomala nekropola. (@.V., M.I.)

Kale ‡ Kaqa, utvrdena naselba od èleznoto i rimskoto vreme. Na okolu 1,3 km zapadno od seloto, na visok rid so zaramneto plato {to ima izvon-redno povolna strategiska pozicija nad padinite na [ar Planina, se nao|aat ostatoci od pomala fortifikacija, gradena od kr{en kamen i varov malter, koja zafa}a povr{ina od 40 x 40 m. Na po-vr{inata ima fragmenti od kerami~ki sadovi, pi-tosi i mnogu gradeèn materijal. Na isto~nite pa-dini na terenot sporadi~no se sre}avaat fragmen-ti od kerami~ki sadovi {to upatuvaat na prisustvo na u{te edna pomala utvrdena naselba od èlezno-to vreme. (@.V., M.I.)

Sv. Bogorodica, srednovekovna crkva i nekropola. Na 500 m jugozapadno od seloto, nad patot za seloto Zduwe, a vo neposrednata blizina na zadru`nite lozja na vakafskiot rid se gledaat kameni plo~i i gramada od kr{en kamen, {to se najverojatno osta-toci od pomala ednokorabna crkva i nekropola. (@.V., M.I.)

Spas, srednovekovna crkva i nekropola. Na ju`ni-ot rab na seloto, vo imotot na Demiri Ruhi, na za-ramneto plato se gledaat kameni plo~i od grobni konstrukcii so orientacija istok-zapad, a vo zapad-niot del na lokalitetot ima gramada od kr{en ka-men {to upatuva na pomala ednokorabna crkva. (@.V., M.I.)

Sred selo, srednovekovna crkva i nekropola. Vo sredi{niot del na seloto, vo neposrednata blizina na spomenikot od NOB se sre}avaat kameni plo~i od grobni konstrukcii i gramada od kr{en kamen. So izgradbata na spomenikot lokalitetot e vo golema mera uni{ten. (@.V., M.I.)

Stra`nik, nekropola od bronzenoto vreme. Vo bli-zinata na severniot rab na seloto, vo porane{noto lozje na Halili Raman, {to leì vo podno`jeto na ridot Stra`nik, pri zemjodelskite raboti bile otkrieni tri urni ‡ kerami~ki sadovi so mali dr-àlki na naj{irokiot del, so tragi od pepel vo

VIII. GOSTIVAR 119

niv. Urnite bile vkopani vo zdravica. Po povr{i-nite na nivite se sre}avaat fragmenti od kerami~-ki sadovi. Lokalitetot e zagrozen so intenzivnata urbanizacija na gradot. Urnite imaat analogii vo nekropolite na Kosovo i ju`noto Pomoravie i se datiraat me|u 1700-1200 godina od starata era. Mikul~i} I., 1970, 74. (@.V., M.I.)

âtal ‡ Dap~e, naselba od docnoanti~koto vreme. Na okolu 2,5 km isto~no od seloto, vo nivite na Sa-liu Vesel, Ademi Ferid i Ja{ari Nuhija se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, teguli, imbreksi i mnogubroen gradeèn materi-jal. Mikul~i} I., 1970, 82. (@.V., M.I.)

îflik, nekropola od docnoanti~koto vreme. Vo dvorot na ku}ata na [efket Deari, {to se nao|a na glavnata ulica na seloto i ima br. 70, vo 1979 go-dina, pri kopaweto na dupka za gasewe var e najdena stela so reljefna pretstava na èna. Se ~uva doma kaj sopstvenikot. (@.V., M.I.)

15. DOBRI DOL

Livadi~e, srednovekovna nekropola. Vo neposred-nata blizina na selskoto u~ili{te se otkrieni grobovi gradeni od kameni plo~i, so orientacija istok‡zapad. (@.V., M.I.)

Molaka, srednovekovno utvrduvawe. Na 2,5 km za-padno od seloto, na visok rid so izvonredno povol-na polo`ba se gledaat ostatoci ‡ yidovi od pomala fortifikacija. Po povr{inata se sre}avaat gra-madi od kr{en kamen. (@.V., M.I.)

Pravoslavni grobi{ta, srednovekovna nekropola. Na zapadniot del od seloto, pri izgradbata na stanbeni objekti vo 1955 g. se otkrieni grobovi gradeni od kameni plo~i so orientacija istok‡za-pad. Pogolem del od nekropolata e uni{ten. (@.V., M.I.)

Sred selo, depo na srednovekovni moneti. Vo ne-posrednata blizina na avtobuskata stanica, pri izgradba na stanben objekt e pronajdeno depo na srebreni moneti. Monetite ne se za~uvani. (@.V., M.I.)

16. DOLNA BAWICA

Grodaica, nekropola od docnoanti~koto vreme. Na okolu 1 km jugoisto~no od seloto, na zapadnite pa-dini na ridot Grodaica, vo nivite na @ivko Mil-~evski i Voj~e Dim~evski se otkrieni kameni plo-~i na dlabo~ina od 1,20 m. Golem del od nekropola-ta e uni{ten so izgradbata na individualni stan-beni objekti. (@.V., M.I.)

Pusto Lozje, srednovekovna nekropola. Na okolu 500 m jugozapadno od seloto, vedna{ nad stariot pat za Ki~evo, vo nivata na Simon i Mom~ilo Di-mitrioski vo 1963 godina, pri izveduvaweto na zemjodelskite raboti se otkrieni grobovi od kame-ni plo~i so orientacija istok-zapad. (@.V., M.I.)

Crkvi{te, srednovekovna nekropola. Vo neposred-nata blizina na selskata crkva, vo vakafsko mesto se gledaat kameni plo~i i krstovi od bigor kako ostatoci od pomala nekropola. (@.V., M.I.)

17. DOLNA \ONOVICA

Xamija, srednovekovna nekropola. Pri nivelira-weto na {kolskiot dvor vo 1956 godina e otkriena pomala nekropola so grobovi gradeni od kameni plo~i ‡ tip cista. Imaat orientacija istok-zapad. (@.V., M.I.)

18. \UR\EVI[TE

Kaj {koloto, srednovekovna nekropola. Nad zapad-nata periferija na seloto, vo reonot na selskoto u~ili{te se gledaat kameni plo~i od grobni kon-strukcii ‡ tip cista. Nekropolata e delumno uni{tena pri izgradbata na u~ili{teto. (@.V., M.I.)

Pravoslavni grobi{ta, srednovekovna nekropola. Na okolu 1 km zapadno od seloto, na mala povr{ina se gledaat kameni plo~i od grobni konstrukcii so orientacija istok-zapad. (@.V., M.I.)

Stari Lozja, osamen objekt od rimskoto vreme. Na okolu 2,5 km jugoisto~no od seloto, na patot za Ne-gotino (na sinorite na selata) se gledaat gramadi od kr{en kamen, a sporadi~no se sre}avaat i tegu-li. (@.V., M.I.)

19. @ELEZNA REKA

Grobi{ta, docnoanti~ka nekropola. Vo neposred-nata blizina na selskite grobi{ta e otkriena nad-grobna stela so {to e inicirano postoewe na ne-kropola. Mikul~i} I., 1970, 82; Mikul~i} I., TIR , 136. (@.V., M.I.)

Rudni~e ‡ Rudi{te, naselba i topilnica od docno-anti~koto vreme i sredniot vek. Na okolu 4 km is-to~no od seloto, pokraj {umskiot pat za Brod se sre}avaat ostatoci od zgura od topena èlezna ru-da, gramadi od gradeèn kamen i, sporadi~no, frag-menti od pitosi, teguli, imbreksi i dr. Mikul~i} I., 1970, 83; Mikul~i} I., TIR , 136. (@.V., M.I.)

VIII. GOSTIVAR 120

Crkvi~e, srednovekovna crkva i nekropola. Na okolu 4,5 km isto~no od seloto se otkrieni kameni plo~i od grobni konstrukcii so orientacija istok-zapad. Vidliva e i gramada od kr{en kamen i varov malter, verojatno od sakralen objekt, na {to upatu-va i toponimot. (@.V., M.I.)

20. @IROVNICA

Manastir ‡ Crkvi{te, srednovekovna naselba, sak-ralen objekt i nekropola. Na 2 km isto~no od selo-to, visoko nad leviot breg na @irovni~ka Reka, na nekolku terasi se gledaat gramadi od gradeèn ma-terijal: kr{en kamen, varov malter i pokrivni }eramidi. Na krajniot severoisto~en del od loka-litetot, pome|u dve karpi so vertikalni yidovi koi zatvoraat pravoagolen prostor so dimenzii od 15 x 6 m se sre}avaat pogolemi kr{eni kamewa, a vo karpite dupki za instalirawe na pokrivna kon-strukcija koi upatuvaat na sakralen objekt. Na krajniot jugozapaden del od lokalitetot se gledaat grobni mogilki od kr{eni nafrleni kamewa i pe-rimetralni yidovi od sakralen objekt gradeni od kr{en kamen i varov malter. Vo nivata na Fadiq Sadiku se otkrieni temeli od yidovi na sakralen objekt i grobovi od kameni plo~i. Naselbata ima dominantna mestopolo`ba vo dolinata na Radika. (@.V., M.I.)

Popovci, srednovekovna crkva i nekropola. Isto~-no od seloto, vo neposrednata blizina pri obrabo-tuvaweto na nivite se otkrieni grobovi gradeni od kameni plo~i so orientacija istok-zapad. Spored tradicijata, ovde postoela i mala crkva na {to upatuva i toponimot. (@.V., M.I)

21. @U@WE

Pat, srednovekovna nekropola. Isto~no od seloto, vo neposrednata blizina na manastirskata crkva se gledaat kameni plo~i i krstovi od bigor koi uka-ùvaat na pomala nekropola. (@.V., M.I.)

22. ZDUWE

Golemo Gradi{te, gradi{te od docnoanti~koto vreme i sredniot vek. Na 1 km severno od seloto, na visok rid so zaramneto plato se gledaat gramadi od kr{en kamen, a delumno i temeli od odbranben bedem. Povr{inata na gradi{teto ima pre~nik od 130 m. Dolnata zona na lokalitetot e poznata pod imeto Malo Gradi{te i pretstavuva sostaven del na fortifikacijata. Gradi{teto ima izvonredno dobra strategiska polo`ba za obezbeduvawe na krajnata jugozapadna periferija na Gorni Polog. Aleksova B., 1959, 230-231. (@.V., M.I.)

L’goi, nekropola od docnoanti~koto vreme. Na is-to~niot del od seloto, pri izgradbata na stanbena-ta ku}a na Bajrami Asan e uni{ten del od nekro-pola so grobovi gradeni od dobro obraboteni plo-~i od bigor ‡ tip cista. (@.V., M.I.)

Rudina, naselba od docnoanti~koto vreme. Na oko-lu 2 km od seloto, vo neposrednata blizina na ~e{-mata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i mnogu gradeèn materijal od pomala ridska naselba. (@.V., M.I.)

23. ZUBOVCE

Pandilova Tumba ‡ Podlak, naselba od neolitsko-to vreme. Na okolu 4 km od leviot breg na Vardar i isto tolku jugoisto~no od seloto, dlaboko vo pole-to, vo mo~uri{niot del ima tumba so povr{ina od okolu 90 m vo pre~nik i visina od 2,5 m. Ovde se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, ku}en lepe`, kremeni i kameni orudija. (@.V., M.I.)

Piligrinci, srednovekovna naselba. Na okolu 2,5 km isto~no od seloto, na mala viso~inka ‡ tumba se gledaat gramadi od kr{en kamen, a spored kaùva-weto na me{tanite, tuka bilo staroto selo Pili-grinci (Zubovce). Trifunoski J., 1949, 160. (@.V., M.I.)

Sv. Marija, srednovekovna nekropola. Na severois-to~nata periferija na seloto i severoisto~no od crkvata se gledaat kameni plo~i od grobni kon-strukcii so orientacija istok-zapad. (@.V., M.I.)

Fi}urovci, srednovekovna nekropola. Na ju`nata periferija na seloto, vo neposrednata blizina na ku}ata na Risto Trifunovski, vo maaloto Fi}urov-ci se otkrieni kameni plo~i od grobni konstruk-cii so orientacija istok-zapad. (@.V., M.I.)

24. JANÊ

Pesogorica, srednovekovna naselba. Na 5 km jugois-to~no od seloto, na padinite na Bistra se gledaat gramadi od gradeèn kamen i pokrivni }eramidi. Spored kaùvaweto na me{tanite, na ovoj lokalitet bilo staroto selo Jan~e. (@.V., M.I.)

Sv. Ilija, srednovekovna nekropola. Na okolu 500 m jugoisto~no od seloto se gledaat kameni plo~i od grobni konstrukcii so orientacija istok-zapad. (@.V., M.I.)

Sv. Petar, srednovekovna crkva i nekropola. Na okolu 3 km jugoisto~no od seloto se gleda gramada od kr{en kamen, a vo neposrednata blizina ima ka-meni plo~i od grobni konstrukcii so orientacija istok-zapad. Vo 1967 godina e otkopan eden grob bez grobni prilozi. (@.V., M.I.)

VIII. GOSTIVAR 121

25. KALI[TE

Memski Grobi{ta, srednovekovna nekropola. Vo 1951 godina, pri izgradbata na u~ili{teto se otkrieni i uni{teni pove}e grobovi gradeni od kameni plo~i ‡ tip cista. (@.V., M.I.)

Orman, rudarska naselba i topilnica od docnoan-ti~koto vreme. Na okolu 3 km zapadno od seloto, od desnata strana na porojnicata Mazdra~a, na pomala povr{ina se sre}avaat ostatoci od zgura od topena èlezna ruda i mnogu gradeèn materijal. (@.V., M.I.)

Sokolec, utvrdena naselba od èleznoto i docno-anti~koto vreme. Na okolu 1 km jugozapadno od seloto, na {iroko plato so pad kon istok, vo nepos-rednata blizina na edna golema karpa se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i gradeèn materijal. Mikul~i} I., 1970, 85. (@.V., M.I.)

Stojanov Kamen, srednovekovna crkva i nekropola. Na ju`nata periferija na seloto se sre}avaat gra-madi od kr{en kamen, a vo neposrednata blizina i golemi kameni plo~i od grobni konstrukcii. (@.V., M.I.)

Crkva, srednovekovna crkva i nekropola. Pri iz-gradbata na selskoto u~ili{te se otkrieni ostato-ci ‡ temeli od pomala ednokorabna crkva i grobo-vi gradeni od kameni plo~i so orientacija istok-zapad. (@.V., M.I.)

26. KRAKORNICA

Crkvi{te, srednovekovna nekropola. Na okolu 500 m ju`no od seloto se sre}avaat kameni plo~i i krs-tovi od bigor koi ukaùvaat na pomala nekropola. (@.V., M.I.)

27. KUNOVO

Brkiwo, srednovekovna naselba. Se nao|a na sino-rot pome|u atarite na selata Kunovo i Srbinovo. Na nekolku pomali terasi se sre}avaat gramadi od kr{en kamen, pokrivni }eramidi i drug naselbin-ski materijal. Trifunoski J., 1949, 159. (@.V., M.I.)

28. LAZAROPOLE

Glavino Selo, srednovekovna naselba i nekropola. Na okolu 4 km severozapadno od seloto se nao|aat temeli od objekti i gramadi od kr{en kamen, pok-rivni }eramidi i golemi kameni plo~i od grobni konstrukcii so orientacija istok-zapad. (@.V., M.I.)

Javorska Voda, naselba od èleznoto vreme i sred-novekovna nekropola. Na okolu 4 km jugozapadno od seloto, vo nivata na Doli~ovci, koja e vo nepos-rednata blizina na izvorot na t.n. ma{ka lekovita voda, u{te vo 1952 godina so strmeweto za lozja bile otkrieni 60 groba gradeni od kameni plo~i ‡ tip cista, postaveni vo pravec istok-zapad. Istata godina Arheolo{kiot muzej na Makedonija izvr{il za{titno iskopuvawe. Denes na povr{i-nata se nao|aat fragmenti od kerami~ki sadovi i ostatoci od ku}en lepe`. Naodite se deponirani vo Muzejot na Makedonija. Aleksova B., 1959b. (@.V., M.I.)

Jama ‡ Kula, srednovekovna fortifikacija. Na okolu 5 km zapadno od seloto, na visok rid so domi-nantna polo`ba se nao|aat gramadi od kr{en kamen {to ukaùvaat na pomala fortifikaciska edinica ‡ kula. (@.V., M.I.)

Kaptaà, srednovekovna nekropola. Na zapadniot rab na seloto, vo neposrednata blizina na kaptaà-ta so grade`nite raboti se otkrieni i uni{teni pove}e grobovi gradeni od kameni plo~i i so orientacija istok-zapad. (@.V., M.I.) Orali{te, srednovekovna nekropola. Vo 1950 godi-na, pri izgradbata na kambanarijata i vodovodot vo dvorot na crkvata Sv. \or|i bile otkrieni grobovi gradeni od kameni plo~i ‡ tip cista, so orienta-cija istok-zapad. (@.V., M.I.)

29. LAKAVICA

Mali Grobi{ta, srednovekovna nekropola. So iz-gradbata na patot, na severoisto~niot rab na selo-to e zafaten del od nekropola od koja vo profili-te se gledaat grobni konstrukcii od kameni plo~i postaveni vo pravec istok-zapad. (@.V., M.I.)

30. LEUNOVO

Dolnomaalski grobi{ta, srednovekovna crkva. Na okolu 2 km zapadno od seloto, vo neposrednata bli-zina na selskite grobi{ta se gledaat temeli od objekt graden so kr{en kamen i varov malter, so orientacija istok-zapad, {to upatuva na ednoko-rabna crkva. (@.V., M.I.)

\onovica, srednovekovna naselba. Se nao|a na oko-lu 4 km severozapadno od seloto, nad bregot na Mavrovsko Ezero, vo ogradenata za{titena zona na nacionalniot park „Mavrovo“ . Ovde se gledaat gra-madi od kr{en kamen, a spored kaùvaweto na me{tanite, lokalitetot go smetaat za mesto na staroto selo. (@.V., M.I.)

Suv Dol, srednovekovna crkva i nekropola. Na okolu 500 m severoisto~no od seloto, vedna{ nad ezeroto i od levata strana na patot za Gostivar se gledaat temeli od mala ednokorabna crkva yidana

VIII. GOSTIVAR 122

od kr{en kamen i varov malter. Vo neposrednata blizina ima golemi kameni plo~i od grobni kon-strukcii. (@.V., M.I.)

31. LOMNICA

Pravoslavni Grobi{ta, nekropola od docniot sre-den vek. Na zaramneta viso~inka {to leì na is-to~niot rab na seloto se gledaat kameni plo~i od grobni konstrukcii so orientacija istok-zapad. (@.V., M.I.)

32. MAVROVO

Sv. Nikola, nekropola od docniot sreden vek. Vo neposrednata blizina na selskata crkva posvetena na sv. Nikola, vedna{ pod patot se gledaat kameni plo~i od grobovi i arhai~ni krstovi od bigor. (@.V., M.I.)

[arkoski Rid, srednovekovna crkva i nekropola. Na jugozapadniot rab na seloto, pri izgradbata na hotelot „Bistra“ vo 1973 godina e uni{tena poli-konhalna crkva i nekropola so grobovi gradeni od kameni plo~i ‡ tip cista. (@.V., M.I.)

33. MITROJ KRSTI

Grn~are, srednovekovna naselba. Na okolu 500 m ju-gozapadno od seloto, nad stariot pat Gostivar -Ki-~evo se gledaat gramadi od kr{en kamen i drug gradeèn materijal. Predanieto kaj me{tanite ka-ùva za lokacija na staroto selo. Trifunoski J., 1949, 158. (@.V., M.I.)

34. NEGOTINO

Pod Jazot, naselba od rimskoto vreme. Se nao|a na okolu 1 km jugoisto~no od seloto, vo katastarskata parcela br. 977, sopstvenost na Arifi Abiba. Na povr{inata se gledaat gramadi od kr{en kamen i tuli, a se sre}avaat i fragmenti od kerami~ki sa-dovi i pitosi. (@.V., M.I.)

Selo ‡ Crkva, srednovekovna nekropola. Kaj gor-niot dobrodolski pat, pri izgradbata na privatni stanbeni objekti se otkrieni grobovi gradeni od kameni plo~i koi imaat orientacija istok-zapad. Nekropolata e uni{tena vo golema mera. (@.V., M.I.)

Sred selo, naselba od docnoanti~koto vreme. Vo neposrednata blizina na selskoto u~ili{te se ot-krieni pitosi, a po povr{inata ima fragmenti od kerami~ki sadovi i mnogu gradeèn materijal. Mikul~i} I., 1970, 73. (@.V., M.I.)

Hristijanski Grobi{ta, srednovekovna nekropola. Pri izgradbata na fudbalskoto igrali{te, koe se nao|a 500 m zapadno nad seloto, levo od patot za seloto Kali{te se otkrieni i delumno uni{teni

grobovi gradeni od kameni plo~i so orientacija istok-zapad. (@.V., M.I.)

35. NOVACI

Crkva Sv. Nikola, srednovekovna crkva i nekro-pola. Na isto~nata strana na seloto se nao|aat urnatini od ednokorabna crkva posvetena na sv. Nikola, od XVI vek. Pred Vtorata svetska vojna od nea se izvadeni originalni freski i preneseni vo toga{niot crkoven muzej vo Skopje, a denes vo Muzejot na Makedonija. Okolu crkvata se gledaat grobovi od kameni plo~i postaveni vo pravec istok-zapad. Radoj~i¢ S., 1941, 67; Aleksova B., 1959, 231. (@.V., M.I.)

36. NOVO SELO

Krst, docnosrednovekovna crkva i nekropola. Na okolu 500 m pred vlezot vo seloto od pravecot na Ki~evo se gledaat temeli od mala ednokorabna crk-va, a vo neposrednata blizina ima monumentalen krst od bigor so vdlabena mala ni{a na ednata strana. (@.V., M.I.)

Sv. \or|ija, docnosrednovekovna crkva. Na okolu 1 km isto~no od seloto pred 50-tina godini e po-dignata crkvata Sv. \or|ija, i toa vrz temeli od postara crkva, na {to upatuva isfrleniot {ut {to se nao|a vo neposrednata blizina. (@.V., M.I.)

Sv. Petka, docnosrednovekovna crkva i nekropola. Na okolu 1 km zapadno od seloto se gleda gramada od gradeèn materijal (kr{en kamen i pokrivni }eramidi), a vo neposrednata blizina kameni plo-~i od grobni konstrukcii. (@.V., M.I.)

37. PADALI[TE

Veternik, tumul od èleznoto vreme. Severois-to~no od seloto, do granicata so sinorot na seloto @elezna Reka, na srtot Veternik ima mala viso-~inka {to potsetuva na tumul od èleznoto vreme. Mikul~i} I., 1970, 77; Mikul~i} I., TIR, 96. (@.V., M.I.)

38. PO@ARANE

Katrawe, srednovekovna naselba, crkva i nekropo-la. Na okolu 1 km severno od seloto, na edna blaga padina se gledaat gramadi od kr{en kamen i pok-rivni }eramidi. Naselbata se nao|a neposredno do izvorot. Na severniot rab na lokalitetot ima gramada od kr{en kamen i temeli od ednokorabna crkva, a sosema blizu do nea se sre}avaat golemi kameni plo~i od grobni konstrukcii. Lokalnoto

VIII. GOSTIVAR 123

predanie kaùva za postoewe na crkvi~e so ime Sv. Spas. Trifunoski J., 1949, 161. (@.V., M.I.)

Careva ê{ma ‡ Juri{ki Grobi{ta, docnosredno-vekovna nekropola. Na okolu 5 km zapadno od selo-to, na malo zaramneto plato se sre}avaat kameni plo~i od grobni konstrukcii ‡ tip cista. (@.V., M.I.)

39. PRISOJNICA

Gradi{te ‡ Kale, srednovekovna utvrdena naselba. Pome|u selata Prisojnica i Skudriwe, visoko nad rekata Radika i patot {to vodi za Debar, od levata strana na dolot Osoj, na izdolèno i zaramneto plato, koe blago se spu{ta kon istok, se gledaat gramadi od kr{en kamen, fragmenti od teguli, im-breksi, a sporadi~no se sre}avaat i fragmenti od kerami~ki sadovi i pitosi. Mikul~i} I., 1970, 86; Mikul~i} I., TIR , 116. (@.V., M.I.)

Na Crkov, srednovekovna crkva. Spored kaùvawe-to na me{tanite, selskata xamija e podignata vrz temeli od crkva, na {to ukaùva i toponimot. (@.V., M.I.)

Ogra|e, srednovekovna nekropola. Na 1 km ju`no od seloto, na blaga padina {to se spu{ta kon rekata Radika se sre}avaat kameni plo~i od grobni kons-trukcii so orientacija istok-zapad. (@.V., M.I.)

Urdobar, srednovekovna nekropola. Na ju`nata pe-riferija od seloto, na vakafsko mesto koe e blaga padina {to se spu{ta kon rekata Radika se gledaat kameni plo~i od grobni konstrukcii. (@.V., M.I.)

40. RAVEN

Kale ‡ Kaqa, utvrdena naselba i nekropola od docnoanti~koto vreme i srednovekovna nekropola. Na okolu 1 km zapadno od seloto, na visok rid so zaramneto plato se gledaat yidovi od bedemot na tvrdinata, gradeni od kr{en kamen i varov malter, debeli i do 2 m. Nadvore{niot pojas na tvrdinata e isto taka graden od kr{en kamen i varov malter, a debelinata na ovie yidovi e do 0,60 m. Vo podno`-jeto na tvrdinata, sprema Jelovi~ka Reka se ot-krieni tragi od naselba ‡ gradbi izveduvani od kr{en kamen i varov malter, a po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi. Najdeni se i pove}e moneti od Valentijan i Justi-nijan. Severozapadno od tvrdinata se otkrieni os-tatoci ‡ grobovi od docnoanti~ka nekropola, a nad nea, vo gornite sloevi, ima grobovi od slovenska nekropola koi se gradeni od kameni plo~i ‡ tip cista.

Deroko A., 1950, 198; Aleksova B., 1955; Aleksova B., 1959, 231; Mikul~i} I., TIR, 107. (B.A.)

41. RIBNICA

Grobi{ta od Konde, srednovekovna nekropola. Severno od seloto, pokraj patot za s. Nivi{ta se sre}avaat kameni plo~i od grobni konstrukcii so orientacija istok-zapad. (@.V., M.I.)

Crkva, srednovekovna crkva i nekropola. Jugois-to~no nad seloto, na mala padina se sre}avaat gra-madi od gradeèn materijal i pove}e kameni plo~i od grobni konstrukcii koi upatuvaat na postoewe na mala crkva i nekropola. Vo prilog na toa odi i samiot toponim. (@.V., M.I.)

42. ROSTU[A

Dobje, srednovekovna nekropola. Vo blizinata na crkvata vo gorniot del na seloto, vo 1966 godina, pri izgradbata na vodovodot, na dlabo~ina od oko-lu 1,40 m e otkrien detski grob graden od kameni plo~i. Pritoa se uni{teni pove}e grobovi od po-mala nekropola. (@.V., M.I.)

Manastir Sv. Jovan Bigorski, srednovekovna crk-va. Visoko nad leviot breg na rekata Radika, spro-ti selata Trebi{te i Velebrdo se nao|a manas-tirskiot kompleks Sv. Jovan Bigorski. Vrz osnova na istoriskite izvori, a osobeno so arheolo{kite iskopuvawa izvedeni vo tekot na 1982/83 godina od strana na Republi~kiot zavod za za{tita na spome-nicite na kulturata se konstatirani pove}e fazi na gradba. (@.V., M.I.)

Sv. Bogorodica, srednovekovna crkva i nekropola. Vo sredi{niot del na seloto, pri izgradba na stan-beni ku}i i nivelirawe na terenot, na pove}e nav-rati se otkrivani grobovi gradeni od kameni plo-~i ‡ tip cista. Isto taka, otkrieni se i temeli od manastirska crkva posvetena na sv. Bogorodica. Crkvata po doa|aweto na Turcite bila pretvorena vo xamija koja, vo 1912 godina, srpskite vlasti ja sru{ile. Vo 1984 godina, pri izgradbata na ku}ata, Angele Eftimovski otkril grob od kameni plo~i vo koj imalo bronzen prsten so staklena pasta so crvena boja. (@.V., M.I.)

43. SENOKOS

Senokoska Crkva, srednovekovna crkva i nekropo-la. Na severnata periferija na seloto, vedna{ nad patot za seloto Gradec se gledaat kameni plo~i od grobni konstrukcii so orientacija istok-zapad, a vo neposrednata blizina gramada od kr{en kamen i temeli od pomal sakralen objekt. (@.V., M.I.)

VIII. GOSTIVAR 124

44. SIMNICA

Kaj Crkvata, srednovekovna crkva i nekropola. Vo neposrednata blizina na èlezni~kata stanica od starata trasa na maliot kolosek se gleda gramada od gradeèn materijal, a vo neposrednata blizina i kameni plo~i od grobni konstrukcii. Toponimot upatuva na postoewe na srednovekovna crkva. (@.V., M.I.)

Manastir, srednovekovna crkva i nekropola. Na okolu 1 km severozapadno od seloto, na mestoto na manastirot urnat vo Vtorata svetska vojna se nao-|al postar manastir i nekropola na koja upatuvaat otkrienite kameni plo~i od grobni konstrukcii so orientacija istok-zapad. (@.V., M.I.)

45. SRBINOVO

Anovi, srednovekovna crkva i nekropola. Na okolu 4 km jugozapadno od seloto, vo neposrednata bli-zina na fudbalskoto igrali{te, na sinorot so se-loto Padali{te se gledaat temeli od objekt graden od kr{en kamen vo suvoyidica, a vo neposrednata blizina i golemi kameni plo~i od grobni kon-strukcii so orientacija istok-zapad. (@.V., M.I.)

Balovsko maalo ‡ Crkvi~e, docnoanti~ka nekro-pola. Na jugoisto~niot del od seloto, vo dvorot na Saidi Said, vo 1984 godina na dlabo~ina od 1,5 m e otkrien grob graden od teguli na dve vodi. I vo okolnite dvorovi pri pogolemi zemjeni raboti se nao|ani grobovi. (@.V., M.I.)

Yvezdino Kale, utvrdena naselba od rimskoto i docnoanti~koto vreme. Mikul~i} I., TIR , 118; Mikul~i} I., 1970, 85. (D.G.)

Samokov, srednovekovna rudarska naselba. Na 3,3 km zapadno od seloto, vo neposrednata blizina na utokata na Padali{ka vo Srbinovska Reka, vo pod-

no`jeto na \onovi~ko Kale se sre}ava zgura od to-pena èlezna ruda, kako i gramadi od kr{en kamen, pokrivni }eramidi i ostatoci od intenzivna obra-botka na èlezna ruda. Toponimot upatuva na ko-va~nica. Trifunoski J., 1967, 153; Mikul~i} I., TIR, 118. (@.V., M.I.)

Crkva ‡ Brewevo, srednovekovna crkva i nekropo-la. Na okolu 4 km severno od seloto, se gleda gra-mada od kr{en kamen, a vo neposrednata blizina i golemi kameni plo~i od grobni konstrukcii so orientacija istok-zapad. (@.V., M.I.)

46. SRETKOVO

Jela, srednovekovna naselba i nekropola. Na okolu 1,5 km jugoisto~no od seloto, na blaga padina se gledaat gramadi od kr{en kamen i pokrivni }era-midi. Vo neposrednata blizina se otkrieni i ka-meni plo~i od grobni konstrukcii so orientacija istok-zapad. Trifunoski J., 1949a, 203. (@.V., M.I.)

Krstovi, srednovekovna nekropola. Na 4,5 km is-to~no od seloto se gledaat kameni plo~i od grobni konstrukcii so orientacija istok-zapad. (@.V., M.I.)

Rexov Grob, srednovekovna fortifikacija. Na okolu 2 km zapadno od seloto, vo neposrednata bli-zina na preminot Straà, na visok rid so domi-nantna mestopolo`ba se gledaat gramadi od grade-èn kamen {to ñ pripa|aat na mala fortifikacija {to go obezbeduvala planinskiot premin kon ki~evskiot bazen. (@.V., M.I.)

Sotka, srednovekovna nekropola. Vo neposrednata blizina na èlezni~kata stanica od porane{nata pruga za Ki~evo se gledaat kameni plo~i od grobni konstrukcii so orientacija istok-zapad. (@.V., M.I.)

VIII. GOSTIVAR 125

Yvezdeno Kale, s. Srbinovo. ‡ Naselba od rimskoto i docnoanti~koto vreme (V.L.)

47. SU[ICA

Rusino, srednovekovna crkva i nekropola. Na sino-rot na atarite na selata Su{ica i Simnica, pokraj patot Gostivar-selo Cerovo, na golema zaramneta povr{ina se gledaat gramadi od gradeèn kamen, a vo neposrednata blizina na izvorot i kameni plo-~i od grobni konstrukcii so orientacija istok-za-pad. Trifunoski J., 1949, 158. (@.V., M.I.)

48. TANU[E

Crkva, srednovekovna crkva. Na okolu 500 m sever-no od seloto se gleda gramada od kr{en kamen i osnova od mala ednokorabna crkva. Lokalnata tra-dicija i samiot toponim upatuvaat na postoewe na sakralen objekt. (@.V., M.I.)

49. TOPLICA

Kalipole, srednovekovna nekropola. Na 1 km seve-rozapadno od seloto se sre}avaat kameni plo~i od grobni konstrukcii so orientacija istok-zapad. (@.V., M.I.)

50. TRESONÊ

Kadievci, srednovekovna nekropola. Vo dolniot del od maaloto Kadievci, od desnata strana na Tresone~ka Reka, pri izgradbata na individualni stanbeni objekti se otkrieni grobovi gradeni od kameni plo~i ‡ tip cista, so orientacija istok -zapad. (S.S.)

Petreva Livada, srednovekovna nekropola. Na oko-lu 500 m zapadno od maaloto Lekovci pri izgrad-bata na patot za seloto Lazaropole se otkrieni grobovi gradeni od kameni plo~i ‡ tip cista. Vo eden od grobovite e najdena bronzena toka. (S.S.)

Rimski Grobi{ta, nekropola od sredniot vek. Na 200 m zapadno od maaloto Pe{kovci, na mala iz-dolèna tumba so pravec sever-jug, spored kaù-vaweto na me{tanite, imalo grobovi. (S.S.)

51. TRNOVO

Pekli{te, srednovekovna naselba i nekropola. Na okolu 3 km severoisto~no od seloto se gledaat gramadi od kr{en kamen i golemi kameni plo~i od grobni konstrukcii. Trifunoski J., 1949, 159. (@.V., M.I.)

VIII. GOSTIVAR 126

52. TUMÊVI[TE

Dolni Ogra|e, mala naselba od rimskoto vreme. Mikul~i} I., TIR, 128; Mikul~i} I., 1970, 83. (D.G.)

Manastiri{te, mal vikus od docnoanti~koto vreme i starohristijanska crkva. Mikul~i} I., TIR , 128; Mikul~i} I., 1970, 83. (D.G.)

53. FORINO

Glaica, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 2 km severozapadno od seloto, na desniot breg na Var-dar, na povr{ina od okolu 150 x 100 m se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, teguli i mnogubroen gradeèn materijal. (@.V., M.I.)

Kaldrma, srednovekovna naselba. Se nao|a na za-padnata periferija na seloto. Vo neposrednata blizina na izvorot, po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i pokrivni }era-midi. (@.V., M.I.)

Leska, srednovekovna naselba. Na okolu 1 km sever-no od seloto i okolu 200 m levo od patot za seloto êgrane. Vo neposrednata blizina na novoto u~i-li{te, vo nivata na Emini Sadi, na povr{ina od 150 x 100 m se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, teguli i kr{en kamen. (@.V., M.I.)

Rudina, naselba i nekropola od docnoanti~koto vreme. Na jugoisto~nata periferija na seloto, vo dvorot na staroto u~ili{te i naokolu se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, teguli, imbreksi i mnogu kr{en kamen. Vo 1978 godina, pri pos-tavuvaweto na vodovod se otkrieni grobovi. Mikul~i} I., 1970, 82; Mikul~i} I., TIR , 54. (@.V., M.I.)

Seli{te, srednovekovna naselba. Vo zapadniot del na seloto, pri izgradbata na novi stanbeni objekti se otkrieni temeli od pove}e objekti gradeni od kr{en kamen i varov malter. (@.V., M.I.)

Tome Brez ‡ Tumba, nekropola ‡ tumuli od èlez-noto vreme. Na jugozapadnata periferija na seloto, na padinite na Suva Gora, na patot Gostivar -selo Forino, na mala visoramnina se zabeleùvaat po-ve}e mali tumuli indicirani so sitni kamewa. Grbi¢ M., 1954, 111; Mikul~i} I., 1970, 77. (@.V., M.I.)

54. CEROVO

Biljanovo Crkvi~e, srednovekovna nekropola. Na 500 m ju`no od seloto se otkrieni kameni plo~i od grobni konstrukcii so orientacija istok-zapad, kako i krstovi od bigor. (@.V., M.I.)

Grobi{ta, srednovekovna nekropola. Na okolu 500 m zapadno od Gorno maalo se gledaat kameni plo~i od grobni konstrukcii i krstovi od bigor. (@.V., M.I.)

Krst, srednovekovna nekropola. Na 1,5 km seve-rozapadno od seloto, nad patot Gostivar-Ki~evo se gledaat kameni plo~i od grobni konstrukcii so orientacija istok-zapad i golem krst od bigor. (@.V., M.I.)

Lipa, srednovekovna naselba i nekropola. Na 1,5 km severozapadno od seloto, vo nivata na Slave Vasi-levski se gledaat gramadi od kr{en kamen i po-krivni }eramidi, a pri obrabotuvaweto na zemjata bile otkrieni i grobovi gradeni od kameni plo~i. (@.V., M.I.)

55. ÂJLE

Vetva Crkva, srednovekovna crkva i nekropola. Na okolu 2 km severozapadno od seloto, vo podno`jeto na lokalitetot Gradi{te, vo neposrednata blizina na kamenolomot, od ju`nata strana se gledaat yido-vi od urnata crkva, a okolu nea kameni plo~i od grobni konstrukcii. (@.V., M.I.)

Gradi{te ‡ Kaqa, utvrdena naselba od èleznoto i docnoanti~koto vreme. Na okolu 2,5 km jugoisto~no od seloto, na dominanten rid od padinite na Suva Gora, na izdolèno plato {to zafa}a povr{ina od 120 x 70 m se gleda pribli`no elipsovidnata forma na trasata na bedemot. Po povr{inata na gradi{teto se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i mnogu gradeèn materijal. Se nayiraat i ostatoci od cisterna na severoisto~ni-ot del od lokalitetot. Fortifikacijata ima oso-beno zna~ewe za za{titata na komunikacijata Gos-tivar-Ki~evo. Mikul~i} I., 1970, 86. (@.V., M.I.)

Jurija ‡ Rudina, srednovekovna naselba. Vo nepos-rednata blizina na crkvata i nekropolata, od ju`-nata strana, na pogolemo koso plato so pad kon zapad sporadi~no se sre}avaat fragmenti od kera-mi~ki sadovi, pokrivni }eramidi i drug gradeèn materijal. (@.V., M.I.)

56. ÊGRANE

Sumurde{, srednovekovna naselba. Na okolu 4 km severoisto~no od seloto, na padinite na Suva Gora se gledaat gramadi od gradeèn materijal ‡ kamen, pokrivni }eramidi, a ima i bunar. (@.V., M.I.)

VIII. GOSTIVAR 127

IX . DEBAR

1. Bajramovci.............................................................. 127 2. Balanci ................................................................... 127 3. Bani{te .................................................................. 127 4. Bre{tani ................................................................ 127 5. Bro{tica ................................................................ 127 6. Golem Papradnik .................................................. 128 7. Gorenci ................................................................... 128 8. Gorno Kosovrasti ................................................. 128 9. Debar ........................................................................ 128 10. Dolno Kosovrasti ................................................. 129 11. Elevci ..................................................................... 129 12. @itineni ................................................................ 129 13. Koxaxik ................................................................... 129 14. Krivci ..................................................................... 130 15. Mal Papradnik ...................................................... 130 16. Mogor~e ................................................................... 130 17. Osoj........................................................................... 131 18. Oti{ani .................................................................. 131 19. Pare{i .................................................................... 131 20. Raj~ica ..................................................................... 131 21. Seloku}i ................................................................. 131 22. Spas .......................................................................... 132 23. Hame ......................................................................... 132 24. Xepi{te .................................................................. 132

1. BAJRAMOVCI

Varvarica, srednovekovna crkva. Se nao|a na okolu 1,5 km jugozapadno od seloto, desno od patot za gra-nicata so Albanija. Na Klobu{ki pat, spored tra-dicijata, se nao|al sakralen objekt. Denes na ova mesto se gledaat gramadi od gradeèn kamen i va-rov malter. (M.I.)

Crkov, srednovekovna crkva i nekropola. Na 1 km isto~no od seloto se sre}avaat gramadi od kamewa i varov malter. Vo neposrednata blizina se gle-daat monolitni kameni plo~i od grobni konstruk-cii. (@.V., M.I.)

2. BALANCI

Crkva, srednovekovna nekropola. Na jugoisto~niot del od seloto, vedna{ od desnata strana na patot za seloto Golem Papradnik se sre}avaat kameni plo~i od grobni konstrukcii. (@.V., M.I.)

3. BANI[TE

Arbanovci, srednovekovna nekropola. Na stotina metri zapadno od seloto, na edna blaga padina se sre}avaat grubo obraboteni kameni plo~i od grob-

ni konstrukcii. Grobovite se od tipot cista, so orientacija istok-zapad. (@.V., M.I.)

Krasta, srednovekovna crkva i nekropola. Na pa-tot pome|u seloto Brajkovci i maaloto Centar se gledaat urnatini od mala crkva i okolu niv grobo-vi gradeni od kameni plo~i. (M.I.)

Rov, srednovekovna nekropola. Vo neposrednata blizina na seloto, na leviot breg na Bani{ka Re-ka, blizu do Borisova vodenica, vo nivata na Osman Le{i se otkrieni grobovi so konstrukcii od ka-meni plo~i ‡ tip cista. (@.V., M.I.)

4. BRE[TANI

Vlai ‡ Lai, srednovekovna naselba i nekropola. Na okolu 2 km severozapadno od seloto, na desniot breg na Bre{tanska Reka, vo nivata na Mefail Ajda se zabeleùvaat fragmenti od kerami~ki sa-dovi, }eramidi, tuli, a spored kaùvaweto na sop-stvenikot, pri oraweto naiduval na temeli od ob-jekti yidani od kamen i varov malter. Na okolu 250 m isto~no ima kameni plo~i od grobni konstruk-cii. (@.V., M.I.)

Dolno Poli~e, naselba od docnoanti~koto vreme. Leì na desniot breg na Bre{tanska Reka, oddale-~ena okolu 1 km isto~no od seloto. Pri obrabotu-vaweto na nivite me{tanite naiduvale na temeli od objekti. Po povr{inata ima fragmenti od kera-mi~ki sadovi, pitosi, imbreksi, teguli i mnogu gradeèn materijal. (@.V., M.I.)

Ma{atlak, srednovekovna nekropola. Vo centarot na seloto se gledaat ostatoci od grobovi so kon-strukcii od kameni plo~i, postaveni vo pravec istok-zapad. (@.V., M.I.)

Poli~e ‡ Tumka, srednovekovna crkva i nekropola. Na 1,5 km jugozapadno od seloto, na desniot breg na Bre{tanska Reka se nao|a gramada od kr{en kamen, a okolu nea grobovi so konstrukcii od kameni plo~i. (M.I.)

5. BRO[TICA

Stara Ku}a, srednovekovna naselba. Vo selskite utrini {to se nao|aat na okolu 1 km kraj patot {to vodi za Debar, od negovata desna strana na povr{i-nata se sre}avaat gramadi od gradeèn materijal (kr{en kamen, tuli, }eramidi). (@.V., M.I.)

Crkvi{te, srednovekovna crkva i nekropola. Na okolu 1 km severno od seloto se sre}avaat gramadi od kr{en kamen i delumno obraboten kamen. Isto taka, na povr{inata se ocrtuvaat delovi od apsi-dalniot i severniot yid na pomala crkvi~ka. Okolu prostorot na crkvata se gledaat grubo obraboteni

VIII. GOSTIVAR 128

monolitni kameni plo~i od grobovi, postaveni vo pravec istok-zapad. (@.V., M.I.)

6. GOLEM PAPRADNIK

Vapavska Krasta, utvrdena naselba od docnoanti~-koto vreme. Na viso~inka {to dominira nad plato-to na @upa se gledaat ostatoci od fortifikacija koja go {titela patot {to vodel za Koxaxisko Ka-le. Vo 1980 godina, pri izgradbata na patot @upa-Koxaxik, vo podno`jeto na Vapavska Krasta e ot-krien del od mozai~en pod so geometriski motivi, izveden vo opus tessalatum. (@.V., M.I.)

Vap~ica, srednovekovna nekropola. Na okolu 3 km jugozapadno od seloto, vedna{ do bregot na hidro-akumulacijata [piqe se gledaat monolitni plo~i od grobni konstrukcii so orientacija istok-zapad. Lokalitetot povremeno se poplavuva od ezerskite vodi. (@.V., M.I.)

Sv. Petka, srednovekovna crkva. Na okolu 300 m od levata strana na patot za Debar se gleda gramada od gradeèn materijal (kamen, tuli i pokrivni }e-ramidi), a se zabeleùvaat i temeli od mala edno-korabna crkva. (@.V., M.I.)

Crkvi~ka, srednovekovna crkva i nekropola. Na desniot breg na Crn Drim i na okolu 100 m od mos-tot {to vodel kon seloto, so za{titnite sonda`ni iskopuvawa vo 1968 godina e otkriena mala crkva i nekropola okolu nea. Denes lokalitetot e potopen so vodite na hidrosistemot [piqe. (@.V., M.I.)

7. GORENCI

Na Crkov, naselba i nekropola od helenisti~koto vreme. Na jugozapadniot rab na seloto i na okolu 100 m severoisto~no od crkvata, vo nivite na Bla-è Stra{evski, Boge Ristevski i \ore Ivanovski po povr{inata se nao|aat fragmenti od kerami~ki sadovi. Kaj Blaè Stra{evski ima sad od pe~ena zemja i eden no` (bode`) kako grobni naodi izva-deni od grob pri obrabotuvaweto na zemjata. (@.V., M.I.)

8. GORNO KOSOVRASTI

Na Crkov, srednovekovna nekropola. Na jugoisto~-niot rab na seloto, od desnata strana na patot {to vodi za seloto se gledaat grubo obraboteni pokriv-ni plo~i od grobni konstrukcii ‡ tip cista. (@.V., M.I.)

Kale, utvrduvawe od docnoanti~koto vreme. Mikul~i} I ., TIR, 73; Mikul~i} I., 1970. (D.G.)

9. DEBAR

Gorno Udovo, naselba od èleznoto vreme i sredni-ot vek. Na 2 km isto~no od gradot, pod nekoga{niot pat Debar-Skopje, na blaga padina {to se spu{ta kon rekata Radika se nao|ale golem broj fragmenti od kerami~ki sadovi. Denes lokalitetot e potopen so vodite na hidrosistemot [piqe. Mikul~i} I., 1970; Mikul~i} I., TIR , 73; Bitrakova Grozdanova V., 1980a, 198-199. (@.V., M.I.)

Ku}ata na Kaplan Arifi, osamen naod od rimskoto vreme. Vo 1952 godina, pri izgradbata na stanbeni-ot objekt na ul. „Bajram Selimi“ , Kapan Arifi prona{ol mermerna bista so prirodna golemina. Bistata e na ugleden rimski gra|anin preku ~ii ramewa ima nametka {to preminuva na gradite na levata strana. O~ite se plitko izrezbani, ro`ni-cata e kru`no ozna~ena so izdlabena zenica; kosata e nazna~ena so plitki ubodi, a bradata so kusi za-seci. êloto e nisko i zbr~kano. Datirana e vo III vek. Bistata se ~uva vo Zavodot i muzej vo Ohrid. Bitrakova Grozdanova V., 1980a, 200-201. (@.V., M.I.)

Debar. ‡ Bista na rimski gra|anin, III vek

Ku}ata na Karpuzi Muhamed, depo na srednove-kovni moneti. K. Muhamed, u~itel od Debar, pri iz-gradbata na svojata ku}a otkril pove}e veneci-

VIII. GOSTIVAR 129

janski moneti od XI vek. Monetite se ~uvaat kaj K. Muhamed. (@.V., M.I.)

Ski ‡ Gorno Udovo, naselba i nekropola od rim-skoto vreme. Se nao|a na okolu 2 km isto~no od gra-dot, pod nekoga{niot pat Debar-Skopje, na padina {to se spu{ta kon rekata Radika. Na imotot na ma-nastirot Sv. Jovan Bigorski bile otkrieni temeli od objekti gradeni od kamen i varov malter, kako i pove}e pitosi. Vo neposrednata blizina se otkopani i grobovi od teguli ‡ tip „na dve vodi“ . Denes lokalitetot e potopen so vodite od hidroa-kumulacijata [piqe. Lisi~ar P., 1954; Bitrakova Grozdanova V., 1980a, 199. (@.V., M.I.)

Stojanica, srednovekovna crkva i nekropola. Na severnata periferija na gradot, na ridot {to se izdiga nad gipsarnicata se gledaat urnatini od crkva, a vo neposrednata blizina ima grobovi gra-deni od kameni plo~i. (M.I.)

Suva ê{ma ‡ Nova gipsarnica, srednovekovna nek-ropola. Vo 1941-1944 godina rabotnicite na pret-prijatieto „Rasadnik“ pri obrabotuvaweto na zem-jata otkrile pove}e grobovi. Spored kaùvaweto na eden od u~esnicite vo tie raboti, grobovite bi-le gradeni od kameni plo~i ‡ tip cista, i vo niv nao|ale prsteni i bakarni pari. Vo ponovo vreme, pri izgradbata na vlezot za gipsarnicata, isto ta-ka bile otkrieni i uni{teni grobovi gradeni od kameni plo~i. (M.I.)

Fabrika za tepisi „ Novost“ , srednovekovna crkva i nekropola. Pri kopaweto na zemja za pro{iru-vawe na fabrikata za tepisi se otkrieni grobovi od tipot cista. Vo neposrednata blizina, nad nova-ta fabrika za gips i fabrikata za tepisi se gleda-at urnatini od mala ednokorabna crkva. (@.V., M.I.)

10. DOLNO KOSOVRASTI

Elica, srednovekovna crkva i nekropola. Vo samo-to selo, na okolu 100 m od desniot breg na rekata Radika delumno se zabeleùvaat temeli od edno-korabna crkva okolu koja ima grobovi gradeni od kameni plo~i ‡ tip cista. (@.V., M.I.)

Zagradi{ta ‡ Na Klak, srednovekovna tvrdina. Se nao|a jugozapadno od seloto, vo podno`jeto na pla-ninata Kr~in, na viso~inka so nepravilna kvadrat-na osnova, koja ima izvonreden pogled kon dolinata na Radika i patot {to minuva pokraj nea. Na povr{inata se sre}avaat pokrivni }eramidi, tuli i mnogu kr{en kamen. Namesta se zabeleùvaat te-meli od objekti. (@.V., M.I.)

Star Pat, srednovekoven pat. Severno od seloto se nao|aat ostatoci od star pat {to vodi kon seloto

Skudriwe. Probien e vo varoviti karpi i nema konstrukcija. (@.V., M.I.)

11. ELEVCI

Beàn, srednovekovna naselba. Vo reonot na selo-to se gledaat gramadi od kr{en kamen i pokrivni }eramidi {to upatuvaat na postoewe na mala na-selba. (M.I.)

Rajki Evler, srednovekovna naselba. Vo nivata na Amdi Eip, {to se nao|a na okolu 1 km isto~no od seloto, na desniot breg na rekata Dolga se sre}a-vaat gramadi od kamewa, pokrivni }eramidi i fragmenti od kerami~ki sadovi. (@.V., M.I.)

12. @ITINENI

Manastir, srednovekovna utvrdena naselba, crkva i nekropola. Na okolu 1 km zapadno od seloto, vo nivata na Taip Asanovski od seloto Mal Paprad-nik, koja leì na leviot breg na @itinenska Reka, se gledaat ostatoci od temeli na ednokorabna crk-va i okolu nea grobovi gradeni od kameni plo~i ‡ tip cista, postaveni vo pravec istok-zapad. Nad lo-kalitetot konusno se izdiga viso~inka so dominan-tna polo`ba, na koja ima mnogu kr{en kamen i drug gradeèn materijal, {to upatuva na mo`ni tragi od fortifikacija. (@.V., M.I.)

Crkov ‡ Ilinec, srednovekovna nekropola. Na okolu 500 m severno od seloto, vo reonot na gole-miot dab po povr{inata se sre}avaat kameni plo~i od grobni konstrukcii so orientacija istok -zapad. (@.V., M.I.)

îflik, docnoanti~ka i srednovekovna naselba. Na okolu 1 km isto~no od seloto, vo nivite na Tur-mi{ i Sali Bakrioski se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i mnogubroen gradeèn materijal. (@.V., M.I.)

13. KOXAXIK

Axi ôrme Memeti, tumul od èleznoto vreme. Na okolu 2 km severozapadno od seloto, na konusna viso~inka se nao|a tumul so pre~nik od okolu 8 m vo osnovata. (@.V., M.I.)

\urumluk, srednovekovna nekropola. Severoisto~-no od seloto, na oddale~enost od okolu 1 km se nao|aat pokrivni plo~i od grobni konstrukcii so orientacija istok-zapad. (@.V., M.I.)

Kale, utvrdena naselba od helenisti~koto i rim-skoto vreme i sredniot vek. Se nao|a severozapadno od seloto, na golema viso~inka {to ima dominant-na polo`ba nad prostranata teritorija na @upa, so

VIII. GOSTIVAR 130

mo`nost za kontrola na komunikaciite vo nea. Na samiot vrv, koj ima strmni karpi i zaramneto plato, postojat ostatoci od utvrdena naselba. Odbranbeniot bedem na kaleto e graden od golemi kameni blokovi vo suvoyidica. Do kaleto vodi pat poslan so kr{eni kamewa ‡ kaldrma. Po povr{i-nata na tvrdinata se sre}avaat fragmenti od kera-mi~ki sadovi, pitosi i mnogu gradeèn materijal. Vo mesnosta Potkale, pokraj patot {to vodi za ka-leto se gledaat grobni konstrukcii od kameni plo-~i ‡ tip cista. Von Hahn J. G., 1967, 115; Tomoski T., 1968, 93; To-moski T., 1972, 110; Bitrakova Grozdanova V., 1980a, 199. (@.V., M.I.)

Kelica, srednovekovna naselba. Na granicata na atarite na selata Novak i Koxaxik se sre}avaat gramadi od kr{en kamen i pokrivni }eramidi, kako i fragmenti od kerami~ki sadovi. (M.I.)

Petko, srednovekovna naselba. Na okolu 1 km za-padno od seloto, vo nivata na I. Aveni se nao|aat fragmenti od kerami~ki sadovi, pokrivni }era-midi, tuli i mnogu kr{en kamen. (@.V., M.I.)

14. KRIVCI

Alakati, srednovekovna nekropola. Se nao|a na okolu 1 km ju`no od seloto, na desniot breg na po-rojnicata Alakat, na desnata strana na selskiot pat. Vo nivata na Zike Krliu, koja e na blaga padi-na, se otkrieni grobovi gradeni od kameni plo~i ‡ tip cista. (@.V., M.I.)

Ogra|e, nekropola od rimskoto vreme i srednove-kovna crkva. Vo neposrednata blizina na seloto, od dvete strani na patot za seloto Bani{te, vo nivata na Oloman Kaziu e otkrien grob graden od mono-litni plo~i od bigor vo vid na sarkofag. Spored kaùvaweto na sopstvenikot, vo grobot imalo po-ve}e prilozi: staklo, kerami~ki sadovi i predmeti od bronza, koi ne gi izvadil. Vo neposrednata bli-zina na raskrsnicata kade {to od asfaltniot pat za seloto Bani{te se izdvojuva patot za seloto Krivci, se zabeleùvaat ostatoci od ednokorabna crkva yidana od kamen i tuli. (@.V., M.I.)

Opre, srednovekovna nekropola. Na 100 m od ku}a-ta na Oloman Kaziu, na desnata strana od patot {to vodi kon seloto se gledaat pokrivni plo~i od grobovi so orientacija istok-zapad. (M.I.)

15. MAL PAPRADNIK

Baja Dol, grob od rimskoto vreme. Vo nivata na Amid Xemovski e otkrien grob ‡ tip „na dve vodi“ , graden od teguli, bez prilozi. Po povr{inata na nivata se sre}avaat fragmenti od teguli. (@.V., M.I.)

Butina ‡ Grob, srednovekovna crkva i nekropola. Na severoisto~niot kraj na seloto, levo od asfalt-niot pat {to vodi od Centar @upa za Mal Pap-radnik ima gramada od kr{en kamen, a delumno se nasetuvaat konturi na temeli od mala crkva. Vo neposrednata blizina se nao|aat grobovi gradeni od kameni plo~i ‡ tip cista, so orientacija istok-zapad. (@.V., M.I.)

Jambol, docnosrednovekovna crkva. Na 1 km ju`no od Centar @upa, po povr{inite na nivite na Axi Ajradin, Xefer i Ekrem Ajradin se sre}avaat kr-{en kamen, fragmenti od pokrivni }eramidi, a sporadi~no i fragmenti od kerami~ki sadovi. (@.V., M.I.)

Kalu|erica, srednovekovna crkva i nekropola. Na edna mala viso~inka, izdolèna vo pravec istok-zapad, {to e oddale~ena ju`no od seloto okolu 500 m i leì na desniot breg na rekata Vap~ica, se gledaat ostatoci od mala crkva i grobni konstruk-cii gradeni od kameni plo~i so orientacija istok-zapad. (@.V., M.I.)

Kup~ei Drva, srednovekovna crkva i nekropola. Na okolu 1 km jugoisto~no od seloto, vo nivata na Tair Asanovski, na prostor od 50 x 50 m se nao|a gramada od gradeèn materijal, a okolu nea grobni konstrukcii od kameni plo~i so orientacija istok-zapad. (@.V., M.I.)

Ramni{te, srednovekovna nekropola. Na okolu 1 km zapadno od seloto, vo nivata na Irfan Meme-dovski se sre}avaat pokrivni plo~i od grobni kon-strukcii ‡ tip cista. (@.V., M.I.)

Cutina, srednovekovna naselba i nekropola. Na rastojanie od okolu 2 km jugozapadno od seloto, na desniot breg na Vapavska Reka, vo neposrednata blizina na nivite na Nuredin Nami~ovski se sre-}avaat gramadi od gradeèn materijal: kr{en ka-men, pokrivni }eramidi, tuli i dr. Okolu gramadi-te ima pokrivni plo~i od grobni konstrukcii so orientacija istok-zapad. (@.V., M.I.)

16. MOGORÊ

Bogorodica, srednovekovna crkva. Na okolu 1 km isto~no od seloto, na leviot breg na rekata Bele{-nica se gledaat ostatoci od mala crkva. (@.V., M.I.)

Vranska Krasta, fortifikacija od docnoanti~-koto vreme. Vo mesnosta kade {to se grani~at atarite na selata Mogor~e i Osoj, na desniot breg na Mala Reka i vo neposrednata blizina na utokata na Bele{nica vo Mala Reka se izdiga visok rid so dominantna polo`ba na koj se zabeleùvaat yidovi od fortifikacija. Yidovite se za~uvani na ju`nata i jugoisto~nata strana, a yidani se od kr{en kamen

VIII. GOSTIVAR 131

i varov malter. Fortifikacijata go ~uvala patot {to odel od Debar za Ki~evo. (@.V., M.I.)

Ko{ari, nekropola od rimskoto vreme. Se nao|a vo nivata na Sulejman Alioski, oddale~ena okolu 1 km severno od seloto. Na povr{inata se gledaat tragi od izgorena zemja koja e rastresita i po boja crvenoòlta. Na nekolku mesta ima par~iwa od izgoreni ~ove~ki koski, kako i fragmenti od tegu-li. Najverojatno se raboti za o{tetena nekropola so grobovi od tipot „na dve vodi“ , so kremirani po-kojnici. (@.V., M.I.)

Nikolica, srednovekovna naselba i nekropola. Na isto~niot rab na seloto, na blaga padina so orien-tacija sever-jug se gledaat yidovi od objekti od kr-{en kamen i varov malter. Vo neposrednata blizi-na ima grobovi so konstrukcija od golemi kameni plo~i, postaveni vo pravec istok-zapad. (@.V., M.I.)

17. OSOJ

Krst ‡ Sv. Arangel, srednovekovna crkva i nekro-pola. Na okolu 500 m jugoisto~no od seloto, na desniot breg na Verski Dol se nao|a malo crkvi~e posveteno na sv. Arangel. Vo 1925 godina, pri pro-{iruvaweto na crkvi~eto bile otkrieni temeli od postar objekt, a okolu niv grobovi gradeni od kame-ni plo~i, postaveni vo pravec istok-zapad. (@.V., M.I.)

18. OTI[ANI

Groboj, srednovekovna nekropola. Na okolu 500 m severoisto~no od seloto, na blaga padina {to se spu{ta kon ezeroto se gledaat kameni plo~i od grobni konstrukcii so orientacija istok-zapad. (@.V., M.I.)

Crkvi{te, srednovekovna crkva i nekropola. Na okolu 100 m od dene{nata xamija, zapadno od dol-noto maalo, pokraj patot za pograni~nata karaula se nao|a mala crkva i okolu nea grobovi gradeni od kameni plo~i, postaveni vo pravec istok-zapad. (M.I.)

19. PARE[I

Bu{aec ‡ Pare{ki Kosten, srednovekovna nekro-pola. Na okolu 500 m zapadno od seloto, na levata strana od asfaltniot pat za seloto Bajramovci, vo zase~eniot profil se gledaat grobovi gradeni od grubo obraboteni kameni plo~i ‡ tip cista, so orientacija istok-zapad. Nekropolata e otkriena vo 1971 godina, pri izgradbata na patot, pri {to e uni{tena vo golem del. (@.V., M.I.)

Pare{ko Pole, srednovekovna naselba. Na okolu 500 m zapadno od seloto, vo nivata na I. Iseni, na desnata strana od asfaltniot pat za seloto Bajra-movci se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sado-vi, pitosi, tuli i pokrivni }eramidi. Namesta se sre}ava i zgura od topeno èlezo. (@.V., M.I.)

20. RAJÎCA

Dolni Rabroec, srednovekovna crkva i nekropola. Ju`no od seloto, na 500 m kon ezeroto se konsta-tirani ostatoci od objekt graden od kr{en kamen i varov malter, od koj temelite na severniot perime-tralen yid se zabeleùvaat povpe~atlivo. Od isto~nata strana na objektot se gledaat i kameni plo~i od grobni konstrukcii. Vo nivata na Strezo Topuzovski se najdeni grobovi gradeni od kameni plo~i ‡ tip cista, postaveni vo pravec istok-za-pad. (@.V., M.I.)

21. SELOKU]I

Mersuid, srednovekovna nekropola. Okolu 200 m zapadno od seloto, vo blizinata na maaloto Joù-lija, Mukarem Hasan pri obrabotuvaweto na zemja-ta otkril grobovi gradeni od kameni plo~i. (M.I.)

Mojsieva Crkva, srednovekovna crkva i nekropola. Na zapadnata periferija na seloto, na isto~nata padina na visok rid {to dominira nad okolniot teren i dolinata na Crni Drim se otkrieni grobo-vi bez grobna konstrukcija, pokrieni samo so edna kamena plo~a. Grobovite se so orientacija istok-zapad. Isto taka moè da se vidat i temelite na ed-na mala ednokorabna crkva gradena od kamen i va-rov malter. (@.V., M.I.)

Muzlagica, naselba od neolitskoto vreme. Na se-vernata periferija na seloto, vo maaloto Tara-ne{, na desniot breg na Popovska Reka, po povr-{inata na nivite na Bajram Arifi, Mustafa Ko~a, Xemail Kazui i Elmaz Duka se sre}avaat frag-menti od kerami~ki sadovi, ku}en lepe`, kameni sekiri i kremeni noèvi. Keramikata, vrz osnova na fakturata i ornamentite, pokaùva tesna vrska so keramikata od neolitskite naselbi vo sosedna Albanija i preku nea, osobeno impreso-ornamen-tite, so naselbite od zapadnata jadranska zona. (@.V., M.I.)

Stara Crkva, nekropola od docnoanti~koto vreme. Srede selo, vo neposrednata blizina na selskata ~e{ma, na izdolèn greben so pravec sever-jug, vo 1945/46 godina, pri niveliraweto na terenot za iz-gradba na selskoto u~ili{te bile otkrieni gro-bovi gradeni od kameni plo~i ‡ tip cista. Vo gro-bovite ne bile najdeni predmeti. Po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i ka-meni plo~i od grobni konstrukcii. (@.V., M.I.)

VIII. GOSTIVAR 132

Tarane{, naselba i nekropola od rimskoto i doc-noanti~koto vreme. Na severnata periferija na se-loto, vo maaloto Tarane{, pome|u rekite Crni Drim i Popovska Reka, na visoko zaramneto plato so forma na nepravilen triagolnik koe blago se spu{ta kon rekata se gledaat fragmenti od kera-mi~ki sadovi, pitosi, teguli, imbreksi i kr{en ka-men. Vo nivata na Besim Meqami, vo oktomvri 1982 godina e izvr{eno za{titno iskopuvawe pri {to e otkrien grob ‡ tip cista, vo koj kako grobni

Tarane{, s. Seloku}i. ‡ Krstovidna zlatna fibula, III-IV vek

Tarane{, s. Seloku}i. ‡ Staklena ~a{a ‡ dijatreta, III-IV vek prilozi se najdeni: zlatna krstovidna fibula, sre-brena pozlatena ~inija, srebren |um, pribor za pi-{uvawe, koskeni ètoni za igra, ~a{a dijatreta, dve vretenesti fioli, èlezna sekira i drugi pred-meti od srebro. Naodite se ~uvaat vo Muzejot na Makedonija vo Skopje.

Ivanovski M., 1987a, 81-90. (@.V., M.I.)

[ulon, srednovekovna nekropola. Na isto~nata pe-riferija na seloto, do ku}ata na Mustafa Mo{ku se otkrieni pove}e grobovi gradeni od kameni plo-~i so orientacija istok-zapad. (M.I.)

22. SPAS

Troja, nekropola od docnoanti~koto vreme. Na severozapadnata periferija na seloto, na blago za-ramneta terasa, pri postavuvaweto na topli lei se otkrieni grobovi ‡ tip cista. Po povr{inata na terenot se gledaat fragmenti od kameni plo~i, de-lumno obraboteni, a se sre}avaat i fragmenti od kerami~ki sadovi. (@.V., M.I.)

23. HAME

Raven, srednovekovna nekropola. Isto~no od selo-to, visoko vo planinata, pri izveduvawe na zemjeni raboti bile otkrieni grobovi gradeni od kameni plo~i ‡ tip cista. (M.I.)

Crkva, srednovekovna nekropola. Na jugozapadnata periferija na seloto, vo neposrednata blizina na u~ili{teto, po povr{inata se nao|aat kameni plo~i od grobni konstrukcii ‡ tip cista. Pri izgradbata na u~ili{teto bile uni{teni pove}e grobovi. (@.V., M.I.)

24. XEPI[TE

Izvor, nekropola od rimskoto vreme. Vo neposred-nata blizina na motelot „Nov ìvot“ , {to se nao|a na desnata strana od patot Debar-Ohrid, vo 1967 godina, pri postavuvaweto na banderi za dalnovo-dot, na dlabo~ina od 1 m se otkrieni grobovi grade-ni od teguli ‡ tip „na dve vodi“ . (@.V., M.I.)

Manastirec ‡ Sv. Arangel, srednovekovna crkva. Na okolu 7 km jugoisto~no od seloto, kraj ~etirite ~e{mi pokraj asfaltniot pat Debar-Struga ima gramadi od kamewa, }eramidi i drug gradeèn mate-rijal. Na terenot se gledaat temelite od peri-metralnite yidovi i apsidata. Na ova mesto sela-nite se sobiraat na denot Sv. Arangel. (@.V., M.I.)

Paraspur, naselba od rimskoto vreme. Na isto~na-ta periferija na seloto, vo nivite na E. Ramanov-ski i M. Selmanovski, pri obrabotuvaweto na zem-jata se otkrieni temeli od objekti i kerami~ki cevki za vodovod. Po povr{inata na terenot se sre-}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i mnogu gradeèn materijal. (@.V., M.I.)

X. DELÊVO 124

X. DELÊVO

1. Bigla ........................................................................ 124 2. Vir~e ....................................................................... 124 3. Vratislavci ........................................................... 125 4. Gabrovo .................................................................... 125 5. Grad .......................................................................... 125 6. Del~evo ................................................................... 125 7. Dram~e ..................................................................... 125 8. Dulica ..................................................................... 126 9. Yvegor....................................................................... 127 10. Ilievo ..................................................................... 128 11. Kamenica ................................................................. 128 12. Kiselica ................................................................. 128 13. Kosovo Dabje .......................................................... 129 14. Kostin Dol ............................................................. 129 15. Kosevica ................................................................. 129 16. Lukovica ................................................................. 129 17. Mo{tica ................................................................. 130 18. Nov Istevnik ......................................................... 130 19. O~ipale ................................................................... 130 20. Razlovci .................................................................. 130 21. Sasa .......................................................................... 131 22. Selnik ..................................................................... 131 23. Stamer ..................................................................... 131 24. Star Istevnik ....................................................... 131 25. Todorovci ............................................................... 132 26. Trabotivi{te ........................................................ 132 27. Turija ....................................................................... 132 28. Crkvenec ................................................................. 132 29. îflik .................................................................... 132

1. BIGLA

Krsto, starohristijanska crkva. Na desnata strana od stariot pat Del~evo-Ko~ani, na visok rid so zaramneta povr{ina se za~uvani temeli od crkva okolu koja ima gradeèn materijal: kamewa, varov malter, delovi od pokrivni }eramidi. Gara{anin M. i D. 1959, 91. (A.K.)

Mogila, mogila od rimskoto vreme. Do Dim~ovsko maalo e za~uvana golema mogila {to dominira nad okolniot teren. Ima pre~nik vo osnovata od 25 m i viso~ina od 4-5 m. Na nekolku mesta e o{tetena od divo kopawe. (A.K.)

Mogila ‡ Ano, mogila od rimskoto vreme. Nepos-redno do Bumbarsko maalo, pokraj selskiot pat e za~u-vana mogila so pre~nik od 25 m i viso~ina od 4 m. Na ju`niot kraj e o{tetena so zemjodelskite raboti. (A.K.)

Seli{te, naselba od docnoanti~koto vreme. Na okolu 1 km severno od [eltansko maalo, na prostor od 150 x 100 m se sre}avaat golem broj fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi.

Pri oraweto na nivite se otkrivani temeli od yidovi na pove}e objekti. (A.K.)

Seli{te, naselba i mogila od rimskoto vreme. Se nao|a na leviot breg na Bregalnica, neposredno do staroto u~ili{te. Ovde, na pogolem prostor se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi. Vo blizinata ima edna za~u-vana mogila vo koja so divo kopawe bile otkrieni tri groba vo koi bila najdena i moneta od Karaka-la. Mogilata ima pre~nik vo osnovata od 15 m i viso~ina od 2-3 m. (A.K.)

Stara Reka, nekropola od docnoanti~koto vreme. Se nao|a vo neposrednata blizina na {umskata stanica, na leviot breg na Stara Reka. Otkrieni se nekolku grobovi gradeni od kameni plo~i. (A.K.)

2. VIRÊ

Golemo Gradi{te, naselba od èleznoto vreme. Na 4 km od seloto, na levata strana na patot Del~evo-Trabotivi{te ima visoka ~uka so dominantna po-lo`ba nad celata okolina. Na vrvot se za~uvani ostatoci od utvrdena naselba, a sporadi~no se sre-}avaat i fragmenti od kerami~ki sadovi. (A.K.)

Malo Gradi{te, mogila od rimskoto vreme. Na ras-tojanie od okolu 1 km ju`no od lokalitetot Golemo Gradi{te se izdiga niska ~uka {to li~i na gradi{te. Vsu{nost, se raboti za golema, dobro za-~uvana mogila so pre~nik od 25 m vo osnovata i vi-so~ina od 5 m. (A.K.)

Prekinato Gradi{te, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Vo planinskiot predel, na okolu 2,5 km is-to~no od seloto se izdiga visok rid {to ima domi-nantna polo`ba. Na vrvot, koj e zaramneto plato so povr{ina od 250 x 150 m, se za~uvani ostatoci od temeli na odbranben bedem, kako i od temeli na drugi objekti, a se sre}avaat par~iwa od pokrivni }eramidi, kr{en kamen i drug gradeèn materijal, kako i fragmenti od kerami~ki sadovi i pitosi. (A.K.)

Turski Grobi{ta, mogila od rimskoto vreme. Sre-de grobi{tata, koi se nao|aat na jugozapadniot rab na seloto, ima mala mogila, dobro za~uvana, so pre~nik od 12 m vo osnovata i viso~ina od 2,5 m. (A.K.)

Crkvi{te, starohristijanska crkva. Na isto~nata strana na lokalitetot Gradi{te se izdiga visok rid na koj se gledaat temeli od ednokorabna crkva so dimenzii od okolu 20 x 30 m. (A.K.)

Crkvi{te, starohristijanska crkva. Se nao|a 2,5 km severno od seloto, pokraj patot Vir~e-Grad. Vo ovaa mesnost, poznata kaj me{tanite pod imeto Sv. Vra~, se gledaat urnatini od crkva. (A.K.)

X. DELÊVO 125

3. VRATISLAVCI

ûka, mogila od rimskoto vreme. Vo neposrednata blizina na maaloto Terziite, na edna prostrana padina ima golema mogila, dobro za~uvana, so pre~-nik vo osnovata od 20 m i viso~ina od 2 m. (A.K.)

4. GABROVO

Gradi{te, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Na visokiot rid {to se izdiga na severoisto~nata strana od seloto, na zaramnetoto plato se gledaat ostatoci od temeli na odbranben yid. Vo prostorot {to zafa}a povr{ina od 120 x 80 m se sre}ava gra-deèn materijal (kamen, malter i pokrivni }era-midi) i fragmenti od pitosi i kerami~ki sadovi. (A.K.)

Skokoto, naselba od neolitskoto vreme. Leì na niska terasa {to se nao|a na isto~nata strana na Gabrovska Reka. Prostorot zafa}a mala povr{ina na koja se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sado-vi. (A.K.)

Crkvi{te, srednovekovna crkva. Na okolu 1 km isto~no od seloto, od levata strana na dolot se za-beleùvaat temeli od srednovekovna crkva i mno-èstvo gradeèn materijal. (A.K.)

5. GRAD

Gradi{te, gradi{te od helenisti~koto i docnoan-ti~koto vreme. Na severoisto~niot rab na seloto se izdiga visok rid so dominantna polo`ba. Na vrvot ima zaramneto plato, so prostor od 200 x 300 m, na koe se zabeleùvaat ostatoci od odbranben bedem i drugi pomali objekti. Po povr{inata ima fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, pokrivni }eramidi i drug materijal. Najden e i golem broj moneti od rimskoto i ranovizantiskoto vreme, od koi edni se ~uvaat vo Muzejot na Makedonija vo Skopje. So ogled na goleminata na gradi{teto i na vremenskiot kontinuitet, se pretpostavuva deka bi moèlo da se identifikuva so makedonskiot an-ti~ki grad Armonija, {to se nao|al na trasata na patot Stobi ‡ Pautalija. (A.K.)

Kali{te, naselba od docnoanti~koto vreme. Na okolu 200 m zapadno od seloto, vo nivata na Ilija Nov~ev ima golem broj fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, kako i teguli. Pri obrabotuvaweto na zemjata bile otkrieni temeli od stari gradbi gradeni od kr{en kamen i varov malter. (A.K.)

Selce, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 2,5 km zapadno od seloto i levo od glavniot pat Del~evo -Trabotivi{te, na teren {to pretstavuva prostra-na terasa se nao|aat mnogu fragmenti od pokrivni }eramidi, pitosi i kerami~ki sadovi. (A.K.)

6. DELÊVO

Gradi{te, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Vo neposrednata blizina na lokalitetot Dolno Gra-di{te, odnosno na okolu 2 km ju`no od gradot, na prostor od 150 x 50 m ima golemi gramadi od kr{en kamen i par~iwa od pokrivni }eramidi, pitosi i kerami~ki sadovi. Delumno se za~uvani i ostatoci od temelite na bedemot. Mikul~i} I., TIR , 41. (A.K.)

Dolno Gradi{te, naselba od neolitskoto vreme. Na 2 km ju`no od Del~evo, desno od stariot pat kon Trabotivi{te, po povr{inata na edna mala terasa ima fragmenti od kerami~ki sadovi, od neolitska naselba. (A.K.)

Kula, srednovekovna kula. Na nekolku kilometri pred vlezot vo gradot, na levata strana od patot Berovo-Del~evo postojat urnatini od kula. Gara{anin M. i D., 1959, 89. (V.S.)

Mogilka, tumul od èleznoto vreme. Se nao|a na 600 m zapadno od ridot ûka, na desnata strana na Del~evski Dol. Tumulot e mal, so dimenzii od 10 m vo osnovata i viso~ina od 1,5 m. (A.K.)

Ranovo Selo, naselba od docnoanti~koto vreme. Se nao|a na 5 km zapadno od gradot, vo nivata na S. Trajkovski, kako i vo sosednite nivi. Po povr{i-nata ima mnogu par~iwa od pokrivni }eramidi, pi-tosi i kerami~ki sadovi. S. Trajkovski na{ol i po-ve}e moneti od Justinijan I i Prob koi se sopstve-nost na Qup~o Trajkovski od Del~evo. (A.K.)

Studena ê{ma, mogila od rimskoto vreme. Se nao-|a na okolu 2 km severozapadno od gradot i desno od glavniot pat Del~evo-Kamenica, vo pravecot na Dram~e, na 15 m severno od Studena ê{ma. Mogi-lata e dobro za~uvana, so pre~nik od 30 m vo osno-vata i viso~ina od 4 m. Gara{anin M. i D., 1959, 74; Mikul~i} I., TIR, 41. (A.K.)

âpanica, naselba od docnoanti~koto vreme. Vo nivata na \or|i Valoènski, {to se nao|a na okolu 4 km zapadno od Del~evo, se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi. (A.K.)

ûka, naselba od neolitskoto vreme. Vo nivata na P. Stojanov, koja e na 1 km zapadno od gradot, vo neposrednata blizina na gradskiot rezervoar se sre}ava golem broj fragmenti od kerami~ki sadovi so gruba faktura, ra~no raboteni. (A.K.)

7. DRAMÊ

Berova ê{ma, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 3 km oddale~enost od lokalitetot Gradi{te, vo reonot na maalata Vakanica i Iliovci, na mala povr{ina se sre}avaat mnogubrojni par~iwa od

X. DELÊVO 126

pokrivni }eramidi. Bile iskopani i nekolku pito-si. (A.K.)

Vrnica, nekropola ‡ tumuli od èleznoto vreme. Na okolu 1,5 km od selskoto u~ili{te, pokraj pa-tot za Del~evo ima malo plato {to se izdiga nad mesnosta Mal îflik, na koe se nao|aat 8 tumuli so pribli`no isti dimenzii, i toa: pre~nik vo os-novata od okolu 10 m i za~uvana viso~ina od 0,20 do 0,30 m. Ovde Efrem Georgiev otkopal tri mali ke-rami~ki sat~iwa. Tumulite se delumno o{teteni. Gara{anin M. i D., 1959, 75. (A.K.)

V’~kovsko Maalo, nekropola od docnoanti~koto vreme. Pod ridot ûka, vo dvorot na Q. V’~kovski se otkrieni grobovi praveni od kameni plo~i. Vidlivi se konturi na desetina grobovi. (A.K.)

Gradi{te, naselba od èleznoto vreme. Sproti De-~ansko maalo, na desniot breg na Bregalnica se izdiga visoka ~uka koja noviot pat Del~evo-Kame-nica ja ima prese~eno. Ostatoci od utvrduvaweto ne se za~uvani, me|utoa, na samiot vrv, kako i vo podno`jeto na severnata strana, se sre}avaat frag-menti od kerami~ki sadovi. (A.K.)

Gradi{te I , gradi{te od docnoanti~koto vreme. Pome|u maalata Vakanica i Iliovci se izdiga vi-sok rid so dominantna polo`ba. Na negoviot vrv, {to ima prostrano plato so dimenzii od 150 x 150 m se za~uvani temeli od odbranben bedem. Vo vnat-re{nosta na tvrdinata se sre}avaat mnogu par~iwa od pokrivni }eramidi, pitosi i kerami~ki sadovi. Vidlivi se i ostatoci od nekolku pomali objekti. Mikul~i} I., TIR , 47. (A.K.)

Gradi{te II ‡ Prisoj, gradi{te od rimskoto vreme. Na leviot breg na Bregalnica, na zaramnetoto pla-to na visokiot rid (kota 785 m) so povr{ina od okolu 100 x 50 m se gleda odbranben bedem od koj se za~uvani temelite. Po povr{inata i vo negovoto podno`je se sre}avaat mnogu fragmenti od kera-mi~ki sadovi. Gara{anin M. i D., 1959, 80; Mikul~i} I., TIR , 47. (A.K.)

Jazova ûka, tumuli od èleznoto vreme. Po stari-ot pat {to vodi od Del~evo kon Kamenica, na 800 m pred Jazova ûka ima 2 tumula koi se delumno o{-teteni. Edniot e so pre~nik od 20 m vo osnovata i za~uvana viso~ina od okolu 1 m, a vtoriot, koj e na okolu 40 m ju`no od prviot, ima 12 m vo pre~nikot na osnovata i okolu 0,50 m viso~ina. Gara{anin M. i D., 1959, 75. (A.K.)

8. DULICA

Begov Dab, starohristijanska bazilika. Na okolu 400 m zapadno od utokata na Kamenica vo Bregalni-ca, so iskopuvawata na Arheolo{kiot muzej od Skopje vo 1968/1969 godina se otkrieni ostatoci od trikorabna bazilika so po 4 stolbovi na stiloba-

tite i transept. [irokata apsida na isto~nata strana e vovle~ena vo vnatre{nosta na gradbata, {to ja dobliùva do eden vid krstovidna. Vo ol-tarniot del e za~uvan sintronosot so masivna plat-forma za centralnoto sedi{te, a pred nego plat-forma za ~esnata trpeza so forma na krst. Za-~uvanata osnova od kancelot pokaùva deka oltar-nata pregrada odela po {irinata na centralniot korab. Bazilikata ima dobro za~uvan narteks na za-padnata strana, od koj preku tribelon se vleguvalo vo naosot. Na severnata strana e otkrien kompa-rtiment so bankini, a na zapadnata yid {to ja ogra-duval crkvata. Prezviteriumot so pastoforiite i naosot se poslani so zamaznet malter, a strani~ni-te korabi so pe~eni tuli. Najdena e bogata dekora-tivna arhitektonska plastika. Bazilikata e od krajot na V i po~etokot na VI vek. Neposredno do bazilikata se otkrieni nekolku grobovi od nekro-pola prekopana od porano. Pokraj atriumot se is-traèni pet groba so kameni konstrukcii vo koi bile najdeni primeroci od kvaliteten nakit koj tipolo{ki, a i hronolo{ki, moè da se povrze so najstarite primeroci na nakit od golemata nekro-pola vo Demir Kapija, datirana vo IX-X vek. Mikul~i} I., Keramid~iev A., 1966, 227; Mikul~i} I., Keramid~iev A., 1972, 161-171; Mikul~i} I.,1977, 181-191; Mikul~i} I., 1986a, 241. (B.A.)

Gradi{te, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Na 500 m zapadno od ezeroto Kalimanci se izdiga vi-sok rid so dominantna mestopolo`ba. Na zaramne-tiot vrv so prostor od 200 x 100 m se gledaat osta-toci od golemo utvrduvawe. Vo vnatre{nosta na tvrdinata ima temeli od desetina pomali objekti, a po povr{inata se sre}avaat mnogubrojni frag-menti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn ma-terijal. (A.K.)

Kalata, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Na utokata na Kamenica vo Bregalnica se izdiga viso-ka ~uka so zaramnet vrv na koj ima ostatoci od be-demi. Na povr{inata se gledaat temeli od pove}e objekti, a preku celiot prostor se sre}avaat frag-menti od kerami~ki sadovi, pitosi i mnoèstvo gradeèn materijal. Na okolu 500 m severno se ot-krieni pove}e grobovi. Mikul~i} I., 1977a, 181; Mikul~i} I., TIR , 67. (A.K.)

Manastir, naselba od rimskoto vreme, starohristi-janska crkva i nekropola. Na okolu 1 km severoza-padno od branata na ezeroto Kalimanci, na padina so prostor od 300 x 150 m, {to se spu{ta kon eze-roto, se sre}ava mnoèstvo fragmenti od kera-mi~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. Na gorniot kraj na lokalitetot se za~uvani temeli od mala starohristijanska crkva, a okolu nea grobovi gradeni od kameni plo~i. Nekropolata e o{tetena so izgradbata na asfaltniot pat {to pominuva po-kraj ezeroto. (A.K.)

X. DELÊVO 127

Begov Dab, s. Dulica. ‡ Starohristijanska bazilika (I.M.)

Seli{te ‡ Sv. Ilija, naselba od rimskoto vreme, starohristijanska crkva i nekropola. Vo nepo-srednata blizina na selskoto u~ili{te, na prostor od nekolku hektari se sre}avaat golem broj frag-menti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. Poradi intenzivnata obrabotka na zem-jata, lokalitetot vo golema mera e o{teten. Vo neposrednata blizina na u~ili{teto se za~uvani temeli od mala starohristijanska crkva, a okolu nea grobovi. (A.K.)

]eramidnica, starohristijanska crkva. Se nao|a na platoto od ridot Kalata {to se izdiga na utokata na Kamenica vo Bregalnica. Otkriena e so za{titnite iskopuvawa vo 1968/1969 godina. Pret-stavuva ednokorabna crkva so narteks, trem i ogra-den dvor od ju`nata strana, a ima tragi i od aneks. Od vnatre{nata strana na apsidata e za~uvan sin-tronos so naglaseno sedi{te na sredinata. Podot vo apsidalniot prostor e izveden od fin malter. Me|u grade`niot materijal se najdeni teguli i im-breksi signirani so bukvi. Mukul~i} I., Keramid~iev A., 1968, 226; Mikul~i} I., 1977, 189. (B.A.)

Crkva, starohristijanska crkva. Na desniot breg na Kamenica, na visok rid se za~uvani temeli od

starohristijanska crkva okolu koja ima gramadi od gradeèn materijal. (A.K.)

9. YVEGOR

Amam, mogila od rimskoto vreme. Na 2 km isto~no od seloto, pokraj patot {to vodi kon bugarskata granica e za~uvana mogila so pre~nik od 25 m vo osnovata i viso~ina od 4-5 m. (A.K.)

Golemo Gradi{te, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Na 4 km isto~no od seloto, na visok rid so dominantna mestopolo`ba, na zaramneto plato so dimenzii od 200 x 100 m se gledaat ostatoci od be-dem i temeli od pomali objekti. Na povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi. (A.K.)

Ilina Crkva, starohristijanska crkva. Isto~no od lokalitetot Malo Gradi{te, na eden povisok rid se za~uvani tragi od starohristijanska crkva so di-menzii od 16 x 7 m. Okolu nea se sre}ava gradeèn materijal, kako i fragmenti od pokrivni }eramidi i pitosi. Gara{anin M. i D., 1959, 81. (A.K.)

X. DELÊVO 128

Kalata, s. Dulica. ‡ Gradi{te od docnoanti~koto vreme (I. M.)

Malo Gradi{te, gradi{te od docnoanti~koto vre-me. Na 500 m isto~no od seloto, na zaramnetoto plato na vrvot na ridot se gledaat ostatoci od be-demot na gradi{teto, a vo vnatre{nosta temeli od pomali objekti, pokrivni }eramidi, kerami~ki sa-dovi i pitosi. Mikul~i} I., TIR , 138. (A.K.)

Petrova Mogila, naselba od rimskoto vreme. Na 500 m ju`no od Malo Gradi{te, po povr{inata na nivite ima mnoèstvo fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. Gara{anin M. i D., 1959, 81; Mikul~i} I., TIR , 138. (A.K.)

10. ILIEVO

Bori{ko maalo, srednovekovna crkva i nekropola. Na desniot breg na Bregalnica, vo neposrednata blizina na maaloto se za~uvani temeli na crkva od docniot sreden vek koja vo golema mera, e o{tete-na. So za{titnite arheolo{ki iskopuvawa izvede-ni vo 1969 godina se otkrieni fragmenti od fres-koìvopis, a okolu crkvata pove}e grobovi. (A.K.)

Grobi{ta, naselba od docnoanti~koto vreme. Na desniot breg na Bregalnica, vo blizinata na ku}a-ta na ^. Stojmenoski, na pogolem prostor se sre}a-vaat mnogu fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. (A.K.)

11. KAMENICA

Govedarnik, nekropola od docnoanti~koto vreme. Vo neposrednata blizina na crkvata, pri izgradba-ta na patot za crkvata bile otkrieni pove}e grobo-vi gradeni od kameni plo~i. (A.K.)

Grobi{ta, starohristijanska crkva i nekropola. Vo atarot na Gr~ovsko maalo, kaj dene{nite gro-bi{ta se otkrieni temeli od mala starohristijan-ska crkva pokraj koja ima grobovi gradeni od kameni plo~i. (A.K.)

Popova Glava, mogila od docnoanti~koto vreme. Na desniot breg na rekata Kamenica e za~uvana mogila koja ima 12 m vo osnovata i 2-3 m viso~ina. (A.K.)

Stari Grobi{ta, srednovekovna nekropola. Na 1 km severno od seloto i desno od asfaltniot pat, pri izgradbata na patot se otkrieni pove}e grobo-vi. (A.K.)

Crkva, mogili od rimskoto vreme. Mikul~i} I., TIR , 67. (D.G.)

ûkar~e, tumul od èleznoto vreme. Se nao|a vo neposrednata blizina na Gr~ovsko maalo. Dobro e za~uvan, so pre~nik od 12 m vo osnovata i viso~ina od 2 m. (A.K.)

12. KISELICA

Bogoslovec, starohristijanska crkva. Pod maaloto Lisi~or se gledaat gramadi od nasobrani kamewa i urnatini od crkva. Yidovite na crkvata se gradeni od kr{en kamen i varov malter. (A.K.)

Dupkite, mogila od rimskoto vreme. Vo selskite livadi {to se nao|aat na prostorot me|u maalata Pijanci i Filevci ima golema mogila so pre~nik vo osnovata od 30 m i viso~ina od okolu 5 m. (A.K.) Mogilka, naselba od docnoanti~koto vreme. Vo ne-posrednata blizina na seloto, na prostor od okolu

X. DELÊVO 129

100 x 50 m, po povr{inata na nivite se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi. (A.K.)

Pe{tera, naselba od neolitskoto vreme. Vo nepos-rednata blizina na pe{terite, koi se nao|aat vo atarot na seloto, na prostor od 50 x 50 m se sre}a-vaat fragmenti od kerami~ki sadovi, glavno so siva boja. (A.K.)

ûkutin Dol, mogila od rimskoto vreme. Neposred-no do glavniot pat {to vodi kon seloto Kiselica e za~uvana golema mogila so pre~nik od 30 m vo osnovata i viso~ina do 6 m. Pri izgradbata na patot delumno e o{tetena. (A.K.)

13. KOSOVO DABJE

Derven, srednovekovno gradi{te. Na leviot breg na Bregalnica, na visok rid so zaramnet vrv {to zafa}a povr{ina od 250 x 70 m se gledaat temeli od odbranben bedem. Po povr{inata se sre}ava mnoèstvo gradeèn materijal. (A.K.)

Drandovica, starohristijanska crkva. Pod maaloto Kosovo Dabje se gledaat gramadi od gradeèn mate-rijal i ostatoci od mala crkva. (A.K.)

Mogila ‡ Derven, mogila od rimskoto vreme. Na desniot breg na Bregalnica, na mestoto na koe sta-riot pat Del~evo-Ko~ani navleguva vo klisurata na Bregalnica, desno od selskiot pat {to vodi kon seloto Kosovo Dabje e za~uvana mogila so pre~nik od 30 m vo osnovata i viso~ina do 6 m. (A.K.)

14. KOSTIN DOL

Ja~kov Rid ‡ Seli{te, naselba od neolitskoto i rimskoto vreme. Vo neposrednata blizina na ku}a-ta na Todor Ja~kov, na niska ~uka, po povr{inata na nivite se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, kameni i koskeni orudija i fragmenti od dislociran ku}en lepe`. Najdeno e i ~etvrtesto tav~e, so recipient vo ednoto }o{e, koe se ~uva vo Zavodot i muzej vo [tip. Vo podno`jeto na ridot, na pogolem prostor, isto taka se sre}avaat frag-menti od kerami~ki sadovi, pitosi i gramadi od gradeèn materijal. Gara{anin M. i D., 1959, 70; Mikul~i} I., TIR , 73. (A.K.)

Seli{te, naselba i mogila od rimskoto vreme i sta-rohristijanska crkva. Leì jugoisto~no od Umensko maalo, pome|u dolot na istok i suvodolicata Le{-tar na zapad. Se raboti za greben so orientacija severozapad-jugoistok, {to se spu{ta terasesto kon jug i jugoistok i e {irok okolu 100 m. Na mestoto blisku do ku}ata na Milan Vasev, kako i vo nivata na Todor Sokolov se nao|aat rimski tuli

i fragmenti od pitos. Vo furnata na Milan Janev e soyidan venec od usta od pitos so nejasni zgra-fiti, dodeka kaj sopstvenikot se ~uva pomal sad od rimskoto vreme. Na najvisokata to~ka na loka-litetot se gledaat urnatini od starohristijanska crkva. Mogilata ima pre~nik od 20 m vo osnovata, a viso~ina do 6 m. Gara{anin M. i D., 1959, 70; Mikul~i} I., TIR , 73. (A.K.)

ûkar, naselba od neolitskoto i docnoanti~koto vreme. Se nao|a isto~no od anti~kiot lokalitet Seli{te, na maloto plato ograni~eno so dlaboki suvodolici na koe e podignato selskoto u~ili{te. Na povr{inata se zabeleùvaat fragmenti od ke-rami~ki sadovi od rimskoto vreme, a spored kaù-vaweto na me{tanite, bile najdeni terakota i fa-lus od pe~ena zemja, moèbi od neolitskoto vreme. Gara{anin M. i D., 1959, 70, 83. (V.S.)

15. KOSEVICA

Gradi{te, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Nad Parovsko maalo, na visok rid so dominantna po-lo`ba i zaramneto plato so dimenzii od 120 x 80 m se za~uvani temeli od utvrduvawe gradeno od kr-{en kamen i varov malter. Po povr{inata se sre-}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi. (A.K.)

Grobi{ta ‡ Seli{te, naselba od rimskoto vreme, starohristijanska crkva i nekropola. Isto~no od u~ili{teto i vo blizinata na selskite grobi{ta, na pogolem prostor se gledaat urnatini od crkva, a po povr{inata na nivite se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. Spored kaùvaweto na me{tanite, pri obrabotu-vaweto na zemjata naiduvale na temeli od objekti. Gara{anin M. i D., 1959, 83. (A.K.)

Kukli (ûkli), nekropola ‡ tumuli od docnoè-leznoto vreme. Na 2 km ju`no od seloto, na desniot breg na Lukovi~ka Reka, na prostrana terasa de-lumno se za~uvani 6 tumula koi bile o{teteni pri po{umuvaweto. Vo eden od tumulite e najdena sreb-rena moneta od ranoanti~kiot period. Naodite se ~uvaat kaj Stojan Dimitrov, sluìtel vo u~ili{-teto. Gara{anin M. i D., 1959, 75. (A.K.)

16. LUKOVICA

\ur|ina Livada, tumul od èleznoto vreme, naselba od rimskoto vreme i starohristijanska crkva. Isto~no od seloto i vo neposrednata blizina na stariot pat Kamenica-Del~evo, vo nivata na Mane Stojmenovski imalo 2 tumula koi sopstvenikot, pri niveliraweto na zemji{teto za seidba na oriz, vo golema mera gi uni{til. Pritoa se najdeni ne-

X. DELÊVO 130

kolku kerami~ki sadovi i pove}e metalni predme-ti, kako i bronzen me~ so dolìna od 0,50 m, od tipot „Erbenhein“. Po povr{inata na nivite, na pogolem prostor se sre}avaat fragmenti od kera-mi~ki sadovi, pitosi i mnoèstvo gradeèn mate-rijal. Na ju`niot kraj na lokalitetot se gledaat urnatini od starohristijanska crkva. Me~ot se ~u-va vo Muzejot na Makedonija. Sanev V., 1986, 80. (A.K.)

Mogili, mogili od rimskoto vreme. Na desniot breg na dolot Lukovica ima 3 mogili naredeni vo red i oddale~eni edna od druga po 30 m. Vo osnovata imaat pre~nik od pribli`no 25 m i delumno se o{teteni. (A.K.)

17. MO[TICA

Gradi{te, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Na leviot breg na Kamenica, do utokata na dolot Mo{tenica vo rekata, na zaramneto plato od 100 x 100 m se gledaat ostatoci od temeli na bedem gra-den od kr{en kamen i varov malter. Spored poda-tocite od ìtelite, na ovoj prostor bile otkopani pitosi i ranovizantiski moneti koi se ~uvaat kaj selanite. (A.K.)

Gramadje, naselba od docnoanti~koto vreme, sred-novekovna crkva i nekropola. Do maaloto Gramadje, na prostor od okolu 200 x 200 m, pri obrabotuva-weto na zemjata se otkrieni temeli od pove}e objekti, a po povr{inata ima mnogu fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi. Na dolniot kraj na lokalitetot, vo livadata na D. Nikolovski se otkrieni temeli na mala crkva koja e sosema uni{tena, a okolu nea grobovi gradeni od kameni plo~i. Otkrieni se i nekolku bronzeni moneti koi se ~uvaat kaj sopstvenikot na livadata. (A.K.)

Kladenci, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 3 km severno od âu{ko maalo, vo nivata na B. Laza-rov ima gramadi od nasobrani kamewa. Na lokali-tetot se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi. (A.K.)

Pavlin Dol, naselba od docnoanti~koto vreme. Ne-posredno do istoimenoto maalo, na prostor od oko-lu 100 x 100 m po povr{inata se sre}avaat frag-menti od kerami~ki sadovi i pitosi. (A.K.)

Policej, naselba od docnoanti~koto vreme. Na des-niot breg na rekata Mo{tenica, pod maaloto Selo, na edna prostrana terasa se sre}avaat mnogu frag-menti od kerami~ki sadovi i pitosi. (A.K.) Ravni{te, tumul od èleznoto vreme. Se nao|a na 1,5 km ju`no od âu{ko maalo, na prostrano plato. Tumulot e dobro za~uvan, ima pre~nik vo osnovata od 18 m i viso~ina od 1 m. (A.K.)

Stankov Dol, tumuli od èleznoto vreme. Pod is-toto âu{ko maalo, vo livadata na B. Stamenov ima za~uvani dva tumula, edniot so pre~nik vo os-novata od 12 m i viso~ina od 2 m, a vtoriot so pre~-nik od 10 m i viso~ina od 2 m. (A.K.)

18. NOV ISTEVNIK

]eramidarka, naselba od docnoanti~koto vreme. Na leviot breg na dolot Karakostovski Endek, do utokata na rekata @elevica, na golem prostor ima gramadi od kamewa i fragmenti od kerami~ki sado-vi, pitosi i pokrivni }eramidi. (A.K.)

19. OÎPALE

Vrnica, mogila od rimskoto vreme. Vo imotot na semejstvoto Bogdanovi, {to se nao|a vo {umata i na levata strana od patot za Del~evo se izdiga mo-gila so pre~nik od 16 m vo osnovata, o{tetena na vrvot od divi kopawa. Gara{anin M. i D., 1959, 76. (A.K.)

Jurto, naselba od docnoanti~koto vreme. Na okolu 2 km severno od Duovsko maalo, na prostrana terasa se gledaat temeli od objekti, a po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i mnoèstvo gradeèn materijal. (A.K.)

Prese~en Kamen ‡ Gradi{te, gradi{te od docnoan-ti~koto vreme. Na mestoto na koe Bregalnica ja napu{ta dolinata na Pijanec, na desniot breg se izdiga visok rid na ~ij zaramnet vrv, so prostor od 250 x 80 m, se gledaat ostatoci od bedem graden od kamen i varov malter. Vo vnatre{nosta na gradi{-teto ima gramadi od gradeèn materijal, fragmen-ti od kerami~ki sadovi i pitosi, a bile otkrieni i pove}e moneti koi se ~uvaat kaj Dragan Arsov, pro-fesor od seloto. (A.K.)

Top~in Mogila, mogila od rimskoto vreme. Vo neposrednata blizina na Bumbarsko maalo ima go-lema mogila so pre~nik od 25 m vo osnovata i za~u-vana viso~ina od 2 m. Vrvot na mogilata e o{teten od divo kopawe. (A.K.)

ûkar~e, starohristijanska crkva i nekropola. Na 700 m isto~no od ridot Prese~en Kamen, na mala terasa se za~uvani ostatoci od crkva gradena od kamen i varov malter. Okolu nea se gledaat kameni plo~i od grobni konstrukcii. (A.K.)

20. RAZLOVCI

Gradi{te, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Na 2 km zapadno od seloto, vo predelot Konarnik, na visok rid so zaramnet prostor od 100 x 90 m se za~uvani temeli od utvrduvawe. Vo vnatre{nosta

X. DELÊVO 131

na gradi{teto se gledaat temeli od pomali objek-ti, a po povr{inata se sre}avaat fragmenti od pitosi i pokrivni }eramidi. Mikul~i} I., TIR , 108. (A.K.)

Grn~arica, naselba od rimskoto vreme. Mikul~i} I., TIR , 108. (D.G.)

Grobi{ta, naselba od docnoanti~koto vreme, sta-rohristijanska crkva i nekropola. Na 2 km ju`no od seloto, na prostrana terasa na leviot breg na Bregalnica se gledaat ostatoci od golema naselba. Na prostor od 200 x 300 m se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i pitosi. Na gorniot kraj na lokalitetot se zabeleùvaat temeli od mala crkva okolu koja ima grobovi gradeni od kameni plo~i. (A.K.)

O{qan Grad, utvrdena naselba od docnoanti~koto vreme. Mikul~i} I., TIR, 108; Mikul~i} G., 1987, 182. (D.G.)

Seli{te, naselba od rimskoto vreme. Sproti selo-to, na niska terasa na desniot breg na Bregalnica, na prostor od 400 x 400 m, po povr{inata se sre}a-va mnoèstvo fragmenti od kerami~ki sadovi, pi-tosi i gradeèn materijal. Najdeni se i pove}e mo-neti. Gara{anin M. i D., 1959, 85; Mikul~i} I., TIR , 108. (A.K.)

21. SASA

Balta{tica, srednovekovna topilnica. Visoko vo planinskiot predel, pod vrvot Ruen i neposredno do izvorite na Kozja Reka se prisutni mnogubrojni ostatoci od topena olovna ruda. (A.K.)

Gradi{te, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Le-ì na 2 km od maaloto Kapetanovci, na visok rid {to ima zaramneto plato. Za~uvani se ostatoci od mala utvrdena naselba so dimenzii od 80 x 50 m. (A.K.)

Jagodinska Reka, srednovekovna topilnica. Vo ne-posrednata blizina na utokata na Jagodinska Reka ima ostatoci od topena olovna ruda. Bile otkopani i nekolku grobovi. (A.K.)

Konarnik, starohristijanska crkva. Nad Saraevsko maalo se nao|aat temeli od mala ednokorabna crk-vi~ka. (A.K.)

Madem, srednovekovna topilnica. Podolu od flo-tacijata na rudnikot Sasa, na rastojanie od okolu 1 km, na leviot breg na Kamenica ima ostatoci od to-pena olovna ruda. (A.K.)

Manastiri{te, srednovekovna crkva. Severno od flotacijata na rudnikot, kaj mesnosta Pe{ov Rid se nao|aat ostatoci od mala ednokorabna crkvi~ka. (A.K.)

Petrova Reka, srednovekovna topilnica. Pokraj dolot Petrova Reka, koj e pritoka na Kamenica, se sre}avaat ostatoci od topena olovna ruda. Kako i kaj drugite topilnici, i ovde se za~uvani urnatini od pe~ka za topewe. Mesnosta e poznata i pod imeto Seli{te. (A.K.)

Sviwa Reka, srednovekovna topilnica. Vo nepos-rednata blizina na dene{niot rudnik, na dvata brega na Sviwa Reka ima ostatoci od topena olov-na ruda. (A.K.)

]erovica, naselba od docnoanti~koto vreme. Pod maaloto Mr{alevci, na prostor od okolu 300 x 200 m se nao|aat fragmenti od kerami~ki sadovi, pito-si i gramadi od gradeèn materijal. Na terenot se otkopani 5 golemi pitosi {to se ~uvaat vo ku}ata na G. Apostolov. (A.K.)

22. SELNIK

Kadin îflik, naselba od docnoanti~koto vreme. Vo neposrednata blizina na maaloto Terziite se za~uvani ostatoci od mala naselba. Pokraj golemi-ot broj gramadi od nasobrani kamewa ima i frag-menti od kerami~ki sadovi i pitosi. (A.K.)

23. STAMER

Kukul, mogila od rimskoto vreme. Se nao|a na 300 m od seloto. Ima pre~nik od 35 m vo osnovata i vi-so~ina od 3-4 m. Mogilata e delumno o{tetena od divite kopa~i. (A.K.)

24. STAR ISTEVNIK

Branigrad ‡ \urova Crkva, starohristijanska crk-va. Na mala viso~inka oddale~ena okolu 1 km od seloto se nao|aat ostatoci od temeli na crkvi~ka so dimenzii od 12 x 6 m. (A.K.)

Grama|e, naselba od rimskoto vreme i starohristi-janska crkva. Po povr{inata na edna prostrana terasa, {to se nao|a na okolu 100 m levo od patot Del~evo-Peh~evo, se sre}avaat fragmenti od kera-mi~ki sadovi, pitosi i mnoèstvo gradeèn mate-rijal. Na gorniot kraj na lokalitetot se gledaat urnatini od crkva. (A.K.)

Dautov ûkar, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Na mestoto kade {to od glavniot pat Del~evo-Peh-~evo se izdvojuva patot kon seloto Istevnik se izdiga visok rid so dominantna polo`ba. Vrvot na ridot e zaramnet prostor so povr{ina od okolu 150 x 100 m na koja se za~uvani temeli od bedem graden od kr{en kamen i varov malter. Na povr{inata se sre}avaat i fragmenti od kerami~ki sadovi, teguli i pokrivni }eramidi. (A.K.)

X. DELÊVO 132

25. TODOROVCI

Prese~nik, naselba od èleznoto vreme. Na des-niot breg na ezeroto Kalimanci, na niska ~uka so zaramnet vrv se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi. (A.K.)

26. TRABOTIVI[TE

Asanova Laka, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 3 km isto~no od seloto, od dvete strani na dolot Dap{tica, na ramna povr{ina od nekolku dekari moàt da se najdat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi. (A.K.)

Gradi{te, gradi{te od rimskoto vreme. Na severo-isto~niot kraj na seloto se izdiga viso~inka so elipsovidno zaramneto plato so dimenzii od 150 x 150 m, izdolèno vo pravec sever-severozapad‡jug-jugoistok. Po negoviot rab se gledaat konturite na bedemot, koi se namesta raskopuvani. Po povr{i-nata na terenot ima rimski tuli, fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i moneti od II do VI vek. Na severoisto~niot kraj ima drugo plato odvoeno so dlapka, na koe bile otkrieni vodovodni cevki i eden natpis koj, spored kaùvaweto, bil odnesen vo Skopje(?). Lokalitetot e poznat od porano vo lite-raturata, a I. Venedikov go identifikuva so anti~kiot grad Armonija. Gara{anin M. i D., 1959, 86. (A.K.)

Gradi{te (Golak), gradi{te od docnoanti~koto vreme. Na ju`nite padini na Golak, do izvorite na rekata Lo{ana se izdiga visok rid so zaramneto plato na koe ima ostatoci od temeli. Vo vnatre{-nosta na gradi{teto moè da se sretnat fragmenti od pitosi i pokrivni }eramidi. (A.K.)

Krastati Kamen ‡ Slatina, naselba od rimskoto vreme. Na edna niska terasa {to leì na okolu 1 km ju`no od seloto, vo nivata na P. Ivanovski se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i mnoèstvo gradeèn materijal. Gara{anin M. i D., 1959, 87. (A.K.)

[iro~ica, starohristijanska crkva. Na 2 km seve-rozapadno od seloto i 150 m od stariot pat Trabo-tivi{te-Del~evo se za~uvani ostatoci od mala crkvi~ka. (A.K.)

27. TURIJA

[irinite, naselba od docnoanti~koto vreme. Isto~no od maaloto Crngalka, na prostor od okolu 200 x 100 m se sre}ava golem broj fragmenti od ke-rami~ki sadovi, pitosi, pokrivni }eramidi, a bile najdeni i docnoanti~ki moneti. (A.K.)

28. CRKVENEC

Bela Reka, naselba i nekropola od docnoanti~koto vreme. Vo neposrednata blizina na maaloto Masla-rovo, na prostor od okolu 100 x 100 m se nao|aat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi. (A.K.)

\ur|eva Crkva, naselba od docnoanti~koto vreme i srednovekovna crkva so nekropola. Vo reonot na maaloto Crkvenec, vo neposrednata blizina na is-toimeniot dol, na edna mala povr{ina se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi. Se gledaat i ostatoci od temeli na mala ednokorabna crkvi~ka. (A.K.)

Mogila, mogila od rimskoto vreme. Na leviot breg na rekata Kiselica se nao|a dobro za~uvana mogila so pre~nik od 30 m vo osnovata i viso~ina od 5-6 m. (A.K.)

29. ÎFLIK

Petru{evec, nekropola ‡ mogili od rimskoto vre-me. Ju`no od naselbata, vo neposrednata blizina na zgradata na zemjodelskoto stopanstvo, do samata ku}a na M. Dimitrov ima 2 dobro za~uvani mogili. Ednata e so pre~nik od 20 m vo osnovata i viso~ina od 4-5 m, a drugata, koja e triesetina metri podale-ku, ima pre~nik od 15 m vo osnovata i viso~ina od 4 m. Na okolu 1 km isto~no od ku}ata na Dimitrov se nao|a u{te edna mogila so pre~nik od 20 m vo osnovata i viso~ina od 5 m. (A.K.)

XI . DEMIR HISAR

1. Babino ..................................................................... 134 2. Bazernik ................................................................. 134 3. Barakovo ................................................................. 134 4. Bel~e ........................................................................ 135 5. Boi{te .................................................................... 135

6. Brezovo ................................................................... 135 7. Vardino ................................................................... 135 8. Virovo ..................................................................... 135 9. Golemo Ilino ........................................................ 136 10. Grai{te................................................................... 136 11. Demir Hisar........................................................... 136 12. Dolenci ................................................................... 137 13. Edinakovci ............................................................. 137 14. @van ........................................................................ 137 15. @eleznec ................................................................ 138 16. @ur~e ...................................................................... 138 17. Zagori~e ................................................................. 138

XI. DEMIR HISAR 134

18. Za{le ....................................................................... 138 19. Kutretino ............................................................... 139 20. Leskovo .................................................................... 139 21. Malo Ilino ............................................................ 139 22. Mrenoga ................................................................... 140 23. Murga{evo .............................................................. 140 24. Novo Selo ............................................................... 140 25. Obednik ................................................................... 140 26. Pribilci ................................................................ 141 27. Radovo ...................................................................... 141 28. Sveta ........................................................................ 142 29. Sladuevo .................................................................. 142 30. Slep~e ..................................................................... 142 31. Sloe{tica .............................................................. 142 32. Smilevo ................................................................... 142 33. Sopotnica ............................................................... 142 34. Strugovo .................................................................. 142 35. Suvo Grlo ................................................................ 143 36. Suvodol ................................................................... 143 37. Cerovo ..................................................................... 143

1. BABINO

Bojano Lozje ‡ Lavci, nekropola od ranoanti~koto vreme. Na 1 km isto~no od seloto, vo neposrednata blizina na raskrsnicata na patot Bitola-Ki~evo-selo Babino se otkrieni grobovi gradeni od kame-ni plo~i ‡ tip cista, so bogati prilozi: {lem od bronza (gr~ko-ilirski tip), dvojni igli od bronza, monista od staklena pasta, obetki od srebro i èlezni vrvovi od kopja. Lokalitetot e otkrien vo 1948 godina pri strmeweto na zemjata za lozovi nasadi od strana na Siljan Trajkovski. Vo 1952 go-dina Arheolo{kiot muzej na Makedonija izvr{il iskopuvawe. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Bitola i vo Muzejot na Makedonija vo Skopje. Mikul~i} I., 1966, 37; Gagi} G., 1980/81, 87. (E.M., T.J., G.F.)

Vrte{ka, naselba i topilnica od docnoanti~koto vreme. Zapadno od seloto, na {iroko plato me|u mesnostite Lozje, Niva i Sun, vo nivata na Milan Spasenovski se gledaat ostatoci od topena èlezna ruda. Po povr{inata na nivite se sre}avaat frag-menti od kerami~ki sadovi. (A.K.)

Dukovska Krastica, topilnica od docnoanti~koto vreme. Vo nivata na V. Parmatovski, {to se nao|a severozapadno od seloto i visoko vo planinskiot masiv, se otkrieni mnogubrojni ostatoci od topena èlezna ruda. Po povr{inata ima fragmenti od kerami~ki sadovi i pokrivni }eramidi. (A.K.)

Crno Selo, srednovekovna naselba i nekropola. Na mala visoramnina {to dominira nad okolniot te-ren, oddale~ena 1,5 km severozapadno od seloto, na povr{ina od okolu 2 hektara se sre}avaat gramadi od gradeèn materijal, a spored kaùvaweto na me{tanite, bile otkrieni grobovi. Po povr{inata

ima fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi. Gagi} G., 1980/81, 86. (E.M., T.J., G.F.)

2. BAZERNIK

Dupki, rudnik od docnoanti~koto vreme. Na seve-rozapadniot rab na seloto se otkrieni stari rudar-ski jami. Geolo{ki istraùvawa za otkrivawe na èlezna ruda na ova mesto se vr{eni i vo ponovo vreme. (A.K.)

Sv. Atanas, srednovekovna crkva i nekropola. Oko-lu 1300 m severoisto~no od seloto, na ridot Beleica e podignata crkvata Sv. Atanas vrz temelite na po-stara crkva. Okolu nea se zabeleùvaat grobovi gradeni od kameni plo~i. Gagi} G., 1980/81, 87. (E.M., T.J., G.F.)

Seli{te, srednovekovna naselba. Na 1,5 km zapadno od seloto, na leviot breg na Selska Reka, vo nivata na Tome Laskovski, {to zafa}a povr{ina od 1 hek-tar, se gledaat gramadi od gradeèn materijal (kr{en kamen, tuli, pokrivni }eramidi). Gagi} G., 1980/81, 87. (E.M., T.J., G.F.)

Sredni Livadi, naselba i topilnica od docnoan-ti~koto vreme. Na 3 km ju`no od seloto, pokraj ma-lata reki~ka, po povr{inite na nivite ima grama-di od gradeèn materijal, fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, a vo livadata na Qube Dimovski e otkrieno golemo koli~estvo zgura od topeno èle-zo. (A.K.)

Crkvi{te, srednovekovna crkva. Na 800 m severo-isto~no od seloto se nao|aat golemi gramadi od kamen koi, spored me{tanite, pretstavuvaat osta-toci od crkva. Gagi} G., 1980/81, 87. (E.M., T.J., G.F.)

3. BARAKOVO

Prevalec, srednovekovna nekropola. Na 1 km zapad-no od seloto po povr{inata na nivite se nao|aat gramadi od kameni plo~i. Spored iskazite na me{tanite, pri obrabotuvaweto na zemjata bile otkrieni kerami~ki sadovi, uzengii i dr. Gagi} G., 1980/81, 87. (E.M., T.J., G.F.)

Staro Selo, srednovekovna naselba i crkva. Na 1 km jugoisto~no od seloto po povr{inata na nivite se gledaat gramadi od gradeèn materijal ‡ ostato-ci od ku}i i crkva. Gagi} G., 1980/81, 87. (E.M., T.J., G.F.)

Crkvi{te, srednovekovna crkva. Na 1 km jugois-to~no od seloto se gledaat ostatoci od srednove-kovna crkva. Gagi} G., 1980/81, 87. (E.M., T.J., G.F.)

XI. DEMIR HISAR 135

4. BELÊ

Gori~e, starohristijanska crkva. Vo dvornoto mes-to na ìvinarskata farma na Veterinarniot cen-tar od Demir Hisar, koja e na 1,5 km ju`no od selo-to, se gledaat tragi od objekt obrasnat vo gusta ve-getacija, postaven vo pravec istok-zapad. Gagi} G., 1980/81, 88. (E.M., T.J., G.F.)

Zad Korija, srednovekovna naselba. Na 600 m za-padno od seloto, na povr{ina od okolu 2 hektara se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pok-rivni }eramidi, tuli i drug gradeèn materijal. Ovde e najden pitos koj na venecot na ustata ima vtisnati 5 krsta. Smestena e vo dvorot na Stevan Nikolovski. Gagi} G., 1980/81, 87. (E.M., T.J., G.F.)

Zarev Manastir, srednovekovna crkva. Se nao|a na 2 km severoisto~no od seloto, vo neposrednata bli-zina na mesnosta Svetec i na te{ko pristapno mes-to. Po povr{inata se gledaat ostatoci od objekt. Gagi} G., 1980/81, 88. (E.M., T.J., G.F.)

Stari Anovi, srednovekovna naselba. Na okolu 100 m od seloto, od levata strana na patot Bitola-Ki-~evo se za~uvani tragi od objekt i dva bunari za vo-da. Gagi} G., 1980/81, 88. (E.M., T.J., G.F.)

5. BOI[TE

Gradi{te, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Jugoisto~no od seloto, na edna viso~inka so za-ramneto plato (kota 1.102 m) se gledaat gramadi od gradeèn materijal, kako i fragmenti od kerami~-ki sadovi i pitosi. Gagi} G., 1980/81, 88. (E.M., T.J., G.F.)

Sv. Atanas, srednovekovna crkva. Se nao|a na okolu 500-600 m od seloto. Ima mali dimenzii, a spored kaùvaweto na me{tanite, bila podignata vrz postari temeli. Gagi} G., 1980/81, 88. (E.M., T.J., G.F.)

Sv. Petka, srednovekovna crkva. Se nao|a na 1,5 km severoisto~no od seloto i e podignata vrz stari temeli. Gagi} G., 1980/81, 88. (E.M., T.J., G.F.)

6. BREZOVO

Gaber ‡ Kalu|eri, srednovekovna crkva. Na 1,5 km severoisto~no od seloto se gledaat ostatoci od sru{en objekt za koi me{tanite smetaat deka se os-tatoci od manastirot Sv. Preobraènie. Gagi} G., 1980/81, 88. (E.M., T.J., G.F.)

Kamenec, naselba, nekropola i topilnica od docno-anti~koto vreme. Se nao|a isto~no od seloto na okolu 2 km, visoko vo planinskiot predel, a vo ne-posrednata blizina na ~e{mata. Vo livadata na Spiro Lopatarovski se otkrieni ostatoci od na-selba (fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, pokrivni }eramidi), kako i golem broj par~iwa od topena èlezna ruda. Spored kaùvaweto na me{-tanite, vo nivata na Aleksa Mir~evski, koja se gra-ni~i so spomenatata livada, bile otkopani pove}e grobovi gradeni od kameni plo~i, so grobni pri-lozi od belezici, krstovi, moneti i dr. koi ne se za~uvani. Gagi} G., 1980/81, 88. (A.K.)

Crkvi{te, srednovekovna crkva i nekropola. Na okolu 4,5 km severozapadno od seloto, kaj mesnosta Suvo Pole, desno od patot Bitola-Ki~evo se gleda-at ostatoci od objekt za koj me{tanite smetaat deka e crkva. Pri obrabotuvaweto na zemjata bile otkrieni grobovi gradeni od kameni plo~i. Na po-vr{inata moàt da se sretnat fragmenti od pito-si. Gagi} G., 1980/81, 88. (E.M., T.J., G.F.)

7. VARDINO

Gorna Crkva, srednovekovna naselba, crkva i nek-ropola. Leì na okolu 500 m isto~no od seloto, na padinite na selskiot rid. Vidlivi se ostatoci od sru{ena crkva okolu koja ima grobovi gradeni od kameni plo~i so orientacija istok-zapad. Crkvata ima dimenzii od 15 x 8 m i e yidana od kr{en kamen i varov malter. Vo apsidata, na mestoto na ~esnata trpeza ima del od vertikalno postaven mermeren stolb. Lokalitetot zafa}a povr{ina od okolu 1 hektar. Gagi} G., 1980/81, 89. (E.M., T.J., G.F.) Plo~a, nekropola od docnoanti~koto vreme. Na 1 km severno od seloto, vo poleto na desniot breg na Crna Reka, obrabotuvaj}i ja zemjata, me{tanite na{le pove}e grobovi. Gagi} G., 1980/81, 89. (E.M., T.J., G.F.)

8. VIROVO

Gumni{te, srednovekovna naselba i crkva. Crkvata Sv. Petka, {to se nao|a 500 m severoisto~no od seloto, e izgradena vrz temelite od postara crkva. Spored kaùvaweto na Petre ‡ selskiot kova~, pri kopaweto na temelite (vo 1935 g.) bile najdeni fragmenti od freskoìvopis. Okolu crkvata ima mnoèstvo gradeèn materijal, a vo nejzinata ne-posredna okolina ostatoci od pove}e objekti gra-deni od kr{en kamen i kal. Isto taka, konstatira-ni se i grobovi gradeni od kameni plo~i, postaveni vo pravec istok‡zapad. (E.M., T.J., G.F.)

XI. DEMIR HISAR 136

Dolno Virovo, srednovekovna neselba, crkva i nek-ropola. Na okolu 500 m jugoisto~no od seloto, od desnata strana na patot, na povr{ina od nekolku hektari se nao|aat ostatoci od temeli na objekti, crkva i grobovi gradeni od kameni plo~i. (E.M., T.J., G.F.)

Sv. Bogorodica Pre~ista, srednovekovna crkva. Vi-soko vo planinata, na 3 km severozapadno od seloto se nao|a mala ednokorabna crkva okolu koja ima tragi od postar objekt. (E.M., T.J., G.F.)

[teuni, rudarski jami od docnoanti~koto vreme. Na desniot breg na Virovska Reka, vo samoto selo, poto~no sproti ku}ata na Nikodin Stankovski, ima stari rudarski jami vkopani vo karpa na 3 m nad koritoto na rekata. Imaat otvor so forma na trapez so dimenzii od 1,70 m (visina) i 1,20 m ({irina). Na 5 m vnatre vo jamata ima ostatoci od izgnieni gredi ‡ potpira~i. Vo neposrednata bli-zina se nao|a u{te edna jama so pribli`no isti di-menzii na otvorot. (A.K.)

9. GOLEMO ILINO

Visoi, nekropola od docnoanti~koto vreme. Spo-red kaùvaweto na me{tanite, na 1,5 km severoza-padno od seloto bila otkriena pravoagolna grobni-ca yidana od kamen i varov malter. Vo nea nemalo ostatoci od skeleti nitu pak grobni prilozi. (E.M., T.J., G.F.)

Gradi{te, utvrdena naselba od helenisti~koto i docnoanti~koto vreme. Se nao|a na 1,2 km severois-to~no od seloto, na visok rid {to se izdiga nad Ilinska Reka. Na povr{inata se gledaat ostatoci od odbranben yid ‡ bedem, a vo ogradeniot prostor ima fragmenti od docnorimski kerami~ki sadovi, pitosi i mnoèstvo gradeèn materijal. Najdeni se i pove}e moneti od IV-VI vek (Konstantin I, Jus-tinijan I), kako i predrimski moneti od Aleksan-dar III , kovani vo Pela. Monetite se ~uvaat vo Za-vodot i muzej vo Bitola. Mikul~i} I., TIR, 57; Mikul~i} G., 1987, 182. (G.M.)

Prisoi, naselba i nekropola od docnoanti~koto vreme. Na oddale~enost od okolu 2 km severoisto~-no od seloto, na povr{ina od 1 hektar se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i pitosi, a spored kaùvawata na selanite, bile otkrieni grobovi „na dve vodi“ gradeni od teguli. Gagi} G., 1980/81, 90. (E.M., T.J., G.F.)

Sv. Petka, srednovekovna crkva i nekropola. Na isto~niot kraj na seloto se nao|a crkvata Sv. Pet-ka, izgradena vo 1874 godina, i toa vrz temelite na postara crkva. Vo nejzinata neposredna blizina ima masivni plo~i od grobni konstrukcii. Gagi} G., 1980/81, 90. (E.M., T.J., G.F.)

Staro Selo, srednovekovna naselba. Na 3‡4 km se-veroisto~no od seloto, vo neposrednata blizina na crkvata Sv. Ilija, koja bila podignata vrz stari temeli, po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i mnoèstvo gradeèn materijal. Gagi} G., 1980/81, 90. (E.M., T.J., G.F.)

10. GRAI[TE

Gradi{te, gradi{te od ranoanti~koto i docnoan-ti~koto vreme. Smesteno e na visok konusen rid so zaramneto plato, opkruèno od tri strani so re~ni dolini. Ogradeno e so tri pojasi od odbranbeni yidovi gradeni od kamen bez malter, koi vo vid na terasi opfa}aat prostor od okolu 10 hektari. Po povr{inata se sre}avaat mnogubrojni fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. Najdeni se pove}e od 200 moneti od IV-II vek pred n.e. Vo zapadnoto podno`je se otkopani grobovi so zlaten nakit. Na najvisokoto plato, ostatocite od ranoanti~koto gradi{te, koi se na povr{ina od okolu 3 hektara, se opfateni so docnoanti~kiot bedem yidan od kr{en kamen i varov malter. Po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i moneti. Vo ju`noto podno`je na ridot, nad selskoto u~ili{te e otkopan pogolem broj grobovi gradeni od kameni plo~i vo koi me|u prilozite imalo i moneti od IV vek. Predloèna e identifikacija so deuriopskiot grad BRYANION. Naodite se smesteni vo Muzejot na Makedonija vo Skopje i vo Zavodot i muzej vo Bitola. Mikul~i} I., 1966, 64; Mikul~i} I., TIR, 60; Mikul~i} G., 1987, 182. (G.M.)

Prevalec, nekropola od docnoanti~koto vreme. Na padinite na Grai{ka ûka, {to se nao|a na 1,5 km severno od seloto, me{tanite na{le pove}e grobo-vi gradeni od kameni plo~i. I denes na povr{inata se sre}avaat kameni plo~i od grobni konstrukcii. Gagi} G., 1980/81, 91. (E.M., T.J., G.F.)

Sv. Petka, srednovekovna crkva. Se nao|a na 1 km severoisto~no od seloto. Ima mali dimenzii i e za~uvana vo temelite. Gagi} G., 1980/81, 91. (E.M., T.J., G.F.)

Crkvi{te, starohristijanska crkva. Na 1 km sever-no od seloto, na povr{ina od 30 x 15 m se zabele-ùva gramada od gradeèn materijal (kr{en kamen i teguli). Mestoto se po~ituva kako vakafsko. Gagi} G., 1980/81, 91. (E.M., T.J., G.F.)

11. DEMIR HISAR

Grn~arnica, utvrduvawe ‡ refugium od docnoan-ti~koto vreme. Na visok planinski srt {to se nad-

XI. DEMIR HISAR 137

visnuva nad dolinata na Crna Reka, oddale~en 1,5 km isto~no od seloto, ima zaramneto plato na koe se nao|aat ostatoci od odbranben yid. Na povr{i-nata se zabeleùvaat fragmenti od kerami~ki sa-dovi, pitosi, teguli i mnoèstvo kr{en kamen. (G.M.)

12. DOLENCI

Stari Ku}i, srednovekovna naselba. Gagi} G., 1980/81, 91. (D.G.)

13. EDINAKOVCI

Vo seloto, naselba od docnoanti~koto vreme. Pri izgradbata na selskite ku}i bile otkrivani osta-toci od objekti. Najdeni se nekolku pitosi, pove}e moneti, a vo selskite dvorovi se sre}avaat i frag-menti od kerami~ki sadovi i pokrivni }eramidi. Monetite se ~uvaat kaj M. Najdenovski. (A.K.)

Stevano Lozje, nekropola od docnoanti~koto vre-me. Na okolu 100 m isto~no od seloto bile najdeni grobovi gradeni od mermerni plo~i. Mikul~i} I., TIR , 51; Gagi} G., 1980/81, 92. (E.M., T.J., G.F.)

Crkvi{te, starohristijanska crkva i nekropola. Na okolu 2 km ju`no od seloto se gledaat ostatoci od objekt yidan od kr{en kamen i varov malter. Spored kaùvawata na me{tanite, vo negovata ne-posredna blizina bile otkrieni pove}e grobovi. Mikul~i} I., TIR , 51. (E.M., T.J., G.F.)

Vo seloto, s. Edinakovci. ‡ Postament so gr~ki natpis

14. @VAN

Gradi{te, utvrdena naselba od docnoanti~koto vreme. Mikul~i} I., TIR , 138. (D.G.)

Latinska Crkva ‡ Sv. Dimitrija, srednovekovna crkva. Na 1 km severoisto~no od seloto, desno od patot Bitola-Ki~evo se nao|a mala crkvi~ka vo koja e za~uvan natpis postaven nad zapadniot vlez od vnatre{nata strana, na koj e navedena izgradba-ta na crkvata vo 1634 godina. (E.M., T.J., G.F.)

Majdani{te, naselba i topilnica od docnoanti~-koto vreme. Na visokiot vrv Stavrakovo, {to se izdiga nad selata @van i Sopotnica, vo mestoto kade sи u{te se kopa ruda se otkrieni mnogubrojni ostatoci od topena èlezna ruda, fragmenti od ke-rami~ki sadovi, pitosi, pokrivni }eramidi i dru-go. (A.K.)

Manastir Sv. Arangel, srednovekovna crkva i nek-ropola. Na 1,5 km severno od patot Bitola-Ki~evo i na 1 km severoisto~no od lokalitetot Gradi{te se nao|a noviot manastir, podignat vrz stari teme-li. Okolu nego se rasfrleni grobni plo~i, a spo-red kaùvaweto na me{tanite, bile otkopani po-ve}e grobovi. Gagi} G., 1980/81, 92. (E.M., T.J., G.F.)

XI. DEMIR HISAR 138

Sv. Ilija, srednovekovna crkva. Na 1 km jugois-to~no od seloto se nao|a novata crkva podignata na kultno mesto, odnosno, spored kaùvawata na me{-tanite, vrz temelite od postara crkva ‡ drvena crkva. Gagi} G., 1980/81, 92. (E.M., T.J., G.F.)

Seli{te ‡ Gradi{te, utvrdena naselba od docno-anti~koto vreme. Na blaga viso~inka severno od patot Bitola-Ki~evo, do osnovnoto u~ili{te „Bra}a Miladinovci“ se gledaat ostatoci od grade-èn materijal, fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i drugo. (E.M., T.J., G.F.)

15. @ELEZNEC

Vo Garon, naselba i topilnica od docnoanti~koto vreme. Na okolu 1,2 km ju`no od seloto, pri obra-botuvaweto na zemjata me{tanite otkrile mnogu-brojni ostatoci od topena èlezna ruda, fragmen-ti od kerami~ki sadovi, pitosi i dr. Gagi} G., 1980/81, 93. (E.M., T.J., G.F.)

Gradi{te, utvrdena naselba od ranoanti~koto vre-me, opidum od docnoanti~koto vreme i srednove-kovna tvrdina. Se nao|a vo neposrednata blizina na seloto, od levata strana na patot Bitola‡Ki-~evo, na nizok izdolèn rid so strmni padini kon sostavot na Crna Reka i malata pritoka. Lokali-tetot e te{ko pristapen, dominira nad celiot pre-del i ja nadgleduva dolinata na Golema Reka. Tvr-dinata gi sledi konturite na ridot i ima elipso-vidna forma so povr{ina od okolu 3 hektari. Od-branbeniot bedem e cvrst, graden od kamen i varov malter, i delumno e obnoven vo srednovekovieto. Na isto~nata strana bedemot moè da se sledi vo celost, a na oddelni mesta jasno mu se ocrtuva vnat-re{niot rab. Na isto~nata strana se gledaat ostatocite od vleznata porta, a na severniot agol se nao|aat impozantni ostatoci od kula. Po povr-{inata na gradi{teto se zabeleùvaat temeli od pove}e objekti, fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, teguli, zgura od topena èlezna ruda, kako i mnoèstvo gradeèn materijal. Vo neposrednata blizina na bregot na Crna Reka se otkrieni pove}e grobovi od docnoanti~koto vreme. Jiri~ek K., 1952, 207; Vizantijski izvori, 1966. (E.M., T.J., G.F.)

Darkojca, naselba od docnoanti~koto vreme. Na okolu 1,2 km severno od seloto, po povr{inite na nivite se gledaat gramadi od gradeèn materijal, fragmenti od kerami~ki sadovi i pitosi. (E.M., T.J., G.F.)

Spilje, naselba od docnoanti~koto vreme. Smeste-na e na 1,3 km zapadno od seloto. Pri obrabotuva-weto na zemjata me{tanite naiduvale na ostatoci od objekti gradeni od kamen i varov malter. (E.M., T.J., G.F.)

16. @URÊ

Ba~ili{te, sakralen objekt i nekropola od docno-anti~koto vreme. Na 1,5 km severno od seloto se otkrieni grobovi, a vidlivi se i gramadi od grade-èn materijal. Spored iskazite na me{tanite, bi-le najdeni kadilnica i drugi materijali. Gagi} G., 1980/81, 93. (E.M., T.J., G.F.)

Dabliki, naselba i nekropola od docnoanti~koto vreme. Spored kaùvaweto na me{tanite, bile ot-kopani nekolku grobovi gradeni od kameni plo~i postaveni vo pravec istok-zapad, temeli od crkva i od ku}i. Denes na povr{inata se gledaat par~iwa od pokrivni }eramidi. Lokalitetot se nao|a 1,5 km ju`no od seloto. Gagi} G., 1980/81, 94. (E.M., T.J., G.F.)

Qubov Kamen, naselba od neolitskoto vreme. Gagi} G., 1980/81, 93. (D.G.)

Martinec, srednovekovna naselba. Na 2 km vo pra-vecot na seloto Ostrilci, pri obrabotuvaweto na nivite me{tanite naiduvale na yidovi gradeni od kamen i kal, pitosi i dr. Vo eden pitos bile najde-ni stari pari. Postoi predanie deka na ova mesto se nao|alo nekoga{noto selo @ur~e. Monetite ne se za~uvani. Gagi} G., 1980/81, 94. (E.M., T.J., G.F.)

Sv. Ilija, srednovekovna crkva i nekropola. Na rastojanie od 500 m zapadno od seloto se gledaat ostatoci od sru{ena crkva okolu koja ima kameni plo~i od grobni konstrukcii. Gagi} G., 1980/81, 94. (E.M., T.J., G.F.)

17. ZAGORIÊ

Kalu|erska Reka, srednovekovna crkva. Pome|u selata Zagori~e i Strugovo, spored kaùvaweto na me{tanite, se nao|ale ostatoci od manastirot Sv. -Antonij. Toponimot na lokalitetot upatuva na mo`no postoewe na sakralen objekt. Gagi} G., 1980/81, 94. (E.M., T.J., G.F.)

Ku}i{te, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 300 m zapadno od seloto, pri obrabotuvaweto na zem-jata me{tanite otkrivale ostatoci od temeli na ku}i gradeni od kamen i kal. Po povr{inata na ni-vite ima fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i dr. Vo dvorot na Alekso Trenevski se ~uva golem pitos, kako i pove}e par~iwa od drugi pitosi. Gagi} G., 1980/81, 94. (E.M., T.J., G.F.)

18. ZA[LE

Dabovja, naselba i topilnica od docnoanti~koto vreme. Na planinskiot srt pome|u dolovite Malin-ski i Ralja, vo gorniot kraj na nivata na Stojan Tu-turevski se gledaat ostatoci od topena èlezna

XI. DEMIR HISAR 139

ruda, fragmenti od pitosi, pokrivni }eramidi i mnoèstvo gradeèn materijal (kr{en kamen). (A.K.)

Ja~mi{te, naselba i topilnica od docnoanti~koto vreme. Na 1 km zapadno od mesnosta Karai~e i 4 km zapadno od seloto, vo nivata na Stame Fidanovski se sre}avaat ostatoci od topena èlezna ruda i mnogu gradeèn materijal (kamen i pokrivni }era-midi). Bile najdeni i pove}e rimski moneti koi se ~uvaat kaj sopstvenikot na nivata. (A.K.)

Kale ‡ Grad, srednovekovna utvrdena naselba. Se nao|a na 2 km isto~no od seloto, na rit~e visoko okolu 300 m i so izvonredna strategiska polo`ba. Kaleto ima forma na nepravilen ~etiriagolnik so dimenzii: 100 m vo pravecot istok-zapad i 50 m vo pravecot sever-jug. Ogradeno e so dva odbranbeni yida {iroki okolu 2 m. Po povr{inata ima grade-èn materijal, a se sre}avaat i fragmenti od kera-mi~ki sadovi. Otkrieni se delovi od instalacija na vodovod koj doa|al od mesnosta Krasta {to e vo neposrednata blizina. Gagi} G., 1980/81, 94. (E.M., T.J., G.F.)

Karai~e, naselba i topilnica od docnoanti~koto vreme. Vo nivata na Krste Popovski, {to se nao|a 3,5 km zapadno od seloto, se sre}avaat ostatoci od topena èlezna ruda, fragmenti od pitosi, pokriv-ni }eramidi i drug gradeèn materijal. (A.K.)

Ku}i{te, naselba i topilnica od docnoanti~koto vreme. Vo nivata na Stojan Trajanovski i vo sosed-nite nivi, koi leàt na 500 m zapadno od seloto, se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, pokrivni }eramidi i mnoèstvo zgura od topeno èlezo. Gagi} G., 1980/81, 95. (A.K.)

Na Ku}i{ta ‡ Na Viron, nekropola od docnoan-ti~koto vreme. Na okolu 500 m zapadno od seloto, vo nivite na Spasenovci i Tekalovci se otkrieni grobovi gradeni od kameni plo~i. Na terenot ne se konstatirani nikakvi ostatoci. Gagi} G., 1980/81, 95. (E.M., T.J., G.F.)

Staro Ko~i{te, srednovekovna naselba. Vo atarot na seloto, na oddale~enost od okolu 7-8 km ju`no, spored kaùvawata na me{tanite, se nao|alo sta-roto selo. Gagi} G., 1980/81, 95. (E.M., T.J., G.F.)

19. KUTRETINO

Leska, srednovekovna naselba. Spored za~uvanata legenda, na ova mesto se nao|ala golema naselba pod imeto Leskoec ili Leska ili, kako {to me{ta-nite ja narekuvaat u{te, Staro Kutretino. Vo nea imalo mnogu bogata crkva {to ja uni{tile Turci-

te. Stolbovite i kamenite blokovi bile odneseni vo seloto Gope{ i vgradeni vo tamo{nata crkva. Gagi} G., 1980/81, 95. (E.M., T.J., G.F.)

Sv. Nikola, osamen naod od rimskoto vreme. Vo severoisto~niot agol na oltarniot del na crkvata, {to e izgradena vo 1953 godina, e vgraden del od mermerna plo~a so reljefna pretstava. Ne e poz-nato od kade bil donesen mermerot. (E.M., T.J., G.F.)

20. LESKOVO

\ur|a, srednovekovna crkva. Na 1 km zapadno od seloto se gledaat gramadi od gradeèn materijal. Spored Jon~e Taleski, na toa mesto se nao|ala stara crkva posvetena na sv. \or|i. Gagi} G., 1980/81, 95. (E.M., T.J., G.F.)

Ilinica, srednovekovna crkva. Na 1,5 km isto~no od seloto se gledaat urnatini od stara crkvi~ka, posvetena na sv. Ilija. Gagi} G., 1980/81, 95. (E.M., T.J., G.F.)

Manastiri{te, srednovekovna crkva. Na okolu 1,5 km ju`no od seloto, na granicata so sinorot na seloto Boi{ta, desno od patot se gledaat gramadi od gradeèn materijal od stara crkva. Gagi} G., 1980/81, 95. (E.M., T.J., G.F.)

21. MALO ILINO

Grai{ta, topilnica od docnoanti~koto vreme. Vo nivata na Miladin Dimovski, {to se nao|a 3 km jugozapadno od seloto, se sre}avaat ostatoci od to-pena èlezna ruda. Otkrieni se golemi dupki so kru`na forma za koi se smeta deka se okna od stari rudarski kopovi. (A.K.)

Kalec, topilnica od docnoanti~koto vreme. Na 1,5 km isto~no od seloto, na leviot breg na potokot Poreka, vo nivata na Kosta Ko~ovski se sre}ava zgura od topena èlezna ruda. (A.K.)

Sv. Ilija, srednovekovna crkva. Zapadno od seloto, na mala viso~inka se nao|ala mala ednokorabna crkvi~ka. Pri izgradbata na novata crkva bil upo-trebuvan star gradeèn materijal (bigor i par~i-wa od delkanici). (E.M., T.J., G.F.)

Sv. Pre~ista, srednovekovna crkva i nekropola. Novata crkva, izgradena vo 1979 godina, {to se na-o|a 1,5 km od seloto, od levata strana na patot, e podignata vrz stari temeli. Vo neposrednata bli-zina na crkvata ima kameni plo~i od grobni kon-strukcii postaveni vo pravec istok-zapad. (E.M., T.J., G.F.)

XI. DEMIR HISAR 140

22. MRENOGA

Bela Zemja, nekropola od docnoanti~koto vreme. Gagi} G., 1980/81, 95. (D.G.)

Bori~ino, naselba i nekropola od rimskoto vreme. Na 500 m zapadno od seloto i na 100 m od patot, na prostor od okolu 2 hektara, vo nivite, a posebno vo nivata na Risto Trajanovski ima mnoèstvo osta-toci od naselba i nekropola. Pri oraweto me{ta-nite naiduvale na temeli od yidovi na objekti. Vojne Mir~evski ovde otkopal grob so konstrukci-ja od kameni plo~i, vo koj na{ol kerami~ki sad, belezici od bronza i prsten. Na lokalitetot e naj-dena i skulptura so mali dimenzii, koja e odnesena vo Zavodot i muzej vo Bitola. Naodite od grobot bile zagubeni. Gagi} G., 1980/81, 95. (E.M., T.J., G.F.)

Grn~ari, naselba so topilnica i nekropola od docnoanti~koto vreme. Se nao|a na 3 km isto~no od seloto, na zaramneto plato. Vo nivata na Risto Markoski ima mnoèstvo fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, pokrivni }eramidi, kako i golemo koli~estvo zgura od topeno èlezo, a vo nejziniot dolen del se otkrieni pove}e grobovi. (A.K.)

Kalu|erica, osamen objekt od rimskoto vreme. Na 1,8 km od seloto i na okolu 3 km od patot Bitola-Ki~evo, Golema Reka go ima izmesteno svoeto kori-to pri {to e zase~en breg visok 7 m. Vo profilot na bregot se gledaat ostatoci od yidana konstruk-cija, tuli i mnogu sa|i, {to se nao|aat na dla-bo~ina do 2,5 m pod povr{inata. Spored tra-pezoidnite tuli se dobiva vpe~atok deka se raboti za objekt so la~na konstrukcija. Bidej}i na terenot se sre}avaat i tuli so kruèn otvor za protok na vozduh, bi moèlo da se pretpostavi deka se raboti za pe~ka, vo golem del uni{tena od rekata. Spored kaùvaweto na me{tanite, na lokalitetot bil najden kantar koj e zaguben. Gagi} G., 1980/81, 96. (E.M., T.J., G.F.)

Sredno Seli{te, naselba i topilnica od docnoan-ti~koto vreme. Na 600 m jugozapadno od lokalite-tot Grn~ari, vo nivata na Stefan Todorovski, {to zafa}a povr{ina od nekolku dekari, se nao|aat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, pokrivni }eramidi, mnoèstvo kr{en kamen i zgura od tope-no èlezo. (A.K.)

23. MURGA[EVO

[uti Manastir ‡ Sv. Toma, srednovekovna crkva. Na okolu 3 km severoisto~no od seloto, vo mestoto kade {to se dopiraat atarite na selata Vardino i Murga{evo, se gledaat urnatini od crkva so osnova vo forma na trikonhos i so dimenzii od 18 x 7,10 m. Yidovite, ~ija {irina iznesuva 0,60 m, se za~uvani namesta vo visina i do 4 m. Crkvata bila ìvo-pisana vo fresko-tehnika. Okolu nea ima golem

prostor ispolnet so gramadi od gradeèn materi-jal {to im pripa|a na urnatite konaci i drugite pomo{ni zgradi. Ju`no od crkvata ima grob pokri-en so dve kameni plo~i, so orientacija istok-zapad. (E.M., T.J., G.F.)

24. NOVO SELO

Vidrauci, srednovekovna naselba i nekropola. Se nao|a na 1 km ju`no od seloto, na desniot breg na rekata @aba. Spored kaùvaweto na Risto Ando-novski, pri obrabotuvaweto na zemjata otkrival temeli yidani od kr{en kamen i kal, a isto taka i grobovi so konstrukcii od kameni plo~i, posta-veni vo nasoka istok-zapad. Vo eden od niv bil najden kerami~ki sad. Gagi} G., 1980/81, 97. (E.M., T.J., G.F.)

Nad seloto, srednovekovna naselba, crkva i nekro-pola. Spored predanijata, na 400 m zapadno od selo-to se nao|alo nekoga{noto „êrkesko“ selo. [to se odnesuva do Novo Selo, toa leì vo krugot na ma-nastirot koj e na 300 m isto taka zapadno od seloto. Ostatocite od manastirskata crkva se gledaat i imaat dimenzii od 10 x 5 m. Crkvi~kata bila gradena od kr{en kamen i varov malter. Okolu nea se otkrieni grobovi od kameni plo~i so orienta-cija istok‡zapad. Spored kaùvaweto na me{tani-te, vo grobovite bile nao|ani srpovi, kerami~ki sadovi i drugi prilozi koi denes ne se za~uvani. Gagi} G., 1980/81, 97. (E.M., T.J., G.F.)

Nad crkvata Sv. Arangel, srednovekovna crkva. Na okolu 100 m nad crkvata Sv. Arangel se otkrieni temeli od postara crkva yidana so kamen i varov malter. Gagi} G., 1980/81, 97. (E.M., T.J., G.F.)

Rakinski Dol, srednovekovna naselba i nekropola. Vo nivata na Stojan Veljanovski, koja e na 1 km isto~no od seloto, se otkrieni yidovi od objekti i pove}e grobovi gradeni od kameni plo~i. Gagi} G., 1980/81, 96. (E.M., T.J., G.F.)

25. OBEDNIK

Kale, utvrdena naselba od docnoanti~koto vreme i sredniot vek. Me{tanite lokalitetot go vikaat u{te „Ku}ata na Kralot“. Se nao|a na okolu 500 m severozapadno od seloto, na visok rid {to domini-ra nad okolniot teren. Na samiot vrv, koj e zaram-net, se gledaat konturi od odbranben bedem yidan od kamen i varov malter, ~ija {iro~ina od 1,90 m e za~uvana na severozapadnata strana. Po povr{ina-ta na kaleto ima tragi od yidovi na drugi objekti, gramadi od gradeèn materijal, kako i fragmenti od kerami~ki sadovi i pitosi. (E.M., T.J., G.F.) Stara Korija ‡ Manastiri{te, srednovekovna crk-va. Na 2,5 km severozapadno od seloto se otkrieni

XI. DEMIR HISAR 141

yidovi od objekt graden od kr{en kamen so varov malter. Sudej}i spored toponimot, moè da se pret-postavi deka se raboti za ostatoci od sakralen ob-jekt. (E.M., T.J., G.F.)

Stari Lozja, naselba i topilnica od docnoanti~-koto vreme. Vo nivata na Trajan To{evski i vo okolnite nivi se sre}avaat fragmenti od kerami~-ki sadovi, pitosi, mnoèstvo gradeèn materijal i zgura od topena èlezna ruda. Lokalitetot se nao|a na okolu 1,5 km severoisto~no od seloto. (E.M., T.J., G.F.)

Suva Reka, sakralen objekt i nekropola od docno-anti~koto vreme. Vo podno`jeto na tvrdinata na lokalitetot Kale, pri izgradbata na patot za selo-to Boi{te se otkrieni ostatoci od crkva i nekro-pola. Zafaten e jugozapadniot del na objektot, od-nosno ju`niot del od narteksot. Zavodot i muzej od Bitola izvr{il za{titno iskopuvawe. Po povr{i-nata na terenot se sre}avaat fragmenti od teguli, bigor i drug gradeèn materijal. Severoisto~no od crkvata se otkrieni grobovi od kameni plo~i ‡ tip cista, a najdena e i nadgrobna stela od bel mermer so gr~ki natpis koja se ~uva vo selskata pro-davnica. (E.M., T.J., G.F.)

26. PRIBILCI

Nad seloto ‡ Stara Crkva, srednovekovna crkva i nekropola. Na okolu 100 m severno od seloto, na blagata padina na koja e izgraden dene{niot rezer-voar za voda se nao|a gramada od gradeèn materi-jal od crkva. Okolu nea se zabeleùvaat kameni plo~i od grobni konstrukcii. Gagi} G., 1980/81, 98. (E.M., T.J., G.F.)

Samonikojca, topilnica od docnoanti~koto vreme. Vo nivata na Kole Mir~eski, {to se nao|a 1,5 km severno od seloto, se sre}avaat mnogubrojni osta-toci od topena èlezna ruda. Gagi} G., 1980/81, 98. (A.K.)

Stara Raslojca, srednovekovna naselba. Na 2 km severozapadno od seloto i na okolu 200 m desno od patot {to vodi za Novo Selo, spored kaùvaweto na me{tanite, se nao|alo staroto selo Rastojca, odnosno Raslojca. Vo neposrednata blizina ima mineralna voda. Pri obikolka na terenot ne se zabeleàni nikakvi ostatoci. Gagi} G., 1980/81, 98. (E.M., T.J., G.F.)

Staro Selo ‡ Mala Maska, srednovekovna naselba i nekropola. Na prostorot na sega{noto selo pri izgradbata na ku}ite bile otkrieni temeli od ob-jekti i grobovi gradeni od kameni plo~i. Spored me{tanite, na toa mesto se nao|alo staroto selo. Gagi} G., 1980/81, 98. (E.M., T.J., G.F.)

Suva Reka, s. Obednik. ‡ Nadgrobna stela

27. RADOVO

Grama|e, naselba so nekropola i rudnik od rimsko-to vreme. Na 1,5 km severno od seloto, vo mesnosta Dolna Livada ima rudnik za mermer so razni boi (bela, sina, siva i rozova). Okolu nego ima tragi od rudarska naselba na koja upatuvaat fragmentite od kerami~ki sadovi, imbreksi i pokrivni }eramidi {to se vidlivi po povr{inata. Vo nivata na Jane Koleski bile otkopani pove}e grobovi koi pretstavuvaat del od nekropola. Keramid~iev A., 1987, 118. (A.K.)

Klainec, srednovekovna nekropola. Na okolu 800 m severno od seloto se gledaat konturi na grobovi gradeni od kameni plo~i. (E.M., T.J., G.F.)

XI. DEMIR HISAR 142

Krasta, srednovekovna nekropola. Vo neposrednata blizina na lokalitetot Manastiri{te se zabele-ùvaat konturi na grobovi gradeni od golemi kameni plo~i, postaveni vo nasoka istok-zapad. (E.M., T.J., G.F.)

Manastiri{te, srednovekovna crkva. Spored kaù-vaweto na me{tanite, na okolu 800 m zapadno od seloto imalo manastir so konaci. Mestoto i denes se po~ituva kako vakafsko. Po povr{inata na te-renot ima gramadi od gradeèn materijal. (E.M., T.J., G.F.)

28. SVETA

Stari Grobi{ta ‡ Crkvi{te, srednovekovna crkva i nekropola. Na okolu 200 m jugozapadno od seloto vo 1970 godina e izgradena nova crkva Sv. Petka. Taa e podignata vrz stari temeli, koi se vidlivi, {to с pripa|ale na nekoga{nata crkva Sv. Pante-lejmon. Okolu crkvata se otkrieni grobovi grade-ni od kameni plo~i, so orientacija istok-zapad. Vo sega{nata crkva se nao|a ~esna trpeza od mermeren blok so natpis posveten na ìtel od seloto. Gagi} G., 1980/81, 99. (E.M., T.J., G.F.)

[iroka Leska, srednovekovna naselba i nekropola. Na 2 km jugoisto~no od seloto, vo gusto obrasnata mesnost se otkrieni temeli od objekti i grobovi. Po povr{inata se gledaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. Gagi} G., 1980/81, 99. (E.M., T.J., G.F.)

29. SLADUEVO

Svetec, srednovekovna naselba i nekropola. Zapad-no od seloto, na levata strana od patot za Ki~evo, spored kaùvawata na Boris Doj~inovski i Tanas-ko Traj~eski, se nao|alo staroto selo. Na terenot ne se zabeleùvaat nikakvi ostatoci. (E.M., T.J., G.F.)

30. SLEPÊ

Gorni Ku}i, srednovekovna naselba. Na 1.300 m za-padno od seloto, vo nivata na Vlado Pupul~evski se gledaat gramadi od gradeèn materijal, a spored kaùvaweto na Jon~e Don~evski, na ovoj lokalitet bile najdeni i pitosi. Eden od pitosite se ~uva vo manastirot Sv. Jovan. (E.M., T.J., G.F.)

Grama|e, naselba od helenisti~koto vreme. Na 200 m severoisto~no od seloto se otkrieni temeli od objekti, po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, a bile najdeni i moneti. Edna moneta na Filip II se ~uva vo Zavodot i muzej vo Bitola. (E.M., T.J., G.F.)

Dobromirovo, srednovekovna crkva i nekropola. Na 3 km severozapadno od seloto vo 1970 godina e izgradena crkvata Sv. Bogorodica vrz temelite od postara crkva. Okolu nea se konstatirani grobovi gradeni od kameni plo~i. (E.M., T.J., G.F.)

31. SLOE[TICA

Zavrtok, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 1 km severoisto~no od seloto i na okolu 100 m od levata strana na patot {to vodi za seloto, vo ni-vata na Selviovci, {to zafa}a povr{ina od okolu 0,5 hektara, po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, teguli i mnoèstvo gradeèn materijal. (E.M., T.J., G.F.)

32. SMILEVO

Staro Selo, srednovekovna naselba. Na mestoto na Staro Selo, spored predanieto, bilo locirano sta-roto selo Smilevo. (E.M., T.J., G.F.)

33. SOPOTNICA

Bunari{te, srednovekovna naselba. Na 2 km zapad-no od seloto se gledaat ostatoci od urnati objekti. Na ovoj teren minuval patot {to gi povrzuval Dolenci, Brezovo i Ki~evo. (E.M., T.J., G.F.)

Izvor, sakralen objekt i nekropola od docnoan-ti~koto vreme. Na 1,5 km severozapadno od seloto se nao|a gramada od gradeèn materijal (kr{en ka-men, varov malter). Pri kopaweto na kanalot za vodovod na ovoj lokalitet e otkrien grob graden od kameni plo~i i vo nego e najden kerami~ki sad koj denes ne e za~uvan. (E.M., T.J., G.F.)

Krai{te, srednovekovna crkva i nekropola. Na okolu 1,5 km ju`no od seloto se nao|a gramada od gradeèn materijal. Spored predanieto, ovde se na-o|ala crkva, a vo neposrednata blizina bile ot-krivani i grobovi. (E.M., T.J., G.F.)

Crkvi{te, sakralen objekt od docnoanti~koto vre-me. Na 1,5 km severoisto~no od „Carski most“ na Crna Reka, na terenot se zabeleùva gramada od gradeèn materijal. Spored predanieto, me{tani-te smetaat deka e od sru{ena crkva. (E.M., T.J., G.F.)

34. STRUGOVO

Miqo ê{me ‡ Pajn~ari, nekropola od ranoan-ti~koto vreme. Na 1,6 km severozapadno od seloto, na prostor obrasnat so dabova i leskova {uma jasno se ocrtuvaat konturite na pove}e grobovi. Spored kaùvaweto na Stojan Ognenoski od seloto Stru-govo, vo 1937 godina ovde bile izvr{eni arheolo{-

XI. DEMIR HISAR 143

ki iskopuvawa od strana na Buda Borisavqevi} (?) i pritoa bile otkrieni pove}e grobovi vo koi ima-lo belezici, prsteni, moneti i kerami~ki sadovi ‡ pajnci. Na terenot jasno se ocrtuvaat sondite iako mestoto e obrasnato so xbunovi od leska. Rasto-janieto me|u grobovite e 3-4 m, a nivnite konturi ukaùvaat na orientacija istok-zapad. Eden od grobovite odnovo be{e is~isten i moè{e da se zaklu~i deka vo 1937 godina se iskopuvalo samo jadroto na grobot so cel da se izvadat prilozite. Stranite na grobot se formirani od krupni kame-wa, ramno isklepani od vnatre{nata strana. Okolu sondite ima dosta rasfrleni kamewa od {to se dobiva vpe~atok deka grobovite bile pokrieni so tumuli od kamen. Otkrieniot materijal, spored kaùvaweto, bil odnesen vo Narodniot muzej vo Belgrad. Gagi} G., 1980/81, 101. (E.M., T.J., G.F.)

35. SUVO GRLO

Gorna Crkva, srednovekovna crkva i nekropola. Na 300 m severozapadno od seloto, vo neposrednata blizina na lokalitetot Ku}i{ta, vo 1941 godina e izgradena crkva posvetena na sv. Bogorodica. Crk-vata e izgradena vrz temelite od stara crkva, gra-dena od kr{en kamen i varov malter, a na yidovite imalo i freskoìvopis. Okolu crkvata bile ot-krieni i grobovi gradeni od kameni plo~i, so orientacija istok-zapad. (E.M., T.J., G.F.)

36. SUVODOL

Ba~ili{te, srednovekovna naselba. Na 1 km isto~-no od seloto, spored kaùvaweto, me{tanite pri obrabotuvaweto na zemjata naiduvale na temeli od postari objekti. (E.M., T.J., G.F.)

Duwi, srednovekovna crkva. Na 1-2 km od seloto i ju`no od patot za seloto Drevenik, spored kaùva-weto na me{tanite, imalo ostatoci od stara crk-

vi~ka. Na terenot se ocrtuva gramada od gradeèn materijal. (E.M., T.J., G.F.)

Spaiska ê{ma, srednovekovna crkva. Se nao|a vo neposrednata blizina na seloto. Spored veruvawe-to kaj me{tanite, na ova mesto postoela stara crk-va. (E.M., T.J., G.F.)

Crkva Sv. Bogorodica, starohristijanska bazili-ka. Crkvata Sv. Bogorodica e izgradena vrz teme-lite na trikorabna bazilika od koja se za~uvani se-verniot i ju`niot perimetralen yid. Okolu crk-vata i vnatre ima pove}e mermerni blokovi. Vo ~esnata trpeza e vgradena ara so natpis vo ~etiri reda. (E.M., T.J., G.F.)

37. CEROVO

Vragutnica, srednovekovna crkva. Na raskrsnicata na patot Cerovo-Boi{te, pokraj Crna Reka se za-beleùva gramada od gradeèn materijal, odnosno ostatoci od stara crkva. (E.M., T.J., G.F.)

Kru{je, srednovekovna naselba i crkva. Na 1,5 km zapadno od seloto se otkrieni ostatoci od temeli na pove}e objekti, a tuka e izgradena i crkvata Sv. Ilija, i toa vrz temelite na stara crkva. (E.M., T.J., G.F.)

Sv. Petka, srednovekovna crkva. Na okolu 500 m zapadno od seloto se nao|a malata crkvi~ka Sv. Petka izgradena vo ponovo vreme, i toa vrz stari temeli. Yidana e od kamen i kal, bez apsida, so di-menzii vo osnovata od 4,5 x 2,5 m. Okolu nea po po-vr{inata nema nikakvi arheolo{ki tragi. (E.M., T.J., G.F.)

Crkvi{te, srednovekovna crkva. Na 1 km severois-to~no od seloto, vo nivata na Lazovci ima gramada od gradeèn materijal {to с pripa|a na sru{ena crkva. (E.M., T.J., G.F.)

XII. KAVADARCI

1. Begni{te ................................................................. 144 2. Bojan~i{te ............................................................. 144 3. Bohula ...................................................................... 144 4. Bru{ani .................................................................. 145 5. Vata{a ..................................................................... 145 6. Vozarci ................................................................... 145 7. Gali{te ................................................................... 146 8. Garnikovo ............................................................... 146 9. Gli{i} .................................................................... 146 10. Gorna Bo{ava......................................................... 147 11. Grbovec .................................................................... 147 12. Dabni{te ................................................................ 147

13. Debri{te ................................................................ 147 14. Dobrotino .............................................................. 148 15. Dragoèl ................................................................ 148 16. Dradwa .................................................................... 148 17. Drenovo ................................................................... 148 18. Kavadarci ............................................................... 150 19. Kamen Dol .............................................................. 151 20. Kesendre ................................................................. 152 21. Klinovo ................................................................... 152 22. Konopi{te ............................................................. 152 23. Ko{ani .................................................................... 153 24. Krwevo .................................................................... 153 25. Kumani~evo ............................................................ 154 26. Majden ...................................................................... 154 27. Manastirec ............................................................ 154 28. Marena..................................................................... 154 29. Mokli{te ............................................................... 154 30. Mreì~ko ............................................................... 155

XII. KAVADARCI 144

31. Mrzen Oraovec ...................................................... 155 32. Palikura ................................................................. 155 33. Pravednik ............................................................... 156 34. Radwa ....................................................................... 156 35. Raec .......................................................................... 156 36. Resava ....................................................................... 157 37. Ribarci ................................................................... 159 38. Ro`den ..................................................................... 159 39. Rosoman ................................................................... 160 40. Sirkovo ................................................................... 161 41. Sopot ....................................................................... 161 42. Stragovo .................................................................. 161 43. Trstenik .................................................................. 161 44. Fari{ ...................................................................... 161 45. êmersko ................................................................. 162 46. [e{kovo ................................................................. 162 47. [ivec....................................................................... 162

1. BEGNI[TE

Bela Tumba, srednovekovna naselba. Na 3 km seve-rozapadno od seloto se gledaat gramadi od grade-èn kamen i fragmenti od pokrivni }eramidi. (@.V.)

Grama|e, naselba od rimskoto vreme. Se nao|a na 500 m severno od seloto, na edna strmna padina {to se spu{ta od sever kon jug. Ovde, vo lozjata na G. Ja-kimov i D. Daskalov se nao|aat fragmenti od arhitektonska plastika od bel mermer i fragmen-ti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn mate-rijal. (@.V.)

Kula, utvrduvawe od docnoanti~koto vreme i sta-rohristijanska crkva. Lil~i} V., 1989, 72. (D.G.)

Markovo Kale, utvrdena naselba od rimskoto vre-me. Vo ju`niot del na atarot na seloto, na visok rid so izvonredna polo`ba, na zaramneto plato se gledaat ostatoci od utvrdena naselba: gradeèn kamen, fragmenti od teguli, imbreksi, a spo-radi~no i fragmenti od kerami~ki sadovi. (@.V.)

Martinica, naselba od docnoanti~koto vreme. Na ju`niot rab na seloto, na blaga padina {to se spu{-ta kon jug se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. (@.V.)

Pisan Kamen, nekropola od docnoanti~koto vreme. Na 3 km severno od seloto i na okolu 1 km od Tik-ve{ko Ezero, vo nivata na B. Klin~arov i vo so-sednite nivi se otkrieni kameni plo~i od grobovi ‡ tip cista. Otkriena e i edna fragmentirana ara. Radovanovi¢ V., 1924, 428; Vuli¢ N., Sp. LXXI, 130; Vuli} N ., 1938a, 5-6. (@.V.)

Po~ivalo, naselba od docnoanti~koto vreme. Na okolu 500 m severoisto~no od seloto, po povr{i-nata na nivite se sre}avaat fragmenti od kera-

mi~ki sadovi i gradeèn materijal: kamen, teguli i imbreksi. (@.V.)

Ramni{te, naselba od rimskoto vreme. Na ju`niot del na begni{kiot atar, po povr{inite na nivite se gledaat gramadi od gradeèn kamen, fragmenti od teguli i imbreksi, kako i mnoèstvo fragmenti od kerami~ki sadovi. Vuli} N., 1938a, 6; Mikul~i} I., TIR, 23. (@.V.)

Suva Gora, naselba i nekropola od docnoanti~koto vreme. Vo lozjeto na ZIK „Vozarci“ se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, kako i mnoèstvo gradeèn materijal. Otkriena e i nadgrobna stela so starogr~ki natpis. (@.V.)

Crveno Brdo, srednovekovna naselba. Na 1 km od seloto, od desnata strana na patot za Resava se sre-}avaat gramadi od gradeèn kamen, fragmenti od pokrivni }eramidi, a sporadi~no i fragmenti od kerami~ki sadovi. (@.V.)

êrmec, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 3 km jugozapadno od seloto, nad utokata na Kamenica vo Crna Reka, po povr{inata na nivite se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. Radovanovi¢ V., 1924, 428. (@.V.)

2. BOJANÎ[TE

Gradi{te, utvrduvawe od docnoanti~koto vreme. Lil~i} V., 1988-89, 118-119. (D.G.)

Lozata, naselba od docnoanti~koto vrme. Na blaga padina {to se nao|a 2 km zapadno od seloto se sre-}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i gradeèn materijal. (@.V.)

Sv. Atanas, naselba i nekropola od docnoanti~ko-to vreme. Nad severoisto~niot rab na seloto, po povr{inata na nivite se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gramadi od kr{en ka-men. V. Radovanovi} izvestuva za najdeni nadgrobni steli so gr~ki natpisi i ogromna plo~a so reljef-na pretstava na bukranion. Radovanovi¢ V., 1924, 419; Mikul~i} I., 1975b, 186, 197. (@.V.)

3. BOHULA

Ogra|e, naselba od docnoanti~koto vreme. Nepos-redno pred vlezot vo seloto, na zaramneto plato so obrabotlivi nivi se sre}avaat fragmenti od kera-mi~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. Proeva N., 1985, 123-128. (@.V.)

Petro{nica, srednovekoven rudnik. Na 8 km ju`no od seloto, na leviot breg na rekata Petro{nica, pri izgradbata na {umskiot pat bile otkrieni ru-

XII . KAVADARCI 145

darski jami. Otsustvoto na ostatoci od zgura uka-ùva na toa deka rudata bila nosena na drugo mesto za topewe. (A.K.)

Stranata, naselba od docnoanti~koto vreme. Se-verno od seloto, vo podno`jeto na planinata, na desniot breg na Bohulska Reka, vo nivata na M. Rizov e otkrieno mnoèstvo fragmenti od kera-mi~ki sadovi, pitosi i gramadi od gradeèn mate-rijal. Eden pitos se ~uva kaj F. Nikolovski vo se-loto Bohula. (@.V.)

4. BRU[ANI

Gradi{te, utvrdena naselba od rimskoto vreme. Se nao|a na 1,5 km severoisto~no od seloto, na izvon-redna lokacija. Po celata povr{ina na lokalite-tot se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, teguli i imbreksi, a ima i dosta gradeèn materi-jal. Isto taka se gledaat i temeli od odbranben bedem koj ima polukru`ni zajaknuvawa na aglite. Vo gorniot del na prostorot se gledaat i temelite na vnatre{niot bedem. [to se odnesuva do golemi-nata na gradi{teto, toa zafa}a prostor od okolu 2,5 hektara. Mikul~i} I., 1975b, 186-190; Mikul~i} I., TIR, 30. (@.V.)

Ov~arov Grob, naselba od docnoanti~koto vreme. Na okolu 1 km isto~no od seloto, vo nivata na Kos-tadin Egeecot ima fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal: kamen, imbreksi, te-guli, a sporadi~no se sre}ava i zgura od topena ruda. Mikul~i} I., TIR, 30. (@.V.)

Staro Selo, naselba i nekropola od docnoanti~-koto vreme. Na 4 km od seloto, od desnata strana na patot za Vozarci, po povr{inata na nivite se sre-}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. Otkriena e i nadgrobna stela so gr~ki natpis. Vuli¢ N., Sp. LXXI, 110-111; Mikul~i} I., TIR, 31. (@.V.)

Tikve{, naselba ‡ opidum od docnoanti~koto vre-me. Pokraj patot za seloto Resava, na okolu 1 km is-to~no od seloto, na povr{ina od 300 x 200 m se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i grade-èn materijal (teguli i imbreksi). Naselbata e so izvonredna mestopolo`ba i pogled kon dolinata na Crna Reka. Mikul~i} I., TIR , 30. (@.V.)

5. VATA[A

Amideja, naselba od èleznoto vreme. Na isto~-niot rab na seloto, na desniot breg na rekata Luda

Mara se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi so gruba faktura, ra~no izraboteni. (@.V.)

Grneica, naselba od docnoanti~koto vreme. Na oko-lu 500 m ju`no od seloto, na desniot breg na rekata Luda Mara se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. (@.V.)

Kalnica, naselba i nekropola od docnoanti~koto vreme. Nad isto~niot rab na seloto, vo nivite na P. Nanev, \. Trajkov i R. Don~ev se sre}avaat frag-menti od kerami~ki sadovi i mnogu gradeèn mate-rijal (teguli i imbreksi). Otkriena e nadgrobna stela so gr~ki natpis i pitos koj se ~uva vo dvorot na J. Ristov. Vuli} N ., 1938a, 21. (@.V.)

Parakelova Glava, nekropola od rimskoto vreme. Na 1,5 km kon seloto Mokli{te, pome|u patot i rekata Luda Mara, na desniot breg se gledaat grob-ni konstrukcii od tipot „na dve vodi“ , izvedeni so teguli. (@.V.)

Suva ê{ma, naselba od docnoanti~koto vreme. Se nao|a na 2 km ju`no od seloto, na patot za seloto Mokli{te. Na povr{inata ima fragmenti od kera-mi~ki sadovi i gramadi od gradeèn materijal (kamen, teguli i imbreksi). (@.V.)

ôralica, naselba i nekropola od docnoanti~koto vreme. Vo neposrednata blizina na seloto, od leva-ta strana na patot za seloto Mokli{te se gledaat gramadi od gradeèn kamen, teguli i imbreksi, a sporadi~no i fragmenti od kerami~ki sadovi. Vo gorniot del na lokalitetot se otkrieni grobovi od kameni plo~i ‡ tip cista. (@.V.)

6. VOZARCI

Golema Strana, nekropola od docnoanti~koto vre-me. Na leviot breg na Crna Reka, od sprotivnata strana na lokalitetot Kale, kaj samiot vlez vo klisurata na Crna Reka se gledaat delovi od kame-ni plo~i od grobovi ‡ tip cista. Radovanovi} V., 1924, 446. (@.V.)

Gr{ni~e, nekropola od docnoanti~koto vreme. Na leviot breg na Crna Reka, pokraj stariot pat Ka-vadarci-Prilep, a sega Kavadarci-selo Drenovo, vo profilot se gledaat grobovi gradeni od kameni plo~i ‡ tip cista. (@.V.)

Dolno Kale, utvrdena naselba od docnoanti~koto vreme. Na desniot breg na Crna Reka, vo neposred-nata blizina na vlezot vo klisurata se otkrieni fragmenti od kerami~ki sadovi i gradeèn materijal. Mikul~i} I., 1975b, 198. (@.V.)

XII. KAVADARCI 146

Kale, utvrdena naselba od docnoanti~koto vreme. Na desniot breg na Crna Reka, na dominanten rid so izvonredna mestopolo`ba i so pogled kon vlezot vo klisurata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i mnogu gradeèn materijal. Na-selbata zafa}a povr{ina od okolu 100 x 90 m. Mikul~i} I., 1975b, 198. (@.V.)

âir~e, naselba od docnoanti~koto vreme. Na ju`-niot rab na seloto, na desniot breg na Crna Reka se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i grade-èn materijal (kamen, teguli i imbreksi). (@.V.)

7. GALI[TE

Gali{te, depo na srednovekovni moneti. Od oko-linata na seloto poteknuvaat 50 bakarni skifati od XII-XIII vek koi se ~uvaat vo Narodniot muzej vo Veles. (J.K.)

Gradi{te ‡ Grama|eto, naselba od docnoanti~koto vreme i sredniot vek. Na 3 km zapadno od seloto, na povr{ina od 150 x 100 m se sre}avaat gramadi od gradeèn materijal (kamen, imbreksi i pokrivni }eramidi). Isto taka ima i fragmenti od pitosi i kerami~ki sadovi. (@.V.)

Kararica, srednovekovna fortifikacija. Na 2 km od utokata na Gali{ka Reka vo Crna Reka se sre}a-vaat gramadi od gradeèn kamen koi upatuvaat na fortifikacija ~ie zna~ewe treba da se gleda vo kontekstot na komunikacijata {to vrvela po tekot na Crna Reka. (@.V.)

Raven, srednovekovna fortifikacija. Se nao|a na 4 km od seloto, na viso~inka so strategiska polo`ba {to se izdiga nad leviot breg na Crna Reka. Na povr{inata se sre}avaat gramadi od gradeèn ka-men i fragmenti od pokrivni }eramidi. Sekako se raboti za edna od pozna~ajnite fortifikacii {to go obezbeduvala patot po tekot na Crna Reka. (@.V.)

]eliite, srednovekovna kula. Na leviot breg od Gali{ka Reka, neposredno do nejzinata utoka vo Crna Reka ima ostatoci od osamen objekt ‡ kula. (@.V.)

Ub~e, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 2 km jugoisto~no od seloto, po povr{inata na nivite se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i teguli. (@.V.)

Crepi{te, depo na moneti od docnoanti~koto vre-me. Na 6 km severno od seloto e otkrieno depo na bronzeni moneti {to se ~uvaat vo Muzejot i gale-rija vo Kavadarci. (@.V.)

Crkvi{te, utvrdena naselba ‡ refugium od docno-anti~koto vreme. Vo reonot na lokalitetot Kara-rica, na okolu 2 km od utokata na Gali{ka Reka vo

Crna Reka ima gramadi od kr{en kamen i fragmen-ti od kerami~ki sadovi i pitosi. (@.V.)

8. GARNIKOVO

Aramiska Pe{tera, nekropola od rimskoto vreme. Na granicata me|u atarite na selata Garnikovo i Bojan~i{te, na leviot breg na selskata reka, preku tesen i te{ko vidliv vlez se vleguva vo mala pe{-tera ~ii dimenzii ne se to~no definirani. Na okolu stotina metri od vlezot se slu{a bu~ava od reki~kata koja ponira. Vo predniot del na pe{te-rata se vr{eni pogrebuvawa na toj na~in {to po-kojnicite bile stavani vo izdlabeni mesta, kako mali galerii. Interesen e faktot deka koskite na pokojnicite se pokrieni so stalagmitska masa, so {to se petrificirani, odnosno trajno konzervi-rani. Najdeni se 12 bronzeni moneti, 2 belezici i 1 prsten {to se ~uvaat kaj Boro Rebula, slu`benik na „FENI“ od Kavadarci. (@.V.)

Gramadi, naselba od docnoanti~koto vreme. Isto~-no od seloto, na desnata strana od asfaltniot pat Kavadarci-Mreì~ko, na edna impozantna visina se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pito-si i gramadi od gradeèn kamen, teguli i imbreksi. (@.V.)

Gra|a Niva, naselba od docnoanti~koto vreme. Se-verno od seloto, na granicata so atarot na seloto Dabni{te, na golema povr{ina se sre}avaat frag-menti od kerami~ki sadovi i mnogu gradeèn mate-rijal od kr{en kamen, teguli i imbreksi. (@.V.)

Dabjeto, naselba i nekropola od docnoanti~koto vreme. Vo nivata na Trajko Don~ev, koja e na 1,5 km ju`no od seloto, se gledaat fragmenti od kerami~-ki sadovi i mnogu gradeèn materijal. Ima i frag-menti od kameni plo~i od grobni konstrukcii ‡ tip cista. (@.V.)

9. GLI[I]

Gradi{te, utvrdena naselba od ranoanti~koto i rimskoto vreme. Isto~no od seloto, na visok rid so dominantna mestopolo`ba se gledaat ostatoci od bedem koi ukaùvaat na postoewe na golema utvr-dena naselba. Vo vnatre{nosta na naselbata, vo ni-vite na K. Nastev, B. Mitrevski, G. Metodij, S. Janev i drugi se nao|aat fragmenti od kerami~ki sadovi i drugi arheolo{ki naodi. Isto taka, re~i-si po celata povr{ina ima golemi gramadi od gra-deèn materijal i fragmenti od arhitektonska i skulpturalna plastika. Naodite se ~uvaat vo Mu-zejot i galerija vo Kavadarci. Vuli} N. , 1938a, 11; Vuli¢ N., Sp. LXXI, 142; Kera-mid~iev A., 1968; Mikul~i} I., TIR , 57. (@.V.)

XII . KAVADARCI 147

Gramada, naselba od neolitskoto i rimskoto vreme. Na 1 km ju`no od seloto, pome|u patot i rekata Luda Mara, po povr{inite na lozjata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal (kamen, teguli, imbreksi). Eden pitos se ~uva kaj Gerasim Kujunxiev. Vo nekoga{noto lozje na Kujunxiev ima fragmenti od neolitska kerami-ka i orudija od kremen i kamen. (B.J.)

Tanko Pat~e, vila rustika od rimskoto vreme. Na severniot rab na seloto, na desniot breg na Luda Mara se nao|aat ostatoci od osamen objekt. Po po-vr{inata ima fragmenti od teguli, imbreksi i kr{en kamen. (@.V.)

10. GORNA BO[AVA

Gradot, naselba i nekropola od rimskoto vreme. Ju-goisto~no od seloto, na dominantno plato se sre-}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i gradeèn materijal. Otkriena e i kamena plo~a so gr~ki natpis. Vuli} N., 1938a, 11; Vuli¢ N., Sp. LXXV, 38, 119; Mi-kul~i} I., TIR, 58. (@.V.)

Tanko Pat~e, s. Gli{i}. ‡ Mermeren stol od rimskoto vreme

Pogled, nekropola od rimskoto vreme. Ju`no od se-loto se najdeni nadgrobni steli so gr~ki natpisi, {to upatuva na postoewe na pomala nekropola. Edna od stelite se ~uva vo Muzejot na Makedonija vo Skopje. Vuli} N ., 1938a, 11; Vuli¢ N., Sp. LXXV, 38, 120-121; Mikul~i} I.,TIR , 58. (@.V.)

Skalite, utvrdena naselba od èleznoto i docno-anti~koto vreme. Vo neposrednata blizina na se-

loto, od severnata strana se gledaat ostatoci od kameni skali {to vodele kon vrvot. Po povr{ina-ta na terenot se sre}avaat fragmenti od kerami~-ki sadovi i mnogu gradeèn materijal. Na kosite padini od severnata strana na ridot isto taka ima fragmenti od kerami~ki sadovi, so taa razlika {to se so gruba faktura i raboteni ra~no. (@.V.)

11. GRBOVEC

Preslap, naselba i nekropola od rimskoto vreme. Vo neposrednata blizina na izvorot na rekata Dre-novica se gledaat gramadi od gradeèn kamen, a sporadi~no i fragmenti od teguli. Otkrieni se nadgrobni steli so gr~ki natpisi i moneta od im-peratorot Aleksandar Sever. Radovanovi¢ V., 1924, 440-441; Mikul~i} I., 1975b, 192. (@.V.)

12. DABNI[TE

Grama|e, naselba od rimskoto vreme. Na 500 m za-padno od seloto, od desnata strana na patot za Resava, na edna blaga padina ima fragmenti od ke-rami~ki sadovi i gramadi od gradeèn kamen. Naj-dena e edna profilirana ara so pretstava na bukra-nion. Arata se nao|a pred portata na V. Penkov Mi{ev. (@.V.)

@elkovica, nekropola od rimskoto vreme. Vo loz-jeto na K. Mano, {to se nao|a 1 km severno od selo-to, e otkriena nadgrobna stela so pretstava na ma` i èna so dve deca. Otkrieni se i pove}e grobovi. (@.V.)

Ku}i{te, naselba i nekropola od rimskoto vreme. Na 500 m isto~no od seloto, vo lozjeto na T. Stav-rev se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, teguli i imbreksi. Otkriena e nadgrobna stela so gr~ki natpis, kako i pove}e grobovi. (@.V.)

13. DEBRI[TE

Izvor, rudnik za mermer od rimskoto i docnoan-ti~koto vreme. Na zapadniot rab na seloto, od levata strana na dolot se konstatirani tragi od stara eksploatacija na mermer, i toa na nekolku mesta. Na lokalitetot ima fragmenti od pitosi. Rudarski alatki ne se najdeni. Se pretpostavuva deka mermerot bil upotrebuvan za izgradba na ob-jekti vo Stobi. Keramid~iev A., 1987, 116. (A.K.)

Kurilovo, rudnik za mermer od rimskoto vreme. Na 2 km zapadno od seloto, na eden visok rid ima tragi od dolgogodi{na eksploatacija na mermer. Na po-vr{inata se sre}avaat delovi od koloni i kapi-teli, nezavr{eni i iskr{eni. Izgleda deka od ova mesto bile vadeni golemi blokovi koi bile grubo

XII. KAVADARCI 148

obrabotuvani, a potoa prenesuvani vo Stobi kade se vr{ela definitivna obrabotka. Keramid~iev A., 1987, 115. (A.K.)

Pod seloto, rudarska naselba od rimskoto vreme. Ju`no od seloto se sre}avaat fragmenti od kera-mi~ki sadovi, pitosi i ostatoci od eksploatacija na mermer. Tuka e najden i eden natpis posveten na bogot Zevs. Vuli¢ N., Sp. LXXV , 124. (@.V.)

14. DOBROTINO

Atanasica, naselba od docnoanti~koto vreme. Vo sinorot na selata Dobrotino i [e{kovo, na mala povr{ina se sre}avaat gramadi od gradeèn kamen i sporadi~no fragmenti od kerami~ki sadovi. (@.V.)

15. DRAGO@EL

Resava, naselba od docnoanti~koto vreme. Desno od selskiot pat za Kumani~evo, na okolu 4 km ju`no od seloto se gledaat gramadi od gradeèn materijal, kako i fragmenti od kerami~ki sadovi. (@.V.)

Seli{te, naselba od docnoanti~koto vreme. Se nao|a na 3 km ju`no od seloto, na edna od terasite pod ridot Sokol. Na mala povr{ina se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. (@.V.)

16. DRADWA

Varvara, naselba od rimskoto vreme. Na dominant-na terasa, {to se nao|a nad re~noto korito, se sre-}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. Radovanovi¢ V., 1924, 442. (@.V.)

Gradi{te, fortifikacija od docnoanti~koto vre-me. Nad kawonot na rekata Drenovica ima zaramne-to plato na koe se sre}avaat gramadi od gradeèn materijal {to upatuvaat na pomala fortifikaci-ska edinica. Radovanovi¢ V., 1924, 442. (@.V.)

Ilimski Grobi{ta, nekropola od rimskoto vreme. Na zapadniot rab na seloto, vo profilot se gleda-at konstrukcii na grobovi „na dve vodi“ od teguli. Radovanovi¢ V., 1924, 442. (@.V.)

Manastiri{te, srednovekovna crkva i nekropola. Vo reonot na pe{ternata crkva Markova Crkva se sre}avaat fragmenti od kerami~ki plo~i od grob-ni konstrukcii i gramadi od gradeèn kamen i pokrivni }eramidi.

Radovanovi¢ V., 1924, 422. (@.V.)

Stena, srednovekovna crkva. Na 1 km zapadno od seloto, vo mala pe{tera se nao|aat ostatoci od freski koi ukaùvaat na sakralen objekt. (@.V.)

17. DRENOVO

Bekirova ê{ma, nekropola od docnoanti~koto vreme. Vo reonot na lokalitetot Vrano Brdo, {to se nao|a na 800 m od seloto se otkrieni grobovi gradeni od kameni plo~i ‡ tip cista. Mikul~i} I., 1971b, 281; Mikul~i} I., 1975b, 185; Mikul~i} I., TIR , 53. (@.V.)

Valevica, sakralen objekt i nekropola od rimsko-to vreme. Na 3 km severozapadno od seloto, na viso-ko i dominantno plato se sre}avaat fragmenti od arhitektonska plastika: arhitravna greda, delovi od timpanon i koloni. Ju`no od lokalitetot se ot-krieni grobovi. Mikul~i} I., 1975b, 185; Mikul~i} I., TIR, 54. (@.V.)

XII . KAVADARCI 149

Gradi{te, s. Dradwa. ‡ Naselba od docnoanti~koto vreme (V.L.)

Vrano Brdo, utvrdena naselba ‡ refugium od rim-skoto vreme. Na 900 m isto~no od seloto, na domi-nanten rid so zaramneto plato se gledaat ostatoci od bedem na utvrdena naselba. Po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i grade-èn materijal. Mikul~i} I., 1975b, 185; Mikul~i} I., TIR , 53. (@.V.)

Gradi{te ‡ Devolgrad, naselba od ranoanti~koto i rimskoto vreme. Na 2,5 km od seloto, na desniot breg na rekata Raec, na visok rid so dominantna polo`ba i pred vlezot vo Rae~ka Klisura se gle-daat yidovi, arhitektonska plastika i mnogubrojni fragmenti od kerami~ki sadovi i bronzeni moneti koi ukaùvaat na pogolema zna~ajna naselba. Lo-kalitetot zafa}a povr{ina od okolu 10 hektara.

Se pretpostavuva deka se raboti za anti~kiot grad Eu(da)riston. Naodite se ~uvaat vo Muzejot na Make-donija i vo Muzejot i galerija vo Kavadarci. Radovanovi¢ V., 1924, 444-445; Vuli} N. , 1938a, 10; Papazoglu F., 1957, 243-244; Mikul~i} I., 1975b, 173-197; Mikul~i} I., TIR, 53. (@.V.)

Grama|e, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 1 km isto~no od seloto, po povr{inite na nivite se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, teguli, imbreksi i gradeèn materijal. Mikul~i} I., 1971b, 281; Mikul~i} I., 1975b, 185; Mikul~i} I., TIR , 53. (@.V.)

\upski Rid, naselba od docnorimskoto vreme. Na edna mala povr{ina na 2 km severoisto~no od selo-to se nao|aat fragmenti od kerami~ki sadovi, pi-tosi i gradeèn materijal. Mikul~i} I., 1975b, 185; Mikul~i} I., TIR, 53. (@.V.)

Ja~kovec, naselba i nekropola od rimskoto vreme. Na 2 km isto~no od seloto, po povr{inite na nivi-te se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi. Otkriena e edna nadgrobna stela so starogr~ki natpis. Naodite se nao|aat vo muzejot i galerija vo Kavadarci. (@.V.)

Kartozov Rid, vila rustika od rimskoto vreme. Se-verno od seloto, vo nivite na Golub \or|i, Trajko Conev i drugi se otkrieni delovi od arhitektonska plastika (4 mermerni stolp~iwa). Od ovoj lokalitet poteknuvaat fragment od mermerna ste-la i mermerna plo~a koi se vgradeni vo selskata ~e{ma. Po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi. Mikul~i} I., 1975b, 185; Mikul~i} I., TIR , 53. (@.V.)

Kolibi, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 700 m isto~no od seloto se nao|aat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. Mikul~i} I., 1975b, 185; Mikul~i} I., TIR , 53. (@.V.)

Muti~anski Dol, naselba od docnoanti~koto vre-me. Na 1,5 km jugozapadno od seloto, po povr{inata na nivite se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, gradeèn materijal i arhitektonska plas-tika. Mikul~i} I., TIR, 53. (@.V.)

Penur, nekropola od docnoanti~koto vreme. Is-to~no od seloto porojnite vodi otkrile grobovi gradeni od kameni plo~i ‡ tip cista. Mikul~i} I., 1975b, 185; Mikul~i} I., TIR , 53. (@.V.)

Pitranec, vila rustika od docnoanti~koto vreme. Na 2 km zapadno od seloto, po povr{inite se sre}a-vaat fragmenti od teguli, imbreksi i gradeèn materijal. Otkrien e eden mermeren kapitel {to se nao|a vo dvorot na crkvata Sv. Bogorodica vo Drenovo. (@.V.)

XII. KAVADARCI 150

Gradi{te ‡ Devolgrad, s. Drenovo. ‡ Gradot Eudarist od anti~koto vreme (I.M.)

Sv. Bogorodica, naselba od rimskoto vreme i sred-novekovna nekropola. Vo neposrednata blizina na crkvata Sv. Bogorodica, na povr{ina od okolu 3 hektara se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sado-vi, pitosi i grade`en materijal. Na eden kraj na lokalitetot ima fragmenti od arhai~ni krstovi i kameni plo~i od grobni konstrukcii. Mikul~i} I., 1975b, 185; Mikul~i} I., TIR , 53. (@.V.)

Skala, naselba od rimskoto vreme. Na 2,5 km seve-rozapadno od seloto, sproti lokalitetot Gradi{te ‡ Devol, na golema povr{ina se sre}avaat frag-

menti od kerami~ki sadovi, pitosi, teguli, imbrek-si i grade`en materijal. Mikul~i} I., TIR , 53. (@.V.)

18. KAVADARCI

Babin Dol, naselba i nekropola od rimskoto vre-me. Na 5 km isto~no od gradot, vo neposrednata blizina na zgradata na ZIK „Tikve{“, vo lozjeto na T. Mi{ov se otkrieni grobovi „na dve vodi“ gra-deni od teguli. Otkriena e moneta od imperatorot

XII . KAVADARCI 151

Avgust so pretstava na Janus na reversot. Po povr{inata na ostanatite lozja ima mnogu frag-menti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. Monetata se ~uva kaj Trajko Mi{ov od Kavadarci. Mikul~i} I., TIR, 69. (@.V.)

Begova Padina, naselba od eneolitskoto vreme. Vo nivata na Trajko Dimov, {to se nao|a na okolu 4 km isto~no od seloto, na povr{ina od 300 x 100 m se sre}avaat mnogu fragmenti od kerami~ki sadovi so fina i gruba faktura i orudija od kamen i kremen. Naodite se ~uvaat vo Muzejot i galerija vo Kavadarci. (@.V.)

Bel Grad, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 6 km isto~no od gradot, vo neposrednata blizina na zgradata na ZIK „Tikve{“ , osobeno vo parcelite 37 i 38 se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sado-vi, arhitektonska i skulpturalna plastika. Ot-krieni se grobovi gradeni od kameni plo~i ‡ tip cista. Vuli¢ N., Sp. LXXV, 95-96; Mikul~i} I., TIR, 69. (@.V.)

Gavalinica, nekropola od rimskoto vreme. Na is-to~niot rab na gradot se otkrieni grobovi gradeni od kameni plo~i ‡ tip cista, i grobovi „na dve vo-di“ od teguli. Isto taka e otkriena i stela so gr~-ki natpis. Vuli¢ N., Sp. XCVIII, 136; Mikul~i} I., TIR, 69. (@.V.)

Gumniwata, nekropola od rimskoto vreme. Na 2 km isto~no od gradot e otkriena nadgrobna stela so gr~ki natpis. Vuli¢ N., Sp. LXXI, 162; Mikul~i} I., TIR, 69. (@.V.)

Disansko Mov~e, nekropola od docnoanti~koto vreme. Na 3,5 km isto~no od gradot se otkrieni pove}e kameni plo~i od grobovi ‡ tip cista. (@.V.)

@elkovec, nekropola od rimskoto vreme. Na isto~-niot del od atarot na gradot e najdena stela so gr~-ki natpis, {to upatuva na nekropola. Stelata se ~uva vo lapidariumot na Muzejot na Makedonija vo Skopje. Vuli¢ N., Sp. LXXV, 87-88; Mikul~i} I., TIR, 69. (@.V.)

Karamanski Rid, naselba od rimskoto vreme. Na edno dominantno plato, na 2 km severozapadno od naselbata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i mnogu gradeèn materijal. Mikul~i} I., TIR, 69. (@.V.)

Livadi{te, nekropola od rimskoto vreme. Na 3 km jugoisto~no od gradot se otkrieni 4 steli so gr~ki natpisi koi upatuvaat na postoewe na nekropola. Vuli¢ N., Sp. XCVIII, 160-163; Mikul~i} I., TIR, 69. (@.V.)

Malinovi Ku}i, naselba i nekropola od docnoan-ti~koto vreme. Se nao|a na 5 km severoisto~no od

gradot, na leviot breg na Ov~a Reka. Na povr{ina-ta ima fragmenti od kerami~ki sadovi i gradeèn materijal. Konstatirani se i kameni plo~i od grobni konstrukcii. (@.V.)

Manastir, naselba i nekropola od docnoanti~koto vreme. Na 2 km jugoisto~no od gradot, visoko nad Ov~a Reka, vo neposrednata blizina na ~e{mata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, teguli i imbreksi. Spored podatocite dobieni od C. Mil-~ev Disanski, me|u dvete svetski vojni, vo toga{ni-ot muzej vo Skopje ottuka bile odneseni nadgrobni steli so gr~ki natpisi i drug arheolo{ki ma-terijal. Mikul~i} I., TIR, 69. (@.V.)

Ovovo ‡ Me~kin Dol, naselba i nekropola od rim-skoto vreme. Vo nivite na T. Donev, C. Mil~ev i drugi, {to se nao|aat 2 km isto~no od gradot, se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i grade-èn materijal. Otkrieni se i kameni plo~i od grobni konstrukcii, kako i nadgrobni steli so gr~ki natpisi. Vuli} N., 1938a, 14, 15; Mikul~i} I., TIR, 69. (@.V.)

Seli{te, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 4 km severoisto~no od gradot, na leviot breg na Ov~a Reka, po povr{inite na nivite se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, teguli, imbreksi i gradeèn materijal. (@.V.)

Uma, naselba od rimskoto vreme. Na zapadniot rab na gradot, vo nivata na D. Majstorov i vo okolnite nivi se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, teguli, imbreksi i gradeèn kamen. Ovde e najdena mermerna plo~a so reljefna pretstava na nosa~ na grozje i drugi fragmenti od arhitektonska plas-tika. Plo~ata se ~uva kaj sopstvenikot na nivata Majstorov od Kavadarci. (@.V.)

Crkvi{te, nekropola od docnoanti~koto vreme. Na 4,5 km isto~no od gradot, vo neposrednata bli-zina na ~e{mata se konstatirani grobovi od kame-ni plo~i ‡ tip cista. (@.V.)

19. KAMEN DOL

Grama|e, naselba od rimskoto vreme. Na 1 km ju`no od seloto, na blaga padina so povr{ina od 100 x 150 m se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, teguli, imbreksi i gradeèn kamen, a najdeni se mo-neti od Justinijan I i drugi vladeteli. Vidlivi se i temeli od pove}e objekti yidani so kr{en kamen i varov malter. Vuli} N. , 1938a, 12; Mikul~i} G., 1987, 183. (@.V.)

XII. KAVADARCI 152

20. KESENDRE

Grbave~ka Kula, gradi{te od docnoanti~koto vre-me. Se nao|a na 2 km jugoisto~no od seloto, na rid so zaramneto plato. Na povr{inata se gledaat gramadi od gradeèn kamen, a delumno i trasata na bedemot {to ja opkruùval naselbata. Mikul~i} I., 1975b, 192-193. (@.V.)

Crkvi{te, naselba i nekropola od docnoanti~koto vreme. Na 1,5 km severoisto~no od seloto, vo nepos-rednata blizina na izvorot se sre}avaat frag-menti od kerami~ki sadovi i gramadi od gradeèn materijal. Vo zapadniot del na lokalitetot se ot-krieni kameni plo~i od grobni konstrukcii ‡ tip cista. Vuli¢ I., Sp. LXXV , 140; Mikul~i} I., 1975b, 185. (@.V.)

21. KLINOVO

Babina Niva, srednovekovna naselba. Na jugoisto~-niot rab na seloto se nao|aat gramadi od gradeèn kamen, fragmenti od pitosi, a sporadi~no i fragmenti od kerami~ki sadovi. (@.V.)

Gradi{ta, gradi{te od èleznoto i rimskoto vre-me i sredniot vek. Na 6 km od utokata na rekata Bla{nica vo Crna Reka, visoko nad desniot breg ima rid so izvonredna mestopolo`ba na ~ie zaram-neto plato se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi so gruba faktura i ra~no raboteni, frag-menti od rimska keramika, pitosi i gramadi od gradeèn kamen. Gradi{teto ja obezbeduvalo komu-nikacijata kon centralnoto podra~je na Tikve{i-jata i Mariovskiot bazen. (@.V.)

Gradi{tanska Crkva, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 2,5 km jugoisto~no od utokata na Bla{-nica vo Crna Reka, na izvonredno povolna mestopo-lo`ba, vo neposrednata blizina na crkvata se sre-}avaat gramadi od gradeèn kamen i fragmenti od kerami~ki sadovi i pitosi. Vo oltarot na crkvata se nao|a ara postavena kako nosa~ na ~esnata tr-peza, najdena na ovoj lokalitet. (@.V.)

Grozana, srednovekovna fortifikacija. Preku re-kata Su{ica, na ridot Starecot, koj e na okolu 5 km zapadno od seloto, se gledaat gramadi od grade-èn kamen i fragmenti od kerami~ki sadovi i pi-tosi koi upatuvaat na ostatoci od pomala forti-fikacija. (@.V.)

Karpuza, srednovekovna nekropola. Na 2,5 km jugo-zapadno od seloto, na leviot breg na rekata Su{i-ca se zabeleùvaat grobovi gradeni od kameni plo-~i ‡ tip cista. (@.V.)

Katuni{ta, naselba i nekropola od docnoan-ti~koto vreme. Kaj utokata na rekata Bla{nica vo Crna Reka, na prostor od 300 x 200 m se nao|aat

gramadi od gradeèn kamen, fragmenti od kera-mi~ki sadovi i pitosi. Otkrien e i fragment od nadgrobna stela. (@.V.)

Kolibi, srednovekovna fortifikacija. Preku re-kata Su{ica, na ridot Stojanova Dupka, koj e na 7 km zapadno od seloto, se sre}avaat gramadi od kr{en kamen i fragmenti od pokrivni }eramidi, {to upatuvaat na pomala fortifikacija. (@.V.)

Krst, nekropola od docnoanti~koto vreme. Na se-vernata periferija na lokalitetot Katuni{ta, na desniot breg na rekata Bla{nica se otkrieni gro-bovi gradeni od tuli ‡ tip cista. (@.V.)

Prekiot Pat, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 3 km jugoisto~no od utokata na rekata Bla{-nica vo Crna Reka, vo neposrednata blizina na lokalitetot Gradi{tanska Crkva ima gramadi od gradeèn kamen, fragmenti od teguli, imbreksi i kerami~ki sadovi. (@.V.)

Samarxica, srednovekovna naselba. Na 2 km zapad-no od seloto, preku rekata Su{ica i ridot Stare-cot se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, gramadi od gradeèn kamen i pokrivni }eramidi. (@.V.)

Strej, srednovekovna fortifikacija. Vo neposred-nata blizina na utokata na rekata Su{ica vo Bla{nica, na okolu 5 km severoisto~no od seloto ima viso~inka so fortifikacija, so povr{ina od 170 x 100 m, na koja se nao|aat gramadi od gradeèn kamen koi na izvesen na~in ja ozna~uvaat trasata na bedemot. Fortifikacijata e zna~ajna so ogled na toa {to e locirana na krstopatot Tikve{ija -Mariovo. (@.V.)

Tumba, utvrdena naselba od docnoanti~koto vreme. Se nao|a na leviot breg na rekata Su{ica, vo ne-posrednata blizina na utokata vo Crna Reka, kako i na spomenikot na narodniot heroj Gaberot. Na prostor od 300 x 200 m se sre}avaat fragmenti od arhitektonska plastika, a sporadi~no i fragmenti od kerami~ki sadovi. (@.V.)

êrwec, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 500 m severoisto~no od seloto, vo neposrednata blizi-na na selskata crkva se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i gradeèn materijal. (@.V.)

22. KONOPI[TE

Bozduvnik, naselba od docnoanti~koto vreme. Lil~i} V., 1989, 73. (D.G.)

Gradi{te, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Ju`-no od seloto, na leviot breg na Stara Reka, na visok rid so zaramneto plato ima tragi od utvrde-na naselba. Po povr{inata se sre}avaat fragmenti

XII . KAVADARCI 153

od kerami~ki sadovi, pitosi i mnogu gradeèn ma-terijal. Radovanovi¢ V., 1924, 304-305. (@.V.)

Kula ‡ Gradot, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Se nao|a na visok rid so povolna mestopolo`ba {to se izdiga nad desniot breg na rekata Bo{avi-ca. Na povr{inata ima gramadi od gradeèn kamen. (@.V.)

Livadite, naselba od docnoanti~koto vreme. Na granicata so atarot na seloto Vita~evo, vo nivite na ZIK „Tikve{“ se nao|aat fragmenti od kera-mi~ki sadovi i gradeèn materijal. (@.V.)

Ravna Niva, naselba ‡ refugium od docnoanti~-koto vreme. Na 4 km severno od seloto, na desniot breg na rekata Bo{avica, vo nivata na A. \o{ev se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi kako i gramadi od gradeèn kamen. Vuli} N ., 1938, 16. (@.V.)

Sv. Ilija ‡ Markovica, crkva i nekropola od sta-rohristijanskiot period. Lil~i} V., 1989, 73. (D.G.)

23. KO[ANI

Belutrak, naselba i nekropola od docnoanti~koto vreme. Vo neposrednata blizina na rekata Kame-nica se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i gradeèn materijal. Otkrieni se i nadgrobni steli. Mikul~i} I., 1975b, 194. (@.V.)

Vr~vata, naselba od docnoanti~koto vreme. Vo neposrednata blizina na seloto i na 500 m severno od lokalitetot Zadrid se nao|aat fragmenti od ke-rami~ki sadovi i gradeèn materijal. Mikul~i} I., 1975b, 192. (@.V.)

Zadrid, utvrdena naselba od docnoanti~koto vreme. Vedna{ nad seloto, na rid so dominantna polo`ba se sre}avaat gramadi od gradeèn kamen, fragmen-ti od teguli i imbreksi, a sporadi~no i od kera-mi~ki sadovi. Mikul~i} I., 1975b, 191. (@.V.)

24. KRWEVO

Gradi{te, naselba od docnoanti~koto vreme i sakralen objekt. Aleksova B., 1977, 48. (D.G.)

Me~kovec, srednovekovna naselba. Na 1,5 km sever-no od seloto, po povr{inata na nivite se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, gradeèn kamen i pokrivni }eramidi. (@.V.)

Orni~ki, naselba ‡ refugium od docnoanti~koto vreme. Se nao|a na 1 km severno od seloto. Po povr{inata na nivite se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i mnogu gradeèn mate-rijal. (@.V.)

Pràlot, srednovekovna nekropola. Otkriena e pri obrabotuvaweto na zemjata, i toa isto~no od patot. So iskopuvawata vo 1975 godina bile istra-èni pove}e slovenski grobovi so kameni kon-strukcii. Pribranite grobni prilozi imaat analo-gii vo naodite od golemata slovenska nekropola vo Demir Kapija od IX-X vek. Radovanovi¢ V., 1924, 310; Aleksova B., 1966, 52-53; Aleksova B., 1978, 29-41. (B.A.)

Sv. Dimitrija, srednovekovna nekropola. Sproti seloto, na desniot breg na rekata Bo{ava se nao|a-at kameni plo~i od grobni konstrukcii ‡ tip cis-ta. (@.V.)

Crkvi{te Sv. Atanas, starohristijanska bazilika. Se nao|a na zaramneto plato zapadno od patot. Ot-kriena e vo 1975 godina so arheolo{ki iskopuvawa, i toa nejziniot juèn del. Bila podignata vo IV-V vek, kako kulten objekt pokraj edna yidana sta-rohristijanska grobnica. Crkvata e trikorabna, so narteks i egzonarteks. Sredniot korab na is-to~nata strana zavr{uva so polukru`na apsida. Kancelot od oltarnata pregrada e izveden od mer-merni blokovi, a podot vo prezviteriumot od mer-merni plo~ki, vo tehnikata opus sectile. Aleksova B., 1978, 29-41; Aleksova B., 1977, 48-53; Aleksova B., 1995, 221, 222. (B.A.)

Crkvi{te Sv. Atanas, s. Krwevo. ‡ Starohristijanska bazilika

(B.A.)

ê{ma, naselba od docnoanti~koto vreme. Od des-nata strana na patot za seloto Barovo, na 500 m od mostot, na teren so povolna mestopolo`ba se sre-}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i mnogu gradeèn materijal. (@.V.)

ê{ma II , naselba od docnoanti~koto vreme. Na 1 km od prviot most na patot za seloto Barovo, od negovata desna strana se sre}avaat fragmenti od

XII. KAVADARCI 154

kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. (@.V.)

25. KUMANIÊVO

Grad, utvrdena naselba so nekropola od docnoan-ti~koto vreme. Se nao|a severozapadno od seloto, na visok rid so dominantna polo`ba. Na zaramne-tiot vrv ima fragmenti od kerami~ki sadovi i gramadi od gradeèn kamen. Otkrieni se i grobovi od kameni plo~i ‡ tip cista. Vuli} N. , 1938a, 16; Mikul~i} I., 1975b, 194; Mikul~i} I., TIR, 76. (@.V.)

Gradot, utvrdena naselba i nekropola od docnoan-ti~koto vreme. Na 3 km jugozapadno od seloto, na visok rid so dominantna polo`ba se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, teguli, imbreksi i mnogu gradeèn kamen. Otkrieni se i grobovi od kameni plo~i ‡ tip cista. Mikul~i} I., 1975b, 194; Mikul~i} I., TIR , 76. (@.V.)

Grama|e, utvrdena naselba od docnoanti~koto vre-me. Na 500 m od seloto, na impozantna povr{ina se nao|aat fragmenti od kerami~ki sadovi i grade-èn materijal (kamen, teguli i imbreksi). Mikul~i} I., 1975b, 194; Mikul~i} I., TIR, 76. (@.V.)

26. MAJDEN

Al{ar, srednovekoven rudnik. Se nao|a na 500 m ju`no od seloto. Na dvete strani od Majdenska Reka se otkrieni rudarski kopovi i drugi ostatoci od eksploatacija na antimon, bakar i hrom. Keramid~iev A., 1976, 243. (A.K.)

Bogatica, naselba i topilnica od docnoanti~koto vreme. Na 1 km ju`no od seloto, vo pravecot na Dim~ev Rid se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i mnogu gradeèn materijal. Vidli-vi se temeli od yidovi na pove}e objekti, a isto ta-ka i zgura od topena ruda. Vo neposrednata blizina na lokalitetot se otkrieni i tri rudarski jami. Keramid~iev A., 1976, 243. (A.K.)

Rudnik, rudarska naselba od docnoanti~koto vre-me. Na zapadnata periferija na seloto se konsta-tirani mnogubrojni tragi od naselba i napu{teni rudarski okna. Vuli} N., 1938a, 16; Mikul~i} I., 1967, 50-53; Mikul-~i} I., 1975b, 194; Mikul~i} I., TIR, 83. (@.V.)

Toplak, naselba i topilnica od docnoanti~koto vreme. Na 1,5 km severno od seloto, na leviot breg na Majdenska Reka se nao|aat ostatoci od topena èlezna ruda nasobrani na gramada. Na sprotiv-nata strana na rekata, na prostrana terasa so blag pad ima mnogu fragmenti od kerami~ki sadovi, pi-tosi i gradeèn materijal.

Keramid~iev A., 1976, 245. (A.K.)

27. MANASTIREC

Vr{nik, naselba od docnoanti~koto vreme. Vo lozjata na Risto i Frango \o{evi, {to se nao|aat na levata strana od patot za Kavadarci, na 2 km is-to~no od seloto, se sre}avaat fragmenti od arhi-tektonska plastika (stolb, kapitel i meno). Isto taka ima i mnoèstvo fragmenti od kerami~ki sa-dovi, pitosi i gradeèn materijal. Naodite se ~u-vaat vo Muzejot i galerija vo Kavadarci. (@.V.)

Lakata, naselba od rimskoto vreme. Vo neposredna-ta blizina na seloto, na leviot breg na Crna Reka, na prostor od 150 x 100 m se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i mnoèstvo gradeèn mate-rijal (kamen, teguli i imbreksi). (@.V.)

Manastirec, nekropola od rimskoto vreme. Na ra-bot na seloto se otkrieni kameni plo~i i teguli od grobni konstrukcii od tipot cista i „na dve vodi“ . Vo grobovite bile najdeni pove}e moneti (Maksi-mijan i drugi). Najdena e i plo~a od kamen so gr~ki natpis. Naodite se ~uvaat vo Muzejot na Makedoni-ja vo Skopje. Vuli} N., 1938a, 16-17; Mikul~i} I., TIR, 84; Mikul~i} G., 1987, 183. (@.V.)

Huskov Rid, naselba od bronzenoto vreme. Nad se-loto, od severnata strana na patot, vo profilot se gleda kulturen sloj so fragmenti od kerami~ki sadovi so fina i gruba faktura. Naodite se ~uvaat vo Muzejot i galerija vo Kavadarci. Mikul~i} I., 1975b, 186. (@.V.)

28. MARENA

Suva ê{ma, neselba i nekropola od docnoanti~-koto vreme. Na 3 km jugoisto~no od seloto, vo niva-ta na V. Grabenarov i vo sosednite nivi, na prostor od 1 hektar se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, teguli, imbreksi, kako i ostatoci od nekro-pola. Vuli} N. , 1938a, 16-17. (@.V.)

29. MOKLI[TE

Valencija, nekropola od docnoanti~koto vreme. Vo atarot na seloto, spored podatocite na N. Vuli}, e najdena nadgrobna stela so gr~ki natpis, a spored iskazite na me{tanite, otkrieni se grobovi grade-ni so kameni plo~i. Vuli¢ N., Sp. LXXV , 168. (@.V.) Gradi{te, naselba i nekropola od docnoanti~koto vreme. Na zaramneto plato {to se nao|a nad desni-ot breg na rekata Luda Mara, oddale~eno 6‡7 km

XII . KAVADARCI 155

ju`no od seloto, se gledaat gramadi od gradeèn materijal, teguli i imbreksi. Pome|u naselbata i bregot na rekata se konstatirani grobovi od kame-ni plo~i ‡ tip cista, a najdena e i nadgrobna plo~a so gr~ki natpis. (@.V.)

Grkovi Sadevi, naselba i nekropola od docnoan-ti~koto vreme. Na 5 km ju`no od seloto Vata{a, na desniot breg na rekata Luda Mara se sre}avaat gra-madi od gradeèn kamen, teguli, imbreksi i frag-menti od kerami~ki sadovi. Najdeni se delovi od arhitektonska plastika, kako i nadgrobni steli so gr~ki natpisi. Naodite se ~uvaat vo Muzejot i galerija vo Kavadarci. Vuli¢ N., Sp. LXXI , 166-167; Vuli} N ., 1938a, 17; Mi-kul~i} I., TIR, 87-88. (@.V.)

Mokli{ko Kale, gradi{te od èleznoto i docno-anti~koto vreme. Vo neposrednata blizina na mok-li{kiot manastir Sv. Nikola, visoko nad leviot breg na rekata Luda Mara, na viso~inka so izvon-redno povolna strategiska polo`ba i so pogled kon sredi{niot del na Kavadare~kata Kotlina, se nao-|aat ostatoci od fortifikacija. Na prostor od 250 x 200 m se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i mnoèstvo gradeèn materijal (kr{en ka-men, teguli, imbreksi), kako i arhitektonska plas-tika (baza, kapitel). Naodite se ~uvaat vo Muzejot i galerija od Kavadarci. Lil~i} V., 1988/1989, 124. (@.V.)

30. MRE@I^KO

Vlasov Grad, utvrdena naselba od docnoanti~koto vreme. Na oddale~enost od 5,5 km od seloto, na padinite na Koùf, na eden visok rid so zaramnet vrv se gledaat gramadi od gradeèn kamen, frag-menti od kerami~ki sadovi i pitosi i zgura od topena ruda. I. Mikul~i} ukaùva i na najdeni moneti od III i IV vek. Vuli} N ., 1938a, 17; Mikul~i} I., 1975b, 196; Mikul~i} I., TIR, 88. (@.V.)

31. MRZEN ORAOVEC

Batok, naselba od rimskoto vreme. Na 3,5 km zapadno od seloto, na mala povr{ina se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i gramadi od gra-deèn kamen. Najdeni se moneti od bronza. Mikul~i} I., TIR , 89. (@.V.)

Markov Stap, rudnik za mermer od rimskoto i docnoanti~koto vreme. Na 2 km severno od seloto, na eden visok rid, na pove}e mesta ima tragi od eksploatacija i obrabotka na mermer. Najdeni se pove}e fragmenti od mermerni stolbovi, delumno obraboteni. Se smeta deka ottuka se vadeni i pod-

gotvuvani arhitektonski elementi koi bile noseni i doobrabotuvani vo Stobi. Mikul~i} I., 1975b, 185; Keramid~iev A., 1987, 113-115. (A.K.)

Padarnica, utvrdena naselba od helenisti~koto i rimskoto vreme. Na visok rid so dominantna po-lo`ba, {to se nao|a na 2 km jugoisto~no od seloto, se zabeleùvaat ostatoci od pomala utvrdena na-selba. Na povr{inata ima fragmenti od kerami~ki sadovi, a najden e golem broj moneti, i toa od ma-kedonskite gradovi Tesalonika, Pela i Amfipo-lis; rimski republikanski moneti i moneti od imperatorite Domicijan, Teodosij, Anastasij i dr. Mikul~i} I., 1975b, 186; Mikul~i} I., TIR, 89; Mikul-~i} G., 1987, 183. (@.V.)

Sv. Ilija, naselba i nekropola od docnoanti~koto vreme. Vo dvorot na selskata crkva, kako i vo sama-ta crkva ima pove}e primeroci od mermerna arhi-tektonska plastika, fragmenti od kerami~ki sado-vi, pitosi i drug gradeèn materijal. Golem e i brojot na najdenite nadgrobni steli so gr~ki i latinski natpisi. Vuli¢ N., Sp. LXXV , 130-132; Mikul~i} I., 1975b, 185; Mikul~i} I., TIR , 89. (@.V.)

32. PALIKURA

Grobot, grobnica od rimskoto vreme. Vuli¢ N., Sp. XCVIII , 91; Petrovi¢ J., 1948, 47. (D.G.)

Crkvi{te (Manastir) ‡ Palikurska bazilika, kse-nodohion, starohristijanska bazilika i nekropola od sredniot vek. Se nao|a na 600 m severozapadno od seloto, na leviot breg na Crna Reka, neposredno do mostot, a na 1,7 km ju`no od Stobi. Bazilikata e otkriena so iskopuvawata vo 1916 godina, (videte V/13). Vo 1976 godina, vo ramkite na za{titnite iskopuvawa izvr{eni poradi izgradbata na èlez-ni~kata pruga Gradsko-[ivec, na 50 m severoisto~-no od bazilikata e otkrien rimski objekt, vo sup-strukcija od nekolku redovi yidanica, postaven vo pravec istok-zapad. Pred zapadnata fasada na objektot ima pravoagolen prostor od 44,5 x 6,40 m, podelen so pregradni yidovi na tri prostorii. Kraj isto~nata strana na objektot se otkrieni tri stopi, a se pretpostavuva deka imalo devet, {to ñ

pripa|ale na kolonada od trem. Stopite imaat kvadratna osnova (1 x 1 m) i se yidani od kamen pe-so~nik vo horizontalen slog i malter, isto kako i yidovite na objektot. Se pretpostavuva deka ot-krienite ostatoci moàt da se smetaat kako del od arhitektonski objekt ‡ ksenodohion. Na mestoto od trasata na prugata se otkrieni i istraèni 16 groba, organizirani okolu eden sakralen objekt od

XII. KAVADARCI 156

Crkvi{te (Manastir), s. Palikura. ‡ Starorimska bazilika (M.M., A.M.)

docnoanti~koto vreme. Pogrebuvaweto bilo vr{e-no vo grobni dupki bez konstrukcii i vo grobovi so primitivno postaveni vertikalni plo~i od peso~-nik. Se smeta deka nekropolata e nastanata vo XII vek i imala semeen karakter. Me|u grobnite pri-lozi (obetki, belezici od metal i staklo, prsteni i drugo) ima i elementi od krajot na XI , kako i od po~etokot na XIII vek. Vajzman X., 1973, 89-90; Vin~i} @., Ivanovski M., 1978, 106-107; Ivanovski M., 1986, 97-104. (M.I.)

33. PRAVEDNIK

Korita, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 2 km zapadno od seloto, na dominantna viso~inka se gle-daat gramadi od gradeèn kamen, teguli i imbrek-si, a sporadi~no i fragmenti od kerami~ki sadovi i pitosi. (@.V.)

Krastavec, naselba od rimskoto vreme. Na 500 m isto~no od seloto, na tri terasi so povr{ina od okolu 100 x 100 m ima mnoèstvo fragmenti od kerami~ki sadovi i gradeèn materijal (teguli, imbreksi i kr{en kamen). (@.V.)

Polo{ko I , naselba od docnoanti~koto vreme. Na desniot breg na Tikve{ko Ezero, sproti manastir-skata crkva Sv. \or|i Polo{ki, na rabot na isele-noto selo Polo{ko se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i mnoèstvo gradeèn materijal. (@.V.)

Polo{ko II , naselba od docnoanti~koto vreme. Na desniot breg na Tikve{ko Ezero, na 1 km ju`no od iselenoto selo Polo{ko se nao|aat gramadi od gradeèn kamen, tuli i imbreksi. (@.V.)

Polo{ki Manastir, naselba od docnoanti~koto vreme. Vo neposrednata blizina na manastirskata crkva Sv. \or|i, na leviot breg na Tikve{ko Ezero se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi. Mikul~i} I., 1975b, 193. (@.V.)

34. RADWA

Pod seloto, nekropola od rimskoto vreme. Vuli} N., 1938a, 18; Mikul~i} I., TIR, 105. (D.G.)

35. RAEC

Grama|e, naselba od docnoanti~koto vreme. Vo pod-no`jeto na ridot Tisavec, severno od starite gro-bi{ta, na mala povr{ina ima fragmenti od kera-mi~ki sadovi i gradeèn materijal. Mikul~i} I., 1975b, 185. (@.V.)

Stari Grobi{ta, nekropola od docnoanti~koto vreme. Vo neposrednata blizina na selskata crkva se otkrieni fragmenti od nadgrobni steli so gr~-ki natpisi. Radovanovi¢ V., 1924, 516. (@.V.)

XII . KAVADARCI 157

Tumbite, naselba od neolitskoto vreme. Od dvete strani na patot Gradsko‡Prilep, na 20-tiot km, na prostor od 100 x 100 m se nao|aat fragmenti od kerami~ki sadovi so fina i gruba faktura, kako i orudija od kamen i kremen. (@.V.)

36. RESAVA

Golemi Lozja, nekropola od docnoanti~koto vreme. Na 500 m ju`no od seloto i na 400 m severno od lokalitetot Gradot se konstatirani grobovi „na dve vodi“ gradeni od teguli i grobovi od kameni plo~i ‡ cisti. Mikul~i} I., 1975b, 19; Mikul~i}.,TIR, 109. (@.V.)

Gradot ‡ Tikve{ Grad, utvrdena naselba i nekropo-la od ranoanti~koto vreme, rimskoto vreme i sred-niot vek. Se nao|a zapadno od seloto, na viso~inka

koja nekoga{ se izdigala visoko nad koritoto na Crna Reka, a denes pretstavuva ostrov vo vodite na akumulacionoto Tikve{ko Ezero. Vidlivi se ostatoci od masivni bedemi so pove}e fazi na gradba, a vo vnatre{nosta temeli od arhitektonski objekti. Na povr{inata ima mno`estvo fragmenti od kerami~ki sadovi, predmeti od metal, moneti i drug arheolo{ki materijal, {to upatuvaat na intenzivno i dolgo `iveewe. Na jugozapadniot del na terenot se otkrieni pove}e grobovi od kameni plo~i ‡ tip cista. Naodite se ~uvaat vo Muzejot i galerija vo Kavadarci i vo Muzejot na Makedonija vo Skopje. Keramid~iev A., 1960, 106-110; Keramid~iev A., 1961v, 121-124; Keramid~iev A., Mikul~i} I., 1967, 185-186; Mikul~i} I., 1971b, 269-285. (@.V.)

Gradot ‡ Tikve{ Grad, s. Resava. ‡ Naselba od ranoanti~koto vreme i sredniot vek (I.M., V.L.)

XII. KAVADARCI 158

Gradevica, nekropola od docnoanti~koto vreme. Na isto~niot rab na seloto, vo nivata na ^. Stojanov, vo 1970 godina e otkrien grob od kameni plo~i ‡ tip cista. Po povr{inata na nivite ima fragmen-ti od kerami~ki sadovi. Otkrieni se i nadgrobni steli od crvenikav travertin so natpisi na gr~ki jazik. Stelite se nao|aat kaj sopstvenikot na nivata ^. Stojanov. (A.K.)

Divo Ba~ilo, naselba i nekropola od rimskoto vreme. Na 1,5 km severno od seloto se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i mnoèstvo gra-deèn materijal (teguli, imbreksi i kr{en kamen). Ima i fragmentirani kameni plo~i od grobni konstrukcii. Mikul~i} I., 1975a, 191. (@.V.)

Eòvite Padini, naselba od docnoanti~koto vre-me. Vo severniot del na selskiot atar se gledaat gramadi od gradeèn kamen, teguli i imbreksi, ka-ko i fragmenti od kerami~ki sadovi i pitosi. Mikul~i} I., 1975b, 108. (@.V.)

Laka, nekropola od rimskoto vreme. Vo isto~niot del na selskiot atar se sre}avaat teguli od konst-rukcii na grobovi od tipot „na dve vodi“ . Mikul~i} I., TIR , 109. (@.V.)

Manastir Tikve{, sakralen objekt od docnoanti~-koto vreme. Na 1 km jugozapadno od seloto se sre}a-vaat gramadi od gradeèn kamen koi upatuvaat na sakralen objekt, so {to na izvesen na~in se potvr-duva lokalnoto predanie. Najdeni bile i fragmen-ti od arhitektonska plastika, podocna preneseni vo seloto Resava. Radovanovi¢ V., 1924, 434; Mikul~i} I., TIR, 109. (@.V.)

Podrid, nekropola od rimskoto vreme. Vo severo-isto~niot del na selskiot atar, na ~ukata so isto ime se otkrieni grobovi od pomala nekropola. Mikul~i} I., 1975b, 190; Mikul~i} I., TIR, 108. (@.V.)

Razbienica, naselba od docnoanti~koto vreme. Ju`no od seloto se sre}avaat fragmenti od kera-mi~ki sadovi i mnoèstvo gradeèn materijal (te-guli, imbreksi i kr{en kamen). Vidlivi se i teme-li od objekti. Mikul~i} I., 1975b, 190; Mikul~i} I., TIR, 109. (@.V.)

Stari Lozja, nekropola od docnoanti~koto vreme. Isto~no od seloto se otkrieni kameni plo~i od grobni konstrukcii ‡ tip cista. Mikul~i} I., TIR, 108. (@.V.)

U{ite, naselba od docnoanti~koto vreme. Na edna mala povr{ina na 600 m ju`no od seloto se sre-}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. Mikul~i} I., TIR, 108. (@.V.)

Crvenikovo Brdo, naselba od rimskoto vreme. Le-ì na 2 km jugoisto~no od seloto, na eden mal pros-tor. Na povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i mnoèstvo gradeèn materi-jal: teguli, imbreksi i kr{en kamen. Mikul~i} I., TIR , 109. (@.V.)

âkovec, naselba od neolitskoto i nekropola od rimskoto vreme. Se nao|a na okolu 2 km isto~no od seloto, od levata strana na patot za seloto Dab-ni{te, odnosno desno od Dabni{ka Reka. Pretsta-vuva ridska viso~ina ~ija ju`na strana strmno se spu{ta i ima otvoren pogled kon koritoto na reka-ta. Na drugite strani se nadovrzuva na sli~ni vi-so~ini me|usebno povrzani ili odvoeni so suvodo-lici. Vsu{nost, âkovec i negovata okolina se del od masivot na planinata Koùf {to kako greben se spu{ta kon seloto i Crna Reka. Na vrvot ima neramno plato, izdolèno vo pravec sever-jug, so prostor od okolu 6 hektara na koj se sre}avaat fragmenti od neolitska keramika od pogolema naselba. Vo 1986 godina Muzejot na Makedonija iz-vr{il probno iskopuvawe pri {to vo kulturniot sloj od 2 m se konstatirani dva horizonta na ìve-ewe. Spored tipolo{kite karakteristiki kaj kera-mikata, vo postariot horizont ponaglaseno se pri-sutni elementi od postariot neolit na Pelagonija, a vo pomladiot horizont elementi od postariot neolit na isto~na Makedonija. Vo isto~niot del na lokalitetot se otkrieni nadgrobni steli i edna urna. Naodite se ~uvaat vo Muzejot na Makedonija vo Skopje. Mikul~i} I., 1975b, 191; Mikul~i} I., TIR 109; Sanev V., 1987, 39. (V.S.)

[akalica, vila rustika od rimskoto vreme. Na ju-goisto~niot rab od seloto se sre}avaat fragmenti od teguli, imbreksi i kerami~ki sadovi. Mikul~i} I., 1971b, 280; Mikul~i} I., 1975b, 190; Mikul~i} I., TIR, 109. (@.V.)

37. RIBARCI

Bela Zemja, naselba od rimskoto vreme. Na 2 km isto~no od seloto, vo neposrednata blizina na mestoto Bunar, kade {to se plantaìte na ZIK „Tikve{“ , se nao|aat fragmenti od kerami~ki sa-dovi i gradeèn materijal (teguli, imbreksi i kr{en kamen). (@.V.)

Grama|e, naselba od neolitskoto vreme. Na 2 km is-to~no od seloto, vo neposrednata blizina na ~e{-mata, po povr{inata na pove}e lozja moàt da se sretnat fragmenti od kerami~ki sadovi so fina crvena boja i fragmenti so gruba faktura ukraseni vo barbotin-tehnika. Se nao|aat i orudija od kamen i kremen. (@.V.)

XII . KAVADARCI 159

38. RO@DEN

Arni~ko, naselba i nekropola od docnoanti~koto vreme. Zapadno, vo neposrednata blizina na seloto se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i gra-deèn materijal (teguli, imbreksi i kr{en kamen). Najdeni se i kameni plo~i od grobni konstrukcii. Mikul~i} I., 1975b, 194; Mikul~i} I., TIR, 110. (@.V.)

Gradi{te, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Na visok rid, {to se izdiga na leviot breg na Majden-ska Reka, kaj utokata vo Kru{ka Reka, na zaramne-tiot vrv {to zafa}a prostor od 150 x 100 m se nao-|aat ostatoci od odbranben bedem, graden od kamen i varov malter. Po povr{inata na gradi{teto se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i mnoèstvo gradeèn materijal. Na severniot kraj na terenot se za~uvani gramadi od zgura od topena èlezna ruda. Keramid~iev A., 1976, 242; Mikul~i} I., TIR, 110; Mi-kul~i} G., 1987, 183. (A.K.)

Dolevica, naselba i topilnica od docnoanti~koto vreme. Vo planinskiot predel Pribo{ i do isto-imenoto maalo se nao|aat gramadi od topena èlez-na ruda. Po povr{inata na nivite se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. Keramid~iev A., 1976, 243. (A.K.)

Dupkarovi Kolibi, naselba i topilnica od docno-anti~koto vreme. Na 5 km zapadno od seloto, po povr{inite na selskite nivi se sre}avaat frag-menti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. Na lokalitetot ima ostatoci od topena èlezna ruda. Keramid~iev A., 1976, 242. (A.K.)

\onovica, naselba i topilnica od docnoanti~koto vreme. Pod ridot Tumba, 3,5 km zapadno od seloto, po povr{inata na nivite se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. Vo neposrednata blizina na kolibata na R. [i-pendiev ima ostatoci od topena èlezna ruda. Keramid~iev A., 1976, 242. (A.K.)

Izvor, naselba i topilnica od docnoanti~koto vreme. Vo neposrednata blizina na mesnosta Ma-nastir, oddale~ena 2 km zapadno od seloto, na pros-tor od 150 x 100 m se sre}avaat fragmenti od kera-mi~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. Isto taka ima i ostatoci od topena èlezna ruda. Keramid~iev A., 1976, 242. (A.K.)

Kru{ite, naselba i topilnica od docnoanti~koto vreme. Na visok preslap pod ridot Smilot, vo ni-vata na R. âstojanov ima mnoèstvo fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. Isto taka, prisutni se i ostatoci od topena èlez-na ruda. Otkrieni se delovi od temeli na pe~ka za topewe so kru`na osnova i so pre~nik od 2,5 m. Na

200 m od lokalitetot se nao|a stara rudarska jama koja ima otvor visok 2,5 m, a {irok 0,70 m. Keramid~iev A., 1976, 243. (A.K.)

Manastir, naselba i topilnica od docnoanti~koto vreme. Na 2 km zapadno od seloto, po povr{inta na nivite se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sado-vi, pitosi, mnoèstvo gradeèn materijal, a se gle-daat i temeli od objekti. Isto taka ima i gramadi od topena èlezna ruda. Keramid~iev A., 1976, 242. (A.K.)

Pe{terna Crkva, srednovekoven sakralen objekt. Visoko nad lokalitetot Sv. Petar, na raskrsnica-ta na planinskite pati{ta za Majden i Mreì~ko se gledaat gramadi od gradeèn kamen i pokrivni }eramidi. (@.V.)

Plo~ite, naselba i topilnica od docnoanti~koto vreme. Na ju`niot rab na seloto, vo nivite na P. Okardov i K. Ajkov se nao|a mnoèstvo fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. Vo izobilstvo ima i ostatoci od topena èlezna ruda, a na edni mesta se zabeleùvaat temeli od objekti. Keramid~iev A., 1976, 242. (A.K.)

Ramni{te, naselba i topilnica od docnoanti~koto vreme. Vo nivata na A. Noviov, {to se nao|a 3 km zapadno od seloto i pod ridot Gornov Dol, kako i vo sosednite nivi se sre}ava golem broj fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. Na prostor od 200 x 200 m ima zgura od topena è-lezna ruda, i toa vo golemi koli~estva. Keramid~iev A., 1976, 242. (A.K.)

Ra~evi Plevni, naselba i topilnica od docnoan-ti~koto vreme. Na leviot breg na Dabov Dol, vo neposrednata blizina na Arni~ko Maalo, poto~no vo nivata na S. Ramnov, ima golemo prisustvo na fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. Na dolniot kraj na nivata, koj e kako mala terasa, ima ostatoci od topena èlezna ruda. Keramid~iev A., 1976, 243. (A.K.)

Rulevec, naselba i topilnica od docnoanti~koto vreme. Se nao|a na 4 km zapadno od seloto. Po povr-{inata na nivite se sre}ava zgura od topena èlez-na ruda. Isto taka ima mnoèstvo fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. Keramid~iev A., 1976, 242. (A.K.)

Sv. Petar, srednovekoven sakralen objekt. Vo nepo-srednata blizina na krstopatot za selata ’Rà-novo-Majden-Mreì~ko, vedna{ nad sostavot na re-kite se sre}avaat fragmenti od pokrivni }eramidi i gramadi od gradeèn kamen. (@.V.) Sivi Kladenec, topilnica od docnoanti~koto vre-me. Vo neposrednata blizina na dene{niot rudnik na „FENI“ , vo dvornoto mesto na J. Sakaliev, koe

XII. KAVADARCI 160

pretstavuva visoka terasa, se sre}avaat ostatoci od topena èlezna ruda. Keramid~iev A., 1976, 242. (A.K.)

âkovi Kolibi, naselba i topilnica od docnoan-ti~koto vreme. Na zapadniot rab na maaloto Pri-bo{, visoko vo planinskiot predel se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, pokrivni }eramidi i gradeèn kamen. Isto taka, prisutno e i golemo koli~estvo zgura od topena èlezna ruda. Keramid~iev A., 1976, 243. (A.K.)

39. ROSOMAN

Savova ê{ma, naselba od rimskoto vreme. Na po-vr{ina od 150 x 100 m, na severniot rab na seloto, na 200 m od selskite grobi{ta i na dvete strani na asfaltniot pat za Gradsko ima mnoèstvo frag-menti od kerami~ki sadovi i gradeèn materijal (teguli, imbreksi i kr{en kamen). (@.V.)

Selski grobi{ta, starohristijanska bazilika. Vo severniot del na selskite grobi{ta se gledaat fragmenti od mermerna arhitektonska plastika (stebla od stolbovi, arhitravni gredi i parapetni plo~i). Mikul~i} I., TIR , 110; Lil~i} V., 1989, 78. (@.V.)

]urovec, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 500 m zapadno od seloto, na prostor od okolu 1 hektar, po povr{inite na nivite se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, pokrivni }eramidi i gradeèn kamen. Josifovska B., TIR, 110. (B.J.)

ê{ma, osamen naod od rimskoto vreme. Na ju`niot rab na seloto, vo neposrednata blizina na osumgo-di{noto u~ili{te e otkriena masivna mermerna plo~a so reljefna pretstava na Trakiski kowanik. Plo~ata se ~uva vo Muzejot i galerija vo Kavadar-ci. (@.V.)

40. SIRKOVO

Poto~e ‡ Bav~e, osamen naod od rimskoto vreme. Vo 1947 godina S. Nestorov vo potokot slu~ajno na-{ol stela od bel mermer ukrasena so rozeti i so natpis na gr~ki jazik. Podocna stelata bila soyi-dana vo selskata ~e{ma. Josifovska B., 1953, 237. (B.J.)

Prèlka, naselba od rimskoto vreme. Vo neposred-nata blizina na avtopatot Gradsko-Prilep, na prostor od 100 x 70 m se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, teguli, imbreksi, kako i grade-èn kamen. (@.V., S.S.) Sirkite, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 2 km severoisto~no od seloto, na blaga padina so povr{ina od 200 x 150 m, {to se spu{ta kon istok, se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pi-

tosi i gradeèn materijal (kamen, teguli i im-breksi). Sokolovska V., 1987, 71. (@.V., S.S.)

Strupliva ê{ma, nekropola od helenisti~koto i rimskoto vreme. Na jugozapadniot rab na seloto, na edna blaga padina se konstatirani grobovi gradeni so kameni plo~i ‡ tip cista. Najdena e i nadgrobna stela so gr~ki natpis {to se ~uva vo Muzejot vo Kavadarci. Bitrakova Grozdanova V., Daki} D., 1991, 201‡212. (@.V.)

Tabanica, osamen naod od rimskoto vreme. Vo sov-remenata ~e{ma, pokraj patot {to vodi za seloto Rosoman, bil vgraden spomenik od mermer so latin-ski natpis, podignat od strana na gradot Stobi vo ~est na carot Hadrijan. Vo 1954 godina spomenikot e izvaden i prenesen vo lapidariumot na Arheolo-{kiot Muzej na Makedonija, odnosno vo dene{niot Muzej na Makedonija vo Skopje. Sarija B., 1929, 7; Josifovska B., 1961, 88. (B.J.)

êrnec, naselba od rimskoto vreme. Pome|u seloto i avtopatot Gradsko-Prilep, na povr{ina od 100 x 100 m se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i gradeèn materijal. (@.V.)

41. SOPOT

Vr{nik, naselba od docnoanti~koto vreme. Na zapadniot rab na seloto, po povr{inata na nivite moàt da se najdat golem broj fragmenti od kera-mi~ki sadovi i gradeèn materijal (teguli, im-breksi i kr{en kamen). Isto taka ima i fragmenti od arhitektonska plastika. Vuli} N. , 1938a, 19. (@.V.)

Crkvi~e, naselba od docnoanti~koto vreme. Na granicata so atarot na seloto Kurija se zabeleù-vaat ostatoci od pomala naselba. Ima mnoèstvo gradeèn materijal i fragmenti od kerami~ki sadovi. (@.V.)

42. STRAGOVO

Padarnica, naselba i nekropola od docnoanti~ko-to vreme. Na 2 km isto~no od seloto, na visok rid so dominantna polo`ba se sre}avaat gramadi od kr{en kamen i fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, imbreksi i teguli, kako i kameni plo~i od grobni konstrukcii. (@.V.)

XII . KAVADARCI 161

43. TRSTENIK

Makarija, utvrdena naselba od rimskoto vreme. Na 1 km jugozapadno od seloto, na visok rid so domi-nantna polo`ba se sre}avaat gramadi od gradeèn kamen, a se gleda i trasata na temelite od tvrdina-ta {to ja za{tituvala naselbata. Sporadi~no ima i fragmenti od kerami~ki sadovi. (@.V.)

Sred selo, srednovekovna naselba. Vo sredi{niot del na seloto, po povr{inata na dvorovite i bav~i-te se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i gradeèn materijal. (@.V.)

44. FARI[

Dabica, nekropola od rimskoto vreme. Vo nepos-rednata blizina na u~ili{teto se otkrieni pove}e grobovi od teguli od tipot „na dve vodi“ i edna ara profilirana od site strani koja podocna e posta-vena vo oltarot na selskata crkva kako baza za ~esnata trpeza. (@.V.)

Sv. Bogorodica, osamen naod od rimskoto vreme. Vo oltarot na selskata crkva se nao|a delumno o{te-tena mermerna ara koja sluì kako baza za ~esnata trpeza. (B.K., L.K.)

Seli{te, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 1,5 km jugoisto~no od seloto, od levata strana na re-ki~kata, vo nivite se sre}avaat fragmenti od kera-mi~ki sadovi, teguli i imbreksi. (B.K., L.K.)

Straà, utvrdena naselba od docnoanti~koto vre-me. Na 2 km jugoisto~no od seloto, na kotata 441 i na okolu 500 m jugoisto~no od lokalitetot Seli{-te ima masiven yid {to go opkruùva ridot. Na za-ramnetiot rid se nao|aat ostatoci od temeli na gradbi i mnoèstvo fragmenti od teguli, imbreksi i gradeèn kamen. (B.K., L.K.)

45. ÊMERSKO

Porta, utvrdena naselba od rimskoto vreme. Na granicata so atarot na seloto Bohula, oddale~ena 8 km ju`no od seloto, na rid so vpe~atlivo povolna mestopolo`ba se zabeleùvaat ostatoci od forti-fikacija (gradeèn kamen, teguli i imbreksi), a sporadi~no i fragmenti od kerami~ki sadovi. (@.V.)

Sv. Vra~ ‡ Gumni{te, nekropola od rimskoto vre-me. Radovanovi¢ V., 1924, 303; Vuli} N ., 1938a, 7; Vuli¢ N., Sp. LXXV , 139. (D.G.)

46. [E[KOVO

Gradi{te, gradi{te od èleznoto, ranoanti~koto i rimskoto vreme. Na utokata na Drenovica vo Cr-na Reka, na visok rid so zaramnet vrv se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, gramadi od grade-èn kamen, a namesta se gleda i trasata od temeli-te na bedemot. Mikul~i} I., 1975b, 193. (@.V.)

Ki{tino, naselba i nekropola od docnoanti~koto vreme. Na 2 km jugozapadno od seloto, na prostor od 100 x 70 m se nao|aat fragmenti od kerami~ki sado-vi i mnoèstvo gradeèn materijal. Konstatirani se i kameni plo~i od grobni konstrukcii ‡ tip cista. (@.V.)

Manastirot, srednovekoven sakralen objekt. Na 2 km severozapadno od seloto se nao|aat gramadi od gradeèn kamen i fragmenti od pokrivni }era-midi. (@.V.)

Tumba, naselba i nekropola od docnoanti~koto vreme. Na 1 km severoisto~no od seloto, na prostor od 150 x 100 m, od dvete strani na selskiot pat {to vodi od branata na Tikve{ko Ezero kon seloto [e{kovo se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sa-dovi i mnoèstvo gradeèn materijal. Vo profi-lot se gledaat kameni plo~i od grobovi ‡ tip cista. Mikul~i} I., 1975b, 192. (@.V.)

47. [IVEC

Pa{ini Gramadi, naselba i nekropola od docno-anti~koto vreme. Vo nivata na T. Lazov, koja e is-to~no od selskata crkva, se nao|aat gramadi od gra-deèn kamen i mnoèstvo fragmenti od kerami~ki sadovi. Najdeni se i delovi od nadgrobni steli so gr~ki natpisi. Radovanovi¢ V., 1924, 447; Vuli} N., 1938a, 20. (@.V.)

Seli{te, naselba od docnoanti~koto vreme. Vo podno`jeto na Quba{ se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, a najdeni se i bronzeni moneti od Maksimijan koi se ~uvaat vo Muzejot na Make-donija vo Skopje. (@.V.)

XIII. KIÊVO

1. Arangel ................................................................... 162 2. Ati{ta .................................................................... 162 3. Ba~i{ta .................................................................. 162

4. Belica ..................................................................... 162 5. Berikovo ................................................................. 162 6. Bigor Dolenci ....................................................... 162 7. Br`dani .................................................................. 162 8. Velmevci ................................................................. 163 9. Vidrani ................................................................... 163 10. Vrane{tica ............................................................ 163

XIII. KIÊVO 162

11. Gre{nica ................................................................ 164 12. Dlapkin Dol ........................................................... 164 13. Drugovo .................................................................... 164 14. Dupjani .................................................................... 164 15. @ubrino .................................................................. 164 16. Zajas ......................................................................... 164 17. Judovo ....................................................................... 164 18. Karbunica ............................................................... 164 19. Ki~evo ..................................................................... 165 20. Kladnik ................................................................... 165 21. Klenoec ................................................................... 166 22. Kneìno .................................................................. 166 23. Kozica ..................................................................... 166 24. Kozi~ino ................................................................. 166 25. Kolari ..................................................................... 166 26. Kolibari ................................................................. 166 27. Lazorovci ............................................................... 166 28. Le{nica .................................................................. 167 29. Lisi~ani ................................................................. 167 30. Mamudovci .............................................................. 167 31. Miokazi ................................................................... 167 32. Orlanci ................................................................... 169 33. Oslomej .................................................................... 169 34. Osoj........................................................................... 169 35. Papradi{te ............................................................ 169 36. Podvis ..................................................................... 169 37. Popolàni ............................................................. 170 38. Premka ..................................................................... 170 39. Rabetino .................................................................. 170 40. Ra{tani ................................................................... 170 41. Svetora~e ............................................................... 170 42. Sviwi{te ............................................................... 170 43. Srbica ..................................................................... 170 44. Srbjani .................................................................... 169 45. Staorec ................................................................... 170 46. Strelci ................................................................... 171 47. Tajmi{te ................................................................. 171 48. Tuin .......................................................................... 171 49. Cer ........................................................................... 171 50. Crvivci ................................................................... 171 51. êlopeci ................................................................. 171

1. ARANGEL

Manastiri{te, naselba od docnoanti~koto vreme. Na okolu 1 km ju`no od seloto, vo nivata na [efki Adilovski vo 1958 godina bile otkrieni dve mer-merni plo~i. Vo negovata i vo sosednite nivi po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, teguli i gradeèn materijal. Mikul~i} I., TIR, 17. (G.S.D.)

Me|a ‡ Manastiri{te, starohristijanska bazili-ka. Na okolu 600 m isto~no od lokalitetot Manas-tiri{te, na edna mala viso~inka se gledaat temeli od pogolem objekt obrasnat so vegetacija. Po po-vr{inata ima rasfrleno fragmenti od teguli i gradeèn materijal. Spored dimenziite i orienta-cijata (istok-zapad), bi moèlo da se pretpostavi deka se raboti za starohristijanska bazilika.

(G.S.D., V.S.)

Merkulija, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Is-to~no od seloto se izdiga visok rid so dominantna polo`ba. Na vrvot, koj ima zaramneto plato, se gledaat temeli od objekti, a na isto~nata strana, kade terenot zapo~nuva da se spu{ta kaskadno, ima ostatoci od odbranbena kula. Po povr{inata na platoto i po padinite se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. (G.S.D., V.S.)

Staro Selo, srednovekovna crkva i nekropola. Vo centralniot del na seloto, na edna mala viso~inka, osobeno pokraj prodavnicata, ima nekropola so grobovi podyidani so kameni plo~i. Na sredinata od nekropolata ima temeli od mala ednokorabna crkva so dimenzii od 6 x 4 m. (G.S.D., V.S.)

2. ATI[TA

Arbanasinec, naselba i nekropola od docnoanti~-koto vreme. Na okolu 1 km severozapadno od seloto, vo nivite zapadno od crkvata Sv. Dimitrija, kraj patot za seloto Vrane{tica, na povr{ina od 1 hektar se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sado-vi, pitosi i mnoèstvo gradeèn materijal. Spo-red kaùvaweto na ìtelite, so zemjodelskite ra-boti bile otkrivani grobni konstrukcii od kame-ni i mermerni plo~i. Mikul~i} I., TIR , 19. (G.S.D.)

3. BAÎ[TA

Rimski Grobi{ta, nekropola od docniot sreden vek. Na okolu 200 m severozapadno od seloto, na viso~inka {to se izdiga nad malata selska crkva, od porojnite vodi se otkrieni grobovi gradeni od kameni plo~i ‡ tip cista, so orientacija istok-zapad. (G.S.D., V.S.)

4. BELICA

Gorno Selo, nekropola od docnoanti~koto vreme. Na okolu 800 m jugoisto~no od seloto, vo nivite na Antonie, Slave i Vasil Setkaroski i Stojan Groz-danoski, rasposlani na mala viso~inka {to potse-tuva na mogila, ima gramadi od kamewa nasobrani pri ras~istuvaweto na nivite. Jugoisto~no od ovaa mesnost se nao|a sli~na mogila na koja se gledaat vkopani kamewa. Na pove}e mesta na lokalitetot ima dupki kopani od divi kopa~i. Smiqani¢ T., 1935, 339-384. (G.S.D., V.S.)

Sv. Aleksandrija, srednovekovna crkva i nekropo-la. Spored iskazite na Vasil [terjoski i Krste Sekuloski, dene{nata crkva bila podignata vrz temelite na postara crkva. Vo 1912 godina, pri ras-~istuvaweto na prostorot od isto~nata strana na crkvata bil otkrien grob vo koj imalo srebreni

XIII. KIÊVO 163

moneti {to bile odneseni od srpskiot na~alnik. (G.S.D.)

5. BERIKOVO

Rajcaèt, rudnik od docniot sreden vek. Se nao|a na 2 km severno od seloto, na visok rid {to ima nekolku preslapi. Neposredno pod vrvot terenot e prekopuvan i se gledaat tragi od rudarski kopovi. Ovde vo ponovo vreme se izveduvani geolo{ki is-traùvawa. (G.S.D.)

6. BIGOR DOLENCI

Sv. Antonij, naselba od bronzenoto vreme. Vo ata-rot na seloto, jugoisto~no od crkvata Sv. Antonij, pokraj patot Ki~evo-Brod, po povr{inata na edna bigorna terasa se sre}avaat fragmenti od kerami~-ki sadovi i orudija od kamen i koska. (G.S.D.)

7. BR@DANI

Bogorodi~ina Krasta, tvrdina od docnoanti~koto vreme. Se nao|a na visok rid me|u selata Sviwi{-te i Br`dani, so dobra preglednost nad koritoto na Br`danska Reka i patot Ki~evo-Bitola. Na vr-vot ima ramno plato, izdolèno vo pravec istok-zapad, koe na ju`niot kraj e karpesto i strmno. So isklu~ok na karpestiot del, rabovite na platoto gi sledat ostatoci od bedem {irok od 1 do 1,5 m {to namesta se nayira. Celoto plato e re~isi pre-kopano od selanite, od potragite po dragocenosti i gradeèn kamen. Taka, vo zapadniot kraj se gledaat temeli od objekt so pove}e prostorii od koi edna ima dimenzii od 5 x 5 m, a pribli`no na sredinata temeli ({iroki 0,70 m) od objekt so gabarit od 8 x 8 m, organiziran vo dve ednakvi prostorii, yidan od kr{en kamen i varov malter. Vo {utot pokraj yidovite ima i par~iwa od grade`ni tuli {iroki 15 i debeli 2 cm. Spored se}avawata na Cvetan Mir~evski, vo 1932 i 1933 godina u~enicite od seloto zaedno so svojot u~itel rabotele na raskopuvaweto na temelite pri {to vadele i par~iwa malter so tragi od ìvopis. (G.S.D., V.S.)

Bogorodi~ina Krasta, s. Br`dani. ‡ Docnoanti~ka tvrdina

Vodici, srednovekovna crkva i nekropola. Se nao|a na okolu 300 m zapadno od seloto, na blaga padina vo neposrednata blizina na izvorot. Na prostor od 30 x 50 m se zabeleùvaat rasfrleni kameni plo~i, a na nekolku mesta grobni konstrukcii od kameni plo~i. Vo eden od divo prekopanite grobovi e najdena leana bronzena obetka, od tipot „grozdo-vidni“ obetki, od X-XII vek. Na edniot kraj na te-renot se gledaat ostatoci od yidovi na crkva. Nao-dite se ~uvaat vo Muzejot vo Ki~evo. (G.S.D.)

Seli{te, naselba so topilnica i nekropola od doc-noanti~koto vreme. Na okolu 1,5 km zapadno od seloto se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sado-vi, pitosi, gradeèn materijal i zgura od topena èlezna ruda. Spored kaùvaweto na me{tanite, na terenot imalo golemi kameni plo~i od grobni konstrukcii. Smiqani¢ T., 1935, 339-485. (G.S.D., V.S.)

Selce, naselba od docnoanti~koto vreme. Na okolu 2 km severno od seloto, vo nivite na Cvetan Pando-ski, Cvetan Mir~eski i Denko Apostoloski se otkrivani temeli od yidovi na objekti, a na povr-{inata se nao|aat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, teguli, imbreksi i mnoèstvo gradeèn materijal. Podatokot na T. Smiqani} vo vrska so nadgrobna plo~a so latinski natpis moèbi se od-nesuva na lokalitetot Selce. Smiqani¢ T., 1935, 339-485. (G.S.D., V.S.)

8. VELMEVCI

Berojci, srednovekoven rudnik. Na 2 km severois-to~no od seloto, vo blizinata na noviot asfalten pat @eleznec-Belica se otkrieni ostatoci od star rudnik. (G.S.D.) Merizim, naselba od docnoanti~koto vreme. Smiqani¢ T., 1935, 339-485. (D.G.)

XIII. KIÊVO 164

9. VIDRANI

Gradi{te, nekropola od docnoanti~koto vreme. Ne-posredno do isto~niot kraj na seloto, pokraj sovre-meniot pat Ki~evo-Bitola, na bregot na Breàn-ska Reka se gledaat grobovi gradeni od kameni plo~i ‡ tip cista. Spored kaùvaweto, bile najde-ni i kerami~ki sadovi. Spasovska Dimitrioska G., 1989. (G.S.D.)

10. VRANE[TICA

Gradi{te, srednovekovna naselba i nekropola. Se nao|a na okolu 1,5 km jugoisto~no od seloto, pokraj mala reki~ka. Vo nivata na Mite Bojoski so ora-weto bil najden pitos {to i denes se ~uva kaj sop-stvenikot. Na povr{inata se sre}avaat gramadi od kr{en kamen, pokrivni }eramidi, kako i kameni plo~i od grobni konstrukcii. (G.S.D.)

Kale, utvrduvawe od docnoanti~koto vreme. Se na-o|a na okolu 4,5 km ju`no od seloto, visoko vo pla-ninata, vo neposrednata blizina na stariot pat Ki-~evo-Bitola. Ovde postojat tri viso~inki imenu-vani kako Gorno, Sredno i Dolno Kale. Spored ka-ùvaweto na ìtelite, na edna od niv se gledale yidovi od utvrduvawe, koi denes malku se zabeleù-vaat. T. Smiqani} spomenuva deka na ovoj lokali-tet bile najdeni staro oru`je i golemi kerami~ki sadovi. Smiqani¢ T., 1935, 339-485. (G.S.D., V.S.)

Sv. \or|i, crkva i nekropola od docniot sreden vek. Crkvata se nao|a ju`no od seloto, na edna mala viso~inka. Ima pravoagolna osnova so mali dimen-zii i pokriv na dve vodi od kameni plo~i, a na isto~nata strana mala polukru`na apsida. Vnatre, yidnite povr{ini se pokrieni so freskoìvopis. Gradena e vo XVI-XVII vek. Okolu nea ima nekropo-la so grobovi od kameni plo~i. (G.S.D.)

Sv. Ilija, crkva i nekropola od docniot sreden vek. Neposredno do seloto, od ju`nata strana, na mala viso~inka so zaramneto plato se nao|a crk-vi~kata Sv. Ilija, podignata vo XVII vek. Po obli-kot i dimenziite e sli~na na crkvi~kata Sv. \or|i. Arhitekturata i ìvopisot se vo mo{ne lo{a sostojba. Okolu nea ima nekropola so grobovi od kameni plo~i. (G.S.D.)

11. GRE[NICA

Gradi{te, refugium od docnoanti~koto vreme. Mikul~i} I., TIR , 60. (D.G.)

12. DLAPKIN DOL

ûkare, utvrdena naselba od èleznoto, helenisti~-koto, rimskoto i docnoanti~koto vreme. Se nao|a vo neposrednata blizina na seloto, od negovata se-

verna strana, na visok rid {to se izdiga nad èlez-ni~kiot most i koritoto na Mala Reka. Na vrvot, koj ima zaramneto plato so povr{ina od 200 x 150 m, se za~uvani ostatoci od naselba so odbranben bedem yidan od kamen i varov malter. Na povr{i-nata se prisutni fragmenti od kerami~ki sadovi, gradeèn materijal i zgura od topena èlezna ruda. Keramikata spored fakturata, izrabotkata, tipologijata i ukrasuvaweto e od razli~ni vremen-ski i kulturni epohi. Naodite se ~uvaat vo Muzejot vo Ki~evo. Smiqani¢ T., 1935, 339-385; Spasovska Dimitrioska G., 1994, 49-56. (G.S.D.)

13. DRUGOVO

Rimska Crkva, srednovekovna nekropola. Vo nepos-rednata blizina na crkvata Sv. Nedela, od severna-ta strana postoi gramada od kr{en kamen dolga 20 m, {iroka 5 m i visoka 1,5 m. Pri izgradbata na crkvata, spored kaùvaweto na Apostol Todevski, od gramadata bile vadeni kamewa pri {to bile otkrieni sedum groba vo koi imalo grobni prilozi. Isti takvi grobovi bile otkrieni i pokraj selskiot pat {to pominuva od zapadnata strana na crkvata i gramadata. (G.S.D., V.S. )

14. DUPJANI

Latinski Grobi{ta, srednovekovna nekropola. Na okolu 100 m ju`no od seloto, levo od patot se ot-krieni pove}e grobovi gradeni od kameni plo~i so orientacija istok-zapad. (G.S.D., V.S. )

Rimski Grobi{ta, srednovekovna nekropola. Vo seloto, blizu do ku}ata na Tome Sejoski i pokraj selskiot pat se gledaat grobovi gradeni od kameni plo~i ‡ tip cista. (G.S.D., V.S.)

Rudiwe, nekropola od docnoanti~koto vreme. Smiqani¢ T., 1935, 339-485. (D.G.)

15. @UBRINO

Bunari~ek, srednovekovna crkva. Na okolu 700 m severozapadno od seloto, na blaga padina {to se spu{ta kon poleto, po povr{inata se zabeleùvaat rovovi od koi bile vadeni kamewa od temelite na srednovekovna crkva so dimenzii od 8 x 6 m, posta-vena vo pravecot istok-zapad. (G.S.D., V.S.)

16. ZAJAS

@elezni~ka stanica, nekropola od docnoanti~koto vreme. Vo 1969 godina, pri gradeweto na prugata

XIII. KIÊVO 165

Skopje-Ki~evo, vo blizinata na dene{nata èlez-ni~ka stanica slu~ajno bil otkopan grob yidan od tuli, od sredinata na IV vek. Me|u grobnite prilo-zi se najdeni i dve golemi amfori od staklo. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Ohrid. Bitrakova V., 1966, 95-97. (G.S.D.)

17. JUDOVO

Kr{ojne, srednovekoven rudnik i topilnica. Na okolu 3 km zapadno od seloto, na desniot breg na dolot se zabeleùvaat ostatoci od eksploatacija na ruda i mnoèstvo zgura od topena èlezna ruda. (A.K.)

Livadi{te, nekropola od docnoanti~koto vreme. Smiqani¢ T., 1935, 339-485. (D.G.)

18. KARBUNICA

Kalensko Plewe, naselba od docnoanti~koto vre-me. Na okolu 1 km jugoisto~no od seloto, vo nepos-rednata blizina na raskrsnicata za selata Srbjani i Staroec se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sa-dovi i pitosi i mnoèstvo gradeèn materijal. (G.S.D., V.S.)

Kalojanska Crkva, srednovekovna crkva i nekropo-la. Vo neposrednata blizina na seloto, od negovata severoisto~na strana, levo od patot {to vodi za Ki~evo se zabeleùvaat ostatoci od mala ednoko-rabna crkva i okolu nea grobovi gradeni od kameni plo~i ‡ tip cista, postaveni vo pravec istok-za-pad. Pri izgradbata na patot bile uni{teni pove-}e grobovi vo koi imalo moneti. (G.S.D., V.S.)

Krastica, srednovekovna nekropola. Na okolu 500 m pod ~e{mata Jasikovec, na patot za seloto Klad-nik, vo 1976 godina Strahil Naumoski otkril gro-bovi od kameni plo~i so orientacija istok-zapad. (G.S.D., V.S.)

Kràlica, naselba i nekropola od helenisti~koto i docnoanti~koto vreme. Na okolu 700 m severois-to~no od seloto, vo nivata na Kice Risteski i vo okolnite nivi, pri obrabotuvaweto na zemjata se naiduvalo na temeli yidani od kr{en kamen i va-rov malter. Po povr{inata se sre}avaat fragmen-ti od kerami~ki sadovi, a namesta se zabeleùvaat i grobni konstrukcii od kameni plo~i. Spored ka-ùvaweto, vo eden od grobovite bile najdeni me~, kopje i kerami~ki sadovi. Spasovska Dimitrioska G., 1987a, 81-82; Spasovska Dimitrioska G., 1989, 143-151. (G.S.D.)

Sv. Bogorodica, srednovekovna crkva. Na okolu 800 m pod seloto, na mala viso~inka obrasnata so gusta {uma se zabeleùvaat temeli od mala ednokorabna

crkva koja, spored me{tanite, bila posvetena na sv. Bogorodica. (G.S.D., V.S.)

Frwomlaka, naselba od docnoanti~koto vreme. Na okolu 500 m ju`no od seloto, vo nivata na Slave Ta-nevski se otkrieni temeli od yidovi, a po povr-{inata se nao|a mnoèstvo fragmenti od kerami~-ki sadovi, pitosi, teguli i gradeèn materijal. (G.S.D., V.S.)

19. KIÊVO

Kitino Kale, utvrdena naselba od bronzenoto i èleznoto vreme i sredniot vek. Na visok rid so dve platoa, koj pretstavuva najdominantna to~ka vo sredi{niot del na gradot, se gledaat ostatoci od temeli od bedem i kuli. Po povr{inata ima frag-menti od kerami~ki sadovi i gradeèn materijal. Najdeni se i moneti. Spasovska Dimitrioska G., 1990, 103-118; Spasovska Dimitrioska G., 1994, 49-56. (G.S.D.)

Kitka, depo na srednovekovni moneti. Spored poda-tocite dadeni od Blaga Aleksova, pri obrabotu-vaweto na zemjata bile najdeni 27 srpski dinari od XIV vek {to se ~uvaat vo Muzejot na Makedonija. Aleksova B., 1955, 17. (G.S.D.)

Okolinata na Ki~evo, depo na srednovekovni mone-ti. Kako {to izvestuva B. Sarija, vo 1921 godina vo okolinata na gradot bile najdeni srebreni sred-novekovni moneti od koi 303 dinari od XIV vek, 2 venecijanski gro{a i 41 srpski falsifikat na ve-necijanski gro{evi. Monetite se ~uvaat vo Narod-niot muzej vo Belgrad Sarija B., 1925, 73-91; Aleksova B., 1955a, 17. (G.S.D.)

Palati{ta, naselba od rimskoto vreme. Pretsta-vuva mala viso~inka {to dominira nad okolniot teren, oddale~ena okolu 700 m zapadno od DK „Ko-pa~ka“ , od levata strana na patot Ki~evo-Ohrid. Po povr{inata se gledaat gramadi od gradeèn ma-terijal, a okolu niv i fragmenti od kerami~ki sa-dovi. Ottuka poteknuvaat i mermerni plo~i naj-deni vo nivata na Destan Mitreski od seloto Dru-govo. Spasovska Dimitrioska G., 1994, 49-56. (G.S.D., V.S.)

ûka, naselba od bronzenoto vreme. Se nao|a na 1 km severoisto~no od seloto, desno od patot za Os-lomej. Pretstavuva mala viso~inka na ~ija povr{i-na se sre}avaat fragmenti od bronzenovremenska keramika. (G.S.D.)

Xuma xamija ‡ Sultan Bajazit xamija, srednove-koven objekt. Pri izveduvaweto na zemjenite rabo-ti za izgradba na {adrvanot, vo dvorot na xamijata bile otkrieni fragmenti od kerami~ki sadovi, pokrivni }eramidi i drug gradeèn materijal, {to naveduva na pretpostavka deka vo negovata nepos-redna blizina se nao|al srednovekoven objekt. Spasovska Dimitrioska G., 1993a, 252-263. (G.S.D.)

XIII. KIÊVO 166

20. KLADNIK

\ur|ejca, naselba i nekropola od docnoanti~koto vreme. Se nao|a na okolu 1,5 km severoisto~no od seloto, na blaga padina {to se spu{ta kon jug. Na prostor od 50 x 100 m po povr{inata se zabele-ùvaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i mnoèstvo gradeèn materijal. Na severniot kraj na terenot se otkrieni grobovi gradeni od kameni plo~i. Na lokalitetot e podignato spomen-obe-le`je na borcite od ovoj kraj padnati vo Ilinden-skoto vostanie. Spasovska Dimitrioska G., 1989a, 43-50. (G.S.D.)

Korita, naselba i nekropola od rimskoto vreme. Na okolu 2 km jugozapadno od seloto, pri obrabotu-vaweto na nivite se otkrivani temeli od objekti i grobovi. Po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, a spored kaùvaweto na me{-tanite, najdeni se moneti i bronzena statuetka na bogot Merkur. Spasovska Dimitrioska G., 1988, 133-138. (G.S.D.)

Korita, s. Kladnik. ‡ Bogot Merkur, III-IV vek

Lakajca, srednovekovna crkva i nekropola. Na gra-nicata na atarite na selata Kladnik i Kozica, od desnata strana na Kozi~ka Reka, neposredno do as-faltniot pat Ki~evo-Bitola, spored kaùvaweto na Stojan \or~eski, ~ija ku}a se nao|a vo neposred-nata blizina, na nivite se sre}avaat fragmenti od

grade`ni tuli, a imalo i temeli od mala ednoko-rabna crkva. Pri izgradbata na patot Ki~evo-Bi-tola se otkrieni i grobovi gradeni od kameni plo-~i. (G.S.D.)

21. KLENOEC

Seli{te, srednovekovna crkva i nekropola. Na okolu 500 m isto~no od seloto, na mala viso~inka so strmni padini e izgradena crkva posvetena na sv. Bogorodica. Crkvata e podignata vrz temeli od stara crkva okolu koja imalo grobovi gradeni od kameni plo~i. (G.S.D., V.S..)

22. KNE@INO

Kneìnski Manastir, srednovekovna crkva i nek-ropola. Na okolu 1,5 km jugozapadno od seloto se nao|a mala crkva so konak, posvetena na sv. \or|i. Izgradena e vo ponovo vreme, vrz temeli na postara crkva od koja na ju`nata i isto~nata strana sè u{te se nayiraat yidovi. Okolu crkvata bile otkrieni grobovi gradeni od kameni plo~i. Spored istoriskite zapisi, starata crkva aktivno funk-cionirala vo vremeto na kralot Milutin. Petkovi¢ V., 1950, 145; Spasovska Dimitrioska G., 1993a, 253-263; Spasovska Dimitrioska G., 1994, 49-56. (G.S.D., V.S.)

23. KOZICA

Golo Brtce, naselba od helenisti~koto i docno-anti~koto vreme. Vo atarot na seloto, na visok iz-dolèn rid {to strmno se spu{ta kon Beli~ka Re-ka i sovremeniot pat Ki~evo-Bitola, na zaramneto plato se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, a bile najdeni i bronzeni moneti. Isto taka ima mnogu ostatoci od topena èlezna ruda. (G.S.D.)

24. KOZIÎNO

Preobraènie, nekropola od docnoanti~koto vre-me. Smiqani¢ T., 1935, 339-485. (D.G.)

25. KOLARI

Crkvi{te, srednovekovna nekropola. Na severois-to~niot rab na seloto, so za{titnite arheolo{ki iskopuvawa vo 1966 godina se otkrieni srednove-kovna nekropola i ostatoci od mala crkva. Grobo-vite se gradeni od golemi kameni plo~i so orien-tacija istok-zapad. Vo grobovite ne se najdeni dru-gi naodi osven èlezni klinci. (G.S.D.)

XIII. KIÊVO 167

26. KOLIBARI

Kokale, srednovekovna nekropola. Se nao|a vo bli-zinata na seloto, na mala viso~inka, kade pri obra-botuvaweto na zemjata me{tanite otkrile pove}e grobovi so konstrukcija od kameni plo~i. (G.S. D., V.S.)

Rimski Grobi{ta, naselba od docnoanti~koto vre-me. Na okolu 3 km od seloto, vo pravecot na rekata Sateska i vo neposrednata blizina na patot Ki~e-vo-Skopje, po povr{inata na nivite se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. (G.S.D., V.S.)

27. LAZOROVCI

Ra{o Livada, depo na srednovekovni moneti. Vo nivata na Blaè Nikodinoski vo 1936 godina e naj-deno depo na srednovekovni srpski moneti koi de-nes se ~uvaat kaj Mihajlo Milososki od seloto La-zorovci. (G.S.D., V.S.)

Sretselo, ranosrednovekovna naselba. Vo central-niot del na seloto me{tanite otkrile temeli od objekti gradeni od kamen i varov malter, vodovod-ni cevki i drug gradeèn materijal. Otkrieni se i fragmenti od pitosi. (G.S.D., V.S.)

Star Zadel ‡ E|upski Dol, depo na srebreni mone-ti od rimskoto vreme. Pri eksploatacijata na ka-men, Dimo Milososki vo 1961 godina na{ol pove}e srebreni moneti od koi negoviot sin za~uval samo 7. Vremenski, monetite mu pripa|aat na II-I vek pred n.e. i se kovani vo kovnicite Dirahium i Apo-lonija. Eden del se ~uva i vo Muzejot vo Ki~evo. Spasovska Dimitrioska G., 1988, 133-138. (G.S.D., V.S.)

28. LE[NICA

Rimski Grobi{ta, srednovekovna nekropola. Vo ne-posrednata blizina na crkvata Sv. Kuzman i Dam-jan, pri izgradbata na patot {to vodi kon seloto, vo 1946/47 godina se otkrieni pove}e grobovi, a del od niv se gledaat i vo profilot na zasekot. Gradeni se od kameni plo~i, so orientacija istok-zapad. (G. S.D., V.S.)

29. LISIÂNI

Zadel, srednovekovna crkva. Na okolu 1,5 km zapad-no od seloto, na padinite na planinata se nao|aat gramadi od gradeèn materijal koj pripa|a na ob-jekt ~ii dimenzii ne moàt da se odredat. (G.S.D., V.S.)

Krastica ‡ Staro Selo, srednovekovna naselba. Na okolu 2 km isto~no od seloto, od desnata strana na Velika Reka i vo podno`jeto na planinata Baba Sa~ se zabeleùvaat gramadi od gradeèn materi-jal. Spored J. Trifunoski, Krastica e staro selo ~ie ime se spomenuva vo istoriskite zapisi od vto-rata polovina na XV vek. Trifunoski J., 1975, 297-388. (G.S.D., V.S.)

Sretselo, nekropola od èleznoto vreme. Pri iz-gradbata na individualnite stanbeni objekti, posta-vuvaweto na vodovodot i drugi grade`ni raboti me{tanite otkrile pove}e grobovi gradeni od ka-meni plo~i. Spored nivnoto kaùvawe, vo grobovi-te bile najdeni kerami~ki sadovi, metalni predme-ti: igla, torkves, prsten i dr. Predmetite bile od-neseni vo Belgrad od @ivko Zamakovi}, toga{en u~itel vo seloto. (G.S.D., V.S.)

30. MAMUDOVCI

Bara, srednovekovna nekropola. Na okolu 2 km od seloto, visoko vo planinata se otkrieni grobovi gradeni od kameni plo~i. Me{tanite mestoto go vikaat u{te i Rimski Grobi{ta. (G.S.D., V.S.)

Bigor, naselba od docnoanti~koto vreme. Na okolu 200-300 m zapadno od seloto, vo nivata na Ahmed Muslioski so oraweto se otkrieni temeli na yido-vi. Po povr{inata ima gradeèn materijal, teguli i imbreksi, varov malter, kamen i fragmenti od kerami~ki sadovi za sekojdnevna upotreba. (G.S.D.)

31. MIOKAZI

Gradi{te ‡ Venec, naselba od neolitskoto, èlez-noto, helenisti~koto, rimskoto i docnoanti~koto vreme i sredniot vek. Na okolu 800 m jugoisto~no od seloto se izdiga viso~inka izdolèna vo pravec zapad-istok. Od nejzinata zapadna strana ima poma-la viso~inka so pravilna konusna forma nare~ena Krst, odvoena od gradi{teto so mal preslap. Se-vernata strana na gradi{teto strmno se spu{ta kon koritoto na Rabetinska Reka, nad koja, od sprotiv-nata strana, se izdiga visokiot rid Kale. [to se odnesuva do isto~nata i ju`nata strana, tie se po-blagi i se spu{taat kon ramnoto pole niz koe mi-nuva patot Ki~evo-Brod, a malku podaleku od nego e koritoto na Velika Reka. Gradi{teto e opkru-èno so masiven bedem {irok 2 m, od koj se za~u-vani temelite, namesta visoki 2 do 3 m. Na bedemot ima 12 kuli so dimenzii od 6 x 6 m, rasporedeni na 20 do 30 m edna od druga. Kako zasiluvawe na bezbednosta, na zapadniot kraj, pred bedemot bil podignat za{titen yid. Vnatre{niot prostor na

XIII. KIÊVO 168

Gradi{te ‡ Venec, s. Miokazi. ‡ Bedemite od naselbata od V-VI vek (M.M.)

gradi{teto ima neramna konfiguracija, a na povr-{inata e prisutno mnoèstvo kr{en kamen, teguli, tuli i drug gradeèn materijal. Na oddelni mesta se gledaat duri i temeli od yidovi na pomali ob-jekti. Vo 1979 i 1981 godina se vr{eni sonda`ni iskopuvawa pri {to se otkrieni ostatoci od sa-kralna gradba ‡ bazilika od V-VI vek, grobovi od nekropola od X-XI vek, arhitektonski ostatoci od dva docnoanti~ki stanbeni objekta, kako i neolit-ski artefakti. Podvi`niot arheolo{ki materijal otkrien so ovie raboti nedvosmisleno pokaùva deka vo gradi{teto se ìveelo dolgo, od docniot neolit do sredniot vek. Naodite se ~uvaat vo Muze-jot vo Ki~evo. Spasovska Dimitrioska G., 1987, 167-175; Spasovska Dimitrioska G., 1989a, 43-50. (G.S.D.)

Direk, naselba od rimskoto vreme. Ju`no od loka-litetot Gradi{te ‡ Venec, poto~no od negovoto podno`je do patot Ki~evo-Brod, po povr{inata na nivite se sre}ava mnoèstvo gradeèn materijal, fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, teguli, imbreksi i drugo. (G.S.D., V.S.)

Zad ûka, naselba od rimskoto vreme. Pri izgrad-bata na patot Miokazi - Sv. Ra~a, vo neposrednata blizina na betonskiot most bile otkrieni temeli od objekti i trkalezni tuli ‡ suspenzuri od hipo-kaust. Dimitrija Karanfiloski pri oraweto na nivata otkril kerami~ki sad vo koj imalo moneti koi ne se za~uvani. (G.S.D., V.S.)

Kale, utvrdena naselba od rimskoto vreme. Na oko-lu 1 km isto~no od seloto, vo neposrednata blizina na lokalitetot Gradi{te, od levata strana na Rabetinska Reka, na visok rid so zaramneto plato se gledaat temeli od odbranben bedem graden od ka-men i varov malter. Po povr{inata se sre}avaat gramadi od gradeèn materijal. (G.S.D., V.S.)

Krst, nekropola od rimskoto vreme. Na okolu 250 m zapadno od lokalitetot Gradi{te, na mala viso-~inka, vo nivata na Vlado \ur~inoski vo 1936/37 godina negoviot tatko pri orawe otkril grob so konstrukcija od monolitni kameni plo~i. Vo gro-bot na{ol kerami~ki sad poln so pepel i jaglen. (G.S.D., V.S.)

XIII. KIÊVO 169

Toplec, naselba od docnoanti~koto vreme. Na oko-lu 300 m severno od seloto, vo nivata na @ivko Si-monoski i vo okolnite nivi pri obrabotuvaweto na zemjata me{tanite naiduvale na temeli od objekti. Denes po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, pokrivni }eramidi, ka-ko i zgura od topena èlezna ruda. (G.S.D., V.S.)

32. ORLANCI

Ramni{te, srednovekovna naselba. Na okolu 2,5 km severozapadno od seloto, na teren obrasnat so {u-ma se gledaat gramadi od gradeèn materijal. Spo-red kaùvaweto na me{tanite, na ova mesto bilo staroto selo. (G.S.D., V.S.)

Sv. \or|i, srednovekovna crkva. Vo neposrednata blizina na seloto, od negovata severna strana se izdiga viso~inkata Krasta. Na vrvot se nao|aat ostatoci od temeli na objekt so dimenzii od 4 x 5 m, graden od delkani kamewa. Me{tanite go smeta-at za kultno mesto i do den-denes ostanala tradi-cijata tuka da se palat sve}i. (G.S.D., V.S.)

Sv. Nikola, srednovekovna crkva. Vo severniot del na seloto se nao|a crkvata Sv. Nikola, koja e po-dignata vrz temelite na stara crkva. (G.S.D., V.S.)

33. OSLOMEJ

Aleksova Niva, naselba od docnoanti~koto vreme. Pri izgradbata na barakite za potrebite na TE „Oslomej“ rabotnicite otkrile pitosi, kerami~ki sadovi, vodovodni kerami~ki cevki i drugo. Smiqani¢ T., 1935, 339-385; Proeva N., 1989, 77-84. (G.S.D., V.S.)

34. OSOJ

Ja~mi{te, docnosrednovekovna nekropola. Na oko-lu 1 km zapadno od seloto, pri kopawe na kanal za navodnuvawe bile otkrieni i uni{teni 12 groba gradeni od kameni plo~i, postaveni vo pravecot istok-zapad. Vo eden od grobovite bilo najdeno bronzeno kop~e. (G.S.D., V.S.)

Latinska Crkva ‡ Mitrina Niva, srednovekovna crkva i nekropola. Na okolu 2 km zapadno od selo-to, od desnata strana na patot se otkrieni temeli od stara crkva. Nasproti niv, levo od patot se gledaat grobovi gradeni od kameni plo~i. (G.S.D.)

Miqo Kosten~e, srednovekovna nekropola. Na is-to~nata strana na seloto, vo neposrednata blizina na nekoga{niot zadruèn dom, od levata strana na patot se gledaat grobni konstrukcii gradeni od ka-meni plo~i, so orientacija istok-zapad. Ovaa mes-

nost me{tanite ja narekuvaat u{te i Rimski Gro-bi{ta. (G.S.D.)

Razdol, nekropola od docnoanti~koto vreme. Se na-o|a na severoisto~nata strana na seloto, na blaga padina pod rit~eto Belutrak. Vo 1917 i 1918 godi-na, obrabotuvaj}i ja svojata niva, Mile Sofroniev-ski otkril pove}e grobovi gradeni od kameni plo~i vo koi imalo koski od pokojnicite i kera-mi~ki sadovi. (G.S.D., V.S. )

Crkvi{te ‡ Prisoj, naselba od docnoanti~koto vreme. Zapadno od seloto, vo lozjeto na Risto Gavrilovski se otkrieni kameni plo~i, fragmenti od pitosi i kerami~ki sadovi i mnoèstvo gra-deèn materijal. (G.S.D., V.S.)

35. PAPRADI[TE

Dobra Voda, utvrdena naselba od docnoanti~koto vreme. Nad seloto ima visok rid so dominantna polo`ba, koj me{tanite go narekuvaat u{te i Sv. Pantelejmon. Na zaramnetiot vrv se nao|aat grama-di od gradeèn materijal i odvaj zabele`livi te-meli od odbranben bedem. (G.S.D., V.S. )

36. PODVIS

Gradi{te, utvrdena naselba od docnoanti~koto vreme. Na 1 km zapadno od seloto ima golema viso-~inka so strmni strani, {to se nao|a isto~no od suvodolicata Plevewe i severno od patot Ki~evo-Ohrid. Vrvot ñ e zaramnet, so povr{ina od 50 x 25 m, opkruèn so bedem ~ii temeli moàt prili~no dobro da se nasetat. Spored kaùvaweto na me{ta-nite, do skoro vreme bedemot bil vidliv na pove}e mesta. Denes vo prostorot na gradi{teto ima mno-èstvo fragmenti od pitosi, pokrivni }eramidi, kupi{ta kr{en kamen i drug gradeèn materijal. Na isto~nata strana, vo podno`jeto, vo nivite na Sande Damjanoski i @ivko Kitanoski se najdeni dva primeroka od arhitektonska dekorativna plas-tika, poto~no, kapitel i kvadraten blok od mermer. Kapitelot e vo oblik na prese~ena piramida na koja trite strani ñ se ukraseni so ornament vo oblik na lu{pi od riba, dodeka na ~etvrtata (~elnata) ima ~etvrtesto pole vo koe se vreàni bukvite KOY, izvedeni vo rimska kapitela. [to se odnesuva do blokot, na gornata strana ima vreàno kanal~e za povrzuvawe so olovo, spored {to moè da se pretpostavi deka imal funkcija na nekakov postament, moèbi baza na stolb. Po povr{inata na nivite ima dosta fragmenti od teguli. Naodite se ~uvaat vo Muzejot vo Ki~evo. Spasovska Dimitrioska G., 1989a, 43-50; Spasovska Dimitrioska G., 1994, 49-56. (G.S.D., V.S.)

XIII. KIÊVO 170

37. POPOL@ANI

Vo seloto, naselba od rimskoto vreme. Kaj zadru`-niot dom, vo dvorovite na Dime Najdenoski, Slave Naumoski i sosednite, pri kopaweto na bunari se naiduvalo na temeli od yidovi na objekti, pitosi i golem broj fragmenti od kerami~ki sadovi. (G.S.D.)

38. PREMKA

Ledina, srednovekovna nekropola. Na severozapad-niot kraj na seloto se otkrieni grobovi od nekro-pola gradeni od kameni plo~i ‡ tip cista, so ori-entacija istok-zapad. (G.S.D., V.S.)

Pe~arica, naselba od docnoanti~koto vreme. Na okolu 2,5 km isto~no od seloto, vo nivata na Petre Savevski so zemjodelskite raboti bile otkrivani temeli od objekti yidani od kr{en kamen i varov malter. Denes ovde se sre}avaat fragmenti od ke-rami~ki sadovi, pitosi i mnoèstvo gradeèn ka-men. Spored iskazite na sopstvenikot, bile najdeni alatki od èlezo {to ne se za~uvani. (G.S.D., V.S.)

Trnoec, srednovekovna naselba i nekropola. Jugo-isto~no od seloto, zad visokiot rid, vo nivata na Petre Savevski se nao|aat gramadi od gradeèn ma-terijal, a spored iskazite, sopstvenikot raskopal pove}e grobovi gradeni od kameni plo~i. (G.S. D.)

ûkle, docnosrednovekovna crkva i nekropola. Na eden rid {to se nao|a jugoisto~no od seloto se gledaat ostatoci od mala crkvi~ka koja me{tanite ja vikaat Sv. Tanasica. Okolu nea ima grobovi gra-deni od kameni plo~i, orientirani vo pravec is-tok-zapad. (G.S.D., V.S.)

39. RABETINO

Spasa, srednovekovna crkva i nekropola. Vo nepos-rednata blizina na seloto se gledaat gramadi od kr{en kamen, kako i amorfni plo~i od grobovi. Spored me{tanite, na ova mesto se nao|ale ostato-ci od manastir i nekropola. (G.S.D., V.S.)

40. RA[TANI

Drenoska Niva, srednovekovna crkva i nekropola. Zapadno od seloto, me{taninot Zdrave Lazeski, oraj}i ja svojata niva, otkril temeli od objekt i okolu niv grobovi gradeni so kameni plo~i. Moè-bi se raboti za temeli od mala crkvi~ka i nekro-pola. (G.S.D., V.S.)

Sina Voda, srednovekovna naselba i nekropola. Na okolu 500 m severoisto~no od seloto, na prostor od 1 hektar, obrasnat so dabova {uma, ima gramadi od kr{en kamen, a namesta se gledaat temeli od objek-ti. Vo nivite {to se neposredno do lokalitetot, spored kaùvaweto na Zdrave Lazeski, so oraweto

bile otkrivani grobovi gradeni od kameni plo~i. (G.S.D., V.S.)

41. SVETORAÊ

Svetora~e, srednovekovna nekropola. Na edna mala viso~inka {to se nao|a vo seloto, vo neposrednata blizina na rezervoarot za voda me{tanite otko-pale pove}e grobovi gradeni od kameni plo~i vo koi, pokraj skeletite, imalo i kerami~ki sadovi. Spasovska Dimitrioska G., 1993a, 253-264. (G.S.D., V.S.)

Crkva Sv. Kuzman i Damjan, docnosrednovekovna crkva. Spored podatocite od me{tanite, ovaa crk-va, izgradena vo 1885 godina, leì vrz temelite na postara crkva. (G.S.D., V.S.)

42. SVIWI[TE

Seli{te, docnosrednovekovna crkva i nekropola. Vo podno`jeto na ridot Bukale, {to se nao|a na okolu 3 km zapadno od seloto, na prostor obrasnat so {uma ima gramadi od kamewa. Na okolu 150 m isto~no od nego ima povisoka tumba, nare~ena od me{tanite Crkvi{te, na koja se gledaat grobovi od kameni plo~i i gramada od gradeèn materijal. (G.S.D., V.S.)

43. SRBICA

Markulija, utvrdena naselba od èleznoto, hele-nisti~koto i rimskoto vreme. Na zaramnetiot vrv na ridot {to se nao|a severoisto~no od seloto, se gledaat ostatoci od temeli na odbranben bedem, koi se podobro za~uvani na isto~nata strana. Po povr{inata na gradi{teto, a posebno na padinite od site strani se sre}avaat fragmenti od kerami~-ki sadovi, vremenski i kulturno razli~ni, frag-menti od pitosi i mnoèstvo gradeèn materijal. (G.S.D., V.S. )

Crkva, srednovekovna crkva i nekropola. Na ju`-niot kraj na seloto, vo profilot na dolot koj zase-kuva zaramneta povr{ina se gledaat kameni kon-strukcii od grobovi. Spored veruvaweto na me{ta-nite, na ova mesto se nao|ale temelite na manas-tirskata crkva posvetena na sv. Markulija. (G.S.D., V.S.)

44. SRBJANI

Barojca, naselba i nekropola od docnoanti~koto vreme. Se nao|a na okolu 2 km jugoisto~no od selo-to, od desnata strana na patot za selata Karbunica i Srbjani, vo prostorot na voenite magacini i nivata na me{taninot [akirov. Pri izgradbata na magacinite bile otkrieni i uni{teni pove}e gro-

XIII. KIÊVO 171

bovi gradeni od kameni plo~i vo koi imalo kera-mi~ki sadovi. Na povr{inata se zabeleùvaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, teguli i mnoèstvo gradeèn materijal. (G.S.D., V.S.)

45. STAROEC

Poli~ica, naselba od docnoanti~koto vreme. Na okolu 1 km isto~no od seloto, na blaga padina {to se spu{ta kon poleto i koritoto na rekata Treska, vo nivata na Veqo Dimitrioski od Ki~evo se sre-}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, te-guli, imbreksi i mnoèstvo kr{en kamen. (G.S.D., V.S.)

Seli{te, naselba od docnoanti~koto vreme. Zapad-no od seloto, na padinite na planinata Buka, na prostor od okolu 1 hektar se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i mnoèstvo gradeèn mate-rijal. (G.S.D., V.S.)

46. STRELCI

Rakovce, srednovekovna crkva i nekropola. Vo ne-posrednata blizina na selskoto u~ili{te, pri pos-tavuvaweto na dvornata ograda bile otkrieni te-meli od objekt i okolu nego pove}e grobovi gradeni od kameni plo~i. Verojatno se raboti za ostatoci od crkva so nekropola. (G.S.D., V.S.)

Rid, srednovekovna crkva i nekropola. Zapadno od seloto, od sprotivnata strana na lokalitetot Se-li{te, na prostor od 20 x 10 m, {to leì na leviot breg na rekata, se zabeleùvaat temeli, odnosno osnova od objekt i okolu nego kameni plo~i od grobni konstrukcii. (G.S.D., V.S.)

Crkva, srednovekovna crkva i nekropola. Na seve-roisto~niot kraj na seloto, na okolu 200-300 m se-verno od novata xamija, po povr{inata se zabele-ùvaat grobovi od kameni plo~i so orientacija istok-zapad. Vo isto~niot del na terenot ima teme-li, debeli 0,50 m, od crkva so dimenzii od 6 x 4 m. Trifunoski J., 1975, 297-388. (G.S.D., V.S.)

47. TAJMI[TE

Vo seloto, rudnik od docnoanti~koto vreme. Mikul~i} I., TIR , 123. (D.G.)

48. TUIN

Sretselo, docnosrednovekovna crkva i nekropola. Vo neposrednata blizina na selskoto u~ili{te, od

isto~nata strana na Tuinska Reka se zabeleùvaat ostatoci od temeli na crkva so bazilikalen oblik, so dimenzii od 15 x 8 m. Zapadno i ju`no od nea ima grobovi gradeni od kameni plo~i. (G.S.D.)

49. CER

Seli{te, docnosrednovekovna naselba. Isto~no od lokalitetot Crkvi{te, vo nivata na Stojan Boja-xioski so zemjodelskite raboti se otkrivani te-meli od objekti. Vo neposrednata blizina na tere-not ima napu{teno rudarsko okno, {to upatuva na pretpostavka deka se raboti za mala rudarska na-selba. (G.S.D.)

Tarea Krasta, tvrdina od docnoanti~koto vreme. Smiqani¢ T., 1935, 339-385. (G.S.D.)

Crkvi{te, srednovekovna crkva i nekropola. Na okolu 1,5 km jugoisto~no od seloto, vo nivata na Stojan Bojaxioski, {to leì na mala viso~inka, vo 1977 godina bile kopani temeli za nova crkva. So rabotite bile otkrieni ostatoci od yidovi yidani od kr{en kamen i varov malter, kako i grobovi so konstrukcii od kameni plo~i, postaveni vo pra-vecot istok-zapad. Vo eden od grobovite bila naj-dena èlezna statuetka (?). Sopstvenikot na niva-ta u{te pred Vtorata svetska vojna so oraweto ot-kopal pove}e grobovi so kerami~ki prilozi. (G.S.D., V.S.)

50. CRVIVCI

Latinska Crkva, srednovekovna crkva. Na ridot ûka, obrasnat so {uma, {to se nao|a na severnata strana na seloto, ima ostatoci od temeli na crkva ~ii dimenzii ne moàt da se odredat. Ovde vo 1923 godina me{tanite iskopale depo na srpski srebre-ni moneti so pretstavi na kralot Milutin i carot Uro{. Spasovska Dimitrioska G., 1994, 49-56. (G.S.D.)

Kodrakalango~it, naselba od neolitskoto vreme. Se nao|a na okolu 500 m jugozapadno od seloto i na okolu 150 m od Zajaska Reka. Na blagata padina pod ridot ûka, {to postepeno se spu{ta kon poleto, poto~no vo nivite na Hamiq Bala, {to zafa}aat prostor od 3 dekara, ima mnoèstvo fragmenti od kerami~ki sadovi, orudija od kremen i ku}en le-pe`. Spored fakturata, bojata i drugite tipolo{-ki karakteristiki na keramikata, naselbata e srednoneolitska i kulturno bliska na velu{ko-porodinskata grupa od Pelagonija. Sanev V., 1976, 74. (G.S.D., V.S.)

51. ÊLOPECI

Gramada, vila rustika od docnoanti~koto vreme. Vo neposrednata blizina na seloto, od isto~nata strana, vo severniot del na blokot na stopanstvoto

XIII. KIÊVO 172

„Kru{ino“ se gledaat gramadi od gradeèn mate-rijal. Me|u nego se izdvojuvaat pove}e obraboteni par~iwa od obi~en kamen i crvenikav mermer. Spored kaùvaweto na me{tanite, bile najdeni i plo~i so natpisi. Po povr{inata ima fragmenti od kerami~ki sadovi, teguli i imbreksi. (G.S.D., V.S.)

Ogra|e, nekropola od docnoanti~koto vreme. Na izlezot od seloto, vo 1974 godina, pri ras~istuva-weto na patot za seloto Svetora~e, vo nivata na Stojmen Mickovski bile otkrieni i uni{teni ne-kolku grobovi gradeni od kameni plo~i. Vo grobo-vite se najdeni kerami~ki sadovi koi ne se za~uva-ni. (G.S.D., V.S.)

Sv. Ilija, starohristijanska bazilika i nekropo-la. Severno, na ridot {to blago se izdiga nad selo-to, se nao|a crkvata Sv. Ilija izgradena vo 1861 go-dina, a obnovena vo 1910 godina. Crkvata bila po-dignata vrz temelite na postar sakralen objekt i nekropola. Vo nejzinite yidovi se vgradeni spolii od kamena plastika. Taka, eden korintski kapitel, izraboten od sitnozrnest mermer, svrten naopaku, sluì kako baza na drven stolb vrz koj se potpira balkonot vo zapadniot del na crkvata; na ju`niot vlez se vgradeni dve plo~i od koi ednata sluì za prag, a drugata za dovratnik. Na plo~ata -dovrat-nik e za~uvan del od gr~ki natpis vo 6 reda. Nad vlezot ima ni{a so vgradeni kameni gredi, od koi na edna isto taka ima za~uvan del od gr~ki natpis. I na krajot, vo oltarniot yid e vgradena nadgrobna plo~a so dvojno profilirana ramka. Od pri-sustvoto na ovie plo~i so natpisi vgradeni vo crkvata bi moèlo da se pretpostavi deka vo ne-posrednata blizina, ili na nejzinata lokacija, se nao|ale postar objekt i nekropola od rimskoto vreme.

Vuli¢ N., Sp. LXXI ; Proeva N., 1989, 77-84; Spasov-ska Dimitrioska G., 1994, 49-56. (G.S.D., V.S.)

Sv. Ilija, s. êlopeci. ‡ Dovratnik na vlezot vo crkvata so gr~ki natpis

XIV . KOÂNI

1. Bawa ......................................................................... 172 2. Bezikovo ................................................................. 173 3. Beli .......................................................................... 173 4. Buril~evo ............................................................... 173 5. Vidovi{te .............................................................. 174 6. Vraninci ................................................................. 174 7. Vrbica ..................................................................... 175 8. Glavovica ................................................................ 175 9. Gorno Grat~e .......................................................... 175 10. Dolno Grat~e ......................................................... 175 11. @iganci .................................................................. 175 12. Zrnovci ................................................................... 175 13. Jastrebnik .............................................................. 175 14. Ko~ani ..................................................................... 175 15. Ku~i~ino ................................................................. 177 16. Lepopelci ............................................................... 177 17. Le{ki ...................................................................... 177 18. Morodvis ................................................................. 177

19. Nebojani ................................................................. 178 20. Nivi~ani ................................................................ 178 21. Novoselani ............................................................. 179 22. Orizari ................................................................... 179 23. Pantelej .................................................................. 180 24. Pa{axikovo ........................................................... 181 25. Polaki ..................................................................... 181 26. Preseka ................................................................... 181 27. Pripor .................................................................... 181 28. Raj~ani..................................................................... 181 29. Sokolarci .............................................................. 181 30. Span~evo ................................................................. 182 31. Teranci ................................................................... 182 32. Trkawe..................................................................... 182 33. Cera ......................................................................... 183 34. îflik .................................................................... 183

1. BAWA

Branica, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 1 km severno od seloto, na eden zaramnet prostor od

XIV . KOÂNI 173

30 x 30 m, na povr{inata na nivite se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, teguli, pitosi i pokrivni }eramidi. Gara{anin M. i D., 1959, 78. (A.K.)

Vo seloto, naselba od docnoanti~koto vreme. Vo seloto, osobeno pokraj bawata se sre}avaat mnogu fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi. Mikul~i} I., TIR , 20. (A.K.)

Gramadi, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 500 m zapadno od seloto, na eden zaramnet prostor ima pove}e gramadi od nasobrani kamewa i fragmenti od pokrivni }eramidi. Na povr{inata na nivite se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i pito-si. (A.K.)

Trkawski Rid, naselba od docnoanti~koto vreme. Na granicata na atarot so seloto Trkawe ima ni-zok rid na koj se sre}avaat fragmenti od kerami~-ki sadovi i pokrivni }eramidi, a otkopani se i go-lemi pitosi. Gara{anin M. i D., 1959, 78. (A.K.)

Turski Grobi{ta, naselba od docnoanti~koto vre-me. Na 300 m ju`no od seloto, na prostrana padina pokraj potokot Suva Reka, vo nivite na B. Levkov i P. Aleksov se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi. Niz sredinata na lokalitetot minuva patot Bawa-[tip. Gara{anin M. i D., 1959, 78. (A.K.)

2. BEZIKOVO

Gramadi, naselba od docnoanti~koto vreme. Vo ne-posrednata blizina na maaloto îflik, do ku}ata na Petru{ Angelov, na mala terasa izdignata nad dolot se sre}avaat mnogu fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi. (A.K.)

Seli{te, naselba od docnoanti~koto vreme i sta-rohristijanska crkva. Vo neposrednata blizina na maaloto Ostrici, na terasa ogradena so visoki ri-dovi se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i pitosi. Sporadi~no ima i ostatoci od topena èlezna ruda. Na severniot kraj na lokalitetot se nao|a crkvata Sv. Atanas koja e izgradena vo pono-vo vreme, vrz temelite na starohristijanska crkva. (A.K.)

îflik, naselba od docnoanti~koto vreme i staro-hristijanska crkva. Vo neposrednata blizina na maaloto îflik, na zaramneto plato so povr{ina od 200 x 150 m se sre}avaat fragmenti od kerami~-ki sadovi, teguli, pitosi i pokrivni }eramidi. Na isto~niot kraj na lokalitetot se za~uvani temeli od starohristijanska crkva ~ii dimenzii ne moàt da se odredat. (A.K.)

3. BELI

Vojnovica, naselba so nekropola od rimskoto vre-me. Na 4 km od seloto i okolu 500 m severno od ridot Gradi{te, na povr{ina od nekolku dekari se sre}avaat mnogu fragmenti od kerami~ki sadovi, teguli, pitosi i pokrivni }eramidi. Na pove}e mesta niz nivite se otkrieni temeli od objekti. Na gorniot kraj na lokalitetot bile otkrieni 30-tina groba gradeni od kameni plo~i. Najdeni se pove}e moneti kovani vo tekot na II-VI vek. Del od niv se ~uvaat kaj T. Simonov od Ko~ani. (A.K.) Gnoi{te, naselba i nekropola od docnoanti~koto vreme. Okolu 1,5 km severno od seloto, pokraj pa-tot {to vodi kon Osogovo se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, teguli, pitosi i pokrivni }e-ramidi. Na visoko rit~e {to se izdiga nad nasel-bata se otkrieni grobovi gradeni so kameni plo~i, so orientacija istok-zapad. (A.K.)

Gradi{te, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Na 2 km severno od seloto se izdiga visoka ~uka na ~ij vrv ima zaramneto plato so dimenzii od 220 x 100 m. Od za{titniot bedem se za~uvani samo delovi od temelot, graden od kamen i varov malter. Vo vnat-re{nosta na tvrdinata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, teguli, pitosi i pokrivni }era-midi. Bile najdeni i pove}e moneti od III-IV vek. (A.K.)

Todorica, naselba od neolitskoto i docnoanti~ko-to vreme. Na 1 km severozapadno od seloto, na za-ramnetiot prostor na ~ukata {to se izdiga vo ne-posrednata blizina na Trkawski i Bawski Dol, pri obrabotuvaweto na nivite se otkrieni frag-menti od kerami~ki sadovi, prete`no so siva boja. Pokraj niv se sre}avaat i fragmenti od kerami~ki sadovi, teguli, pitosi i pokrivni }eramidi od doc-noanti~koto vreme. Platoto, so dimenzii od 150 x 80 m, bilo ogradeno so bedem od koj se za~uvani temelite gradeni od kr{en kamen i varov malter. (A.K.)

4. BURILÊVO

Gramadi, naselba od rimskoto vreme. Na prostrana terasa, {to se izdiga nad leviot breg na Bregal-nica, so oraweto na nivite bile otkrieni temeli od pove}e objekti. Na povr{inata se sre}avaat gra-madi od kamewa, pokrivni }eramidi i fragmenti od pitosi. Spored kaùvaweto na me{tanite, bile najdeni i pove}e moneti. Eden kerami~ki sad se ~uva vo Muzejot na Makedonija. (A.K.)

Manastir, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 2,5 km ju`no od seloto, na zaramneto mesto {to zafa}a prostor od okolu 100 x 200 m, na povr{inata na nivite se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sado-vi, teguli, pitosi i pokrivni }eramidi. Sanev V., 1961, 73. (A.K.)

XIV . KOÂNI 174

Manastir, naselba od rimskoto vreme. Se nao|a na okolu 150-200 m severno od Mogila I na lokali-tetot Mogila. Na povr{inata ima delkani kameni blokovi, varov malter i fragmenti od rimska kera-mika od III-IV vek. Najverojatno Manastir i Mogila pretstavuvaat edna spomeni~na celost. Sanev V.,1961, 74. (V.S.)

Mogila, nekropola ‡ mogili od rimskoto vreme. So rekognosciraweto vo 1960 godina, na ovoj lokali-tet V. Sanev registriral dve golemi mogili, koi podocna (1985-87) me{tanite gi uni{tile do os-novata. Sanev V., 1961, 73. (V.S.)

Nova ê{ma, naselba i nekropola od rimskoto vreme. Na vlezot vo seloto, levo od dene{nata ~e{ma ima ramnina {to blago se spu{ta kon dolinata na Bregalnica. Vo nivata na Kostadin Mihailov, so zemjodelskite raboti bile otkrivani temeli od objekti yidani od kamen i varov malter. Ottuka poteknuvaat del od steblo na stolb, mermeren blok so reljefna pretstava na kowanik (Trakiski kowa-nik) i kapak od detski sarkofag od mermer. Relje-fot e soyidan vo ku}ata na sopstvenikot na nivata, a kapakot podocna go otkupil Muzejot od [tip. Sanev V., 1961, 74. (V.S.)

Pilavo, naselba od eneolitskoto vreme. Na 2 km za-padno od seloto, na malo zaramneto plato {to se izdiga nad leviot breg na Bregalnica, so dolìna od 80 m i {irina od 40 m vo pravec sever-jug, vo 1987 godina od Muzejot na Makedonija se izvr{eni za{titni arheolo{ki iskopuvawa so koi e konsta-tiran mo}en kulturen sloj od 2,20 m so dva horizon-ta na ìveewe. Vo postariot horizont se otkrieni dvojna poluzemjanka, jama i mnogu fragmenti od ke-rami~ki sadovi, a vo pomladiot del od ku}a gradena od lepe`, dobro za~uvana polukalotesta pe~ka i mnogu fragmenti od kerami~ki sadovi, kremeni i koskeni orudija. Karakteristi~ni se fragmentite od raznovidnite formi na kerami~ki sadovi slika-ni vo grafitna tehnika, kako i fragmentite od antropomorfni i zoomorfni figurini. Hronolo{ki i kulturno naselbata pokaùva sli~nosti so eneolitskite naselbi od kulturnata grupa [uplevec-Bakarno Gumno vo Pelagonija, od-nosno kulturniot kompleks na naselbite od Bubaw-Salkuca-Krivodol. Naodite se ~uvaat vo Muzejot na Makedonija vo Skopje. So prvite rekognos-cirawa (1960), na povr{inata od preostanatiot del na terenot se konstatirani kerami~ki fragmenti od èleznoto i helenisti~koto vreme. Sanev V., 1961, 72; Nasteva I., 1989, 49. (I.N.K.)

5. VIDOVI[TE

Vo seloto, naselba i nekropola od rimskoto vreme. Vo seloto, osobeno vo neposrednata blizina na crkvata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sa-

dovi, pitosi i pokrivni }eramidi. Blizu do uprav-nata zgrada na zadrugata se otkrieni nekolku gro-bovi. (A.K.)

Garagaska, naselba od docnoanti~koto vreme. Na ju-gozapadniot rab na seloto, na prostrana terasa se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, teguli, pitosi i pokrivni }eramidi. Vo nivata na K. Paunov e otkrien i eden pitos. (A.K.) Mogili, nekropola ‡ mogili od rimskoto vreme. Pod seloto, na negoviot severoisto~en rab se nao|a golema mogila so pre~nik od 20 m vo osnovata i viso~ina od 4 m, na ~ij vrv se vkopani nekolku gro-bovi od turskoto vreme. Vo neposrednata blizina na mogilata postoela u{te edna mogila koja, vo 1977 godina, so pro{iruvaweto na fudbalskoto ig-rali{te e celosno uni{tena. Keramid~iev A., 1964, 83. (A.K.)

Trnavica, mogila od rimskoto vreme. Na 2 km zapadno od seloto, na desnata strana od selskiot pat Vidovi{te-Teranci ima mogila koja e delumno o{tetena, so pre~nik vo osnovata od 20 m i za~u-vana viso~ina od 2 m. (A.K.)

6. VRANINCI

Gramadi, naselba i nekropola od docnoanti~koto vreme i starohristijanska crkva. Vo neposrednata blizina na istoimenoto maalo, na pogolem prostor se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pito-si i pokrivni }eramidi. Nekropolata i starohris-tijanskata crkva se na najvisokiot del na ~ukata. Na ovoj prostor se zabeleùvaat golemi gramadi od gradeèn materijal. (A.K.)

Grobi{ta, naselba i nekropola od docnoanti~koto vreme i starohristijanska crkva. Vo neposrednata blizina na maaloto û~karci, na prostrana terasa so dimenzii od 200 x 100 m se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi, a bile najdeni i nekolku moneti od IV vek. Vo sre-di{niot del na lokalitetot se gledaat temeli od starohristijanska crkva okolu koja ima pove}e gro-bovi. Del od monetite se ~uvaat kaj Todor Simov od Ko~ani. (A.K.)

Seli{te, naselba i nekropola od docnoanti~koto vreme i starohristijanska crkva. Vo neposrednata blizina na selskoto u~ili{te, na povr{ina od 200 x 200 m, vo selskite nivi se otkrieni temeli od po-ve}e objekti. Na povr{inata se sre}avaat frag-menti od kerami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }e-ramidi. Na gorniot kraj na lokalitetot ima osta-toci od starohristijanska crkva, a do nea nekropo-la od koja se gledaat konturite na desetina groba. (A.K.)

Staro Selo, naselba od docnoanti~koto vreme. Ju`no od selskoto u~ili{te se sre}avaat fragmen-ti od kerami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }erami-

XIV . KOÂNI 175

di. Vo okolnite nivi ima gramadi od gradeèn ma-terijal. (A.K.)

7. VRBICA

Pod seloto, naselba od docnoanti~koto vreme. Na ju`niot i isto~niot rab na seloto, po povr{inata na selskite nivi se sre}avaat fragmenti od kera-mi~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi. Ot-krieni se i pove}e moneti, kako i eden kapitel. (A.K.)

8. GLAVOVICA

Preslap, naselba od docnoanti~koto vreme. Sever-no od seloto, vo neposrednata blizina na Gorno maalo se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sado-vi, pitosi i pokrivni }eramidi. Spored kaùvawe-to na J. Stojanov, bile otkopani desetina golemi pitosi. (A.K.)

9. GORNO GRATÊ

Mirovnica, naselba i nekropola od docnoanti~-koto vreme. Na 500 m ju`no od maaloto Gramataci, na prostor od 120 x 80 m se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi. Vo neposrednata blizina ima nekropola od koja se gledaat desetina groba gradeni od kameni plo~i, so orientacija istok-zapad. (A.K.)

10. DOLNO GRATÊ

Gorno Gradi{te, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 1 km isto~no od lokalitetot Dolno Gradi{te, na levata strana od utokata na Golema Reka vo ezeroto Grat~e se izdiga golem rid so dominantna polo`ba. Na negoviot vrv ima zaramnet prostor so dimenzii od 200 x 120 m, na koj se za~uvani ostatoci od bedem. Na povr{inata na gradi{teto se sre-}avaat fragmenti od pitosi i pokrivni }eramidi. Za odbeleùvawe e faktot deka na mnogu malo rastojanie bile izgradeni dve golemi gradi{ta, {to e redok slu~aj. (A.K.)

Dolno Gradi{te, gradi{te od docnoanti~koto vre-me so nekropola i starohristijanska crkva. Kaj utokata na Mala i Golema Reka vo ezeroto Grat~e se izdiga strmno visok rid na ~ij vrv ima zaramnet prostor so povr{ina od 200 x 100 m, koj bil ograden so jak bedem. Na povr{inata na gradi{teto se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi. Na gorniot kraj na tvrdinata ima temeli od mala starohristijanska crkva okolu koja bile otkrieni desetina groba. Keramid~iev A., 1964, 83-84. (A.K.)

11. @IGANCI

Bogatinica, naselba od neolitskoto i docnoanti~-koto vreme. Na 1 km ju`no od seloto, na prostrana padina na leviot breg na Zletovska Reka, na povr-{inata na nivite se sre}avaat fragmenti od kera-mi~ki sadovi so prete`no siva boja, a se otkrieni i temeli od objekti gradeni od kr{en kamen i varov malter, kako i nekolku pitosi. Spored kaù-vaweto na me{tanite, bil najden i pogolem broj moneti. (A.K.)

Dol~inica, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 3 km isto~no od seloto, na prostor od 120 x 100 m, vo nivata na B. Lazarov se sre}avaat fragmenti od ke-rami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi. (A.K.)

12. ZRNOVCI

Gornomaalski Rid, nekropola od rimskoto vreme. Vo neposrednata blizina na Gorno maalo, na niska ~uka so zaramneto plato se otkrieni desetina gro-ba gradeni od kameni plo~i. Spored kaùvawata na me{tanite, vo grobovite bile najdeni pove}e is-kr{eni kerami~ki sadovi. (A.K.)

Patilovo, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Nad seloto Zrnovci se izdiga visok rid so dominantna mestopolo`ba. Na prostor od 120 x 80 m se gledaat ostatoci od temeli na bedem graden od kamen i va-rov malter. Na povr{inata na gradi{teto ima gra-deèn materijal, fragmenti od kerami~ki sadovi i pitosi. (A.K.)

13. JASTREBNIK

Gradi{te, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Na desniot breg na Golema Reka, vo planinskiot pre-del, na visok rid so zaramneto plato, koj ima povr-{ina od okolu 50 x 60 m, se gledaat ostatoci od ma-la tvrdina. Na povr{inata ima fragmenti od kera-mi~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi. Keramid~iev A., 1964, 84. (A.K.)

Kalu|erica, nekropola od rimskoto vreme. Na des-niot breg na Mala Reka, na padina koja strmno se spu{ta kon rekata se otkrieni desetina groba gra-deni od kameni plo~i, so orientacija istok-zapad. (A.K.)

14. KOÂNI

Alewak, nekropola od èleznoto vreme. Georgiev Z., 1976, 228-239. (D.G.)

Bav~alak, docnosrednovekovna nekropola. Na oko-lu 2 km severno od gradot, na leviot breg na Ko~an-ska Reka, vo mestoto kaj vodenicite se zabele-

XIV . KOÂNI 176

ùvaat grobni konstrukcii od kameni plo~i so orientacija sever-jug. Kaj glavata i nozete na po-kojnikot ima vertikalno postaveni kamewa. Po po-vr{inata na terenot se sre}avaat fragmenti od gle|osani kerami~ki sadovi. (@.V.)

Barutnica, naselba od rimskoto vreme. Na levata strana na Ko~anska Reka, vo neposrednata blizina na op{tinskata zgrada, kako i na desnata strana na rekata, vo blizinata na po{tata, pri izgradbata na stanbeni objekti se otkrieni ostatoci od pove}e gradbi, kako i fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i drug arheolo{ki materijal. Vuli¢ N., Sp. LXXVII, 71-73; Gara{anin M. i D., 1959, 83. (A.K.)

Vla{ki Livadi ‡ Vla{ki Bunar, docnosrednove-kovna naselba. Na zapadniot rab na gradot, vo bli-zinata na benzinskata pumpa, poto~no vo mestoto pome|u èlezni~kata pruga i patot za [tip ima fragmenti od pokrivni }eramidi, crepni i kera-mi~ki sadovi, a spored ukaùvaweto na A. Kera-mid~iev, imalo indicii i za prisustvo na nekro-pola. (@.V.)

Gorica, naselba od èleznoto i rimskoto vreme. Se prostira na ju`nata i severnata padina od ridot {to se izdiga na ju`nata periferija na gradot, vo zonata na gradskite grobi{ta. Vo 1982 godina Republi~kiot zavod za za{tita na spomenicite na kulturata izvr{il sonda`no iskopuvawe pri {to se otkrieni fragmenti od kerami~ki sadovi. Nao-dite se ~uvaat vo Muzejskata zbirka vo Ko~ani. Georgiev Z., 1981, 74. (@.V.)

Grop~e, srednovekovna nekropola. Se nao|a na 3 km severoisto~no od gradot, na trome|ata na atarite na Ko~ani, Orizari i Vraninci, od dvete strani na patot {to vodi za Polaki. Vo 1984 godina e izvr-{eno sonda`no iskopuvawe (@. Vin~i}), pri {to se otkrieni pove}e grobovi. Spored na~inot na pogrebuvaweto se izdvojuvaat tri tipa na grobovi: bez konstrukcii (slobodno zakopuvawe), od kameni plo~i ‡ tip cista, i grobovi so venec od kr{eni kamewa. Site se postaveni vo pravec zapad-istok. Od grobni prilozi se najdeni prsteni, obetki, be-lezici od staklena pasta i tordirana bronzena ì-ca i drugi predmeti. Naodite se ~uvaat vo Muzej-skata zbirka vo Ko~ani. Mandi} M., 1989, 231. (L.V.)

Krugot na kasarnite, nekropola od rimskoto vreme. Na ridot {to se izdiga vo sredniot del na gradot, nad leviot breg na Ko~anska Reka, vo i okolu kru-got na starite kasarni se nao|a nekropola od I-III vek. Vo 1982 godina Republi~kiot zavod za za{tita na spomenicite na kulturata izvr{il sonda`no is-kopuvawe (@. Vin~i}). Bile otkopani pove}e gro-bovi so kameni konstrukcii ‡ cisti, kako i grobni jami so kremirani pokojnici poloèni vo urni. Vo arheolo{kata literatura se spomenuvaat devet

pitosi i eden epigrafski spomenik najdeni mnogu porano. Naodite se ~uvaat vo Muzejskata zbirka vo Ko~ani. Vuli¢ N., Sp. LXXVII , 71-73; Gara{anin M., I D., 1959, 84. (@.V.) Rae~ki Rid, naselba od docnoanti~koto vreme. Na okolu 1 km jugoisto~no od gradot, do prostorot predviden za novite gradski grobi{ta, vo nivite na Peno Ristov i Ilo Elektri~arot i vo sosednite nivi, na povr{inata se sre}ava pogolem broj frag-menti od teguli i imbreksi i gradeèn kamen, izva-deni so obrabotuvaweto na zemjata. (@.V.)

Stari Lozja ‡ Lukobija, nekropola od rimskoto vreme. Na visokiot istoimen rid {to se izdiga na severozapadnata periferija na gradot bile otkopa-ni grobovi od teguli od tipot „na dve vodi“ . (@.V.)

Tiki{inski Lozja, nekropola od èleznoto vreme. Na zapadnata periferija na Ko~ani, pri izgradba-ta na novata naselba, vo sedumdesettite godini e otkriena golema nekropola koja e re~isi napolno uni{tena. Podocna, vo 1982 godina, Republi~kiot zavod za za{tita na spomenicite na kulturata (@. Vin~i}) izvr{il za{titno iskopuvawe pri {to se otkrieni novi ~etiri groba gradeni od kameni plo-~i i so inhumirani pokojnici. Naodite najdeni so grade`nite raboti se razneseni po zbirkite na privatnite kolekcioneri, a onie od iskopuvaweto se ~uvaat vo Muzejskata zbirka vo Ko~ani. Georiev Z., 1981, 65-77. (A.K., @.V.)

Tre{tena Skala, osamen naod od bronzenoto vreme. Spored podatokot dobien od T. Simov, direktor na Gradskata biblioteka, na severozapadnata strana na periferijata na Ko~ani, vo eden mal dol {to gi sobira vodite od seloto Beli e najdena kamena se-kira so otvor za dràlka. Sekirata se ~uva kaj T. Simov. (A.K.)

Ciganski Rid, srednovekovna nekropola. Leì vo reonot na spomenikot na neznajniot borec, oddale-~en okolu 500 m isto~no od zgradata na Sobranieto na op{tinata. Vo 1982 godina Republi~kiot zavod za za{tita na spomenicite na kulturata izvr{il reviziono iskopuvawe (@. Vin~i}) pri {to se ot-krieni 16 groba bez grobni konstrukcii ‡ slobodni zakopuvawa, so raznovidni prilozi izraboteni od bronza (belezici, obi~ni i tordirani, obetki, prsteni i dr.) od XII vek. Naodite se ~uvaat vo Muzejskata zbirka vo Ko~ani. Georgiev Z., 1976, 238-239. (@.V.)

Crnica, nekropola od rimskoto vreme. Vo nepos-rednata blizina na benzinskata pumpa, kaj vlezot vo Ko~ani bile otkrieni i celosno uni{teni pove-}e grobovi. Na povr{inata na lokalitetot se sre-}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi. (A.K.)

[ilesti Rid, gradi{te i nekropola od docnoan-ti~koto vreme. Na zaramnetoto plato na [ilesti

XIV . KOÂNI 177

Rid se sre}avaat ostatoci od utvrdena naselba. Od bedemot se za~uvani temelite gradeni od kamen i varov malter. Na povr{inata se sre}avaat frag-menti od kerami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }e-ramidi. Na najvisokiot del od ridot bile otkrieni i celosno uni{teni grobovi vo koi imalo kera-mi~ki sadovi i moneti. Nekolku moneti se ~uvaat kaj T. Simov od Ko~ani. (A.K.)

15. KUÎÎNO

Gradi{te, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Na 3 km ju`no od seloto se izdiga visok rid so domi-nantna mestopolo`ba. Na vrvot ima zaramnet pros-tor so dimenzii od 100 x 70 m, ograden so ostatoci od bedem za~uvan vo temelite, graden od kr{en ka-men i varov malter. Po povr{inata na gradi{teto se gledaat tragi od nekolku pomali objekti, kako i mnoèstvo fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi. Keramid~iev A., 1964, 85. (A.K.)

Prese~nik, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 2 km isto~no od seloto, od dvete strani na dolot se sre}ava mnoèstvo fragmenti od pokrivni }erami-di, a vo nivite bile otkrieni i temeli od objekti. Pronajdeni se i nekolku moneti. (A.K.)

16. LEPOPELCI

Gramadi, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 500 m ju`no od seloto, na desnata strana od patot {to vodi za Novoselani, na prostor od 200 x 200 m se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi. Vo nivite ima i nekolku gra-madi od kr{en kamen i varov malter. (A.K.)

17. LE[KI

Vo seloto, naselba i nekropola od docnoanti~koto vreme. Na prostorot na seloto, pri izgradbata na ku}ite i obrabotuvaweto na dvornite mesta bile otkrieni pove}e objekti. Denes na povr{inata ima fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi. Pronajdeni se i pove}e moneti od III -VI vek. Vo neposrednata blizina na selskoto u~ili{-te bile otkopani nekolku grobovi so kamena kon-strukcija. Pogolem del od monetite se ~uvaat kaj T. Simov od Ko~ani. (A.K.)

Staro Selo, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 1 km zapadno od seloto, na prostor od 200 x 100 m se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi. (A.K.)

18. MORODVIS

Gradi{te, utvrdena naselba od docnoanti~koto vreme i sredniot vek. Nad ju`nata periferija na dene{noto selo se izdiga visok i ne sosema prista-pen rid koj od isto~nata i severnata strana e ogra-ni~en so suvodolica. Zapadnata strana se spu{ta do Morodvi{ka Reka, a na jug dosta strmno so eden dlabok dol ridot e oddelen od masivot na Pla~ko-vica. So svojata prirodna postavenost toj domini-ra nad seloto i nad golem del od Ko~ansko Pole. Na lokalitetot se konstatirani ostatoci od bede-mi vo nekolku pojasi od koi se najvidlivi bedemite na najvisokite izohipsi {to verojatno go formira-at akropolot. Vo tie ramki postoi pravoagolna cisterna, a vedna{ pod nea se nao|a sovremenata crkva posvetena na sv. Simeon, izgradena vrz teme-lite od postara crkva. Zapadno od nea ima zaram-neto plato kade {to vo 1980 godina arheolo{ki e sondirano i pod slojot na destrukcija zaedno so ranovizantiskiot kerami~ki materijal e otkriena i moneta od Justinijan I. Po celata povr{ina na gradi{teto se nao|aat fragmentirani sadovi i moneti vremenski vklopeni od IV do XII-XIV vek. Materijal od VII do X vek ne e konstatiran. Vo kon-tekstot na Gradi{te se nao|a i ranovizantiska ne-kropola {to e locirana nadvor od bedemite, od-nosno na 50-70 m severno od desnata strana na suvo-dolicata. Mikul~i} G., 1987, 184; Tomoski T., 1978a, 93-94; Trajkovski K., 1983, 133-142. (K.T.)

Grobjani Rid, srednovekoven objekt i nekropola. Nad ju`nata periferija od seloto se izdiga rid na ~ij vrv e locirana sovremenata nekropola. Vo pod-no`jeto na jugozapadnata strana se konstatirani ostatoci od nedefinirana arhitektura od kamen i kal, kako i pogrebuvawa vrameni i pokrieni so ka-meni plo~i. Podvi`niot materijal se sostoi od fragmentirani kerami~ki sadovi i moneti karak-teristi~ni za XII-XIV vek. (K.T.)

Crkvi{te ‡ Morobizdon, docnoanti~ki i sredno-vekoven kompleks na pove}e lokaliteti. Vo pod-no`jeto na planinata Pla~kovica, 7 km ju`no od Ko~ani e lociran Morobizdon, na koj istraùva-weto zapo~nalo vo 1980 godina i sè u{te trae. Na-selbata od V-VII vek, so kompletno otkriena repre-zentativna crkva so yidana grobnica, e locirana vo ramkite na dene{noto selo. Crkvata ja krasele mermeren pod, stolbovi i kapiteli so starohris-tijanski motivi. Grobnicata e integralen del od crkvata od V vek, arhitektonski sovr{eno izvede-na i polihromno dekorirana, vo tehnikata signinum. Naselbata i utvrduvaweto prestanuvaat da ìveat vo prvite decenii na VII vek, a Slovenite intenzivno go naseluvaat vo IX vek. Vo periodot od X do XV vek Morobizdon dostignuva najgolem eko-nomsko-politi~ki i kulturen prosperitet i stanu-

XIV . KOÂNI 178

Crkvi{te ‡ Morobizdon, s. Morodvis. ‡ Crkva od docnoanti~koto vreme i sredniot vek va crkoven centar na Bregalni~kiot region. Vo vremeto na Samoilovata dràva dostignuva najvi-sok stepen na razvojot i vo ramkite na Ohridskata arhiepiskopija e sedi{te na episkop, ~ija kate-dralna crkva e delumno otkriena i istraèna. Ar-hitektonskata koncepcija na crkvata pretstavuva primer na srednovizantiskata arhitektonska {ko-la i svoi analogii nao|a vo katedralnite hramovi na Kalambak kaj Meteori, Melnik i ohridskata Sv. Sofija. Enterierot e zbogaten so izvedba na pod vo tehnikata sektile, crkoven mebel od delkan ka-men i fragmentarno za~uvan freskoìvopis. Nad spomenatata crkva, na lokalitetot Crkvi{te e otkriena i crkva od XIII vek, so nov i pomal arhi-tektonski korpus. Vo crkvata i okolu nea e otkri-ena nekropola od XII-XX vek od koja se istraèni pove}e od 350 grobovi. Vo grobovite se najdeni predmeti od bronza, srebro, staklo, koska i teks-til. Kon krajot na XII vek ovoj del od Makedonija pa|a pod vlasta na srpskata dràva so {to e oz-na~en i krajot na prosperitetot na gradot Moro-bizdon i Morodvi{kata episkopija. So odluka na crkovniot sobor, odràn vo Skopje vo 1347 godina, sedi{teto na Morodvi{kata episkopija e premes-teno vo Zletovo. So ovoj akt i formalno gradot Morobizdon samo marginalno u~estvuva vo istori-jata i umetnosta na Makedonija i centralniot Bal-

kan. Naodite se ~uvaat vo Muzejot na Makedonija i vo Muzejskata zbirka vo Ko~ani. Mihajlov S., 1949, 1-22; Tomoski T., 1978a, 93-116; Aleksova B., 1984, 370-390; Trajkovski K., 1987, 89-93. (K.T.)

19. NEBOJANI

Seli{te, naselba od docnoanti~koto vreme. Vo ne-posrednata blizina na Mi{ino maalo, vo nivata na S. Atanasov se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi. Pronajdeni se i nekolku zemjodelski alatki od èlezo. (A.K.)

20. NIVIÂNI

Vo seloto, naselba od docnoanti~koto vreme. Na prostorot na seloto, re~isi vo site dvorovi na selskite ku}i se sre}avaat fragmenti od kerami~-ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi. Na ju`niot kraj na seloto bile otkopani i nekolku grobovi gradeni od golemi kameni plo~i. (A.K.)

Gradi{te, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Na severniot rab na seloto, na visok rid so dominant-na mestopolo`ba, na prostor od 100 x 70 m se gleda-

XIV . KOÂNI 179

at ostatoci od temeli na bedem. Vo vnatre{nosta na tvrdinata ima za~uvani temeli od pomali objek-ti, a po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. Pronajdeni se i pove}e moneti od III-IV vek, od koi edna se ~uva kaj T. Simov od Ko~ani. (A.K.)

Damjanica, naselba od neolitskoto vreme. Na 3 km jugoisto~no od seloto, pokraj selskiot pat {to vo-di za seloto Beli se izdiga niska ~uka, poznata u{-te i pod imeto Gaxevica. Na zapadnata strana na ~ukata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sa-dovi so siva i crvena boja. (A.K.)

\urova Livada, naselba od docnoanti~koto vreme. Visoko vo planinskiot predel, pod {umskata sta-nica se sre}avaat gramadi od kr{en kamen. Spored kaùvaweto na me{tanite, bile otkrieni temeli od objekti. Po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i pitosi. (A.K.)

Mitrov Dol, nekropola od docnoanti~koto vreme. Vo neposrednata blizina na seloto, na povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi. (A.K.)

21. NOVOSELANI

Avlija, naselba od docnoanti~koto vreme i staro-hristijanska crkva. Na isto~nata periferija na seloto, na prostor od 300 x 300 m, na povr{inata na selskite nivi ima fragmenti od kerami~ki sa-dovi, pitosi i pokrivni }eramidi. Na isto~niot kraj na lokalitetot se gledaat temeli od golema starohristijanska crkva. Do nea e pronajdeno steb-lo od stolb od kamen so dolìna od 1,5 m i pre~nik od 0,50 m. Aleksova B., 1983, 85-119. (A.K.)

22. ORIZARI

Bela Crkva, docnosrednovekovna crkva. Smestena -e severoisto~no od seloto, na oddale~enost od ne-kolku kilometri. Se smeta deka bila podignata vrz temeli od malku pogolema crkva. Kako isto~en ‡ apsidalen yid e iskoristena karpata, vo koja se izdlabeni ni{i i `lebovi za pricvrstuvawe na po-krivnata konstrukcija. Vo ni{ite ima za~uvan malter so tragi od ìvopis. Sanev V., 1961, 79. (V.S.)

Zatseli{te, naselba od èleznoto i rimskoto vre-me. Se nao|a na mala viso~inka na koja, na severni-ot kraj, leì lokalitetot Seli{te. Spored kul-turnata i hronolo{kata istorodnost na materija-lot verojatno se raboti za ostatoci od ista nasel-ba. Gara{anin M. i D., 1959, 71, 84. (V.S.)

Jalovec, starohristijanska crkva. Na 2,5 km seve-rozapadno od seloto, na eden nizok rid se za~uvani temeli od golema ednokorabna crkva so dimenzii od 18 x 7 m. (A.K.) Kunovo ‡ ûki (Turski Grobi{ta), nekropola ‡ tu-muli od èleznoto i docnoanti~koto vreme. Na 1 km ju`no od seloto i 250 m isto~no od Orizarska Reka, na blaga padina {to se spu{ta kon orizovoto pole i koritoto na Bregalnica, spored kaùvawe-to na me{tanite, imalo 5 tumbi, a vo neposrednata blizina i gradi{te. Vo 1953 godina, so prvite arheolo{ki rekognoscirawa se registrirani 3 dobro za~uvani mogili. Vo 1964 godina, na severo-zapadniot rab na Mogila I bile otkopani dva groba so skeletni pogrebuvawa, od koi vo edniot bile najdeni fibula i belezici od bronza od èleznoto vreme, a vo drugiot pove}e moneti od vremeto na Maksimijan i Dioklecijan. Del od niv bile otku-peni od Muzejot vo [tip. Vo tekot na 1965 godina se izvr{eni za{titni iskopuvawa na del od Mogi-la III , vo 1968 godina, pri izgradbata na magistral-niot pat Ko~ani-Berovo re~isi celosno e uni{te-na Mogila I, a vo tekot na 1986 i 1987 godina Muze-jot na Makedonija izvr{il za{titno iskopuvawe na za~uvaniot del od Mogila II . Mogilite zafa}a-le prostor od okolu 20 m vo pre~nik i 3 m vo viso-~ina. Podignati se so pogrebuvawa od docnoanti~-koto vreme vrz tumuli od èleznoto vreme (VII vek). Vo tekot na sredniot vek bile koristeni za pogrebuvawe, a isto taka i mnogu podocna. Naodite se ~uvaat vo Muzejot vo [tip i vo Muzejot na Ma-kedonija vo Skopje. Grbi¢ M., 1954, 115; Gara{anin M. i D., 1959, 76, 84; Sanev V., 1978, 7; Mitrevski D., 1986, 70; Mitrevski D., 1990, 59-78. (V.S.)

Kunovo ‡ ûki, s. Orizari. ‡ Mogila III od èleznoto i rimskoto vreme (V.S.)

XIV . KOÂNI 180

Kunovo, naselba od rimskoto vreme. Se nao|a na desnata strana na patot Ko~ani-Del~evo, na mala terasa {to se izdiga nad orizovoto pole vo kori-toto na Bregalnica i pretstavuva prodolènie na terenot na koj leì lokalitetot Kunovo ‡ ûki. Na povr{inata ima fragmenti od atipi~na rimska keramika, teguli i tuli, a selanite otkopale i ne-kolku pitosi so razli~ni golemini. Vo 1966 go-dina, pri rekonstrukcijata i asfaltiraweto na patot e podignata asfaltna baza i separacija, so {to se napraveni golemi o{tetuvawa na povr-{inskiot sloj od naselbata. Gara{anin M. i D., 1959, 84. (V.S.)

Seli{te, naselba od èleznoto i rimskoto vreme. Leì ju`no od seloto, nad Dolno maalo, na mala viso~inka {to se spu{ta kon sever. Severozapadno od nea te~e Orizarska Reka, a na okolu 100 m za-padno e lokalitetot Kunovo ‡ ûki. U{te vo prva-ta polovina na pedesettite godini ottuka e vadena zemja {to ovozmoìlo da se konstatira kulturen sloj debel 1 m i vo nego da se zabeleàt fragmenti od kerami~ki sadovi karakteristi~ni za èlezno-to vreme II , kako i za III-IV vek. Ottuka poteknuva i edna bronzena dràlka vo oblik na delfin, {to se ~uva vo Zavodot i muzej vo [tip. Gara{anin M. i D., 1959, 71. (V.S.)

Slanec, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 1 km isto~no od seloto i levo od patot za Istibawa, na prostor od 200 x 200 m se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi. Najdeni se i nekolku rimski moneti od koi edna e kovana vo Filipopolis vo vremeto na Antonij Pij. Monetata se ~uva kaj T. Simov od Ko~ani. (A.K.)

Sokolovsko maalo, naselba od docnoanti~koto vre-me. Pokraj selskiot pat {to vodi kon Sokolovsko maalo i Vraninski Vodenici ima mala viso~inka na koja se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi. Sanev V., 1961, 77. (A.K.)

Toplak, naselba od neolitskoto vreme. Pome|u se-lata Istibawa i Orizari, na desniot breg na Bre-galnica se izdiga niska ~uka na ~ij zaramnet pros-tor od okolu 200 x 100 m se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi so siva i crvena boja. (A.K.)

Ciganski Rid, naselba od neolitskoto, èleznoto i rimskoto vreme. Se nao|a na samiot vlez vo selo-to, neposredno pred raskrsnicata kade {to od as-faltniot pat Ko~ani-Del~evo se odvojuva patot za Orizari. Se raboti za kosa padina od levata stra-na na Orizarska Reka, na koja vo nivata na Tome Igwatov i vo drugite nivi se zabeleùva neolit-ska keramika sli~na na keramikata od Vr{nik (Ta-rinci, [tip), fragmenti so faktura i ornamenti-ka tipi~ni za èleznoto vreme, kako i fragmenti od kerami~ki sadovi i pitosi od rimskoto vreme. Tuka e najdeno i edno votivno sat~e vo oblik na

~a{ka od afion izraboteno od keramika {to se ~uva vo Zavodot i muzej vo [tip. Gara{anin M. i D., 1959, 71, 84. (V.S.) Crkvi{te ‡ Kru{arski Rid, srednovekovna nekro-pola. Na severnata strana na seloto, do ku}ata na R. Karanfilova, isto~no od patot do nivata na \. Stojkov i zapadno do dvorot na A. Atanasov se ot-krieni pove}e grobovi gradeni od kameni plo~i. Pri pro{iruvaweto na selskiot pat, zemjodelecot R. Ivanov otkril redok srednovekoven naod ‡ depo, {to se ~uva vo Muzejot na Makedonija. Na ovoj pro-stor vo 1959 godina Narodniot muzej od [tip iz-vr{il iskopuvawe so {to se otkrieni pove}e gro-bovi gradeni od kameni plo~i, so pravec istok-zapad. Vo niv, pokraj ostatoci od skeletite, imalo i mnogubrojni arheolo{ki naodi, prete`no èn-ski nakit. Naodite se ~uvaat vo Muzejot na Make-donija. Aleksova B., 1964a, 81-98; Polenakovi} R., 1965, 5 -18. (K.T.)

Crkvi{te ‡ Kru{arski Rid, s. Orizari. ‡ Zlatna obetka od XIV vek

Crna Crkva, srednovekovna crkva so nekropola. Se nao|a na 2 km severno od maaloto Vito{a na Gorno Orizari, na karpa ispu{tena nad leviot breg na Orizarska Reka. Se gledaat ostatoci od temeli na mala crkvi~ka, so dimenzii od 7 x 12 m, i grobovi rasporedeni ju`no i zapadno od nea. Sanev V., 1961, 79. (V.S.)

23. PANTELEJ

Gradi{te, naselba od èleznoto vreme. Na 4 km za-padno od seloto, vo podno`jeto na edna niska ~uka se sre}avaat fragmenti od gruba keramika. Na ~u-

XIV . KOÂNI 181

kata ima ostatoci od temeli na odbranben yid gra-den od golemi kamewa. Keramid~iev A., 1962, 53; Mikul~i} I., TIR , 98. (A.K.)

24. PA[AXIKOVO

Burija, nekropola od docnoanti~koto vreme. Vo neposrednata blizina na seloto, na ramna padina se otkrieni nekolku grobovi. (A.K.)

25. POLAKI

Sv. Spas, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Na visokiot rid {to se izdiga kaj utokata na dolot Lisa vo Berovska Reka, ima zaramnet vrv so pros-tor od 50 x 50 m na koj se za~uvani temeli od bedem graden od kamen i varov malter. Po povr{inata na gradi{teto se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi. Bile najdeni i nekolku moneti, me|u koi edna od vremeto na Gra-cijan (IV vek). Na lokalitetot e podignata crkvi~-kata Sv. Spas. (A.K.)

Seli{te, naselba i nekropola od docnoanti~koto vreme. Na 1 km severno od maaloto Dolgi Dol se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi. Spored podatocite dobieni od Mino Atanasov, bile otkrieni pove}e grobovi. (A.K.)

26. PRESEKA

Samoklepec, objekt od docnoanti~koto vreme. Na okolu 200 m isto~no od starata milicionerska stanica se izdiga mala viso~inka nare~ena Samo-klepec ili Stara Crkva, koja pretstavuva del od planinskiot masiv. Na vrvot ima crkva izgradena vo 1931 godina, i toa, spored selanite, vrz temeli od postar objekt. Pri izgradbata bile najdeni rimski tuli, pokrivni }eramidi, dva pitosa i nekolku moneti. Eden od pitosite sè u{te leì vkopan vo oltarot na crkvata. Sanev V., 1961, 76. (V.S.)

Seli{te, naselba od docnoanti~koto vreme. Na izlezot od Sokolovsko maalo, na patot kon Vra-ninski Vodenici, na edna strmna viso~inka se sre-}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi. Sanev V., 1961, 77. (V.S.)

Staro Selo, naselba od docnoanti~koto vreme. Na padinite od vrvot Jarabar se nao|aat ostatoci od temeli na gradbi, tuli i, kako {to kaùvaat me{-tanite, imalo i grobovi so konstrukcii od golemi kameni plo~i. Mnogu godini nanazad ottamu se va-dat tuli za pravewe na furni. Sanev V., 1961, 77. (V.S.)

27. PRIPOR

Pripor, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 3 km od Ko~ani, vo planinskiot predel, okolu ku}ite na Stoe i Stefan Vasilevi i vo sosednite nivi se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi. Stoe Vasilev ima dva pitosa {to bile otkrieni vo nivata do negovata ku}a. (A.K.)

28. RAJÂNI

Gramadi, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 1 km zapadno od seloto, na prostrana ramnina se sre-}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi. Bile pronajdeni i pove}e mo-neti koi ne se za~uvani. (A.K.)

29. SOKOLARCI

Bo{linovo, nekropola od docnoanti~koto vreme. Na severozapadniot rab na seloto, vo neposrednata blizina na selskiot rezervoar za voda, pri kopa-weto na vodovodnata kaptaà bile otkrieni ne-kolku grobovi gradeni od kameni plo~i. (A.K.)

Vo seloto, naselba i nekropola od docnoanti~koto vreme. Re~isi vo site dvorovi na selskite ku}i se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i pito-si. Vo dvorot na u~ili{teto bile otkopani pove}e od 30 grobovi gradeni od kameni plo~i. Vo nekoi od grobovite imalo moneti od III-VI vek koi ne se za~uvani. (A.K.)

Gradi{te, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Na 2 km severno od seloto se izdiga visok rid na koj se za~uvani ostatoci od temeli na bedem graden od kr{en kamen i varov malter koj ograduval prostor od okolu 150 x 100 m. Na povr{inata ima frag-menti od kerami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }e-ramidi. Vo vnatre{nosta na tvrdinata se gledaat i temeli od nekolku objekti. (A.K.)

Livadi, nekropola od docnoanti~koto vreme. Na 1 km severno od seloto, vo nivata na T. Danilov bile otkopani nekolku grobovi. Spored dobienite poda-toci, vo eden od grobovite bila pronajdena moneta od IV vek. (A.K.)

Manastir, gradi{te od docnoanti~koto vreme, sta-rohristijanska crkva i nekropola. Na 2 km severno od seloto se izdiga visok rid {to dominira nad okolinata i na koj e izgradena crkvata Sv. \or|ija. Na vrvot na ridot, pod crkvata ima zaramnet pros-tor so dimenzii od 200 x 100 m, ograden so bedem od koj se za~uvani temelite. Se gledaat ostatoci i od temeli na pomali objekti. Na povr{inata se sre-}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi, a pronajdeni se i moneti. Isto

XIV . KOÂNI 182

taka se nao|aat i ostatoci od starohristijanska crkva, a okolu nea nekropola. (A.K.)

30. SPANÊVO

Branica, naselba od rimskoto vreme. Gara{anin M. i D., 1959, 86. (D.G.)

Golemensko maalo, nekropola od docnoanti~koto vreme. Mikul~i} I., TIR , 118. (D.G.)

Gradi{te, refugium od docnoanti~koto vreme. Leì severoisto~no od Petkov Dol, na mala viso-~inka me|u koritata na rekite Kiselica i Bawska Reka. Na povr{inata ima fragmenti od kerami~ki sadovi i pitosi, a isto taka i tuli so rimska for-ma. Gara{anin M. i D., 1959, 86; Mikul~i} I., TIR , 118. (V.S.)

Gramadski Rid, gradi{te od docnoanti~koto vre-me. Na 4 km severno od seloto, na visok rid so do-minantna mestopolo`ba i zaramnet vrv so povr{i-na od okolu 300 x 200 m se gledaat ostatoci od be-dem, za~uvan samo vo temelite. Po povr{inata na gradi{teto se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. Mikul~i} I., TIR , 118. (A.K.)

Pat Span~evo ‡ Bawa, nekropola od èleznoto vre-me. Kako {to naveduvaat M. i D. Gara{anin, spo-red sobranite podatoci, na patot pome|u Span~evo i Bawa, neposredno do Span~evska Reka bile otko-pani grobovi i vo niv bile najdeni monista od staklena pasta so vmetnati òlti okca, koi, spo-red dolgnavestiot bikonusen oblik, moàt da se opredelat kako monista od èleznoto vreme. Ne-kolku monista se nao|ale kaj Pe{e Popov od Ko~a-ni. Gara{anin M. i D., 1959, 72. (V.S.)

Petkov Dol, naselba od neolitskoto i rimskoto vreme. Na okolu 1,5 km severno od seloto ima blaga padina {to se spu{ta kon leviot breg na potokot Kiselica. Na isto~nata strana terenot preminuva vo rid. Vo izdolèniot prostor, ~ija povr{ina iznesuva 200 x 700 m, poto~no vo nivite na Sande Ivanovski, Jorde Lazevski, Save Davitkov i na Zemjodelskata zadruga se sre}avaat fragmenti od neolitska (vr{ni~ka) keramika i ostatoci od gra-deèn materijal od rimskoto vreme. Gara{anin D. i M., 1959, 71, 86; Mikul~i} I., TIR , 118. (V.S.)

Seli{te, naselba od docnoanti~koto vreme. Ju`no i zapadno od seloto, vo selskite nivi i orizi{ta, na prostor od 300 x 250 m se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi.

Gara{anin D. i M., 1959, 86; Mikul~i} I., TIR , 118. (A.K.)

31. TERANCI

Gradi{te, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Na 5 km isto~no od seloto, vo planinskiot predel na Pla~kovica se izdiga visok rid so zaramneto pla-to so dimenzii od 120 x 90 m, na koe ima ostatoci od temeli na bedem. Po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i pokriv-ni }eramidi. (A.K.)

Teranci, votivna plo~a od rimskoto vreme. Vo pr-vata polovina na pedesettite godini vo Muzejot vo [tip e donesena reljefna plo~a so pretstava na Trakiski kowanik, od nepoznato nao|ali{te. Ko-wanikot so gradniot del e svrten en face, so podig-nata desna raka, i e nametnat so razviorena namet-ka. Kowot e vo polo`ba na galopirawe, so podig-nati predni noze. Pod niv ima ku~e {to go sledi dvièweto na kowot, a pred niv stoi adorantka vo dolga obleka, so desnata raka svitkana na gradite. Dimenzii: {irina 31 cm, visina 26 cm, debelina 6 cm. Sanev V., 1964, 103. (V.S.)

32. TRKAWE

Glavovec, naselba od neolitskoto vreme. Na isto~-niot rab na seloto, na zaramneto plato, vo selski-te nivi se sre}avaat mnogu fragmenti od kerami~-ki sadovi, prete`no so siva boja. (A.K.)

Gorna Crkva, nekropola od docnoanti~koto vreme. Na 1 km severno od seloto, levo od Trkawski Dol, na edna visoka terasa se otkrieni grobovi gradeni od kameni plo~i. (A.K.)

Gospodnica, naselba od docnoanti~koto vreme. Na ju`niot rab na seloto, vo selskite nivi, na pros-tor od okolu 300 x 300 m se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi. Otkrieni se i temeli od pove}e objekti. (A.K.)

Seli{te, naselba od docnoanti~koto vreme. Sever-no od seloto, vo podno`jeto na ridot Slamonec, na prostor od 200 x 200 m se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi. (A.K.)

Stragata, nekropola od docnoanti~koto vreme. Na 5 km severno od seloto, na granicata so atarot na seloto Beli, na prostranata terasa {to leì levo od dolot Damjanica se gledaat konturi na dvaese-tina groba gradeni od kameni plo~i. (A.K.)

Trli{te, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 3 km severno od seloto, na leviot breg na Trkawski Dol, na prostor od 100 x 100 m se sre}avaat frag-menti od kerami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi. (A.K.)

XIV . KOÂNI 183

33. CERA

Elenec, naselba od docnoanti~koto vreme. Vo pre-delot na Gorna Cera, do selskoto u~ili{te, vo blizinata na manastirot Sv. Bogorodica se izdiga visok rid so zaramnet vrv. Po povr{inata se sre-}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi. (A.K.)

Frlavi{te, naselba od docnoanti~koto vreme. Na ju`noto podno`je na ~ukata ‡ manastir, na povr-{inata na nivite se sre}avaat fragmenti od kera-

mi~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi. Vo nivata na R. Vu~kov e otkopan golem pitos. (A.K.)

34. ÎFLIK

Grobi{ta, nekropola od docnoanti~koto vreme. Na 1,5 km isto~no od seloto se gledaat konstrukcii od pove}e grobovi od koi nekolku bile otvoreni. Po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi. (A.K.)

XV. KRATOVO

1. Vakuf ....................................................................... 183 2. Gorno Kratovo ....................................................... 183 3. Emirica ................................................................... 183 4. @eleznica .............................................................. 183 5. Kneèvo .................................................................. 183 6. Kowuh ...................................................................... 184 7. Kratovo ................................................................... 186 8. Neìlovo ................................................................ 187 9. Prikovci ................................................................ 187 10. Sekulica ................................................................. 187 11. Stracin ................................................................... 187 12. Tatomir ................................................................... 188 13. Trnovec ................................................................... 188 14. Turalevo .................................................................. 191 15. Filipovci .............................................................. 191 16. [legovo ................................................................... 192 17. [opsko Rudare ....................................................... 192

1. VAKUF

ûkar~e, starohristijanska crkva. Kaj utokata na rekata Povi{nica vo Kriva Reka se izdiga niska ~uka koja zafa}a prostor od 50 x 50 m, ogradena so yid od suvoyidica. Vo sredi{niot del na prostorot se gledaat temeli od crkva, a se sre}avaat i frag-menti od pokrivni }eramidi. Vo blizinata na crk-vata bile otkopani nekolku groba od kameni plo~i. (A.K.)

2. GORNO KRATOVO

Gradi{te ‡ ûkar, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Na 2 km od mesnosta Gramadi se izdiga visok i te{ko pristapen rid. Na samiot vrv ima prili~-no dobro za~uvani ostatoci od bedem {to ogradu-val prostor od 50 x 50 m, yidan od kamen i varov malter, {irok 1,50 m. Po povr{inata na gradi{-teto se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi. (A.K.)

Gramadi, naselba od docnoanti~koto vreme. Vo ne-posrednata blizina na maaloto Garganci, na pros-tor od 800 x 600 m se sre}avaat gradeèn materijal,

pitosi i pokrivni }eramidi. Vo nivata na N. Trajkov se otkopani tri pitosa, a vo nivata na M. Tanev e najdena minijaturna statuetka od bronza so pretstava na bogot Merkur. Statuetkata se ~uva vo Muzejot na Makedonija vo Skopje. (A.K.)

3. EMIRICA

Gradi{te, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Vo predelot na Lopen, do utokata na Modra Reka vo Zletovica se izdiga nizok rid so zaramnet vrv na koj se za~uvani ostatoci od malo gradi{te. Po po-vr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. (A.K.)

4. @ELEZNICA

Manastiri{te, nekropola od docnoanti~koto vre-me. Na ju`niot rab na seloto, pri pro{iruvaweto na patot {to vodi za Kratovo bile otkrieni i uni{teni nekolku groba. Vo niv imalo kerami~ki sadovi i moneti koi ne se za~uvani. Keramid~iev A., 1966, 188. (A.K.)

Ravni{te, nekropola od rimskoto vreme vo koja se otkrieni 4 groba. Keramid~iev A., 1966, 118. (D.G.)

5. KNE@EVO

Kukovo Gradi{te, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Na zaramnetoto plato so prostor od 100 x 80 m na visokiot rid {to se nao|a na 1 km isto~no od selskoto u~ili{te se gledaat ostatoci od masivni temeli na bedem yidan od kamen i varov malter. Re~isi po celata povr{ina ima fragmenti od kera-mi~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi. Mikul~i} I., TIR, 71. (A.K.)

VX. KRATOVO 184

Gramadi, s. Gorno Kratovo. ‡ Bogot Merkur, III-IV vek 6. KOWUH

Golemo Gradi{te, utvrdena naselba od docnoanti~-koto vreme i sredniot vek. Se nao|a na visok rid pokraj Kriva Reka, vo blizinata na seloto. Na vrvot ima plato so bezbroj objekti isklepani vo karpa ‡ mali isposni~ki }elii so tragi od ìvo-pis, mnogu krstovi i simboli~ni znaci vreàni do samite vlezovi. Naselbata bila raspoloèna na glavniot pat {to vodel od Kumanovo za Sofija (Serdika). Vo starohristijanskiot period pretsta-vuvala golem crkoven centar vo provincijata Dar-danija, vo Isto~en Ilirik. Ova bilo posebno izra-zeno so formiraweto na arhiepiskopijata Justini-jana prima od imperatorot Justinijan I, so koja se stremel crkovnite diecezi da gi oslobodi od gole-mata vlast na rimskiot papa. Po naseluvaweto na

XV . KRATOVO 185

Golemo Gradi{te, s. Kowuh. ‡ Naselba od docnoanti~koto vreme (I.M.)Slovenite vo ovie oblasti, Kowuh i okolinata pa-|aat pod jurisdikcija na episkopijata na Bregalni-ca, a podocna, so povtornoto {irewe na vizantis-kata vlast, pod episkopijata vo Morodvis. Od sre-dinata na IX i vo tekot na X vek ovie teritorii bi-le zafateni so akcijata za pokrstuvawe, rakovode-na od sv. Kliment, pomognata od knezovite Boris i Simeon. Staroto ime na gradot ne se sre}ava vo iz-vorite. Na teritorijata na despotot Draga{, vo

1373 godina go nao|ame pod imeto Kowuh, za koe se pretpostavuva deka bilo zemeno od slovenskata mi-tologija.

Crkva martirium

Vo podno`jeto na Golemo Gradi{te u{te vo 1919 godina bil otkrien crkoven objekt koj ima posebno zna~ewe za istra`uvaweto na po~etocite

VX. KRATOVO 186

i na razvojot na crkovnata arhitektura vo Makedo-nija. Zabeleèn e od N. Vuli} i podocna od S. Ra-doj~i} koj vo 1952 godina gi objavil negovite gene-ralni podatoci. Republi~kiot zavod za za{tita na spomenicite na kulturata vo 1989/90 godina izvel izvesni iskopuvawa zaradi podatoci za izgotvuva-we na elaborat za konzervacija. Konzervatorski merki dosega ne se prezemani, pa objektot i ponata-mu e izloèn na devastacija od mesnoto naselenie.

Spored osnovata i vnatre{noto ureduvawe crkvata im pripa|a na gradbite so centralno re{e-nie i so kupola. Od nadvore{nata strana ima for-ma na pravoagolnik vo koj centralniot prostor ima vpi{ana kru`na osnova i e opa{an so hodnik so potkovi~na forma, postaven na masivno yidani stolbovi i menoa. Dolìnata na crkvata iznesuva 23 m, a {irinata od 7,50 do 14 m. Vo oltarniot prostor e formiran ambulakrum. Za~uvani se os-novite na episkopskata katedra, a od stranite de-lovi od sintronosite. Ima ostatoci i od oltarnata pregrada, postavena na 6 stolba. Podot vo prez-viteriumot e obloèn so mermerni plo~ki koi vo tehnikata opus sectile formiraat krst. Crkvata ima-la rasko{no izgraden amvon od koj se najdeni de-lovi od arhitektonskata plastika od zelen peso~-nik. Na abakusot na eden od kapitelite ima natpis ∆OMATRIRS koj se tolkuva kako DOMUS MARTIRIS. Objektot kako gradski martirium e datiran vo vremeto na Justinijan ili po nego, a moè da se smesti i na krajot od IV vek. Crkvata bila pos-vetena na golemiot kult na evharistijata, vrz grob ili relikvii na nekoj golem ma~enik. Bila opre-delena kako centralna za poklonenie na vernicite od ovoj del na Isto~en Ilirik. Objektite so cen-tralno i oktogonalno re{enie od anti~koto vreme, so funkcija na mavzolej, vo starohristijanskiot period bile nameneti za martiriumi, a podocna za baptisteriumi. Objektot pod Golemo Gradi{te bil dolgo i kontinuirano vo upotreba. Na{ite istra-ùvawa ukaùvaat deka kako starohristijanski hram martirium imal va`na uloga vo vremeto na pokrstuvaweto na Slovenite vo IX-X vek. Vo podno-`jeto na lokalitetot, isto taka, ima ostatoci od bazilikalna gradba i edna grobi{na crkva od XIV vek, podignati vrz temeli na postar crkoven ob-jekt. Ivanov I., 1931; Vuli¢ N., XCVII , br. 212-213; Ra-doj~i¢ Sv., 1952, 148-169; Aleksova B., 1957, 7-46; Petrov K., 1958, 31-45; Josifovska B., 1964a, 166; Mikul~i~ I., TIR, 71; Aleksova B., 1995, 228-233. (B.A.)

Golemo Gradi{te, s. Kowuh. ‡ Osnova na kru`nata crkva (S. R.)

K’{la, nekropola od èleznoto i rimskoto vreme. Se nao|a na golemo {iroko plato {to se nadvisnu-va nad desniot breg na Kriva Reka. Na severoisto~-niot kraj se nadovrzuva na povisokite rit~iwa pokraj koritoto na rekata. Poradi zagrozenosta so izgradbata na èlezni~kata pruga Kumanovo-Deve Bair, vo 1995 godina Republi~kiot zavod za za{ti-ta na spomenicite na kulturata izvr{i za{titno iskopuvawe. Otkrieni se i istraèni 54 groba, od koi 8 od èleznoto, a ostanatite od ranorimskoto vreme. Ranorimskite grobovi bile vkopani vo tu-mul, re~isi celosno uni{ten, od koj e otkrien del od za{titniot prsten izveden od re~ni bajki. Ima-at konstrukcija od teguli na „dve vodi“ i vo niv se pogrebuvani kremirani ili inhumirani pokojnici. Od grobni prilozi se najdeni razni kerami~ki sa-dovi, belezici, obetki, prsteni, |erdani i drugo. Ovie grobovi ñ pripa|aat na severnata nekropola na lokalitetot Golemo Gradi{te. Radoj~i¢ S., 1952, 148; Josifovska B., 1964a, 166-170; Mikul~i} I., 1974a, 366-368; Mikul~i} I., TIR , 73. (M.I.)

7. KRATOVO

Dupka ‡ Tala{manci, nekropola od docnohelenis-ti~koto i rimskoto vreme. Na 3 km zapadno od Kra-tovo, so trasiraweto na patot za Skopje e prese~e-na nekropolata na blagata padina na desniot breg na Kratovska Reka. So iskopuvawata vo 1990 godina se otkrieni edna docnohelenisti~ka grobnica iz-dlabena vo karpa i eden ranorimski grob. Bitrakova Grozdanova V., AP 1987, 81-82. (V.B.G.)

@eleznica ‡ Ravni{te, nekropola od rimskoto vreme. Spored podatocite na A. Keramid~iev, lo-kalitetot se nao|a nad seloto, na visokoto plato kade {to e podignata opitnata stanica za ovo{tar-stvo. Vo 1961 godina ovde bil uni{ten del od nekropola, poto~no 4 groba gradeni od golemi ka-

XV . KRATOVO 187

meni plo~i. Na edna od plo~ite, {to podocna bila ukradena, imalo reljefna pretstava i natpis. Vo blizinata na nekropolata bil otkopan eden pitos i u{te nekolku vo mestata Vuk i @ivolevski Rid, vo reonot na selskite lozja. Keramid~iev A., 1966, 117. (V.S.)

Kratovo, naselba od docnohelenisti~koto i rim-skoto vreme. Se nao|a na severniot del na gradot. Na ridot kaj gimnazijata, so iskopuvawata izvedu-vani vo 1992 godina se otkrieni delovi od ju`niot bedem na naselbata i retki fragmenti na helenis-ti~ka keramika, kako i mnogubrojni ostatoci od rimski sadovi, pitosi i rimski moneti od III-IV vek. Otkriena e i pe~ka za pe~ewe na kerami~ki sa-dovi. Iskopuvawata gi izveduva{e V. Bitrakova Grozdanova so kolegite od Muzejot na Makedonija i Institutot za istorija na umetnosta so arheo-logija. Keramid~iev A., 1966, 115; Mikul~i} G., 1987, 184. (V.B.G.)

Kratovo, srednovekovna nekropola. Vo dvorot na M. Manev pred Vtorata svetska vojna bile otkrie-ni grobovi so kameni konstrukcii, vo koi se najde-ni bogati prilozi od zlato i srebro {to im pripa-|ale na pokojnici od vidni semejstva od XIV-XV vek. Nakitot e izraboten vo luksuznite tehniki na filigran, nielo i emajl. Naodite se nao|aat vo Mu-zejot na Makedonija vo Skopje. Aleksova B., 1957, 7-45. (B.A.)

8. NE@ILOVO

An 2 ‡ Bari, srednovekovna naselba. Vo planinski-ot del, na edna viso~inka {to se izdiga nad seloto se nao|aat ostatoci od naselba, i toa fragmenti od kerami~ki sadovi i pitosi. Naselbata leì pokraj karvanskiot pat koj od Bu~in An (selo Tala{-manci), po grebenot na Osogovo, vrvel kon istok. (A.K.)

Tri Kladenec, srednovekovna topilnica za olovna ruda. Visoko vo planinskiot predel, na granicata so seloto Mu{kovo se za~uvani mnogu ostatoci od topena olovna ruda. (A.K.)

Furna, naselba i topilnica od rimskoto vreme. Vo neposrednata blizina na Re~no maalo, na leviot breg na Neìlovski Dol, na pogolem prostor ima ostatoci od zgura, gradeèn materijal, kako i fragmenti od kerami~ki sadovi. (A.K.)

ûkar, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Isto~-no od seloto, na edeno nisko rasklonenie, 2 km od-dale~eno od maaloto Rekarci, na vrvot ima ostato-ci od malo utvrduvawe {to bilo ogradeno so bedem. Na povr{inata se sre}avaat fragmenti od kera-mi~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi. (A.K.)

9. PRIKOVCI

Le{ki, vodovod od rimskoto vreme. Se nao|a vo ne-posrednata blizina na Bigorska ê{ma. Spored podatocite dobieni od T. Arsov, od ova mesto po-teknuvaat vodovodni cevki ‡ tubulusi od rimski vodovod. (B.J.)

Pisan Kamen, srednovekoven sakralen objekt. Vo neposrednata blizina na seloto, desno od patot {to vodi za Kratovo i od levata strana na potokot Dlabok Dol, vo karpata se izdlabeni 2 ni{i vo koi odvaj se zabeleùvaat ostatoci od freskoìvopis. Mestoto se smeta za sveto. (B.J.)

10. SEKULICA

Gradi{te, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Vi-soko vo predelot na Crn Vrv, na rid so zaramneto plato postoel odbranben yid (sega ridot e uni{ten od rudnikot Sileks) koj ograduval prostor od 250 x 150 m. Uni{teni se mnogu objekti i eden rezervoar za voda. Po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi. Bile otkrieni pove}e od 100 pitosi, a bile pronaj-deni i dve golemi depoa so zlatni i bronzeni vi-zantiski moneti (folesi) kovani vo V i VI vek. Mo-netite se ~uvaat vo Muzejot na Makedonija vo Skopje. Keramid~iev A., 1966, 119; Keramid~iev A., 1974b, 167-183; Mikul~i} G., 1987, 184; Kondijanov J., 1990, 199-213; Ivani{evi} V., Kondijanov J., 1992, 77-99. (A.K.)

Pavleva Vodenica, naselba od docnoanti~koto vreme. Vo podno`jeto na ridot Malo Gradi{te i na dvete strani od Sekuli~ki Dol se otkrieni nekol-ku pitosi, a po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i pokrivni }eramidi. (A.K.)

Sreden Rid, naselba od docnoanti~koto vreme. Po-me|u Lipovski Dol i Sekuli~ki Dol, pri obrabotu-vaweto na zemjata se otkrieni pove}e pitosi, a po povr{inata na nivite se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i pokrivni }eramidi. (A.K.)

11. STRACIN

Vraìgrad, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Severno od maaloto Tasinci, na visoka ~uka so za-ramnet vrv koj zafa}a prostor od 120 x 60 m se sre-}avaat ostatoci od utvrdena naselba. Za~uvani se temeli od bedemot graden od kamen i varov malter. Vo vnatre{nosta na tvrdinata se sre}avaat frag-menti od kerami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }e-ramidi. Vidlivi se i urnatini od nekolku pomali objekti. Eden pitos se ~uva kaj V. Konstantinov od Stracin. Mikul~i} I., TIR , 127. (A.K.)

Gradi{te, gradi{te od èleznoto vreme. Vo nepos-rednata blizina na maaloto Popovci, na niska ~uka

VX. KRATOVO 188

{to e oddale~ena 1 km od glavniot pat Kumanovo-Stracin, na zaramneto plato se sre}avaat fragmen-ti od kerami~ki sadovi so siva boja i gruba fak-tura. Na nekolku mesta se za~uvani delovi od bedem graden od suvoyidica. (A.K.)

ûka, nekropola ‡ mogila od rimskoto vreme. Vo neposrednata blizina na maaloto Tasinci, pod ri-dot Vraìgrad ima niska mogila so pre~nik vo os-novata od 8 m i viso~ina od 2 m. Vidlivi se kontu-rite na grobovi gradeni od kameni plo~i (A.K.)

12. TATOMIR

Gramadi, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 500 m od maaloto Klisura, vo nivite na K. Stojanov, koi zafa}aat povr{ina od 150 x 100 m, se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi. (A.K.)

Seli{te, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 500 m isto~no od selskoto u~ili{te, vo nivite na V. Atanasov i T. Bogatinov bile otkopani nekolku pitosi, a po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi. (A.K.)

13. TRNOVEC

Blide{, naselba od neolitskoto vreme i gradi{te od docnoanti~koto vreme. Pome|u dolovite Bli-de{ i Zabel se izdiga visoka ~uka. Na zaramnetiot vrv, so prostor od 200 x 150 m, se zabeleùvaat fragmenti od siva i crvena neolitska keramika, fragmenti od pokrivni }eramidi i pitosi. Vo doc-noanti~koto vreme bila podignata naselba za{ti-tena so mo}en bedem graden od kamen i varov mal-ter koj denes e za~uvan vo temelite. Bile otkopani nekolku pitosi {to se ~uvaat kaj me{taninot I. Davitkov. (A.K.)

Gradi{te, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Do utokata na Kratovska Reka vo Kriva Reka se izdiga visok rid so dominantna mestopolo`ba. Na vrvot ima zaramneto plato so dimenzii od 150 x 100 m, koe bilo ogradeno so bedem graden od kamen i varov malter. Po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i mnoèstvo gradeèn materijal. Vidlivi se temeli od pove}e pomali objekti. Keramid~iev A., 1966, 120; Mikul~i} I.,TIR, 128. (A.K.)

Gradi{te, s. Trnovec. ‡ Naselba od docnoanti~koto vreme (V.L.)Markova Ku}a, srednovekovna }elija. Spored poda-tocite dobieni od \or|i Petkovski od seloto, koj denes ìvee vo Kumanovo, vo koritoto na Kriva Re-ka i pogore od Kratovski most ima strmna karpa {to se izdiga nad rekata. Vo karpata imalo izdla-bena }elija so dva vleza i oblikuvano sedalo. Viso-ko nad karpata, vo 1940 godina ìtelite raskopale

grob yidan od kamen i cvrst bel malter, vo koj bile najdeni samo koski od umreniot. (V.S.)

êlopek, naselba od docnoanti~koto vreme. Vo ne-posrednata blizina na maaloto Kolakonsko, na des-niot breg na Kriva Reka, do ku}ata na S. Trajkov-ski, na prostor od 200 x 200 m se sre}avaat mnogu-brojni fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i

XVI. KRIVA PALANKA 191

pokrivni }eramidi. Bile otkopani nekolku pitosi, a pronajdeni se i rimski moneti, bronzeni be-lezici, obetki i drugo. Naodite se ~uvaat kaj S. Trajkovski. (A.K.)

14. TURALEVO

Spas, srednovekovni objekti. Sproti seloto ima visoko plato so obrabotlivi nivi vo koi, na eden mal prostor, bile otkrieni temeli od objekti yida-ni od kamen i kal. Sudej}i spored na~inot na yida-weto i upotrebeniot materijal, verojatno se rabo-ti za nekakvi srednovekovni objekti. Keramid~iev A., 1966, 120. (V.S.)

Crkvenica, naselba od docnoanti~koto vreme. Na desnata strana od Turalevski Dol, vo nivite na M. i P. Traj~evski se sre}avaat fragmenti od kera-mi~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi. (A.K.)

15. FILIPOVCI

Dolno Gradi{te, gradi{te od docnoanti~koto vre-me. Pome|u Turalevski Dol i Kriva Reka, na visok planinski greben se nao|a dolgo i tesno plato so dimenzii od 150 x 70 m, na koe ima ostatoci od be-dem {to go ograduval gradi{teto. Za~uvani se samo temelite gradeni od kamen i varov malter. Vo vnatre{nosta na tvrdinata, na pove}e mesta se gle-daat konturi na pomali objekti. Po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi. Gradi{teto e delumno o{te-teno so vadewe na grade`en materijal od bedemot i objektite. Na ju`noto podno`je na ridot, kaj mes-nosta Gerani se otkrieni pove}e grobovi vo koi se pronajdeni nekolku kerami~ki sadovi i nekolku moneti. Naodite se ~uvaat vo Muzejot na Makedo-nija. Keramid~iev A., 1966, 120; Mikul~i} I., TIR , 54. (A.K.)

Sveti Ilija, naselba od docnoanti~koto vreme i starohristijanska crkva. Na 1 km zapadno od Topan-xisko maalo, na visoka i prostrana padina se za-~uvani ostatoci ‡ temeli od objekti, a po povr-

Dolno Gradi{te, s. Fillipovci. ‡ Naselba od docnoanti~koto vreme (V.L.)

{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sado-vi, pitosi i pokrivni }eramidi. Na najvisokoto mesto na padinata ima ostatoci od starohristi-janska crkva. (A.K.)

Do seloto, nekropola od docnoanti~koto vreme. Vo neposrednata blizina na Topanxisko maalo, vo sel-skite lozja i nivi, osobeno vo nivata na D. Tasev, se otkrieni pove}e grobovi. Pri rilaweto na lozjata bile otkrieni i nekolku epigrafski spomenici na

XVI . KRIVA PALANKA 192

latinski jazik. Pronajdeni se i pove}e moneti od III i IV vek (Lucij i Konstantin Veliki). Naodite se ~uvaat vo Muzejot na Makedonija. Keramid~iev, 1966, 120; Keramid~iev A., 1973, 147-150; Mikul~i} I., TIR , 54. (A.K.)

16. [LEGOVO

Kolenec, naselba od docnoanti~koto vreme. Kako {to izvestuva A. Keramid~iev, na severniot rab od seloto, vo nivite {to zafa}aat prostor od 200 x 200 m se sre}avaat par~iwa od teguli i tuli, a na-mesta bile otkrivani temeli od objekti. Bile ot-kopani desetina pitosi i nekolku rimski i vizan-tiski monti. Keramid~iev A., 1966, 121. (V.S.)

Kula ‡ Zdravi~ij Kamen, gradi{te od docnoanti~-koto vreme. Severozapadno od seloto, na planin-skoto rasklonenie {to se spu{ta strmno vo kori-toto na Kratovska Reka kaj seloto @eleznica se izdiga nizok ~ukar koj ima zaramnet prostor so dimenzii od 70 x 50 m, {to bil ograden so bedem graden od kamen i varov malter. Za~uvani se samo temelite, a vo vnatre{nosta na gradi{teto ima mnogu fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi. (A.K.)

Kula ‡ Zdravi~ij Kamen, s. [legovo. ‡ Gradi{te od docnoanti~koto vreme (V.L.)

Vo seloto, naselba i nekropola od rimskoto vreme. Na severniot rab na seloto [legovo, vo nivata na B. Petrov se otkrieni nekolku kapiteli, bazi i koloni, koi sopstvenikot na nivata gi odnel doma i gi upotrebil pri gradeweto na ku}ata. Ovde bil najden i epigrafski spomenik so gr~ki natpis od III vek. Po povr{inata ima fragmenti od kerami~ki sadovi i pokrivni }eramidi.

Keramid~iev A., 1973, 150-152. (A.K.)

17. [OPSKO RUDARE

Gradi{te, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Ju`-no od mesnosta Careva ê{ma se izdiga visok rid so dominantna mestopolo`ba, na ~ij vrv ima za-ramnet prostor so dimenzii od 150 x 100 m ograden so masiven bedem yidan od varov malter i kamen. Od bedemot se za~uvani temelite, a na povr{inata ima gradeèn materijal i fragmenti od kerami~ki sadovi i pitosi. (A.K.)

Kralica, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Vo atarot na maaloto Petkovci, na leviot breg na Kriva Reka se izdiga visok rid koj e te{ko prista-pen, so isklu~ok na ju`nata strana. Na vrvot ima zaramnet prostor na koj se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i pitosi. Odbranbeniot yid {to go ograduval gradi{teto e za~uvan vo temelite. (A.K.)

Seli{te, naselba od rimskoto vreme. Vo atarot na êrginsko maalo, na povr{inata na nivite se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi. Pri oraweto bile otkrieni i temeli od objekti kraj koi bile najdeni nekolku pitosi. (A.K.)

Tron ‡ Pe{ta, naselba od neolitskoto i docnoan-ti~koto vreme. Na 1,5 km severno od maaloto Co-cevci se izdiga visoka karpa {to dominira nad okolniot teren. Na zapadnata strana, pod karpata se protega terasa so dimenzii od 70 x 60 m, na koja ima fragmenti od neolitski kerami~ki sadovi so fina i gruba faktura, so siva i crvenikava boja. Naodi se sre}avaat i vo podno`jeto na terasata, osobeno vo nivite kade {to se nao|alo podgradi-eto. Bile otkopani nekolku pitosi i rimski mone-ti. (A.K.)

Careva ê{ma ‡ Lokva, naselba od neolitskoto, èleznoto i docnoanti~koto vreme. Pome|u selata [opsko Rudare i Tatomir se nao|a mesnosta Care-va ê{ma koja pretstavuva tesna dolina. Vo nepos-rednata blizina na ~e{mata se izdiga niska ~uka {to dominira vo dolinata. Na povr{inata na ~uka-ta se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi so fina i gruba faktura i prete`no so siva boja, ka-rakteristi~ni za neolitot i za èleznoto vreme. Vo docnoanti~koto vreme terenot isto taka bil koristen, na {to upatuva golemiot broj fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi. Naselbata bila ogradena so masiven bedem, delum-no za~uvan vo temelite. Spored podatocite od me{-tanite, najdeni se nekolku rimski i ranovi-zantiski moneti koi se ~uvaat kaj V. Popovski, u~itel vo seloto. (A.K.)


XVI . KRIVA PALANKA

1. B’s ............................................................................. 193 2. Vetunica ................................................................. 193 3. Vrògrnci .............................................................. 193 4. Gabar ........................................................................ 193 5. German ..................................................................... 194 6. Dlabo~ica ............................................................... 194 7. Dubrovnica ............................................................. 194 8. Dura~ka Reka .......................................................... 194 9. Kiselica ................................................................. 194 10. Konopnica .............................................................. 195 11. Kostur ...................................................................... 195 12. Ko{ari .................................................................... 195 13. Kriva Palanka....................................................... 195 14. Krivi Kamen .......................................................... 195 15. Luke .......................................................................... 195 16. Qubinci .................................................................. 195 17. Mala Crcorija ....................................................... 196 18. Meteèvo ................................................................ 196 19. Milutince .............................................................. 196 20. Mo`divwak ............................................................ 196 21. Nerav ....................................................................... 197 22. Ogut .......................................................................... 197 23. Odreno ..................................................................... 197 24. Opila ....................................................................... 197 25. Oto{nica................................................................ 200 26. P’kli{te ................................................................ 200 27. Petralica ............................................................... 200 28. Podrìkow ............................................................ 201 29. Psa~a ........................................................................ 201 30. Radibu{ ................................................................... 201 31. Rankovce .................................................................. 202 32. Stanci ..................................................................... 202 33. Stan~a ...................................................................... 202

1. B’S

Gradi{te, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Na jugoisto~nite padini na mesnosta Kalin Kamen, vo bukova {uma, na edno malo rit~e so zaramneto elipsovidno plato se sre}avaat ostatoci od yidovi i atipi~ni fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. (C.K., D.Z.)

Rudarski Grobi{ta, srednovekovna nekropola. Na 4 km od Kriva Palanka, na desnata strana od patot Kriva Palanka-Kalin Kamen, na mala viso~inka so dimenzii od 50 x 50 m, na povr{inata se gledaat kameni konstrukcii od grobovi. (C.K., D.Z.)

2. VETUNICA

Grobi{ta ‡ Gramadi, nekropola od docnoanti~ko-to vreme. Na prostorot od dene{nite selski gro-bi{ta se otkrieni grobovi gradeni od kameni plo-

~i ‡ tip cista. Vo grobovite se najdeni kerami~ki sadovi koi ne se za~uvani. (C.K., D.Z.)

Crvenica, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 800 m ju`no od seloto, na zaramneto plato nad Kri-va Reka, vo nivata na D. Bo{kovski se sre}avaat mnogubrojni fragmenti od kerami~ki sadovi, pito-si i gradeèn materijal. (C.K., D.Z.)

3. VR@OGRNCI

Blide{, naselba od bronzenoto, èleznoto i doc-noanti~koto vreme. Na okolu 700 m ju`no od selo-to, severno od patot Kumanovo-Kriva Palanka, me-|u Blide{ka Reka i edno malo poto~e se izdiga vi-sok rid so strmni padini. Vo nivite {to se na sa-miot vrv, na povr{ina od okolu 150 x 100 m se sre-}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i pitosi, a se nasetuvaat i temeli od objekti. Verojatno ottu-ka poteknuvaat nekolkute bronzeni visulci vo ob-lik na latinskata bukva V od èleznoto vreme {to se ~uvaat vo Muzejot na Makedonija vo Skopje. Georgiev Z., 1992, 105-126. (C.K., D.Z.)

Grobi{ta, srednovekovna crkva. Vo selskite gro-bi{ta se nao|aat ostatoci od crkva gradena so go-lemi delkani blokovi. (C.K., D.Z.)

Mutav~ina, naselba od docnoanti~koto vreme. Vo blizinata na seloto, vo nivata na D. Aleksovski se sre}avaat mnogubrojni fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i teguli. (C.K., D.Z.)

4. GABAR

Ku{inci, srednovekovna nekropola. Na padina, vo neposrednata blizina na Mitovsko maalo se otkri-eni grobovi gradeni od kameni plo~i ‡ tip cista. (C.K., D.Z.)

Liva|e, srednovekovno gradi{te. Na dve rit~iwa ‡ ~uki, se gledaat tragi od yidovi ‡ bedem, a na povr-{inata ima gramadi od gradeèn materijal. (C.K., D.Z.)

Manastirska ûka, srednovekovna naselba. Vo Gor-no maalo se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sa-dovi, a postoi i legenda deka Turcite sobirale ka-men za izgradba na kulata‡posmatra~nica na Kit-ka. (C.K., D.Z.)

Okatica, srednovekovna naselba. Ju`no od patot Kriva Palanka-Ogut, na povr{inata na nivite se sre}avaat fragmenti od atipi~na keramika. (C.K., D.Z.)

Ora~e, srednovekovno gradi{te. Ju`no od Gabarski ûki i 100 m severno od patot Kriva Palanka-Ogut, na edna zaramneta viso~inka se sre}avaat


fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. (C.K., D.Z.)

Seli{te, srednovekovna naselba. Vo neposrednata blizina na maaloto îniklavica, spored kaùva-weto na T. Lekovski, se otkrieni temeli od yidovi na objekti, a po povr{inata se sre}avaat fragmen-ti od kerami~ki sadovi. (C.K., D.Z.)

5. GERMAN

Gradi{te, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Na 1 km severoisto~no od lokalitetot Crkvi{te, ju-goisto~no od Stani{kov Dol, na zaramneto plato od 50 x 50 m ima mnogu gradeèn materijal i frag-menti od kerami~ki sadovi, pitosi i teguli. (C.K., D.Z.)

Manastiri{te, gradi{te od docnoanti~koto vre-me. Na zaramneta terasa ‡ plato so strmni strani, se gledaat tragi od odbranben bedem graden od ka-men i varov malter, a po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. (C.K., D.Z.)

Rusaliski Grobi{ta, srednovekovna nekropola. Na zaramneto plato, na levata strana na patot od Ger-man za P’kli{te se otkrieni grobovi so razli~na orientacija. (C.K., D.Z.)

Seli{te, naselba od docnoanti~koto vreme. Vo ma-aloto Pavlevci, na malo rit~e so zaramneto plato se sre}avaat mnogubrojni fragmenti od kerami~ki sadovi so fina i gruba faktura i prete`no so cr-vena boja. (C.K., D.Z.)

Crkvi{te, srednovekovna crkva. Vo nivata na S. Stanisovski ima ostatoci od mala crkva so apsida na isto~nata strana i so dimenzii od 15 x 10 m. (C.K., D.Z.)

6. DLABOÎCA

Gradi{te, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Na 300 m ju`no od ku}ata na S. Petkov, na dominanten rid so zaramneto plato i strmni strani, od sever-nata strana, preku mal preslap povrzan so Ko{ar-ski Dol, na povr{inata se sre}avaat ostatoci od temeli ‡ yidovi i mnogubrojni fragmenti od kera-mi~ki sadovi, pitosi i teguli. (C.K., D.Z.)

Seli{te, naselba od docnoanti~koto vreme. Vo ne-posrednata blizina na ku}ata na S. Petkov, vo ni-vite, na povr{ina od okolu 3 hektari se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. (C.K., D.Z.)

7. DUBROVNICA

Gradina, naselba od docnoanti~koto vreme. Vo neposrednata blizina na seloto me{tanite otkri-

le pove}e pitosi, a po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i gradeèn mate-rijal. (C.K., D.Z.)

Lu~in Dol ‡ Star Han, depo na rimski moneti. Vo dvorot na u~ili{teto, vo 1956 godina, pri kopa-weto na bunar se otkrieni 202 rimski moneti od III i IV vek, staveni vo kerami~ki sad. Denes monetite se ~uvaat vo Muzejot na Makedonija vo Skopje. (C.K., D.Z.)

Stara Vodenica, vodovod od rimskoto vreme. Vo neposrednata blizina na seloto se otkrieni tragi od vodovod ‡ kerami~ki tubulusi i teguli. (C.K., D.Z.)

Crkva, srednovekovna crkva. Pri izgradbata na dene{nata crkva, vo seloto bile otkrieni temeli od postara crkva. (C.K., D.Z.)

[irina, osamen naod od docnoanti~koto vreme. Na ova mesto, spored kaùvaweto na me{tanite, se ot-krieni pitosi od koi nekolku se ~uvaat vo seloto. (C.K., D.Z.)

8. DURA^KA REKA

Gradi{te, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Sproti Golomudovo maalo se nao|a rit~e so zaram-neto plato, {to dominira nad Dura~ka Reka. Po po-vr{inata na gradi{teto se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i mnoèstvo gradeèn materijal. Se gledaat ostatoci od bedem. (C.K., D.Z.)

Grobi{ta, nekropola od docnoanti~koto vreme. Vo neposrednata blizina na maaloto Metav, nad kli-surata na Dura~ka Reka se gledaat grobovi gradeni od kameni plo~i ‡ tip cista. (C.K., D.Z.)

9. KISELICA

Gradi{te, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Nad Kiseli~ka Reka, na visok rid koj so preslap e svr-zan so planinskiot venec, na zaramneto plato se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, teguli i gradeèn materijal. Vidlivi se ostatoci od razurnati gradbi i bunar za voda. Po povr{ina-ta ima mnoèstvo gradeèn materijal. (C.K., D.Z.)

Seli{te, naselba od docnoanti~koto vreme. Spro-ti lokalitetot Gradi{te, od desnata strana na Ki-seli~ka Reka, na povr{ina od 3 hektari se gledaat ostatoci od razurnati objekti, a po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i pito-si. (C.K., D.Z.).

Sobori{te, naselba od docnoanti~koto vreme. Pri kopaweto na temelite za transformatorot bile


otkopani pove}e pitosi od koi eden se ~uva kaj D. Velinovski. (C.K., D.Z.)

Crkva, srednovekovna crkva so nekropola. Pome|u mesnostite Skoru{a i Gradi{te se gledaat urna-tini od stara crkva, a okolu crkvata grobovi gra-deni od kameni plo~i. Spored kaùvaweto na me{-tanite, vo grobovite imalo kerami~ki sadovi i bronzen nakit. (C.K., D.Z.)

10. KONOPNICA

Gradi{te, utvrdena naselba od docnoanti~koto vreme. Mikul~i} I., TIR , 75. (D.G.)

Podi{te, vikus od docnoanti~koto vreme. Na des-nata strana od patot Kumanovo-Kriva Palanka, na blaga padina so povr{ina od okolu 2 hektara se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i mnoèstvo gradeèn materijal. (C.K., D.Z.)

Tavan, naselba od docnoanti~koto vreme. Na des-nata strana od patot Kumanovo-Kriva Palanka, na 300-400 m, na zaramneto plato se gledaat tragi od objekti yidani od delkan kamen povrzan so varov malter. Na povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i teguli. (C.K., D.Z.)

Crkvi{te, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 1,5 km severoisto~no od seloto na povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. (C.K., D.Z.)

11. KOSTUR

Kupi{ta, srednovekovna topilnica za ruda. Na 2 km ju`no od maaloto Varo{ani, na leviot breg na rekata Toranica se za~uvani mnogu ostatoci od topena èlezna ruda, {to indicira mnogugodi{na rudarska eksploatacija. Otkrieni se nekolku to-pilnici. Na edna od niv vo 1978 godina se izvr{eni iskopuvawa. Keramid~iev A., 1975, 88. (A.K.)

Raweva Niva, srednovekovna topilnica za ruda. Na desniot breg na Kriva Reka, vo maaloto Varo{ani, na ju`niot kraj se sre}ava mnogu zgura od topena èlezna ruda. Keramid~iev A., 1975, 86-87. (A.K.)

Cepen Kamen, srednovekovna topilnica na ruda. Na 1 km ju`no od maaloto Varo{ani, na mestoto kade rekata Toranica se vleva vo Kriva Reka se za~u-vani mnogu ostatoci od topena èlezna ruda, kako i urnatini od 2 pe~ki. Pri iskopuvaweto, pokraj dvete topilnici se otkrieni golem broj na èlezni predmeti. Keramid~iev A., 1975, 88. (A.K.)

12. KO[ARI

Gradi{te, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Nad Dura~ka Reka, na visok rid so dominantna mesto-polo`ba, ~ij vrv e zaramnet i zafa}a povr{ina od 200 x 100 m, ima dobro za~uvani ostatoci od teme-lite na bedemot, a po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i mnogu gradeèn materijal. (C.K., D.Z.)

13. KRIVA PALANKA

Kale, mal kastel od docnoanti~koto vreme. Mikul~i} I., TIR, 75. (D.G.)

14. KRIVI KAMEN

Gradi{te, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Se-verno od Kon~arevsko maalo, pod ridot Brezovica, na zaramneto plato so dominantna mestopolo`ba nad selata Radibu{, Osi~e, Petralica i Krivi Ka-men, na povr{ina od 200 x 150 m se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. (C.K., D.Z.).

15. LUKE

Ani{ta, srednovekovna naselba. Na 800 m severno od seloto, na desniot breg na Lu~ka Reka se otkrie-ni pitosi, a se sre}avaat i fragmenti od kerami~-ki sadovi. (C.K., D.Z.)

Bojkova Niva, naselba i nekropola od docnoanti~-koto vreme. S. Atanasovski, pri izgradbata na stanbenata ku}a, otkril ogni{te i pitos. Pri ob-rabotuvaweto na nivata okolu ku}ata e otkrien grob so kamena konstrukcija ‡ tip cista. Po povr-{inata na nivata se sre}avaat fragmenti od kera-mi~ki sadovi. (C.K., D.Z.)

Zlobrdo, srednovekovna naselba. Po povr{inata na lokalitetot se sre}avaat fragmenti od kera-mi~ki sadovi i zgura od topena ruda. (C.K., D.Z.)

Sv. Petka ‡ Ostoica, srednovekovna crkva. Isto~-no od seloto se nao|a crkvata Sv. Petka, izgradena vrz temelite na stara crkva. Spolii od postarata crkva se vyidani vo novata crkva. (C.K., D.Z.)

Toplak, naselba od docnoanti~koto vreme. Vo cen-tralniot del na seloto Lu~ka Reka me{tanite ot-krile pove}e pitosi {to gi ~uvaat vo svoite dvo-rovi. (C.K., D.Z.)

16. QUBINCI

Draki, nekropola od docnoanti~koto vreme. Na prostor od 1,5 hektar obrabotlivi nivi, K. Stefa-novski otkopal 2 groba {to bile izyidani od tuli.


Vo grobovite se otkrieni kerami~ki sadovi, bronzena igla i èlezen predmet (no` ili kopje). Pronajdena e i zlatna igla. (C.K., D.Z.)

Trli{te, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 1,5 km ju`no od seloto, na golem prostor se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i mnoès-tvo gradeèn materijal. (C.K., D.Z.)

Crkvi{te ‡ Crkva Marijana, naselba i nekropola od docnoanti~koto vreme. Na blaga padina, 200-300 m severno od patot Kumanovo-Kriva Palanka, po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. Severno od lokalitetot, na okolu 1,5 km se otkrieni vodovod-ni cevki ‡ tubulusi. S. Jordanovski, vo 1949 godi-na, otkopal grobovi gradeni od kameni plo~i. (C.K., D.Z.)

17. MALA CRCORIJA

Gradi{te, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Na visok rid nad seloto se nao|aat urnatini od gra-di{te {to zafa}a prostor od 30 x 40 m. Po povr-{inata na gradi{teto se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. (C.K., D.Z.)

Opaqu{ka, srednovekovna nekropola. Na istok od mesnosta Konopi{te, na blaga padina koja zafa}a prostor od 50 x 50 m se otkrieni pove}e grobovi gradeni od kameni plo~i. Vo eden od niv e najden kerami~ki sad. (C.K., D.Z.)

Seli{te, naselba i nekropola od docnoanti~koto vreme. Na mal rid so zaramneto plato se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. Na severnata strana na lokalitetot se otkrieni pove}e grobovi gradeni od kameni plo~i. (C.K., D.Z.)

Crkvi{te, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 100 m ju`no od lokalitetot Opaqu{ka, selanecot D. Angelov pri obrabotuvaweto na nivata otkril pove}e pitosi i temeli od objekti. Na povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pito-si i gradeèn materijal. (C.K., D.Z.)

18. METE@EVO

Gradi{te, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Na visok rid, {to se nadvisnuva nad Ogutska Reka i ima dominantna mestopolo`ba, na zaramneto plato obrasnato so {uma se gledaat tragi od bedem, a po povr{inata se sre}avaat fragmenti od pitosi i gradeèn materijal. (C.K., D.Z.)

Nikolinsko maalo, srednovekovna nekropola. Na blagite terasi {to se spu{taat od [ileski Rid se otkrieni grobovi od kameni plo~i ‡ tip cista. (C.K., D.Z.)

19. MILUTINCE

Bresliki, naselba od docnoanti~koto vreme. Vo ne-posrednata blizina na selskoto u~ili{te, vo ni-vata na K. Vu~kov, po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. (C.K., D.Z.)

Gradi{te, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Na visoko brdo {to se izdiga nad seloto, pokraj patot Skupi-Pautalija, na samoto zaramneto plato se gledaat ostatoci od bedem, temeli i yidovi. Po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i gradeèn materijal. Na zapadniot del na gradi{teto ima bunar opkruèn so kameni plo~i postaveni vertikalno. Josifovska B., TIR, 86. (B.J.)

Duble, naselba od docnoanti~koto vreme. Na blaga padina severno od selskoto u~ili{te, po povr{i-nata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i mnoèstvo gradeèn materijal. (C.K., D.Z.)

Lebaru{a, naselba od docnoanti~koto vreme. Ju`-no od seloto, vo pove}e nivi {to se postaveni tera-sesto se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, teguli i gradeèn materijal. (C.K., D.Z.)

Padina, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 900 m jugozapadno od seloto, na blaga padina so povr-{ina od 100 x 150 m se sre}avaat fragmenti od ke-rami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. (C.K., D.Z.)

Sprotiva, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 1 km jugoisto~no od seloto, na nekolku terasesto pos-taveni padini po povr{inata se sre}avaat frag-menti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn ma-terijal. (C.K., D.Z.)

20. MO@DIVWAK

Avlija, osamen naod od docnoanti~koto vreme. Ju`-no od seloto, vo nivata na B. Cvetanovski e ot-krien pitos {to se nao|a kaj sopstvenikot na niva-ta. (C.K., D.Z.)

Gradi{te, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Ju`no od seloto, na malo rit~e so zaramnet vrv, obrasnato so bagremi koe ima dominantna mesto-polo`ba nad kotlinata, se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. Selanite imaat otkrieno pove}e pitosi. Eden se ~uva kaj Trajko Mladenovski. (C.K., D.Z.)


Du}ani{te, naselba od docnoanti~koto vreme. Na ju`niot kraj od seloto, vo nivata na B. Mladenov-ski se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. (C.K., D.Z.)

Opa{uqka, srednovekovna crkva i nekropola. Na ju`niot kraj na seloto, na malo rit~e so zaramneto plato se otkrieni pove}e grobovi gradeni od kame-ni plo~i − tip cista. Vidlivi se ostatoci od teme-li na crkva so mali dimenzii. (C.K., D.Z.)

Crkvi{te, naselba od docnoanti~koto vreme. Ju`-no od seloto, na levata strana od izvorot na Mo`-divwa~ka Reka, na rit~e so zaramneto plato se sre-}avaat ostatoci ‡ temeli na objekti, a po povr{i-nata ima fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. (C.K., D.Z.)

21. NERAV

Gradi{te ‡ ûka, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Na dve niski rit~iwa so preslap pome|u niv, se gledaat ostatoci od bedem graden od kr{en kamen i varov malter, {irok 2 m. Po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi so gruba faktura, pitosi i mnogu gradeèn materijal. (C.K., D.Z.)

Gradi{te I , gradi{te od docnoanti~koto vreme. Zapadno od mesnosta Ostri ûki, na visok rid so zaramneto plato {to zafa}a povr{ina od 300 x 200 m se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pi-tosi i mnoèstvo gradeèn materijal. (C.K., D.Z.)

Gradi{te II , gradi{te od docnoanti~koto vreme. Kraj patot {to vodi za Trgovi{te, nad klisurata na Neravska Reka, na zaramnet vrv vo neposrednata blizina na lokalitetot Seli{te se gledaat osta-toci od yidovi na utvrduvawe, fragmenti od kera-mi~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. (C.K., D.Z.)

Gramadi, naselba od rimskoto vreme. Na blaga pa-dina severno od Vidin Dol, isto~no od Neravska Reka i ju`no od mesnosta Spas, na povr{ina od 150 x 100 m, pri oraweto na nivite se otkrieni frag-menti od kerami~ki sadovi so gruba faktura i cr-vena boja. Se sre}avaat i grade`ni materijali. (C.K., D.Z.)

Ko{ari, naselba od docnoanti~koto vreme. Na des-niot breg na Neravska Reka, po povr{inata na ni-vite se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. Me{taninot S. Mi-lo{evski na{ol edna ~ankovidna bronzena moneta. (C.K., D.Z.)

Seli{te, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Na zaramneto plato na malo rit~e koe ima dominantna mestopolo`ba nad klisurata na Neravska Reka, do

patot {to vodi za seloto Trgovi{te se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. Vidlivi se yidovi od utvrduvawe. (C.K., D.Z.)

22. OGUT

Ostri ûki, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Isto~no od mesnosta Zmijarnik, vo neposrednata blizina na lokalitetot Gradi{te, na viso~inka so zaramneto plato se sre}avaat fragmenti od kera-mi~ki sadovi, pitosi, gradeèn materijal i bron-zeni moneti. (C.K., D.Z.)

23. ODRENO

Gradi{te, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Na visok rid so zaramneto plato, od istok zagraden so Buin Dol, na povr{inata se gledaat ostatoci od yi-dovi, a se sre}avaat i fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. (C.K., D.Z.)

Seli{te ‡ Padina, naselba od docnoanti~koto vre-me. Na blaga padina so povr{ina od okolu 3 hek-tara, po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal (kamen, pokrivni }eramidi i drugo). (C.K., D.Z.)

ûkar~e, naselba od docnoanti~koto vreme. Na rid so zaramneto plato, vo neposrednata blizina na Mira{ovci se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i pitosi. Mestoto se smeta za vakafsko. (C.K., D.Z.)

24. OPILA

Grade`, naselba od docnoanti~koto vreme. Na bla-ga padina pokraj Ciganska Reka, po povr{inata na nivite se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sado-vi, pitosi i gradeèn materijal. (C.K., D.Z.)

Gradi{te, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Se nao|a na desniot breg na Kriva Reka, na visok rid {to dominira nad okolinata, so pravec na prote-gawe sever-jug i dimenzii od okolu 100 x 40 m. Na severnata strana se gleda ve{ta~ki napraven rov, dodeka drugite tri strani se mnogu strmni. Karak-teristi~no za ridot, a so toa i za samiot lokali-tet, e toa {to ima struktura od meka karpa vo koja se isklepani pove}e prostorii, skali, ni{i i sl. Vo podno`jeto na zapadnata strana ima ostatoci od cisterna. Od utvrduvaweto poteknuvaat pove}e moneti od III i IV vek koi se ~uvaat vo Muzejot na Makedonija vo Skopje. Po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, fragmen-ti od staklo, bronza, èlezo i drug arheolo{ki materijal. Vo kontekstot na gradi{teto treba da se imaat predvid i lokalitetite îflik, nekropo-


la od docnoanti~koto vreme, i ^ifli~i{te, nasel-ba od istoto vreme, koi se nao|aat vo neposrednata okolina. Se pretpostavuva deka Gradi{te bil zna-~aen naselbinski i fortifikaciski punkt {to se

nao|al na komunikaciite Stobi-Pautalija i Skupi-Pautalija. Keramid~iev A., 1966, 118; Mikul~i}, I., TIR, 94; Krstevski C., Ivanovski M., 1987, 129; Mikul~i} G., 1987, 184. (C.K., D.Z.)

Gradi{te, s. Opila. ‡ Naselba i nekropoli od VII vek pred n.e. do VI vek (RZZSK)


Gradi{te, s. Opila. ‡ Docnoanti~ka i srednovekovna nekropola (iskopuvawa 1995)

Mal Trg, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Na visok rid so zaramneto plato se gledaat ostatoci od yidovi gradeni od kamen so kal. Po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pito-si i gradeèn materijal. (C.K., D.Z.)

Pa{ina Padina, naselba od docnoanti~koto vreme. Isto~no od seloto, vo nivata na L. Georgievski se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. Otkrien e i prag od bel mermer. (C.K., D.Z.)

Seli{te, naselba od docnoanti~koto vreme. Vo ne-posrednata blizina na crkvata Sv. Nikola, vo ni-vata na S. Todorovski se otkrieni yidovi gradeni od kr{en kamen i varov malter, a po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, staklo i zgura od topena ruda. (C.K., D.Z.)

îfla~i{te, naselba od docnoanti~koto vreme. Se nao|a na okolu 1 km od ju`niot rab na Babunsko maalo, jugozapadno od lokalitetot îflik, a neposredno pod padinite na Vojsin Rid na desniot breg na Kriva Reka. Pretstavuva terasa so prib-li`ni dimenzii od 200 x 100 m, na koja se gledaat fragmenti od grade`ni tuli i kerami~ki sadovi, isfrleni na povr{inata so permanentnoto orawe. Vo nekoi od nivite se zabeleùvaat otpe~atoci od temeli na yidovi od koi e izvaden grade`niot materijal. Pove}eto od objektite imale profan ka-rakter, a ne se isklu~uva mo`nosta za postoewe i

na sakralen objekt. Vo 1995 godina, poradi postavu-vaweto na trasata na èlezni~kata pruga, Repub-li~kiot zavod za za{tita na spomenicite na kultu-rata izvr{i za{titno iskopuvawe. Otkrieni se os-tatoci od temeli na objekt so 5 prostorii so pri-bli`ni dimenzii od 4 x 4 m, za~uvani vo visina od 0,40 do 0,80 m i {iroki 0,60 m, kako i edna pe~ka za topewe na metal. Perimetralniot yid e masivno graden, {irok 1,00 do 1,10 m i verojatno se raboti za objekt koristen za ekonomski celi, od vremeto na III-IV vek. (C.K., M.I., D.Z.)

îflik ‡ Babunci, nekropola od èleznoto i doc-noanti~koto vreme i sredniot vek. Vo maaloto Ba-bunci, na desniot breg na Kriva Reka i vo nepos-rednata blizina na lokalitetot Gradi{te, pri oraweto na nivite i izgradbata na ku}i i drugi pomo{ni objekti se otkrieni grobovi gradeni od kameni plo~i, so bogati naodi. Vo 1984, 1985 i 1987 godina Muzejot na Makedonija izvr{il za{titni arheolo{ki iskopuvawa so koi se otkrieni i is-traèni 57 groba. Pove}eto od grobovite se od ti-pot cista, nekolku so slobodno vkopuvawe i nekol-ku od teguli ‡ tip „na dve vodi“ . Grobnite prilozi gi so~inuvaat: belezici, toki, obetki, prsteni, al-ki i dr. izraboteni od bronza, èlezo i srebro, ka-ko i nekolku kerami~ki sadovi. Vo 1995 godina, po-radi zagrozenost od postavuvaweto na trasata na èlezni~kata pruga Kumanovo-Deve Bair, Repub-li~kiot zavod za za{tita na spomenicite na kultu-rata izvr{i za{titno iskopuvawe. Otkrieni se


novi 466 groba, so pribli`no isti grobni kon-strukcii, no so razli~na vremenska pripadnost. Kaj srednovekovnite grobovi od X-XI vek e karakte-risti~no toa {to imaat obeleùvawa so vreàn krst, koe kako pojava zasega e edinstveno vo Make-donija. [to se odnesuva do grobnite prilozi vo grobovite od èleznoto vreme (VIII-VII vek pred n.e), najdeni se kerami~ki sadovi, belezici i visul-ci vo oblik na latinskata bukva V; vo grobovite od vtorata polovina na VI vek obetki, prsteni, fibuli, toki, pojasni garnituri, krstovi, oru`je i moneti; vo srednovekovnite grobovi obetki, prs-teni ukrasuvani so filigran, |erdani, belezici i drug nakit. Od site ovie iskopuvawa, a i od samata opservacija na prostorot, sosema e sigurno deka se raboti za golema nekropola (pove}e od 1000 grobo-vi), so {irok vremenski raspon na pogrebuvawe. Naodite se ~uvaat vo Muzejot na Makedonija vo Skopje. Krstevski C., Ivanovski M., 1989, 129-130. (C.K., M.I., D.Z.)

25. OTO[NICA

Ani{te, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 500 m severno od patot Kumanovo-Kriva Palanka, na terasa nad Blide{ka Reka, vo nivata na S. Iliev od seloto Rakotince se sre}avaat fragmenti od ke-rami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal: del-kani kameni blokovi. (C.K., D.Z.)

Gradi{te, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Na malo rit~e so zaramneto plato, {to zafa}a povr-{ina od 100 x 130 m, se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal od bedem. (C.K., D.Z.)

Gramadi, naselba od docnoanti~koto vreme. Ju`no od patot Oto{nica-Vetunica, na leviot breg na Oto{inska Reka, vo nivite na \. Todorovski i ZZ „Malina“ se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sa-dovi, pitosi i gradeèn materijal: kr{en kamen, teguli i pokrivni }eramidi. (C.K., D.Z.)

Liske, naselba od docnoanti~koto vreme. Vo nepos-rednata blizina na seloto, vo nivata na J. Lazarev-ski se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. (C.K., D.Z.)

Mogila, nekropola ‡ mogila od rimskoto vreme. Na 23-tiot kilometar od noviot pat Kriva Palanka-Kumanovo, od negovata desna strana ima mogila koja e delumno o{tetena so izgradbata na patot. Nejzinite dimenzii se 36 x 25 m vo osnovata i za~u-vana viso~ina od 3,5-4 m. So za{titnite isko-puvawa, izvr{eni vo 1988-90 godina, od strana na Muzejot na Makedonija e istraèna edna polovina od mogilata pri {to se otkrieni 32 groba, so kre-mirawe i skeletno pogrebuvawe, vo koi se najdeni kerami~ki i stakleni sadovi, predmeti od koska,

èlezo, srebro, moneti i drugo od I do IV vek. (C.K., D.Z.)

26. P’KLI[TE

Seli{te, naselba od docnoanti~koto vreme. Zapad-no od mesnosta Bar i ju`no od Pobien Kamen, na povr{inata na nivite se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. (C.K., D.Z.)

27. PETRALICA

Bo{anovce, mogila od rimskoto vreme. Vo mesnos-ta Bo{anovce ima mogila koja so obrabotuvaweto na zemjata e vo golema mera zaramneta. Otkrien e grob ‡ cista, vo koj se najdeni èlezen me~ i bron-zen nakit. Naodite se ~uvaat vo Muzejot na Make-donija vo Skopje. (C.K., D.Z.)

Gradi{te, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Se-verozapadno od seloto, na visok rid so zaramneto plato se za~uvani ostatoci od bedem, a po povr{i-nata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. Otkrieni se i pove}e moneti koi se ~uvaat vo Muzejot na Makedonija vo Skopje. Josifovska B., 1953, 5. (B.J.)

Gradi{te I i II , gradi{te od docnoanti~koto vre-me. Na dve rit~iwa pod Biqino, koi imaat zaram-neti platoa, se gledaat ostatoci od yidovi, a po po-vr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. (C.K., D.Z.)

Gradi{te III , gradi{te od docnoanti~koto vreme. Kaj utokata na Petrali~ka Reka vo Kriva Reka, na malo rit~e so dominantna mestopolo`ba se gledaat tragi od bedem, a po povr{inata se sre}avaat frag-menti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. (C.K., D.Z.)

Dubrava, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 2-3 km oddale~enost od seloto, na prostor od okolu 60 x 80 m se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sado-vi, pitosi i gradeèn materijal. (C.K., D.Z.)

Kitka, nekropola od docnoanti~koto vreme. Vo ne-posrednata blizina na mesnata kancelarija, na prostor od 50 x 50 m e otkrien grob graden od ka-meni plo~i, vo koj bil najden kerami~ki sad. (C.K., D.Z.)

Kutlev Krst ‡ Tumba, naselba i nekropola od docnoanti~koto vreme. Na edna mala viso~inka, vo nivata na Stojman Mladenovski se otkrieni grobo-vi so konstrukcija od kameni plo~i, kako i pove}e pitosi. Po povr{inata na nivata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i pitosi. Josifovska B., 1953, 5. (B.J.)


Paratlija, srednovekovna nekropola. Vo neposred-nata blizina na seloto se otkrieni pove}e grobovi gradeni od kameni plo~i ‡ tip cista. (C.K., D.Z.)

Seli{te, naselba od docnoanti~koto vreme i sred-novekovna nekropola. Severno od seloto, od levata strana na selskiot potok i pod lokalitetot Gra-di{te, na prostor od 3 hektara, na povr{inata na nivite se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sado-vi, pitosi, teguli i gradeèn materijal. Najdeni se i pove}e moneti. Od ovoj lokalitet poteknuva depo od folesi od I i II tetrarhija. Monetite gi na{ol J. Davidov, vo 1950 godina, vo eden kerami~ki sad isto~no od crkvata. Od depoto, koe sodrèlo po-ve}e od 400 moneti, Muzejot na Makedonija otkupil 374. Na okolu 100 m severno od crkvi~eto posve-teno na sv. \or|i, na edna karpa se izdlabeni dva krsta, od koi edniot ima forma sli~na na krsto-vite na humskite povelbi ili na bosanskite sarkofazi. Vo nivata na K. Josifov e otkriena go-lema kamena plo~a na koja ima vreàni krstovi so razli~ni formi i pove}e nejasni znaci. Josifovska B., 1953, 4-5. (B.J.)

28. PODR@IKOW

Gramadica, naselba od docnoanti~koto vreme. Se-veroisto~no od mesnosta Retki Buki, pod lokali-tetot Granxanica, na prostor od okolu 100 m2 se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. Najdeni se i pove}e moneti koi ne se za~uvani. (C.K., D.Z.)

Kitka, srednovekovna nekropola. Visoko vo pla-ninskiot predel, vo neposrednata blizina na @iv-kova Rupa i Milenove Padine, na prostor od 80 x 30 m se otkrieni grobovi gradeni od kameni plo~i. (C.K.)

Retki Buki, srednovekovna rudarska naselba. Na padinite na planinata na pove}e mesta se sre}ava-at ostatoci od naselba, zgura od topeno èlezo i ogni{ta kade {to bil praven drven jaglen. (C.K., D.Z.)

Crkvi{te, srednovekovna crkva so nekropola. Na 3 km zapadno od seloto se nao|aat ostatoci od crkva so mali dimenzii. Pri obrabotuvaweto na nivite me{tanite otkopale pove}e grobovi i golemi kameni krstovi. Lokalitetot i denes ima domi-nantna mestopolo`ba i se smeta za kultno mesto. (C.K., D.Z.)

29. PSAÂ

Vla{ki Dol, naselba od docnoanti~koto vreme. Vo nivata na Trajko Marinin, koja zafa}a prostor od

nad 1 hektar, se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, teguli i mnogu gradeèn materijal. (C.K., D.Z.)

Gradi{te, utvrdena naselba od docnoanti~koto vreme. Mikul~i} I., TIR, 104. (D.G.)

Dolno Lozje, nekropola od rimskoto vreme. Mikul~i} I., TIR , 104. (D.G.)

Manastiri{te, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 150 m ju`no od Kriva Reka, na blaga viso~inka {to e prese~ena so suvodolica, selanite otkrile pove}e temeli od objekti, a po povr{inata se sre-}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, teguli i gradeèn materijal. Mikul~i} I., TIR , 104. (C.K., D.Z.)

Rovine, naselba i nekropola od docnoanti~koto vreme. Na 250 m severno od Kriva Reka i ju`no od seloto, na edna mala viso~inka se sre}avaat frag-menti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn ma-terijal. Vo neposrednata blizina e otkriena i nek-ropola so grobovi od kameni plo~i. Na ova mesto, pred desetina godini, V. Petkovski na{ol bronze-na statuetka, koja ne e za~uvana, i kerami~ka lamba ‡ efeski tip, koja se ~uva vo Muzejot na Makedo-nija vo Skopje. (C.K., D.Z.)

Seli{te, naselba i nekropola od rimskoto vreme. Mikul~i} I., TIR , 104. (D.G.)

Crkvi{te, starohristijanska bazilika. Mikul~i} I., TIR , 104. (D.G.)

30. RADIBU[

Avlija, naselba od docnoanti~koto vreme. Vo nepo-srednata blizina na seloto, od ju`nata strana, nad Radibu{ka Reka se nao|a mal rid so zaramneto plato. Na povr{inata se gledaat ostatoci od yido-vi i fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gra-deèn materijal. (C.K., D.Z.)

Krstence ‡ Manastir~e, naselba od docnoanti~-koto vreme. Ju`no od seloto, pome|u Radibu{ka i Germanska Reka, na malo rit~e so zaramneto plato se nao|aat ostatoci ‡ yidovi od objekti, a po povr-{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sado-vi, pitosi, teguli i gradeèn materijal. Me{ta-nite nao|ale i bronzeni moneti koi ne se za~uvani. (C.K., D.Z.)

Seli{te, naselba od docnoanti~koto vreme. Ju`no od seloto, pome|u Germanska Reka od istok i Kriva Reka od zapad, na mala viso~inka so zaramnet vrv se gledaat ostatoci od yidovi, a se sre}avaat i frag-menti od kerami~ki sadovi, pitosi i teguli. (C.K., D.Z.)


31. RANKOVCE

Mal Kamle{, naselba od neolitskoto, eneolit-skoto i bronzenoto vreme. Na 200 m ju`no od patot Kumanovo-Kriva Palanka, na bregot na Kriva Re-ka, na golema povr{ina (150 x 100 m), prese~ena so izgradbata na prugata vo 1943 godina, se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi. (C.K.)

32. STANCI

Manastirska Dupka, srednovekoven sakralen ob-jekt. Na 2 km zapadno od seloto se nao|a mala pe{-

tera koja ima kulturen sloj i ostatoci od fresko-ìvopis. (C.K., D.Z.)

33. STANÂ

Brekina, naselba od docnoanti~koto vreme. Vo nivata na J. Pavlovski se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, teguli so vreàni kon-centri~ni krugovi. Najdeni se i pove}e bronzeni moneti od koi nema za~uvani. (C.K., D.Z.)

XVII . KRU[EVO

1. Aldanci ................................................................... 202 2. Bu~in ....................................................................... 202 3. Vrboec ..................................................................... 202 4. Gorno Divjaci ........................................................ 201 5. Dolno Divjaci ........................................................ 201 6. @ito{e ................................................................... 201 7. Ko~i{te .................................................................. 201 8. Kru{evo .................................................................. 201 9. Lokveni ................................................................... 202 10. Ostrilci ................................................................. 203 11. Presil ..................................................................... 203 12. Pusta Reka .............................................................. 203 13. Rastojca ................................................................... 203 14. Svetomitrani ........................................................ 204 15. Tursko Podvis ....................................................... 204

1. ALDANCI

Gradi{te, naselba od rimskoto vreme. Na 2 km se-verno od seloto, na mala viso~inka, po povr{inata na nivite se sre}avaat ostatoci od objekti: frag-menti od mermerni arhitektonski delovi, tuli, ke-ramika, rimski moneti, pitosi i dr. Naodite se ~u-vaat vo Zavodot i muzej vo Prilep. (B.B., B.K.)

Kale, utvrdena naselba od helenisti~koto vreme. Na najvisokiot del od lokalitetot, po povr{inata se sre}avaat gramadi od kr{en kamen i varov mal-ter, a poretko fragmenti od kerami~ki sadovi. Po-golema koncentracija na podvi`ni naodi ima na ju`niot del. Najdeni se i bronzeni moneti od gra-dot Pela. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Prilep. (B.B., B.K.)

2. BUÎN

Vo seloto, osamen naod od rimskoto vreme. Vo dvo-rot na Blagoja Plitarovski se nao|aat tri steli od bel mermer. Doneseni se od okolinata na seloto, no ne se znae to~no od kade. (B.B., B.K.)

Dab, osamen naod od rimskoto vreme. Nedaleku od se-loto e najdena edna bronzena statuetka na Merkur, visoka 5 cm. Statuetkata se ~uva vo Zavodot i muzej vo Prilep. (B.B., B.K.)

Kale, utvrdena naselba od docnoanti~koto vreme. Na 1,5 do 2 km ju`no od seloto, na nadmorska viso-~ina od 842 m, na zaramneto plato se gledaat grama-di od kamen. Po povr{inata se sre}avaat frag-menti od pitosi i kerami~ki sadovi. Najdeni se i moneti od Justin II i Anastasij, kako i moneti od IV vek, koi se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Bitola. Mikul~i} G., Skopje 1987, 185. (C.K., E.P.)

Manastiri{te, naselba od helenisti~koto i rim-skoto vreme. Na 2,5 km zapadno od seloto, na leviot breg na Crna Reka, na povr{ina od 50 x 100 m se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i pi-tosi. (C.K., E.P.)

Rid, naselba od helenisti~koto vreme. Na 1 km ju`-no od seloto, na dolga padina se gledaat temeli od gradbi i gradeèn materijal, kako i mnogubrojni fragmenti od kerami~ki sadovi. Pri obrabotkata na zemjata se najdeni i pove}e moneti, kako i mermerni spomenici so gr~ki natpisi i reljefi. Predloèna e identifikacija so deuriopskiot grad Alcomena. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Prilep. Vuli¢ N., Sp. LXXI, 144; Mikul~i} I., TIR 13; Papazog-lu F., 1970a, 308. (B.B., B.K.)

3. VRBOEC

Stari Dol, naselba i nekropola od docnoanti~koto vreme. Na 1 km severoisto~no od seloto, na levata strana od patot Krivoga{tani-Kru{evo, na pros-tor od 200 x 100 m, vo nivata na Blagoja Dimovski pri oraweto se otkrieni teguli, fragmenti od kerami~ki sadovi, kamen i mnoèstvo zgura od topeno èlezo. (C.K., E.P.)

XVII . KRU[EVO 201

4. GORNO DIVJACI

Ko{ari, srednovekovna crkva so nekropola. Na 2 km ju`no od seloto, na zaramneto plato obrasnato so dabova {uma, koe zafa}a prostor od okolu 200 x 100 m, se gledaat urnatini od sakralen objekt so mo`na nekropola. (C.K., E.P.)

Leski, docnosrednovekovna naselba. Na 1 km ju`no od seloto se gledaat ostatoci od stari gradbi ‡ suvoyidici. Mesnosta e obrasnata so dabova {uma i zafa}a prostor od 100 x 100 m. (C.K., E.P.)

Petrov Grob, rudnik od docnoanti~koto vreme. Se-veroisto~no od lokalitetot Ko{ari se otkrieni jami od star rudnik za bakar. (C.K., E.P.)

Stajkolas ‡ Crkovno Korij~e ‡ Dolno Mla~e, sredno-vekovna nekropola. Na 3 do 5 km severno od seloto me{tanite otkrile pove}e grobovi so kameni kon-strukcii. Nekolku groba se gledaat i vo presekot na patot. Naodi ne se otkrieni. (C.K., E.P.)

Crkven Dab, srednovekovna naselba. Na 500 m jugo-zapadno od seloto me{tanite pri kopaweto otkri-le temeli od objekti, a po povr{inata na nivite se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i pito-si. Lokalitetot zafa}a povr{ina od 200 x 100 m. (C.K., E.P.)

5. DOLNO DIVJACI

Kale, srednovekovno utvrduvawe. Se nao|a na okolu 2,5 km zapadno od seloto, na granicata na atarite od selata Za{le i Dolno Divjaci. Na visok rid so dosta strmni strani, koj ima dominantna mestopo-lo`ba vo odnos na okolinata, na povr{ina od 150 x 100 m se sre}avaat gramadi od gradeèn materijal. Se gledaat i yidovi gradeni od kamen so varov malter. (C.K., E.P.)

Sv. Nedela, osamen naod od raniot sreden vek. Vo selskata crkva Sv. Nikola se vyidani pove}e spo-lii golemi i do 1 m, koi poteknuvaat od postara crkva. (C.K., E.P.)

Stari Ku}i, srednovekovna naselba. Na 2 km seve-rozapadno od seloto se gledaat ostatoci od stara naselba {to zafa}a prostor od 100 x 100 m. (C.K., E.P.)

6. @ITO[E

Rid, nekropola od docnoanti~koto vreme. Srede seloto, vo 1964 godina, pri izgradbata na ambulan-tata, na povr{ina od 70 x 50 m se otkrieni grobovi gradeni od kameni plo~i, vo koi nemalo prilozi. (C.K., E.P.)

Crkva, srednovekoven sakralen objekt i nekropola. Na 1 km isto~no od seloto, vo neposrednata blizina na selskite grobi{ta, spored kaùvaweto na me{-tanite, imalo stara crkva i grobi{ta. (C.K., E.P.)

7. KOÎ[TE

Grama|e ‡ Zad Zadel, naselba i nekropola od doc-noanti~koto vreme. Na 300-500 m ju`no od seloto, na prostor od 150 x 100 m, vo nivite na Vlado Bog-danovski, Van~o Petrevski, Mile Nikodinovski i Kole Spirovski se otkrieni yidovi od objekti gra-deni od kr{en kamen i varov malter. Po povr{ina-ta na nivite se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, a otkrieni se i grobovi so konstrukcija od kameni plo~i, vo koi bile najdeni belezici od staklena pasta. (C.K., E.P.)

Manastiri{te, sakralen objekt od docnoanti~koto vreme. Na 1,5 km zapadno od seloto se gledaat urna-tini od star objekt koj zafa}a prostor od 10 x 10 m. (C.K., E.P.)

]eramidnica, naselba od docnoanti~koto vreme. Vo neposrednata blizina na seloto, na jugoisto~na-ta strana, vo nivata na Qube Ilievski se sre}ava mnoèstvo fragmenti od pe~eni tuli. Imeto na lokalitetot zboruva za mo`na rabotilnica za pod-ni i pokrivni tuli i }eramidi. (C.K., E.P.)

8. KRU[EVO

Kale, docnoanti~ki i srednovekoven rudni~ki kas-tel. Pretstavuva visok planinski rid (1.047 m nad-morska viso~ina) oddale~en 1,8 km isto~no od gra-dot. Okolu nego, pod severnoto, isto~noto i ju`no-to podno`je zaviva sovremeniot avtopat Prilep-Kru{evo. Vrvot na ridot e izdolèn vo nasoka is-tok-zapad, so delumno otstapuvawe kon severoza-pad-jugoistok. So tesno planinsko sedlo e povrzan so planinskiot masiv kon zapad. Na vrvot ima gole-ma zaramneta povr{ina {to denes se koristi kako lozja i livada. Vo minatoto vrvot bil ukrepen so cvrst odbranben yid vo malterna tehnika. Formata na ukrepeniot prostor e nepravilno izdolèna i diktirana od konfiguracijata na reljefot. Ukre-penata povr{ina iznesuva 0,7 hektara. Severoza-padniot ~elen yid, svrten kon planinskoto sedlo, bil zasilen so edna mo}na kula ~ii konturi se osobeno markantni. Nejziniot plan bez iskopuvawa ne ni e poznat. Verojatno imalo u{te najmalku dve kuli, i toa na isto~niot kraj na kastelot. Linijata na odbranbeniot yid se sledi mo{ne jasno, a osobeno e vidliv na jugoisto~nata strana i u{te pove}e na severnata strana kade {to denes se izdiga nad povr{inata na zemjata do okolu 3-4 m. Toa e cvrstiot docnoanti~ki malteren opus incertum. Vo vnatre{nosta na tvrdinata se gledaat konturi na starite objekti. Osobeno se zabeleùva

XVII. KRU[EVO 202

redica mali prostorii potpreni na severniot yid odnatre. Povr{inski naodi vo tvrdinata: mnogu metalni predmeti, pred sè pomali i pogolemi è-lezni klinovi, eden vrv od strelka, mala alka so kuka, del od pinceta od èlezo, mnogu par~iwa è-lezna zgura. Nema naodi na moneti nitu pak drugi naodi za poprecizno datirawe vo docnata antika i sredniot vek. (V.L.)

Sveto Preobraènie, starohristijanska bazilika i srednovekovna crkva. Na okolu 15 km severoza-padno od gradot, na ju`nite padini na Bu{eva Pla-nina, na ridot Golomanica (kota 1.664) ima zaram-neto plato koe blago se spu{ta od istok kon zapad,

so izvonreden pogled kon Prilepsko Pole. Vo 1984 godina crkovniot odbor od Kru{evo, prezemaj}i akcija za izgradba na nova crkva, pri ras~istuva-weto na terenot otkril temeli od ednokorabna crkva. Vo 1987 godina, pri kopaweto na zemja, na dlabo~ina od 0,20 m se otkrieni temeli od pogole-ma crkva. Vo tekot na juli 1988 godina Republi~ki-ot zavod za za{tita na spomenicite na kulturata od Skopje izvr{il za{titni istraùvawa pri {to e otkriena golema trikorabna bazilika vo ~ij cen-tralen korab bila podignata pomala ednokorabna crkva. Ivanovski M., 1990, 201-202. (M.I.)

Kale, Kru{evo. ‡ Naselba od docnoanti~koto vreme i sredniot vek (V.L.)

9. LOKVENI

Kale, kastel i refugium od docnoanti~koto vreme. Na 1,5 km ju`no od seloto, na visok rid so zaramnet prostor od 50 x 50 m, {to dominira nad okolnata ramnina (kota 909), se gledaat tragi od odbranben yid. Po povr{inata na kaleto se sre}avaat frag-

menti od kerami~ki sadovi, teguli i mnoèstvo kr{en kamen. (G.M.)

XVII . KRU[EVO 203

10. OSTRILCI

Jovkova Koliba, srednovekovna nekropola. Na 1 km jugozapadno od seloto, na prostor od 100 x 50 m, po povr{inata na nivite na Marko Angelovski, Riste Ristevski i Spiro Lozanovski se otkrieni pove}e grobovi gradeni od kameni plo~i. (C.K., E.P.)

Seli{te, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 1,5 km jugoisto~no od dene{nata crkva Sv. \or|i, na levata strana od asfaltniot pat za Kru{evo, na prostor od 100 x 100 m se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i mnoèstvo gradeèn materijal. (C.K., E.P.)

Staro Selo, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 3-4 km severno od seloto, na malo rit~e so zaram-neto plato so povr{ina od 150 x 200 m se sre}avaat mnogubrojni fragmenti od kerami~ki sadovi, pi-tosi i gradeèn materijal. Isto taka, po povr{i-nata na lokalitetot se zabeleùva zgura od topeno èlezo. (C.K., E.P.)

Stipcarnik, naselba, nekropola, rudnik i topil-nica od docnoanti~koto vreme. Na 2 km jugoisto~no od seloto, na prostor od 300 x 300 m se gledaat ostatoci od objekti i topilnici. Na lokalitetot se sre}ava mnoèstvo zgura od topeno èlezo, a najdeni se i pove}e bronzeni ~ankovidni moneti. Bile otkrieni i grobovi gradeni od kameni plo~i so kerami~ki sadovi. (C.K., E.P.)

11. PRESIL

\upski Grobi{ta, srednovekovna nekropola. Na 500 m isto~no od seloto, na prostor od 100 x 50 m se ot-krieni grobovi gradeni od kameni plo~i. (C.K., E.P.)

Ograda, nekropola od docnoanti~koto vreme. Na is-to~nata periferija na seloto, vo nivata na Amdija Zekirovski se otkrieni 4 groba gradeni od kameni plo~i. Spored kaùvaweto na sopstvenikot, vo ni-vata bile najdeni kerami~ki sadovi koi ne se za~u-vani. (C.K., E.P.)

Sv. Bogorodica ‡ Sv. \or|i, starohristijanski sak-ralen objekt. Na 200 m jugozapadno od seloto, na zaramneto plato se nao|a crkva podignata vrz teme-lite na postara crkva. Zavodot i muzej od Prilep vo tekot na 1967/68 godina izvr{il za{titni arhe-olo{ki istraùvawa. (C.K., E.P.)

Trska, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 400 m isto~no od seloto, na prostor od 100 x 100 m, vo nivite na Murat Zekirovski, Fadil Guitovski i Trajan Ristovski se sre}avaat fragmenti od kera-mi~ki sadovi i mnoèstvo gradeèn materijal. (C.K., E.P.)

[trbel, vodovod od docnoanti~koto vreme. Na 300 m ju`no od seloto, vo nivata na Qube Brdarovski od seloto \ur~in se gledaat delovi od star vodovod. (C.K., E.P.)

12. PUSTA REKA

Dolna Crkva, srednovekovna crkva i nekropola. Na 500 m ju`no od seloto se gledaat urnatini od stara crkva i okolu nea grobovi gradeni od kameni plo~i. (C.K., E.P.)

Kru{ka, srednovekovna crkva i nekropola. Na 4 km zapadno od seloto, na granicata so atarite na sela-ta Pusta Reka i Cer, na zaramneto plato so povr-{ina od 50 x 50 m, obrasnato so dabova {uma, se gle-daat ostatoci od crkva i okolu nea grobovi gradeni od kameni plo~i. (C.K., E.P.)

Manastir~e ‡ Staro Lapovo, srednovekovna nasel-ba. Na 5 km severozapadno od seloto, na granicata so atarite na selata Pusta Reka i Preglos (Brod-sko) se gledaat urnatini od objekti. (C.K., E.P.)

13. RASTOJCA

Gumni{te, starohristijanska bazilika. Na 6 km se-veroisto~no od seloto se gledaat ostatoci od ob-jekt ‡ bazilika so golemi dimenzii. (C.K., E.P.)

Kula, srednovekovno utvrduvawe. Na 4 km isto~no od seloto, na visok rid koj dominira nad okolinata, so nadmorska viso~ina od 939 m, na povr{inata se gleda mnoèstvo gramadi od gradeèn materijal. Mikul~i} I., TIR , 107. (C.K., E.P.)

Mlaki Grma|i, srednovekoven rudnik. Na 1 km is-to~no od seloto, na prostor od 20 x 30 m se gledaat zgura i ostatoci od topilnica. Vo neposrednata blizina se otkrieni i jami za eksploatacija na ru-da. (C.K., E.P.)

Nad Sopatot, srednovekovna nekropola. Na 2 km severoisto~no od seloto, na prostor od 20 x 30 m se gledaat konstrukcii na grobovi gradeni od kameni plo~i bez pokriv. Spored kaùvaweto na me{tani-te, vo grobovite bile otkrieni kerami~ki sadovi. (C.K., E.P.)

Sinonec, nekropola od docnoanti~koto vreme. Na 1 km ju`no od seloto, vo nivite na Don~e Jovevski i Simon Pana|oski se otkrieni grobovi gradeni od kameni plo~i. Spored kaùvaweto, D. Jovevski vo pove}e grobovi na{ol kerami~ki sadovi i bronze-ni belezici. Naodite ne se za~uvani. (C.K., E.P.)

XVII. KRU[EVO 204

14. SVETOMITRANI

Manastiri{te, naselba i nekropola od docnoan-ti~koto vreme. Na 1 km ju`no od seloto, na desnata strana od patot za seloto Milo{evo, na golem prostor od 500 x 500 m se zabeleùvaat tragi od stanbeni objekti i gramadi od gradeèn materijal. Spored kaùvaweto na me{tanite, bile otkrieni pove}e kameni konstrukcii od grobovi. (C.K., E.P.)

Rai~eica, naselba i nekropola od ranoanti~koto i helenisti~koto vreme. Na 700-800 m severoisto~no od seloto, na prostor od 200 x 100 m, vo nivite na

Krste Toteski, Traj~e Kolaroski i \ore Taleski se zabeleùvaat tragi od gradeèn materijal, kako i fragmenti od kerami~ki sadovi. Otkrieni se i po-ve}e grobovi gradeni od kameni plo~i. (C.K., E.P.)

15. TURSKO PODVIS

Bav~i, nekropola od docnoanti~koto vreme. Na 500-700 m zapadno od seloto, vo nivata na Vangel Ni-kolovski se otkrieni grobovi gradeni od kameni plo~i, vo koi imalo kerami~ki sadovi. (C.K., E.P.)

XVIII . KUMANOVO

1. Agino Selo ............................................................. 204 2. Alguwa .................................................................... 205 3. Aqince .................................................................... 205 4. Arbana{ko ............................................................. 205 5. Bajlovce .................................................................. 205 6. Bediwe ..................................................................... 205 7. Belanovce ............................................................... 205 8. Beqakovce .............................................................. 205 9. Biqanovce .............................................................. 205 10. Vakav ........................................................................ 206 11. Vaksince ................................................................. 206 12. Vince ....................................................................... 206 13. Vi{tica .................................................................. 206 14. Vojnik ...................................................................... 206 15. Gabre{ ..................................................................... 207 16. Gorno Kojnare ........................................................ 207 17. Go{ince .................................................................. 207 18. Gradi{te ................................................................. 207 19. Dejlovce .................................................................. 208 20. Dlabo~ica ............................................................... 208 21. D’lga ......................................................................... 208 22. Dobra~a ................................................................... 208 23. Dobro{ane .............................................................. 208 24. Dovezence ................................................................ 208 25. Dolno Kojnare ....................................................... 209 26. Dragomance ............................................................. 209 27. Dumanovce ............................................................... 209 28. @iviwe ................................................................... 209 29. Zubovce .................................................................... 209 30. Ja~ince .................................................................... 209 31. Kanarevo ................................................................. 209 32. Karabi~ane ............................................................. 210 33. Kle~ovce ................................................................. 210 34. Koince ..................................................................... 210 35. Kolicko ................................................................... 211 36. Kumanovo ................................................................. 211 37. Ku~karevo ............................................................... 211 38. K’{awe .................................................................... 211 39. Lipkovo ................................................................... 211 40. Lojane....................................................................... 212 41. Lopate ...................................................................... 212 42. Makre{ ................................................................... 213

43. Matej~e .................................................................... 214 44. Mlado Nagori~ane................................................ 214 45. Murga{ .................................................................... 217 46. Nikuqane ................................................................ 217 47. Niku{tak ............................................................... 217 48. Novoseqane ............................................................ 218 49. Oblavce ................................................................... 218 50. Opae ......................................................................... 218 51. Orah ......................................................................... 218 52. Ora{ac .................................................................... 218 53. Orizare ................................................................... 219 54. Otqa ........................................................................ 219 55. Pezovo ..................................................................... 219 56. Pelince ................................................................... 219 57. Proevce ................................................................... 220 58. Puzaqka .................................................................. 220 59. P~iwa ...................................................................... 220 60. Reànovce............................................................... 222 61. Ru|ince .................................................................... 222 62. Ska~kovce ............................................................... 222 63. Slup~ane ................................................................. 222 64. Sopot ....................................................................... 222 65. Staro Nagori~ane ................................................ 223 66. Strezovce ............................................................... 223 67. Strnovac ................................................................. 223 68. Studena Bara.......................................................... 223 69. Tabanovci ............................................................... 223 70. Trome|a ................................................................... 223 71. Umin Dol ................................................................ 223 72. êlopek ................................................................... 224 73. êrkeze ................................................................... 224 74. êtirce ................................................................... 224 75. [upli Kamen ......................................................... 224

1. AGINO SELO

Malo Saranlija, neselba od neolitskoto i rimsko-to vreme (vikus). Pome|u Agino Selo i Romanovce, na desnata strana od Brza~ka Reka, vo nivite na S. i D. Mihajlovski i \. i A. Arsovi ima fragmenti od neolitski kerami~ki sadovi raboteni ra~no, os-tatoci od ku}en lepe`, kako i fragmenti od rim-ska keramika. (R.P., @.V.)

XVIII. KUMANOVO 205

Romanovsko pole, naselba od èleznoto i rimskoto vreme. Na levata strana na Breza~ka Reka, vo ni-vite na S. Tasevski, vedna{ do patot {to vodi od seloto kon jugoistok se sre}avaat fragmenti od gruba ra~no rabotena keramika, kako i keramika rabotena na kolce. (@.V.)

2. ALGUWA

Manastir~e, srednovekoven sakralen objekt. Na 500 m severno od seloto ima gramadi od gradeèn kamen i amorfni teguli, verojatno od sakralen objekt, na {to odi vo prilog i samiot toponim. (@.V.)

Seli{te, naselba (vikus) od rimskoto vreme. Na 500 m severno od seloto ima ostatoci od tuli, tegu-li i imbreksi. (Z.N.)

3. AQINCE

Koselica, naselba od rimskoto vreme. Na okolu 1 km severno od seloto, na leviot breg na rekata Petro{nica se nao|aat fragmenti od teguli, im-breksi, tuli i gradeèn kamen. (Z.N.)

4. ARBANA[KO

Vrbica, srednovekovna nekropola. Na 500 m od maa-loto Vrbica, vo nivata na S. Pe{ovski se konsta-tirani kameni plo~i od grobni konstrukcii. (@.V.)

5. BAJLOVCE

Blatec, srednovekovna naselba i nekropola. Na le-viot breg na suvodolicata Stevance, okolu 1,5 km jugozapadno od seloto, vo nivite na Q. i D. Podaro-vi sporadi~no se sre}avaat fragmenti od kerami~-ki sadovi i gradeèn materijal. Prisustvoto na golemi kameni plo~i upatuva na postoewe na nek-ropola. (@.V.)

Visoko, srednovekovno gradi{te. Na zapadnata stra-na, visoko nad seloto, na edno zaramneto elipsovid-no plato se gledaat ostatoci od za{titen bedem re~isi po celata negova dolìna. Vo gradi{teto isto taka se gledaat i ostatoci od temeli na ob-jekti, a ima fragmenti od kerami~ki sadovi i mno-èstvo rasfrlen gradeèn materijal. (@.V.)

Daljan Bozovi}, srednovekovna nekropola. Na 2 km severoisto~no od seloto, vo reonot na istoimenoto maalo, od levata strana na patot za Dejlovce ima ostatoci od grobovi gradeni od kameni plo~i ‡ tip cista. (@.V.)

Ramwanska Draka, srednovekovna naselba. Na 200 m severno od Rudni~ko maalo, vedna{ kraj patot za

seloto Bajlovce, vo nivata na D. Dimkov se gledaat ostatoci od gradeèn kamen, pokrivni }eramidi i fragmenti od kerami~ki sadovi i pitosi. (@.V.)

6. BEDIWE

Gradi{te, naselba od èleznoto vreme. Grbi¢ M., 1954, 111. (D.G.)

7. BELANOVCE

Belanovce, grob od docnoanti~koto vreme. Vo reo-not na seloto se otkrieni grob i stela so latinski natpis od vremeto na Severite i Antoninite. Vuli¢ N., Sp. XCVIII, 96, br. 211; Mikul~i} I., TIR, 23. (Z.N.)

8. BEQAKOVCE

Elenec, naselba od rimskoto vreme. Pome|u selata Beqakovce i Dovezence, ju`no od èlezni~kata stanica e konstatirano mnoèstvo gradeèn kamen i fragmenti od teguli i imbreksi. (Z.N.)

Malo Gradi{te, utvrdena naselba od rimskoto vre-me. Na vrvot na ridot {to se izdiga do maaloto Stamenkovci ima zaramneto plato so dimenzii od 100 x 50 m na koe ze zabeleùvaat fragmenti od te-guli, imbreksi i pitosi. (Z.N.)

Midel, srednovekovna crkva so nekropola. Vo ne-posrednata blizina na maaloto Kalimanci se gle-daat gramadi od gradeèn kamen i plo~i. (@.V.)

Sv. Petka, srednovekoven sakralen objekt. Vo ne-posrednata blizina na èlezni~kata stanica se gledaat gramadi od gradeèn kamen od mal objekt ‡ crkvi~ka. (@.V.)

9. BIQANOVCE

V’rla Strana, srednovekoven sakralen objekt. Se nao|a na 500 m severno od seloto i levo od patot za Dobro{ane. Se gledaat gramadi od kr{en kamen i drug gradeèn materijal, moèbi od sakralen ob-jekt. (@.V.)

Derven ‡ Stamboliski Pat, vikus od rimskoto vreme. Na 500 m jugoisto~no od seloto, od dvete strani na patot za seloto P~iwa, vo nivata na S. Kocevski i vo sosednite nivi se zabeleùvaat frag-menti od imbreksi, teguli, pitosi i druga nasel-binska keramika. Ima gradeèn kamen i tragi od temeli, a na oddelni mesta ostatoci od supstruk-cija na star (rimski) pat, moèbi od patot od Sku-pi za Pautalija. Konstatirani se ~ove~ki koski {to inicira postoewe na nekropola. Najdeni se ne-

XVIII. KUMANOVO 206

kolku moneti od III vek, a kaj selskata ~e{ma osta-toci od hidroinstalacii. Koki¢ M., 1933, 1, 2; Mikul~i} I., 1971a, 470. (Z.N.)

Kale ‡ Vrbica, srednovekovno gradi{te. Na 5 km isto~no od seloto, na granicata so atarite na sela-ta Vi{tica i Su{ica se nao|a visok rid ~ija domi-nantna polo`ba ovozmoùva da se nadgleduva ko-munikacijata po dolinata na rekata P~iwa. Vidli-vi se ostatoci od bedem, a na povr{inata se sre}a-vaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, po-krivni }eramidi i kr{en kamen. (@.V.)

Krasta, sakralen objekt ‡ mitreum od rimskoto vreme. Na okolu 500 m jugoisto~no od seloto, na pa-tot za seloto Dobro{ane vo 1932 godina se otkrie-ni ostatoci od mitreum vkopan vo strmna padina i so dimenzii od 10 x 5,5 m. Vo momentot na iskopuvaweto yidovite bile za~uvani vo viso~ina do 1,20 m, a denes se napolno uni{teni. Vo objektot se najdeni reljefni ikoni od kamen so pretstava na Mitra, koi imaat takva obrabotka {to pretsta-vuvaat vrvno umetni~ko ostvoruvawe me|u site dosega otkrieni mitraisti~ki spomenici. Koki¢ M., 1933, 1, 2; Mikul~i} I., 1971a, 470; Mikul~i} I., TIR, 27. (Z.N.) Leska, srednovekovna naselba. Na 1 km severois-to~no od seloto ima gramadi od gradeèn kamen i pokrivni }eramidi, a sporadi~no se sre}avaat i fragmenti od kerami~ki sadovi. (@.V.)

10. VAKAV

Bocevi Bresja, naselba od rimskoto vreme. Se nao-|a na okolu 600 m zapadno od seloto. Pri kopaweto na kanal za navodnuvawe bile otkrieni mnogubroj-ni kerami~ki naodi od naselba. (Z.N.)

11. VAKSINCE

Gorubince Crkva, naselba od rimskoto vreme. Vo reonot na seloto se sre}avaat ostatoci od grade-èn materijal od naselba. (Z.N.)

12. VINCE

Dren~e, naselba od docnoanti~koto vreme. Vo blo-kot na ZIK „Kumanovo“ , na 100 m od leviot breg na P~iwa ima golemo koli~estvo na teguli, fragmen-ti od imbreksi i pitosi, rasposlani na povr{ina od polovina hektar. (Z.N.)

Jazbina, naselba od docnoanti~koto vreme. Vo ni-vata na S. Trajkovski ima gradeèn materijal, frag-menti od grade`na keramika, a bile iskopani i pi-tosi. Pred vlezot vo seloto se konstatirani teme-li od objekti. (Z.N.)

Kale ‡ Vrbica, srednovekovna tvrdina. Na okolu 5 km jugoisto~no od seloto, na granicata so seloto Su{ica (Skopsko) se gledaat ostatoci od yidovi na tvrdina. (Z.N.)

Leska, srednovekovna naselba. Na okolu 1 km seve-roisto~no od seloto, vo reonot na mnogubrojni iz-vori e konstatirana mala srednovekovna naselba potvrdena so keramika, hidroinstalacii i pe~ki za var. (Z.N.)

Crkvi{te, vikus od docnoanti~koto vreme i sred-novekovna crkva. Se nao|a zapadno od seloto, na okolu 1 km jugoisto~no od leviot breg na P~iwa i levo od patot za Studena Bara. Konstatirani se os-tatoci od temeli na crkva i kerami~ki materijal rasposlan na prostor od okolu 3 hektara. Moèbi se raboti za srednovekovna naselba so crkva podig-nata vrz docnoanti~ki vikus. (Z.N.)

13. VI[TICA

Rezina, srednovekovna naselba. Na zapadnata peri-ferija od seloto, vo nivata na Jakub [abani i vo drugite nivi, {to site zaedno zafa}aat povr{ina od 150 x 100 m, se zabeleùvaat fragmenti od kera-mi~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. (@.V.)

Crkva, srednovekovna crkva. Na 1 km severno od seloto ima ostatoci od pomala crkvi~ka od koja se za~uvani dolnite partii od yidovite, na koi se gle-daat tragi od freskoìvopis. Delovi od arhitek-tonska dekorativna plastika od crkvata se vgrade-ni vo gornata ~e{ma. (@.V.)

14. VOJNIK

Grobi{ta (Grobqe), tumul od èleznoto vreme i srednovekovna nekropola. Na okolu 500 m ju`no od seloto se nao|aat dene{nite grobi{ta, locirani na zaramneta terasa {to se izdiga nad koritoto na rekata P~iwa, od levata strana. Vo 1964/65 godina me{tanite, pravej}i prostor za trpeza, potrebna za pogrebnite obi~ai, uni{tile tumul {to bil podig-nat na rabot na terasata. Poto~no, otstranet e nasipot pove}e od polovina i zaramnet e do nivoto na terenot. So ovie raboti, spored iskazite na u~esnicite, vedna{ pod povr{inata bile uni{teni grobovi so inhumirani pokojnici, direktno zako-pani i bez grobni konstrukcii, a vo osnovata na centralniot del na{le kerami~ko sat~e (urna) i ukrasni predmeti od bronza (cev~iwa od |erdan i pove}e visulci vo oblik na dvoen labris). Vo 1966 godina Muzejot od Kumanovo izvr{il za{titno is-kopuvawe na preostanatiot del od tumulot {to ovozmoìlo da se odredat negovite pribli`ni di-menzii (pre~nik od okolu 15 m i viso~ina od 2 m), a istovremeno i da se otkrijat desetina groba so inhumirani pokojnici, direktno zakopani vo nasi-

XVIII. KUMANOVO 207

pot na tumulot, so orientacija zapad-istok, bez grobni prilozi. Od nekolkute fragmenti od kera-mi~ki sadovi najdeni vo nasipot e konstatirano de-ka se raboti za grobovi od vremeto na docnoto sre-dnovekovie. Naodite se ~uvaat vo Narodniot muzej vo Kumanovo. Gara{anin M., Sanev V., Simoska D., Kitanoski B., 1971, 59. (V.S.)

Petrikovo, naselba i nekropola od rimskoto vre-me. Leì na 500 m severno od seloto, vo reonot na Makre{ki most na rekata Petro{nica. Najdeni se dve nadgrobni steli od koi ednata so latinski (II v.), a drugata so gr~ki natpis. Vuli¢ N., Sp. XCVIII , 96 br. 210; Sokolovska V., 1966, 104-105; Mikul~i} I., TIR , 133. (Z.N.)

15. GABRE[

Tumba, naselba od rimskoto vreme. Na levata stra-na od patot {to vodi od Ska~kovce za Gabre{, na 1 km severno od seloto se sre}avaat ostatoci od gra-deèn materijal. (Z.N.)

16. GORNO KOJNARE

Gradi{te, utvrdena naselba od èleznoto i rano-anti~koto vreme. Georgiev Z., Skopje 1990/91, 97-99. (D.G.)

Kup, naselba od rimskoto vreme. Na okolu 500 m isto~no od seloto se zabeleùva golemo koli~es-tvo gradeèn materijal i fragmenti od kerami~ki predmeti. (Z.N.)

Mala Korija ‡ Kopitwak, naselba od predrimskoto i rimskoto vreme. Vo blizinata na patot za Ku-manovo i severno od patot za seloto êtirce ima pogolem kompleks na koj se gledaat gradeèn materijal i mnogubrojni fragmenti od kerami~ki sadovi so razli~na vremenska i kulturna pripad-nost. (Z.N.)

Re~ica, naselba i nekropola od rimskoto vreme. Vo dvorot na ZIK „Kumanovo“ i na zapad od nego, vo prostorot {to se protega sè do patot Kumanovo -Tabanovce se konstatirani grobovi i mnogubroen gradeèn materijal. (Z.N.)

17. GO[INCE

Luksare, sakralen objekt od sredniot vek. Vo reo-not na seloto se konstatirani ostatoci od sakra-len objekt. Spored predanieto kaj me{tanite, ovde imalo manastir. (Z.N.)

18. GRADI[TE

Gradi{ki V’r, eneolitska naselba i utvrdeno gra-di{te od docnoanti~koto vreme. Se nao|a na 1,5 km ju`no od seloto, desno od patot Kumanovo-Sv. Ni-kole, na visok rid so elipsovidno zaramneto plato, koj vo izvesna smisla pretstavuva me|a pome|u @eglivo i Ov~e Pole. Vo arheolo{kata lite-ratura e poznat pod imeto Gradi{te, a kaj me{ta-nite u{te i kako Trnica. Po rabovite na platoto se gledaat ostatoci od odbranben bedem {irok od 1,80 do 2,50 m, namesta za~uvan vo visina pove}e od 0,50 m. Najvisokata pozicija na platoto (akropo-lot) e izdvoena so temeli od dva yida. Po povr{i-nata, koja zafa}a prostor od okolu 6 hektara, se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i rasfrlen gradeèn materijal. Vo 1988 godina od strana na vojskata se kopani rovovi pri {to bile o{teteni temeli od pove}e objekti, a istovremeno bil isfrlen mnogubroen arheolo{ki materijal. Od podlabokite sloevi poteknuva eneolitska ke-ramika so tipolo{ki sli~nosti so keramikata od kulturnata grupa Bubaw-Salkuca-Krivodol. Kera-mikata od pogornite sloevi ima belezi tipi~ni za III-IV vek. So ogled na strategiskata pozicija na lo-kalitetot i na negovata golemina, B. \eor|ievski pretpostavuva deka moèbi se raboti za gradskata naselba Anausaro, oddale~ena XII milji od Akve odnosno XXXV milji od Stobi, {to se nao|ala na patot Skupi-Stobi, spored Tabula Pojtingerijana. Gradi{teto zafa}a prostor od okolu 6 hektara. Mikul~i} I., 1971a, 470; B. \eor|ievski, 1991, 211-219. (B.\., L.T.)

Liska, naselba od rimskoto vreme. Na 2 km severno od seloto, do patot Kumanovo-Sv.Nikole se sre}a-vaat fragmenti od keramika i vodovodni cevki. (Z.N.)

Sv. \or|i, starohristijanska crkva. Na 1 km ju`no od seloto, vo neposrednata blizina na srednovekov-niot manastir se sre}ava pogolem broj delovi od obraboteni blokovi, stolp~iwa od oltarna pregrada, bazi od stolbovi, postamenti i drugo, koi mu pripa|aat na postar sakralen objekt ‡ bazilika. (V.L.)

Trnci, naselba od rimskoto vreme. Na okolu 1,5 km ju`no od seloto, na zaramnetoto plato do manas-tirot Sv. \or|i se nao|aat fragmenti od imbreksi, teguli i naselbinska keramika. (Z.N.)

]eramidnica, srednovekovna naselba. Na levata strana od patot Kumanovo-Sv. Nikole, na okolu 3 km severozapadno od seloto, po nivite se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i gramadi od grade-èn materijal. (@.V.)

ûkare, nekropola od rimskoto vreme. Na isto~-nata periferija na seloto se otkrieni grobovi od tipot cista od pomala nekropola. (Z.N.)

XVIII. KUMANOVO 208

19. DEJLOVCE

Lozja, osamen naod od docnoanti~koto vreme. Na ju`niot rab na seloto, levo od patot za Bajlovce, vo nivata na J. Spasovski bil otkopan pitos. (@.V.)

20. DLABOÎCA

Dlabo~ica, srednovekovna naselba. Na 3 km isto~-no od seloto, od dvete strani na dolot Sviwarnik, po povr{inata na nivite se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i gramadi od gradeèn mate-rijal. (@.V.)

21. D’LGA

Ogra`di, naselba od neolitskoto vreme. Na isto~-nata periferija na seloto, desno od patot za selo-to Kolicko se konstatirani fragmenti od nasel-binska keramika. (Z.N.)

22. DOBRAÂ

Gorno Seli{te, srednovekovna naselba. Na 2 km isto~no od seloto, vo nivata na N. Denkovski i vo sosednite nivi se sre}avaat fragmenti od kerami~-ki sadovi i gradeèn materijal. (@.V.)

23. DOBRO[ANE

Ani{te, naselba (vikus) od docnoanti~koto vreme. Vo nivata na C. Slavko, {to leì na okolu 1 km severoisto~no od seloto, se otkrieni fragmenti od grade`na keramika i pitosi. (Z.N.)

Derven, naselba od rimskoto vreme. Se nao|a na 500 m severozapadno od seloto, levo od patot za Bi-qanovce. Vo nivata na B. Dodevski, kako i vo so-sednite nivi se konstatirani temeli od objekti i fragmentiran kerami~ki materijal. (Z.N.)

Krasta, sakralen objekt (mitreum) od docnoanti~-koto vreme. Koki¢ M., 1932, 2. (D.G.)

Momina Bav~a, utvrdena naselba od docnoanti~-koto vreme. Se nao|a na 3 km ju`no od seloto i na 8 km jugoisto~no od Kumanovo, desno od patot za Sv. Nikole. Leì na tesen i zaramnet srt so pravec na protegawe severozapad-jugoistok. Isto~nata stra-na re~isi vertikalno mu pa|a vo koritoto na reka-ta P~iwa. Na ju`nata i na zapadnata strana tere-not se spu{ta i se nadovrzuva na dlaboka porojna brazda. Pristapot do lokalitetot e moèn edins-tveno od sever, preku visokiot rid Orlovec, odde-len so prirodno sedlo. Vrvot na srtot e plato so forma na nepravilen triagolnik, so neramna kon-figuracija. Spored ostatocite od arhitekturata i povr{inskite naodi moè da se razgrani~i na ak-ropol, naselbinski del i predgradie. Akropolot gi

zafa}a najvisokite pozicii na ridot i negovata jugoisto~na padina i e ograden so masiven bedem. Od naselbata e oddelen so isto takov bedem na koj e flankirana polukru`na kula. Naselbata se pros-tira na srtot vo dolìna od 210 m i pribli`na {i-rina od okolu 70 m. Na ~elnata strana ima {irok odbranben yid koj pod agol od 90o se kr{i i prodol-ùva kako zapaden yid sledej}i ja izohipsata na te-renot. Zapadniot i isto~niot yid se na strmna karpa, od koja so erozivnite vlijanija verojatno se liznale nadolu. Kaj bo~nite yidovi se zabele-ùvaat ostatoci od kontrafori. Pred ~elniot yid na naselbata, na ponizok teren ima malo podgradie, namesta {iroko do 40 m, za{titeno so yid koj so krai{tata e vrzan za bedemot od naselbata. Poradi pozicijata na terenot, pred sè poradi negovata vovle~enost vo klisurata na P~iwa, se dobiva vpe~atok deka utvrduvaweto imalo funkcija na refugium. Me|utoa, ako se ima predvid negovata go-lemina od okolu 4 hektara, gri`livo gradenata arhitektura, kako i organizacijata na prostorot, ne se isklu~uva mo`nosta da se raboti za nekoja po-mala nepoznata gradska naselba od docnoanti~koto vreme. (B.\., L.T.)

Orlovac, fortifikacija od docnoanti~koto vreme. Na 3 km jugoisto~no od seloto, visoko nad desniot breg na rekata P~iwa se zabeleùvaat ostatoci od utvrduvawe. Na istiot prostor selanite nao|ale pitosi. (Z.N.)

24. DOVEZENCE

Stara Crkva, praistoriska naselba, docnoanti~ko utvrduvawe i crkva so nekropola od sredniot vek. Se nao|a na 17 km isto~no od Kumanovo, na visoka terasa nad leviot breg na Kriva Reka, izdolèna vo pravec zapad-istok. Pristapna e od ju`nata strana preku sedloto {to ja povrzuva so nejziniot mati~en rid Jelenac. Pribli`no na sredinata, na najvisokite pozicii na terenot ima urnatini od ednokorabna crkva so mali dimenzii, poznata pod imeto Sv. \or|i. Okolu nea namesta se raspoznava-at masivni plo~i i vertikalno postaveni kameni blokovi, {to upatuva na prisustvo na nekropola. Severno od crkvata, po rabot na platoto se gledaat ostatoci od odbranben yid yidan od kamen i varov malter, vo docnorimska tehnika. Na povr{inata ima sosema mal broj arheolo{ki ostatoci, i toa glavno fragmenti od grade`na keramika. Od loka-litetot poteknuvaat 3 latinski natpisi od koi eden posveten na trakiskoto boèstvo Zbeltiurd, a najdeni se i fragmenti od praistoriski kerami~ki sadovi. Stanojevi¢ A., 1898, 130; Josifovska Dragojevi} B., 1982, 168. (B.\., L.T.)

XVIII. KUMANOVO 209

25. DOLNO KOJNARE

Belo Brdo, naselba od rimskoto vreme. Vo nepos-rednata blizina na seloto se konstatirani temeli od objekti i fragmenti od kerami~ki sadovi od po-mala naselba. (Z.N.)

Dolno Kojnare, depo na vizantiski moneti. Srede seloto, so zemjodelskite raboti e otkrieno depo so 2.185 bronzeni moneti od XII vek. Monetite se ~uva-at vo Muzejot na Makedonija vo Skopje. (B.A.)

Juru~ki Grobi{ta, naselba od rimskoto vreme. Vo dvorot na Zemjodelskoto u~ili{te i vo nivite na Ismet i Nurgit Jaja na isto~nata periferija od se-loto se konstatirani ostataci od temeli na ob-jekti, fragmenti od teguli, pitosi i eden fragment od steblo na stolb. Spored kaùvaweto na sops-tvenicite na nivite, bila najdena zlatna moneta. (Z.N.) Majorov Bunar, vila rustika od rimskoto vreme. Se nao|a na okolu 4 km ju`no od seloto i 200 m ju`-no od patot Kumanovo-Kriva Palanka. Vo nivata na B. Stefanovski se konstatirani ostatoci od temeli i gradeèn materijal od pogolem objekt. (Z.N.)

26. DRAGOMANCE

Garvani Kamen, srednovekovna nekropola. Na le-viot breg na rekata P~iwa, me|u dvete selski maal-a, vo nivata na S. Anti} se otkopani kameni plo~i od grobni konstrukcii. (@.V.)

Gladnica, nekropola od docnoanti~koto vreme. Vo seloto, na leviot breg na P~iwa se gledaat grobovi izdlabeni vo karpa. Selanite od sosednoto selo Puzaqka, vo 1970 godina raskopale pove}e grobovi, o{teteni od porano. I vo nivata na Kiro Krstev-ski bile otkrieni grobni konstrukcii vo koi se najdeni skeletni pogrebuvawa i grobni prilozi (prsteni). Nekropolata se vrzuva za lokalitetot Gladnica vo nivite na manastirot Prohor P~inski kade se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, arhitektonska plastika i gradeèn materijal. (Z.N.)

Seli{te, naselba od rimskoto vreme. Na 500 m se-verno od seloto, vo nivite na T. i P. Anti} se ot-krieni pove}e pitosi, a ima i drugi elementi {to upatuvaat na pomala ruralna naselba so nekropola. (Z.N.)

27. DUMANOVCE

Gradski Dol, naselba od rimskoto vreme. Na 6 km isto~no od seloto, vo nivata na semejstvoto Budi-lovci ima povr{inski naodi od rimskoto vreme. (Z.N.)

Manastir Sv. Bogorodica, osameni naodi od rim-skoto vreme. Vo urnatinite na crkvata, oddale~ena okolu 1,2 km ju`no od seloto, e najdena nadgrobna stela so latinski natpis od II vek posveten na M. Ulpius Timentis. Vuli¢ N., LXXVII , 44 br. 31; Mikul~i} I., TIR , 49. (Z.N.)

Seli{te, vikus od rimskoto vreme. Na 1 km isto~-no od seloto se konstatirani fragmenti od grade-èn kerami~ki materijal {to inicira postoewe na naselba. (Z.N.)

28. @IVIWE

Ostrovica, osameni naodi od bronzenoto vreme. Vo blokot na zadrugata „Ora{ec“ , oddale~en 5 km se-veroisto~no od seloto, se najdeni nekolku pitosi so praistoriski karakteristiki. (Z.N.)

Sv. Petka, srednovekovna crkva. Na 500 m zapadno od seloto se gledaat gramadi od kamen, pokrivni }eramidi i drug gradeèn materijal. (@.V.)

29. ZUBOVCE

Gu{terica, naselba od rimskoto vreme. Se nao|a na okolu 1 km severozapadno od seloto, na leviot breg na rekata P~iwa. Vo nivata na Gero Jov~evski se nao|aat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i temeli od objekti. (Z.N.)

Smrkovi, objekt od docnoanti~koto vreme. Na oko-lu 1 km ju`no od seloto, vo nivata na Boìn Mitev i vo sosednite nivi se zabeleùvaat tragi od teme-li od objekt i rasfrlen gradeèn materijal. (Z.N.)

30. JAÎNCE

Seli{te, srednovekovna naselba. Na zapadniot rab na seloto se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sa-dovi, pitosi i gramadi od gradeèn materijal. (@.V.)

31. KANAREVO

Golo Brdo, naselba od èleznoto i docnoanti~koto vreme. Na okolu 0,5 km severozapadno od maaloto Macanci i na okolu 1 km zapadno od maaloto Po-tevci, na desnata strana na rekata Petro{nica se izdiga visok rid. So isklu~ok na jugoisto~nata strana, koja e pristapna, drugite tri strani se mno-gu strmni i opkruèni so koritoto na rekata. Na najvisokiot del na ridot ima zaramneto plato vo oblik na nepravilen triagolnik, koe pa|a kon severozapad. Po jugoisto~niot rab na platoto se nao|a visok nasip, podignat od zemja i lokalen ka-

XVIII. KUMANOVO 210

men, {irok vo osnovata 20 m, a pred nego paralelno se protega dlaboko iskopan rov. Po povr{inata na platoto se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sa-dovi od èleznoto vreme II , ukrasuvani so vreàni {rafirani triagolnici, ornament izveden so radla i sl. Ima i fragmenti od kerami~ki sadovi raboteni na kolce od docnoanti~koto vreme. Zaed-no so niv za odbeleùvawe se tragite od mnogubroj-ni objekti ~ii osnovi se raspoznavaat po toa {to nosa~ite na drvenata konstrukcija bile postavu-vani vo leì{ta izdlabeni vo karpata. \eor|ievski B, 1993, 51-68. (B.\., L.T.)

Orqak, kastel od docnoanti~koto vreme. Na kar-pestiot rid visok 670 m, oddale~en od seloto okolu 1,5 km se gledaat ostatoci od yidovi na kru`na fortifikacija, temeli od objekti, izdlabeni dup-ki vo karpata (leì{ta na potpira~i na pokrivna konstrukcija), kako i golem broj fragmenti od ke-rami~ki sadovi. (Z.N.)

32. KARABIÂNE

Kulica, gradi{te od rimskoto vreme. Na severniot rab na seloto, na visok rid (538 m) so dominantna polo`ba se gledaat ostatoci od odbranben bedem, a po povr{inata ima fragmenti od kerami~ki sado-vi, pitosi, teguli, imbreksi i gradeèn materijal. Vo podno`jeto na ridot te~e potokot Liska. Sokolovska V.,1966, 104; Mikul~i} I.,TIR , 68. (@.V.)

Maslinke, srednovekovna crkva. Vo nivata na I. i S. Jovanovi} se gledaat gramadi od gradeèn kamen i fragmenti od pokrivni }eramidi. Po tradicija mestoto se smeta za sakralno. (@.V.)

Sv. Troica, srednovekovna crkva i nekropola. Na ju`niot rab na seloto, vo nivata na D. Tomi} se sre-}avaat fragmenti od pokrivni }eramidi, mnoès-tvo gradeèn materijal i golemi kameni plo~i, {to upatuva na sakralen objekt so nekropola. (@.V.)

33. KLEÔVCE

Ja~inski pat, naselba od rimskoto vreme. Na 200 m od seloto, levo od patot za seloto Ja~ince, vo nivi-te na Nase Petrovski, Cane Radevski, kako i vo so-sednite nivi, se zabeleùva gradeèn materijal. Otkrieni se i pitosi. (Z.N.)

Kali{te, naselba od èleznoto vreme. Na okolu 2 km severoisto~no od seloto, a na 12,5 km isto~no od Kumanovo se izdiga visok rid {to dominira nad poleto Ramni{te (na isto~nata strana), kako i nad utokata na Kriva Reka vo P~iwa. Ima plato vo ob-lik na nepravilen triagolnik koe strmno pa|a kon

severozapad, so visinska razlika od 35 m, na isto~-nata i jugozapadnata strana za{titeno so nasip od

Kali{te, s. Kle~ovce. ‡ Naselba od èleznoto vreme zemja. Arheolo{ki naodi na platoto na Kali{te nema, me|utoa vo porojnite brazdi {to dopiraat do podno`jeto na ridot se sre}avaat fragmenti od ke-rami~ki sadovi, edni so ornamenti izvedeni so radla, site od èleznoto vreme II na Makedonija. \eor|ievski B., 1993, 51-68. (B.\., L.T.)

Kle~ovce, osamen naod od rimskoto vreme. Na kra-jot od XIX vek vo reonot na seloto bila otkriena mermerna ara (77 x 38 x 33 cm ), vo gorniot del o{-tetena i so latinski natpisi na prednata i na dvete bo~ni strani. Arata ja podignal nekoga{-niot carski rob Apolonides otkako preminal na slu`ba vo pograni~nata stanica Lamud, so {to go ispolnil dadeniot zavet od vremeto koga bil kon-traskriptor vo mestoto Vizijanus, {to verojatno se nao|alo vo atarot na ova selo. Vuli¢ N., Sp. XXXIX , 86; Josifovska Dragojevi} B., 1986. (Z.N.)

Orlovac ‡ Ramni{te, tvrdina od docnoanti~koto vreme. Se nao|a na 1,5 km zapadno od seloto i na 10 km isto~no od Kumanovo, na severozapadnite padi-ni od ridot Orlovac, koj se izvi{uva okolu 60 m nad leviot breg na P~iwa. Lokalitetot pretsta-vuva „tumbarka“ na koja se za~uvani ostatoci od od-branben bedem graden od siten kamen. Bedemot zat-vora ~etvrtesta osnova. Na sekoe }o{e ima po edna mala triagolna kula, a od nadvore{nata strana na zapadniot yid ostatoci od pogolema ~etvrtesta kula ‡ nabquduva~nica. (B.\., L.T.)

34. KOINCE

Seli{te, srednovekovna naselba. Na zapadniot rab na seloto, vo neposrednata blizina na u~ili{teto, vo nivite na P. Stoj~evski i Sare Ilievski se sre-}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, gradeèn materijal i pokrivni }eramidi. (@.V.)

Studeno Kladen~e, nekropola od rimskoto vreme. Na 2 km severno od seloto, vo nivata na Stoj~e Krs-

XVIII. KUMANOVO 211

tevski i vo sosednite nivi se nao|ani golemi te-guli {to upatuvaat na mo`ni ostatoci od nek-ropola. (Z.N.)

35. KOLICKO

Trpeza ‡ Yidini, naselba so nekropola od rimskoto vreme. Na zapadnata periferija na seloto, vo niva-ta na Mihail Spasovski, kako i vo sosednite nivi, na povr{ina od okolu 2 hektara se sre}avaat frag-menti od kerami~ki sadovi, teguli, plo~i i temeli od objekti. Vo nivata na Vojo Arsov e najdena plo-~a so rimski natpis. [to se odnesuva do konfigu-racijata na terenot, toa e zaramneto plato koe na ednata strana preminuva vo blaga padina. (Z.N.)

36. KUMANOVO

Bel Breg, nekropola od èleznoto vreme. Na okolu 7 km jugoisto~no od gradot, od desnata strana na pa-tot za Kumanovska Bawa, vo 1972 godina, pri kopa-we zemja za gradewe garaà e otkrien grob vo koj imalo pove}e bronzeni predmeti i dva fragmenti-rani kerami~ki sada. Naodite se ~uvaat vo Muzejot vo Kumanovo. Na ova mesto u{te pred Vtorata svet-ska vojna, pri izgradbata na patot bile najdeni 30 raznovidni predmeti od bronza, verojatno od gro-bovi. Vuli¢ N., Sp. XCVIII , 96-100 i 210-219; Gara{anin M., 1956, 29-41; Georgiev Z., 1978, 70. (Z.N.)

Kumanovo, osamen naod od rimskoto vreme. Pred Vtorata svetska vojna vo zgradata na op{tinata N. Vuli} zabeleàl fragment od votiven reljef od mermer na koj e pretstaven Trakiski kowanik. Vuli¢ N., Sp. XCVIII , 98, br. 215. (Z.N.)

Kumanovo, osamen naod od rimskoto vreme. Vo la-pidariumot na Muzejot na Makedonija vo Skopje se ~uva ara so posveta na Jupiter Dolihen, koja mogu porano ja zabeleàl Evans pred crkvata Sv. Niko-la vo Kumanovo i smetal deka poteknuva od seloto Lopate. J. Haxi-Vasiqevi} e na mislewe deka bila najdena vo seloto Opae. Haxi-Vasiqevi¢ J., 1909; Vuli¢ N., Sp. XCVIII , br. 215; Josifovska Dragojevi} B., 1982, 161. (Z.N.)

37. KU^KAREVO

Grobi{ta, srednovekovna nekropola. Na ju`niot rab na seloto, kraj selskite grobi{ta se gledaat golemi kameni plo~i od grobni konstrukcii. (@.V.)

38. K’[AWE

Ilinden, nekropola od docnoanti~koto vreme. Na okolu 2 km severno od seloto se zabeleùvaat osta-toci {to upatuvaat na pretpostavka za postoewe na nekropola. (Z.N.)

39. LIPKOVO

Brana I , naselba od docnoanti~koto vreme. Na iz-lezot od seloto kon Lipkovsko Ezero, na edno {i-roko plato e konstatiran kerami~ki materijal. (Z.N.)

Glau~ica, naselba od èleznoto i ranoanti~koto vreme. Leì na 1,5 km severozapadno od seloto, na ju`niot kraj na eden planinski greben {to se izdiga nad leviot breg na Lipkovska Reka, denes akumulaciono ezero „Lipkovo“ . Na vrvot ima plato so nepravilna triagolna osnova, koe se spu{ta kon jugozapad. Platoto e oddeleno od drugiot del na grebenot so dlabok napre~en rov. Od vnatre{nata strana na rovot se izdiga impozantna mogila visoka 10 m i so pre~nik vo osnovata od 20 m. Ju`no i zapadno od mogilata, po rabovite na platoto ima tragi od nasip podignat od kamen, koi se gubat vo poniskite delovi na terenot. Poradi padot na pla-toto povr{inskite sloevi se svle~eni so erozijata, a so toa i arheolo{kite ostatoci. Taka vo jugo-zapadnoto podno`je se najdeni mnogubrojni frag-menti od kerami~ki sadovi so faktura, boja i orna-menti tipi~ni za èleznoto vreme. Ima i fragmen-ti od siva keramika rabotena na kolce, od rano-anti~koto vreme. \eor|ievski B., 1993, 51-68. (B.\., L.T.)

XVIII. KUMANOVO 212

Glau~ica, s. Lipkovo. ‡ Naselba od èleznoto vreme (B.\.)

Kisela Voda, naselba od helenisti~koto i rimsko-to vreme i srednovekovna nekropola. Na 2 km jugo-zapadno od seloto, vo neposrednata blizina na ~e{-mata, pri rekonstrukcijata na patot se otkrieni nekolku groba vo koi pokojnicite bile mnogu dobro za~uvani (mumificirani), poloèni vo iz-dlabeni drva. Eden pokojnik se ~uva vo Muzejot na Sudska medicina vo Skopje. Na povr{inata se za-beleùvaat i fragmenti od kerami~ki sadovi od postara anti~ka naselba ~ija fortifikacija se nao|a na vrvot na ridot {to se izdiga vo neposred-nata blizina. Od Kisela Voda poteknuvaat ara i edna baza so latinski natpis posveten na Mitra od strana na sve{tenikot Epikadus. Mikul~i} I., 1963, 54; Keramid~iev A., 1972. (@.V., Z.N.)

40. LOJANE

Guri Kris, rudnik od rimskoto vreme (?). Vo prede-lot na Suva Gora, {to se nao|a na 2 km jugozapadno od seloto, vo blizinata na dene{niot rudnik ima ostatoci od stari rudarski okna, moèbi od rim-skoto vreme. (Z.N.)

Lojane (srede selo), nekropola od docnoanti~koto vreme. Vo 1957 godina vo nivata na Bajram Neziri e otkopan grob vo ~ija konstrukcija bile vgradeni dva nadgrobni spomenika so latinski natpisi od semeen karakter. Sokolovska V., 1966, 102; Mikul~i} I., TIR , 80. (V.So.)

41. LOPATE

Amam, naselba od neolitskoto vreme. Vo samoto selo, na prostorot od stariot turski amam, kon desniot breg na Lipkovska Reka se prostiraat tra-gi od neolitska keramika. So probnoto sonda`no iskopuvawe vo 1978 godina od strana na Muzejot na Makedonija e konstatirana ednoslojna naselba so kulturen sloj od 1,5 m. Spored tipolo{kite karak-teristiki na keramikata, koja e prete`no so mono-hromna temnosiva boja, kako i spored oblicite na kultnata plastika, se raboti za naselba od docniot neolit, bliska na naselbite od kulturnata grupa Angelci-Zelenikovo II , odnosno vin~anskata kul-turna grupa vo ju`noto Pomoravje, fazite Vin~a- Tordo{ I-II . Naodite se ~uvaat vo Muzejot na Make-donija vo Skopje. Sanev V., 1980, 27. (V.S.)

Amam, s. Lopate. ‡ Kultna masi~ka od docniot neolit

XVIII. KUMANOVO 213

Drezga, s. Lopate. ‡ Nadgrobna stela od III-IV vek

Drezga, naselba i nekropola od rimskoto vreme. Se nao|a na 1 km severozapadno od seloto, na golem prostor od desnata strana na patot za seloto Ma-tej~e. Lokalitetot e poznat vo arheolo{kata lite-ratura od mnogu odamna. Imeno, N. Vuli} objavil pove}e kameni spomenici (kapitel, delovi od nat-pisi i ara posvetena na Mitra), M. Koki} objavil votiven spomenik posveten na Mitra, so natpis vo koj se spomenuva Stanicata Lamud, a i podocna, so arheolo{kite rekognoscirawa za arheolo{kata karta, ovde i vo seloto Lopate se registrirani no-vi arheolo{ki naodi i gradeèn materijal. So is-traùva~kata intervencija na Muzejot na Make-donija, vo 1979 godina se otkrieni 6 groba so inhu-mirani pokojnici, od tipot cista, vo ~ii konstruk-cii bile vgradeni nadgrobni steli od II-IV vek so latinski natpisi od privaten karakter. Naodite se ~uvaat vo Muzejot na Makedonija vo Skopje i vo Narodniot muzej vo Kumanovo. Koki¢ M., 1932, 1-9; Vuli¢ N., Sp. XCVIII , 217, 218; Sokolovska V., 1966, 100; Mikul~i} I., 1971a, 470; Mi-kul~i} I., TIR, 80; Dragojevi} Josifovska B., 1982, br. 221-226, 228; Petrova E., 1987, 97-108; Petrova E., 1990, 135-149. (E.P.)

Lopate, nekropola od rimskoto vreme. Vo samoto selo se najdeni pove}e grobovi od tipot cista so razni prilozi i nadgorbni steli so latinski nat-pisi. Edna stela, {to se nao|a vo ku}ata na V. Ma-linovski, ima latinski natpis posveten na libra-rius {to sluèl vo IV Flavieva legija. Se raboti za nekropola {to mu pripa|ala na naselenieto od malata ruralna naselba od mesnosta Pribovce, a moèbi i od polizmata na lokalitetot Drezga. Vuli¢ N., Sp. LXXI , 86, br. 200; Sp. LXXV , 47 br. 155; Sp. LXXVII , 44 br. 28-30 i Sp. XCVIII , br. 214-218. (Z.N.)

Pribovce, naselba od bronzenoto i docnoanti~ko-to vreme. Se nao|a pome|u selata Lopate i Bediwe, na prostor od okolu 800 m dolìna. Na severnata strana e opkruèn so koritoto na Lipkovska Reka, na ju`nata so pitomite ridski viso~inki i èlez-ni~kata pruga Skopje-Belgrad, a na ostanatite strani so poslednite selski ku}i. Po sredinata vr-vi patot {to gi povrzuva selata od padinite na Skopska Crna Gora so Kumanovo. Vo 1978 godina, vo tekot na grade`nite raboti od strana na fabri-kata za rabni cevki „11 Oktomvri“ , se vr{eni za{-titni iskopuvawa vo organizacija na Arheolo{ki-ot muzej od Skopje. So ogled na goleminata na pros-torot i na uslovite za iskopuvawe, bile istraèni ~etiri rabotni sektora, dislocirani na mesta so pogolema koncentracija na arheolo{kiot materi-jal. Vo site sektori se otkrieni ostatoci od gole-mi objekti, so 10 do 15 prostorii razli~ni po gole-minata i organizacijata, skudno za~uvani vo teme-lite, yidani so re~en kamen i kal i mnogu malku so varov malter. Bez ogled na toa {to gabaritite ne im se utvrdeni, spored na~inot na yidaweto, raspo-redot i goleminata na prostoriite i najdenite ar-heolo{ki predmeti (fragmenti od kerami~ki sa-dovi, èlezni orudija, nakit i moneti), se raboti za pomala stopanska naselba od IV vek. Vo Sekto-rot II , blizu do koritoto na rekata, pod docnoan-ti~kite temeli se najdeni mnogubrojni kerami~ki i drugi predmeti od naselba od srednoto i docnoto bronzeno vreme. Naodite se ~uvaat vo Muzejot na Makedonija vo Skopje. Sanev V., 1980, 34. (V.S.)

42. MAKRE[

Gradi{te, naselba od eneolitskoto, èleznoto i ranoanti~koto vreme. Georgiev Z., 1990-91, 91-101. (D.G.)

Petrkovo, nekropola od rimskoto vreme. Vo nepos-rednata blizina na Makre{ki most na rekata Pet-ro{nica se otkrieni nadgroben spomenik so latin-ski natpis i del od golem nadgroben spomenik od bel mermer so gr~ki natpis. Prviot se ~uva vo Na-rodniot muzej vo Kumanovo, a vtoriot vo lapidari-umot na Muzejot na Makedonija vo Skopje.

XVIII. KUMANOVO 214

Vuli¢ N., Sp. XCVIII , br. 210; Sokolovska V., 1966, 99. (B.J.)

Sv. Jovan, srednovekovna nekropola. Na severois-to~niot rab na seloto, pome|u patot i rekata se otkrieni kameni plo~i od grobni konstrukcii ‡ tip cista. Kameni plo~i bile otkrieni i vo 1942 godina pri izgradbata na selskiot pat. (@.V.)

Crkvi{te, srednovekovna crkva. Na 500 m ju`no od seloto, na leviot breg na rekata i ju`no od patot Kumanovo-Kriva Palanka se gledaat gramadi od gradeèn materijal. Vo prilog na postoeweto na crkva odi lokalnoto narodno predanie, kako i sa-miot toponim na mestoto. (@.V.)

43. MATEJÊ

Vasilevo Gradi{te, srednovekovno gradi{te. Nad seloto, do patot za manastirot Matej~e se gledaat gramadi od gradeèn materijal od pomala utvrdena naselba. (@.V.)

Seli{te, srednovekovna naselba. Pome|u seloto i manastirot Matej~e, po povr{inata na nivite se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i mno-èstvo gradeèn materijal. (@.V.)

44. MLADO NAGORIÂNE

Gradi{te, naselba od èleznoto vreme. Na leviot breg na P~iwa, sproti lokalitetot Bran~evica, ju`no od seloto Strnovac se izdiga viso~inka na koja ima mnogubrojni fragmenti od kerami~ki sadovi. (Z.N.)

Gramada, nekropola od rimskoto vreme. Na okolu 1 km isto~no od maaloto Gradilovci, vo nivata na Branko bile otkrieni grobovi ‡ cisti, od golemi kameni plo~i. Spored kaùvaweto na selanite, na edna plo~a imalo natpis. Nekropolata vleguva vo kompleksot na lokalitetot Kostoperska Karpa. (Z.N.)

Jumerovo, vila rustika od rimskoto vreme. Vo blo-kot na ZIK „Kumanovo“ , {to se nao|a na 1 km jugo-isto~no od maaloto ûkinci, ima golem broj }era-midi, teguli i drug gradeèn materijal. Moèbi se raboti za ostatoci od pogolem objekt. (Z.N.)

Kostoperska Karpa ‡ @egligovski Kamen, pove}e-slojna naselba. Se nao|a na 9 km severoisto~no od Kumanovo, od levata strana na patot Kumanovo -Kriva Palanka. Vo arheolo{kata literatura e poznat u{te kako Sv. Petka. Pretstavuva visok rid od bazaltna karpa so neobi~en oblik {to dominira nad okolniot teren. Vo 1983 godina so mali za{titni iskopuvawa se otkrieni i istraèni 6 grobni celosti od prvata polovina na IV vek pred n.e. Vrz osnova na ovie podatoci, a so cel da se pri-

berat pokompletni stratigrafski podatoci, vo 1987 godina se vr{eni novi iskopuvawa. Rezulta-tite od sevkupnite raboti pokaàle deka se raboti za golema naselba so {irok hronolo{ki i kulturen kontinuitet. Najdolgo naseluvawe e prisutno na najvisokiot del na karpata ‡ akropolot, odnosno platoto koe na izvesen na~in bilo prirodno za{titetno. Kulturnite sloevi dostignuvaat de-belina od preku 2 m. Najstarite ostatoci potek-nuvaat od eneolitskoto vreme. Najmnogubrojni se fragmentite od kerami~ki sadovi, kvalitetno iz-raboteni, a ima i alatki od kamen i koska. Na ju`-niot kraj na terasata se otkrieni delovi od sadovi so faktura i ornamentika karakteristi~ni za è-leznoto vreme II .

Sondirawata i detalnata opservacija poka-àle deka na akropolot ima kerami~ki ostatoci od IV-III vek pred n.e., koi po ornamentikata i for-mite pretstavuvaat kopii na helenisti~kata kera-mika. Najmnogubrojni se ostatocite od docnoanti~-koto vreme (IV-VI vek). Zaedno so fragmentite od sadovi i grade`na keramika vo centralniot pros-tor se otkrieni i ostatoci na temeli od objekt so apsida (moèbi bazilika), kako i ostatoci od be-dem. Okolu ovoj objekt se istraèni 7 sredno-vekovni groba. Kulturnata hronologija na Kosto-perska Karpa zavr{uva so vremeto na turskoto vla-deewe, pretstaveno preku fragmenti od òlto i zeleno gle|osani kerami~ki sadovi.

Kerami~ki naodi od helenisti~koto, a osobe-no od docnoanti~koto vreme se konstatirani i na terasite vo podno`jeto na Karpata, na prostor od okolu 9 hektara. Posebno arheolo{ko otkritie pretstavuva podzemniot objekt izdlaben vo ju`niot del na Karpata. Se raboti za objekt so arhitek-tonski ansambl od edna glavna prostorija so is-pusti {to potsetuvaat na klupi, nekolku hodnici i dva rezervoara, obezbeden so vertikalni otvori za provetruvawe, koj spored golemiot broj kerami~ki naodi e datiran vo V-VI vek.

Na 1 km zapadno od lokalitetot e otkriena nekropola od koja se istraèni pove}e grobovi i spored naodite, datirana me|u IV i VI vek. Vuli¢ N., Sp. XCVIII , 98-99; Mikul~i} I., 1986, 211-212; Mikul~i} I., TIR , K-34; \eor|ievski B., 1989, 57-58. (B.\.)

Na Breg, naselba od neolitskoto vreme. Se nao|a na 16 km od Kumanovo, pred mostot na rekata P~iwa. Terenot pretstavuva {iroka terasa {to se izdiga na levata strana od koritoto na rekata, koja so sovremeniot asfalten pat e podelena na dve polovini. Vo 1986 godina Muzejot na Makedonija od Skopje izvr{il sonda`no iskopuvawe pri {to se konstatirani ostatoci od dvoslojna naselba od sredniot neolit. Postariot sloj go karakterizira-at monohromna sjajna keramika so crvena boja, sli-kana keramika so kafeava boja na crvena osnova (pehari, amfori), sadovi so top~esti oblici i ~i-nii so impreso-ornamenti. [to se odnesuva do po-

XVIII. KUMANOVO 215

mladiot sloj, keramikata gi zadr`uva istite ob-li-ci i na~in na ukrasuvawe, so taa razlika {to domi-

niraat sadovite so siva boja i bikonusna profi-

Kostoperska Karpa, s. Mlado Nagori~ane. ‡ Naselba od eneolitskoto vreme do sredniot vek (RZZSK)

XVIII. KUMANOVO 216

Kostoperska Karpa , s. Mlado Nagori~ane. ‡ Pogled na naselbata (RZZSK)

XVIII. KUMANOVO 217

lacija. Nemu mu pripa|aat i nekolku fragmentira-ni `rtvenici od tipot „masi~ki“ so mal kruèn ili ~etvrtest recipient. Ostatocite od arhitektu-ra vo dvata sloja, odnosno horizonta na ìveewe, se sosema mali. Rezultatite od ova istraùvawe go potvrduvaat misleweto za postoewe na ostatoci od pogolema naselba {to hronolo{ki i kulturno se vklopuva vo anzabegovo-vr{ni~kata kulturna gru-pa, i toa vo fazite II-III . Naodite se ~uvaat vo Mu-zejot vo Kumanovo. Nasteva I., 1987, 44; Zdravkovski D., 1988, 43-63. (I.N.K.)

Pokanci ‡ Selce, srednovekovna naselba. Vo ne-posrednata blizina na seloto Pokanci se gledaat gramadi od gradeèn kamen, fragmenti od kera-mi~ki sadovi, teguli i pokrivni }eramidi. (@.V.)

Sre|enica, srednovekovna naselba i nekropola. Na 3 km ju`no od seloto, severno od patot Kumanovo -Kriva Palanka, vo reonot na Vujovska Karpa ima ostatoci od objekti. Na povr{inata se gledaat gra-madi od gradeèn materijal, kako i golemi kameni plo~i od grobni konstrukcii. Bile otkopani pove-}e pitosi od koi eden se ~uva vo Narodniot muzej vo Kumanovo. (@.V.)

]ur~iska Karpa, naselba od praistoriskoto vreme do sredniot vek. Na okolu 500 m ju`no od patot Kumanovo-Kriva Palanka, smetano od selskite gro-bi{ta, se izdiga impozantna bazaltna karpa, so plato izdolèno kon istok. Na povr{inata se sre-}avaat mnogubrojni fragmenti od kerami~ki sado-vi so razli~na vremenska i kulturna provinien-cija, od praistorijata do sredniot vek. Naselbata vleguva vo kompleksot na lokalitetot Kostoperska Karpa. (Z.N.)

[antanov Kamen, srednovekovna naselba. Vo niva-ta na S. Mladenovi}, koja leì na desniot breg na P~iwa, oddale~ena okolu 1 km severoisto~no od seloto, se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sado-vi i gradeèn materijal. Najdeni se pitosi, ra~na melnica i navodno sabja. (@.V.)

45. MURGA[

Vitanova Ba{ta, srednovekovna crkva i nekropola. Vo dolot, neposredno do selskata crkva se otkrieni temeli i gradeèn materijal od pomala crkva i okolu nea golemi kameni plo~i od grobni konstrukcii. (@.V.)

Gramadi ‡ Murga{ki Lozja, naselba od rimskoto vreme. Se nao|a na 1 km jugoisto~no od seloto Kos-matec i 1 km od seloto Murga{, na dvete strani na dolot. Na povr{inata ima fragmenti od kerami~-ki sadovi, pitosi, teguli, imbreksi, a bile najdeni i moneti. (R.P.)

Kula, gradi{te od rimskoto vreme. Na 1 km od se-loto, na visok dominanten rid so zaramneto plato se gledaat ostatoci od fortifikacija. Na povr{i-nata ima fragmenti od kerami~ki sadovi i mno-èstvo gradeèn materijal. Mikul~i} I., TIR , 89. (R.P.)

46. NIKUQANE

Glava ‡ Izvor, srednovekovna naselba. Vo dvorot na D. Cvetanov, kako i vo okolnite bav~i, koi se vo neposrednata blizina na ~e{mata, se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi. Spored kaùvawe-to na me{tanite, bile nao|ani ~ankovidni moneti (XII-XIV ). (R.P.)

Gumni{ta, srednovekovna naselba. Na okolu 500 m severno od seloto Veselinci, vo nivata na M. Traj-kovi} e otkopan pitos, a po povr{inata se zabele-ùvaat fragmenti od kerami~ki sadovi i pitosi. (R.P.)

Murtin Dol, srednovekovna nekropola. Na 700 m zapadno od seloto, kraj patot bile otkrieni pove}e grobovi od kameni plo~i ‡ tip cista, vo koi nema-lo prilozi. Mikul~i} I.,TIR , 89. (R.P.)

47. NIKU[TAK

Bare, srednovekovna naselba. Na 1 km severozapad-no od seloto, preku ridot Lipec, na negovite seve-rozapadni padini se gledaat ostatoci od naselba. (R.P.)

Guvi{ta, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 500 m severozapadno od seloto, vo nivite na N. Sadiku i N. Azis se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sa-dovi, pitosi, teguli i gradeèn materijal. (R.P.)

Kodra Zulfi, naselba od neolitskoto vreme. Na 1 km isto~no od seloto, na leviot breg na dolot, vo nivata na I. Hirxa se sre}avaat fragmenti od ke-rami~ki sadovi, kameni i kremeni orudija. Nao-dite se ~uvaat vo Muzejot na Makedonija vo Skopje. (R.P.)

Putarnica, naselba od rimskoto vreme. Vo nepos-rednata blizina na seloto, pome|u rekite Putar-nica i Vodeni~arska, na edna strmna viso~inka se konstatirani mnogubrojni fragmenti od kerami~-ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. Grbi¢ M., 1954, 118; Mikul~i} I., TIR , 91. (R.P.)

Crkva, srednovekovna nekropola. Na 1,5 km severo-zapadno od seloto, vo nivata na I. Emir se otkrie-ni grobovi gradeni od kameni plo~i. (R.P.)

XVIII. KUMANOVO 218

îbuk ê{ma ‡ Ani{ta, naselba od neolitskoto vreme. Na 1 km jugozapadno od seloto, vo nivata na S. Muslim se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, kameni i kremeni orudija. (R.P.)

48. NOVOSEQANE

@uti Kamen ‡ îlak, naselba od rimskoto vreme. Na 1,5 km severno od seloto, vo nivite na T. Sera-fimovski i @. Lazarevski, od dvete strani na pa-tot se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. (R.P.)

Cervak ‡ Crnica, naselba od docnoanti~koto vre-me. Na 2 km ju`no od seloto, vo nivite na ZIK „Kle~ovci“ se konstatirani temeli od objekti, a po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kera-mi~ki sadovi i gradeèn materijal. (R.P.)

49. OBLAVCE

@ivu{a, naselba od sredniot vek. Vo nivite {to se nao|aat na granicata so seloto Strezovce, odda-le~eni 3 km ju`no od seloto, ima gradeèn kamen, tuli i }eramidi karakteristi~ni za sredniot vek. (Z.N.)

Seli{ta ‡ Samari, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 3 km ju`no od seloto, na selskata utrina se konstatirani fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, teguli i imbreksi. (R.P.)

Crepwarke, naselba od docnoanti~koto vreme. Vo nivite na J. i B. Krstevski, od desnata strana na selskiot dom se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, teguli i imbreksi. (R.P.)

50. OPAE

Malo Opae, nekropola od docnoanti~koto vreme. Vo u~ili{niot dvor i okolu nego se otkrieni po-ve}e grobovi so konstrukcija od teguli, tip „na dve vodi“ . (R.P.)

Papu{ina, naselba od rimskoto vreme. Vo nepos-rednata blizina na grobi{tata, na okolu 700 m se-verozapadno od seloto, spored kaùvaweto na me{-tanite, u{te pred vojnata bile otkrivani mnogu-brojni arheolo{ki naodi, i toa poden mozaik, hi-pokaust, kako i kerami~ki sadovi. Sokolovska V., 1966, 101. (R.P.)

51. ORAH

Ani{te, srednovekovna naselba. Na 250 m severo-zapadno od Ku~i{te, vo Dolno maalo, vo bav~ata na P. Stefanovski se sre}avaat fragmenti od kera-mi~ki sadovi i gradeèn materijal. (R.P.)

Gradi{te, gradi{te od rimskoto vreme. Zapadno od maaloto Sulevac se izdiga visok rid so zaramneto plato {to ima dominantna mestopolo`ba. Na platoto so povr{ina od 300 x 200 m se sre}avaat os-tatoci od fortifikacija, fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. Vo sre-di{niot del se konstatirani yidovi, verojatno od cisterna za voda. (R.P.)

Gramadi, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 1,5 km ju`no od lokalitetot Gradi{te, na povr{ina od 500 x 400 m se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i mnoèstvo gradeèn materijal. Spored kaùvaweto na me{tanite, bile najdeni i bronzeni moneti. (R.P.)

Drezga, naselba od neolitskoto vreme. Vo reonot na Dolno maalo, desno od patot Kumanovo-Kriva Palanka, na blaga padina, vo nivite na T. Tomovski i dr. se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, kameni i kremeni orudija. (R.P.)

Rajnici, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 250 m ju`no od lokalitetot Gramadi se sre}avaat frag-menti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn ma-terijal. (R.P.)

Stubol, naselba od ranoanti~koto i helenisti~ko-to vreme. Na 200 m jugozapadno od lokalitetot Drezga, na padinite na edna golema viso~inka se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi so gruba i fina faktura, so siva boja. Ostatocite od forti-fikacijata se slabo vidlivi. (R.P.)

52. ORA[AC

Buqaba{ica, naselba od rimskoto vreme. Na 3 km severoisto~no od seloto, vo podno`jeto na brdoto Kali{te ima gramadi od gradeèn kamen, imbreksi i teguli. Mikul~i} I., TIR , 94. (R.P.)

Vu~eva Varnica, nekropola od docnoanti~koto vre-me. Vo bav~ata na V. Mitri~evski, kraj patot za seloto Ora{ac se otkrieni grobovi so kamena kon-strukcija, a po povr{inata na nivite ima frag-menti od kerami~ki sadovi. (R.P.)

Grobi{ta, nekropola od rimskoto vreme. Na 1 km jugozapadno od seloto, na zaramnetoto plato nad crkvenite nivi se nao|aat teguli i imbreksi. Spo-red kaùvaweto na selanite, ovde bile otkrieni grobovi. (R.P.)

Je|upka, naselba od docnoanti~koto vreme. Od le-vata strana na patot za seloto Ska~kovce se otkri-eni obraboteni blokovi od kamen, stolb, teguli i mnogu fragmenti od kerami~ki sadovi. (R.P.)

XVIII. KUMANOVO 219

Kali{te, gradi{te od rimskoto vreme. Na 1,5 km isto~no od seloto, visoko vo karpite, na malo zaramneto plato se konstatirani ostatoci od for-tifikacija, a po povr{inata se sre}avaat gramadi od kr{en kamen i teguli. Mikul~i} I., 1971a, 470; Mikul~i} I., TIR , 94. (R.P.)

Kowarnik, naselba od èleznoto vreme. Na 2,5 km zapadno od seloto i 500 m isto~no od leviot breg na P~iwa, vo nivata na B. Dederistov se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi so gruba faktura. (R.P.)

Seli{te, naselba od rimskoto vreme. Na ju`nata periferija na seloto, vo nivata na J. Makre{anski se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. (R.P.)

Crkvi{te, srednovekoven sakralen objekt. Na le-viot breg na P~iwa, do patot za seloto Ora{ac se nao|a crkva od ponovo vreme. Na ova mesto se kon-statirani ostatoci od postar sakralen objekt. Po povr{inata ima gramadi od kr{en kamen i pokriv-ni }eramidi. (R.P.)

âjkovo ‡ Drezga, naselba od rimskoto vreme. Na 2 km ju`no od seloto, po povr{inite na nivite se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. (R.P.)

53. ORIZARE

Belovina, nekropola od rimskoto vreme. Vo reonot na seloto, spored kaùvaweto na S. Aliti, se ot-krieni grobovi so kamena konstrukcija ‡ tip cis-ta. (R.P.)

54. OTQA

Otqanski Vrbi, osamen naod od rimskoto vreme. Na 5 km isto~no od seloto, pri izgradbata na ka-nalot za navodnuvawe e otkrien spomenik so pret-stava na kowanik i so latinski natpis. Lokali-tetot e vo blizina na lokalitetot Drezga {to leì vo atarot na seloto Lopate.(R.P.)

55. PEZOVO

Vukosija, naselba od bronzenoto, ranoèleznoto, helenisti~koto i docnoanti~koto vreme. Se nao|a na 1 km ju`no od seloto, na periferijata na Kumanovsko Pole, blizu do sedloto {to go deli od Ov~e Pole, a na okolu 2 km jugozapadno od sovreme-niot pat Kumanovo-Sv. Nikole. Pretstavuva impo-zanten konusen rid, so kosi strani i zaramnet vrv od koj se prostira izvonreden pogled kon okolniot teren. Severozapadno od nego ima pomal rid (ponizok za 45-50 m) so koj e povrzan preku izdol-

èno sedlo. Na platoto na Vukosija, koe ne se obra-botuva, se zabeleùvaat ostatoci na temeli od po-ve}e pravoagolni prostorii, yidani od neobra-boten kamen, i fragmenti od grade`na keramika. Najgolem broj povr{inski naodi ‡ fragmenti od praistoriski kerami~ki sadovi se zabeleùvaat vo podno`jeto na ridot i najverojatno bile svle~eni so erozijata. Spored fakturata i ornamentikata, edni se od bronzenoto, a drugi od ranoèleznoto vreme. Interesno e toa {to se sre}avaat i fragmenti od siva keramika rabotena na kolce koja e od tipot na lokalnata keramika od ranohelenisti~koto vreme (V-IV vek). \eor|ievski B., 1993, 51-68. (B.\., L.T.)

56. PELINCE

Borova ûka, srednovekovna nekropola. Na 4 km zapadno od seloto me{tanite otkrile pove}e gro-bovi gradeni od kameni plo~i ‡ tip cista. (R.P.)

Gradi{te, naselba od bronzenoto, èleznoto i ra-noanti~koto vreme. Se nao|a na 18 km severoisto~-no od Kumanovo, na desnata strana od patot {to vo-di za vrawanskata oblast, vo blizinata na utokata na Bistrica vo P~iwa. Pretstavuva visok rid so golemo zaramneto plato i e edno od poslednite ras-klonenija na planinata Kozjak. Platoto ima nepra-vilna trapezoidna forma, so dimenzii od 170 x 115 m. Prirodno e za{titeno so strmni, te{ko pris-tapni strani so isklu~ok na isto~nata koja e sedlesto vdlabena i povrzana so planinskiot ma-siv. Po rabovite na platoto se nao|aat ostatoci od {irok nasip podignat od kamen i zemja. So izvr{e-nite sonda`ni iskopuvawa vo 1989/90 godina od strana na Narodniot muzej od Kumanovo se konsta-tirani tragi od pove}eslojna naselba. Najstariot sloj, odnosno naselba, spored odlikite na kerami-kata e od ranobronzenoto vreme, a vtoriot, zaedno so nasipot e od èleznoto vreme, i toa od najranite fazi sè do VI vek pred n.e. Posledniot sloj, na koj mu pripa|a skromen fond kerami~ki naodi, e od V-IV vek pred n.e, koga prakti~no i zavr{il ìvotot na ovaa naselba. Na lokalitetot Gradi{te mu pripa|a i sektorot nare~en Dve Mogili {to se nao|a severozapadno na okolu 400 m, na eden poni-zok greben. So istraùvawata vr{eni vo 1989, 1990 i 1994 godina se najdeni neobi~ni ostatoci od ra-nobronzenoto vreme. Spored istraùva~ite, a vrz osnova na naodite i nivniot raspored, se smeta de-ka e otkrien objekt bez cvrsta arhitektonska kon-strukcija, so funkcija na svetili{te, vo koe po izvr{uvaweto na obredite bile ostavani grupi od kerami~ki sadovi. Vo sredi{niot del na objektot ima klada od kamen i kal postavena vrz karpestata podloga, prekriena so ostatoci od gorewe, zgura, sitni ìvotinski koski i fragmenti od sadovi. Me|u za~uvanite sadovi ima pove}e oblici (boka-li, ~a{ki, pehari, ~inii i drugo), so dobra faktu-

XVIII. KUMANOVO 220

ra, na koi se zabeleùvaat vreàni ornamenti, tragi od bela inkrustacija, koi gi sodràt osnovnite ka-rakteristiki na keramikata od ranoto bronzeno vreme. Najdeni se nekolku kerami~ki alatki, tego-vi, kamena sekira i edna ènska statuetka od be-lutrak. Naodite se ~uvaat vo Narodniot muzej vo Kumanovo. Sokolovska V., 1966, 104; Georgiev Z., 1990/91, 91 -101; \eor|ievski B., 1993, 51-68; Petrova E., 1996. (B.\., L.T.)

Gradi{te, s. Pelince. ‡ Kerami~ki sadovi od bronzenoto vreme

Kova~evec, naselba od èleznoto vreme. Vo reonot na \akovo maalo, vo nivite na V. Antevski i D. Si-monovski se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi so gruba faktura. (R.P.)

Ni{inci, naselba od neolitskoto vreme (?). Na okolu 2 km zapadno od seloto, vo nivite na Du{an i Vlado \eor|ievski, {to leàt na desniot breg na rekata P~iwa, ima fragmenti od praistoriski ke-rami~ki sadovi. (Z.N.)

Sv. Arangel, srednovekoven sakralen objekt. Za-padno od asfaltniot pat {to vodi za manastirot Prohor P~inski se gledaat gramadi od gradeèn materijal i ostatoci od objekt ‡ mala ednokorabna crkva. (R.P.)

Sv. Nikola, srednovekoven sakralen objekt. Na 500 m severno od seloto, levo od asfaltniot pat za manastirot Prohor P~inski se gledaat gramadi od gradeèn materijal. (R.P.)

57. PROEVCE

Bawa, srednovekovna naselba. Vo neposrednata bli-zina na bawata, pod selskite grobi{ta se sre}ava-at fragmenti od kerami~ki sadovi i gradeèn materijal. (R.P.)

Sred selo, srednovekovna naselba i nekropola. Vo sredi{niot del na seloto, na mala viso~inka se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i grade-èn materijal, kako i golemi kameni plo~i od grobni konstrukcii. (R.P.)

58. PUZAQKA

Beli Breg, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 500 m severno od seloto, vo nivata na N. Mladenski se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. (R.P.)

La{ac, naselba od rimskoto vreme. Na 500 m za-padno od seloto, vo nivite na T. Antovski, K. i P. Mi{evski se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. (R.P.)

Stari Krst, srednovekoven sakralen objekt. Na 600 m zapadno od seloto se gledaat gramadi od grade-èn kamen i golem krst od kamen. (R.P.)

59. PÎWA

Belu{, naselba od rimskoto vreme. Na 1 km jugoza-padno od seloto, od levata strana na patot Dolga-Nova Korija se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, teguli, kako i gradeèn materijal. Otkri-ena e i edna moneta od Hadrijan. (R.P.)

Gradi{te, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Na 2,5 km severno od seloto, na visok rid so zaramneto plato, koe zafa}a povr{ina od 250 x 100 m, se gle-daat ostatoci od fortifikacija. Na jugoisto~niot del na tvrdinata e za~uvan yid od bedemot koj ima debelina od 1,70 m, graden od kr{en kamen i varov malter. Vo vnatre{nosta na tvrdinata se gledaat yidovi od pove}e objekti, a se sre}avaat i fragmen-ti od kerami~ki sadovi, pitosi i mnoèstvo gra-deèn materijal. Grbi¢ M., 1954, 124; Mikul~i} I., 1971a, 471; Mikul~i} I., TIR, 98. (R.P.)

Manastir, srednovekovna utvrdena naselba i nek-ropola. Na 3 km severoisto~no od seloto, na visok rid so zaramneto plato se konstatirani ostatoci od pomala utvrdena naselba so nekropola. Po povr-{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sado-vi i mnoèstvo gradeèn materijal. Mikul~i} I., 1971a, 470; Mikul~i} I., TIR , 98. (R.P.)

Mija{ki Rid, nekropola od èleznoto vreme. Na okolu 500 m severozapadno od seloto, levo od patot Kumanovo-P~iwa se izdiga blaga viso~inka na koja vo nivata na Ratko Trendevski e otkrien grob ‡ cista, graden od delumno obraboteni kameni plo~i, postaven vo pravec severoistok-jugozapad, i vo nego se najdeni no` i dve kopja od èlezo. Vo 1988

XVIII. KUMANOVO 221

Gradi{te, s. P~iwa. ‡ Naselba od docnoanti~koto vreme (Z.G)

godina od strana na Narodniot muzej vo Kumanovo e izvr{eno probno iskopuvawe. So sondata posta-vena blizu do grobot bil otkrien del od temel na suvoyidica, graden od pojadri kamewa, {irok 0,85 m, ~ija funkcija ne e definirana. Naodite se ~uva-at vo Narodniot muzej vo Kumanovo. (B.\., L.T.)

Sv. Arhangel, nekropola od rimskoto vreme. Na ju-goisto~nata periferija na seloto, pri izgradbata na u~ili{teto se otkrieni grobovi gradeni od te-guli ‡ tip „na dve vodi“ . Del od nekropolata e uni{ten. Mikul~i} I., 1971a, 470; Mikul~i} I., TIR , 98. (R.P.)

Selce, srednovekovno gradi{te. Na 2 km severo-isto~no od seloto, na visok rid {to ima dominan-tna mestopolo`ba, postojat ostatoci od srednove-kovna tvrdina. Po povr{inata se sre}avaat frag-

menti od kerami~ki sadovi i mnoèstvo gradeèn materijal. (R.P.)

Slavi{te ‡ Grop~e, srednovekovna naselba i nek-ropola. Na 3,5 km severoisto~no od seloto, na desniot breg na P~iwa se otkrieni pove}e grobovi gradeni od kameni plo~i, a po povr{inata se sre-}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i mnoès-tvo gradeèn materijal, {to upatuva na postoewe na pomala naselba. (R.P.)

Stari Jaz, nekropola od docnoanti~koto vreme. Na 1 km isto~no od seloto, na desniot breg na P~iwa se otkrieni grobovi gradeni od teguli ‡ tip „na dve vodi“ . (R.P.)

Crkvi{te, naselba od èleznoto i rimskoto vreme. Na 500 m zapadno od seloto, vo nivite na P.

XVIII. KUMANOVO 222

Veli~kov se konstatirani fragmenti od kerami~-ki sadovi i ku}en lepe`. Mikul~i} I., 1971a, 470. (R.P.)

60. RE@ANOVCE

Gradina, utvrdena naselba od èleznoto vreme. Na 200 m od lokalitetot Sv. Jovan, pokraj patot za Ku-manovo, vo nivata Visoka Gradina se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi so gruba faktura. Dominantnata polo`ba na lokalitetot indicira postoewe na utvrdena naselba. (R.P.)

Sred selo, naselba od èleznoto vreme. Vo dvorot na crkvata, kako i vo centarot na seloto, se sre-}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi so gruba faktura. (R.P.)

61. RU\INCE

Veqa Strana, naselba od èleznoto vreme. Georgiev Z., 1992, 105-118. (D.G.)

Gradi{te, mala utvrdena naselba od docnoanti~-koto vreme. Mikul~i} I., 1971a, 470. (D.G.)

Golemo Ramni{te, srednovekovna naselba. Na gra-nicata na atarite me|u selata Orah i Ru|ince, se-verno od patot Kumanovo-Kriva Palanka se sre}a-vaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. (R.P.)

Medvedica, srednovekovna naselba. Na 1,5 km seve-roisto~no od seloto, na levata strana od patot Ku-manovo-Kriva Palanka, vo selskata utrina se sre-}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. Po eden pitos vo svoite dvo-rovi ~uvaat @. Dimitrovski i G. Taskovski. (R.P.)

62. SKA^KOVCE

Bela Voda, srednovekovna naselba i nekropola. Vo reonot na manastir~eto Sv. Jovan, {to se nao|a na 2,5 km severozapadno od seloto i 500 m ju`no od patot Kumanovo-Sv. Nikole, ima gramadi od grade-èn materijal. Spored kaùvaweto na selanite, bile otkrieni pove}e grobovi gradeni so kameni plo~i. (Z.N.)

Brek~e, naselba od èleznoto vreme. Na 1,5 km is-to~no od seloto i na 500 m ju`no od patot Kumano-vo-Sv. Nikole, na blago izdignato plato, vo nivata na N. Petranski se sre}avaat fragmenti od kera-mi~ki sadovi so gruba faktura. (R.P.)

Varnica, naselba od rimskoto vreme. Na 1 km seve-rozapadno od seloto, vo nivata na G. Despotov se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. Spored kaùvaweto na me{-

tanite, bila najdena i mermerna plo~a so natpis, koja e zagubena. (R.P.)

Yidini, naselba od rimskoto vreme. Na 1,5 km seve-rozapadno od seloto, kraj patot za Sv. Nikole, vo nivata na S. Stojkov se otkrieni temeli od objek-ti, a po povr{inata se sre}avaat fragmenti od ke-rami~ki sadovi, pitosi, teguli, imbreksi i drug gradeèn materijal. (R.P.)

Livada, naselba od sredniot vek. Na okolu 2 km se-verozapadno od seloto, sproti lokalitetot Yidini, na leviot breg na dolot, vo nivata na B. Stojkov se gleda kulturen sloj so ostatoci karakteristi~ni za docniot sreden vek. (Z.N.)

Seli{te, naselba od èleznoto vreme. Na 500 m se-verno od seloto, vo nivata na Slavko Burganski se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi so gruba faktura. (R.P.)

]eramidnica, naselba od rimskoto vreme. Na 500 m ju`no od seloto, vo nivata na N. Petrinski se sre-}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. (R.P.)

63. SLUPÂNE

Kale, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Na 1,5 km severoisto~no od seloto, na visok rid so zaram-neto plato se gledaat ostatoci od fortifikacija, a po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kera-mi~ki sadovi, pitosi i mnoèstvo gradeèn mate-rijal. Mikul~i} I., 1971a, 470; Mikul~i} I., TIR , 117. (R.P.)

Pla~kovica, naselba od rimskoto vreme. Na 3 km isto~no od seloto, na povr{ina od okolu 1 hektar se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pito-si i gradeèn materijal. Pri obrabotuvaweto na nivite bile otkrieni temeli od pove}e objekti. (R.P.)

64. SOPOT

Golem Kladenec ‡ Juru~ki Grobi{ta, srednoveko-ven sakralen objekt i nekropola. Na 100 m isto~no od Gorno maalo se gledaat gramadi od gradeèn materijal i kameni plo~i od konstrukcii na gro-bovi. (R.P.)

Zaptiski Kladenec, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 500 m isto~no od seloto Tabanovce, vo atarot na seloto Sopot, vo nivata na M. Stefanov-ska se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, teguli i drug gradeèn materijal. Otkrien e i mermeren stolb. (R.P.)

XVIII. KUMANOVO 223

65. STARO NAGORIÂNE

Bran~evica, naselba od èleznoto i rimskoto vre-me. Na 2 km isto~no od seloto, vo blizinata na desniot breg na P~iwa, vo nivite na C. Krsti} i T. Korka se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sado-vi, pitosi i gradeèn materijal. (R.P.)

Manastir Sv. \or|ija, osamen naod od rimskoto vreme. Pokraj ju`niot yid na manastirot, vo 1966 godina, pri izveduvaweto na konzervatorskite ra-boti e otkrien kamenen blok ‡ me|nik, o{teten vo gorniot i dolniot del, so dimenzii od 96 x 38 x 16 cm. Na blokot ima latinski natpis vo koj se spome-nuva „dardanskata granica“ . (B.J.)

Plo{ka, srednovekovna nekropola. Vo reonot na maaloto Pop~evci, desno od patot za Staro Nago-ri~ane se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sado-vi, a bila najdena i belezica od staklena pasta. Spored kaùvaweto na me{tanite, tuka bile ot-krieni pove}e grobovi gradeni od kameni plo~i. (R.P.)

Pod seloto, naselba od docnoanti~koto vreme. Se-veroisto~no od seloto, vo selskite nivi, pome|u patot za seloto i poslednite selski ku}i se sre}a-vaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. (R.P.)

66. STREZOVCE

Kali{te, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Na 2 km jugozapadno od seloto, kaj utokata na Kriva Reka vo P~iwa, na visok rid so zaramneto plato se sre}avaat ostatoci od fortifikacija. Po povr{i-nata na gradi{teto ima fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, teguli i gradeèn materijal. Mikul~i} I., 1971a, 470; Mikul~i} I., TIR , 121. (R.P.)

67. STRNOVAC

Smrkovec, srednovekovna naselba. Na 1 km severo-isto~no od seloto, vo nivite na I. Petru{ev i T. Arsovski se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. (R.P.)

ûki, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 2 km isto~no od seloto, od levata strana na dolot, vo nivata na C. [abanov ima ostatoci od gradeèn materijal. (Z.N.)

68. STUDENA BARA

Osmanov Dol, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 1,5 km severno od seloto, vo nivata na S. Ristov, na povr{ina od 100 x 100 m se sre}avaat fragmenti

od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. (R.P.)

Sv. Bogorodica, osamen naod od rimskoto vreme. Vo maliot paraklis na crkvata e vgradena nadgrobna stela so dimenzii od 205 x 74 x 22 cm, o{tetena vo gorniot i dolniot del. Potekloto i vremeto koga e vgradena ne se poznati. (Z.N.)

69. TABANOVCI

Beìne, naselba od rimskoto vreme. Na desniot breg na Tabanova~ka Reka, zapadno od Arsina Vode-nica, na golema povr{ina se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i mnogu gradeèn materijal. (R.P.)

Padali{te, naselba od rimskoto vreme. Na 500 m od desnata strana na patot Tabanovci-Kumanovo, vo nivata na S. Hristi} se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. Grbi¢ M., 1954, 118. (R.P.)

Crkvi{te ‡ Kosturac, srednovekovna naselba. Na 1 km ju`no od seloto, levo od patot Tabanovci-Kumanovo i na 800 m od avtopatot, vo nivata na D. Petru{evski, na povr{ina od 1 hektar se sre}a-vaat fragmenti od kerami~ki sadovi i gradeèn materijal. (R.P.)

Xabinka ‡ Ani{ta, srednovekoven objekt. Na 1 km severno od seloto, vo nivite isto~no od avtopatot, na mestoto na urnatinite na xamijata ima i sredno-vekoven gradeèn materijal. (Z.N.)

70. TROME\A

Golo Brdo, srednovekovna naselba. Na okolu 2 km zapadno od seloto, vo nivite na J. Panti} i Q. Jam~i} se gledaat gramadi od gradeèn kamen i fragmenti od srednovekovna keramika. (Z.N.)

Grobi{ta, naselba i nekropola od sredniot vek. Na padinata {to se nao|a na 500 m jugoisto~no od seloto, spored kaùvaweto na me{tanite, bile otkrieni temeli i grobovi. (Z.N.)

Crno Pole, praistoriska naselba. Vo nivata na S. Mi{i} pri obrabotuvaweto na zemjata bile najde-ni pitos i fragmenti od kerami~ki sadovi so pra-istoriska faktura. (Z.N.)

71. UMIN DOL

Ujanovo Brdo, srednovekovna naselba. Na 1 km ju`no od seloto, vo blokot na ZZ „Sloga“ , na rela-tivno golem prostor se gleda rasfrlen gradeèn materijal. (Z.N.)

XVIII. KUMANOVO 224

72. ÊLOPEK

Dobroseqane, naselba od rimskoto vreme. Se nao|a isto~no od seloto, na desniot breg na rekata P~i-wa, vo reonot na Dragomanski most. Vo nivite na D. Filipovski, G. Stoevski i S. Cvetanovski, na po-vr{ina od okolu 50 dekari se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i gradeèn materijal. Otkrieni se i pove}e pitosi, vodovodni cevki i moneti. Spored kaùvaweto na me{tanite, bila najdena olovna plo~a te{ka 20 kg. Vo 1976 godina, pred izgradbata na fabrikata za ~evli „ÎK“, po-gon „êlopek“ , se izvr{eni za{titni arheolo{ki istraùvawa. Naodite se ~uvaat vo Muzejot na Ma-kedonija vo Skopje. Sokolovska V., 1966, 104; Mikul~i} I., TIR , 35. (R.P.)

Kula, praistoriska naselba, kastel so nekropola od docnoanti~koto vreme. Se nao|a na okolu 1 km severno od seloto i na okolu 15 km severoisto~no od Kumanovo. Leì re~isi na sredinata od eden dolg greben {to po~nuva od vrvot ûka i zavr{uva vo dolinata na rekata P~iwa. Pokraj isto~niot kraj pominuva patot {to gi povrzuva Kumanovskata i Vrawanskata oblast. Kula pretstavuva dolga terasa, so mo{ne strmni i re~isi nepristapni strani, so isklu~ok na isto~nata koja koso pa|a do rekata. Na povr{inata se raspoznavaat ostatoci od temeli na bedem, a ima i pove}e grobni kon-strukcii razotkrieni od erozijata. Nekolku grobo-vi se prekopani od divi kopa~i. Spored konstruk-ciite i pozicijata na grobovite, sosema e sigurno deka nekropolata e od docnoanti~koto vreme (IV-VI vek) i mu pripa|ala na naselenieto od kastelot. Pribli`no na sredinata od severniot rab na pla-toto se najdeni i fragmenti od atipi~na prais-toriska keramika. (B.\., L.T.)

Puzalka, nekropola od rimskoto vreme. Na 1 km is-to~no od seloto, na desniot breg na P~iwa, vo pro-filot se gledaat grobni konstrukcii od kameni plo~i. Prilozi ne se najdeni. Mikul~i} I., TIR , 35. (R.P.)

Sv. Bogorodica, srednovekovna nekropola. Na 2,5 km zapadno od seloto, na samiot pat se otkrieni skeletni grobovi bez konstrukcii i prilozi, vero-jatno srednovekovni. (Z.N.)

73. ÊRKEZE

Grobi{ta, srednovekovna naselba. Na periferija-ta na seloto kon Kumanovo, vo reonot na stariot pat Kumanovo-Skopje, pri izgradbata na zgradata na Sojuzot na voza~ite bile otkrieni temeli od objekti i pitos. (Z.N.)

74. ÊTIRCE

Mati~anski Zgradi, naselba od èleznoto i rim-skoto vreme. Na zapadnata periferija na seloto, vo nivite na S. Despotovi} i S. Jakimovi} se sre}a-vaat fragmenti od kerami~ki sadovi so gruba faktura, pitosi i gradeèn materijal. (R.P.)

Seli{te ‡ êtirski Rid, naselba od rimskoto vre-me. Jugozapadno, vo reonot na selskite grobi{ta ima ostatoci od gradeèn materijal, osobeno vo nivite na V. Dodi} i P. Aleksi}. (Z.N.)

75. [UPLI KAMEN

Gorno maalo, naselba od rimskoto vreme. Vo sever-niot kraj na seloto, vo t.n. Gorno maalo se otkrie-ni gradeèn materijal i fragmenti od kerami~ki sadovi. (Z.N.)

Crven Rid, osamen objekt od rimskoto vreme. Na 500 m severno od seloto, vo nivite na ZIK „Kuma-novo“ se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, teguli, imbreksi i drug gradeèn materijal, mo-èbi od vila rustika. (R.P.)

Xebexiska Strana, naselba od docnoanti~koto vre-me. Na 1 km ju`no od seloto, vo blokot na ZIK „Kumanovo“ se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. (R.P.)

III . BROD

1. Belica ..................................................................... 224 2. Brod .......................................................................... 49 3. Gorni Manastirec ................................................ 49 4. Dvorci ..................................................................... 49 5. Devi~ ........................................................................ 50 6. Dragov Dol .............................................................. 50 7. Zduwe ....................................................................... 50 8. Zrkle ........................................................................ 50 9. Kov~e ....................................................................... 51 10. Kosovo ..................................................................... 51 11. Krapa ....................................................................... 51

12. Latovo ..................................................................... 51 13. Mogilec .................................................................. 51 14. Modri{te ............................................................... 51 15. Oreovec ................................................................... 51 16. Plasnica ................................................................. 52 17. Samokov ................................................................... 52 18. Slatina ................................................................... 52 19. Taèvo ..................................................................... 52 20. Tomino Selo .......................................................... 52 21. Cre{nevo ............................................................... 52

1. BELICA

Varnica, nekropola od docnoanti~koto vreme. Na eden mal prostor {to se nao|a 3 km ju`no od seloto se gledaat konturi na desetina grobovi gradeni od

III. BROD 49

kameni plo~i, postaveni vo pravec istok-zapad. Spored kaùvaweto na Du{an Vra~akovski, vo nekoj od otvorenite grobovi prona{ol moneti koi gi ~uva i denes. (A.K.)

Kale, s. Belica. ‡ Urnatini od bedemot na gradi{teto

Kale, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Na 4 km severno od seloto, na visokiot rid Stolavatec, koj ima zaramnet prostor od 80 x 60 m, se gledaat osta-toci od odbranben bedem yidan od kamen i varov malter. Za~uvan e samo vo temelite, a po povr{i-nata na gradi{teto se sre}avaat mnoèstvo grade-èn materijal, fragmenti od kerami~ki sadovi i pitosi. Kaj Du{an Vra~akovski se nao|aat moneti otkrieni na ovoj lokalitet. (A.K.)

Kale ‡ Mitkoroen, utvrdena naselba od docnoan-ti~koto vreme. Lokalitetot pretstavuva nizok rid so zaramneto plato koe zafa}a prostor od 100 x 80 m. Se nao|a na 3 km ju`no od seloto. Po povr{i-nata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, pokrivni }eramidi i mnoèstvo gradeèn materijal, a se zabeleùvaat i temelite od odbran-beniot bedem. Ottuka poteknuvaat i moneti koi se nao|aat kaj Du{an Vra~akovski. (A.K.)

Ridot, naselba od helenisti~koto i rimskoto vre-me, starohristijanska crkva i nekropola. Na sever-nata periferija na seloto, na visoko plato ogra-deno so ridovi, na prostor od okolu 300 x 200 m, po povr{inata na nivite se nao|aat gramadi od grade-èn materijal, fragmenti od kerami~ki sadovi i pokrivni }eramidi. Na severoisto~niot kraj od lokalitetot se otkrieni nekropola i temeli od mala starohristijanska crkva. Grobovite se grade-ni od golemi kameni plo~i i imaat orientacija istok-zapad. Najdeni se golem broj moneti od koi dvaesetina se kaj Du{an Vra~akovski. Dve od mone-tite se kovani vo vremeto na Aleksandar Makedon-ski, edna vo Pela, a ostanatite se od III-IV vek. (A.K.)

2. BROD

Gramada, naselba i nekropola od docnoanti~koto vreme. Na severniot rab na gradot, kade {to se pro{iruva naselbata, pri izgradbata na novite ku}i se otkrieni temeli od stari objekti. Se sre-}ava golem broj fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi. Na severniot kraj od terenot se najdeni grobovi gradeni od kameni plo-~i. (A.K.)

Kale, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Ju`no od zgradata na Sobranieto na op{tinata se izdiga ni-zok rid so mala zaramneta povr{ina koja bila ogradena so bedem. Na povr{inata na ridot i vo podno`jeto sporadi~no se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi. (A.K.)

Kula ‡ Barbaros, utvrdena naselba ‡ kastel od sredniot vek. Mikul~i} I., TIR , 21. (D.G.)

Raj~ica, starohristijanska bazilika i ranosredno-vekovna nekropola. Vo severniot del na gradot, na leviot breg na rekata Treska, koj e aluvijalna te-rasa (KP 544), pri kopawe na temeli za izgradba na eden objekt bile otkrieni dva groba. Vo osumde-settite godini so za{titnite arheolo{ki inter-vencii se otkrieni u{te 9 groba od tipot cista i pogolem del od apsida na bazilika. Vo eden od gro-bovite e najdena obetka vo vid na ko{ni~ka. Naodi-te se ~uvaat vo Muzejot na Makedonija. Ivanovski M., 1987, 124. (M.I.)

3. GORNI MANASTIREC

Crkva, naselba i nekropola od docnoanti~koto vre-me. Vo neposrednata blizina na u~ili{teto, desno od patot {to vodi kon seloto Toplica se nao|a crkvata Sv. \or|i. Na mal prostor po povr{inata na nivite se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sado-vi, pitosi i pokrivni }eramidi. Otkrieni se teme-li od stari objekti i nekolku pitosi. Nekropolata e otkriena vo dvorot na u~ili{teto, a grobovite bile gradeni od golemi imbreksi. Spored ìteli-te, bile nao|ani i moneti. (A.K.)

4. DVORCI

Rosula ‡ E|upski Ku}i{ta, naselba od docnoan-ti~koto vreme. Na isto~nata strana od seloto se protega nizok rid koj zavr{uva do Golema Reka. Na vrvot od ridot, na koj imalo lozja i zafa}a povr-{ina od 200 x 100 m, se sre}avaat mnogu fragmenti od pokrivni }eramidi, a namesta i fragmenti od kerami~ki sadovi i pitosi. (A.K.)

III. BROD 50

5. DEVI^

Devini Kuli, docnoanti~ko i srednovekovno gradi-{te na okolu 2 km ju`no od seloto, na visok rid koj zavr{uva do Golema Reka. Na ova mesto rekata pravi golem zavoj i go ograduva gradi{teto od tri strani. Na zaramnetiot vrv se za~uvani mnogu delo-vi od odbranben yid koj okolu vrvot ograduval prostor so dimenzii od 150 x 80 m. Vo vnatre{nos-

Devini Kuli, s. Devi~. ‡ Srednovekovna kula ta na tvrdinata ima dve kuli od koi ednata ima za-~uvani yidovi i do 5 m viso~ina. Bedemot i kulite se gradeni od kr{en kamen i varov malter i se de-beli 1,5 m. Vo gorniot del na tvrdinata ima golem rezervoar za voda. Vo ju`noto podno`je, do leviot breg na Golema Reka e za~uvana kvadratna gradba ~ii yidovi se visoki do 5 m. Po povr{inata na tvr-dinata, kako i na site strani na padinite, se sre}a-vaat ostatoci od gradeèn materijal, pokrivni }eramidi, fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi. (M.I.)

Drewe, naselba od rimskoto vreme. Na okolu 500 m ju`no od seloto i desno od patot {to vodi kon De-vini Kuli, na prostrana terasa od 150 x 80 m ima mnoèstvo fragmenti od pokrivni }eramidi, a na-mesta i fragmenti od kerami~ki sadovi i pitosi. Spored kaùvaweto na ìtelite, pri oraweto na nivite otkrivale temeli od objekti. (A.K.)

Pe{na, docnoanti~ka grobnica. Pred vlezot vo pe{-terata, vo neposrednata blizina na seloto Slatino e otkriena grobnica so svod od tuli i strani~en vlez od zapadnata strana. Lil~i} V., 1987, 149. (V.L.)

6. DRAGOV DOL

Ramni{te, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 3 km isto~no od seloto, na visok rid so zaramneto plato, po povr{inata na nivite se sre}avaat gra-madi od gradeèn materijal, fragmenti od kera-

mi~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi. Pri obrabotuvaweto na zemjata se najdeni i nekolku vizantiski moneti koi gi ~uva Du{an Vra~akovski od seloto Belica. (A.K.)

7. ZDUWE

Bo}evci, crkva i nekropola od sredniot vek. Na okolu 3,5 do 4 km severoisto~no od seloto, na des-niot breg na rekata Treska, na edno ne mnogu vi-soko plato se nao|a mala grobi{na crkva so nekro-pola okolu nea. So za{titnite arheolo{ki iskopu-vawa izvr{eni vo 1985 godina e otkriena edno-korabna crkva so dimenzii od 2,50 x 2,20 m. Okolu nea se istraèni 7 groba gradeni od kameni plo~i ‡ tip cista. Spored otkrienite naodi, crkvata i nekropolata bile vo upotreba od po~etokot na XIV do XVI vek. (M.I.)

Gradi{te, naselba od docnoanti~koto vreme. Na zapadnata padina od ridot Gradec, vedna{ do des-niot breg na rekata Treska, na terasa koja blago se spu{ta kon zapad se gledaat gramadi od kamewa i temeli od objekti gradeni od kr{en kamen i kal. Po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kera-mi~ki sadovi i pokrivni }eramidi. (M.I.)

Podgradec, utvrdena naselba od docnoanti~koto vreme i raniot sreden vek. Na krajnite zapadni pa-dini na Suva Planina, pod Crni Vrv, kade rekata O~a se vleva vo Treska, na visok rid, od site stra-ni te{ko pristapen (so zaramneto plato), koj domi-nira nad okolinata, se za~uvani temeli od od-branben bedem. Po povr{inata se sre}avaat frag-menti od kerami~ki sadovi, pitosi i dr. Vo 1986 g., so za{titnite arheolo{ki iskopuvawa se otkrieni 4 grobni celosti so naodi {to se datiraat od kra-jot na V vek. Naodite se ~uvaat vo Muzejot na Make-donija vo Skopje. Ivanovski M., 1987, 123. (M.I.)

Sv. Nedela, crkva i nekropola od sredniot vek. Na okolu 4 km severno od seloto, visoko nad leviot breg na rekata Treska se nao|aat ostatoci od mala ednokorabna crkva. Za~uvani se ju`niot i severni-ot del na isto~niot yid, graden od kr{en kamen i dobro obraboten bigor. Severno od crkvata se gle-daat kameni plo~i od grobni konstrukcii so orien-tacija istok-zapad. Spored predanieto, crkvata e nare~ena Sv. Nedela. (M.I.)

8. ZRKLE

Ograda, naselba od docnoanti~koto vreme. Na levi-ot breg na Mala Reka, vo nivata na Milosav Vidov-ski, po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi. Vo dolniot kraj na nivata bile otkopani dva pitosa. Isto taka, sopstvenikot prona{ol i pove}e mone-

III. BROD 51

ti. Pitosite i monetite se ~uvaat kaj sopstvenikot na nivata. (A.K.)

9. KOVÊ

Gramadi{te, naselba i nekropola od rimskoto vre-me. Na 2 km ju`no od seloto, na golema povr{ina od visokata terasa {to se izdiga na leviot breg na Mala Reka se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi. Vidlivi se i golemi gramadi od gradeèn materijal. Na isto~-

Gramadi{te, s. Kov~e. ‡ Grobovi od rimskoto vreme

niot kraj na lokalitetot se otkrieni nekolku gro-bovi gradeni od golemi kameni plo~i, so razli~na orientacija. Najdeni se i nekolku moneti koi se ~uvaat kaj Temelko Jovanovski od istoto selo. (A.K.)

10. KOSOVO

Dolno Padi{te, nekropola od docnoanti~koto vreme. Na 2 km zapadno od seloto, na mala terasa koja leì na leviot breg na Mala Reka, pri obrabo-tuvaweto na zemjata se otkrieni grobovi gradeni od kameni plo~i. (A.K.)

11. KRAPA

Vo seloto, nekropola od rimskoto vreme. Na gor-niot kraj na seloto, vo dvorovite na A. Ristevski i V. Petrovski se otkrieni nekolku grobovi gradeni od golemi kameni plo~i. Spored kaùvaweto na selanite, bil otkopan eden nadgroben spomenik od mermer na koj imalo pretstava na ~etvorica lu|e. Bile najdeni i pove}e rimski moneti koi se ~uvaat kaj sopstvenicite na ku}ite, a spomenikot leì na 1 km ju`no od seloto, vo mesnosta Grama|e. (A.K.)

12. LATOVO

Gladnica, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 1 km zapadno od seloto, na desniot breg na Golema

Reka, na terasa koja zafa}a povr{ina od 150 x 100 m se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, pokrivni }eramidi i mnoèstvo gradeèn materijal. Selanite pri obrabotuvaweto na zem-jata otkrile temeli od objekti. Nekolku pitosi se ~uvaat kaj sopstvenicite na nivite. (A.K.)

Latinski Grobi{ta, nekropola od docnoanti~koto vreme. Vo blizinata na lokalitetot Gladnica, na desniot breg na Golema Reka, pri obrabotuvaweto na zemjata selanite otkrile grobovi gradeni od kameni plo~i. (A.K.)

13. MOGILEC

Tumba, srednovekovna naselba. Na jugozapadnata periferija na seloto, na prostor od 2‡3 hektara se sre}avaat fragmenti od pokrivni }eramidi, pitosi i gradeèn materijal. Seloto se spomenuva vo hrisovulot na kral Stefan Du{an od 1335 godina pod imeto Mogilica. (A.K.)

14. MODRI[TE

Vo seloto, naselba i nekropola od docnoanti~koto vreme. Pri izgradbata na selskite ku}i se otkrie-ni temeli od stari objekti i pove}e pitosi. Nekro-polata e konstatirana na isto~nata periferija na seloto, kade {to se otkrieni nekolku grobovi gradeni od golemi kameni plo~i. Isto taka, vo se-loto se pronajdeni i pove}e moneti koi se ~uvaat kaj ìtelite. (A.K.)

Kale, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Se nao|a na 2 km od seloto, na eden visok rid na desniot breg na Golema Reka, koj strmno se spu{ta kon re~noto korito. Na zaramnetiot vrv, so prostor od 100 x 50 m, se gledaat temeli od bedem graden od kamen i varov malter. Po povr{inata se sre}avaat frag-menti od kerami~ki sadovi, pitosi, pokrivni }eramidi i mnoèstvo drug gradeèn materijal. (A.K.)

Padi{te, naselba od docnoanti~koto vreme. Is-to~no od seloto, na visoko zaramneto plato, koe zafa}a pogolema povr{ina, se gledaat temeli od objekti i mnogu gramadi od kr{en kamen. Po povr-{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sado-vi, pitosi i pokrivni }eramidi. Nekolku pitosi se ~uvaat kaj sopstvenicite na nivite. (A.K.)

Crkva Sv. Bogorodica, crkva od sredniot vek. JovanoviÊ S. P., 1928, 277. (D.G.)

15. OREOVEC

Mal Rid, crkva i nekropola od sredniot vek. Mikul~i} I., TIR , 94. (D.G.)

III. BROD 52

16. PLASNICA

Crkva, srednovekovna crkva izgradena vo 1484 g. Petkovi¢ V., 1950, 225. (D.G.)

17. SAMOKOV

Vo seloto, naselba i nekropola od docnoanti~koto vreme. Vo severniot del na seloto, po ulicite i vo dvornite mesta na ku}ite ima mnoèstvo fragmen-ti od kerami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }erami-di. Spored kaùvaweto na ìtelite, tuka bile ot-krieni i grobovi vo koi se najdeni kerami~ki sado-vi, kako i rimski i ranovizantiski moneti. Ne-kolku moneti se ~uvaat kaj u~itelot Zlatevski. (A.K.)

Kale, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Na 1 km ju`no od seloto se izdiga visok rid so dominantna mestopolo`ba. Na vrvot so zaramnet prostor, koj zafa}a povr{ina od 100 x 80 m, se gledaat temeli od odbranben bedem graden od kr{en kamen i varov malter. (A.K.)

18. SLATINA

Kale, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Na des-nata strana na Slatinska Reka, na mestoto kade taa se vleva vo Golema Reka se izdiga visok rid so za-ramnet vrv koj zafa}a prostor od 150 x 80 m, na koj ima ostatoci od jak odbranben bedem i dve kuli. Po povr{inata na tvrdinata se zabeleùvaat temeli od objekti i mnoèstvo fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, pokrivni }eramidi i gradeèn materijal. Yidovite od bedemot na nekolku mesta se za~uvani vo viso~ina od 1 m. Dva pitosa, otkopani od gradi{teto, se ~uvaat vo selskoto u~ili{te. (A.K.)

Pod Gradi{te, nekropola od docnoanti~koto vre-me. Pri izgradbata na patot, neposredno pokraj leviot breg na rekata Slatina e otkriena zasvo-dena grobnica, yidana od kamen, bigor i tuli, a od vnatre{nata strana ubavo malterisana, vo koja imalo ~etiri skeleti postaveni vo pravecot jugo-istok-severozapad. Od grobni prilozi se najdeni eden dobro za~uvan kerami~ki sad i srebrena obet-ka od tipot „so ko{ni~ka“ . Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Prilep. Lil~i} V., 1987, 149. (B.B., B.K.)

19. TA@EVO

Br~ka, neselba i nekropola od rimskoto vreme. Na desniot breg na rekata, na prostrana terasa koja zafa}a prostor od 250 x 150 m se sre}avaat mnogu fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i pokriv-ni }eramidi. Vidlivi se i gramadi od gradeèn materijal, a bile najdeni i dva pitosa. Na gorniot kraj na lokalitetot se otkopani nekolku grobovi. (A.K.)

20. TOMINO SELO

Staro Selo, nekropola od docnoanti~koto vreme. Na mestoto me|u Tomino Selo i Su{ica po povr-{inata se sre}avaat gramadi od gradeèn materi-jal. Spored kaùvaweto na ìtelite, na ova mesto se najdeni moneti koi se sopstvenost na Du{an Vra~akovski. (A.K.)

21. CRE[NEVO

Brest, naselba i nekropola od rimskoto vreme. Vo neposrednata blizina na maaloto Starovci se sre-}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, }eramidi, a pri obrabotuvaweto na zemjata ìte-lite otkrile temeli od objekti. Na najvisokata to~ka na lokalitetot ima urnatini od crkva, a oko-lu nea delovi od kapiteli, koloni, bazi i dr. Otkopani se pove}e pitosi i moneti koi se nao|aat kaj P. Jovanovski. (A.K.)

Kamen Dol, naselba i nekropola od docnoanti~-koto vreme. Vo neposrednata blizina na selskata crkva i vo okolnite nivi, na golema povr{ina se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, pokrivni }eramidi i gradeèn materijal. Nekro-polata e otkriena na zapadnata periferija na seloto, a grobovite se gradeni od kameni plo~i. Pronajdeni se pitosi i nekolku rimski i ranovi-zantiski moneti koi se sopstvenost na Du{an Vra-~akovski od seloto Belica. (A.K.)

Minojca, nekropola od rimskoto vreme. Na 500 m od maaloto Starovci, na povr{ina od 3‡4 dekari, pri obrabotuvaweto na zemjata bile otkrieni gro-bovi i vo niv kerami~ki sadovi. (A.K.)

XIX . NEGOTINO

1. Barovo ..................................................................... 225 2. Besvica .................................................................... 225 3. Bistrenci ............................................................... 225

4. Brusnik .................................................................... 225 5. Ve{je ........................................................................ 226 6. Voj{anci ................................................................. 226 7. Gorni Disan ............................................................ 226 8. Demir Kapija .......................................................... 226 9. Dolni Disan............................................................ 231 10. Dra~evica................................................................ 232 11. Dren .......................................................................... 232

XIX. NEGOTINO 225

12. Dubrovo ................................................................... 233 13. Iberli ..................................................................... 233 14. Kalawevo ................................................................ 233 15. Klisura ................................................................... 233 16. Kopri{nica ........................................................... 233 17. Kore{nica.............................................................. 233 18. Ko{arka .................................................................. 234 19. Krivolak ................................................................. 234 20. Kurija ...................................................................... 235 21. Lipa .......................................................................... 235 22. Negotino ................................................................. 235 23. Pepeli{te .............................................................. 235 24. Pr`devo .................................................................. 235 25. Strma{evo .............................................................. 236 26. Tremnik ................................................................... 236 27. Crveni Bregovi ..................................................... 237 28. êlevec ................................................................... 237 29. îflik .................................................................... 237

1. BAROVO

Grama|e ‡ Dabje, hram i nekropola od rimskoto vreme. Na okolu 1 km ju`no od seloto ima gramada od gradeèn kamen i mnogubrojna arhitektonska plastika. Na terenot se sre}avaat i delovi od mer-merni plo~i so reljefni prestavi na `rtvenik, ma{ki i ènski bisti, orel i dr. Nekolku frag-menti od mermerni statui bile najdeni mnogu pora-no. Vuli¢ N., Sp. XCVIII , 54, br. 108; Radovanovi¢ V., 1924, 318; Mikul~i} I., TIR , 22; Lil~i} V., 1987a, 138. (M.I.)

Grobana, nekropola od rimskoto vreme. Vuli¢ N., Sp. LXXV , 35, br. 98-100; Mikul~i} I., TIR, 23. (D.G.)

Dabot, nekropola od docnoanti~koto vreme. Vuli¢ N., Sp. LXXV , 35, br. 101-103; Mikul~i} I., TIR, 22. (D.G.)

Ridot, naselba i nekropola od rimskoto vreme. Lil~i} V., 1987a, 135-148. (D.G.)

2. BESVICA

Baraka, rudnik od rimskoto vreme. Vuli¢ N., Sp. LXXV , 106, 107; Vuli¢ N., Sp. CXVIII , 113. (D.G.)

Klunot, naselba od rimskoto vreme. Na 5 km ju`no od seloto, na relativno mala povr{ina se sre}a-vaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. (M.I.)

Krivi Dabec, naselba od docnoanti~koto vreme. Vo nivite {to se nao|aat na 4 km ju`no od seloto, od levata strana na patot za seloto Barovo se sre-}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, te-guli, imbreksi i drug gradeèn materijal. (M.I.)

3. BISTRENCI

Dubqani, naselba od rimskoto vreme. Na prosto-rot na dene{nata naselba, kraj leviot breg na Vardar, vo neposrednata blizina na katoli~kata crkva se otkrieni fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i edna plo~a od mermer na koja e reljefno pretstaveno ma{ko lice na sredna vozrast. Plo~a-ta se nao|a kaj J. Trajkov od seloto. Vuli} N ., 1938a, 10. (M.I.)

Kormini{, nekropola od docnoanti~koto vreme. Na 5 km ju`no od seloto, vo neposrednata blizina na leviot breg na Vardar, na edna fluvijalna tera-sa ima fragmenti od teguli, imbreksi i golemi kameni plo~i od grobni konstrukcii. (M.I.)

Ogra|e ‡ Sv. Petka, crkva so nekropola od staro-hristijanskoto vreme. Na okolu 800 m jugozapadno od seloto, vo neposrednata blizina na selskite grobi{ta i novoizgradenata crkva, na mala povr-{ina ima fragmenti od mermerni stolbovi i arhi-travni gredi koi verojatno mu pripa|aat na neka-kov sakralen objekt. Spored iskazite na me{ta-nite, pri izgradbata na crkvata bile otkrieni i otvoreni pove}e grobovi gradeni od kameni plo~i vo koi imalo kerami~ki sadovi i |erdani od stak-lena pasta. Vo 1990, 1991 i 1994 godina Muzejot na Makedonija izvr{i iskopuvawa. Vo nivata na Va-sil Kam~ev (k. p. 809) se otkrieni 39 groba so tra-pezoidni konstrukcii od obi~ni kameni plo~i ili bez konstrukcii, so postaveni kamewa vo predelot na glavata i nozete. Nekropolata e vo redovi, pra-vilno postaveni vo pravec zapad-istok. Me|u ot-krienite grobni prilozi najzastapeni se belezi-cite od metal i staklena pasta (tordirani, plete-ni), a ima monista od staklo slikani so beli orna-menti, prsteni, obetki i drug nakit. Materijalot od iskopuvawata se ~uva vo Muzejot na Makedonija vo Skopje. Blaèvska L., 1995, 189-207. (M.I., L.B.) Rudina, naselba i nekropola od rimskoto vreme. Na 500 m severozapadno od seloto, na plato so iz-dolèna forma se sre}avaat fragmenti od kera-mi~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. Pod platoto e otkrien grob od tipot cista, so pove}e prilozi. Me{taninot N. Petrov na ovoj lokalitet na{ol moneti, belezici i prsteni. Naodite se ~uvaat vo Muzejot na Makedonija vo Skopje. (M.I.)

4. BRUSNIK

Ramno Pole, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 500 m severno od seloto, po povr{inata na nivite na V. Krstev, M. Manev i sosednite nivi ima pove-}e gramadi od kamen, fragmenti od kerami~ki sa-dovi, pitosi, teguli i imbreksi. (M.I.)

Turski Grobi{ta, nekropola od docnoanti~koto vreme. Se nao|a na okolu 150 m severozapadno od

XIX. NEGOTINO 226

seloto, vedna{ pod patot {to vodi za seloto Pe{-ternica. Ovde me{tanite vadele golemi kameni plo-~i od grobovi od tipot cista. Isti plo~i bile iz-vadeni i vo dvorot na M. Krstev. [to se odnesuva do grobnite prilozi, bile najdeni bronzeni pred-meti i stakleni monista. (M.I.)

5. VE[JE

Jagnila, vila rustika od docnoanti~koto vreme. Na 2 km zapadno od seloto, na dve pomali terasi ima dosta dobro obraboten gradeèn kamen. S. Ku-leva i A. Ristova, pri orawe vo svoite nivi, izva-dile nekolku pitosi. Isto taka, bila najdena mone-ta iskovana vo vremeto na Faustina Postarata. Keramid~iev A., 1961, 114. (M.I.)

Ko~awe, naselba od rimskoto vreme. Na 3 km sever-no od seloto ima visoko, re~isi zaramneto rit~e, na ~ija golema povr{ina se gledaat fragmenti od keramika. Pri oraweto e vaden gradeèn kamen, a na nekolku mesta se zabeleùvaat trasi od temeli na yidovi. B. Kam~ev vo svojata niva otkril dva pitosa koi gi prenel vo seloto. Keramid~iev A., 1961, 114. (M.I.)

Li{ovi Dabja, crkva i nekropola od starohris-tijanskoto vreme. Na 2 km ju`no od seloto ima vi-sok rid na ~ij vrv se za~uvani temeli od crkva. Na isto~nata strana od crkvata se konstatirani gro-bovi, a najdena e i edna nadgrobna stela od mermer so gr~ki natpis od koj se doznava deka spomenikot bil podignat od sinot na Dioskurid. (A.K.)

Pribo{ovec ‡ Ramni{te, fortifikacija od sred-niot vek. Od desnata strana na patot {to vodi od seloto Ve{je za seloto Pr`devo, na 3 km severois-to~no od seloto se nao|a pravoagolen objekt so di-menzii od 50 x 70 m, vo koj ima rasfrlen gradeèn kamen i fragmenti od pitosi. (M.I.) Rakita Crkva, nekropola od rimskoto vreme. Vuli¢ N., Sp. LXXV , 118. (D.G.)

Rakita ê{ma, naselba od rimskoto i docnoanti~-koto vreme. Vuli¢ N., Sp. LXXV , 115; Vuli} N ., 1938a, 22. (D.G.)

Romanovec ‡ Sv. Nedela, hram od rimskoto vreme. Vuli¢ N., Sp. LXXV , 117; Vuli} N ., 1938a, 22; Lil~i} V., 1987a, 135-148. (D.G.)

ê{ma, naselba i topilnica od rimskoto vreme. Srede selo, okolu ~e{mata, vo sosednite bav~i i dvorovi se sre}avaat ostatoci od topena èlezna ruda. Slu~ajno se najdeni i pove}e moneti od koi edni se ~uvaat vo Muzejot na Makedonija vo Skopje. (A.K.)

6. VOJ[ANCI

Gradi{te, utvrdena naselba od helenisti~koto i rimskoto vreme. Mikul~i} I., 1984, 132. (D.G.)

Markova Noga, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 2,5 km isto~no od seloto, na desnata strana od dolot nare~en Solena Reka se sre}avaat fragmen-ti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materi-jal. (M.I.)

Utrina, naselba i nekropola od ranoanti~koto vreme. Vo neposrednata blizina na seloto, na is-to~niot rab koj pretstavuva del od leviot breg na Brusni~ka Reka, po povr{inata se sre}avaat frag-menti od kerami~ki sadovi, me|u koi preovladuva importiranata gr~ka keramika. Vo podno`jeto na ju`nata strana na platoto ima grobovi od kameni plo~i ‡ tip cista. Vuli} N ., 1938a, 22-23; Mikul~i} I., TIR , 133; Mikul~i} I., 1984, 132. (M.I.)

7. GORNI DISAN

Vla{ki Pat, utvrdena naselba od docnoanti~koto vreme i sredniot vek. Na isto~nata strana, vedna{ nad seloto, na desniot breg na Disanska Reka, na edna viso~inka so zaramneto plato se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, teguli, imbreksi i mnoèstvo gradeèn materijal. (M.I.)

Gradot, opidum od docnoanti~koto vreme. Ju`no od seloto na okolu 2,5 km ima visok rid so strmni vertikalni karpi, koj dominira nad okolniot te-ren. Na samiot vrv se nao|a prostor od 4,5 hektara, opkruèn so ostatoci od odbranben bedem i kuli. Vo vnatre{nosta na gradi{teto ima ostatoci od temeli na golemi gradbi (cisterni), a se sre}vaat i fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i rasfr-len gradeèn materijal. Najdeni se moneti od Jus-tinijan I i Justin II . Mikul~i} G., 1987, 185. (G.M.) Lokvite, nekropola od rimskoto vreme. Na 1,5 km severoisto~no od seloto, vo nivata na S. Donev se otkrieni grobovi. Najdena e rimska nadgrobna ste-la koja e smestena vo lapidariumot na Muzejot na Makedonija vo Skopje. (M.I.)

8. DEMIR KAPIJA

Avtopat, hram od ranoanti~koto i rimskoto vreme. Se nao|a severozapadno od Demir Kapija, pokraj èlezni~kata pruga Skopje-Gevgelija. So rabotite na avtopatot, na mestoto kade {to e izgraden propustot-klu~ka bile otkrieni ostatoci od poma-la gradba. Vo nea, na prostor od 4 m2 se najdeni rel-jefi, statueti, fragmenti od keramika i drugo. Reljefite i statuetite se od kompozicija na dios-kuri vo dru{tvo na boìci (Artemida). Se pret-postavuva deka se raboti za svetili{te posveteno

XIX. NEGOTINO 227

na dioskurite. Spored naodite, lokalitetot vre-menski e datiran od IV vek pred n.e. do II vek od n.e. Sokolovska V., 1974, 167; Mikul~i} I., TIR , 41; Soko-lovska V., 1987, 83. (M.I.)

Bandera ‡ Bo{avica, hram i nekropola od rim-skoto vreme. Na utokata na Bo{ava vo Vardar se otkrieni delovi od arhitektonska dekorativna plastika, od monumentalen objekt. Se raboti za ba-zisi od stolbovi (jonski tip), delovi od arhitrav-ni gredi so venec, eden jonski kapitel, kako i ne-kolku natpisi od II i III vek. Najdeni se i grobovi „na dve vodi“ so konstrukcii od teguli vo koi po-kojnicite bile inhumirani i kremirani. Mikul~i} I., 1988/89, 65-88. (M.I.)

Banderica, nekropola i yidan vodovod od rimskoto vreme. Se nao|a vo Klisursko maalo, na okolu 1 km jugoisto~no od centarot na Demir Kapija i pret-stavuva jugoisto~na periferija na anti~kata na-selba Manastir ‡ Varnici. Na severnata strana se nao|aat rekite Bo{ava i Vardar. Na ova mesto se otkopani grobovi od II-IV vek, kako i delovi od rimski vodovod yidan so kamen, tuli i varov mal-ter. Mikul~i} I., 1988/89, 65-88. (M.I.)

Bolnica, nekropola od ranoanti~koto vreme i de-po na srednovekovni moneti. U{te vo 1938 godina, pri izgradbata na bolnicata bil iskopan grob so kamena kostrukcija vo koj, vo kerami~ko sat~e, bile najdeni 20 moneti ‡ srpski srednovekovni di-nari od XIV vek. Monetite se privatna sopstvenost na M. Mati}. Mnogu podocna, so istraùvawata vo 1974/75 godina, vo dvorot na ovaa bolnica se otkrieni pove}e grobovi so naodi {to se ~uvaat vo Muzejot na Makedonija. Aleksova B., 1955a, 18-19; Mikul~i} I., 1988/89, 65-87; Sokolovska V., 1978, 93-112. (D.G., B.A.)

Budur îflik, naselba i nekropola od docnoan-ti~koto vreme. Vo 1947 godina e otkrien grob od kameni plo~i so dimenzii od 1,92 x 0,66 x 0,64 m, po-staven vo pravec sever-jug. Od vnatre{nata strana grobot bil obloèn so mermerni plo~i, dnoto mu bilo poslano so pogolema mermerna plo~a, a bil zatvoren so obi~na plo~a od kamen. Vnatre, od grobni prilozi imalo bogati predmeti od zlato i srebro, me|u koi edna belezica od zlato i listovi od gagat so ametist na sredinata. Mnogu podocna, vo 1964 godina, na ovoj lokalitet, pri izgradbata na individualni stanbeni ku}i, se otkrieni temeli od objekti za ìveewe so pove}e prostorii. Temeli od vakvi objekti se konstatirani od dvete strani na rekata Do{nica. Vu~kovi¢ Todorovi¢ D., 1961, 244; Aleksova B., 1966, 16, 17. (B.A.)

Gradina, naselba od bronzenoto i nekropola od rimskoto vreme. Se nao|a zad nekoga{nite indus-triski objekti-varnici, od kade po~nuvaat da se

izdigaat masivite na Demirkapiskata Klisura. Vo 1947/1948 godina Arheolo{kiot muzej na Makedo-nija, pod rakovodstvo na J. Koro{ec, izvr{il isko-puvawa. Vedna{ pod povr{inata na zemjata bile otkrieni objekti, pod niv rimski grobovi, a pod grobovite ostatoci od ku}a i fragmenti od kera-mi~ki sadovi od bronzenoto vreme. J. Koro{ec, 1956, 91-101. (M.I.)

Demir Kapija ‡ Stenae ‡ Prosek

Magistralniot pat po dolinata na Vardar, preku Podunavjeto, ja povrzuval Sredna Evropa so Egejot i so zemjite na Mediteranot. Najtesniot pat na rekata Vardar, koja ju`no od rekata Bo{ava se probiva niz karpestiot teren, formira klisura dolga 10 km, poznata pod imeto Demir Kapija, {to vo prevod od turski jazik zna~i @elezna Vrata. Nejziniot najtesen del e na severniot kraj, kade va-rovitite karpi se izdigaat vo viso~ina od 100 do 220 m.

Starata gradska naselba, {to se nao|ala na ovie prostori, imala posebeno zna~ajna strategis-ka i voena pozicija vo minatite epohi. Na ova upa-tuva i prisustvoto na cel sistem na utvrduvawa na kamenite masivi od dvete strani na Vardar, me|u koi najistaknati se Markov Grad i Kale ‡ Strezov Grad od levata strana i Ramni{te od desnata stra-na na rekata. Od site niv se za~uvani ostatoci od bedemi. Vnatre{nata tvrdina ‡ akropolot na Mar-kov Grad, e izgradena od golemi kvaderi od varov-nik, bez malter. Naodite od keramika od klasi~no-to i helenisti~koto vreme i nekolkute helenis-ti~ki moneti ukaùvaat deka taa bila koristena mnogu vekovi pred rimskata dominacija. Iako po-dignata vo arhajskiot period, tehnikata na yidawe-to i samiot karakter na tvrdinata imaat pajonski beleg. Mnogu podocna bil podignat docnoanti~ki-ot yid, yidan od kamen i malter, postaven od nadvo-re{nata strana, na koj se gledaat ostatoci od 4 ku-li.

XIX. NEGOTINO 228

Demir Kapija. ‡ Kultna ikona na dioskuri od ranorimskoto vreme

Isto~no od Markov Grad, na najvisokata va-rovni~ka karpa (220 m) ima ostatoci od glavnata i najgolemata tvrdina so sloèna arhitektonska i graditelska struktura, poznata pod imeto Kale ‡ Strezov Grad. Se ukaùva na toa deka glavnata tvr-dina, dolga 450 m i so pravec na protegawe sever-jug, imala dva akropola. Spored karakterot i oso-benostite na yidovite nejzinoto gradewe se stava vo justinijanskiot period, a namesni~avite po-pravki vo srednovekovniot period.

Demir Kapija. ‡ Portret od III vek

Na sprotivnata ju`na strana, na bregot nare-~en Ramni{te, isto taka ima ostatoci od utvr-duvawe, za~uvani vo dolìna od 120 m. Pod nea, na padinata nare~ena Manastir se gledaat ostatoci od anti~ki pat dolg 20 m.

Vo ranata antika na ova mesto bil ~uvan pre-minot od Makedonskata dràva vo Pajonija. Po-docna, so izgradbata na novite tvrdini i celiot odbranben sistem, toa imalo zada~a da gi {titi zemjite na Egejot i Tesalonika od napadite {to doa|ale od sever. Strategiskoto zna~ewe na Demir

Kapija ostanuva i niz celiot sreden vek, kako glavna za{tita od voenite probivi i invazii od sever.

Imeto na naselbata, {to se spomenuva na nat-pisite kako polis, sè u{te ne e otkrieno. Na Poj-tingerovata karta, na XI rimski milji od Antigo-neja se nao|a mestoto Stenae, {to na starogr~ki zna~i tesnina, klisura, karpa. So istoto zna~ewe se i srednovekovnoto ime Prosek, kako i turskoto ime Demir Kapija (@elezna Vrata). Imeto Stenae ja ozna~uva samo klisurata, a ne i imeto na gradot. Se pomisluva deka ovde bi moèl da se locira neiden-tifikuvaniot grad Almana.

Vo sredniot vek, vo vremeto na vladeeweto na Stefan De~anski (1196-1228), vo gradot Prosek se spomenuva imeto na zapovednikot na Strumica, arhontot Dobromir Hrs. Podocna, okolu 1328 godi-na, gradot go zazale Srbite. Spored F. Babinger, gra-dot pa|a pod turska vlast vo 1385 godina.

Na izvesni tragi od stara naselba kaj Demir Kapija ukaàle H. Barth i J. G. Hahn. Prvi arheo-lo{ki istraùvawa izvr{il Dr. Hald, a N. Vuli} vrz osnova na pribranite anti~ki natpisi ukaùva na pove}e anti~ki naselbi vo Povardarjeto. Pri izgradbata na èlezni~kata pruga i probivaweto na patot po dolinata na Vardar vo 1938-40 godina, na prostorot pred tunelot e otkrien bogat arheo-lo{ki materijal.

So arheolo{kite iskopuvawa izvr{eni 1947 -1952 godina e otkriena nekropola so bogata so-drìna. Istraùvawata na Crkvi{te vo 1952-1954 godina i podocna, vo sedumdesettite godini, dale mo{ne zna~ajni podatoci za sledeweto na konti-nuitetot na ìvotot na ovie prostori niz mina-tite epohi.

Po~etocite na naselbata pred klisurata na Prosek se lociraat u{te vo arhajskiot period. Svojot raste` go doìvuva kon krajot na V vek pred n.e., kako i vo helenisti~koto vreme. Vo ovaa pajonska naselba naodite od ati~ki kerami~ki pro-izvodi i nakit od skapoceni metali, doneseni od gradovite na Egejot, ukaùvaat na povisoko for-miran op{testven stepen, prosleden so kulturno izdigawe, zabeleùva V. Sokolovska. Ovoj podem gradot go zadrùva vo vremeto koga Pajonija pos-toi kako samostojna dràva.

Arheolo{kiot materijal najden vo grobo-vite go pretstavuva ati~ka keramika vo crveno-figuralen stil i poteknuva od krajot na V i IV vek

XIX. NEGOTINO 229

Demir Kapija. ‡ Arheolo{kiot kompleks so gradovite Stenae i Prosek (I.M.)

pred n.e, odnosno od vremeto koga taa dostignuva golema rasprostranetost vo mediteranskite zemji. Naodite se nameneti za {iroka potro{uva~ka, no ima primeroci {to pretstavuvaat vrvni proizvo-di. Taka treba da se spomene hidrijata {to mu se pripi{uva na slikarot Medijas koj rabotel vo Atina na preminot od V vo IV vek pred n.e.

Se pretpostavuva deka anti~kite Grci ovde formirale svoja kolonija koja ne bila golema. Po zazemaweto na Makedonija od Rimjanite, naselbata se ra{irila kon Bo{ava, na otvoreni ramni tere-ni. Poslednite istra`uvawa poka`ale deka sred-novekovnata naselba se nao|ala na najgolemata centralna tvrdina Strezov Grad ‡ Kale.

XIX. NEGOTINO 230

Hahn J. G., 1876, 239; Radoj~i¢ N., 1909, 259; Miller ., 1916, 573; Hald Dr., 1917, 49, 51, 52; Stojanovi¢ A., 1923, 295; Kacarov G., 1921, 3; Kacarov G., 1922; Vuli} N., 1938a; Papazoglu F., 1957, 242; Koro{ec J., 1958, 90; Todorovi¢ Vu~kovi¢ D., 1961, 229-269; Petrovi¢ N., 1961, 217-227; Sokolovska V., 1973/74, 183; Soko-lovska V., 1978, 93; Sokolovska V., 1986, 47-51; Pa{i} R., 1975, 155; Mikul~i} I., 1982, 132; Mi-kul~i} I., 1988/89, 65-87; âusidis N., 1987, 171-196; Petrova E., 1991, 48. (B.A.)

Klisura, naselba od ranoanti~koto vreme. Mikul~i} I., 1988/89, 65-88. (D.G.)

Kula na Postrelec, utvrduvawe od helenisti~koto i docnoanti~koto vreme. Mikul~i} I., 1988/89, 65-88. (D.G.)

Manastir, naselba od praistoriskoto do docnoan-ti~koto vreme, starohristijanska i srednovekovna nekropola. Pretstavuva prese~en rid od desnata strana na Vardar, pred samiot vlez vo klisurata. Zaramnuvaweto na ridot e izvr{eno vo 1938 godi-na, pri trasiraweto na patot. So arheolo{kite is-kopuvawa od 1948 do 1954 godina se otkrieni mno-gubrojni ostatoci od razli~na vremenska i kul-turna pripadnost, i toa od praistorijata do sred-niot vek. Otkrieni se starohristijanski grobni strukturi i ostatoci od gradbi. Vo yidanite grobnici, nad glavata na pokojnikot imalo nasli-kani krstovi. Podocna, so istraùvawata na V. Lil~i} e utvrdeno deka se raboti za starohristi-janska trikorabna bazilika so narteks, odnosno za grobi{na bazilika izgradena na docnoanti~ka nek-ropola, vo edna area martirum kade {to bile kon-centrirani grobovi na hristijani. Aleksova B., 1955, 221; Aleksova B., 1966, 18, 19; Mikul~i} I., 1988/89, 65-88; Lil~i} V., 1989, 69-79. (B.A.)

Manastir, Demir Kapija. ‡ Starohristijanska bazilika

Manastir ‡ Varnici, naselba i nekropola od rim-skoto vreme, bazilika i nekropola od docnoanti~-koto vreme i srednovekovna crkva so nekropola. Na 2 km isto~no od centarot na Demir Kapija, vo Klisursko maalo, nad desniot breg na Vardar i nad stariot magistralen pat se izdiga strmen rid. Na nego se nao|a mesnosta Manastir na koja se otkrie-ni najstarite tragi od ìveewe, od po~etokot na antikata. Vo periodot 1948-1954 godina Arheolo{-kiot muzej vr{el iskopuvawa i pritoa otkril ostatoci od profana arhitektura od rimskoto vre-me, yidani grobnici od V-VI vek, kako i 30 groba od sredniot vek. Otkopan e i pogolem del od staro-hristijanska bazilika, ~ij centralen del bil vo upotreba i vo sredniot vek. Najdeni se vizantiski moneti od XII-XIII vek i kamena ikona so pretstava na svetitelot Jovan Prete~a. Vo severozapadnoto podno`je na ridot se nao|a mesnosta Varnici vo koja se otkrieni grobovi od rimskoto vreme. Mikul~i} I., 1988/89, 65-88. (M.I.)

Nekropola 1, nekropola od èleznoto vreme. Is-traùvawe e izvr{eno vo 1948 godina. J. Koro{ec, 1956, 103. (D.G.)

Nekropola 2 ‡ Budur îflik, nekropola od èlez-noto vreme. Iskopuvawe e izvr{eno vo 1948 godi-na. J. Koro{ec, 1956, 105. (D.G.)

Ramni{te, utvrdena naselba od èleznoto i hele-nisti~koto vreme. Se nao|a ju`no od mesnosta Ma-nastir na okolu 500 m vozdu{na linija, na elipso-vidno plato na najvisokiot rid Ramni{te. Po izo-hipsata na platoto moàt da se sledat ostatoci od urnatini, najverojatno od bedem graden od nepra-vilno kr{en kamen vo suvoyidica. Samo na edno mesto vo severniot kraj moè da se vidi del od li-ceto na yidot i negovata {irina koja iznesuva 3 m. Mikul~i} I., 1982a, 127-132. (M.I.)

Rimski pat, ostatoci od pat od rimskoto vreme. Na severniot kraj od sektorot Manastir e za~uvan del od pat vo dolìna od 20 m. Doa|aj}i od severoza-pad, od severnata strana patot ja zaobikoluval sta-rata naselba probivaj}i se kon izohipsite na naj-bliskoto sedlo, preku karpa koja go pretstavuva liceto na klisurata od ju`nata strana. Konstruk-cijata na patot odgovara na karpestiot sostav na terenot. Ottuka ne bilo potrebno, nitu pak mo`-no, da se pravi podloga na patot. Edinstveni po-datoci za konstrukcijata na patot se za~uvanite vse~eni tragi od kolski trkala, {iroki 10 cm i dlaboki do 12 cm, postaveni na rastojanie od 125 cm. Izgleda deka patot bil vo tesna vrska so naj-starata naselba na lokalitetot Manastir. (M.I.)

Crkvi{te, starohristijanska bazilika so nekro-pola i srednovekovna crkva so nekropola. Na des-nata strana na stariot magistralen pat Veles-Gev-gelija, so sistematskite arheolo{ki istraùvawa

XIX. NEGOTINO 231

i iskopuvawa izvr{eni vo 1952-1954 i vo 1956 godina se otkrieni temeli od starohristijanska trikorabna bazilika so narteks i kompartimenti od severnata strana. Naosot bil oddelen od stra-ni~nite korabi so koloni i na isto~nata strana za-vr{uva so polukru`na apsida. Tragi od sintronos ili ostatoci od kancel-pregrada ne se konstati-rani, za{to nad centralniot korab e izgradena podocne`na ednokorabna crkva. Objektot e podig-nat na staro pagansko kultno mesto. Vo narteksot na bazilikata se najdeni starohristijanski grobo-vi so prilozi od kerami~ki sadovi i edna bronzena fibula so pozlata, na koja e vreàn Hristoviot monogram. Isto~no od apsidata e otkriena golema grobnica. Ednokorabnata crkva e podignata vrz starohristijanskata bazilika vo vremeto na nase-luvaweto na Slovenite, a okolu nea e oformena nekropola koja se {iri na severoisto~nata strana. Od ovaa dosta golema nekropola, koja bila dolgo vreme vo upotreba, se otkrieni i istraèni 502 groba. Konstrukcijata na grobovite e od kameni plo~i, a ima i grobovi vo koi pokojnicite bile direktno zakopani vo zemjata. Orientacijata na grobovite e zapad-istok. Grobnite prilozi gi so-~inuvaat nakit, strelki, jadici i kerami~ki sado-vi. Spored karakteristikite na naodite, ovaa nek-ropola se datira vo IX-X vek, a grobovite na rabot na nekropolata, kako i vo samata crkva, vo vremeto na razvieniot sreden vek, poto~no od XIII-XIV vek. Naodite se ~uvaat vo Muzejot na Makedonija vo Skopje. Aleksova B., 1966. (B.A.)

Crkvi{te, Demir Kapija. ‡ Starohristijanska bazilika

9. DOLNI DISAN

Barite ‡ Ko~evi Gramadi, hram i nekropola od rimskoto vreme. Na 2 km isto~no od seloto, vo ni-vite {to nekoga{ im pripa|ale na I. i V. Jan~evi, a sega se sopstvenost na ZK „Venec“ , bile otkrieni

moneti na Karakala. Vo 1994 godina, pri podgotvu-vaweto na terenot za lozov nasad se otkrieni de-setina nadgrobni spomenici i delovi od monumen-talen objekt. (M.I.)

Belgrad, naselba, hram i nekropola od rimskoto vreme. Na 3,5-4 km zapadno od seloto, pri obrabotu-vaweto na zemjata se otkrieni fragmenti od kera-mi~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. Na lozovite povr{ini na agrokombinatot „Tikve{“ od Kavadarci, parcela 25A, so dlabokoto orawe e otkriena i delumno o{tetena nekropola {to se prostira na povr{ina dolga 80-100 m i {iroka 40 m. Vo sredi{teto na parcelata se izvadeni teguli od grobovi „na dve vodi“ , kako i dvaesetina nad-grobni spomenici. Se raboti za grobovi so kremi-rani pokojnici od I do IV vek. Ponastrana od niv se izvadeni plo~i od grobovi od tipot cista. [to se odnesuva do naselbata, taa se nao|ala na malite viso~inki okolu ju`niot rab na plantaìte. Mikul~i} I., TIR , 69. (M.I.)

Golema Strana, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 2,5 km ju`no i jugoisto~no od seloto, pome|u Vla{ki i Pr`devski Dol, vo dolìna od re~isi 1 km se prostiraat nizi od izdolèni rit~iwa. Na blagite padini se sre}avaat pomali grupi od gra-deèn kamen, kako i fragmenti od kerami~ki sa-dovi, teguli i imbreksi. Na nekolku mesta postojat indicii za prisustvo na temeli od profani objekti. (M.I.)

Gramadi, naselba od helenisti~koto, rimskoto i docnoanti~koto vreme. Na 2 km ju`no od seloto, na edna blaga padina, so obrabotuvaweto na zemjata na povr{inata se isfrleni fragmenti od kerami~ki sadovi, mermerni plo~i so natpisi i golem broj helenisti~ki, rimski i docnoanti~ki moneti. Mo-netite se ~uvaat vo Muzejot na Makedonija vo Skopje. Vuli} N., 1938a, 12; Mikul~i} I., TIR, 45; Mikul~i} G., 1987, 185. (G.M.)

Dvata Groba, vila rustika i nekropola od rimsko-to vreme. Na okolu 1 km jugoisto~no od seloto od dvete strani na patot za seloto Ve{je, po povr{i-nata moàt da se vidat obraboteni plo~i od grobo-vi od tipot cista. Na severozapadnata strana na lokalitetot se nao|a trasa na yid, na oddelni mes-ta visok 1,50 m, {irok okolu 2,50 m. Ovde e najdena i edna stela so gr~ki natpis koja denes se ~uva kaj Dime Stojanov od istoto selo. (M.I.)

Zmijavec, paleontolo{ko nao|ali{te. Vo golemi-ot rakav na Zmijavec, koj e na 500 m isto~no od se-loto, se nao|a dosta visok i ramno zase~en profil od vodite na potokot. So erozijata, na ova mesto se otkrieni ~erep od mastodont i delovi od dolna vilica na rinocerus, zaedno so pikerniska fauna (dolen pliocen). (M.I.)

XIX. NEGOTINO 232

Takragina ê{ma, naselba od docnoanti~koto vre-me. Na severniot rab na seloto se sre}avaat frag-menti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn ma-terijal. (M.I.)

Topoli~ka ê{ma, hram i nekropola od rimskoto vreme. Na 2 km jugozapadno od seloto, na edno za-ramneto plato e otkrien grob od tipot cista. Isto taka se otkrieni nadgrobna stela i moneta na Pro-bus. Vo pobliskata okolina na terenot ima rasfr-lena mermerna arhitektonska plastika, arhitrav-ni gredi, mermerni blokovi i dr. Proeva N., 1985, 123-128. (M.I.)

]ofkarec, osamen naod od rimskoto vreme. Vo ni-vata na M. Osman, koja leì kraj patot za seloto Tremnik, vo 1952 godina e najdena nadgrobna plo~a so gr~ki natpis. Plo~ata se ~uva vo Muzejot na Ma-kedonija vo Skopje. Josifovska B., 1953, 230. (B.J.)

]ofkarec, s. Dolni Disan. ‡ Nadgroben spomenik, ranohadrijanovskiot period

10. DRAÊVICA

Padarnica, naselba i nekropola od docnoanti~ko-to vreme. Na severniot rab na seloto pri obrabo-tuvaweto na zemjata se najdeni kameni plo~i od grobni konstrukcii. Po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. Vuli} N., 1938a, 11. (M.I.)

11. DREN

Braova Niva, naselba od docnoanti~koto vreme. Na granicata pome|u atarite na selata Dren i Ko-pri{nica, po povr{inata na nivite se nao|a ras-frlen gradeèn kamen koj ima edno lice dobro mazneto. Vo edna niva bil iskopan pitos i prene-sen vo seloto Dren. (M.I.)

Buevi Nivi, naselba od neolitskoto vreme. Se nao-|a blizu do seloto, na 200 m od negovata isto~na strana, na edna izdolèna i zaramneta viso~inka. Po celata povr{ina ima fragmenti od neolitska keramika, me|u koi dominiraat fragmentite so barbotin-ornamenti. Najgolema koncentracija na keramika se zabeleùva vo centralniot del na platoto, vo nivata na Vano Stanoev. (M.I.)

Buka, nekropola od rimskoto vreme. Na 2-3 km is-to~no od seloto, Najdo Angelov vo svojata niva ot-kril grob od teguli ‡ „na dve vodi“ . Spored iska-zite na sopstvenikot, vo grobot imalo sitni koski i predmeti od staklo, verojatno ungventariumi. (M.I.)

Golem Zmeovec, svetili{te od rimskoto vreme. Na 3 km severoisto~no od seloto, vo varovni~kite karpi se nao|a pe{tera koja sluèla kako sveti-li{te vo anti~kiot period i podocna. Vo nea se najdeni pove}e moneti. Mikul~i} G., 1987, 185. (G.M.)

Kalu|erska ûka, srednovekovna crkva. Na okolu 7 km isto~no od seloto dominira visok rid poznat u{te pod imeto Komitska ûka. Iako terenot e ob-rasnat so niska flora, se raspoznava trasa od te-mel na apsida, od koja na zapadnata strana ima go-lema gramada kamewa ‡ urnatini od preostanatite yidovi na objektot, izme{ani so par~iwa od pokri-vni }eramidi. (M.I.)

Kolne{, rudarska naselba od docnoanti~koto vre-me. Na 1 km ju`no od seloto ima visok rid {to do-minira nad seloto. Celata povr{ina mu e prek-riena so zgura od topena ruda, gramadi od gradeèn kamen i par~iwa od varov malter. (M.I.)

Luti Kamen, topilnica od docnoanti~koto vreme. Na 4 km zapadno od seloto, visoko vo planinskiot predel i na desniot breg na rekata Do{nica, na prostor od 22 x 30 m ima golema gramada od kamen

XIX. NEGOTINO 233

vo koja se nao|a zgura od topena bakarna ruda. (A.K.)

Orizari, naselba i nekropola od sredniot vek. Na desniot breg na rekata Do{nica, na granicata me|u selata Dren i îflik, na prostor od 300 x 500 m se nao|aat fragmenti od kerami~ki sadovi, gramadi od gradeèn kamen, a delumno i temeli od objekti. Pri izgradbata na patot Dren-îflik bil otkopan grob so kameni plo~i, tip cista. (M. I.)

Crkvi{te, vikus od docnoanti~koto vreme. Radovanovi¢ V., 1924, 286; TVA, 1987. (D.G.)

12. DUBROVO

Platuwa, naselba od docnoanti~koto vreme. Se na-o|a na 1,5 km severozapadno od seloto, od desnata strana na stariot pat za Negotino. Po povr{inata na nivite ima fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, teguli, imbreksi i gramadi od kamewa. Vuli} N., 1938a, 10. (M.I.)

13. IBERLI

Dautlak, srednovekovna naselba i nekropola. Oko-lu 1,5 km jugoisto~no od seloto, na desniot breg na Iberliska Reka se konstatirani grobni konstruk-cii so orientacija istok-zapad. Vo blizinata na nekropolata sporadi~no se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i pokrivni }eramidi. (M.I.)

Samandere, naselba od docnoanti~koto vreme. Na edna viso~inka so zaramnet vrv, {to se izdiga na zapadniot rab na seloto, se nao|aat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. (M.I.)

14. KALAWEVO

Gradi{te, naselba od docnoanti~koto vreme. Se nao|a na 2,5 km jugoisto~no od seloto, na visok rid so kota 948 m, do sinorot so seloto Lipa. Na sa-moto plato, koe e zaramneto i so pogolemi dimen-zii, se sre}avaat gradeèn materijal i fragmenti od kerami~ki sadovi i pitosi. Konstatirani se golemi kameni plo~i, grubo obraboteni, od gro-bovi ‡ tip cista. (M.I.)

Padinata, srednovekovna naselba i nekropola. Na zapadnata strana na seloto, vo mesnosta Nikleovo se konstatirani grobni konstrukcii od kameni plo~i, gramadi od kamewa i fragmenti od kera-mi~ki sadovi i teguli. (M.I.)

î~an Tarla, naselba od docnoanti~koto vreme. Na okolu 7 km severoisto~no od seloto, na desniot breg na dolot Dolni Promet, koj pretstavuva blaga terasa {to se spu{ta kon rekata, se zabeleùvaat

fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, teguli i imbreksi. (M.I.)

15. KLISURA

Markova ê{ma ‡ Sv. Jovan, naselba od neolitsko-to vreme. Zad prevojot na stariot pat za Demir Ka-pija, koj leì na 2,5 km severoisto~no od seloto, vo neposrednata blizina na ~e{mata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i orudija od kamen i kremen. (M.I.)

Staro Selo, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 2,5 km jugoisto~no od seloto, na levata strana od selskiot pat, na pogolema povr{ina vo nivite na R. Jakimov i I. Karanfilov ima fragmenti od ke-rami~ki sadovi, teguli i imbreksi. Radovanovi¢ V., 1924, 281. (M.I.)

Crkvi{te, srednovekovna crkva i nekropola. Na jugozapadniot rab na seloto, po povr{inata se sre-}avaat fragmenti od pokrivni }eramidi i grade-èn materijal. Vo neposrednata blizina ima kame-ni plo~i od konstrukcii na grobovi. (M.I.)

ûkajlica, naselba i nekropola od helenisti~koto i rimskoto vreme. Na 1,5 km severno od seloto ima nekolku viso~inki. Na platoto od najgolemata vi-so~inka jasno se zabeleùvaat tragi od akropol, ~ija naselba leì vo podno`jeto. Re~isi po celata povr{ina se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i gradeèn materijal. Na isto~niot rab od naselbata e otkrien grob „na dve vodi“ so kon-strukcija od teguli. Vuli} N ., 1938a, 16; Radovanovi¢ V., 1924, 282. (M.I.)

16. KOPRI[NICA

Rupova Niva, naselba od docnoanti~koto vreme. Vo nivata na D. Tasev, {to se nao|a na 2,5 km zapadno od seloto, se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i gradeèn materijal, a bil najden i eden pitos. Vuli} N ., 1938a, 16; Mikul~i} I., TIR , 73. (M.I.)

17. KORE[NICA

A{i~ka Reka, naselba i nekropola od docnoan-ti~koto vreme. Na 600 m ju`no od seloto, na terasa {to se nao|a na leviot breg na Vardar ima kameni plo~i od grobovi so konstrukcii od tipot cista. Ne se isklu~uva mo`nosta ovaa nekropola da ñ pripa|ala na naselbata {to e vo neposrednata bli-zina, i toa od dvete strani na patot {to vodi od noviot most na Vardar za seloto. Ovde, po povr{i-nata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, imbreksi, gradeèn materijal, kako i delovi od dekorativna arhitektonska plastika.

XIX. NEGOTINO 234

Vuli} N ., 1938a, 16. (M.I.)

Zabrwik, naselba i nekropola od docnoanti~koto vreme. Na 2 km jugoisto~no od seloto, na leviot breg na rekata Vardar se nao|aat gramadi od grade-èn materijal. Na platoto se zabeleùvaat ostato-ci od temeli na pove}e objekti, osobeno apsidal-niot del na eden pogolem objekt, postaven vo pravec istok-zapad. Vo neposrednata blizina se konstatirani grobovi ‡ tip cista. Na povr{inata na terenot se prisutni fragmenti od kerami~ki sadovi, teguli i imbreksi. (M.I.)

Kopanec, nekropola od rimskoto vreme. Leì na okolu 800 m jugozapadno od seloto, na leviot breg na rekata Vardar. Vo lozjeto na Velik Damatov se najdeni kameni plo~i od grobovi so konstrukcii od tipot cista. Spored iskazite na sopstvenikot na nivata, vo nekolku groba bile najdeni belezici od staklena pasta, kerami~ki sadovi, prsteni i dr. Naodite se ~uvaat vo Muzejot na Makedonija vo Skopje. (M.I.)

Krstevite, srednovekovna nekropola. Na edna te-rasa na desniot breg na Vardar se zabeleùvaat kameni konstrukcii na grobovi od tipot cista. Od nekropolata poteknuva edna belezica od staklena pasta {to se ~uva vo Narodniot muzej vo Negotino. (M.I.)

Kula ‡ Juru~ki Kamen, utvrduvawe od helenisti~-koto vreme i sredniot vek. Na leviot breg na Var-dar, nad samiot rab na kawonot od êlove~ka Reka, okolu 700-800 m severno od lokalitetot Markov Grad ima ostatoci od tvrdina. Na ovaa nepristapna viso~ina se gledaat ostatoci od srednovekovni bedemi, gradeni vo cvrst malteren opus, zajaknati so ~etvrtesti kuli izgradeni vrz bedemi od hele-nisti~koto vreme. Severno od niv ima ostatoci od u{te edna pogolema tvrdina, postavena na vrvot na ridot Juru~ki Kamen ~ija isto~na strana odi po dolìnata na kawonot na rekata, koja isto taka e podignata vrz postara tvrdina (helenisti~ka). Yi-dana e masivno vo suvoyidica i zafa}a prostor so dimenzii od 260 x 50 m. Vo 1971 godina vo tvrdina-ta se vr{eni arheolo{ki sonda`ni istraùvawa pri {to vo edna od kulite e otkrien srednovekoven grob. Mikul~i} I., 1988/89, 65-88; Maneva E., 1992. (M.I.)

Markovi Kuli, utvrduvawe od helenisti~koto i docnoanti~koto vreme i sredniot vek. Na okolu 200 m nad koritoto na Vardar se izdiga visok rid na ~ij vrv ima ostatoci od suvoyidica {to opkru-ùva prostor od 1 hektar. Od permanentnata ero-zija kulturnite sloevi se o{teteni vo golema me-ra. Mikul~i} G., 1987, 186. (G.M.)

Crkvi{te, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 1,5 km jugoisto~no od seloto, na leviot breg na re-kata Vardar ima mala zaramneta terasa na koja se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, grade-èn materijal, kako i delovi od stebla na stolbo-vi, arhitravni gredi i druga arhitektonska kamena plastika. (M.I.)

18. KO[ARKA

Asan Grob, srednovekovna nekropola. Na okolu 4 km severozapadno od seloto, vo neposrednata bli-zina na Krumova ê{ma na patot za seloto Kon~e se konstatirani grobovi. (M.I.)

Ko{ara{ka Laka, srednovekovna naselba i nekro-pola. Na 4 km ju`no od seloto pri obrabotuvaweto na zemjata se otkrieni pitosi, a vo neposrednata blizina i eden grob od kameni plo~i. Na povr-{inata ima fragmenti od pokrivni }eramidi i drug gradeèn materijal. (M.I.)

19. KRIVOLAK

Brest, naselba i nekropola od docnoanti~koto vreme. Na okolu 3 km severno od seloto, vo blizi-nata na leviot breg na rekata Vardar, na edna bla-ga padina se konstatirani grobovi so kamena kon-strukcija od tipot cista. Vo blizinata na grobovi-te, odnosno nekropolata, se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i mnogubroen gradeèn mate-rijal. (M.I.)

Grobi{ta, srednovekovna nekropola. Na zapadniot rab, vedna{ kaj vlezot vo seloto, vo 1972 godina pri izgradbata na asfaltniot pat e uni{ten del od nekropola. Vo profilite od zasecite na patot se gledaat grobovi so konstrukcija od kameni plo~i, postaveni vo pravec zapad-istok. Kaj me{tanite se ~uvaat pove}e arheolo{ki predmeti najdeni vo grobovite. (M.I.)

To{ova Laka, naselba i nekropola od docnoan-ti~koto vreme. Na prostorot pome|u èlezni~kata pruga i asfaltniot pat, {to se nao|a na desniot breg na Vardar i na ju`niot rab od seloto, se najde-ni grobovi od kameni plo~i, so orientacija istok-zapad. Vo blizinata na lozjeto na M. Stevo se sre-}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, gradeèn materijal i delovi od arhitektonska plastika. (M.I.)

îflik, naselba od docnoanti~koto vreme. Na okolu 3,5 km severno od seloto, na edna blaga padina {to se spu{ta kon koritoto na rekata Vardar se sre-}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. (M.I.)

XIX. NEGOTINO 235

20. KURIJA

Vlakno, naselba od neolitskoto i bronzenoto vre-me. Na oddale~enost od 1 km ju`no od seloto, na desniot breg na Kurija~ka Reka ima rid so domi-nantna polo`ba. Na negovata zapadna padina, koja blago se spu{ta kon koritoto na rekata, pri iz-gradbata na dalnovodot se najdeni ostatoci od dvo-slojna praistoriska naselba. Na povr{inata ima fragmenti od kerami~ki sadovi so crna i crvena monohromna boja, ornamenti izvedeni vo impreso-tehnika, kako i orudija od kamen i kremen. Nao-dite se ~uvaat vo Muzejot vo Negotino. (M.I.)

Dobrogled, naselba i nekropola od rimskoto vre-me. Na jugoisto~niot rab na seloto, na blaga padi-na {to leì na severnata strana na Kurija~ko Br-do se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. Iskopan e eden ce-losno za~uvan pitos koj e smesten vo Muzejot vo Negotino. Neposredno do terenot se konstatirani grobovi gradeni od kameni plo~i, postaveni vo pravec istok-zapad. (M.I.)

Luda Mara, naselba od rimskoto vreme. Vo nivata na D. Trajkov oddale~ena 1 km jugoisto~no od è-lezni~kata stanica Kukure~ani, raspoloèna na prostorot pome|u avtopatot i prugata, se sre}ava-at fragmenti od kerami~ki sadovi i mnoèstvo gradeèn materijal. Vo 1979 godina sopstvenikot otkopal pitos koj denes se ~uva vo Muzejot vo Ne-gotino. (M.I.)

Manastiri{te, naselba od rimskoto vreme. Vo ne-posrednata blizina na vodenicata {to se nao|a na 1 km severno od seloto, po povr{inite na nivite se zabeleùvaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i mnoèstvo gradeèn materijal. (M.I.)

Ogradi{te, naselba od rimskoto vreme. Na severo-isto~niot rab od seloto, od desnata strana na sta-riot pat Negotino-Kurija, vo nivata na M. [ter-jova i vo lozjeto na B. Nikolov se sre}avaat frag-menti od kerami~ki sadovi, pitosi, gradeèn mate-rijal i delovi od arhitektonska plastika. (M.I.)

21. LIPA

Gradi{te, utvrdena naselba od docnoanti~koto vreme. Na okolu 4 km ju`no od seloto, levo od pa-tot {to vodi za seloto Bistrenci ima visok rid so dominantna polo`ba. Na vrvot, koj pretstavuva zaramneto plato, se gledaat ostatoci od odbranben bedem {to go opkruùvaat. (M.I.)

Kormini{ ‡ Crkvi~e, srednovekovna crkva. Na za-ramnetoto plato na ridot {to dominira nad okol-niot teren, oddale~en 1 km severno od seloto, ima ostatoci od mala srednovekovna crkvi~ka. (M.I.)

Stara Lipa, srednovekovna crkva i nekropola. Se nao|a na 3,5 km severno od seloto, na teren {to pretstavuva mala kotlina. Na povr{inata leàt urnatini od objekt postaven vo pravec istok-zapad, a vo neposrednata blizina amorfni plo~i od grob-ni konstrukcii, postaveni vo pravec zapad-istok. (M.I.)

22. NEGOTINO

Gradi{te, utvrdena naselba od helenisti~koto, rimskoto i docnoanti~koto vreme. Se nao|a na 2 km severno od gradot, na terasa {to se izdiga pokraj leviot breg na Vardar. Na zaramnetoto pla-to ima ostatoci od odbranben bedem koj opkruùva prostor od okolu 2 hektara. Na povr{inata se prisutni mnogubrojni fragmenti od kerami~ki sa-dovi i drug arheolo{ki materijal so razli~na vre-menska i kulturna pripadnost. Povr{inskite nao-di se ~uvaat vo Narodniot muzej vo Veles i vo Mu-zejot vo Negotino. Mikul~i} G., 1987, 186; Petrova E., 1991, 48. (G.M.)

Gradi{te, Negotino. ‡ Naselba od helenisti~koto do docnoanti~koto vreme (I.M)

Krivo Mov~e (Rasadnik), naselba od rimskoto i docnoanti~koto vreme. Na okolu 1,5 km zapadno od gradot, po povr{inite na nivite se sre}avaat frag-menti od kerami~ki sadovi i gradeèn materijal. (M.I.)

XIX. NEGOTINO 236

23. PEPELI[TE

Belata Zemja ‡ Trn~e, naselba od neolitskoto vre-me, naselba so nekropola od rimskoto vreme i sred-novekovna nekropola. Na 2 km jugozapadno od seloto, neposredno do koritoto na rekata Vardar, od dvete strani na kanalot za navodnuvawe, vo ni-vite na ZIK „Povardarje“ ima fragmenti od neo-litska keramika, ku}en lepe` i orudija od kamen i kremen. Vo istiot kompleks, do nivata na S. Iva-novski se konstatirani grobovi so konstrukcii od kameni plo~i ‡ tip cista, a po povr{inata frag-menti od kerami~ki sadovi prema~kani so ubav firnajs, fragmenti od pitosi, raznoviden grade-èn materijal i delovi od arhitektonska plastika. Na mikrolokacijata Strea vo 1989 i 1990 godina Narodniot muzej od Negotino i Institutot za is-traùvawe na staroslovenskata kultura od Prilep izvr{ile iskopuvawa pri {to se istraèni i dokumentirani 100 groba od tipot cista, so mo{ne bogat groben inventar. Nekropolata egzistirala od krajot na X do krajot na XI vek. (@.V., M.I.)

24. PR@DEVO

Bogda{na Glava, gradi{te od èleznoto vreme. Na 2 km severoisto~no od seloto, na visok rid so za-ramneto plato, koe ima pravoagolen oblik, se sre-}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, ra~no ra-boteni i so gruba faktura. (M.I.)

Ilinci ‡ Svra~ka, naselba od rimskoto vreme. Na leviot breg na Ve{ka Reka, na okolu 3 km od selo-to Ve{je, po povr{inata na nivite se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i gradeèn mate-rijal. Najdena e piscina so natpis koja se ~uva vo eden od selskite dvorovi. (M.I.)

Slatina, srednovekoven sakralen objekt. Pokraj Vardar se nao|aat gramadi od gradeèn materijal. Kamenot e delumno obraboten, a plo~ite se od pe-so~nik i li~at na pokrivni plo~i. Spored preda-nieto kaj me{tanite, ovde se nao|al sakralen ob-jekt ‡ manastir. (M.I.)

25. STRMA[EVO

êlopek, bazilika od starohristijanskoto vreme. Lil~i} V., 1989, 75. (D.G.)

26. TREMNIK

Anska ê{ma, nekropola od rimskoto vreme. Na isto~niot rab na seloto bile raskopani grobovi od kameni plo~i ‡ tip cista, vo koi imalo moneti, dve lambi, sadovi od keramika, kako i edna stakle-na ~a{ka.

Vuli¢ N., Sp. LXXI , 98, br. 231-237. (M.I.)

Belogurija, naselba i nekropola od rimskoto vre-me. Se nao|a 1 km severozapadno od seloto, vo nivi-te po ~ija povr{ina se sre}avaat fragmenti od ke-rami~ki sadovi, pitosi, teguli i imbreksi. Spored kaùvaweto na me{tanite, bila najdena plo~a so reljefna pretstava na kowanik, verojatno Trakis-ki kowanik. Na nekolku mesta po rabot na lokali-tetot se gledaat grobovi so kamena konstrukcija ‡ tip cista. Petrova E., 1991. (M.I.)

Bunarje, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Na 1,5 km jugozapadno od seloto, na blaga padina {to se nao|a na desniot breg na rekata Porojnica, ot-vorena kon zapad, se gledaat ostatoci od odbranben bedem {to zafa}a prostor od 100 x 100 m. Po povr{inata ima fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. Vo zapadniot del na gradi{teto se nao|a bunar. (M.I.)

Gradi{te, naselba od bronzenoto vreme. Na okolu 1 km severno od seloto, na viso~inka so zaramneto prostrano plato se sre}avaat fragmenti od kera-mi~ki sadovi prete`no so gruba faktura. (M.I.)

Jaka ê{ma ‡ Crkvar, nekropola od rimskoto vre-me i sredniot vek. Se nao|a na jugoisto~nata peri-ferija na seloto, na prostor so golemo sakralno zna~ewe. Vo 1981 godina Republi~kiot zavod za za{-tita na spomenicite na kulturata izvr{il istra-ùvawe i dokumentirawe na 10 groba so konstruk-cii od kameni plo~i ‡ tip cista. Samo vo 4 groba bile najdeni prilozi karakteristi~ni za XIV vek. (M.I.)

Leskovo ê{mi~e ‡ Kameno, naselba od docnoan-ti~koto vreme i sredniot vek. Na okolu 2 km zapad-no od seloto, na prostor od 300 x 200 m se nao|aat gramadi od gradeèn materijal, fragmenti od kerami~ki sadovi so razli~na faktura, pitosi, teguli i imbreksi. (M.I.)

Romanov Grob, nekropola od rimskoto vreme. Na okolu 200 m od selskata ~e{ma, koja e vo neposred-nata blizina na seloto, se konstatirani pove}e grobovi gradeni od kameni plo~i. (M.I.)

Studena ê{ma, naselba od rimskoto vreme. Na 3 km zapadno od seloto, na prostor od 300 x 100 m se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, a pri odronot na zemjata se otkrieni delovi od dva stol-ba od kamen. (M.I.) Crkvi{te, starohristijanska crkva. Vo neposred-nata blizina na seloto, ju`no od grobi{tata, na najistaknatiot del od viso~inkata se gledaat osta-toci od yidovi i arhitektonska plastika. Mikul~i} I.,TIR , 127; Lil~i} V., 1985, 73-82. (M.I.)

âir ‡ Gradi{te, utvrdena naselba i nekropola od docnoanti~koto vreme. Na 1,5 km severno od seloto

XIX. NEGOTINO 237

ima visok rid so zaramneto plato na koe po povr-{inata se gledaat ostatoci od odbranben bedem, fragmenti od kerami~ki sadovi i pitosi, kako i gradeèn materijal. Na ju`niot kraj na lokalite-tot se konstatirani grobovi. (M.I.)

âir ‡ Gradi{te, s. Tremnik. ‡ Naselba

od docnoanti~koto vreme (I.M.)

[este Ku}i, nekropola od èleznoto vreme. Se na-o|a na okolu 1 km zapadno od seloto, vedna{ pokraj patot {to vodi za seloto Dolni Disan. Pri podgotvuvaweto na nivata za lozov nasad N. Vasi-lev otkril i raskopal eden grob so konstrukcija od golemi monolitni plo~i vo koj na{ol visulec ‡ amulet so kru`na forma, ~e{el, dvojna sekira i saltaleoni izraboteni od bronza. Naodite se ~uva-at vo Narodniot muzej vo Negotino. Georgiev Z., 1987, 117-134. (D.G.)

27. CRVENI BREGOVI

\oreva Livada, naselba od neolitskoto vreme. Na 2,5 km zapadno od seloto, na prostor od 350 x 200 m se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pre-te`no monohromno crni, so mazneta povr{ina. (M.I.)

Keramit~eto, srednovekovna naselba. Na 10 km jugoisto~no od seloto, pokraj Vardar, so obrabotu-vaweto na zemjata se otkriva gradeèn materijal. (M.I.)

Kokngedi, nekropola od docnoanti~koto vreme. Na 2 km severozapadno od seloto, po povr{inata na nivite ima fragmenti od teguli. Otkrieni se gro-bovi so grobni konstrukcii od teguli ‡ tip „na dve vodi“ , kako i so golemi kameni plo~i ‡ tip cista. (M.I.)

Lepava, srednovekovna naselba. Se nao|a na 4,5 km zapadno od seloto. Na povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i gradeèn mate-rijal. (M.I.)

Farmata, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 300 m severozapadno od seloto, na mala povr{ina se za-beleùvaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pito-si i gradeèn materijal. (M.I.)

28. ÊLEVEC

Kaingedi, nekropola od docnoanti~koto vreme. Na 2 km severozapadno od seloto se sre}avaat teguli od grobovi so konstrukcii „na dve vodi“ , kako i kameni plo~i od grobovi ‡ cisti. (M.I.)

Kale, opidum od docnoanti~koto vreme. Isto~no od procepot na êleve~ka Reka i severno od Var-dar ima visok greben od varovnik so mnogu strmni, vertikalno zase~eni padini, na koj se protegaat os-tatoci od odbranben bedem so dolìna od 700 m koj zatvora tri celosti. Vo samiot akropol, na povr-{inata se zabeleùva mnoèstvo od raznoviden ar-heolo{ki materijal. Najdeni se i bronzeni moneti. Mikul~i} G., 1987, 186. (G.M.)

Keramit~eto, srednovekovna naselba. Na leviot breg na Vardar, po povr{inite na nivite ima frag-menti od kerami~ki sadovi i mnoèstvo gradeèn materijal. (M.I.)

Pe{terata, utvrdena naselba od docnoanti~koto vreme. Na desniot breg na êleve~ka Reka, visoko na ridot Kamen, koj leì severozapadno od seloto, se nao|aat ostatoci od utvrdena naselba. Na povr-{inata ima fragmenti od kerami~ki sadovi i mnoèstvo gradeèn materijal. (M.I.)

29. ÎFLIK

Grama|e, rudnik od rimskoto vreme ‡ eksploataci-ja na zlato. Vuli} N ., 1938a, 9. (D.G.) Ilinov Rid, naselba od rimskoto vreme. Se nao|a na okolu 2 km jugoisto~no od seloto i pretstavuva planinska mesnost. Na prostor od okolu 300 x 300 m ima gradeèn materijal i golem broj fragmenti od kerami~ki sadovi, so hronolo{ki raspon od po-~etokot do krajot na rimskoto vreme. Keramid~iev A., 1961, 113. (D.G.)

XIX. NEGOTINO 238

Orizarski Grobi{ta ‡ Vodenica, nekropola od rimskoto vreme. Na ju`nata periferija od seloto se otkrieni pove}e grobovi so bogati grobni pri-lozi, kako i nadgrobni steli. Vuli} N ., 1938a, 7; Vu~kovi¢ Todorovi¢ D., 1961, 243; Mikul~i} I., TIR , 31. (D.G.)

Orizarsko Pole ‡ Staro Selo ‡ Modra Stena ‡ Besvi~ko Pole, naselba od rimskoto vreme. Na is-to~nata periferija na seloto, vo prostorot na na-

broenite lokacii, koi zafa}aat povr{ina od ne-kolku hektari, kako i vo samoto selo, ima ostatoci od pogolema naselba. Konstatirani se temeli od

golemi i mali objekti od koi so oraweto bile ot-krieni stolbovi, kapiteli i drug konstruktiven materijal od mermer, kako i rimski vazi. Del od ovie masivni naodi se preneseni vo krugot na bol-nicata vo Demir Kapija. Vo 1954 godina vo samoto selo se otkrieni ostatoci od temeli na ~etvrtest objekt so za~uvana bawa so hipokaust. Kaj dene{na-ta crkva se najdeni spomenici so natpisi me|u koi i eden na koj se spomenuva imeto Jumenion. Otkrie-ni se i ostatoci od temeli na pogolema vila. Kraj patot za Demir Kapija isto taka ima ostatoci od naselba, i toa od II-III vek. Najdeno e i depo na rimski denari od I-III vek. Papazoglu F., 1957, 242; Vu~kovi¢ Todorovi¢ D., 1961, 241-243; Mikul~i} I., TIR , 31. (M.I.)

XX . OHRID

1. Arbinovo ................................................................ 238 2. Bel~i{ta ................................................................ 238 3. Botun ........................................................................ 239 4. Breàni .................................................................. 239 5. Vapila ..................................................................... 239 6. Velgo{ti ................................................................ 239 7. Velestovo ................................................................ 240 8. Velmej ...................................................................... 241 9. Volino ..................................................................... 244 10. Vrbjani .................................................................... 244 11. Godivje ..................................................................... 244 12. Gorenci ................................................................... 245 13. Gorno Lako~erej .................................................... 246 14. Gorno Sredore~e ................................................... 247 15. Dolno Lako~erej.................................................... 247 16. El{ani .................................................................... 247 17. Zlesti ...................................................................... 248 18. Izdeglavje ............................................................... 248 19. Kowsko .................................................................... 248 20. Kosel ........................................................................ 249 21. Kuratica ................................................................. 249 22. Laktiwe................................................................... 249 23. Leskoec .................................................................... 250 24. Le{ani .................................................................... 250 25. Livoi{ta ................................................................ 251 26. Qubani{ta ............................................................. 251 27. Me{ei{ta .............................................................. 252 28. Mramorec ................................................................ 253 29. Novo Selo ............................................................... 253 30. Ozdoleni ................................................................. 253 31. Openica ................................................................... 253 32. Orman ....................................................................... 254 33. Orovnik ................................................................... 254 34. Ohrid ....................................................................... 255 35. Peso~ani ................................................................. 273 36. Pe{tani .................................................................. 274 37. Pla}e ....................................................................... 274 38. Podmolje ................................................................. 274 39. Ramne ........................................................................ 274

40. Rasino ...................................................................... 275 41. Re~ica ...................................................................... 275 42. Svini{ta ................................................................ 276 43. Sirula ..................................................................... 276 44. Skrebatno ............................................................... 276 45. Slatino ................................................................... 276 46. Slivovo ................................................................... 277 47. So{ani .................................................................... 277 48. Trebeni{ta ............................................................ 277 49. Trpejca .................................................................... 278 50. Turje ......................................................................... 279 51. Crvena Voda ........................................................... 279 52. [ipokno.................................................................. 279

1. ARBINOVO

Dobra Voda, crkva od starohristijanskoto vreme. Se nao|a na okolu 1 km jugozapadno od seloto. Vo 1935/1936 godina slu~ajno se otkrieni temeli od pogolema sakralna gradba. Po povr{inata se zabe-leùvaat mnogubrojni fragmenti od gradbena kera-mika. (V.M., P.K.)

2. BELÎ[TA

Katuni{ta (Kosarko Niva), srednovekovna naselba i crkva so nekropola. Na okolu 2 km severoisto~no od seloto, kon planinata Sini Viroj, pri obra-botuvaweto na zemji{teto bile otkrivani osta-toci od gradbi yidani od kamen i kal, ogni{ta, è-lezni predmeti − orudija i dr. Vo nivata na B. Jova-noski od istoto selo se otkrieni ostatoci od mala ednokorabna crkva so polukru`na apsida gradena od kamen, bigor, tuli i varov malter. Vo vnatre{-nosta na gradbata se najdeni i grobovi gradeni od kameni plo~i, bez grobni prilozi. Malenko V., 1983, 137; Kuzman P., Malenko V., 1992, 91. (V.M., P.K.)

Sv. Atanasija, srednovekovna crkva. Na okolu 1 km isto~no od seloto, ju`no od patot Bel~i{ta-Sre-dore~e i desno od koritoto na Bel~i{ka Reka se zabeleùvaat urnatini od mala ednokorabna crkva.

XX. OHRID 239

Spored povr{inskite ostatoci, bila gradena od ka-men, bigor, tuli i varov malter, a spored rezultatite od edna mala arheolo{ka intervencija (1988 god.) i otkrivaweto na fragmenti od ìvopis, vnatre{-nosta na crkvata bila ìvopisana. Malenko V., 1983, 136; Kuzman P., Malenko V., 1992, 90. (V.M., P.K.)

Sv. Vasilij, crkva od razvienoto srednovekovie. Se nao|a na okolu 1 km isto~no od seloto, severno od patot Bel~i{ta-Sredore~e i vo neposrednata blizina (200-300 m) na lokalitetite Sv. Atanasija i Sv. Jovan. Na prostorot obrasnat so bujna vegeta-cija se zabeleùvaat urnatini i ostatoci od mala crkovna gradba so krstoobrazna osnova. Me|u vo-obi~aeniot gradeèn materijal dominira bigorot. Ovoj lokalitet, zaedno so spomenatite dva, e najve-rojatno integralen del od toponimot „Seli{te“, moèbi pogolema srednovekovna ruralna naselba od koja po povr{inata, sega zasadena so ìtni i drugi zemjodelski kulturi, ne se zabeleùvaat ni-kakvi arheolo{ki pokazateli. Malenko V., 1983, 136-137; Kuzman P., Malenko V., 1992, 90. (V.M., P.K.)

Sv. Jovan (Kaj Smrekana), srednovekovna crkva i nekropola. Na najvisokata padina od kamenitiot rid Ore{ka Krasta, koja leì na okolu 1,2 km is-to~no od seloto i 200 m severoisto~no od loka-litetot Sv. Atanasija, se zabeleùvaat urnatini od mala ednokorabna crkva gradena od kamen, bi-gor, tuli i varov malter. Okolu crkvata ima grob-ni konstrukcii od kameni plo~i, so orientacija is-tok-zapad. Malenko V., 1983, 136; Kuzman P., Malenko V., 1992, 90. (V.M., P.K.)

3. BOTUN

Zadel, naselba so nekropola od docnoanti~koto vreme. Se nao|a vo seloto, na okolu 500 m severoza-padno od ku}ata na S. Miceski. Vo dvorot od ku}a-ta, kako i na prostorot vo neposrednata okolina, pri izvedbata na razni zemjeni raboti se otkri-vani fragmenti od kerami~ki sadovi, bronzeni fibuli od tipot „T“ i dr. Naodite se ~uvaat vo Za-vodot i muzej vo Ohrid. (V.M., P.K.)

Manastir~e, crkva od raniot sreden vek. Na bregot na okolu 1 km zapadno od seloto, na patot za Bela Voda, leàt urnatini od sakralna gradba. Spored okolnostite, moè da se raboti za crkva so trikon-halna arhitektonska osnova. Kuzman P., Malenko V., 1992, 90. (V.M., P.K.)

Sv. Bogorodica, srednovekovna crkva. Na edna pa-dina vo podno`jeto na planinata, oddale~ena 2 km jugozapadno od seloto, desno od rekata Sateska i od patot Ki~evo-Ohrid se zabeleùvaat ostatoci od ednokorabna crkvi~ka. Ostatocite se potvrdeni vo

1990 godina, pri intervenciite za nejzinoto obno-vuvawe. Kuzman P., Malenko V., 1992, 90. (V.M., P.K.)

4. BRE@ANI

Breànsko Gradi{te, utvrdena naselba od docno-anti~koto vreme. Se izdiga na okolu 2 km vozdu{na linija jugozapadno od seloto. Na zaramnetiot {um-ski teren, so nadmorska viso~ina od 1.279 m, se zabeleùvaat ostatoci od bedem {to se protega vo pravec istok-zapad (devijacija jugoistok-severo-zapad) graden od kamen so sredni dimenzii i varov malter. (V.M., P.K.)

Vo seloto, naselba od neolitskoto vreme. Vo selo-to, blizu do selskata crkva se najdeni noìwa od kremen i edna kamena sekira, {to inicira postoe-we na naselba. (V.M., P.K.)

Gradi{te ‡ Kula, naselba od èleznoto i helenis-ti~koto vreme. Na okolu 2 km isto~no od seloto, na padinite na Pla}enska Planina, na pat za seloto Pla}e se nao|a zaramneto plato ogradeno so tvr-dinski yidovi vo suvoyidica od kr{en kamen. Gradi{teto ima odli~na strategiska pozicija, so pogled kon Sredore~e. Na povr{inata se nao|aat fragmenti od kerami~ki sadovi. (V.B.G.) [iroko Gari{te, topilnica od rimskoto vreme. Na 3 km ju`no od seloto, na visoka terasa {to le-ì na leviot breg na Placka Reka, vo nivite na P. Stojanoski i R. Taneski se sre}avaat golem broj ostatoci (zgura) od topena èlezna ruda. (A.K.)

5. VAPILA

Manastiri{te, srednovekovna crkva. Na 2,5 km severozapadno od seloto, na padinite od planin-skiot predel [irok Kamen se gledaat ostatoci od razurnata crkva. (V.M., P.K.)

Umali{te, depo na moneti od rimskoto vreme. Na levata strana na dolinata {to leì vo podno`jeto na planinata Umali{te, oddale~ena okolu 1,5 km jugozapadno od seloto, a 700-800 m jugozapadno od Livoi{ka Reka, slu~ajno e otkrieno depo na rim-ski moneti. Toa inicira mo`nost na ovoj prostor da bil smesten logor. (V.M., P.K.)

6. VELGO[TI

Zad Kula, srednovekovna naselba. Na okolu 400 m isto~no od Kale, do samiot pat Ohrid-Velgo{ti-Resen ima mala visoramnina na koja se sre}avaat osnovi od gradbi. Vo po{umeniot severen del se gleda edna ~etvrtesta gradba so dimenzii od 18 x 18 m, ~ii yidovi se {iroki 1,70 m. (V.M., P.K.)

XX . OHRID 240

Kale, tvrdina od docnoanti~koto vreme i sredniot vek. Se nao|a na isto~niot kraj na Petrinsko Pole, neposredno do patot Ohrid-Velgo{ti-Resen, na prevojot na planinata Petrino. Pretstavuva visok dominanten rid so zaramnet vrv na koj ima ostato-ci od utvrduvawe, so povr{ina od 100 m (sever-jug) i 30 m (istok-zapad). Yidovite se {iroki 1,25 m, yidani od kr{en kamen i hidrostati~en malter. Nadvor od bedemot ima dva {iroki rova na rastoja-nie od 10 do 15 m. Vo vnatre{nosta na tvrdinata se zabeleùvaat temeli na yidovi od pove}e objekti gradeni od kamen i varov malter, a vo zapadniot kraj ima objekt so yid za~uvan 2 m vo viso~ina. Os-ven ostatoci od arhitektura, na povr{inata ima fragmenti od kerami~ki sadovi, pokrivni }erami-di, pitosi i rasfrlen gradeèn materijal. Se pret-postavuva deka na ova mesto bila stanicata Brucida, podignata pokraj patot Via Egnatia. Papazoglu F., 1957, 195; Josifovska Dragojevi} B., TIR, 30. (V.M., P.K.)

Kotelica ‡ Sv. Nikola, srednovekovna crkva i nekro-pola. Na sedlestiot del na ridot Olmec, pome|u visokiot rid Kutli{ta i isto~nata padina {to prodolùva kon Petrinska Planina, ima crkvi~ka posvetena na Sv. Nikola, izgradena vrz temelite na postara crkva. Okolu crkvata ima nekropola de-lumno uni{tena so obrabotuvaweto na zemjata. (V.M., P.K.)

Mantica ‡ Bozoica, srednovekovna crkva i nekro-pola. Na okolu 800 m severoisto~no od seloto, levo od patot {to vodi kon Petrino i Resen, vo blizi-nata na crkvata Sv. Ilija ima mala kapela posve-tena na sv. Ilija. Isto~no od kapelata bile ot-krieni 3 groba gradeni od kameni plo~i, so orien-tacija istok-zapad, za koi se pretpostavuva deka se del od ranosrednovekovna nekropola. Vo eden od grobovite e najdena srebrena obetka koja denes se ~uva vo Zavodot i muzej vo Ohrid. Lahtov V., 1957, 81; Lahtov V., 1961, 37. (V.M., P.K.)

Na Lazoj, nekropola od rimskoto vreme. Na okolu 500 m jugoisto~no od seloto, levo od patot za selo-to Ramne, vo nivata na Trajan Kosteski bile ot-krieni 9 groba, osum gradeni od golemi teguli „na dve vodi“, eden yidan od kamen. Mikul~i} I., TIR, 130. (V.M., P.K.)

Olmec ‡ Kuli{te, utvrdena naselba od èleznoto vreme. Jugoisto~no od seloto i isto~no od manas-tirskata crkva Sv. Petka se izdiga visok rid koj e del od Petrinska Planina. Na ju`nata, severnata i zapadnata strana se spu{ta kon Velgo{ko Pole. Na zaramnetiot prostor na vrvot ima ostatoci od ~etvrtesta kula-nabquduva~nica, so nadvore{ni dimenzii od 10 x 10 m, od koja se za~uvani sever-niot i ju`niot yid, {iroki vo osnovata po 1 m. Po povr{inata na terenot se zabeleùvaat fragmenti

od kerami~ki sadovi, pitosi i gramadi od gradeèn materijal. Mikul~i} I., TIR, 130. (V.M., P.K.)

Sv. Dimitrija, srednovekovna crkva. Na okolu 500 m jugozapadno od seloto, desno od patot za Ohrid ima mala kapela so ikona na sv. Dimitrija. Spored predanijata, na ova mesto nekoga{ imalo stara crk-va posvetena na istiot svetec. (V.M., P.K.)

Sv. Ilija, srednovekovna crkva i nekropola. Na zaramneta terasa levo od patot za seloto Petrino, oddale~ena 1 km severoisto~no od seloto, se nao|a crkvata Sv. Ilija podignata vo 1937 godina vrz te-melite na postara crkva. Neposredno okolu nea se gledaat konstrukcii od grobovi. Pri izgradbata na selskiot vodovod bile otkrieni grobovi od kameni plo~i. (V.M., P.K.)

Turski Grobi{ta, srednovekovna nekropola. Pri izgradbata na ku}ite na ìtelite Petru{ Murgos-ki, Andreja Krleski, Kire Trtuloski i Trajan Ko-~eski bile otkrieni grobovi gradeni od kameni plo~i. Na 200-300 m isto~no od ova mesto se nao|a lokalitetot Xamija ‡ Stara Sv. Petka. (V.M., P.K.)

ûrila, srednovekovna nekropola. Vo lozjata {to se nao|aat vo neposrednata blizina na seloto, od severozapadnata strana, vo 1950 godina S. \or{e-ski otkril grob vo koj imalo moneti. (V.M., P.K.)

Xamijata, srednovekovna crkva. Vo prostorot na dolniot del od seloto, ju`no od Svetapetkina Re-ka, spored kaùvaweto na sve{tenikot L. Trpenos-ki, postoela crkva {to bila urnata od Turcite i pretvorena vo xamija. Edno krilo od carskite dve-ri na crkvata bilo za~uvano i denes se nao|a vo ma-nastirskata crkva Sv. Petka vo blizinata na selo-to. (V.M., P.K.)

7. VELESTOVO

Bogorodica Pre~ista, srednovekovna crkva i nek-ropola. Vo jugoisto~niot del na seloto, vedna{ zad prodavnicata se nao|a ednokorabna crkva izgra-dena na po~etokot na XV vek, koja i denes se koristi. Okolu nea se dene{nite grobi{ta. Na is-tiot prostor se i grobovite od starata nekropola, koja poleka is~eznuva poradi kopaweto na novi grobovi. Nikolovski A., ]ornakov D., Balabanov K., 1961, 211-212; Suboti¢ G., 1980, 61-69. (V.M., P.K.)

Velestovo, depo na moneti. Vo Zavodot i muzej vo Ohrid se ~uvaat 510 bakarni skifati od XII -XIII vek, slu~ajno otkrieni. (J.K.)

Kromidi{ta, srednovekovna crkva i nekropola. Na zaramneta povr{ina {to leì na 100 m levo od pa-tot Ohrid-Sv. Naum, na ju`nata padina od dolinata

XX. OHRID 241

se raskopani temeli od mala ednokorabna crkva, i toa od strana na divi kopa~i. Zapadno od nea se raspoznavaat i grobovite od nekropolata. (V.M., P.K.)

Ra~a, naselba od docnoanti~koto vreme i sredno-vekovna nekropola. Se nao|a na 2 km jugoisto~no od Ohrid, levo od patot za Sv. Naum, vo dolinata {to se protega kon istok, vo pravecot na seloto Velestovo. Ovde, vo bav~ata na Simon Zemeski se otkrieni ostatoci od gradba yidana od kr{en ka-men i varov malter, a po povr{inata ima fragmen-ti od pokrivni }eramidi i drug gradeèn materi-jal. Vo isto~niot kraj na lokalitetot, so obrabotu-vaweto na zemjata selanecot Petar Ralev otkril grobovi gradeni od kameni plo~i, vo koi na{ol koski i nekolku moneti. (V.M., P.K.)

Seli{te, srednovekovna crkva i nekropola. Na okolu 1,5 km jugoisto~no od seloto ima zaramneta povr{ina od okolu 15 hektara. Na nejziniot seve-ren kraj, od divi kopa~i − traga~i po zlato, slu-~ajno se otkrieni temeli na stara crkva gradena od kamen i varov malter, a okolu nea stari grobovi. (V.M., P.K.)

Stara Ra~a, srednovekovna crkva. Vo neposrednata blizina na seloto, od zapadnata strana, kade {to po~nuva da se formira potokot-suvodolica Ra~a, se gledaat ostatoci od temeli na mala crkva koja, spored kaùvaweto na ìtelite, bila posvetena na Blagovec. (V.M., P.K.)

8. VELMEJ

Bu~i{ta, naselba so nekropola od docnoanti~koto vreme i starohristijanska bazilika. Se nao|a na okolu 3 km severozapadno od seloto, na prostorot vo blizinata na krstosnicata od me|uselskite pa-ti{ta Gorno Velmej-Gorno Sredore~e-Ozdoleni. Pretstavuva izdolèna terasa koja kon zapad pos-tepeno se spu{ta kon Sredore~ko Pole. Severoza-padno od ovaa pozicija na lokalitetot se izdiga planinata Zlastrana, severno e Pa{ina Gorica, a isto~no vrvot Popski Lazoj. Po povr{inata se sre-}avaat kupi{ta kamewa, fragmenti od gradbena keramika i kerami~ki sadovi od anti~koto i doc-noanti~koto vreme, pa i od raniot sreden vek. Po sredinata na terenot, vo pravec severoistok-jugo-zapad, od porojnicite e sozdaden trap vo koj i denes se zabeleùvaat ostatoci od yidovi koi formiraat ~etvrtesta prostorija (del od termi, hipokaust ‡ spored V. Lahtov) i mnogubroen kerami~ki gradben materijal (tuli so debelina do 5 cm). Okolu 20 m ju`no od ovaa prostorija, vo trapot se zabeleùva-at ostatoci od u{te eden yid vo pravec istok-zapad. Na okolu 100 m isto~no od trapot se nao|a malo bunar~e ‡ denes ~e{mi~e vo ~ija blizina, severno, na prostorot od nivata na Veljan Ne~eski od

istoto selo e registrirana nekropola. Grobovi so orientacija sever-jug se registrirani i vo nivite na soìtelot Jon~e Pa{oski. Vo eden od grobovite bile najdeni èlezni predmeti (kle{ti, dleta i dr., spored V. Lahtov). Vo neposrednata blizina se nao|a i mesnosta Crnica kade {to na prostorot od nivata na Vojne Nikoloski se konstatirani urnatini od starohristijanska crkovna gradba so pogolemi dimenzii. Seto toa zboruva za mo}na doc-noanti~ka naselba so zna~ajni javni i sakralni gradbi. (V.M., P.K.)

Velme{ko Gradi{te, utvrdena naselba od bronze-noto vreme. Se nao|a na 1,8 km vozdu{na linija se-veroisto~no od seloto, na nekolku stotici metri ju`no od Selce. Odnosniot prostor ima dva rida so sedlest del me|u niv, so nadmorska viso~ina od 1.294 m. Na zapadnata strana se zabeleùvaat osta-toci od tvrdinska suvoyidica vo dolìna od 70-80 m. Povr{inski naodi nedostigaat najverojatno po-radi golemata obrasnatost so vegetacija. (V.M., P.K.)

Vi{in Dol, utvrdena naselba i topilnica od doc-noanti~koto vreme. Na 2 km isto~no od seloto ima visok rid so zaramnet vrv na koj se za~uvani osta-toci od temeli na bedem, a na povr{inata ima fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi. Vo podno`jeto na ridot, vo nivata na M. Nedelkoski, osven fragmenti od keramika, se sre}ava i zgura od topena èlezna ruda. (A.K.)

Gladnica, naselba od docnoanti~koto vreme. Na okolu 2 km isto~no od seloto, levo od patot za se-loto Breàni, po povr{inata na samiot Gladni~ki trap se sre}avaat kamewa koi sluèle za gradewe. Zapadno od trapot, na prostorot od Iloski nivje se zabeleùvaat dve izdolèni gramadi od kamewa (dolìna okolu 30 m i {irina okolu 3-4 m) so prisustvo na fragmenti od gradbena keramika. Pri obrabotuvaweto na zemjata bile otkrivani bron-zeni i èlezni predmeti i moneti od docno-anti~kiot period. (V.M., P.K.)

Gorica, naselba od razvienoto srednovekovie. Se nao|a na okolu 2 km zapadno od seloto, na potegot me|u Grkopole i Velmej. Ova e vsu{nost najsever-nata od trite „gorici“ − tumbi {to se protegaat na ovoj prostor. Najsevernata ima zaramnet vrv koj, spored ostatocite na grupacii kamewa po rabovi-te, sigurno bil utvrden vo forma na nepravilen krug so pre~nik od okolu 50 m. Po povr{inata na-mesta se sre}avaat fragmenti od srednovekovni kerami~ki sadovi. (V.M., P.K.)

Gorni Javorec, topilnica od docnoanti~koto vre-me. Na 4 km isto~no od seloto, vo livadata na J. Temjanovski, koja leì na desniot breg na rekata Javorec, se zabeleùvaat ostatoci od topena è-lezna ruda. (A.K.)

XX . OHRID 242

Gornopolsko Gradi{te, utvrdena naselba od rani-ot sreden vek. Na okolu 2,5 km vozdu{na linija ju-goisto~no od seloto, levo od me|uselskiot pat Vel-mej-Breàni i zapadno od Jaore~ka Dolina ima visok rid so nadmorska viso~ina od 1018 m. Na za-ramnetiot vrv na ridot se gledaat ostatoci od be-dem (osobeno na severnata i isto~nata strana) gra-den od kamen i varov malter, {irok 1,25 m, a vo vnatre{nosta ima ostatoci od osnovi na gradbi i rasturen gradeèn materijal. Vo severoisto~niot del od gradi{teto se raskopani ostatoci od hris-tijanski sakralen objekt so dimenzii od 9,50 x 5,50 m. Vo blizinata se zabeleùva i edna ~etvrtesta prostorija (rezervoar za voda?) izdelkana vo kar-pa, so dimenzii od 3,5 x 3,5 m. Po celiot prostor od gradi{teto i po strmnite isto~ni i ju`ni padini se sre}avaat fragmenti od srednovekovna kerami-ka, tuli i pokrivni }eramidi. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Ohrid. Lahtov V., 1957, 83; Lahtov V., 1961, 52; Po~u~a Kuzman N., 1988, 142; Kuzman P., Malenko V., 1992, 92. (V.M., P.K.)

Grama|e, nekropola od èleznoto vreme. Se nao|a na 1,5 km jugoisto~no od seloto, vo jugoisto~noto podno`je na Pejkov Rid, levo od me|uselskiot pat Velmej-Breàni za okolu 800 m, a od desnata strana na Suvi Dol. Vo nivata na Serafim i Jordan Bo-ìnoski e konstatirana nekropola. Pri obrabotu-vaweto bile otkrivani grupacii na kamewa i fragmentirana keramika, koi se deponirani po za-padniot rab na Suvi Dol i zapadnata me|a na niva-ta kade {to i denes moàt da se zabeleàt. Vo bli-zinata na ovoj prostor, vo nivata na Petre i êdo-mir Il~eski bil otkrien grob so konstrukcija od bigorni plo~i, vo koj bila najdena toka za remen. (V.M., P.K.)

Ivanova Livada ‡ Ikona, ranosrednovekovna crkva i nekropola. Vo ju`niot del na imenuvanata niva, koja leì levo od patot Velmej-Le{ani, na 1 km ju-gozapadno od seloto se nao|a zaramneta viso~inka formirana od urnatini na crkovna gradba. Na nej-zinata sredina stoi bigorna plo~a so dimenzii: 1,37 x 0,745 (0,685) x 0,11 m. Vo gorniot del e vdla-bena polukru`na ni{a (0,23 x 0,18 x 0,03 m), pokraj koja levo i desno e vdlaben natpis vo tri reda so staroslovenski bukvi (vo transkripcija: PRIL... RISTO GORGIO...). Svoevremeno plo~ata bila del od nadgrobna kostrukcija. Naokolu se zabele-ùvaat ostatoci od osnovata na gradbata. Kuzman P., Malenko V., 1992, 91. (V.M., P.K.)

Ikona ‡ Blato, ranosrednovekovna nekropola. Se nao|a na 1,2 km jugoisto~no od seloto, desno od me-|uselskiot pat Velmej-Breàni, jugoisto~no od Kutlina. Pretstavuva zaoblena tumba, obrasnata so borova {uma, so zaramneto plato na ~ija sredina stoi ispravena plo~a od bigor so dimenzii od 1,75 x 0,80 x 0,20 m. Na sredinata od plo~ata {to e svr-

tena kon zapad ima izdelkan ramnokrak krst so dolìna i {irina od 0,23 m, a na drugata, svrtena kon istok, vo gornata polovina ima izdlabena ~et-vrtesta ni{a so dimenzii od 0,26 x 0,22 x 0,07 cm. Plo~ata ovde e sekundarno upotrebena, a sigurno bila del od grobna konstrukcija. Pretpostavkata e deka na tumbata vsu{nost se protega nekropola ko-ja verojatno bila vrzana za naselbata na lokalite-tot Kutlina. (V.M., P.K.)

Kalu|erica, ranosrednovekovna nekropola. Se nao-|a severozapadno od seloto, na padinite na ridot {to se izdiga na okolu 500 m nad gorniot pat za se-loto Sredore~e. Padinite se ogoleni pod atmos-ferskoto vlijanie, taka {to svoevremeno se zabe-leùvale grobovi gradeni od bigoren kamen. Nekoi od niv bile divo raskopani, a del od naodite se otkupeni za Narodniot muzej vo Ohrid. Jordan i Stefan Jolu{ i Kole Gabeloski vo svoite nivi pri zemjodelskite raboti naiduvale na ~ove~ki koski, a drugi ìteli nao|ale arheolo{ki materi-jal (moneti i dr.). (V.M., P.K.)

Kutlina, naselba od neolitskoto, eneolitskoto, bronzenoto i èleznoto vreme i ranosrednovekov-na nekropola. Se nao|a 1 km jugoisto~no (pove}e ju`no) od seloto, desno od me|uselskiot pat Velmej -Breàni (40 km severno od Ohrid). Pretstavuva elipsovidna viso~inka − tumba, so pravec na prote-gawe istok-zapad i e edna od nekolkute tumbi {to se prostiraat jugoisto~no od seloto. Okolu niv ima mo~uri{en teren so slabi izvori na kisela voda, a ju`no paralelno so nivnoto protegawe te~e Velme{ko-sredore~ka Reka. Tumbata Kutlina e re~isi celosno raskopana zaradi eksploatacija na travertin so koj obiluva celiot teren, i pokraj toa {to u{te od 1953 godina e stavena pod Zakonot za za{tita na spomenicite na kulturata. So terenska prospekcija, rekognoscirawa i mikroistraùva~-ki arheolo{ki zafati e konstatirano deka se raboti za kompleksen lokalitet kade {to se ìve-elo i pogrebuvalo vo vremeto na praistorijata i vo raniot sreden vek. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Ohrid. Pa{i} R., 1957, 115; Lahtov V., 1957, 82; Lahtov V., 1961, 39. (V.M., P.K.)

Manastiri{te, srednovekoven sakralen kompleks. Na okolu 4 km vozdu{na linija isto~no od seloto, okolu 2 km severoisto~no od lokalitetot Pisan Kamen i na okolu 50 m levo od Jaore~ka Reka ima zaramnet prostor so dimenzii od 100 x 30 m. Na sre-dinata se zabeleùva gramada od kamewa so dimen-zii od 20 x 10 m, a zapadnata strana obiluva so kupi{ta kamewa koi iniciraat postoewe na urnat ograden yid. Okolnostite zboruvaat za manastirski kompleks. Kuzman P., Malenko V., 1992, 92. (V.M., P.K.)

Oxa Bav~a, ranosrednovekovna nekropola. Vo seve-rozapadniot kraj na seloto, pri kopaweto na teme-

XX. OHRID 243

li za zgradi za selskata zadruga, vo 1950 godina bi-le otkrieni i uni{teni pove}e grobni konstruk-cii so orientacija istok-zapad. U~esnicite vo ak-cijata nao|ale stakleni belezici, bronzeni prste-ni i dr. (spored V. Lahtov). Ovie konstatacii se glavno potvrdeni so povr{inski belezi i svedo~e-wa na pove}e ìteli od seloto. (V.M., P.K.)

Pa{ina Gorica, nekropola od docnoanti~koto vre-me. Se izdiga severno od lokalitetot Bu~i{ta, se-verno od me|uselskiot pat Grkopole-Ozdoleni, a desno od patot Sredore~e-So{ani. Na padinata od goricata, sproti Bu~i{ta, kako i vo profilot na trapot {to pominuva pokraj nejzinoto ju`no pod-no`je, se zabeleùvaat ostatoci od naru{eni grob-ni konstrukcii. (V.M., P.K.)

Pette Dabje, nekropola od rimskoto i docnoanti~-koto vreme. Se nao|a na okolu 1 km jugoisto~no od seloto, levo od me|uselskiot pat Velmej-Breàni, na prostor koj formira blaga padina, a celiot pretvoren vo obrabotlivi nivi i lozja. Vo nivata na Sote Galaboski pri oraweto se otkrieni pove}e arheolo{ki predmeti (èlezni noèvi, delovi od uzdi, belezici, bronzeni obetki, stakleni sadovi i kerami~ki fragmenti) koi pripa|ale na nekropola so dolg kontinuitet na egzistirawe. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Ohrid. (V.M., P.K.)

Pe{tera Jaorec, zasolni{te od paleolitskoto vreme. Se nao|a na okolu 3,5 km vozdu{na linija is-to~no od seloto, desno od Jaore~ka Reka, vo jugoza-padnoto podno`je na Ilinska Planina. Vlezot ima kalotest oblik ({irina 5 m i visina 7 m). Vna-tre{nosta se ras~lenuva vo hodnici od koi prviot e dolg okolu 35 m. So paleontolo{kite istra-ùvawa se konstatirani ostatoci od 30 primeroci na pe{terska me~ka (Ursus Spelaeus), so vremenska pripadnost na gorniot pleistocen. Spored dose-ga{nite soznanija, se pretpostavuva deka najve-rojatno pe{terata bila naselena od paleolitski lovci, a podocna, vo drugite arheolo{ki periodi, bila koristena kako zasolni{te. Ova poslednovo e konstatirano vrz osnova na podebelite sloevi od pepel i fragmentirana keramika. Gareski R., 1970; Malez M., 1979, 411, 413; Kuzman P., 1993, 15. (V.M., P.K.)

Pisan Kamen, nekropola od èleznoto vreme. Se nao|a na okolu 3,5 km jugoisto~no od seloto, desno pokraj Jaore~ka Reka i na okolu 300 m ju`no od lo-kalitetot Pe{tera Jaorec. Vrz osnova na eden slu~aen naod ‡ zlatna spiralna belezica so zavr-{oci vo oblik na zmiski glavi, od ìtel na seloto Breàni, se pretpostavuva deka ima tragi od nek-ropola. (V.M., P.K.)

Popov Dol, nekropola od docnoanti~koto vreme i raniot sreden vek. Se nao|a na okolu 300 m severo-zapadno od seloto, zapadno od lokalitetot Kalu|e-rica, nad gorniot me|uselski pat Velmej-Sredore-

~e. Na zapadnata strana na ridot (niva na Ilo Pa-{oski, spored V. Lahtov) bile otkrieni pove}e grobovi gradeni od bigoren kamen. Po povr{inata se sre}avaat fragmenti od docnoanti~ki i rano-srednovekovni kerami~ki sadovi. Ovie grobovi i grobovite od lokalitetot Kalu|erica najverojatno ñ pripa|aat na ista naselba koja bi trebalo da se nao|a vo neposrednata blizina. (V.M., P.K.)

Seli{te Jaorec, naselba od razvieniot i docniot sreden vek. Se nao|a na okolu 3 km jugoisto~no od seloto, zagraden so mestata so toponimite Ba~ili-{ta (istok), Jaore~ka Reka (zapad), Kozica (sever) i dolinata Zavoj (jug). Zaramnetiot teren na rides-tiot prostor denes e zapu{ten i obrasnat. Na dve mesta se zabeleùvaat gramadi od kamewa, a na ed-no mesto yid. Kuzman P., Malenko V., 1992, 92. (V.M., P.K.)

Selce, naselba od razvienoto srednovekovie. Na prostorot na prevojot me|u Velme{koto Gradi{te ju`no i planinata Blizna severno, oddale~en 2 km vozdu{na linija severoisto~no od seloto, se zabe-leùvaat pove}e gramadi kamewa i urnatini od yi-dovi. (V.M., P.K.)

Skala, ranosrednovekovna naselba i nekropola. Pretstavuva rit~e oddale~eno okolu 5 km ju`no od seloto, koe se izdiga ju`no od patot Le{ani-Bre-àni. Na padinata severno i zapadno od ovoj pat se zabeleùvaat grupi od bigorni kamewa koi najve-rojatno pretstavuvaat grobovi. Po povr{inata ima fragmentirana srednovekovna keramika i frag-menti od èlezna zgura. Vo severozapadniot kraj na dolinata Skala, na okolu 100 m zapadno od spome-natiot pat se zabeleùvaat ostatoci od rasturena grobnica so orientacija istok-zapad, dolga 3 m, {iroka 2 m i so {irina na za~uvaniot yid 0,60 m. Na okolu 30-40 m isto~no od grobnicata povr{i-nata obiluva so gradbena i pokrivna keramika. Skala denes se identifikuva i so lokalitetot Srp-nica. (V.M., P.K.)

Skala, topilnica od docnoanti~koto vreme. Na ed-na niska terasa oddale~ena okolu 3 km isto~no od seloto, vo neposrednata blizina na izvorot Suvi Dol ima golemo koli~estvo zgura od topena è-lezna ruda so hemiski sostav: Fe 52,81. (A.K.)

Sredna Gorica, ranoslovenska nekropola. Se nao|a na 2,2 km zapadno od seloto, na potegot me|u Gorno -Pole i Velmej, na srednata od trite „gorici“ − tu-mbi, {to se protegaat na ovoj prostor. Spored V. Lahtov, po zapadnata padina se zabeleùvale osta-toci od pogolem broj rastureni grobni konstruk-cii od bigorni kameni plo~i, so orientacija istok -zapad. Od sopstvenikot na nivata (Zlate Naumoski od Velmej) vo 1953 godina bilo otkupeno kerami~ko sat~e so vremenska pripadnost na docnata antika. Pri kopaweto na edna mala kontrolna sonda vo

XX . OHRID 244

1957 godina V. Lahtov otkril razurnat grob i vo nego zlaten prsten. Denes prostorot e obrasnat so treva, a od grobnite konstrukcii nema vidlivi tragi. Lahtov V., 1961, 53. (V.M., P.K.)

Crkvi{te, ranosrednovekovna crkva i nekropola. Leì vo mesnosta Krap~in Dol, me|u Ogranxo Li-vada i Alibexica, desno od patot za seloto Breà-ni, na okolu 3,5 km vozdu{na linija jugoisto~no od seloto. Ovde verojatno bila podignata crkva koja podocna e prese~ena so poroite na trapot {to se spu{ta od mesnosta Sliva. Na levata strana od tra-pot se zabeleùvaat pogolemi kamewa vo grupi, a samiot prostor izgleda kako ve{ta~ki sozdadena tumbi~ka ‡ gramada. Ju`no od ovaa gramada se zabe-leùvaat grobni konstrukcii od kameni plo~i i positni kamewa. Vo nivata na David Atanaskoski od Velmej, nedaleku jugoisto~no od ovoj prostor e raskopan grob i e otkriena srebrena obetka od H -XII vek. (V.M., P.K.) [ivlica, ranosrednovekovna crkva. Na okolu 100 m severozapadno od seloto, severno od lokalitetot Popov Dol, nad gorniot me|uselski pat Velmej-Sredore~e ima po{umena ridesta padina na koja se nao|aat ostatoci od urnata crkva. Se zabeleùvaat kupi{ta od gradeèn materijal, so pravec na pro-tegawe sever-jug (devijacija severoistok-jugozapad), a so vkupni dimenzii od 20 x 6 m. Apsidalnata oznaka se nao|a vo isto~niot del od ju`nata polovina na urnatinata. Ova najverojatno e vo vrska so nasel-bata i grobi{tata od Popov Dol i Kalu|erica. Kuzman P., Malenko V., 1992, 91. (V.M., P.K.)

9. VOLINO

Sv. Kliment, nekropola od rimskoto vreme. Vo se-verozapadniot del na seloto, vo dvorot na Nikola Spiroski i vo neposrednata okolina, na krajot na minatiot vek bile otkrieni dve nadgrobni plo~i so gr~ki natpisi, koi podocna od strana na N. Vu-li} bile preneseni vo Arheolo{kiot muzej vo Skop-je. Vo dvorot na sopstvenikot se gledaat mermerni plo~i, fragmenti od kerami~ki sadovi, obraboten bigor i drugo. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Ohrid i vo Muzejot na Makedonija vo Skopje. VuliÊ N., Sp. LXXI, 255-256. (V.M., P.K.)

Sv. Nikola, srednovekovna crkva i nekropola. De-ne{nata crkva Sv. Nikola se nao|a vo jugoisto~ni-ot del na seloto, na okolu 60-70 m levo od patot za seloto Trebeni{ta. Spored podatocite na V. Lah-tov, bila izgradena vrz temeli na postara crkva (XIV vek) okolu koja se prostirala nekropola. Pri kopaweto na dupki za pravewe na bazen za frlawe na krstot, ju`no od crkvata bil otkopan grob od koj kamewata i koskite bile rasfrleni po povr-{inata. (V.M., P.K.)

Stari Grobi{ta, ranosrednovekovna nekropola. Se nao|a na severoisto~niot kraj na seloto, na po-~etokot od kanalot na rekata Sateska. Pri vr{ewe na iskopi bile otkrivani i uni{tuvani grobovi so grobni prilozi od bronza i staklo, me|u koi imalo i dva prstena so vremenska pripadnost na XII vek (spored V. Lahtov). (V.M., P.K.)

10. VRBJANI

Nivi{ta, srednovekovna naselba so nekropola. Se nao|a na okolu 1 km severno od seloto, na bregot jugoisto~no od dene{nata crkva Sv. Petka, i pret-stavuva prostor so obrabotlivi nivi. Namesta po povr{inata se zabeleùvaat fragmenti od kera-mi~ki sadovi, a do neodamna postoele i temeli od stanbeni objekti. Sopstvenicite na nivite nao|ale raznovidni predmeti od èlezo i srebro. (V.M., P.K.)

Crkvi{te − Petr~ani, srednovekovna crkva so nekro-pola. Se nao|a na okolu 3 km isto~no od seloto. Vo centralniot i isto~niot kraj na terenot se zabe-leùvaat grobni konstrukcii od pogolemi kameni plo~i i ostatoci od temeli na mal crkoven objekt graden od kr{en kamen, bigor i malter. Kuzman P., Malenko V., 1992, 95. (V.M., P.K.)

11. GODIVJE

Vojo, srednovekovna naselba. Se nao|a na okolu 5 km zapadno od seloto, na mestoto kade {to Godiv-ska Reka svrtuva kon jugozapad. Mesnosta go nosi nazivot Dolno Vojo i e obrasnata so gusta {uma. Po povr{inata od dvete strani na patot {to vodi kon Gorno Vojo se zabeleùvaat urnatini od grad-bi, kako i fragmenti od kerami~ki sadovi. Spored predanieto, ìtelite od ovaa naselba go naselile seloto Godivje. (V.M., P.K.)

Gorica, srednovekovni crkvi. Lokalitetot ‡ tum-ba, se nao|a na okolu 3 km jugoisto~no od seloto i desno od me|uselskiot pat Godivje-Slivovo. Vo centralniot del na zaramnetiot vrv se zabeleù-vaat urnatini od dve crkvi. Spored osobenostite, ednata e bez mo`nosti za definirawe na formata, no e postara, a drugata, gradena podocna, ima for-ma na ednokorabna gradba so polukru`na apsida. Vo blizinata se zabeleùvaat grobni konstrukcii so orientacija zapad-istok. Spored postarite ì-teli od seloto, crkvite bile posveteni na sv. Var-tolomej. Kuzman P., Malenko V., 1992, 94. (V.M., P.K.)

Kula, opidum od docnoanti~koto vreme. Se nao|a na okolu 1,5 km jugozapadno od seloto, na zapadniot dominanten vrv od izdolèniot rid {to se protega ju`no od seloto, me|u Godivska Reka na sever i re-

XX. OHRID 245

kata @mernica na jug. Spomenatiot vrv pretsta-vuva utvrdeno mesto so ostatoci od bedem graden od kr{en kamen i varov malter. Po povr{inata se zabeleùvaat fragmenti od gradbena i sadova ke-ramika. Mikul~i} I., TIR, 57; Mikul~i} I., 1986, 115. (V.M., P.K.)

Sv. Spas ‡ Crkvi{te, srednovekovna sakralna gradba. Na okolu 1 km desno od patot za seloto Vrbjani postojat indicii {to upatuvaat na trikonhalna sakralna gradba. Na terenot dominiraat visoki mnoguletni dabje. Kuzman P., Malenko V., 1992, 94. (V.M., P.K.)

Trumeni Gumewa, srednovekovna crkva. Se nao|a na severoisto~niot kraj od seloto. Na mestoto na os-novnoto u~ili{te i vo negoviot dvor, pri grade-weto na u~ili{teto bile otkrieni ostatoci od ma-la crkvi~ka i pove}e grobni konstrukcii so orien-tacija istok-zapad. Kuzman P., Malenko V., 1992, 94. (V.M., P.K.) êrenec, naselba od neolitskoto vreme. Toa e tum-ba {to se nao|a okolu 1 km isto~no od seloto. Po zaramnetata povr{ina na vrvot od tumbata se zabe-leùvaat fragmenti od ku}en lepe` i od kerami~-ki sadovi, noìwa i drugi orudija od kremen. Pa{i} R., 1957, 115-121. (V.M., P.K.)

12. GORENCI

Gorenci, vila rustika od rimskoto vreme. Na 1 km jugozapadno od seloto i severoisto~no od nekropo-lata Trebeni{ta bile konstatirani ostatoci od gradba so sistem za zatopluvawe. Vuli¢ N., Sp. LXXVII, 89. (V.M., P.K.)

Pust Manastir, ranosrednovekovna crkva. Se nao|a okolu 1 km isto~no od seloto, na sredinata na zapadnite viso~ini na Vi{ovska Planina. Na malo zaramneto plato se zabeleùvaat ostatoci od mala sakralna gradba − grupacii na kamewa, bigor i fragmenti od pokrivni }eramidi. Spored preda-nieto kaj ìtelite, na ovoj prostor se nao|al go-lem manastirski kompleks u{te pred doa|aweto na Turcite. (V.M., P.K.)

Tigari, naselba od rimskoto vreme. Na 1 km sever-no od seloto, pod patot {to vodi za Trebeni{ko Kale, vo nivite na familiite Jajovski i Asenov-ski se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i mnoèstvo gradeèn materijal. (V.M., P.K.)

Trebeni{ta ‡ Suva ê{ma, Tri êqusti, Vrtuqka, nekropola od èleznoto vreme. Na trite lokacii {to leàt na okolu 1,5 km ju`no od seloto Tre-beni{ta, a na okolu 200 m isto~no od severniot kraj na pistata na Ohridskiot aerodrom e otkrien golem broj grobovi od t.n. nekropola Trebeni{ta. So arheolo{kite iskopuvawa od 1918 godina, pa so prekin do 1972 godina se otkrieni vkupno 56 grob-ni konstrukcii, me|u koi prvite 13 groba se is-klu~itelno bogati so mnogubrojni prilozi i se na-re~eni „kneèvski“, a ostanatite imaat poskromen groben inventar i se nazna~eni kako „siroma{ni“ . So najnovite arheolo{ki iskopuvawa e kon-statirano deka vo nekropolata se vr{eni pogre-buvawa od krajot na VII do krajot na IV vek ili do krajot na III vek pred n.e., so akcent na krajot na VI i na po~etokot na V vek pred n.e., od koga potek-

XX . OHRID 246

Trebeni{ta ‡ Suva ê{ma ‡ Tri êqusti ‡ Vrtuqka, s. Gorenci. ‡ Nekropola od VII-IV vek pred n.e.nuvaat „kneèvskite“ grobovi. Pove}e grobovi bi-le otkrieni vo tekot na voenite operacii i pri iz-gradbata na patot Ohrid-Ki~evo od strana na bu-garskite vojnici vo proletta na 1918 godina, potoa pri iskopuvaweto vo 1918 godina pod rakovodstvo na K. [korpil. Iskopuvawata od 1930 do 1934 godi-na se pod rakovodstvo na N. Vuli}, iskopuvawata vo 1953/54 od strana na V. Lahtov i J. Kastelic i vo 1972 godina pod rakovodstvo na V. Malenko. Naodi-te od iskopuvawata se ~uvaat vo Arheolo{kiot mu-zej vo Sofija, vo Narodniot muzej vo Belgrad i vo Zavodot i muzej vo Ohrid. Filow B., Schkorpil K., 1927; Vasi¢ M., 1928; Vuli¢ N., 1932; Vuli¢ N., Sp. LXXVI , 1-31; Filov B., 1932/33, 365-370; Filov B., 1934, 428; Vuli¢ N., Sp. XCVIII, 269; Koro{ec J., 1953, 91-101; Popovi} Lj., 1956; Lahtov V., Kastelic J., 1957, 5-58; Malenko V., 1975, 133-153; Kuzman P., 1985. (V.M., P.K.)

13. GORNO LAKOÊREJ

Gorica, naselba i nekropola od rimskoto vreme. Na tumbata {to se spu{ta kon poleto, oddale~ena 500 m severoisto~no od seloto, po povr{inata na nivite se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sado-

vi, gradeèn materijal i drugo. Vidlivi se i teme-li od gradbi yidani od kr{en kamen i varov malter. Na zapadnata strana na tumbata selanite otkrile grobovi gradeni od teguli − tip „na dve vodi“ . (V.M., P.K.)

Polica, srednovekovna naselba. Na 1 km severoza-padno od seloto, na krajnata tumba od mesnosta ]e-rija, na zaramneto plato, porano obrabotuvano a denes po{umeno, se gledaat ostatoci od yidovi gra-deni od kr{en kamen i varov malter. Po povr{ina-ta na platoto se sre}avaat fragmenti od pokrivni }eramidi i drug gradeèn materijal. (V.M., P.K.)

Saloko Livada, srednovekovna nekropola. Vo niva-ta na \ore, Nikola i Pere Kostoski, koi se na 250 m severno od seloto i 800 m jugozapadno od lokali-tetot Gorica, se otkrieni kameni plo~i od grobni konstrukcii, kako i fragmenti od kerami~ki sado-vi. (V.M., P.K.)

]erija ‡ Dol~iwa, naselba od docnoanti~koto vre-me. Na 1,5 km severozapadno od seloto ima tumba {to dominira nad okolinata. Vo nejziniot sredi{-ten del ima zaramneta povr{ina na koja K. Sandre-

XX. OHRID 247

ski so zemjodelskite raboti otkril temeli od ob-jekti. (V.M., P.K.)

14. GORNO SREDOREÊ

Zlastrana, naselba od neolitskoto vreme. Se nao|a na okolu 500 m severoisto~no od seloto, na prostor koj pretstavuva blaga padina vo ju`noto podno`je na planinata Zlastrana, zafa}aj}i go vsu{nost severniot del od Sredore~ko Pole koe e zagradeno so planinski masivi. Na povr{ina od 3800 m2 e konstatirana naselba od raniot neolit. Vo 1988 go-dina Zavodot i muzej od Ohrid izvr{il pomali arheolo{ki istraùvawa. Pa{i} R., 1957, 115; Kuzman P., 1990, 35-50. (V.M., P.K.)

Sv. Bogorodica, crkva i nekropola od razvienoto srednovekovie. Se nao|a na 500 m severno od selo-to. Selskata crkva, izgradena vo 1936 godina, e po-dignata vrz temelite od postara crkovna gradba. Okolu nea se zabeleùvaat srednovekovni grobni konstrukcii od kameni plo~i so orientacija istok-zapad. (V.M., P.K.)

15. DOLNO LAKOÊREJ

Banik, nekropola od rimskoto vreme. Na padinata vo zapadniot del na seloto se otkrieni grobovi so orientacija istok-zapad. Vo grobovite, spored ka-ùvaweto, ìtelite nao|ale stakleni sadovi. (V.M., P.K.)

Vasili~ki Grobi{ta, ranosrednovekovna nekropo-la. Se nao|a na okolu 200-300 m severno od lako~e-rejskoto Gradi{te (na raskrsnicata od starite me|uselski pati{ta). Na prostorot se zabeleùva-at pogolemi kameni plo~i so orientacija istok-za-pad koi sekako pretstavuvaat slovenski grobi{ta. (V.M., P.K.)

Gradi{te, naselba od bronzenoto vreme. Na 2 km zapadno od seloto ima tumba so dominantna polo`-ba. Na nejziniot zaramnet del, koj ima elipsoviden oblik, razvle~en vo pravec istok-zapad, pri kopa-weto na rovovi se isfrleni na povr{inata frag-menti od kerami~ki sadovi i orudija od kamen i koska. Grbi¢ M., 1954, 112. (V.M., P.K.)

Dujgas, naselba od rimskoto vreme. Vo lozjeto na J. Grozdanoski, koe leì na okolu 100 m severois-to~no od seloto, se otkrieni delovi od hipokaust koi upatuvaat na postoewe na termi. Vo lozjeto na K. Manoski se otkrieni ostatoci od gradbi, a po povr{inata ima gramadi od kamewa, fragmenti od pitosi i kerami~ki sadovi. (V.M., P.K.)

Lak ‡ Predikamnica, naselba od rimskoto vreme. Na vlezot od seloto, neposredno pokraj patot Oh-

rid-Dolno Lako~erej, do mostot na Koselska Reka slu~ajno e otkriena ènska statua od bel mermer, visoka 0,80 m, koja denes se ~uva vo Muzejot na Ma-kedonija vo Skopje. Isto taka, od ovoj lokalitet poteknuvaat mermerna baza i mermerno steblo od stolb koi se nao|aat vo dvorot na selskata crkva Sv. Nedela. Vuli¢ N., Sp. LXXI, 107, br. 258. (V.M., P.K.)

Lak ‡ Predikamnica, s. Dolno Lako~erej. ‡ Devoj~e so gulab, nadgrobna statua od III vek

Sv. Nedela, naselba i nekropola od rimskoto vre-me. Vo neposrednata blizina na crkvata, vo bav~ata na V. Todoroski se otkrieni yidovi gradeni od kr-{en kamen i varov malter. Pri kopaweto na teme-lite na crkvata bile otkrieni pove}e grobovi. Na ju`nata fasada e vgradena kamena plo~a so natpis. Vuli¢ N., Sp. LXXI, 107, br. 257. (V.M., P.K.)

16. EL[ANI

El{ani, nekropola od docnoanti~koto vreme. Na 9 km od Ohrid kon Sv. Naum, od levata strana na pa-tot, pod seloto, pri kopaweto na kanalot za vodo-vod vo nivata na Tome Pavleski bile otkrieni po-

XX . OHRID 248

ve}e grobovi gradeni od teguli ‡ tip „na dve vodi“ . (V.M., P.K.)

Kupejnca, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 8,5 km od Ohrid kon Sv. Naum, od levata strana na pa-tot, a jugoisto~no od avtokampot Ele{ec, na loka-ciite 31, 32 i 33 se konstatirani arhitektonski ostatoci najverojatno od sakralen objekt. Yidovite se gradeni od kr{en kamen i varov malter. Na po-vr{inata se sre}avaat mnogubrojni fragmenti od kerami~ki gradeèn materijal. (V.M., P.K.)

17. ZLESTI

Gradi{te, naselba od bronzenoto vreme. Na 2 km isto~no od seloto ima visok rid so dominantna po-lo`ba na koj se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, ra~no izraboteni i so gruba faktura. (V.M., P.K.)

Sv. Bogorodica Pre~ista ‡ Ra{tani, starohristi-janska bazilika i srednovekovna crkva so nekropo-la. Na okolu 2 km jugozapadno od seloto i na okolu 400 m desno od patot kon seloto Botun ima blaga padina na koja se gledaat urnatini od crkva koja ìtelite ja vikaat Sv. Bogorodica Pre~ista. Crk-vata e trikonhalna, so narteks i egzonarteks, kako i so dve pomali prostorii − aneksi, koi se nao|aat severozapadno od severnata i jugozapadno od ju`na-ta konha. Najgolemata dolìna na crkvata e 17 m, a {irinata 9 m. Gradena e od kr{en kamen i varov malter, na oddelni mesta so tuli. [irinata na yi-dovite iznesuva 0,90 m, a najgolemata za~uvanost e 2 m, i toa na severniot aneks. Po yidovite vo vnat-re{nosta na crkvata se smesteni pove}e mermerni menoa, bazi so ornamenti, fragmenti od stolbovi, mermeren prag, site upotrebeni kako spolii. Me|u niv ima i edna ara so natpis {to e ne~itliv. Ovie podatoci ukaùvaat deka ovaa crkva e podignata vrz temeli od starohristijanska bazilika. Jugoza-padno od nea se gledaat golemi kameni plo~i od grobni konstrukcii so orientacija istok-zapad. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Ohrid. Koco D., 1966, 93; Miqkovi} Pepek P., 1985, 67. (V.M., P.K.)

Sv. Nikola, srednovekovna crkva so nekropola. Se nao|a vo seloto, severno vedna{ do crkvata Sv. \or|ija. Dene{nata crkva e izgradena vrz temeli od postara gradba, koja mu pripa|ala na staroto se-lo Leski. Vo neposrednata blizina, pri izgradbata na transformator se otkrieni pogolemi kameni plo~i − grobni konstrukcii. Kuzman P., Malenko V., 1992, 81. (V.M., P.K.)

Strai{ta, utvrdena naselba od èleznoto vreme. Se nao|a na okolu 700 m severozapadno od seloto. Pretstavuva izdolèn rid vo polo`ba severois-tok-jugozapad, so nadmorska viso~ina od 894 m. Na

vrvot e zaramnet, a okolu zaramnetoto plato se za-beleùvaat ostatoci od suvoyidica so {irina od 1,80 m koja formira elipsovidno utvrduvawe. Po povr{inata ima fragmenti od praistoriski kera-mi~ki sadovi. Malenko V., 1983, 135-136. (V.M., P.K.)

18. IZDEGLAVJE

Zglavinica ‡ Staro Selo, srednovekovna crkva i nekropola. Se nao|a na okolu 2 km severozapadno od seloto. Ja zafa}a padinata na niskiot greben {to se spu{ta kon leviot breg na rekata Sateska. Vo severozapadniot del se nao|aat ostatocite od dvokonhalnata crkva Sv. Nikola, a vo ju`niot del na lokalitetot se protega nekropolata. Vo bugar-skata i vo makedonskata literatura se identifiku-va so Glavenica, Svetiklimentovoto vtoro dejnos-no mesto. Tomovski K., 1954, 23; MiÔtev K., 1962, 5-6; Kuzman P., Malenko V., 1992, 93. (V.M., P.K.)

Manastiri{te, srednovekovna crkva. Se nao|a vo zapadniot del na seloto. Na prostorot se zabele-ùvaat urnatini od srednovekovna crkva, gradena od obraboteni i amorfni kamewa vo kombinacija so fragmenti od gradbena keramika. Okolnostite zboruvaat deka crkvata bila obnovuvana vo doc-niot sreden vek. Grbi¢ M., 1954, 124; Kuzman P., Malenko V., 1992, 93. (V.M., P.K.)

Sv. Dimitrija, srednovekovna crkva i nekropola. Dene{nata crkvi~ka Sv. Dimitrija se nao|a na okolu 3 km severozapadno od seloto, na desnata strana na rekata Sateska. Podignata e vo 1928 go-dina vrz temelite od postara crkva od koja vo nova-ta se upotrebeni dve menoa. Severno od crkvata, a isto~no od dene{nite grobi{ta, se za~uvani stari grobovi. Tomovski K., 1954, 23; Kuzman P., Malenko V., 1992, 81. (V.M., P.K.)

19. KOWSKO

Gradi{te, utvrdena naselba od helenisti~koto vreme. Na okolu 1,5 km severozapadno od seloto, a isto~no od hotelot Metropol ima dominanten vi-sok rid so zaramneto plato na koe se zabeleùvaat ostatoci od tvrdina. (V.M., P.K.)

Malo Kowsko, srednovekovna naselba. Vo nivite {to se nao|aat na severniot kraj na seloto se sre-}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i mnoès-tvo gradeèn materijal. (V.M., P.K.)

XX. OHRID 249

20. KOSEL

Gorna Gorica, srednovekovna nekropola. Zapadno od seloto, na granicata so atarite na selata Vapi-la i Gorno Lako~erej se nao|aat nivite na M. Mi-levski od seloto Vapila. Vo 1959 godina, pri sade-weto na lozja se otkrieni pove}e grobovi gradeni od kameni plo~i i so orientacija istok-zapad. Vo niv bile najdeni stakleni belezici i drugi prilo-zi koi se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Ohrid. Lahtov V., 1961a, 47. (V.M., P.K.)

Gradi{te, utvrdena naselba od bronzenoto vreme. Severoisto~no od seloto, nad selskite ku}i, od des-nata strana na patot za Resen se izdiga rid so zaramnet vrv na koj po rabovite moàt da se sledat tragi od utvrduvawe. Po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi so gruba faktura, ra~no izraboteni. Grbi¢ M., 1954, 113. (V.M., P.K.)

Sv. Ilija, srednovekovna crkva i nekropola. Seve-roisto~no od seloto, sproti koselskoto Gradi{te ima mal rid na koj se nao|a kapela posvetena na sv. Ilija. Bila podignata vrz temeli od postar sakra-len objekt. Okolu kapelata ima grobovi od kameni plo~i so orientacija zapad-istok. (V.M., P.K.)

Sv. Jovan, srednovekovna crkva i nekropola. Se na-o|a severoisto~no od seloto, na desniot breg na Koselska Reka. Pri obrabotuvaweto na nivite bi-le otkrieni i rastureni pove}e grobovi, kako i ostatoci od gradba. Najverojatno se raboti za osta-toci od crkva po koja lokalitetot go nosi imeto. Od grobovite poteknuvaat tri stakleni i edna bronzena belezica, koi denes se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Ohrid. Lahtov V., 1957, 78-80; Lahtov V., 1961, 47; Babi} B., 1974, 28, 46, 51. (V.M., P.K.)

Sred selo, nekropola od helenisti~koto vreme. Na severozapadniot del od seloto, vo dvorot i nepos-redno okolu ku}ata na Klime Apoleski bile ot-krieni pove}e grobovi so bogati prilozi. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Ohrid. Lahtov V., 1959, 43. (V.M., P.K.)

Crkvata, srednovekovna nekropola. Vo centarot na seloto, od desnata strana na patot za Resen, pri iz-gradbata na patot, na dlabo~ina od 1 m bile ot-krieni temeli od stanbeni objekti so ogni{ta. Bil najden i srednovekoven nakit. (V.M., P.K.)

21. KURATICA

Gorno Selo − Sv. Bogorodica, srednovekovna crkva i nekropola. Na 1 km severoisto~no od seloto, pok-raj patot za Mazator ima kapela gradena od kamen i kal. Vo neposrednata blizina se gledaat temeli od stara ednokorabna crkva i okolu nea ostatoci od

kameni plo~i od grobovi so orientacija istok -zapad. (V.M., P.K.)

Kuli{ta, utvrdena naselba od docnoanti~koto vre-me. Pome|u tretiot i ~etvrtiot kilometar pokraj patot Prentov most-Kuratica se izdiga visok rid so zaramnet vrv, izdolèn vo pravec sever-jug i so povr{ina od 150 x 200 m. Po rabovite na platoto se zabeleùvaat ostatoci od temeli na bedem graden od obraboten i kr{en kamen vrzan so varov malter, a vo negovata vnatre{nost temeli od pomali gradbi. Na povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i pitosi. Spored kaùvaweto na ìtelite, bile nao|ani moneti koi na ednata stra-na gi imale bukvite „M“ i „K“ . (V.M., P.K.)

Manastiri{te, srednovekovna crkva. Na 2,5 km za-padno od seloto se nao|a mala tumba so zaramnet vrv, so povr{ina od 35 x 15 m, na koj se gledaat os-tatoci od sakralen objekt. (V.M., P.K.)

Trno Seli{te ‡ Anoite, srednovekovna naselba. Na okolu 2 km severozapadno od seloto ima prostor so povr{ina od 200 x 80 m na koj ima gramadi od gradeèn materijal, a se zabeleùvaat i temeli od yidovi gradeni od kamen i varov malter. (V.M., P.K.)

]ule ‡ Gradi{te, srednovekovna kula. Na zaram-netoto plato od ridot {to se izdiga isto~no od se-loto i severoisto~no od lokalitetot Kuli{ta se gledaat ostatoci od urnati yidovi koi vo osnovata formiraat polukrug. Najverojatno stanuva zbor za osamen utvrden objekt − kula za nabquduvawe. (V.M., P.K.)

22. LAKTIWE

Gradi{te, opidum od docnoanti~koto vreme. Se na-o|a na okolu 2 km ju`no od seloto i severno od pa-tot {to vodi kon planinata Zajgazica. Se prostira na zaramneta padina po ~ija povr{ina se zabeleù-vaat ostatoci od tvrdinski yid i fragmenti od grad-bena i sadova keramika. Mikul~i} I ., 1986, 115. (V.M., P.K.)

Manastir, srednovekovna naselba i crkva. Se nao|a na okolu 8 km zapadno od seloto i 3 km isto~no od Radomirska Reka, preku vrvot Slavej, na mala pa-dina koja denes e obrasnata so gusta vegetacija. Na prostorot se zabeleùvaat urnatini od gradba − crkva so krstovidna osnova. Severno od ovoj prostor, terenot upatuva na postoewe na mala naselba. Kuzman P., Malenko V., 1992, 93-94. (V.M., P.K.)

Mega, srednovekovna naselba. Se nao|a na okolu 3 km jugozapadno od seloto i levo od patot za plani-nata Zajgazica. Na prostorot obrasnat so {uma se zabeleùvaat urnatini od gradbi gradeni od kamen i kal, fragmenti od kerami~ki sadovi i zgura od topeno èlezo. (V.M., P.K.)

XX . OHRID 250

23. LESKOEC

Belio, srednovekovna naselba. Na 1,5 km isto~no od seloto, vo nivata na semejstvoto Bakreski se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, pokrivni }eramidi i yidovi od objekti. (V.M., P.K.) Gorica, naselba od neolitskoto, bronzenoto i doc-noanti~koto vreme i srednovekovna nekropola. Na okolu 5 km severoisto~no od Ohrid, od desnata strana na patot za Resen ima mal rid so zaramneta povr-{ina od 500 x 150 m na koja se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi so razli~na vremenska pripadnost. So vadeweto na kamen varovnik, od koj se pe~e var, selanite otkopale pove}e grobovi vo koi na{le nakit od bronza. Vo severoisto~niot kraj na tumbata, bile otkopani drugi grobovi so konstrukcii od kameni plo~i, a vo eden bil najden bronzen krst. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Ohrid. Lahtov V., 1961a, 57-62. (V.M., P.K.)

Lele{nica, nekropola od docnoanti~koto vreme. Na severozapadniot kraj na seloto, vo nivite i bav-~ite, a denes i varnici, na dlabo~ina od 1,5 m e otkrien grob graden od mermerni plo~i. Vo nego imalo dva ~erepa i koski od dolni ekstremiteti, a od prilozi edna mala bronzena moneta. Na ovoj prostor me{taninot Naum Bazgaloski na{ol kera-mi~ki sad − grne so tri dràlki. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Ohrid. (V.M., P.K.)

Sv. Nikola, srednovekovna crkva i nekropola. Vo stariot del na seloto, vo podno`jeto na planinata Petrino e za~uvana ednokorabna crkvi~ka od XV vek i okolu nea nekropola. (V.M., P.K.)

Sv. Petkina Niva, nekropola od rimskoto vreme. Na okolu 3 km severoisto~no od seloto, vo nepos-rednata blizina na raskrsnicata Leskoec-Star Leskoec-Velgo{ti, so zemjodelskite raboti sela-nite otkopale i uni{tile pove}e grobovi. Vo eden grob bile najdeni dva kerami~ki sada i edna bron-zena moneta. Eden od sadovite se ~uva vo Zavodot i muzej vo Ohrid. (V.M., P.K.)

Sv. Spas ‡ Voznesenie, srednovekovna crkva i nek-ropola. Na severoisto~niot kraj od staroto selo Leskoec, a na okolu 3,5 km severoisto~no od Ohrid ima ednokorabna gradba so pravoagolna osnova, pros-trana apsida i polukruèn svod, podignata vo 1426 godina. Okolu nea se prostira nekropola so grobo-vi gradeni od kameni plo~i, so orientacija zapad-istok. Kora¢ V., 1951, 217-220; Qubinkovi¢ R., 1951, 193-216; Suboti¢ G., 1980, 93-104; Nikolovski A., ]or-nakov D., Balabanov K., 1980, 275. Grozdanov C., 1983; Grozdanov C., 1990. (V.M., P.K.)

Sred selo, naselba od neolitskoto vreme. Vo sta-roto selo Leskoec, koe denes e celosno napu{teno, vo 1954 godina selanecot Dimko Kozalevski pri oraweto na nivata na{ol pogolema strelka od kre-men, koja na zadnata strana bila aglesto pro{ire-na. (V.M., P.K.)

24. LE[ANI

Gradi{te, utvrdena naselba od bronzenoto vreme. Se nao|a na 2 km (vozdu{na linija) severoisto~no od seloto, na dominantniot poteg od planinata {to se protega me|u Le{ani i Velmej vo pravec seve-roistok-jugozapad. Na zaramnetiot vrv se zabele-ùvaat pove}e gramadi od kamen, kako i ostatoci od dva yida terasesto postaveni, koi formiraat elipsoviden prostor. Na ju`nata strana od zaram-netoto plato se zabeleùvaat ostatoci od yid so {irina od 1,70 m. Povr{inata na terenot e kar-pesta kako posledica na izlokanosta od atmosfer-skite vlijanija. Retko se sre}avaat fragmenti od keramika. (V.M., P.K.)

Dumejn~ka Gorica, naselba od neolitskoto vreme. Se nao|a severozapadno od seloto, na okolu 500-700 m jugozapadno od krstosnicata Le{ani-Velmej-Grkopole. Pretstavuva izdolèn rid na ~ij zaram-net sedlest del, na prostorot od nekolkute nivi na ìtelite od seloto ima fragmenti od neolitska keramika. (V.M., P.K.)

Sv. Atanasij, srednovekovna crkva i nekropola. Se nao|a na okolu 300 m severno nad seloto, na zaram-netoto plato od ridot. Na prostor od 8 x 8 m se na-yira osnova od sakralna gradba. Ju`no od ovoj pros-tor se zabeleùvaat pogolemi kameni plo~i koi pretstavuvaat srednovekovni slovenski grobovi. Na sredinata na prostorot denes stoi obele`je „ikona“ izgradena od kameni plo~i, najverojatno izvadeni od grobnite konstrukcii. Kuzman P., Malenko V., 1992, 91. (V.M., P.K.)

Sv. Bogorodica, srednovekovna crkva. Se nao|a vo jugozapadniot del od seloto. Ovaa dene{na mala ed-nokorabna crkvi~ka e izgradena vrz temeli od pos-tara crkva okolu koja se prostirala nekropola. Kuzman P., Malenko V., 1992, 81. (V.M., P.K.)

Sv. Petar, ranosrednovekovna crkva i nekropola. Se nao|a na okolu 100 m isto~no od seloto, na se-vernoto podno`je na planinata ûki. Na zaramne-tiot prostor od ledinata se nao|aat urnatini od mala ednokorabna crkva so tristrana apsida i dve prostorii zapadno od apsidata. Vkupnata dolìna iznesuva 13 m, a {irinata 6 m. Vo oltarniot pros-tor ima ikonostas od kameni plo~i na koi se vre-àni natpisi so staromakedonski bukvi. Vo sredi-nata od zapadniot yid se zabeleùva vlez vo crkva-ta, a sli~en vlez e zabele`liv i vo sredinata od yi-

XX. OHRID 251

dot {to gi deli dvete prostorii od crkvata. [iri-nata na yidovite iznesuva 0,70 m. Zapadno i severno od ostatocite na crkvata se zabeleùvaat ~et-vrtesti konstrukcii od kameni plo~i {to pretsta-vuvaat grobovi. Vo 1975 godina Zavodot i muzej od Ohrid izvr{il za{titno iskopuvawe. Kuzman P., Malenko V., 1992, 91. (V.M., P.K.)

Sisveti, srednovekovna crkva i nekropola. Manas-tirskiot kompleks Sisveti se nao|a na okolu 500 m jugozapadno od seloto, na zaramnetiot rid {to se protega vo podno`jeto na pogolemiot planinski masiv Jan~eica. Starata manastirska crkva Sisve-ti (Site Svetci) pretstavuva mal ednokoraben hram so pove}estrana apsida od nadvore{nata strana, odnatre ìvopisan so freski od XV vek (1452 go-dina). Yidovite na crkvata so okolu 1 m se nao|aat vkopani vo zemjata. Na povr{inata na terenot, za-padno od gradbata vo prodolènieto, se zabeleù-va osnova od yid. Postojat i indicii za grobovi na prostorot vo neposrednata okolina. Nikolovski A., ]ornakov D., Balabanov K., 1980, 276; Suboti¢ G., 1980, 69-75. (V.M., P.K.)

25. LIVOI[TA

Staro Selo ‡ Crkvi{te, srednovekovna crkva i ne-kropola. Na okolu 3 km severozapadno od seloto se gledaat ostatoci od gradba koi se prostiraat na povr{ina od 20 x 20 m. Vo isto~niot del na urnati-nite, koi pretstavuvaat gramada od kamewa, se za-beleùva apsidalna osnova {to indicira ostatoci od sakralen objekt. Jugoisto~no od ovie urnatini, na zaramnet prostor, pri izgradbata na patot bile otkrieni i rastureni pove}e grobovi. (V.M., P.K.)

26. QUBANI[TA

Bu~ila, naselba od neolitskoto vreme i nekropola od rimskoto vreme. Jugozapadno od manastirskiot kompleks Sv. Naum, vo neposrednata blizina na albanskata karaula, vo prostorot na voeniot kamp, podignat vo ponovo vreme, i na okolu 20 m ju`no od novata karaula na ARM e otkrien yid od objekt, a pokraj nego grobovi gradeni od pokrupni kamewa, so orientacija istok-zapad. Od ovoj del na loka-litetot poteknuva nadgroben spomenik − baza od mermer so gr~ki natpis. Isto taka, vo neposred-nata blizina bile otkrieni grobovi bez grobni konstrukcii i vo niv najdeni èlezni kopja i ke-rami~ki sadovi. Vo blizinata na ezerskiot breg se najdeni fragmenti od neolitska keramika i orudi-ja od kamen i kremen (noìwa i strugalki). Naodi-te se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Ohrid. Lahtov V., 1956, 166-171. (V.M., P.K.)

Gradi{te ‡ Vilicite, utvrdena naselba od hele-nisti~koto vreme. Vo neposrednata blizina na ma-

kedonsko-albanskata granica, na okolu 3 km ju`no od seloto i 1 km od karaulata na ARM, na padinite na planinata Gali~ica se izdiga visok rid na koj ima ostatoci od utvrdena naselba. Po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i mnogubroen gradeèn materijal. (V.M., P.K.) Raica ‡ Manastiri, starohristijanska bazilika. Na zaramnetata povr{ina vo zapadnoto podno`je na ridot na koja se nao|a seloto, po povr{inata na bav~ite se gledaat ostatoci od urnatini na dva ob-jekta. Vo 1971 godina, od strana na Zavodot i muzej vo Ohrid se izvr{eni za{titni iskopuvawa pri {to se otkrieni delovi od temeli na bazilika (del od apsidata, ju`nata konha, del od yidot na narteks-ot i zasvodena grobnica). (V.M., P.K.)

Sv. Atanasija, nekropola od rimskoto vreme i sred-novekovna crkva. Na okolu 500 m jugoisto~no od manastirot Sv. Naum vo 1928-1930 godina e izgrade-na malata crkvi~ka Sv. Atanasija, vrz temeli od postara gradba. Pokraj nea slu~ajno bile otkrieni i uni{teni grobovi. Grobnite prilozi ne se za~u-vani, so isklu~ok na eden bronzen sad koj denes se ~uva vo Zavodot i Muzej vo Ohrid. (V.M., P.K.)

Sv. Bogorodica, srednovekovna crkva. Na okolu 500 m isto~no od manastirot Sv. Naum, od severnata stra-na na patot Qubani{ta-Sv. Naum se nao|aat ostatoci od crkva so dimenzii od 20 x 15 m. Na po-vr{inata se sre}avaat fragmenti od freskoìvo-pis. (V.M., P.K.)

Sv. Ilija, srednovekovna crkva i nekropola. Na okolu 3 km ju`no od seloto, vo ju`nite delovi pod planinata Gali~ica, a vo neposrednata blizina na karaulata Qubani{ta se nao|aat ostatoci od stara crkva. Okolu nea bile otkopani grobovi. Od ovoj lokalitet poteknuva bronzen prsten so vreàni ~ove~ki figuri na glavata koj se ~uva vo Zavodot i muzej vo Ohrid. Lahtov V., 1961, 50. (V.M., P.K.)

Sv. Naum, srednovekovna crkva. Pod temelite na dene{nata crkva Sv. Naum, koja se nao|a na 30 km ju`no od Ohrid, na bregot na ezeroto i vo blizina-ta na makedonsko-albanskata granica, se konstati-rani ostatoci od starata crkva Sv. Arhangel Miha-il so trikonhalna osnova, {to bila podignata od Naum Ohridski vo 896 godina. Ottuka poteknuvaat dve bronzeni belezici i dve srebreni obetki koi se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Ohrid. Koco D., 1858, 56-80; Koco D., 1966, 91-100; Grozda-nov C., 1995. (V.M., P.K.)

Sv. Nikola ‡ Selski grobi{ta, srednovekovna crk-va i nekropola. Vo severozapadniot del na selskite grobi{ta se za~uvani ostatoci od sakralna gradba koja ìtelite ja vikaat Sv. Nikola. Crkvata zafa-}a prostor od 15 x 8 m. Na isto~niot kraj se gleda apsidata. Yidovite se malku podobro za~uvani vo oltarniot del i se gradeni od kr{en kamen, bigor i

XX . OHRID 252

varov malter. Okolu crkvata ima grobovi so kon-strukcii od kameni plo~i. (V.M., P.K.)

Sv. Petka, srednovekovna crkva i nekropola. Po-me|u izvorot Sv. Petka, {to se nao|a na zapadniot trap od ezerceto formirano od izvorskite vodi na rekata Drim i isto~niot ograden yid od manasti-rot Sv. Naum, pokraj patot {to vodi za karaulata se nao|ala crkvata Sv. Petka i okolu nea nekropo-la. Pri izveduvaweto na zemjodelskite raboti bile otkrieni grobovi i vo niv najdeni kerami~ki sado-vi. (V.M., P.K.)

Stara Koliba ‡ ]o{ot, naselba od rimskoto vre-me. Jugozapadno od seloto, na prostorot pome|u re-kata ârava i zapadnata granica na ovo{tarnikot na zemjodelskata zadruga, na povr{ina od okolu 5 hektara se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sado-vi, pitosi, mnoèstvo gradeèn materijal, a se za-beleùvaat i temeli od objekti. (V.M., P.K.)

Turski Grobi{ta, nekropola od docnoanti~koto vreme. Jugozapadno od seloto, na prostorot kade {to se izgradeni novite vikendi~ki i vo okolina-ta se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i bile otkrieni grobovi gradeni od golemi teguli. Grobnite prilozi ne se za~uvani, so isklu~ok na edna krstovidna fibula koja se ~uva vo Zavodot i muzej vo Ohrid. (V.M., P.K.)

27. ME[EI[TA

Gorno Pole, naselba od docnoanti~koto vreme. Se-verno od seloto, na zapadnoto podno`je od ridot Sv. Ilija, se otkrieni temeli od gradbi yidani od kamen i varov malter. Od ovoj lokalitet poteknu-vaat èlezni alatki koi se ~uvaat vo Zavodot i mu-zej vo Ohrid. Kuzman P., 1987, 26. (V.M., P.K.)

Gorno Crkvi{te ‡ Na Martinec, srednovekovna crk-va. Se nao|a na mala ridska izdadenost pome|u Sa-mare~ki Dol (na sever) i Martinec (na jug), na oko-lu 200 m isto~no od ku}ata na D. Bujaroski. Na prostorot prekopan so vojni~ki rovovi se nao|aat ostatoci od srednovekovna crkva, koi se vo forma na kupi{ta kamewa, yidni formi, fragmenti od grade`ni tuli i bigoren kamen. Kuzman P., 1987, 27. (V.M., P.K.)

Zad Lozja, docnosrednovekovna naselba. Se nao|a na okolu 1,2 km jugozapadno od seloto i na 400 m se-verozapadno od lokalitetot Rade{, na prostorot od patot Ohrid-Ki~evo i okolu nego. Terenot obi-luva so mnogubrojni fragmenti od keramika. Kuzman P., 1987, 27. (V.M., P.K.)

Krivi Zagoni ‡ Lozi{ta, nekropola od docnoan-ti~koto vreme. Na okolu 400 m zapadno od seloto i od magistralniot pat Ohrid-Ki~evo, na me|ata od nivite na Micko i Jon~e Tupan~eski, pri izveduva-weto na zemjodelskite raboti bile otkrieni gro-bovi gradeni od teguli − tip „na dve vodi“ . Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Ohrid. Kuzman P., 1987, 26. (V.M., P.K.)

Rede{, naselba od docnoanti~koto vreme. Na okolu 1,2 km ju`no od seloto so zemjodelskite raboti selanite otkrile pove}e pitosi. Po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, pokrivni }eramidi i gradeèn materijal. Kuzman P., 1987, 26. (V.M., P.K.)

Sv. Ilija, naselba od èleznoto vreme i srednove-kovna crkva. Na 1 km severoisto~no od seloto ima visok rid koj dominira nad okolinata. Na vrvot ima zaramneto plato na koe se sre}avaat fragmen-ti od kerami~ki sadovi. Na isto~niot kraj od pla-toto se nao|a crkvata Sv. Ilija podignata vrz te-meli na postar sakralen objekt od razvieniot sre-den vek. Kuzman P., 1987, 25. (V.M., P.K.)

Seli{te Ivani, srednovekovna crkva i nekropola. Na okolu 4,5 km isto~no od seloto, na ju`niot breg na Ivanin Dol, a na zapadniot kraj na prostorot obgraden so borova {uma, se gledaat ostatoci od sakralna gradba. Okolu nea ima masivni plo~i od grobni konstrukcii. Kuzman P., 1987, 27. (V.M., P.K.)

Crveni Bregovi, ranosrednovekovna crkva i nek-ropola. Se nao|a na okolu 1,5 km severno od seloto i na okolu 500 m isto~no od patot Ohrid-Ki~evo. Vo 1933 godina, pri po{umuvaweto na ridskiot pros-tor bile otkrivani pitosi i ~ove~ki koski. Kuzman P., 1987, 26. (V.M., P.K.)

Crkva Sv. Petar, docnosrednovekovna crkva i nek-ropola. Se nao|a vo selskiot crkoven prostor. Crk-vata e izgradena vo 1902 godina vrz temeli na po-stara crkovna gradba. Dokaz za toa se postojnite stari grobovi okolu nea. Kuzman P., 1987, 27. (V.M., P.K.)

Crkvi{te, srednovekovna crkva i nekropola. Se nao|a na okolu 400 m ju`no od poslednite ku}i na seloto i okolu 800 m isto~no od patot Ohrid-Ki~e-vo. Vo prostorot obrasnat so vegetacija se nao|aat ostatoci od ednokorabna crkva so indicii za nekropola ju`no od nea. Kuzman P., 1987, 27. (V.M., P.K.)

ê{mite ‡ Magda, naselba i nekropola od docno-anti~koto vreme. Isto~no i jugoisto~no od dvete selski ~e{mi, vo zapadnata polovina na selskite grobi{ta i vo neposrednata blizina na ku}ite na Bogdan Krckoski, Sidor Tupan~eski i Dimko Kos-

XX. OHRID 253

toski, pri kopaweto na temeli vo 1957 godina bile otkrieni pove}e grobovi gradeni od teguli − tip „na dve vodi“ . Isto taka se otkrieni i ostatoci od temeli na objekti gradeni od kr{en kamen i varov malter. Na lokalitetot se najdeni moneti, a denes po povr{inata se zabeleùvaat fragmenti od kera-mi~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. Kuzman P., 1987, 25. (V.M., P.K.)

28. MRAMOREC

Gradi{te ‡ Kutliwa, naselba (refugium) od docno-anti~koto vreme. Kutliwa e dominanten rid {to se izdiga na okolu 2 km jugozapadno od seloto. Vrvot mu e zaramnet, a okolu nego se zabeleùvaat osta-toci od tvrdinski yid. Pod vrvot se prostira za-ramneta povr{ina so dve plitki kotlinki edna do druga, vo pravec jugoistok-severozapad. Po povr{i-nata se zabeleùvaat fragmenti od gradbena i sadova keramika. Mikul~i} I ., 1986, 115. (V.M., P.K.)

Mramor, srednovekovna nekropola. Se nao|a na okolu 2 km isto~no od seloto. Prostorot pretstavuva sed-lest premin na patot kon seloto Belica, Ki~evsko. Na povr{inata se zabeleùvaat staroslovenski grobovi gradeni od kameni plo~i i bigor. Najvero-jatno ñ pripa|ale na naselbata vo neposrednata blizina zapadno od niv, koja denes go nosi nazivot Seli{te. (V.M., P.K.)

Rupi, topilnica od docnoanti~koto vreme. Na 3 km jugoisto~no od seloto, na edna prostrana padina vi-soko vo planinskiot predel se sre}ava mnoèstvo zgura od topena èlezna ruda, fragmenti od ke-rami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. Mikul~i} I., TIR, 88. (A.K.)

29. NOVO SELO

Lai{ta, grobnica od rimskoto vreme. Se nao|a na okolu 2 km jugozapadno od seloto i na okolu 50 m od magistralniot pat Ohrid-Ki~evo. Pretstavuva elipsovidna tumba so pravec na protegawe jug-se-ver. Vo nejziniot jugoisto~en del slu~ajno e otkri-en arhitektonski objekt postaven vo pravec istok -zapad. Najverojatno pretstavuva yidana grobnica so svodesta konstrukcija. Yidovite se gradeni od tuli i malter vo kombinacija so bigorni kamewa. Vnatre{niot del od grobnicata e malterisan. Vo isto~niot del ima otvor so dimenzii od 0,60 x 0,88 m. (V.M., P.K.)

Crkva, srednovekovna crkva so nekropola. Na oko-lu 800 m desno od patot za seloto Pom, na povr-{inata od prostorot se zabeleùvaat staroslo-venski grobovi. Konfiguracijata na terenot uka-ùva na postoewe na mala crkva. Kuzman P., Malenko V., 1992, 92. (V.M., P.K.)

Crkva ‡ Belo Gumno, srednovekovna crkva. Se nao-|a na okolu 3 km severozapadno od seloto. Vo sever-niot del od prostorot se zabeleùvaat urnatini od gradbi me|u koi najzabele`livata e gradena od pogolemi blokovi na kr{en kamen i e so orienta-cija istok-zapad. Se pretpostavuva deka se raboti za ostatoci od crkva. Kuzman P., Malenko V., 1992, 92. (V.M., P.K.)

30. OZDOLENI

Seli{te ‡ Na Breston, srednovekovna naselba i nekropola. Se nao|a na okolu 2 km zapadno od selo-to, me|u selskite pati{ta Ozdoleni-Izdeglavje i Slatino-Izdeglavje. Na celiot prostor od padina-ta se zabeleùvaat fragmentirana sadova kerami-ka i tragi od staroslovenski grobi{ta. (V.M., P.K.)

31. OPENICA

Gorno Selo, srednovekovna naselba. Vo nivite na severoisto~niot kraj od seloto se zabeleùvaat gramadi od kr{en kamen, kako i fragmenti od kera-mi~ki sadovi. Ottuka poteknuva eden bronzen prs-ten {to se ~uva vo Zavodot i muzej vo Ohrid. Lahtov V., 1961, 51; Babi} B., 1974, 39. (V.M., P.K.)

Laì{te ‡ Vilipec, naselba od rimskoto vreme. Na 2 km severozapadno od seloto, levo od patot Oh-rid-Resen ima blaga padina na koja vo nivata na T. Grueski se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sa-dovi i gradeèn materijal. Pred Vtorata svetska vojna bila otkopana ara so gr~ki natpis, na site ~etiri strani ukrasena so girlandi od lavrovi lis-ja obeseni na ovne{ki glavi, postaveni na gorniot del od arata. Arata se nao|a vo selskata crkva Sv. Nikola. Vuli¢ N., Sp. LXXV, 179. (V.M., P.K.)

Madem, topilnica od docnoanti~koto vreme. Na mestoto kade {to Stari Dol se vleva vo Openi~ka Reka, na desniot breg pod Prentov most se nao|aat ostatoci od topena èlezna ruda. Mikul~i} I., TIR, 94. (A.K.)

Relejca, rudarski jami od rimskoto vreme. Na oko-lu 2 km isto~no od seloto, vo neposrednata blizina na patot {to vodi za Prentov most, vo periodot 1927-1929 godina e izvr{ena eksploatacija na rud-nikot za srebro, zlato, bakar i nikel. Vo tekot na rabotite bile otkrieni stari okna i vo niv bile najdeni rudarski alatki i druga oprema, koi ne se za~uvani. Po povr{inata na terenot ima fragmen-ti od kerami~ki sadovi i pitosi. Lisi~ar P., 1953, 251; Mikul~i} I., TIR, 94. (V.M., P.K.)

Stare~ki Dol, rudnik i topilnica od rimskoto vreme. Se nao|aat severno od seloto, na 14-tiot kilometar na patot Ohrid-Resen, na okolu 150 m se-

XX . OHRID 254

verno od vlezot vo dolot. Na desniot breg se zabe-leùvaat rudarski okna koi vo periodot 1935-1938 godina bile ispituvani od strana na edna angliska ekspedicija. Najdeni se rudarski alatki koi verojatno bile odneseni vo Anglija. Podocna, vo 1952 godina, se vr{eni istraùvawa i od strana na Geolo{kiot zavod na Makedonija pri {to bil najden rudarski ~ekan. Lisi~ar P., 1953, 251. (V.M., P.K.)

Trebi{ki Rid, srednovekovna naselba i nekropola. Na okolu 3 km severozapadno od seloto ima zaram-net prostor koj strmno se spu{ta kon patot Ohrid-Resen. Po povr{inata se sre}avaat gramadi od gradeèn materijal, a vo nivata na Mile Spiroski bile otkrieni grobovi so konstrukcija od kameni plo~i. Od ovoj lokalitet poteknuva edna bronzena belezica {to se ~uva vo Zavodot i muzej vo Ohrid. Lahtov V., 1957, 80. (V.M., P.K.)

Crvejnca, naselba od neolitskoto vreme, nekropo-la od helenisti~koto vreme i sredniot vek. Se nao-|a severno od seloto, na levata strana na patot Oh-rid-Resen, na po~etokot na 20-tiot kilometar, a vo neposrednata blizina na Prentov most. Na po~eto-kot na 1956 godina, so rabotite na mostot, vo bre-got bile otkrieni grobovi od helenisti~ka i sred-novekovna nekropola. Vo istata godina Muzejot od Ohrid izvr{il sonda`ni, a vo 1957-1959 sistemat-ski iskopuvawa. So ovie raboti bile otkrieni i istraèni 143 groba od koi 83 od helenisti~koto vreme i 60 od raniot sreden vek. Vo dolnite sloevi se najdeni fragmenti od kerami~ki sadovi, orudija od kremen i koska koi upatuvaat na tragi od neo-litska naselba. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i mu-zej vo Ohrid. Lahtov V., 1957a, 144; Lahtov V., 1961, 40; Bitrakova V., 1967a, 383-392; Malenko V., 1985, 289; Bitrakova Grozdanova V., 1987, 53, 68-74. (V.M., P.K.)

32. ORMAN

Maalski Rid, naselba i nekropola od rimskoto vreme. Se nao|a na okolu 300 m jugoisto~no od selo-to, na povisok rid {to se izdiga nad Kose~ka Reka. Ridot se protega vo pravec severoistok-jugozapad, vo dolìna od 300-400 m. Po povr{inata na gorni-ot del se sre}avaat golem broj fragmenti od po-krivni }eramidi i gramadi od gradeèn materijal. Vo nivata na Krume Stanoeski se otkrieni temeli od objekt yidan od kr{en kamen, tuli i varov mal-ter. Vo 1938 godina bile otkopani 4 groba yidani od tuli i varov malter, a eden so mermerni plo~i. Vo niv bile najdeni prsteni, bronzeni belezici, stakleni balsamarii, kerami~ki sadovi, zlaten nakit i drugo, koi podocna bile prodadeni na razni kolekcioneri i ustanovi. (V.M., P.K.)

Orman, naselba od neolitskoto vreme i nekropola od rimskoto vreme. Levo od patot pri vleguvaweto

vo seloto se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i orudija od kamen i kremen od neolitska naselba. Pri kopaweto na temelite za ku}ata na Dimitrij Trajanoski bile otkrieni i uni{teni po-ve}e grobovi. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Ohrid. (V.M., P.K.)

êko{tina, nekropola od docnoanti~koto vreme. Se nao|a na 2 km zapadno od Ohrid, vo ju`niot del na ridot {to leì jugozapadno od seloto. Pri iz-gradbata na patot za seloto i kopaweto na temeli za vikendi~ka bile otkrieni grobovi od teguli − tip „na dve vodi“ . (V.M., P.K.)

33. OROVNIK

Orovnik, naselba i nekropola od helenisti~koto i rimskoto vreme. Vo centralniot del na seloto, za-padno od selskata crkva, vo dvorot na Trajan Seku-loski se otkrieni temeli od objekti yidani od ka-men i varov malter, kako i pove}e grobovi gradeni, isto taka, od kr{en kamen i varov malter, a nekoi od tuli. Po povr{inata se sre}ava mnoèstvo frag-menti od kerami~ki sadovi. Isto~no od crkvata, vo dvorot na Krste Miteski, vo 1962 godina bil ot-krien grob od kameni plo~i vo koj se najdeni bron-zena moneta od Avrelijan (275) i edna mermerna ptica so prirodna golemina. Vo isto~niot del na seloto, vo dvornoto mesto na Branko Mojsoski, pri izgradbata na garaà se otkrieni ostatoci od rim-ski termi, na koi vo 1981 godina se izvr{eni ar-heolo{ki istraùvawa. Severozapadno od seloto na nekolku mesta se otkrieni kerami~ki cevki od vodovod koj vodel kon termite. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Ohrid. (V.M., P.K.)

Orovnik, s. Orovnik. ‡ Rimski termi

Pod crkvata, nekropola od èleznoto vreme. Za-padno od selskata crkva, na prostorot na ku}ata i dvorot na Trajan Sekuloski se otkrieni pove}e grobni konstrukcii od kr{en kamen, a nekoi od tu-li. Po povr{inata na dvorot ima fragmenti od ke-rami~ki sadovi karakteristi~ni za èleznoto vre-me. (V.M., P.K.)

XX. OHRID 255

Trojani, nekropola od rimskoto vreme. Na okolu 2,5 km isto~no od seloto, vo pazuvite na Vi{ovska Planina, vo ju`noto podno`je na Trojanska ûka i neposredno pokraj stariot pat za seloto Dolno La-ko~erej se otkrieni pove}e grobovi. (V.M., P.K.)

34. OHRID

Anti~ka furna, osamen naod od docnoanti~koto vreme. Na 5-tiot kilometar od levata strana na pa-tot Ohrid-Sv. Naum e otkriena furna za pe~ewe tuli. Ima ~etvrtesta forma i e sostavena od dva dela. Gorniot e ~etvrtest i sluèl za postavuvawe na nepe~eni tuli, a dolniot e dvodelen, so svodesti okna {to sluèle za zagrevawe na gorniot del. Furnata e slu~ajno otkriena vo 1969 godina, pri iz-gradbata na asfaltniot pat, a vo 1972 godina e kon-zervirana. (V.M., P.K.)

Vidobi{ta, grobnica od rimskoto vreme. Se nao|a vo severoisto~noto predgradie na Ohrid, na ulica-ta „Marko Cepenkov“ br. 140. Otkriena e slu~ajno, vo 1979 godina, a sistematski e istraùvana vo 1990 i 1993 godina. Grobnicata e semejna, so svodesta konstrukcija, so komora i pretkomora, a gradena e od obraboteni kameni blokovi, kr{en kamen i bi-gor, tuli i varov malter. Celiot gabarit na grob-nicata iznesuva 12 x 8 m. Vnatre{nosta na komo-rata e malterisana, a vo dolnite delovi e obrabo-tena vo {tukatura i ukrasena so romboidni poli-wa. Vo komorata se konstatirani vkupno 10 grobo-vi postaveni razli~no, a vo pretkomorata 1 grob postaven vo pravec istok-zapad. Grobnicata bila delumno ograbena, a vo preostanatite grobni ce-losti e otkrien bogat arheolo{ki materijal od zlato, skapoceni kamewa, bronza, staklo i kerami-ka. Karakteristikite na terenot i slu~ajnite nao-di zboruvaat i za drugi gradbi vo neposrednata blizina na ovoj objekt: vila rustika, termi, drugi grobnici i dr. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i mu-zej vo Ohrid. (V.M., P.K.)

Gorica, nekropola od rimskoto vreme i srednove-kovna crkva so nekropola. Na poluostrovot koj e del od isto~niot breg na ezeroto, oddale~en okolu 2 km jugoisto~no od gradot, u{te vo 1925 godina, pri izgradbata na kasarnite bile otkrieni ara so gr~ki natpis, temeli od trikonhalna crkva i nek-ropola okolu nea. Vuli¢ N., Sp. LXXVII, 50-51; Koco D., 1966, 91-100. (V.M., P.K.)

Gorno Trnovo, naselba od rimskoto vreme. Se nao|a vo Ohridsko Pole, severoisto~no od gradot, na okolu 2 km severoisto~no od prigradskata naselba „Radoica Novi~i}“. Pri obrabotuvaweto na nivite

i lozjata (osobeno vo lozjeto na Klime Mlekarot od Ohrid, spored V. Lahtov) e otkrivana fragmen-tirana sadova keramika (pitosi i dr.), kako i kupi{ta od kamewa i fragmenti od gradbena kera-mika. Najverojatno se raboti za pomala naselba. (V.M., P.K.)

Gumni{ta ‡ Invalidsko odmorali{te, naselba i nekropola od rimskoto vreme. Na 4 km od gradot, desno od patot Ohrid-Sv. Naum i zapadno od pe{-ternata crkva Sv. Stefan, pri izgradbata na hote-lot se otkrieni ostatoci od objekt, ogni{ta i fragmenti od kerami~ki sadovi. Vo tekot na Vto-rata svetska vojna bile otkrieni dva groba od tegu-li ‡ tip „na dve vodi“ . Denes po povr{inata na ni-vite i lozjata se sre}avaat fragmenti od kera-mi~ki sadovi i mnoèstvo gradeèn materijal. (V.M., P.K.)

Dolno Trnovo, naselba od neolitskoto vreme. Se nao|a neposredno do severnoto predgradie na Oh-rid „Radoica Novi~i}“, na okolu 6 km severno od stariot del na Ohrid i Ohridskata krepost, seve-rozapadno od novite hoteli na fabrikata „HTD“ . Vo ju`niot del na terenot e konstatirana naselba podignata na mala visoramnina. Prostorot e zasa-den so ìtni kulturi i lozja, a po povr{inata obi-luva so fragmenti od ku}en lepe` i fragmenti-rana sadova keramika od vremeto na postariot neo-lit. Vo 1987 godina e izvr{eno sonda`no iskopuva-we. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Ohrid. Kuzman P., Simoska D., Kitanoski B., 1989, 38-39. (V.M., P.K.)

Kozluk, naselba od rimskoto vreme. Se nao|a na 1 km zapadno od gradot, vo neposrednata blizina na krstosnicata Ohrid-Ki~evo-Skopje. So za{titni-te arheolo{ki istraùvawa vo 1974, 1982 i 1983 go-dina e otkriena monumentalna gradba − rasko{na vila so terma. Objektot ima tri apsidalni delovi, pove}e golemi prostorii i ostatoci od hipokaust vo severniot kraj. Vo pove}e prostorii se konsta-tirani povr{ini od podni mozaici. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Ohrid. Malenko V., 1976, 219; Malenko V., Kuzman P., 1988. (V.M., P.K.)

Ohrid ‡ Lichnidos, anti~ki grad (Λυχνιδôς, Λιχνιτôς, Lychnidus, Lygnidus, Lygnido). Bil formiran na ridot {to se izdiga na severoisto~niot breg od Ohridsko Ezero. Na urnatinite na ovoj grad se razvil srednovekovniot Ohrid, vrz ~ii temeli i pokraj ~ii gradbi egzistira i sovremeniot Ohrid. Isklu~itelno povolnata geografska polo`ba, zaedno so ostanatite privle~ni prirodni okolnosti, ovoz-moìla kontinuiran ìvot na ovoj

XX . OHRID 256

Ohrid. ‡ Samoilovata tvrdina prostor, od vremeto na mugrite na ~ove~kata civi-lizacija, preku praistoriskite i istoriskite epo-hi do denes. Ridot e vsu{nost poluostrov koj po svojata konfiguracija ima dva dela: edniot, povi-sokiot, go zafa}a zapadniot prostor i go nosi na-zivot Gorni Saraj i Visoko Kale, a drugiot, ponis-kiot, go zafa}a isto~niot del i go nosi imeto De-boj. Me|u niv e formirana dolina, sedlest premin koj blago se pro{iruva i se spu{ta kon jug, do bre-got na ezeroto.

Vrz osnova na dosega{nite arheolo{ki soz-nanija i na zakonitostite {to gi sledat razvojnite procesi na starite naselbi, sega so sigurnost mo-ème da konstatirame deka na Gorni Saraj, prosto-rot od povisokiot del od ridot, vo vnatre{nosta od citadelata na ohridskata tvrdina, kako i na te-rasite ju`no i isto~no od ovoj del, postoela nasel-ba u{te od neolitskiot period koja sigurno egzis-tirala kontinuirano vo bronzenoto i vo èleznoto vreme, od koja se razvile gradskata naselba i an-ti~kiot grad Lihnidos. Ovaa konstatacija direkt-no ja potvrduvaat podvi`nite arheolo{ki naodi otkrivani pri sonda`nite i sistematskite arheo-lo{ki istraùvawa na ovoj teren, vr{eni vo vre-meto od 1952 godina od strana na Narodniot muzej i Zavodot za za{tita na spomenicite na kulturata vo Ohrid.

Bidej}i se registrirani i drugi naselbi od neolitskoto, bronzenoto i èleznoto vreme vo po-bliskata i podale~nata okolina na ovoj rid, toa zna~i deka ovaa oblast bila intenzivno naseluvana u{te od najranite vremiwa, pri {to ne moèla da bide nezabeleàna isklu~itelnata mestopolo`ba za naseluvawe i ìveewe na primamliviot prostor na koj se razvivale anti~kata gradska naselba i gradot Lihnidos. Nedostigaat arheolo{ki podato-ci za vremeto na nastanokot na gradot. Pri nedos-tig na takvi direktni arheolo{ki potkrepi i pi{ani dokumenti, ulogata vo toj pogled ja odigra-le legendite. Nastanokot na mo}niot grad se povr-zuva so legendata za Feni~anecot Kadmo. Progonet od Teba vo Beotija, toj prebegal kaj Enhelejcite i tamu, zaedno so svojata èna Harmonija, osnoval dinastija. Stanuva osnova~ i na Lihnid, a imeto Λυχνιδôς se doveduva vo vrska so zborot Λυχνoς {to zna~i „svetilka“ (spored eden epigram na Hristodor od Egipet, V-VI vek).

Kako najstaro naselenie se poso~uvaat Bri-gijcite (ili Frigijcite) i Enhelejcite. Brigijci-te vo istoriskite izvori se spomenuvaat kako ì-teli na pove}e mesta vo Ilirija i vo Makedonija. Kon krajot na VI vek vo ju`noilirskata teritorija, vo vnatre{nosta, ìveat Enhelejcite kako sosedi na epirskoto pleme Haoncite (spored Hekatej). Enhelejcite najverojatno ne bile Iliri, spored svedo{tvata {to se sre}avaat kaj istori~arite He-rodot i Apolodor. Apolodor, na primer, veli deka Kadmejcite stignale kaj Enhelejcite, koi bile vo vojna so Ilirite. Ilirite, vo ranite etapi na

svoeto minato, bile samo edno pleme pod toj naziv, a Enhelejcite verojatno bile nivni najbliski sose-di, {to podocna dovelo do toa da bidat opfateni so imeto na etni~kata grupa koja izrazito posilno se reproducirala. Enhelejskiot element, spored nekoi so trakiska proveniencija, bil prisuten na ovoj prostor pred Ilirite, spored {to e i logi~no osnovaweto na gradot Lihnidos od strana na ovoj etni~ki supstrat, vo vremeto na praistoriskite hronolo{ki okolnosti na ovoj del od Balkanskiot Poluostrov. So ovaa konstatacija se doveduva vo vrska i podatokot na Polibij (II vek od n.e.) za postoeweto na naselbata Enchelanai blizu do Ohridsko Ezero. Imeto na ova pleme vo grciziran oblik, ’Εγχελεις se povrzuva so imenkata ’Εγχιλυς, {to zna~i „ jagula“ ili zmija, a koe pak se doveduva vo vrska so bogatstvoto na Lihnidsko Ezero so jagu-li, isto kako i Kopajsko Ezero vo Beotija, od kade {to do{ol Kadmo.

Vo ovoj prostor podocna vo izvorite (Heka-tej) se spomenuvaat Sasaretite koi obi~no se iden-tifikuvaat so Dasaretite, vo ~ii ramki glavno vlegle i oslabenite Enhelejci.

Istoriskite izvori najnapred go spomenuva-at Lihnidsko Ezero vo eden podatok na Diodor koj veli deka makedonskiot kral Filip II, vo vremeto na prvata vojna so Ilirite vo 358 godina, po pobe-data nad Bardilis, gi pomestil granicite na svoja-ta dràva na zapad do Lihnidsko Ezero. Zna~i, kon sredinata na IV vek pred n.e. za prv pat se spomenu-va Lihnidsko Ezero, {to ne zna~i deka postoelo ezeroto, a ne postoel gradot Lihnidos. Ponovite arheolo{ki istraùvawa, so svojata tridimenzio-nalna uverlivost, ukaùvaat na nepobitniot fakt za postoewe na mo}na naselba kon krajot na IV vek pred n.e. Ovaa naselba egzistirala sigurno na pros-torot na Gorni Saraj so Visoko Kale i vo nivnoto isto~no podno`je, za{to na lokalitetot Deboj, zaramneto plato isto~no od Visoko Kale, na ponis-kiot del od ridot, vo 1978 godina e otkriena go-lema i dosta bogata helenisti~ko-rimska nekropo-la so vremenski raspon na pogrebuvawe od krajot na IV vek pred n.e. do periodot na ranoto hristi-janstvo koga na eden del od ovoj prostor e podigna-ta starohristijanska trikorabna bazilika so ras-ko{ni mozai~ni podovi. Nad toj horizont bea kons-tatirani i srednovekovni grobni konstrukcii, pa i grobovi od neodamne{nata istorija na gradot, a seto toa zboruva deka ovaa nekropola vsu{nost ja pot-krepuva celokupnata istorija od formiraweto na predurbanata naselba pa sè do najnovoto vreme.

Pi{anite izvori ponatamu velat deka vo 335 godina pred n.e. Aleksandar Makedonski ja pot~i-nil cela Ilirija, {to zna~i deka Lihnidos i Lih-nidskata oblast ostanale vo ramkite na makedon-skata dràva.

Vo vtorata polovina na III vek pred n.e. Lih-nidskata oblast najverojatno bila vo sostavot na makedonskata dràva za {to osobeno zboruva go-

XX. OHRID 257

lemiot protok na arheolo{ki podatoci od make-donsko-helenisti~ka proveniencija. Toa e vremeto koga Rimjanite se pojavuvaat na balkanskata isto-riska scena. Rimskite legii vo naletot protiv glav-niot neprijatel na Balkanot, Makedonija, navle-guvale glavno preku Ju`na Ilirija, so {to ovie te-ritorii bile zafateni vo vitelot na rimsko -makedonskite vojni. Sudbinata na Lihnidskata ob-last nezaobikolno e povrzana so ovie nastani. Vo 217 godina prvpat se spomenuvaat Dasaretija i ob-lasta okolu Lihnidsko Ezero vo kontekst od koj proizleguva deka Lihnidskata oblast vo toa vreme ne vleguvala vo ramkite na dasaretskata terito-rija. Eden od sudbinskite nastani se slu~il vo 209 godina pred n.e. koga makedonskiot kral Filip V, koj se nao|al vo Tesalija, vojuvaj}i protiv antima-kedonskata koalicija, dobil vest deka „nekoj Ero-pos go zazel Lihnidos otkako go potkupil koman-dantot na posadata na tvrdinata ...“ (Liv . XXVIII, 32, 9). Ovoj podatok ima dvojno zna~ewe: gradot Lih-nidos prvpat se spomenuva vo izvorite i gradot Lih-nidos bil utvrden u{te vo III vek pred n.e.

Vo vremeto na rimsko-makedonskite vojni gradot glavno e vo racete na rimskite konzuli, a oblastite Dasaretija i Lihnitida (Lihnidskata oblast) vo razni okolnosti imaat razli~ni statu-si. Izvorite kaùvaat deka vo 199 godina pred n.e. Lihnidos so sigurnost padnal pod rimska vlast. Vo 197 godina, po bitkata kaj Kinoskefale me|u Rim-janite i Makedoncite, gradot mu bil otstapen na rimskiot sojuznik, ilirskiot kral Plevrat.

Vo vremeto na Tretata makedonska vojna (197-168) Lihnidos stanuva glavna rimska baza vo vnatre{nosta na Ilirija. Vo 170 godina Lihnidos prvpat se spomenuva vo neposredna vrska so Dasare-tija i se narekuva „dasaretski“ (ad Luchnidum Dassa-retiorum), koga rimskiot vojskovodec Apij Klavdij so 12-iljadna vojska zalogoril kaj ova mesto za da moè ottamu da go napa|a penestinskiot grad Uskana. Ovoj podatok kaùva za toa deka vo rim-skoto vreme Lihnidos bil glaven grad na Dasare-tija.

Poslednoto spomenuvawe na Lihnidos vo is-toriskite izvori na pretcarskiot rimski period e od 168 godina pred n.e., koga se naveduva odlukata na rimskiot senat so koja pretorot Lucij Anicij treba da go nasledi Apij Klavdij „vo provincijata Ilirik kaj Lihnid“ (in provinciam Illyricum circa Luchnidum). Ovoj podatok kaùva za toa deka vo toa vreme Lihnidos bil sedi{te na rimskiot pretor vo Ilirik, vo vremeto koga sè u{te ne bila organi-zirana civilnata vlast. Vo 148 godina Makedonija e pretvorena vo provincija. Vo ramkite na taa pro-vincija Dasaretija so Lihnitida go zadràla svo-jot status na „slobodna“ zaednica.

Celiot ovoj period (III-II vek), vo koj Lihni-dos e spomenuvan vo anti~kite izvori, e osvetlen od arheolo{ki aspekt so koj, pokraj drugoto, i ko-ne~no e ras~istena nau~nata dilema za toa kade to~no se nao|al ovoj poznat anti~ki grad. Kako {to

e ve}e poznato od literaturata, nakoi nau~nici pozicijata na Lihnidos ja utvrduvale na jugoza-padnoto krajbre`je na Ohridsko Ezero (W.M. Leake), drugi smetale deka se nao|a na polovina pat me|u

Ohrid. ‡ Dionis so menadi i satir, kraj na I vek pred n.e.

Ohrid. ‡ Kentauromahija, rimsko vreme

XX . OHRID 258

Ohrid. ‡ Portret na mom~e, I vek

Ohrid. ‡ Detaq od grobnica, III i IV vek Struga i Ohrid (G. Zippel, M. Fluss), treti deka he-lenisti~kiot Lihnidos vsu{nost e vo ramkite na „kiklopskite“ yidini kaj Sv. Erazmo (P. Lisi~ar), ~etvrti kaj seloto Lin (Albanija) na zapadnoto krajbre`je na Ohridsko Ezero (G. Fiaccodori) itn. Deka dene{niot Ohrid leì na stariot Lihnidos (helenisti~kiot i rimskiot) se imaat opredeleno pogolem broj prou~uva~i vrz osnova na razni pret-postavki, okolnosti i podatoci. Taka, na primer, J. Hahn taa konstatacija najmnogu ja potkrepuva so is-klu~itelno povolnata geografska polo`ba; Th. Tafel vrz osnova na rezultatite do koi do{ol so is-

crpnata studija za Via Egnatia; L. Heuzey vrz osnova na vyidanite epigrafski spomenici vo tvrdinata ili najdeni vo vnatre{nosta na utvrdeniot pros-tor; M. Dimica vrz osnova na prou~uvawata na miljo-kazite od 217 godina od novata era na koi se poja-vuva imeto na gradot (otkrieni vo Ohrid i Struga); F. Papazoglu vrz osnova na {irokata analiza {to proizleguva od anti~kite izvori, epigrafskite spomenici i podatocite {to gi obezbeduvaat iti-nerariumite; vo ponovo vreme ovaa konstatacija so prilozi i arheolo{ka gra|a ja potkrepuvaat V. Bi-trakova Grozdanova, V. Malenko ‡ P. Kuzman i dru-gi.

Arheolo{kite soznanija vo ponovo vreme nu-dat sè po~esto korekcii na nekoi pretpostavki {to proizleguvaat od ednostrani prou~uvawa od pri~ina {to i ne moèlo da bide poinaku poradi siroma{tvoto so raznorodna gra|a. Taka, na pri-mer, pretpostavkite i zaklu~ocite za pripadnosta na Lihnidskata oblast na ilirskoto kralstvo vo tekot na III vek, koi od svoite analizi gi izvlekuva F. Papazoglu, ve}e ne se dovolno ubedlivi za{to, spored V. Bitrakova Grozdanova, intenzivnoto prisustvo na gr~ki proizvodi i na moneti na make-donski vladeteli otkrivani vo celiot region, uka-ùva i naso~uva kon poinakov zaklu~ok.

Arheolo{kite podatoci sè u{te skromno no dovolno gi potkrepuvaat re~isi site tri fazi od razvojot na gradskata naselba i gradot Lihnidos, predurbanata faza, protourbanata faza i urbanata faza. Predurbanata naselba bi bila smestena na zapadniot breg od Varo{, na terasite od Gorni Sa-raj i Visoko Kale. Vo protourbanata faza naselba-ta se {iri kon jug zafa}aj}i go i prostorot na Plao{nik (Imaret) i kon istok do helenisti~kata grobnica od makedonski tip na ulicata „Bra}a Mi-ladinovci“ . So izgradbata na anti~kiot teatar kon krajot na helenisti~kiot period gradot Lihnidos ve}e vleguva vo urbanata faza od svojot razvoj (V. Bitrakova Grozdanova). Spored navedeniot avtor, „pogolemiot del od utvrduvaweto na gradot vo he-lenisti~kiot period se poklopuva so yidinite koi se obnovuvani vo docnata antika na potegot sever-no od Visoko Kale i Gorni Saraj i na jugozapadnata strana“.

XX. OHRID 259

Ohrid. ‡ Urbaniot razvoj na Lihnid (V.B.G., V.P.)

Vo eden kratok vremenski period me|u Vto-rata i Tretata makedonska vojna (okolu 170 godina) gradot Lihnidos so svojata po{iroka regija se od-delil od dràvata na Gencij i dobil nezavisen sta-tus pod rimski protektorat. Arheolo{kite poda-toci go potvrduvaat toj kratok period so kovaweto na edinstvenata poznata lihnidska moneta so pretstava na makedonski {tit na aversot i zadniot del na la|a so natpis Luchnidiôn na reversot, {to pak zboruva za politi~kata pripadnost na Lihni-dos na makedonskata dràva vo vremeto koga gradot koval sopstvena para (K. Regling).

Vo docnorepublikanskiot i ranocarskiot rimski period Lihnidos, kako i mnogu drugi pro-vinciski gradovi, uìvaj}i go „rimskiot mir“, bil isklu~en od istoriskite nastani vo carstvoto. Vo izvorite ne se spomenuva, osven patem, pri opisot na Via Egnatia od strana na Strabon i od strana na geografot Ptolomej za toa deka e dasaretski grad. Toa e vsu{nost vremeto koga gradot e vo postojan podem vo sekoj pogled. Bil sostaven del na provin-cijata Makedonija. Isklu~itelno povolna pozicija za komunikacija so celiot toga{en civiliziran svet mu ovozmoùvala zna~ajnata rimska patna ma-gistrala Via Egnatia koja go svrzuvala ovoj grad so zapadniot i isto~niot del na Rimskoto Carstvo.

Nasproti otsustvoto na podatoci za Lihni-dos vo anti~kite izvori za ovoj period, evidenti-rani se i prou~eni pogolem broj epigrafski spome-

nici so kakvi obiluva centralnoto gradsko podra~-je, a vo poslednovo vreme dragoceni soznanija ovozmoùvaat i drugite arheolo{ki otkritija. Epigrafskite spomenici najdeni vo Ohrid (osven vo starohristijanskite baziliki, vgradeni kako spolii vo tvrdinata, vo yidovite od crkvata Sv. Sofija i na drugi mesta) ne bile postavuvani od imeto na lihni|anite, tuku od imeto na Dasareti-te, {to zboruva za toa deka Lihnidos navistina bil sedi{te na dasaretskata zaednica i na nejzinite upravni organi. Epigrafskiot materijal sodrì podatoci od razli~en karakter: nadgrobni spome-nici, po~esni plo~i, carski natpisi i dr., koi site zaedno vsu{nost zboruvaat za silnata helenizacija na Lihnidos i Lihnidskata oblast. Re~isi site se prezentirani na gr~ki jazik, so isklu~ok na dva miljokaza koi se na latinski (osven delot so naz-na~enoto rastojanie koe e pak na gr~ki jazik), edna posveta na Jupiter za spasuvawe na carot Galien i eden nadgroben spomenik na carski evokat ‡ stra-nec kogo smrtta go zateknala vo Lihnidos. Vospos-tavenata helenska tradicija zboruva za toa deka vo toa vreme gradot imal avtonomen status na grad−polis i bil administrativen centar na Dasa-retija so povisok stepen na razvien gradski ìvot vo site sferi. Nekade na po~etokot na II vek od no-vata era e adaptiran teatarot i prisposoben za iz-veduvawe na amfiteatralni igri i zabavi vo rims-ki stil. Verojatno ju`no od nego se izgradeni i sta-

XX . OHRID 260

dion, pove}e hramovi i drugi javni gradbi. Arheo-lo{kite istraùvawa upatuvaat i na faktot deka vo ova vreme, so izdvojuvaweto na aristokratskiot sloj, imame voobi~aena pojava na rasko{ni gradbi na bogati lihni|ani ponastrana od jadroto na gra-dot, vo slu~ajov vo ramni~arskiot del i vo pred-gradijata na dene{en Ohrid. Potkrepa za ova e, na primer, arheolo{kiot lokalitet Kozluk, seve-rozapadno od Ohrid, kade vo 1974 i 1982/83 godina e otkriena monumentalna arhitektonska gradba vila rustika (so bawi i drugi prostorii) so rasko{ni mozai~ni podovi i so hronolo{ka pripadnost na III-IV vek. Bogatata semejna grobnica „Vidobi{ta“, otkriena vo 1990 godina vo severoisto~noto pred-gradie, ja potkrepuva gornata pretpostavka i ukaùva na toa deka so sigurnost pripa|ala na edno bogato romanizirano lihnidsko semejstvo koe gi pogrebuvalo vo nea svoite mrtvi vo vremeto od sredinata na III vek do sredinata na IV vek.

Vo vremeto na docnata antika (IV-VI vek) Lihnidos i Lihnidskata oblast se del od novofor-miranata rimska provincija Nov Epir, vo koja vle-guvaat i site drugi ju`noilirski teritorii od die-cezata Makedonija. Imeto na gradot se spomenuva na po~etokot na IV vek kako stanica na Via Egnatia vo dva itinerariuma i vo Tabula Peutingeriana. Od epigrafskite spomenici se poznati samo dva od ovoj period: edniot e natpis na edna plo~a od crve-nikav mermer vyidana vo crkvata Sv. Sofija, so posveta na provinciskiot namesnik Flavij Higin na cezarot Konstancij (ili na cezarot Konstans) od 333 godina (ili 335); i vtoriot, koj e vreàn na ara od bel mermer, posveten na carot Konstancij II i cezarot Konstancij Gal od 351-354 godina. Karak-teristi~no za ovie natpisi e toa {to se vreàni na stari spomenici taka {to porane{nite natpisi se izredirani i preku niv se izvedeni novite. Od druga strana, ovaa konstatacija e kontradiktorna so podemot na gradot vo crkovnata smisla. Imeno, so pojavata i oficijaliziraweto na hristijanstvo-to se zapostavuvaat i zamiraat elementite {to go karakteriziraat paganstvoto, a oìvuvaat onie {to ja veli~aat sakralnosta na novata monoteis-ti~ka religija. Taka vo IV i V vek gradot Lihnidos naj~esto se spomenuva kako episkopsko sedi{te. Prvoto spomenuvawe na Lihnidskata episkopija e vo aktite na crkovniot sobor vo Serdika od 343 godina kade {to me|u potpisnicite se pojavuva i Dionysius de Macedonia de Lihnido (Le Quien). Natamu, na êtvrtiot vselenski sobor vo Halkedon, koj se odràl vo 451 godina, e registrirano prisustvoto na lihnidskiot episkop Antonij. Ovoj u~estvuval i na t.n. „razbojni~ki“ sobor vo Efes vo 449 godina. Na krajot na V vek i na po~etokot na VI vek lihnid-ski episkop bil Lavrentij, a vo 519 godina e osve-do~en episkopot Teodorit. Va`no e da se spomene deka lihnidskiot episkopski dvor za seto ova vreme potpa|a pod jurisdikcija na papskata stolica vo Rim, a episkopite vo site hristijanski prepirki èstoko ja branele papskata verska politika.

Toa {to Lihnidos vo ovoj period e episkop-sko sedi{te osobeno se odrazilo vo urbanizacijata na gradot so zdobivawe na nov globalen izgled vo arhitektonskata smisla. Imeno, so arheolo{kite iskopuvawa dosega se konstatirani sedum baziliki vo stariot del na Ohrid ({to sigurno ne e i kone-~en broj), so vremenska pripadnost na IV, V i na po-~etokot na VI vek i so takvi arhitektonsko-dekora-tivni odliki koi neminovno ukaùvaat na silen podem i sjaj na Lihnidos vo ovaa nasoka. Kon ova tre-ba da se dodade i arheolo{kiot naod od ul. „Ilin-denska“ (Poparnica) vo jugoisto~noto podno`je na povisokiot del od ridot vo 1980 godina, koj vsu{-nost pretstavuva edna rasko{na arhitektonska grad-ba so yidni mozai~ni partii i za koj se pretposta-vuva deka stanuva zbor za episkopski dvor.

Prostorno gradot vo ova vreme e pro{iren i kon isto~niot, poniskiot del od ridot, kade {to, kako {to e ve}e spomenato, na lokalitetot Deboj e otkriena trikorabna starohristijanska bazilika koja, hronolo{ki i simboli~no, na nekoj na~in pretstavuva most (vo stratigrafskata smisla) ili premin na anti~kiot Lihnidos vo srednovekovniot Ohrid. Istovremeno, vo ovoj docnoanti~ko-staro-hristijanski period Rimskoto Carstvo pred i po podelbata na Isto~no i Zapadno (395), bilo potre-suvano od naezdata na varvarskite narodi. Kon kra-jot na IV vek Lihnidos verojatno prvpat (ako se is-klu~at 60-tite godini na III vek, koga Gotite pomi-nale preku Epir i Makedonija) bil cel na germans-kite plemiwa, a vo 447 godina moèbi na hunskite ordi na Atila. Vo 478 godina pro~ueniot gotski vojskovodec Teodorik, po razurnuvaweto na Stobi i po zaobikoluvaweto na Herakleja (koja ja po{tedil poradi podarocite {to gi dobil od vla-dikata), so svojata vojska mu se nastrvil na Lihni-dos, no ne moèl da go zazeme „zatoa {to gradot leèl na utvrdeno mesto i izobiluval so hrana i izvori me|u yidinite“ (Malch, frg. 18, 128). Deka gra-dot bil pod te{ka opsada na Gotite (koja traela i vo 479 godina) potvrduvaat i arheolo{kite isko-puvawa izvr{eni kaj severniot del od tvrdinata (mesnosta Deboj) vo 1964 godina koga pokraj samiot tvrdinski yid od vnatre{nata strana se otkrieni grupni pogrebuvawa vo ~etvrtesti jami i mnoèst-vo grobovi od teguli so docnoanti~ka hronolo{ka pripadnost, na ~ii pokojnici se otkrivani frag-menti od korodirano èlezo zabivano vo predelot na stomakot i butnite koski. Me|u ovie grobovi e golem procentot na detski pogrebuvawa, bez pravi-la, kako i drugite, vo orientacijata. Seto ova uka-ùva na edna isklu~itelno haoti~na sostojba kaj naselenieto vo za{titeniot grad − izdrùvawe na opsada.

Nemirnite vremiwa i ~estite zakani od var-varskite vojski vo ovoj period gi terale prvencite na gradot da ja obnovuvaat tvrdinata. Pogolemiot del od denes vidlivite yidini, osobeno na severna-ta i zapadnata strana, se izgradeni vrz temeli po-staveni u{te vo III vek pred n.e., dodeka nekoi par-

XX. OHRID 261

tii na severnata i na isto~nata strana se podigna-ti najdocna vo IV vek od novata era, koga vo ram-kite na utvrdeniot del od gradot vlegol i pros-torot od mestoto Deboj. Docnoanti~kiot na~in na gradewe e registriran na nekoi mesta na tvrdinata po o{tetuvawata nastanati vo fasadnite dogradbi na srednovekovieto.

Vo izvorite Lihnidos za posleden pat se spo-menuva so vesta za negovoto razurnuvawe koe, spo-red Prokopij, se slu~ilo vo vremeto na golemite katastrofi {to go pogodile Rimskoto Carstvo... koga se slu~ile zemjotresi koi za mig gi uni{tile Antiohija i Seleukija vo Sirija..., Lihnid vo Epir i Korint ‡ „stari i gusto naseleni mesta“ (Proc. Anecd. 18, 42). Spored ovoj izvor, toa se slu~ilo na 29 ‡ 30 maj 526 godina, vo vremeto na vladeeweto na carot Justin I. Ottoga{ gradot Lihnidos zaseko-ga{ is~eznuva od istoriskite izvori.

Koristej}i gi fundamentite i za~uvanosta na znamenitata tvrdina, vrz temelite od uni{teni-ot Lihnidos izrasnal nov grad ‡ srednovekovniot Ohrid. Dimitsas M., 1874, 605-629; Dimitsas M., 1896, 361-329; Paulys R., 1927, 2111-2115; Lisi~ar P., 1953, 245-261; Papazoglu F., 1957, 224-230; Lisi~ar P., 1959, 231-233;

Ul. „Klimentska“ , ‡ Ostatoci od docnoanti~ka gradba Lahtov V., 1963; Bitrakova Grozdanova V., 1975; Ka-ti~i} R., 1977, 5-80; Malenko V., 1978, 339-348; Malenko V., 1981, 17-28; Bitrakova Grozdanova V., 1985, 125-172; Papazoglu F., 1985, 61-124; Bitrakova Grozda-

nova V., 1987; Sokolovska V., 1987; Malenko V., Kuzman P., 1988, 89-116; Malenko V., 1989, 3-22; Bi-trakova Grozdanova V., 1989, 249-265; Proeva N., 1991, 194-198; Sokolovska V., 1993, 7-13. (P. K.)

Starohristijansko vreme

Vo ohridskiot region starohristijanskoto vreme se prezentira so mnogubrojnite arheolo{ki spomenici otkrieni vo gradot i okolu ezerskiot breg. Vo urbanoto jadro na Lihnidos se istraùva-ni tri objekta, a se konstatirani u{te devet: poli-konhalnata crkva, bazilikata na ulica „Ilinden-ska“, bazilikata kaj Deboj, bazilikata pod Sv. So-fija, bazilikata pod crkvata Sv. Kliment Pante-lejmon, bazilikata kaj anti~kiot teatar, kru`nata crkva so mozaici kaj ôbanovi, bazilikata na uli-ca „Boro [ain - Hristo Uzunov“, docnoanti~kata ku}a na ulica „Klimentska“.

Polikonhalnata crkva e najmonumentalnata gradba od V vek vo Lihnid, kade crkovnite veliko-dostojnici ja izveduvale svetata liturgija. Smes-tena na najdominantniot prostor vo gradot (se-verno od Klimentovata crkva), mu davala pe~at na vremeto. Taa pripa|a na crkvite so dvoen ~etvoro-list koi vo Mediteranot se poznati kako prostra-ni i retki gradbi od V i VI vek (dimenzii: 39 x 43 m). Ovaa crkva, sedi{te na lihnidskite episkopi, bila rasko{no dekorirana so pozlatena dekorativ-na plastika, so mozai~ni ansambli izvedeni od mermer, staklena pasta so paleta na polihromija i pozlata. Prostorniot atrium so cisterna, nartek-sot, katehumeneumot, krstilnicata, aneksite i ~e-tirilisniot naos ja so~inuvaat poslednata arhi-tektonska faza na gradbata koja sluèla za odviva-we na normalniot evharisti~en kult.

Edna od najzna~ajnite ikonografski temi e pretstavata na Rajskite reki vo vid na ~ove~ki glavi pridruèni so natpisi i ilustracija na Fontanata na ìvotot, i izvedeni vo krstilnicata i vo sever-niot aneks. Sudej}i spored stilot na dekorativna-ta plastika i mozaicite i razvojnite arhitektons-ki promeni, krajnata faza vo formiraweto na ovaa katedralna crkva se odvivala vo tekot na vtorata polovina na V vek (istraùva~i: Dim~e Koco, Va-sil Lahtov, Vera Bitrakova Grozdanova, Vlado Malenko).

Bazilikata na ulica „ Ilindenska“ , podig-nata jugoisto~no od anti~kiot teatar, e triko-rabna bazilika so narteks. Centralniot korab i narteksot bile dekorirani so geometriska mozai~-na dekoracija (istraùva~ Vasil Lahtov).

XX . OHRID 262

Plao{nik. ‡ Ktitorski natpis od Polikonhalnata crkva

Plao{nik. ‡ Mozaikot vo naosot na Polikonhalnata crkva

Plao{nik. ‡ Mozaik od naosot na Polikonhalnata crkva

Plao{nik. ‡ Rajskata reka Geon vo krstilnicata na Polikonhalnata crkva

Bazilikata kaj Deboj e smestena vo poniski-ot isto~en rid od lihnidskata tvrdina, isto~no od crkvata Bogorodica Perivlepta, otkriena vo 1978 godina. Taa e trikorabna, so atrium, narteks i bo~-ni aneksi. Izdvoeni se dve grade`ni fazi potvrde-ni so arhitektonskoto preureduvawe i so otkrie-nite podni mozaici vo dva sloja, so razli~ni tipo-lo{ki i stilski osobenosti (istraùvawa od Vla-do Malenko).

Bazilikite nadvor od gradot se site triko-rabni, prostrani i ukraseni so mozai~ni podovi.

Bazilikata kaj Sv. Erazmo, otkriena vo 1974 godina, se nao|a na 7 km od Ohrid na patot za Stru-ga, vo blizinata na srednovekovnata crkva posvete-na na sv. Erazmo. Pokraj trikorabniot naos, ima prostran atrium, narteks, bo~ni aneksi i krstil-nica. Narteksot i naosot se pokrieni so mozaici so geometriska ornamentika i ìvotinski pretsta-vi. Oltarniot prostor e poplo~en so mozaik vo opus sectile, edinstveno tuka zastapen vo ohridskiot region. Spored stilot na mozaicite, moè da se da-tira kon sredinata na V vek (istraùva~ Vlado Malenko).

Bazilikata kaj Studen~i{ta e otkriena vo 1954 godina, postavena na padinite na Petrinska Planina, 3 km isto~no od anti~kiot Lihnid (di-menzii: 29 x 73,50 m). So prekini istraùvawa se vr{eni sè do 1971 godina. Taa e trikorabna, so nar-teks, dvoen atrium, bo~ni aneksi, katehumeneum i krstilnica. Koristej}i go terenot, site prostorii se kaskadno postavuvani od istok kon zapad. Od de-korativna plastika se otkrieni fragmenti od ol-tarnata pregrada. Naosot, narteksot i katehumene-umot se pokrieni so stilizirani geometrisko-flo-ralni elementi i ìvotinski pretstavi so evharis-ti~no zna~ewe. Bo~nite korabi, severniot aneks i krstilnicata se pokrieni so kerami~ki plo~i. Spored dekorativnata plastika i mozai~nata deko-racija, bazilikata e datirana kon krajot na V ili na po~etokot na VI vek (istraùva~i: Vasil Lah-tov, Vera Bitrakova). Vuli¢ N., Sp. LXXI, br. 589; Koco D., 1961, 16-33; Koco D., 1967, 257-267; Bitrakova Grozdanova V., 1970, 103-165; Bitrakova Grozdanova V., 1975; Ma-lenko V., 1976, 219-234; Malenko V., 1977, 125-141; Bitrakova Grozdanova V., 1976, 127-137; Malenko V., 1977, 45-51; [onje A., 1981, 265-276; Bitrakova Groz-danova V., 1986, 107-120; Bitrakova Grozdanova V., 1986a, 121-134; Cvetkovi¢ Toma{evi¢ G., 1977; As-simakopoulou Atzaka P. 1984, 406-436; Malenko V., 1989, 3-23; Bitrakova Grozdanova V., 1989v; Bitrakova Grozdanova V., 1994a; Bitrakova Grozdanova V., 1995. (V.B.G)

XX. OHRID 263

Ohrid i okolinata niz srednovekovieto

Od krajot na VI i po~etokot na VII vek, nad ostatocite od docnata antika prodolùva ìve-eweto i razvojot na gradot, vo promeneti op{te-stveni, ekonomski i kulturni uslovi so noviot et-nos Slovenite ‡ Berezitite. Ohrid, vozobnovu-vaj}i se na pridobivkite od docnoanti~kite tradi-cii na Lihnid, vo pogled na materijalnata, a oso-beno na duhovnata kultura, niz srednovekovieto izrasnuva vo crkoven, kulturen, administrativen i zanaet~isko-stopanski centar, ne samo vo regionot tuku i vo po{irokoto balkansko podra~je.

Dosega{nite istraùvawa pokaàa postoe-we na odredeni jasno izdiferencirani celosti {to se vrzuvaat za kulturno-istoriski epohi od razvojot na gradot i okolinata. Od ovie celosti posebno mesto zazemaat arheolo{kite lokaliteti vo ~ija kompleksnost vleguvaat i ranosrednovekov-nite kulturni horizonti {to so svoite sodrìni ja nadopolnuvaat istoriskata slika, otvoraj}i nova dimenzija vo prou~uvaweto i razjasnuvaweto na dosega stati~no postavenite istoriski postulati od doseluvaweto i stabilizacijata na Slovenite (Berezitite), pa sè do XIV vek. Se razbira, }e bide potrebno da se potenciraat mestata na sovpa|awe na arheolo{kite soznanija so istoriskite podato-ci ‡ vrskata na materijalnata kultura so pi{anite izvori so cel barem nekoi od istoriskite momenti, preku dopirnite to~ki vo edna nau~na logi~nost, da najdat odraz i da bidat potkrepeni so rezulta-tite od arheolo{kite iskopuvawa.

Od arheolo{ko-konzervatorskite zafati vo ohridskata tvrdina, posebno za odbeleùvawe se dobienite nau~ni soznanija od prostorite na akro-polot, raznovidnite porti i kuli, koi gi pretsta-vuvaat najzna~ajnite punktovi vo priodot na istra-ùva~kite potfati, kako i vo odreduvaweto na hro-nolo{kata determinacija. Pokraj jasno izdiferen-ciranite ostatoci od makedonsko-helenisti~kiot, rimskiot i docnoanti~kiot period, prisutni se ni-za pregraduvawa, dograduvawa i nadgraduvawa {to im pripa|aat na srednovekovieto i na turskiot pe-riod. Vrz osnova na stratigrafskite pokazateli i na odlikite na gradbenite sostojbi i intervencii od pogolem ili pomal obem, se odreduvaat nekoi gradbeni zafati i opsadi na gradot (opsadata na Gotite, Samoiloviot period i po nego, turskiot period i zavr{no so Xeladin-beg).

Od nekolkute sistematski arheolo{ki is-traùvawa (polikonhalnata bazilika i anti~kiot teatar) i mnogubrojnite incidentni otkrivawa na ostatoci od profana i sakralna arhitektura, delo-vi na komunikacii, vodovodni i kanalizacioni in-stalacii na pove}e mesta vo utvrdenoto gradsko jadro i okolu nego, e nadopolneta pretstavata za najbitnite elementi na Ohrid vo srednovekovieto kako urbaniziran grad. Ovaa stanbena arhitektura

so povisok stepen na grade`ni{tvo e sekako odraz na negovata gradska oformenost, so gardski celos-ti i so razvien ekonomski, kulturen i duhoven ì-vot. Sistematskite istraùvawa vo ovaa sfera se ote`nati, a vo nekoi slu~ai i onevozmoèni, od pri~ini {to vsu{nost imaat dve krajnosti: ili sloevite na zemjata se debeli ili pak i denes pri-sutnite gradbi se isprepleteni so konglomerat od specifi~nosti.

Spored dosega otkrienoto od profana arhi-tektura, bez razlika na vremenskata pripadnost, vo pogled na na~inot na gradeweto postojat vidlivi i jasno izdiferencirani stilski razliki spored upotrebeniot gradben materijal i spored osobe-nostite i na~inite na gradeweto. Ranosrednove-kovnata profana arhitektura e svedok na dve soci-jalni sprotivnosti. Za toa od edna strana zboru-vaat porasko{nite gradbi kaj koi docnoanti~kite i voop{to anti~kite gradbeni materijali se upo-trebuvani na nekoj na~in kako dekoracija i ukras, a od druga strana posiroma{nite i poskromni grad-bi, kade {to ednostavniot na~in na gradewe, zaed-no so siroma{niot register na gradbeni materi-jali, e odraz i odlika na posiroma{niot sloj na naselenieto.

Mestoto i ulogata na Lihnid vo docnoan-ti~kiot ‡ starohristijanski period kako duhoven i kulturen centar, e izrazeno so prisustvoto na 18 monumentalni starohristijanski baziliki, od koi najgolem broj e lociran vo samiot grad i vo nego-vata neposredna krajbre`na okolina, kako i so mo}ta na lihnidskata episkopija, so {to izleguva nadvor od svoite regionalni granici. Odraz na tie duhovni i kulturni tradicii od docnata antika se ostatocite od duhovnata i materijalnata kultura vo ranoto srednovekovie i potoa niz celoto sred-novekovie.

Za~etok na organiziraweto na hristijanska-ta crkva po slovenizacijata na ohridskoto podra~-je se ~ini deka e prisuten u{te od samiot kraj na VIII ili od po~etokot na IX vek, na {to upatuvaat idealnata horizontalna stratigrafija na ranosred-novekovnata nekropola na bazilikata Sv. Erazmo i vertikalnata stratigrafija na srednovekovnata nekropola kaj seloto Radoli{ta, Stru{ko, kako i gradeweto na sakralni srednovekovni objekti vo vtorata polovina na VIII i IX vek, pa i niz celoto srednovekovie. Na toa upatuvaat i eparhiskite spisoci od VII i VIII vek vo koi na tretoto mesto od vkupno osumte episkopi pri mitropolijata vo Dra~ stoi episkopot lihnidski, podatok ne bez zna~ewe ako se zeme predvid izdignuvaweto na Ohrid kako crkoven centar. I vo 879 godina ovoj grad e se-di{te na eparhija. Toga{ se spomenuva ohridskiot mitropolit Gavril, {to od druga strana ukaùva na toa deka vo ovoj region duhovni{tvoto ne pres-tanalo da ìvee. Trikonhalnite crkvi prisutni na ovie prostori se za~etoci na srednovekovnata sa-kralna arhitektura. Vo vremeto na misionerskata dejnost vo Ohrid i Ohridsko na slovenskiot pros-

XX . OHRID 264

vetitel i prv slovenski episkop sv. Kliment i na negoviot sorabotnik-sobrat sv. Naum, se izgradeni nekolku crkvi so manastirski kompleksi, posebno va`ni za {ireweto na slovenskata bogoslu`ba vo teritoriite na Makedonija. Vo razvojot na mladata dràva na makedonskite Sloveni, Ohrid e vo cen-tarot na najva`nite voeno-politi~ki nastani. Po Prespa, Ohrid stanuva sedi{te na Samoilovoto carstvo, kade Samoil imal svoj dvor, i golem crko-ven centar.

Od posebno zna~ewe za razvojot i sjajot vo du-hovnoto i svetoto ìveewe ne samo na regionalnite balkanski prostori tuku i po{iroko e postoeweto i opstojuvaweto na Ohridskata arhiepiskopija.

So konzervatorskite zafati vo crkvata Sve-ta Sofija na svodot od oltarot i centralniot svod ‡ do prostorot od prvobitnata kupola bea otkri-eni nad dve iljadi kerami~ki sadovi. Ovoj naod spa|a me|u pozna~ajnite reprezenti i zasega e edin-stven kako po bogatstvoto na formi taka i po broj-nosta na naselbinskata i gradbenata grn~arija. Raznite formi so posebni tipovi i varijanti se osnova za tipolo{ka i hronolo{ka klasifikacija na ovoj proizvod vo periodot od X do XIV vek. Na ovoj naod go nadovrzuvame i naodot {to zasluùva vnimanie, a toa se pokrivnite }eramidi so vreà-ni ornamenti i so natpisi ‡ signaturi na darodave-cot ili majstorot {to gi posvetuva na hramot na Bogorodica.

Vo Ohrid kako zna~aen centar niz srednove-kovniot period, sekako vidno mesto zazemale i raz-novidnite zanaet~iski rabotilnici. So rasteweto na ekonomskata mo} i so kulturnoto izdigawe na duhovnite i svetovnite feudalci, kako i na os-tanatoto naselenie, so {to potrebite stanuvaat pogolemi, a barawata i vkusovite poiskristali-zirani, zanaet~istvoto, osobeno filigranstvoto, se razviva i cuti. Negovite vrvni dostreli se evi-dentirani so izrabotkata na crkovni predmeti, krstovi relikvijari, razni pehari, kako i opkovi na ikoni. So permanentnata potreba za ukrasuvawe i li~na sopstvenost niz ìvotot i smrtta, nakitot vsu{nost stanuva najzastapeniot proizvod vo rabo-tilnicite za obrabotka na metal.

Od mnogute registrirani lokaliteti na oh-ridskoto podra~je, srednovekovnata zbirka sodrì naodi od nekropoli i objekti spored koi e napra-ven sledniot raspored vo prostorot:

‡ vrz i okolu urnatinite na starohristijanski-te baziliki: Polikonhalnata crkva na Plao{nik, Deboj, Ohrid; Sv. Erazmo, s. Radoli{ta, Stru{ko;

‡ vo sloboden prostor so sè u{te neubici-rana naselba ili sakralen objekt vo Crvejnca kaj Prentov most, s. Openica;

‡ vo i okolu srednovekovnite sakralni objek-ti vo obgradenite dvorni mesta na Sv. Pantelejmon ‡ Klimentova crkva, Bogorodica Pantanasa ‡ Pan-donos, Sv. Bogorodica Perivlepta, Sv. Konstantin i Elena, Sv. Nikola Bolni~ki, Sv. Jovan Bogoslov ‡ Kaneo, Starata ~ar{ija, na lokacijata od stokov-

nata ku}a „Biljana“, „Asan Ago“, okolu sru{enata xa-mija „Ali Hasan“, Sv. Naum, Sv. Jovan vo s. Kosel;

‡ na slobodni prostori ‡ lokacii: Labino ‡ Ohrid, okolu akropolot i tvrdinata, kako i na prostorite od reonite Mesokrasto i Ko{i{ta; nad seloto Orovnik i vo seloto Kowsko.

Blagodarej}i na rezultatite dobieni od ot-krienite ranosrednovekovni nekropoli, kako vo pogled na brojnosta i raznovidnosta na predmetite od materijalnata kultura taka i vo pogled na jasno izdiferenciranata horizontalna i vertikalna stra-tigrafija na grobovite, materijalnata srednove-kovna kultura vo ohridskiot region tipolo{ki i hronolo{ki moè da se podeli na dve grupi, i toa:

I ‡ materijali vrzani za migracionite dvi-èwa vo vremeto na preselbata na narodite i sa-moto naseluvawe na ovie teritorii vo periodot od VI-VII vek, otkrieni vo nekropolite na bazilikite od Sv. Erazmo i vo seloto Radoli{ta, kako i na loka-litetite nad seloto Orovnik i vo seloto Kowsko.

II ‡ materijali vrzani za periodot na stabi-lizacijata na Slovenite i nivniot razvoj od IX do XIV vek, otkrieni i prisutni na site ostanati do-sega registrirani lokaliteti.

Materijalite od prvata grupa se rasprostra-neti vo jugozapadniot del od Balkanskiot Poluo-strov, i toa od krajot na VI do VIII vek, a gi prets-tavuvaat la~ni i plo~esti fibuli, razni vidovi lunulesti nau{nici, torkvesi, |erdani od staklena pasta, razni visulci za pojas, kerami~ki sadovi, no-èvi, ognila, alatki i dr. Raznite interpretacii na ovie materijali sekako ukaùvaat na nivnata nedovolna prou~enost. Spored najnovite soznanija od arheolo{kite i antropolo{kite istraùvawa na nekropolite od ohridskiot region so jasno iz-diferenciranite stratigrafski sloevi, ovoj mate-rijal najverojatno ima slovensko-alansko poteklo ili e vo tesna vrska so nekoi drugi vlijanija od plemiwata {to bile vo sojuz so Slovenite vo vre-meto na preselbata na narodite (Avarite, Gepidi-te, Hunite, Kutrigurite, a moèbi i Sarmatite ‡ Jazigite).

Materijalot od vtorata grupa e zastapen so poraznovidni formi i so mnoèstvo prsteni, bele-zici, obetki, nau{nici, kop~iwa, |erdani od staklena pasta, kerami~ki sadovi, oru`je i orudija, i prisuten e na site nabeleàni lokaliteti. Vo evidentiraniot nakit od ohridskiot region se razlikuvaat poluk-suzno izraboteni predmeti, kako i poobi~ni.

Ostanuva za bliska idnina ovoj bogat fond na ranosrednovekovnata materijalna ostavina od ohridskoto podnebje, niz analiza i tipolo{ko-hro-nolo{ka klasifikacija i prezentacija, da go zaze-me svoeto mesto vo kompleksot na ranosrednove-kovnata kultura vo Jugoisto~na Evropa. Lahtov V., 1957; Aleksova B., 1960; Lahtov V., 1961; Aleksova B., 1966; Qubinkovi¢ M., 1966; Koco D., 1967; Ostrogorski G., 1970; Kova~evi¢ J., 1972; Ba-bi} B., 1974; Jovanovi} S., 1974; Panov B., 1978; Po-

XX. OHRID 265

povi} V., 1978; Malenko V., 1985; Maneva E., 1992. (V.M.)

Trikonhalnite crkvi vo Klimentovoto vreme

Prvite slovenski spomenici od religiozna-ta arhitektura vo Makedonija se manastirite Sv. Pantelejmon vo Ohrid i Sv. Arangel na ju`niot breg na Ohridsko Ezero, podignati od u~enicite na Kiril i Metodija − Kliment i Naum. Ovie manastiri ne se najstarite hristijanski arhitektonski spomeni-ci vo Ohrid. Dosta baziliki i drugi crkvi bile iz-gradeni vo Ohrid i vo negovata neposredna okolina i pred Kliment i Naum. Sudej}i po literaturnite podatoci {to gi imame za ovoj period i najnovite rezultati od arheolo{kite ispituvawa {to se izvr{eni osobeno poslednive godini, vo Ohrid imalo hristijanski crkvi po~nuvaj}i od docno-rimskiot, odnosno starohristijanskiot ili rano-vizantiskiot period navamu. Golemiot broj na do-sega otkrieni ranovizantiski baziliki vo Ohrid (4) i vo negovata okolina (3), so rasko{ni mozaici (fragmentarno za~uvani re~isi kaj site baziliki), ukaùva na va`nata uloga {to ovoj grad ja imal kako episkopski centar u{te od priznavaweto na hristijanskata religija za slobodna (so Milan-skiot edikt 313). Dimenziite na skoro otkrienata ranovizantiska bazilika na lokalitetot Imaret, nedaleku od citadelata na gradot, ukaùvaat kolku intenziven crkoven, a vo vrska so nego sekako i politi~ki ìvot postoel vo Ohrid vo ovoj period.

Do skoro postoe{e ogromen vakuum vo na{i-te znaewa za istoriskiot razvitok na Ohrid od doa|aweto na Slovenite, pa re~isi do Kliment, za{to istoriskite izvori se do taa mera skudni {to ne davaat duri ni mo`nosti za seriozni pret-postavki. Me|utoa, so arheolo{kite prou~uvawa na spomenatata ranovizantiska bazilika na lokali-tetot Imaret se frla izvesna svetlina i na isto-rijata na Ohrid od VI vek navamu. Vo ovaa bazilika bea najdeni ogni{ta na podot po celiot naos so kru`ni formi, oblepeni so horosan malter, og-ni{ta na improvizirani ìveali{ta, verojatno kolibi, ~ij pod go pretstavuvale rasko{nite mo-zaici na urnatata bazilika. Trgnuvaj}i od podato-cite {to gi nao|ame kaj Prokopija, spored koi Lihnidos te{ko nastradal od zemjotresot vo VI vek (koga nastradale Skupi, Stobi, Herakleja Linkes-tis i drugi makedonski gradovi) i na{ite poznava-wa za vremeto na naseluvaweto na Slovenite na Balkanot, soobrazeni so najdenata polo`ba na spo-menatata bazilika i otkrienite ogni{ta, moè da se postavi vo dadenite uslovi samo edna seriozna pretpostavka vo odnos na lu|eto {to se naselile nad urnatata bazilika. Toa e deka Slovenite go na-selile razurnatiot Lihnidos u{te vo VI vek i otto-ga{ do denes ìveat vo nego kako negovi gra|ani.

So prethodnata hipoteza moè da se objasni vo golema mera i nedostigot na izvori {to se odne-

suvaat na ìvotot na Ohrid za eden podolg period, sè dodeka Slovenite ne se izdignale do taa mera {to go slovenizirale duri i stariot naziv na gra-dot i Lihnidos go pretvorile vo Ahrida, kako {to se spomenuva ovoj grad vo aktite na Carigradskiot crkoven sobor od 879 godina. Vo ovoj slovenski Ohrid, vo koj, se razbira, se sluèla slu`ba na gr~ki jazik i se {irela gr~kata kultura i pisme-nost od Grci i gr~ki vospitanici, do{le Kliment i Naum da go {irat slovenskoto pismo, da gi post-avat temelite na slovenskata kultura, da podignat manastiri {to stanale stoèri na makedonskata i slovenskata pismenost.

Crkvite {to gi podignale Kliment i Naum vo svoite manastiri se trikonhosi. Yidawe na tri-konhosi vo manastirite bilo voobi~aeno vo hris-tijanskata crkva od IV vek navamu. Trikonhosi bi-le isto~nite delovi na mnogu ranohristijanski ba-ziliki (na primer, na bazilikata na Bo`jiot grob vo Erusalim), pove}e martiriumi i mnogubrojni crkvi po celata teritorija na Rimskoto Carstvo. Zatoa ne e ~udno toa {to i crkvite na prvite slo-venski manastiri bile trikonhosi. Me|utoa, zna-~ajno e da se odbeleì deka vo Ohrid i pred Kli-ment imalo trikonhosi, za{to Kliment ja podignal crkvata Sv. Pantelejmon kako obnova na eden ra-zurnat trikonhos. Ovoj trikonhos, me|utoa, soob-razno so rezultatite od arheolo{kite ispituvawa izvr{eni okolu porano otkopanite ostatoci od Klimentovata crkva, bil podignat nad edna izgo-rena starohristijanska bazilika. Ovie fakti na-loùvaat da se postavi pra{aweto: dali ovoj urnat pretklimentov trikonhos ne bil crkva na eden ma-nastir vo samiot Ohrid na koj porano mu pripa|ala starohristijanskata bazilika. I dali bugarskiot knez Boris ne mu go podaril na Kliment toj opus-ten manastir (zaedno so negoviot imot) i so toa ovozmoìl vrz temelite na edna pretslovenska kultura da se gradi slovenskata? Ova pra{awe e nerazdelno i od pra{aweto zo{to Naum ja podig-nal svojata crkva so re~isi identi~en plan so Kli-mentovata koga od polo`bata na terenot se gleda deka formite {to gi ima Naumovata crkva se pove-}e èlba da se kopira Klimentovata crkva, makar delumno, i fiktivno, otkolku da se koristat mo`-nostite {to gi dava terenot soobrazeni so funkci-jata na objektot. Ovaa misla ja potkrepuva i fak-tot {to vo neposrednata okolina na Ohrid dosega se otkrieni u{te dva trikonhosa (kaj Gorica i kaj seloto Zlesti) i tret kaj Izdeglavje, {to vo nauka-ta se datiraat vo IX-X vek i sekako so pravo indi-rektno se povrzuvaat so Klimentoviot trikonhos. Po sè izgleda deka postoela odredena rakovodna misla pri opredeluvaweto na formite na crkvite podignati vo vremeto na Kliment ili neposredno po nego. Kliment bil prv slovenski u~itel vo Kutmi-~evica, prv slovenski episkop. Negoviot manastir bil prv slovenski manastir vo Makedonija i toj bil simbolot na prosvetata i napredokot. Zatoa negovata

XX . OHRID 266

crkva moèla da sluì i kako obrazec pri yidaweto na crkvi, vo prv red na manastiri.

Arheolo{kite prou~uvawa gi otkrija ne sa-mo prvobitnite formi na crkvite na Kliment i Naum, tuku i promenite {to se vr{ele niz vekovi-te. Ovie promeni vo izvesni periodi imale takov karakter {to vo golema merka go izmenile prvo-bitniot izgled na crkvata, osobeno na Naumovata, koja po urivaweto, vo turskiot period, go dobila, so postojani doyiduvawa, dene{niot izgled. Me|u-toa, treba da naglasime deka pri site obnovuvawa i doyiduvawa (so isklu~ok na poslednoto) trikon-hosot na Klimentovata crkva bil po~ituvan.

Odbeleàvme deka Kliment obnovil eden trikonhos najden vo urnatini, izyidan nad izgorena starohristijanska bazilika vo neposrednata blizi-na na starohristijanskata bazilika (~etirikonhal-na) so spomenatite ogni{ta. Pri obnovuvaweto na trikonhosot toj, po sè izgleda, ne go obnovil i ne-goviot narteks, ~ija forma moè da se pretpolaga vrz osnova na izvesni podatoci {to gi dadoa pos-lednite prou~uvawa na Klimentovata crkva vo te-kot na 1965 godina. Severniot vlez na Klimento-viot trikonhos, me|utoa, ukaùva deka Kliment pri obnovuvaweto na trikonhosot, od negovata za-padna strana moral da postavi najmalku trem, na ~ie mesto podocna, odnosno u{te vo tekot na svojot ìvot ja izyidal, ili poto~no ja doyidal, vtorata crkva vo koja go postavil i svojot grob vo jugois-to~niot del (vo pronaosot, kako {to stoi vo op-{irnoto Klimentovo ìtie, sekako smetaj}i go trikonhosot za naos). I kako {to ne ni e poznat zapadniot izgled na Klimentovata crkva isto taka nepoznat ni e celosniot izgled na negovata vtora crkva. Od poslednata gi znaeme samo dimenziite, yidovite i vlezot od nejziniot zapaden del vo is-to~niot tribilon (otkrien vo 1965 godina). Dis-pozicijata na ostanatite yidni masi moè samo da se pretpolaga, iako kako logi~no treba da se smeta deka i ovaa crkva imala kupola, odnosno bila krs-toobrazna (spored nejzinata osnova), bez ogled na faktot {to dosega ne se najdeni ostatoci od stolp-ci, odnosno bazi za koloni {to se ednovremeno yi-dani vo vtorata Klimentova crkva, odnosno {to se povrzuvaat so prviot pod na Klimentovata crkva.

Nepoznato e zo{to i koga Klimentovite crkvi bile razurnati i manastirot opusten. Sudej}i po os-tatocite na ìvopisot, tie bile obnoveni verojat-no vo XIII vek i pro{ireni podocna so novi doyidu-vawa. Izgleda deka prvo bile doyidani od sever i jug paraklisi, potoa od sever i zapad egzonarteks i na krajot, kako posledno doyiduvawe i pro{iruva-we na manastirskata crkva (odnosno crkvi), od jug egzonarteksot bil pro{iren i pred negoviot zapaden vlez, a do samiot egzonarteks bila podignata kam-banarija. Ovie doyiduvawa, soobrazno so stilot na freskite od koi bea najdeni mnogubrojni fragmen-ti, bile izvr{eni verojatno vo XIV vek, na {to ukaùva i kambanarijata koja pred XIV vek vo Ma-kedonija ne e konstatirana. Od obnovuvawata izvr-

{eni vo tekot na XIII vek se za~uvani tri bazisi, pove}e fragmenti od freski i fragmenti od pos-ledniot mozai~en pod. Vo vrska so ovie obnovuva-wa se i promenite {to se izvr{eni na Klimentovi-ot grob, koga bila zayidana ju`nata ni{a nad grobot i izgradena isto~nata. Sekako so niv ili so vre-menski bliski intervencii na crkvite se povrzani i dvete ktitorski kompozicii na koi, osven likot na Klimenta kako patron na crkvata, se pret-staveni i u{te neidentifikuvani li~nosti me|u koi e i Kesar Duka.

Iako nemame nikakvi arheolo{ki podatoci za prostorot {to go zazemal manastirot zaedno so manastirskite zgradi (koi, trgnuvaj}i od analogi-jata, sekako se delele na zgradi za ìveewe i zgra-di za manastirska ekonomija ‡ prvite moèle da bidat ju`no od crkvata, a vtorite severno), vrz os-nova na dimenziite na manastirskata crkva {to gi imala do doa|aweto na Turcite, odnosno do nejzi-noto pretvorawe vo xamija, ovoj manastir bil eden od najzna~ajnite ne samo po svojata istoriska ulo-ga, tuku i po svojata polo`ba i izgled. Toj bil vis-tinskiot simbol na gradot na Klimenta, za{to, iz-graden na stariot Plao{nik, dene{en Imaret, do-miniral nad gradot i ezeroto.

Istorijata na Klimentoviot manastir od doa|aweto na Turcite navamu ni e isto taka slabo poznata. So arheolo{kite prou~uvawa be{e usta-noveno deka Klimentovite crkvi, zaedno so drugite crkvi vo Ohrid (Sv. Sofija, Sv. \or|ija, Sv. Ne-dela), bile pretvoreni vo xamii. Toga{ freskite bile varosani. No tankiot sloj var najden na fres-kite vo Klimentovite crkvi ukaùva na kratkiot vremenski interval od nivnoto pretvorawe vo xa-mii do nivnoto urivawe.

Mnogu pozna~aen e, me|utoa, eden drug poda-tok {to ni go dadoa arheolo{kite iskopuvawa od 1965 godina. Me|u apsidata na starohristijanskata bazilika i apsidata na Klimentoviot trikonhos, vo slojot od turskiot period bea otkrieni ostato-ci od edna dosta golema, sekako oltarna apsida. Ovoj fakt, zaedno so grobovite na kalu|eri najdeni nad urnatite yidovi od kambanarijata i egzonar-teksot od manastirskata crkva ukaùva na edna ne-o~ekuvana konstatacija, imeno deka vrz urnatinite na Klimentovata crkva (odnosno crkvi), pretvore-na vo xamija, bila izgradena druga crkva ili, so drugi zborovi, vo turskiot period bil obnoven Klimentoviot manastir. Koga i pod kakvi uslovi e izvr{eno ova nevoobi~aeno obnovuvawe na manas-tirot }e pokaàt natamo{nite prou~uvawa na re-zultatite od arheolo{kite ispituvawa izvr{eni vo tekot na 1965 godina. Vo vtorata polovina od XVI vek ili na po~etokot na XVII vek i ovaa crkva bila razurnata i vrz nea bila izgradena xamijata na Sultan Muhamed, ~ii ostatoci se za~uvani do denes. Vo vrska so gradeweto na ovaa xamija e seka-ko i formiraweto na turskata naselba vo Imaret, koja pred XVI vek, spored site ukaùvawa, ne posto-

XX. OHRID 267

ela (turski grobovi se konstatirani samo vo gor-nite sloevi od nasipot okolu xamijata).

I istorijata na Naumoviot manastir i nego-vata crkva ni e poznata pove}e od rezultatite od arheolo{kite ispituvawa otkolku vrz osnova na pi{ani izvori. Samo vrz osnova na arheolo{kite ispituvawa doznavame deka Naumovata crkva bila razurnata i vo turskiot period, verojatno istovre-meno so Klimentovata crkva (XVI-XVII vek) bila obnovena. Kon ovaa obnovena krstoobrazna crkva, prvo beskupolna, bil doyidan tribilonot {to od severnata i ju`nata strana na zapadnata konha na crkvata formiral prostorii od koi vo ju`noto bil grobot na sv. Naum. Podocna, po dodavaweto na narteksot zapadno od tribilonot, bile izvr{eni izmeni i na ju`nata prostorija vo smisla na pro-{iruvawe vo kapela, ~ija kupola, od trite sega{ni kupoli na crkvata, ako ne e najstara, toga{ sigurno e najrusti~na. Kupolite na naosot i narteksot bile izgradeni koga bil izveden vtoriot sloj ìvopis vo narteksot koj odi preku stolpcite vo aglite na narteksot {to so pomo{ta na arki ja nosat kupola-ta. Prviot sloj ìvopis vo narteksot odi zad stolpcite, dokaz deka kupolata nad narteksot ({to e identi~na so kupolata nad naosot) ne e gradena ednovremeno so narteksot. Ovie arhitektonski promeni na crkvata na sv. Naum tolku logi~no i obmisleno se povrzuvaat vo edna celost {to samo so detalni arheolo{ki prou~uvawa moè{e da se potvrdi postoeweto na starite srednovekovni tra-dicii vo Ohridskiot kraj, tolku evidentni na ovaa crkva {to dovedoa do nedorazbirawa pome|u dosta na{i i stranski nau~nici vo odnos na datiraweto na sega{nata crkva na manastirot Sv. Naum. Za{to nikoj ne moè{e da pretpolaga deka sega{nata crkva na manastirot Sv. Naum e podignata vo turs-kiot period nitu deka nema nikakvi ostatoci nad zemja od prvobitnata Naumova crkva {to ja podig-nal Naum i vo koja bil pogreban vo 910 godina, {est godini pred smrtta na Kliment. Koco D., 1948, 129-180; Koco D., 1958, 56-80; Koco D., 1961, 15-33; Koco D., 1967a, 245-255; Koco D., 1974, 152-156. (D.K.) (Tekstot za Trikonhalnite crkvi vo Klimentovoto vreme se objavuva spored izdanieto Slovenska pismenost, Ohrid 1966,

za{to avtorot akad. Dim~e Koco po~ina vo tekot na podgotov-kite na Arheolo{kata karta.)

Anti~ki teatar. Teatar od helenisti~koto i rim-skoto vreme. Se nao|a vo stariot del na Ohrid, Va-ro{, vo isto~noto podno`je na povisokiot zapaden rid na gradot (Gorni Saraj, Visoko Kale). Pret-postavki za negovoto postoewe se izneseni vo prva-ta polovina na ovoj vek (N. P. Kondakov, N. Vuli}, \. Bo{kovi}), a in situ e konstatiran vo 1960 godina (V. Lahtov). Objektot se prostira na povr-{ina od okolu 4000 m2. Dosega so iskopuvawe e ot-krien sredi{niot del so epiteatronot i jugoza-padniot del od teatronot so 9 reda sedi{ta, a so sonda`ni istraùvawa se konstatirani paradosite (vlezovite) i teatarskata zgrada, kako i orkes-trata so po~esnite sedi{ta (postarata faza na teatarot) i postoeweto i protegaweto na arenata so ortostatniot yid (pomladata faza na teatarot). Vo istraèniot prostor, pokraj perimetralni yi-dovi, se otkrieni i pove}e ostatoci na gradbi od vremeto na docnata antika i sredniot vek. KondakovÍ P. N., 1909, 240-241; Bo{kovi¢ ™., 1933, 309; Vuli¢ N., Sp. XCVIII , 123; Lahtov V., 1962, 198; Bitrakova Grozdanova V., 1975a, 63-68; Malenko V., 1979, kat. br. 5, 62, 145, 146, 165, 173, 178, 185, 257, 281, 601, 611; Malenko V., 1981, 17-28. (V.M., P.K.)

Deboj, nekropola od helenisti~koto i rimskoto vreme i od sredniot vek i starohristijanska bazi-lika. Go zafa}a ju`niot prostor na zaramnetoto plato na isto~niot rid od stariot del na Ohrid, isto~no od kompleksot „Sv. Kliment“ i severno-se-veroisto~no od crkvata Sv. Konstantin i Elena. Ovde e otkriena centralnata nekropola na Lihnid i na srednovekovniot Ohrid. Dosega se otkrieni vkupno 180 groba. Na prostorot se konstatirani i ostatoci od starohristijanska bazilika so mozai~-ni podovi. Malenko V., 1980, kat. br. 343, 368, 369, 371-376, 385-387, 393-406, 411-415, 539-549; Malenko V., 1984, 111. (V.M., P.K.)

XX . OHRID 268

Ohrid. ‡ Anti~ki teatar

Karabegomala, hram od helenisti~koto vreme. Se nao|a vo ramninskiot del na gradot, isto~no od oh-ridskiot rid. Na prostorot me|u ulicite „Dimitar Vlahov“ i „Dame Gruev“ , vo blizinata na zgradata na Sobranieto na op{tinata Ohrid, so za{titnite iskopuvawa vo 1967 godina se otkrieni ostatoci od hram posveten na bo`icata Izida, gradba so dve prostorii i podvi`ni naodi: dve statueti od mermer i drugi fragmenti od mermerna plastika. Malenko V., 1976a, 169-187; Malenko V., 1974, 33-34. (V.M., P.K.)

Kompleks „ Poparnica“ , osameni naodi od rimskoto vreme, starohristijanski i ranosrednovekovni sakralni objekti. Go zafa}a sedlestiot prostor me|u dvata rida, odnosno ul. „Ilindenska“ i nejzi-nata neposredna okolina levo i desno, na potegot od Gorna porta do crkvata Sv. Sofija. Na ovoj prostor se evidentirani ostatoci od pove}e staro-hristijanski i pomali ili pogolemi ranosredno-vekovni slovenski crkvi, epigrafski spomenici i druga fragmentirana mermerna plastika, ostatoci

od stara rimska ulica vo blizinata na Gorna porta, kako i svetovni ili sakralni objekti ukraseni so yidni mozaici (Man~evci). Dimitsas M. I., 1896, 376; Malenko V., 1978, 340. (V. M., P.K.)

Kompleks „ Sv. Kliment“ , objekti i crkva od staro-hristijanskoto vreme. Se nao|a na zapadniot del od zaramnetoto plato na isto~niot rid vo stariot del na Ohrid. Go zafa}a prostorot od crkvata Sv. Bogorodica Perivleptos (dene{nata Sv. Kliment) i neposred nata okolina od site ~etiri strani. Vo vnatre{nosta na crkvata (narteksot i nadvore{-nata priprata) se konstatirani ostatoci od prvo-bitniot trem i osnova od postara gradba, najvero-jatno starohristijanska crkva. Ju`no i isto~no se konstatirani ostatoci od drugi gradbi, podvi`ni naodi i grobni konstrukcii od sredniot vek. Arheolo{ki iskopuvawa se vr{eni vo 1960 g. od Republi~kiot zavod za za{tita na spomenicite na kulturata i Narodniot muzej od Ohrid.

XX. OHRID 269

Deboj. ‡ Od iskopuvaweto na nekropolata i starohristijanskata bazilika

KondakovÍ P. N., 1909, 247; Mesesnel F., 1934, 38-43; SnÝgarovÍ Iv., 1943, 23-29; Nikolovski A., ]orna-kov D., Balabanov K., 1971, 183-190. (V.M., P.K.)

Kompleks „ Sv. Pantelejmon“ (Plao{nik, Imaret), starohristijanski i srednovekovni crkvi. Se nao-|aat na zaramnetoto plato od ju`niot prostor na povisokiot zapaden rid od gradot, ju`no od citade-lata na Samoilovata tvrdina i severoisto~no nad strmnata padina {to se izdiga nad crkvata Sv. Jo-van Kaneo. Na ovoj prostor se nao|a Klimentoviot manastir „Sv. Pantelejmon“ , osnovan od sv. Kli-ment vo 893 godina ili neposredno potoa, prostor poznat kako Prv slovenski univerzitet i sredi{te na Ohridskata knièvna {kola. Ovde se otkrieni ostatoci od dve crkvi izgradeni od sv. Kliment, neposredno edna do druga. Prvata sv. Klimentova crkva, posvetena na sv. Pantelejmon, bila trikon-halna, a vtorata imala nepravilna pravoagolna os-nova. Trikonhosot bil podignat vrz temelite od stara razurnata trikonhalna crkva, a ovaa vrz te-melite od edna izgorena trikorabna starohristi-janska bazilika. Vo neposrednata blizina severno od sv. Klimentovata crkva se otkrieni ostatoci od monumentalna starohristijanska polikonhalna cr-kovna gradba, na ~ii mozai~ni podovi vo naosot se otkrieni ogni{ta so kru`na forma {to im pripa-|ale na improvizirani ìveali{ta na prvoto slo-vensko naselenie {to ìveelo na ovoj prostor. Klimentovata crkva bila dograduvana vo XIII i XIV

vek. Vo XV vek bila pretvorena vo xamija, vo XVI vek povtorno obnovena, vo prvata polovina na XVII vek povtorno e urnata, a vrz temelite e izgradena sultan Muhamedovata xamija, ~ii yidovi i denes se za~uvani. Vo vnatre{nosta na Klimentovata crkva se nao|a grobot na sv. Kliment, a okolu crkvite se otkrieni i pogolem broj grobovi na kalu|eri. Sis-tematski istraùvawa na Plao{nik se vr{eni vo 1943 g. (D. Koco) vo 1960-1961 g. (D. Koco, B. Lah-tov) i vo 1965 g., a doistraùvawa i konzervacija od 1967 do 1990 godina (Zavodot i muzej od Ohrid, V. Malenko). Koco D., 1948, 129-184; Koco D., 1966, 91-100; Niko-lovski A., ]ornakov D., Balabanov K., 1971, 172-174. (V.M., P.K.)

Kompleks „ Sv. Sofija“ , se nao|a na ju`niot pros-tor me|u dvata rida, blizu do ezeroto, me|u dene{-nite zna~ajni uli~ni komunikacii vo stariot del na gradot: „Ilindenska“ i „Samoilova“ i „Kosta Abra{“ . Kompleksot gi podrazbira arheolo{kite ostatoci vo ramkite na katedralnata crkva Sv. So-fija i nejzinata neposredna okolina od site ~eti-ri strani, vklu~uvaj}i go glavniot objekt so arhi-tektonski pokazateli od hronolo{kite fazi ‡ rimska, docnoanti~ka i ranosrednovekovna, i pri-dru`nite objekti severno i ju`no, grobni kons-trukcii i ostatoci od eden krak na ohridskata tvr-dina {to e evidentiran jugoisto~no pokraj crkva-ta. Kompleksot e istraùvan arheolo{ki vo 1951 g.

XX . OHRID 270

Plao{nik. ‡ Krstilnicata na Polikonhalnata crkva

(R. i M. ]orovi} Qubinkovi}), 1971 g. (V. Ma-lenko), 1984/1985 g. (M. Petrovski i V. Malenko) i geomehani~ki e sondiran vo 1985 g. (B. îpan i V. Malenko). Vo 1948 godina, vo tekot na konzervator-skite raboti na crkvata, na 20 cm pod podot vo sre-dinata na egzonarteksot se otkrieni 18 srebreni srpski dinari od XIV vek (B. Aleksova). Rezulta-tite od arheolo{kite istraùvawa do izleguvawe-to na ova izdanie, ne se objaveni. KondakovÍ P. N., 1909, 242-250; Mesesnel F., 1934, 30-36; SnÝgarovÍ I., 1943, 16-23; Koco D., 1949, 341-358; Aleksova B., 1955a, 20-21; Bo{kovi} \., To-movski K., 1961, 76-84; Nikolovski A., ]ornakov D., Balabanov K., 1971, 175-179; Malenko V., 1980, kat. br. 763-767, 785, 786. (V.M., P.K.)

Kompleks „ Sv. Spas“, osamen naod od rimskoto vre-me, starohristijanska i srednovekovna crkva so nekropola. Se nao|a vo stariot del na gradot, na prostorot na ju`nata padina na poniskiot isto~en rid, ju`no od ul. „Klimentska“ (denes ul. „Sloven-ski univerzitet“), na potegot me|u ku}ite od se-mejstvata na S. Aleksova i B. îpan. Ovde se ot-krieni mermerna ara so latinski natpis, ostatoci od starohristijanska crkva so vkopani ranosredno-vekovni grobovi vo isto~niot del, kako i ostatoci od ranosrednovekovna crkva. Sonda`no arheolo{-

ko iskopuvawe e vr{eno vo 1962 godina (Naroden muzej ‡ Ohrid, V. Lahtov). Vuli¢ N., Sp. LXXV , 57, br. 174. (V.M., P.K.)

Kompleks „ Stara ~ar{ija“ , nekropola od èlezno-to vreme do raniot sreden vek. Se nao|a vo isto~-noto podno`je od poniskiot isto~en rid na Ohrid. Na prostorot od dene{nata ul. „Sv. Kliment Oh-ridski“ , kako i levo i desno od nea, od înarot na sever do Plo{tadot kaj ezeroto na jug, Dolna porta na jugozapad i Domot na kulturata „Grigor Prli-~ev“ na jugoistok, se konstatirani arheolo{ki nao-di, i toa: vo blizinata na înarot zasvodena grob-nica i svetili{te; ju`no od nego, kaj kniàrni-cata na „Nova Makedonija“ , makedonsko-helenis-ti~ki grobovi; kaj stokovnata ku}a „Biljana“ ‡ gro-bovi od èleznoto vreme, makedonsko-helenisti~-ki i rimski, kako i anti~ka furna; na okolu 100 m jugozapadno od înarot, kaj ku}ata od semejstvoto na Quben êkrexi ‡ isto taka grobovi od mekedonsko-helenisti~koto i rimskoto vreme; kaj kompleksot „Amam“ ‡ docnoanti~ki horizonti i grobovi, a na prostorot od Plo{tadot i Domot na kulturata „G. Prli~ev“ ‡ ostatoci od crkvata Sv. Dimitrija i ranosrednovekovni grobni konstruk-cii. Na ovoj kompleks se vr{eni za{titni iskopu-

XX. OHRID 271

vawa vo 1971 godina (Naroden muzej ‡ Ohrid) i vo 1976 godina (Zavod i muzej ‡ Ohrid). Lahtov V., 1961, 46; Malenko V., 1978, 341-324; Ma-lenko V., 1980, kat. br. 378, 388, 392. (V.M., P.K.)

Kompleks „Stara ~ar{ija“. ‡ Kerami~ka furna od anti~koto vreme

Ko{i{ta, nekropola od helenisti~koto i rimsko-to vreme i raniot sreden vek. Lokalitetot se pro-tega na padinata od ohridskiot rid severno i seve-roisto~no od tvrdinata i lokalitetot Deboj. Pri izgradbata i pro{iruvaweto na patnata komunika-cija Ko{i{ta-Gorna porta-Imaret i pri kopaweto na temeli za individualni stanbeni zgradi e kon-statirana nekropola so skeletni pogrebuvawa i pravoagolni yidani i zasvodeni grobni konstruk-cii. Malenko V., 1978, 341. (V.M., P.K.)

Labino, arheolo{ki ostatoci od bronzenoto vreme do raniot sreden vek. Lokalitetot ja zafa}a zapad-nata padina od povisokiot zapaden rid na Ohrid, jugozapadno od citadelata na Samoilovata tvrdina od kompleksot „Sv. Pantelejmon“ na istok do strm-niot breg na Ohridsko Ezero na zapad. Na ovoj prostor e konstatirana fragmentirana keramika i otkrieni se metalni arheolo{ki predmeti od pra-istoriskiot period (bronzenoto i èleznoto vre-

me), anti~kiot i srednovekovniot period, grobni konstrukcii od rimskiot i ranosrednovekovniot period i ostatoci od stanbeni zgradi od ranoto srednovekovie. Grbi¢ M., 1954, 112, 119, 125; Lahtov V., 1957, 59; Lahtov V., 1961, 36, 39-41, 44-46, 49-53; Malenko V., 1985, 290; Maneva E., 1992, 177-180. (V.M., P.K.)

Panzir, naselba i nekropola od docnoanti~koto vre-me i sredniot vek. Se nao|a na okolu 3-4 km jugois-to~no od gradot, na jugoisto~nata padina od polu-ostrovot Gorica, vo blizinata na ezerskiot breg. Vo ovo{tarnikot na Boro Fortomar bile otkrie-ni ostatoci od temeli gradeni od kr{en kamen i varov malter, kako i nadgrobna plo~a so gr~ki nat-pis. Vo neposrednata blizina, na povr{ina od oko-lu 100 m se najdeni pove}e grobovi, a na mestoto na odmorali{teto „Orce Nikolov“ temeli od objekti, isto taka gradeni od kr{en kamen i varov malter. Denes na celiot prostor se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, teguli i imbreksi. Grbi¢ M., 1954, 119; Lahtov V., 1956, 167; Mikul~i} I., TIR, 82. (V.M., P.K.)

Samoilova tvrdina, tvrdina od helenisti~koto i docnoanti~koto vreme i sredniot vek. Gi za{titu-va jugozapadnite pozicii na dvata rida. Na najviso-kiot zaramnet del od zapadniot rid se nao|a cita-delata koja ima prese~ena elipsovidna forma i e podelena na dva dela so yid po sredinata vo pravec istok-zapad. Na jugoisto~nata strana se nao|a im-pozanten vlez zagraden so dve kuli. Na ovoj del od prostorot na zapadniot rid se nao|ale i tvrdinata i anti~kiot Lihnidos. Tvrdinskiot yid kon zapad prodolùva do mestoto Labino, a potoa, spored za-~uvanite ostatoci na izvesni delovi, sviva kon jugozapad sè do najstrmnite karpesti delovi na bre-got od ezeroto, koi pretstavuvaat vsu{nost pri-rodna za{tita na utvrdeniot grad. Od citadelata kon istok, po severnata izohipsa na dvata rida, tvrdinskiot yid se protega kon mesnosta Deboj, naj-visokoto plato od isto~niot rid, od kade sviva kon jug do bregot na ezeroto. Eden krak od yidot kon jug gi se~e ulicite „Samoilova“ i „Kosta Abra{“ i pominuva ju`no od crkvata Sv. Sofija, zavr{uvaj-}i kaj ku}ata na semejstvoto Grdanovci na bregot na ezeroto, od kade ponatamu, kon Kaneo, zapo~nu-vaat strmnite karpesti prostori, odnosno prirod-nata za{tita na utvrdeniot grad. Ostatoci od tvr-dinskiot yid se zabeleàni na strmnata padina nad naselbata Kaneo, na pristapniot prostor severois-to~no od nea. Yidovite vo centralniot del (citade-lata) se za~uvani vo viso~ina od 10 do 16 m. Tvrdi-nata ima vkupno 18 silni odbranbeni kuli i ~etiri porti: @elezna porta, Gorna porta, êlna porta i Dolna porta. Na ostatocite od kreposnite yidovi se zabeleùvaat pove}e gradbeni intervencii od vremeto na docnata antika (opus mixtum), preku sredniot vek sè do vremeto na Xeladin-beg

XX . OHRID 272

Sv. Erazmo. ‡ Starohristijanska bazilika so detali od podnite mozaici

XX. OHRID 273

(XIX vek). Tvrdinata e istraùvana so arheolo{ki iskopuvawa vo 1956, 1964 (sonda`ni) i 1994-1996 godina (sistematski) od Filozofskiot fakultet vo Skopje i Zavodot i muzej vo Ohrid. Mesesnel F., 1934, 20, 37-38, 49-50; SnÝgarovÍ Iv., 1943, 40-42; Deroko A., 1950, 194-195, 204-205; Lisi~ar P., 1953, 245-261; Lisi~ar P., 1959, 231-233; Ma-vrodinov N., 1959, 259-260; Bo{kovi} \., Tomovski K., 1961, 74-75; Nikolovski A., ]ornakov D., Bala-banov K., 1971, 172; Bitrakova Grozdanova V., 1986, 255, 259-262. (V.M., P.K.)

Sv. Erazmo, starohristijanska bazilika i nekro-pola. Se nao|a na 5-tiot kilometar od Ohrid kon Struga, vo ju`noto podno`je na Gabovski Rid i vo neposrednata blizina na crkvata Sv. Erazmo od XIII vek. Ovde, vo nekoga{nite nivi na \or{e Kit-razov od Ohrid so sistematskite arheolo{ki is-traùvawa vo 1974 i 1975 godina od strana na Zavo-dot i muzej vo Ohrid, se otkrieni ostatoci od teme-li na trikorabna bazilika i ranosrednovekovna nekropola od koja se istraèni 124 grobni celosti, vo koi pogrebuvawata zapo~nuvaat od krajot na VI i kombinirano te~at do XII vek. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Ohrid. Unverzagt W., 1934, 19-21; Lahtov V., 1957, 81; Malen-ko V., 1976, 221-236; Malenko V., 1977, 125-141; Ma-lenko V., 1985, 228-289; Malenko V., Kuzman P., 1988, 94-97. (V.M., P.K.)

Sv. Erazmo ‡ Kuli{ta, utvrdena naselba od ranoan-ti~koto i helenisti~koto vreme. Na 5-tiot kilo-metar od Ohrid kon Struga, na najvisokite koti od Gabovski Rid, koj se izdiga vo neposrednata bli-zina na severniot breg na ezeroto, se gledaat osta-toci od utvrduvawe. Vo severozapadniot del yido-vite se za~uvani vo visina do 2 m i se {iroki 2,80 m. Tvrdinata e gradena od masivni, dobro obrabote-ni blokovi od kamen.

Sv. Erazmo ‡ Kuli{ta. ‡ Utvrdena naselba od ranoanti~koto vreme (W.U)

Unverzagt W., 1934, 19-21; Lisi~ar P., 1953, 260; Lisi~ar P., 1959, 231-233; Malenko V., Kuzman P., 1988, 21. (V.M., P.K.) Aleksova B., 1955a, 20-21. (B. A.)

Sv. Stefan ‡ Gorica, depo na srednovekovni mone-ti. Vo 1948 godina, pri kopaweto na temeli za iz-gradba na Sindikalnoto odmorali{te se najdeni vizantiski moneti od XII vek. Monetite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Ohrid. Aleksova B., 1955a, 19. (B.A.)

Studen~i{ta, starohristijanska bazilika i nekro-pola. Isto~no od gradot, vo neposrednata blizina na Biljanini Izvori, levo od patot Ohrid-Sv. Na-um i isto~no od benzinskata pumpa „Biljanini Iz-vori“ se otkrieni ostatoci od bazilika so podni mozaici, narteks i atrium, a ju`no od nea grobovi od nekropola so kameni konstrukcii. Lahtov V., 1957a, 145-146; Koco D., 161, 16; Bitrako-va Grozdanova V., 1975; Mikul~i} I., TIR, 82. (V.M., P.K.)

Hermeleja, naselba od rimskoto vreme. Se nao|a na 3-ot kilometar od Ohrid kon Struga i na okolu 800 m severno od bregot na Ohridsko Ezero. Vo dolina-ta {to sluì za streli{te i ju`no pokraj magis-tralniot pat vo 1974 godina Zavodot i muzej od Oh-rid izvr{il arheolo{ko za{titno iskopuvawe. Otkrieni se temeli od pove}e gradbi i vo niv mno-gubrojni fragmenti od kerami~ki sadovi, moneti i drugi predmeti. Malenko V., 1976, 220; [apkarev A.K., 1976, 556; Malenko V., Kuzman P., 1988, 89-116. (V.M., P.K.)

35. PESOÂNI

Kula, utvrdena naselba od docnoanti~koto vreme i sredniot vek. Se nao|a na okolu 500 m isto~no od seloto, na leviot breg na rekata Sateska, severno i severoisto~no od Novoselsko i Peso~ansko Pole. Pretstavuva osobeno dominanten rid koj na seve-roisto~nata strana e povrzan so red poniski rit~iwa ozna~eni so zaedni~koto ime Gaber. Zaramnetiot del bil utvrden so tvrdinski yid, najverojatno od vremeto na docnata antika pa sè do razvieniot sre-den vek. Po povr{inata se zabeleùvaat gramadi od kamewa koi se od urnati gradbi gradeni od kr-{en kamen, tuli i varov malter. Ima i podatoci za yidovi gradeni od kamen i kal. Prisutna e i frag-mentirana sadova i gradbena keramika. Vo jugoisto~noto podno`je na ridot se zabeleùvaat ostatoci od drugi gradbi. Se pretpostavuva deka na ovoj lokalitet bil podignat stariot srednoveko-ven grad Debrec. Mikul~i} I ., 1986, 115. (V.M., P.K.)

Manastiri{te, srednovekovna crkva i nekropola. Se nao|a na okolu 1 km severoisto~no od seloto i okolu 200 m isto~no od starata `lezni~ka pruga

XX . OHRID 274

Ohrid-Ki~evo. Vo severniot del na prostorot se zabeleùvaat ostatoci od sakralna gradba so ori-entacija istok-zapad od raniot i razvieniot sreden vek. Na celiot prostor, isto taka, se zabeleùvaat tragi od srednovekovni grobi{ta. Kuzman P., Malenko V., 1992, 92. (V.M., P.K.)

36. PE[TANI

Gradi{te, utvrden logor ‡ kastrum od rimskoto vreme. Se nao|a na 2,5 km jugozapadno od seloto, na bregot na Ohridsko Ezero. Vsu{nost, toa e mal poluostrov na koj denes delumno e rasposlan mo-derniot avtokamp. Po povr{inata na zaramnetoto plato od najniskiot vrv, osobeno na jugoisto~nata strana, se zabeleùvaat osnovite na temeli od od-branbeniot bedem, graden od kr{en kamen i varov malter. [irinata na yidovite iznesuva 1,80 m. Vo vnatre{nosta na tvrdinata se gledaat ostatoci od kuli i pomali objekti, fragmenti od kerami~ki sa-dovi, pitosi i gradeèn materijal. Mikul~i} I., TIR, 100. (V.M., P.K.)

Staro Selo, srednovekovna naselba. Po povr{i-nata na nivite i lozjata, koi se na severoisto~niot kraj na seloto, se sre}avaat fragmenti od kerami~-ki sadovi i gramadi od gradeèn materijal. Na od-delni mesta se prepoznavaat ostatoci od osnovi na objekti. Postoi legenda deka na ova mesto bilo staroto selo Pe{tani. (V.M., P.K.)

Crkvi{te, srednovekovna crkva. Na ju`niot kraj na seloto, isto~no od patot Ohrid-Sv. Naum se nao-|a crkvata Sv. Vra~i koja bila podignata vrz osta-toci od stara crkva, za koja se pretpostavuva deka bila posvetena na sv. Bogorodica Odigitrija. (V.M., P.K.)

Xami{te, srednovekovna crkva. Vedna{ do novo-izgradenata trafostanica vo centarot na seloto se nao|aat ostatoci od xamija. Spored kaùvaweto na ìtelite, xamijata bila podignata vrz temeli na crkva posvetena na sv. Nikola. (V.M., P.K.)

37. PLA]E

Sv. Nedela, srednovekovna crkva. Na mala tumba oddale~ena 1 km ju`no od seloto se zabeleùvaat ostatoci od srednovekovna crkva. (V.M., P.K.)

38. PODMOLJE

Korija ‡ Manastiri{te, srednovekovna crkva. Se nao|a na okolu 1 km isto~no od seloto. Na sever-nata padina od dolot se gledaat ostatoci od sakral-na gradba (istok-zapad okolu 30 m; sever-jug okolu 10 m). Zabele`livi se i nekolku prostorii.

Yidovite se {iroki 0,90 m i se za~uvani vo viso-~ina od 0,10 do 0,30 m. Na prostorot od kupi{tata kamewa ima fragmenti od pokrivni }eramidi i bigoren kamen. Okolu celiot prostor se zabeleù-vaat ostatoci od ograden yid izveden vo suvoyidica. Jugozapadno za okolu 50 m na sprotivnata padina, na ju`niot srt od dolot se nao|aat ostatoci od ~etvrtesta gradba za koja se pretpostavuva deka bi-la kambanarija. Najverojatno se raboti za mal manastirski kompleks od razvieniot sreden vek. (V.M., P.K.)

Seli{te, srednovekovna naselba, crkva i nekropo-la. Se nao|a na 1 km severoisto~no od lokalitetot Korija − Manastiri{te (okolu 2 km od seloto Pod-molje) i 2,5 km jugoisto~no od seloto Orovnik. Pretstavuva blaga kotlina zagradena od site stra-ni so bregovi. Po povr{inata se zabeleùvaat kupi{ta od grade`ni kamewa me|u koi i dva bunari za voda. Na krajniot jugozapaden del od kotlinata postojat ostatoci od ednokorabna crkva ~ii yidovi se {iroki 0,90 m, yidani od kr{en kamen. Spored kaùvaweto na ìtelite od Podmolje, ovde bile nao|ani i fragmenti od ìvopis. Ju`no od crkvata se protega nekropola. (V.M., P.K.)

ê{ma, srednovekovna crkva i nekropola. Se nao|a vo samoto selo, isto~no od patot Ohrid-Ki~evo -Skopje, vo blizinata na selskata ~e{ma. Severno od ~e{mata se nao|a crkvata Sv. Konstantin i Elena koja e podignata vrz temeli od postara crkva okolu koja (osobeno ju`no) se protega srednovekovna ne-kropola. Spored V. Lahtov, grobni konstrukcii se zabeleùvale pokraj samata ~e{ma i bile postave-ni vo pravec istok-zapad. (V.M., P.K.)

39. RAMNE

Kumbarevci, srednovekovna crkva i nekropola. Kaj samiot vlez vo seloto, na prostorot od prvata ku}a zaedno so dvorot na familijata Kumbarevci, pri kopaweto na temeli bile otkrieni pove}e grobovi gradeni od kameni plo~i i bez grobni prilozi. Spo-red kaùvaweto na Metodija Risteski, bile otkrieni yidovi od osnova na mala crkvi~ka. (V.M., P.K.)

Makla, srednovekovna nekropola. Na okolu 3 km severoisto~no od seloto, levo od patot {to vodi kon planinata Letnica, na prostorot koj selanite go vikaat u{te Turski Grobi{ta, so zemjodelskite raboti bil otkrien grob yidan od delkan bigor. Vo neposrednata blizina bile otkrieni i pove}e gro-bovi od kameni plo~i so orientacija istok-zapad. (V.M., P.K.)

Manastiri, srednovekovna crkva i nekropola. Na zaramnetata povr{ina na ridot {to se izdiga nad seloto, jugoisto~no za okolu 200 m se gledaat osta-toci od osnova na pogolema crkva, so dimenzii od 25 x 15 m. Po povr{inata se sre}avaat fragmenti

XX. OHRID 275

od kerami~ki sadovi i drug gradeèn materijal koj ukaùva na mo`nost da bila podignata od urnatini od starohristijanska bazilika. Isto~no od nea se otkrieni grobovi gradeni od kameni plo~i, so ori-entacija istok-zapad. Od literaturata e poznato deka „Bolowskiot psaltir“, koj poteknuva od XIII vek, bil napi{an vo seloto Ramne. Jagi} V., 1907; IvanovÍ É., 1931, 51-52; Georgievski M., 1979, 31. (V.M., P.K.)

Ramnenski Lozja, naselba i nekropola od rimskoto vreme. Na okolu 1 km severno od seloto, po povr{i-nata na nivite se sre}avaat fragmenti od kerami~-ki sadovi, a vo lozjeto na Krume Risteski bile otkrieni grobovi vo koi imalo kerami~ki sadovi. (V.M., P.K.)

Sv. Atanasija, srednovekovna crkva. Pri izgrad-bata na crkvata vo podno`jeto na Ramnenski Lozja, koi se na okolu 1 km severno od seloto, se otkrieni temeli od postara crkva. Najverojatno nejze ñ pri-pa|a osnovata od yidot, {irok 0,80 m, {to se nao|a vo neposrednata blizina od isto~nata strana. (V.M., P.K.)

Sv. Varvara, srednovekovna crkva i nekropola. Za-padno od seloto, vo bav~ite na familijata îpo-ini, koi se nao|aat vo Ramnensko Pole, bile ot-krieni temeli od stara crkva i okolu nea grobovi. (V.M., P.K.)

Sv. Vra~i, srednovekovna crkva i nekropola. Na ju-gozapadniot kraj na seloto, desno od patot za Stu-den~i{ta, vo neposrednata blizina na selskoto u~ili{te bile otkrieni pove}e grobovi so orien-tacija zapad-istok, gradeni od kameni plo~i, kako i osnova od temeli na mala crkva posvetena na sv. Vra~i. Spored kaùvaweto na u~itelot Stamen [oka od Ohrid, vo grobovite bile najdeni nakit i drugi predmeti koi gi predal vo Muzejot na Make-donija vo Skopje. (V.M., P.K.)

Sv. Ilija, srednovekovna crkva. Na isto~niot kraj na seloto do 1907 godina se gledale ostatoci od stara crkva posvetena na sv. Ilija. Podocna vrz nejzinite temeli e izgradena novata crkva, koja go zadràla imeto na patronot. (V.M., P.K.)

Tu{e Varnica, srednovekovna naselba. Na okolu 1 km isto~no od elektri~nata centrala se zabeleù-vaat ostatoci od yidovi na objekti. Vo jugozapadni-ot del na nivata na Ilija Veljanoski, po povr{ina-ta ima mnogu fragmenti od pokrivni }eramidi. Na ovoj del e najden i vrv od èlezna strela. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Ohrid. (V.M., P.K.)

40. RASINO

ê{ma, srednovekovna naselba. Na okolu 1 km ju`-no od seloto, na desnata strana od Rasinska Reka, vo nivata na Mice Stojanov so zemjodelskite rabo-ti bile otkrieni temeli od yidovi gradeni od ka-men, tuli i varov malter. Denes po povr{inata se sre}avaat fragmenti od pokrivni }eramidi. Vo ne-posrednata blizina na ovoj prostor, vo nivata na Stojan Jakimoski bile otkopani pitosi. (V.M., P.K.)

41. REÎCA

Zadru`ni {tali, nekropola od èleznoto i rim-skoto vreme. Na zapadniot kraj od seloto, pri kopa-weto na temeli za zadru`nite {tali i pri niveli-raweto na prostorot pred niv, vo 1952 godina bile otkrieni i rastureni pove}e grobovi. Delumno e za~uvana samo edna grobna celost sostavena od srebrena romboidna plo~ka, bronzen {lem, vrv od kopje i dvojna igla od bronzena ìca. Lahtov V., 1965, 48-78. (V.M., P.K.)

Kov~e ‡ Padina, srednovekovna crkva i nekropola. Na okolu 5 km zapadno od seloto i na 1,5 km desno od rekata Grdejca, na prostorot obrasnat so drvja se zabeleùvaat ostatoci od gradba, odnosno ku-pi{ta od gradeèn materijal. Spored kaùvawata na ìtelite, ovde se nao|ala crkvata od staroto selo Pol~ani koe se nao|a na okolu 800 m zapadno. Jugozapadno od ostatocite na crkvata se zabeleù-vaat kameni plo~i od grobni konstrukcii. (V.M., P.K.)

Lozi{ta, depo na bronzen nakit od èleznoto vre-me. Na okolu 1 km severozapadno od seloto, vo niva-ta na Tanasko Mitreski vo 1955 godina so zemjodel-skite raboti bilo otkrieno depo od 46 razni predmeti (belezici, prsteni, ukrasni petlici i dr.). Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Oh-rid. Kuzman P., 1983, 109-126. (V.M., P.K.)

Manastiri{te ‡ Sv. Nedela, srednovekovna crkva. Na okolu 3 km ju`no od seloto i na okolu 500 m desno od Koselska Reka se nao|a blaga padina {to se spu{ta od sever kon jug. Na povr{ina od 50 x 50 m se zabeleùvaat gramadi od kr{en kamen i frag-menti od pokrivni }eramidi. Toponimot i karakte-ristikite na terenot upatuvaat na toa deka ovde se nao|ala sakralna gradba. (V.M., P.K.)

Pol~ani, srednovekovna naselba. Se nao|a na okolu 6 km zapadno od seloto, na pomala tumba obrasnata so dabova {uma. Na povr{inata se zabeleùvaat ostatoci od gradbi, odnosno gramadi od kamewa i drug gradeèn materijal. (V.M., P.K.)

XX . OHRID 276

42. SVINI[TA

Dabje, srednovekovna crkva. Vo zapadnoto podno`je na seloto, na okolu 50 m od poslednata ku}a i desno od patot Prentov most-Svini{ta se gledaat gramadi od kr{en kamen, bigor i fragmenti od pokrivni }eramidi rasposlani na prostor od 30 x 30 m. (V.M., P.K.)

Doli{te, naselba i topilnica od docnoanti~koto vreme. Na zapadniot rab na seloto, vo neposrednata blizina na plevnata na P. Smileski, po povr-{inite na nivite se sre}avaat fragmenti od kera-mi~ki sadovi, pitosi, gradeèn materijal i ostato-ci od topena èlezna ruda. Vo atarot na seloto se registrirani stari rudarski okna kaj mesnosta Duvlo, do izvorite na Svini{ka Reka. (A.K.)

Manastiri{te, ranosrednovekovna crkva. Na 3 km ju`no od seloto po povr{inite na nivite se sre}a-vaat ostatoci od gradba. Prostorot e raskopuvan od divi kopa~i pri {to e otkrien yid so pravec is-tok-zapad, graden od pokrupni kamewa i od positni plo~esti kamewa vrzuvani so varov malter. Za~u-van e vo viso~ina od 1,10 m i e {irok 0,70-0,80 m. Po povr{inata se sre}avaat fragmenti od pokriv-ni }eramidi i obraboten bigor. (V.M., P.K.)

Pir~i{ta, naselba od neolitskoto vreme i sredno-vekovna tvrdina. Na okolu 4 km jugozapadno od se-loto i severno od Prentov most ima rid so zaram-net vrv na koj se nao|aat ostatoci od utvrduvawe so povr{ina od 35 x 25 m. Yidovite se prividno {iro-ki i ne moè da im se odredi to~nata {irina. Na povr{inata ima mnogu fragmenti od pokrivni }e-ramidi, kr{en kamen i varov malter, a na oddelni mesta i dupki od divi kopa~i. Na jugoisto~nata pa-dina od ridot se sre}avaat fragmenti od kera-mi~ki sadovi od neolitskoto vreme. (V.M., P.K.)

43. SIRULA

Gorna Crkva, srednovekovna crkva i nekropola. Na okolu 1,5 km severozapadno od seloto ima tumba nasadena so borova {uma koja dominira nad okol-niot teren. Na nea se nao|aat ostatoci od temeli na crkva so dimenzii od 16 x 7 m. [irinata na yi-dovite iznesuva 0,85 m, a yidani se od kr{en kamen i kal. Okolu crkvata se gledaat grobni konstruk-cii gradeni so kamewa, pokrieni so monolitni plo-~i, postaveni vo pravec istok-zapad. (V.M., P.K.)

Sv. Nikola, srednovekovna crkva. Na srtot {to se nao|a na 2 km severozapadno od seloto, po koj minu-va patot Me{ei{ta-Sirula, i na okolu 200 m za-padno od lokalitetot Gorna Crkva se gledaat osta-toci od gradeèn materijal od sakralen objekt. Spored kaùvaweto na ìtelite, na ovoj prostor postoela selska crkva posvetena na sv. Nikola. (V.M., P.K.)

44. SKREBATNO

Kuli{ta, srednovekovna kula. Na okolu 800 m se-verno od seloto se nao|a prili~no visok rid {to dominira nad okolniot teren, opkruèn so planini i pristapen samo od isto~nata strana, pokraj pla-ninata Bigla. Na vrvot se gledaat ostatoci od te-meli na mala kula − nabquduva~nica, so dimenzii od 8 m (istok-zapad) i 5 m (sever-jug). Kulata e po-dignata pokraj komunikacijata nare~ena „Drumje“ koja vo sredniot vek go povrzuvala Ohrid so Bito-la. (V.M., P.K.)

45. SLATINO

Bawi ‡ Bigori, naselba od rimskoto vreme. Se nao|a na 700 m zapadno od seloto, vo blizinata na Slatinsko Ezero, na ju`nata padina od visoram-ninata, ju`no od dene{nata ograda na crkvata Sv. Jovan „Bigorski“ . Na povr{inata se zabeleùvaat osnovi od yidovi (istok-zapad) gradeni od bigor. Ne retko se sre}avaat fragmentirani i celi pe-~eni tuli so pogolemi dimenzii. Od ovoj lokalitet poteknuva i edno mermerno torzo − ènska statua, kako i eden kapitel koj najverojatno mu pripa|al na sosedniot lokalitet Sv. Jovan „Bigorski“ . Evidentiran e i podatok deka vo blizinata bil otkrien hipokaust (spored kaùvawata na me{-tanite, V. Lahtov). (V.M., P.K.)

Gradi{te, utvrdena naselba od docnoanti~koto vreme i raniot sreden vek. Se nao|a na okolu 1,5 km isto~no od seloto, so mala devijacija kon sever. Pretstavuva dominanten rid so nadmorska viso~i-na od 1.358 m. Ima elipsovidna forma. Ostatoci od kreposni yidovi se zabeleùvaat na sever, istok i jug. Po povr{inata na terenot se sre}avaat frag-menti od kerami~ki sadovi i pokrivni }eramidi. Mikul~i} I ., 1986, 115. (V.M., P.K.)

Izbi~ani, srednovekovna naselba. Se nao|a na oko-lu 4,5-5 km isto~no od seloto, na terasest prostor vo ju`noto podno`je na planinata Ru{inci. Ovde se prostirala srednovekovnata naselba Izbi~ani. (V.M., P.K.)

Kalu|eroec, srednovekoven sakralen objekt. Se nao|a na okolu 800 m jugoisto~no (pove}e ju`no) od seloto, na isklu~itelno strmna padina. Na cen-tralnoto mesto padinata e poblaga, so bogati bi-gorni punktovi − gramadi od kamewa, koi zboruvaat za postoewe na sakralen objekt, moèbi i pomal manastirski kompleks od razvieniot sreden vek. Kuzman P., Malenko V., 1992, 93. (V.M., P.K.)

Preslop, ranosrednovekovna nekropola. Se nao|a na okolu 2 km isto~no od seloto i na okolu 100 m severno od Slatinsko Gradi{te. Pretstavuva pre-voj na severnoto podno`je, blaga padina na koja se zabeleùvaat ostatoci od staroslovenski grobi{-

XX. OHRID 277

ta so orientacija istok-zapad. Ovie grobovi bi mo-èle da imaat vrska so srednovekovnoto naselenie od lokalitetot Gradi{te. (V.M., P.K.)

Sv. Jovan Bigorski, ranosrednovekovna crkva. Na okolu 800 m zapadno od seloto, na mala visoramni-na isto~no pokraj Slatinsko Ezero se nao|a novata crkva Sv. Jovan izgradena vrz temeli od postara is-toimena crkva. Vsu{nost stanuva zbor za damne{en manastirski kompleks za ~ija sudbina postojat pove}e varijanti od edno isto predanie koe ovoj crkoven kompleks go povrzuva so manastirot Sv. Jovan Bigorski kaj Debar. Marjanovi¢ ^., 1924, 23-24, 26-27; Kuzman P., Ma-lenko V., 1992, 81. (V.M., P.K.)

Selce, srednovekovna naselba. Se nao|a na okolu 1 km severno od seloto, na nadmorska viso~ina od okolu 850 m. Karakteristikite pokaùvaat deka stanuva zbor za tipi~no srednovekovno slovensko seli{te koe kontinuirano prodolùva da egzis-tira vo dene{noto selo Slatino. Na eden mal srt vo sredi{niot del na lokalitetot se zabeleùvaat osnovi od pomala gradba ‡ crkvi~ka vo ~ija severna polovina i denes stoi star grob so orientacija istok-zapad, izgraden od bigorni plo~i. Kuzman P., Malenko V., 1992, 93. (V.M., P.K.)

46. SLIVOVO

Brce, ranosrednovekovna crkva so nekropola. Se nao|a na okolu 2 km jugozapadno od seloto, od dvete strani na patot Slivovo-Vrbjani. Povr{inata obiluva so fragmentirana sadova i gradbena kera-mika so pripadnost na sredniot vek. Vo severniot del svoevremeno bile raskopuvani grobovi me|u koi se izdigala srednovekovna slovenska crkva. Kuzman P., Malenko V., 1992, 94. (V.M., P.K.)

Gorica, ranosrednovekovna crkva. Lokalitetot pretstavuva tumba i se nao|a na okolu 3,5 km zapad-no od seloto. Spored konfiguracijata na terenot i povr{inskite naodi, ovde sekako postoela crkovna gradba, moèbi vo ramkite na manastirski kom-pleks. Spored predanieto na ìtelite od seloto, crkvata bila posvetena na Preobraènie. Grbi¢ M., 1954, 124; Kuzman P., Malenko V., 1992, 94. (V.M., P.K.)

Eleni{ta, srednovekovna naselba. Lokalitetot se nao|a na prostorot me|u patot Ohrid-Ki~evo i Vrbjanska Reka, na 10 km od Preseka kon Ohrid. De-nes celata povr{ina se obrabotuva, a pri obrabo-tuvaweto se sre}avaat fragmenti od srednovekovna sadova keramika. Ovde postoelo seli{te, podocna uni{teno od Turcite. Na dominantnata tumba sproti Eleni{ta se nao|aat urnatinite od crkvata Sv. Nikola.

Kuzman P., Malenko V., 1992, 94-95. (V.M., P.K.)

Jakovski Ku}i, ranosrednovekovna naselba. Se nao|a na okolu 2 km zapadno od seloto i na okolu 0,5 km severno od patot za Brce. Terenot e kotlina so padini od okolnite ridovi. Na povr{inata se zabeleùvaat fragmenti od sadova keramika. Ova e osobeno izrazeno na isto~nata padina na ridot Orali{te. Vo nivite na bra}ata Gerasimovi ima tragi od grobi{ta gradeni od kameni plo~i. (V.M., P.K.)

Kova~nica, srednovekovna topilnica i kova~nica. Se nao|a na okolu 1,5 km zapadno od seloto, severno pokraj patot za Brce, nad patot za livadite od Jakovski Ku}i. Po povr{inata imalo gorena zemja izme{ana so zgura od èlezna ruda, a bile najdeni dva fragmenta od mal èlezen no` i eden vrv od strela (spored V. Lahtov). Pretpostavkata e deka ovde imalo nekakva kova~nica koja rabotela za po-trebite na naselbata od lokalitetot Jakovski Ku}i. (V.M., P.K.)

47. SO[ANI

Drìlec, ranosrednovekovna crkva. Se nao|a na okolu 2 km zapadno od seloto. Na toj prostor se za-beleùvaat ostatoci od crkovna gradba so orienta-cija istok-zapad, a gradena od kamen, bigor, tuli i malter. Kuzman P., Malenko V., 1992, 93. (V.M., P.K.)

48. TREBENI[TA

Alistrati, srednovekovna crkva i nekropola. Se nao|a na okolu 2,5 km isto~no od seloto i isto~no od Trebeni{ko Kale. Na po~etokot od dolot, vo samoto podno`je od desnata strana ima urnatini od crkva koja me{tanite ja narekuvaat Sv. Naum. Gradbata najverojatno pretstavuvala ednokorabna crkva od koja e najza~uvana osnovata od apsidalni-ot del. Na prostorot se prisutni mnogubrojni fragmenti od pokrivni }eramidi (debelina 2 cm). Zapadno od urnatinite se zabeleùvaat pogolemi kameni plo~i koi vsu{nost pretstavuvaat grobovi. So ovoj naziv e ozna~en eden dol {to se protega ju`no od me|uselskiot pat Trebeni{ta-Livoi{ta, vo pravec jug-sever. (V.M., P.K.)

Baroec, ranosrednovekovna nekropola. Se nao|a na okolu 2 km isto~no od seloto, vo isto~noto pod-no`je na Trebeni{ko Kale, i okolu 250 m ju`no od me|uselskiot pat za Livoi{ta. Na prostorot se protega nekropola so grobovi pokrieni so pogole-mi kameni plo~i, orientirani vo pravec zapad-is-tok. (V.M., P.K.) Dere ‡ Kaj ê{mata, naselba od bronzenoto vreme. Vo severozapadniot del na seloto, levo od patot Ohrid-Ki~evo, vedna{ do nekoga{nata ~e{ma, po

XX . OHRID 278

povr{inata na nivite se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi. Pri kopaweto na zemjata za iz-rabotka na tuli, na dlabo~ina od 0,80 m e otkriena jama vo koja e najdena fragmentirana kamena sekira so otvor za dràlka na sredinata. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Ohrid. (V.M., P.K.)

Zabrdo, naselba od èleznoto vreme, naselba i ne-kropola od helenisti~koto i rimskoto vreme i naselba od raniot sreden vek. Leì na mala viso-ramnina isprese~ena so suvodolici, oddale~ena okolu 1,5 km severoisto~no od seloto. Od isto~-nata strana se grani~i so planinskiot venec, a od zapad so Trebeni{ko Pole. Po povr{inata na visoramninata se sre}avaat fragmenti od kerami~-ki sadovi od èleznoto, helenisti~koto i rimskoto vreme. Vo zapadniot del na lokalitetot se otkrieni grobovi od nekropola. Grbi¢ M., 1954, 112-114. (V.M., P.K.)

Sv. Martinija, starohristijanski sakralen objekt. Na isto~niot kraj na seloto, desno od patot Trebe-ni{ta-Livoi{ta, neposredno do mestoto kade {to e izgraden rezervoarot za voda se nao|aat ostatoci od objekt. Yidovite se gradeni od kr{en kamen i varov malter, vo {irina od 0,90 m. Vo ju`niot yid od ~e{mata e vgradeno mermerno meno visoko 0,48 m i {iroko 0,37 m. (V.M., P.K.)

Trebeni{ko Kale, utvrdena naselba od bronzenoto, èleznoto, helenisti~koto i rimskoto vreme. Na jugoisto~nata strana nad seloto se izdiga visok rid so nadmorska viso~ina od 1.080 m, so koj prakti~no zavr{uva Vi{ovska Planina. Vrvot mu e zaramnet i na nego se gledaat ostatoci od yidovi na tvrdina, gradena od kr{en kamen i varov malter, na koi se raspoznavaat nekolku fazi na gradba i intervencii. Po celata povr{ina na naselbata se zabeleùvaat fragmenti od kerami~ki sadovi od razli~na vremenska i kulturna proveniencija. Onie vo sredi{teto se od neolitskoto, bronzenoto i èleznoto vreme, a onie po padinite od ju`nata i zapadnata strana od helenisti~koto i rimskoto vreme. Na poniskiot del od ju`nata padina se nao|a nekropola na koja so iskopuvawata vo 1953/54 godina bile otkrieni i istraèni 17 grobni celos-ti, a na povisokiot del od istata padina bila kon-statirana rimska nekropola. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Ohrid. Lahtov V., 1959, 11-78; Rendi} Mio~evi} D., 1989, 192; Bitrakova Grozdanova V., 1990a, 119-126. (V.M., P.K.)

Crkva, ranosrednovekovna nekropola. Vo blizina-ta na selskata crkva, pri izveduvawe na zemjeni ra-boti, na dlabo~ina od 0,60 m se otkrivani grobovi. Vo eden od niv bila najdena belezica od staklena pasta. Belezicata se ~uva vo Zavodot i muzej vo Oh-rid. Lahtov V., 1961, 47. (V.M., P.K.)

Crkvi{te, srednovekovna crkva. Se nao|a na okolu 3 km isto~no od seloto, ju`no od me|uselskiot pat Trebeni{ta-Livoi{ta, na dolgunesto rit~e {to se spu{ta kako jazik vo kotlinata po koja pominuva spomenatiot pat. Na prostor od 18 x 14 m e otkri-ena gradba, najverojatno sakralen objekt od razvie-niot sreden vek. Na prostorot e prisutna pokrivna i grade`na keramika. (V.M., P.K.)

49. TRPEJCA

Glaj{o ‡ Seli{te, srednovekovna naselba. Se nao-|a severoisto~no od seloto, od levata strana na pa-tot Ohrid-Gali~ica-Prespa, na prostrana ramnina vo zapadnoto podno`je na vrvot Crn Kamen na pla-ninata Gali~ica. Ramninata e dolga 1 km (sever-jug), a {iroka 700 m (istok-zapad). Vo severniot del na ramninata se gledaat gramadi od kr{en ka-men koi indiciraat postoewe na ostatoci od grad-bi. Ovde se nao|a novata crkva Sv. Spas, koja, spo-red kaùvawata na ìtelite, bila izgradena vrz temeli od postara crkva. (V.M., P.K.)

Gradi{te ‡ Osoj, srednovekovna tvrdina. Jugois-to~no od seloto, na isto~niot breg na Ohridsko Ezero se izdiga ridot Osoj, so nadmorska viso~ina od 1006 m. Na ju`nata padina na vrvot se gledaat ostatoci od tvrdina. Utvrduvaweto e izvedeno so dva paralelni yida, oddale~eni eden od drug okolu 40 m. [irinata na yidovite varira od 1,50 do 2,40 m. Na nekolku mesta od vnatre{niot (gorniot) yid se nao|aat ostatoci od kuli. (V.M., P.K.)

Zaum, osameni naodi od starohristijanskoto vreme i srednovekovna naselba. Vo crkvata Sv. Bogorodi-ca Zaumska, koja se nao|a vo jugozapadnoto podno`je na ridot Osoj, na isto~niot breg na Ohridsko Ezero i pome|u selata Trpejca i Qubani{ta, se vgradeni delovi od arhitektonska dekorativna plastika. Imeno, dva kapitela ukraseni so akantu-sovi lisja se postaveni na oltarnite stolbovi, a impost-kapiteli od bel mermer na zapadnite stol-bovi. Vo 1960 godina vo dvorot na crkvata slu~ajno bil otkopan impost-kapitel od bel mermer. Pri kopaweto na dupki za sadewe ovo{ni drvja, vo se-verniot kraj na dvorot bile otkrieni ostatoci od ku}i ‡ zemjanki, re~isi so kru`na forma vo osno-vata. (V.M., P.K.)

Kale, naselba od docnoanti~koto vreme. Na jugoza-padnata strana od seloto se nao|a greben so zaram-neta povr{ina, koj na zapad strmno se spu{ta kon Ohridsko Ezero. Ovde, spored kaùvawata na ìte-lite, pri obrabotuvaweto na zemjata bile otkrieni razni predmeti (nakit) od srebro i bronza. Me{-taninot Gele Trajkoski prona{ol nekolku sreb-reni i bronzeni moneti. Denes na povr{inata se

XX. OHRID 279

sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. (V.M., P.K.)

Crna Pe{ ‡ Krston Zab, naselba od neolitskoto vreme. Na okolu 700 m ju`no od seloto, na isto~ni-ot breg na Ohridsko Ezero, vo podno`jeto na ridot Osoj {to se spu{ta strmno kon ezerskite vodi se nao|a pe{tera. Pe{terata ima mal i nizok vlez, dolg okolu 3 m, koj kon vnatre{nata strana se {iri vo sala so dimenzii od 10 x 5 m. Prostorot na vlezot e raskopan od divi kopa~i i pritoa bile otkrieni fragmenti od kerami~ki sadovi od neo-litskoto vreme. (V.M., P.K.)

50. TURJE

Radeica ‡ Stranana, ranosrednovekovna naselba. Se nao|a vo zapadniot del od seloto, sproti selska-ta crkva Sv. Bogorodica. Po povr{inata od ni-

vite i livadite se zabeleùvaat fragmenti od sa-dova keramika. Najverojatno se raboti za mala sta-roslovenska naselba. (V.M., P.K.)

51. CRVENA VODA

Staro Selo, srednovekovna naselba so crkva i nek-ropola. Se nao|a na okolu 3 km severozapadno od se-loto, po patot za Malesija. Lokalitetot pretsta-vuva napu{teno selo vo koe se identifikuvaat urnatini od dve crkvi, kako i obele`ja na selskite grobi{ta. Kuzman P., Malenko V., 1992, 92. (V.M., P.K.)

52. [IPOKNO

Nivata od Vasil Bu~koski, nekropola od docnoan-ti~koto vreme. Se nao|a vo neposrednata blizina na seloto, od zapadnata strana. Ovde so obrabotuva-weto na zemjata bile otkrieni tri groba gradeni od teguli − tip „na dve vodi“ . (V.M., P.K.)

XXI . PRILEP

1. Alinci ..................................................................... 280 2. Bela Crkva ............................................................. 281 3. Belovodica ............................................................. 281 4. Belo Pole ............................................................... 281 5. Berovci ................................................................... 282 6. Be{i{te ................................................................. 282 7. Bon~e ....................................................................... 282 8. Borotino ................................................................. 282 9. Brailovo ................................................................. 282 10. Varo{ ...................................................................... 283 11. Vepr~ani ................................................................. 289 12. Vesel~ani ............................................................... 290 13. Vitoli{te .............................................................. 290 14. Vo|ani ...................................................................... 292 15. Volkovo ................................................................... 292 16. Vran~e ..................................................................... 292 17. Vrbjani .................................................................... 292 18. Vrpsko ..................................................................... 293 19. Gali~ani ................................................................. 293 20. Godivje ..................................................................... 293 21. Golemo Kowari ..................................................... 293 22. Golem Radobil ....................................................... 293 23. Golemo Mramorani ............................................... 293 24. Gorno Selo ............................................................. 293 25. Gostira`ni ............................................................. 294 26. Gudjakovo ................................................................. 294 27. Dabnica ................................................................... 294 28. Debre{te ................................................................ 294 29. Desovo ...................................................................... 297 30. Dolgaec .................................................................... 298 31. Dolneni ................................................................... 298

32. Dren ......................................................................... 298 33. Drenovci ................................................................. 298 34. Duwe ......................................................................... 299 35. Dupja~ani ................................................................ 299 36. Zabr~ani ................................................................. 300 37. Zagorani ................................................................. 300 38. Zapolàni .............................................................. 300 39. Zrze .......................................................................... 300 40. Kadino Selo ........................................................... 301 41. Kalen ....................................................................... 301 42. Kokre ....................................................................... 301 43. Krivoga{tani........................................................ 302 44. Kru{eani ................................................................ 302 45. Kru{evica .............................................................. 302 46. Kutle{evo .............................................................. 303 47. Laàni .................................................................... 303 48. Leni{ta .................................................................. 303 49. Lopatica ................................................................. 303 50. Maù~i{te ............................................................ 303 51. Mal Radobil........................................................... 303 52. Malo Mramorani .................................................. 303 53. Malo Ruvci ............................................................. 303 54. Manastir ................................................................. 304 55. Melnica .................................................................. 304 56. Nebregovo ............................................................... 305 57. Nikodin .................................................................. 305 58. Novoselani ............................................................. 305 59. Obr{ani ................................................................. 306 60. Oreovec ................................................................... 306 61. Pa{ino Ruvci ........................................................ 306 62. Pe{tani .................................................................. 306 63. Pletvar ................................................................... 307 64. Podmol .................................................................... 307 65. Pol~i{te ............................................................... 307 66. Prilep ..................................................................... 308 67. Prilepec ................................................................ 310

XXI. PRILEP 281

68. Prisad ..................................................................... 310 69. Rakle ........................................................................ 311 70. Rilevo ...................................................................... 311 71. Sekirci ................................................................... 311 72. Selce ........................................................................ 311 73. Senokos ................................................................... 312 74. Slavej ....................................................................... 312 75. Slep~e ..................................................................... 312 76. Sveti Todore .......................................................... 313 77. Smolani ................................................................... 313 78. Staro Lagovo .......................................................... 313 79. Strovija .................................................................. 313 80. Toplica ................................................................... 313 81. Topol~ani ............................................................... 314 82. Treskavec ................................................................ 314 83. Trojaci .................................................................... 314 84. Trojkrsti ................................................................ 315 85. Carevi} ................................................................... 315 86. Crnili{te ............................................................. 316 87. âni{te .................................................................. 316 88. êpigovo ................................................................. 316 89. ûmovo ..................................................................... 319 90. [tavica................................................................... 319

1. ALINCI

Bostani{ta, nekropola od rimskoto vreme. Na 500 m jugoisto~no od patot Prilep-Bitola, mereno od policiskata stanica, bile otkrieni 14 groba so os-tatoci od kremirani pokojnici. Vo grobovite ima-lo prilozi od stakleni i kerami~ki sadovi i nakit od bronza (fibuli, toki i drugo). Isto taka se naj-deni i moneti. Vuli¢ N., Sp. LXXI, 140; Babi} B., 1971, 67. (B.B., B.K.)

Crkvi{te, osamen naod od rimskoto vreme. Na oko-lu 1,3 km od seloto, vo selskite grobi{ta ima mala crkvi~ka vo koja se vgradeni nekolku kameni spo-lii (ara, baza i o{tetena nadgrobna plo~a so relje-fna pretstava na tri figuri {to stojat). Vuli¢ N., Sp. LXXI, 140. (B.B., B.K.)

2. BELA CRKVA

Sv. Bogorodica, osamen naod od helenisti~koto vreme. Vo selskata crkva se vyidani pove}e mer-merni plo~i so natpisi, nakolku steli so reljefi i delovi od arhitektonska plastika. Isto taka, vo dvorot na crkvata se zabeleùvaat ostatoci od an-ti~ki gradbi. Vuli¢ N., LXXI, 140; Papazoglu F., 1957, 221; Mikul-~i} I ., 1966, 68. (B.B., B.K.)

3. BELOVODICA

Gramadina, nekropola od rimskoto vreme. Ju`no od seloto, vo livadata na Jovan Ristov e otkopana nad-

grobna stela, a isto taka i drugi materijali koi se vyidani kako spolii vo selskata crkva i vo u~i-li{teto. Najverojatno ottuka poteknuva u{te edna stela so natpis {to se nao|a vo Muzejot na Makedo-nija vo Skopje. Vuli¢ N., LXXI, 142; Vuli¢ N., Sp. XCVIII, 164. (B.B., B.K.)

Seli{te, nekropola od rimskoto vreme. Na 2 km se-verozapadno od seloto, neposredno kraj starata trasa na patot Prilep-Skopje se najdeni grobovi od mermerni plo~i i vo niv moneti. Naodite se ~u-vaat vo Zavodot i muzej vo Prilep. (B.K., L.K., K.K.)

4. BELO POLE

Visoi, naselba od bronzenoto i docnoanti~koto vreme. Na 1,5 km zapadno od seloto se izdiga tumba na ~ija povr{ina se sre}avaat fragmenti od kera-mi~ki sadovi i orudija od kamen i kremen. Na oko-lu 100 m ju`no se zabeleùvaat ostatoci od temeli na objekti, a ima delovi od arhitektonska plastika i fragmenti od kerami~ki sadovi. Najdeni se mone-ti od Konstancij II . Kitanoski B., 1961, 46. (B.B., B.K.)

Do seloto, naselba od rimskoto vreme. Pome|u se-loto i selskata crkva Sv. Nikola, vo podno`jeto na ridot Manastiri{te se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. Vuli} N ., 1937, 12. (B.B., B.K.)

\erakarnica, naselba od rimskoto vreme. Na okolu 500 m ju`no od seloto ima tragi od gradeèn mate-rijal i fragmenti od kerami~ki sadovi. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Prilep. Mikul~i} I., TIR, 24. (B.B., B.K.)

Manastiri{te, srednovekovna crkva. Ju`no od se-loto, na viso~inka so istoto ime se gledaat osta-toci od svetili{te, i toa temeli od yidovi i mnogu gradeèn materijal. Mikul~i} I., TIR, 24. (B.B., B.K.)

Markov ârdak, naselba od helenisti~koto i doc-noanti~koto vreme i sredniot vek. Nad samoto selo se izdiga visok rid na koj se zabeleùvaat ostatoci od gradbi od podolg vremenski period, i toa temeli od yidovi na bedem, cisterni i pomali objekti izdlabeni vo karpa. Na povr{inata ima mnogubroj-ni fragmenti od kerami~ki sadovi, terakoti i dru-gi sitni naodi, kako i materijalni tragi od vreme-to na starite Sloveni. Naodite se ~uvaat vo Zavo-dot i muzej vo Prilep. Babi} B., 1971, 62; Mikul~i} I., TIR, 24. (B.B., B.K.)

Sv. Nikola, osamen naod od rimskoto vreme. Vo crkvata {to se nao|a jugoisto~no od seloto se vgrade-ni pove}e anti~ki spolii, i toa: dve bazi, plo~a so natpis i pove}e delovi od arhitektonska plastika. (B.B., B.K.)

XXI. PRILEP 282

â~orica, naselba od rimskoto vreme. Na 500 m za-padno od seloto se sre}avaat ostatoci od gradeèn materijal i fragmenti od kerami~ki sadovi, tegu-li i drugi positni predmeti. Mikul~i} I., TIR, 24. (B.B., B.K.)

5. BEROVCI

Selska crkva, osamen naod od rimskoto vreme. Vo vlezot na selskata crkva e vyidana nadgrobna plo~a od mermer so gr~ki natpis vo 6 reda. Vuli¢ N., Sp. LXXI, 144. (B.B., B.K.)

6. BE[I[TE

Gorni Lozja, naselba od rimskoto vreme. Na 3 km jugozapadno od seloto, od dvete strani na patot za seloto Zovi~, vo livadata na Boris Le{kov bile otkopani 8 pitosi. Do severozapadnata strana na livadata ima dve korita izdlabeni vo karpa, so pravoagolna forma, oddale~eni edno od drugo 0,30 m i me|usebno povrzani, verojatno nameneti za gme-~ewe na grozje. Po povr{inata se gledaat gramadi od gradeèn materijal. (B.B., B.K.)

Ogradi, srednovekovna naselba. Jugoisto~no od se-loto i isto~no od lokalitetot Tur~ija, na edno po-golemo zaramneto plato se gledaat gramadi od gra-deèn materijal, delovi od temeli na yidovi, zgura od topeno èlezo, kako i fragmenti od kerami~ki sadovi i pokrivni }eramidi. Kepeska L., Kepeski K., Kitanoski B., 1986, 120; Kepeska L., 1995, 12. (B.K., L.K., K.K.)

Tur~ija, srednovekovna nekropola. Vo neposredna-ta blizina na seloto, od negovata jugoisto~na stra-na ima mala viso~inka na ~ija povr{ina se gledaat grobni konstrukcii od plo~i postaveni vertikal-no ili kako pokrivi. Orientacijata na grobovite e zapad-istok, so pomali ili pogolemi otstapuvawa kon sever i jug. Nekropolata se sledi do samite ku-}i od sovremenata selska naselba. Kepeska L., Kepeski K., Kitanoski B, 1986, 120; Ke-peska L., 1995, 13. (B.K., L.K., K.K.)

7. BONÊ

Spanica, osameni naodi od helenisti~koto i doc-noanti~koto vreme. Vo blizinata na seloto se naj-deni moneti na Aleksandar Makedonski i Jovan II Komnen. Monetite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Prilep. Kepeski K., 1987, 41. (B.B., B.K.)

Staro Bon~e, nekropola od helenisti~koto i rim-skoto vreme. Ju`no od seloto, vo nivata na J. Bla-goja bile otkrieni grobovi vo koi se najdeni mone-ti od Aleksandar Makedonski i od drugi makedon-

ski vladeteli, kako i rimski bronzeni moneti. Kepeski K., 1987, 41. (B.B., B.K.)

Crkvi{te, naselba od helenisti~koto i rimskoto vreme. Vo neposrednata blizina na seloto se najde-ni mermerna ara so gr~ki natpis, trkalezni tuli, isto taka so gr~ki natpis, anti~ki moneti i poma-li bronzeni statuetki. Na povr{inata ima ostato-ci od temeli na objekti i mnogu gradeèn materi-jal. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Pri-lep. Vuli¢ N., Sp. XCVIII, 19; Mikul~i} I., TIR, 28. (B.B., B.K.)

8. BOROTINO

Petkov Vir, naselba od rimskoto vreme. Na okolu 300 m severozapadno od seloto se sre}avaat frag-menti od kerami~ki sadovi i gradeèn materijal. (B.K., L.K., K.K.)

Selska crkva, osamen naod od rimskoto vreme. Vo pripratata na selskata crkva se ~uva mermerna sta-tua bez glava i del od gradite. Vuli¢ N., Sp. LXXI, 144. (B.B., B.K.)

Tumba, naselba od bronzenoto vreme. Na okolu 1 km severno od seloto ima tumba koja so izgradbata na patot Borotino-Slavej e prese~ena na dva dela. Na povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i drug materijal od bronzenoto vreme. Nao-dite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Prilep. (B.B., B.K.)

9. BRAILOVO

Bojoica, nekropola od docnoanti~koto vreme. Vo neposrednata blizina na seloto, od negovata zapad-na strana i na okolu 50 m desno od patot {to odi za seloto Slep~e e najdena nadgrobna stela od granit, na koja vo gorniot del e pretstavena ènska glava vo plitok reljef, a pod nea edikula so gr~ki nat-pis vo 4 reda. Mikul~i} I., TIR, 29. (B.B., B.K.)

Manastir Sv. Ilija, bazilika od starohristijan-skoto vreme. Na okolu 400 m pod kotata 757, odda-le~ena 1 km ju`no od seloto, se gledaat ostatoci od bazilika od koja se otkrieni golem broj impost-ka-piteli, stolbovi, menoa i delovi od oltarnata pre-grada. Bazilikata e trikorabna, so polukru`na ap-sida i katehumenium na zapadnata strana. Mikul~i} I., TIR, 29; Lil~i} V., 1984, 90. (B.B., B.K.)

Peto~na Voda, nekropola od helenisti~koto i rim-skoto vreme. Na edna blaga padina, oddale~ena 1,5 km severno od seloto, selanite otkopale pove}e grobovi so kameni konstrukcii vo koi po~inatite bile kremirani, a od prilozi na{le kerami~ki sa-dovi, moneti i drugo. Od ovaa nekropola poteknu-

XXI. PRILEP 283

vaat tri moneti od mekedonskiot period koi se ~u-vaat vo Zavodot i muzej vo Prilep. Mikul~i} I., TIR, 29; Kepeski K., 1987, 41. (B.B., B.K.)

Selski grobi{ta, nekropola od docnoanti~koto vreme. Na mestoto na sega{nite grobi{ta bile ot-krieni grobovi so kameni konstrukcii. Najdeni se nekolku steli so reljefni pretstavi, sarkofag i delovi od arhitektonska plastika, site izraboteni od mermer, potoa tuli i drug gradeèn materijal. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Prilep. Mikul~i} I., TIR, 29. (B.B., B.K.)

Tumba, nekropola od rimskoto i docnoanti~koto vreme. Keramid~iev A., 1961a, 46; Mikul~i} I., TIR, 29. (B.B., B.K.)

10. VARO[

Brev~ina, naselba od rimskoto vreme. Na 1 km jugo-zapadno od seloto, vo nivata na T. Todor i vo okolni-te nivi {to leàt pokraj patot za seloto [ilevo se otkrieni temeli od yidovi yidani od kamen i kal i golem broj fragmenti od teguli i imbreksi. Isto taka ima i fragmenti od kerami~ki sadovi. (B.K., L.K., K.K.)

Zagrad, nekropola od èleznoto vreme. Na 1 km se-verozapadno od Varo{, vo jugozapadniot del na lo-kalitetot, vo rovinite po do`d bile nao|ani bron-zeni fibuli so yvezdesti pro{iruvawa na lakot i plo~esta triagolna noga. Naodite se ~uvaat vo Za-vodot i muzej vo Prilep. Kitanoski B., 1961, 48. (B.B., B.K.)

Kabawa, naselba od rimskoto vreme. Vo podno`jeto na Markovi Kuli, nedaleku od kamenot nare~en Kabawa, od negovata isto~na strana, na dlabo~ina od 3-4 m se otkrieni ostatoci od naselba, fragmen-ti od kerami~ki sadovi, pokrivni }eramidi, mone-ti i drugo. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Prilep. Mikul~i} I., TIR, 130. (B.B., B.K.)

Kaldrma, nekropola od èleznoto i helenisti~ko-to vreme. Na 1 km severoisto~no od Institutot za tutun, na 150 m od patot Varo{-Gorno Selo e ot-kriena nekropola od koja sopstvenikot na nivata Trajan Petreski delumno otkopal tri groba. Po-docna se otkopani i istraèni u{te grobovi. Gro-bovite se gradeni od kameni plo~i ili kamewa. Po-grebuvaweto bilo vr{eno so kremirawe, so is-klu~ok na eden grob. Najdeni se pove}e razli~ni grobni prilozi, i toa kerami~ki sadovi, bronzeni fibuli i belezici, zlatni visulci, èlezni noè-vi i kopja i drugo. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Prilep. Kitanoski B., 1969a, 69; Kitanoski B., 1975, 89. (B.K., L.K., K.K.)

Ku}ata na \o{evi, depo od bronzenoto i èleznoto vreme. Pri izgradbata na individualnata stanbena zgrada na ulicata „Borka Lopa~“ br. 3b se otkrieni pove}e golemi kerami~ki sadovi, iskr{eni i gru-pirani vo tri kupovi postaveni blisku eden do drug. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Pri-lep. Kitanoski B., 1980, 21; Kitanoski B., 1980a, 33. (B.B., B.K.)

Ku}ata na M. Mantov, nekropola od bronzenoto vreme. Pri izgradbata na individualnite zgradi na ulicata „Nil Armstrong“, i toa na M. Mantov (br. 3), Voislav Glav~ev (br. 19) i Stojan ûbrikov (br. 21), e otkrien del od nekropola. Poto~no, otkrieni se 4 groba – cisti, ogradeni so kameni plo~i ili samo obeleèni so pomali kamewa, vo koi po-~inatite bile poloèni vo zgr~ena polo`ba. Od grobni prilozi se najdeni 10 pomali kerami~ki sadovi, koi se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Prilep. Kitanoski B., 1978, 33. (B.B., B.K.)

Manastir Sv. Arhangel Mihail, osamen naod od rimskoto vreme. Pred manastirskiot vlez se nao|a del od timpanon so reljefna palmeta. Vo yidot na konakot ima mala mermerna plo~a so reljefna pretstava na Trakiski kowanik. Mermernite stol-bovi {to go nosat tremot na crkvata isto taka se od anti~ko poteklo. Vuli} N ., 1937, 29. (B.B., B.K.)

Markovi Kuli, severno od Prilep, nad negovoto predgradie Varo{, vo granitno-planinskiot kom-pleks e smesten lokalitet so kulturni sloevi od docniot neolit do XIX vek.

Vo prirodnata celost formirana od ~etiri vrvovi (ârdak, Krupnik, Tapan~e i Grebnik), so nekolku terasi, udolnini i sedla, se nao|aat osta-toci od yidovi i kuli od eden isklu~itelno golem tvrdinski kompleks. Spored nekoi istraùvawa, Markovi Kuli se vbrojuvaat, po prostorot {to go zazemaat, me|u pette najgolemi tvrdini na Balkan-skiot Poluostrov. Tvrdinata e organizirana vo tri odbranbeni pojasi. Glavniot del se nao|al na vrvot ârdak i na negovite pridru`ni dvorovi B i C. Podocna na ovoj del e dodaden dvorot D. Vtoriot pojas go opfa}a dvorot E, takanare~en Sred Kuli, so vrvot Krupnik vo isto~niot agol i delovi od vr-vovite Grebnik i Tapan~e na ju`nata strana. Tret pojas pretstavuva dvorot F, nare~en Ramni{te, so delovi od vrvovite Grebnik i Tapan~e na severnata strana. Ovoj kompleks od tri pojasa e definitivno dooformen vo docniot sreden vek i vo turskiot pe-riod. Glavnata tvrdinska porta se nao|a vo dvorot E na severozapadnata strana. Sostavena e od nadvo-re{en srednovekoven del, so tragi od freski, i vnatre{en del od vremeto na turskata okupacija. Portata za dobitokot i za rabota se nao|ala vo se-verniot agol na prviot pojas, pod eden graniten masiv. Ostanatite porti gi povrzuvale vnatre{ni-te me|uprostori. Nesomneno barem edna od portite

XXI. PRILEP 284

morala da bide i vo yidovite na tretiot pojas kon Prilep. Snabduvaweto so voda, spored dosega{nite istra`uvawa, se vr{elo so izvorska voda od dve cisterni kaj yidovite na vtoriot odbranben bedem, odnosno vo Kula 2 i kaj objektot 29 zapadno od nea. Vo dvorot B e otkriena cisterna za sobirawe na atmosferska voda. Najgolemata cisterna se nao|a vo Kula 1 vo jugoisto~niot yid od tretiot pojas. Taa se polnela od prelevaweto na vodata od Kula 2. Izgleda deka so voda od ovaa cisterna delumno se snabduvalo i podgradieto

Markovi Kuli, Varo{. ‡ Statua na imperator, II vek

Markovi Kuli, Varo{, ‡ Srednovekovniot grad

XXI. PRILEP 285

na Prilep, vo isto~niot del na dene{noto podgradie Varo{. Kulite od tvrdinata se so razli~en oblik, glavno vo osnovata kvadratni, pravoagolni, kru`ni, ovalni, kapkoobrazni i nepravilni. Denes poznatata tvrdina so maksima-len opseg, so niski yidovi i srelnici vo niv, e iz-gradena vo vremeto na vizantiskiot car Andronik II .

Vo vremeto na latinskoto carstvo (1204-1261) tvrdinata ja opfa}ala viso~inkata na ârdak i dvorovite B i C. Portite na ovaa tvrdina se nao-|ale vo severniot del na dvorot C (gorespomenato) i glavnata vo zapadniot del na dvorot B, pokraj se-ga{nata ovalna kula (br. 34). Taa porta e zayidana vo poslednite decenii na XIII vek, koga niz kulata 34 e probien premin kon dvorot D. Od vidnite srednovekovni grade`ni objekti gi izdvojuvame re-zidencijata i stanot na komandantot na gradot, pod vrvot ârdak, vo dvorot A (objekt 16). Na edna po-niska terasa, zapadno od rezidencijata, vo gorniot del na dvorot B se nao|a pogolema pravoagolna zgrada so tragi od poslednata grade`na interven-cija vo XVI-XVII vek. Na granicata od dvorovite B i C so vlez od prviot pojas nao|ame pogolema pove-}ekatna kula (br. 11). Pogolemi delovi od ekonomski prostorii, {tali i rabotilnici nao|a-me vo dvorot C. Najreprezentativniot gradeèn ob-jekt, so sloèna osnova, od tipot palata, se nao|a severoisto~no od Glavnata porta. Izgradena e vo X vek. Na zapadnite ju`ni terasi nao|ame ostatoci od feudalni dvorci. Na punktovite 56 i 86 ima ed-na feudalna dvorska celost sostavena od stanbena i ekonomska zgrada, kowu{nica, kova~nica i pridvorna crkva od vremeto na XII-XIV vek. Prvoto podgradie na tvrdinata go nao|ame vo sklopot na tretiot odbranben pojas, na lokalitetot Ramni{-te. Vo toj del e otkriena ednokorabna crkva so pirg na jugoisto~niot agol. Vremenski, posledniot registriran objekt od pogolem format se nao|a vo dvorot B. Toj objekt sluèl za smestuvawe na ov~a-rite, kozite i ovcite i za izrabotka na mle~ni pro-izvodi. Poteknuva od XIX vek.

XXI. PRILEP 286

Markovi Kuli, Varo{. ‡ Plan na srednovekovniot grad

XXI. PRILEP 287

Poslednata tvrdinska faza so nadyidani i pro{ireni yidovi poteknuva od vremeto na krale-vite Volka{in i Marko. Me|u reprezentite na gra-de`nite objekti na tvrdinata treba da se smesti i kompleksot na manastirot Sv. Arhangel Mihail. Pod crkveniot pod, na eden yid na severnata strana e otkriena kompozicija od vtorata polovina na XII vek. Isto~no od nego, na povr{inata na nekoga{ vertikalno postavenata karpa se najdeni osobeno kvalitetni freski od sredinata na XI vek. Pod za-padniot del na sega{nata crkva se pronajdeni delovi od nekakva profana gradba. Tragi od posta-ri gradbi se pronajdeni i vo temelite na sega{ni-ot zapaden konak. O~igledno e deka ovoj kompleks pretstavuval dvor na vizantiskiot namesnik vo Prilep vo XI-XIV vek. Privremeno zakalu|ereniot vizantiski namesnik Jovan Veliki Hartularij od krajot na XIII vek, go pretvora dvorecot vo manas-tir. Po negovata smrt ovoj kompleks povtorno sta-nuva dvorec. Kako dvorec im sluì na kralevite Volka{in i Marko.

Od sredniot vek poteknuvaat i slikite na karpite pod vrvot ârdak i dvorot A. Najstarite ostatoci od tvrdinata, so tragi od gradewe, razur-nuvawa i obnovuvawe, poteknuvaat od rimsko-make-donskite vojni vo III-II vek pred n.e. a pronajdeni se vo severoisto~niot yid na dvorot C. Najstari kulturni sloevi od razni vremiwa dosega se otkrieni na vrvot ârdak, vo dvorovite B i C pod palatata kaj Glavnata porta. Pokraj malobrojnite fragmenti od kerami~ki sadovi od docnoneolit-skoto vreme se pronajdeni i ostatoci od bronzeno-to i od èleznoto vreme. Mo{ne e bogat helenis-ti~kiot sloj so mnogubrojni fragmenti od kera-mi~ki sadovi i grade`na keramika. Od toa vreme mo{ne e reprezentativen sistemot od kanali i ja-mi za cedewe na grozje i filtrirawe na grozdov sok vo dvorot B. Tuka se nao|aat i mesta so otvori vo karpa za vrzuvawe na ~etirino`ni ìvotni so koi go donesuvale grozjeto. Evidentno e otsustvoto na naodi od carskiot rimski period. Nedaleku, pod zapadniot yid na tretiot odbranben pojas e regis-triran red grobovi izdlabeni vo karpa, od VI vek. Mnogubrojni se tragite od ku}i vo karpite na Mar-kovi Kuli, vo oblik na dlabnatini – izdlabeni le-ì{ta za drveni direci, ~etvrtesti gredi i kolci od plet. Pokraj ovie objekti ~esto se nao|aat jami za ìto, ostatoci od pe~ki, korita za perewe, za mesewe na leb i za drugi potrebi, negativi na ra~ni melnici, dibeci, mali sistemi za cedewe na grozdov sok i drugo. Tie ostatoci im pripa|aat na ku}i od razni vremiwa i se razlikuvaat po for-mata i upotrebata na drvenata gra|a. Tragite od kru`ni vdlabnuvawa za drveni direci i kolci od plet upatuvaat na slovenski ìteli od IX-X vek. Od podocne`ni vremiwa se ku}ite so ~etvrtesti gredi vo kombinacija so yidovi so i bez kr{en kamen (XII-XIV vek). Tragi od drveni ku}i ima od predanti~koto i pretslovenskoto vreme. Se izdvo-juvaat ku}i so cokliwa izdlabeni vo karpi i pe~ki

so forma na jami. Ovie objekti se bez hronolo{ka potkrepa na terenot i te{ko e vremenski da se op-redelat. Za slovenskiot period IX-XI vek se vrzuvaat golemata nekropola vo jugoisto~nata strana na Markovi Kuli i op{testveno-politi~-kiot centar so tron od kamen pod sedloto na Markovi Kuli, vo blizinata na zooglifot Slon. Na arheolo{kiot kompleks Markovi Kuli treba da mu se pridodade i lokalitetot Potkuli na jugoisto~nata strana na Markovi Kuli, kade {to denes se nao|aat cisternite na prilepskiot vodo-vod. Ovde se pronajdeni mnogubrojni fragmenti od kerami~ki sadovi, odreden broj predmeti od metal, jami za skladirawe na ìto i bunari, od praistori-jata do turskata okupacija, kako i del od nekropo-lata od XII-XIII vek. Posebno se zna~ajni otkriti-jata na mnogubrojnite golemi jami za skladirawe na ìto od docniot XIII i od prvata polovina na XIV vek, {to zboruva za toa deka vo tie vremiwa na ovoj prostor se nao|al gradskiot magacin za ìto. Od istite vremiwa ima i segment od solidno graden pat od kameni plo~i, {irok 2,30 m, nad koj e pro-najdena kaldrma od turskiot period. Na ova mesto vo vtorata polovina na XIV vek bile izvr{uvani smrtnite kazni so ~ere~ewe, {to bilo poznato vo penologijata na redica evropski zemji vo sredniot vek, pa i podocna. Delovi od ~ere~eni tela se pro-najdeni vo in situ polo`ba na koskite. Po doa|aweto na Turcite na ova mesto (1395) bilo organizirano jadro za metalurgija, za proizvodstvo na èlezo i boeni metali. Ku}ite se vo oblik na kru{oobrazni zemjanki. Vo tie zemjanki se nao|aat fragmenti od kerami~ki sadovi od turskiot period. Toj oblik na stanben objekt nema analogija vo na{ite prostori vo porane{nite periodi. O~igledno e deka poteknuvaat od istok. Poznato e deka vo sistemot na turskite voeni formacii, kako metalurzi bile angaìrani Cigani, pa taka ova mesto bi bil prviot slu~aj na podigawe na ciganska naselba vo na{ata zemja. Heisenberg A., 1903; Deroko A., 1954/55, 83-101; Vizantiski izvori, 1966; Babi} B., 1971b; Babi} B., 1972a, 21-38; Babi} B., 1974; Babi} B., 1980/1981, 167-170; Babi} B., 1984, 120-135; Polak T., 1985, 45; Polak T., 1985a, 8-18; Szczechowski B., 1985, 39-44; Babi} B., 1985, 5-7; Babi} B., Cnotliwy E., 1985, 22-38; Babi} B., 1986; Mandi} M., 1986; Polak T., 1987; Rogosz R., 1990; Cnotliwy E., 1990; Cnotliwy E., 1990a; Baranski M., 1990; Pazdur F.M., 1990; Bitrakova Groz-danova V., 1991, 162-168. (B.B.)

Me~kina Dupka, nekropola od helenisti~koto vre-me. Vo podno`jeto na zapadnata padina na Markovi Kuli, od kade pogledot se {iri kon Institutot za tutun, se nao|a dvodelna „makedonska“ grobnica, izdlabena vo karpa, otkriena pred mnogu godini. Vuli¢ N., Sp. XCVIII, 191. (B.B., B.K.)

XXI. PRILEP 288

Padarnica, nekropola od rimskoto vreme. Vo niva-ta na Kire Srbinovski, {to se nao|a me|u grobi{-tata i patot Prilep-Ki~evo, bile otkrieni grobo-vi gradeni od golemi teguli i nadgrobni steli vo sekundarna upotreba. Naodite se uni{teni. Babi} B., 1961b, 99. (B.B., B.K.)

Pod Kuli, nekropola od helenisti~koto vreme. Pred vlezot vo Varo{, od desnata strana na patot Pri-lep-Brod, vo 1968 godina pri iskopuvaweto od stra-na na Narodniot muzej od Prilep e otkriena nek-ropola so grobovi od kameni plo~i – tip cista, vo koja se najdeni kerami~ki sadovi, nakit i moneti. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Prilep. Kepeski K., 1972, 82; Kepeski K., 1975, 155. (B.B., B.K.)

Popadin Dol, nekropola od èleznoto vreme. Na 1 km severno od Institutot za tutun, vo lozjeto na Trajko Slabakoski, so iskopuvaweto vo 1959 godina se otkrieni dva groba od tipot cista, so konstruk-cija od kameni plo~i. Vo edniot grob se najdeni dve bronzeni la~ni fibuli, {est bronzeni belezici, dve bronzeni spiralni belezici, del od prsten i tri monista, dodeka drugiot bil prazen. Kitanoski B., 1961a, 209. (B.B., B.K.)

Sv. Atanas, osamen naod od rimskoto vreme i sred-novekovna naselba so nekropola. Vo temelite na crkvata se vgradeni pogolem broj anti~ki spolii od mermer, i toa delovi od arhitravni gredi, stol-bovi i drugo. So arheolo{kite iskopuvawa okolu crkvata se otkrieni pove}e sloevi na ìveewe od naselba, od XII-XIV vek. Vo dolniot sloj ima tragi od drveni ku}i, ~etvrtesti vo osnovata. Nad nego, vo sredniot sloj, se nao|aat ostatoci od ku}i yida-ni od kr{en kamen i kal, jami za ~uvawe na ìto, rabotilnici za topewe na èlezna ruda, kako i ra-botilnici za izrabotka na predmeti od èlezo i keramika. Ovde se najdeni predmeti za sekojdnevna upotreba (orudija, oru`je, moneti i drugo). Vo pos-ledniot sloj ima grobovi od krajot na srednoveko-vieto i turskiot period. Babi} B., 1971a, 185; Babi} B., 1971b, 9; Maneva E., 1992. (B.B., B.K.)

Sv. Varvara, srednovekovna crkva. Vo neposrednata blizina na crkvata Sv. Atanas, poto~no na okolu 150 m severozapadno od nea, so iskopuvaweto vo 1964 godina od strana na Muzejot vo Prilep se ot-krieni ostatoci od crkvata Sv. Varvara. Crkvata se spomenuva vo povelbata na kralot Stefan Du-{an kako crkva na manastirot Treskavec i bila u{te toga{ urnata. Vo 1964 godina se vr{eni ar-heolo{ki iskopuvawa od Narodniot muzej vo Pri-lep. Babi¢ B., 1969, 11-15. (B.B., B.K.) Sv. Vra~, srednovekovna crkva. Vo jugoisto~niot del na Varo{, vo blizinata na patot Prilep-Ki~e-vo i na okolu 80 m jugozapadno od crkvata Sv. Pe-

tar, spored podatocite od naselenieto, se nao|ala crkvata Sv. Vra~, koja se spomenuva vo povelbata na kralot Stefan Du{an. So iskopuvaweto vo 1955 godina ne se konstatirani ostatoci od crkva. Babi¢ B., 1969, 11-15. (B.B.,B.K.)

Sv. Dimitrija, osamen naod od rimskoto vreme. Vo yidovite na crkvata i pokraj niv se nao|aat pove}e anti~ki spolii od mermer: delovi od arhitravni gredi, stolbovi, timpanoni i mermerna ara so gr~-ki natpis. Saria B., 1925a, 108; Babi} B., 1972, 125. (B.B., B.K.)

Sv. \or|ija, srednovekovna crkva. Vo 1965 godina so iskopuvaweto {to go vr{el Muzejot od Prilep, vo sondata 31 bile otkrieni ostatoci od crkva. Spored najdenite fragmenti od freski, crkvata bila ìvopisana kon sredinata na XIII vek. I taa se spomenuva vo povelbata na kralot Stefan Du{an od 1335 godina. Babi¢ B., 1969, 11-15. (B.B., B.K.)

Sv. Jovan, osamen naod od rimskoto vreme i sred-novekovna crkva so nekropola. Na okolu 500 m se-verozapadno od naselbata, neposredno do u~ili{-nata ograda, pri sonda`nite iskopuvawa izvr{eni vo 1960 godina se otkrieni temeli od crkva i ne-kolku grobovi od XIII-XIV vek, vo koi se najdeni prsteni, belezici i obetki. Isto taka, bile najde-ni i pove}e mermerni fragmenti od anti~ka deko-rativna plastika. (B.B., B.K.)

Sv. Nikola, osameni naodi od rimskoto vreme i srednovekovna crkva so nekropola. Vo crkvata i vo nejziniot dvor ima pogolem broj anti~ki lapidi od mermer, i toa: impost-kapitel, meno, ara so reljef kako baza na ~esnata trpeza, del od ara so pretsta-veni girlandi i glava od oven vgradena vo desniot dovratnik. So iskopuvaweto i konzervatorskite raboti vo 1960 godina bile otkrieni nekolku mer-merni plo~i so gr~ki natpisi, ari so reljefni pretstavi i gr~ki natpisi, a vo dvorot bile otko-pani 170 groba, datirani od XII do po~etokot na XIX vek, so golem broj prilozi od raznoviden na-kit, stakleni sadovi i vizantiski i srpski moneti. Isto taka se otkrieni i delovi od stanbeni objek-ti od staroslovenska naselba. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Prilep. Mil¥kovÍ P.N., 1899, 125; Saria B., 1925a, 105-107. (B.B., B.K.)

Sv. Petar, osamen naod od rimskoto vreme. Vo se-verniot yid na crkvata e vyidan del od nadgrobna plo~a na koja vo gorniot del se gleda rozeta i pod nea {est ~ove~ki figuri {to stojat, reljefno pretstaveni. Pred crkvata leì goren del od pogo-lema ara koja na prednata strana ima delumno za-~uvan reljef na koj se pretstaveni dvajca maì i edna èna prostum, a desno od niv èna {to sedi. Vo yidovite na crkvata se vgradeni u{te nekolku delovi od arhitektonska plastika.

XXI. PRILEP 289

Saria B., 1925a, 105. (B.B., B.K.)

Sv. Haralampija, osamen naod od rimskoto vreme i srednovekovna crkva. Vo 1960 godina, so arheolo{-kite iskopuvawa vo isto~niot rab od naselbata se otkrieni ostatoci od temeli na crkva vo koi e vgradena pogolema ara od mermer. Spored otkrie-nite fragmenti od freski, crkvata e datirana vo tretata ~etvrtina na XIV vek. Babi¢ B., 1969. (B.B., B.K.)

Svetec, nekropola od bronzenoto vreme. Vo nepos-rednata blizina na manastirot Sv. Arhangel Miha-il, od desnata strana na patot koga se sleguva kon Varo{, pod karpata so freskata na sv. Arhangel e otkrien grob so urna vo koja se nao|ale ostatoci od kremirana èna. Kitanoski B., 1981, 31; Kitanoski B., 1987, 32. (B.B., B.K.)

Sivastoec, srednovekovna nekropola. Vo neposred-nata blizina na naselbata, do poslednite ku}i vo isto~niot del e otkriena pogolema srednovekovna nekropola. Vo 1955 godina od strana na ìtelite bile otkopani pove}e grobovi vo nekolku sloevi, so moneti i nakit, od XI i XIV vek. Najstarite gro-bovi bile izdlabeni vo karpa. (B.B., B.K.)

Slon, naselba od bronzenoto vreme. Vo podno`jeto na Markovi Kuli, od jugoisto~nata strana, a vo ne-posrednata blizina na prirodnata karpa vo oblik na slon se gledaat mnogubrojni fragmenti od kera-mi~ki sadovi. Vo 1965 godina se izvr{eni probni iskopuvawa od pomal obem. Materijalot se ~uva vo Zavodot i muzej vo Prilep. Kitanoski B., 1972, 12. (B.K., L.K., K.K.)

Ta{a~ica, naselba i nekropola od docnoanti~koto vreme i srednovekovna naselba. Zapadno od Marko-vi Kuli, vo podno`jeto na ridot blizu do ~e{mata i do patot Prilep-Gorno Selo, po povr{inata na nivite se zabeleùva mnoèstvo fragmenti od kerami~ki sadovi i gradeèn materijal. Prisutni se i ostatoci od anti~ka terma. Babi} B., 1961b, 99; Babi} B., 1965, 133. (B.B., B.K.)

Crkva 13, osamen naod od rimskoto vreme i sredno-vekovna crkva so nekropola. Vo sredi{teto na naselbata, okolu 120 m jugoisto~no od crkvata Sv. Nikola, vo 1965 godina vo dvorot na Riste Rokano-ski bile izvr{eni iskopuvawa pri {to se otkrie-ni ostatoci od temeli na crkva i pove}e grobovi, kako i anti~ki spolii od mermer. Babi¢ B., 1969, 11-15. (B.B., B.K.)

Crkva 14, srednovekovna crkva. Vo podno`jeto na Markovi Kuli, na okolu 150 m severozapadno od crkvata Sv. Petar, so iskopuvaweto vo 1965 godina se otkrieni ostatoci od crkva od koi delumno bil za~uvan severniot yid vo dolìna od okolu 6 m i

viso~ina od 0,50 m. Najverojatno crkvata bila po-dignata vo XIII vek. Babi¢ B., 1969, 11-15. (B.B., B.K.)

Crkva 15, srednovekovna crkva. Vo podno`jeto na Markovi Kuli, na okolu 180 m severno od crkvata Sv. Petar, so iskopuvaweto vo 1965 godina bile ot-krieni ostatoci od temeli na crkva gradena od ka-men, tuli i varov malter. Babi¢ B., 1969, 11-15. (B.B., B.K.)

Crkva 16, srednovekovna crkva i nekropola. Vo podno`jeto na Markovi Kuli, na okolu 100 m seve-rozapadno od crkvata Sv. Haralampija, so iskopu-vaweto vo 1965 godina se otkrieni ostatoci od te-meli na crkva i okolu nea grobovi. Babi¢ B., 1969, 11-15. (B.B., B.K.)

11. VEPRÂNI

Viroi, srednovekovna naselba. Na 1 km isto~no od seloto, desno od lokalitetot ûkarkite, po povr-{inata na nivite se sre}avaat fragmenti od kera-mi~ki sadovi, a bile najdeni pove}e vizantiski mo-neti. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Pri-lep. (B.K., L.K., K.K.)

Gradi{te, nekropola od èleznoto vreme. Na polo-vina pat me|u selata Vepr~ani i Duwe ima zaram-neto plato nad rekata na koe se gledaat konstruk-cii na 5 groba od tipot cista rasporedeni vo for-ma na potkovica. (B.K., L.K., K.K.)

Zavir – Sreden Breg, naselba od rimskoto vreme. Na okolu 300 m ju`no od seloto, na zaramneto pla-to se gledaat dve korita povrzani so kanal za iste-kuvawe dolg 15 i {irok 10 cm, koi verojatno sluè-le za gme~ewe na grozje.

Selska crkva, osamen naod od rimskoto vreme. Vo selskata crkva se nao|aat stolb so natpis i drugi anti~ki spolii koi najverojatno bile doneseni od nao|ali{tata {to se nedaleku od seloto. Vuli¢ N., Sp. LXXI, 145. (B.K., L.K., K.K.)

Soli{ta – Pazalka, nekropola od helenisti~koto i rimskoto vreme. Vo neposrednata blizina na se-loto, od severoisto~nata strana, na prirodna viso-~inka koja blago se spu{ta vo pravecot na seloto, ima dve korita izdlabeni vo karpa, dolgi od 1,80 do 2 m i {iroki po 0,50 m. Verojatno se raboti za grobni konstrukcii. (B.K., L.K., K.K.) Crkva Sv. Dimitrija, srednovekovna crkva. Na 100 m isto~no od seloto ima nepravilna ve{ta~ka vi-so~inka koja, spored ìtelite, nastanala od urna-tinite na postara crkva. Na povr{inata se gledaat gramadi od gradeèn materijal (kr{en kamen i pokrivni }eramidi). (B.K., L.K., K.K.)

XXI. PRILEP 290

12. VESELÂNI

Gornik, nekropola od docnoanti~koto vreme. Na okolu 350 m jugozapadno od selskata crkva se gleda-at golem broj grobovi. (B.B., B.K.)

Staro Selo, naselba od docnoanti~koto vreme. Na okolu 500 m ju`no od seloto po povr{inata na ni-vite se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. (B.B., B.K.)

13. VITOLI[TE

Bojkov Dol, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 1 km jugoisto~no od rabot na seloto, na desniot breg na rekata Sidorka ima mala povr{ina na koja se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, teguli i imbreksi, a se zabeleùvaat i temeli od objekti. Mikul~i} I., TIR, 132. (G.M.)

Vlajkova ê{ma, naselba od rimskoto vreme. Vo Mokli{ki Dol, koj se nao|a na okolu 1 km ju`no od seloto, i na dvete strani od patot za seloto Pol-~i{te ima ostatoci od pogolema naselba. Prisutni se fragmenti od kerami~ki sadovi, gradeèn materijal, moneti i edna mermerna statua na gra|a-nin, a vo neposrednata blizina postamenti i drugi arhitektonski elementi. Mikul~i} I., TIR, 132. (G.M.)

Vrtko Livada, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 3 km od jugoisto~nata strana na seloto, na des-niot breg na gorniot tek na rekata Sidorka ima blaga padina na koja se sre}avaat fragmenti od ke-rami~ki sadovi i gradeèn materijal od pomala na-selba. Mikul~i} I., 1967, 46-53; Mikul~i} I., TIR, 133. (G.M.)

Gore Reka – Prteva Livada, naselba od rimskoto vreme. Na 2 km isto~no od seloto po povr{inata se sre}ava mnoèstvo fragmenti od kerami~ki sado-vi, pitosi i gradeèn materijal. Spored Trajko [ikloski, ovde bile otkopani 4 pitosa. (B.K., L.K., K.K.)

Grobi{ta Sv. Ilija, nekropola od rimskoto vreme. Okolu starata crkva Sv. Ilija i selskite grobi{-ta, koi se nao|aat na severniot rab od seloto, sela-nite na nekolkupati otkopale grobovi i pritoa na{le nadgrobni steli od mermer koi denes se nao-|aat pokraj crkvata. Ovde se gleda i golema docno-anti~ka grobnica so vgradena stela od II ili od po-~etokot na III vek. Mikul~i} I., TIR, 132. (G.M.)

\erek, naselba od rimskoto vreme. Na 2,5 km seve-roisto~no od seloto, na mala povr{ina od severo-zapadnata strana na Kova~evska Tumba se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, teguli, gradeèn materijal i zgura od topena ruda. Mikul~i} I., TIR, 132. (G.M.)

Zagradni~ka ûka, utvrdena naselba od docnoan-ti~koto vreme. Na 2 km severoisto~no od seloto, nad sostavot na Zagradi~ka i Cerove~ka Reka ima dominantna ~uka so izdolèno plato na vrvot, na koe ima ostatoci od mo}en odbranben bedem yidan od kamen i varov malter. Po povr{inata na plato-to, koe zafa}a prostor od 1,5 hektar, se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, teguli, pokrivni }eramidi, moneti i drugi sitni naodi. Mikul~i} I., 1967, 46; Mikul~i} I., TIR, 132. (G.M.)

Zadna Reka – Grmajte, naselba so nekropola od doc-noanti~koto vreme i nekropola od sredniot vek. Se nao|a na okolu 1,2 km severno od seloto, na blagi terasesti padini od dvete strani na koritoto na Zadna Reka. Za nea, kako arheolo{ki lokalitet, ima podatoci kaj pove}e avtori od postaro i pono-vo vreme. Vo periodot od 1983 do 1990 godina, od strana na Zavodot i muzej vo Prilep se vr{eni is-traùvawa pri {to se konstatirani ostatoci od docnoanti~ka naselba so nekropola, kako i sredno-vekovna nekropola. Od naselbata se otkrieni teme-li od yidovi na pogolem stanben objekt, yidani od kamen i kal, so lo{a tehnika na povrzuvawe i gole-mi otstapuvawa od osnovniot pravec. Objektot bil pokrien so drvena konstrukcija vrz koja bile po-staveni teguli i imbreksi i najverojatno nastradal vo poàr. Od docnoanti~kata nekropola se otkrie-ni 4 groba so kontrukcii od golemi liskunovi plo-~i – cisti, i od teguli „na dve vodi“. Spored mone-tite i drugite naodi naselbata i nekropolata eg-zistirale od po~etokot na II vek do prvite decenii na V vek. Podocna, na prostorot od naselbata i ne-kropolata bila formirana slovenska nekropola so grobovi vo redovi, koja se pro{irila na dvata bre-ga na Zadna Reka. So pomestuvaweto na koritoto pogolem del od nekropolata e uni{ten. Najza~uva-ni se grobovite na leviot breg na koj se istraèni 47 groba so orientacija istok-zapad. Kako grobni konstrukcii se izdvojuvaat kamari od pogolemi i pomali kamewa ili plo~i, delumno ogradeni jami, jami so delumno ogradeni nadol`ni strani so {tici, i grobovi direktno vkopani vo zemjata i bez ograduvawe. Grobniot inventar go so~inuvaat predmeti {to sluèle za li~no ukrasuvawe na po-kojnicite, kako {to se obetki, nau{nici, prsteni od bronza i belezici od bronza i staklo. Nekropo-lata ñ pripa|ala na selska naselba ~ija lokacija sè u{te ne e utvrdena. Spored grobnite naodi, taa se razvivala vo X-XI vek, a zgasnala na krajot od XII vek. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Pri-lep. Kacarov G., 1922, 6; Kacarov G., 1924; Filov B., 1921-1922, 223; Vuli} N., 1937, 49; Mikul~i} I., 1967, 46; Keramid~iev A., 1978, 114; Kepeska L., Kepeski K., 1989, 218; Kepeska L., Kepeski K., 1990, 181; Ke-peska L., 1995. (L.K.)

XXI. PRILEP 291

Zadna Reka ‡ Grmajte, s. Vitoli{te. ‡ Docnoanti~ka arhitektura i srednovekovni grobovi

Karava{~ina, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 3 km jugoisto~no od seloto, dlaboko vo rasklo-nenijata na planinata Kozjak, na edno pomalo pla-to se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pokrivni }eramidi i drug gradeèn materijal. Mikul~i} I., 1967, 46-53; Mikul~i} I., TIR, 133. (G.M.)

Kova~evo, naselba od docnoanti~koto vreme. Na ed-na prostrana padina {to se nao|a na 3 km isto~no od seloto se zabeleùvaat tragi od rudarska nasel-ba (pokrivni }eramidi, fragmenti od pitosi, kera-mi~ki sadovi, kako i ostatoci od topena èlezna ruda). Mikul~i} I., TIR, 133; Keramid~iev A., 1978, 117-118. (A.K.)

La~nikot, nekropola od rimskoto vreme. Na 1,5 km severno od seloto, vo nivata na P. Gogoski se ot-krieni pove}e grobovi. Vuli} N ., 1937, 49. (B.K., L.K., K.K.)

Ligorasa, naselba od docnoanti~koto vreme. Na okolu 2,8 km severoisto~no od seloto i isto~no od lokalitetot \erek, na padinite na Kova~eska Tum-ba ima mala povr{ina na koja se sre}avaat frag-menti od kerami~ki sadovi, pitosi, gradeèn mate-rijal, a se gledaat i temeli od objekti. Mikul~i} I., TIR, 133. (G.M.) Mokli{te, naselba od rimskoto vreme. Na 1 km ju`no od rabot na seloto, od dvete strani na patot za seloto Pol~i{te, vo {irokiot Mokli{ki Dol, vo pove}e nivi se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, teguli, zgura od topena ruda i temeli od po-ve}e objekti gradeni od kamen i varov malter. Mikul~i} I., TIR, 132. (G.M.)

Polenite, naselba od rimskoto vreme. Na ju`nite padini na Kova~eska Tumba, oddale~ena 2,5 km is-to~no od seloto, na edna mala planinska povr{ina

se sre}ava mnogu golem broj fragmenti od kerami~-ki sadovi, pitosi, teguli, zgura od topena èlezna ruda, a ima i temeli od objekti. Mikul~i} I., 1967, 46-53; Mikul~i} I., TIR, 133. (G.M.)

Prteva Livada, naselba od docnoanti~koto vreme. Se nao|a na 1,2 km jugoisto~no od seloto, vo doli-nata na rekata Sidorka, i na okolu 400-500 m seve-roisto~no od lokalitetot Bojkov Dol. Na edna ma-la povr{ina ima fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. Mikul~i} I., TIR, 132. (G.M.)

Sv. Petka – Golem Dab, naselba od docnoanti~koto vreme i raniot sreden vek. Se nao|a na okolu 800 m severozapadno od seloto, na edna ramnina vo ~ija blizina ima pove}evekoven dab, od levata strana na patot za seloto @ivovo. Na povr{inata se gledaat fragmenti od tuli, pokrivni }eramidi i ostatoci od gradba gradena od pridelkani kameni blokovi i varov malter. Kacarov G., 1921, 280; Vuli} N ., 1937, 49; Kepeska L., Kepeski K., Kitanoski B., 1986, 122; Kepeska L., 1995, 12. (B.K., L.K., K.K.)

Sv. Haralampija, nekropola od rimskoto vreme. Vo dvorot na selskoto u~ili{te i neposredno do sta-rata crkva, pred Vtorata svetska vojna selanite ot-krile grobnica izdlabena vo karpa, vo koja imalo trojca pokojnici i bogati prilozi koi denes ne se za~uvani. Mikul~i} I., 1967, 46-53; Mikul~i} I., TIR, 132. (G.M.)

Siwak, naselba od docnoanti~koto vreme. Na okolu 2,5 km severoisto~no od seloto, na edna mala povr-{ina na Stolovski Rid se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, teguli i gradeèn mate-rijal. Mikul~i} I., 1967, 46; Mikul~i} I., TIR, 133. (G.M.)

Cari~ina Niva, naselba od neolitskoto i rimsko-to vreme. Na 1,7 km severno od seloto ima prirodno zaramneta tumba na koja se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, dislociran ku}en lepe` i oru-dija od kamen i kremen, a na padinite kon Zla~ka Reka se gledaat tragi od anti~ki objekti. Otkrien e i eden pogolem profiliran kamen so gr~ki natpis vo 9 reda. Kacarov G., 1922, 6; Filov B., 1921/22, 223; Mikul-~i} I., 1967, 46-53; Keramid~iev A., 1978, 114. (B.K., L.K., K.K.)

Crkva Sv. Atanas, osamen naod od rimskoto vreme. Vo selskata crkva Sv. Atanas, gradena vo 1862 godi-na, vo oltarot se nao|a ara postavena kako ~esna trpeza. Vo tremot se ~uvaat dva fragmenta od mer-merni steli od koi na edniot ima reljefna pret-stava na ma` i èna i pod niv gr~ki tekst, na dru-giot pretstava na ma{ka figura. (B.K., L.K., K.K.)

XXI. PRILEP 292

Crkvi{te – Urvi~, naselba od sredniot vek. Se na-o|a na visok rid so strmni padini, oddale~en 1,5 km od ju`nata strana na seloto. Na samiot vrv, koj pretstavuva golemo zaramneto plato, kako i vo negovoto podno`je, se sre}avaat mnogubrojni frag-menti od srednovekovna keramika, kako i rasfr-leni kamewa, {to najverojatno poteknuvaat od raz-urnati objekti. Spored kaùvaweto na me{tanite imalo oltar od crkva, a tuka se nao|alo i staroto selo. Kepeski L. i K., Kitanoski B., 1986, 122; Kepeska L., 1995, 12. (B.K., L.K., K.K.)

[uplivec, naselba od rimskoto vreme. Na 250 m ju`no od selskoto u~ili{te ima blaga terasa {to se spu{ta kon prirodniot pat za seloto, na koja se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, teguli, imbreksi i drug gradeèn materijal. Mikul~i} I., 1967, 47. (B.K., L.K., K.K.)

14. VO\ANI

Selska crkva, osamen naod od rimskoto vreme. Vo selskata crkva se ~uva nadgrobna plo~a od bel mer-mer, na koja vo gorniot del e pretstavena kola {to ja vle~at ~etiri kowi. Pod reljefot ima gr~ki natpis vo ~etiri reda. Isto taka, vo crkvata se na-o|a i ara od bel mermer koja na ednata strana ima reljefna pretstava na kow. Vuli¢ N., Sp. LXXI, 146. (B.B., B.K.)

Tumba, naselba od bronzenoto vreme. Vo neposred-nata blizina na seloto ima ve{ta~ka viso~inka – tumba na koja se sre}avaat fragmenti od keramika od bronzenoto vreme i par~iwa od ku}en lepe`. Vuli} N ., 1937, 49. (B.B., B.K.)

15. VOLKOVO

Golema Niva – Zereica, naselba od eneolitskoto vreme. Vo neposrednata blizina na seloto, vo ni-vata na D. Risto se sre}avaat fragmenti od kera-mi~ki sadovi, a sopstvenikot na{ol i predmeti od bronza. (B.K., L.K., K.K.)

Peto~na Voda, depo na moneti od helenisti~koto i rimskoto vreme. Vo 1959 godina blizu do seloto, pri kopawe na kanal e otkrieno depo od 25 moneti staveni vo pomal sad. Spored selanite, me|u niv imalo i moneti od makedonskite kralevi i gradovi. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Prilep. Kepeski K., 1987, 41. (B.B., B.K.)

Selski grobi{ta, osamen naod od rimskoto vreme. Na selskite grobi{ta se nao|aat pove}e fragmen-ti od mermerni spomenici, i toa: od ara so reljef-no pretstavena bista i del od nadgrobna stela ukrasena so rozeta i lisja od palma. Vuli} N ., 1937, 40. (B.B., B.K.)

16. VRANÊ

Adìna Bara, naselba od rimskoto vreme i sredni-ot vek. Na 1 km severoisto~no od seloto, pokraj mo~uri{niot teren se sre}avaat fragmenti od ke-rami~ki sadovi, pokrivni }eramidi i drug grade-èn materijal. (B.B., B.K.)

Gorna Korija, naselba i nekropola od docnoanti~-koto vreme. Na 800 m severozapadno od seloto i 400 m levo od patot za Belo Pole, na edna pogolema po-vr{ina se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sado-vi, pitosi, teguli, pokrivni }eramidi, delovi od vodeni~ni kamewa i nadgrobni steli od mermer i kamen. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Prilep. (B.B., B.K.)

Dlaboka Bara, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 1 km jugoisto~no od seloto, a na 500 m isto~no od patot za seloto Krivoga{tani ima mala tumba na koja se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sado-vi, pokrivni }eramidi i drug gradeèn materijal. (B.B., B.K.)

Rusoica, naselba od docnoanti~koto vreme. Na oko-lu 600 m jugoisto~no od seloto, na desnata strana od patot za seloto Zapol~ani se sre}avaat frag-menti od kerami~ki sadovi i gradeèn materijal. (B.B., B.K.)

Stari Lozja, naselba od eneolitskoto i rimskoto vreme. Na okolu 600 m zapadno od seloto, na edna pogolema povr{ina se sre}avaat fragmenti od eneolitska keramika, kako i fragmenti od kera-mi~ki sadovi, pokrivni }eramidi, tuli i par~iwa zgura od topena ruda od rimskoto vreme. Kitanoski B., 1961, 43. (B.B., B.K.)

Tumba, naselba od docnoanti~koto vreme. Na okolu 2,2 km jugoisto~no od seloto, na edna mala viso-~inka (kota 601) ima mnoèstvo fragmenti od ke-rami~ki sadovi i gradeèn materijal. (B.B., B.K.)

Crkva Sv. Nikola, osamen naod od rimskoto vreme. Pred vlezot vo crkvata, od zapadnata strana se nao-|aat pove}e anti~ki spomenici od mermer, i toa nadgrobni steli, delovi od stebla na stolbovi i drugo. (B.B., B.K.)

17. VRBJANI

Kru{eanska ûka, naselba od eneolitskoto vreme. Na 1 km ju`no od seloto ili 2,2 km severno od selo-to Kru{eani, vo mestoto {to se vika Malo Blato pokraj staroto i novoto korito na reki~kata Blato ima mala tumba na koja se nao|a moèstvo fragmen-ti od kerami~ki sadovi i ku}en lepe`. Vo 1979 godina e izvr{eno iskopuvawe. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Prilep. (B.K., L.K., K.K.)

XXI. PRILEP 293

Popadica – Devet Slogovi, naselba od eneolitsko-to vreme. Na 1,5 km severozapadno od seloto, isto~-no od lokalitetot ûka – Liva|e i 1 km severoza-padno od patot Prilep-Bitola se izdiga blago raz-vle~ena tumba na koja se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i gradeèn materijal. (B.K., L.K., K.K.)

Tumba, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 1,5 km isto~no od seloto, levo od patot Slavej-Srbjani ima mala viso~inka na koja ima fragmenti od kera-mi~ki sadovi i gradeèn materijal rasposlani na povr{ina od 500 m2. (B.K., L.K., K.K.)

ûka – Liva|e, naselba od rimskoto vreme. Na 2 km severozapadno od seloto ima pogolema izdolèna tumba, visoka okolu 2 m, na koja se sre}avaat frag-menti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn ma-terijal. (B.K., L.K., K.K.)

ûkar~e Momirosko, nekropola od èleznoto vre-me. Na okolu 600 m od ju`nata strana na seloto, a na levata strana od patot za seloto Obr{ani se iz-diga mala tumba na koja nema arheolo{ki tragi po povr{inata. (B.K., L.K., K.K.)

ûkar~e Cvetkosko, naselba od rimskoto vreme. Pretstavuva golema razvle~ena tumba {to se nao|a na 150 m ju`no od seloto, od desnata strana na pa-tot za seloto Obr{ani. Na povr{inata se zabele-ùvaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pokrivni }eramidi i gradeèn materijal. Bila najdena i ed-na bronzena moneta. (B.K., L.K., K.K.)

ûkar~iwa, tumuli od èleznoto vreme. Na 1 km zapadno od seloto i na 500 m jugoisto~no od sovre-meniot pat Prilep-Kru{evo ima dva tumula so pre~nik vo osnovata od okolu 30 m i za~uvana viso-~ina od 1,5 m, oddale~eni eden od drug okolu 400 m. (B.K., L.K., K.K.)

18. VRPSKO

Kale, utvrdena naselba od docnoanti~koto vreme. Na ridot so zaramnet vrv, {to se izdiga vo nepos-rednata blizina na seloto se gledaat ostatoci od bedem graden od kr{en kamen i varov malter. Vo vnatre{niot prostor na tvrdinata se sre}avaat fragmenti od pokrivni }eramidi, kr{en kamen, a sporadi~no i fragmenti od pitosi. (B.K., L.K., K.K.)

Crkvi{te – Grobi{ta, srednovekovna crkva. Vo selskite grobi{ta ima ostatoci od dve postari ednokorabni crkvi gradeni edna vrz druga. Posta-rata crkva poteknuva od XIV vek, a ponovata od XVII vek. Vo 1968 godina vrz temelite na ovie dve crkvi e podignata nova crkva. (B.K., L.K., K.K.)

19. GALIÂNI

Gali~anska Rudina, hram od rimskoto vreme. Babi} B., 1961, 33. (D.G.)

Crkva Sv. Atanas, osameni naodi od rimskoto vre-me. Vo selskata crkva ima nekolku anti~ki spome-nici od mermer najdeni vo seloto i na lokalitetot Gali~anska Rudina, i toa: votivna plo~a so pret-stava na Trakiski kowanik, delovi od stebla na stolbovi, arhitravni gredi i bazi. Naodite se ~u-vaat vo Zavodot i muzej vo Prilep. Babi} B., 1961, 33; Mikul}i} I., TIR, 55. (B.B., B.K.)

20. GODIVJE

Crkva Sv. Atanas, osamen naod od rimskoto vreme. Vo ovaa crkva, izgradena vo vtorata polovina na XIX vek, vo oltarot se nao|a ara koja sluì kako ~esna trpeza, a vo dvorot del od mermeren stolb i fragmenti od drugi arhitektonski elementi. (B.B., B.K.)

21. GOLEMO KOWARI

Crkva Sv. Troica, osamen naod od docnoanti~koto vreme. Severno od crkvata i tremot koj sluì kako trpezarija se nao|a starohristijanski kapitel so krst na prednata strana, reljefno obraboten, i del od mermeren stolb profiliran na krajot, a vo ol-tarot na crkvata edna pregradna plo~a e postavena vrz anti~ka baza od mermer. (B.B., B.K.)

22. GOLEM RADOBIL

Selska crkva, osamen naod od docnoanti~koto vre-me. Vo crkvata se ~uvaat tri nadgrobni steli. Na ednata se pretstaveni dve èni, ma` i dete i kowa-nik vo kalkanot, na vtorata pet figuri {to stojat, a na tretata trojca maì i edna èna. Vuli¢ N., Sp. LXXI, 177. (B.B., B.K.)

23. GOLEMO MRAMORANI

Grobi{ta, osameni naodi od rimskoto vreme. Vo delumno urnatata selska crkva se nao|aat pove}e anti~ki spolii od mermer: delovi od stolbovi, ar-hitravni gredi i timpanon od nadgroben spomenik. (B.B., B.K.)

24. GORNO SELO

Asanica, nekropola od rimskoto vreme. Spored po-datocite od ìtelite, na ovoj lokalitet, koj e vo blizinata na seloto, bile najdeni rimski moneti, delovi od nakit i statuetka so pretstava na Mer-

XXI. PRILEP 294

kur, site izraboteni od bronza. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Prilep. Vuli} N ., 1937, 26. (B.B., B.K.)

Brev~ina, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 1 km severno od seloto, vo podno`jeto na ridot Su-run se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, teguli, imbreksi i drug gradeèn materijal. Najde-ni se i moneti. (B.B., B.K.)

Bu~ali{te, naselba od docnoanti~koto vreme. Se-veroisto~no od seloto, neposredno do crkvata se sre}avaat fragmenti od gruba i fina keramika. Selanite na{le i srebreni moneti. (B.B., B.K.)

Grama|e, utvrduvawe od helenisti~koto vreme. Na 1,5 km jugozapadno od seloto i zapadno od Zlatov Vrv se nao|aat ostatoci od yidovi na utvrduvawe. Kepeski K., 1971, 49; Babi} B., 1981, 24. (B.B., B.K.)

Rizoec, nekropola od rimskoto vreme. Na okolu 300 m severno od seloto e otkrien grob so bogati prilozi (sadovi od keramika i bronza) koi se ~uva-at vo Zavodot i muzej vo Prilep. (B.B., B.K.)

Surun, nekropola od helenisti~koto vreme. Vo pod-no`jeto na ridot Surun, oddale~en okolu 500 m se-verno od seloto, se otkrieni 5 „makedonski“ grob-nici izdlabeni vo karpa, so kremirani pokojnici. Site se so podolg hodnik, pretsobje i grobna pros-torija. Od grobni prilozi bile najdeni fragmenti od kerami~ki sadovi i metalni predmeti. Vuli¢ N., Sp. XCVIII, 192; Aleksova B., 1959v, 67. (B.B., B.K.)

25. GOSTIRA@NI

Crkva Sv. Atanas, osamen naod od rimskoto vreme. Pred vlezot vo crkvata, od levata strana se nao-|aat dva bloka od mermer, verojatno delovi od ara. Spored kaùvaweto na selanite, blokovite bile doneseni od lokalitetot Palezi. (B.B., B.K.)

26. GUDJAKOVO

Vo seloto, osamen naod od docnoanti~koto vreme. Vo seloto ima anti~ki spomenik so reljef i natpis za koj ne se znae od kade e donesen. Vuli} N., 1937, 27. (B.B., B.K.)

Gradi{ka Tumba, utvrdena naselba od docnoanti~-koto vreme. Okolu 1,5 km jugoisto~no od seloto, na mala viso~inka {to se spu{ta kon koritoto na Cr-na Reka se nao|aat ostatoci od yidovi gradeni od kr{en kamen i varov malter. Na povr{inata ima fragmenti od kerami~ki sadovi, teguli, imbreksi, a bile najdeni i moneti. Babi} B., 1971, 70. (B.B., B.K.)

Kozjanik, naselba od docnoanti~koto vreme. Na za-ramnetoto plato {to se nao|a me|u Sredni Gramadi i Pisarnik ima tragi od objekt. Na povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, teguli i imbreksi. (B.B., B.K.)

Papradi{ki Rid, naselba od docnoanti~koto vre-me. Na 1 km severno od seloto, na edno zaramneto plato se gledaat tragi od yidovi i gramadi od kr-{en kamen, golem broj fragmenti od razni tipovi na teguli i imbreksi. Poretko se sre}avaat i frag-menti od kerami~ki sadovi i pitosi. (B.B., B.K.)

Pisanik, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 1,5 km jugoisto~no od seloto, na edna pogolema povr-{ina ima mnoèstvo fragmenti od kerami~ki sa-dovi, teguli, imbreksi, a se gledaat i temeli od ob-jekti. (B.B., B.K.)

Soli{ka Padina, naselba od docnoanti~koto vre-me. Na granicata na atarite me|u selata Gudjakovo i Gali{te, vo neposrednata blizina na Crna Reka se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, tegu-li i imbreksi. (B.B., B.K.)

Sredna Gramada, naselba od docnoanti~koto vreme. Na edna mala visoramnina, oddale~ena 500 m ju`no od seloto, se evidentirani temeli od objekt graden od kr{en kamen i varov malter. Na nekolku pati selanite otkopuvale pitosi od koi dva se ~uvaat vo ku}ite na Boge i Stojan Stojanoski. (B.B., B.K.)

Trnka – Anovi, utvrdena naselba od docnoanti~-koto vreme. Na 2 km ju`no od seloto, pokraj patot Gudjakovo-Vrpsko, na eden golem prostor vo pod-no`jeto na planinata Trnka se gledaat gramadi od kr{en kamen i mnoèstvo teguli i imbreksi. (B.B., B.K.)

Crnelica, naselba od docnoanti~koto vreme. Na okolu 1,5 km jugoisto~no od seloto, vo podno`jeto na Gradi{ka Tumba se sre}avaat golem broj frag-menti od kerami~ki sadovi, teguli, imbreksi i tu-li. Vo ku}ata na D. Najdoski od seloto ima dva pi-tosa otkrieni na ovoj lokalitet. (B.B., B.K.)

27. DABNICA

Karata{, nekropola od rimskoto vreme. Vo nepos-rednata blizina na seloto bile najdeni nekolku nadgrobni steli so gr~ki natpisi, kako i pove}e grobovi. Naodite se ~uvaat vo Muzejot na Makedo-nija vo Skopje. Vuli¢ N., Sp. LXXI, 148; Babi} B., 1971, 67. (B.B., B.K.)

28. DEBRE[TE

Ba~ili{te, naselba od rimskoto vreme. Na nekol-ku stotici metri isto~no od lokalitetot Gradi{-te, na desnata strana od patot Prilep-Ki~evo, po povr{inata na nivite se sre}avaat fragmenti od

XXI. PRILEP 295

kerami~ki sadovi, pitosi, pokrivni }eramidi i drug gradeèn materijal. (B.K., L.K., K.K.)

Gorna Crkva, naselba od docnoanti~koto vreme i starohristijanska crkva. Na okolu 400 m zapadno od seloto, na pogolema povr{ina vo podno`jeto na Leni{te ima fragmenti od kerami~ki sadovi i pitosi. Vo gorniot del na lokalitetot se nao|a ma-la viso~inka na koja se konstatirani ostatoci od crkva. Otkopani se pove}e mermerni spolii koi se nao|aat kaj ìtelite Mehmed Maksutoski i Sina-din Stefanoski. (B.K., L.K., K.K.)

Gradi{te, naselba od neolitskoto vreme do sredni-ot vek (XIV ). Se nao|a pod seloto Debre{te, na okolu 26 km severno od Prilep i zapadno kraj pa-tot Prilep-Makedonski Brod. Gi opfa}a kultur-nite sloevi od preminot od IV vo III vek pred n.e. pa sè do XIV vek. Poto~no, registrirani se ostatoci od naselbi od docnoneolitskoto, bronzenoto, è-leznoto, helenisti~koto, rimskoto i docnoanti~-koto vreme, sè do XII-XIII vek.

Praistoriskite periodi obiluvaat so golem broj fragmenti od kerami~ki sadovi, a se sre}ava-at i antropomorfni figurini. Mnogu e bogat na-selbinskiot sloj od III-II vek pred n.e. Odli~no e registriran i slojot na ku}ite so pravoagolni os-novi i fundamenti na yidovi od kr{en kamen, koi prodolùvale vo gorniot del so plet. êtirite srebreni moneti so imiwa na magistrati, najdeni vo edna od ku}ite na ovoj sloj ispolnet so tragi od poàr, upatuvaat na nastanite od 143 godina pred n.e., koga bilo zadu{eno vostanieto na Psevdo-Fi-lip, a istovremeno bile uni{teni pove}e make-donski naselbi na ovoj prostor od strana na rim-skite kazneni ekspedicii. Ostatocite od poàr vo ovoj sloj gi nao|ame na celiot lokalitet. Tragi od sli~ni ku}i uni{teni vo poàr, so identi~en ke-rami~ki materijal od ova vreme nao|ame i vo Varo{, predgradieto na Prilep. Od kerami~kiot materijal posebno se izdvojuvaat megarskite ~a{ki od stransko i od doma{no proizvodstvo. Vo ovoj sloj, kako i vo site podocne`ni anti~ki sloevi, dosta e bogata pojavata na kerami~ki gradeèn ma-terijal. Sè do docniot V vek od n.e. ima mnogubroj-ni objekti za ìveewe i javni raboti izgradeni od kr{en kamen vrzan so varov malter, a vo nekoi slu-~ai i od kal. Se izdvojuvaat ostatoci od zgradi ~ii yidovi od vnatre{nata strana imaat fini premazi od kal koi se ukraseni so linearni kompozitni or-namenti i verojatno poteknuvaat od III vek. Vo ovie sloevi ima mnogubrojni fragmenti od kerami~ki sadovi od koi posebno se izdvojuvaat primeroci od tera-sigilata koja poteknuva od razni prostori na Rimskata Imperija. Od VI vek nao|ame izobilstvo fragmenti od grnci upotrebuvani vo kujna, izrabo-teni na grn~arsko kolce. Ovie sadovi za srednove-kovniot period do X vek pretstavuvaat osnovni primeroci, kako po tehnikata na izrabotkata i tehnolo{kata podgotovka na materijalot taka i po

oblicite. Vo slojot od ovoj vek e najden i odreden broj dobro za~uvani predmeti od èlezo i bronza, me|u koi se izdvojuvaat edna sekira, fragmenti od me~, kantar i toka za pojas. Zgradi od ova vreme se nao|aat i vo podgradieto, isto~no od tvrdinata. Ima cvrsti gradbi pokraj samata tvrdina, a malku ponaistok od niv ovalni gradbi-ku}i od plet.

Po golemata preselba na Slovenite, na ovie prostori na krajot od VI vek se prisutni pripadni-cite na slovenskoto pleme Brsjaci koi organizira-le svoja naselba i ovde, vo sredi{niot prostor na lokalitetot. Dosega celosno e otkopan dolen del od slovenska ku}a, od krugot na pra{ko-penkovska-ta kultura. Toa e tip na ku}a poluzemjanka so pravoagolna osnova i so pokriv na dve vodi koj so dolniot rab leèl na zemjata. Isto~niot i zapad-niot yid bile izraboteni od plet, vlezot se nao|al na zapadniot yid, a vo jugoisto~niot agol imalo masivna pe~ka od kr{en kamen. Vo niv imalo i jami za skladirawe na ìto. Stanbeni gradbi so yidovi od kr{en kamen glavno se sre}avaat vo XI vek i podocna. Slojot na ovie ku}i go sledat mnoèstvo fragmenti od crepni, a na oddelni mesta nad nego i ostatoci od rabotilnici za topewe na èlezna ru-da i za izrabotka na predmeti od èlezo.

Zna~ajni svedo{tva za ìvotot na ovoj loka-litet se delumno istraènite nekropoli. Jugois-to~no od isto~nata porta na tvrdinata ima nek-ropola so grobovi od helenisti~koto, helenisti~-ko-rimskoto vreme i od IV vek od n.e. Od rimskoto vreme ima grobovi i severoisto~no od ovaa porta. Nekropola od VII i eventualno od VIII vek ima za-padno od zapadnata porta na tvrdinata, na lokali-tetot Mlaka. Nekropola od VI vek ima vo sostavot na hristijanskiot sakralen kompleks {to se sostoi od trikorabna bazilika so sintronos i tronos, bap-tisterium i martirium. Grobovite vo golem del se opqa~kani. Me|u pronajdenite prilozi se izdvoju-vaat nekolku zlatni kop~iwa za obleka i predmeti za kitewe – nakit.

Vo sostavot na ovie starohristijanski ob-jekti se nao|a i nekropola koja moè da se datira dosta {iroko, i toa od IX do XI vek, so nakit karak-teristi~en za ovie vremiwa. Severozapadno od niv ima nekropola od XII i XIII vek, so mnogubrojni primeroci na nakit od bronza i bakar. Vo ramkite na nekropolata se pronajdeni ostatoci od mala krstoobrazna crkva so priprata na zapadnata stra-na. Vo crkvata ima mermerni spolii od anti~koto vreme koi imaat gr~ki natpisi. Spolii so gradbena namena se najdeni i na drugi mesta vnatre vo tvrdi-nata. Sloevite po X vek gi pridruùvaat mnogu-brojni fragmenti od kerami~ki sadovi za kujna od koi se izdvojuvaat grncite so lentesta dràlka i re~isi vertikalni venci od ustinkata, so ili bez kaneluri. Me|u kerami~kiot materijal isto taka se izdvojuvaat i odreden broj primeroci od gle|o-sani sadovi so ornamenti izvedeni vo slikawe ili grafito-tehnika.

XXI. PRILEP 296

Vo ovoj kompleks od sloevi posebno e zna~aj-na tvrdinata. Poslednata faza na tvrdinata potek-nuva od vremeto na Justinijan I. Vo vremeto na svoeto funkcionirawe, od zapadnata, severozapad-nata i jugozapadnata strana bila opkolena so voda. Nejzinite yidovi se od kr{en kamen i varov malter, so debelina {to varira od 1,60 do 3,20 m. Najdebeli se yidovite na onie strani kade {to vodata ne bila pre~ka za napa|a~ite. Osnovata na tvrdinata e nepravilna i zavisela od formata na

viso~inkata na koja bila podignata, kako i od nejzinata visina nad vodata. Ima pet kru`ni kuli i tri petoagolni. Portite se nao|aat na isto~nata (Porta principalis) i zapadnata strana (Porta dekumana). Isto~nata porta od nadvore{nata strana ja ozna~uvale dve od trite spomenati petoagolni kuli, a zapadnata edna kula od severnata strana. Ovaa zapadna porta se ~ini deka od ju`nata strana imala postara kru`na kula.

Gradi{te, s. Debri{te. ‡ Plan na naselbataLinijata na dekumana, na ~ii krai{ta se nao|ale portite, najverojatno bila celosno izmeneta so proektot na Justinijanoviot arhitekt. Toa e osobe-no vpe~atlivo na zapadnata strana kade se gleda ka-ko porano da imalo porta, dokolku voop{to posto-ela na taa strana, poseverno od sega{nata. Vo pri-log na toa odi i naodot od ve}e spomenatata ku}a od pretpostaveniot III vek, so fini prema~kuvawa na

yidovite od kal, na samata trasa na dekumana od Justinijanovoto vreme.

Najranata tvrdina poteknuva od vremeto na Prvata makedonska vojna (215-205). Vo istoto vreme bilo i prvoto razoruvawe na tvrdinata. Novata fa-za na izgradba i razoruvawe se povrzuva so Vtorata makedonska vojna (200-197) i tretata faza na izgradbata so Tretata makedonska vojna (171-168). Ne e odvi{no da se ka`e deka tokmu od ovaa tvrdi-

XXI. PRILEP 297

na, so odbranata na severnata makedonska granica rakovodel Persej, sin na kralot Filip V. Tragi od uni{tuvawe ima i od vtorata polovina na III vek i od krajot na V vek. Se ~ini deka tvrdinata vo poslednite decenii na V vek bila nadvor od svojata osnovna funkcija, na {to osobeno ukaùva otkritieto na golema masivna zgrada – fortalicium, so debeli yidovi od kr{en kamen i varov malter {to ja izgradile isto~nite Goti vo vremeto na svojot prestoj vo Pelagonija, za {to svedo~at i drugi naodi vo bitolskiot i vo prilepskiot kraj. Tvrdi-nata ja gubi svojata osnovna funkcija na odbrana vo poslednite decenii na VI vek. Sè do XIV vek ovoj lokalitet imal naselbinski karakter, a od toa vre-me pa natamu se koristi isklu~ivo za zemjodelstvo. N. Vuli¢, Sp. LXXI, 150-151; Babi} B., 1965, 62-64; Babi} B., 1965a, 6; Babi} B., 1971b; Babi} B., 1972a, 21-38; Kaletyn T., 1972, 84-87; Babi} B., Hensel W., Rauhutowa J., 1976, 251-263; Babi} B., 1978, 205-215; Babi} B., Henzel V., Rauhut J., 1979, 141-149; Babi} B., 1984, 120-135. (B.B.)

Zagori~e, srednovekovna naselba i crkva. Na 1,5 km od seloto i isto tolku isto~no od seloto Ko{ino, vo podno`jeto na Karaxova Niva ima fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, crepni i zgura od topena ruda. Na eden mal prostor od 20 m2, obrasnat so niska vegetacija, ima gramada od kr{en kamen, bigor i fragmenti od srednovekovni pokrivni }eramidi. (B.K., L.K., K.K.)

Kale – Gradi{te, poligonalen kastel so kuli od docnoanti~koto vreme. Vuli¢ N., Sp. LXXI, 150-151; Mikul~i} I., TIR, 40. (D.G.)

Mlaka, srednovekovna nekropola. Na okolu 250 m zapadno od lokalitetot Gradi{te, preku malata reki~ka kon seloto Debre{te, se otkrieni pove}e grobovi so konstrukcii od val~esti kamewa, vre-menski datirani vo VIII i IX vek. Vo niv e najden na-kit od srebro i bronza. Naodite se ~uvaat vo Za-vodot i muzej vo Prilep. Babi} B., 1981, 31. (B.K., L.K., K.K.)

Selska xamija, osamen naod od rimskoto vreme. Vo dvorot na xamijata se nao|a fragmentirana mer-merna ara so gr~ki natpis. (B.B., B.K.)

29. DESOVO

Br~ki, naselba od rimskoto vreme. Na okolu 2 km severoisto~no od seloto, na edna blaga padina pod kotata 893 se zabeleùvaat fragmenti od kerami~-ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi. Mikul~i} I., TIR, 42. (B.B., B.K.)

Gorno Pole, nekropola od docnoanti~koto vreme. Na 2,5 km severoisto~no od seloto, pokraj patot za seloto Gabrovnik e otkriena nekropola so grobovi od kameni plo~i – tip cista. Mikul~i} I., TIR, 42. (B.B., B.K.)

Kale, utvrdena naselba od docnoanti~koto vreme i sredniot vek. Na okolu 4 km severno od seloto, pod vrvot Leska, na povr{ina od 30 m2 se gledaat tragi od yidovi. I na povisokiot kraj na lokalitetot, isto taka, ima temeli, i toa od pogolem objekt koj se prostira na okolu 1.000 m2. Po povr{inata na terenot se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sa-dovi, pokrivni }eramidi i drug gradeèn materi-jal, a najdeni se i vizantiski moneti. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Prilep. Babi} B., 1981, 30; Mikul~i} G., 1987, 186. (B.B., B.K.)

Ki{, nekropola od docnoanti~koto vreme. Na 2,5 km jugozapadno od seloto, neposredno do èlezni~-kata pruga selanite otkrile pove}e grobovi. Ottu-ka poteknuva nadgrobna stela so reljefna pretsta-va na dve ènski, ma{ka i detska figura, a vo kal-kanot orel, koja se nao|a vo dvorot na Demir Cinga-roski. Vuli¢ N., Sp. XCVIII, 166; Mikul~i} I., TIR, 42. (B.B., B.K.)

Kletovnik, docnoanti~ka i srednovekovna nekro-pola. Se nao|a na okolu 4,5 km severoisto~no od se-loto, na prevojot pod vrvot Derven, pokraj patot za seloto Gabrovnik. So erozijata na zemjata se ot-krieni pove}e grobovi. Vo neposrednata blizina ima ostatoci od srednovekovna naselba i nekropo-la. Pred selskata crkva Sv. Troica ima nadgrobna stela so reljefna pretstava na tri ~ove~ki figuri, donesena od ovoj lokalitet. Vuli} N., 1937, 24; Mikul~i} I., TIR, 42. (B.B., B.K.)

Lambi~ica, naselba od neolitskoto vreme. Na oko-lu 2 km severoisto~no od seloto, pokraj patot za se-loto Derven, po povr{inata se zabeleùvaat frag-menti od kerami~ki sadovi i orudija od kamen i kremen. Kitanoski B., 1961, 40. (B.B., B.K.)

Ramni{te, furna od rimskoto vreme. Na rastojanie od okolu 3 km severoisto~no od seloto, pokraj patot Dupja~ani-Gabrovnik e otkriena dobro za~u-vana furna za pe~ewe na grade`na keramika, grade-na od tuli, kamen i kal, so dve ogni{ta vo dolniot del. Mikul~i} I., TIR, 42. (B.B., B.K.)

Seli{te, naselba od docnoanti~koto vreme. Na za-padnata padina na Derven, {to se nao|a na 4 km se-veroisto~no od seloto, ima mnoèstvo gradeèn materijal, a se konstatirani i ostatoci od temeli na objekt. (B.B., B.K.)

XXI. PRILEP 298

Crkvarsko – âir, naselba od docnoanti~koto vre-me. Na okolu 3 km jugozapadno od seloto, pod èlez-ni~kata linija se konstatirani ostatoci od nasel-ba. Na povr{ina od okolu 2 hektara ima fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, pokrivni }eramidi i drugi sitni naodi. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Prilep. Mikul~i} I ., 42. (B.B., B.K.)

30. DOLGAEC

Manastiri{te, srednovekovna crkva. Na 2 km se-verno od seloto, vo planinskiot del se gledaat te-meli od crkva gradena od kr{en kamen i varov mal-ter, kako i fragmenti od pokrivni }eramidi. (B.B., B.K.)

Mezinica – Gramadi{te, naselba i nekropola od rimskoto vreme. Na okolu 2 km ju`no od seloto i 400 m zapadno od patot Kostinci-Dolgaec se nao|a-at ostatoci od temeli od objekti gradeni od kr{en kamen i varov malter, kako i mnoèstvo fragmenti od pokrivni }eramidi. Na ovoj prostor ìtelite otkrile grobovi gradeni od kameni plo~i – tip cista. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Pri-lep. (B.B., B.K.)

Tumba, naselba od neolitskoto vreme. Na okolu 3 km ju`no od seloto i na 600 m jugozapadno od patot za seloto Kostinci se nao|a sosema mala viso~inka – tumba, {to zafa}a povr{ina od okolu 1,5 hektar. Po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kera-mi~ki sadovi, orudija od kremen i kamen, kako i par~iwa od ku}en lepe`. Kitanoski B., 1961, 46. (B.B., B.K.)

31. DOLNENI

Bostani{te – Tri Bari, naselba od docnoanti~ko-to vreme. Na 1,5 km severozapadno od seloto i na 300 m od patot za seloto Sarandinovo, po povr{i-nata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi. (B.B., B.K.)

Krapska Bara, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 3 km severozapadno od seloto i severozapadno od patot za seloto Pe{talevo, ju`no od kotata 623, na prostor od nekolku hektari se konstatirani yidovi gradeni od kr{en kamen i varov malter. Po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi. (B.B., B.K.)

Selska crkva, osamen naod od rimskoto vreme. Pred selskata crkva se nao|a nadgrobna plo~a od bel mermer, so venec na gorniot kraj i edikula vo koja reljefno se pretstaveni ma`, dete i dve èni. Vuli¢ N., Sp. LXXI, 151. (B.B., B.K.)

Selski grobi{ta, naselba od rimskoto vreme. Na grobi{tata i neposredno okolu niv se otkrieni po-

ve}e pitosi, a po povr{inata se sre}avaat frag-menti od kerami~ki sadovi i pokrivni }eramidi. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Prilep. (B.B., B.K.)

32. DREN

Grama|e, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 2 km ju`no od seloto, vo neposrednata blizina na manastirot Sv. Ilija se gledaat ostatoci od gradba yidana od kr{en i pridelkan kamen so varov mal-ter. Po povr{inata se sre}avaat fragmenti od ke-rami~ki sadovi, teguli i imbreksi. Vo manastirot kako ~esna trpeza sluèla mermerna ara so dve edi-kuli od koi ednata ima tri bisti, a drugata dve, si-te reljefno obraboteni. Arata e prenesena vo Zavodot i muzej vo Prilep. Mikul~i} I., TIR, 48. (B.B., B.K.)

Dìdèvo, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 1,5 km severoisto~no od seloto, na pogolemo plato se gledaat gramadi od kr{en kamen i fragmenti od teguli i imbreksi. Mikul~i} I., TIR, 48. (B.B., B.K.)

Krkulka, naselba od rimskoto vreme. Na 2 km jugo-isto~no od seloto, na povr{ina od okolu 200 m2 se sre}avaat tragi od objekti gradeni od kr{en kamen i varov malter. Po povr{inata ima gramadi od gra-deèn materijal, fragmenti od teguli, imbreksi i drugo. Mikul~i} I., TIR, 48. (B.B., B.K.)

Seli{te, naselba od rimskoto vreme. Na 300 m jugo-isto~no od seloto, na padinite na Govedarnik i od dvete strani na patot za seloto Gudjakovo, na pogolema povr{ina se sre}avaat fragmenti od ke-rami~ki sadovi, pitosi, teguli, imbreksi i mnogu gradeèn materijal. Od ovoj lokalitet vo crkvata Sv. Nikola e donesena mermerna bista bez glava. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Prilep. Mikul~i} I., TIR, 47. (B.B., B.K.)

Torovo Trlo, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 4,5 km isto~no od seloto, na edna blaga padina se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, teguli, imbreksi i gramadi od kr{en kamen. Mikul~i} I., TIR, 48. (B.B., B.K.)

33. DRENOVCI

Gradi{te, utvrdena naselba od rimskoto vreme. Vo podno`jeto na ju`nata strana na vrvot Quta, koj se nao|a severozapadno od seloto, na okolu 1 km vo vozdu{na linija se gledaat ostatoci od yidovi yi-dani od kr{en kamen i varov malter. Mikul~i} I., TIR, 48. (B.B., B.K.)

XXI. PRILEP 299

Mramor, naselba od docnoanti~koto vreme. Na oko-lu 2 km jugozapadno od seloto i isto~no od patot za seloto Dupja~ani se nao|aat mnogubrojni ostatoci od temeli na objekti, a po povr{inata fragmenti od kerami~ki sadovi, imbreksi i mermerni elemen-ti od arhitektonska plastika. Najdeni se i moneti. Izgleda deka naselbata se prostirala i na sosedni-te lokaliteti Brailovo, Le~i{te i Buvalo. Naodi-te se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Prilep. Mikul~i} I., TIR, 48. (B.B., B.K.)

34. DUWE

Baevo Trlo, nekropola od rimskoto vreme. Na 2 km ju`no od seloto, pokraj patot {to vodi za rudnikot za feldspat Belu~e e otkrien grob – cista, so kon-strukcija od kameni plo~i i so orientacija istok -zapad. Verojatno ottuka poteknuvaat dvete nad-grobni plo~i so natpisi, ednata vgradena vo yidovi-te, a drugata vo podot na selskata crkva, {to podoc-na bile preneseni vo Muzejot na Makedonija vo Skopje. Vuli¢ N., Sp. LXXI, 153; Vuli} N ., 1937, 25; Mikul~i} I., TIR, 47. (B.K., L.K., K.K.)

Grama|e – Golem Dol, naselba od rimskoto vreme. Na 3 km severno od seloto, od levata strana na pa-tot za Ligurasa, na dve pomali terasi ima gramadi od gradeèn materijal i yidovi od objekti, a po povr{inata mnoèstvo fragmenti od kerami~ki sadovi i pokrivni }eramidi. (B.K., L.K., K.K.)

Dej~in Grob, naselba od docnoanti~koto vreme. Na okolu 500 m severoisto~no od seloto, na edno za-ramneto plato pokraj patot za Ligurasa se sre}ava-at fragmenti od kerami~ki sadovi, pokrivni }era-midi i drug gradeèn materijal. (B.K., L.K., K.K.) Malevo Selo – Ligurasa, naselba od rimskoto vre-me. Se nao|a na 5 km severno od seloto, na blaga pa-dina desno od patot Prilep-Duwe. Po povr{inata se sre}avaat fragmenti od pokrivni }eramidi i drug gradeèn materijal. Spored predanieto kaj ìtelite, tuka bilo staroto selo. (B.K., L.K., K.K.)

Pr~inoga, naselba od neolitskoto i docnoanti~ko-to vreme. Na okolu 700 m zapadno od seloto, vo ram-ninata pokraj Duwska Reka, na edna blaga padina poretko se sre}avaat fragmenti od praistoriska keramika i kameni orudija, za razlika od docnoan-ti~kite koi se vo golem broj. Isto taka, golemo e prisustvoto na grade`ni materijali (kr{en kamen, teguli i sl.). Kitanoski B., 1961, 47. (B.B., B.K.)

Trp~eva Crkva, naselba, crkva i nekropola od sred-niot vek. Se nao|a na prostorot pome|u selata Ka-len i Duwe, odnosno 2 km jugoisto~no od seloto Ka-len ili 2 km jugozapadno od seloto Duwe, a na okolu 300 m levo od sovremeniot pat Prilep-Vitoli{te.

Ovde, na pogolema povr{ina se gledaat ostatoci od razurnati gradbi me|u koi centralnoto mesto go zafa}a mal sakralen objekt so polukru`na apsida i yidovi od kr{en kamen i varov malter, za~uvani do 1 m visina. Vo neposrednata blizina na ovoj objekt, na povr{ina od okolu 300 x 500 m se gledaat osta-toci od drugi gradbi. Vo 1985/86 godina me{tanite samoinicijativno izgradile crkva od kamen i kal vrz temelite na sakralnata gradba. Okolu objektot ima nekropola od koja se istraèni 40 grobni celosti. Konstatirano e deka se raboti za edno-slojna nekropola na redovi ~ii grobovi se izdla-beni vo ronliva karpa, a konstrukciite im se izve-deni so delumno ili celosno ograduvawe od vna-tre{nata strana na dlabnatinata, a ima i grobovi bez ograduvawe. Grobniot inventar e bogat i glavno

Trp~eva Crkva, s. Duwe. ‡ Srednovekovna nekropola se sostoi od predmeti za ukrasuvawe koi ukaùvaat deka po~etocite na pogrebuvaweto se na krajot na IX i na po~etokot na X vek, a nekropolata bila upotrebuvana i preku celiot XI vek. Kepeska L., Kepeski K., Kitanoski B., 1986, 117; Ke-peska L., 1992, 245-252; Kepeska L., 1995, 13. (L.K.)

35. DUPJAÂNI

Grobi{ta, nekropola od rimskoto vreme. Vo nivata na Milisav Stoeski, {to se nao|a na severoisto~-niot kraj na seloto, se otkrieni dva groba, a na povr{inata ima pogolem broj nadgrobni plo~i. Mikul~i} I., TIR, 49. (B.B., B.K.)

Grobi{ta I , nekropola od rimskoto vreme. Na ne-kolku stotici metri jugoisto~no od seloto, vo ur-natinite na malata grobi{na crkva se nao|aat ~et-vrtesta urna bez kapak, ukrasena so girlandi i buk-ranioni, edna ara od mermer i pove}e fragmenti od mermerna plastika.

XXI. PRILEP 300

Vuli¢ N., Sp. LXXI, 148; Mikul~i} I., TIR, 49. (B.B., B.K.)

Lozja, naselba od rimskoto vreme. Na 600 m od selo-to, na jugozapadnata padina od Surun se nao|aat fragmenti od kerami~ki sadovi, teguli, pokrivni }eramidi i drug gradeèn materijal. Mikul~i} I., TIR, 47. (B.B., B.K.)

Petro Livada, naselba i nekropola od rimskoto vreme. Na 1 km severozapadno od seloto i ju`no od patot za seloto Desovo ima pogolem prostor na koj se nao|aat temeli od yidovi gradeni od kr{en ka-men i varov malter, fragmenti od kerami~ki sado-vi, piramidalni tegovi od zemja i mnogu gradeèn materijal. Otkrieni se i grobovi so konstrukcii od kameni plo~i. Mikul~i} I., TIR, 47. (B.B., B.K.)

Selska crkva, osamen naod od rimskoto vreme. Od nadvore{nata strana na selskata crkva, levo od vlezot e vyidana nadgrobna stela so reljefna pret-stava. Na sredinata ima oltar na koj stoi mala fi-gura, a levo i desno od nego ma` i èna. Natpisot e o{teten i ne se ~ita. Vuli¢ N., Sp. LXXI, 148. (B.B., B.K.)

Surun, naselba od rimskoto vreme. Se nao|a na 1,2 km isto~no od seloto, na severnata padina na Su-run. Na povr{inata ima fragmenti od kerami~ki sadovi, pokrivni }eramidi i nekolku fragmenti od arhitektonski elementi od mermer, a se gledaat i ostatoci od temeli na objekti gradeni od kr{en ka-men i varov malter. Mikul~i} I., TIR, 50. (B.B., B.K.)

36. ZABRÂNI

Zabr~ki Rid, nekropola od docnoanti~koto vreme. Na 1,2 km jugoisto~no od seloto, nad patot za Gorno Selo selanite otkopale 9 groba od kameni plo~i – tip cista, a vo isfrlenata zemja se najdeni nekolku fragmenti od kerami~ki sadovi. (B.B., B.K.)

Lozje, naselba od docnoanti~koto vreme. Na edna blaga padina {to se nao|a na 1 km jugozapadno od seloto se zabeleùvaat fragmenti od kerami~ki sadovi i gradeèn materijal. (B.B., B.K.)

Martinec, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 1 km jugozapadno od seloto, pome|u patot Zabr~ani-Mramorani i Dupja~ani‡Senokos se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i gradeèn materi-jal. (B.B., B.K.)

[alda{ica, osamen naod od rimskoto vreme. Na okolu 2 km severozapadno od seloto, pome|u patot za Dolneni i èlezni~kata pruga Prilep-Skopje bile nao|ani moneti. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Prilep. (B.B., B.K.)

37. ZAGORANI

Kaj ~e{mata, moneta od helenisti~koto vreme. Vo nivata na D. Mickoski e najdena zlatna moneta na Filip II koja se ~uva vo Zavodot i muzej vo Prilep. Kepeski K., 1987, 41. (B.B., B.K.)

Popoica, naselba od docnoanti~koto vreme. Vo ni-vata na Bogoja Sankoski, {to se nao|a isto~no od negovata ku}a, se sre}avaat ostatoci od temeli na objekti gradeni od kr{en kamen i pridelkani gra-nitni blokovi, kako i fragmenti od teguli i im-breksi. Vuli} N., 1937, 51; Mikul~i} I., TIR, 135. (B.B., B.K.)

Tumba, naselba od neolitskoto vreme. Nedaleku od seloto ima mala viso~inka na koja se nao|aat frag-menti od neolitska keramika. Vuli} N., 1937, 51. (B.B., B.K.)

Crkva Latinska, osameni naodi od rimskoto vreme i srednovekovna crkva. Vo neposrednata blizina na seloto, od negovata zapadna strana se nao|a polu-razurnata crkva od XIII-XIV vek. Vo nea i okolu nea ima anti~ki spolii od mermer (delovi od stolbovi, bazi i delovi od nadgrobni plo~i). Ottuka potek-nuva edno ènsko torzo {to se ~uva vo Muzejot na Makedonija vo Skopje. Vuli¢ N., Sp. LXXI, 154; Mikul~i} I., TIR, 135. (B.B., B.K.)

38. ZAPOL@ANI

Lozja, naselba od neolitskoto vreme. Nedaleku od seloto, na severnata strana, vo blizinata na patot za seloto Kutle{evo se sre}avaat fragmenti od ke-rami~ki sadovi i orudija od kamen i kremen. (B.B., B.K.)

Oreova Bara, naselba od neolitskoto vreme. Vo ne-posrednata blizina na seloto po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i orudi-ja od kremen i kamen. (B.B., B.K.)

[atorica, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 3 km isto~no od seloto, vo nivite na ZIK „Prilep“, koi se na blaga viso~inka, vo neposrednata blizina na nekoga{niot bunar se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pokrivni }eramidi i drug grade-èn materijal. (B.B., B.K.)

39. ZRZE

Dolna Crkva, osameni naodi od rimskoto vreme. Pome|u grobovite od sega{nata selska nekropola se nao|aat ara od bel mermer i nekolku fragmen-tirani koloni od mermer. (B.B., B.K.)

Manastir Zrze, bazilika od starohristijanskoto vreme. Na okolu 150 m severozapadno od manastirot

XXI. PRILEP 301

se nao|aat ostatoci od bazilika od koja se gleda del od apsidata. (B.B., B.K.)

Stari grobi{ta, sakralen objekt od rimskoto vre-me. Pome|u starite grobovi na dene{nite selski grobi{ta se gledaat ostatoci od yidovi od anti~ka gradba. Vo neposrednata blizina se nao|a ~etvrtes-ta baza od mermer so stopa za stolb vo gorniot del, fragment od nadgrobna plo~a od bel mermer so tra-gi od gr~ki natpis, kapitel od mermer, mermerna stopa od stolb i pove}e fragmenti od drugi stolbo-vi. Vuli¢ N., Sp. LXXI, 393; Mikul~i} I., TIR, 137. (B.B., B.K.)

Crkva Sv. Nikola, osamen naod od rimskoto vreme. Vo yidovite na crkvata se vyidani nadgrobna stela od bel mermer, reljefno obrabotena, i goren del od mermerna plo~a so pretstava na ~ove~ka glava i del od ~ove~ko torzo. Nadgrobnata stela ima kalkan i ~etvrtesto pole. Vo kalkanot se pretstaveni dve figuri {to stojat i me|u niv sad, a vo ~etvrtestoto pole {est figuri isto taka prostum. Pod niv ima dva kowanika svrteni eden kon drug. Na plo~ata se gledaat i tragi od gr~ki natpis. Vuli¢ N., Sp. LXXI, 391, 394. (B.B., B.K.)

40. KADINO SELO

Boìnica, naselba od rimskoto vreme. Vo nepos-rednata blizina na seloto se gledaat temeli od ob-jekti gradeni od kr{en kamen i varov malter, a po povr{inata fragmenti od kerami~ki sadovi, tegu-li i imbreksi. Najdeni se i pove}e bronzeni mone-ti. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Prilep. (B.B., B.K.)

Crkva Sv. Bogorodica, osameni naodi od docnoan-ti~koto vreme. Na grobi{tata pokraj crkvata se nao|aat obraboteni blokovi od mermer. Na nekolku od niv ima tragi od profilacija. (B.B., B.K.)

41. KALEN

Grama|e, naselba i nekropola od rimskoto vreme. Na 500 m severno od seloto, levo od patot za seloto Kokre se konstatirani tragi od nekropola. Imeno, najdeni se fragmenti od mermerni plo~i so rel-jefni pretstavi i natpisi. Vo okolnite nivi ima fragmenti od kerami~ki sadovi i gramadi od kr-{en kamen. Vuli¢ N., Sp. LXXI, 156; Vuli¢ N., Sp. XCVIII, 169. (B.K., L.K., K.K.)

Katun, srednovekovna naselba. Na okolu 200 m za-padno od seloto i 50 m levo od patot za seloto Kok-re ima prirodna viso~inka na ~ija povr{ina se sre-}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pokrivni }eramidi, rasfrleni kamewa i kameni plo~i. Naj-

golemata koncentracija na ostatocite e na prostor od okolu 100 x 50 m, izdolèn vo pravec istok-zapad. Ottuka poteknuva kamena melnica koja se ~uva vo ku}ata na Boìn Bo{evski. Kepeska L., Kepeski K., Kitanoski B., 1986, 116; Kepeska L., 1995, 12. (B.K., L.K., K.K.)

Markovi Kuli, tvrdina od docnoanti~koto vreme i sredniot vek. Na dominantna karpesta viso~ina so zaramneto plato, {to se nao|a na 1 km severoisto~-no od seloto, se gledaat ostatoci od razurnati gradbi. Od severozapadnata strana tvrdinata e za{titena so debeli bedemski yidovi {iroki okolu 1,50 m, a od jugoisto~nata so strmni karpi. Vdlabnatite kru`ni otvori vo karpite upatuvaat na leì{ta od konstrukcii na gradbi. Tvrdinata ima dve nivoa. Bila izgradena i koristena vo ranovizantiskiot period, a obnovena vo sredniot vek. Kepeska L., Kepeski K., Kitanoski B., 1986, 116; Kepeska L., 1995, 12. (B.K., L.K., K.K.)

Temnik – Otsproti, nekropola od helenisti~koto vreme. Na 200 m isto~no od seloto i 900 m desno od Kokre~ka Reka, na edna prirodna viso~inka vo sa-mata karpa se vdlabeni tri groba so orientacija is-tok-zapad i sever-jug. (B.K., L.K., K.K.)

Trp~eva Crkva, srednovekovna naselba i crkva. Na 2 km jugoisto~no od seloto i na okolu 300 m levo od patot Prilep-Vitoli{te se gledaat ostatoci od sakralen objekt so polukru`na apsida yidana od kr{en kamen i varov malter. Od severnata i ju`na-ta strana ima po eden aneks, yidan isto taka od kr-{en kamen i varov malter. Na nekolku mesta vo yi-dot se gledaat arhitektonski elementi od mermer upotrebeni kako spolii. Okolu objektot, na povr-{ina od 300 x 150 m ima ostatoci od temeli i mnogu gradeèn materijal. (B.K., L.K., K.K.)

Crkva Sv. Spas, osameni naodi od rimskoto vreme. Vo zapadniot yid na selskata crkva, od nadvore{na-ta strana se vgradeni 4 mermerni spolii, a vo is-to~niot tri spolii. êsnata trpeza vo oltarot e napravena od mermerna plo~a. (B.K., L.K., K.K.)

Crkvi{te, starohristijanska crkva. Na 600 m se-verno od seloto se nao|aat ostatoci od pomala gradba, yidana od kr{en kamen i varov malter, od koja isto~niot yid e za~uvan vo dolìna od 4,60 m, a ju`niot od 5,5 m. Vo neposrednata blizina ima gra-mada od kr{en kamen i pridelkani kamewa i del od obrabotena mermerna plo~a. (B.K., L.K., K.K.)

42. KOKRE

Gradi{te, utvrdena naselba od docnoanti~koto vreme. Na 1,5 km isto~no od seloto, na edno zaram-neto plato se sre}avaat ostatoci od utvrdena na-selba, i toa gramadi od kr{en kamen i fragmenti od kerami~ki sadovi.

XXI. PRILEP 302

Mikul~i} I., TIR, 72. (B.K., L.K., K.K.)

Grama|e, naselba od docnoanti~koto vreme. Na oko-lu 500 m isto~no od seloto i 500 m zapadno od loka-litetot Gradi{te, na edna blaga padina {to se spu{ta kon Kokre{ka Reka se gledaat gramadi od kr{en kamen, a sporadi~no ima i fragmenti od ke-rami~ki sadovi. Kepeski K., Kepeska L., Kitanoski B., 1986, 122. (B.K., L.K., K.K.)

Korita, srednovekovna nekropola. Na 500 m ju`no od seloto, na edna mala viso~inka ima 4 korita vdlabeni vo karpa. Trite korita se me|usebno povr-zani so kru`ni otvori. Otkrieni se grobovi vo sekundarna upotreba, so orientacija istok-zapad. (B.K., L.K., K.K.)

Spasica, svetili{te od rimskoto vreme. Na okolu 200 m isto~no od poslednite ku}i na seloto, na le-viot breg na Kokre{ka Reka se nao|a novoizgrade-no manastir~e Sv. Spas vo koe se vgradeni anti~ki mermerni spolii, i toa vo ju`niot yid. Okolu nego ima rsfrleni pove}e par~iwa od mermer i arhitek-tonska plastika i edna fragmentirana stela, isto taka od mermer. Konfiguracijata na terenot upatuva na mo`no postoewe na svetili{te. (B.K., L.K., K.K.)

Crkva Sv. Arhangel, srednovekovna nekropola. Vo neposrednata blizina na seloto, na okolu 100 m is-to~no od poslednite selski ku}i se nao|a dene{-nata crkva, podignata vo 1866 godina. Pokraj isto~-nata ograda na grobi{tata, na povr{ina od 100 m2 se konstatirani grobni konstrukcii od vertikalno postaveni kameni plo~i od postara nekropola. Gro-bovite formiraat redovi so orientacija zapad -is-tok. Kepeska L., Kepeski K., Kitanoski K., 1986, 115; Kepeska L., 1995, 12. (B.K., L.K., K.K.)

43. KRIVOGA[TANI

Krajni Yid, osamen naod od rimskoto vreme. Vo neposrednata blizina na seloto, vo nivata na Bla-è Komisioski se najdeni statueta od bronza so oloven postament i moneti. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Prilep. Vuli} N ., 1937, 28. (B.B., B.K.)

Crkva Sv. Dimitrija, osamen naod od rimskoto vre-me. Vo crkvata se ~uva mermerna nadgrobna plo~a so reljefna pretstava na dve ma{ki i dve ènski bisti. Gore ima kalkan so palmeta i akroterija, a vo edikulata pretstava na kowanik, dete {to stoi na ara i desno od nego èna. Pod niv ima gr~ki nat-pis vo 10 reda. Vuli¢ N., Sp. LXXI, 157. (B.B., B.K.)

Crkva Sv. Nikola, osamen naod od rimskoto vreme. Vo crkvata se ~uva nadgrobna stela od mermer so

reljefna pretstava vo dve poliwa. Vo gorniot del levo ima dve mali figuri na postament, a desno tri figuri {to leàt i desno od niv èna {to sedi. Vo dolnoto pole stojat tri figuri. Vuli¢ N., Sp. 157; Vuli} N ., 1937, 28. (B.B., B.K.)

44. KRU[EANI

Selska crkva, osamen naod od rimskoto vreme. Od nadvore{nata strana na crkvata e vyidana nadgrob-na plo~a so reljefna pretstava na èna {to stoi me|u dva kowanika. Nad reljefot ima o{teten gr~-ki natpis. Vuli¢ N., Sp. LXXI, 158; Vuli} N ., 1937, 28. (B.B., B.K.)

45. KRU[EVICA

Babo – Kaldrma, naselba i nekropola od rimskoto vreme. Na okolu 1 km ju`no od seloto, na edna blaga viso~inka so zaramneto plato se gledaat golemi gramadi od kr{en kamen, grade`na keramika i fragmenti od kerami~ki sadovi, prete`no so ubava crvena boja. Vo neposrednata blizina na terenot se nao|aat korita vdlabeni vo karpa, koi verojatno bile grobovi. (B.K., L.K., K.K.)

Gradi{te, refugium od docnoanti~koto vreme. Vo neposrednata blizina na seloto, od jugozapadnata strana, na blaga viso~inka se sre}avaat razurnati yidovi i fragmenti od }eramidi, a sporadi~no i od kerami~ki sadovi. Mikul~i} I., TIR, 76. (B.K., L.K., K.K.)

Grama|e – Buklo, naselba od rimskoto vreme. Na 2 km ju`no od seloto, na blaga viso~inka ima gramadi od kr{en kamen, rasfrlen gradeèn materijal i fragmenti od kerami~ki sadovi. (B.K., L.K., K.K.)

Do seloto, nekropola od rimskoto vreme. Vo nepos-rednata blizina na seloto, vo nivite {to se nao|a-at pome|u lokalitetot Stragata i patot za seloto âni{ta ima ostatoci od nekropola. Taka, vo niva-ta na R. U~koski u{te pred Vtorata svetska vojna bile otkopani nadgrobna stela, statuetka od bronza so pretstava na bogot Merkur, lambi i drugi naodi. Naodite se ~uvaat vo Muzejot na Makedonija vo Skopje i vo Zavodot i muzej vo Prilep. Vuli¢ N., Sp. LXXI, 57; Vuli} N ., 1937, 28. (B.K., L.K., K.K.)

Kave, naselba i nekropola od helenisti~koto i rim-skoto vreme. Na 2,5 km zapadno od seloto, na povr-{inite okolu kotata 1.472 se sre}avaat ostatoci od razurnati yidovi, gramadi od kamen i eden zatrupan bunar. Na istiot prostor ima golema koncentracija na grobovi – korita izdlabeni vo karpa. (B.K., L.K., K.K.)

Manastir Sv. Nedela, sakralen objekt od staro-hristijanskoto vreme. Isto~no od seloto, vo nepos-

XXI. PRILEP 303

rednata blizina na patot za seloto âni{ta se nao|a novata crkva koja, spored kaùvaweto na ì-telite, bila izgradena vrz temelite na postara crkva. Vo oltarot, kaj ~esnata trpeza ima profili-rana baza od mermer. (B.K., L.K., K.K.)

Padarnica, tumul od èleznoto vreme. Na oddale-~enost od okolu 2,5 km ju`no od seloto, pokraj pa-tot za seloto âni{ta ima mal tumul so nepravil-na osnova od 8 x 5 m i za~uvana viso~ina od 1-1,5 m, ograden so kameni plo~i na rabot od osnovata i na vrvot. (B.K., L.K., K.K.)

Stragata, tumul od èleznoto vreme. Neposredno do seloto, od isto~nata strana se izdiga tumul vi-sok 2-3 m i so pre~nik vo osnovata od 15 m, koj vo sredi{niot del e o{teten od divo kopawe. (B.K., L.K., K.K.)

Crkva Sv. Arhangel, osamen naod od rimskoto vreme. Vo samata crkva se nao|a del od mermerno stolp~e so elipsoviden presek, a vo dvorot delumno o{tetena nadgrobna stela od mermer, so reljefna pretstava na èna i dete. (B.K., L.K., K.K.)

Crkvi{te, sakralen objekt od starohristijanskoto vreme. Na 3 km severoisto~no od seloto, od levata strana na patot za seloto âni{ta ima mala viso-~inka so zaramneto plato, so prostor od 10 x 10 m, na koja se gledaat delovi od yidovi na objekt graden od kr{en kamen i varov malter, od koi najdobro se za~uvani onie vo severozapadniot agol. Okolu ob-jektot ima rasfrleni kameni plo~i, a vo neposred-nata blizina e najdena ara izrabotena od lokalen kamen. (B.K., L.K., K.K.)

46. KUTLE[EVO

Peto~na Voda, naselba od rimskoto vreme. Na 150 m ju`no od seloto se sre}avaat fragmenti od kera-mi~ki sadovi, teguli, tuli, pokrivni }eramidi i drug gradeèn materijal. (B.B., B.K.)

Prisoj, naselba od neolitskoto vreme. Na okolu 500 m jugozapadno od seloto i isto tolku zapadno od patot za seloto Zapolàni, po povr{inata se sre-}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i ku}en lepe`. Kitanoski B., 1961, 44. (B.B., B.K.)

47. LA@ANI

ûka, naselba od neolitskoto vreme. Kitanoski B., 1989, 47. (D.G.)

48. LENI[TA

Zapolo{ka Reka, depo na moneti od rimskoto vre-me. Vo neposrednata blizina na seloto, Jordan Jo-

{eski na{ol 13 rimski moneti od bronza (Avre-lijan, Maksimijan, Komod, Prob i Faustina). Mo-netite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Prilep. (B.B., B.K.)

49. LOPATICA

Nedelska Voda, osamen naod od starohristijansko-to vreme. Vo nivata na \or|ija Jovanovski, {to leì nedaleku od seloto, bile otkopani pitos i krst od bronza, od palestinsko poteklo. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Prilep. (B.B., B.K.)

50. MA@UÎ[TE

Bawski Dol, depo na rimski moneti. Vo neposred-nata blizina na seloto, vo mestoto Bawski Dol se najdeni rimski moneti {to se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Prilep. (B.B., B.K.)

Tumba – sred selo, naselba od rimskoto vreme. Vo centarot na seloto, na desnata strana od patot za Brod, a ju`no od zadru`niot dom se nao|aat urna-tini od objekti, arhitektonski delovi od mermer i plo~i so reljefni pretstavi, isto taka od mermer. (B.B., B.K.)

51. MAL RADOBIL

Selska crkva, osamen naod od rimskoto vreme. Vo dvorot na crkvata se ~uva fragmentirana plo~a od mermer so gr~ki natpis. Vuli¢ N., Sp. LXXI, 177. (B.B., B.K.)

52. MALO MRAMORANI

Crkva Sv. Atanas, osamen naod od rimskoto vreme. Vo yidovite na poluurnatata crkva, kako i okolu nea, se nao|aat golem broj anti~ki mermerni spo-lii (delovi od stebla na stolbovi, stopi i del od ènska statua). (B.B., B.K.)

53. MALO RUVCI

Drum, osamen naod od rimskoto vreme. Isto~no od sovremeniot pat Prilep-Bitola, vo neposrednata blizina na upravnata zgrada na stopanstvoto „Mir-~e Acev“ rabotnicite otkopale golem pitos koj se nao|a vo dvorot na spomenatoto stopanstvo. (B.B., B.K.)

Crkva, osamen naod od rimskoto vreme. Vo oltarot na selskata crkva, kako baza na ~esnata trpeza slu-ì del od mermeren stolb koj na ednata strana ima reljefna pretstava na kowanik, a na sprotivnata ènska figura {to stoi. Okolu crkvata ima frag-mentirana plo~a od bel mermer so reljefno pret-stavena rozeta i ara od mermer koja na ~elnata

XXI. PRILEP 304

strana ima girlanda i dve bisti, isto taka reljef-no pretstaveni. Vuli¢ N., Sp. LXXI, 179; Vuli¢ N., 1937, 29; Mikul~i} I., TIR, 84. (B.B., B.K.)

54. MANASTIR

Grama|e – Belilo, nekropola od rimskoto vreme. Na okolu 200 m isto~no od seloto, vo profilot na povr{inskiot kop na rudnikot se gledaat grupa ka-mewa. Spored kaùvaweto na rabotnicite, porano bile otkrieni nekolku pitosi i eden grob so kons-trukcija od kameni plo~i, vo koj bile najdeni mone-ti. (B.K., L.K., K.K.)

Kamen Krst – Prisoj, nekropola od rimskoto vre-me. Na 500 m severozapadno od seloto, vo leviot profil od zasekot na patot se gleda o{teten grob so konstrukcija od golemi kameni plo~i – tip cis-ta. Na blaga padina nad patot ima pokrivni plo~i od grobni konstrukcii, kako i fragmenti od kera-mi~ki sadovi. (B.K., L.K., K.K.)

Kameno Korito, osamen naod od rimskoto vreme. Na okolu 200 m jugozapadno od seloto, na desniot breg na Crna Reka, vo karpite ima izdlabeno korito za gme~ewe grozje. Oblikot mu e pravoagolen, so dimenzii od 2,80 x 2,45 x 0,50 m. Na zapadnata i na ju`nata strana ima otvori – kanali, a na isto~nata otvor so pre~nik od 0,10 m koj vodi vo polukruèn bazen so pre~nik od 1,5 m. (B.K., L.K., K.K.)

Manastir Sv. Nikola, srednovekovna crkva i nek-ropola. Vo neposrednata blizina na seloto, od ju`-nata strana se nao|a manastirskata crkva Sv. Niko-la, koja e trikorabna bazilika i so dve fazi na gradba. Postarata crkva bila podignata vo 1095 go-dina, a ponovata (sega{nata) vo 1266 godina i ìvo-pisana vo 1271 godina. Pred vlezot, kako i vo crk-vata, ima mermerni spolii od rimskoto vreme, a na prostorot okolu nea i srednovekovna nekropola. Vo tekot na konzervatorskite raboti na crkvata se prezemeni i arheolo{ki iskopuvawa vo severniot del na manastirskiot dvor kade {to se otkrieni 12 groba so konstrukcii od kameni plo~i ili delumno ogradeni so kamen. Spored gorbnite prilozi, nek-ropolata bila upotrebuvana vo XIV-XV vek. Koco D., Miqkovi} P., 1958; Babi} B., 1981, 33; Kitanoski B., 1986, 115; Kepeska L., 1995, 13. (L.K.)

Markovi Kuli – Gradok, srednovekovna tvrdina i crkva. Kaj utokata na Lesni~ka Reka vo Crna Reka, na eden visok rid so zaramneto plato nare~en Gra-dok ima ostatoci od bedem {irok okolu 2 m, graden od pogolemi i pomali pridelkani kamewa. Na jugo-isto~niot kraj na ridot se gledaat ostatoci od tri-korabna bazilika, so dimenzii od 15 x 8 m, yidana od pridelkan kamen, tuli i varov malter, od koja

apsidata i delovi od bo~nite yidovi se delumno za~uvani. Na desetina metri jugozapadno od nea se

Markovi Kuli ‡ Gradok, s. Manastir. ‡ Starohristijanska bazilika (N.^.)

gledaat ostatoci od mala crkvi~ka, gradena od is-tiot materijal i vo istata tehnika. Po celata po-vr{ina na tvrdinata ima ostatoci od gradbi, frag-menti od kerami~ki sadovi i pokrivni }eramidi. Kepeska L., Kepeski K., Kitanoski B., 1986, 118; Kepeska L., 1995, 12. (B.K., L.K., K.K.)

Plevewe, nekropola od docnoanti~koto vreme. Na okolu 100 m severozapadno od seloto, vo nivite e otkrien grob od kameni plo~i – tip cista, postaven vo pravec severoistok-severozapad. Grobni kon-strukcii od kamen, fragmenti od kerami~ki sadovi i pitosi ima re~isi po celata povr{ina na tere-not. (B.B., B.K.)

55. MELNICA

Sadevite, naselba od docnoanti~koto vreme. Vo mestoto kade Pol~i{ki Dol se vleva vo Vito-li{ka Reka, na edna prostrana terasa {to zafa}a povr{ina od nekolku hektari ima golem broj fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, zgura od topena èlezna ruda i gradeèn materijal. Na gorniot kraj na terenot ima ostatoci od temeli na tvrdina. Na lokalitetot se najdeni pove}e vizan-tiski moneti. Vuli} N ., 1937, 31; Mikul~i} I., TIR, 85; Keramid~iev A., 1978, 119-120. (A.K.)

Stojanov [opur, srednovekovna naselba so nekro-pola. Vo mesnosta Otin, oddale~ena 4,5 km severno od seloto, ima prirodna viso~inka so pad kon seve-rozapad, na koja se gledaat konstrukcii od grobovi

XXI. PRILEP 305

gradeni od kameni plo~i, so mali otstapuvawa vo orientacijata zapad-istok. Severno od grobovite ima gramadi od kr{en kamen, fragmenti od kera-mi~ki sadovi, pitosi i zgura od topeno `elezo. Kepeska L., Kepeski K., Kitanoski B., 1986, 119; Kepeska L., 1995, 13. (B.K., L.K., K.K.)

Crkva Sv. Dimitrija, osamen naod od rimskoto vre-me. Vo crkvata ima fragmenti od anti~ki stolb, a od nadvore{nata strana na zapadniot yid e vgradena plo~a od kamen so gr~ki natpis vo 7 vertikalni redovi. (B.K., L.K., K.K.)

56. NEBREGOVO

Grobi{te, osameni naodi od rimskoto vreme. Na 600 m jugozapadno od seloto, vo poluurnatata crkva i napu{tenite grobi{ta se nao|aat nekolku anti~-ki spolii od mermer, i toa: del od kapak od detski sarkofag na dve vodi i piramidalno par~e na ~ii strani reljefno e pretstaven sot od p~eli. (B.B., B.K.)

Dreni~e, naselba od docnoanti~koto vreme. Na oko-lu 1,5 km jugoisto~no od seloto i na okolu 200 m isto~no od patot za Prilep se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pokrivni }eramidi i moneti. Mikul~i} G., 1987, 187. (B.B., B.K.)

Kru{i, naselba od rimskoto vreme. Na 800 m jugoza-padno od seloto, vo nivata na J. Crvenkoski e ot-krien pogolem broj tuli, a po povr{inata se sre}a-vaat fragmenti od kerami~ki sadovi i pokrivni }eramidi. Mikul~i} I., TIR, 90. (B.B., B.K.)

Latinska Crkva, starohristijanska crkva i nekro-pola. Na 1 km ju`no od seloto se otkrieni urnatini od temeli na objekt – crkva vo koja ima pove}e blo-kovi od mermer. Jugoisto~no od crkvata so oraweto selanite otkrile grobovi postaveni vo pravec zapad-istok. Mikul~i} I., TIR, 90. (B.B., B.K.)

Le~i{te, naselba od neolitskoto vreme. Se nao|a na okolu 2 km zapadno od seloto, a severno od patot za seloto Dupja~ani. Po povr{inata ima frag-menti od kerami~ki sadovi so siva i crvenikava boja i orudija od kamen i kremen. Kitanoski B., 1961, 45. (B.B., B.K.)

Manastiri{te, naselba od docnoanti~koto vreme i starohristijanska bazilika. Na okolu 2 km severo-isto~no od seloto, na edna pogolema povr{ina se nao|aat fragmenti od kerami~ki sadovi i mnogu-broen grade`en materijal. Vo nivata na Dragan Ne{koski se otkrieni ostatoci od bazilika gra-dena od kr{en kamen i varov malter. Najdeni se i dva jonski impost-kapiteli ukraseni so krstovi i ptici vo plitok reljef.

Mikul~i} I., TIR, 90; Lil~i} V., 1984, 98. (B.B., B.K.)

Orman – Bukov Dol, tvrdina, mal kastel od rimsko-to vreme. Na okolu 3,5 km severoisto~no od seloto se nao|aat ostatoci od yidovi gradeni od kr{en kamen i varov malter. Mikul~i} I., TIR, 90. (B.B., B.K.)

Selska crkva, osamen naod od rimskoto vreme. Vo ju`niot yid od nadvore{nata strana na crkvata e vyidana mermerna plo~a so reljefna pretstava na Atina i Herkul. Pred crkvata se nao|a fragmen-tiran stolb. Vuli¢ N., Sp. LXXI, 163. (B.B., B.K.)

57. NIKODIN

Antoi Gramadi, naselba i nekropola od docnoan-ti~koto vreme. Na 2 km isto~no od seloto, vo plan-ta`nite lozja na ZIK „Prilep“, so rilaweto na zemjata se otkrieni nekolku nadgrobni spomenici od mermer i peso~nik. Po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Prilep. (B.K., L.K., K.K.)

Bresje, osameni naodi od rimskoto vreme. Na 1,5 km isto~no od seloto, vo urnatata crkva {to se nao|a vo blizinata na patot za seloto Fari{ ima nekol-ku anti~ki spolii od mermer. Se raboti za nad-grobni steli i par~iwa od arhitektonska plastika. Mikul~i} I., TIR, 91. (B.B., B.K.)

Glogovica, nekropola od rimskoto vreme. Na 1 km isto~no od seloto e najdena nadgrobna stela so rel-jef i bez natpis, kako i moneti na Hadrijan i Anto-nij Pij. Vuli} N., 1937, 33; Mikul~i} I., TIR, 91. (B.B., B.K.)

Kutra, naselba od rimskoto vreme. Na edna blaga viso~inka, oddale~ena 1 km jugoisto~no od seloto, se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i po-krivni }eramidi. Mikul~i} I., TIR, 91. (B.B., B.K.)

Nereziwe, nekropola od docnoanti~koto vreme. Na 2,5 km severozapadno od seloto, pokraj patot za se-loto Izvor se otkrieni grobovi od kameni plo~i. Mikul~i} I., TIR, 91. (B.B., B.K.)

58. NOVOSELANI

Sv. \or|ija, osameni naodi od rimskoto vreme. Vo dvorot na crkvata se nao|a golem broj obraboteni mermerni blokovi, kako i nekolku fragmenti od nadgrobni steli. (B.B., B.K.)

Slatina, naselba od docnoanti~koto vreme. Na eden pomal prostor {to se nao|a 1,5 km severois-to~no od seloto i na okolu 400 m severoisto~no od

XXI. PRILEP 306

patot Prilep-Ki~evo ima mnoèstvo gradeèn materijal (kamen, teguli, tuli). (B.B., B.K.)

Stari Lozja, naselba od rimskoto vreme. Na 1 km od seloto, na blaga padina blizu do patot Belo Pole-Maù~i{te se otkrieni ostatoci od yidovi gra-deni od kr{en kamen i varov malter. Po povr{i-nata ima fragmenti od pokrivni }eramidi, tuli i kerami~ki sadovi. (B.B., B.K.)

59. OBR[ANI

Selska crkva, osamen naod od rimskoto vreme. Vo dvorot na crkvata se ~uva o{tetena mermerna plo~a na koja ima reljefna pretstava na dve bisti. Vuli¢ N., Sp. LXXI, 164. (B.B., B.K.)

60. OREOVEC

Dalov Grob, nekropola od rimskoto vreme. Na pros-torot pome|u seloto i crkvata e otkriena nad-grobna plo~a koja ima kalkan, a pod nego vo dvojna-ta edikula se pretstaveni po dve figuri vo dva re-da. Pod niv ima gr~ki natpis vo 6 reda. Vuli¢ N., Sp. LXXI, 164. (B.B., B.K.)

Lekovo, depo na rimski moneti. Zapadno od seloto, vo nivata na Gane Trajkoski se najdeni pove}e bron-zeni moneti koi se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Prilep. (B.B., B.K.)

Lozja, nekropola od rimskoto vreme. Nedaleku od seloto, vo nivata na Jordan Ilieski e najdena nad-grobna stela od mermer so pretstava na voin. (B.B., B.K.)

Oreove~ka Reka, naselba od rimskoto vreme. Ne-posredno pod seloto, na desniot breg na Oreove~ka Reka, vo nivata na Kosta Bogeski se nao|aat delovi od arhitektonski elementi (bazi, stolbovi i arhi-travni gredi od mermer). Najden e i eden jonski kapitel so voluti. (B.B., B.K.)

Pe{terica, naselba od neolitskoto i rimskoto vreme. Na okolu 2 km jugozapadno od seloto, vo neposrednata blizina na mestoto kade Oreove~ka Reka se vleva vo Prisatska Reka, na zaramneto pla-to ima tragi od naseluvawe. So iskopuvawata vo 1964 i 1976 godina se otkrieni fragmenti od kera-mi~ki sadovi, orudija od kamen i koska, kako i osta-toci od ìveali{ta od naselba od postariot neo-lit. Vo neposrednata blizina se najdeni i ostatoci od anti~ki objekti gradeni od kr{en kamen i varov malter, kako i kaptaà za vodovod. Po povr{inata ima delovi od mermerna arhitektonska plastika. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Prilep. Saria B., 1925a, 110; Vuli¢ N., Sp. LXXI, 169; Babi} B., 1965a, 131-133; Kepeski K., 1976, 143; Kitanoski B., 1978a, 155. (B.B., B.K.)

Crkvi{te – Ba~kova Niva, naselba od docnoanti~-koto vreme. Na pogolema povr{ina se gledaat urna-tini od objekti, gradeèn materijal (tuli, }erami-di, kr{en kamen) i fragmenti od kerami~ki sadovi. Vuli¢ N., Sp. LXXI, 136. (B.B., B.K.)

61. PA[INO RUVCI

Seli{te – Mogilani, naselba od rimskoto vreme. Na 1,5 km severoisto~no od seloto, a na okolu 600 m zapadno od rekata Blato i vo blizinata na lakata ima pogolema povr{ina na koja se sre}avaat frag-menti od kerami~ki sadovi, pokrivni }eramidi i kr{en kamen. (B.B., B.K.)

Selska crkva, osameni naodi od rimskoto vreme. Vo crkvata i vo nejziniot dvor se nao|aat pove}e spo-menici od mermer, i toa: fragmentirana nadgrobna stela so gr~ki i latinski natpis koja na sredinata ima pretstava na kowanik i pred nego drvo; ènska statua od bel mermer bez glava, visoka 1,35 m, i kapitel ukrasen so voluti i akantus. Vuli¢ N., Sp. LXXI, 179. (B.B., B.K.)

Tumba – âir, naselba od bronzenoto vreme. Na 2,5 km ju`no od seloto ima mala tumba (kota 595) na koja se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, ku}en lepe` i orudija od kamen. Kitanoski B., 1961, 44. (B.B., B.K.)

62. PE[TANI

Valjeto, osamen naod od rimskoto vreme. Na 1 km ju`no od seloto, zapadno od lokalitetot Grmot, a isto~no od lokalitetot Pe{tani ima dve korita so pravoagolna forma, izdlabeni vo karpa. Koritata se povrzani so kanal~e. Orientacija istok-zapad. (B.K., L.K., K.K.)

Grama|e, naselba od rimskoto vreme. Na 500 m se-verno od seloto ima dolgunest rid na koj, vo gorni-ot del, se gledaat ostatoci od gradbi, odnosno gra-madi od kr{en kamen, pokrivni }eramidi i frag-menti od kerami~ki sadovi. Ottuka vo 1964 godina selanite prenele nekolku mermerni spomenici vo u~ili{teto vo seloto Duwe. (B.K., L.K., K.K.)

Grmot, naselba i nekropola od rimskoto vreme. Na 1 km ju`no od seloto ima prirodna viso~inka {to se spu{ta terasesto kon seloto, na koja ima rasfr-leni kamewa, fragmenti od pokrivni }eramidi i kerami~ki sadovi. Na poniskata terasa se sre}ava-at pogolemi pokrivni plo~i od grobovi. Vo ~e{ma-ta e vgraden pogolem mermeren blok, a vo nejzinata neposredna blizina se nao|a del od meno. (B.K., L.K., K.K.)

XXI. PRILEP 307

Pe{tera, naselba od rimskoto vreme. Na okolu 1 km jugozapadno od seloto, na padinite na edna mala viso~inka, koi se spu{taat kon seloto, se nao|aat ostatoci od temeli na yidovi, kr{en kamen, frag-menti od pokrivni }eramidi i kerami~ki sadovi, a ima i eden stolb izraboten od lokalen kamen. Na najvisokiot del od terenot, opkruèn so granitni karpi, vo 1950 godina e podignato malo manastir~e. Od ovoj lokalitet poteknuva edna votivna plo~a so pretstava na Herakle {to se ~uva vo Zavodot i mu-zej vo Prilep. (B.K., L.K., K.K.)

Pripni{, osamen naod od rimskoto vreme. Na okolu 100 m od crkvata Sv. \or|ija, {to se nao|a na seve-rozapadnata strana od seloto, ima dve korita iz-dlabeni vo karpa. Ednoto e pravoagolno a drugoto so kvadratna osnova. Koritata se povrzani so kru-èn otvor so pre~nik od 0,13 m. (B.K., L.K., K.K.)

Crkva Sv. \or|ija, osameni naodi od rimskoto vre-me. Vo yidovite na crkvata ima vgradeni pove}e mermerni spolii, i toa: vo ju`niot yid plo~a so gr~ki natpis, plo~a so profilirano pole i gr~ki natpis i ara so reljefna pretstava na kowanik i èna; vo jugoisto~niot i jugozapadniot agol ima ba-za za stolb i profiliran blok so gr~ki natpis. Pred zapadniot vlez stoi mermerna baza i na nea mala ara, a pred jugozapadnoto }o{e ispraven stolb. Vo yit~eto {to se potpira na crkvata ima dve frag-mentirani mermerni steli koi se dosta izliàni. Na ednata se pretstaveni ma` i èna, a na drugata dvajca maì. Vuli¢ N., Sp. LXXI, 167. (B.K., L.K., K.K.)

Crkvi{te, svetili{te od rimskoto vreme. Na oko-lu 500 m severozapadno od seloto ima blaga prirod-na viso~inka na koja se nao|aat pove}e kamewa od gradbi, kako i elementi od arhitektonska plastika, i toa profilirana mermerna baza postavena na ~etvrtest mermeren blok na koj ima gr~ki natpis, fragment od mermeren stolb i mermerna baza delumno o{tetena. (B.K., L.K., K.K.)

63. PLETVAR

Bari~ki Dol, naselba od docnoanti~koto vreme. Vo nivata na Trajan Daneski, {to se nao|a na 500 m ju`no od seloto, pokraj patot Prilep-Gradsko, po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pokrivni }eramidi i drug gradeèn mate-rijal. (B.K., L.K., K.K.)

Pletvar, osamen naod od rimskoto vreme. Na mer-merniot masiv nad seloto ima vreàn natpis posve-ten na Zevs Agoraios. Vuli¢ N., Sp. LXXI, 170; Mari} R., 1933, 35, 47; Heire L., Daumet H., 1876, 226-227; Düll Z., 1977, 111-112. (B.B., B.K.)

Seli{te, osamen naod od rimskoto vreme. Vo niva-ta na Milan Murxeski, koja e nedaleku od seloto, e najdena mala votivna plo~ka od mermer so pretsta-va na Trakiski kowanik. Naodot se ~uva kaj sopst-venikot na nivata. (B.B., B.K.)

â{ka, osamen naod od rimskoto vreme. Na 1 km severno od seloto, pri izgradbata na novata trasa na patot za Gradsko, rabotnicita na{le votivna plo~ka od mermer so reljefna pretstava na dve af-rontirani zmii i me|u niv kantaros postaven na postament na koj ima nekakov plod. Naodot se ~uva vo Zavodot i muzej vo Prilep. (B.K., L.K., K.K.)

64. PODMOL

Kutli{te, osamen naod od rimskoto vreme. Na oko-lu 50 m od ku}ata na Blagoja Taleski e najdena tera-kota koja pretstavuva ènska figura i moneti od Julij Cezar. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Prilep. (B.B., B.K.)

Pavla ûka, naselba od rimskoto vreme. Na 2,5 km isto~no od seloto, po povr{inata na nivite se sre-}ava mnoèstvo fragmenti od kerami~ki sadovi, pokrivni }eramidi i tuli. Na ova mesto bile najde-ni i pove}e moneti od srebro i bronza od vremeto na Hadrijan. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Prilep. Vuli} N., 1937, 36; Mikul~i} I., TIR, 102. (B.B., B.K.)

Selska crkva, osamen naod od rimskoto vreme. Vo tremot na selskata crkva se nao|a ara od mermer na koja ima gr~ki natpis vo 9 reda. Vuli} N., 1937, 36. (B.B., B.K.)

U~ili{te, naselba od helenisti~koto vreme. Na prostorot od u~ili{teto i okolu nego, po povr{i-nata se gledaat temeli od objekti, fragmenti od ke-rami~ki sadovi, pokrivni }eramidi, tuli i pitosi. Najdeni se i pove}e obraboteni plo~i od mermer. Vuli} N., 1937, 36. (B.B., B.K.)

65. POLÎ[TE

Vo seloto, vikus so hram i nekropola od ranoanti~-koto vreme. Vuli¢ N., Sp. LXXI, 421; Mikul~i} I., TIR, 85. (D.G.)

Joleva Ograda, naselba i topilnica od docnoanti~-koto vreme. Na visok rid {to se nao|a na isto~nata strana od seloto se gledaat gramadi od kamewa nasobrani pri ~isteweto na nivite, fragmenti od kerami~ki sadovi, pokrivni }eramidi i ostatoci od èlezna ruda. Keramid~iev A., 1978, 118-119. (A.K.)

Tamburxieva Niva, utvrdena naselba od rimskoto vreme. Na okolu 50 m severno od seloto, na zaram-

XXI. PRILEP 308

neto plato ima mnoèstvo gradeèn materijal, frag-menti od kerami~ki sadovi, pokrivni }eramidi i ra~ni melnici. (B.K., L.K., K.K.)

66. PRILEP

Ali âir, naselba od neolitskoto i rimskoto vre-me. Pri izgradbata na novata naselba Ali âir, na ulicata „Du{ko Naumovski“ br. 12, so iskopuvawa-ta vo 1968 i 1972 godina e utvrden kulturen sloj so eden horizont na ìveewe, poto~no, ostatoci od na-selba od docniot neolit. Na okolu 100 m severno, na mestoto kade {to se nao|a Zoolo{kata gradina, isto taka pri gradewe na stanbeni zgradi se otkrieni temeli od yidovi gradeni od kr{en kamen i varov malter, kako i mnoèstvo fragmenti od kerami~ki sadovi, pokrivni }eramidi i arhitek-tonski elementi od mermer. Vo neposrednata bli-zina se najdeni i dve plo~ki od mermer so reljefna pretstava na boìcite Venera i Minerva. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Prilep. Kitanoski B., 1969, 19; Kepeski K., 1979, 55. (B.K., L.K., K.K.)

Baba, tvrdina i depo na moneti od docnoanti~koto vreme. Vo neposrednata blizina na karpata {to se vika Baba, oddale~ena 5 km severoisto~no od gra-dot, a na levata strana od patot Prilep-Veles pre-ku Babuna se otkrieni masivni yidovi gradeni od krupen kamen. Po povr{inata ima gramadi od kr-{en kamen i pokrivni }eramidi. Najdeno e depo na moneti od 51 folisi i polufolisi, site od VI vek. Monetite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Prilep. Kepeski K., 1977, 181; Mikul~i} G., 1987, 187; Lil-~i} V., Mitkoski A., 1995, 147. (B.K., L.K., K.K.)

Baba, Prilep. ‡ Naselba od docnoanti~koto vreme (V.L.)

Bakalica, nekropola od docnoanti~koto vreme. Na 2,5 km severozapadno od èlezni~kata stanica vo Prilep i na okolu 120 m ju`no od patot Varo{- Malo Kowari, vo 1961 godina e izvr{eno iskopu-vawe. Otkrieni se pove}e grobovi so kremirani pokojnici. Postarite imaat konstrukcii yidani od kr{en kamen i plo~i, a ponovite od teguli postave-ni na dve vodi. Najdeni se sadovi od keramika i staklo, bronzeni fibuli, moneti i dr. Babi} B., 1961a, 97. (B.B., B.K.)

Bolnica – U~itelsko u~ili{te, naselba od neolit-skoto, nekropola od èleznoto i osamen naod od rimskoto vreme. Na mestoto na dene{nata bolnica, nekoga{noto U~itelsko u~ili{te, postoela gole-ma tumba – neolitska naselba, koja e uni{tena. Vo 1925 godina bile otkrieni 4 groba gradeni od kame-ni plo~i – tip cista, vo koi imalo kerami~ki sado-vi, del od kopje, me~ i fibula od bronza. Vo yidot na ogradata na bolnicata se vgradeni mermerni ba-zi ukraseni so girlandi i bukranioni. Naodite ne se za~uvani. Koki¢ M., 1926, 494; Truhelka ›., 1929a, 59; Vuli¢ N., Sp. LXXI, 172. (B.B., B.K.)

XXI. PRILEP 309

Bon~eica, naselba i nekropola od docnoanti~koto vreme. Nekolku stotici metri ju`no od bulevarot „Mar{al Tito“, so kopaweto na temeli za stanbena zgrada se otkrieni docnoanti~ki objekt, nekolku pitosi i mnogubrojni fragmenti od kerami~ki sa-dovi. Vo neposrednata blizina se otkrieni grobovi so konstrukcija od teguli „na dve vodi“ . Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Prilep. Mikul~i} I., TIR, 104. (B.B., B.K.)

Dolno Sadovo, naselba od neolitskoto vreme. Na 4 km ju`no od gradot, pokraj èlezni~kata linija Prilep-Bitola, vo nivata na Orde Panoski po po-vr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sa-dovi, kameni alatki, kako i dislociran ku}en le-pe`. Kitanoski B., 1961, 43. (B.B., B.K.)

Ilino, srednovekovna nekropola. Vo neposrednata blizina na gradot, vo mesnosta nare~ena [atorov Kamen, na zaramneto plato so povr{ina od 200 x 50 m se gledaat 6 grobni konstrukcii koi bile otko-pani od ìtelite. Grobovite se gradeni od kameni plo~i, a kako prilozi bile najdeni belezici od tordirana bakarna ìca i drugo. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Prilep. (B.K., L.K., K.K.)

Kamenica, naselba od eneolitskoto vreme. Na oko-lu 2 km severoisto~no od poslednite ku}i na gradot i na okolu 500 m severno od patot Prilep-Veles preku Babuna, na blaga padina {to se spu{ta od Kukul, po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, kameni orudija i dislociran ku}en lepe`. Kitanoski B., 1961, 46. (B.B., B.K.)

Karata{, nekropola od rimskoto vreme. Na okolu 500 m severozapadno od kasarnata, vo lozjeto na \or|i Ivanovski pri oraweto bile uni{teni ne-kolku grobovi vo koi se najdeni kerami~ki sadovi i eden postament za stela. Od ovoj lokalitet potek-nuvaat stela so gr~ki natpis vo 8 reda i reljefna pretstava na èna, koja se ~uva vo Muzejot na Ma-kedonija vo Skopje, i fragmentirana mermerna stela so prikaz na devojka koja vo rakata drì pti-ca i venec, koja sega se nao|a vo Zavodot i muzej vo Bitola. Vuli¢ N., Sp. XCVIII, 175. (B.B., B.K.)

Kasarni, nekropola od èleznoto vreme. Vo nepos-rednata blizina na kasarnite, od ju`nata strana e otkrien grob graden od kameni plo~i. Vo grobot se najdeni eden kerami~ki sad i dva visulci so forma na o~ila. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Prilep. Kitanoski B. 1976, 122. (B.K., L.K., K.K.)

Kladenec, slu~ajni naodi – moneti od rimskoto vreme. Na okolu 1 km severno od gradot, na levata strana od prevojot Zelenik-Markovi Kuli se najdeni pove}e

rimski moneti koi se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Prilep. (B.B., B.K.)

Krklari, nekropola od helenisti~koto vreme. Na 500 m severno od poslednite ku}i na gradot, vo pod-no`jeto na sedloto Zelenik, pred Vtorata svetska vojna Nikola Vuli} otkril dve grobnici izdlabeni vo karpa, od tipot „makedonski“ grobnici so tesen hodnik, zasvodeno predvorje i grobna komora. Vo 1958/59 godina, na stotina metri ju`no od gorena-vedenite grobnici bea otkrieni u{te 4 grobnici od istiot tip. Vo niv se najdeni ostatoci od kremi-rani skeleti, terakoti, kerami~ki sadovi i drugo. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Prilep. Vuli} N., 1937, 36; Aleksova B., 1959v, 67; Mikul~i} I., 1966, 75; Babi} B., 1981, 25. (B.B., B.K.)

Kukul, naselba od rimskoto vreme. Na okolu 2 km severoisto~no od poslednite ku}i na gradot, vo podno`jeto na viso~inata Kukul po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, moneti i mnoèstvo gradeèn materijal. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Prilep. Lil~i} V., Mitkoski A., 1995, 147. (B.B., B.K.)

Kur{umli-an, osameni naodi od rimskoto vreme. Vo centarot na gradot, vo neposrednata blizina na Domot na ARM e za~uvan re~isi celiot zapaden yid od turskiot an, izgraden vo XV vek. Okolu nego vo parkot se smesteni delovi od anti~ki mermerni arhitektonski spomenici koi se izvadeni od anot. Babi} B., 1971b, 14. (B.B., B.K.)

Paraklis, osamen naod od rimskoto vreme. Vo dvo-rot na crkvata Sv. Kiril i Metodij se nao|aat tri nadgrobni steli od mermer, od koi edna e fragmen-tirana i ima gr~ki natpis vo ~etiri reda. Na site tri plo~i ima pretstavi na ~ove~ki figuri {to stojat. Vuli¢ N., Sp. LXXI, 170. (B.B., B.K.) Povodenici, slu~aen naod od rimskoto vreme. Na 1,5 km jugoisto~no od kasarnite, a na 400 m severo-isto~no od gradskiot bazen, vo 1961 godina, pri ko-paweto na dupki za rasadnikot, rabotnicite otkri-le dva pogolemi pitosa {to se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Prilep. (B.B., B.K.)

Silos, nekropola od rimskoto vreme. Vo neposred-nata blizina na èlezni~kata stanica, kaj stariot silos za ìto, pri izgradbata na negoviot vtor del bile otkrieni konstrukcii od kameni plo~i i teguli. Najdena e bronzena statuetka na Herakle. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Prilep. (B.B., B.K.)

Topolka – [ilevo, nekropola od docnoanti~koto vreme. Na 1,5 km ju`no od Institutot za tutun, vo neposrednata blizina na èlezni~kata pruga Pri-lep-Skopje, pri oraweto na nivite e otkrien grob so kremiran pokojnik. Vo nego se najdeni dva sada od keramika, dve lampi, fragmenti od stakleni

XXI. PRILEP 310

sadovi i edna rimska moneta od bronza. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Prilep. (B.B., B.K.)

Traìca, furna od rimskoto vreme. Vo novoto ko-rito na Oreove~ka Reka, vo neposrednata blizina na fabrikata „Partizanka“ se otkrieni nekolku furni za pe~ewe na grade`na keramika. (B.B., B.K.)

67. PRILEPEC

Bezisten, naselba od bronzenoto vreme, naselba so nekropola od helenisti~koto i rimskoto vreme. Na edno plato {to se nao|a na 1 km jugozapadno od seloto, so erozijata na zemjata se otkrieni pove}e kameni sekiri so otvor za dràlka, fragmenti od kerami~ki sadovi i bronzeni predmeti. Isto taka se najdeni nadgrobni steli, makedonski i rimski moneti, temeli od objekti i delovi od mozai~ni podovi. Vo 1928 godina N. Vuli} otkopal pomala grobnica gradena od kr{en kamen i varov malter, i vo nea sarkofag. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Prilep i vo Muzejot na Makedonija vo Skopje. Vuli} N., 1937, 39; Mikul~i} I., TIR, 99. (B.B., B.K.)

Gluva Dolna, svetili{te od rimskoto vreme. Na okolu 1 km severozapadno od seloto ûmovo, spored kaùvaweto na selanite, na vrvot na ridot postoe-la crkva. Na povr{inata se gleda gradeèn materi-jal (kr{en kamen, pokrivni }eramidi), kako i pogolem, grubo obraboten mermeren blok. Vo nepos-rednata blizina ima nekolku blokovi od obraboten bigor. (B.K., L.K., K.K.)

Kamberica, naselba od docnoanti~koto vreme. Na okolu 50 m od levata strana na dolot {to gi deli selata Prilepec i Volkovo, vo nivata na Vasil Taleski se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sa-dovi, pitosi i mnoèstvo gradeèn materijal. Bile otkrieni kerami~ki cevki za vodovod. (B.K., L.K., K.K.)

Korita, naselba od helenisti~koto i rimskoto vreme. Vo neposrednata blizina na selskiot pat {to vodi za Volkovo, zapadno od lokalitetot Be-zisten, a isto~no od lokalitetot Kamberica, vo ni-vite se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i gradeèn materijal. Konstatirani se i dve korita izdlabeni vo granitna karpa, ~ija namena ne moè da se odredi. Vo Muzejot vo Prilep se doneseni ne-kolku makedonski i rimski moneti najdeni na ovoj lokalitet. Kepeski K., 1987, 41. (B.K., L.K., K.K.)

Markov Yid, tvrdina i nekropola od helenisti~-koto i rimskoto vreme. Na okolu 1 km isto~no od seloto, na padinite na Sele~ka Planina se nao|aat ostatoci od yidovi na tvrdina i izdlabeni korita – grobovi vo karpi. Najdeni se makedonski i rimski moneti. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Prilep.

Mikul~i} I., TIR, 99. (B.B., B.K.)

Markova Stapalka, nekropola od docnoanti~koto vreme. Na 1 km pred seloto, vo nivata na Pere De-qo, {to se nao|a na desnata strana od patot, se ot-krieni 4 groba – cisti, gradeni od golemi kameni plo~i. (B.K., L.K., K.K.)

Prilepec. ‡ Srebreni tetradrahmi od makedonski i pajonski kralevi

68. PRISAD

Radin Dol, naselba od neolitskoto vreme. Se nao|a na 7 km severno od Prilep, vo neposrednata blizi-na na ve{ta~koto ezero, na edna zaramneta viso~in-ka {to dominira nad okolniot teren. Po povr{i-nata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, artefakti od kamen i kremen i delovi od ku}en lepe`. So za{titnoto iskopuvawe izvr{eno vo 1976 godina e konstatirana ednoslojna naselba koja ñ pripa|a na velu{ko–porodinskata kulturna grupa vo Pelagonija. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Prilep. Kitanoski B., Simoska D., Todorovi} J., 1987, 7-31. (B.K., L.K., K.K.)

Sivec, nekropola od èleznoto vreme i rudnik za mermer od helenisti~koto i rimskoto vreme. Na povr{ina od nekolku hektari, severno i severoza-padno od patot Prilep-Veles, pome|u planinite Kukul i Sivec, kade {to se vadi mermer od anti~-koto vreme do denes, se otkrieni 4 groba od kameni plo~i – tip cista, vo koi umrenite bile poloèni vo zgr~ena polo`ba. Od grobni prilozi se najdeni me~ od bronza, prsten, tegovi i predmeti od koska. Vo golem broj krateri (anti~ki kopovi) se najdeni poluobraboteni arhitektonski delovi, èlezni dleta, ostatoci od rudarska kova~nica, votivna ikona od mermer so pretstava na Herakle i drugo. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Prilep.

XXI. PRILEP 311

Kitanoski B., 1971a, 105; Keramid~iev A., 1987, 111. (B.B., B.K.)

69. RAKLE

Ani{ta, naselba od rimskoto vreme. Na okolu 4 km jugoisto~no od seloto, pome|u rekata Cere{evi} i avtopatot Prilep-Gradsko, poto~no, blizu do mes-toto kade selskiot pat izleguva na avtopatot, vo nivite se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sado-vi, teguli, imbreksi i tuli. (B.B., B.K.)

Venci, naselba od rimskoto vreme. Na 4 km jugois-to~no od seloto i ju`no od patot Rakle-avtopat ima blaga padina na koja se sre}avaat ostatoci od gradba. Eden yid e za~uvan vo dolìna od 15 m, graden od kr{en kamen i varov malter. Po povr{i-nata ima fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, teguli i imbreksi. Mikul~i} I., TIR, 106. (B.B., B.K.)

Grama|e, naselba od rimskoto vreme. Na 2 km jugo-isto~no od seloto, vo neposrednata blizina na ras-krsnicata na patot Rakle-Toplica i Rakle-Golem Radobil, na blaga viso~inka so povr{ina od okolu 1 hektar se sre}avaat kupi{ta od kr{en kamen, fragmenti od teguli, imbreksi, pitosi i mnoès-tvo kerami~ki sadovi. Mikul~i} I., TIR, 106. (B.B., B.K.)

@elkoec, osameni naodi od rimskoto vreme. Na okolu 2 km isto~no od seloto se nao|aat ostatoci od mala ednokorabna crkva, verojatno izgradena vo XVIII vek. Vo naosot na crkvata i vo drugite yidovi se vgradeni golem del arhitektonski elementi od mermer: arhitravni gredi, bazi i goren del od nad-grobna plo~a na koja e pretstavena ènska figura vo plitok reljef. (B.B., B.K.) Kutline, naselba od neolitskoto i rimskoto vreme. Na okolu 3 km jugoisto~no od seloto se nao|a viso-ramnina so povr{ina od nekolku hektari, na koja ima fragmenti od gruba i crveno mazneta keramika, kako i orudija od kamen i kremen. Isto taka se sre}avaat i fragmenti od kerami~ki sadovi, kako i mnoèstvo drug gradeèn materijal. Mikul~i} I., TIR, 106. (B.B., B.K.)

Markovi Kru{i, naselba od rimskoto vreme. Na 1 km jugoisto~no od seloto, vo nivite se nao|aat gra-madi od kr{en kamen, fragmenti od teguli, imbrek-si i kerami~ki sadovi. Bile otkrieni pove}e celi pitosi. Mikul~i} I., TIR, 106. (B.B., B.K.)

Ramni{te, naselba od rimskoto vreme. Na 600 m ju`no od seloto, pod patot za seloto Toplica se nao|aat dve blagi padini odvoeni so vododel, na ~ii povr{ini se zabeleùvaat fragmenti od kera-mi~ki sadovi, teguli, imbreksi i drug gradeèn materijal.

Miku~i} I., TIR, 106. (B.B., B.K.)

Ridot, naselba od neolitskoto vreme. Vo neposred-nata blizina na seloto, od isto~nata strana, vo ni-vite na B. Temelkoski, C. Stoj~eski, \. Naseski i drugi se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i orudija od kamen i kremen. (B.B., B.K.)

Staro Gumno, naselba od neolitskoto i rimskoto vreme. Na okolu 2 km jugoisto~no od seloto, na prostor od okolu 1 hektar se sre}avaat fragmenti od teguli, imbreksi i gramadi od kr{en kamen. Vo nivata na B. Temelkoski ima fragmenti od fina i gruba neolitska keramika, me|u koi dominiraat delovite od golemi sadovi so tunelesti dràlki. (B.B., B.K.)

Ulica, naselba od rimskoto vreme. Na 600 m jugois-to~no od seloto i ju`no od patot Rakle-avtopat, po povr{inata na nivite ima fragmenti od kerami~ki sadovi, imbreksi, teguli, tuli i drug gradeèn materijal. Mikul~i} I., TIR, 106. (B.B., B.K.)

âr{ija, starohristijanska bazilika. Na 4 km is-to~no od seloto, na blaga padina {to se nao|a vo neposrednata blizina na avtopatot Prilep-Grad-sko se gleda yid dolg 20 m, graden od kr{en kamen i varov malter. Na isto~nata strana ima golema po-lukru`na apsida. Okolu objektot se gledaat frag-menti od teguli, imbreksi i tuli. Mikul~i} I., TIR, 106. (B.B., B.K.)

êrewet, naselba od rimskoto vreme. Na edna domi-nantna viso~inka, {to se nao|a na 2,5 km isto~no od seloto, po povr{inata ima gramadi od kr{en ka-men, fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, te-guli i imbreksi. Mikul~i} I., TIR, 106. (B.B., B.K.)

70. RILEVO

Dol, slu~ajni naodi – moneti od docnoanti~koto vreme. Vo neposrednata blizina na seloto se najde-ni pove}e bronzeni moneti od IV vek, koi se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Prilep. (B.B., B.K.)

71. SEKIRCI

Selska crkva, osamen naod od rimskoto vreme. Vo yidovite na selskata crkva se vgradeni dve mermer-ni plo~i so natpisi. Vuli¢ N., Sp. LXCVIII, 378, 279. (B.B., B.K.)

72. SELCE

Suvi Livadi, naselba i depo na moneti od rimskoto i docnoanti~koto vreme. Grbi¢ M., 1929, 51; Keramid~iev A., 1961b, 53; Mi-kul~i} I., TIR, 113; Mikul~i} G., 1987, 187. (D.G.)

XXI. PRILEP 312

73. SENOKOS

A{kulica, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 100 m jugoisto~no od seloto se gledaat temeli od gradba gradena od kr{en kamen i varov malter, a naokolu, po povr{inata se gledaat fragmenti od kerami~ki sadovi, teguli i pitosi. (B.B., B.K.)

Bela ê{ma, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 1,5 km jugoisto~no od seloto, pome|u èlezni~kata pruga i patot Maù~i{te-Senokos se sre}avaat ostatoci od objekti od kr{en kamen i varov mal-ter, a ima i mnogu fragmenti od kerami~ki sadovi i pitosi. (B.B., B.K.)

Mogila, naselba od neolitskoto vreme. Na 2 km od seloto, pokraj patot Prilep-Ki~evo, vo neposred-nata blizina na ìvinarskata farma, po povr{ina-ta na nivite se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi so gruba i fina faktura, prete`no so siva boja. Isto taka, ima orudija od kamen i kremen i golem broj ìvotinski koski. Kitanoski B., 1971, 20. (B.B., B.K.)

Pusta Crkva, naselba od rimskoto vreme. Na okolu 250 m jugozapadno od crkvata se nao|aat ostatoci od anti~ka gradba, i toa kr{en kamen, varov malter, fragmenti od teguli, imbreksi i kerami~ki sadovi. (B.B., B.K.)

Crkva Sv. Atanas, osameni naodi od rimskoto vre-me. Vo yidot na crkvata, od nadvore{nata strana e vyidana nadgrobna plo~a od mermer so gr~ki natpis. Vo crkvata se ~uva plo~a od mermer vo oblik na medaljon so reljefna pretstava na tri bisti, a vo pripratata ima dve stebla od stolbovi i del od arhitravna greda od mermer. Vuli} N ., 1937, 41, 42; Vuli¢ N., Sp. XCVIII, br. 380, 382. (B.B., B.K.)

74. SLAVEJ

Vrbjanska ûka, naselba od neolitskoto vreme i srednovekovni jami. Se nao|a na 2 km isto~no od se-loto, vo krugot na ZIK „Prilep“, pogon vo seloto Slavej. Se raboti za tumba delumno o{tetena so izgradbata na nekoga{niot ìvinarnik. Vo 1979 i 1981 godina Zavodot i muzej od Prilep izvr{il iskopuvawe pri {to e otkriena naselba od vremeto na velu{ko-porodinskata kulturna grupa, so golem broj artefakti od keramika, kamen, kremen i koska i kulten objekt – `rtvenik, so dimenzii od 12 x 9 m, so sistem od pove}e pravoagolni kaseti so razni dimenzii, gradeni od glina i kal. Otkrieni se i pove}e kru`ni jami so fragmenti od srednovekovna keramika i crepni, koi najverojatno sluèle kako silosi za ~uvawe na ìto. Naodite se ~uvaat vo Za-vodot i muzej vo Prilep. Kitanoski B., 1989, 47. (B.B., B.K.)

75. SLEPÊ

Bara, nekropola od rimskoto vreme. Pome|u seloto i èlezni~kata pruga e najdena nadgrobna stela od mermer so reljefno pretstavena bista na èna. Mikul~i} I., TIR, 116. (B.B., B.K.)

Dva Daba, naselba od rimskoto vreme. Na nekolku stotici metri severozapadno od manastirot Slep~e se nao|aat ostatoci od temeli na objekt graden od kr{en kamen i varov malter. Na povr{inata se sre-}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, imbreksi i vodeni~ni kamewa. Pokraj toa, najdeni se moneti i edna bronzena statuetka so pretstava na bogot Merkur. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Prilep. Mikul~i} I., TIR, 116. (B.B., B.K.)

\upsko Kale, tvrdina od docnohelenisti~koto vre-me. Na viso~inkata {to se nao|a 1,2 km jugoisto~no od seloto, a isto~no od vrvot Sokoli~ki Kamen, se gledaat ostatoci od mala tvrdina. Prostorot, go-lem okolu 1 hektar, e opkolen so odbranben bedem graden od kr{en kamen bez varov malter. Vo nego-vata vnatre{nost, po povr{inata se gledaat grama-di od gradeèn materijal i golem broj fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, teguli i pokrivni }e-ramidi. Kaj Milan Bo{koski od seloto se ~uvaat pove}e anti~ki moneti najdeni na ovoj lokalitet, me|u koi edna od makedonskiot kral Persej (178-168) i edna so portret na Janus na aversot, iskovana vo Tesalonika. Lil~i} V., 1984, 94. (B.L.) Krst, nekropola od rimskoto vreme. Na granicata so atarot na seloto Brailovo, pokraj patot za Bra-ilovo se najdeni nadgrobni steli od mermer so reljefni pretstavi. Mikul~i} I., TIR, 116. (B.B., B.K.)

Manastiri{te, naselba od rimskoto vreme. Pokraj patot za seloto Crnili{te, na trome|ata me|u ata-rite na selata Slep~e, Crnili{te i Kostinci se gledaat fragmenti od kerami~ki sadovi, teguli, imbreksi i drug gradeèn materijal. (B.B., B.K.)

Seli{te – Crkvi{te, naselba od rimskoto vreme i starohristijanska bazilika. Na 2 km severno od se-loto po povr{inata na nivite se sre}avaat golem broj fragmenti od kerami~ki sadovi, imbreksi i gradeèn materijal, a se nasetuvaat i temeli od objekti. Vo neposrednata blizina e lokalitetot Crkvi{te kade {to se najdeni delovi od mermerna arhitektonska plastika. Mikul~i} I., TIR, 116. (B.B., B.K.)

Selska crkva, osameni naodi od rimskoto vreme. Vo selskata crkva se nao|aat nekolku anti~ki spolii od mermer, i toa: plo~a so reljefna pretstava na dve èni, korintski kapitel, torzo od statua, go-

XXI. PRILEP 313

lema ara i mermerna plo~a so pretstava na Trakis-ki kowanik. Vuli} N ., 1937, 42. (B.B., B.K.)

Stara Reka, osamen naod – moneti od rimskoto vre-me. Na ova mesto bile najdeni pove}e rimski mone-ti {to se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Prilep. (B.B., B.K.)

Staro Gumno, nekropola od rimskoto vreme. Jugoza-padno od manastirot Slep~e, vo manastirskata niva so povr{ina od polovina dekar se otkrieni nekol-ku grobovi gradeni od kameni plo~i, so orientacija sever-jug. Mikul~i} I., TIR, 116. (B.B., B.K.)

76. SVETI TODORE

Manastir, osameni naodi od rimskoto vreme. Vo urnatinite na edna srednovekovna crkvi~ka, {to se nao|a na 1 km jugozapadno od seloto, ima golem broj anti~ki spolii od mermer, i toa: bazi, stolbovi, delovi od arhitravna greda, kako i edna fragmen-tirana stela so reljefna pretstava na 4 figuri. (B.B., B.K.)

Nad âir, naselba od neolitskoto vreme. Nedaleku od seloto, po povr{inata na nivite se nao|aat go-lem broj orudija od kamen i kremen, so razni obli-ci i golemini. (B.B., B.K.)

77. SMOLANI

Grobi{ta, nekropola od docnoanti~koto vreme. Na 1 km zapadno od seloto, a na stotina metri od loka-litetot Lozja se konstatirani grobovi gradeni so kameni plo~i, so orientacija zapad-istok. (B.B., B.K.)

Izgoreno Trlo, naselba od rimskoto vreme. Na edna visoramnina oddale~ena 1 km jugozapadno od seloto se nao|a mnoèstvo fragmenti od kerami~ki sadovi, teguli, imbreksi, kako i drug gradeèn ma-terijal. (B.B., B.K.)

Kru{kova Niva, naselba od neolitskoto vreme. Na okolu 1 km severoisto~no od seloto se nao|a edna pomala viso~inka na ~ija povr{ina se sre}avaat neolitski artefakti od keramika, kamen i kremen. (B.B., B.K.)

Lozja, naselba od rimskoto vreme. Na okolu 1 km za-padno od seloto, na edno pogolemo plato se sre}a-vaat fragmenti od kerami~ki sadovi, teguli, im-breksi i drug gradeèn materijal, a se zabeleùva-at i ostatoci od temeli na pove}e gradbi. (B.B., B.K.)

Seli{te, naselba od rimskoto vreme. Na 700 m se-veroisto~no od seloto, nad patot za seloto Care-

vi}, na povr{ina od nekolku hektari ima golem broj fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, tegu-li, imbreksi i tuli, a bila najdena i moneta od Avrelijan. Monetata se ~uva vo Zavodot i muzej vo Prilep. (B.B., B.K.)

Surkova Straga, naselba od rimskoto vreme. Na 2 km severoisto~no od seloto, na edna mala povr{ina se nao|aat ostatoci od temeli na gradba, fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, teguli, i imbreksi. (B.B., B.K.)

Crkva Sv. Dimitrija, osamen naod od rimskoto vre-me. Pred vlezot vo crkvata se nao|a anti~ka baza od mermer, so ednostavno profiliran venec vo gor-niot del. (B.B., B.K.)

78. STARO LAGOVO

\upsko Maalo, naselba od rimskoto vreme. Vo nepo-srednata blizina na seloto se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, imbreksi i mnogu gradeèn materijal. Najdena e skulpturalna votivna pretstava na zmija, mnogu ubavo izrabotena od bronza, koja se ~uva vo Zavodot i muzej vo Prilep. Kepeski K., 1980, 91, kat. br. 506. (B.B., B.K.)

79. STROVIJA

\eramidnica, naselba od rimskoto vreme. Na 2 km ju`no od seloto, po povr{inata na nivite se sre}a-vaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, im-breksi i gradeèn materijal. (B.B., B.K.)

Peto~nica, depo na srednovekovni moneti. Na 1,5 km severoisto~no od seloto, vo neposrednata blizi-na na nekoga{noto poilo, ima padina {to se spu{-ta kon èlezni~kata pruga, na koja se najdeni 103 moneti i dva fragmenta od kerami~kiot sad vo koj bile staveni. Monetite se vizantiski, od XI vek, iskovani od srebro, ramni, so isklu~ok na nekolku primeroka koi se ~ankovidni. Monetite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Prilep. Kepeski K., 1978, 159. (B.K., L.K., K.K.)

80. TOPLICA

Gradi{te, osamen naod od rimskoto vreme. Na 1 km severoisto~no od seloto, Ordan Voj~eski otkril pitos visok 1 m koj se nao|a vo negoviot dvor. (B.B., B.K.)

Grama|e, naselba od rimskoto vreme. Na edna blaga padina {to se nao|a na 1 km isto~no od seloto, na mestoto kade {to se delat pati{tata Toplica-Rak-le i Toplica-Radobil, po povr{inata na nivite se zabeleùvaat fragmenti od kerami~ki sadovi i imbreksi. Bile najdeni i moneti od IV vek koi se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Prilep. (B.B., B.K.)

XXI. PRILEP 314

Dukova Voda, naselba od rimskoto vreme. Neposred-no do severozapadniot kraj na seloto, na edna blaga viso~inka se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. (B.B., B.K.)

Kanda, osamen naod od rimskoto vreme. Neposredno do seloto, pod patot za seloto Toplica, vo svojata niva Danail Temelkoski na{ol kamena sekira so `leb, dolga 17 cm. Naodot se ~uva vo Zavodot i mu-zej vo Prilep. (B.B., B.K.)

Reka, naselba od rimskoto vreme. Na 3 km jugois-to~no od seloto, pod padinata Kurilovo, {to se nao|a me|u Carevi{ka Reka i patot Prilep-Grad-sko, se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, teguli, imbreksi, a najdeni se i moneti od impera-torot Valens. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Prilep. (B.B., B.K.)

Crkva Sv. Nikola, osameni naodi od rimskoto vre-me. Vo oltarot na crkvata kako ~esna trpeza sluì mermerna ara koja na ~elnata strana ima tri bisti i kowanik pretstaveni vo plitok reljef. Vo pri-pratata kako baza na stolb e postavena nadgrobna stela od bel mermer so edikula vo koja ima 4 fi-guri obraboteni isto taka vo plitok reljef. Po-kraj niv ima fragment od u{te edna stela na koja vo edikulata oddesno nalevo se gledaat dve figuri bez glavi, vo stoe~ka polo`ba, i treta za~uvana vo dol-niot del. Pod figurite ima pole so gr~ki natpis vo 5 reda. (B.B., B.K.)

ârdak, naselba od rimskoto vreme. Na okolu 3 km jugoisto~no od seloto, na padinite na Kurilovo se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, imbreksi i drug gradeèn materijal. (B.B., B.K.)

81. TOPOLÂNI

Kriva Vrba, naselba od rimskoto vreme. Vo nivata na Petar [uplinoski se nao|aat fragmenti od ke-rami~ki sadovi i gradeèn materijal, a se gledaat i temeli od yidovi na objekt. (B.B., B.K.)

ûka, naselba od neolitskoto vreme i srednovekov-ni jami. Na 300 m jugozapadno od seloto, na samata trasa na starata èlezni~ka pruga Prilep-Bitola ima niska tumba na koja vo 1958 i 1975 godina se izvr{eni iskopuvawa. Otkrieni se ostatoci od na-selba so mnoèstvo fragmenti od kerami~ki sado-vi ukrasuvani so barbotin, impreso i slikawe so bela boja vrz crvena osnova, koja vremenski i kul-turno mu pripa|a na sredniot neolit vo Pelagoni-ja, odnosno na velu{ko-porodinskata kulturna gru-pa. Isto taka, vedna{ pod humusniot sloj bile ot-krieni dve jami, ednata so pre~nik od 1,45 m, a dru-gata od 1,80 m, vo koi se najdeni fragmenti od sred-novekovna keramika.

Kitanoski B., 1961, 44; Kitanoski B., 1977, 27; Ki-tanoski B., Simoska D., Todorovi} J., 1978, 9. (B.B., B.K.)

Xaferica, osamen naod ‡ moneti od rimskoto vre-me. Nedaleku od seloto, pri obrabotuvaweto na ni-vite bile najdeni moneti od Konstancij II . Moneti-te se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Prilep. (B.B., B.K.)

82. TRESKAVEC

Bunar, naselba od docnoanti~koto vreme. Na okolu 100 m severno od manastirot Treskavec, so probni-te iskopuvawa od 1959 godina se otkrieni ostatoci od temeli na yidovi gradeni od kamen i varov mal-ter. Denes na povr{inata ima fragmenti od kera-mi~ki sadovi i imbreksi. (B.B., B.K.)

Grobovi vo karpa, nekropola od rimskoto vreme. Na okolu 300 m severoisto~no od manastirot Tres-kavec se nao|aat nekolku groba izdlabeni vo karpa so pravoagolen oblik i so orientacija zapad-istok. Vuli¢ N., Sp. XCVIII, 193-194. (B.B., B.K.)

Gumewe, nekropola od helenisti~koto i rimskoto vreme. Na okolu 300 m ju`no od manastirot Treska-vec ima pogolemo plato so povr{ina od 1 hektar. Vo 1959 godina e izvr{eno iskopuvawe so koe bile otkrieni grobovi so pogrebuvawa od IV vek pred n.e. do docnorimskoto vreme. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Prilep. Mikul~i} I., TIR, 72. (B.B., B.K.)

Zlatovrv, naselba od helenisti~koto vreme, utvr-dena naselba od docnoanti~koto vreme i starohris-tijanska bazilika. Se nao|a vo jugoisto~niot del pod vrvot na Treskavec kade se gledaat ostatoci od yidovi gradeni od kamen i varov malter, so razli~-na vremenska pripadnost. Vuli} N., 1937, 45; Papazoglu F., 1957, 233; Mikul~i} I., 1966, 71; Mikul~i} I., TIR, 72. (B.B., B.K.)

Crkva Sv. Bogorodica, osameni naodi od rimskoto vreme. Vo zapadnata fasada na manastirskata crkva ima vgradena bista od mermer, a vo drugite yidovi mermerni arhitektonski delovi od starohristijan-ska bazilika. Sli~ni delovi se nao|aat i vo dvorot na crkvata. (B.B., B.K.)

83. TROJACI

Vasili~ki Grobi{ta, nekropola od rimskoto vre-me. Na 1 km severoisto~no od seloto, pokraj patot za seloto Toplica se otkrieni grobovi so orienta-cija istok-zapad. Najdena e mermerna stela visoka 1,20 m, so edikula vo gorniot del vo koja se pretsta-veni tri bisti izraboteni vo plitok reljef. (B.B., B.K.)

XXI. PRILEP 315

Grama|e, naselba od rimskoto vreme. Na 1,5 km se-verno od seloto, na prostor so povr{ina od pove}e hektari se konstatirani temeli od stari objekti gradeni od kamen i varov malter, a se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, teguli, im-breksi i delovi od vodeni~ni kamewa, rasfrleni po povr{inata. (B.B., B.K.)

Debel Rid, osamen naod – moneti od rimskoto vre-me. Vo podno`jeto na Mal Kozjak, oddale~eno 2 km severozapadno od seloto, ìtelite na{le pove}e moneti. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Prilep. (B.B., B.K.)

\or|ovica, naselba od rimskoto vreme. Vo nepos-rednata blizina na seloto, od severnata strana, pome|u planinskiot pat za seloto Toplica i doli-nata so pe{teri, na prostor od nekolku hektari se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, teguli, imbreksi i tuli. (B.B., B.K.)

Manastir~e, naselba od rimskoto vreme. Na okolu 500 m jugoisto~no od seloto, pokraj patot za seloto Carevi}, vo nivite se sre}avaat fragmenti od ke-rami~ki sadovi, teguli i imbreksi. (B.B., B.K.)

Rakida, nekropola od èleznoto vreme. Na okolu 500 m jugoisto~no od seloto, pokraj patot za seloto Carevi}, vo nivata na J. Milan e otkrien grob od kameni plo~i vo koj bila najdena golema la~na fi-bula so dve petli~esti zadebeluvawa, bez igla. Kitanoski B., 1971a, 109. (B.B., B.K.)

Ridot, naselba od neolitskoto vreme. Se nao|a na visoko plato od jugoisto~nata strana na seloto, nad desniot breg na selskata reka. Na prostor od okolu 1 hektar se zabeleùva golem broj fragmenti od kerami~ki sadovi i orudija od kamen i kremen. (B.B., B.K.)

Soli{ta, osamen naod ‡ moneti od docnoanti~koto vreme. Na isto~nite padini od Mal Kozjak, oddale-~eni 4 km severozapadno od seloto, se najdeni pove-}e moneti. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Prilep. (B.B., B.K.)

Crkva Sv. \or|ija, osameni naodi od rimskoto vre-me. Vo selskata crkva ima vgradeni pove}e delovi od anti~ki spolii od mermer i kamen (stolbovi i delovi od arhitravni gredi). (B.B., B.K.)

Crkvi~e, osamen naod od rimskoto vreme. Vo edna mala crkvi~ka vo seloto se nao|a dolna polovina od nadgrobna stela. Na gorniot kraj se za~uvani ~e-tiri ~ifta stapala, verojatno od figuri {to sto-jat. Pod niv ima edikula bez natpis. Pome|u ediku-lata i klinot za pricvrstuvawe, levo i desno, se na-o|a po edna mala polukru`na konha vo koi ima po edna bista. (B.B., B.K.)

84. TROJKRSTI

Crkva Sv. Duh, osameni naodi od rimskoto vreme. Vo yidovite na crkvata i pripratata, kako i vnatre vo nea, ima pove}e anti~ki spolii od mermer (stol-bovi, delovi od nadgrobni steli, kapiteli i drugi fragmenti). Vuli} N., 1937, 46; Nikolajevi} Stojkovi} I., 1957, 35. (B.B., B.K.)

85. CAREVI]

Alieva Tumba, naselba od rimskoto vreme. Na oko-lu 1 km severozapadno od seloto, na edna izdolèna padina se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sado-vi, pitosi, imbreksi i teguli. Mikul~i} I., TIR, 33. (B.B., B.K.)

Baltovi Nivi, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 1,5 km jugozapadno od seloto, po nivite se zabe-leùvaat gramadi od kr{en kamen i drug gradeèn materijal. (B.B., B.K.)

Bunarite, naselba od rimskoto vreme. Na edna viso-ramnina so povr{ina od nekolku hektari, oddale-~ena 1 km zapadno od seloto, na nekolku mesta se gledaat temeli od objekti gradeni od kr{en kamen i varov malter, a ima i fragmenti od kerami~ki sadovi, teguli i imbreksi. Mikul~i} I., TIR, 33. (B.B., B.K.)

Glava, naselba od rimskoto vreme. Na 2 km zapadno od seloto, vo blizinata na avtopatot Prilep-Grad-sko, pod kotata 629, na eden mal prostor so orawe bile otkopani pove}e pitosi. Mikul~i} I., TIR, 34. (B.B., B.K.)

Grobi{ta, nekropola od docnoanti~koto vreme. Ju`no od lokalitetot Staro Selo se otkrieni gro-bovi gradeni od kameni plo~i, so orientacija zapad -istok. Na povr{inata se nao|a o{tetena stela od mermer so dve edikuli vo koi ima nekolku figuri {to stojat i dva kowa, obraboteni vo plitok rel-jef. Mikul~i} I., TIR, 33. (B.B., B.K.)

Rimski Gaber, nekropola od rimskoto vreme. Vo ne-posrednata blizina na seloto se najdeni pove}e plo~i od mermer so gr~ki natpisi, kako i eden go-ren del od nadgrobna plo~a so reljefno pretstave-na bista. Naodot se ~uva vo Muzejot na Makedonija vo Skopje. Vuli} N., 1937, 22; Mikul~i} I., TIR, 33. (B.B., B.K.)

Stara Crkva, naselba i nekropola od docnoanti~-koto vreme. Na 800 m severozapadno od seloto, pok-raj patot za Carev Dab, na povr{ina od nekolku stotici kvadratni metri se nao|aat pove}e gramadi

XXI. PRILEP 316

od kr{en kamen, fragmenti od kerami~ki sadovi, teguli i imbreksi. Pokraj patot od zapadnata stra-na, vo neposrednata blizina na lokalitetot e ot-kriena nekropola na koja e evidentiran del od nad-grobna stela. Vuli¢ N., Sp. LXXV, 202; Mikul~i} I., TIR, 33. (B.B., B.K.)

Staro Selo, naselba od rimskoto vreme. Na 2 km jugoisto~no od seloto, pod vrvot Blanovo ima blaga padina so pogolema povr{ina na koja se gledaat ostatoci od stari gradbi od kr{en kamen i varov malter, fragmenti od kerami~ki sadovi, teguli i imbreksi. Mikul~i} I., TIR, 34. (B.B., B.K.)

Stra~ina Livada, naselba od docnoanti~koto vre-me. Okolu 800 m severozapadno od seloto, vo nepos-rednata blizina na Stra~ina ê{ma, ìtelite ot-krile pove}e pomali i pogolemi pitosi. Mikul~i} I., TIR, 33. (B.B., B.K.)

Crkva Sv. Dimitrija, osameni naodi od rimskoto vreme. Vo crkvata, kako i pred nea, se nao|aat mer-merni spolii (ara, del od stolb i sl.). (B.B., B.K.)

ê{ma Sv. Nedela, naselba od rimskoto vreme. Na 1,5 km severno od seloto i vo neposrednata blizina na ~e{mata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, teguli i imbreksi. Vo yidot na ~e{mata e vgraden kapitel od mermer. Mikul~i} I., TIR, 33. (B.B., B.K.)

86. CRNILI[TE

Biri{te, naselba od rimskoto vreme. Na 1 km od se-loto, vo nivata na Bogdan Mir~eski, {to se nao|a pokraj patot za seloto Dolgaec, ima fragmenti od kerami~ki sadovi, teguli, imbreksi i metalni predmeti. (B.B., B.K.)

Krivi Stogovi, osamen naod od rimskoto vreme. Vo neposrednata blizina na seloto, od severnata stra-na se nao|aat grobi{tata na semejstvoto Piroski. Na eden od grobovite ima anti~ka nadgrobna plo~a so gr~ki natpis, na koj, na krajot, e zabeleèna go-dinata koja te{ko se ~ita. Plo~ata bila najdena vo nivata na Ramzija Musoski, vo blizinata na turski-te grobi{ta. (B.B., B.K.)

Ograda, naselba od rimskoto vreme. Na okolu 150 m isto~no od seloto, na desnata strana od selskata reka vodata otkrila 6 golemi pitosi. (B.B., B.K.)

Palezi, naselba od rimskoto vreme. Na mestoto ka-de {to selskiot pat Slep~e-Crnili{te i èlezni~-kata pruga Prilep-Skopje formiraat ostar agol, ima povr{ina od nekolku hektari obrabotliva zemja na koja se gledaat temeli od golemi gradbi. Se sre-

}avaat stopi od mermer, kapiteli, stolbovi, delovi od arhitravni gredi, nadgrobni plo~i so pretstavi na figuri, kako i drugi positni predmeti. Naodite se ~uvaat kaj Emrula Asanoski i Ilija Trajanoski od seloto. (B.B., B.K.)

87. ÂNI[TE

Bara, tumul od èleznoto vreme. Se nao|a na 400 m severoisto~no od seloto. Spored kaùvaweto na selanite, pred triesetina godini bile otkrieni grobovi. (B.K., L.K., K.K.)

Bogdanova Niva, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 2 km severoisto~no od seloto, od levata strana na Crna Reka ima pogolema obrabotliva povr{ina na koja se nao|a golem broj fragmenti od kerami~ki sadovi, pokrivni }eramidi, pitosi i drug gradeèn materijal. (B.K., L.K., K.K.)

Sv. Petka, srednovekovna crkva. Na okolu 200 m ju`no od seloto e izgradena nova crkva koja, spored iskazite na ìtelite, leì vez temeli na stara crkva. (B.K., L.K., K.K.) Ubava Glava, srednovekovna tvrdina. Se nao|a na okolu 1 km severoisto~no od seloto, na nadmorska viso~ina od 756 m. Na povr{inata ima ostatoci od bedemski yidovi gradeni od kr{en kamen i obra-boten kamen od lokalno poteklo, {iroki okolu 1,5 m. Vo severoisto~niot del se gleda deka tvrdinata imala tri pojasa i terasesto se spu{tala po padi-nite na rit~eto. Centralnata gradba se nao|a na vrvot od glavata na zaramnetoto plato. Kepeska L., Kepeski K., Kitanoski B., 1986, 120; Kepeska L., 1995, 12. (B.K., L.K., K.K.)

88. ÊPIGOVO

Bakarno Gumno, naselba od eneolitskoto i bronze-noto vreme. Na okolu 500 m jugozapadno od seloto ima osamena viso~inka {to dominira nad ramnina-ta na Pelagonija, na koja se sre}avaat ostatoci od naselba. So iskopuvaweto vo 1959 godina, izvr{eno od Narodniot muzej od Prilep, se otkrieni ~etvrt-esti nadzemni ku}i, mnoèstvo fragmenti od kera-mi~ki sadovi, plastika, koskeni i kameni orudija, koi upatuvaat na preodniot period od neolitot vo bronzenoto vreme, odnosno na eneolitskoto vreme, kako i na po~etocite na bronzenoto vreme. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Prilep. Kitanoski B., 1960, 55; Vuli} N., 1937, 10. (B.B., B.K.)

Bedem ‡ Styberra (Stibera), gradska naselba od helenisti~koto i rimskoto vreme.

Na 16 km zapadno od Prilep, nad utokata na rekata Blato vo Crna Reka, na ju`nite padini na ridot koj so svojata elipsovidna forma se protega okolu 1,5 km vo pravec sever-jug, se nao|aat osta-

XXI. PRILEP 317

toci od gradot Stibera. Za vakvata negova lokacija zboruvaat i pi{anite anti~ki izvori, od koi naj-star spomen na gradot se nao|a kaj Polibij. Pode-talni podatoci za postoeweto i ubikacijata na Stibera dava T. Livij, naspomenuvaj}i deka vojski-te na rimskiot konzul Sulpicij, vo vremeto na bor-bite so Filip V, vo 200 godina pred n.e., napu{taj-}i go Link, trgnale na sever i do{le do Stibera,

kade {to se snabdile so ìto. Deka Stibera bila vo ramnina kaùva i podatokot na istiot avtor za Persej, koj, vo 169 godina pred n.e., na svojot pohod protiv Ilirite pominal niz Stibera, pri {to ne-kolku dena sobiral ìto, a potoa se upatil nakaj Penestite. Tretiot anti~ki izvor e Strabon, koj veli deka gradot Stibera leì na rekata Erigon i

Bedem ‡ Styberra, s. êpigovo. ‡ Od otkrivaweto na gimnazionot (1957)

XXI. PRILEP 318

Stibera, s. êpigovo. ‡ Bista na Filoksen, prva polovina na II vek

Stibera, s. êpigovo. ‡ Statua od tipot Golema Herkulanka od antoninskiot period

mu pripa|a na plemeto Deuriopi. Od starite iti-nerariumi se doznava deka Stibera leì na patot Stobi-Herakleja; vo Tabula Pojtingerijana stanicata Stibera e ispu{tena po gre{ka, me|utoa kaj geografot Ravenacki taa e zabeleèna kako Istubera, i toa po sledniot redosled: Eristion, Ceramij, Istubera, Herakleja. Navedenite podatoci zboruvaat vo prilog na toa deka Stibera se nao|a vo severoisto~niot del na Pelagonija, kaj utokata na rekata Blato vo Crna Reka, i toa vo ata-rot na seloto êpigovo, {to be{e potvrdeno vo 1953 godina so pronao|aweto na po~esniot epigraf-ski spomenik {to sovetot i narodot na Stibera mu go podignale na eden svoj zasluèn gra|anin. Prvi probni arheolo{ki iskopuvawa na lokalitetot izvr{il N. Vuli}, vo 1924 godina, pri {to e kon-statirano postoewe na golema anti~ka naselba. Podetalni i posigurni podatoci za postoeweto na gradot se dobieni so arheolo{kite iskopuvawa iz-vedeni vo 1953 godina od strana na Arheolo{kiot muzej od Skopje. So ovie iskopuvawa e otkrien del od gradskiot bedem graden od kr{en kamen, suvoyi-dica, {iroki do 3 metri, kako i eden od vlezovite vo gradot (sektor A). Na vtoriot punkt (sektor B) bil otkrien obnoveniot hram na boìcata Tihe – za{titnica na gradot. Stanuva zbor za templum in antis, so dimenzii od 10 x 10 m, so centralna ni{a vo isto~niot yid i darodavni mermerni natpisi vgradeni vo vnatre{nata strana na hramot. Yidovi-te se gradeni od kr{en kamen i varov malter, imaat {irina od 1,76 m, a od vnatre{nata strana se ukra-seni so mermerna plastika. Na tretata lokacija (sektor C) bil otkrien kompleks od yidovi koi obgraduvaat prostorii na javna zgrada, t.e. gimna-zion. Vo nego se otkrieni nekolku statui na zas-lu`ni gra|ani na Stibera, bisti i dr., kako i dosta fragmenti od arhitektonska plastika od mermer. Podvi`niot, kako i nepodvi`niot arheolo{ki ma-terijal otkrien pri ovie iskopuvawa mu pripa|a glavno na II i III vek od n.e. Vo poslednive nekolku godini se vr{eni mali za{titni iskopuvawa, kako i konzervatorski intervencii vo sektorite B i C. Vo tekot na podgotovkite za konzervacija na vlezot vo hramot e otkriena pomala prostorija od nego-vata zapadna strana koja najverojatno e podignata po urivaweto na hramot. Vo sektorot S e doot-kriena pravoagolna prostorija, mo{ne lo{o za~u-vana, ~ij severen yid bil otkrien u{te vo 1953 go-dina. Vsu{nost, otkrieni se samo temelite, bez ni-kakvi pregradni yidovi ili vlez. Od dosega otkrie-

XXI. PRILEP 319

nite objekti, kako i od podvi`niot arheolo{ki materijal, so sigurnost moè da se potvrdi deka na ovoj lokalitet se nao|al anti~kiot grad Stibera, koj egzistiral od 200 godina pred n.e. do vtorata po-lovina na III vek od n.e. Bil izgraden spored prime-rot na starite gr~ki gradovi, za {to svedo~at ot-krienite arhitektonski gradbi, kako i podatocite od epigrafskite spomenici. Stibera go doìveala svojot procut vo II vek od n.e. Za nejzinoto strada-we, rakovoditelot na iskopuvawata od 1953 godina

smeta deka nastanalo poradi golem zemjotres ili pak poradi uriva~kite pohodi na Gotite vo vtorata polovina na III vek. Naodite se ~uvaat vo Muzejot na Makedonija vo Skopje i vo Zavodot i muzej vo Pri-lep. Vuli¢ N., 1934, 38; Vuli¢ N., LXXI, 502; Papazoglu F., 1957, 23; Vu~kovi}-Todorovi} D., 1963, 59; Papazoglu F., 1974, 278-279; Sokolovska V., 1987, 33. (K.K.)

Bedem ‡ Styberra, s. êpigovo, ‡ Plan na gradot (D.V., I.M.)

89. ÛMOVO

Viroi, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 1 km severoisto~no od seloto Staro Lagovo, desno od patot {to vodi od Prilep za seloto [tavica, po povr{inata na nivite se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i gradeèn materijal. (B.K., L.K., K.K.)

Taba~ica, naselba od ranoanti~koto i rimskoto vreme. Vo neposrednata blizina na seloto od sever-nata strana se najdeni pove}e gr~ki i rimski mone-ti, kako i edna bronzena statuetka na bogot Mer-kur. Vidlivi se ostatoci od temeli na objekti, ka-ko i fragmenti od kerami~ki sadovi i imbreksi. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Prilep. Vuli} N., 1937, 24. (B.B., B.K.)

90. [TAVICA

Branenica, naselba od rimskoto vreme. Na 1,5 km zapadno od seloto, na mala viso~inka od desnata strana na dolot, pri obrabotuvaweto na nivite bi-le otkrieni mermerni spomenici koi sega se prene-seni vo selskata crkva. (B.K., L.K., K.K.)

Polatica, osameni naodi ‡ moneti od ranoanti~ko-to vreme. Na lokalitetot se najdeni gr~ki i make-donski bronzeni moneti. Naodite se ~uvaat vo Za-vodot i muzej vo Prilep. (B.B., B.K.)

Cucul, osameni naodi – moneti od rimskoto vreme. Vo neposrednata blizina na seloto, vo nivata na Tode Mileski se najdeni srebreni moneti od Sep-timij Sever. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Prilep. (B.B., B.K.)

XXII. PROBI[TIP 321

XXII . PROBI[TIP

1. Gajranci ................................................................... 321 2. Gorno Barbarevo ................................................... 321 3. Gorni Stubol ......................................................... 321 4. Grizilevci.............................................................. 321 5. Gujnovci ................................................................... 321 6. Dobrevo ................................................................... 321 7. Drenok ..................................................................... 322 8. Dreveno ................................................................... 322 9. Zelengrad ................................................................ 322 10. Zletovo .................................................................... 322 11. Jami{te ................................................................... 322 12. Kukovo ..................................................................... 323 13. Lezovo ...................................................................... 323 14. Lesnovo .................................................................... 323 15. Petri{ino ............................................................. 323 16. Pi{ica .................................................................... 323 17. Ple{anci................................................................ 323 18. Ratavica .................................................................. 323 19. Strmo{ .................................................................... 324 20. Tripatanci ............................................................. 324 21. Troolo ..................................................................... 324 22. [talkovica ............................................................ 324

1. GAJRANCI

Kali{te, naselba od docnoanti~koto vreme. Vo ni-vata na T. Todorov i vo okolnite nivi, oddale~eni okolu 2 km jugozapadno od seloto, se sre}avaat fra-gmenti od kerami~ki sadovi. Sopstvenikot otkril dva pitosa koi i denes gi ~uva doma. (A.K.)

2. GORNO BARBAREVO

Gramada, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Na 2,5 km severno od seloto, na visok rid (kota 850 m), koj dominira nad dolinata na Kriva Reka, ima osta-toci od bedem, namesta za~uvan do 0,50 m vo viso~i-na, koj ograduval prostor od 200 x 120 m. Bedemot bil yidan od kamen i varov malter i e {irok 1,50 m. Vo vnatre{nosta na gradi{teto i okolu nego se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi, a bile najdeni i pove}e mone-ti koi gi otkupil Muzejot na Makedonija od Skopje. Keramid~iev A., 1974a, 153; Mikul~i} G., 1987, 187. (A.K.)

3. GORNI STUBOL

Trikladenec, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 3 km zapadno od seloto, na trome|ata pome|u selata Sekulica, Gorni Stubol i Barbarevo, me{tanite izgradile tri kladenci, po eden za sekoe selo. Okolu niv, na prili~no golema povr{ina se sre-

}ava golem broj fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi. Spored kaùvaweto, bile otkrivani ostatoci od temeli na yidovi i pritoa bile najdeni pove}e bronzeni moneti. (A.K.)

4. GRIZILEVCI

Dolno Gradi{te, utvrduvawe od docnoanti~koto vreme i sredniot vek. Josifovska B., TIR, 60. (D.G.)

Zguri, naselba, rudnik i topilnica od docnoanti~-koto vreme. Leì na 2 km zapadno od seloto, na pro-strana padina niz koja pominuva patot Probi{tip-Kratovo. Na povr{inata se sre}avaat ostatoci od topena olovna i srebrena ruda, a pred okolu 30 godini bile otkrieni temeli od desetina topil-nici. Vo severniot del na lokalitetot se sre}a-vaat fragmenti od kerami~ki sadovi, a se zabele-ùvaat i ostatoci od temeli na nekolku pomali objekti. Bile najdeni i moneti me|u koi i edna zlatna, so pretstava na Anastasij. Del od monetite se ~uvaat vo Muzejot na Makedonija vo Skopje. Mikul~i} I., TIR , 60; Keramid~iev A., 1974, 122-124: Mikul~i} G., 1987, 187. (A.K.)

Zlatica ‡ Plavica, rudnik od rimskoto vreme. Na okolu 2 km jugozapadno od seloto, pome|u rekite Plavica i Kiselica, pod visokiot rid Plavica e otkriena rudarska jama. Na 20 m od vlezot vo jama-ta, na dvata profila se izdlabeni po edna reljefna pretstava. Na ednata e Herakle, a na drugata rudar so ~ekan i klin. Josifovska B., TIR, 60. (A.K.)

Preslap, naselba od docnoanti~koto vreme. Vo ni-vite oddale~eni 1 km severno od seloto ima mno-èstvo fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi. Selanite otkopale dva pitosa i eden epigrafski spomenik so gr~ki natpis. Spo-menikot se ~uva vo seloto. (A.K.)

5. GUJNOVCI

Crkvi{te, naselba, nekropola i crkva od staro-hristijanskoto vreme i sredniot vek. Keramid~iev A., 1962, 59; Mikul~i} I.,TIR , 61. (D.G.)

6. DOBREVO

Manastir, nekropola od docnoanti~koto vreme. Na severniot rab na seloto, vo blizinata na upravnata zgrada na rudnicite, vo vremeto na pro{iruvaweto na patot bile otkrieni okolu 10 groba. Spored do-bienite podatoci od neposrednite u~esnici, vo grobovite imalo kerami~ki sadovi i moneti. Vo seloto Dobrevo postoi stara rudarska tradicija

XXII. PROBI[TIP 322

koja po~nuva u{te od rimskoto vreme. Bila eks-ploatirana olovna i srebrena ruda. (A.K.)

Pe{ula, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Na 1 km severno od seloto ima visok rid {to se izdiga od levata strana na Dobrevski Dol. Na negoviot vrv, koj e zaramneto plato so prostor od 100 x 100 m, se za~uvani delovi od temel na bedem graden od kr{en kamen i varov malter. Vo tvrdinata, po po-vr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi, a bile najdeni i moneti od VI vek. Keramid~iev A., 1962, 49, 58; Mikul~i} G., 1987, 187. (A.K.)

7. DRENOK

Buril~evski Rid, naselba od docnorimskoto vreme. Se nao|a na 2 km severno od seloto, na pogolem del od prostorot {to e sopstvenost na zemjodelskata zadruga od Probi{tip. Pri obrabotuvaweto na zemjata bile otkrieni temeli od pove}e objekti, a na povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~-ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal (kamen, pokrivni }eramidi i sl.). Najdena e i edna dobro za~uvana nadgrobna stela koja e smestena vo dvorot na gimnazijata vo Probi{tip. (A.K.)

Gradi{te, opidum od docnoanti~koto vreme. Na se-verozapadniot kraj od seloto ima visok rid so zaramneto plato koj dominira nad okolniot pros-tor. Po povr{inata na platoto se gledaat ostatoci od temeli na odbranben yid, kako i fragmenti od kerami~ki sadovi i mnoèstvo gradeèn materi-jal. Najdeni se i moneti od Justinijan I. Keramid~iev A., 1962, 50, 58; Mikul~i} I., TIR , 48; Mikul~i} G., 1987, 187. (A.K.)

Mijalnica, naselba i nekropola od rimskoto i docnoanti~koto vreme. Keramid~iev A., 1962, 51. (D.G.)

8. DREVENO

Pe{nik, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 2 km severno od seloto, na edna mala viso~inka so za-ramneto plato, so povr{ina od 150 x 200 m, se zabe-leùvaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal, a najdeni se i moneti od VI vek. Mikul~i} G., 1987, 187. (G.M.)

9. ZELENGRAD

Vodeni~i{te, topilnica od rimskoto vreme. Do iz-vorite na Zelengradska Reka, visoko vo planinski-ot predel ima rudarska jama. Okolu nea, na prostor od 30 x 20 m se prisutni mnogubrojni ostatoci od zgura vo koja ima golem procent na bakarna ruda.

Po povr{inata na lokalitetot se sre}avaat i fragmenti od pitosi i pokrivni }eramidi. (A.K.)

Jarape~ka Niva, naselba od rimskoto vreme. Keramid~iev A., 1962, 52. (D.G.)

Samarska ûka ‡ Gradi{te, utvrdena naselba od docnoanti~koto vreme. Pretstavuva visok rid so dominantna mestopolo`ba {to se izdiga na ju`ni-ot rab na seloto. Na zaramnetoto plato na vrvot se gledaat ostatoci od temeli na odbranben bedem koj opkruùva prostor od 200 x 100 m. Vo vnatre{nos-ta na tvrdinata se zabeleùvaat temeli od pove}e mali objekti, a ima mnoèstvo gradeèn materijal i fragmenti od kerami~ki sadovi. Najdeni se i moneti od Justinijan I. Keramid~iev A., 1962, 51, 58; Mikul~i} I., TIR , 135; Mikul~i} G., 1987, 188. (G.M.)

10. ZLETOVO

Baldàr, utvrduvawe od rimskoto i docnoanti~-koto vreme. Keramid~iev A., 1962, 52. (D.G.)

Dolna Marena, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 3 km severoisto~no od seloto, vo dolinata na Zletovska Reka, na edna mala povr{ina se sre}a-vaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gra-deèn materijal. Najdeni se i moneti od Justinijan I. Keramid~iev A., 1962, 59; Mikul~i} I., TIR , 137; Mi-kul~i} G., 1987, 188. (G.M.)

Suva Dolina, naodi od paleolitskoto vreme. Kaj mostot na Zletovska Reka, preku koj pominuva pa-tot Probi{tip-Zletovo, vo 1980 godina se najdeni artefakti od razli~ni petrografski materijali me|u koi preovladuvaat crvenikavo-sivi jadra od kremen i jadra od silicizirani boksiti. R. Gravski izdvojuva tri artefakti (dva od jaspis i eden od siliciziran boksit) i vrz osnova na na~inot na obrabotkata, formata i goleminata tipolo{ki gi opredeluva kako orudija od fazite musterien i a{el na pomladiot paleolit. Kuzman P., 1995, 17. (Q.[.K.)

Turalevci, utvrdena naselba i nekropola od docno-anti~koto vreme. Keramid~iev A., 1962, 53-59. (D.G.)

11. JAMI[TE

Vo seloto, rudarski jami od rimskoto vreme. Vo dvornoto mesto na N. Velkov se otkrieni dve ru-darski jami so kru`ni okna. Vo blizinata na jamite se zabeleùvaat pokrivni }eramidi i fragmenti od pitosi. (A.K.)

XXII. PROBI[TIP 323

Garvanica, naselba od docnorimskoto vreme. Se-verno od seloto ima rid {to se izdiga visoko nad Zletovska Reka. Na zaramnetoto plato na vrvot, so povr{ina od 150 x 100 m, se gledaat temeli od ob-jekti, a se sre}avaat i fragmenti od kerami~ki sa-dovi i pitosi. Najden e i golem broj moneti od VI vek i postari. Mikul~i} G., 1987, 188. (G.M.)

12. KUKOVO

Gramadi{te, naselba i nekropola od docnoanti~-koto vreme. Na eden mal prostor vo selskite nivi, oddale~eni 1 km severno od seloto, se nao|aat osta-toci od gradeèn materijal i fragmenti od pitosi. Na severniot kraj na lokalitetot se konstatirani nekolku grobovi so konstrukcii od kameni plo~i. (A.K.)

Mo{evica, naselba od docnoanti~koto vreme. Se nao|a na 2 km severno od seloto, na patot za seloto Puzderci. Vo nivite na K. Janev i S. Arsov se otkopani nekolku pitosi, a na povr{inata se zabe-leùvaat fragmenti od kerami~ki sadovi i gra-deèn materijal. (A.K.)

13. LEZOVO

Gradi{te, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Se nao|a na 1,5 km severozapadno od seloto, na eden visok rid so dominantna mestopolo`ba. Na vrvot, koj pretstavuva zaramneto plato, se gledaat osta-toci od odbranben bedem. Vo vnatre{nosta na gra-di{teto ima temeli od pove}e mali objekti. Najde-ni se i moneti od Justinijan I. Mikul~i} I., TIR , 79; Mikul~i} G., 1987, 188. (G.M.)

Kolibi, naselba od docnoanti~koto vreme. Na okolu 1 km isto~no od seloto, na edna prostrana vi-soramnina se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal, nasobrani na nekolku gramadi. (A.K.)

Orlov Kamen, naselba od docnoanti~koto vreme. Na edna prostrana terasa na desniot breg na rekata Belo{ica, oddale~ena 2,5 km zapadno od seloto, se zabeleùvaat ostatoci od kr{en kamen, pokrivni }eramidi, pitosi i fragmenti od kerami~ki sadovi. (A.K.)

14. LESNOVO

Gradi{te, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Vo planinskiot predel Kowarevo, oddale~en 4 km severno od seloto, na eden zaramnet prostor se na-o|aat ostatoci od utvrduvawe so pribli`ni di-menzii od 110 x 100 m. Vsu{nost, za~uvani se teme-lite od bedemot ~ija debelina iznesuva 1,5 m, koi

se gradeni od kr{en kamen i varov malter. Vo vnatre{niot prostor na gradi{teto se zabeleù-vaat ostatoci od pove}e objekti, a na povr{inata ima golem broj fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi. Najdeni se i pove}e bronzeni moneti od koi nekolku se ~uvaat vo Zavo-dot i Muzej vo [tip. (A.K.)

15. PETRI[INO

Pod seloto, nekropola od rimskoto vreme. Na isto~nata periferija na seloto, pokraj patot {to vodi kon rekata Kiselica, se gledaat pove}e grob-ni konstrukcii. Vo 1963 godina bila otkriena nad-grobna stela koja se ~uva vo Muzejot na Makedonija vo Skopje. Keramid~iev A., 1965, 109-115. (A.K.)

16. PI[ICA

@gandovo, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 2 km ju`no od seloto, vo predelot Gran~arica, vo ni-vata na S. Jovanov se sre}avaat fragmenti od kera-mi~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. (A.K.)

17. PLE[ANCI

Gradi{te, utvrdena naselba od docnoanti~koto vreme i starohristijanska crkva. Keramid~iev A., 1966, 119. (D.G.)

18. RATAVICA

Vo seloto, naselba od neolitskoto vreme. Na isto~nata periferija na seloto, do prodavnicata {to se nao|a na desniot breg na Zletovska Reka, se otkrieni fragmenti od kerami~ki sadovi, glavno so siva boja. (A.K.)

Gradi{te, opidum od docnoanti~koto vreme. Na 1 km isto~no od seloto, na visok rid so dominantna mestopolo`ba i zaramneto plato se gledaat temeli od odbranben bedem. Na ju`nata padina se najdeni fragmenti od kapiteli, stolbovi i drugo. Najdeni se i moneti od VI vek. Keramid~iev A., 1962, 54; Mikul~i} G., 1987, 188. (G.M.)

Dolno Gradi{te, nekropola od docnoanti~koto vreme. Na severozapadnata strana na visokiot rid Dra~ko Gradi{te se izdiga niska ~uka vo ~ie pod-no`je, na leviot breg na Zletovska Reka, pri iz-gradbata na branata za vodosnabduvawe na Probi-{tip i rudnicite na Zletovo e otkriena nekropo-la. Grobovite bile gradeni od kameni plo~i. Spo-red kaùvawata, na nekolku plo~i imalo natpisi

XXII. PROBI[TIP 324

so latinski bukvi i reljefi. Plo~ite ne se za~uva-ni. (A.K.)

19. STRMO[

Preslap, starohristijanska crkva. Na 3 km isto~no od seloto, kaj utokata na rekata Kiselica i Dupka Reka se za~uvani temeli od starohristijanska crkva, a okolu nea gradeèn materijal. (A.K.)

20. TRIPATANCI

Seli{te, srednovekovna naselba. Na 1,5 km ju`no od seloto, na leviot breg na Zletovska Reka, na ed-na niska terasa ima vidlivi temeli od pove}e po-mali objekti, a na povr{inata se zabeleùva mal broj pokrivni }eramidi. (A.K.)

21. TROOLO

Vo seloto, naselba od docnoanti~koto vreme. Vo sredi{niot del na seloto, na prazniot prostor pokraj selskata prodavnica i ~e{mata ima golem broj fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i pok-rivni }eramidi. Vidlivi se i temeli od objekti. (A.K.)

Sv. Spas, nekropola od docnoanti~koto vreme. Okolu 500 m isto~no od seloto e otkriena nekropo-la so grobovi od kameni plo~i, so orientacija

istok-zapad. Na povr{inata se sre}avaat frag-menti od kerami~ki sadovi i pitosi. (A.K.)

22. [TALKOVICA

Beli Bregovi, nekropola od docnoanti~koto vre-me. Na 1 km zapadno od ku}ata na B. Jovanov e ot-kriena nekropola koja e delumno uni{tena. Grobo-vite se gradeni od golemi kameni plo~i, so orien-tacija istok-zapad. (A.K.)

Gradi{te, gradi{te i mogili od docnoanti~koto vreme. Vo grani~niot premin kon Ko~anska op{ti-na, na visok i osamen rid {to dominira nad okoli-nata se za~uvani temeli od utvrduvawe koe ogradu-va prostor od 200 x 200 m. Vo vnatre{nosta na gra-di{teto ima gramadi od kamewa i mnogubrojni fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi. Na severnoto podno`je, vo selskite nivi se nao|aat dve mogili oddale~eni edna od druga 30 m. Ednata mogila ima dimenzii od 12 m vo osnovata i 2,5 m viso~ina, a drugata 10 m vo osnovata i 1,5 m za~uvana viso~ina. Keramid~iev A., 1962, 61; Keramid~iev A., 1974a, 159; Mikul~i} G., 1987, 188. (A.K.)

Stari Grad, utvrduvawe od docnoanti~koto vreme i sredniot vek. Keramid~iev A., 1962, 61. (D.G.)

XXIII . RADOVI[

1. Ali Ko~ ................................................................... 324 2. Bu~im ....................................................................... 325 3. Voislavci ............................................................... 325 4. Gabrevci .................................................................. 325 5. Garvan ...................................................................... 325 6. Gorna Vra{tica .................................................... 325 7. Damjan ...................................................................... 325 8. Dedino ..................................................................... 327 9. Dolni Lipovik ...................................................... 327 10. Dolni Rade{........................................................... 327 11. Zagorci .................................................................... 327 12. Zleovo ...................................................................... 327 13. Inevo ....................................................................... 327 14. Jargulica ................................................................. 328 15. Kalauzlija .............................................................. 328 16. Kalu|erica ............................................................. 328 17. Karaxalar ............................................................... 328 18. Kozbunar ................................................................. 328 19. Kon~e ....................................................................... 328 20. Koxalija .................................................................. 329 21. Lubnica ................................................................... 329 22. Oraovica ................................................................. 330 23. Pogulevo ................................................................. 330

24. Podare{ .................................................................. 330 25. Radovi{................................................................... 330 26. Rakitec .................................................................... 331 27. Rakli{ .................................................................... 331 28. Skoru{a .................................................................. 331 29. Smilanci ................................................................ 331 30. Suldurci ................................................................. 331 31. Topolnica ............................................................... 331 32. ê{memale ............................................................. 332 33. [ainta{ ................................................................. 332 34. [ipkovica.............................................................. 332 35. [turovo .................................................................. 332

1. ALI KO^

Babin Kamen, nekropola od èleznoto vreme. Na 500 m ju`no od seloto se izdiga tumul koj e o{te-ten i so oraweto re~isi izramnet so nivoto na okolniot prostor. (M.I.)

Karatarla, srednovekovna naselba. Se nao|a na 1,5 km jugozapadno od seloto, na edna golema povr{ina na koja se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sado-vi, gradeèn materijal, a bile otkopani i uni{-teni dva pitosa. (M.I.)

XXIII . RADOVI[ 325

Koà, tumul od èleznoto vreme. Na 500 m jugoza-padno od seloto, vo mesnosta Karatarla ima tumul so pre~nik vo osnovata od 8 m i visina od 2 m. (M.I.)

âirlar, naselba od docnoanti~koto vreme. Vo nivata na Zuber Ja{ar, {to se nao|a na 2 km seve-roisto~no od seloto, se sre}avaat fragmenti od ke-rami~ki sadovi i pitosi, a ima i gramadi gradeèn kamen. (M.I.)

âtal Ta{, nekropola od èleznoto vreme. Na 2 km ju`no od seloto, na levata strana od patot se nao|a tumul koj e delumno o{teten so grade`nite raboti na patot. (M.I.)

2. BUÎM

Bunarxik, srednovekovna naselba. Na 1 km jugois-to~no od seloto se sre}avaat fragmenti od nasel-binska keramika i gradeèn materijal. (M.I.)

Vodeni~arski Pat, tumul od èleznoto vreme. Ju`-no od seloto, na granicata me|u atarite na selata Bu~im i Damjan se nao|a tumul koj e prili~no o{-teten, so pre~nik vo osnovata od okolu 10 m i viso-~ina od 1 m. (M.I.)

Gramada, nekropola od èleznoto vreme. Na 1 km zapadno od seloto, na desnata strana od patot za se-loto [opur ima povisoko zaramneto plato na koe se nao|a tumul so pre~nik vo osnovata od 10 m i vi-so~ina od 2 m. (M.I.)

Klisekajsi, srednovekovna nekropola. Na 100 m se-verozapadno od seloto se nao|aat amorfni kameni plo~i {to prilegaat na grobni konstrukcii. (M.I.)

Padarnica, tumul od èleznoto vreme. Na 1 km jugoisto~no od seloto, od levata strana na patot za lokalitetot Vodeni~arski Pat ima tumul koj e de-lumno o{teten, so pre~nik vo osnovata od okolu 3 m i viso~ina od 1,5 m. (M.I.)

Tumbarka, tumul od èleznoto vreme. Na okolu 100 m jugoisto~no od seloto se nao|a tumul visok 1,5 m. (M.I.)

3. VOISLAVCI

Dobri Dol, srednovekovna nekropola. Na desniot breg od golemiot i dlabok V’~i Dol, so erozijata od porojnite vodi se otkrieni grobovi so kamena konstrukcija. Postojat indicii i za ostatoci od sakralen objekt. (M.I.)

Prelozi, srednovekovna naselba. Na 1 km zapadno od seloto, na povr{ina od 50 x 50 m se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i pitosi. (M.I.)

Raki{in Pat, srednovekovna naselba. Na 2 km seve-rozapadno od seloto, po povr{inata na obrabot-livata zemja se zabeleùvaat fragmenti od kera-mi~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. (M.I.)

4. GABREVCI

Ilinica ‡ Elenica, srednovekovna naselba. Na 1 km severozapadno od seloto se sre}avaat fragmen-ti od kerami~ki sadovi i pitosi, a pri obrabo-tuvaweto na zemji{teto se nao|ani i moneti. Ima mali indicii i za postoewe na naselba od èlez-noto vreme. (M.I.)

Mavrovica, srednovekovna nekropola. Pome|u lo-kalitetite Ilinica i Seli{te, na desniot breg na Gabrovska Reka ima ostatoci od grobni pokrivni plo~i, grubo obraboteni. (M.I.)

Manastir, mogila od rimskoto vreme. Na 1,5 km ju-goisto~no od seloto se nao|a mogila so pre~nik vo osnovata od 25 m i viso~ina od 5 m. (M.I.)

Manastiri{te, nekropola od èleznoto vreme. Na 500 m jugoisto~no od seloto se nao|a tumul so poma-li dimenzii. (M.I.)

5. GARVAN

Gradi{te, srednovekovna naselba . Na okolu 500 m severozapadno od seloto se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. (M.I.)

Dolna Bara, vikus od docnoanti~koto vreme i sred-novekovna naselba. Na 1 km severoisto~no od selo-to, vo korijata Osojnica, na edna blaga viso~inka so povr{ina od 200 x 100 m se nao|a gradeèn mate-rijal, par~iwa od teguli i imbreksi. (M.I.)

6. GORNA VRA[TICA

Manastir ‡ Ilinica, srednovekoven sakralen ob-jekt. Na 500 m severozapadno od seloto se sre}avaat }eramidi i drug gradeèn materijal. Spored pre-danijata, na ova mesto se nao|al manastir so ime Sv. Ilija. (M.I.)

7. DAMJAN

Gramadi, naselba od docnoanti~koto vreme i sred-niot vek. Na okolu 500 m severoisto~no od seloto se sre}avaat fragmenti od naselbinska keramika, pitosi i posebno zgura od topeno èlezo. Na seve-roisto~niot kraj na terenot ima tumul. Moèbi se raboti za ostatoci od vikus. (M.I.)

Jasen, naselba od docniot sreden vek. Na okolu 7-8 km severozapadno od seloto, na desnata strana od patot Radovi{-[tip, vo neposrednata blizina na

XXIII. RADOVI[ 326

zadru`nata {tala se gledaat gramadi od gradeèn materijal i fragmenti od kerami~ki sadovi. (M.I.) Kanli âir ‡ Bojkovci, naselba od neolitskoto vreme. Se nao|a severozapadno od seloto, vo doli-nata na rekata Topolnica, opkruèna so rudnite masivi na Damjan i Bu~im. Se raboti za pogolem prostor smesten pome|u magistralniot pat [tip -Radovi{-Strumica i desniot breg na rekata, koj so mal del navleguva i vo atarot na seloto Bu~im. Vo 1987 i 1988 godina Muzejot na Makedonija izvr{il za{titni iskopuvawa so koi e konstatirana pove-}eslojna neolitska naselba so ostatoci od tri ho-rizonti na ìveewe. Spored tipolo{kite karakte-ristiki na arheolo{kite naodi, prvite dva ho-rizonta se od vremeto na raniot i sredniot neolit i ñ pripa|aat na kulturnata grupa Anzabegovo -Vr{nik. Tretiot horizont pretstavuva nova kul-turna pojava {to tesno se vrzuva za docniot neo-lit, i toa za kulturnata grupa Angelci-Zelenikovo II . Naodite se ~uvaat vo Muzejot na Makedonija vo Skopje. Sanev V., 1989a, 36; Sanev V., 1995, 33. (V.S.)

Kanli âir ‡ Bojkovci, s. Damjan. ‡ Antropomorfna pretstava na kerami~ki sad od sredniot neolit

Madenska Reka, naselba od docnoanti~koto vreme. Vo neposrednata blizina na rudnikot Damjan, na mala terasa kraj potokot Madenska Reka se konsta-tirani ostatoci od topena ruda, a ima i fragmenti od kerami~ki sadovi i pitosi. (A.K.)

Mar~ovo, naselba i nekropola od docnoanti~koto vreme. Vo blizinata na rudnikot Damjan, na okolu 2 km zapadno od seloto, na prostor koj zafa}a 150 x 100 m se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, imbreksi i zgura. Vidlivi se i grobni konstrukcii od kameni plo~i. (M.I.)

Ogra|e, naselba od docnoanti~koto vreme i sred-niot vek. Neposredno do seloto, od zapadnata stra-na se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i

zgura od topena èlezna ruda. Na severozapadniot kraj na terenot ima dva tumula. (M.I.)

Osmanova Ritka, srednovekoven sakralen objekt. Na 1 km jugoisto~no od seloto se nao|aat ostatoci od crkva. (M.I.)

Padarnica, tumul od èleznoto vreme. Na 200 m severozapadno od seloto se nao|a tumul o{teten na severnata i severozapadnata strana, taka {to za~u-vaniot del od osnovata iznesuva 10 m. (M.I.)

Star Manastir, utvrdena rudarska naselba od è-leznoto i docnorimskoto vreme. Leì na padinite od ridot koj na sever se spu{ta do koritoto na To-polni~ka Reka. Na isto~niot kraj minuva polskiot pat za seloto Damjan, a na zapadniot se kopovite i objektite na rudnikot „Damjan“ . Se raboti za malo plato, ve{ta~ki zaramneto, so izvonreden pogled kon vlezot vo Radovi{ko Pole od klisurata Pilav Tepe, na koe se gledaat ostatoci od bedem na mala naselba ‡ kastel, so prostor od okolu 60 x 40 m. Na povr{inata ima fragmenti od docnorimska kera-mika, pitosi i teguli, a na padinite se sre}avaat fragmenti od keramika od èleznoto vreme, po fakturata sli~na na keramikata od Krivi Dol vo Radawe ([tip). Pri uvidot vo 1987 godina e kon-statirano deka od pritisokot na teìnata od jalo-vinata, nafrlena od rudarskite kopovi, nastanalo lizgawe na terenot koe na naselbata ñ nanelo kata-strofalni o{tetuvawa. Poto~no, ~elniot bedem e prekinat na nekolku mesta i e pomesten od verti-kalnata i horizontalnata oska re~isi po celata dolìna. Na sredinata i na ju`niot }o{, nadvo-re{noto lice na bedemot e ogoleno vo visina i do 2 m, taka {to sosema dobro se gleda na~inot na yida-weto, izvedeno od delkani blokovi, kr{en kamen i varov malter. Postoi opasnost naselbata da bide uni{tena vo najblisko vreme. Gara{anin M. i D., 1959, 70. (V.S.)

Surim Vr~va, srednovekoven sakralen objekt. Na 5 km jugozapadno od seloto se sre}avaat fragmenti od pokrivni }eramidi i drug gradeèn materijal. (M.I.)

Turski Grobi{ta, docnoanti~ka nekropola. Na okolu 600 m severno od seloto, vo neposrednata blizina na lokalitetot Gramadi se gledaat kon-strukcii od grobovi. (M.I.)

Crkvi{te, srednovekovna nekropola. Vo neposred-nata blizina na seloto, od negovata ju`na strana, vo reonot na grobi{tata ima edna mala viso~inka na koja se zabeleùvaat amorfni kameni plo~i od grobni konstrukcii. (M.I.)

8. DEDINO

Beluovo ‡ Bedva, srednovekovna naselba. Na 200 m zapadno od seloto, na povr{ina od 300 x 150 m se

XXIII . RADOVI[ 327

sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i grade-èn materijal. (M.I.)

Mezar, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 3 km severozapadno od seloto, po povr{inata na nivite se nao|aat fragmenti od teguli, imbreksi, pitosi i kerami~ki sadovi, potoa zgura i kr{en kamen. (M.I.)

Suv Dol, naselba od neolitskoto vreme. Na 2,5 km severno od seloto, desno od asfaltniot pat za Ra-dovi{, na prostor od 150 x 100 m se sre}avaat frag-menti od ku}en lepe` i kerami~ki sadovi. Najdeni se dve sekiri od kamen i golem broj orudija od kremen. (M.I.)

Crkvi{te, srednovekovna naselba. Na 2 km severo-zapadno od seloto, na prostor od 200 x 100 m se nao|aat ostatoci od naselbinska keramika, pitosi i gradeèn materijal. (M.I.)

9. DOLNI LIPOVIK

Crkvi{te ‡ Ilenica (Elenica), naselba od neo-litskoto vreme i srednovekoven sakralen objekt. Na edna pomala viso~inka oddale~ena 400-500 m ju-gozapadno od seloto se gledaat ostatoci od neolit-ska naselba, a na najvisokiot del temeli od apsida na pogolem sakralen objekt ‡ crkva. (M.I.)

10. DOLNI RADE[

Aju{ova Bav~a, naselba od èleznoto vreme. Se nao|a na 1 km severno od seloto, na leviot breg na Kriva Lakavica. Na povr{inata ima fragmenti od naselbinska keramika i zgura od topena èlezna ruda. (M.I.)

\urov Dol, tumul od èleznoto vreme. Na 1 km jugoisto~no od seloto, kaj sostavot na Rade{ka Reka i \urov Dol se nao|a tumul so mali dimenzii, delumno obrasnat vo {uma. (M.I.)

Treskavec, srednovekovna nekropola. Vo neposred-nata blizina na lokalitetot Han~e ‡ An, na edno koso plato se gledaat grobni konstrukcii so orien-tacija istok-zapad. (M.I.)

Han~e ‡ An, srednovekovna nekropola. Na desniot breg na Kriva Lakavica, 1 km severno od seloto se gledaat ostatoci od yidovi gradeni od kr{en kamen i varov malter. (M.I.)

11. ZAGORCI

Manastir, naselba od èleznoto vreme i srednove-koven sakralen objekt. Na 200-300 m jugoisto~no od seloto, na edna viso~inka kraj selskata reka obras-

nata so dabovi se gledaat temeli od srednovekoven sakralen objekt. Na blagite terasi okolu viso-~inkata sporadi~no se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi od èleznoto vreme. (M.I.)

12. ZLEOVO

@elkov Rid, srednovekovna naselba. Na 1 km seve-rozapadno od seloto se sre}avaat fragmenti od ke-rami~ki sadovi, pitosi i gramadi od kamen. (M.I.)

Ko~i{o, docnoanti~ka i srednovekovna naselba. Na okolu 1,5 km severno od seloto, od dvete strani na Ko~i{ka Reka se nao|aat gramadi od kr{en ka-men i fragmenti od kerami~ki sadovi. (M.I.)

Sred selo, srednovekoven sakralen objekt i nekro-pola. Na desniot breg na selskata reka se zabele-ùvaat grobni konstrukcii, a spored tradicijata me{tanite ukaùvaat na postoewe na sakralen ob-jekt. (M.I.)

Su{ejski Poroj, gradi{te od docnoanti~koto vre-me. Visoko vo planinskiot predel, na edno zaram-neto plato so prostor od 400 x 200 m, smesteno me|u dva dlaboki dola, se nao|aat ostatoci od bedem. Vlezot vo gradi{teto bil na isto~nata strana, ka-de se za~uvani ostatoci od glavnata porta. Na ce-liot prostor se gledaat temeli od pomali objekti, fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi. (A.K.)

13. INEVO

Golema Tumba, tumul od èleznoto vreme. Na okolu 1,5 km isto~no od seloto se nao|a delumno o{teten tumul. (M.I.)

Gramadi, naselba od docnoanti~koto vreme. Vo ob-rabotlivata povr{ina na 2 km ju`no od seloto se nao|aat pove}e gramadi od naselbinski kamewa, fragmenti od kerami~ki sadovi, pokrivni }era-midi, pitosi i drugo. (M.I.)

Mala Tumba, tumul od èleznoto vreme. Se nao|a na 1 km severoisto~no od seloto, severno od loka-litetot Me|ite. (M.I.)

Me|ite, naselba i nekropola od docnoanti~koto vreme. Na 500 m isto~no od seloto, na prostor od 200 x 400 m se sre}avaat gramadi od nasobrani ka-mewa, fragmenti od kerami~ki sadovi i pitosi. Na zapadniot kraj na terenot se gledaat grobni kons-trukcii od golemi kameni plo~i so orientacija istok-zapad. (M.I.)

Seli{te, naselba od rimskoto vreme. Na 200 m za-padno od seloto, na levata i desnata strana od sel-skiot pat za Gorovska ê{ma se sre}avaat frag-

XXIII. RADOVI[ 328

menti od naselbinska keramika, teguli, imbreksi i pitosi. (M.I.)

Seli{te II , srednovekovna crkva i nekropola. Na 300 m zapadno od seloto se gledaat ostatoci od yidovi na ednokorabna crkva, od koi zapadniot yid so vlezot i ju`niot yid se vo viso~ina od 3 do 4 m. Apsidalniot del bil podocna izyidan. Na vnatre{-nata strana ima tragi od freskoìvopis. Jugoza-padno od crkvata e konstatirana nekropola, delum-no uni{tena. (M.I.)

14. JARGULICA

Vosanci, srednovekovna naselba. Na 4,5 km ju`no od seloto, na leviot breg na Vosanska Reka, na 500 m desno od patot Radovi{-Strumica se najdeni pito-si. Na terenot se gledaat fragmenti od kerami~ki sadovi, gramadi od kr{en kamen i zgura od topena ruda. (M.I.)

Simitli, naselba od docnoanti~koto vreme. Vo selskite nivi oddale~eni 1 km jugoisto~no od selo-to se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i teguli. Vo nivata na M. Donev bile najde-ni ranovizantiski moneti. (A.K.)

15. KALUZLIJA

Baba{e, srednovekovna nekropola. Na 300-500 m jugozapadno od seloto se sre}avaat kameni plo~i koi ukaùvaat na postoewe na nekropola. (M.I.)

Manastir, srednovekovna naselba. Na 1,5 km isto~-no od seloto, na granicata so selata Kalauzlija i Oraovica se gledaat gramadi od kr{en kamen i fragmenti od pokrivni }eramidi. (M.I.)

âir, srednovekovna naselba. Na okolu 200 m se-verno od seloto ima zaramneto plato na koe se sre-}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i pitosi. (M.I.)

16. KALU\ERICA

Kala, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Na za-ramnetoto plato od visokiot rid, {to se nao|a na 2 km zapadno od seloto, se zabeleùvaat temeli od bedem koj opkruùva prostor od 140 x 100 m. (A.K.)

Manastir, naselba od docnoanti~koto vreme. Na povr{ina od 150 x 100 m, {to se nao|a 5 km ju`no od seloto i na leviot breg na Manastirska Reka, se sre}avaat gramadi od kr{en kamen i naselbinska keramika. (M.I.)

Tumba I , mogila od rimskoto vreme. Na 400 m sever-no od seloto ima blaga viso~inka na koja se nao|a

delumno o{tetena mogila so pre~nik vo osnovata od 25 m i viso~ina od 3 m. (M.I.) Tumba II , tumul od èleznoto vreme. Se nao|a na zaramneto plato vo blizinata na severniot rab na seloto. (M.I.)

17. KARAXALAR

Asarlak, srednovekovna naselba. Na okolu 3-4 km severno od seloto, na edna viso~inka so dominant-na polo`ba i preglednost kon seloto Oraovica ima gradeèn materijal od kamen, tuli i pokrivni }eramidi. (M.I.)

18. KOZBUNAR

Gradi{te, srednovekoven sakralen objekt. Na 5 km jugozapadno od seloto, na vpe~atlivo mesto se za-~uvani ostatoci od temeli. (M.I.)

Jurgo, srednovekovna naselba. Na 4 km severois-to~no od seloto, na prostor od 150 x 50 m se nao|aat gramadi od kamen i imbreksi. (M.I.)

Na Drum, nekropola ‡ tumuli od èleznoto vreme. Na 1 km od seloto, od levata strana na patot za Pla~kovica se nao|aat mali tumuli so pre~nik vo osnovata od okolu 2 m, delumno o{teteni so zemjo-delskite raboti. (M.I.)

19. KONÊ

Barovska Vodenica, tumul od rimskoto vreme. Na 2 km severno od seloto, na 70 m od desnata strana na asfaltniot pat Kon~e-Radovi{ se nao|a tumul so pre~nik vo osnovata od 15 m i viso~ina od 3 m. Na ednata strana e o{teten so izgradbata na selskiot pat. (M.I.)

Den~ina ûka, mogili od rimskoto vreme. Na 4-5 km severoisto~no od seloto, vo reonot na lokali-tetot Kostadinci se nao|aat dve mogili so pre~nik vo osnovata od 30 m i viso~ina od 5 m. (M.I.)

XXIII . RADOVI[ 329

Den~ina ûka, s. Kon~e. ‡ Mogila od rimskoto vreme Dernovec, naselba od èleznoto vreme. Na okolu 500 m severozapadno od seloto, na prostor od 200 x 150 m se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi so gruba faktura. (M.I.)

Kore{evec, nekropola ‡ mogili od rimskoto vre-me. Na leviot breg na porojnicata Kore{evec, 2 km severoisto~no od seloto se nao|aat dve mogili, od koi ednata e obrasnata so {uma. Pogolemata mogi-la ima pre~nik vo osnovata od 30 m i viso~ina od 5 m. (M.I.)

Kore{evec, s. Kon~e. ‡ Mogila od rimskoto vreme

Kostadinci, naselba od docnoanti~koto vreme. Na prostor od 200 x 100 m, {to se nao|a na okolu 5 km severoisto~no od seloto, ima mnoèstvo fragmen-ti od kerami~ki sadovi, pitosi, imbreksi i grade-èn materijal. Najverojatno na naselbata ñ pripa-|aat i mogilite od lokalitetot Den~ina ûka. Spo-red selskata legenda, se raboti za ostatoci od sta-roto selo Kon~e, podignato od car Konstantin, na-pu{teno poradi ~uma. (M.I.)

Lakata, naselba od docnoanti~koto vreme. Severo-zapadno od mogilite na lokalitetot Kore{evec, na prostor od 150 x 100 m se zabeleùvaat ostatoci od temeli i fragmenti od gradeèn materijal. (M.I.)

Pr{ovo, mogila od rimskoto vreme. Na 4 km sever-no od seloto, okolu 200 m nad levata strana na as-faltniot pat Kon~e-Radovi{ se izdiga mogila so pre~nik vo osnovata od 20 m i viso~ina od 5 m. (M.I.)

ûj Petel, slu~aen naod od rimskoto vreme. Na 3 km severno od seloto, na zaramneto plato od levata strana na patot Kon~e-Radovi{ e otkrien frag-ment od reljefna pretstava na Trakiski kowanik. (M.I.)

Pr{ovo, s. Kon~e. ‡ Mogila od rimskoto vreme

20. KOXALIJA

Ba`dalan ‡ Mara{ardi, nekropola ‡ mogili od rimskoto vreme. Na edno povisoko zaramneto pla-to, oddale~eno 1 km jugozapadno od seloto, se nao-|aat 3 mogili so pre~nik vo osnovata od 15 m koi se delumno o{teteni. (M.I.)

Kirsalam, srednovekoven sakralen objekt. Na 4,5 km severoisto~no od seloto, na edna visoka ~uka ima ostatoci od objekt. (M.I.)

21. LUBNICA

Grama|e, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 3,5 km severozapadno od seloto, na povr{ina od 500 x 300 m se gledaat ostatoci od pove}e gramadi od kr{en kamen, fragmenti od teguli, pitosi i kera-mi~ki sadovi. Najdeni se eden kapitel i del od stolb. (M.I.)

Lubnica, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 3 km zapadno od seloto, nad levata strana od patot za seloto Skoru{a, na prostor od 100 x 50 m se sre}a-vaat teguli, imbreksi, fragmenti od kerami~ki sadovi i kr{en kamen. (M.I.)

22. ORAOVICA

Velika ûka ‡ Tumba, naselba od bronzenoto i doc-noanti~koto vreme. Na 500 m od izlezot na seloto, od levata strana na patot za Radovi{ se izdiga go-lema viso~inka, so pre~nik vo osnovata od okolu 150 m i visina od okolu 10 m. Ima zaramneto plato na koe se nao|aat urnatini od crkva i nekolku gro-bovi od ponovo vreme. So isklu~ok na zapadnata strana, koja e blaga i pristapna, drugite se strmni i se spu{taat kon koritoto na selskata reka. Na isto~noto podno`je leàt dene{nite grobi{ta, a na samiot vrv ima urnatini od starata grobi{na

XXIII. RADOVI[ 330

crkva. Spored oblikot i dimenziite Velika ûka li~i na praistoriskite naselbi od Pelagonija, ta-ka {to, pokraj ostatocite od bronzenoto vreme, treba da se o~ekuvaat i ostatoci od postari nasel-bi. Gara{anin M. i D., 1959, 76. (M.I., V.S.)

Gradi{te, gradi{te od rimskoto vreme. Na 1,5 km od seloto se gledaat temeli od yidovi i fragmenti od kerami~ki sadovi i pitosi. Mikul~i} I., TIR , 94. (M.I.)

Diva Topola ‡ Kriva Vrba, naselba od neolitskoto vreme. Na 2,5 km jugoisto~no od seloto, na sostavot na Radovi{ka i Oraovi~ka Reka, na povr{ina od 400 x 300 m se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i kremeni orudija, spored koi naselbata e opredelena vo vremeto na kulturnata grupa Anza-begovo-Vr{nik (IV). (M.I.)

Manastir Sv. \or|i, srednovekoven sakralen ob-jekt. Na 2,5 km severno od seloto, vo dvorot na se-ga{nata crkva se gledaat temeli i yidovi za~uvani do visina od 80 cm, koi verojatno pripa|ale na edna stara manastirska crkva od XIV vek. Na ju`niot yid se vidlivi sosema mali tragi od freskoìvopis. (M.I.)

Rimski Grobi{ta, srednovekovna nekropola. Se-verno, vedna{ do seloto, vo neposrednata blizina na sega{nite grobi{ta se otkrieni grobovi ‡ tip cista. (M.I.)

Trolo, neolitska naselba. Na 1,5 km ju`no od selo-to, na leviot breg na Oraovi~ka Reka, na povr{ina od 200 x 150 m se sre}avaat fragmenti od kerami~-ki sadovi i kremeni orudija. (M.I.)

Crven Breg, naselba od bronzenoto i docnoanti~-koto vreme. Na 300 m oddale~enost od zapadnata periferija na seloto, vo selskite nivi se sre}ava-at gramadi od nasobrani kamewa, fragmenti od ke-rami~ki sadovi i pitosi. (A.K.)

23. POGULEVO

ûrlovo Lozje, naselba ‡ topilnica od docnoan-ti~koto vreme. Na 800 m zapadno od seloto, do sa-miot selski pat {to vodi kon planinata ima osta-toci od topena èlezna ruda. (A.K.)

24. PODARE[

Gradini, naselba od rimskoto vreme. Na 500 m ju`-no od seloto se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, teguli i imbreksi. (M.I.) Gradi{te, srednovekovna utvrdena naselba. Na 3 km severozapadno od seloto, na leviot breg na

Stupni~ka Reka, na visok rid {to dominira nad okolinata se nao|aat ostatoci od utvrdena naselba. (M.I.)

Grobi{ta, srednovekoven sakralen objekt i nekro-pola. Vo neposrednata blizina na selskite grobi{-ta se nao|aat ostatoci od sakralen objekt, a okolu nego nekropola so grobovi od tipot cista. (M.I.)

Kalata, srednovekovno kale. Na 5,5 km severozapad-no od seloto, na patot za Berovo, visoko na ridot se nao|aat ostatoci od bedem. (M.I.)

Kle{an, naselba ‡ vikus od rimskoto vreme. Na 1,5 km isto~no od seloto se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, teguli i gradeèn mate-rijal. (M.I.)

Tuluko, naselba od docnoanti~koto vreme. Na ju`-nata periferija na seloto, vo selskite nivi, na prostor od okolu 200 x 100 m, osobeno vo nivata na Boris Todorov se sre}avaat fragmenti od kerami~-ki sadovi i pitosi. (A.K.)

Crkvi{te, srednovekovna nekropola. Na 1 km se-verno od seloto, na sostavot na Crkvi~ka Reka i Plavija se nao|a nekropola so grobovi od tipot cista i ostatoci od sakralen objekt. (M.I.)

25. RADOVI[

Gradska Korija, tumul od èleznoto vreme. Na 4 km severozapadno od Radovi{ se nao|a tumul so pre~-nik vo osnovata od 8 m i viso~ina od 2,5 m, opkru-èn so kr{en kamen. (M.I.)

Isarot ‡ Kale, srednovekovno kale. Na 3 km seve-rozapadno od Radovi{, na desniot breg na Rado-vi{ka Reka, visoko na ridot ima ostatoci od sred-novekovna fortifikacija ‡ kale. Debelinata na yidovite iznesuva okolu 2,5 m. (M.I.)

Kuklenica, srednovekovna naselba. Na jugoisto~na-ta periferija na gradot, vo nivite se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i gradeèn mate-rijal. (M.I.)

Turski Grobi{ta ‡ Te}eto, srednovekovna nekro-pola. Kaj vlezot vo Radovi{, kaj t.n. Simonovska baraka, od dvete strani na patot, vo reonot na ra-sadnikot se otkrieni grobovi ‡ tip cista. (M.I.)

26. RAKITEC

Pasaralica, srednovekovna naselba. Vedna{ do seloto, na okolu 150 m od severozapadnata strana, po povr{inata na nivite se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, teguli, imbreksi i gradeèn kamen. (M.I.)

XXIII . RADOVI[ 331

27. RAKLI[

Jazo, naselba od docnoanti~koto vreme. Na jugoza-padnata periferija na seloto se sre}avaat frag-menti od kerami~ki sadovi i gradeèn materijal, a najdeni se i eden prsten, eden kapitel i moneta od imperatorot Gordijan. (M.I.)

Jazo, s. Rakli{. ‡ Kapitel od docnoanti~koto vreme

Kazanica, vila rustika od rimskoto vreme. Na gra-nicata pome|u selata Rakli{ i Oraovica ima osta-toci od temeli, kr{en kamen, pitosi, teguli i frag-menti od kerami~ki sadovi koi ukaùvaat na po-stoewe na osamen polski imot. (M.I.)

Krst ‡ @e{ka Voda, naselba ‡ vikus od rimskoto vreme. Na 250 m isto~no od seloto, od dvete strani na asfaltniot pat za seloto Oraovica se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, teguli, imbreksi i moneti, a najdena e i minijaturna bronzena sta-tueta na Hermes. (M.I.)

Skrdo, vila rustika od rimskoto vreme. Na 2 km severoisto~no od seloto, pri obrabotuvaweto na zemji{teto se otkrieni yidovi yidani od kamen so varov malter i fragment od mermeren stolb. (M.I.)

28. SKORU[A

Belata Loza, naselba od bronzenoto vreme. Na 1,5 km zapadno od seloto se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i kameni sekiri. (M.I.) Vodna Poljana, srednovekovna naselba. Na 1 km jugoisto~no od seloto se gledaat ostatoci od pito-si, imbreksi i gramadi od kr{en kamen. (M.I.)

29. SMILANCI

Preslap ‡ ûj Petel, srednovekovna naselba. Na 3 km ju`no od seloto se sre}avaat ostatoci od nasel-binska keramika i gramadi od kr{en kamen. (M.I.)

30. SULDURCI

Go{eva Korija, naselba od docnoanti~koto vreme. Na jugozapadnata periferija na seloto, na dvete strani od porojot, na povr{ina od 150 x 100 m se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i grama-di od kr{en kamen. (M.I.)

Ridot ‡ Kolibite, srednovekovna naselba. Na 400 m ju`no od seloto, na desnata strana od selskiot potok, na edno zaramneto plato so povr{ina od 200 x 100 m se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sa-dovi, pokrivni }eramidi i kr{en kamen. (M.I.)

Seli{te, naselba od docnoanti~koto vreme. Vo ne-posrednata blizina na zapadnata periferija, nad seloto, na edna prostrana padina se sre}avaat frag-menti od kerami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi. (A.K.)

31. TOPOLNICA

Dobicila, nekropola ‡ mogila od rimskoto vreme. Na okolu 500 m ju`no od seloto se nao|a mogila so pre~nik vo osnovata od okolu desetina metri i za~uvana viso~ina od 5 m. (M.I.)

Kavakli, srednovekovna naselba. Na 1,5 km jugois-to~no od seloto, vo blizinata na turskite grobi{-ta se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i gramadi od kr{en kamen. (M.I.)

Memedelar, srednovekovna naselba. Na ju`nata pe-riferija na seloto, od desnata strana na ezerceto Babadere, na povr{ina od 150 x 100 m se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi. (M.I.)

Sarime{e, tumul od èleznoto vreme. Na 1,5 km ju-goisto~no od seloto, na zaramneto plato se nao|a tumul so pre~nik vo osnovata od 5 m i viso~ina od 1 m. (M.I.)

32. Ê[MEMALE

ê{memale, srednovekoven sakralen objekt i nek-ropola. Na granicata na atarite na napu{tenite sela ê{memale i Kozbunar, a severno od seloto Kalauzlija se nao|aat gramadi od kamen i rasfrle-ni grubo obraboteni plo~i od srednovekovna nek-ropola i sakralen objekt. (M.I.)

XXIII. RADOVI[ 332

33. [AINTA[

Grobi{ta, srednovekovna nekropola. Na 1 km seve-rozapadno od seloto se nao|aat amorfni plo~i od nekropola. (M.I.)

34. [IPKOVICA

Grobi{ta, mogila od rimskoto vreme. Na 100 m se-veroisto~no od seloto, kaj sega{nite selski gro-bi{ta se nao|a tumul so pre~nik vo osnovata od 10 m i viso~ina od okolu 4 m. (M.I.)

[ipkovica, srednovekovna naselba. Na 200 m seve-roisto~no od seloto se sre}avaat fragmenti od ke-rami~ki sadovi i kr{en kamen. (M.I.)

[iroka Lazina, srednovekovna naselba. Na 200 m severoisto~no od seloto se sre}avaat gramadi od kr{en kamen. (M.I.)

35. [TUROVO

Kure{wak, srednovekovna naselba. Na 5 km severo-zapadno od seloto, na zaramneto plato so povr{ina od 100 x 50 m se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i gradeèn materijal. (M.I.)

Mezarl’k, srednovekovna nekropola. Na 250 m za-padno od seloto se nao|a nekropola so grobovi od tipot cista i so orientacija istok-zapad. (M.I.)

Na Ridot, srednovekovna nekropola. Na ridot nad seloto se nao|aat grobovi ‡ tip cista, so orienta-cija istok-zapad. (M.I.)

XXIV . RESEN

1. Asamati ................................................................... 332 2. Bolno ....................................................................... 333 3. Braj~ino .................................................................. 333 4. Volkoderi ............................................................... 333 5. Gorna Bela Crkva ................................................. 333 6. Gorno Kru{je ......................................................... 333 7. Grn~ari ................................................................... 334 8. Dolna Bela Crkva ................................................. 334 9. Dolno Dupeni ......................................................... 334 10. Evla .......................................................................... 335 11. Ezerani .................................................................... 335 12. Zlatari .................................................................... 335 13. Izbi{ta .................................................................. 335 14. Jankovec .................................................................. 335 15. Kozjak....................................................................... 335 16. Kowsko .................................................................... 336 17. Krani ....................................................................... 337 18. Kriveni ................................................................... 337 19. Kurbinovo ............................................................... 338 20. Lavci ........................................................................ 339 21. Leva Reka ................................................................ 339 22. Leskoec .................................................................... 339 23. Qubojno ................................................................... 339 24. Nakolec ................................................................... 339 25. Ote{evo .................................................................. 340 26. Petrino ................................................................... 340 27. Podmo~ani .............................................................. 340 28. Pokrvenik .............................................................. 340 29. Prequbje ................................................................. 341 30. Pretor ..................................................................... 341 31. Rajca ......................................................................... 342 32. Resen ........................................................................ 342 33. Slivnica ................................................................. 342 34. Sopotsko ................................................................. 342 35. Stewe ....................................................................... 343

36. [trbovo .................................................................. 343 37. [urlenci ................................................................ 343

1. ASAMATI

Asamati, osamen naod od rimskoto vreme. Pokraj zapadniot yid na selskata crkva se nao|a postament od nadgrobna plo~a so o{teten natpis, ne~itliv. Plo~ata bila donesena mnogu odamna, taka {to nao|ali{teto ne e poznato. Vo bav~ata na Fazlija Ajrulovski, neposredno do seloto bile otkopani pitosi. Vuli¢ N. Sp. LXXI . (S.S., V.S.)

Misurica, naselba i nekropola od rimskoto vreme. Na 1 km severno od seloto, vo ramninata kraj ezers-kiot breg, na blaga viso~inka {to se izdiga nad okolniot teren i zafa}a povr{ina od okolu 4 hek-tara, pri obrabotuvaweto na zemjata me{tanite naiduvale na temeli od objekti, a po povr{inata se gledaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, teguli i mnoèstvo gradeèn materijal. Vo nivata na Jon~e Risteski od seloto Rajca vo 1935 godina bil otkrien grob graden od tuli i pokrien so mo-nolitna kamena plo~a. Vo grobot nemalo prilozi. (S.S., V.S.)

Prekop, naselba od helenisti~koto vreme. Na 2 km severno od seloto i vo pravecot na seloto Ezerani, na samoto ezersko krajbre`je, na prostor od 100 x 100 m po povr{inata se gledaat ostatoci od gradbi koi so edniot del navleguvaat vo vodata na ezeroto. Objektite se otkrieni slu~ajno, pri opa|aweto na nivoto na ezeroto. Najverojatno se raboti za ri-barski naselbi. Naodite se ~uvaat vo Muzejskata zbirka vo Resen. (B.P.)

Ruìn Grob, tumul od èleznoto vreme. Se nao|a na 1,5 km severno od seloto, vo neposrednata blizi-na na ezerskiot breg. Tumulot ima pre~nik vo osno-

XXIV. RESEN 333

vata od 15-20 m i za~uvana viso~ina od 1,5 m. Zapad-nata polovina mu e o{tetena vo Vtorata svetska vojna, so izgradbata na bunker. Vo 1976 godina Mu-zejskata zbirka od Resen izvr{i probni sonda`ni iskopuvawa, pri {to se otkrieni dva groba so sekundarno pogrebuvawe. Grobovite bile gradeni od kamen, a imale pod od teguli. Grobni prilozi ne se najdeni. (S.S., V.S.)

Sv. Arhangel, osamen objekt od docnoanti~koto vreme. Na okolu 200 m ju`no od crkvata, na ezer-skiot breg, po smaluvaweto na nivoto na vodata se gledaat ostatoci ‡ temeli na tri yida, paralelno postaveni, so 4 m rastojanie pome|u niv, vo pravec istok-zapad, gradeni od re~en kamen. Na zapadnata strana yidovite navleguvaat vo ezeroto, taka {to formata i dimenziite na objektot ne moàt da se opredelat. Po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i pitosi. (S.S., V.S.)

Sv. Nedela, naselba od bronzenoto vreme. Na okolu 500 m severno od seloto i 100 m ju`no od raskrsni-cata na patot Makazi-Pretor se nao|a blaga viso-~inka ‡ tumba, koja e dosta razvle~ena od intenziv-nite zemjodelski raboti. Vo nivite na Mefail Taipi vo 1978-80 godina e izvr{eno za{titno ar-heolo{ko iskopuvawe pri {to se otkrieni ostato-ci od ku}a, gradena od drvena gra|a i kal, od krajot na bronzenoto vreme. Podvi`niot arheolo{ki ma-terijal go pretstavuvaat mnoèstvo kerami~ki sa-dovi za sekojdnevna upotreba, so razli~ni dimenzii i formi, skromno ukraseni so vdlabnatini od prs-ti. Najdeni se orudija od koska i kamen, kako i te-govi i pre{leni od zemja. Nekolkute grupi od fragmentirani kerami~ki sadovi asociraat na grn-~arska rabotilnica. Sredniot del na ku}ata e uni{-ten so vkopuvaweto na podocneèn objekt, so yido-vi debeli 1 m suvoyidica, postaveni vo pravec is-tok-zapad, organizirani vo oblik na bukvata P. Funkcijata i vremenskata pripadnost na ovoj ob-jekt ne moèle da se opredelat. Naodite se ~uvaat vo Muzejskata zbirka vo Resen. (V.S.)

2. BOLNO

Glabok Dol, osamen naod od docnoanti~koto vreme. Na 500 m severno od seloto, od desnata strana na patot {to vodi kon lokalitetot Seli{te, vo 1975 godina N. Koteski otkopal dva pitosa. (S.S., V.S.)

Katuni{te, naselba od rimskoto vreme. Na 1 km zapadno od seloto, na mala viso~inka od levata strana na patot Resen-Bolno, a neposredno do ras-krsnicata na patot Evla-Petrino, na povr{ina od 2-3 hektara, pri obrabotuvaweto na zemjata me{ta-nite otkrile temeli od objekti, a po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pito-si, teguli, imbreksi i drug gradeèn materijal. (S.S., V.S.)

Seli{te, srednovekovna naselba i topilnica. Na 2 km severno od seloto, na vrvot od edna mala viso-~inka obrasnata so gusta {uma, vo neposrednata blizina na sostavot na rekite Manastirska i Ilinska se gledaat temeli od objekti, namesta dob-ro za~uvani, yidani od kamen i kal. Po povr{inata se sre}avaat i fragmenti od topena èlezna ruda ‡ zgura. (S.S., V.S.)

3. BRAJÎNO

Kula, srednovekovna tvrdina. Na 1 km isto~no od seloto, na edna golema viso~inka so zaramneto pla-to, po povr{inata se gledaat gramadi od gradeèn materijal i konturite od odbranbeniot bedem na tvrdinata. (S.S., V.S.)

Sv. Atanas, srednovekovna nekropola. Vo neposred-nata blizina na crkvata Sv. Atanas, pri izgradbata na patot kon relejnata stanica bile o{teteni ne-kolku grobovi gradeni od kameni plo~i, so orien-tacija istok-zapad. (S.S., V.S.)

4. VOLKODERI

Umi{ta, naselba od rimskoto vreme. Na 1 km jugo-zapadno od seloto, na blaga padina koja se spu{ta kon poleto, vo nivata na Pande Kotevski, pri obra-botuvaweto na zemjata se otkrieni temeli od objek-ti, a po povr{inata na nivata se sre}avaat frag-menti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. (S.S., V.S.)

5. GORNA BELA CRKVA

Gumni{te, srednovekovna crkva. Na jugoisto~niot del na seloto, pokraj patot {to vodi za seloto Dolna Bela Crkva, spored kaùvaweto na me{ta-nite, imalo mala crkva od koja se za~uvani samo konturite na temelite, so pribli`ni dimenzii od 10 m dolìna i 8 m {irina, so orientacija istok-zapad. (S.S., V.S.)

6. GORNO KRU[JE

Gumewe, naselba od docnoanti~koto vreme. Sever-no od seloto, vo neposrednata blizina na lokalite-tot Sv. Spas ima izdolèno plato {to se nadovrzu-va na ridot Kru{i~ka Krasta. Spored kaùvaweto na me{tanite, pri obrabotuvaweto na zemjata nai-duvale na yidovi od objekti. Po povr{inata ima fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i mnogu gradeèn materijal. (S.S., V.S.)

Sv. Spas, starohristijanska crkva i nekropola. Na okolu 300 m severno od seloto, od desnata strana na patot Resen-Ohrid, na ju`niot kraj na platoto od edna mala viso~inka, koja na severnata strana se nadovrzuva na ridot Kru{i~ka Krasta, vo 1968 go-

XXIV . RESEN 334

dina se izgradeni nova crkva Sv. Spas, pomo{na zgrada i ograden yid. Pri kopaweto na temelite za crkvata, spored kaùvaweto na me{tanite, bile otkrieni temeli od objekt yidani od kamen i horo-san malter, podni tuli i {iroki }eramidi. Isto taka, otkrile i pove}e grobovi gradeni od kameni plo~i. Vo Muzejskata zbirka vo Resen se ~uvaat teguli na koi ima vreàno pretstavi na ptici. (S.S., V.S.)

Staro Selo ‡ Sv. Nikola, srednovekovna naselba, crkva i nekropola. Okolu 500-600 m severozapadno od seloto, na nekolku mali kaskadno rasporedeni terasi, spored kaùvaweto, me{tanite pri obrabo-tuvaweto na zemjata naiduvale na temeli od objekti gradeni od kamen i kal. Na jugoisto~niot kraj se otkrieni ostatoci od mala crkva posvetena na sv. Nikola. Nejzinite dimenzii iznesuvaat 5,90 x 4,30 m. Okolu crkvata se gledaat grobovi gradeni od kameni plo~i. (S.S., V.S.)

7. GRNÂRI

Sv. Atanas, osamen naod od rimskoto vreme. Od strana na Narodniot muzej od Ohrid od crkvata Sv. Atanas e zemena mermerna plo~a so pretstava na Trakiski kowanik. Cermanovi} Kuzmanovi} A., 1963, 64; Proeva N., 1986a, 64. (B.P.)

Sv. Ilija, srednovekovna crkva. Na prostorot po-me|u naselbata Sko~ivir i crkvata Sv. Ilija se gledaat urnatini od mala ednokorabna crkva. (S.S., V.S.)

Sko~ino, srednovekovna naselba, crkva i nekropo-la. Na okolu 2 km isto~no od seloto, na pogolem prostor se gledaat gramadi od gradeèn materijal, a po povr{inata se sre}avaat fragmenti od pitosi i pokrivni }eramidi. Na najvisokiot del od loka-litetot se za~uvani ostatoci od srednovekovna crkva posvetena na sv. Nikola. Okolu crkvata se zabele-ùvaat grobovi gradeni od kameni plo~i. Vo 1978 godina se izvedeni za{titni iskopuvawa. Naodite se ~uvaat vo Muzejskata zbirka vo Resen. (B.P.)

8. DOLNA BELA CRKVA

Kopa~nica, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 1.200 m severoisto~no od seloto, od levata strana na patot Makazi-Asamati, vo nivite na P. Mioski i A. Rahmanoski, po povr{inata se sre}avaat frag-menti od kerami~ki sadovi, pitosi i mnoèstvo gradeèn materijal. (S.S., V.S.)

Kremenica, naselba od neolitskoto vreme. Na oko-lu 1 km severoisto~no od seloto, od levata strana na patot Makazi-Asamati, neposredno do raskrsni-cata kade {to se spojuva so patot za Dolna Bela

Crkva, vo nivata na M. Kru{arovski i vo sosed-nite nivi, po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, kremeni orudija i kameni sekiri. Nekolku fragmenti imaat ornamenti izve-deni vo impreso-tehnika. Pa{i} R., 1957, 115. (B.P.)

Sv. Elena i Konstantin, osamen naod od rimskoto vreme. Vo oltarot na crkvata Sv. Elena i Konstan-tin kako ~esna trpeza e postavena profilirana ara so gr~ki natpis. Proeva N., 1986, 53. (B.P.)

9. DOLNO DUPENI

Geramidnica, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 500 m ju`no od seloto, od desnata strana na patot {to vodi kon gr~kata granica, po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. (S.S., V.S.)

Grobi{ta ‡ Sv. Nikola, srednovekovna crkva so nekropola. Na okolu 1.500 m isto~no od seloto, vo podno`jeto na Baba, na izdolèn greben so zaram-neto plato se otkrieni grobovi gradeni od kameni plo~i. Vo sredi{niot del na platoto se gledaat ostatoci od crkva so mali dimenzii. (S.S., V.S.)

Dolno Dupeni, naselba od docnoanti~koto vreme. Vo dvorot na Slave Kalajxieski i vo okolnite dvo-ri{ta, na pogolema povr{ina pri kopaweto na te-meli za novi ku}i bile otkrieni fragmenti od kerami~ki sadovi i drug arheolo{ki materijal koj ne e za~uvan. (S.S., V.S.)

Markova Noga, naselba od helenisti~koto i docno-anti~koto vreme. Vo neposrednata blizina na gra-ni~niot premin pokraj ezerskiot breg, so povleku-vaweto na vodite na ezeroto se otkrieni objekti gradeni od kameni blokovi, sli~ni na gradbite od lokalitetot An~e kaj seloto Krani. Isto~no od ovaa grupacija na objekti, na povisoka terasa se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, tuli, pokrivni }eramidi. Naodite se ~uvaat vo Muzejska-ta zbirka vo Resen. Bitrakova Grozdanova V., 1990, 132. (B.P.)

Rot, nekropola od docnoanti~koto vreme. Spored kaùvaweto na me{tanite, vo nivata na Krste Ka-lajxieski bila otkriena grobnica yidana od kamen i varov malter, vo koja bile najdeni zlatni belezi-ci. Grobnicata e uni{tena, a naodite ne se za~uva-ni. (S.S., V.S.)

10. EVLA

Istok, srednovekovna crkva. Na okolu 7-8 km od seloto, vo podno`jeto na vrvot Istok, vo mesnosti-te Dolni i Gorni Kolibi se gledaat ostatoci od razurnati crkvi, raspostraneti od levata i desnata

XXIV. RESEN 335

strana na Isto~ka Reka. Crkvi~kata vo Gorni Ko-libi bila posvetena na sv. Bogorodica, a vo Dolni Kolibi na sv. Petka. (S.S., V.S.)

Kale, srednovekovna utvrdena naselba. Na 5 km se-veroisto~no od seloto, na visok rid so zaramneto plato {to se izdiga nad Ko{arska Reka i Isto~ka Reka, na pogolem te{ko pristapen prostor se gle-daat ostatoci od utvrdena naselba. Otkrieni se yi-dovi na pove}e objekti yidani od kamen i varov malter. Profesor T. Tomoski go identifikuval lokalitetot Kale so naselbata Vasilica, poznata vo zapisite od XI vek. Tomoski T., 1971, 208. (S.S., V.S.)

Livadica, osamen naod od docnoanti~koto vreme. Vo bav~ata na D. Petreski pri obrabotuvaweto na zemjata se otkrieni nekolku pomali pitosi. (S.S., V.S.)

Sv. Spas, srednovekovna crkva. Jugozapadno od se-loto, na desniot breg na Ele~ka Reka, na malo za-ramneto plato se nao|aat ostatoci od urnatini na mala crkvi~ka, poznata kaj me{tanite pod imeto Sv. Spas. (S.S., V.S.)

11. EZERANI

Grmada, naselba od helenisti~koto vreme i crkva od sredniot vek. Na 2 km ju`no od seloto, pokraj bregot na Prespansko Ezero, na prostor od 100 x 250 m po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi. Se gledaat ostatoci od objekti gradeni od monolitni blokovi, suvoyidica, kako i ostatoci od sakralen objekt ‡ crkva. Naodite se ~uvaat vo Muzejskata zbirka vo Resen. Bitrakova Grozdanova V., 1990, 131. (B.P.)

12. ZLATARI

Dale~na Crkva, srednovekovna crkva i nekropola. Na isto~nata periferija na seloto, kaj selskite grobi{ta, spored kaùvaweto na me{tanite, pos-toele postari grobovi gradeni od kameni plo~i. Isto taka, bile otkrieni i temeli od crkva so ma-li dimenzii, yidana od kamen i kal. (S.S., V.S.)

Slatina, naselba od docnoanti~koto vreme. Na des-nata strana od patot za Resen, na 2,5-3 km ju`no od seloto, na blaga padina {to se spu{ta kon zapad, pri obrabotuvaweto na nivite me{tanite otkrile temeli od objekti yidani od kr{en kamen i kal. Po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i vodovodni cevki. N. Mitreski, pri orawe na nivata, otkril pitos vo koj imalo zem-jodelski alatki. Naodite se zagubeni. (S.S., V.S.)

13. IZBI[TA

Gimbabica, nekropola od helenisti~koto vreme. Severno od seloto, pri rekonstrukcijata na patot

Resen-Ohrid, vo 1953 godina se otkrieni nekolku grobovi. Vo grobovite bile najdeni dva celosno za-~uvani kantarosa i edna ~inija. Kantarosite se so crn firnajs, a ~inijata so oker boja. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Ohrid. Bitrakova Grozdanova V., 1987, 40. (B.P.)

Jami{te, pat od rimskoto vreme. Severozapadno od seloto, vo nivata na Trajan Trajkoski se otkrieni kameni plo~i redeni edna do druga. Najverojatno se raboti za ostatoci od anti~kiot pat Via Egnatia. (S.S., V.S.)

14. JANKOVEC

Sv. Atanasija, srednovekovna nekropola. Vo nepos-rednata blizina na seloto, na jugoisto~nata strana se gledaat ostatoci od grobovi pokrieni so kameni plo~i od koi nekoi se dolgi i do 3 m. (B.P.)

15. KOZJAK

Gorna Maala, naselba i nekropola od rimskoto vreme i sredniot vek. Na okolu 1 km isto~no od se-loto i 1 km ju`no od mesnosta Makazi, na golema povr{ina, {to zafa}a prostor od 100 m vo dolì-na i okolu 300 m vo {irina, se sre}avaat fragmen-ti od kerami~ki sadovi, pitosi i mnoèstvo grade-èn materijal. Vo jugoisto~niot del, od levata strana na patot Makazi-Asamati, vo 1956 godina Nuri Redieri, obrabotuvaj}i go lozjeto, otkril i uni{til pove}e grobovi. Otkrieni se i temeli od pove}e objekti, a vo severozapadniot del ostatoci od anti~kiot pat Via Egnatia. Se pretpostavuva deka vo ovaa mesnost bila patnata stanica Skirtijana, pome|u Herakleja i Lihnid. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Ohrid i vo Muzejskata zbirka vo Resen. Papazoglu F., 1957, 195; Vuli} N ., 1938a, 9-15. (B.P.)

Grobi{ta, srednovekovna nekropola. Pokraj reka-ta vo seloto se gledaat ostatoci od grobni kon-strukcii gradeni od kameni plo~i, so orientacija istok-zapad. (S.S., V.S.)

Kozjak, osamen naod od rimskoto vreme. Vo ku}ata na Blagoja Kotlaroski od Resen se nao|a votivna mermerna plo~a koja bila donesena od seloto Koz-jak, od nepoznat lokalitet. Na plo~ata e pretsta-ven Apolon koj vo desnata raka drì tirs, a vo levata nadolu spruèna raka drì nejasen predmet ‡ sad? Pod rakata mu sedi ~etirino`no ìvotno ‡ panter? Dimenziite na plo~ata iznesuvaat 36 x 31 x 5 cm. (B.P.)

16. KOWSKO

Bqudo, srednovekovna naselba, crkva i nekropola. Severno od seloto, na mala viso~inka {to se izvi-{uva nad ezeroto, pri obrabotuvaweto na zemjata me{tanite naiduvale na temeli od objekti. Po po-

XXIV . RESEN 336

vr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pokrivni }eramidi i gramadi od kr{en kamen. Vidlivi se i temeli od pomala crkva vo ~ija neposredna blizina se otkrieni kameni plo~i od grobni konstrukcii. (S.S., V.S.)

Golem Grad ‡ Ostrov, naselba od neolitskoto, helenisti~koto i rimskoto vreme, nekropola od rimskoto vreme i sredniot vek. Se nao|a vo jugoza-padniot del na Prespansko Ezero, na grani~nata trome|a so Grcija i Albanija. Ima povr{ina od 18 hektara i pretstavuva prirodna tvrdina so visina od 30 m nad nivoto na ezerskata voda. U{te vo 1898 godina P. N. Miqukov go posetil ostrovot i gi registriral freskite vo crkvite Sv. Petar i Sv. Dimitrija, denes urnata. Iskopuvawa se izvedeni vo 1967/68 godina, potoa od 1980 do 1990 godina, pri {to se otkrieni neolitski artefakti, temeli od stanbeni objekti od helenisti~koto i rimskoto

vreme, osnovi od dve starohristijanski ednokorab-ni crkvi, edna crkva od sredniot vek (Sv. Dimitri-ja), edna cisterna od rimskoto vreme i 102 groba od rimskiot i srednovekovniot period (II do XIV vek) bez prekin. Yidovite na crkvite bile prekrieni so freski, a podovite sporadi~no so mozaici. Naki-tot od grobovite e izrabotuvan od bronza, srebro, jantar, staklena pasta i zlato. Naodite se ~uvaat vo Muzejskata zbirka vo Resen. MilÓkovÍ N. P., 1899, 36-73; Ivanov ’ ., 1910; Bitra-kova Grozdanova V., 1986, 107-120; Bitrakova Grozda-nova V., 1987, 51, 71, 90, 139; Bitrakova Grozdanova V., 1988, 193-199; Bitrakova Grozdanova V., 1989, 29-43; Zdravkovski D.,1989a, 89-91; Bitrakova Grozda-nova V., 1989a, 101-133; Grozdanov C., 1990, 125-131; Bitrakova Grozdanova V., 1990, 72-72; Bitrakova Grozda-nova V., 1994, 218-222. (V.B.G., B.P.)

Golem Grad. ‡ Starohristijanska bazilika so detaq od mozaikot vo naosot

Golem Grad. ‡ Srebreni obetki od X-XI vek

Kowsko, depo na srednovekovni moneti. Vo 1953 go-dina Narodniot muzej od Ohrid otkupil 660 bakar-ni moneti. Razmoska Ba~eva D., 1987, 221. (B.P.)

Staro Selo, srednovekovna crkva i nekropola. Ju`no od seloto, vo neposrednata blizina na ezer-skiot breg se otkrieni grobovi gradeni od kameni plo~i. Spored kaùvaweto na me{tanite, pri po-nizok vodostoj se pojavuvale i temeli od objekt, moèbi od crkva. (S.S., V.S.)

17. KRANI

An~e, ribarska naselba od helenisti~koto vreme. Na okolu 500 m severno od avtokampot na letuva-li{teto Krani, so opa|aweto na nivoto na Pres-pansko Ezero, vo 1989 godina, na povr{ina od okolu 300 x 100 m se pojavile pove}e punktovi so ostato-ci od objekti. Otkrieni se 25 prostorii gradeni od kr{en kamen vo suvoyidica, so debelina od 70 cm i za~uvan samo eden del od yidot. So za{titnite arheolo{ki iskopuvawa se istraèni dva horizon-ta na ìveewe, od koi edniot e òlt pesok ‡ nanos, a vtoriot sloj e pesok i glina, siva boja, vo koj ima fragmenti od kerami~ki sadovi. Debelinata na ovoj sloj iznesuva 10-20 cm. Poradi pojavata na voda

XXIV. RESEN 337

ne e mo`no ponatamu da se sledi. Drugata grupa gradbi ja so~inuvaat 12 kru`ni jami izgradeni od golemi kameni blokovi, suvoyidica. Pri iskopu-vaweto na ovie jami ne se naide na kulturen sloj. Naodite se ~uvaat vo Muzejskata zbirka vo Resen. Bitrakova Grozdanova V., 1990, 127. (B.P.)

Kobel, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 500 m od seloto, od dvete strani na patot kon ezeroto, vo nivite na Slave Dudumoski pri obrabotuvaweto na zemjata se otkrieni temeli od objekti, a po povr-{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sado-vi, pitosi i grade`en materijal. (S.S., V.S.)

Sv. Ilija, srednovekovna crkva i nekropola. Na ju`nata strana od seloto se izdiga terasa koja bla-go se spu{ta kon zapad i dominira nad okolniot te-ren. Na zapadniot kraj na terasata se gledaat osta-

toci od nekropola i crkva {to bila posvetena na sv. Ilija. Konstrukcijata na grobovite e od kameni plo~i, a orientacijata im e istok-zapad. (S.S., V.S.)

Sv. Nikola, srednovekovna crkva i nekropola. Na 1 km ju`no od seloto, okolu crkvata Sv. Nikola, koja bila izgradena vrz temeli od postara crkva, se nao|aat grobovi gradeni od kameni plo~i. (S.S., V.S.)

18. KRIVENI

Staro Kriveni, osamen naod od rimskoto vreme. Spored ka`uvaweto na \or|i Iqoski od Staro Kriveni, severno od seloto, pri obrabotuvaweto na zemjata bile otkopani nekolku pitosi. (S.S., V.S.)

XXIV . RESEN 338

An~e, s. Krani. ‡ Gradba od ribarska naselba od helenisti~koto vreme

ê{ino, naselba od docnoanti~koto vreme. Is-to~no od seloto, vo podno`jeto na visokiot Gri~i Rid, pri obrabotuvaweto na zemjata me{tanite na-iduvale na temeli od objekti yidani od kr{en ka-men i kal, kamewa za ra~no melewe, a po povr{ina-ta na nivite se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. (S.S., V.S.)

19. KURBINOVO

Ka{tino, naselba i topilnica od docnoanti~koto vreme. Na 1,5 km isto~no od seloto, vo nivata na Pande Savevski se za~uvani golem broj ostatoci od topena èlezna ruda. Vo neposrednata blizina e mesnosta Korija kade po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi. (A.K.)

Kula, srednovekovna tvrdina. Na 2 km severoisto~-no od seloto, na visok rid so zaramneto plato, poz-nat u{te i pod imeto Kuli{ta, se gledaat gramadi od kr{en kamen i pokrivni }eramidi. Vidlivi se i konturite na odbranben bedem, a po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi. (S.S., V.S.)

Kuli, naselba od helenisti~koto vreme. Na okolu 600 m jugoisto~no od seloto, pokraj patot za crkva-ta Sv. \or|i, po povr{inata se sre}avaat fragmen-ti od kerami~ki sadovi, tegovi so razli~na forma i drugo. Vo 1967 godina se izvr{eni za{titni ar-heolo{ki iskopuvawa pri {to se otkrieni temeli od objekti, slabo za~uvani, i toa kako eden red yi-darija. Naodite se ~uvaat vo Muzejskata zbirka vo Resen. Bitrakova Grozdanova V., 1988, 189. (B.P.)

Kurbinovo, naselba od rimskoto i docnoanti~koto vreme. Vo seloto i vo neposrednata okolina se otkrieni pove}e objekti gradeni od kamen i varov malter, imbreksi, teguli. Pri izgradbata na plev-na, Jon~e Spiroski na{ol mermerna glava koja sega se ~uva vo Narodniot muzej vo Belgrad. Na pove}e mesta se otkrieni pitosi, moneti i drug arheolo{-ki materijal. Naodite se ~uvaat vo Muzejskata zbirka vo Resen. Grbi¢ M., 1958, 65; Sokolovska V., 1987. (S.S., V.S.)

Raj~inec, srednovekovna naselba. Na 1 km severo-isto~no od seloto, na mala zaramneta povr{ina se nao|aat gramadi od kr{en kamen, a namesta se sre-}avaat i fragmenti od kerami~ki sadovi i pitosi. Mikul~i} I., TIR , 76. (S.S., V.S.)

Kurbinovo. ‡ Portret od I vek pred n.e.

Rekiwe, topilnica od docnoanti~koto vreme. Na okolu 3 km isto~no od seloto, vo podno`jeto na Pelister i vo neposrednata blizina na izvorot na malata reka se gledaat gramadi zgura od topena èlezna ruda. Mikul~i} I., TIR, 76. (A.K.)

Sv. Atanasija, srednovekovna crkva. Na 1 km isto~-no od seloto, od desnata strana na patot ima osta-toci od srednovekovna crkva so dimenzii od 7,60 x 5 m. Debelinata na yidovite, gradeni od kr{en ka-men i varov malter, iznesuva 0,80 m. (S.S., V.S.)

Sv. \or|i, srednovekovna nekropola. Na 3 km is-to~no od seloto se nao|a crkvata Sv. \or|i, izgra-dena vo XII vek. Pri izveduvaweto na konzervator-skite raboti na crkvata, vo 1953 i 1980 godina, se izvr{eni i arheolo{ki istraùvawa vo nea i oko-lu nea. Otkrieni se grobovi vo koi kako prilozi imalo srebreni obetki od tipot „Kurbinovo“ , prs-teni, a vo eden detski grob kerami~ka ~a{ka. Nao-dite se ~uvaat vo Muzejskata zbirka vo Resen. Lahtov V., 1957, 83; Aleksova B., 1961, 91. (B.P.)

Sv. Krstovden, bazilika od starohristijanskoto vreme. Vo selskata crkva Sv. Krstovden se vgrade-ni pove}e spolii (impost-kapiteli so pretstava na dva gulaba i krst). Arhitektonska plastika se sre-}ava i na pove}e mesta vo seloto i okolu seloto.

XXIV. RESEN 339

Osven toa, na ovoj prostor se otkrieni i ostatoci od mozai~ni podovi koi ukaùvaat na postoewe na ostatoci od bazilika. Sonda`ni arheolo{ki is-traùvawa se izvr{eni vo tekot na 1970-72 godina od strana na Arheolo{kiot muzej na Makedonija. Aleksova B., 1976, 26; Aleksova B., 1983v, 63. (B.P.)

20. LAVCI

Andonovi Gradini, naselba od rimskoto vreme. Na severoisto~niot kraj na seloto, na blaga padina {to se spu{ta kon reki~kata Plai~a, pri obrabo-tuvaweto na zemjata me{tanite naiduvale na yido-vi od objekti. Na dolniot kraj, vo neposrednata blizina na selskiot pat, V. Angelovski vo 1965 godina slu~ajno otkril kerami~ki sad so 100 bron-zeni moneti od koi za~uval samo 25. (S.S., V.S.)

Stara Crkva ‡ Sv. Duh, srednovekovna crkva i nek-ropola. Na zapadniot rab na seloto se izdiga visok rid so zaramneto plato na koe se zabeleùvaat os-tatoci od yidovi od objekt so mali dimenzii. Oko-lu nego se gledaat grobovi gradeni od kameni plo-~i. Lokalitetot e obrasnat so dabova {uma. (S.S., V.S.)

Transformator, srednovekovna naselba. Vo 1973 godina, pri izgradbata na transformatorot {to se nao|a na zapadniot kraj na seloto bile otkrieni yi-dovi od objekti gradeni od kamen i kal. (S.S., V.S.)

Tumba, naselba od docnoanti~koto vreme. Na tro-me|ata na selata Lavci, Prequbje i Drmeni, na ma-la viso~inka so zaramneto plato, vo nivata na Sandre Z., pri obrabotuvaweto na zemjata bile ot-krieni temeli od objekti. Po povr{inata se sre}a-vaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i drugo. (S.S., V.S.)

21. LEVA REKA

Gorna Crkva, osameni naodi od docnoanti~koto vreme. Severno od seloto, na desniot breg na mala-ta selska reka i vo neposrednata blizina na crkva-ta Sv. Nikola, vo 1960 godina, pri kopawe na zemja za pravewe tuli bile otkrieni dva pitosa koi ne se za~uvani. (S.S., V.S.)

Staro Selo, srednovekovna naselba, crkva i nek-ropola. Na 3,5-4 km severoisto~no od seloto, na edno zaramneto plato se zabeleùvaat temeli od objekti, urnatini od crkvi~ka so mali dimenzii i okolu nea grobovi gradeni od kameni plo~i, so orientacija zapad-istok. (S.S., V.S.)

22. LESKOEC

Niva na Cvetko Stojanovski, osamen naod od doc-noanti~koto vreme. Vo nivata {to se nao|a na 1 km od seloto, na patot za seloto Stewe, bil otkopan pitos. (S.S., V.S.)

23. QUBOJNO

Grai{ta, nekropola od rimskoto vreme. Na 1 km od seloto, pokraj patot za seloto Braj~ino, pri obra-botuvaweto na zemjata me{tanite raskopale pove-}e grobovi vo koi bile najdeni kerami~ki sadovi. Bitrakova Grozdanova V., 1988, 187. (S.S., V.S.)

Kula, utvrdena naselba so nekropola od docnoan-ti~koto vreme. Na okolu 1 km severno od seloto se izdiga visok rid koj dominira nad okolniot teren. Na zaramnetoto plato jasno se raspoznavaat temeli od odbranben bedem, a na povr{inata ima gramadi od gradeèn kamen, tuli i varov malter. Osta-tocite od yidovite na tvrdinata bile o{teteni vo periodot 1936-1940 godina koga selanite masovno vadele kamen za izgradba na svoite ku}i. Vo nivata na P. Pa{alikovski bile otkopani grobovi so kon-strukcii od kameni plo~i vo koi imalo kerami~ki sadovi. (S.S., V.S.)

Ku}i{ta, srednovekovna naselba. Zapadno od selo-to, vo nivite na K. Kolev i P. Pa{alikovski, so oraweto bile otkrivani ostatoci od temeli yidani so kr{en kamen i kal. (S.S., V.S.)

Prisoj, naselba od rimskoto vreme. Vo lozjeto na K. Kalajxiski, {to se nao|a na 1 km severoisto~no od seloto, se otkrieni temeli od objekti, suspen-zuri od hipokaust, kako i pove}e pitosi od koi eden se ~uva vo Zavodot i Muzej vo Ohrid. Bitrakova Grozdanova V., 1988, 187. (S.S., V.S.)

Rudina, neselba od rimskoto vreme. Na 1, 5 km za-padno od seloto, na desnata strana od patot Maka-zi-Markova Noga, vo nivata na S. Jan~evski bile otkrieni temeli od objekti. Po povr{inata se sre-}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, suspenzuri od hipokaust i mnoèstvo gradeèn materijal. Mikul~i} I., TIR, 80. (S.S., V.S.)

Sv. Dimitrija, srednovekovna crkva i nekropola. Na okolu 150 m zapadno od seloto, od levata strana na patot {to vodi kon selskata utrina se gledaat ostatoci od mala crkvi~ka okolu koja ima grobovi so konstrukcii od kameni plo~i. (S.S., V.S.)

24. NAKOLEC

Leska, naselba od rimskoto vreme. Na 1 km isto~no od seloto, pokraj patot za Qubojno, vo bav~ata na Goce Kalajxievski, so obrabotuvaweto na zemjata

XXIV . RESEN 340

bile otkrieni ostatoci od temeli na objekti so podovi od kameni plo~i i fragment od steblo na stolb. Del od grade`niot materijal e odnesen i upotreben vo gradbata na selskite ku}i. Edna mer-merna plo~a so natpis e vgradena vo skalite od ku}ata na sopstvenikot na bav~ata. Denes po povr-{inata na lokalitetot se zabeleùvaat fragmenti od kerami~ki sadovi. Bitrakova Grozdanova V., 1988, 187. (S.S., V.S.)

Metilec, naselba od docnohelenisti~koto vreme. Pokraj ezerskiot breg pome|u selata Nakolec i [trbovo, na prostor od okolu 33 x 100 m se zabele-ùvaat ostatoci od temeli na gradbi gradeni od monolitni kamewa i fragmenti od kerami~ki sado-vi. Naodite se sli~ni na ostatocite od objektite otkrieni vo 1989 godina so povlekuvaweto na ezer-skata voda, i toa na pove}e mesta na prespanskoto krajbre`je. Bitrakova Grozdanova V., 1990, 132. (B.P.)

25. OTE[EVO

Kamara, naselba od docnoanti~koto vreme. Vo ne-posrednata blizina na hotelot „Jugoslavija“ , pri izgradbata na sportskoto igrali{te bile otkrieni i delumno uni{teni ostatoci od temeli na objekt, gradeni od kamen i varov malter, i pove}e pitosi. Denes na povr{inata se zabeleùvaat fragmenti od kerami~ki sadovi i gradeèn materijal. (S.S., V.S.)

Pirk, naselba od helenisti~koto vreme. Na 1 km severno od turisti~kata naselba, nad mesnosta Sirhan se izdiga greben so zaramneto plato na koe se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi. Pla-toto bilo prekopano so rovovi vo Prvata svetska vojna. Bitrakova Grozdanova V., 1988, 187. (S.S., V.S.)

Sv. Atanas, srednovekovna crkva so nekropola. Na 500 m ju`no od seloto se gledaat ostatoci od yidovi na urnata crkva i okolu nea grobovi so konstruk-cii od kameni plo~i. Bitrakova Grozdanova V., 1988, 187. (S.S., V.S.)

Sirhan, osamen naod od rimskoto vreme. Pri iz-gradbata na tunelot za letuvali{teto, vo 1948 go-dina e najdena nadgrobna stela so semejna pretstava (figuri na ma`, èna i dete), koja se ~uva vo Muzej-skata zbirka vo Resen. Proeva N., 1986a, 67. (B.P.)

26. PETRINO

Kale, utvrdena naselba od rimskoto vreme i sred-niot vek. Na okolu 8-9 km zapadno od seloto, visoko vo Petrinska Planina ima viso~inka so zaramneto plato, so povr{ina od 150 x 40 m, na koja se gledaat ostatoci od odbranben yid, {irok 1 m, yidan od

kr{en kamen i varov malter. Na povr{inata, osven gradeèn materijal, ima i fragmenti od kerami~ki sadovi. So ogled na blizinata na patot Via Egnatia, T. Tomoski pretpostavuva deka Kale bi moèla da bide patnata stanica Brikida. Tomoski T., 1979, 49-79. (S.S., V.S.)

Staro Selo, srednovekovna crkva so nekropola. Na 2 km severozapadno od seloto, od desnata strana na patot Resen-Ohrid ima malo rit~e so zaramneto plato na koe se gledaat ostatoci od mala crkvi~ka i grobovi gradeni od kameni plo~i. (S.S., V.S.)

27. PODMOÂNI

Arapski Grobi{ta, naselba so topilnica od docno-anti~koto vreme. Vo podno`jeto na Pelister, na 2 km severoisto~no od seloto, na prostor od nekolku dekari se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sado-vi, pitosi, gradeèn materijal i zgura od topena èlezna ruda. (S.S., V.S.)

Gorici, naselba od rimskoto vreme. Severno od se-loto, na dve viso~inki {to dominiraat nad okol-niot teren se sre}avaat ostatoci od naselba, po-to~no, fragmenti od kerami~ki sadovi, teguli i gramadi od gradeèn materijal. Lokalitetot e poz-nat u{te pod toponimite Korija i Sto Ku}i. Tomoski T., 1979, 56. (B.P.)

Gorno Drm~e, osamen naod od docnoanti~koto vre-me. Vo nivata na \or|i Kromit~ieski bile otkrie-ni pove}e pitosi. (S.S., V.S.)

Grn~arsko Seli{te, srednovekovna crkva. Na 2 km zapadno od seloto, a isto tolku i od seloto Grn~a-ri, spored kaùvaweto na me{tanite, na edniot kraj od livadite, obrasnat so kapini, imalo ostato-ci od temeli na mala crkvi~ka. (S.S., V.S.)

Kirejca, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 1 km od seloto, vo pravecot na seloto Rajca, po povr{i-nata na nivite se zabeleùvaat fragmenti od ke-rami~ki sadovi, pitosi i mnoèstvo gradeèn materijal. Bitrakova Grozdanova V., 1988, 187. (S.S., V.S.)

Sv. \or|i, nekropola od rimskoto vreme. Na 500 m jugozapadno od seloto, vo pravecot na ezerskiot breg, spored kaùvawata na me{tanite, pri izgradbata na crkvata Sv. \or|i bile otkopani i uni{teni pove}e grobovi so konstrukcii od kameni plo~i. Za~uvana e nadgrobna stela so reljefno pretstave-ni bisti na ma` i èna i kowanik, kako i eden mal impost-kapitel. (S.S., V.S.)

28. POKRVENIK

Arapski Grobi{ta, srednovekovna nekropola. Vo neposrednata blizina na u~ili{teto i na prosto-

XXIV. RESEN 341

rot pome|u novata i starata selska naselba se zabe-leùvaat konturi od kameni konstrukcii na gro-bovi. (S.S., V.S.)

Visoi, naselba od docnoanti~koto vreme i staro-hristijanska bazilika so nekropola. Na pove}e mesta vo atarot na seloto se otkrieni ostatoci od nasel-ba. Pokraj samiot pat {to vodi za Staro Selo, vo lozjata i ovo{tarnicite se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i mnoèstvo gradeèn materijal rasfrlen po povr{inata. (B.P.)

Sv. Atanas, starohristijanska bazilika. Vo pros-torot me|u starata i novata naselba se nao|a mala-ta crkvi~ka Sv. Atanas. Pri kopaweto na temeli za nova crkva me{tanite otkrile ostatoci od po-star objekt. So arheolo{kite iskopuvawa izvr{e-ni od Muzejskata zbirka vo Resen e konstatirano deka se raboti za trikorabna bazilika so narteks, aneks-prostorija na severnata strana na narteksot i tri prostorii na ju`nata strana, od koi ednata e krstilnica so kru`na piscina. Podot vo oltarniot prostor e od malter, a vo naosot od plo~i i pe~ena zemja. Pokraj temelite od yidovite se najdeni fragmenti od stebla na stolbovi, menoa, bazi i dva kapitela. Bitrakova Grozdanova V., 1986, 107-120; Bitrakova Grozdanova V., Pupaleski B., 1989, 29. (B.P.)

29. PREQUBJE

Prequpski Rid, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 1 km jugoisto~no od seloto, vo lozjeto na Mite Pe~anoski od seloto Dolno Petrovo bil otkrien pitos. Vo okolnite nivi se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i mnoèstvo gradeèn mate-rijal. (S.S., V.S.)

30. PRETOR

Kopa~kite, nekropola od docnoanti~koto vreme. Vo nivata na Kire Ilieski, so arheolo{koto son-da`no istraùvawe vo 1965 godina bile otkrieni dva groba, edniot od tipot „na dve vodi“ graden od teguli, a drugiot yidan od kamen i varov malter, postaveni vo pravec jugoistok-severozapad. Vo gro-bot so kamena konstrukcija se najdeni kerami~ki sad, ~a{ka i edna belezica. Bitrakova V., 1967, 118; Bitrakova Grozdanova V., 1988, 188. (B.P.)

Kuline, naselba od bronzenoto, helenisti~koto i rimskoto vreme i srednot vek. Na 1 km isto~no od seloto ima rid so zaramneto plato na koe se nao|a-at fragmenti od kerami~ki sadovi i drug arheo-lo{ki materijal od naselbi so razli~na vremenska i kulturna pripadnost. (B.P.)

Letuvali{te, naselba od docnoanti~koto vreme. So izgradbata na turisti~ki objekti, kako i so in-

tenzivnoto sadewe na ovo{tarnici vo okolinata na seloto, osobeno vo nivite na Eftim Mitreski, V. Koteski, B. Totevski i sosednite, bile otkri-vani temeli od objekti, gradeni od kamen i varov malter, a vo nekoi od niv mozai~ni podovi. Denes na povr{inata se sre}avaat fragmenti od kera-mi~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. Bitrakova Grozdanova V., 1988, 189. (B.P.)

Liva|e, naselba od docnoanti~koto vreme. Vo nepos-rednata blizina na seloto, od ju`nata strana, so sonda`noto arheolo{ko istraùvawe izvr{eno vo 1973 godina e otkrien golem broj arheolo{ki pred-meti, i toa fragmenti od kerami~ki sadovi, pito-si, tegovi i gradeèn materijal. Naodite se ~uvaat vo Muzejskata zbirka vo Resen. (B.P.)

Livat~iwa, vila rustika od rimskoto vreme. Na imotot na Eftim Mitreski, {to se nao|a na isto~-nata strana na seloto, so sonda`noto arheolo{ko istraùvawe izvr{eno vo 1972 godina se otkrieni ostatoci od objekt so hipokaust, kako i arheolo{-ki materijali: fragmenti od kerami~ki sadovi, te-govi, suspenzuri, tubuli i drugo. Naodite se ~uvaat vo Muzejskata zbirka vo Resen. Bitrakova Grozdanova V., 1988, 189. (B.P.)

Petrino, naselba od docnoanti~koto vreme. Jugoza-padno od u~ili{teto „Mite Bogoevski“ , pri kopa-weto na septi~ka jama e konstatiran kulturen sloj vo koj se najdeni fragmenti od kerami~ki sadovi i drug arheolo{ki materijal. (B.P.)

Pretor, naselba od docnoanti~koto vreme. Isto~-no od seloto, na prostorot {to se nao|a do atarot na seloto Kurbinovo, osobeno vo imotite na Alek-sa Bosilkov i Stojan Kostovski, so iskopuvawata vo 1967, 1972 i 1974 godina se otkrieni temeli od objekti yidani od kamen i varov malter, namesta za~uvani vo viso~ina i do 0,50 m. So obrabotuvawe-to na zemjata temelite se vo golema mera o{teteni taka {to na objektite ne moè da im se odredat planovite na osnovite. Vo dva objekta ima ostato-ci od sistemi za zatopluvawe ‡ hipokausti izvede-ni od kru`ni kerami~ki plo~ki. Otkrien e i pod so mozaik. Od ovoj lokalitet poteknuvaat pove}e slu~ajni naodi od koi posebno se izdvojuvaat edna bronzena plo~ka so pretstava na orientalno bo-èstvo i edna aplikacija od dràlka na sad so pretstava na ~ove~ka maska. Naodite se ~uvaat vo Muzejskata zbirka vo Resen i vo Zavodot i muzej vo Ohrid. Imeto na seloto e vo tesna etimolo{ka vrska so latinskite imiwa Pretorii i Pretorij. Bitrakova V., 1967, 118; Antoqak S., 1985, 522-523; Bitrakova Grozdanova V., 1988, 191. (B.P.)

Sv. Arangel, osamen naod od rimskoto vreme. Vo crkvata se nao|aat dve mermerni ari bez pretstavi i natpisi. Sli~na ara ima i vo crkvata Sv. Kalu-|eri ‡ Metoh, koja se nao|a ju`no od seloto. (B.P.)

XXIV . RESEN 342

Sv. Atanasija, srednovekovna crkva. So sonda`-noto arheolo{ko istraùvawe vo 1972 godina se otkrieni temeli od ednokorabna crkva so polu-kru`na apsida, yidana od kamen i varov malter. (S.S., V.S.)

Sv. Bogorodica, srednovekovna crkva so nekropola. Vo 1960 godina, pri izgradbata na odmorali{teto na Tutunskiot kombinat od Prilep bile otkrieni temeli od crkva i okolu nea grobovi od kameni plo~i. (S.S., V.S.)

Sv. Nedela, srednovekovna crkva. So sonda`noto arheolo{ko iskopuvawe izvr{eno vo 1972 godina se otkrieni ostatoci od ednokorabna crkva so po-lukru`na osnova, gradena od kr{en kamen i kal. Vo temelite bile najdeni vizantiski moneti od XI-XII vek. (S.S., V.S.)

Sv. Petka, srednovekovna crkva so nekropola. Vo 1959 godina, pri izgradbata na zgradata na Stopan-skata banka bile otkrieni temeli od crkva i okolu nea pove}e grobovi. (S.S., V.S.)

31. RAJCA

Ali Ko~ ‡ Sko~ino, naselba i nekropola od rim-skoto vreme. Na okolu 500 m zapadno od seloto vo pravecot na ezeroto, vo nivite na Pande Boì-noski i Jon~e Kambev, kako i vo sosednite nivi, so zemjodelskite raboti bile otkrivani ostatoci od temeli na objekti i grobovi so konstrukcii od teguli i imbreksi ‡ tip „na dve vodi“ . Denes na povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. (S.S., V.S.)

Seli{te, srednovekovna crkva so nekropola. Na okolu 1 km isto~no od seloto se nao|aat urnatini od srednovekovna crkva i okolu nea grobovi od ka-meni plo~i. (S.S., V.S.)

32. RESEN

Sv. \or|i, osamen naod od rimskoto vreme. Vo crk-vata Sv. \or|i se nao|aat dve nadgrobni plo~i od mermer. Ednata e vgradena vo podot so natpisot svrtena nagore, a drugata vo zapadniot yid od nad-vore{nata strana. Ovaa stela e so dve poliwa vo koi reljefno se pretstaveni bisti na ma` i èna. Naodite bile doneseni od atarot na seloto Kozjak. Vuli¢ N., Sp. LXXI , 524; Proeva N., 1986, 53. (B.P.)

33. SLIVNICA

Kr{ Polena, vila rustika od rimskoto vreme. Na 1,5 km zapadno od seloto i na 500 m od ezerskiot breg, vo bav~ata na Nikola Ne~ovski bile otkri-eni temeli od objekt so pove}e prostorii i hipo-kaust. (S.S., V.S.)

Kula, utvrdena naselba od docnoanti~koto vreme. Na okolu 500 m severno od seloto ima visok rid so dominantna polo`ba na ~ie zaramneto plato se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i mnoèstvo gradeèn materijal. (S.S., V.S.)

Slivnica, naselba od rimskoto vreme. Vo tekot na izgradbata na selskite ku}i (na Cvetko Naumovski, Jovan Bo{kovski i drugi) bile otkrivani ostatoci od temeli na pove}e objekti. Denes na povr{inata moè da se vidat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. (S.S., V.S.)

[uica, srednovekovna crkva i nekropola. Na ras-tojanie od okolu 3 km jugoisto~no od seloto se nao|aat urnatini od mala crkvi~ka i okolu nea grobovi so konstrukcii od kameni plo~i. Spored temelot na severniot yid, koj jasno se ocrtuva, dol-ìnata na crkvi~kata iznesuvala 7 m. (S.S., V.S.)

34. SOPOTSKO

Bela Crkva, depo na srednovekovni moneti. Vo nivata na S. Stoj~eski, koja e oddale~ena 2 km severno od seloto, so zemjodelskite raboti vo 1961 godina bile otkrieni 427 bakarni skifati od XII-XIII vek. Vo ovaa niva vo 1955 godina bilo najdeno u{te pogolemo depo od 2.400 moneti. Monetite se ~uvaat vo Muzejot na Makedonija vo Skopje i vo Zavodot i muzej vo Ohrid. Keramid~iev A., 1978a, 158. (S.S., V.S.)

Jane Dol, osamen naod od docnoanti~koto vreme. Vo nivata na Tase Krstevski, {to se nao|a vo nepos-rednata blizina na Jane Dol, bile otkopani tri pitosa. (S.S., V.S.)

Sv. Nikola, osamen naod od rimskoto vreme, sred-novekovna crkva so nekropola. Pri izgradbata na novata crkva Sv. Nikola, koja se nao|a 1 km ju`no od seloto, bile otkrieni temeli od postara crkva. Vo oltarniot del na crkvata e najdena mermerna plo~a so gr~ki natpis vo 36 reda, od koi podobro se za~uvani poslednite nekolku reda. Osven nea, se najdeni u{te 3 pogolemi plo~i, a po dolìnata na temelite bronzeni moneti ‡ skifati. Zapadno i ju`no od novata crkva se gledaat monolitni kameni plo~i od grobni konstrukcii. Plo~ata so natpis se ~uva vo Muzejskata zbirka vo Resen, a ostanatite tri se pred vlezot na crkvata. Proeva N., 1986, 59. (B.P.)

Trno Niva, naselba od rimskoto vreme. Na 2 km jugoisto~no od seloto, levo od patot za seloto Koz-jak se nao|aat nivite na Jordan Vencov i Krste Ta-sevski so povr{ina od nekolku hektari, vo koi se nao|aat fragmenti od kerami~ki sadovi i grade-èn materijal. (S.S., V.S.)

XXIV. RESEN 343

35. STEWE

Kula, srednovekovna tvrdina. Na 1 km jugozapadno od letuvali{teto Carina ima visok rid so zaram-neto plato na koe se zabeleùvaat ostatoci od srednovekovna tvrdina. (B.P.)

Lozjata, naselba od neolitskoto vreme. Po povr-{inite na selskite lozja, koi leàt 2 km zapadno od seloto, se zabeleùvaat fragmenti od kerami~-ki sadovi i golem broj orudija od kamen i kremen. (B.P.)

Pev~iwa (Gradi{te ‡ Varnici), naselba i nekro-pola od rimskoto vreme. Na bregot na ezeroto, na okolu 500 m jugoisto~no od seloto, so eksploataci-jata na pesok od strana na grade`nite pretprijati-ja bile otkrivani temeli od objekti i grobovi od golemi kameni plo~i. Isti objekti se pojavuvaat i povnatre vo ezeroto pri opa|aweto na nivoto na vodata. Mikul~i} I., TIR, 119; Bitrakova Grozdanova V., 1988, 192. (S.S., V.S.)

Sv. Atanas, starohristijanska crkva. Na okolu 1 km ju`no od seloto, kraj patot za seloto Kowsko se nao|a crkvata Sv. Atanas, podignata vo XVIII vek. Pri trasiraweto na patot {to pominuva kraj sama-ta crkva bile otkrieni ostatoci od postar objekt ‡ crkva gradena so kamen i varov malter, kako i edno stolp~e od mermer so vreàn grb. Spored ovie naodi, moè da se pretpostavi deka crkvata Sv. Atanas bila podignata vrz temelite na postar sak-ralen objekt. (B.P.)

êtkarica, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 1,5 km severozapadno od seloto po povr{inite na nivite se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sado-vi, pitosi, teguli i drug gradeèn materijal. (B.P.)

Trafostanica, srednovekovna nekropola. Na izle-zot od letuvali{teto Carina kon seloto Stewe, vo 1950 godina, koga se gradela trafostanicata, bile otkrieni nekolku grobovi so orientacija zapad-istok i vo niv bile najdeni bronzen krst, prsten so vreàna ~ove~ka figura, bronzena belezica i drugi grobni prilozi. Aleksova B., 1966, 79-80. (B.P.)

36. [TRBOVO

Gramada, naselba od docnoanti~koto vreme. Se nao-|a na zapadniot rab na seloto, na edna blaga padina {to se spu{ta kon bregot na ezeroto. So izgrad-bata na asfaltniot pat lokalitetot e prese~en na dva dela. Vo nivata na Jordan Vasilev so zemjodel-skite raboti bile raskopani temeli od yidovi, a bile najdeni i golemi pitosi. (S.S., V.S.) Gura, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 1 km is-to~no od seloto po povr{inite na nivite se zabe-leùvaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. (S.S., V.S.)

Kres, srednovekovna crkva so nekropola. Crkvata Sv. Dimitrija se nao|a na malo zaramneto plato, visoko vo podno`jeto na Baba Planina, oddale~eno okolu 1,5 km severoisto~no od seloto. Spored ka-ùvaweto na me{tanite, okolu crkvata imalo grobovi pokrieni so monolitni kameni plo~i, koi denes sosema malku se zabeleùvaat. (S.S., V.S.)

Ku}i{ta, srednovekovna naselba. Vo podno`jeto na Baba Planina, na okolu 2 km isto~no od seloto ima zaramneta povr{ina na koja se prisutni gramadi od kr{en kamen, pokrivni }eramidi i drug gradeèn materijal. Spored iskazite na me{tanite, pred Vtorata svetska vojna bile vidlivi temeli od nekolku objekti. (S.S., V.S.)

Nivje, srednovekovna crkva so nekropola. Vo ne-posrednata blizina na love~kiot dom se gledaat os-tatoci od srednovekovna crkva i okolu nea grobovi so konstrukcii od kameni plo~i, so orientacija zapad-istok. (B.P.)

37. [URLENCI

Kale, srednovekovna tvrdina. Jugozapadno od selo-to se izdiga ridot Magarica, koj dominira nad ezerskiot breg i nad patot {to vodi za Ote{evo i Stewe. Na samiot vrv ima plato, izdolèno vo pra-vec istok-zapad i so povr{ina od 5-6 hektari, na koe se nao|aat ostatoci od bedem yidan od kamen i kal, {irok 1 m i so viso~ina namesta za~uvana do 2 m. Na ju`nata strana ima ostatoci od tri odbran-beni pojasi od yidovi, naredeni eden pod drug. Vo vnatre{niot prostor na tvrdinata se zabeleùva-at temeli od pomali objekti i mnoèstvo gradeèn materijal. Spored istraùvawata na T. Tomoski tvrdinata e identifikuvana kako Konstantion, grad {to postoel vo XI vek. Tomoski T., 1979, 49-79. (S.S., V.S.)

XXV . SVETI NIKOLE

1. Alakince ................................................................. 345 2. Amzabegovo .............................................................. 345 3. Arbasanci ................................................................ 346 4. Axibegovo ................................................................ 347 5. Aximatovo ............................................................... 347 6. Bogoslovec .............................................................. 347

XXV. SVETI NIKOLE 345

7. Burilovci ................................................................ 347 8. Gorno \u|ance ......................................................... 347 9. Gorno Crnili{te .................................................. 347 10. Gorobinci ............................................................... 348 11. Dilisinci ............................................................... 349 12. Dolno \u|ance ........................................................ 349 13. Dolno Crnili{te ................................................. 350 14. Dorfulija ............................................................... 350 15. \uzemelci ............................................................... 351 16. Erxelija .................................................................. 351 17. Kadrifakovo .......................................................... 351 18. Karatmanovo .......................................................... 351 19. Ki{ino .................................................................... 352 20. Kne`je ..................................................................... 352 21. Kru{ica .................................................................. 353 22. Lozovo ...................................................................... 354 23. Makre{ ................................................................... 354 24. Malino .................................................................... 354 25. Me~kuevci .............................................................. 355 26. Milino .................................................................... 355 27. Mustafino .............................................................. 355 28. Nemawici ............................................................... 355 29. Nova Mezdra ........................................................... 356 30. Orel ......................................................................... 357 31. Patetino ................................................................. 357 32. Pe{irovo................................................................ 357 33. Preod ....................................................................... 357 34. Ran~inci ................................................................. 358 35. Saramzalino ........................................................... 358 36. Sveti Nikole ......................................................... 358 37. Sopot ....................................................................... 359 38. Stanulovci ............................................................. 360 39. Stawevci................................................................. 360 40. Stara Mezdra ......................................................... 360 41. Stroimanci ............................................................ 361 42. Trstenik .................................................................. 361 43. ]oseleri ................................................................. 361

1. ALAKINCE

Zeleno ûkar~e, naselba od rimskoto vreme. Na 500 m zapadno od seloto, vo nivata na S. Kolev se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i pi-tosi. (S.D., M.I.)

Preko Dol, naselba od rimskoto vreme. Na sever-niot rab na seloto, pri oraweto na nivite bile ot-krivani temeli od postari objekti. Na povr{inata se zabeleùvaat fragmenti od kerami~ki sadovi i delkani blokovi od kamen. (S.D., M.I.)

Sv. Bogorodica, srednovekovna crkva. Se nao|a na okolu 700 m severno od seloto i ima mali dimen-zii. (S.D., M.I.)

Sv. Ilija, srednovekovna crkva. Se nao|a na 300 m severno od seloto. Pretstavuva visok rid na koj ima vkopan krst od kamen. Mestoto se po~ituva ka-ko sveto. (S.D., M.I.)

2. AMZABEGOVO

Barutnica, naselba od neolitskoto vreme i vila rustika od rimskoto vreme. Vo stru~nata literatu-ra lokalitetot e poznat i pod imiwata Anzabegovo ili Anza.

Se nao|a na okolu 2 km jugozapadno od seloto, od levata strana na èlezni~kata pruga Veles-Ko~ani, i toa pome|u 33,8 km i 34,5 km, odnosno, na okolu 2 km jugozapadno od èlezni~kata stanica Ov~e Pole i na okolu 700 m ju`no od asfaltniot pat Veles-[tip. Terenot pretstavuva blaga tera-sesta padina so povr{ina od 500 m vo pravecot is-tok-zapad i 250-300 m vo pravecot sever-jug, koja e kraen del na grebenot {to se spu{ta od masivot \uri{te. Vo neposrednata blizina se nao|a kori-toto na Svetinikolska Reka. Na isto~niot kraj te-rasata e prese~ena so izgradbata na prugata u{te vo dvaesettite godini. Mnogu podocna, vo 1958 i 1959 godina, so sadewe na za{titen pojas od bagre-movi drvja se napraveni golemi o{tetuvawa pri {to na povr{inata bil isfrlen mnogubroen neo-litski kerami~ki materijal, a isto taka bile razo-rani i temeli od objekt od rimskoto vreme so pove-}e prostorii so podni mozaici. Ovie naodi vsu{-nost bile povod Arheolo{kiot muzej na Makedo-nija, zaedno so Filozofskiot fakultet od Qubqa-na, vo 1960 godina da izvr{i sonda`no iskopuvawe. Vtoro, mnogu poobemno i sistematsko iskopuvawe e izvr{eno vo 1969/1970 godina od binacionalna ma-kedonsko-amerikanska arheolo{ka ekipa, vo orga-nizacija na Narodniot muzej od [tip i Univer-zitetot „Kalifornija“ od Los Anxeles. So ovie iskopuvawa, osobeno so vtoroto, e utvrdena stra-tigrafskata polo`ba na naselbata, so site nejzini naselbinski, hronolo{ki i kulturni karakteris-tiki. Vsu{nost, otkrieni se ostatoci od naselba so ~etiri horizonta (fazi) na obnovuvawe, vo koi e sodràna celokupnata neolitska evolucija, hrono-lo{ka i kulturna. Poradi celosnosta na podatoci-te za gradbite za ìveewe (tehnika, materijal, di-menzii), stopanskite aktivnosti, domestikacijata, pogrebuvaweto, religijata i materijalnoto proiz-vodstvo, a posebno poradi karakterot na naodite i nivnite pobliski ili podale~ni kulturni relacii, neolitot vo isto~na Makedonija e voveden vo praistoriskata nauka kako regionalna samostojna kulturna grupa nare~ena Anzabegovo-Vr{nik.

Po~etocite na naselbata (Horizont I) mu pripa|aat na postariot neolit, natamo{nata evo-lucija se odvivala vo vremeto na sredniot neolit (Horizont II-IV ), a nejziniot kraj go ozna~uva ma-liot i nedovolno za~uvan broj na ostatoci od vre-meto na docniot neolit. Kaj keramikata od Hori-zontot I se karakteristi~ni sadovite so monohrom-na temna i crvena boja, vo pogolem del grubi i ne-izedna~eno pe~eni, skromno ukrasuvani vo impreso i barbotin-tehnikite. Finata keramika se odliku-va po crveniot sjaen premaz, slikaweto so bela bo-ja, primenetite geometriski i floralni ornamen-


talni motivi (to~ki, triagolnici, sistemi od cik-cak lenti, kapki, cvetovi), kako i so kusite noze so ~epovi za pricvrstuvawe. Vo slednite tri sredno-neolitski fazi (II-IV ) keramikata pokaùva vpe-~atlivi tehnolo{ki, koloritni, dekorativni, a de-lumno i tipolo{ki promeni. Fakturata ñ e pokva-litetna, povr{inata sjajna, prema~kana so premaz so temnosiva, sivokafeava ili crvena boja, a kaj sadovite repertoarot na oblicite e zna~itelno pro{iren. Impreso i barbotin-tehnikite na ukra-suvawe prodolùvaat, so toa {to ornamentite se organizirani vo motivi (arkada, klas od ìto, do`d). Vo tehnikata na slikaweto belata boja po-stepeno is~eznuva (faza II), a na nejzinoto mesto doa|a temnokafeavata. So toa nastanale promeni i vo ornamentikata. Kaj panicite, amforite i oso-beno kaj peharite se prisutni izdolèni linearni ornamenti organizirani vo stati~ni geometriski motivi (izdolèni {trafirani triagolnici, li-nii so razna debelina {to alterniraat), potoa krivo-

Barutnica, Amzabegovo. ‡ Amfora od raniot neolit linearni motivi i spirali vo negativ (faza III-IV ). Sli~ni promeni se prisutni i kaj kultnata plasti-ka, koja vo srednoneolitskite fazi e pooslobodena od starite {abloni na pretstavuvawe. Antropo-morfnite statuetki, iako i natamu stilizirani, sodràt ikonografija so detali koi na samata pretstava ñ davaat pogolem naturalisti~ki izgled. Stratigrafski, a i hronolo{ki, naselbata zavr{u-va so posledniot sloj od vremeto na docniot neo-lit; so materijalni ostatoci {to sodràt elemen-ti karakteristi~ni za edna od porazvienite fazi na vin~anskata kultura (Vin~a-Tordo{ I).

Vo 1960 godina e izvr{eno i probno sondi-rawe vo {umskiot pojas na mestoto na razoranite arhitektonski ostatoci od objekt od rimskoto vre-me. Konstatirani se delovi od temeli na objekt so

pove}e prostorii, verojatno vila rustika od III-IV vek. Edna od prostoriite e golema sala, so pod od polihromen mozaik organiziran vo poliwa so geo-metriski motivi. Na sredinata na prostorijata, vo podot ima ~etvrtest impluvium obloèn so mer-merni plo~ki, ~ij bazen e povrzan so odvoden kanal. Gabaritot na objektot ne mu e odreden. Naodite od iskopuvawata se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo [tip (1969/70) i vo Muzejot na Makedonija vo Skopje (1960). Sanev V., 1961, 71; Gara{anin M., Sanev V., Simo-ska D., Kitanoski B., 1971, 37-41; Koro{ec P., Gara{a-nin M., 1971, 131; Koro{ec P. i J., 1973; Gara{anin M., 1974, 21-28; Gimbutas M., 1976; Gara{anin M., 1979, 84-106; Sanev V., 1995, 29-32. (V.S.)

Seloto, srednovekovna naselba. Vo nivata na P. Manev se sre}avaat golem broj kerami~ki predmeti i gradeèn materijal. (S.D., M.I.)

Suserka, neolitska naselba. Nisko pod padinite na ridot Bogoslovec, poto~no na trome|ata me|u sela-ta Delisinci, Bogoslovec i Amzabegovo, po povr-{inite na nivite se sre}avaat fragmenti od kera-mi~ki sadovi i orudija od kamen i kremen. (S.D., M.I.)

3. ARBASANCI

]eramidnica, naselba i nekropola od docnoanti~-koto vreme. Na 1 km zapadno od seloto, vo nivite na zadrugata se nao|aat fragmenti od kerami~ki sadovi i gradeèn materijal. Ottuka poteknuva i eden fragment od mermeren stolb. (S.D., M.I.)

Crkvi{te, srednovekovna crkva i nekropola. Ne-posredno do seloto, od severoisto~nata strana se gledaat ostatoci od yidovi na ednokorabna crkva, za~uvani vo viso~ina do 2 m, na koi se zabeleù-vaat tragi od ìvopis. Okolu crkvata ima grobovi so konstrukcii od kameni plo~i. (S.D., M.I.)

4. AXIBEGOVO

Mogila, mogila – nekropola od docnoanti~koto vreme i sredniot vek. Na 150 m severno od seloto, na leviot breg na Svetinikolska Reka se nao|a mo-gila so pre~nik vo osnovata od okolu 15 m i viso-~ina od 3 m. Mogilata e delumno uni{tena so vko-puvaweto na srednovekovnite grobovi. (S.D., S.M.)

[arlandi, srednovekovna naselba i nekropola. Blizu do utokata na Svetinikolska Reka vo Bre-galnica, na okolu 3,5 km od seloto na povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i gra-deèn materijal. Ima i grobovi gradeni od kameni plo~i, postaveni vo pravec zapad-istok. Vo {eeset-tite godini bile najdeni belezici od staklena pasta i drug srednovekoven nakit. Aleksova B., 1964, 100-102. (S.D., M.I.)


5. AXIMATOVO

Arsov Kladenec, vila rustika od docnoanti~koto vreme. Vo selskata utrina, {to se nao|a 1 km jugo-zapadno od seloto, se zabeleùvaat ostatoci od te-meli od objekt i fragmenti od kerami~ki sadovi i pitosi koi moèbi ñ pripa|aat na nekakva docno-anti~ka vila. (S.D., M.I.)

Koliba Bair, naselba i nekropola od docnoanti~-koto vreme. Na 2 km severozapadno od seloto, na ed-na viso~inka se nao|aat ostatoci od temeli na po-ve}e objekti, fragmenti od kerami~ki sadovi, te-guli i drug gradeèn materijal. Od me|ata na ni-vata na S. Ivanov bile izvadeni kameni plo~i od grobni konstrukcii. (S.D., M.I.)

Kuri~air – Suvi Livadi, vodovod od rimskoto vre-me. Pri oraweto bile otkrivani kerami~ki cevki – tubuli od vodovod. (S.D., M.I.)

6. BOGOSLOVEC

Grade{ka ê{ma, naselba i nekropola od rimskoto vreme. Na 3 km jugoisto~no od seloto, na padinite od ridot Bogoslovec, od levata i desnata strana na patot za seloto Dobro{ane se zabeleùvaat temeli od objekti, fragmenti od kerami~ki sadovi, teguli, imbreksi i drug gradeèn materijal. Najdeni bile i pove}e moneti. Vo neposrednata blizina na ~e{mata, vo nivite se zabeleùvaat grobovi so konstrukcii od kameni plo~i. (S.D., M.I.)

Xivanka, nekropola od docnoanti~koto vreme. Na 1 km severozapadno od seloto, na isto~nata padina od ridot Crvena Ri~ka, pri zemjodelskite raboti me{tanite naiduvale na grobovi so konstrukcii od kameni plo~i. (S.D., M.I.)

7. BURILOVCI

Pingovski Grobi{ta, srednovekovna nekropola. Na jugoisto~niot rab od seloto, pokraj crkvata Sv. Nikola se gledaat kameni konstrukcii od postari grobovi. (S.D., M.I.)

Sudi~ki Pat, naselba od docnoanti~koto vreme. Na isto~niot rab od seloto, zad ku}ata na S. Mili}, pri oraweto na nivata bil otkrien ~etvrtest postament, so dimenzii od 37 x 47 x 22 cm, izgraden od teguli i hidrauli~en malter. Na povr{inata ima izobilstvo od gradeèn materijal, kako i frag-mentirana keramika. (S.D., M.I.)

8. GORNO \U\ANCE

Gradi{te, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Na 2 km zapadno od seloto ima visok rid so zaramneto plato na koe se gledaat temeli od odbranben yid yi-dan od kr{en kamen i varov malter, kako i frag-

menti od kerami~ki sadovi, teguli, imbreksi i drug gradeèn materijal. (S.D., M.I.)

Ku{evski Trla, naselba i nekropola od docnoan-ti~koto vreme. Na 1 km isto~no od seloto, na gra-nicata so seloto Stroimanci, vo nivata na \. Ga-vrilov se konstatirani temeli od objekt so pravoa-golna osnova, fragmenti od kerami~ki sadovi i gradeèn materijal. Zapadno od nego, na 50 m, so oraweto bile otkrieni pove}e grobovi. (S.D., M.I.)

Pusta Crkva, srednovekovna crkva. Na 2 km seve-rozapadno od seloto, na edna viso~inka se nao|aat urnatini od crkva so apsida, yidana od delkan ka-men i varov malter. Ju`niot yid e za~uvan vo viso-~ina do 2,5 m. (S.D., M.I.)

9. GORNO CRNILI[TE

Vo seloto, nekropola od docnoanti~koto vreme. Vo dvorovite na L. i I. Anevi i T. Efremov, pri kopa-weto na bunari bile otkrieni grobovi od kameni plo~i – tip cista, vo koi nemalo grobni prilozi. (S.D., M.I.)

Domus Bunar, vila rustika od rimskoto vreme. Na 2 km severozapadno od seloto, vo nivata na T. Efre-mov se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i teguli. (S.D., M.I.)

Jaka Trla, naselba od rimskoto vreme. Na 1,5 km za-padno od seloto, vo nivata na I. Petru{evski se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. (S.D., M.I.)

Karageren, srednovekovna nekropola. Na 600 m ju`-no od seloto, levo od patot za seloto Dolno Crni-li{te se sre}avaat kameni plo~i od grobni kon-strukcii, so orientacija istok-zapad. (S.D., M.I.)

10. GOROBINCI

Bani~in Dol – Dej~ina Kru{a, srednovekovna crk-va i nekropola. Na 500 m severoisto~no od seloto, pri izgradbata na {tala bile otkrieni temeli od crkva, a vo neposrednata blizina so oraweto bile vadeni golemi plo~i od grobni konstrukcii. (S.D., M.I.)

Gradi{te, srednovekovno gradi{te. Vo pravecot na seloto Trstenik, vo mesnosta Golem Rid ima gole-ma viso~inka so zaramneto plato na koe se sre}a-vaat fragmenti od kerami~ki sadovi i gradeèn materijal. (S.D., M.I.)

Karaul, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Na 3 km ju`no od seloto ima mala viso~inka obrasnata so {uma na koja se gledaat tragi od yidovi gradeni od kr{en kamen i varov malter. (S.D., M.I.)


Koxakara~, nekropola od docnoanti~koto vreme. Na 500 m severno od lokalitetot Karaul, a na oko-lu 2,5 km ju`no od seloto se konstatirani grobovi so konstrukcii od kameni plo~i. Vo eden grob bila otkriena belezica koja se ~uva kaj A. Bo{kov od se-loto. (S.D., M.I.)

Mamutnica, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Na 5 km jugozapadno od seloto, na granicata na atarite na selata Trstenik, Ivankovci i Xidimirci se zabeleùvaat ostatoci od bedem. Mestoto leì na stariot pat za Skopje. (S.D., M.I.)

Osoe, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 4 km zapadno od seloto, pri po{umuvaweto bile otkrie-ni ostatoci od yidovi. Na povr{inata ima frag-menti od kerami~ki sadovi, teguli i imbreksi. (S.D., M.I.)

Rug Bair, naselba od neolitskoto vreme. Se nao|a na okolu 2 km ju`no od seloto, me|u polskite pat-~iwa od Gorobinci kon selata Ivankovci i \uze-melci, na eden od grebenite na |uri{kiot masiv {to se spu{ta vo blag pad kon poleto, dostignuvaj-}i na istok do seloto Amzabegovo. Lokacijata na koja leì e pogolema, prirodno zaramneta terasa, na sredinata malku sedlesto vdlabena, izdolèna vo pravec zapad-istok i so dimenzii od 220 x 80 m. Na zapadniot kraj se izdiga Pere~ki Rid, severna-ta strana se spu{ta kon mestoto Padina, a del od isto~nata i ju`nata strana se strmno zase~eni od \uzemelski Dol. Kako neolitsko nao|ali{te e re-gistriran vo 1960 godina, a edna godina podocna Arheolo{kiot muzej vr{el iskopuvawe. So otvo-raweto na 11 sondi, sostaveni od 1 do 3 kvadrati so dimenzii od 3 x 3 m, se nastojuvalo da se dobijat os-novnite podatoci za stratigrafijata na naselbata, kako i nejzinite pribli`ni dimenzii. Rezultatite od istraùvawata ne se objaveni od pri~ina {to golem del od dokumentacijata i otkrienite naodi bile uni{teni vo zemjotresot od 1963 godina. So ogled na zna~eweto na naselbata, vo 1970 godina Narodniot muzej od [tip prezel iskopuvawe vo soorganizacija so ekipa od univerzitetot „Kali-fornija“ od Los Anxeles, kako del od binacional-niot nau~en proekt za istraùvawe i prou~uvawe na neolitot vo isto~na Makedonija, odnosno vo Amzabegovo, vospostaven pome|u ovie dve institu-cii. Ovie iskopuvawa, kako i prethodnite, pokaà-le deka se raboti za pove}eslojna naselba, so kul-turen sloj od 1,40 m, vo koj se otkrieni materijalni ostatoci od naselbata {to bila tripati obno-vuvana, i toa vo eden hronolo{ki i kulturen kontinuitet. Podvi`nite naodi, pred sè kerami~-kite koi se najmnogubrojni, spored tipologijata na formite, ornamentikata i tehnikite na nivnoto izveduvawe, likovnite i drugite belezi, re~isi vo celost se identi~ni so onie od srednoneolitskite sloevi (II-IV ) vo naselbata vo Amzabegovo i so dru-gite naselbi od anzabegovsko-vr{ni~kata kulturna

grupa. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo [tip, a sosema mal del vo Muzejot na Makedonija vo Skopje. Sanev V., 1961, 72; Saròski S., 1961, 16; Sanev V., 1975, 203. (V.S.)

Rug Bair, s. Gorobinci. ‡ Pehar od sredniot neolit

Selenovo, neselba i nekropola od rimskoto vreme. Na padinite na \uri{ki Rid, poto~no vo nivite na C. Stavrev, {to se oddale~eni okolu 500 m severno od seloto, so oraweto bile otkrivani temeli od yi-dovi gradeni so kamen i horosan malter i podni tuli. Na povr{inata ima fragmenti od kerami~ki sadovi i pitosi. Bile najdeni i tri moneti (Ga-lien, Konstantin i Filip) kovani vo Viminacium. (S.D., M.I.)

11. DILISINCI

Gradi{te, gradi{te od rimskoto vreme. Se nao|a na 1 km jugoisto~no od seloto, na padinite na ridot Bogoslovec, pod vrvot Jovan Spirit, i pretstavuva golema viso~inka so strmni padini od site strani i so zaramneto plato izdolèno vo pravec sever-jug okolu 150 m. Po povr{inata se sre}avaat frag-menti od kerami~ki sadovi, pitosi i mnogu gra-deèn materijal. Sanev V., 1961, 74. (S.D., M.I.)

D'lga Ri~ka, srednovekovna naselba i nekropola. Na zapadniot rab na seloto, vo nivite na \. Kostov i V. Atanasov i vo sosednite nivi se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i gradeèn mate-rijal. Spored kaùvaweto na me{tanite, pri ora-weto nao|ale predmeti ukraseni so krstovi (?). Na severniot kraj na lokalitetot se konstatirani grobovi so konstrukcii od kameni plo~i. (S.D., M.I.)


Sred selo, osamen naod od rimskoto vreme. Kaj sel-skata ~e{ma se nao|a fragment od arhitravna gre-da so latinski natpis. (S.D.)

]un~e, naselba od rimskoto vreme. Se nao|a na 2 km zapadno od seloto, na trome|ata na selata Dilisin-ci, Bogoslovec i Amzabegovo, levo od mestoto kade {to se vkrstuvaat èlezni~kata pruga i asfalt-niot pat. Vo nivata na N. Georgiev, so povr{ina od okolu 250 x 150 m, se zabeleùvaat fragmenti od kerami~ki sadovi, teguli i gradeèn materijal. Sanev V., 1961, 75. (S.D., M.I.)

12. DOLNO \U\ANCE

Gradi{te, fortifikacija od docnoanti~koto vre-me. Neposredno do ju`niot kraj na seloto se izdiga visok rid opkruèn so strmni padini od site stra-ni. Na polovinata od negovata viso~ina ima polu-kru`na terasa, so prostor od okolu 200 x 220 m, na ~ij rab ima ostatoci od temeli na bedem, cvrsto graden od kr{en kamen i varov malter, koj selanite so godini go raskopuvale vadej}i gradeèn mate-rijal za izgradba na svoite ku}i. Po povr{inata ima fragmenti od kerami~ki sadovi, teguli, tuli i staklo. Najdeni se moneti i {est pitosi. Sanev V., 1961, 75; Mikul~i} G., 1987, 188. (V.S.)

Gramadi, naselba so nekropola od rimskoto vreme i starohristijanska bazilika. Se nao|a na 14 km se-verno od Sv. Nikole, okolu 200 m desno od as-faltniot pat Sv. Nikole-Kumanovo, na trome|ata na selata Dolno i Gorno \u|ance i Pavle{enci, odnosno 3,5 km severozapadno od Dolno \u|ance. Pretstavuva blaga padina so pozicija istok-zapad, na koja vo razoranite nivi ima mnogu fragmenti od kerami~ki sadovi, teguli, imbreksi i gradeèn materijal od pogolema naselba. Bil otkrien eden grob so konstrukcija od teguli, vo koj imalo mone-ti {to ne se za~uvani, kako i edna votivna plo~a od mermer so reljefna pretstava na bogot Mitra, so dimenzii od 32 x 24 x 4 cm. Na zapadniot kraj od lo-kalitetot se gledaat delovi od temeli na triko-rabna bazilika, raskopani od me{tanite, i toa od narteksot i centralniot korab. Vrz isto~nata strana na bazilikata e postaven stariot makadamski pat Sv. Nikole-Kumanovo. Od nea, vo 1968 godina, se izva-deni plo~ata od ~esnata trpeza i baza od stolb, iz-raboteni od sivozelen kamen, i se odneseni vo Mu-zejot vo [tip. Mestoto na bazilikata e poznato u{te i pod imiwata Crkvi{te i Me~ev (Crn) Brest. Beldedovski Z., 1980, 75-82. (V.S.)

Gramadi, s. Dolno \u|ance. ‡ Kultna ikona na bogot Mitra, III-IV vek

Grn~ar, naselba i nekropola od helenisti~koto vreme. Na 4 km jugozapadno od seloto, desno od pa-tot Sv. Nikole-Kumanovo, po povr{inite na nivi-te se nao|aat fragmenti od kerami~ki sadovi i gra-deèn materijal. Na zapadniot kraj na lokalitetot ima kameni plo~i od grobni konstrukcii. (S.D., M.I.) Kov~ezi, svetili{te i nekropola od docnoanti~-koto vreme. Na okolu 3 km isto~no od seloto se na-o|a visoko plato so nadmorska viso~ina od 601 m, so povr{ina od 200 x 100 m, opkruèno so strmni padini. Na najvisokata to~ka na platoto ima ~eti-ri dupki isklepani vo karpa, so pre~nik od 0,55 m i so dlabo~ina od 0,05 m, rasporedeni vo pribli`no ~etvrtesta osnova od 8 x 7 m, a na sredinata me|u niv ima u{te edna pomala dupka. Verojatno se ra-boti za leì{ta na drveni kolci {to nosele po-krivna konstrukcija od nekakov otvoren sakralen objekt vo koj, vo centralnata dupka, se vr{ela li-bacija. Zapadno od ovaa dupka se nao|a grob, isto taka izdlaben, so dimezii od 1,93 x 0,85 m, dlabok 1,13 m, {to se stesnuva kon dnoto, postaven vo pra-vec sever-jug. Na lokalitetot se nao|aat u{te ~e-tiri groba izdlabeni vo karpata, koi se otvoreni od divi kopa~i. Posebno e interesen grobot obele-èn kako grob br. 3, so dimenzii od 2,05 x 1,74 m, koj ima ni{a so natpisno pole nad koja reljefno se pretstaveni dva lava svrteni eden kon drug. (S.D.)


Kov~ezi, s. Dolno \u|ance. ‡ Svetili{te na karpa od helenisti~koto vreme

Korbole, tumuli od èleznoto vreme. Na okolu 600 m severno od mestoto kade {to patot za seloto se odvojuva od patot Sv. Nikole-Kumanovo, na eden greben se nao|aat dva tumula. Tumulot I, kaj me{ta-nite poznat u{te pod imeto Vr{nik, ima nepravil-na kru`na osnova so dimenzii od 17 x 14 m i viso-~ina od 2,5 m. Tumulot II leì 100 m severoisto~no od prviot i e so izdolèna osnova od 7 x 5 m i viso~ina od 0,60 m. Severnata polovina mu e o{te-tena od povr{inski kopawa, taka {to vo centarot se gledaat nepravilno nafrleni kamewa. Sanev V., 1961, 73. (V.S.)

Latinska Crkva ‡ Pusto Valevci, docnosredno-vekovna crkva i nekropola. Se nao|a na 3 km od se-loto, na desnata strana od patot Sv. Nikole-Kuma-novo i na okolu 500 m pred mestoto kade {to se od-vojuva noviot pat za seloto. Terenot e blaga padina {to se spu{ta kon jug, na koja se gledaat urnatini od mala crkvi~ka so dimenzii vo osnovata od 6 x 4 m. Okolu nea ima grobovi od kameni plo~i, od koi, mnogu odamna, me{tanite raskopale dva groba so skeletno pogrebuvawe. Vo edniot prona{le bronzena belezica, prsten so {iroka glava i devet kop~iwa, isto taka od bronza. Naodite ne se za~uvani. Sanev V., 1861, 78. (S.D., M.I.)

Sv. Nikola, osameni naodi od rimskoto vreme. Pred vlezot vo crkvata se naoa|a bazis od stolb, a pred kambanarijata piscina koja e najverojatno do-nesena od lokalitetot Gramadi – Crn Brest (S.D.)

13. DOLNO CRNILI[TE

\erenxe, naselba od docnoanti~koto vreme. Na okolu 200 m isto~no od seloto, spored kaùvaweto na me{tanite, so oraweto na nivite bile otkrieni temeli od pove}e objekti i moneti. Na povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i gra-deèn materijal. (S.D., M.I.)

Kadi Arga~, naselba i nekropola od docnoanti~ko-to vreme. Na 3 km severoisto~no od seloto, vo ne-posrednata blizina na oranèriite na seloto Pe-{irovo se otkrieni grobovi so konstrukcii od ka-meni plo~i. Pri po{umuvaweto na terenot bile nao|ani temeli od objekti yidani so kr{en kamen i varov malter. (S.D., M.I.)

Trn, vodovod od rimskoto vreme. Na 150 m ju`no od seloto, pri izgradbata na sistemot za navodnuvawe bil otkrien del od vodovod naso~en vo pravecot na seloto Amzabegovo. Najverojatno vodovodot stoi vo tesna vrska so rimskiot objekt (vila rustika) na lokalitetot Barutnica. (S.D., M.I.)

14. DORFULIJA

A{in Kajlan Klar, vodovod od rimskoto vreme. Pri obrabotuvaweto na nivite bil otkrien golem broj kerami~ki tubuli od vodovod. (S.D., M.I.)

Eski Evler, naselba od rimskoto vreme. Po povr-{inata na nivite {to se nao|aat na 250 m severno od seloto ima gradeèn materijal i fragmenti od kerami~ki sadovi. Konstatirani se i tragi od vo-dovod. (S.D., M.I.)

Me{akl’k Dere, nekropola od docnoanti~koto vre-me. Na severniot kraj na seloto, kaj selskite gro-bi{ta se otkrieni konstrukcii na grobovi od ka-meni plo~i – tip cista, postaveni vo pravec istok-zapad. (S.D., M.I.)

Xamalxuik, nekropola od docnoanti~koto vreme. Na rastojanie od okolu 5 km zapadno od seloto ima mnogu kameni plo~i od grobni konstrukcii pos-taveni vo pravec istok-zapad. (S.D., M.I.)

[esti Rid, vodovod od rimskoto vreme. Na 5 km is-to~no od seloto se nao|a star vodovod koj sè u{te funkcionira. Se raboti za instalacija {to ja snab-duvala so voda rimskata naselba na lokalitetot Eski Evler. (S.D., S.M.)

15. \UZEMELCI

Golem Rid, naselba od docnoanti~koto vreme. Vo neposrednata blizina na stariot pat {to vodi za Sv. Nikole, na oddale~enost od okolu 1,5 km jugois-to~no od seloto, vo nivite se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i gradeèn materijal. Vo edna niva leì golema arhitravna greda. (S.D., M.I.)

Sv. \or|i – Bela Crkva, osamen naod od rimskoto vreme. Vo zapadniot yid na ruiniranata crkvi~ka e vgradena plo~a so pretstava na ma` i èna do po-lovina, ~ij reljef e dosta o{teten, a pokraj oltar-ot ima piscina od mermer. Pokrivnata konstrukci-


ja ñ e padnata, a na yidovite od vnatre{nata strana ima freskoìvopis. Crkvata se nao|a na zapadniot rab od seloto. (S.D., M.I.)

]eramidnica, naselba od neolitskoto i docnoan-ti~koto vreme. Na 500 m jugoisto~no od seloto, vo nivata na Boris \or|iev se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi od razli~na vremenska i kul-turna proveniencija. (S.D., M.I.)

Crna Crkva, srednovekovna crkva i nekropola. Na 150 m severoisto~no od seloto, kraj patot {to vodi za seloto Gorobinci se nao|aat urnatini od crkva so dimenzii od 10 x 5 m, od koja severniot i za-padniot yid se re~isi vo prvobitnata viso~ina. Na vnatre{nite povr{ini na yidovite ima ostatoci od ìvopis. Pred vlezot vo crkvata ima pogolem fragment od stolb od kamen peso~nik, a okolu nea se gledaat konturi od grobovi od kameni plo~i so orientacija zapad-istok. (S.D., M.I.)

îflik, srednovekovna naselba. Na 100 m ju`no od seloto, vo nivata na B. Iliev so oraweto bile ot-krieni temeli od pove}e objekti. Na povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i mno-gu gradeèn materijal. (S.D., M.I.)

16. ERXELIJA

Bela ûka, vodovod od rimskoto vreme. Pri kopa-weto na kanalot za navodnuvawe, na 1 km severno od seloto se otkrieni kerami~ki cevki – tubuli od vodovod. (S.D., M.I.)

Kru{ka, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 2 km severno od seloto, vo neposrednata blizina na ìvinarskata farma, po nivite se sre}avaat frag-menti od kerami~ki sadovi i gradeèn materijal. (S.D., M.I.)

]up~e – Buwi{te, naselba od neolitskoto vreme. Na 1 km jugozapadno od seloto, vo nivite na S. Hristov, koi leàt na mala viso~inka – tumba, se sre}avaat fragmenti od ra~no raboteni sadovi i orudija od kamen i kremen, koi tipolo{ki se iden-ti~ni so onie od posledniot docnoneolitski sloj vo Barutnica, vo seloto Amzabegovo. Sporadi~no se sre}avaat i fragmenti od kerami~ki sadovi od docnoanti~koto vreme. S. Hristov otkopal dva pi-tosa koi gi ~uva doma. (S.D., M.I.)

17. KADRIFAKOVO

Gorni Livadi, naselba od rimskoto vreme. Na 1,5 km isto~no od seloto, po povr{inite na nivite se gledaat temeli od yidovi i izobilstvo od gradeèn

materijal. Najdena e arhitravna greda, delumno o{te-tena, na koja imalo natpis. (S.D., M.I.)

Crkvi~e, naselba od docnoanti~koto vreme. Preku èlezni~kata pruga Ov~e Pole-[tip, vo nivata na D. Efremov, oddale~ena okolu 200 m isto~no od se-loto, se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, teguli i drug gradeèn materijal. (S.D., M.I.)

18. KARATMANOVO

Vr{nik – Xamalxiski Grobi{ta, naselba, bazili-ka i nekropola od docnoanti~koto vreme. Na 2,5 km ju`no od seloto, pokraj patot za seloto Ki{ino ima fragmenti od kerami~ki sadovi i mnogu grade-èn materijal. Na severoisto~niot kraj od terenot leì stolb od bel mermer, verojatno od bazilika, a na jugoisto~niot kraj se nao|aat golemi pravoa-golni plo~i od grobni konstrukcii. (S.D., M.I.)

Dumanlija, naselba od rimskoto vreme. Vo nivite {to leàt 2 km zapadno od seloto se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, teguli, imbreksi i gradeèn kamen. (S.D., M.I.)

Ma{atl'k, nekropola od rimskoto vreme. Na 1,5 km jugozapadno od seloto so oraweto bile otkrieni kameni plo~i od grobni konstrukcii. (S.D., M.I.)

Srma, naselba so nekropola od docnoanti~koto vre-me. Vo nivite na K. Ivanov, G. Angelov i T. Iva-nov, koi leàt na severozapadniot rab na seloto, se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i te-guli, a se najdeni i kameni plo~i od grobni konst-rukcii. (S.D., M.I.)

19. KI[INO

Klise Jedigi, srednovekovna crkva. Na 2,5 km isto~no od seloto se nao|aat ostatoci od objekt so apsida na isto~nata strana, a okolu nego fragmen-ti od gradeèn materijal. Spored kaùvaweto na me{tanite, bile najdeni impost-kapitel i baza od stolb. (S.D., M.I.)

20. KNE@JE

Gradi{te – Slavkov Dol, utvrdena naselba od è-leznoto i ranoanti~koto vreme. Se nao|a na jugois-to~niot rab od seloto, od desnata strana na patot kon Sv. Nikole. Pretstavuva visok rid so nekolku terasi, opkruèn so strmni i te{ko pristapni strani vo vnatre{niot del izbrazden od porojnite vodi i erozijata na zemjata, koi kako ostri zaseci se spu{taat duri do podno`jeto na severniot kraj. Na ednata strana ridot e dosta o{teten od pri~ina {to dolgo vreme bil koristen za crpewe na


Gradi{te, s. Kne`je. ‡ Bilazora (Z.G.)


Gradi{te, s. Kne`je. ‡ Ostatoci od hidrorezervoar

gradeèn pesok. Gradi{te kako arheolo{ki loka-litet e poznato od porano, preku slu~ajno otkrieni naodi, a i od I. Mikul~i} koj vo negoviot gabarit go locira ranoanti~kiot pajonski grad Bilazora. Vo 1985 godina Muzejot na Makedonija izvr{il probno sonda`no iskopuvawe vo prostorot na akro-polot, a vo 1994 godina Narodniot muzej od Sv. Ni-kole prezel poobemni za{titni iskopuvawa. So ovie raboti e otkrien impozanten rezervoar za akumulacija na voda, so dimenzii od 14 x 9 m, yidan od masivni delkani blokovi od varovnik i òlto-zelen peso~nik, vo tehnika opus quadratum, so upo-treba na varov malter. Objektot e organiziran vo dva dela. Edniot ima re~isi kvadratna osnova od 5,45 x 5,42 m i pretstavuva {ahta vo koja se filtri-rala i ~uvala izvorska voda, neophodna za potre-bite na gradot. Strani~nite yidovi na {ahtata se za~uvani vo visina me|u 2,70 i 3,76 m nad nivoto na vodata. Na jugozapadniot yid, na vnatre{noto lice, ima pravoagolni otvori (7 x 8 cm i 7 x 10 cm) {to najverojatno sluèle za vmetnuvawe na nekakvi klinovi – nosa~i na pokrivnata konstrukcija. Vto-riot del e pristapot do {ahtata, re{en so skali od kameni blokovi, organizirani od 22 skalila, post-aveni vo visinska razlika od 5,15 m od prvoto do poslednoto skalilo. So iskopuvaweto vo sondata postavena vo gorniot del na lokalitetot, me|u te-rasite 1 i 2 se otkrieni temelnite partii od be-demot na akropolot, a pokraj niv urnatini od gra-deèn materijal i pokrivni }eramidi od stanbeni

objekti; ostatoci od gorenici, pepel, ìvotinski koski i fragmenti od kerami~ki sadovi. Strati-grafski rasporedeni vo tri sloja, spored tipo-lo{kite karakteristiki, kerami~kite i drugite naodi se datirani me|u VI i III vek pred n.e. Mate-rijalite se ~uvaat vo Muzejot na Makedonija vo Skopje i vo Narodniot muzej vo Sv. Nikole. Mikul~i} I., 1976, 149-164; Mikul~i} G., 1990, 111-164; Mikul~i} I., 1987a, 79; Petrova E., 1991. (S.D.)

Nad Bav~i, naselba od docnoanti~koto vreme. Vo blizinata na severniot kraj na seloto, vo nivite na I. Gorobinski, V. Portarski i P. Barbarovski bile otkrieni ostatoci od temeli na pove}e objek-ti, a po povr{inata ima fragmenti od kerami~ki sadovi i pitosi. (S.D., M.I.)

21. KRU[ICA

Koleva ê{ma, srednovekovna crkva i nekropola. Na 1 km ju`no od seloto se raspoznavaat temeli gradeni od kamen i varov malter, a se sre}avaat i gramadi od kr{en kamen. (S.D., M.I.)

Rid, starohristijanska crkva. Na 200 m severois-to~no od seloto ima mala viso~inka na koja se kon-statirani ostatoci od sakralen objekt i nekropo-la. Na terenot ima krst od kamen peso~nik i grob-nica okolu koi se sobiraat me{tanite na prazni-kot Sv. Ilija. (S.D., M.I.)


Sv. Duh, osamen naod od rimskoto vreme. Spored N. Vuli}, vo blizinata na selskata crkva imalo dva fragmenta od nadgrobni plo~i od gnajs so gr~ki natpisi. Vuli¢ N., Sp. XCVIII, br. 399, 400. (S.D.)

Sv. Spas, osameni naodi od rimskoto vreme. Kaj selskata crkva, N. Vuli} gi registriral slednite kameni spomenici: nadgrobna plo~a so gr~ki nat-pis; nadgrobna plo~a so gr~ki natpis vo tabula an-sata; nadgrobna plo~a so gr~ki natpis so reljefna pretstava na `rtvenik vo gorniot del, a levo i des-no od nego strelki i zmii, isto taka, reljefno pret-staveni (plo~ata i denes se nao|a pred crkvata); fragment od nadgrobna plo~a od gnajs so gr~ki nat-pis pokraj koj, od desnata strana, ima dve polumese-~ini. Vuli¢ N., Sp. XCVIII, br. 396-398, 401. (S.D.)

Stara Crkva, srednovekovna crkva i nekropola. Na 300 m isto~no od seloto ima urnatini od mala pra-voagolna crkvi~ka so dimenzii vo osnovata od 6 x 3 m i yidovi za~uvani vo viso~ina do 2 m, gradeni od golemi kameni blokovi. Na isto~niot kraj se nao|a ni{a vo vid na apsida. Vo yidovite se vgradeni dve nadgrobni steli so gr~ki natpisi i edna arhitrav-na greda so profilirana ramka vo koja, isto taka, ima natpis. (S.D., M.I.)

22. LOZOVO

Livadi – Ogradi, naselba od neolitskoto i rim-skoto vreme. Vo neposrednata blizina na motelot Xumajlija, so izgradbata na vinarskata vizba de-lumno e uni{tena naselba. Vo preostanatiot del na prostorot na povr{inata se sre}avaat fragmen-ti od kerami~ki sadovi, po bojata i fakturata sli~ni na onie od naselbata Barutnica vo Amzabe-govo (IV), kako i fragmenti od rimska keramika i pitosi. Grbi¢ M., 1954, 107. (S.D., M.I.)

Staro Selo – ]oo~un, naselba od neolitskoto vre-me. Pome|u motelot Xumajlija i radioantenata, kaj malata selska reki~ka, na prostor od 100 x 30 m se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi sli~ni na onie od sosedniot lokalitet Livadi – Ogradi. Grbi¢ M., 1954, 107. (S.D., M.I.)

23. MAKRE[

Crkvi{te, srednovekovna crkva so nekropola. Na 200 m severno od seloto ima mala pravoagolna crk-vi~ka od koja se za~uvani apsidalniot del i vlezot na zapadniot yid. Okolu crkvata ima kameni kons-trukcii od grobovi. (S.D., M.I.)

24. MALINO

Gradi{te, docnoanti~ko i srednovekovno gradi{-te. Na 1 km isto~no od seloto se izdiga Staweva~-ki Rid, poznat kaj me{tanite u{te pod imeto Vika-lo, na ~ija sredna kota ima zaramneto plato na koe se nao|a izobilstvo od gradeèn materijal, frag-menti od pitosi, piramidalni tegovi i fragmenti od kerami~ki sadovi. (S.D., M.I.)

Malino, osamen naod od rimskoto vreme. Me|u la-pidite vo Zavodot i muzej vo [tip se nao|a nadgro-ben spomenik donesen vo prvata polovina na pede-settite godini od seloto Malino, nao|ali{te ne-poznato, so dimenzii od 2 x 0,50 x 0,11 m. Podelen e na kalkan, edikula i natpisno pole. Vo sredinata na kalkanot ima rozeta, nad nea pinija, a levo i desno polumese~ini. Vo edikulata se pretstaveni dve ma{ki figuri oble~eni vo razli~ni dolgi obleki i so frizuri so kusi krkmi prilepeni za ~eloto. Ednata drì stap i me~ vo desnata raka, a vo levata rolna. [to se odnesuva do natpisnoto po-le, vo gorniot del ima kowanik {to stoi, oble~en vo kusa obleka, koj vo levata raka ja drì uzdata. Natpisot e vo 11 reda, napi{an na gr~ki, so semeen karakter. Vuli¢ N., Sp. LXXV, br. 49; Sanev V., 1964, 104. (V.S.)

Poza Rid – [oqevi Kamewa, naselba od docnoan-ti~koto vreme. Na 500 m od seloto po povr{inata na nivite se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sa-dovi, teguli i drug gradeèn materijal. Ottuka po-teknuvaat edna ~etvrtesta arhitravna greda od siv peso~nik, na ednata strana so natpis so gr~ki arha-i~en tekst, {to se nao|a vo dvorot na T. Krstev, i kalkan od nadgrobna plo~a so pretstava na gozba. Najdeni se i devet moneti (Aleksandar Sever, Prob, Konstantin i ~ankovidni moneti). Naodite se ~uvaat vo Narodniot muzej vo Sv. Nikole. (S.D., M.I.)

Sv. Spas, srednovekovna nekropola. Okolu selska-ta crkva se nao|aat grobovi so kameni konstrukcii vo koi me{tanite ne pametat deka bilo vr{eno pogrebuvawe. Pred vlezot vo tremot na crkvata ima fragment od stela so gr~ki natpis. (S.D., M.I.)

Sv. Stefan, osamen naod od rimskoto vreme. Vo pragot na crkvata e vgradena nadgrobna stela so gr~ki natpis. Spored N. Vuli}, vo tremot na crk-vata imalo fragment od nadgrobna plo~a od gnajs, a vo dvorot, od zapadnata strana, nadgrobna plo~a so profilirano natpisno pole i reljefno pretsta-veni bisti na dvajca maì i edna èna smesteni vo kalkanot. Ovie kameni spomenici moèbi potek-nuvaat od lokalitetot Poza Rid – [oqevi Kamewa. Vuli¢ N., Sp. XCVIII, br. 402, 403. (S.D.) Ciganski Grobi{ta, srednovekovna nekropola. Na 200 m od seloto, vo nivite {to se nao|aat vedna{


nad dolot se konstatirani kameni plo~i od grobni konstrukcii – tip cista. (S.D., M.I.)

Crvena Stena, nekropola od docnoanti~koto vre-me. Na 500 m jugoisto~no od seloto, vo neposred-nata blizina na patot kon Sv. Nikole, vo lozjeto na \. Paun~ev se nao|aat plo~i od grobni konstruk-cii. (S.D., M.I.)

25. ME^KUEVCI

Gradi{te, utvrdena naselba od èleznoto, helenis-ti~koto i rimskoto vreme. Na jugoisto~nata strana od seloto se izdiga golema viso~inka {to dominira vo ovoj del na Ov~epolieto. Na nejziniot vrv ima zaramneto plato so dimenzii od 200 x 100 m, na koe se sre}avaat gramadi od gradeèn materi-jal, kako i fragmenti od kerami~ki sadovi i pitosi. Najdeni se moneti, a ottuka poteknuva eden nadgroben spomenik {to e odnesen vo Muzejot vo [tip vo pedesettite godini. Izraboten e od zelen peso~nik, so dimenzii od 0,55 x 0,47 x 0,10 m. Vo edikulata ima semejna pretstava na ma`, èna i me|u niv dete koe stoi na postament {to li~i na ara. Site se oble~eni vo dolgi obleki, a ènata e zabradena so {al. Vuli¢ N., Sp. LXXVII, br. 57; Sanev V., 1964, 104; Mikul~i} G., 1987, 189. (S.D., M.I.)

Sredni Rid – Minxevo ûkar~e, vila rustika (?) od rimskoto vreme. Vo nivata na G. Panev, {to se na-o|a na okolu 3,5 km od seloto, ima mnogu gradeèn materijal, a otkopan e i eden pitos. (S.D., M.I.)

26. MILINO

Bresje, naselba od neolitskoto vreme. Na 2,5 km severozapadno od seloto, vo nivata na N. Jovanov, so povr{ina na 200 x 100 m, se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, prete`no so monohromna temna boja, koi po fakturata i profilacijata na oblicite se sli~ni na docnoneolitskata keramika od naselbata Barutnica vo Amzabegovo. (S.D., M.I.)

Suva Reka, srednovekovna nekropola. Na okolu 600 m severno od seloto, na levata strana od patot za \uzemelci se zabeleùvaat kameni plo~i od grobni konstrukcii. (S.D., M.I.)

27. MUSTAFINO

Nema{nica – Ramni{te, naselba od rimskoto vre-me. Se nao|a na 2,5 km severoisto~no od seloto, do patot {to vodi za seloto Burilovci. Pretstavuva zaramneta terasa {to se izdiga nad Burilovska Re-ka, so prostor od okolu 300 x 300 m, na koja se pros-tiraat nivi sopstvenost na ZIK „Ov~e Pole“ . So zemjodelskite raboti, osobeno so dlabokoto orawe,

na povr{inata e isfrlen mnogubroen arheolo{ki i gradeèn materijal. Najmnogubrojni se frag-mentite od kerami~ki sadovi so raznovidni oblici (panici, ~inii, pehari, bokali i dr.), od doma{no proizvodstvo i od import. Se sre}avaat i ra~ni melnici, teguli, imbreksi, tuli, delkan i obi~en kr{en kamen od temeli na objekti. Povr{inski naodi se ~uvaat vo Narodniot muzej vo Sv. Nikole. (S.D.)

Pirinxa, naselba od bronzenoto vreme. Vo nivite na J. Boìlov, C. i K. Mihajlovi i M. i S. Cekovi, koi se nao|aat na okolu 3,5 km ju`no od seloto i vo blizinata na èlezni~kata pruga Veles-[tip, ima mnogubrojni fragmenti od kerami~ki sadovi so dr-àlki {to zavr{uvaat vo vid na rok~e. Preovladu-va crnata ubavo mazneta keramika. (S.D., M.I.)

Turski Grobi{ta, naselba i nekropola od rimsko-to vreme. Na jugoisto~niot rab na seloto, po povr-{inata na nivite se sre}avaat fragmenti od kera-mi~ki sadovi, pitosi, pokrivni }eramidi i plo~i od grobni konstrukcii. Pogolem broj monolitni plo~i se otkrieni vo nivata na @. Boris. (S.D., M.I.)

]eramidnica, naselba od docnoanti~koto vreme. Vo nivite na M. Petrov, R. Zdravev i B. Gigov, koi se nao|aat na 1 km severozapadno od seloto ima gra-deèn materijal i fragmenti od kerami~ki sadovi i pitosi. (S.D., M.I.)

28. NEMAWICI

Alin Dol, naselba od neolitskoto i rimskoto vre-me. Se nao|a na 1,8 km severozapadno od seloto, na terasa od levata strana na Orelska Reka, vo reonot na HA „Mavrovica“ . Zafa}a povr{ina od okolu 8 hektara koja mnogu godini bila obrabotuvana. Pri izgradbata na akumulacionoto ezero pogolem del od terasata e prese~en. Vo 1981 godina vo organiza-cija na Arheolo{kiot muzej na Makedonija i Re-publi~kiot zavod za za{tita na spomenicite na kulturata se izvr{eni za{titni iskopuvawa pri {to se konstatirani ostatoci od naselbi od neo-litskoto i rimskoto vreme. Neolitskata naselba e celosno uni{tena, a najdeniot kerami~ki materi-jal pokaàl deka se raboti za pove}eslojna nasel-ba, hronolo{ki i kulturno identi~na so naselbata Barutnica vo Amzabegovo, odnosno so evolucija od krajot na raniot do krajot na docniot neolit (An-zabegovo-Vr{nik I-IV ). Na istata terasa so iskopu-vaweto e otkriena pe~ka za pe~ewe na teguli i tuli, od III-IV vek. Pe~kata ima re~isi ~etvrtesta osnova, so dimenzii od 3,4 x 2,85 m. Bila izgradena od }erpi~ i kal. Na sredinata na zapadniot yid ima prefurnium preku koj se zagrevala. Skarata e re-{etkava so kru`ni otvori pravilno rasporedeni,


po devet vo deset reda. Nosa~ite na skarata se tri paralelno postaveni yida. Zdravkovski D., [urbanoska M., 1983, 111. (S.D.)

Vetren, nekropola od èleznoto vreme. Na 2,7 km jugoisto~no od seloto, vo podno`jeto na ridot Gra-di{te ima ostatoci od grobovi so konstrukcija od grubo obraboteni plo~i, kako i fragmenti od gole-mi pitosi koi iniciraat postoewe na pogrebuvawa vo pitosi. Sporadi~no se sre}avaat i fragmenti od kerami~ki sadovi so gruba faktura. (S.D., M.I.)

Vre`, naselba od neolitskoto vreme. Na 4,5 km se-veroisto~no od seloto, od dvete strani na asfalt-niot pat Nemawici-Sv. Nikole, vo nivata na D. Jo-sev i lozjeto na B. Tan~ev se sre}ava golem broj fragmenti od kerami~ki sadovi, tipolo{ki sli~ni na keramikata od Alin Dol, odnosno Barutnica vo Amzabegovo. (S.D., M.I.)

Gradi{te, utvrdena naselba od èleznoto vreme. Pretstavuva golema viso~inka {to se izdiga nad leviot breg na rekata Mavrovica, oddale~ena 2,5 km jugoisto~no od seloto. Na vrvot ima zaramneto plato so povr{ina od okolu 300 x 150 m, na koe ima gramadi od kamen i golem broj fragmenti od kera-mi~ki sadovi so gruba faktura. Verojatno na ovaa naselba ñ pripa|aat grobovite od lokalitetot Vet-ren, koj leì vo podno`jeto na Gradi{te. (S.D., M.I.)

Dabica, naselba i nekropola od rimskoto vreme. Na 4,5 km severoisto~no od seloto, vo lozjata na S. Donev i S. Iliev, pri podgotovkite za nivnoto sa-dewe, so dlaboko orawe na povr{inata bilo isfr-leno golemo koli~estvo od teguli, imbreksi i gra-deèn kamen, verojatno od temeli na yidovi. Isto taka i golemi plo~i od peso~nik, od grobni kons-trukcii. (S.D., M.I.)

Zelena ûkarka – Joku{, naselba i nekropola od rimskoto vreme. Na 1,8 km zapadno od seloto, vo nivata na G. Zlatev se sre}avaat fragmenti od ke-rami~ki sadovi, pitosi i mnoèstvo gradeèn ma-terijal. Sopstvenikot otkopal kapak od sarkofag i grubo obrabotena arhitravna greda na koja na ~elnata strana ima gr~ki natpis. Naodite se ~uva-at vo Narodniot muzej vo Sv. Nikole. (S.D., M.I.)

Joku{, nekropola od rimskoto vreme. Se nao|a na okolu 1,5 km severozapadno od seloto, nad patot {to vodi kon seloto Orel. Pretstavuva terasa pod mesnosta Gr~ki Rid koja e {iroko otvorena i so blag pad kon koritoto na Orelska Reka i akumula-cijata „Mavrovica“ . Vo nivata na Voj~o Zlatev Butkovski i vo sosednite nivi so oraweto bile ot-krivani plo~i od konstrukcii na grobovi, a vo 1968 godina e najdena nadgrobna plo~a od mermer so reljefna pretstava na zadu{na gozba, koja V. Sanev

ja otkupil za Muzejot vo [tip. Vo 1981 i podocna, vo 1985 i 1986 godina, se izvr{eni za{titni isko-puvawa pri {to bile otkrieni i istraèni 34 groba, od koi samo vo eden grob pokojnikot bil inhumiran. Pogrebuvaweto e izvr{eno vo tri tipa dupki: ovalni, vo koi ostatocite od kladata bile poloèni vo ladna sostojba i potoa pokrieni so nafrleni amorfni re~ni kamewa; pravoagolni jami, vo koi ostatocite bile poloèni vo topla sostojba i pokrieni so plo~i od peso~nik i re~en kamen, okolu koi ~estopati bil napraven venec od amorfni kamewa; pravoagolni ‡ vo koi se postavu-val kamen-memorija. Grobnite prilozi se raznovid-ni i me|u niv ima sat~iwa od staklo i keramika i nakit. Naodite se ~uvaat vo Narodniot muzej vo Sv. Nikole. Zdravkovski D., [urbanoska M., 1983, 116; Danev S., Ivanovski M., 1986, 101. (S.D.)

Mi{evska Vodenica, vila rustika od rimskoto vre-me. Se nao|a na 2,1 km severozapadno od seloto, na desniot breg na Orelska Reka i jugozapadno od lokalitetot Joku{. Leì na golema re~na terasa, pod patot za seloto Orel, koja na isto~nata strana e za{titena so venec od blagi rit~iwa. Vo 1981 go-dina, pri izgradbata na branata od hidrosistemot „Mavrovica“ e izvr{eno za{titno iskopuvawe od strana na Arheolo{kiot muzej i Republi~kiot za-vod za za{tita na spomenicite na kulturata. Vo ni-vata na B. Gigov i vo sosednite nivi se otkrieni pove}e temeli od objekt yidan od kr{en kamen i varov malter. So ogled na brojot na prostoriite, se smeta deka se raboti za golema vila rustika, vo koja imalo bawa so prefurnium i tepidarum, so pod podignat vrz suspenzuri i stolp~iwa, prostorija za gme~ewe na grozje i drugi namenski prostorii. Isto~niot kraj na vilata e odnesen od porojnite vodi na rekata. (S.D., M.I.)

Staro Selo, srednovekovna naselba i nekropola. Na 1 km severno od seloto se nao|aat ostatoci od temeli na objekti i kupi{ta od gradeèn materi-jal. Vidlivi se i temeli od postara ednokorabna crkva vrz koi e podignata dene{nata crkva Sv. Ilija. Okolu nea ima grobovi so konstrukcii od kameni plo~i. (S.D., M.I.)

Crkvi{te, naselba i nekropola od rimskoto vreme. Vo nivite na S. [alevski i D. Nakov, koi se na-o|aat na 2 km jugoisto~no od seloto, se prisutni fragmenti od kerami~ki materijali, kako i golemi kameni plo~i od grobni konstrukcii. (S.D., M.I.)

29. NOVA MEZDRA

Korito Strana, vodovod od docnoanti~koto vreme. Na 1,5 km severoisto~no od seloto, so obrabotuva-weto na zemjata bile otkrieni vodovodni cevki – tubuli. (S.D., M.I.)


Nova Mezdra, naselba od docnoanti~koto vreme. Vo nivite {to se nao|aat na ju`niot rab na seloto bile otkrieni temeli od objekti, a na povr{inata se gledaat fragmenti od kerami~ki sadovi i pitosi. (S.D., M.I.)

[iroko Pole, naselba i nekropola od docnoanti~-koto vreme. Vo nivite na ZIK „Ov~e Pole“, {to se nao|aat 2,5 km severozapadno od seloto, ima frag-menti od kerami~ki sadovi i mnogu gradeèn materijal. (S.D., M.I.)

30. OREL

Gradi{te, utvrdena naselba od èleznoto vreme. Se nao|a na 500 m severno od seloto, na leviot breg na rekata Mavrovica. Pretstavuva golema viso-~inka so zaramneto plato od 100 x 100 m povr{ina, na koe ima gramadi od gradeèn materijal i fragmenti od kerami~ki sadovi. (S.D., M.I.)

Dolni Livadi, mogila od rimskoto vreme. Na 4 km zapadno od seloto se izdiga mogila so pre~nik vo osnovata od 25 m i viso~ina od 8 m. (S.D., M.I.)

Yidini, mogila od rimskoto vreme. Na 600 m seve-rozapadno od seloto se izdiga mogila so nepravil-na osnova ~ij pre~nik iznesuva 25 m vo pravecot severoistok-jugozapad i 10 m vo pravecot jugois-tok-severozapad. Za~uvana e vo visina od 5 m. (S.D., M.I.)

Limanova Korija, nekropola od èleznoto vreme (?). Na 1 km od seloto, na leviot breg na rekata Mavrovica, na zaramneto plato se sre}avaat grubo obraboteni pokrivni plo~i od grobni konstruk-cii. Vo nivite na T. Nu{ev i T. Vu~ev pri obrabo-tuvaweto se izvadeni plo~i od grobni konstrukcii. (S.D., M.I.)

31. PATETINO

Grobi{ta, srednovekovna crkva i nekropola. Na zapadnata periferija na seloto, kaj selskite gro-bi{ta se gledaat temeli od pravoagolen objekt – crkva so apsidalen del na isto~nata strana i so di-menzii od 8 x 4 m. Okolu crkvata se otkrieni pokrivni plo~i od grobni konstrukcii. (S.D., M.I.)

32. PE[IROVO

Arga~ – Sekir Tepe, tumul od èleznoto vreme. Na 1 km jugoisto~no od seloto ima tumul so kru`na osnova i za~uvana viso~ina od okolu 4 m. So obra-botuvaweto na zemjata tumulot e delumno o{teten. Po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kera-mi~ki sadovi. (S.D., M.I.)

Bregot, nekropola od docnoanti~koto vreme. Jugo-isto~no od seloto, vo profilot na desniot breg na

Svetinikolska Reka se gledaat grobni konstrukcii od kameni plo~i – tip cista. (S.D., M.I.)

Govedar Kamen, tumul od èleznoto vreme. Na 3,5 km severoisto~no od seloto, na sinorot pome|u se-lata Erxelija, Amzabegovo i Pe{irovo se nao|a tumul so kru`na osnova ~ija viso~ina iznesuva 2 m. (S.D., M.I.)

[adija, nekropola od docnoanti~koto vreme. Na 2,5 km severno od seloto, desno od asfaltniot pat za Sv. Nikole, vo nivata na P. Stojanov pri orawe se izvadeni kameni plo~i od grobni konstrukcii – tip cista. (S.D., M.I.)

33. PREOD

Avlii, naselba od rimskoto vreme. Na 500 m sever-no od seloto, vo nivite na bra}ata Zlatevi se nao-|aat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i mno-gu gradeèn materijal. Otkrieni se i ostatoci od vodovodni cevki – tubuli. Naodite se ~uvaat vo Narodniot muzej vo Sv. Nikole. (S.D., M.I.)

Golemi Kamewa, nekropola od docnoanti~koto vre-me. Na 500 m severozapadno od seloto, na edna blaga viso~inka, so pad kon severozapadnata strana, se nao|aat pove}e grobovi so kamena konstrukcija. (S.D., M.I.)

Gorni Lozja – Pudarnica, naselba od docnoan-ti~koto vreme. Na 300 m severozapadno od seloto, pri obrabotuvaweto na nivite se otkrieni frag-menti od kerami~ki sadovi i pove}e èlezni pred-meti – alati. Vo nivata na P. Velkov e otkrien i pitos. (S.D., M.I.)

Ora{ki Kamen, naselba i nekropola od docnoan-ti~koto vreme. Vo neposrednata blizina na sel-skoto u~ili{te, pri dlaboko orawe na nivite se otkrieni temeli od pove}e objekti, a na povr{ina-ta se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i pitosi. Najden e kamen na koj imalo za~uvan natpis. Otkrieni se i kameni plo~i od grobni kon-strukcii. (S.D., M.I.)

Preod, osameni naodi od rimskoto vreme. N. Vuli} registriral tri spomenici {to se nao|ale pred i okolu selskata crkva, i toa: steblo od stolb od va-rovnik, visoko 1,70 m, so gr~ki natpis; goren del od nadgrobna plo~a od bel mermer na koj ima tri bisti pretstaveni vo dlabok reljef; o{tetena nad-grobna plo~a od bel mermer, so dve reljefno pret-staveni polumese~ini na leviot rab. Vuli¢ N., Sp. XCVIII, br. 404-406. (S.D.)

Sokolovec – Lisi~ji Dol, naselba i nekropola od docnoanti~koto vreme. Na 500 m zapadno od seloto, pod samiot rid se sre}avaat gramadi od gradeèn materijal, a po povr{inata na nivite fragmenti


od kerami~ki sadovi, pitosi, teguli i imbreksi. Vo lozjeto na Kiro Dimkov se otkrieni kameni plo~i od grobni konstrukcii – tip cista. Vo eden od grobovite bile najdeni staklena ~a{a i eden kera-mi~ki sad. Predmetite ne se za~uvani. (S.D., M.I.)

]eramidi, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 1,5 km severno od seloto, vo neposrednata blizina na vodenicata Vranik se sre}avaat gramadi od gra-deèn materijal, a po povr{inata fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i drugo. (S.D., M.I.)

Crvenici, srednovekovna naselba. Na 1,5 km sever-no od seloto se zabeleùvaat temeli od objekt – furna, a po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i gradeèn materijal. (S.D., M.I.)

34. RANÎNCI

Bo{kova Crkva, srednovekovna crkva. Na sever-nata periferija na seloto se gledaat temeli od ob-jekt so apsida na isto~nata strana. (S.D., M.I.)

@elkovec, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 3 km zapadno od seloto, na ju`nite padini na ridot @elkovec, vo nivite na D. Manev ima gramadi od gradeèn materijal, a po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i pitosi. (S.D., M.I.)

Petrilovo, vila rustika od docnoanti~koto vreme. Na 300 m isto~no od seloto, vo nivata na N. Dav~ev se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i gra-deèn materijal. (S.D., M.I.)

Stalevi Trnici, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 3 km jugozapadno od seloto, po povr{inata na nivite se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sa-dovi, pitosi i gradeèn materijal (kamewa, teguli, imbreksi). (S.D., M.I.)

Crkvi{te, crkva i nekropola od sredniot vek. Na 3 km ju`no od seloto, vo lozjeto na V. Kolev ima gra-madi od gradeèn materijal (teguli, imbreksi i kamen), {to inicira postoewe na crkva i na nekro-pola. (S.D., M.I.)

[utevec, srednovekovna nekropola. Na 2 km se-verno od seloto, visoko nad suvodolicata Pop~ur ima kameni plo~i, grubo obraboteni, a na nekoi od niv e vreàn krst. (S.D., M.I.)

35. SARAMZALINO

Branica, naselba od rimskoto vreme. Na periferi-jata na seloto, vo neposrednata blizina na u~ili{-teto, pri obrabotuvaweto na nivite se otkrieni temeli od objekti, a po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i mnogu gradeèn materijal. Od ovoj lokalitet poteknuva

mermerna ara {to e postavena kako skalilo vo u~i-li{teto. (S.D ., M.I.)

Do seloto, tumul od èleznoto vreme. Na 400 m ju-goisto~no od seloto, vo blokot na ZIK „Ov~e Po-le“ se nao|a tumul koj pri obrabotuvaweto na zem-jata e razvle~en i delumno uni{ten. (S.D., M.I.)

Jasika, vodovod od rimskoto vreme. Na 700 m isto~-no od seloto, vo nivata na V. Efremov se otkrieni pitosi i vodovodni cevki – tubuli. (S.D., M.I.)

Mera, srednovekovna nekropola. Na 800 m ju`no od seloto, pokraj sega{nite grobi{ta se nao|aat ka-meni plo~i od grobni konstrukcii i masivni kame-ni krstovi. (S.D., M.I.)

36. SVETI NIKOLE

Antarla – Bela ûka, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 3 km jugoisto~no od gradot, vo nivata na J. Aleksov, {to zafa}a povr{ina od 250 x 100 m, se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. (S.D., M.I.)

Dolni Bav~i, naselba od rimskoto vreme. Vo stro-giot centar na gradot, pri izgradbata na objekti bile otkrieni temeli od stari zgradi, kerami~ki sadovi i pove}e moneti koi ne se za~uvani. (S.D., M.I.)

Dolno maalo – âmu{ovo, vila rustika od rimsko-to vreme. Na 500 m isto~no od gradot, vo dvorovite na semejstvoto Petkovi, pri kopaweto na kanal za vodovodna mreà bile otkrieni temeli od objekt. (S.D., M.I.)

Dudin Dol, naselba so nekropola od rimskoto vre-me. Se nao|a na okolu 4,5 km ju`no od gradot, na ed-na blago zakosena terasa. Pri podigaweto na lozo-vite nasadi, so dlabokoto orawe na povr{inata bil isfrlen golem broj fragmenti od kerami~ki sadovi, kako i gradeèn kamen razli~en po golemi-na, oblik, sostav i obrabotenost, verojatno od te-meli na objekti. Vo ju`niot del na terasata bil ot-krien i raznesen od mehanizacijata grob od tipot cista. Na povr{inata se najdeni pove}e ra~ni melnici od kamen i piramidalni tegovi od kerami-ka. Naodite se ~uvaat vo Narodniot muzej vo Sv. Nikole. (S.D.) \ur~e, mogila od rimskoto vreme. Na 2,5 km jugo-isto~no od gradot, desno od stariot pat Sv. Niko-le-Erxelija se nao|a mogila so pre~nik vo osnova-ta od 15 m i za~uvana viso~ina od 4 m. (S.D., M.I.)

Medovo Ani{te, naselba i nekropola od docnoan-ti~koto vreme. Na 3,7 km jugoisto~no od gradot, na povr{ina od 400 x 200 m se sre}avaat fragmenti od


kerami~ki sadovi, pitosi, teguli i gradeèn mate-rijal. (S.D., M.I.)

Rudina, naselba od rimskoto vreme. Se nao|a vo ju`niot del na gradot, na viso~inka {to se izdiga na desnata strana od patot kon èlezni~kata sta-nica Ov~e Pole. Na samiot vrv ima zaramneto pla-to, izdolèno vo pravec sever-jug, koe zafa}a pros-tor od 300 x 150-200 m. Spored kaùvaweto na me{-tanite, pri obrabotuvaweto na nivite bile vadeni kameni blokovi od temeli na objekti, a bile naj-deni i pove}e moneti od koi se za~uvani samo dve, od imperatorite Prob i Dioklecijan. I denes na povr{inata, osven gradeèn materijal, moè da se sretnat i fragmenti od kerami~ki sadovi. Zna~aen naod pretstavuva fragmentot od mermerna plo~a, so dimenzii od 23 x 20 x 5 cm, na koj ima reljefna pretstava na scena od `rtvuvawe. Lokalitetot e mo{ne devastiran so grade`nite raboti za zgrada-ta na Elektrodistribucija, a i so vremenskite vlijanija. Naodite se ~uvaat vo Muzejskata zbirka vo Sv. Nikole. (S.D.)

Rudina, Sveti Nikole. ‡ Kultna ikona Sveti Nikolaj, srednovekovna crkva. Pri izgrad-bata na novata crkva Sv. Nikolaj se otkrieni teme-li od postara crkva. Vo dvorot okolu crkvata e ot-kopan grob od kamena konstrukcija – tip cista. Dvorot pred zapadniot trem e poplo~en so plo~i od grobni konstrukcii na koi ima vreàni krstovi. (S.D., M.I.)

Sveti Spas, nekropola od docnoanti~koto vreme. Se nao|a na okolu 500 m od centarot na gradot vo juèn pravec i vo blizinata na lokalitetot Ru-dina. Pretstavuva terasesta viso~inka (kota 309) na koja, so grade`nite raboti za lokalniot TV-re-petitor bil otkrien i otvoren grob – tip cista, od monolitni plo~i od peso~nik i so dimenzii od 1,87 x 0,78 x 0,81 m. Pokojnikot bil poloèn na ple}i vrz isto takva monolitna plo~a. Najdeni se dve mo-neti, ednata na Dioklecijan a drugata na Konstan-tin. Moè da se pretpostavi deka vo ovaa nekropo-la bile pogrebuvani ìtelite od naselbata na mes-toto Rudina. Naodite se ~uvaat vo Narodniot muzej vo Sv. Nikole. (S.D.)

Sveti Stefan, srednovekovna crkva. Na isto~niot del od gradot se nao|a grobi{nata crkva Sv. Ste-fan, izgradena vo 1910 godina vrz temeli na edno-korabna crkva. Pred vlezot na crkvata e najden masiven korintski kapitel koj e pribran vo Narod-niot muzej vo Sv. Nikole. (S.D., M.I.)

Sulejmanec, naselba i nekropola od rimskoto vre-me. Na 4 km isto~no od gradot, po povr{inata na nivite se sre}avaat gramadi od gradeèn materi-jal, fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i tegu-li. Od ovoj lokalitet poteknuva i fragment od stela so pretstava na pokojnici. (S.D., M.I.)

37. SOPOT

Baleva ê{ma – Ani{te, naselba od docnoanti~-koto vreme. Na 1 km jugoisto~no od seloto, pokraj stariot selski pat {to vodi za Sv. Nikole, po po-vr{inata na nivite se sre}avaat fragmenti od ke-rami~ki sadovi, pitosi, teguli i gradeèn materi-jal. (S.D., M.I.)

Krstovec, srednovekovna nekropola. Vo neposred-nata blizina na seloto, na isto~nata strana, zad ku}ata na A. Petru{evski se otkrieni grobovi so konstrukcii od kameni plo~i. (S.D., M.I.)

Medarovi Trla, mogila od rimskoto vreme. Na 4 km isto~no od seloto, od desnata strana na selskiot pat Sv. Nikole-Malino se nao|a mogila so dimen-zii od 20 m pre~nik vo osnovata i 5 m viso~ina. (S.D., M.I.)

Popovi Livadi – Stara Crkva, srednovekovna na-selba i nekropola. Na 800 m severoisto~no od selo-to, na zaramneto plato se gledaat ostatoci – temeli od sakralen objekt so dimenzii od 10 x 5 m, orientacija istok-zapad. Vo neposrednata blizina na objektot se sre}avaat golemi kameni plo~i od grobni konstrukcii. Vo nivata na S. Stoj~evski, pri obrabotuvaweto na zemjata se javuva gradeèn materijal (kamen, tula), no i fragmenti od kera-mi~ki sadovi i pitosi. (S.D., M.I.)


Sopot, osameni naodi od rimskoto vreme. Vo 1968 godina od dvorot na selskata crkva Muzejot od [tip pribral dva spomenika. Edniot, izvaden od ogradniot yid na dvorot, pretstavuva nadgrobna plo~a od mermer vo oblik na medaljon koj na ednata strana (primarnata) ima reljefna pretstava na Trakiski kowanik, dodeka na drugata semejna pretstava (ma`, èna i dete) vo bareljef. Vtoriot spomenik e del od arhitravna greda od gnajs na koj ima gr~ki natpis vo nekolku redovi i se nao|al pokraj severniot yid na crkvata. (V.S.)

38. STANULOVCI

Bara – Dlaboki Pat, srednovekovna naselba i nek-ropola. Zapadno od seloto, vo nivata na P. Traj~o e otkrien grob od kameni plo~i – tip cista. Isto~no od grobot, vo mesnosta Dlaboki Pat, pri oraweto na nivite se pojavuvaat gradeèn materijal i fragmenti od kerami~ki sadovi. (S.D., M.I.)

Beli Breg, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 2 km jugozapadno od seloto, pokraj rekata Orlica, vo nivata na P. Traj~o se sre}avaat fragmenti od ke-rami~ki sadovi i mnoèstvo gradeèn materijal. (S.D., M.I.)

39. STAWEVCI

Gramadi, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 800 m ju`no od seloto, od dvete strani na Staweva~ka Reka se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i gradeèn materijal. (S.D., M.I.)

Manevo Trlo, srednovekovna naselba. Desno od pa-tot za seloto, pod samiot rid se sre}avaat gramadi od kamewa i drug gradeèn materijal. (S.D., M.I.)

Orqak – Seli{te, srednovekovna naselba i nekro-pola. Na 2 km severno od seloto, na sredi{nite ko-ti na ridot Orqak ima gramadi od gradeèn mate-rijal, kako i fragmenti od pitosi. Na povr{inata na nivite se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi. (S.D., M.I.)

Pod Kukunosa, naselba so nekropola od rimskoto vreme. Na oddale~enost od okolu 500 m ju`no od seloto, pod ridot Golema Kukunosa, vo nivata na Nace Ivanov e najdena votivna plo~a od bel mer-mer so dimenzii od 25 x 25 x 5 cm. Vo gorniot del e zaoblena la~no, a vo centralniot del ima reljefna pretstava na `rtvenik, so po edna zmija od strani-te, vrz koj e postaven kantaros so scena na `rtvuva-we. Se raboti za pretstava na sinkretisti~ko bo-èstvo od frigisko poteklo. Pri obrabotuvaweto na nivite me{tanite nao|ale temeli od objekti i golemi plo~i od grobovi. Terenot e vo nepos-rednata blizina na naselbata na lokalitetot Gra-

madi. Votivnata plo~a se ~uva vo Narodniot muzej vo Sv. Nikole. (S.D.)

Pod Kukunosa, s. Stawevci. ‡ Kultna ikona

Rimski Bunar, nekropola od docnoanti~koto vre-me. Ju`no od seloto, od levata strana na patot Sv. Nikole-Kumanovo se sre}avaat kameni plo~i od grobni konstrukcii. (S.D., M.I.)

Seli{te – Gorni Grobi{ta, srednovekovna nekro-pola. Na 1,5 km severno od seloto se otkrieni grobovi od kameni konstrukcii, pokrieni so po edna golema plo~a. Sekoj grob e ozna~en so masiven krst. (S.D., M.I.)

Slatina, mogila od rimskoto vreme. Na 3 km ju`no od seloto, pokraj selskiot pat za Stara Mezdra ima mogila so pre~nik vo osnovata od 25 m i za~uvana viso~ina od 8 m. Na najvisokata to~ka na mogilata se nao|a krst kade me{tanite se sobiraat na Duovden. (S.D., M.I.)

Slatina, cisterna od rimskoto vreme. Na 3,5 km jugoisto~no od seloto se nao|a kladenec graden od peso~nik vo pet reda, povrzani so hidrauli~en mal-ter. Vo dolniot del ima ubavo profiliran polu-kruèn otvor za istekuvawe na vodata. (S.D., M.I.)

40. STARA MEZDRA

Dolgi Rid, mogila od rimskoto vreme. Vedna{ zad upravnata zgrada na ZIK „Ov~e Pole“, na zaramne-toto plato se nao|a mogila so pre~nik vo osnovata od 15 m i viso~ina od 5 m. (S.D., M.I.)


41. STROIMANCI

Gradi{te, utvrdena naselba od docnoanti~koto vre-me. Na severniot kraj na seloto, na visok rid {to dominira nad okolinata se gledaat ostatoci od ma-la utvrdena naselba. Najdeni se i moneti na Justi-nijan I. Mikul~i} G., 1987, 189. (S.D., M.I.)

Sv. Nikola, srednovekovna crkva so nekropola. Na severoisto~nata periferija na seloto se nao|a crkvata Sv. Nikola Letni, podignata vrz temeli na stara crkva. Vo okolinata se raspoznavaat plo~i od grobni konstrukcii. (S.D., M.I.)

Seli{te, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 1 km severno od seloto, pod ridot Pràr se sre}ava-at temeli od objekti, a po povr{inata na terenot ima gradeèn materijal i fragmenti od kerami~ki sadovi i pitosi. (S.D., M.I.)

42. TRSTENIK

Barkovica, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 500 m ju`no od seloto, po povr{inata na nivite se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. (S.D., M.I.)

Gradi{te, utvrdena naselba od docnoanti~koto vreme i sredniot vek. Na 3 km zapadno od seloto i okolu 1,5 km ju`no od manastirot \uri{te se nao|aat ostatoci od naselba koja dominira nad okolinata. Po povr{inata se gledaat temeli od yidovi {to go opkruùvale gradi{teto. Me{tanite otkrile pove}e èlezni alatki, staklo i keramika. Nao-dite se ~uvaat vo Narodniot muzej vo Sv. Nikole. Mikul~i} G., 1987, 189. (S.D., M.I.)

\uri{ki Manastir, osamen naod od rimskoto vreme i sredniot vek. Spored N. Vuli}, imalo dva frag-menta od nadgrobna plo~a so gr~ki natpis, pokraj koj, levo i desno, imalo reljefno pretstaveni polumese~ini. Vo manastirskiot kompleks, vo pe-desettite godini bil otkopan grob i vo nego naj-deni medaljon so inicijali MR i zlatni obetki, koi B. Aleksova gi povrzuva so Marija Paleolog. Vo eden od yidovite na manastirskata {tala se vgradeni bazis od stolb i fragment od nadgrobna plo~a so gr~ki natpis. Grobniot naod se ~uva vo Muzejot na Makedonija vo Skopje, bazisot vo Na-rodniot muzej vo Sv. Nikole, a fragmentot od nad-grobnata plo~a stoi na samoto mesto. Vuli¢ N., Sp. XCVIII, br. 395: Aleksova B., 1956, 213-223. (S.D.)

\uri{ki Manastir, s. Trstenik. ‡ Nakit od vremeto na Marija Paleolog

\uri{ki Manastir – Venec, grob od docnoanti~-koto vreme. Se nao|a vo neposrednata blizina na manastirskata crkva Sv. Bogorodica vo mesnosta Venec, vo koja e podignata stanicata na Meteo-rolo{kiot zavod od Skopje. Pri izgradbata na objektot, so mehanizacijata bil otkrien i delumno o{teten grob – tip cista, graden od kameni plo~i, postaven vo pravec severoistok-jugozapad. Dnoto na grobot bilo pokrieno so ~etvrtesti tuli naredeni edna do druga i vrzani so varov malter. Po-grebuvaweto e so inhumacija, a pokraj leviot kolk na pokojnikot e najdeno kerami~ko sat~e – bokal so crvenikava boja. (S.D.)

Latinski Grobi{ta, srednovekovna nekropola. Na 500 m severozapadno od seloto, na srednite koti od ridot Venec, pri izgradbata na selskiot pat za ma-nastirot \uri{te e otkriena nekropola so grobovi gradeni od kameni plo~i – tip cista. (S.D., M.I.)

Seli{te, naselba od rimskoto vreme. Na 500 m se-veroisto~no od seloto, na desnata strana od patot za manastirot \uri{te, pri obrabotuvaweto na ni-vite se otkrieni tuli i drug gradeèn materijal, kako i fragmenti od kerami~ki sadovi i pitosi. (S.D., M.I.) Sredno Gradi{te, nekropola od docnoanti~koto vreme. Pri izgradbata na gradobijnata stanica se otkrieni grobovi – tip cista, vo koi bile najdeni i moneti. (S.D., M.I.)

Stara Crkva, srednovekovna crkva. Na 200 m is-to~no od seloto jasno se gledaat tragi od objekt – crkva, so orientacija istok-zapad. Po povr{inata na lokalitetot se sre}avaat gramadi od kr{en ka-men i fragmenti od kerami~ki sadovi. (S.D., M.I.)

43. ]OSELERI

Banka Trla, naselba, bazilika i nekropola od doc-noanti~koto vreme. Po povr{inite na nivite, od-dale~eni 2,5 km severoisto~no od seloto se sre}a-vaat fragmenti od kerami~ki sadovi, teguli i mno-gu drug gradeèn materijal. Ima i temeli od objekt so apsida na isto~nata strana. Vo jugoisto~niot del na prostorot se izvadeni pove}e golemi plo~i od grobni konstrukcii. (S.D., M.I.)

Jurutluk, naselba od neolitskoto vreme. Vo nivata na [. Georgiev, {to se nao|a na 2 km severozapadno od seloto i 150 m jugoisto~no od èlezni~kata pruga Veles-Ko~ani, so povr{ina od 250 x 150 m, ima fragmenti od kerami~ki sadovi, prete`no so crvena i kafeava boja, kako i fragmenti slikani so temnokafeava boja, koi se sli~ni na keramikata od srednoneolitskite sloevi vo naselbata Barut-


nica vo Amzabegovo (III-IV ). Isto taka, prisutni se i par~iwa od ku}en lepe`. (S.M., M.I.)

Krangova Bav~a, naselba i nekropola od docnoan-ti~koto vreme. Na 1,5 km severozapadno od seloto, vo nivite na \. Kostov i K. Nikolov se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, teguli i gradeèn materijal. Vo jugoisto~niot del na lokalitetot se konstatirani kameni plo~i od grobni konstrukcii. (S.D., M.I.)

Manastir, srednovekovna naselba i crkva. Na 5 km ju`no od seloto se gledaat ostatoci od temeli na sakralen objekt so pravoagolna osnova. Vo nivite {to se neposredno do nego ima fragmenti od kera-mi~ki sadovi i gradeèn materijal. (S.D., M.I.)

Ma{atl'k, srednovekovna nekropola. Na 1 km jugo-isto~no od seloto se nao|aat grobni konstrukcii gradeni od monolitni kameni plo~i. (S.D., M.I.)

Nad ê{ma, naselba od neolitskoto, helenisti~-koto i rimskoto vreme. Na okolu 200 m severno od seloto, vo nivite na P. Kostov i K. Nikolov, od dvete strani na polskiot pat {to vodi za seloto Saramzalino se nao|aat teguli, imbreksi, kako i fragmenti od kerami~ki sadovi od razli~no vre-mensko i kulturno poteklo. Pogolema koncentra-cija na neolitska keramika se ~uvstvuva vo isto~-niot kraj na lokalitetot. (S.D., M.I.)

XXVI . SKOPJE

1. Aldinci ................................................................... 363 2. Ara~inovo .............................................................. 363 3. Bader ........................................................................ 363 4. Bawane ..................................................................... 364 5. Barovo ..................................................................... 364 6. Bardovci ................................................................. 365 7. Blace ........................................................................ 365 8. Brazda ...................................................................... 365 9. Brwarci .................................................................. 366 10. Bujkovci .................................................................. 366 11. Bula~ani ................................................................. 366 12. Bunarxik ................................................................. 366 13. Bu~inci ................................................................... 366 14. Varvara .................................................................... 367 15. Vizbegovo ................................................................ 367 16. Vini~e ..................................................................... 367 17. Vlae .......................................................................... 367 18. Volkovo ................................................................... 367 19. Vrtekica ................................................................. 368 20. Gluvo ........................................................................ 368 21. Govrlevo .................................................................. 368 22. Gorno Koware ........................................................ 369 23. Gorno Nerezi ......................................................... 370 24. Gorno Orizari ....................................................... 370 25. Gorno Svilare ....................................................... 370 26. Gorno Solwe .......................................................... 370 27. Gradovci .................................................................. 370 28. Gr~ec ........................................................................ 370 29. Dvorce ..................................................................... 370 30. Dobri Dol ............................................................... 371 31. Dolno Dobrino ...................................................... 371 32. Dolno Koli~ani .................................................... 371 33. Dolno Koware ........................................................ 371 34. Dolno Orizari ...................................................... 371 35. Dolno Svilare ....................................................... 371 36. Dolno Solwe .......................................................... 371 37. Dra~evo ................................................................... 371 38. Dra~evica ............................................................... 372

39. Elovo ....................................................................... 373 40. Zelenikovo ............................................................. 373 41. Zloku}ani ............................................................... 373 42. Ilinden (Belimbegovo) ...................................... 375 43. Jabolce .................................................................... 375 44. Katlanovo ............................................................... 376 45. Kopanica ................................................................. 376 46. Ku~evi{te .............................................................. 376 47. Laskarci ................................................................. 376 48. Letevci ................................................................... 376 49. Qubanci .................................................................. 377 50. Quboten .................................................................. 377 51. Mal~i{te ............................................................... 377 52. Markova Su{ica ................................................... 377 53. Matka ....................................................................... 378 54. Maxari .................................................................... 378 55. Miladinovci .......................................................... 379 56. Mirkovci ................................................................ 379 57. Morani .................................................................... 379 58. Mr{evci ................................................................. 379 59. Novo Selo ............................................................... 380 60. Orman ...................................................................... 380 61. Ore{ani ................................................................. 380 62. Petrovec ................................................................. 380 63. Pobo`je ................................................................... 381 64. Radi{ani ................................................................ 381 65. Rakotinci ............................................................... 381 66. Ra{tak ..................................................................... 381 67. Ra{~e ....................................................................... 381 68. 'Ràni~ino ............................................................. 382 69. Rogle ........................................................................ 382 70. Sveta Petka ........................................................... 382 71. Semeni{te ............................................................. 382 72. Skopje ...................................................................... 382 73. Sopi{te .................................................................. 386 74. Sredno Koware ...................................................... 386 75. Sredno Nerezi ....................................................... 386 76. Stajkovci ................................................................ 386 77. Studeni~ani ........................................................... 386 78. Taor .......................................................................... 387 79. ]ojlija ..................................................................... 388 80. Usje ........................................................................... 388 81. Cre{evo .................................................................. 388 82. Crni Vrv ................................................................. 388

XXVI. SKOPJE 363

83. û~er ....................................................................... 388

1. ALDINCI

Kale, gradi{te ‡ opidum od docnoanti~koto vreme. Na 2 km ju`no od planinarskiot dom „Karaxica“ , na rid so viso~ina od 165 m nad utokata na Aqagi-ca vo Kadina Reka, na zaramneto plato so povr{ina od 4 hektara se gledaat ostatoci od odbranben yid. Po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kera-mi~ki sadovi, pitosi, teguli i tubulusi za dovod na voda. Severno od gradi{teto, preku rekata se nao|a podgradieto na ~ija povr{ina od okolu 3 hektara se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi. Mikul~i} I., 1982, 66-68. (G.M.)

Mudìca, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Na 2,2 km jugoisto~no od seloto i na 1,7 km jugoisto~no od planinarskiot dom „Karaxica“ , na najvisokata kota od visokiot rid obrasnat so {uma ima zaram-neta povr{ina koja e ogradena so yid graden od kamen, bez malter, ~ii dimenzii se 60 x 220 m. Po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, teguli i drug gradeèn materijal. Mikul~i} I., 1982, 68. (G.M.)

2. ARAÎNOVO

Kisel Vir, naselba od neolitskoto vreme. Na 3 km severoisto~no od seloto, na desnata strana od sta-riot pat Skopje-Kumanovo se izdiga blaga viso~in-ka koja postepeno se spu{ta kon sever formiraj}i tumba. Vedna{ do izvorot na kisela voda, vo nivite na ZIK „Skopsko pole“ se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i delovi od ku}en lepe`. (D.M.)

Krivi Dol, nekropola od rimskoto vreme. Vo ata-rot na selskite nivi se pronajdeni tri celi nad-grobni plo~i i eden fragment, site so latinski natpisi. Samo za edna od niv lokalitetot Krivi Dol e poznat kako mesto na nao|aweto. Plo~ite se ~uvaat vo Muzejot na Makedonija vo Skopje. Vuli¢ N., Sp. LXXI , br. 528; Vuli¢ N., Sp. XCLIII , br. 418; Josifovska B., 1953, 241. (L.J.)

Crkvi{te, hram ‡ svetili{te od rimskoto vreme. Na 3 km severoisto~no od seloto, na najvisokiot del od ridot nad lokalitetot Kisel Vir se gledaat temeli od objekt otkrieni vo tekot na 1955/56 godina. Na povr{inata ima i delovi od kamena plastika, mermerni blokovi, bazi i gradeèn mate-rijal. (D.M.)

3. BADER

Drma, kastrum so podgradie i nekropola od rimsko-to i docnoanti~koto vreme (Bederijana). Na 1,5 km od seloto i na 1 km isto~no od Blace, na visoka re~na terasa kraj rekata P~iwa, na povr{ina od 200 x 280 m se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pokrivni }eramidi, mermerni stolbovi i mnoèstvo gradeèn materijal, a se gledaat i teme-li od objekti. Severno od kastrumot leèlo pod-gradieto, a ju`no bila anti~kata nekropola. Mikul~i} I., 1977, 101-105; Mikul~i} I., 1981, 112-114; Mikul~i} I., 1982, 68-71. (G.M.)

Kitka, nekropola od rimskoto vreme. Na 2 km ju`-no od seloto, na leviot breg na P~iwa, pome|u re-kata i avtopatot se gledaat ostatoci od nekropola, vo golema mera uni{tena so izgradbata na avto-patot Skopje-Veles. Se gledaat delovi od uni{te-ni grobni konstrukcii koi bile gradeni od teguli, tuli i kameni plo~i. (D.M.)

XXVI. SKOPJE 364

Drma, s. Bader. ‡ Kastrum od rimskoto vreme (I.M)

Star Pat, nekropola od docnoanti~koto vreme. Na 300 m severozapadno od seloto se gledaat ostatoci od grobni konstrukcii gradeni od kameni plo~i ‡ tip cista. Najverojatno se raboti za nekropola od anti~kata naselba na sosedniot lokalitet Smrgec. (D.M.)

4. BAWANE

Bawa, vodovod od rimskoto vreme. Na pove}e mesta vo poleto se konstatirani ostatoci od star vodo-vod, celi i fragmentirani tubulusi {to se pro-tegaat vo pravecot severno od seloto, kon mesnosta Bawa. Tuka se nao|aat silni izvori od koi vodata bila nosena do rimskiot Skupi. (D.M.)

Dulo, vila rustika od docnoanti~koto vreme. Na 1 km jugoisto~no od seloto, vo blizinata na izvorot „Dulo“ , na vakafska parcela (Sv. \or|i), vo 1977 godina selanite raskopale temeli od vila rustika. Osnovata na objektot e vtemelena po oskata severo-zapad-jugoistok, vo vid na bukvata „G“ , so 6 prosto-

rii od koi edna e formirana apsidalno kon severo-zapad, a tremot e kon jugoistok. Yidovite se od kr-{en kamen so dosta anti~ki mermerni spolii, po-vrzani so hidrauli~en malter. Za~uvani se osta-toci od kameni stolbovi, kapiteli, arhitravi, im-breksi, teguli, tubulusi, kako i mnogu kerami~ki materijal. Dva sada se ~uvaat vo Zavodot za za{ti-ta na spomenicite na kulturata na grad Skopje. (M.B.)

Sv. \or|i, osamen naod od rimskoto vreme. Vo pra-got na crkvata e vyidana nadgrobna stela so reljef i latinski natpis koj e o{teten. Dimenzii: 119 x 56 cm. Vuli¢ N., Sp. LXXI , br. 531. (B.J.)

5. BAROVO

Barovo, osameni naodi od rimskoto vreme. Od ata-rot na seloto poteknuvaat dva spomenika od koi ed-

XXVI. SKOPJE 365

niot e votiven, posveten na Fortuna, a drugiot nad-groben. Spomenicite se is~eznati. Evans A., 1882, 100. (L.J.)

Gradi{te, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Na 2 km severno od seloto, na najvisokiot vrv na za-padniot kraj na Vodno, na malo karpesto plato so dominantna mestopolo`ba i so dimenzii od 110 x 110 m se gledaat ostatoci od odbranben yid graden od kamen i varov malter. Po povr{inata se gledaat temeli od pove}e gradbi za ìveewe i temeli od starohristijanska bazilika, ostatoci od cisterna za voda, a po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi. Mikul~i} I., TIR, 22; Mikul~i} I., 1981, 144; Mikul-~i} I., 1982, 71-72. (G.M.)

Sv. Atanasija, nekropola od rimskoto vreme. Vo neposrednata blizina na crkvata selanite otkrile pove}e nadgrobni spomenici, a eden e vyidan do portata na dvorot od crkvata. Trifunoski J., 1958, 141. (V.L.)

6. BARDOVCI

Zad vodenicata, osamen naod od rimskoto vreme. Vo lozjeto na semejstvoto Blaèvski e otkrien `rt-venik so latinski natpis posveten na boìcata Belona. Dimenzii: 136 x 52 x 28 cm. @rtvenikot se ~uva vo dvorot na semejstvoto Blaèvski. Josifovska Dragojevi} B. 1981, 182. (B.J.)

ê{ma, osamen naod od rimskoto vreme. Mestoto na vodovodot e na okolu 2 km od gradskata teritorija na Skupi, na 1 km od asfaltniot pat za seloto Bardovci i na 200 m zapadno od èlezni~kata pruga \or~e Petrov-Ka~anik. Pri zemjodelskite raboti e pronajdena nadgrobna plo~a so latinski natpis i so dimenzii od 245 x 75 x 25 cm. Vo pravoagolnoto pole na frontonot se nao|a reljefna pretstava na scena so zadu{na gozba. Plo~ata se nao|a na mesto-to kade {to e otkriena. Kora~evi} D., 1983, 215. (L.J.)

7. BLACE

Barda, osamen naod od rimskoto vreme. Vo Dolno Blace, vo imotot na [kreta Danu{ e najdena nad-grobna plo~a so latinski natpis. Spomenikot se nao|a na mestoto kade {to e otkrien. Josifovska B., 1982, 109. (L.J.)

Lozje, osamen naod od rimskoto vreme. Pri zemjo-delskite raboti e pronajdena nadgrobna plo~a so latinski natpis. Vo frontonot ima reljefna pret-stava na zadu{na gozba. Spomenikot se nao|a na mestoto kade {to e pronajden. Vuli¢ N., Sp. XCVIII , br. 482. (L.J.)

Sv. \or|i, osamen naod od rimskoto vreme. Pri iz-gradbata na èlezni~kata pruga e pronajden `rtve-nik so votiven natpis, posveten na boèstvata Jupiter, Junona i Minerva. Spomenikot se nao|a vo blizinata na selskata crkva Sv. \or|i. Vuli¢ N., Sp. LXXI , br. 550. (L.J.)

8. BRAZDA

Gradi{te, utvrdena naselba od èleznoto, ranoan-ti~koto, rimskoto i docnoanti~koto vreme. Se na-o|a na visokiot rid {to se izdiga 70 m nad okoli-nata, obgraden od dvete strani so û~erska Reka. Na vrvot ima plato so povr{ina od 4,5 hektara, koe pa|a terasesto kon sever i jug i na koe se nao|aat ostatoci od utvrdena naselba. Po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, teguli i drug gradeèn materijal. Na akropolot, vrz predrimskiot opidum bil izgraden docno-rimski kastel so kvadratna osnova i so dimenzii od 110 x 90 m. Odbranbenite yidovi se gradeni od kamen i varov malter i imaat {irina od 1,70 m. So iskopuvawata vo 1986 godina se otkrieni del od rabotilnica za prerabotka na metal (olovna ruda) i keramika od V-IV vek pred n.e. Vo severnoto pod-no`je e otkriena ranoanti~ka grobnica gradena od delkani blokovi od travertin kaj koja se razliku-vaat dve fazi na gradba. Me|u mnogubrojnata `rt-vena keramika ima pove}e anti~ki crvenofigural-ni vazi od krajot na V i raniot IV vek pred n.e. Naodite se ~uvaat vo Muzejot na Makedonija vo Skopje. Mikul~i} G., 1989; Mikul~i} I., Sokolovska V., 1990, 79. (G.M.)

XXVI. SKOPJE 366

Gradi{te, s. Brazda. ‡ Grobnica od ranoanti~koto vreme (I.M.)

\or|oec, vodovod od rimskoto vreme. Na 1 km jugo-zapadno od seloto, vo neposrednata blizina na kra-varskata farma se otkrieni ostatoci od star vodo-vod ‡ tubulusi. Pravecot na protegaweto na cevo-vodot e kon rimskiot Skupi. (D.M.)

Carevec, naselba od rimskoto vreme. Na 3 km za-padno od seloto, na levata strana na Lepenec, na prostor od okolu 50 x 50 m vo nivata na Z. Pejkov se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, gra-deèn materijal i del od votiven spomenik so la-tinski natpis. (D.M.)

9. BRWARCI

Irma, naselba od rimskoto vreme. Jugoisto~no od seloto, vo nivite na A. Jusuf i T. Stefanovski se otkrieni temeli od pogolem objekt, a po povr{ina-ta se sre}avaat delovi od kamena plastika (nad-vratnici, koloni, bazi i dr.) i mnogu gradeèn ma-terijal. (D.M.)

Latina, nekropola od rimskoto vreme. Na 2 km ju`-no od seloto, na desnata strana od patot {to vodi

za seloto, na prostor od 50 x 50 m se gledaat ostato-ci od rimski nadgrobni steli. Od ovoj lokalitet poteknuvaat i pove}e moneti {to se ~uvaat kaj me{tanite. (D.M.)

Tumba, naselba od neolitskoto vreme. Na 1 km ju`-no od seloto, na povr{ina od 0,50 hektari se sre}a-vaat fragmenti od kerami~ki sadovi, kremeni i kameni orudija, kako i pogolemi fragmenti od ku}en lepe`. (D.M.)

10. BUJKOVCI

Karabair, naselba od rimskoto vreme. Na prosto-rot {to go zafa}a novoizgradenata rafinerija, po-to~no na delot kade {to se izgradeni cisternite, se otkrieni yidovi gradeni od kamen i varov malter, fragmenti od kerami~ki sadovi i gradeèn materijal. So izgradbata na rafinerijata lokalitetot e celosno uni{ten. (D.M.)

11. BULAÂNI

Kula, utvrduvawe ‡ refugium od docnoanti~koto vreme. Na 2,5 km severno od seloto i isto tolku od seloto Ra{tak, na eden visok planinski greben, na prostor od 100 x 30 m se gledaat yidovi od kamen i varov malter. Po povr{inata ima fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, teguli i drug gradeèn materijal. Mikul~i} I., 1982, 73. (G.M.)

12. BUNARXIK

Jazbine, naselba od rimskoto vreme. Na 500 m seve-rozapadno od seloto, na povr{ina od okolu 1 hek-tar se sre}avaat fragmenti od rimska sadova kera-mika i gradeèn materijal. (D.M.)

13. BUÎNCI

Gradi{te, gradi{te od ranoanti~koto i rimskoto vreme. Na 100 m zapadno od seloto, na dominantna viso~inka so zaramneto plato se sre}avaat frag-menti od kerami~ki sadovi karakteristi~ni za ra-noanti~koto i rimskoto vreme. Na podno`jeto na gradi{teto od isto~nata strana, vo lozjata na V. Kitanovski, B. Stojanovski i K. Mitovski se sre-}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i gradeèn materijal (teguli, imbreksi, a i moneti od Justini-jan I). Mikul~i} G., 1987, 189. (D.M.)

Ograda, naselba od rimskoto vreme. Nekolku sto-tici metri ju`no od seloto, pri izgradbata na bra-nata za navodnuvawe se otkrieni temeli od objekt. Na relativno mal prostor se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i gradeèn materijal (kamen, teguli). (D.M.)

XXVI. SKOPJE 367

14. VARVARA

Kale, utvrdena naselba ‡ opidum od ranoanti~koto vreme. Na 1 km jugoisto~no od seloto, 150 m nad Markova Reka, na visoka terasa se gledaat ostatoci od utvrdena naselba koja zafa}ala prostor od 155 x 130 m. Po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i gradeèn materijal. Mikul~i} I., 1982, 24-26. (G.M.)

Kale, s. Varvara. ‡ Opidum od ranoanti~koto vreme

Pràli, nekropola od èleznoto i rimskoto vre-me. Se nao|a na okolu 500 m isto~no od seloto i okolu 3 km zapadno od seloto Batinci, od desnata strana na patot {to vodi od Dra~evo kon Markov Manastir, kaj utokata na reki~kata-porojnica Lokva Popova vo Markova Reka. Vo 1995 godina Muzejot na grad Skopje izvr{il za{titni arheolo{ki is-kopuvawa na lokalitetot, pri {to se otkrieni grobovi. (K.R.)

15. VIZBEGOVO

Kavgalija (Momin Potok), nekropola od docnoan-ti~koto vreme. Na 1 km jugoisto~no od Skupi, na podra~jeto na seloto i okolu 500 m zapadno od pa-tot Skopje-Ka~anik se gledaat ostatoci od nekro-pola. Od ovaa nekropola poteknuvaat dve nadgrob-ni mermerni steli so reljef i latinski natpis. Na ednata od niv se spomenuva vicus Cavadinus. Stelite se ~uvaat vo Muzejot na grad Skopje. Josifovska B., 1966a, 263; Josifovska B., TIR, 21. (B.J.)

16. VINIÊ

Gradi{te, kastel od docnoanti~koto vreme. Na severoisto~niot kraj na seloto, visoko vo planin-skiot masiv, na eden rid so zaramnet vrv i so povr-{ina od 70 x 40 m se gledaat ostatoci od odbranben yid graden od kr{en kamen i varov malter. Po po-vr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i pokrivni }eramidi. Mikul~i} I., 1982, 74. (G.M.)

Ogradi, nekropola od docnoanti~koto vreme. Pri obrabotuvaweto na zemjata, vo nivata na P. Mir-

kovski e otkrien docnoanti~ki grob. Grobot bil konstruiran od neobraboteni kameni plo~i, a vo funkcija na kapak bila upotrebena edna nadgrobna plo~a so dimenzii od 135 x 100 x 20 cm i so latin-ski natpis. Vo frontonot ima reljefna pretstava na ma{ka i ènska bista. Spomenikot se nao|a na mestoto kade {to e najden. (L.J.)

17. VLAE

Most na Lepenec I , osamen naod od rimskoto vreme. Zapadno od mostot na Lepenec, vo 1954 godina K. Gerovski, vadej}i pesok, otkril nadgrobna stela od bel mermer, so reljef i latinski natpis i so di-menzii od 155 x 77 x 30 cm. Vo neposrednata blizi-na na stelata otkopal i golema borova {i{arka izvedena od mermer. Naodite se ~uvaat vo Muzejot na Makedonija vo Skopje. Josifovska B., 1954, 366. (B.J.)

Most na Lepenec II , osamen naod od rimskoto vre-me. Na okolu 500 m zapadno od mostot na Lepenec, vo 1954 godina, pri vadeweto na pesok e otkriena stela so reljef i latinski natpis, posvetena na eden veteran od pettata makedonska legija, so dimenzii od 195 x 59 x 24 cm. Plo~ata se ~uva vo la-pidariumot na Muzejot na Makedonija vo Skopje. Josifovska B., 1956a, 79-87. (B.J.)

18. VOLKOVO

Dubi~e, nekropola od èleznoto vreme. Na 500 m severno od seloto, na levata strana od patot za seloto Orman ima blaga padina {to se spu{ta kon asfaltniot pat, na koja se nao|aat delovi od kame-ni plo~i od nadgrobni konstrukcii. Se raboti za nekropola od postaroto èlezno vreme (VII-VI vek pred n.e.), na koja na nekolku navrati bile vr{eni mali arheolo{ki iskopuvawa (1952, 1954 i 1962 godina). Otkrieni se pove}e pogrebuvawa vo grobo-vi od kameni plo~i ‡ tip cista, so inhumacija i so grobni prilozi od keramika, nakit i oru`je. So intenzivnoto obrabotuvawe na terenot nekropo-lata e uni{tena vo golema mera. Naodite se ~uvaat vo Muzejot na Makedonija vo Skopje i vo Muzejot na grad Skopje. Truhelka ›., 1929, 71-86; Sanev V., Simoska D., Ki-tanoski B., Saròski S., 1976, 29. (D.M.)

XXVI. SKOPJE 368

Dubi~e, s. Volkovo. ‡ Sad od èleznoto vreme

Livada, nekropola od rimskoto vreme. Spored be-le{kite na M. Grbi}, od desnata strana na èlez-ni~kata pruga Orman-Volkovo bila konstatirana nekropola od koja poteknuva rimski nadgroben spo-menik so natpis. Grbi¢ M., 1954, 117. (D.M.)

U{i, naselba od rimskoto vreme. Na 2 km jugoza-padno od seloto, vo lozovite nasadi so povr{ina od 1,5 hektar se sre}avaat mnogubrojni ostatoci od kerami~ki sadovi, pitosi, pokrivni }eramidi i drug gradeèn materijal. (D.M.)

Crkvi{te, osamen naod od rimskoto vreme. Vo 1958 godina vo nivata na S. Najdovski od seloto Ku~-kovo, {to se nao|a na okolu 500 m od desniot breg na Lepenec, slu~ajno e otkopan mermeren spomenik so dvojazi~en natpis ‡ gr~ki i latinski. (B.J.)

19. VRTEKICA

Isar, naselba od docnoanti~koto vreme. Na grani-cata od atarite na selata Vrtekica i Ramni Gaber se gledaat ostatoci od utvrdena naselba. Trifunoski J., 1958, 160. (V.L.)

Sv. Dimitrija, srednovekoven sakralen objekt. Vo [elsko maalo se nao|a muslimanska tekija so devet grobovi koja bila izgradena pred 120 godini vrz temeli na srednovekovna crkva koja, spored pre-danieto, bila posvetena na sv. Dimitrija. Deka se-loto bilo naseleno od hristijansko ‡ makedonsko

naselenie svedo~i podatokot na listot 42 od Kodi-kot na manastirot Matka od 1570-1580 godina, vo koj kako prilo`nik od ova selo e zavedena „rabin-kata bo`ja Toda“ . Dene{nite muslimanski ìteli zapo~nale da se naseluvaat vo seloto kon krajot na XVII vek. Haxi Vasiqevi¢ J., 1930, 274; Rasolkoska Niko-lovska Z., 1975, 457. (V.L.)

20. GLUVO

Ku}etini, naselba od raniot sreden vek. Vo 1976 godina na okolu 800 m severozapadno od seloto, na desnata strana na reki~kata Bawanska se registri-rani tri golemi jami vo koi se najdeni fragmenti od vizantiska gle|osana keramika, naslikana so spiralni i floralni motivi. Severno od jamite, na okolu 200 m, ima urnatini od pove}e stanbeni ob-jekti. Bilbija M., 1978, 133. (M.B.)

[titiwe, osamen naod od rimskoto vreme. Vo 1995 godina vo dvorot na ku}ata na Mirko Blaèvski e najden fragment od nadgrobna plo~a so latinski natpis i friz od bukranioni i girlandi, upotreben kako stoèr. Bil donesen vo 1913 godina od mestoto [titiwe. Denes fragmentot se nao|a vo Muzejot na grad Skopje. (L.J.)

21. GOVRLEVO

Gradi{te, utvrdena naselba od rimskoto i docno-anti~koto vreme i starohristijanska bazilika. Na okolu 600 m severno od seloto se nao|a malo rit~e so zaramneto plato na vrvot golemo okolu 2 hekta-ra, na koe se gledaat ostatoci od bedem graden od kr{en kamen i varov malter. Na povr{inata ima fragmenti od sadova i grade`na keramika, pitosi, a bile nao|ani i moneti. Mermerni blokovi se pre-neseni vo selskite crkvi vo Govrlevo i Barovo. Na jugoisto~nata terasa ima temeli od golema bazi-lika i neposredno do nea temeli od cisterna. Mikul~i} I., TIR, 58; Mikul~i} I., 1981, 116; Mikul-~i} I., 1982, 74-76. (G.M.)

Manastiri{te, srednovekovna naselba i nekropo-la. Jugoisto~no od seloto, vo pravecot na seloto Osin~ani, pri obrabotuvaweto na nivite se otkri-eni ostatoci od yidovi i kameni plo~i od grobni konstrukcii. Po povr{inata se sre}ava mnoèstvo gradeèn materijal. Trifunoski J., 1958, 148. (V.L.)

XXVI. SKOPJE 369

Gradi{te, s. Govrlevo. ‡ Naselba od rimskoto i docnoanti~koto vreme (I.M)

Sv. Ilija, srednovekovna crkva. Severoisto~no od seloto, na rit~eto Ilino Brdo, po{umeno so dabo-vi drvja, pred 60 godini e podignata crkvata Sv. Ilija, i toa vrz temeli od postar sakralen objekt. Trifunoski J., 1958, 148. (V.L.)

Cerje, naselba od neolitskoto vreme. Se nao|a na 2 km jugoisto~no od seloto, pome|u îfli~ka Reka od istok i Cere{ka Reka od zapad. Naselbata e

slu~ajno otkriena vo 1981 godina, a od 1982 godina zapo~nuvaat sistematski iskopuvawa. Vo dlaboki-ot kulturen sloj e konstatirana pove}eslojna na-selba so {est horizonti na ìveewe. Najstariot horizont (I) e od vremeto na raniot neolit, para-lelen na Anzabegovo-Vr{nik I, horizontite II-IV se od sredniot neolit, paralelni so Anzabegovo -Vr{nik II-IV , a poslednite dva horizonti se od docniot neolit, identi~ni na Zelenikovo II . Ot-krieni se tri ku}i za ìveewe, od drvo i kal, so dimenzii od 4,5 x 4,5 m, podeleni na dve prostorii. Georgiev Z., Bilbija M., 1984, 39-48; Bilbija M., 1986, 35. (D.Z.)

22. GORNO KOWARE

Gradi{te, naselba od ranoanti~koto i rimskoto vreme. Se nao|a na 1 km pred vlezot vo seloto, na blaga terasesta viso~inka kraj leviot breg na rekata P~iwa. Vo nivite na ZIK „Skopsko Pole“ , na povr{ina od okolu 8 hektara se sre}avaat frag-menti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. Na severniot kraj na lokalitetot ima golem tumul spored koj mestoto se vika Tumbarka. (D.M.)

Cerje, s. Govrlevo. ‡ Kultna masi~ka od sredniot neolit

XXVI. SKOPJE 370

23. GORNO NEREZI

Gradi{te, gradi{te so nekropola od docnoanti~-koto vreme. Na 1 km isto~no od seloto, na sever-nite padini na Vodno, na izdadena karpesta ~uka so zaramnet vrv vo forma na triagolnik i so dimen-zii od 110 x 105 m se gledaat ostatoci od odbranben bedem graden od kr{en kamen i varov malter. Na povr{inata na gradi{teto se gledaat temeli od pove}e objekti i mnoèstvo gradeèn materijal, kako i fragmenti od kerami~ki sadovi i moneti. Na severozapadnoto podno`je, pri obrabotuvaweto na zemjata se otkrieni pove}e grobovi gradeni od kameni plo~i. Lil~i} V., 1978, 227-233; Mikul~i} I., 1982, 76-78; Mikul~i} G., 1987, 189. (G.M.)

Gradi{te, Gorno Nerezi. ‡ Naselba od docnoanti~koto vreme

(V.L., I.M.)

Sv. Pantelejmon, osamen naod od rimskoto vreme. Vo 1967 godina, pri izveduvaweto na konzervator-skite raboti vo manastirot, vo podot pod central-nata kupola na manastirskata crkva e otkrien nad-groben spomenik od bel mermer so latinski natpis. Spomenikot e vraten na istoto mesto, so natpisot svrten nadolu. (B.J.)

24. GORNO ORIZARI

Krst, nekropola od rimskoto vreme. Na 600 metri isto~no od seloto, pri obrabotuvaweto na nivite

bile otkrieni grobovi so konstrukcija od tuli. Trifunoski J., 1955, 77. (V.L.)

25. GORNO SVILARE

Kale, kale od rimskoto i docnoanti~koto vreme. Na 2 km zapadno od seloto i 1,6 km severno od Ra{~e, na izlezot od Dervenska Klisura se nao|a rid so viso~ina od 220 m na ~ija zaramneta povr-{ina so dimenzii od 75 x 60 m se gledaat ostatoci od odbranben yid. Po povr{inata na gradi{teto se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. Mikul~i} I., TIR , 58; Mikul~i} I., 1982, 78. (G.M.)

26. GORNO SOLWE

Stara ê{ma, osamen naod od rimskoto vreme. Vo zapadniot del na seloto se nao|a stara, odamna na-pu{tena ~e{ma vo koja, do 1982 godina, imalo vgra-dena mermerna stela so reljef i latinski natpis. Nedaleku od ~e{mata, vo dvorot na selskata crkva ima profilirani mermerni blokovi. Josifovska Dragojevi} B., 1971, 513-521; Josifovska Dragojevi} B., 1974, 62. (B.J.)

27. GRADOVCI

Lozi{ta, nekropola od rimskoto vreme. Na 1 km od seloto se otkrieni ostatoci od grobni konstruk-cii. Na povr{inata se gledaat golemi kameni plo-~i od grobovi ‡ tip cista, so orientacija istok-za-pad. (D.M.)

28. GRÊC

Gradi{te, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Na 1 km severno od seloto (denes napu{teno) i na 1 km ju`no od novata naselba Gr~ec, vo podno`jeto na Vodno, na vrvot so zaramneto plato so povr{ina od okolu 0,4 hektara se gledaat ostatoci od odbran-beni yidovi, gradeni od kamen i varov malter. Po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i gradeèn materijal. Mikul~i} I., 1982, 79. (G.M.)

29. DVORCE

Gradi{te, gradi{te ‡ kastel od rimskoto i docno-anti~koto vreme. Na 1 km jugozapadno od seloto, na vlezot vo Dervenska Klisura ima visok rid {to dominira nad okolinata i ~ie zaramneto plato, so dimenzii od 60 x 40 m, e zagradeno so yid graden od kamen i varov malter. Po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. Mikul~i} I., 1982, 80. (G.M.)

XXVI. SKOPJE 371

30. DOBRI DOL

Kru{ka, osamen naod od rimskoto vreme. Vo nepos-rednata blizina na selskiot potok Kru{ka e pro-najden dvoen docnoanti~ki grob. Vo grobnata kon-strukcija sekundarno bile vgradeni {est nadgrob-ni plo~i so latinski natpisi. Spomenicite se nao-|aat vo Muzejot na Makedonija vo Skopje. Vu~koviÊ TodoroviÊ D., 1958, 289. (L.J.)

31. DOLNO DOBRINO

Kale, gradi{te ‡ vikus od docnoanti~koto vreme. Na 1 km severoisto~no od Dobrino i na 2,5 km ju`-no od Kadina Reka, na vrvot od visokiot rid se nao-|a zaramneto plato so povr{ina od okolu 2 hektara kade se gledaat ostatoci od gradbi za ìveewe, a po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, teguli i pokrivni }eramidi. Mikul~i} I., 1982, 80. (G.M.)

32. DOLNO KOLIÂNI

Gradi{te, gradi{te ‡ vikus so nekropola od rim-skoto i docnoanti~koto vreme. Na 1,3 km severoza-padno od seloto, na jazi~esta viso~inka koja domi-nira nad okolinata, na prostor od 2,5 hektara se gledaat temeli od odbranbeni yidovi, a vo vnat-re{nosta na gradi{teto temeli od pomali objekti. Na povr{inata se sre}avaat vo izobilstvo grade-èn materijal, kerami~ki sadovi i pitosi. Na okolu 800 m severozapadno od gradi{teto e regis-trirana pogolema nekropola. Otkrieni se grobovi so konstrukcija od golemi teguli ‡ tip „na dve vodi“ . Mikul~i} I., 1982, 81; Mikul~i} G., 1987, 189. (G.M.)

33. DOLNO KOWARE

Derven, naselba od neolitskoto vreme. Na 2 km zapadno od seloto, na levata strana na asfaltniot pat Skopje-Koware, na blaga padina, vo nivata na ZIK „Skopsko Pole“ , koja zafa}a povr{ina od 350 x 75 m, se sre}ava golem broj fragmenti od kera-mi~ki sadovi. Pove}eto od niv se ukraseni vo bar-botin i impreso-tehnika, a od oblici ima pehari na visoka konusna noga, grniwa, `rtvenici, sitna antropomorfna plastika i dr. Golem e brojot i na orudijata od kremen i kamen. (D.M.)

Dolno Koware, depo na srednovekovni moneti. Vo Muzejot na Makedonija vo Skopje se ~uva depo od 2.400 bakarni skifati od XII-XIII vek, pronajdeni vo okolinata na Dolno Koware. (J.K.)

Ogra|e, naselba od rimskoto vreme. Na 200 m zapad-no od seloto, na desniot breg na rekata P~iwa, na povr{ina od okolu 0,5 hektara se sre}avaat frag-

menti od kerami~ki sadovi, pitosi, teguli, im-breksi i drug gradeèn materijal. Nivite se sops-tvenost na S. Sali i J. Bali}. (D.M.)

34. DOLNO ORIZARI

Veli Pole, naselba od rimskoto vreme. Na 4 km nad seloto, vo neposrednata blizina na kamenolomot pome|u selata Svilare i Novo Selo se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, teguli, imbreksi i drug gradeèn materijal. (D.M.)

35. DOLNO SVILARE

Seli{te, naselba od rimskoto vreme. Na 500 m zapadno od seloto, na prostor od okolu 300 x 300 m, po povr{inata na nivite se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. (D.M.)

36. DOLNO SOLWE

Potkarpa (Raov Dol), osamen naod od rimskoto vre-me. Nad sovremeniot pat za seloto Dolno Solwe, na edna padina se nao|a nadgrobna stela, verojatno iskopana pri obrabotuvaweto na nivata. Stelata e od varovnik, so reljefna pretstava na zadu{na gozba i latinski natpis, a nejzinite dimenzii se 233 x 63 x 20 cm. Spomenikot se nao|a na mestoto kade {to e pronajden. (L.J.)

Sv. Spas, osamen naod od rimskoto vreme. Pri re-noviraweto na crkvata, vo 1973 godina, na ju`niot vnatre{en yid e otkrien fragment od nadgrobna plo~a so latinski natpis i dimenzii od 84 x 40 cm. Spomenikot se nao|a na mestoto kade {to e pro-najden. (L.J.)

ê{ma, osamen naod od rimskoto vreme. Vo selska-ta crkva e vyidana nadgrobna stela so reljef i la-tinski natpis, o{tetena vo gorniot del. Nejzinite dimenzii se 62 x 47 cm. Vuli¢ N., Sp. LXXI , br. 558. (B.J.)

37. DRAÊVO

Bel~evica, nekropola od rimskoto vreme. Vo dvo-rot na u~ili{teto, pri sadeweto na ovo{ni nasa-di, vo 1955 godina u~enicite otkrile grobnica gra-dena od kvadratni tuli so skelet pokraj koj bile poloèni stakleni sat~iwa ‡ lakrimarii. Josifovska B., 1956, 278. (B.J.)

Qubu{, starohristijanski rotondi. Na eden zaram-net vrv vo blizinata na utokata na Pelenica vo Markova Reka, oddale~en 3 km jugozapadno od selo-to, ima ostatoci od rimsko utvrduvawe ~ii odbran-beni yidovi go opkruùvaat celoto plato golemo

XXVI. SKOPJE 372

okolu 1,5 hektar. Otkopani se temeli od pove}e gradbi me|u koi i temeli od dve crkvi ‡ rotondi. Spored F. Mesesnel, ednata imala pre~nik pove}e od 10 m i pod pokrien so mozaik, organiziran vo po-ve}e pravoagolni poliwa. Od motivi vo poliwata na mozaikot se prisutni ribini lu{pi, krstovi, pletenki kako borduri i rasko{en kantaros od koj izleguvaat br{lenovi lastari so lisja. Mesesnel F., 1937a, 122, 123. (B.A.)

Pintija (]uprija), nekropola od docnoanti~koto vreme. Na 2 km severozapadno od centralniot del na seloto, vo 1952 godina, pri podgotovkite na ni-vite za sadewe na lozja se otkrieni pove}e grobovi i edna grobnica gradena od rimski nadgrobni spo-menici. Najdenite prilozi se ~uvaat vo Muzejot na Makedonija vo Skopje. Josifovska B., 1956, 278. (B.J.)

Tresali{te, osamen naod od docnoanti~koto vreme. Vo 1949 godina vo mesnosta Stefanovski Dol e ot-kriena nadgrobna stela so reljef i latinski nat-pis. Stelata se ~uva vo Muzejot na Makedonija vo Skopje. Josifovska B., 1954a, 195. (B.J.)

38. DRA^EVICA

Kale, gradi{te ‡ kastel ‡ opidum od rimskoto i docnoanti~koto vreme. Na 1,3 km jugoisto~no od Dra~evica i na 1,5 km isto~no od Umovo, smesteni na visoka karpesta ~uka so zaramnet vrv so povr-{ina od 260 x 130 m, se gledaat odbranbeni yidovi i 4 kuli. Na povr{inata se gledaat i temeli na pove-}e objekti, grade`en materijal, fragmenti od ke-rami~ki sadovi i pitosi. Najdeni se i moneti na Galien i Valentijan. Mikul~i} I., TIR, 47; Mikul~i} I., 1982, 83-86. (G.M.)

Kale, s. Dra~evica. ‡ Opidum od rimskoto i docnoanti~koto vreme (I.M.)

XXVI. SKOPJE 373

39. ELOVO

Isar, gradi{te ‡ kastel od docnoanti~koto vreme. Na 1 km jugoisto~no od seloto, na visok rid (kota 1.133) na leviot breg na Markova Reka, na povr{i-na od 120 x 80 m se gledaat ostatoci od odbranben bedem, a se sre}avaat i fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gramadi od gradeèn materijal. Spored kaùvawata na selanite, otkrieni se i gro-bovi gradeni od kameni plo~i ‡ tip cista. Mikul~i} I., 1982, 88-89. (G.M.)

40. ZELENIKOVO

Slatina, naselba od neolitskoto vreme. Se nao|a na 200-300 m pred vlezot vo seloto, levo od patot i èlezni~kata pruga, na prostrana terasa {to se izdiga nad staroto korito na Vardar, na desnata strana. Pogolem del od terenot e obrabotliv i e sopstvenost na ZIK „Svetlost“ . So dlabokoto ora-we i sadeweto na ovo{ki povr{inskite sloevi se o{teteni i razvle~eni. Lokalitetot e otkrien u{-te vo 1950 godina, koga e izvr{eno i prvoto probno iskopuvawe. Podocna, so iskopuvawata vo 1954 i 1955 godina, a osobeno vo 1974 i 1975 godina se ot-krieni ostatoci od ku}i (lepe`) i razni predmeti

od materijalnoto proizvodstvo, osobeno od kerami-ka. Se raboti za pogolema naselba od sredniot neo-lit, so podolga interna evolucija, istovremena so naselbite od kulturnata grupa Anzabegovo-Vr{nik II-IV . Posebno zna~ajni se naodite od posledniot sloj na naselbata, od vremeto na docniot neolit, spored koi e vovedena nova kulturna grupa nare-~ena Zelenikovo II . Naodite se ~uvaat vo Muzejot na grad Skopje. GrbiÊ M., 1954, 108; GaloviÊ R., 1967, 127; Gara-{anin M., Spasovska G., 1976, 85; Gara{anin M., Bilbija M., 1988, 31-41. (G.S.D.)

Crkvi{te, kastel od docnoanti~koto vreme. Se nao|a na 1 km jugozapadno od seloto i 2 km severo-zapadno od èlezni~kata stanica, na viso~inka {to se izdiga nad sostavot na Zelenikovska Reka i rekata Darto{ama. Na prostor od okolu 110 x 55 m se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pito-si i gradeèn materijal, a okolu nego ostatoci od yidovi od odbranben bedem i kuli. Na nekolku mes-ta se zabeleùvaat temeli od pomali gradbi, a ima i temeli od golema trikorabna bazilika. Mikul~i} I., 1981, 122; Mikul~i} I., 1982, 89-91. (G.M.)

Skupi. ‡ Pogled na otkrienite objekti od gradot

XXVI. SKOPJE 374

41. ZLOKU]ANI

Skupi ‡ Scupi, grad od rimskoto i docnoanti~koto vreme. Se prostira na severniot kraj na seloto, vo podno`jeto na Zaj~ev Rid, levo od utokata na Lepe-nec vo Vardar, a na okolu 5 km severozapadno od Skopje.

Osnovaweto na gradot Skupi e povrzano so probivot na rimskite legii na podra~jeto na Dar-danija kon krajot na I vek pred n.e i vo I vek od novata era. Najverojatno se razvil od legiski lo-gor (kastrum) sudej}i po polo`bata, goleminata, ~etvrtestata osnova na markantnite fortifikaci-ski elementi i dr. Vistinski rimski grad stanuva so dobivaweto na statusot kolonija ‡ najvisokiot samoupraven rang {to moèl da go dobie eden grad. Osnovaweto na Kolonija Flavija Skupi (Colonia Flavia aelia Scupi) so dedukcija na veterani od VII Klavdieva legija go izvel carot Domicijan (84-85 godina). Koloniziranite veterani ìveele na svo-ite imoti nasekade vo Skopsko pole, za {to posto-jat bezbroj epigrafski potvrdi.

Rimjanite go locirale gradot pokraj va`nite magistralni pati{ta {to go povrzuvale Egejot so Sredna Evropa, Trakija i so Jadransko More. Ovie predispozicii mu ovozmoìle na gradot brz i vonreden napredok vo II vek. Vo 286-96 godina silnite gotski i herulski odredi gi krstosuvale ovie krai{ta. So formiraweto na provincijata Dardanija kon krajot na III vek Skupi stanuva se-di{te na provinciska uprava, a vo tekot na IV vek go doìvuva vtoriot golem podem. Vo 379 i 388 go-dina vo Skupi prestojuval carot Teodosij koj pritoa izdal i dva carski ukaza.

Istoriskite izvori ukaùvaat deka vo IV vek gradot stanal sedi{te na episkopija. Kon krajot na IV vek e notirana edna golema pomo{na voena formacija od ovoj kraj ‡ Pseudoconitatenses Scupenses. Vo 447 godina verojatno stradal od voenite pohodi na Hunite, a vo 518 godina od katastrofalniot zemjotres zabeleèn vo Hronikata na Marcelin Komes. Po ovoj nastan Skupi gi zagubil gradskite belezi i prodolìl da ìvee kako ruralna naselba.

So arheolo{kite iskopuvawa e zapo~nato vo periodot pred vojnata, a pointenzivno se raboti od 1966 godina. Istraùvawata se naso~eni kon to-pografijata na odredeni grade`ni kompleksi va`-ni za urbanizacijata i arhitekturata na gradot, a raboteno e i na nekropolite.

Gradskata naselba so povr{ina od 40 hektara e opkruèna so bedemi so dimenzii od 738 x 590 m (istraùvani od I. Mikul~i} vo 1970 godina). Po dolìnata na severnata, severoisto~nata i jugois-to~nata strana postoele odbranbeni rovovi, a na severozapadnata strana ima priroden mo~uri{en poteg.

T e a t a r ‡ leì na jugozapadnata padina na Zaj~ev Rid. Otkrieni se glavnite konturi na ob-jektot, so skena dolga 98 m i {iroka 15 m. Napre~-nata oska na skenata i kaveata e 65 m, a radiusot na orkestrata iznesuva 15 m. Pripa|a na rimskiot tip na teatri, datirani vo II vek, vo vremeto na Hadrijan. Istraùvan e vo 1928 i 1935-37 godina od strana na N. Vuli} i vo 1959/60 godina od D. Rendi} Mio~evi}.

C i v i l n a b a z i l i k a ‡ se nao|a vo ju`niot del na gradot. Trikorabna e, so dvojna ap-sida na zapadnata strana, so mozai~en pod ukrasen so geometriski ornamenti i e datirana vo raniot IV vek. Istraùvana e vo 1975-1979 godina od M. Gara{anin i D. Kora~evi}.

Skupi. ‡ Kapitel od Civilnata bazilika

H r i s t i j a n s k a b a z i l i k a ‡ se nao|a jugozapadno od teatarot. Trikorabna, so apsida na isto~nata strana, za~uvana edna pastoforija na severnata i baptisterium na ju`nata strana. Dati-rana e kon krajot na V i po~etokot na VI vek. Is-traùvana e vo 1975-1979 godina od M. Gara{anin i D. Kora~evi}.

P a l a t a ‡ leì dlaboko pod Hristijan-skata bazilika. Otkrieni se nekolku prostorii so freskodekorativni yidovi i mal termalen del i e datirana vo raniot IV vek. Istraùvana e vo 1973 godina od M. Gara{anin i D. Kora~evi}.

T e r m i ‡ se nao|aat vo centralnoto gradsko podra~je. Imaat ednostaven plan so definirani kaldarium, tepidarium, apoditerium, frigidarium i atrium i se datirani vo IV vek. Istraùvani se od 1983 do 1989 godina od D. Kora~evi}.

U l i c a ‡ edna od glavnite komunikacii vo gradot, so orientacija severoistok-jugozapad, kakva {to imaat site grade`ni kompleksi vo gradovite.

XXVI. SKOPJE 375

Kolovozot e {irok 8,50 m i e poplo~en so golemi kameni plo~i, a trotoarite se {iroki od 2,60 do 3 m. Se datira po 286 godina, po probivot na Gotite. Istraùvana e vo 1976 i 1980-1989 godina od D. Kora~evi}.

Nadvor od gradot, na site ~etiri strani se nao|aat gradskite nekropoli:

I s t o ~ n a n e k r o p o l a ‡ istraèni se okolu 300 grobovi, me|u koi ima grobovi od pred-rimskoto i docnoanti~koto vreme, od tipovite cista i „na dve vodi“ , i toa so kremirawe i inhu-mirawe na pokojnicite. Istraùvana e vo 1970/71 i 1973 godina od I. Mikul~i}.

Skupi. ‡ Detaq od Gradskata terma i glavnata ulica

Skupi. ‡ Nadgrobni spomenici vo Zapadnata nekropola

Z a p a d n a n e k r o p o l a ‡ se nao|a pokraj zapadniot bedem na gradot. Spored istraùvawata,

se raboti za pove}eslojna nekropola. Najstar i naj-zna~aen sloj e arhitektonski planiranata i organi-zirana nekropola od ranorimskiot period, so in-taktno za~uvani nadgrobni spomenici i grobovi so kremirani i inhumirani pokojnici. Na pomladiot sloj mu pripa|aat grobovite od docnorimskata nekropola isklu~ivo so inhumirani pokojnici. Is-traùvana e od 1990 do 1994 godina od L. Jovanova. Evans A., 1885, 79-167; Vuli¢ N., 1926, 1-5; Truhelka ›., 1929, 71-86; Gruji¢ R., 1935, 5-64; Vuli¢ N., 1961, 2; Mocsy A., 1970; Mikul~i} I., 1971, 269-285; Mi-kul~i} I., 1971a, 166-173; Mikul~i} I., 1973, 262-272; Mikul~i} I., 1973a, 29-35; Mikul~i} I., 1974, 109-143; Mikul~i} I., 1975, 127-151; Mikul~i} I., 1975a, 89-102; Mikul~i} I., 1976b, 191-210; Ga-ra{anin M., Kora~evi} D., 1978, 31-46; Rendi¢ Mio~evi¢ D., 1981, 45-51; Josifovska Dragojevi} B., 1982; Gara{anin M., Kora~evi} D., 1987, 79-96; So-kolovska V., 1987; Kora~evi} D., 1988, 155-165; Iva-novski M., Vin~i} @., 1988, 169-175; Kora~evi} D., 1989, 101-107.

Od atarot na selata Zloku}ani i Bardovci poteknuvaat okolu 50 epigrafski spomenici, {to se pronajdeni na gradskata teritorija na Skupi i vo negovata okolina. Pogolem broj od spomenicite se nao|aat vo Muzejot na Makedonija vo Skopje, a pomal broj se is~eznati. Josifovska Dragojevi} B., IMS, 1, 3, 12, 13, 19, 21, 29, 31, 35, 36, 38, 42, 45, 47, 53, 55, 57, 60, 61, 63, 70, 71, 75, 82, 89, 94, 96, 97, 102, 103, 105, 112, 115, 119, 126, 135, 157, 166, 171, 173, 175, 179, 180, 185, 186, 188, 189, 191, 199. (L.J.)

42. ILINDEN (BELIMBEGOVO)

Ilinden (Belimbegovo), osamen naod od rimskoto vreme. Vo atarot na seloto e pronajdena nadgrobna plo~a so latinski natpis. Spomenikot se ~uva vo Muzejot na Makedonija vo Skopje. Evans A., 1885, 102-103. (L.J.)

43. JABOLCE

Padi{te, osamen naod od helenisti~koto vreme. Vo 1947 godina I. Veljanovski, pri obrabotuvaweto na zemji{teto otkril bronzena glava koja verojatno e del od nekoja skulptura. Glavata e so prirodna golemina, so viso~ina od 25 cm, a se atribuira kako pretstava na Dionis Mitreforos Tauros i se datira vo vtorata polovina na I vek pred n.e. Kora~evi} D., 1980, br. 329; Mikul~i} I., 1982; Bit-rakova Grozdanova V., 1985, 117; Sokolovska V., 1987, 186. (L.J.)

44. KATLANOVO

Doksanica, naselba od neolitskoto i bronzenoto vreme i nekropola od rimskoto vreme. Vo podno`-jeto na edna mala viso~inka, na okolu 4 km ju`no od

XXVI. SKOPJE 376

seloto, vo prostrana dolina prirodno za{titena so visoki i strmni ridovi, pokraj koja te~e re-ki~kata Oplazinci, ima fragmenti od kerami~ki sadovi. Na jugozapadnata strana, vo prodolènie, e konstatirana nekropola ~ii grobovi, so konstruk-cija od obraboteni kameni plo~i, se evidentirani na povr{inata. (K.R.)

Katlanovo, osameni naodi od rimskoto vreme. Vo atarot na seloto se otkrieni dva miljokaza i eden `rtvenik posveten na Dijana i Apolon. Spomeni-cite se ~uvaat vo Muzejot na Makedonija vo Skopje. Vuli¢ N., Sp. XCVIII , br. 437-439. (L.J.)

Ko~kova Naselba, nekropola od docnoanti~koto vreme. Vo dvorot na vikend-ku}ata na D. Pan~i} od Skopje, vo vikend-naselbata Ko~kova Naselba e ot-kriena nekropola koja se nao|a na 400 m severno od lokalitetot Rimski Bawi. Vo 1994 godina Muzejot na grad Skopje izvr{il kuso interventno iskopuva-we pri {to se otkrieni dva groba od tipot cisti so pokrivni plo~i, smesteni na desniot breg na reka-ta P~iwa. (K.R.)

Ramni{te, naselba od rimskoto vreme. Na 500 m zapadno od seloto, vo blizinata na sovremenite grobi{ta se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pokrivni }eramidi i drug gradeèn mate-rijal. (D.M.)

Crkvi{te, nekropola od rimskoto vreme. Na levi-ot breg na P~iwa, pod naselbata Katlanovska Ba-wa, na prostorot od patot za Gradmanci pa sè do ko-ritoto na P~iwa se otkrieni grobovi so kon-strukcii od golemi kameni plo~i i sarkofazi. P. Sinadinovski od Katlanovska Bawa otkril voti-ven spomenik ‡ mermerna plo~a so dimenzii od 55 x 38 cm, na koja ima reljefna pretstava na 3 ènski likovi so sadovi vo racete. Plo~ata se ~uva vo Muzejot na Makedonija vo Skopje. (D.M.)

45. KOPANICA

Drenki, naselba od rimskoto vreme. Na 500 m za-padno od seloto, vo blizinata na sovremenite gro-bi{ta se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sa-dovi, pokrivni }eramidi i drug gradeèn materi-jal. (D.M.)

46. KUÊVI[TE

Bo{wa~ka ê{ma, nekropola od docnoanti~koto vreme. Vo 1989 godina, pri kopaweto na kanal za vodovodna instalacija, na ulica „Prizrenska“ br. 53, vo dvorot na D. Mladenovska e otkrien docno-anti~ki grob. Grobnata konstrukcija e napravena od obraboteni kameni blokovi, pomal fragment od sarkofag, edna cela i edna fragmentirana nadgrobna

plo~a so latinski natpisi. Stelite i grobnite naodi se ~uvaat vo Muzejot na grad Skopje. (L.J.)

Grad, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Na 6 km severno od seloto, na greben so karpest vrv i viso-~ina od 1.080 m se gledaat temeli od odbranben be-dem, za~uvani na zapadnata i jugoisto~nata padina. Po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kera-mi~ki sadovi, pitosi, teguli i drug gradeèn mate-rijal. âusidis N., 1989, 193. (L.V.)

Gradi{te ‡ Begovi{te, utvrdena naselba od docno-anti~koto vreme. Na 3 km severno od seloto, na ridot {to dominira nad okolinata so svojata nad-morska viso~ina od 900 m, na vrvot i na ju`nata padina se gledaat ostatoci od utvrdena naselba. Po povr{inata se sre}ava golem broj fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. âusidis N., 1989, 191. (L.V.)

Ku~evi{te, osameni naodi od rimskoto vreme. Vo atarot na seloto se pronajdeni dve nadgrobni plo-~i so latinski natpisi. Edniot od spomenicite se ~uva vo Muzejot na Makedonija vo Skopje, a drugiot vo selskata crkva. Evans A., 1885, 90. (L.J.)

Radi{ko, nekropola od rimskoto vreme. Na 2 km ju`no od seloto, vo nivata na S. Nini} se otkrieni 7 nadgrobni spomenici so latinski natpisi i delo-vi od kamen sarkofag. Sopstvenikot gi prenel vo dvorot na svojata polska ku}i~ka vo mesnosta Bres-liki. (D.M.)

47. LASKARCI

Bademi, nekropola od docnoanti~koto vreme. Vo nivata na Ramo Tusumi, pri zemjodelskite raboti e otkrien docnoanti~ki grob. Konstrukcijata e na-pravena od kombinacija na tuli, kamen i malter. Kako kapak e upotrebena nadgrobna stela so la-tinski natpis. Spomenikot se ~uva vo Muzejot na Makedonija vo Skopje. (L.J.)

48. LETEVCI

Markovi Kuli, gradi{te ‡ kastel od rimskoto i docnoanti~koto vreme. Na 1,2 km ju`no od seloto, na 1,6 km isto~no od Ko`le i na 3 km pred utokata na P~iwa vo Vardar, na visok rid so zaramnet vrv, koj zafa}a povr{ina od 200 x 50 m, se gledaat te-meli od odbranben bedem, a po povr{inata mno-èstvo fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. Isto~no od kastelot se ot-krieni pove}e grobovi od docnoanti~koto vreme. Mikul~i} I., 1982, 91. (G.M.)

XXVI. SKOPJE 377

Markovi Kuli, s. Letevci. ‡ Kastel od rimskoto i docnoanti~koto vreme (grad Ko`le) (I.M.)

49. QUBANCI

Qubanci, osameni naodi od rimskoto vreme. Vo urnatinite na selskata crkva se otkrieni pet fragmenti od rimski spomenici. êtiri od niv se nadgrobni, a eden e votiven i posveten na bogot Zbelturd, site so latinski natpisi. Spomenicite se is~eznati. Evans A., 1885, 92, 120, 121, 129, 131. (L.J.)

50. QUBOTEN

Jazirci, osamen naod od rimskoto vreme. Vo nepos-rednata blizina na seloto, vo 1957 godina e otkrie-na nadgrobna stela so latinski natpis. Se ~uva vo lapidariumot na Muzejot na Makedonija vo Skopje. Josifovska B., 1964, 158. (B.J.)

Crkva, osamen naod od docnoanti~koto vreme. Pri rekonstrukcijata na selskata crkva, posvetena na sv. Nikola, e pronajden `rtvenik so latinski nat-pis, posveten na bogot Liber. @rtvenikot se ~uva vo lapidariumot na Muzejot na Makedonija vo Skopje. Vuli¢ N., Sp. LXXI , br. 562. (B.J.)

51. MALÎ[TE

Markovo Kale, gradi{te ‡ opidum od rimskoto i docnoanti~koto vreme. Na 800 m severoisto~no od seloto Mal~i{te i na 1 km jugozapadno od Markov

Manastir, na vrvot na edna pomala ~uka se gledaat odbranbeni yidovi. Po povr{inata na gradi{teto ima temeli od pove}e objekti, a se sre}avaat i fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. Mikul~i} I., 1981, 118-120; Mikul~i} I., 1982, 92-95. (G.M.)

52. MARKOVA SU[ICA

Ebi{nica, naselba od neolitskoto, bronzenoto i èleznoto vreme. Se nao|a na 1 km isto~no od selo-to, na desniot breg na Umovska Reka, kaj nejzinata utoka vo Markova Reka. Vo nivata na Vojo Arsov, na dlabo~ina od 4 m se otkrieni fragmenti od ke-rami~ki sadovi i tegovi. (K.R.)

Markov Manastir, osamen naod od docnoanti~koto vreme. Vo temelite na manastirot Sv. Dimitrija ‡ Markov Manastir, desno od ju`nata vrata e vyidana ara od bel mermer so latinski natpis. (B.J.)

53. MATKA

Katuni{te, naselba od rimskoto vreme. Na 300 m jugoisto~no od seloto, po povr{inata na nivite se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. Lil~i} V., 1984/1985, 195. (V.L.)

XXVI. SKOPJE 378

Kru{a, osamen objekt od docnoanti~koto vreme. Na 1,6 km ju`no od seloto, na mala viso~inka oddale-~ena okolu 100 m od mesnosta Krasta se gledaat ostatoci od osamen objekt. Na terenot se gleda i gradeèn materijal (kr{en kamen, pokrivni }era-midi) i, sporadi~no, fragmenti od kerami~ki sa-dovi. Lil~i} V., 1984/1985, 195. (V.L.)

Ku}i{ta, naselba od docnoanti~koto vreme. Na okolu 300 m severoisto~no od seloto i mesnosta Ograda, po povr{inata na nivite se sre}avaat frag-menti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn ma-terijal. Spored kaùvaweto na ìtelite, pri iz-gradbata na edna vikendi~ka bilo otkrieno edno depo na rimski bronzeni moneti. Lil~i} V., 1984/1985, 195. (V.L.)

Markov Grad, tvrdina ‡ kastel od docnoanti~koto vreme i sredniot vek. Na 2 km ju`no od seloto, visoko na karpite {to se izdigaat nad crkvata Sv. Andrea, se gledaat ostatoci od mala srednovekovna tvrdina. Vo nejzinata vnatre{nost se gledaat osta-toci od srednovekovna crkva, stanben objekt i drugi pomali objekti. Postarata tvrdina ‡ kastel, datira od V-VI vek, a ostatocite od srednovekov-nata tvrdina se od vtorata polovina na XIV vek. Lil~i} V., 1983, 268-280; Lil~i} V., 1984/85, 185-196. (V.L.)

Sv. Spas, gradi{te ‡ vikus od rimskoto i docno-anti~koto vreme. Se nao|a na okolu 1,5 km ju`no od seloto, na visokite karpi na izlezot od klisurata na rekata Treska. Na samiot vrv ima plato so go-lemina od 10 x 130 m, opkruèno so odbranben yid, na koe se gledaat temeli od pove}e objekti, a se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i mer-merni blokovi od ranoanti~ki hram. Isto taka se gledaat temeli, stolbovi, bazi, imposti i drugi materijali od starohristijanska bazilika. Mikul~i} I., 1981, 106-110; Mikul~i} I., 1982, 95-98. (G.M.)

54. MAXARI

Ograda, naselba od rimskoto vreme. Vo nivite na \. Stankovski, na povr{ina pogolema od 5 hektara se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i mnogu gradeèn materijal. Pri obrabotuvaweto na zemjata se otkrieni i temeli na pove}e objekti. Grbi¢ M., 1954, 117. (D.M.)

Tumba, naselba od neolitskoto vreme. Se nao|a na severoisto~niot kraj na Skopje, vo prostorot me|u sovremenite naselbi Maxari II i „ênto“ , nepo-sredno do fudbalskoto igrali{te, na okolu 700 m od levata strana na avtopatot Skopje-Kumanovo -Veles. Pretstavuva mala viso~inka ‡ tumba so pre~nik vo osnovata od 220 m i visina od 3 m. Vo godinite do zemjotresot (do 1963), iako koristena

za zemjodelski potrebi, taa bila lesno vpe~atliva, duri i dominantna vo ovoj del od ramnoto pole. Podocna, so izgradbata na spomenatite naselbi, a osobeno so nekontroliranoto podigawe na divo-gradbi vrz i okolu nea, sozdaden e nov ambient vo koj tumbata duri i ne se zabeleùva. Osven toa, so grade`nite raboti kulturniot sloj e dosta o{te-ten, a so lociraweto na ku}ite re~isi pove}e od tri ~etvrtini od prostorot e zaguben za sekakvi nau~noistraùva~ki raboti. So ogled na zagroze-nosta na lokalitetot, vo 1978 godina Muzejot na Makedonija izvr{i probno za{titno iskopuvawe. Konstatirano e deka se raboti za ostatoci od pove-}eslojna naselba, so kulturen sloj od 3 m vo koj se razgrani~uvaat tri horizonti na ìveewe od vre-meto na sredniot neolit, koja kulturno ñ pripa|a na kulturnata grupa Anzabegovo-Vr{nik (II-IV ). Od 1981 godina zapo~nuvaat sistematski iskopuvawa za otkrivawe i prou~uvawe na posledniot horizont na ìveewe, vo severozapadniot segment na tum-bata, koi vo mali rabotni kampawi }e prodolàt sè do 1990 godina. Istraèn e prostor od okolu 1.400 m2 vo koj se otkrieni urnatini i osnovi od 7 objekti od koi 6 se ìveali{ta, a eden svetili{te. Site bile nadzemni, so pravoagolna ili ~etvrtesta osnova, gradeni od masivna drvena gra|a i kal. Re~isi vo sekoj objekt se najdeni ostatoci od ogni{ta, pe~ki i mnogu golem broj predmeti od ma-terijalnata kultura. Sekako najzastapeni se kera-mi~kite sadovi koi pokaùvaat {iroka tipologija kako na oblici taka i na dekorativni motivi izve-duvani vo tehnikite na barbotin, impreso i bihromno slikawe (kafeava vrz crvena osnova). Vo ornamen-tikata kaj pogolem del od sadovite, pokraj tehno-lo{kite i likovno estetskite vrednosti, prisut-na e odredena simbolika (do`d, klas od ìto, voda) povrzana so sekojdnevnite preokupacii na neolit-

Tumba, s. Maxari. ‡ Kerami~ki sadovi od sredniot neolit

XXVI. SKOPJE 379

skiot ~ovek. Pokraj keramikata, zna~ajna e i otkrienata kultna plastika, posebno antropo-morfnata, koja likovno e oslobodena od starite tradicionalni {abloni. Golemata Majka Boìca ‡ za{titnicata na plodnosta, e pretstavena na na~in {to zasega e nepoznat me|u neolitskite kulturi od drugite balkanski prostori. Taa e boìca so narativna ikonografija koja e zbogatena so paleoetnografski sodrìni. Sanev V., 1988, 9-31; Moskalewska Lasota A., Sanev V., 1989, 55-78; Sanev V., 1995, 29-32. (V.S.)

Ulica „ Dim~e Milo{evski“ br. 139, osamen naod od rimskoto vreme. Pri kopaweto na kanali za vo-dovodna instalacija e pronajden pogolem fragment od nadgrobna plo~a so latinski natpis. Vo fron-tonot ima reljefna pretstava na Trakiski kowa-nik. Plo~ata se ~uva vo Muzejot na grad Skopje. (L.J.)

55. MILADINOVCI

Tumba, naselba od rimskoto vreme. Na 1 km jugois-to~no od seloto, na desnata strana od patot Pet-rovec-Miladinovci, na povr{ina od 2 hektara, vo nivite na K. i I. Zafirovski se sre}avaat frag-menti od kerami~ki sadovi i gradeèn materijal (teguli, imbreksi, tubulusi i drugo). (D.M.)

Turski grobi{ta, osamen naod od rimskoto vreme. Na turskite grobi{ta vo seloto vo 1912 godina se nao|al `rtvenik so latinski natpis, posveten na bogot Herkul. Spomenikot e is~eznat. Evans A., 1885, 109. (L.J.)

56. MIRKOVCI

Preku Reka, osamen naod od rimskoto vreme. Od ova mesto poteknuvaat pove}e spomenici od bel mer-mer, evidentirani od N. Vuli}: nadgrobna stela od koja e za~uvan delot so latinski natpis; del od reljef so pretstava na Venera i mal krilest genij; nadgroben spomenik so reljefno pretstavena rozeta, ~e{el i ogledalo; goren del od nadgrobna stela so rozeta i pretstava na ogledalo i ~ekan; i plo~est del so reljefna pretstava na volovska gla-va (bukranion) od ~ija leva strana visi girlanda. Naodite se ~uvaat vo lapidariumot na Muzejot na Makedonija vo Skopje. Vuli¢ N., Sp. LXXI , br. 566. (B.J.)

[umanica, nekropola od docnoanti~koto vreme. Severno od seloto, na pove}e mesta vo selskite ni-vi se konstatirani ostatoci od grobovi. Me{ta-nite pove}epati, pri obrabotuvaweto na zemjata, uni{tuvale grobni konstrukcii od kameni plo~i. (D.M.)

57. MORANI

Morani, osameni naodi od rimskoto vreme. Vo ata-rot na seloto se pronajdeni tri nadgrobni plo~i so latinski natpisi. Spomenicite se ~uvaat vo Muze-jot na Makedonija vo Skopje. Vuli¢ N., Sp. XCVIII , br. 440-442. (L.J.)

58. MR[EVCI

Sretselo, naselba od neolitskoto vreme. Staroto selsko jadro Sretselo leì na izdolèna terasa, so povr{ina od okolu 3 hektara, koja na zapadnata strana e zase~ena so suvodolica, na ju`nata e otvo-rena kon poleto, a na drugite dve strani e potkre-nata i povrzana so okolnite viso~inki. Vsu{nost, ku}ite od ovoj del na seloto se podignati na tere-not od nekoga{nata neolitska naselba. Prvite in-formacii za nejzinoto postoewe poteknuvaat od me{tanite B. Spasi} i D. Spasi} koi vo tekot na 1987 godina, pri kopawe na temeli za novogradbi, oddale~eni okolu 100 m edna od druga, otkrile in-teresen kerami~ki materijal. Interventnoto za{-titno iskopuvawe pokaàlo deka se raboti za osta-toci od naselba so dva horizonta na ìveewe. Vo postariot horizont se otkrieni dve ogni{ta na-praveni od glina vrz podloga od kamen i kerami~ki fragmenti, delovi od ku}en lepe`, golem broj fragmenti od kerami~ki sadovi, kultni predmeti

Sretselo, s. Mr{evci. ‡ Golemata majka, `rtvenik od sredniot neolit

XXVI. SKOPJE 380

i orudija od kremen i kamen. Vremenski i kulturno ovie naodi se identi~ni so naodite od Tumba vo Maxari, {to kaùva deka naselbata od ovoj horizont mu pripa|a na sredniot neolit od kultur-nata grupa Anzabegovo-Vr{nik (II-IV ). Keramikata od pomladiot horizont e raznovidna i mo{ne kva-litetna i kaj nea se izdvojuvaat sadovi so bikonusno profiliran stomak, ukrasuvani so kaneluri i vreùvawe i so dràlki vo oblik na rok~e, kr{alo ili petlica. Tipolo{ki e sli~na so keramikata od Zelenikovo II , {to zna~i deka ovoj sloj od naselbata e od vremeto na docniot neolit. Sanev V., 1989, 41. (V.S.)

59. NOVO SELO

Ramni{te, nekropola od docnoanti~koto vreme. Pri obrabotuvaweto na zemji{teto se pronajdeni 5 groba ‡ tip cista, so skeletno pogrebuvawe. Eden od grobovite ima centralna pozicija, a konstruk-cijata mu e od monolitni kameni plo~i i kapak her-meti~ki povrzan so malter. Vo grobot se otkrieni edna zlatna fibula, dva zlatni prstena so gemi i dve zlatni moneti. Drugite grobovi se so primitivna konstrukcija od tuli, a vo niv se najdeni nekolku kerami~ki sadovi. Grobovite se datiraat vo IV vek. Naodite se ~uvaat vo Muzejot na grad Skopje. (L.J.)

Seli{te, naselba od rimskoto vreme. Na leviot breg na Vardar, na blaga padina pokraj crkvata Sv. Ni-kola se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. Vo dvorot na crkvata se nao|aat stolb, baza i rimski nadgroben spomenik so reljefna pretstava na pet~leno semejstvo. (D.M.)

60. ORMAN

Barica, naselba od neolitskoto vreme. Na leviot breg na rekata Lepenec, na dve terasi kraj drveni-ot most se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sado-vi, kameni i kremeni orudija i ku}en lepe`. (D.M.)

Kowu{nica, naselba od èleznoto i ranoanti~ko-to vreme, nekropola so mavzolej od docnoanti~koto vreme i starohristijanska bazilika. Na 1 km zapad-no od seloto i okolu 10 km severozapadno od Skopje e otkriena ednokorabna bazilika so za~uvani temelni partii do 1 m viso~ina. Na prostorot na bazilikata i okolu nea se otkrieni tragi od na-selba od èleznoto vreme. Naodite od ranoanti~-koto vreme se: stolb so natpis posveten na Jupiter i Junona, kako i delovi od nadgrobni spomenici. Iskopuvawa se izvedeni vo 1940 godina (R. Gruji}) i vo 1957 i 1983 godina (B. Aleksova). Naodite se ~uvaat vo Muzejot na Makedonija vo Skopje. GrbiÊ M., 1954, 118; Aleksova B., 1983b, 77-84. (V.L.)

Sv. 40 ma~enici, nekropola od docnoanti~koto vre-me. Na 1 km zapadno od seloto, na ju`niot kraj na dvorot na crkvata Sv. 40 ma~enici, u{te pred Vto-rata svetska vojna e otkriena mala zasvodena grob-nica so orientacija zapad-istok. Probiena e od za-padnata strana i verojatno ograbena u{te vo mina-toto. Lil~i} V., 1983a, 98. (V.L.)

61. ORE[ANI

Ograda, nekropola od èleznoto vreme. Vo nepos-rednata blizina na seloto, A. Grn~arovski, kopaj}i dupki za sadewe na ovo{ni nasadi, prona{ol 14 bronzeni predmeti koi se ~uvaat vo Muzejot na Ma-kedonija vo Skopje. Pa{i} R., 1978, 59-68. (R.P.)

62. PETROVEC

Petrovec, osamen naod od rimskoto vreme. Vo ata-rot na seloto e pronajden `rtvenik posveten na Ju-piter. Spomenikot e is~eznat. Evans A., 1885, 104-108. (L.J.)

Kowu{nica, s. Orman. ‡ Starohristijanska bazilika (B.A., V.L.)

XXVI. SKOPJE 381

63. POBO@JE

Vrbi~e, nekropola od docnoanti~koto vreme. Na 1 km jugoisto~no od seloto, vo pravecot na seloto Qubanci se konstatirani ostatoci od nekropola. Pri obrabotuvaweto na zemjata me{tanite vadele kameni plo~i od grobni konstrukcii. (D.M.)

Grobi{ta, nekropola od docnoanti~koto vreme. Vo centarot na seloto, na leviot profil na glavnata ulica, so pravec jug-sever, se gledaat petnaesetina groba gradeni od masivni kameni plo~i. (D.M.)

Zajkino, osamen naod od rimskoto vreme. Kako del od konstrukcijata na eden docnoanti~ki grob se pronajdeni dve nadgrobni plo~i so latinski natpi-si. Spomenicite se ~uvaat vo Muzejot na Makedo-nija vo Skopje. Keramid~iev A., 1964a, 144. (L.J.)

64. RADI[ANI

Vo seloto, osamen naod od rimskoto vreme. Vo bav-~ata na N. Efendi, sega sopstvenost na N. Nedel-kovski, bila otkopana nadgrobna stela so reljef i dva natpisa. Stelata ne e za~uvana. (B.J.)

Golem Grad (Reka), osamen naod od rimskoto vreme. Pome|u selata Gorno i Dolno Radi{ani, nedaleku od leviot breg na Radi{anska Reka e najdena nad-grobna stela so latinski natpis od I vek. Stelata e uni{tena. Vuli¢ N., Sp. LXXI , br. 650; Josifovska Dragojevi} B., TIR, 105. (B.J.)

Katastarska parcela 781, naselba od rimskoto vre-me. Pri nivelirawe na zemji{teto, sopstvenikot R. Radovanovi} o{tetil pomal gradeèn objekt. Na mestoto se gleda golemo koli~estvo gradeèn ma-terijal i fragmenti od rimska sadova keramika. Pronajdena e i votivna mermerna plo~a so dimen-zii od 21 x 14 x 2,5 cm i reljefna pretstava na t.n. dunavski kowanici. (L.J.)

Radi{ko, nekropola od docnoanti~koto vreme. Na blaga padina ju`no od patot Radi{ani-Ku~evi{te, vo nivata na @. Niki} vo 1969 godina e otkriena grobnica ‡ cista, vo koja bile vgradeni dve nad-grobni steli so latinski natpis. Na povr{inata na nivite se sre}avaat kameni plo~i od grobni kon-strukcii. Stelite se ~uvaat vo dvorot na semej-stvoto Niki}. Josifovska Dragojevi} B., 1974, 241; Josifovska Dragojevi} B., 1977, 449; Josifovska Dragojevi} B., TIR, 105. (B.J.)

65. RAKOTINCI

Orlovica, naselba od neolitskoto, bronzenoto i èleznoto vreme. Se nao|a na 2,5 km jugoisto~no od seloto i na 2 km isto~no od seloto Dobri Dol, na

plato {to se formiralo na miocensko sedlo. Na povr{ina od okolu 2 hektara se registrirani mno-gubrojni arheolo{ki ostatoci od keramika, kamen, koska i ku}en lepe`. Po povr{inata na plitko oranite nivi preovladuvaat ostatoci od bronzeno-to i èleznoto vreme, dodeka kaj podlaboko ora-nite nivi se zabeleùva konglomeracija na naodi od neolitskoto vreme. Mikul~i} I., 1971, 56; Mikul~i} I., 1973a, 32; Pa-{i} R., 1976, 149. (M.B.)

Orlovica, s. Rakotinci. ‡ Pogled na praistoriskata naselba

66. RA[TAK

îflik, naselba od docnoanti~koto vreme. Na okolu 300 m ju`no od seloto, vo nivite na S. Georgievski, koi zafa}aat prostor od 3 hektara, se sre}ava izobilstvo od gradeèn materijal (kamen, tuli, pokrivni }eramidi), no i mnogubrojni fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i drugi naodi od koi golem del ima sobrano sopstvenikot na nivata. Za odbeleùvawe se nekolkute rimski imperatorski moneti. (D.M.)

67. RA[Ê

Vrelo, naselba od bronzenoto vreme. Na 2 km sever-no od seloto, vo reonot na kaptaìte za vodovod e otkrien celosno za~uvan sad ‡ pitos koj se ~uva vo Muzejot na Makedonija vo Skopje. (D.M.)

Dolot, osamen naod od rimskoto vreme. Vo nivata na Ajrula Kova~i i Abdula Doxa, vo neposrednata blizina na selskoto u~ili{te e otkrien docnoan-ti~ki grob konstruiran od 5 fragmentirani steli vo sekundarna upotreba. Stelite se so latinski natpisi i se nao|aat na mestoto kade {to se pronaj-deni. (L.J.)

Kale, utvrdena naselba ‡ gradi{te od docnoanti~-koto vreme. Na 1 km severno od seloto i 3 km zapad-no od seloto Svilare, na leviot breg na Vardar dominira visok rid na koj ima ostatoci od pogo-

XXVI. SKOPJE 382

lema utvrdena naselba. Se gledaat ostatoci od be-demot, {irok 1,50 m, koj go obgraduva akropolot so pre~nik od 70 m. Po povr{inata na gradi{teto se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i mno-gubrojni ostatoci od gradeèn materijal. (D.M.)

Pe{terka, naselba od rimskoto vreme. Na 700 m ju`-no od seloto, na okolu 2 dekara obrabotliva zemja se sre}avaat fragmenti od keremi~ki sadovi, stak-lo i drugo. Na lokalitetot se nao|a i edna obrabo-tena plo~a so natpisno pole na koe se zabeleù-vaat ostatoci od latinsko pismo. (D.M.)

Ra{~e, osamen naod od docnoanti~koto vreme. Na imotot na M. Kramer, N. Vuli} evidentiral edna mermerna nadgrobna stela so reljef i natpisno po-le vo forma na diptih so latinski natpis. Stelata se ~uva vo Muzejot na Makedonija vo Skopje. Vuli¢ N., Sp. LXXV, br. 215. (D.M.)

Crkva, mogili od rimskoto vreme. Na severoisto~-niot kraj od seloto, od obete strani na asfaltniot pat se izdigaat dve impozantni mogili visoki oko-lu 10 m. Mogilata I e za~uvana vo celost, a Mogi-lata II e zna~itelno o{tetena so izgradbata na patot, koga bile uni{teni mnogubrojni grobovi ‡ cisti. Vo profilot se gledaat kameni plo~i od grobnite konstrukcii. (D.M.)

68. ’R@ANIÎNO

[amak, naselba od neolitskoto vreme. Isto~no od seloto, pokraj stariot pat Skopje-Katlanovo i is-to~no od farmata na ZIK „Skopsko Pole“ , na bla-ga viso~inka o{tetena so postavuvaweto na trasa-ta na patot, kako i so nasipuvaweto na zemja za no-vata trasa na avtopatot, se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, kameni i kremeni orudija i dru-go. (D.M.)

69. ROGLE

Kuka, gradi{te ‡ kastel od rimskoto i docnoan-ti~koto vreme. Na 1 km severoisto~no od seloto, na zaramnetiot vrv od ridot {to dominira nad magistralniot pat Skopje-Polog se gledaat ostato-ci od odbranben yid graden od kamen i varov mal-ter. Yidot zafa}a povr{ina od okolu 120 x 120 m, a vo vnatre{nosta na gradi{teto se gledaat temeli od golemi gradbi od koi edna ima mozai~en pod (starohristijanska bazilika?). Po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i mnogubroen gradeèn materijal. Mikul~i} I., 1982, 100. (G.M.)

70. SVETA PETKA

Ramni{te, naselba i nekropola od sredniot vek. Na okolu 750 m severoisto~no od seloto se sre-}avaat ostatoci od ku}i i gramadi od kr{en kamen. Na padinite ju`no od lokalitetot i okolu 150 m severno od patot za seloto Matka se gledaat osta-toci od nekropola ‡ golemi grubo delkani kameni plo~i od grobni konstrukcii. Lil~i} V., 1984/85, 195. (V.L.)

71. SEMENI[TE

Semeni{te, osamen naod od rimskoto vreme. Vo atarot na seloto e pronajdena mermerna plo~a so dimenzii od 28 x 27 x 2 cm, so reljefna pretstava na Trakiski kowanik. Spomenikot se ~uva vo Muzejot na Makedonija vo Skopje. Vuli¢ N., Sp. XCVIII , br. 444. (L.J.)

72. SKOPJE

Gologuzica, osamen naod od rimskoto vreme. Vo 1992 godina vo dvorot na Kosta Blaèvski na ulica „[arplaninska“ br. 83, pri kopaweto za vodovodna instalacija e otkrien grob od tipot „eta`ni“ so kremiran pokojnik. (L.J.)

Dolno Vodno, osameni naodi od rimskoto vreme. Vo atarot na naselbata se pronajdeni ~etiri nadgrob-ni steli, tri so latinski i edna so gr~ki natpis. Stelite se ~uvaat vo Muzejot na Makedonija vo Skopje. Vuli¢ N., Sp. XCVIII , br. 430-432. (L.J.)

Dolno Nerezi, osamen naod od rimskoto vreme. Pri probivaweto na kanalot me|u rekite Treska i Vardar se otkrieni dva spomenika so latinski nat-pisi od koi edniot e votiven i posveten na Dea Sirija. Josifovska B., 1982, No. 15, 16. (L.J.)

@danec, nekropola od ranoanti~koto vreme. Na isto~nata padina na Gradi{te vo Sredno Nerezi, na mestoto kade {to se prostira del od sovremena-ta naselba @danec, vo 1971 godina e otkrieno po-grebuvawe vo cista od kameni plo~i so zna~ajna grobna sodrìna (nakit od srebro, sad od bronza, me~ od èlezo), datirana vo prvata polovina na IV vek pred n.e. Vo 1990 godina, isto taka slu~ajno, e otkrieno u{te edno pogrebuvawe, isklu~itelno retko spored obredniot ritual. Imeno, se raboti za `rtveno pogrebuvawe na nepoznat pajonski knez zaedno so kola, dva kowi i dvajca ko~ija{i, izvr-{eno na krajot na V ili na po~etokot na IV vek pred n.e. Sokolovska V., Pa{i} R., 1975; Mikul~i} G., 1991. (G.M.)

XXVI. SKOPJE 383

Skopsko Kale. ‡ Pogled na srednovekovnata tvrdina

Skopsko Kale. ‡ Putir od XII vek

Skopsko Kale. ‡ Bardak od XII-XIII vek

XXVI. SKOPJE 384

@danec, osamen naod od rimskoto vreme. Vo 1966 godina vo neposrednata blizina na naselbata e naj-dena fragmentirana nadgrobna plo~a so latinski natpis i so dimenzii od 107 x 42 x 11 cm. Spomeni-kot se nao|a vo Muzejot na grad Skopje. Josifovska B., 1982, No. 130. (L.J.)

Kale, utvrdena naselba od eneolitskoto, èlezno-to, ranoanti~koto vreme i sredniot vek. Se nao|a vo centarot na gradot, kraj leviot breg na Vardar, na visoka terasa so forma na triagolnik. Gornata strana ñ e zaramneta, na ju`nata strmno pa|a kon koritoto na Vardar za okolu 45 m, dodeka severois-to~nata e najniska i zatoa tuka bile gradeni najja-ki odbranbeni bedemi vo site vremiwa. Tragite od najranoto ìveewe poteknuvaat od krajot na eneo-litskoto vreme. Povtornoto naseluvawe se slu~i-lo vo VII-VI vek pred n.e. Ottoga{ ìvotot se odvi-val kontinuirano do preminot od IV vo V vek, koga naselbata bila napu{tena. Kale odnovo zaìvuva duri vo X vek kako srednovekoven vizantisko-slovenski grad. Obemot na naselbata vo postarata faza, opfatena so odbranbenite yidovi, bil okolu 2 hektara. Vo klasi~niot period taa e vovle~ena na najvisokata severna polovina i obgradena so novi yidovi gradeni vo nova tehnika {to bila prifa-tena od celiot helenski svet.

Prvite istraùvawa na naselbata se izve-deni vo 1953 godina koga bile otkrieni i najstari-te tragi (poluzemjanki, ogni{ta i pe~ki). Podocna se vr{eni istraùvawa, vo 1966 i 1967 godina, na pove}e mesta na terenot, pri {to se najdeni frag-menti od kerami~ki sadovi od èleznoto vreme, importirana slikana keramika, metalni predmeti, grubi sadovi i trpezna keramika rabotena na kol-ce. Od rekonstrukcijata na nastanite povrzani so postoeweto na gradot e konstatirano deka za nego moè da se zboruva duri od krajot na X vek, od vre-meto na Car Samoil. Vo vizantisko-slovenskiot period (X-XIV vek) Skopje pretstavuva krstosnica na golemite trgovski pati{ta, zna~ajno strate-gisko i pograni~no upori{te i edno od pogolemite trgovski sredi{ta. Gradot imal voenoupraven del koj bil izdvoen na gorniot del (Goren grad) i ci-vilen del vo dolniot del (Dolen grad). Vo turskiot period i podocna Goren grad sluèl za stacionira-we na gradskiot garnizon. Od ovoj period na Kale ima za~uvani ostatoci od arhitektonski objekti i markantni odbranbeni yidovi, kerami~ki i drugi sitni naodi. Za odbeleùvawe e deka vo konstrukcijata na odbranbenite yidovi od vizantiskoto vreme kako gradeèn materijal bile upotrebeni pogolem broj fragmentirani i celi nadgrobni epigrafski spomenici {to poteknuvaat od anti~kiot grad Skupi. Pri izveduvaweto na konzervatorskite raboti na tvrdinata izvesen broj od spomenicite e izvaden i prenesen vo Muzejot na Makedonija vo Skopje.

Gockova Slavska P., 1960; Mikul~i} I., 1982; Josifovska B., 1982, 17, 25-27, 40, 64, 66, 72, 95, 129, 147, 182, 190, 193. (G.M.)

Kamnik, nekropola od rimskoto vreme. Vo nepos-rednata blizina na naselbata „ênto“ vo 1970 godi-na, pri izveduvaweto na zemjenite raboti za iz-gradbata na „Agroservis“ e izvr{eno i za{titno iskopuvawe so koe bile otkrieni 7 groba od koi ~e-tiri so inhumirani i tri so kremirani pokojnici. Spasovska Dimitrioska G., 1979, 131. (L.V.)

Klu~ka ‡ Hipodrom, nekropola od docnobronze-noto vreme i naselba od sredniot vek. Pri izgrad-bata na novata trasa na avtopatot Skopje-Katlano-vo-Veles, od severnata strana na klu~kata {to gi izdvojuva pati{tata za Kumanovo i za Katlanovo, pri kopaweto na za{titniot kanal se najdeni gro-bovi so kremirani pokojnici pogrebani vo urni. Vo tekot na 1989/90 godina e izvr{eno za{titno is-kopuvawe vo zagrozeniot del na lokalitetot pri {to se otkrieni vkupno 11 groba ‡ urni, a isto ta-ka i ostatoci od srednovekovna naselba. Naodite se ~uvaat vo Muzejot na Makedonija vo Skopje. Mitrevski D., 1994, 115; Mitrevski D., 1995, 1-90. (D.M.)

Markovi Kuli, utvrdena naselba od docnoanti~-koto vreme. Se nao|a na jugoisto~niot rab na gra-dot, na edna od viso~inkite vo isto~niot kraj na planinata Vodno, so kota 568 m. So sistematskite iskopuvawa vo 1976 godina i podocna se otkrieni ostatoci od utvrdena naselba, poto~no, odbranben yid so kuli i porti. Isto taka, vo vnatre{niot del na akropolot se otkrieni temeli od pove}e objek-ti, me|u niv i dve golemi cisterni za voda. Naodite se ~uvaat vo Muzejot na grad Skopje. Mikul~i} I., Nikuqska N., 1978, 137. (L.V)

Okolinata na Skopje, srednovekovno depo na mone-ti. Vo 1950 godina se otkupeni 112 bronzeni moneti ‡ skifati od XI vek, najdeni vo okolinata na Skopje. Monetite se ~uvaat vo Muzejot na Makedo-nija vo Skopje. Aleksova B., 1955a, 20. (B.A.)

Rokomija, osamen naod od rimskoto vreme. Se nao|a vo prostorot me|u Gazi Baba, Kamnik, Kumanovski pat i patot {to vodi kon seloto Cre{evo. So zemjodelskite raboti bil otkrien grob od IV vek za ~ija konstrukcija se upotrebeni ~etiri nadgrobni steli so latinski natpisi. Stelite se ~uvaat vo Muzejot na Makedonija vo Skopje. Josifovska B., 1960, 197. (L.J.)

Saraj, osamen naod od rimskoto vreme. Vo 1938 go-dina e najdena nadgrobna stela od bel mermer so reljefna pretstava i latinski natpis. Stelata se ~uva vo Muzejot na Makedonija vo Skopje. (B.J.)

XXVI. SKOPJE 385

Markovi Kuli (Vodno), Skopje. ‡ Naselba od docnoanti~koto vreme (I. M.)

Skopje, depo na srednovekovni moneti. Od nepoznat lokalitet vo okolinata na gradot poteknuvaat 1.700 bakarni skifati od XII-XIII vek. Monetite se ~uvaat vo Narodniot muzej vo Belgrad. (J.K.)

Skopje, depo na srednovekovni moneti. Vo Muzejot na grad Skopje se ~uvaat 392 bakarni moneti ‡ ski-fati od XII-XIII vek, najdeni vo okolinata na gra-dot. (J.K.)

Stara gradska pla`a, osamen naod od rimskoto vre-me. Vo koritoto na Vardar, nedaleku od nekoga{ni-te kabini na starata gradska pla`a, vo 1966 godina e izvaden miljokaz so o{teten latinski natpis. Miljokazot se ~uva vo Muzejot na grad Skopje. Josifovska B., 1968, 73. (B.J.)

Ulica „ Partizanski odredi“ , nekropola od rim-skoto vreme. Pri izgradbata na administrativnata zgrada na fabrikata „ Alumina“ , vo naselbata Kar-po{ III , vo 1992 godina se otkrieni fragmentiran sarkofag i nadgroben spomenik od tipot cipus, so site arhitektonski elementi. Napravena e rekon-strukcija na mestoto na pronao|aweto. Kalamagdevska Mihailova D., Lil~i} V., 1993, 151. (L.J.)

Ulica „ Partizanski odredi“ ‡ Blok VI , nekropola od rimskoto vreme. Vo 1969 godina, pri izgradbata na stanbeni blokovi, kraj samata ulicata e otkrien del od pomala nekropola, datirana vo II-III vek. Osven eden celosno za~uvan grob ‡ cista, graden od tuli, i edna olovna urna, otkrieni se tri sarkofa-zi i dva nadgrobni spomenika ‡ cipusi (kameni kva-deri) so site arhitektonski elementi i ukrasni {i{arki. Spomenicite se nao|aat vo Muzejot na grad Skopje. Spasovska Dimitrioska G., 1991, 221. (L.J.)

Ulica „ Partizanski odredi“ ‡ Jurija, nekropola od rimskoto vreme. Kraj ulicata, vo naselbata Taftalixe, vo 1964 godina, pri postavuvawe na ins-talacii za stanbena baraka e pronajden eden nad-groben cipus so site arhitektonski elementi. Spo-menikot e so latinski natpis i verojatno pripa|al na istata nekropola kako i prethodnite, bidej}i se familijarno povrzani. Spomenikot e is~eznat. (L.J.)

Ulica „Partizanski odredi“. ‡ Nadgroben spomenik od rimskoto vreme

XXVI. SKOPJE 386

Ulica „ Partizanski odredi“ ‡ Trgovski centar, nekropola od rimskoto vreme. Pri gradeweto na trgovskiot centar Karpo{ III , vo 1989 godina e pro-najdena nadgrobna stela so latinski natpis. Vo polukru`niot fronton nad natpisnoto pole se nao|a reljefna pretstava na ma{ka bista. Spome-nikot se ~uva vo Muzejot na grad Skopje. Josifovska Dragojevi} B., Melanges Daux., 1964, 185. (L.J.)

Ulica „ Prohor P~inski“ , depo na srednovekovni moneti. Pri kopaweto na temeli za ku}ata pod br. 8 na ulicata „ Prohor P~inski“ , na dlabo~ina od 2 m bilo najdeno kerami~ko sat~e so 20 srebreni moneti. Arheolo{kiot muzej pribral ~etiri mone-ti od venecijanski vladeteli, a ostanatite bile rastureni me|u rabotnicite. Aleksova B., 1955a, 19. (B.A.)

Ulica 809, nekropola od rimskoto vreme. Pri izve-duvawe na grade`ni raboti vo naselbata Tafta-lixe, na ulica 809, br. 135 e otkrien nadgroben spomenik ‡ cipus od belo-siv mermer, so latinski natpis i so dimenzii od 124 x 60 x 50 cm. Spomeni-kot se nao|a vo Muzejot na Makedonija vo Skopje. Keramid~iev A., 1966a, 63. (L.J.)

Ulica 1462, osamen naod od rimskoto vreme. Vo 1970 godina, pri izveduvaweto na zemjeni raboti pri gradbata na stanbena zgrada e otkrien sarko-fag so latinski natpis na prednata strana. Spasovska G., 1973, 273. (L.J.)

U{i, nekropola od docnoanti~koto vreme. Na 350 m severno od u~ili{teto vo naselbata Pintija, vo dvorot na Gligor Gligorov, na dlabo~ina od 0,80 m pri kopaweto na temeli za ku}a se otkrieni gro-bovi od kameni plo~i i teguli. Vo 1994 godina Muzejot na grad Skopje izvr{i interventno isko-puvawe na dva groba. (K.R.)

F-ka „ Gazela“ , patokaz od rimskoto vreme. Vo 1986 godina, pri kopawe na temeli za izgradba na admi-nistrativnata zgrada vo kompleksot na fabrikata e pronajden rimski patokaz. Izraboten e od varov-nik, a ima latinski natpis i viso~ina od 180 cm. Se ~uva vo Muzejot na grad Skopje. (L.J.)

73. SOPI[TE

Kuklovec, nekropola od rimskoto vreme. Na peri-ferijata na seloto, kraj patot za Skopje, pri iz-gradbata na zadru`nite {tali (vo 1949 godina) se otkrieni pove}e grobni konstrukcii od kameni plo~i ‡ tip cista. Najdeni se i tri nadgrobni ste-li so latinski natpisi koi se ~uvaat vo Muzejot na Makedonija vo Skopje. Grbi¢ M., 1954, 117; Josifovska B., 1954a, 196. (B.J.)

74. SREDNO KOWARE

Pràli, naselba od rimskoto vreme. Na 5 km isto~-no od seloto, vo nivata na [efkija Bi{evac se sre}avaat ostatoci od gradeèn materijal, obra-boteni kameni blokovi i fragmenti od kerami~ki sadovi i pitosi. (D.M.)

Sredno Koware, osameni naodi od rimskoto vreme. Vo atarot na seloto se otkrieni ~etiri nadgrobni spomenika od koi tri so latinski i eden so gr~ki natpis. Tri od spomenicite se ~uvaat vo Muzejot na Makedonija vo Skopje, a eden e is~eznat. Vuli¢ N., Sp. XCVII , br. 446-489. (L.J.)

75. SREDNO NEREZI

Gradi{te, gradi{te ‡ opidum od ranoanti~koto vreme. Vo neposrednata blizina na ju`nata peri-ferija na seloto, na povr{ina od okolu 3 hektara, opfatena so bedem, se sre}avaat golem broj frag-menti od kerami~ki sadovi. So iskopuvawata vo 1953, 1956 i 1957 godina e otkrien dragocen arheo-lo{ki materijal. Naodite se ~uvaat vo Muzejot na Makedonija vo Skopje. Mikul~i} I., 1982, 29; Pa{i} R., 1989a, 91. (G.M.)

Kru{a, naselba od bronzenoto vreme i nekropola od èleznoto i rimskoto vreme. Vo podno`jeto na edna viso~inka, pri izveduvawe na grade`ni rabo-ti ‡ probivawe na pat do skrivnicite, e otkriena naselba od bronzenoto vreme i nekropola so grobo-vi od èleznoto i rimskoto vreme. Vo 1994 godina Muzejot na grad Skopje izvr{i interventni arheo-lo{ki iskopuvawa pri {to se otkrieni jami, grob -pitos so slobodno pogrebuvawe i grobovi so eta`na konstrukcija. (K.R.)

76. STAJKOVCI

Tumba ‡ Kru{a, naselba od neolitskoto i rimskoto vreme. Pome|u selata Stajkovci i Sin|eli}, vo Po-povsko maalo se nao|aat nivite na S. Mladenovski kade {to ima razvle~ena i slabo zabele`liva tumba koja zafa}a prostor od okolu 2 hektara. Po povr{inata se sre}avaat mnogubrojni arheolo{ki naodi, kako: fragmenti od kerami~ki sadovi, kre-meni i kameni orudija, ku}en lepe`, a poretko se sre}avaat i fragmenti od rimska keramika. Povr-{inskite naodi se ~uvaat vo Muzejot na Makedoni-ja vo Skopje. (D.M.)

77. STUDENIÂNI

Isar ‡ Kale, gradi{te ‡ opidum od ranoanti~koto vreme. Na 1 km severoisto~no od seloto i na 1 km severozapadno od Morani, na visoka terasa se naj-deni ostatoci od bedem. Akropolot, koj e ograden

XXVI. SKOPJE 387

so yid, ima nepravilna forma i dimenzii od 150 x 100 m. So sonda`nite iskopuvawa vo 1953 godina se otkrieni arheolo{ki predmeti od koska, kamen i metal i mnogubrojni fragmenti od kerami~ki sa-dovi. Naodite se ~uvaat vo Muzejot na grad Skopje. Mikul~i} I., 1982, 32-34. (G.M.)

78. TAOR

Gradi{te, gradi{te od ranoanti~koto, rimskoto i docnoanti~koto vreme. Na 20 km jugoisto~no od centarot na Skopje, na leviot breg na Vardar se nao|a seloto Taor. Vedna{ nad seloto, od severo-isto~nata strana se izdiga rit~eto Gradi{te na koe, na povr{ina od 2,2 hektara, e smesten anti~ki kastel. Graden e planski i so masivni fortifi-

kaciski elementi: zemjeno-kameni nasipi, bedemi, podyidani e{arpi i predyidini. Okolu severnoto, severozapadnoto, zapadnoto i jugozapadnoto pod-no`je na gradi{teto le`i ogromna anti~ka nekro-pola ~ii ostatoci zboruvaat za `ivot vo raspon od IV vek pred n. e. do VI vek. Na lokalitetot ima os-tatoci od mermerni arhitektonski elementi, kame-ni stolbovi, delovi od rimski nadgrobni steli, ostatoci od vodovodna instalacija, yidan bazen, ke-rami~ki tubulusi, teguli od korintski tip, par~i-wa zgura, moneti od Konstantin I, Teodosij I i Jus-tin II . Najdocen naod e edna la~na fibula od vizan-tisko-slovenski tip. Naodite se ~uvaat vo Muzejot na Makedonija vo Skopje. Mikul~i} I., TIR , 123; Mikul~i} I., 1982; Mikul~i} G., 1987, 190. (G.M.)

Gradi{te, s. Taor. ‡ Naselba od anti~koto vreme (I.M.)

XXVI. SKOPJE 388

Sv. Ilija, osamen naod od rimskoto vreme. Vo seve-rozapadnoto podno`je na gradi{teto se nao|a crk-vata Sv. Ilija, okolu koja se pronajdeni pove}e de-lovi od rimski spomenici. Spomenicite se na mes-toto na nao|aweto. Evans A., 1885, 142-145. (L.J.)

79. ]OJLIJA

Rusalija, nekropola od rimskoto vreme. Na 1 km se-verno od lokalitetot Seli{te, pri obrabotuva-weto na zemjata, vo 1974 godina se otkrieni pove}e grobovi od masivni kameni plo~i. (D.M.)

Seli{te, naselba od rimskoto vreme. Vo neposred-nata blizina na voenite objekti, vo lozjata, na pros-tor od okolu 30 x 40 m se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, teguli, imbreksi i drug gradeèn materijal. (D.M.)

80. USJE

Krst, depo na srednovekovni moneti. Vo neposred-nata blizina na selskata crkva Sv. Atanas vo ku-}ata na Q. Todorovski, na ulica „Prvomajska“ br. 26, pri kopaweto na podrumski prostorii e pronaj-deno depo na srebreni srednovekovni moneti koe sodrì 96 primeroci (86 srpski od Uro{ I i 12 ve-necijanski od XIV vek) i dve masivni srebreni obetki so tri jagotki. Naodot se ~uva vo Muzejot na grad Skopje. (L.J.)

Crkva Sv. Atanas, osamen naod od rimskoto vreme. Do 1954 godina edna nadgrobna baza od bel mermer i so latinski natpis se koristela vo crkvata kako ~esna trpeza. Ne se znae od kade poteknuva nitu koga e odnesena od crkvata. Se ~uva vo lapi-dariumot na Muzejot na Makedonija vo Skopje. Vuli¢ N., Sp. XCVIII , br. 450. (B.J.)

81. CRE[EVO

Kr{i Dol, nekropola od rimskoto vreme. Na sto-tina metri od pravoslavnite grobi{ta, na pove}e navrati me{tanite vadele kameni plo~i od grobni konstrukcii i delovi od nadgrobni spomenici so latinski natpisi. (D.M.)

Seli{te, osamen naod od rimskoto vreme. Vo 1961 godina vo nivata na P. Janevski e otkrien `rtve-nik so latinski natpis, posveten na boèstvata

Jupiter i Junona. Spomenikot se ~uva vo Muzejot na Makedonija vo Skopje. Keramid~iev A., 1966a, 63. (L.J.)

Smiqkovce, naselba od rimskoto vreme. Pod selo-to, vo maaloto Smiqkovce, pri oraweto na svoite nivi B. Trajkovski otkril temeli od objekti gra-deni od kamen so varov malter. Po povr{inata se sre}avaat gradeèn materijal i fragmenti od ke-rami~ki sadovi. (D.M.)

82. CRNI VRV

Kale, gradi{te ‡ kastel i refugium od docnoan-ti~koto vreme. Na 2 km jugoisto~no od seloto, visoko vo masivot Karaxica, na zaramnet vrv koj zafa}a povr{ina od 60 x 300 m, na kota od 1800 m se gledaat za~uvani ostatoci od temeli na odbranben bedem, a vo vnatre{nosta na gradi{teto temeli od objekti i mnogubroen gradeèn materijal. Mikul~i} I., TIR , 37; Mikul~i} I., 1982, 107. (G.M.)

83. ÛÊR

Davina ‡ Markova Kula, kastel ‡ gradi{te od rim-skoto i docnoanti~koto vreme. Na 3 km jugozapadno od û~er, na ju`niot kraj na Ka~ani~ka Klisura, 320 m visoko nad rekata Lepenec i magistralniot pat Skopje-Ka~anik, na vrv zaramnet vo dolgi terasi bilo podignato docnoanti~ko gradi{te. Na najvisokata kota e akropolot so dvoen pojas na od-branbeni yidovi gradeni od kamen i varov malter. Vo vnatre{nosta ima odli~no za~uvani ostatoci od starohristijanska bazilika i desetina drugi ob-jekti. Severno od akropolot se protega jadroto na gradot opfateno so dva pojasa na yidovi so kuli. Vo centarot ima kvadraten forum so mnogu javni i privatni gradbi okolu nego. Na severnoto ~elo na nadvore{niot bedem ima golema porta, a celiot prostor vo yidinite iznesuva okolu 8,5 hektara. Severno od gradi{teto leì nekropolata. Mikul~i} I., TIR , 37; Mikul~i} I., 1981, 101-106; Mi-kul~i} I., 1982, 107; Mikul~i} G., 1987, 190. (G.M.)

Markova Kula, nekropola od rimskoto vreme. Se-verno od gradi{teto se nao|a nekropola vo koja, vo 1931 godina, vo eden slu~ajno otkopan grob se pro-najdeni tri nadgrobni plo~i vo sekundarna upotre-ba. Spomenicite se ~uvaat vo Muzejot na Makedo-nija vo Skopje. Vuli¢ N., Sp. LXXI , br. 580-582. (L.J.)

XXVII . STRUGA

1. Bezovo ...................................................................... 389 2. Bixovo ..................................................................... 389

3. Bogojci .................................................................... 389 4. Boroec ..................................................................... 389 5. Br~evo ..................................................................... 389 6. Burinec ................................................................... 389 7. Vev~ani ................................................................... 390 8. Vrani{ta ................................................................ 390 9. Gorno Tate{i ........................................................ 390

XXVII . STRUGA 389

10. Delogo`da ............................................................... 391 11. Dobovjani ................................................................ 393 12. Dolna Belica ......................................................... 393 13. Dolno Tate{i ........................................................ 393 14. Draslajca ................................................................. 393 15. Drenok ..................................................................... 393 16. Zagra~ani ................................................................ 393 17. Zba`di ..................................................................... 393 18. Jablanica ................................................................ 394 19. Kali{ta .................................................................. 394 20. Koro{i{ta ............................................................ 394 21. Labuni{ta .............................................................. 395 22. Livada ...................................................................... 395 23. Lokov ....................................................................... 395 24. Lukovo ..................................................................... 395 25. Mali Vlaj ................................................................ 395 26. Misle{evo.............................................................. 395 27. Mislode`da ............................................................ 396 28. Modri~ .................................................................... 396 29. Moroi{ta ............................................................... 396 30. Nerezi ..................................................................... 396 31. Novo Selo ............................................................... 396 32. Oktisi ..................................................................... 396 33. Piskup{tina .......................................................... 397 34. Podgorci ................................................................. 397 35. Prisovjani .............................................................. 397 36. Rado`da ................................................................... 398 37. Radoli{ta ............................................................... 398 38. ’Rànovo ................................................................. 398 39. Selci ....................................................................... 399 40. Struga ...................................................................... 399 41. Ta{maruni{ta ...................................................... 399 42. Frangovo ................................................................. 400 43. [um .......................................................................... 400

1. BEZOVO

Sv. Dimitrija, sakralna gradba od docnoanti~koto vreme. Selskata crkva, spored kaùvaweto na Pet-re Veljanovski, bila izgradena vrz temelite od po-stara – soborna crkva. Po povr{inata na terenot se sre}avaat fragmenti od pokrivni }eramidi i drug gradeèn materijal. (E.P., C.K.)

2. BIXOVO

Grobi{ta, srednovekovna nekropola. Na 3 km seve-roisto~no od seloto, vo ramninata, na prostor od okolu 100 x 50 m, pri obrabotuvaweto na zemjata Ruse Koqoski otkril pove}e grobovi gradeni od kameni plo~i. (E.P., C.K.)

3. Bogojci

Grobi{ta, nekropola od docniot sreden vek. Is-to~no od seloto, od desnata strana na patot za Br-

~evci, na prostor od 40 x 40 m se gledaat kameni plo~i od grobni konstrukcii. (E.P., C.K.)

Crkva, sakralen objekt i nekropola od sredniot vek. Na ju`nata strana od seloto, vo dvorot na os-novnoto u~ili{te, pri nivelacijata na dvorot bil otkrien i uni{ten sakralen objekt okolu koj imalo i pove}e grobovi. Lokalitetot ima izvonredna mestopolo`ba koja dominira nad okolinata. (E.P., C.K.)

4. boroec

Bigor, nekropola od docniot sreden vek. Na 3 km severno od seloto, na okolu 500 m od levata strana na patot Struga-Debar se sre}avaat kameni plo~i od grobni konstrukcii. (E.P., C.K.)

Gradi{te, srednovekovno gradi{te. Na 1 km seve-roisto~no od seloto, na visok rid so dominantna mestopolo`ba, po povr{inata se sre}avaat grama-di od gradeèn materijal. (E.P., C.K.)

Manastiri{te, sakralen objekt od docniot sreden vek. Severozapadno od seloto i od lokalitetot Crk-vi{te, na prostor obrasnat so bujna vegetacija se gledaat gramadi od gradeèn materijal. Vrz osnova na toponimot i gramadite se pretpostavuva deka na ova mesto imalo sakralen objekt. (E.P., C.K.)

Martini Sela, srednovekovna naselba. Vo nepos-rednata blizina na seloto, spored kaùvaweto na me{tanite, bilo locirano staroto selo. (E.P., C.K.)

Crkvi{te, sakralen objekt od docniot sreden vek. Na okolu 2 km severozapadno od seloto ima za~u-vani temeli na crkva so orientacija istok-zapad i dimenzii od 6 x 3 m. Vo neposrednata blizina se nao|a dene{nata mala kapela {to e podignata vrz temelite od postara gradba. Lokalitetot e obras-nat so dabova {uma. (E.P., C.K.)

5. BRÊVO

Begovi{te, srednovekovna naselba. Na okolu 300 m severozapadno od seloto se gledaat temeli od ob-jekti, a po povr{inata se sre}avaat fragmenti od pokrivni }eramidi i gradeèn materijal. (E.P., C.K.)

6. burinec

Burlica, naselba od docniot sreden vek. Na okolu 5-6 km zapadno od seloto se gledaat golemi gramadi od kamewa, ostatoci od nekoga{noto selo. (E.P., C.K.)

Crkvi{te, sakralen objekt od sredniot vek. Na okolu 8 km zapadno od seloto, pokraj patot Struga-

XXVII . STRUGA 390

Debar i vo neposrednata blizina na HC „Globo-~ica“, pri izgradbata na vilata na HC bile otkri-eni temeli od mala srednovekovna crkva. (E.P., C.K.)

7. vevâni

Beli Breg, osamen objekt od sredniot vek. Na okolu 1‡1,5 km severno od seloto, pri pro{iruvaweto na patot bile otkrieni i uni{teni tri furni yidani od tuli. (E.P., C.K.)

Bojkoska Branenica, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 2 km zapadno od seloto, na viso~inka so zaramneto plato me{tanite otkrile vodovodni cevki i bunar. (E.P., C.K.)

Ismailova Crkva, naselba i nekropola od docnoan-ti~koto vreme. Na jugozapadniot rab na seloto, na prostor od 200 x 250 m, od obete strani na patot za selata Dolna Belica-Vele{ta, vo nivata na Is-mail Ani se otkrieni temeli od objekti. Spored kaùvaweto na Jovan Nedelkov od Dolna Belica, pri obrabotuvaweto na nivata, na dlabo~ina od okolu 80 cm se otkrieni mozaik i pove}e grobovi. Po povr{inata na nivite se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i mnogu gradeèn materijal. (E.P., C.K.)

Ple{ec, naselba od neolitskoto i èleznoto vre-me. Na 10 km severno od Struga, na raskrsnicata pokraj asfaltniot pat za Debar, kade {to se deli patot za seloto Labuni{ta, na prostor {to zafa}a povr{ina od 2 hektara posaden so lozovi nasadi se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, kameni i kremeni orudija. Pa{i} R., 1957, 116. (E.P., C.K.)

8. VRANI[TA

Gorna Crkva, nekropola od rimskoto vreme. Na 1 km severozapadno od seloto, na prostor od 50 x 50 m obrasnat so grmu{ki, spored kaùvaweto na Dra-gan Jan~eski, bile otkrieni nekolku grobovi gra-deni od teguli – „na dve vodi“, a imalo i grobovi yidani od kamen. Vo grobovite bile najdeni kera-mi~ki sadovi i lakrimariumi. (E.P., C.K.)

Dolno Liva|e, naselba od neolitskoto vreme. Na okolu 150-200 m isto~no od seloto, na prostor od okolu 200 x 200 m po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, kameni i koskeni orudija, kako i ra~ni melnici. Naodite se ~uvaat vo Narodniot muzej vo Struga. (E.P., C.K.)

Koritni~e, naselba od rimskoto vreme. Na okolu 1 km zapadno od seloto, po povr{inata na nivite ima fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, teguli, imbreksi i drug gradeèn materijal. (E.P., C.K.)

Kraloj Zagoni, naselba od neolitskoto vreme. Po povr{inata na nivite se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, kameni i kremeni orudija. Pa{i} R., 1957, 115. (E.P., C.K.)

Livat~e, naselba od neolitskoto i bronzenoto vreme. Na okolu 500 m jugoisto~no od seloto, na plato {to se nao|a povisoko od staroto korito na Crni Drim, na prostor od 60 x 30 m se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, kameni i kremeni orudija. (E.P., C.K.)

Sv. Atanasija, crkva i grobi{ta od docniot sreden vek. Na okolu 1 km zapadno od seloto, na pedesetina metri od stariot pat Struga-Debar se gledaat temeli od pogolem sakralen objekt. Pri obrabotu-vaweto na zemjata me{tanite otkrile yidovi grade-ni od kr{en kamen i varov malter. Vo neposred-nata blizina se otkrieni kameni plo~i od grobni konstrukcii. (E.P., C.K.)

Sv. Bogorodica, srednovekoven sakralen objekt. Vo dvorot na crkvata Sv. Bogorodica se otkrieni os-tatoci od srednovekovna crkva. Istraùvawa se vr{eni od strana na Muzejot na Makedonija, pod rakovodstvo na prof. Dim~e Koco. (E.P., C.K.)

Crkveni Livadi, naselba od neolitskoto i eneo-litskoto vreme. Kaj utokata na rekata [um vo Cr-ni Drim, na leviot breg, pri pro{iruvaweto na ko-ritoto na rekata [um e otkriena naselba so nakol-ni ìveali{ta. Vo tekot na 1979/80 godina se vr-{eni arheolo{ki iskopuvawa od strana na Muzejot na Makedonija. Naodite se ~uvaat vo Muzejot na Makedonija i vo Narodniot muzej vo Struga. Pa{i} R., 1957. (E.P., C.K.)

[umski Livadi, naselba od neolitskoto i eneolit-skoto vreme. Na 2 km ju`no od seloto, pokraj staro-to korito na rekata [um, vo rasadnikot so jabolka na „Stru{ko Pole“ se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, kameni i koskeni orudija. Nao-dite se ~uvaat vo Narodniot muzej vo Struga i vo Zavodot i muzej vo Ohrid. (E.P., C.K.)

9. GORNO TATE[I

Begova Niva – ]ele, naselba od docnoanti~koto vreme. Na okolu 600 m severozapadno od seloto, na prostor od okolu 150 x 100 m, po povr{inata na ni-vite se sre}avaat fragmenti od teguli, imbreksi, pitosi i drug gradeèn materijal. Spored kaù-vawata na me{tanite, pri obrabotuvaweto na zem-jata se naiduvalo na ostatoci od temeli na objekti. (E.P., C.K.)

Gorna Livada, nekropola od docniot sreden vek. Na 1 km severoisto~no od seloto, vo nivite na Nasuf i [ukri Brao, koi se na malo zaramneto plato, se gledaat kameni plo~i od grobni konstrukcii. (E.P., C.K.)

XXVII . STRUGA 391

Kale, utvrduvawe od rimskoto vreme. Na okolu 2-3 km severozapadno od seloto ima visok rid so izvon-redna mestopolo`ba koj dominira nad celata okolina, na nadmorska viso~ina od okolu 1.000 m. Na zaramnetoto plato, koe zafa}a povr{ina od 40 x 60 m, se gledaat temeli od bedemi, a po povr{ina-ta se sre}ava mnoèstvo gradeèn materijal. Ot-krieni se i nekolku bazeni za sobirawe na do`dov-nica. Na ovoj prostor, pred Vtorata svetska vojna, Memed Musa od seloto Dobovjani na{ol srebrena moneta (verojatno tetradrahma). Toa ukaùva na mo`nosta kaleto da egzistiralo u{te od I vek pred n.e. pa sè do docnata antika, {to moè da se zaklu~i od mnogu golemiot broj fragmenti od ke-rami~ki sadovi, pitosi i drug arheolo{ki materi-jal prisuten na povr{inata. Bitrakova Grozdanova V., 1988a, 39. (E.P., C.K.)

Petkova Niva, naselba od docnoanti~koto vreme. Na okolu 800 m severozapadno od seloto, vo nivata na Tair Axi, koja zafa}a povr{ina od okolu 200 m2, se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, teguli, imbreksi i drug gradeèn mate-rijal. (E.P., C.K.)

Crkva, neselba od docnoanti~koto vreme. Na 1.500 m severno od seloto, vo nivite na Tair Axi i Abdu-raman Stefer se sre}avaat fragmenti od kera-mi~ki sadovi, teguli, imbreksi i drug gradeèn materijal. Pri obrabotuvaweto na zemjata se ot-krieni temeli od objekti gradeni od kr{en kamen i varov malter. Lokalitetot se prostira na povr{i-na od okolu 200 x 100 m i se nao|a na edna povisoka terasa so zaramneto plato koja dominira nad okol-niot teren. (E.P., C.K.)

[trati, naselba od docnoanti~koto vreme. Se nao-|a na okolu 500 m ju`no od u~ili{teto, vo nivite na Ali Zija, [aip i Nezmi Tela, na prostor od 200 x 100 m. Spored informacijata dobiena od Risto Tanevski od Narodniot muzej vo Struga, od ovoj lo-kalitet poteknuvaat mermerna baza od stolb i pro-filiran kamen koi se nao|aat vo selskite grobi{-ta. (E.P., C.K.)

10. delogo@da

Vo dvorot na Fejzo Kemo, pat od rimskoto vreme. Pri izgradbata na stanbenata ku}a, Fejzo Kemo ot-kril kaldrma od star pat. (E.P., C.K.)

Gradi{te ‡ Kale, naselba so utvrduvawe od èlez-noto, helenisti~koto i rimskoto vreme. Na 3 km se-veroisto~no od seloto i na 1 km severno od nekro-polata kaj Delogo`da – Sv. Ilija, na visok rid, vo

nekolku nivoa se protega utvrduvawe. Utvrduvawe-to e pro{iruvano so odbranbeni yidovi od kr{en kamen izvedeni vo suvoyidica na terasite {to se spu{taat kon jug. Na isto~nata strana od najviso-kata terasa se sledi yid izgraden od kamen i mal-ter. Sonda`ni istraùvawa se vr{eni vo 1980 go-dina od V. Bitrakova Grozdanova. Otkriena e hele-nisti~ka i rimska keramika. Naodite se ~uvaat vo Narodniot muzej vo Struga. Bitrakova Grozdanova V., 1988a, 38-40. (V.B.G.)

Gradi{te ‡ Kale, s. Delogo`da. ‡ Naselba od èleznoto do rimskoto vreme

Padarnica, naselba od helenisti~koto i rimskoto vreme. Vo nivite koi se vo neposrednata blizina na lokalitetot Sv. Ilija, od negovata severozapadna strana, se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sa-dovi, a spored navodite na V. Lahtov od rekognos-cirawata izvr{eni vo 1956 godina, bile vidlivi temeli od objekti. (E.P., C.K.)

Sv. Ilija, nekropola od arhajskoto, helenisti~ko-to, rimskoto vreme i sredniot vek. Na okolu 1 km od centarot na seloto, na patot Dologo`da-Xepin, na padinite pod delogo`danskoto gradi{te e ot-kriena nekropola vo triesettite godini na vekov, koga bile izvr{eni nestru~ni iskopuvawa. Siste-matski iskopuvawa so prekin se vodat od 1979 do 1990 godina od strana na Narodniot muzej vo Stru-ga, pod rakovodstvo na V. Bitrakova Grozdanova. Otkrieni se 102 groba, od koi najstarite bea pos-

XXVII . STRUGA 392

Sv. Ilija, s. Delogo`da. ‡ Pogled na anti~kata nekropola

.

Sv. Ilija, s. Delogo`da. ‡ Staklena ~a{a od II vek pred n.e.

Sv. Ilija, s. Delogo`da. ‡ Grobna celost od III vek pred n.e.

taveni pod tumul, a podocne`nite vo nego ili oko-lu nego. Naodite se ~uvaat vo Narodniot muzej vo Struga. Vuli¢ N., Sp. XCVIII, 231-234, br. 461-464; Bitrako-va Grozdanova V., 1980, 63-68; Bitrakova Grozdano-va V., 1987, 41-44, 66-76; Bitrakova Grozdanova V., 1989g, 87-88; Bitrakova Grozdanova V., 1989, 87-88; Bitrakova Grozdanova V., 1990, 66-70; Bitrakova Grozda-nova V., 1993, 167-177. (V.B.G.)

XXVII . STRUGA 393

Crsko – Crkva, srednovekoven sakralen objekt. Na okolu 200 m pod lokalitetot Kale, vo severozapa-den pravec se gledaat ostatoci od sakralen objekt obrasnat so dabova {uma. (E.P., C.K.)

înar – Xamija, srednovekovna crkva i nekropola. Na okolu 100 m severozapadno od u~ili{teto, a vo neposrednata blizina na xamijata, spored kaùva-weto na me{tanite, bile otkrieni kameni plo~i od grobni konstrukcii. Isto taka i xamijata bila izgradena vrz temeli od postara crkva. (E.P., C.K.)

11. DOBOVJANI

Ani{te, crkva od starohristijanskoto vreme. Mikul~i} I., TIR, 38. (D.G.)

Pla~i Kru{a, naselba i nekropola od helenisti~-koto i rimskoto vreme. Na desniot breg na rekata Crni Drim se nao|a naselbata, a na niskiot breg severno, na 800 m od seloto se otkrieni rimski gro-bovi ‡ tip „na dve vodi“ , kako i kapak od mal rim-ski sarkofag, koj denes se ~uva vo Muzejot vo Ohrid. Iskopuvawata se izvedeni vo 1994 godina od V. Bitrakova Grozdanova. Bitrakova Grozdanova V., 1981, 115. (V.B.G.)

12. DOLNA BELICA

Arangel, srednovekovna crkva i nekropola. Na okolu 1 km jugoisto~no od seloto, pokraj patot {to vodi do Struga se gledaat urnatini od crkva posve-tena na sv. Arangel. Okolu crkvata se konstatira-ni kameni plo~i od grobni konstrukcii. (E.P., C.K.)

Krasta, naselba od èleznoto vreme. Na okolu 400 m zapadno od seloto, na mala zaramneta povr{ina se sre}avaat gramadi od kamen so razli~na golemi-na. Na povr{inata se gledaat fragmenti od kera-mi~ki sadovi, a bil najden i vrv od èlezno kopje. Vuli¢ N., Sp. LXXVIII, 100. (E.P., C.K.)

Sv. Petka, srednovekovna crkva. Na okolu 1 km za-padno od seloto, na granicata so atarite na selata Oktisi i Dolna Belica e izgradena crkvata Sv. Petka vrz temelite od postara crkva. Okolu nea se gledaat grobni konstrukcii gradeni od kameni plo-~i. (E.P., C.K.)

13. DOLNO TATE[I

Crkva, srednovekovna crkva. Na okolu 1 km jugois-to~no od seloto se gledaat ostatoci od objekt so orientacija istok-zapad, obrasnat so mnogu grmu{-ki i drvja. (E.P., C.K.)

14. DRASLAJCA

Draslajca, osamen naod od rimskoto vreme. Od ata-rot na seloto poteknuva eden goren del od nadgro-ben spomenik od mermer. Vuli¢ N., Sp. XCVIII, br. 465. (E.P., C.K.)

15. DRENOK

Manastirec, sakralen kompleks od docniot sreden vek. Na okolu 1,5 km zapadno od patot Debar-Stru-ga, na prostrana terasa so povr{ina od okolu 3-4 hektara se sre}avaat gramadi od kr{en kamen, tuli, pokrivni }eramidi, a se gledaat i temeli od objekti. Vo neposrednata blizina na lokalitetot se nao|aat ostatoci od pat probien vo karpa. (E.P., C.K.)

Sv. Spas, srednovekovna crkva. Na desnata strana od patot Debar-Struga, na rid so strmni strani se gledaat ostatoci od mala crkva. (E.P., C.K.)

16. ZAGRAÂNI

Babu{, naselba od docnoanti~koto vreme. Na okolu 800 m severoisto~no od seloto, po povr{inite na nivite na Irfan Cama, Asani Rizvan i Memedi Adem se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, teguli, imbreksi i drug gradeèn mate-rijal. (E.P., C.K.)

Vo seloto, naselba od docnoanti~koto vreme. Na isto~niot kraj od seloto, na mala viso~inka {to zafa}a prostor od 80 x 40 m, po povr{inata se sre-}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, teguli, imbreksi i drug gradeèn materijal. Nao-dite se ~uvaat kaj Ilija Axievski, skulptor od Skopje. (E.P., C.K.)

Sv. Spas, sakralen objekt od docniot sreden vek. Se nao|a na okolu 1,5 km severozapadno od seloto. Spored kaùvawata, na ova mesto postoela crkva, na {to ukaùva i samiot toponim. (E.P., C.K.)

17. ZBA@DI

Dobra Voda – Bela Voda, topilnica od sredniot vek. Severno od seloto, na granicata na atarot so seloto ’Rànovo, po povr{inata na nivite se sre-}ava zgura od topena èlezna ruda. (E.P., C.K.)

Crkvi{te – Manastirec, srednovekoven sakralen objekt. Na okolu 2,5-3 km zapadno od seloto, na edno visoko plato na padinite na Zakamen se gledaat gramadi od kr{en kamen i drug gradeèn materijal. (E.P., C.K.)

XXVII . STRUGA 394

18. JABLANICA

Kale, utvrduvawe od rimskoto vreme. Severoisto~-no od seloto, a jugozapadno od seloto Bezovo, na vi-sok rid {to dominira nad okolniot teren, na povr-{ina od okolu 2 hektara se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. Vidlivi se i ostatoci od bedem graden od kr{en kamen i varov malter. Vo vnatre{nosta na tvrdi-nata se zabeleùvaat temeli od pove}e gradbi. Mikul~i} I., TIR, 65; Lahtov V., 1961, 56. (E.P., C.K.)

19. KALI[TA

Kali{ta, naselba od eneolitskoto vreme. Spored kaùvawata na Ilija Tanaskoski, na prostorot po-me|u Struga i Kali{ta, vo ezeroto, na dlabo~ina od 3-4 m ribarite naiduvale na kolci od nakolni ìveali{ta, a bile najdeni harpuni od koska i ka-meni orudija. (E.P., C.K.)

Krasta, utvrduvawe od rimskoto vreme. Spored ka-ùvawata na Ilija Atanasoski, ju`no od seloto, na visok rid bez vegetacija imalo ostatoci od yidovi, gramadi od kr{en kamen i fragmenti od kerami~ki sadovi i pitosi. Od ovoj lokalitet poteknuva i torzo na statua na Artemida, koja sega se ~uva kaj Ilija Tanaskoski od Kali{ta. Sokolovska V., 1987, 180; Bitrakova Grozdanova V., 1988a, 41. (E.P., C.K.)

Krasta, s. Kali{ta. ‡ Torzo na Artemida od rimskoto vreme

Lozja – Buzelica, osamen objekt od docnoanti~koto vreme. Na zapadnata strana od seloto, vo nivata na I. Tanaskoski, pri obrabotuvaweto na zemjata bil otkrien pod od tuli. (E.P., C.K.)

Manastir Sv. Bogorodica, osamen naod od rimskoto vreme. Vo oltarniot prostor na crkvata kako ~esna trpeza e postavena ara od bel mermer so gr~ki natpis. Vuli¢ N., Sp. LXXI, br. 583. (E.P., C.K.)

Sv. Nikola, srednovekovna crkva i nekropola. Na okolu 500-800 m ju`no od seloto e otkriena ednoko-rabna crkva, a okolu nea grobovi gradeni od kameni plo~i. (E.P., C.K.)

20. KORO[I[TA

Geramidnica, naselba od docnoanti~koto vreme. Na granicata me|u atarite na selata Xepin i Koro-{i{ta, zapadno od xamijata vo Xepin, na prostor od okolu 100 x 50 m se sre}avaat fragmenti od ke-rami~ki sadovi, pitosi, pokrivni }eramidi i mnogu gradeèn materijal. (E.P., C.K.)

Glavina, srednovekovna crkva i nekropola. Pri ko-paweto na temelite na u~ili{teto „Ekrem Jakupi“ bile otkrieni yidovi od crkva, a vo neposrednata blizina i grobovi gradeni od kameni plo~i. (E.P., C.K.)

Grobi{ta – îflik, naselba i nekropola od docno-anti~koto vreme. Na okolu 500-800 m od seloto, pod porane{niot kamenolom, na padina obrasnata so gusti grmu{ki bile otkrieni 4 zasvodeni grob-nici, vo koi imalo kerami~ki sadovi i drug arheo-lo{ki materijal. Vo okolnite nivi, pri obrabotu-vaweto na zemjata me{tanite naiduvale na temeli od objekti. Denes na povr{inata se sre}avaat mno-gubrojni fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, pokrivni }eramidi i gradeèn materijal. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Ohrid. (E.P., C.K.)

Kale, utvrdena naselba od èleznoto i docnoan-ti~koto vreme i sredniot vek. Na okolu 1,5 km se-veroisto~no od seloto, na dva sedelesti grebena koi strmno se spu{taat kon poleto, namesta se za-~uvani ostatoci od yidovi. Po povr{inata se sre-}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, te-guli, imbreksi i mnogu gradeèn materijal. Spora-di~no se sre}avaat i fragmenti od kerami~ki sado-vi od èleznoto vreme. Lahtov V., 1957, 81. (E.P., C.K.)

Latinska Crkva, sakralen objekt od docnoanti~-koto vreme. Na okolu 1 km ju`no od seloto se gleda-at temeli od objekt, a po povr{inata se sre}avaat fragmenti od mermerna plastika. (E.P., C.K.)

XXVII . STRUGA 395

Rasnica, naselba od docnoanti~koto vreme. Ju`no od lokalitetite îflik i Latinska Crkva, po povr{inata na nivite ima fragmenti od kerami~-ki sadovi i pitosi, a spored kaùvawata na me{ta-nite, pri obrabotuvaweto na zemjata se naiduvalo na temeli od objekti. (E.P., C.K.)

[arkuecka, srednovekovna crkva i nekropola. Na okolu 500 m isto~no od seloto se zabeleùvaat ostatoci od temeli na objekt, a vo negovata nepos-redna blizina i kameni plo~i od grobni konstruk-cii. (E.P., C.K.)

[ekeimi, srednovekovna crkva. Na severnata stra-na na seloto, na edno ne mnogu visoko plato se zabe-leùvaat ostatoci od yidovi na crkva. Naokolu se sre}avaat fragmenti od pokrivni }eramidi i drug gradeèn materijal. (E.P., C.K.)

21. LABUNI[TA

Gradi{te – Kale, srednovekovno utvrduvawe. Na okolu 3 km severno od seloto, na levata strana od patot Struga-Debar, na visok rid so zaramneto plato se gledaat gramadi od kr{en kamen. Bedemot ne e za~uvan. (E.P., C.K.)

22. LIVADA

Kaldrma, nekropola od rimskoto vreme. Na okolu 500 m severno od seloto, po povr{inata na nivata na Haxi Amza se nao|aat fragmenti od teguli i im-breksi. Spored navodite na V. Lahtov i N. Vuli}, pred vojnata bile otkrieni dve zasvodeni grobnici so podni mozaici. Vuli¢ N., Sp. LXXI, br. 588; Lil~i} V., 1987, 148. (E.P., C.K.)

23. LOKOV

Zakamen, srednovekovna naselba. Se nao|a na okolu 7-8 km ju`no od seloto, na blaga padina {to se spu{ta kon Golema Reka, od ~ija isto~na strana se mesnostite Crkvi{te i Janko Livada, a od zapad-nata ridi{tata Kru{a i Leni{te. Spored kaùva-weto na Dimo Tan~eski, po povr{inata imalo gramadi od kr{en kamen, pokrivni }eramidi i drug gradeèn materijal. (E.P., C.K.)

Krasje, srednovekovna naselba. Na okolu 1,5-2 km severozapadno od seloto, po povr{inata na nivite se sre}avaat gramadi od kamewa i pokrivni }era-midi, a se gledaat i temeli od objekti. (E.P., C.K.)

Manastirec, srednovekoven sakralen kompleks. Na okolu 5 km severozapadno od seloto i na okolu 100 m isto~no od mesnosta Rusinec se gledaat temeli od crkva. Vo 1935/36 godina vo apsidalniot del na

crkvata e izgradena mala kapela koja isto taka e vo urnatini. (E.P., C.K.)

24. LUKOVO

Latinska Crkva, srednovekovna crkva i nekropola. Na okolu 3 km severozapadno od seloto, na blaga padina koja me{tanite ja vikaat Oreo se nao|ale temeli od crkva okolu koja imalo grobovi (poda-toci dobieni od me{tanite). (E.P., C.K.)

Oreo, naselba od bronzenoto, èleznoto i rim-skoto vreme. Na okolu 3 km severozapadno od selo-to, na blaga padina koja zafa}a prostor od okolu 2 hektara, po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i mnogubroen gradeèn materijal so razli~na vremenska i kulturna pri-padnost. (E.P., C.K.)

25. MALI VLAJ

Gradi{te, utvrdena naselba od sredniot vek. Na 3,5-4 km zapadno od seloto, na visok rid so isklu-~itelno dominantna polo`ba nad okolinata se gle-daat gramadi od kr{en kamen, a spored kaùvaweto na Srbin Trajkoski, imalo i bazeni – cisterni za voda. (E.P., C.K.)

Sv. Ilija, crkva od docniot sreden vek. Na okolu 1 km ju`no od seloto i na okolu 200 m zapadno od repetitorot Mali Vlaj se gledaat temeli od crkva so dimenzii od 8 x 4 m. Lokalitetot e obrasnat so dabova {uma. (E.P., C.K.)

Sv. Nedela, srednovekovna crkva. Vo neposrednata blizina na repetitorot, spored kaùvaweto na Srbin Trajkoski, bile otkrieni temeli od crkva. (E.P., C.K.)

26. MISLE[EVO

Pre~ista, srednovekovna crkva i nekropola. Se-veroisto~no od u~ili{teto i vo neposrednata bli-zina na lokalitetot Sv. Kliment se za~uvani te-meli od ednokorabna crkva, a okolu nea se gledaat kameni plo~i od grobni konstrukcii. (E.P., C.K.)

Sv. Kliment, srednovekovna crkva i nekropola. Na okolu 1 km severoisto~no od u~ili{teto e otkrie-na ednokorabna crkva so dimenzii od 10 x 4,5 m, ko-ja e delumno za~uvana vo temelite, dodeka apsidal-niot del e za~uvan vo visina od 1,5 m. Okolu crk-vata se sre}avaat kameni plo~i od grobni kon-strukcii. (E.P., C.K.)

XXVII . STRUGA 396

27. MISLODE@DA

Dolna Crkva, nekropola od docniot sreden vek. Na okolu 2-3 km severozapadno od seloto se gledaat kameni plo~i od grobni konstrukcii. Spored topo-nimot, bi trebalo da se o~ekuvaat i ostatoci od sakralen objekt koj ne e konstatiran. (E.P., C.K.)

Sred selo, nekropola od docnoanti~koto vreme. Na okolu 30-40 m jugozapadno od xamijata, na mestoto kade {to e podignat Zadru`niot dom, pri niveli-rawe na terenot bile otkrieni pove}e grobovi so grobni prilozi. Spored kaùvaweto na Asim Ho-xoski, vo grobovite imalo prsteni i drugi ukrasni predmeti koi ne se za~uvani. (E.P., C.K.)

Crkva, srednovekovna crkva i nekropola. Na okolu 3 km severoisto~no od seloto, na visok rid obras-nat so grmu{ki i dabova {uma se gledaat urnatini od ednokorabna crkva so dimenzii od 10 x 5 m. Okolu crkvata se zabeleùvaat kameni plo~i od grobni konstrukcii. (E.P., C.K.)

28. MODRI^

Gradi{te, utvrdena naselba so podgradie od docno-anti~koto vreme i srednovekovna naselba so nek-ropola. Se nao|a na okolu 2 km severoisto~no od seloto, od levata strana na patot Struga-Debar, na golem prostor koj zafa}a povr{ina od 800-1000 m vo pravecot istok-zapad i okolu 2 km vo pravecot sever-jug. Na severnata strana se nao|a mesnosta Dolni Kalec kade {to se zabeleùvaat gramadi od kr{en kamen, a na edna mala viso~inka se gledaat ostatoci od urnatini na objekt – kula. Na severo-zapadniot del od lokalitetot se nao|a mesnosta Gorni Kalec, kade se zabeleùva re~isi identi~na situacija kako i kaj Dolni Kalec. Gradi{teto e locirano na visok rid so dominantna mestopolo`-ba i ima zaramneto plato so dimenzii od 15 x 15 m. I ovde po povr{inata se gledaat gramadi od kr{en kamen i edna prostorija yidana od kr{en kamen i varov malter, a se sre}avaat i fragmenti od kera-mi~ki sadovi, pitosi, teguli, imbreksi i drugo. Vo neposrednata blizina na gradi{teto se nao|aat mesnosta Sv. Arhangeli i pe{terata Sveteni. Vo selskata crkva pop Milan ~uva pove}e grobni pri-lozi otkrieni vo grobovi koi se nao|ale vo sklo-pot na gorespomenatite lokaliteti. Grobnite pri-lozi se datiraat vo XII vek. Mikul~i} I., TIR, 86, 87. (E.P., C.K.)

29. MOROI[TA

Na Grobi{ta, srednovekovna nekropola. Vo nepos-rednata blizina na selskoto u~ili{te se otkrieni grobovi gradeni od kameni plo~i. (E.P., C.K.)

Sv. Spas, srednovekovna crkva i nekropola. Na oko-lu 1 km isto~no od seloto se otkrieni temeli od ednokorabna crkva, a okolu crkvata grobovi gra-deni od kameni plo~i. (E.P., C.K.)

30. NEREZI

Latinsko Dabje ‡ Manastir Sv. Nikola, sredno-vekovna crkva i nekropola. Na okolu 600-800 m jugoisto~no od u~ili{teto, na prostor od 50 x 50 m, pri obrabotuvaweto na zemjata selanite naiduvale na temeli praveni od kr{en kamen i varov malter, a naokolu kameni plo~i od grobni konstrukcii. (E.P., C.K.)

Qup~o Brdo, srednovekovna crkva. Vo neposred-nata blizina na u~ili{teto me{tanite otkrile temeli od stara crkva. (E.P., C.K.)

Sv. \or|i, srednovekovna crkva. Vo podno`jeto na lokalitetot ûka se nao|a selskata crkva koja bi-la izgradena vrz temelite na postara crkva. (E.P., C.K.)

Sv. Spas, srednovekovna nekropola. Se nao|a na okolu 600-800 m ju`no od lokalitetot ûka, na ma-lo rit~e. Tanasko Boj~eski pri obrabotuvaweto na zemjata otkril grobovi gradeni od kameni plo~i. (E.P., C.K.)

ûka, crkva i nekropola od docniot sreden vek. Zapadno od u~ili{teto ima dosta visok rid koj do-minira nad okolniot prostor i ima strmni strani {to se spu{taat kon seloto. Na najvisokiot del se nao|aat temeli od stara crkva posvetena na sv. Petka. Zapadno od crkvata se gledaat kameni plo~i od grobni konstrukcii. (E.P., C.K.)

31. NOVO SELO

Geramidnica, naselba od docnoanti~koto vreme. Se nao|a na okolu 1 km severno od seloto, od levata strana na patot {to vodi za seloto Mislode`da. Po povr{inata na nivite se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, teguli, imbreksi i drug gra-deèn materijal. (E.P., C.K.)

Crkva – Grobi{ta, srednovekovna nekropola. Na oklu 1-2 km severno od seloto, od desnata strana na patot {to vodi za seloto se zabeleùvaat grobni konstrukcii gradeni od kameni plo~i. (E.P., C.K.)

32. OKTISI

Vajtos – Gradi{te, utvrdena naselba od ranoanti~-koto i rimskoto vreme. Na 3 km zapadno od seloto, na padinite na planinata Jablanica se protega vi-so~ina so strmni padini, {to dominira nad Stru{-

XXVII . STRUGA 397

ko pole. Na nejziniot vrv e utvrdena naselba so di-menzii od 680 x 80 m. Na severnata strana ima osta-toci od bedem od helenisti~koto vreme, {irok 2,20 m, suvoyidan od kameni blokovi dolgi do 1,30 m, vo opus pseudoisodomum. Vo zapadniot del gradi{teto e pro{ireno i dogradeno so yidarija od malter, od rimskoto vreme. Bitrakova Grozdanova V., 1988a, 38-39. (V.B.G.)

Vajtos ‡ Gradi{te, s. Oktisi. ‡ Bedem od ranoanti~koto vreme

Gon~arovska Ku}a, nekropola od docnoanti~koto vreme. Zapadno od seloto, pri obrabotuvaweto na zemjata bile otkrieni grobovi gradeni od kameni plo~i, vo koi ne se najdeni grobni prilozi. (E.P., C.K.)

Gradi{te, srednovekovna utvrdena naselba. Seve-rozapadno od seloto, na visok rid so dominantna mestopolo`ba se konstatirani tragi od naselba i utvrduvawe. Grbi¢ M., 1954, 124. (E.P., C.K.)

Sv. Atanasija, srednovekovna crkva i nekropola. Na zapadnata strana od seloto, vo dvorot na crk-vata Sv. Atanasija ima vidlivi temeli od objekt yidan od kr{en kamen i varov malter, a okolu nego grobovi gradeni od kameni plo~i. Grbi¢ M.,1954, 24. (E.P., C.K.)

Sv. Vra~i, srednovekovna crkva. Vo seloto, spored kaùvaweto na me{tanite, bile otkrieni temeli od stara crkva. (E.P., C.K.)

Sv. Dimitrija, srednovekovna crkva. Malata crkva posvetena na sv. Dimitrija, spored kaùvaweto na me{tanite, bila izgradena vrz temelite na postara crkva. (E.P., C.K.)

Sv. Nikola, starohristijanska bazilika. Selskata crkva posvetena na sv. Nikola, koja se nao|a na se-vernata strana od seloto, e izgradena vo 1927 godi-na vrz temelite na starohristijanska bazilika.

Za{titni, a potoa i sistematski arheolo{ki isko-puvawa se vr{eni od 1954 godina od strana na Ar-heolo{kiot muzej na Makedonija, pod rakovodstvo na Dim~e Koco i drugi istraùva~i, sè do 1994 godina. Bazilikata ima trikoraben naos so dimen-zii od 27,20 x 24,10 m, narteks, egzonarteks, bo~ni aneksi i krstilnica. Izgradena e vo edna faza, a podovite vo centralniot korab, narteksot, krstil-nicata i severniot aneks se pokrieni so polihrom-ni mozaici, ukraseni so geometriski i floralni elementi i slabo za~uvani ìvotinski pretstavi. Datirana e na po~etokot na V vek. Naodite se ~uva-at vo Narodniot muzej vo Struga. Vuli¢ N., Sp. LXXI, 221-222, br. 589; Koco D., 1961, 15-33; Bitrakova Grozdanova V., 1975, 86; Mikul~i} I., TIR, 93; Bitrakova Grozdanova V., 1989b, 23-28; Bit-rakova Grozdanova V., 1994a; Bitrakova Grozdanova V., 1995, 67-80. (V.B.G.)

33. PISKUP[TINA

Kale, naselba od sredniot vek. Filipovi¢ M., 1940. (D.G.)

34. PODGORCI

Sred selo, nekropola od docnoanti~koto vreme. Vo seloto, pri izgradbata na stanbenite objekti vo 1947/48 godina bile otkrieni grobovi gradeni od kameni plo~i. (E.P., C.K.)

Crkva, srednovekovna crkva i nekropola. Na okolu 1 km isto~no od seloto, od desnata strana na patot Poum-Delogo`da, na prostor od okolu 50 x 40 m se zabeleùvaat tragi od sakralen objekt. Okolu ob-jektot se gledaat kameni plo~i od grobni konstruk-cii. (E.P., C.K.)

35. PRISOVJANI

Kula – Gradi{te, utvrdena naselba od docnoan-ti~koto vreme. Na okolu 3 km jugozapadno od selo-to ima visok rid so dominantna mestopolo`ba koj e pristapen samo od isto~nata strana. Na zaramneto-to plato se gledaat gramadi od kr{en kamen, pokriv-ni }eramidi i drug gradeèn materijal. Mikul~i} I., TIR, 104. (E.P., C.K.)

Metalica, srednovekovna naselba. Na okolu 3 km severoisto~no od seloto, na golem prostor {to za-fa}a okolu 10 hektara se zabeleùvaat gramadi od kr{en kamen. Spored kaùvaweto na me{tanite, vo neposrednata blizina na lokalitetot postoel rudnik. (E.P., C.K.) Na Crkov, nekropola od docniot sreden vek. Na okolu 1,5 km ju`no od u~ili{teto, od desnata stra-

XXVII . STRUGA 398

na na patot za seloto Mislode`da se gledaat kame-ni plo~i od grobni konstrukcii. (E.P., C.K.)

Seli{ta, srednovekovna crkva. Na okolu 2 km seve-roisto~no od u~ili{teto, kaj mesnosta Lepenica ima dve mali crkvi posveteni na sv. Petar i sv. Bo-gorodica. Spored kaùvaweto na me{tanite, bile izgradeni vrz temelite od postari crkvi. (E.P., C.K.)

36. RADO@DA

Kaldrma, pat od rimskoto vreme. Se nao|a na 300 m zapadno od seloto, na padinite na Jablanica i vodi kon preminot ]afasan. Trasata e popolo~ena so kameni blokovi i gri`livo izvedeni rabovi, a {i-rinata iznesuva 2,5-3 m. Patot e so~uvan i vidliv vo dolìna od 100 m so prekini (31; 4; 19; 19; 21 m), a potoa se gubi vo gustoto zelenilo na planinata. Grozdanova Bitrakova V., 1988a. (V.B.G)

Kaldrma, s. Rado`da. ‡ Ostatoci od patot Via Egnatia

Sv. Arangel – Pe{terna crkva, pe{terna crkva od docniot sreden vek. Na okolu 300 m zapadno od se-loto, na te{ko pristapen teren, vo karpite ima crkva posvetena na sv. Arangel, vo koja se za~uvani dva sloja na freskoìvopis od XVII-XVIII vek. Ljubinkovi} R., ôrovi} Ljubinkovi} M., 1961, 141; Ni-klovski A., Balabanov K., ]ornakov D., 1980. (E.P., C.K.)

37. RADOLI[TA

Kamen Most – Opale, naselba od neolitskoto i nekropola od èleznoto vreme. Na okolu 1,5 km se-veroisto~no od seloto, pokraj patot za seloto po povr{inata na nivite na Zemjodelskoto stopanstvo

i na Emu{ Klema od Radoli{ta se sre}avaat frag-menti od kerami~ki sadovi, kameni, kremeni i -koskeni orudija. Pri obrabotuvaweto na zemjata i -so arheolo{kite iskopuvawa izvr{eni vo 1935-37 godina od Narodniot muzej vo Belgrad i vo perio-dot 1947-53 godina, pri podgotvuvaweto na povr{i-nite za lozovi nasadi bile otkrieni pove}e grobo-vi so bogati grobni prilozi. Del od arheolo{kiot materijal po pat na otkup e pribran vo Zavodot i muzej vo Ohrid. Vo 1955 godina Muzejot od Ohrid izvr{il za{titni iskopuvawa pri {to se otkrie-ni u{te tri groba. Naodite se ~uvaat vo Narodniot muzej vo Belgrad i vo Zavodot i muzej vo Ohrid. Grbi¢ M.,1954, 112; Popovi¢ Q., 1958, 75; Lahtov V., 1961, 68; Pa{i} R., 1957, 115. (P.K.)

Radoli{ta, naselba od docnoanti~koto vreme. Na isto~nata periferija na seloto, po povr{inata na nivite se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sado-vi i gradeèn materijal. Pri obrabotuvaweto na zemjata selanite otkrile yidovi od objekti, a najde-ni se i moneti od Anastasij, Justinijan I i postari. Naodite se ~uvaat vo Muzejot na Makedonija vo Skopje. Mikul~i} I., TIR, 105; Mikul~i} G., 1987, 190. (G.M.)

Ciganski Grobi{ta, starohristijanska bazilika i ranosrednovekovna nekropola. Na isto~nata stra-na na seloto, so sistematski arheolo{ki iskopuva-wa e otkriena trikorabna bazilika so narteks, eg-zonarteks, aneksi i krstilnica. Iskpuvawata se vr-{eni vo 1954 godina od D. Koco, a zavr{eni se vo 1976 godina od Vlado Malenko, koga se otkrieni ra-nosrednovekovni grobovi. Samo narteksot i cen-tralniot korab na naosot se pokrieni so podni mo-zaici so stilizirana floralna i geometriska de-koracija i ìvotinski pretstavi. Bazilikata e da-tirana na krajot na V vek, a nekropolata pripa|a vo VII-VIII vek. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i mu-zej vo Ohrid. Koco D., 1961, 15; Bitrakova Grozdanova V., 1975, 82; Malenko V., 1985, 269-315; Maneva E., 1992, 223 -226. (V.B.G.)

38. ’R@ANOVO

Golem Kutel, srednovekovna naselba. Na okolu 2 km isto~no od crkvata Sv. Nedela, na blaga padina {to se spu{ta kon severozapad, na povr{ina od 1 -1,5 hektar se zabeleùvaat gramadi od gradeèn materijal. (E.P., C.K.)

Debelica, naselba od docnoanti~koto vreme. Na okolu 3-4 km isto~no od seloto, na blaga padina {to se spu{ta kon istok se zabeleùvaat gramadi od gradeèn materijal. Po povr{inata se gledaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, teguli i zgura od topeno èlezo. (E.P., C.K.)

XXVII . STRUGA 399

Dobra Sliva, srednovekovna naselba. Na okolu 2 km isto~no od seloto, spored kaùvaweto na Jon~e Ivanovski, bile otkopani cevki od vodovod. (E.P., C.K.)

39. SELCI

Kale, utvrdena naselba od èleznoto vreme i sred-niot vek. Na okolu 7 km severno od seloto Lokov i na okolu 3 km jugoisto~no od seloto Burinec, na levata strana od patot Burinec-Lokov, na visok rid so dominantna mestopolo`ba se nao|aat temeli od tvrdina gradeni od obraboteni kameni blokovi i varov malter. Gradi{teto zafa}a prostor od 200 x 80 m. Na isto~niot del od tvrdinata, po povr-{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi od èleznoto vreme. (E.P., C.K.)

40. STRUGA

Dupen Kamen, nekropola od helenisti~koto vreme. Na zapadniot kraj na mestoto na porane{nata è-lezni~ka stanica, pokraj patot Struga-Elbasan, vo 1955 godina, pri postavuvaweto na vodovodnite cevki bile otkrieni nekolku helenisti~ki grobo-vi. (E.P., C.K.)

Struga, naselba i nekropola od helenisti~koto i rimskoto vreme i sredniot vek. So izgradbata na stanbeni objekti, ulici, vodovod i drugo, na pod-ra~jeto na gradot se otkrieni mnogubrojni arheo-lo{ki naodi, i toa:

– na okolu 50 m od desnata strana na rekata Crn Drim, pri kopaweto na temeli za izgradba na samoposluùvawe se otkrieni pove}e grobovi od helenisti~koto vreme;

– vo crkvata Sv. \or|i se ~uvaat miljokaz od mermer i mermerna plo~a so pretstava na ma`, è-na i dete vo edikulata;

– na ul. „Mar{al Tito“, vo maaloto Klimen-tica se otkrieni temeli od pove}e objekti, a crk-vata Sv. Nikola e izgradena vrz temelite od posta-ra crkva;

– na mestoto na dene{nata soborna crkva, po-svetena na sv. \or|i, postoele temeli od postara crkva, a vo severniot del bila pronajdena golema mermerna glava. Vo neposrednata blizina na crk-vata, pri kopawe na vodovod bile otkrieni grobovi od rimskoto vreme. Ju`no od crkvata Sv. \or|i, vo pravecot na ezeroto bile otkrieni i temeli od sa-kralna gradba so freskoìvopis;

– na ul. „JNA“, od levata strana na Crn Drim, na mestoto na dene{nata xamija imalo teme-li od postara crkva. Vuli¢ N., Sp. LXXI, 446-591; Mikul~i} I., TIR, 121; Bitrakova Grozdanova V., 1987, 42-43; Bitrakova Grozdanova V., 1988, 37-52. (E.P., C.K.)

Ustie na Drim, naselba od neolitskoto i eneolit-skoto vreme. Pri izgradbata, odnosno, pro{iruva-weto na koritoto na Crn Drim vo 1961 godina, kaj istekot na Crn Drim od Ohridsko Ezero e otkrie-na naselba so nakolni ìveali{ta. Zaedno so osta-tocite od stolbovite–nosa~i na drvenata platfor-ma e najden golem broj arheolo{ki predmeti, i toa fragmenti od kerami~ki sadovi, sekiri od kamen, noèvi i streli od kremen, kako i harpuni i {ila od elenski rogovi. Spored tipolo{kite karakte-ristiki na naodite, osobeno na keramikata, se ra-boti za ostatoci od ribarska naselba od krajot na docniot neolit, vo koja se prisutni vlijanija od docnoneolitskite kulturi od ju`nata zona na jad-ranskiot breg. Naodite se ~uvaat vo Narodniot mu-zej vo Struga, vo Muzejot vo Ohrid i vo mnogu pri-vatni zbirki. Koco D., 1951, 3; Sanev V., Simoska D., Kitanoski B., Saròski S., 1976, 77; Benac A., 1979, 460-470. (E.P., C.K.)

41. TA[MARUNI[TA

Glavje, srednovekovna naselba i topilnica. Na okolu 3 km isto~no od seloto, po povr{inata na ni-vite se sre}avaat gramadi od kr{en kamen i zgura od topena èlezna ruda, a se zabeleùvaat i temeli od gradbi. (E.P., C.K.)

Gradi{te, utvrdena naselba od rimskoto vreme. Na okolu 1 km severozapadno od seloto, na eden visok rid so zaramneto plato, koe zafa}a povr{ina od 150 x 50 m, se nao|aat gramadi od kr{en kamen, fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i teguli. Na isto~nata strana na gradi{teto se za~uvani temeli od odbranben bedem yidan od kr{en kamen i varov malter, {irok 1,5 m. Isto~no od lokalitetot ima tragi od star pat, {irok 3-3,5 m, koj se gleda vo dolìna od okolu 10 m. (E.P., C.K.)

Mlaka, sakralen objekt i nekropola od docnoan-ti~koto vreme. Severoisto~no od crkvata Sv. Ar-hangel Mihail ima zaramneto plato na koe, pri izgradbata na zadru`nite {tali vo 1950 godina, bile otkrieni grobovi gradeni od teguli – tip „na dve vodi“, vo koi imalo kerami~ki sadovi i drugi prilozi. Vo dvorot na crkvata, pri kopaweto na vo-dovod bile najdeni temeli yidani od kr{en kamen i varov malter. (E.P., C.K.)

Na ûka, sakralen objekt od starohristijanskoto vreme. Na okolu 100 m jugozapadno od seloto, vo neposrednata blizina na grobi{tata se otkrieni temeli od objekt, moèbi crkva, yidani od kr{en kamen i varov malter. (E.P., C.K.) Sv. Dimitrija, sakralen objekt od docnoanti~koto vreme. Se nao|a na okolu 1 km jugoisto~no od selo-to, od desnata strana na patot {to vodi za seloto. Pri izgradbata na crkvata bile otkrieni temeli

XXVII . STRUGA 400

od postar objekt so mozai~en pod, verojatno od ba-zilika. Isto taka, vo vremeto na Vtorata svetska vojna bugarskite vojnici, kopaj}i rovovi, otkrile mermerni plo~i. (E.P., C.K.)

Sv. Martinij, sakralen objekt od docnoanti~koto vreme. Spored podatocite dobieni od B. Todoro-ski, na okolu 2 km od seloto, vo pravecot na seloto Dobovjani, pri izgradbata na malata crkvi~ka bile otkrieni temeli i mozai~en pod od postara gradba. (E.P., C.K.)

42. FRANGOVO

Kadri Crkva, srednovekovna crkva. Na jugozapad-nata strana, vo neposrednata blizina na seloto, pri obrabotuvaweto na zemjata bile otkrieni te-meli od ednokorabna crkva so dimenzii od 8 x 4 m. (E.P., C.K.)

Ma{ra, nekropola od docniot sreden vek. Vo niva-ta na Amdi [a}iri, so oraweto bile otkrieni gro-bovi so konstrukcija od kameni plo~i, so orienta-cija zapad-istok. (E.P., C.K.)

Trowa, srednovekovna nekropola. Vo neposrednata blizina na Kadri Crkva, spored iskazite na Dauti E{ref, bile otkrieni grobovi so konstrukcija od kameni plo~i. (E.P., C.K.)

Firi{te – Petrin Dol, naselba i nekropola od helenisti~koto i rimskoto vreme. Na okolu 1 km

severozapadno od seloto, od desnata strana na pa-tot Struga-Frangovo, na prostor od 500 x 100 m, vo nivite na Husein [aban, vo 1935-1938 godina, pri oraweto bile otkrieni pove}e grobovi so bogati prilozi. Isto taka, spored kaùvaweto na me{ta-nite, ovde bile otkrieni i temeli od yidovi na ob-jekti, yidani od kr{en kamen i varov malter, kako i nekolku pitosi. Denes na povr{inata se zabe-leùvaat fragmenti od kerami~ki sadovi i plo~i od grobni konstrukcii. (E.P., C.K.)

Xepino, naselba i nekropola od rimskoto vreme. Vo centralniot del na seloto, pri izgradbata na stanbenite objekti i na novata xamija bile otkrie-ni stari temeli. Vo blizinata na xamijata, na pros-tor od 100 x 100 m se sre}avaat fragmenti od kera-mi~ki sadovi i gradeèn materijal. Vo seloto bil najden nadgroben spomenik so gr~ki natpis od crve-nikav mermer. Vuli¢ N., Sp. LXXI, br. 592. (E.P., C.K.)

43. [UM

Arapski Grobi{ta, nekropola od helenisti~koto vreme. Jugoisto~no od seloto, na desniot breg na rekata [um, vo neposrednata blizina na grobi{-tata, pri pro{iruvaweto na patot za seloto Rado-li{ta bile otkopani nekolku helenisti~ki gro-bovi. (E.P., C.K.)

XXVIII. STRUMICA

1. Angelci ................................................................... 401 2. Bajkovo .................................................................... 401 3. Banica ..................................................................... 401 4. Bansko ...................................................................... 402 5. Barbarevo ............................................................... 405 6. Belotino ................................................................. 405 7. Varvarica ............................................................... 405 8. Vequsa ..................................................................... 405 9. Visoka Maala ......................................................... 405 10. Vladievci ............................................................... 405 11. Vodo~a ..................................................................... 405 12. Gabrovo .................................................................. a406 13. Ge~erlija ................................................................. 407 14. Grado{orci ............................................................ 407 15. Dobrejci .................................................................. 407 16. Dobro{inci ........................................................... 407 17. Drvo{ ...................................................................... 407 18. Dukatino ................................................................. 408 19. Edrenikovo ............................................................. 408 20. Zubovo ...................................................................... 408 21. Ilovica ................................................................... 408 22. Kole{ino................................................................ 408

23. Kosturino ............................................................... 409 24. Ku{kulija ............................................................... 409 25. Mokrievo ................................................................ 409 26. Mokrino .................................................................. 409 27. Nova Maala ............................................................ 409 28. Novo Kowarevo ..................................................... 409 29. Novo Selo ............................................................... 410 30. Petralinci ............................................................ 410 31. Piperovo ................................................................ 410 32. Pop~evo ................................................................... 410 33. Radi~evo .................................................................. 411 34. Ri~ ............................................................................ 411 35. Saraj ........................................................................ 411 36. Sedlarci ................................................................. 411 37. Smolari .................................................................. 411 38. Staro Kowarevo .................................................... 411 39. Stinik ..................................................................... 411 40. Strumica ................................................................. 411 41. Su{evo .................................................................... 416 42. Su{ica .................................................................... 416 43. Trebi~ino ............................................................... 416 44. Hamzali ................................................................... 416 45. ânaklija ................................................................ 417 46. [tuka ...................................................................... 417

XXVIII. STRUMICA 401

1. ANGELCI

Stranata, naselba od neolitskoto i rimskoto vre-me. Se nao|a na severozapadniot rab od sinorot na seloto, na rastojanie od 2 km. Do nea vodi polski pat koj prodolùva kon seloto Sedlarci. Terenot e blaga padina, sedlesto vdlabena na sredinata, svr-tena kon istok, so povr{ina od 3 hektara. Zapadna-ta strana ja za{tituva rit~eto âu{ev Kamen, a severnata i del od isto~nata strana se opkruèni so koritoto na reki~kata Su{ica. Celata povr-{ina e obrabotena i podelena na parceli vo koi humusniot sloj e isprevrten so zemjodelskite rabo-ti, taka {to se sre}avaat golem broj neolitski predmeti od keramika, koska i kamen, ku}en lepe`, a sporadi~no teguli i drug gradeèn materijal od rimskoto vreme. Vo 1985 godina, vo organizacija na Muzejot na Makedonija i Zavodot i muzej od Stru-mica e izvr{eno probno sonda`no iskopuvawe. Otkrieni se ostatoci od naselba so kulturen sloj debel 1,80 m, vo koj se razgrani~uvaat dva hori-zonta na ìveewe, nastanati vo ramkite na docniot neolit. Postariot horizont (Angelci I) pokaùva materijalna kultura vo koja se prisutni elementi bliski do onie od naselbite vo kulturnite grupi Zelenikovo II i Anzabegovo–Vr{nik IV , so {to vo izvesna smisla ja ozna~uva ju`nata granica na refleksiite od vin~anskata kultura vo isto~na Makedonija. [to se odnesuva do naselbata od po-mladiot horizont (Angelci II), kulturno e posamos-tojna, no istovremeno i mnogu bliska do docno-neolitskite naselbi od reonot na Dolna Struma. Sanev V., 1961, 72; Sanev V., 1986a, 44; Sanev V., Stamenova M., 1989, 9-28; Sanev V., 1995, 33. (V.S.)

2. BAJKOVO

Gorno Gradi{te, srednovekovno gradi{te. Na oko-lu 2 km ju`no od seloto se izdiga visok rid so za-ramneto plato so povr{ina od 80 x 80 m, na koe se zabeleùvaat ostatoci od bedem graden so kr{en kamen i kal, mnoèstvo gradeèn materijal i mal broj od atipi~na srednovekovna keramika. (A.K.)

3. BANICA

Banica, nekropola od docnoanti~koto vreme. Se nao|a na isto~niot rab na seloto. Vo 1958 godina, pri izgradbata na patot Strumica-Vequsa e uni{-ten pogolem del od nekropola so grobovi od kameni plo~i ‡ tip cista. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Strumica. (J.A.)

Merata, termalen objekt od docnoanti~koto vreme. Vo 1990 godina, pri kopaweto na temeli za podiga-we na privatna ku}a, vo samoto selo, vo mestoto na-re~eno Merata bile otkrieni ostatoci od temeli na yidovi. Vedna{ potoa Zavodot i muzej izvr{il za{titno iskopuvawe. Na dlabo~ina od 0,50 m se

konstatirani temeli od yidovi {to se protegaat vo jugoisto~en i severozapaden pravec. Se raboti za pogolem objekt od termalen karakter, koj spored na~inot na gradeweto i vnatre{nata organizacija otstapuva od voobi~aenite docnoanti~ki bawi. Termalniot prostor go so~inuvaat ~etiri, odnosno pet prostorii. Tepidariumot ima osnova vpi{an krst vo kvadrat, so delovi od hipokaust od koj se za~uvani stolp~iwa od nepravilni kvadratni sus-penzuri, kako i delovi od prefurnium. Komunika-cijata me|u prostoriite ne e utvrdena, a isto taka i glavniot vlez koj bi trebalo da se nao|a na isto~-nata strana. Prisutni se i sekundarni pregradu-vawa so yidovi od kamen i kal. (M.S.)

Merata, s. Banica. ‡Termalen objekt od docnoanti~koto vreme

Sv. \or|i, srednovekovna crkva. Jugozapadno od se-loto, na eden rid so zaramneto plato se gledaat os-tatoci od ednokorabna crkva. Yidovite se gradeni od kr{en kamen, tuli i kal. Delumno za~uvaniot oltar selanite go prisposobile za vr{ewe na obre-di. (J.A.)

Strumin Grob, srednovekoven grob. Na severois-to~niot rab od seloto postoi o{teten grob yidan so golemi obraboteni blokovi od kamen i bigor, tuli i varov malter, postaven vo pravec sever-jug. Pri oraweto na nivata, do grobot bil otkrien i uni{ten pogolem broj grobovi od turskiot period. Vo 1983 godina e izvr{eno sonda`no iskopuvawe pri {to ne e otkrien podvièn materijal. Gara{anin M. i D., 1959, 93. (A.K.)


Strumin Grob, s. Banica. ‡ Srednovekoven grob

4. BANSKO

Bansko, depo na srednovekovni moneti. Vo seloto slu~ajno bile otkrieni 988 bakarni skifati od XII-XIII vek. Monetite se ~uvaat vo Muzejot na Ma-kedonija vo Skopje. (J.K.)

Bansko, naselba od rimskoto vreme. Mikul~i} I., TIR, 21; Keramid~iev A., 1961, 111-117. (D.G.)

Bela Voda, nekropola od docnoanti~koto vreme. Na 1,5 km isto~no od seloto, na 30‡40 m ju`no od patot za podgorskite sela, pri kopaweto na kanal za voda za seloto Monospitovo se uni{teni dva groba od kameni plo~i ‡ tip cista. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Strumica. (J.A.)

Vreloto, depo na moneti od anti~koto vreme. Vo termomineralniot izvor se najdeni 40 bakarni mo-neti od V vek od starata do IV vek od novata era. Monetite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Strumica i vo Muzejot na Makedonija vo Skopje. Mikul~i} I., 1973, 166. (J.A.)

Gradi{te, fortifikacija od docnoanti~koto vre-me. Mikul~i} I., TIR, 21. (D.G.)

Dervi{, nekropola od docnoanti~koto vreme. Se nao|a na isto~niot rab na seloto, neposredno nad termomineralniot izvor „Vreloto“ . Vo 1977 godi-na, pri izgradbata na hotelot „Termica“ bile ot-krieni nekolku grobovi-cisti od kameni plo~i i eden grob od teguli – tip „na dve vodi“ . Podocna se izvr{eni za{titni iskopuvawa so {to se otkrieni u{te 11 groba, site od IV vek. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Strumica. (J.A.)

Kaptaà, nekropola od helenisti~koto vreme. Mikul~i} I., 1976, 21. (D.G.)

Kitka, utvrdena naselba od helenisti~koto i rim-skoto vreme i sredniot vek i starohristijanska ba-zilika so nekropola. Na zapadniot rab na seloto se izdiga ridot ûkarka, so zaramnet vrv na koj se gledaat ostatoci od bedem yidan so kamen i varov malter, na oddelni mesta za~uvan i do 2 m. Po povr-{inata na naselbata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi so razli~na vremenska pripad-nost i gradeèn materijal od pomali objekti, a bi-le najdeni pove}e makedonski, rimski i vizantiski moneti. Na isto~niot kraj na terenot se za~uvani ostatoci od bazilika i okolu nea grobovi od kame-ni plo~i. Gara{anin M. i D., 1959, 87. (A.K.)

Monospitovski Lozja, nekropola od docnoanti~ko-to vreme. Se nao|a 1 km isto~no od seloto, a na 50 m ju`no od patot za podgorskite sela. Vo 1994 godina, pri izgradbata na pat do edna vikend-ku}a e otkrien grob-cista od IV vek. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Strumica. (J.A.)

Pod tvrdinata Kitka, nekropola od docnoanti~ko-to vreme. Pri oraweto na nivite, a vo poslednive godini i so izgradbata na ku}i e uni{ten golem broj grobovi od kameni plo~i ‡ cisti, i od teguli ‡ tip „na dve vodi“ . Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Strumica. (J.A.)

Sv. êtirieset ma~enici, srednovekovna crkva so nekropola. Se nao|a na 1,5 km severno od seloto i na okolu 1 km zapadno od asfaltniot pat Murtino-Bansko. So arheolo{kite iskopuvawa i istraù-vawa vo 1984-1986 godina se otkrieni ostatoci od yidovi na crkva koja, spored istraùva~ite, bila posvetena na sv. êtirieset sevastiski ma~enici. Na isto~niot del crkvata ima prostrana centralna apsida, proskomidija i |akonikon i li~i kako tri-korabna bazilika, me|utoa na zapad prodolùva samo so centralniot korab. Vo oltarnata apsida ima sintronos, {to ukaùva na toa deka na samiot po~etok crkvata bila episkopska. Pokraj crkvata e otkriena nekropola vo koja e najdena bronzena be-lezica karakteristi~na za XIII vek. Naodite se ~u-vaat vo Zavodot i muzej vo Strumica. Koco D., Miqkovi}-Pepek P., 1989, 65-99; Cicimov A., 1989, 101-103. (J.A.)

Turska Bawa, balneum ‡ termomineralno lekuva-li{te od docnoanti~koto vreme. Otkrieno e vo 1978 godina, pri kopaweto na temelite za hotelot „Car Samoil“ . So sistematskite arheolo{ki isko-puvawa vo periodot od 1984 do 1995 godina, na pros-tor od 1000 m2 se otkrieni deset prostorii. Mali-te niski prostorii se nao|aat na isto~nata strana i, kako {to se odi kon zapadnata, povisokite pros-torii se redat edna do druga. Yidovite se za~uvani vo viso~ina od 2 do 6,70 m, a dva svoda i edna apsida se za~uvani vo celost. Re~isi site prostorii imale


polukru`ni svodovi. Yidovite se gradeni od kr{en kamen, tuli i varov malter, a vlezovite, pro-zorcite, arkite, svodovite i podovite se isklu~ivo od tuli i malter. Vo prostoriite e konstatirano prisustvo na ~etiri bazeni i edna kada. Balneumot gi koristel termomineralnite vodi od izvorot Parilo, {to se nao|a na okolu 40 m ju`no. Od

podvi`en arheolo{ki materijal se najdeni moneti, fragmenti od kerami~ki sadovi, mermerno torzo i edna bronzena statuetka so pretstava na bogot Merkur, site od III-IV vek. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Strumica. Ananiev J., 1987, 197; Ananiev J., 1989, 330-350. (J.A.)

Sv. ^etirieset ma~enici, s. Bansko. ‡ Srednovekovna crkva (A.C.)


Turska Bawa, s. Bansko. ‡ Balneum, lekuvali{te od docnoanti~koto vreme


5. BARBAREVO

Gorno Ori{te, naselba so nekropola od rimskoto vreme i naselba od docnoanti~koto vreme. Vo ne-posrednata blizina na seloto, na prostor od okolu 150 x 100 m se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, o{teteni grobovi i ostatoci od topena ru-da. Ottuka poteknuvaat 150 moneti od II-IV vek i kerami~ki sadovi od III-IV vek {to se ~uvaat vo Za-vodot i muzej vo Strumica. (J.A.)

6. BELOTINO

Janci, naselba od rimskoto vreme. Na rastojanie od okolu 1 km od seloto, na prostor od 350 x 150 m se zabeleùvaat fragmenti od kerami~ki sadovi i gradeèn materijal, ~ija koncentracija e najgole-ma vo nivite na S. Tasev, P. Petrov i V. \eorgiev. Vo Zavodot i muzej vo Strumica se ~uva plo~a so reljefna pretstava na Trakiski kowanik, donesena od selskata crkva, koja verojatno poteknuva od ovoj lokalitet. Vuli¢ N., Sp. XCVIII, 235. (A.K.)

7. VARVARICA

Gradi{te, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Na 4 km zapadno od seloto ima visok rid ~ij vrv pret-stavuva zaramneto plato so povr{ina od 200 x 100 m, pristapno samo od isto~nata strana. Po negovi-te rabovi se zabeleùvaat ostatoci od temeli na bedem graden so kamen i varov malter. Isto taka se prisutni i ostatoci od temeli na rezervoari za voda. (A.K.)

Seli{te, srednovekovna naselba. Se nao|a na oko-lu 700 m ju`no od seloto, na edna blaga padina {to se spu{ta od jug kon sever. Na prostor od 100 x 50 m se sre}avaat mnogubrojni fragmenti od kerami~ki sadovi. (J.A.)

8. VEQUSA

Blatni Pat, osamen naod od rimskoto vreme. Na okolu 600 m severno od seloto, vo 1977 godina vo nivata na semejstvoto Trbogazovi e najden frag-ment od nadgrobna stela modelirana vo oblik na medaljon. Fragmentot se ~uva vo Zavodot i muzej vo Strumica. (J.A.)

Gradi{te, utvrdena naselba od docnoanti~koto vreme. Na eden visok rid, oddale~en 4 km severno od seloto, na platoto na vrvot, so povr{ina od 150 x 150 m, ima ostatoci od temeli na bedem. (A.K.)

Kastrovica, srednovekovna naselba. Na 1,5 km se-verno od seloto, po povr{inata na nivite na pros-tor od 800 x 500 m se nao|aat fragmenti od kera-

mi~ki sadovi, pitosi, pokrivni }eramidi i drug gradeèn materijal. (A.K.)

îfutka, slu~aen naod od docnohelenisti~koto vreme. Vo nivata na Na}e Aranikov vo 1938 godina bila najdena mermerna plo~a so reljefna pretsta-va na boìcata Atina Partenos. Plo~ata se ~uva vo Zavodot i muzej vo Strumica. (J.A.)

ûka, docnoanti~ka i srednovekovna naselba. Na okolu 500 m ju`no od seloto, na povr{ina od okolu 100 m2, vo nivata na G. Eftimov se nao|aat frag-menti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn ma-terijal. (A.K.)

9. VISOKA MAALA

Pilat, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Se nao-|a na okolu 2,5 km severno od seloto, kraj leviot breg na rekata Turija. Pretstavuva visok rid {to dominira nad okolniot teren. Site strani mu se strmni, so isklu~ok na isto~nata na koja ima isko-pan odbranben rov. Na zaramnetoto plato na vrvot se gledaat ostatoci od temeli na bedem graden od kr{en kamen i varov malter. Na isto~nata strana {irinata na bedemot iznesuva 2 m. (J.A.)

10. VLADIEVCI

Rusevica, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 3 km isto~no od seloto, na edna blaga padina so povr-{ina od 150 x 100 m se sre}ava golem broj fragmen-ti od kerami~ki sadovi. Vo nivata na S. Ristov bil otkopan pitos. (A.K.)

11. VODOÂ

Vodo~ki Crkvi, srednovekoven crkoven kompleks. Se nao|a na severozapadniot rab na seloto, na le-viot breg na rekata Vodo~ica. Kompleksot, kako svedo{tvo za kulturniot podem i dostrel na arhi-tekturata i slikarstvoto vo Makedonija od IX do XII vek, e dobro poznat vo naukata. So tekot na vre-meto crkvata Sv. Leontij bila zapostavuvana, a na po~etokot na XIX vek sosema napu{tena. Prvi ar-heolo{ki istraùvawa se izvr{eni vo 1961 godina i so niv, po otstranuvaweto na {utot od vnatre{-niot prostor na crkvata, se otkrieni aneksite na severnata i ju`nata strana i 76 grobovi datirani me|u XI i XVIII vek. Vo 1973/74 godina P. Miqko-vi}-Pepek vr{i istraùvawa vrz ~ija osnova se izgotvuva proekt za konzervacija i restavracija na crkvata. Vo tekot na konzervatorsko-restavrator-skite raboti bila nametnata potreba od arheolo{-ko doistraùvawe. So iskopuvawata koi sè u{te se izveduvaat e opfaten prostorot zapadno od kompleksot vo koj se otkrieni: dva trema, edni-


Vodo~ki crkvi, s. Vodo~a. ‡ Srednovekoven kompleks, zapaden sektor

ot od XI-XII vek, a drugiot od turskiot period; in-terna bawa od XI-XII vek; slovenska ku}a od XII -XIII vek; delovi od objekt od XI-XII vek i 400 groba od XI do XX vek. Golemata vremenska razlika kaj grobovite doa|a ottamu {to okolu crkvata se vr-{eni pogrebuvawa do 1979 godina. Naodite se ~uva-at vo Zavodot i muzej vo Strumica. Miqkovi} Pepek P., 1981; Ananiev J., 1989a, 185; Maneva E., Ananiev J, 1993, 265; Ananiev J., 1994, 57. (J.A.)

Kulite, tvrdina od helenisti~koto, rimskoto i docnoanti~koto vreme. Na okolu 3 km zapadno od seloto ima visok rid so zaramneto plato, izdolè-no vo pravecot sever-jug, na koe na ju`nata strana se nao|aat ostatoci od bedem i edna odbranbena kula. Vo prostorot {to go ograduval bedemot, koj iznesuva 60 x 40 m, se sre}ava mnoèstvo fragmen-ti od kerami~ki sadovi, spored koi moè da se zaklu~i deka tvrdinata bila vo funkcija najvero-jatno od IV vek pred n.e. do IV vek od n.e. (J.A.)

Seli{te, naselba od docnoanti~koto vreme i sredniot vek. Na 2,5 km severno od seloto, na gra-

nicata so atarot na seloto Vequsa se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi. Mikul~i} I., TIR, 133. (A.K.)

Tiverija, naselba od rimskoto i docnoanti~koto vreme i sredniot vek. Mikul~i} I., TIR, 133. (D.G.)

12. GABROVO

Pod, naselba i nekropola od docnoanti~koto vreme. Na eden relativno mal prostor, oddale~en 2 km jugoisto~no od seloto, ima fragmenti od pokrivni }eramidi i pitosi. Na zapadniot kraj na terenot, kraj {umskiot pat {to vodi za Belasica, se nao-|aat grobovi so konstrukcii od golemi kameni plo~i. (A.K.)

Pomen, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 3 km zapadno od seloto, vo lozjata kraj patot za seloto Bansko bile otkopani nekolku pitosi i pove}e fragmenti od kerami~ki sadovi. Na terenot ima nekolku gramadi od gradeèn kamen. (A.K.)


Sv. Arhangel, srednovekovna crkva. Gruji¢ R., 1934, 56. (D.G.)

Sv. Bogorodica, srednovekovna crkva. Petkovi¢ V., 1950, 66; Gruji¢ R., 1935, 238. (D.G.)

Sv. \or|ija, srednovekovna crkva. Petkovi¢ B., 1950, 66. (D.G.)

13. GEÊRLIJA

Tumba, naselba od docnoanti~koto vreme i staro-hristijanska bazilika. Na 2 km severoisto~no od seloto ima viso~inka so prostor od 300 x 200 m, visoka 6 m. Na severniot del se otkrieni temeli od bazilika, moneti od IV-V vek i epigrafski spomenik so latinski natpis od IV vek. Keramid~iev A., 1961, 112; Mikul~i} I., TIR, 56. (A.K.)

Han, srednovekovna naselba i topilnica. Vo nepo-srednata blizina na ku}ata na Dino Kova~ev, koja e na jugozapadniot rab na seloto, se sre}avaat mnogu-brojni fragmenti od kerami~ki sadovi i ostatoci od topena èlezna ruda. (A.K.)

14. GRADO[ORCI

Vadata, naselba od rimskoto vreme. Na okolu 1 km severoisto~no od seloto ima prostor so obrabot-liva povr{ina od 500 x 400 m na koj se nao|a mno-èstvo fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal, osobeno vo nivata na F. Iva-nov. Pri oraweto selanite dosta ~esto naiduvale na ostatoci od temeli na objekti. Od eden temel bila izvadena statua od mermer, prili~no o{te-tena, koja se ~uva vo Zavodot i muzej vo Strumica. Gara{anin M. i D., 1959, 88. (A.K.)

15. DOBREJCI

Me{akl’k, naselba od docnoanti~koto vreme i sred-niot vek. Na 2 km jugozapadno od seloto, na prostor od 70 x 80 m, koj leì desno od patot Strumica -Prosenikovo, se nao|aat fragmenti od naselbin-ska keramika. (A.K.)

16. DOBRO[INCI

Blok na ZIK, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 2 km zapadno od seloto, neposredno do patot za Strumica, na pogolema povr{ina od zadru`niot blok so oraweto bile otkrieni ostatoci od na-selba. (A.K.)

Krsla, naselba od docnoanti~koto vreme i sakra-len objekt. Neposredno do patot Strumica-ezero Turija se izdiga visok rid, oddale~en od seloto 2

km. Na vrvot ima ostatoci od temeli na starohris-tijanska bazilika okolu koja se sre}avaat frag-menti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. (A.K.)

Tumba, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 1 km severno od seloto se izdiga rit~e visoko 6 m koe zafa}a povr{ina od 50 x 30 m. Vo negovata osnova sporadi~no se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi. Na okolu 200 m severno ima golema gramada od gradeèn materijal, a se zabeleùvaat i temeli od objekti. (A.K.)

17. DRVO[

Dolno Gradi{te, srednovekovna utvrdena naselba. Na 2 km isto~no od seloto se izdiga visok rid koj ima dominantna polo`ba. Na negoviot zaramnet vrv, so povr{ina od 60 x 50 m, se gledaat ostatoci od temeli na bedem, golem broj fragmenti od kera-mi~ki sadovi i gradeèn materijal. (A.K.)

Malo Gradi{te, gradi{te od docnoanti~koto vre-me. Se nao|a na 4 km isto~no od seloto. Pretsta-vuva visok rid so strmni padini na ~ij vrv ima iz-dolèno zaramneto plato so povr{ina od 120 x 60 m, opkruèno so ostatoci od temeli na odbranben bedem {irok 1,50 m. (A.K.)

Seli{te, srednovekovna naselba i nekropola. Se nao|a na 1 km severoisto~no od seloto, na prostra-na terasa so povr{ina od 200 x 200 m, na koja ima gramadi od kr{en kamen, a na isto~niot kraj gro-bovi. (A.K.)

Tumba, mogili od rimskoto vreme. Na 3 km zapadno od seloto, vo pravecot na stopanstvoto „Hamzali“ se izdigaat nekolku mogili. Na edna od niv sela-nite otkopale dva pitosa i kerami~ki sadovi. Keramid~iev A., 1961, 112. (A.K.)

U{ite, naselba od rimskoto vreme. Na okolu 1 km ju`no od seloto ima nizok greben izdolèn vo pra-vec istok-zapad, so povr{ina od 200 x 80 m na koja se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pi-tosi i gradeèn materijal. Spored kaùvaweto na V. Velkov, bile najdeni nekolku bronzeni moneti. Keramid~iev A., 1961, 112. (A.K.)

ê{mina Glava, naselba od rimskoto vreme. Na po-vr{inite na nivite {to se nao|aat 2 km isto~no od seloto ima mnoèstvo fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. Keramid~iev A., 1961, 112. (A.K.)

[i~i~ka ûka, naselba i nekropola od rimskoto vreme. Na okolu 4 km isto~no od seloto, pri obra-botuvaweto na zemjata selanite otkopale plo~i od grobni konstrukcii, kako i nekolku nadgrobni steli so reljef. Na pogolem del od prostorot se


zabeleùvaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pi-tosi i gradeèn materijal. Keramid~iev A., 1961, 112. (A.K.)

18. DUKATINO

Gradi{te, utvrdena naselba i nekropola od docno-anti~koto vreme. Na 2 km severno od seloto ima izdolèno zaramneto plato so povr{ina od 100 x 40 m, opkruèno so ostatoci od temeli na bedem. Vo prostorot me|u bedemot se zabeleùvaat teme-li od desetina pomali i pogolemi objekti. Na za-padniot kraj na lokalitetot, na samiot preslap {to go oddeluva od drugite ridovi, se nao|a nekro-pola. (A.K.)

Gradi{te ‡ Kalata, utvrdena naselba od docnoan-ti~koto vreme. Na okolu 3 km zapadno od seloto se nao|a visok rid {to dominira nad okolinata. Na vrvot ima zaramneto plato so dimenzii od 200 x 150 m na koe se zabeleùvaat temeli od bedem, a isto taka i gradeèn materijal od drugi objekti. (A.K.)

Seli{te, naselba od docnoanti~koto vreme. Se na-o|a na 2,5 km zapadno od seloto, a na 500 m ju`no od mesnosta Gradi{te ‡ Kalata. Na prostor od okolu 150 x 100 m se sre}avaat mnogubrojni fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi, ~i-ja koncentracija e najgolema vo nivite na R. Ata-nasov i M. Pockov. (A.K.)

ûj Petel, naselba od docnoanti~koto vreme i starohristijanska bazilika. Na 1,5 km ju`no od seloto, na granicata so atarot na seloto Radi~evo se nao|a visoko zaramneto plato so povr{ina od 700 x 500 m, na koe se sre}avaat ostatoci od nasel-binska keramika, pitosi, teguli i drug gradeèn materijal. Vo nivite na G. Velkov i V. Lazarov bi-le otkrieni temeli od objekti, zemjodelski alatki (srpovi, noèvi, motiki, sekiri), kako i rimski moneti. Na zapadniot kraj na lokalitetot ima temeli od bazilika od koja se otkopani baza i gole-mi stebla od stolbovi. Edno steblo e odneseno vo selskata crkva. (A.K.)

19. EDRENIKOVO

Pa{alarka, naselba od docnoanti~koto vreme. Se nao|a 1,5 km jugoisto~no od seloto i desno od patot za seloto Angelci. Na prostor od okolu 100 x 100 m vo nivata na S. Petrov ima golem broj fragmenti od naselbinska keramika, pitosi i drugo. (A.K.)

20. ZUBOVO

Mogila, mogila od rimskoto vreme. Se nao|a na granicata me|u atarite na selata Zubovo, Su{ica

i Sekirnik, na levata strana od potokot Zavoj i od patot {to vodi za seloto Kole{ino. Ima pre~nik vo osnovata od okolu 13 m i viso~ina do 0,70 m. Mogilata e prili~no deformirana, a na vrvot se nao|a trigonometriska to~ka. Gara{anin M. i D., 1959, 77. (A.K.)

21. ILOVICA

Varnica, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Na 2 km isto~no od seloto, na edno zaramneto plato ima ostatoci od temeli na tvrdina gradena od kamen i varov malter. Mikul~i} I., TIR, 64; Keramid~iev A., 1960, 113. (A.K.)

Grobi{ta, naselba od docnoanti~koto vreme. Do grobi{tata, koi leàt na isto~niot rab na seloto, ima ostatoci od topena èlezna ruda. (A.K.)

Kriva Topola, naselba od rimskoto vreme i staro-hristijanska crkva. Na 3 km severozapadno od selo-to ima rid vo ~ie podno`je na prostor od 500 x 700 m se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi. Vo nivata na S. ]osev bile otkopani pove}e pitosi. Na dolniot kraj od lokalitetot se zabeleùvaat ostatoci od temeli na crkva. (A.K.)

Krst, mogili od rimskoto vreme. Na okolu 1 km severozapadno od seloto, vo nivata na R. Kirov se nao|aat dve mogili, so pre~nik vo osnovata od oko-lu 30 m, od koi ednata e prili~no o{tetena. Na okolu 40 m od niv se nao|ala u{te edna mogila koja e uni{tena so trasiraweto na selskiot pat. Mogi-lite se postaveni vo linija istok-zapad, na me|u-sebno rastojanie od 40 m. (A.K.)

Ku{i Tumba, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 2 km jugozapadno od seloto ima niska tumba na koja se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pito-si i pokrivni }eramidi. (A.K.)

Crkvi{te, nekropola od rimskoto vreme. Se nao|a na 4 km severozapadno od seloto. Spored podatoci-te dobieni od Ilija Stamenov i od drugi selani, pred Vtorata svetska vojna ovde bile otkopani po-ve}e nadgrobni steli so reljefni pretstavi i nat-pisi koi, navodno, bile odneseni vo Belgrad. Gara{anin M. i D., 1959, 88; Keramid~iev A., 1961, 113. (A.K.)

22. KOLE[INO

Sv. Spas, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Na 1 km ju`no od seloto, na edno zaramneto plato so povr{ina od 200 x 80 m ima ostatoci od temeli na bedem, a se sre}avaat fragmenti od rimska i sred-novekovna keramika. Spored kaùvaweto, bile ot-kopani nekolku pitosi. (A.K.)


23. KOSTURINO

Vasilica ûka, gradi{te od helenisti~koto i rim-skoto vreme. Na okolu 4 km severno od seloto se nao|a visok rid {to dominira nad patot Strumica-Valandovo. Samiot vrv go opkruùvaat ostatoci od temeli na bedem, yidan od kamen i varov malter. Na prostor od 200 x 60 m vo vnatre{nosta na tvrdinata se gledaat temeli od pomali objekti, a se sre}avaat i fragmenti od grade`na i sadova ke-ramika. Najdeni se i nekolku helenisti~ki moneti koi se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Strumica. Mikul~i} I ., TIR, 74. (A.K.)

Progon, naselba od docnoanti~koto vreme i staro-hristijanska crkva. Na 2 km isto~no od seloto, na levata strana na reki~kata Progon ima terasa so povr{ina od 500 x 200 m na koja ima fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi. Do samiot breg na reki~kata se nao|aat temeli od crk-va i nekropola, a vo mesnosta Bukovi}, koja e vo neposrednata blizina, ima ostatoci od topena ba-karna ruda. Keramid~iev A., 1974, 119-133; Mikul~i} I., TIR , 74. (A.K.)

Rasturen Breg, depo od 854 bakarni skifati od XII-XIII vek. Monetite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Strumica. (J.K.)

24. KU[KULIJA

Goten, srednovekovna nekropola. Na 5 km severo-isto~no od seloto se gledaat masivni plo~i od grobni konstrukcii. (M.I.).

25. MOKRIEVO

Sv. Ilija, starohristijanska crkva. Na visok rid {to dominira nad okolinata, oddale~en 3 km od seloto, ima temeli od crkva. (A.K.)

26. MOKRINO

Kraj, srednovekovna nekropola. Vo neposrednata blizina na seloto, so zemjodelskite raboti bile otkrieni grobovi so kameni konstrukcii i vo niv bile najdeni pove}e grobni prilozi od koi se za~u-vani dve masivni belezici so otvoreni krai{ta {to zavr{uvaat vo oblik na zmiski glavi. Naodite se ~uvaat vo Muzejot na Makedonija vo Skopje. (B.A.)

Selski grobi{ta, srednovekovna crkva. Kaj gro-bi{tata, na isto~nata strana na seloto, ima mala viso~inka so zaramneto plato na koe se gledaat os-tatoci od temeli na objekt so polukru`na apsida

na isto~nata strana i so orientacija istok-zapad. (A.K.)

Tumba, nekropola od rimskoto vreme. Na okolu 50 m od ju`nata strana na selskoto u~ili{te bile uni{teni pove}e grobovi so konstrukcii od kame-ni plo~i i teguli. (A.K.)

]eramidarka, naselba od rimskoto vreme i sredno-vekovna nekropola. Se nao|a 2 km severno od selo-to, kraj patot {to vodi kon poleto, na blaga padina vo podno`jeto na Belasica. Vo 1988 godina vo ni-vite na R. Pavlov i J. Go~ev e izvr{eno iskopuva-we pri {to se otkrieni dva kulturni stratuma. Postariot e od rimskoto vreme i nemu mu pripa|a-at ostatocite od temeli na objekt {to ne moè da se definira arhitektonski, vo koj se najdeni frag-menti od kerami~ki sadovi i moneti od III-IV vek. Pomladiot stratum go pretstavuva srednovekovna nekropola so inhumirani pokojnici vo grobovi bez konstrukcija, postaveni vo pravec zapad-istok. Po-golem del od nekropolata e uni{ten od oraweto i erozijata, osobeno vo povisokite severni delovi. Otkrieni se 6 groba so prilozi od nakit, a vo nekoi i bronzeni rimski moneti stavani kako obo-li. Od nakit ima obetki, belezici od staklo i bronza i prsteni, {to site zaedno se datirani vo periodot me|u XII-XIV vek. Maneva E., Ananiev J., 1990, 208; Maneva E., Anani-ev J., 1990a, 215-226. (J.A.)

27. NOVA MAALA

Gramada, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 1 km jugoisto~no od seloto, na prostor od 150 x 100 m se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pi-tosi i pokrivni }eramidi. Ima i nekolku gramadi od nasobrani kamewa. (A.K.)

Mangala, naselba od docnoanti~koto vreme i sta-rohristijanska bazilika. Od ju`niot rab na seloto zapo~nuva golem prostor, dolg okolu 1 km i {irok 200 m, na koj ima golem broj fragmenti od kerami~-ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi. Na rit~eto Mangala se gledaat temeli od starohristijanska bazilika. (A.K.)

28. NOVO KOWAREVO

Gradi{te, utvrdena naselba od docnoanti~koto vreme i starohristijanska bazilika. Na zapadniot rab na seloto, nad samiot pat {to vodi od Stru-mica za bugarskata granica, na prostrana terasa so povr{ina od 250 x 200 m se sre}avaat ostatoci od bedem, fragmenti od kerami~ki sadovi i pokrivni }eramidi. Vo neposrednata blizina na bedemot, od nadvore{nata strana ima ostatoci od temeli na crkva so nekropola. (A.K.)


Selska niva, naselba od docnoanti~koto vreme. Na edna niska viso~inka, oddale~ena 3 km severno od seloto, se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sado-vi, pitosi i pokrivni }eramidi. Ima i nekolku gramadi od nasobrani kamewa. (A.K.)

Crkvi~ka, docnoanti~ka i srednovekovna naselba. Na 1,5 km severno od seloto, na edno pogolemo ob-rabotlivo zemji{te se sre}avaat fragmenti od ke-rami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi. Na severniot kraj na lokalitetot ima ponaglasena koncentracija na srednovekovna keramika. (A.K.)

29. NOVO SELO

Beli Rid, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 500 m severozapadno od seloto se izdiga visok rid na koj se konstatirani ostatoci od temeli na ne-kolku objekti, a na povr{inata ima fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi. (A.K.)

Gradi{te, utvrdena naselba od docnoanti~koto vreme. Se nao|a na 4 km severno od seloto. Pret-stavuva visok dominanten rid so zaramneto plato, so povr{ina od 150 x 100 m, na koe ima za~uvani os-tatoci od temeli na bedem {irok 1,60 m, graden od kamen i varov malter. Na povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i pokriv-ni }eramidi. (A.K.)

Ko{tunica, mogila od rimskoto vreme. Vo livadi-te {to se nao|aat na 1 km isto~no od seloto ima go-lema mogila so pre~nik vo osnovata od 35 m. Na vrvot ima iskopan bunker so koj mogilata e zna~i-telno o{tetena. (A.K.)

Novo Selo, depo na moneti od sredniot vek. Na ra-bot na seloto, na mestoto kade {to ima mnoèstvo ostatoci od gradeèn materijal (docnoanti~ko gradi{te?) i pretstavuva padina na planinata Ogra`den, vo 1995 godina slu~ajno bile otkrieni 81 paleovizantiska moneta od VI vek. Depoto go so-~inuvaat 6 solida, 38 folesa i 1 polufolis od Anastasij I; 1 solid, 2 tremiza i 29 folesa od Jus-tin I, kako i 2 solida i 2 folesa od Justinijan I. Monetite se ~uvaat vo Muzejot na Makedonija vo Skopje. Kondijanov J., 1996, 95. (J.K.)

Seli{te, naselba od eneolitskoto i bronzenoto vreme. Vo podno`jeto na planinata Ogra`den, na mala terasa {to se izdiga nad Novoselska Reka, od-dale~ena 4 km severno od seloto, se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, ra~no raboteni. Najdena e kamena sekira so otvor za dràlka i pin-tadera. (J.A.)

Su{ica, naselba od neolitskoto vreme. Spored podatocite od Dimitar Kitanov Tu{ev od seloto Sekirnik, kraj potokot Su{ica bile najdeni mali kerami~ki sadovi i orudija od kamen i kremen. Gara{anin M. i D., 1959, 73. (L.V.)

ûka, naselba i mogila od docnoanti~koto vreme. Na rabot na seloto, na blaga padina so povr{ina od 150 x 120 m, koja se spu{ta kon jug, ima frag-menti od kerami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi, kako i par~iwa zgura od topeno èlezo. Nivnata najgolema koncentracija e vo nivite na S. Georgiev i I. Patulev. Na terenot ima i tragi od uni{tena mogila. (A.K.)

[opov Rid, mogili od rimskoto vreme. Vo nepos-rednata blizina na lokalitetot ûka se nao|aat dve mogili so pre~nik vo osnovata od okolu 30 m, od koi ednata e o{tetena. (A.K.)

30. PETRALINCI

Grobi{ta, osamen naod od rimskoto vreme. Vo sel-skite grobi{ta e najdena plo~a so pretstava na Trakiski kowanik. Plo~ata se ~uva vo Zavodot i muzej vo Strumica. (A.K.)

31. PIPEROVO

Tarlasi, docnoanti~ka i srednovekovna naselba. Na severniot rab na seloto, na prostor od 200 x 200 m se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i pitosi. Vo nivata na A. Kocev bil najden pitos so natpis. (A.K.)

32. POPÊVO

Gradi{te, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 500 m jugoisto~no od seloto, na prostor od okolu 200 x 200 m se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i pokrivni }eramidi. Golemo e i pri-sustvoto na zgura od topena èlezna ruda. (A.K.)

Manastir, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Na 1 km isto~no od seloto se nao|a niska ~uka, na koja vo nivata na G. Vasilev ima ostatoci od temeli na bedem i fragmenti od kerami~ki sadovi i pitosi, koi se prostiraat na povr{ina od 100 x 60 m. Bila najdena i moneta od IV vek. (A.K.) Crkva, osamen naod od rimskoto vreme. Vo Zavodot i muzej vo Strumica se ~uva plo~a so pretstava na boìcata Dijana koja e donesena od selskata crkva, a verojatno bila otkriena na lokalitetite Gra-di{te ili Manastir. (A.K.)


33. RADIÊVO

Gramadi, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 3 km jugozapadno od seloto, na prostor od 150 x 100 m se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi. (A.K.)

34. RI^

Marna Skrka, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 2 km severoisto~no od seloto ima rid so nad-morska viso~ina od 870 m. Na zaramnetoto plato so dimenzii od 100 x 70 m se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i pokrivni }eramidi. (A.K.)

ên~i{te, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 300 m ju`no od seloto, na blaga padina pokraj reka-ta Bela, vo nivite na T. i A. Georgiev, na prostor od okolu 200 x 150 m se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi. Pri obrabotuvaweto na zemjata bile otkrieni te-meli od objekti i pove}e par~iwa topena èlezna ruda. (A.K.)

35. SARAJ

Gaskarnik, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 300 m ju`no od seloto se otkopani tri pitosa. (A.K.)

36. SEDLARCI

Kirov Rid, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 500 m isto~no od seloto, na levata strana od patot Sedlarci-Angelci, vo nivata na P. Lazarov se ot-krieni dva golemi pitosa i se sre}ava golem broj fragmenti od kerami~ki sadovi i pokrivni }era-midi. Na lokalitetot ima i ostatoci od topena è-lezna ruda. (A.K.)

37. SMOLARI

Rusilska ê{ma, naselba od docnoanti~koto vre-me. Na 2 km severozapadno od seloto, na pogolem prostor se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sa-dovi, pitosi i pokrivni }eramidi. (A.K.)

38. STARO KOWAREVO

Golema Trpeza, naselba od neolitskoto vreme. Na okolu 3,5 km severno od seloto, vo neposrednata blizina na makedonsko-bugarskata granica, na te-rasa {to se izdiga nad koritoto na Stara Reka se sre}ava golem broj fragmenti od kerami~ki sado-vi, dislociran ku}en lepe` i orudija od kamen i kremen. (J.A.)

Gradi{te, naselba od docnoanti~koto vreme. Na okolu 2,5 km severozapadno od seloto, vo pograni~-niot pojas, po povr{inata na nivite na zemjodel-skata zadruga „Trome|a“ se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, teguli i imbreksi. (A.K.)

Kale, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Na 2 km ju`no od seloto, vo podno`jeto na Belasica, na visok rid se gledaat ostatoci od odbranben bedem graden od kr{en kamen i varov malter. (A.K.)

Sokol~e, naselba od docnoanti~koto vreme. Na okolu 500 m severoisto~no od seloto Draèvo, na prostrana padina {to se spu{ta kon sever, se gle-daat gramadi od gradeèn materijal i golem broj fragmenti od kerami~ki sadovi i pitosi. (A.K.)

Sred selo, nekropola od rimskoto vreme. Vo dvoro-vite na Kosta Boìnov i Trajko Manev, pri gra-deweto na ku}ite i drugite objekti bile otkrieni i uni{teni pogolem broj na grobovi gradeni od te-guli – „na dve vodi“ . (A.K.)

39. STINIK

Stari Stinik, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 3 km severozapadno od seloto, na prostor od okolu 200 x 30 m se sre}avaat mnogubrojni frag-menti od kerami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi. (A.K.)

40. STRUMICA

Gradsko park~e, nekropola od docnoanti~koto vre-me. Vo centarot na gradot, vo 1960 godina, pri kopaweto na temelite za starata po{ta, sega sto-kovna ku}a „Geras Cunev“ , e otkriena golema nek-ropola. Grobovite se nao|ale na dlabo~ina od 2,20 do 3,60 m, vo tri sloja, so konstrukcii od teguli. Grobovite bile bez prilozi, osven nekolku vo koi se najdeni moneti od vremeto na Justinijan. Nek-ropolata e celosno uni{tena. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Strumica. Sanev V., 1961, 77; Mikul~i} I., TIR, 121. (J.A.)

Markovo Kale, utvrdena naselba i nekropola od rimskoto vreme. Mikul~i} I., TIR, 121. (D.G.)

Ma~uk, objekt ‡ palata od docnoanti~koto vreme. Na arheolo{kiot kompleks Orta xamija mu pripa-|a i lokacijata poznata kaj naselenieto pod imeto Ma~uko, {to se nao|a vo stariot del na Strumica, na agolot od ulicite „Todor û~kov“ i „Stiv Nau-mov“ . So ma{inskoto kopawe na temeli za izgradba na ku}a se otkrieni i o{teteni ili delumno uni{teni delovi od postar arhitektonski objekt. Interventnite za{titni iskopuvawa vo 1988-91


godina od Zavodot i muzej vo Strumica pokaàle deka se raboti za objekt so pove}e prostorii vo koi se najdeni: poden mozaik, podloga od poden mo-zaik, pod od tuli ukraseni so plasti~no izvedeni krstovi, yidovi so ma~kanica na koja se za~uvani fragmenti od ìvopis, jami, kerami~ki sadovi, fragmenti od grade`na keramika, kako i delovi od arhitektonska i dekorativna plastika. Ostatoci-te od arhitektura se protegaat i nadvor od gabari-tot na lokacijata, vo site pravci, {to ukaùva na monumentalnosta na objektot. Spored opusot i teh-nikata na yidaweto, postojat dve grade`ni fazi. Na postarata faza ñ pripa|aat prostoriite yidani so kamen i kal i so podovi od tuli, a na pomladata faza ostanatite prostorii yidani so kr{en kamen i varov malter, so podni mozaici i ostatoci od ì-vopis. So ogled na mestopolo`bata, goleminata, arhitektonskata koncepcija i ostatocite od ente-rierot, moè slobodno da se pretpostavi deka se raboti za golem objekt od tipot palati od vremeto na IV-VI vek. So nego se pro{iruvaat podatocite i soznanijata za docnoanti~kata naselba {to bila podignata vo stariot del na dene{na Strumica. (M.S.)

Katastarska parcela 3.730, nekropola od docnoan-ti~koto vreme. Vo centralnoto gradsko jadro, vo parcelata sopstvenost na Trajko Atanasov, {to se nao|a na agolot od ulicite „Boro Xoni“ i „Heroj Karpo{“ , so ma{inskoto kopawe za temeli na stan-ben objekt se otkrieni i delumno uni{teni nekol-ku grobni konstrukcii. Vo 1989 godina Zavodot i

muzej od Strumica izvr{il za{titno iskopuvawe so {to e otkrien del od nekropola, a vo jugozapad-niot kraj na prostorot nejasni ostatoci od arhi-tektonski objekt. Otvoreni se pove}e grobovi, vko-pani vo dlabo~ina od 1,25 do 1,95 m, so konstrukcii od teguli i imbreksi (tip „na dve vodi“), vo osno-vata opkruèni so venec od nafrleni kamewa i site so inhumirani pokojnici. So ogled na blizi-nata do starata po{ta, kade {to pri nejzinata iz-gradba e otkriena nekropola so isti konstrukcii na grobovi (Gradsko park~e), verojatno i grobovi-te od ovaa parcela se del od istata docnoanti~ka nekropola. (M.S.)

Orta xamija, srednovekovna crkva i nekropola. Se nao|a vo stariot del na gradot, na agolot od ulici-te „Stiv Naumov“ i „To{o Arsov“ . Leì na mala zaramneta terasa na padinite od ridot, na okolu 400 m pod tvrdinata Carevi Kuli i na okolu 800 m jugozapadno od lokalitetot Sv. Petnaeset tiverio-polski ma~enici. Kako {to pokaùva i samiot to-ponim, ovde se nao|a xamija podignata kon krajot na XVII vek. Zaradi konzervatorski potrebi, vo 1984 godina se izvr{eni sonda`ni iskopuvawa po-kraj xamijata od nadvore{nata strana. Otkrivawe-to na srednovekovni grobovi i ostatoci od sredno-vekovna arhitektura bilo povod istraùvawata da prerasnat vo sistematski. Taka, do 1992 godina e istraèn prostor od 150 m2, vo dlabo~ina do 5 m.

Orta xamija, Strumica. ‡ Fragment od srednovekoven ìvopis od XII-XIII vek Otkrieni se arhitektonski ostatoci i grobovi so razli~na vremenska i kulturna pripadnost. Najsta-rite temeli od yidovi, pokraj ju`niot yid na xami-

jata, yidani od kamen i varov malter, zaedno so pri-dru`niot materijal upatuvaat na docnoanti~ki objekt koj ima bazilikalni elementi. Sekako, po-


sebno zna~ewe imaat otkrienite ostotoci od teme-li na srednovekovna crkva od XII-XIII vek vo pros-torot pred tremot na xamijata, kako i delot od nek-ropolata. Poto~no, otvoreni se delovi od temeli na pet masivni yida gradeni od kr{en kamen i mal-ter, a namesta i so kal, glavno postaveni vo pravec istok-zapad. Na pogolem del od yidovite se za~u-vani ma~kanici so ostatoci od freskoìvopis, kvalitetno izveden i so bogat kolorit, na koi se prepoznavaat nekolku likovi posveteni na Milos-tivata i na svetiteli. Grobovite se rasporedeni vo ~etiri sloevi eden vrz drug, imaat razli~ni kon-strukcii i site se so inhumirani pokojnici. Po-dolnite grobovi se od vremeto na crkvata a osta-natite od XV-XVII vek, do vremeto na podigaweto na xamijata. Vo izvorite od XIII-XIV vek, poto~no vo povelbite na Du{an i Jovan Kantakuzen se ka-ùva deka vo gradot Strumica postoela u{te edna crkva posvetena na Milostivata. Otkrienite li-kovi, likovnoestetskite vrednosti na ìvopisot vo celost, zaedno so arhitektonskite ostatoci da-vaat mo`nost da se pretpostavi deka moèbi tokmu pod Orta xamija se nao|ala crkvata zabeleèna vo spomenatite povelbi. Stamenova M., 1987, 143; Stamenova M., 1989, 351-354. (M.S.)

Samarnica, nekropola od rimskoto vreme (I-II vek). Na ju`nata periferija na gradot, na padinite od planinata Elenica, vo 1977 godina, pri kopaweto na temelite za spomen-kosturnicata bile otkrieni 7 groba so orientacija istok-zapad. Grobovite ima-at konstrukcija od rimski teguli na dve vodi, odoz-gora povrzani so imbreksi. Grobni prilozi ne se najdeni, a pogrebuvaweto bilo izvr{eno so krema-cija. (J.A.)

Sv. 15 tiveriopolski ma~enici, kompleks na staro-hristijanski crkvi.

Vo gradot Tiveriopol ‡ Strumica, spored Teofilakt Ohridski, vo tekot na progonite na hristijanite, vo vremeto na Julijan Apostata (361-363), nastradala grupa od 15 martiri. êtvorica od martirite (Timotej, Komasij-Etimasij, Evsevij i Teodor) toga{ pobegnale od Nikeja vo Tesalonika, a ottamu vo Tiveriopol ‡ Strumica i petmina mar-tiri po tekot na Bregalnica. Nim im se pridruì-le i drugite propovednici. Po otkrivaweto i ma-~eweto, tie nastradale vo Tiveriopol, kade {to i bile pogrebani. Ovoj hagiografski rakopis nesom-neno ima postar primerok vrz koj Teofilakt gi te-meli svoite istraùvawa.

Sv. 15 tiveriopolski ma~enici. ‡ Mozaik od starohristijanskata bazilika

Centralna grobnica

Petnaesette martiri od Tiveriopol bile za-kopani na docnoanti~kata nekropola nadvor od gradot, vo edna area martirum, kade {to se zakopu-vale hristijanite. Nivnata grobnica i drugite gro-bovi se izgradeni vrz edna postara arhitektonska struktura, ~ij pod bil obloèn so polihromen mo-zaik so standardnite docnoanti~ki motivi. Poja-vata na krstot pome|u ovie motivi ukaùva na kul-ten hristijanski objekt srede hristijanskata area na docnoanti~kite grobi{ta.

Na istraèniot prostor e otkrien kompleks od crkovni gradbi vo ~ij centralen del se nao|ale pogolema zasvodena grobnica i 19 standardni grob-ni zasvodeni strukturi.

Prv aran`man na arhitektonskata konstruk-cija za nastradanite 15 martiri vo Strumica pretstavuva golemata zasvodena grobnica pod zemja. Grobnicata e smestena vo naosot na crkvata. Ima dimenzii od 2 x 0,82 x 1,61 m. Gradena e od kr{en ka-men povrzan so malter. Svodot e izgraden od stan-dardnite docnoanti~ki tuli. Odnatre e malterisa-na, a od severnata i od ju`nata strana ima naslika-ni krstovi so pro{ireni kraci, ìvopisani so


Strumica. ‡ Sv. 15 tiveriopolski ma~enici

temnokafeava boja. Na zapadniot kalkan e nasli-kan kolektiven portret na 15-te martiri zatvoren vo edna polukru`na ramka ‡ clipeus. Toj kako Imagine clipeatae pretstavuva funeralen portret. Marti-rite se naslikani vo vid na bisti, so atributi {to pokaùvaat sovpa|awe so podatocite {to gi dava tekstot na Teofilakt Ohridski za nivnoto ma~e-ni{tvo. Vo prviot red se naslikani li~nosti so arhijerejski belezi vo oblekata, koi se istaknale vo zacvrstuvaweto na hristijanstvoto vo ovoj regi-on. Za datiraweto na pretstavata na 15-te tiverio-polski ma~enici vo nivnata crkva, vedna{ po isko-puvaweto na ovoj hram, se iskaàni pretpostavki deka tie moàt da poteknuvaat od krajot na IX ili od po~etokot na X vek, i od XIII vek.

Bazilika

Propovednicite od Strumica nastradale, spo-red hagiografskite podatoci {to ni gi dava arhi-episkopot Teofilakt Ohridski, vo vremeto na Ju-lijan Apostata, {to pretstavuva zadocneto progo-nuvawe.

Vrz grobovite na martirite brgu bila podig-nata arhitektonska struktura od tipot na triko-rabna bazilika. Od ovoj objekt se otkrieni peri-metralnite yidovi koi go imaat prese~eno posta-riot objekt so ostatocite od mozai~en pod. Od ba-zilikata izgradena vrz grobovite na martirite e za~uvan del od apsidata na isto~nata strana, sever-niot perimetralen yid i osnovata na severniot stilobat.

Golemata zasvodena grobnica so naslikanite 15 martiri go zafa}a centralnoto mesto vo naosot na bazilikata, {to zna~i deka objektot e podignat vrz grobot. Ova e najstariot na~in na izgradba na hristijanski hram vo ve}e hristijaniziranite zem-ji na Mediteranot i na Balkanskiot Poluostrov. Ovaa bazilika pretstavuva kultna gradba od tipot na martirium so bazilikalen plan, podignata vrz grobovite na martirite.

Krstoviden martirium ‡ Kultna crkva

Trikorabnata bazilika, podignata nad grob-nicata na martirite od Strumica, kako najstar ar-hitektonski crkoven objekt, podocna e remodeli-


rana. Nad bazilikata e izgradena krstovidna crkva od tipot Hosios David od Tesalonika. Toa e krsto-viden tip na crkva so centralna kupola i so ~etiri kupoli formirani od vnatre{nata strana, po agli-te {to gi formiraat kracite na krstot. Ovoj ob-jekt vo Strumica pretstavuva krst vpi{an vo pra-voagolnik. Toj ne nalegnuva na yidovite na bazili-kata. Izmesten e na ju`nata strana i go zazema cen-tralniot korab na crkvata, so narteks na zapadnata strana. Podot vo prezviteriumot bil re{en so be-li i sivi mermerni plo~ki vo tehnikata opus sectile. Pozicijata na centralnata grobnica e ista kako i vo prethodniot objekt na bazilikata. Crkvata e izgra-dena so masivni yidovi i stolbovi od kamen i mal-ter, za~uvani vo osnovata.

Vo apsidalniot del na oltarot vo ovaa krs-tovidna crkva e izgradena kripta ‡ relikvijar vo forma na krst so ednakvi kraci. Gradena e i ofor-mena od kamen, tuli i malter. Dimenziite na krs-tot iznesuvaat 0,40 m, so dlabo~ina od 0,60-0,80 m. Krstovidnata kripta – relikvijar, bila nameneta za smestuvawe na relikviite na nekoj pro~uen ili lokalen martir.

Izgradbata na krstovidniot hram martirium vrz razurnatiot bazilikalen objekt postoi mo`-nost da bila izvedena vo tekot na V vek ili posi-gurno na po~etokot na VI vek, vo vremeto na impe-ratorot Justinijan, koga se obnoveni i remodelira-ni mnogu zapu{teni hramovi vo Makedonija. Trans-formacijata na bazilikalniot tip na crkva vo krstoviden hram e karakteristika na ova vreme, na {to mu odi vo prilog i krstovidnata kripta ‡ re-likvijar vo oltarot. Crkvite podignati vrz grobo-vi na ma~enici se karakteristika na IV vek.

Petanaesette martiri zaginati vo Tiverio-pol ‡ Strumica, ja zbogatile Makedonija so kultot sozdaden vrz nivnite grobovi. Ovoj hram u{te od svojot po~etok igral golema uloga vo hristijaniza-cijata na teritoriite isto~no od Vardar. Za ova zboruva negoviot kontinuiran ìvot i oìvuvawe na kultot, spored Teofilakt, vo tekot na IX-X vek. Toa zna~i primawe na kultot me|u slovenskoto na-selenie vo Makedonija. Spomenuvaweto na hramot vo XIV vek ukaùva na neprekinatoto postoewe na crkvata i kontinuiranoto po~ituvawe na kultot na 15-te martiri od IV vek.

Vtorata crkva posvetena na 15-te martiri e izgradena vrz mo{tite na petmina martiri od ovaa grupa na begalci po Bregalnica. Mo{tite od Stru-mica, vo katedralniot hram na Bregalnica se pre-nesuvani na dvapati vo vremeto na knezovite Boris i Simeon. Monumentalniot hram na Bregalnica so inkorporiran krstoviden martirium e otkrien vo Krupi{te. So nivnite mo{ti e formirana prvata crkovna organizacija kaj Slovenite vo Makedonija. Toa e episkopijata na Bregalnica, opsluùvana so kler, na slovenski jazik, od u~enicite na sv. Kli-ment.

Koco D., Miqkovi} Pepek P., Aleksova B., 1973, 43-44; Mikul~i} I., TIR , 121; Koco D., Miqkovi} Pe-pek P., 1978, 93-96; Grozdanov C., 1983, 127-137; Aleksova B., 1989, 119-129; Aleksova B., 1995, 161-169. (B.A.)

Strumica ‡ Tiveriopol, gradska naselba od docno-anti~koto i starohristijanskoto vreme.

Golemiot starohristijanski crkoven centar so episkopsko sedi{te ‡ gradot Strumica, bil ras-poloèn isto~no od Vardar i se veruva deka bil naslednik na episkopskoto sedi{te Tiveriopol. Vakvoto mislewe go ima prifateno ugledniot u~en L. Peti kako istraùva~ na Strumi~kata episko-pija i na crkvata Bogorodica Eleusa. Na vizantis-kata tradicija, spored koja Strumica porano se vi-kala Tiveriopol, ukaùvaat slednive podatoci: spi-socite na gradovite {to go promenile imeto, Teo-filakt Ohridski; podocne`nite noticii na epi-skopot; natpisot od crkvata Sv. Bogorodica Eleusa vo seloto Vequsa, severno od Strumica, od 1080 go-dina, i atoskata povelba od 1286 godina. Iznese-noto mislewe na K. Iri~ek, deka so legendata za kultot na Petnaesette ma~enici bilo preneseno i imeto na gradot Tiveriopol od Frigija, go prifa-}a F. Papazoglu i zaklu~uva deka grad so ime Tive-riopolis vo Makedonija ne postoel.

Minatoto na gradot Strumica ne e dovolno istraèno. Me|utoa, arheolo{kite otkritija vo samiot grad i vo negovata bliska okolina davaat mo{ne zna~ajni rezultati. Vo samiot grad i vo ne-govite predgradija se otkrieni tragi od naselbi i mnogubrojni arhitektonski spomenici od docnoan-ti~kiot i srednovekovniot period. Treba da se spo-mene otkrivaweto na kompleksot crkveni gradbi na Petnaesette tiveriopolski ma~enici, potoa crkvata posvetena na êtiriesette martiri od Se-vastija vo seloto Bansko. Istraùvan e i komplek-sot crkvi vo Vodo~a, kako i crkvata vo Vequsa.

Dosega otkrienite spomenici ukaùvaat de-ka Strumica vo docnoanti~kiot starohristijanski period pretstavuvala edno od golemite episkopski sedi{ta vo oblastite severno od Tesalonika i zna-~ajno sredi{te za pokrstuvawe i poklonenie. Gole-miot broj na crkovni gradbi pridonel Strumica i vo slovenskiot period da ja prodolì tradicijata na gradot kako mo{ne zna~ajna episkopska eparhi-ja. Jiri~ek K., 1897, 65-71; Papazoglu F., 1957, 254-255; Koco D., Miqkovi} Pepek P., Aleksova B., 1973, 43-44; Miqkovi} Pepek P., 1975; Koco D., Miqko-vi} Pepek P., 1978, 83-96; Miqkovi} Pepek P., 1981; Grozdanov C., 1983, 132-133; Aleksova B., 1989; Koco D., Miqkovi} Pepek P., 1989, 65; Cicimov A., 1989, 115; Aleksova B., 1995, 161. (B.A.)

Carevi Kuli, tvrdina od docnoanti~koto vreme i sredniot vek. Se nao|a na ju`nata strana nad gra-dot, na dominantna viso~ina {to se izdiga za okolu 150 m nad porojnite dolovi Sv. Ilija i Koritni~e,


izdolèna okolu 100 m vo pravec istok-zapad. Ero-zivnite vodi ja oddelile viso~inkata od okolniot teren, osobeno na isto~nata i zapadnata strana. Na vrvot ima ramno plato ogradeno so ostatoci od odbranben yid {to ja sledi konfiguracijata na terenot re~isi po edna ista izohipsa. Na severnata i na del od isto~nata strana pred tvrdinata se nao-|al izdaden odbranben yid. Spored ostatocite, najdobro bile za{titeni severnata i ju`nata strana koi se i najpristapni. Glavniot vlez se nao|al na ju`nata strana i bil organiziran me|u dve pravoagolni kuli. Pred vlezot postoel podvi-èn most {to go premostuval dlabokiot dol, a tvr-dinata ja povrzuval so grebenot na ostanatiot del od terenot. Na platoto se nao|a pove}ekatna poli-gonalna kula, prili~no dobro za~uvana, od koja se vr{elo prisposobuvaweto na odbranata. Isto~no od nea ima cisterna so dimenzii od 10 x 5 m, od vnatre{nata strana prema~kana so hidrostati~en malter. Vo ramkite na tvrdinata na povr{inata se sre}avaat fragmenti od sadova i grade`na kera-mika, so vremenska pripadnost od IV do XVI i XVII vek, odnosno do vremeto koga prestanala da funk-cionira. Na isto~nata strana, pod bedemot ima ma-lo plato na koe se zabeleùvaat fragmenti od ke-rami~ki sadovi od eneolitskoto vreme. Jovanovi¢ M., 1961, 103. (J.A.)

Carevi Kuli, Strumica. ‡ Edna od srednovekovnite kuli

41. SU[EVO

Granica ‡ ûka, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 2 km severno od seloto, na visok rid so domi-nantna mestopolo`ba, na prostor od 70 x 50 m ima golemi gramadi od nasobrani kamewa, fragmenti od pitosi i pokrivni }eramidi. (A.K.)

Manastir, bazilika od starohristijanskoto vreme. Na 500 m zapadno od seloto se gledaat temeli na starohristijanska bazilika koja e zna~itelno o{-

tetena. Temelite se gradeni od kamen i varov mal-ter. (A.K.)

42. SU[ICA

Iskrovo ‡ Grn~ar, naselba i nekropola od docno-anti~koto vreme. Na 4 km isto~no od seloto, na edna visoramnina {to zafa}a pogolem prostor se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi. Na edniot kraj na lokali-tetot se otkrieni grobovi gradeni od golemi kame-ni plo~i. (A.K.)

Kozarnik, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 500 m severozapadno od seloto, na prostor od okolu 5 hektara se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sa-dovi, pitosi i pokrivni }eramidi. Najdeni se i nekolku moneti. Keramid~iev A., 1961, 113; Mikul~i} I., TIR, 122. (A.K.)

43. TREBIÎNO

Derven, naselba od docnoanti~koto vreme i sredni-ot vek. Na 2,5 km jugoisto~no od seloto, vo nivite na G. Veselinov se sre}avaat fragmenti od kera-mi~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi. (A.K.)

Dribol, naselba i nekropola od docnoanti~koto vreme. Na 1 km ju`no od seloto, vo nivite na V. Jan-akiev i V. Iliev se sre}avaat fragmenti od kera-mi~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi. Spored kaùvaweto na sopstvenicite na nivite, pri ora-weto bile otkrieni temeli od objekti i grobovi gradeni od golemi kameni plo~i. (A.K.)

Trebi~ino, osamen naod od rimskoto vreme. Od ne-poznato nao|ali{te vo atarot na seloto poteknuva mala plo~ka od sitnozrnest mermer so reljefna pret-stava na voin, postaven prostum i an fas. Oble~en e vo dolga ko{ula so kusi rakavi i dolgi pantalo-ni, na gradite mu visi medaljon, a vo desnata raka drì kopje. Plo~kata se ~uva vo Zavodot i muzej vo Strumica. Sanev V., 1964, , 107. (V.S.)

44. HAMZALI

Govedarnik, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 1 km isto~no od gradi{teto, kaj seloto ânaklija, na edna mala terasa se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi. (A.K.)

Tumba, naselba od docnoanti~koto vreme. Nepos-redno do asfaltniot pat Strumica-Hamzali, pri izgradbata na upravnata zgrada na ZIK „Hamzali“ se otkrieni pove}e pitosi koi se ~uvaat vo dvorot na upravnata zgrada. (A.K.)


45. ÂNAKLIJA

Gradi{te, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Na 3 km severoisto~no od seloto, na visok rid so di-menzii od 200 x 50 m se za~uvani ostatoci od bedem graden od kamen i varov malter. Vo vnatre{nosta na tvrdinata se zabeleùvaat temeli od nekolku pomali objekti. (A.K.)

Mezdra, depo od 72 zlatni ~ankovidni moneti i ed-na bronzena ~ankovidna moneta, site od XII-XIII vek. Prisutni se moneti od Isak II Angel (1 zlatna), Jovan III Angel Duka Vatac (57 zlatni i edna bronzena) i Mihail VIII Paleolog (17 zlatni). Mo-netite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo Strumica. Mandi} Lj., Ananiev J., 1994, 155-176. (J.A.)

46. [TUKA

Tumba, naselba od docnoanti~koto vreme i sredniot vek. Na 1 km zapadno od seloto, na prostrana tumba vo selskite nivi se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi. (A.K.)

Crkvi{te, gradi{te od docnoanti~koto vreme i starohristijanska crkva. Na 4 km severno od selo-to, na visok rid so zaramneto plato i so prostor od 100 x 150 m se za~uvani temeli od odbranben bedem graden od kamen i varov malter. Vo vnatre{nosta na tvrdinata se gledaat temeli od pomali objekti i eden rezervoar za voda. Isto taka, ima i temeli od starohristijanska crkva. (A.K.)

XXIX . TETOVO

1. Belovi{te .............................................................. 417 2. Blace ........................................................................ 418 3. Bogoviwe ................................................................. 418 4. Bozovce .................................................................... 418 5. Brvenica ................................................................. 418 6. Brezno ...................................................................... 418 7. Volkovija ................................................................ 418 8. Vratnica ................................................................. 418 9. Glo|i ........................................................................ 419 10. Golema Re~ica ....................................................... 419 11. Gorna Le{nica ...................................................... 419 12. Gorno Pal~i{te.................................................... 419 13. Gurgurnica .............................................................. 419 14. Dobro{te ................................................................ 419 15. Dolno Pal~i{te ................................................... 419 16. Dolno Sedlarce ..................................................... 420 17. @elino .................................................................... 420 18. @il~e ...................................................................... 420 19. Jaìnce ................................................................... 420 20. Jan~i{te ................................................................. 420 21. Jegunovce ................................................................. 420 22. Kamewane ................................................................ 421 23. Kopance ................................................................... 421 24. Larce ........................................................................ 421 25. Le{ok ...................................................................... 421 26. Lukovica ................................................................. 422 27. Nera{te .................................................................. 422 28. Novake ..................................................................... 422 29. Ora{je ..................................................................... 422 30. Pirok ....................................................................... 422 31. Podbrege ................................................................. 423 32. Prequbi{te ........................................................... 423 33. Radiovce .................................................................. 423 34. Rakovec .................................................................... 425 35. Raotince .................................................................. 425 36. Rogle ........................................................................ 425

37. Sara}ino ................................................................. 425 38. Sedlarevo ............................................................... 425 39. Sini~ane ................................................................. 425 40. Siri~ino ................................................................ 425 41. Slatino ................................................................... 425 42. Staro Selo ............................................................. 426 43. Sten~e ..................................................................... 426 44. Strimnica .............................................................. 426 45. Tearce ...................................................................... 426 46. Tenovo ..................................................................... 426 47. Tetovo ...................................................................... 427 48. Tudence .................................................................... 428 49. Fali{e .................................................................... 428 50. êlopek ................................................................... 428 51. Xepi{te .................................................................. 428 52. [em{evo ................................................................. 428 53. [ipkovica.............................................................. 428

1. BELOVI[TE

Gradi{te, utvrdena naselba od docnoanti~koto vreme. Na severozapadniot rab na seloto se izdiga visok rid so strmni padini {to dominira nad okolniot teren. Na vrvot ima ostatoci od tvrdina so kuli i podgradie. Spored na~inot na yidaweto na bedemot, najnapred bila za{titena severnata strana, a podocna ju`nata. Tvrdinata ima nepra-vilna triagolna osnova so dimenzii od 120 m vo pravecot sever-jug i 50 m vo pravecot istok-zapad. Vo podgradieto se raspoznavaat temeli od objekti, a vo citadelata ima fragmenti od kerami~ki sado-vi, pitosi, teguli, a bile najdeni moneti od IV i V vek. Aleksova B., 1959, 225. (S.K.)

Pole, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 2,5 km ju`no od seloto se gledaat ostatoci od pogolema selska naselba – vikus. So oraweto na nivite na povr{inata e isfrlen golem broj fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, teguli i kr{en kamen. (S.K.)

XXIX. TETOVO 418

2. BLACE

Zmijanec, srednovekovna naselba. Na 2 km jugoza-padno od seloto, vo nivite se otkrieni temeli od gradba, a ima i golem broj fragmenti od kerami~ki sadovi, pokrivni }eramidi i kr{en kamen. (S.K.)

Samovilska Voda, sakralen objekt od starohristi-janskoto vreme i sredniot vek. Na padinite na Suva Gora, oddale~eni 2 km jugoisto~no od seloto, ima urnatini od sakralen objekt vrz koj e izgradena nova crkva. Od postariot objekt ima ostatoci od arhitektonska plastika od mermer. Vo Muzejot na tetovskiot kraj se ~uva stolp~e so kapitel, izra-boteno od mermer. (S.S., B.A.)

3. BOGOVIWE

Popovo Maalo, crkva i nekropola od docniot sre-den vek. Na zapadniot rab na seloto, pri izgradba-ta na stanbeni objekti me{tanite otkrile pove}e grobovi gradeni so kameni plo~i. Vo istoriskite izvori se spomenuva postoewe na stara crkva. Trifunoski J., 1976. (S.K.)

Toplica, nekropola od èleznoto vreme. Ju`no od seloto, pod patot i èlezni~kata pruga, so orawe-to na nivite bile otkrieni pove}e grobovi gradeni od kameni plo~i, vo koi imalo predmeti od bronza i èlezo. (S.K.)

Crkvi{te, srednovekovna crkva. Na zapadnata strana od seloto se gledaat urnatini od stara napu{tena crkva okolu koja se sre}avaat delovi od mermerna arhitektonska plastika. (B.A., S.S.)

4. BOZOVCE

Jelence, srednovekovna nekropola. Vo neposredna-ta blizina na vodenicata, koja e severno od seloto, bile otkrieni grobovi gradeni so kameni plo~i. Na povr{inata namesta se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi. (S.K.)

5. BRVENICA

Tumba, naselba od neolitskoto vreme. Pretstavuva ve{ta~ka viso~inka {to se nao|a na 2 km isto~no od seloto na leviot breg na Vardar. Po povr{inata ima fragmenti od kerami~ki sadovi, orudija od kremen i kamen i par~iwa od ku}en lepe`. Vodite na rekata imaat napraveno potkop visok 5 m vo koj se gleda stratigrafski presek na pove}eslojna neolitska naselba. (S.K.)

6. BREZNO

Seli{te, srednovekovna crkva so nekropola. Na 1 km zapadno od seloto se nao|a crkva vo urnatini i okolu nea grobovi od kameni plo~i. Crkvata ima

dimenzii od 6 x 4 m i e gradena od kr{en kamen i varov malter. Aleksova B., 1959, 217-236. (S.K.)

7. VOLKOVIJA

Rudina, naselba od docnoanti~koto vreme. Zapadno od seloto, pod patot {to vodi za seloto êgrane, po povr{inata na nivite ima gradeèn materijal i fragmenti od kerami~ki sadovi i pitosi. Vo 1967 godina bil otkopan golem pitos koj se ~uva vo Mu-zejot na tetovskiot kraj. (S.K.)

Smrde{nica, srednovekovna naselba i nekropola. Isto~no od seloto, na padinite na Suva Gora se gledaat temeli od gradbi i vo nivnata blizina ka-meni plo~i od grobni konstrukcii. Ima i fragmen-ti od kerami~ki sadovi i mnoèstvo gradeèn materijal. Spored istoriskite izvori, na ovoj pros-tor se nao|alo nekoga{noto selo Smrde{nica. Trifunoski J., 1949, 155. (S.K.)

8. VRATNICA

Kale – Mali Orman, utvrdena naselba od docnoan-ti~koto vreme. Na 3 km severozapadno od seloto, kaj utokata na Livadi~ka Reka vo Qubotenska Reka se izdigaat strmni karpi na koi ima izdolèno plato opkruèno so ostatoci od bedem yidan od kr-{en kamen i varov malter. Naselbata ima domi-nantna polo`ba, so izvonredno dobar pogled kon okolinata. Osven so bedemot, prirodno e za{tite-na so strmnite padini, a preku sedloto na severoza-padnata strana e povrzana so planinata Quboten. Aleksova B., 1959, 217; Mikul~i} I., TIR., 134. (S.K.)

Sv. Dusi, srednovekovna crkva. Na severniot rab na seloto se gledaat ostatoci od yidovi na mala crkvi~ka. Aleksova B., 1959, 217; Trifunoski J., 1976. (S.K.)

Sv. Petka, srednovekovna crkva. Severozapadno od seloto, vo neposrednata blizina na dene{nata crk-va se gledaat ostatoci od mala crkvi~ka. Aleksova B., 1959, 217; Trifunoski J., 1976. (S.K.)

Tumba, naselba od rimskoto vreme. Vo seloto, na prostorot me|u mesnostite Livadice i Dve Tumbe se nao|aat fragmenti od kerami~ki sadovi i mno-èstvo gradeèn materijal. (S.K.)

Crkvi{te Konstantin i Elena, srednovekovna crk-va. Vo mesnosta êstodubje, {to se nao|a na jugois-to~nata strana na seloto, ima ostatoci od crkva so narteks, dolga 18,20 m i {iroka 4,20 m, gradena od kr{en kamen i varov malter. Narteksot e {irok 10 m. Aleksova B., 1959, 226. (B.A.)

XXIX. TETOVO 419

9. GLO\I

Sv. Vra~i, srednovekovna crkva so nekropola. Se-verno od seloto, na mala viso~inka se nao|aat os-tatoci od ednokorabna crkva i okolu nea kameni plo~i od grobni konstrukcii. (S.K.)

10. GOLEMA REÎCA

Dubrava, naselba od docnoanti~koto vreme. Pod èlezni~kata pruga, vo nivite na Izair Nazimi Ali se sre}avaat gramadi od gradeèn materijal, fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i teguli, a najdena e i kamena piscina. (B.A., S.S.)

11. GORNA LE[NICA

Gradi{te, utvrdena naselba od docnoanti~koto vre-me. Na zapadniot rab od seloto, od desnata strana na Le{ni~ka Reka, na samata granica so Dolna Le{nica ima visok rid so zaramneto plato na koe se raspoznavaat temeli od objekti i od odbranben bedem. Na povr{inata ima gramadi od kr{en ka-men, fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i po-krivni }eramidi. Spored mestopolo`bata, nasel-bata imala voenostrategisko zna~ewe, da go {titi preminot preku rekata. Petrov \., 1896; Trifunoski J., 1976. (S.K.)

12. gorno palî[te

Kale, utvrdena naselba od docnoanti~koto vreme. Na severniot rab na seloto, na padinite na [ar Planina ima visok rid {to dominira nad okolniot teren. Na vrvot ima zaramneto plato na koe se gledaat ostatoci od bedem, gramadi gradeèn mate-rijal i fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, pokrivni }eramidi i drugo. (B.A., S.S.)

13. gurgurnica

Crkva, srednovekovna crkva i nekropola. Na sever-niot rab na seloto, pri izgradbata na ku}ite bile otkrivani grobovi gradeni od kameni plo~i, so orientacija istok-zapad. Kaj naselenieto postoi veruvawe deka na ova mesto postoela crkva. (S.K.)

14. dobro[te

Crkvi{te, crkva od docniot sreden vek. Severno od seloto, vo neposrednata blizina na dene{nata crkva se nao|aat ostatoci od stara ednokorabna crkva {to bila posvetena na sv. Nikola. Trifunoski J., 1976. (S.K.)

15. dolno palî[te

Drmnik, srednovekovna crkva i nekropola. Na 2 km ju`no od seloto, na padinite na [ar Planina ima mala viso~inka {to dominira nad okolinata. Na povr{inata ima ostatoci od crkvi~ka so mali dimenzii, okolu koja se gledaat kameni plo~i od grobni konstrukcii. (S.K.)

Kale, utvrdena naselba od docnoanti~koto vreme i sredniot vek. Nad seloto, na eden visok rid so za-ramneto plato se gledaat tragi od odbranben be-dem, gramadi od gradeèn kamen i fragmenti od ke-rami~ki sadovi, pitosi i pokrivni }eramidi. (B.A., S.S.)

Tumba, naselba od neolitskoto vreme. Leì vo se-verniot del na Polo{kata Kotlina, 1,5 km zapadno od patot Tetovo-Gostivar. Dimenziite na tumbata se 140 x 100 m vo osnovata i viso~ina 3 m nad okol-nata ramnina. Zemjata e izvonredno bogata so bujna vegetacija poradi plodnosta i izobilstvoto na vo-da od mnogute poto~iwa {to se slevaat od [ar Planina. Vo 1987 godina Muzejot na Makedonija iz-vr{il sonda`no iskopuvawe so koe se konstatira-ni ostatoci od pove}eslojna naselba. Kulturniot sloj na naselbata e 3,50 m, so {est naslojuvawa od koi prvite ~etiri se od neolitskoto vreme. Pod-vi`niot arheolo{ki materijal go karakterizira dobro poznatiot kerami~ki fond od skopskiot neo-litski krug na kulturnata grupa Anzabegovo-Vr{-nik. Toa se, pred sè pehari so kafeavo slikani ver-tikalni debeli i tanki linii i spirali {to alter-niraat, crvenata i sivata mazneta kanelirana ke-ramika i sekako `rtvenicite od tipot na Golemata Majka. Neolitskiot sloj kulturno i hronolo{ki se vklopuva vo periodizacijata na Anzabegovo-vr{ni~kata kulturna grupa, vo fazite II-IV . Poslednite dva sloja se od eneolitskoto vreme, na {to ukaùva prisustvoto na {nur-ornamentika so bela inkrustacija i keramikata so crvena boja. Po-radi preoruvawata, {to se dosta dlaboki, ovie sloe-vi ne se intaktni i te{ko se sledat. Zdravkovski D., Saròski S., 1989, 43; Saròski S., Zdravkovski D., 1991, 131-144. (D.Z.)

XXIX. TETOVO 420

Tumba, s. Dolno Pal~i{te. ‡ Detaq od Golemata majka ‡ `rtvenik od sredniot neolit

16. DOLNO SEDLARCE

Dubrava, naselba od docnoanti~koto vreme. Na oko-lu 1 km severozapadno od seloto, po povr{inata na nivite se nao|aat ostatoci od temeli na gradbi i fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i mnogu gradeèn materijal. (S.K.)

Kru{evica, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 2 km jugoisto~no od seloto, neposredno kraj potokot, vo nivite se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i mnogu gradeèn materijal. Ottuka poteknuva eden pitos {to se ~uva vo Muzejot na tetovskiot kraj. (S.K.)

Tumba, naselba od neolitskoto vreme. Jugoisto~no od seloto, vo neposrednata blizina na crkvata, po povr{inata na nivite se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, orudija od kamen i kremen i fragmenti od ku}en lepe`. (S.K.)

17. @ELINO

Belo Pole, naselba od neolitskoto i rimskoto vre-me i sredniot vek. Severozapadno od seloto, na des-niot breg na rekata Vardar, na visoka dominantna terasa se nao|a mnoèstvo fragmenti od neolitski kerami~ki sadovi, orudija od kamen i kremen i vo pomala mera fragmenti od kerami~ki sadovi i pitosi od rimskoto vreme i sredniot vek. Grbi¢ M., 1954, 110; Mikul~i}., TIR, 136. (S.K.)

Gradi{te, naselba od bronzenoto i docnoanti~ko-to vreme. Nad seloto se izdiga visok rid {to domi-nira nad okolniot teren. Na zaramnetoto plato se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi od bronzenoto vreme, kako i kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal od docnoanti~koto vreme.

Grbi¢ M., 1954, 110; Mikul~i} I., TIR, 136. (S.K.)

Grama|e, naselba od docnoanti~koto vreme. Na oko-lu 2 km severno od seloto, vo nivata na Bajram Ise-ini se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gramadi od gradeèn materijal. (S.S., B.A.)

18. @ILÊ

Prose~nik, naselba od rimskoto vreme. Od desnata strana na patot {to vodi za seloto Le{ok, po povr-{inata na nivite se nao|a mnoèstvo fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. (B.A.)

19. JA@INCE

Crkvi{te, srednovekovna crkva i nekropola. Spo-red istoriskite izvori, na gornata strana na selo-to postoela crkva posvetena na sv. Spas. Na povr-{inata se gledaat golemi kameni plo~i od grobni konstrukcii i fragmenti od kerami~ki sadovi. Seli{~ev A.M., 1929; Novakovi¢ S.T., 1906. (S.K.)

20. JANÎ[TE

Tumba, naselba od rimskoto vreme. Na okolu 1 km ju`no od seloto, od levata strana na patot za selo-to Prequbi{te, vo nivite se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. (S.K.)

]eramidnica, naselba od rimskoto vreme. Vo nepos-rednata blizina na èlezni~kata pruga, od nejzina-ta leva strana se sre}avaat fragmenti od kerami~-ki sadovi, pitosi i mnogubroen gradeèn materi-jal. (S.K.)

21. JEGUNOVCE

Gradi{te, utvrdena naselba od docnoanti~koto vre-me. Isto~no od seloto, na desniot breg na Vardar, na visok karpest rid so zaramneto plato se nao|aat ostatoci od odbranben bedem. Po povr{inata na gradi{teto se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i mnogubroen gradeèn materijal, a se gledaat i temeli od pove}e objekti. Aleksova B., 1959, 217; Mikul~i} I ., 1971a, 466; Mi-kul~i} I., TIR, 66. (S.K.)

Kaj Fabrikata nekropola od rimskoto vreme. Vo dvorot na Metalur{kiot kombinat „Jugohrom“, vo tekot na grade`nite raboti vo 1956 godina se ot-krieni grobovi so konstrukcii od kameni plo~i – tip cista. Vo eden od niv e najdena plo~a so gr~ki

XXIX. TETOVO 421

natpis vo sedum reda i neobi~na reljefna scena. Imeno, levo stoi postar ma` so kusa tunika, so krenata desna raka, a so levata stava `rtva nad ara. Desno stoi dete svrteno kon arata, a potamu od nego, sosema desno, se pretstaveni ma` i èna so prevez na glavata. Plo~ata se ~uva vo Muzejot na Makedonija. (S.K.)

Pe{ter, nekropola od docniot sreden vek. Na oko-lu 2 km isto~no od seloto, vo podno`jeto na @eden, na mala viso~inka se gledaat grobovi gradeni od kameni plo~i, so orientacija istok-zapad. (S.K.)

22. KAMEWANE

Tumba, utvrdena naselba od docnoanti~koto vreme. Zapadno od seloto, na padinite na [ara ima visok rid so zaramneto plato na koe se gledaat ostatoci od temeli na bedem, mnoèstvo fragmenti od kera-mi~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. (S.K.)

23. KOPANCE

Arbino, naselba od rimskoto vreme. Pokraj rekata Bistrica, vo nivata na Jordan Blaèv se nao|aat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, teguli, imbreksi i drug gradeèn materijal. (S.S., B.A.)

Petarnica, nekropola od rimskoto vreme. Ju`no od seloto, pod patot za seloto Tudence, pri obrabo-tuvaweto na lozjata bile otkrieni grobovi vo koi, spored kaùvaweto na ìtelite, imalo grobni pri-lozi {to ne se za~uvani. (S.K.)

24. LARCE

Breznica, naselba od docnoanti~koto vreme. Na okolu 1 km ju`no od seloto, na eden pogolem pros-tor se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. Najdeni se i pove}e moneti {to se ~uvaat vo Muzejot na tetovskiot kraj. (S.K.)

Kale, utvrdena naselba od docnoanti~koto vreme i sredniot vek. Severoisto~no od seloto, pokraj pa-tot za seloto Sedlarevo ima visok rid so zaram-neto plato na koe se za~uvani ostatoci od naselba, i toa fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i mnogu gradeèn materijal. (S.K.)

Crkva, crkva od docniot sreden vek. Na 500 m ju`no od seloto, na edno zaramneto plato na padinite na Suva Gora se gledaat urnatini od crkva so mali dimenzii. (S.K.)

25. LE[OK

Dva Bresta, naselba od rimskoto vreme. Se nao|a na 2 km ju`no od seloto, pod patot Tetovo-Vratnica, od negovata leva strana. Vo 1953 godina, vo vremeto na sadeweto na ovo{tarnikot bile otkrieni os-tatoci od temeli na pove}e objekti i vodovodna mreà. Istata godina i vo 1979 godina se izvr{eni arheolo{ki istraùvawa od strana na Muzejot na Makedonija i Muzejot na tetovskiot kraj pri {to e otkriena i istraèna vila rustika. Denes na povr-{inata sè u{te se sre}avaat fragmenti od kera-mi~ki sadovi, lucerni, stakleni sadovi. Najdeni se predmeti od nakit i moneti od II-III vek. Aleksova B., 1959, 217; Mikul~i} I ., 1971a, 467; Mi-kul~i} I., TIR, 78. (S.K.)

Kale, utvrdena naselba od docnoanti~koto vreme i sredniot vek. Se nao|a na severnata strana na selo-to, na ridot so strmni karpesti strani {to se izdi-ga vo podno`jeto na planinata. Pod nego te~e Le-{o~ka Bistrica niz ~ija dolina minuva patot za

[ara {to prodolùva kon Metohija i Jadran. Vr-vot na Kale e zaramnet, so forma na trapez (so di-menzii od 170 x 75 m), so povr{ina od okolu 1 hek-tar. Na severozapadniot agol se nao|a glavnata ku-la, a na isto~nata strana imalo dve kru`ni kuli, spored planot od R. Grui}. Vo sredniot vek bede-mite bile nekolkupati obnovuvani i dograduvani. Pokraj mnogubrojniot gradeèn materijal {to i denes se gleda, vo podno`jeto bile najdeni grobovi od docnoanti~koto vreme, moneti od IV i VI vek, vi-zantiski skifati i srednovekovni srpski moneti. Gruji¢ R., 1933, 33; Deroko A., 1950, 191; Aleksova B., 1959, 217; Mikul~i} I., 1982b, 35-61; Tomoski T., 1982, 69-81. (B.A., S.K.)

Leska, naselba ‡ vikus od docnoanti~koto vreme i bazilika od starohristijanskoto vreme. Na 800 m ju`no od tvrdinata Kale, po povr{inata na nivite se sre}ava mnoèstvo fragmenti od kerami~ki sa-dovi, pitosi, delovi od mermerni stolbovi i kapi-teli. Najdeni se tri depoa na bronzeni moneti od V, VI, X i XI vek (skifati), {to se ~uvaat vo Mu-zejot na Makedonija vo Skopje. Gruji¢ R., 1933, 33; Aleksova B., 1959, 217; Mikul~i} I., 1971a, 467; Mikul~i} I., TIR, 78. (S.K.)

Le{ok, depo na srednovekovni moneti. Vo atarot na seloto slu~ajno se otkopani 270 bakarni skifa-ti od XII-XIII vek. Monetite se ~uvaat vo Muzejot na Makedonija vo Skopje. (J.K.)

Mlaka, srednovekovna nekropola. Na edna mala vi-so~inka zapadno od seloto, pri oraweto na nivite bile otkrieni grobovi gradeni od kameni plo~i, so orientacija zapad-istok, bez grobni prilozi. Aleksova B., 1959, 217. (S.K.)

XXIX. TETOVO 422

Kale, s. Le{ok. ‡ Naselba od docnoanti~koto vreme i sredniot vek (V.L.) Pepelo, naselba od rimskoto vreme. Vo nivite {to se nao|aat na okolu 4 km jugoisto~no od seloto se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, teguli, imbreksi i drug gradeèn materijal. Aleksova B., 1959, 222; Mikul~i} I ., 1971a, 467; Mi-kul~i} I., TIR, 78. (S.K.)

Crkvi{te, kompleks na srednovekovni crkvi. Se-verno od seloto, vo neposrednata blizina na Le-{o~kiot manastir ima ostatoci od 7 ednokorabni crkvi, koi, spored predanieto, bile posveteni na sv. Petka, sv. Ilija, sv. Vra~i, sv. Nikola, sv. Ata-nasij, sv. \or|ija i sv. Dimitrija. Gruji¢ R., 1933, 33; Aleksova B., 1959, 217. (S.K.)

Crnici, nekropola od rimskoto vreme. Se nao|a na okolu 1 km ju`no od seloto, vo ovo{tarnikot na ZIK „Tetovo“ . Vo 1970 godina so zemjodelskite ra-boti bile otkrieni obraboteni blokovi od mermer, plo~a so gr~ki natpis od mermer i ènska glava, is-to taka izrabotena od mermer. Naodite se ~uvaat vo Muzejot na tetovskiot kraj. Mikul~i} I., 1971a, 468; Rendi}-Mio~evi} D., 1989, 30. (S.K.)

26. lukovica

Globo~ica, srednovekovna nekropola. Severno od seloto, na padinite na Suva Gora, na povr{inata se raspoznavaat pokrivni plo~i od grobovi so orien-tacija zapad-istok. (S.K.)

27. nera[te

âlija – Stojanov Dol, naselba od docnoanti~koto vreme. Na eden prostor jugoisto~no od seloto se

sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i mnoèstvo gradeèn materijal. (S.K.)

28. novake

Crkva, srednovekovna crkva i nekropola. Na mala viso~inka, oddale~ena 200 m ju`no od seloto, se nao|aat ostatoci od mala ednokorabna crkva {to bila posvetena na sv. Nikola. Okolu nea se gledaat kameni plo~i od grobni konstrukcii. Aleksova B., 1959, 217. (S.K.)

29. ora[je

Ora{ko Kale – Sobri, utvrdena naselba od docno-anti~koto vreme i sredniot vek so crkva i nekro-pola. Se nao|a na okolu 3,5 km ju`no od seloto, na eden visok rid (kota 715) {to dominira nad Der-venska Klisura. Na vrvot ima ostatoci od temeli na bedem i odbranbeni kuli yidani od kr{en kamen i varov malter, a vo vnatre{nosta temeli od pove-}e mali objekti, fragmenti od kerami~ki sadovi i rasfrlen gradeèn materijal. Najdeni se i moneti od IV i V vek. Vo podno`jeto na tvrdinata od sever-nata strana ima ostatoci od crkva i okolu nea gro-bovi so kameni konstrukcii. Tvrdinata pod imeto Hisar postoela i vo XV vek. Cviji¢ J., 1911; Deroko A., 1950; Aleksova B., 1959, 217; Tomoski T., 1976, 64; Trifunoski J., 1976; Mi-kul~i} I., 1982b, 135-138. (S.K.)

30. pirok

Sred selo, naselba od docnoanti~koto vreme. Pri izgradbata na stanbenite ku}i i so gradinarskite

XXIX. TETOVO 423

raboti vo dvorovite bile otkrieni temeli od po-ve}e objekti. Na povr{inata ima pove}e fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. (B.A., S.S.)

31. podbrege

Manastiri{te, starohristijanska bazilika i sred-novekovna crkva. Na okolu 2 km zapadno od seloto, vo blizinata na èlezni~kata pruga se nao|a crkva vo urnatini, a neposredno do nea arhitektonska plastika od mermer i kamen: stolbovi, plo~i, gole-mi delkani blokovi i drugo. Tetovo, 1982; Mikul~i} I., TIR, 102. (S.K.)

32. prequbi[te

Brezjansko Niv~e, naselba od docnoanti~koto vre-me. Zapadno od seloto, vo nivata na B. Nastevski,

po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~-ki sadovi, teguli, imbreksi i gradeèn materijal. (S.K.)

Tri Tumbi, naselba od neolitskoto vreme. Vo sre-di{niot del na seloto, vo neposrednata blizina na trafostanicata se gledaat tri tumbi koi delumno se o{teteni so izgradbata na stanbenite objekti i na trafostanicata. Po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, ku}en lepe` i kameni i kremeni orudija. (S.K.)

33. radiovce

Crkvi{te – Popovi Livadi, naselba od docnoan-ti~koto vreme. Jugozapadno od seloto, pri obrabo-tuvaweto na nivite se otkrieni temeli od objekti, a po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kera-mi~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. (S.K.)

XXIX. TETOVO 424

Ora{ko Kale, s. Ora{je. ‡ Naselba od docnoanti~koto vreme i sredniot vek (I.M.)

XXIX. TETOVO 425

34. rakovec

Murje, naselba i crkva od sredniot vek. Na okolu 200-300 m zapadno od seloto, na golema povr{ina se sre}avaat gramadi od kr{en kamen i pokrivni }e-ramidi, a vidlivi se i ostatoci od ednokorabna ma-la crkva. (S.K.)

35. raotince

Arbino, naselba od docnoanti~koto vreme. Zapadno od seloto, pokraj porane{noto korito na rekata Bistrica, pri obrabotuvaweto na zemjata bile ot-krieni temeli od objekti, a po povr{inata se sre-}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. (S.K.)

36. ROGLE

Kale, kastel od rimskoto vreme. Mikul~i} I., TIR, 110. (D.G.)

Kuka – Maja Kises, utvrdena naselba od ranoanti~-koto i docnoanti~koto vreme i crkva od starohris-tijanskoto vreme. Na 1 km severoisto~no od seloto, na visok rid so zaramneto plato, {to dominira nad okolinata, se gledaat temeli od pove}e objekti, a po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kera-mi~ki sadovi (slikani vazi so crn firnajs). Okolu celoto plato se gledaat temeli od bedemot i kulite, gradeni od kr{en kamen i varov malter. Vo severozapadniot del na tvrdinata e otkriena staro-hristijanska crkva so mozai~en pod. Vo podgradi-eto na severoisto~nata i ju`nata padina se sre}a-vaat mnogu fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i zgura od topeno èlezo. Najdeni se i bronzeni moneti od IV i V vek. Mikul~i} I., 1982b, 100. (S.K.)

Markov Yid, naselba od rimskoto vreme. Severno od seloto, na karpest rid co zaramneto plato {to gi zatvora dolinata na rekata Fum i patot {to vodi niz nea, se gledaat ostatoci od yidovi. Vo ju`noto podno`je, na pove}e terasi se gledaat temeli od pove}e objekti, a po povr{inata se sre}avaat frag-menti od kerami~ki sadovi, pitosi i mnogu zgura od topena hromna ruda. Mikul~i} I., 1982b, 101. (S.K.)

Proj Rogles, naselba od docnoanti~koto vreme i starohristijanska bazilika. Severno od seloto, vo nivite na Sejfula Asan, na blaga padina so zaram-neto plato se sre}avaat mnogubrojni fragmenti od kerami~ki sadovi i gramadi od gradeèn materijal. Vo edna prostorija na pogolema gradba, moèbi crkva, se otkrieni ostatoci od mozai~en pod so po-lihromni teseli. (S.K.)

37. SARA]INO

Tumba, naselba od neolitskoto vreme. Od desnata strana na patot {to vodi kon seloto, po povr{i-nata na pove}e nivi se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, ku}en lepe`, orudija od kamen i kremen. Grbi¢ M., 1954, 110. (S.K.)

38. sedlarevo

Brdo – Kodranaqt, utvrdena naselba od docnoan-ti~koto vreme. Na 2 km jugoisto~no od seloto, na visok rid so zaramneto plato {to dominira nad ne-posrednata okolina, se gledaat ostatoci od odbran-beni bedemi i kuli. Po povr{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi i gramadi od grade-èn materijal. Bedemot e yidan od delkani kamewa bez malter. (S.K.)

39. siniâne

Crkva, srednovekovna crkva i nekropola. Na 500 m severno od seloto, na zaramneto plato se nao|aat ostatoci od ednokorabna crkva so mali dimenzii, a po povr{inata se raspoznavaat pokrivni plo~i od grobni konstrukcii so orientacija istok-zapad. (S.K.)

40. SIRIÎNO

Buce, nekropola od docnoanti~koto vreme. Isto~no od seloto, vo neposrednata blizina na selskoto u~ili{te se otkrieni grobovi gradeni od kameni plo~i i pitosi. (S.K.)

Matei~ki Dol, depo na srednovekovni moneti. Vo atarot na seloto, vo 1935 godina e otkrieno depo so bakarni vizantiski skifati od XII-XIII vek. 163 mo-neti se ~uvaat vo zbirkata na Muzejot na Makedo-nija vo Skopje, a spored kaùvaweto na ìtelite, vo depoto imalo pove}e moneti {to se rastureni me|u selanite. Aleksova B., 1955a, 18. (B.A.)

41. SLATINO

Dolgi Grm, vila rustika od rimskoto vreme. Se na-o|a vo mesnosta Sv. Nedela, oddale~ena 2,5 km jugo-isto~no od seloto, na patot {to vodi za seloto Ra-tae. Na ovoj prostor so arheolo{kite iskopuvawa vo 1953/54 godina bil otkrien kvalitetno graden objekt so 4 prostorii od koi vo ednata imalo pre-furnium i hipokaustna konstrukcija pod podot, kako i odvoden kanal. Verojatno se raboti za luk-suzna bawa so tragi od yidna dekoracija vo ramkite na edna bogata vila rustika. Najdeni se sadovi uba-

XXIX. TETOVO 426

vo i grubo raboteni, dve gemi i drug gradeèn mate-rijal. Mikul~i} I., 1982b, 35-61. (B.A.)

42. STARO SELO

Gradi{te, naselba od neolitskoto vreme. Severno od seloto, vo pravecot na seloto Roga~evo, po povr-{inata se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sado-vi, ku}en lepe` i orudija od kamen i kremen. (S.K.)

Dubje, nekropola od rimskoto i docnoanti~koto vreme. Na ju`nata periferija na seloto, na edna mala viso~inka se otkrieni grobovi. Pri za{tit-nite arheolo{ki iskopuvawa izvr{eni vo 1982 godina se najdeni bronzeni moneti, toki i drugo. Naodite se ~uvaat vo Muzejot na tetovskiot kraj. (S.K.)

Cvetkov Rid, naselba od docnoanti~koto vreme. Ju-goisto~no od seloto, pod asfaltniot pat, na golema povr{ina se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sa-dovi, pitosi, teguli i mnoèstvo gradeèn materi-jal. (S.K.)

43. STENÊ

Gradi{te, utvrdena naselba od docnoanti~koto vreme i starohristijanska bazilika. Nad isto~niot rab na seloto se izdiga visok rid na ~ij vrv ima za-ramneto plato so povr{ina od 180 x 20 m. Platoto go opkoluvaat ostatoci od bedem, namesta za~uvani vo viso~ina i do 2 m. Na povr{inata se nao|a golem broj fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gra-deèn materijal. Vo 1983 godina, so za{titnite iskopuvawa delumno e otkriena bazilika so nekro-pola, a vo centralniot del na platoto i cisterna za voda. Petrov \., 1896; Haxi-Vasiqevi¢ J., 1938. (S.K.)

Pod seloto, naselba od docnoanti~koto vreme. Za-padno od seloto, na desniot breg na rekata Vardar, po povr{inata na nivite se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. (S.K.)

44. STRIMNICA

Tumba – Suvi Dol, naselba od docnoanti~koto vreme. Na leviot breg na rekata Vardar, poto~no, vo nivite na trome|ata pome|u atarite na selata Fali{e, Brvenica i Strimnica se nao|aat frag-menti od kerami~ki sadovi, pitosi, teguli i kr{en kamen. Trifunoski J., 1976. (S.K.)

45. TEARCE

Bigor Slatinski, naselba od docnoanti~koto vre-me. Na okolu 500 m zapadno od seloto, so zemjo-delskite raboti vo nivite sopstvenicite otkrile temeli od yidovi na pove}e objekti. Na povr{inata ima golem broj fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gramadi od gradeèn materijal. Vo 1954 godina bilo izvr{eno za{titno iskopuvawe. Mikul~i} I., TIR, 124. (S.K.)

Gradi{te, utvrdena naselba od docnoanti~koto vreme. Na severniot rab na seloto se izdiga viso-~inka so strmni padini i zaramneto plato na koe se gledaat ostatoci od bedem, fragmenti od kera-mi~ki sadovi, pitosi, teguli i mnogu kamewa. Mikul~i} I., TIR, 124. (S.K.)

@elezni~ka stanica, naselba od rimskoto vreme. Na okolu 12 km ju`no od seloto, pri izgradbata na èlezni~kata pruga Tetovo-Skopje bile otkrieni objekti gradeni od kr{en kamen i varov malter. Po povr{inata ima fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. Aleksova B., 1959, 217; Mikul~i} I., TIR, 124. (B.A.)

Marena, naselba od rimskoto vreme i srednovekov-na crkva. Na okolu 500 m ju`no od seloto, vo nivite {to se nao|aat pod patot se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i mnoèstvo gradeèn materijal. Vo 1954 godina, so istraùvawata izvr-{eni od Arheolo{kiot muzej od Skopje, bile ot-krieni urnatini od ednokorabna crkva so narteks i ostatoci od ìvopis. Od lokalitetov poteknuva nadgrobna plo~a so latinski natpis koja se ~uva vo Muzejot na tetovskiot kraj. Vuli¢ N., Sp. XCVIII, 471; Aleksova B., 1959; Mi-kul~i} I., TIR, 124. (S.K.)

Crkvi{te, srednovekovna crkva so nekropola. Vo neposrednata blizina na èlezni~kata stanica, pri izgradbata na prugata vo 1952 godina bil ot-krien del od temelite na crkva i 30 groba gradeni od kameni plo~i, so orientacija zapad-istok. Vo grobovite imalo belezici, prsteni od bronza i dru-gi prilozi, koi ne se za~uvani. Aleksova B., 1959. (B.A.)

46. TENOVO

Vodence, naselba od docnoanti~koto vreme. Sever-no od seloto, od dvete strani na patot {to pomi-nuva preku leviot breg na rekata Vardar, vo nivite ima fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, tegu-li, imbreksi i drug gradeèn materijal. (S.K.)

Kastel, naselba i nekropola od docnoanti~koto vreme. Ju`no od seloto, vo podno`jeto na manasti-rot Sv. Nedela, po povr{inata se sre}avaat frag-menti od kerami~ki sadovi, pitosi, gradeèn mate-

XXIX. TETOVO 427

rijal, a spored kaùvaweto na ìtelite, bile otkopani i grobovi. (S.K.)

47. TETOVO

Bawi~e, naselba od docnoanti~koto vreme. Vo pod-no`jeto na Isarot – Kale, kaj mesnosta Bawi~e se otkrieni temeli od pove}e objekti, a na povr{ina-ta ima fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gra-deèn materijal. (B.A.)

Buzane, naselba od docnoanti~koto vreme. Vo tekot na zemjenite raboti za izgradba na ku}ata na Velko i Zaharija Veljanovi ‡ Avramovi bile otkrieni te-meli od objekti, fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i gradeèn materijal. Sli~ni ostatoci ima-lo i vo sosednite dvorovi. (B.A.)

Gorno Te}e, naselba od rimskoto vreme. Na 4 km za-padno od gradot, na niskite padini na [ara severno od te}eto se nasetuvaat temeli od gradbi, a po po-vr{inata ima fragmenti od kerami~ki sadovi i pitosi, kako i gradeèn materijal. Bila najdena i moneta od Konstantin I. Mikul~i} I., TIR, 124. (B.A.)

Drenoec, naselba od docnoanti~koto vreme. Vo loz-jata {to se od sprotivnata strana na crkvata Sv. Bogorodica, vo 1954 godina, so izveduvaweto na zem-jenite raboti bile otkrieni temeli od pove}e grad-bi, me|u koi i eden hipokaust. Po povr{inata ima gramadi od gradeèn materijal, fragmenti od kera-mi~ki sadovi i pitosi. (B.A.)

Isar ‡ Kale, utvrdena gradska naselba od docno-anti~koto vreme i sredniot vek. Se nao|a na 2 km severozapadno od gradot, na pomala karpesta viso-~inka so strmni strani {to se izdiga nad desniot breg na rekata Pena. Na vrvot ima zaramneto plato navednato kon jug, so forma na triagolnik so di-menzii od 180 x 130 m i povr{ina od okolu 1 hektar, celoto opfateno so trasa na temeli od docnoan-ti~ki odbranben bedem. Najstarite tragi, odnosno ostatoci od yidovite na tvrdinata se golemite blo-kovi od bigor, pravilno delkani, izvadeni so divi kopawa, koi poteknuvaat od IV-III vek pred n.e. Se pretpostavuva deka vrz temelite na ovie yidovi podocna, vo docnoanti~koto vreme, bile podignati novi yidovi cvrsto gradeni od kr{en kamen i mal-ter. Tvrdinata bila obnovena vo sredniot vek i po-docna vo turskiot period. Na ju`niot kraj vo gra-di{teto e otkrien golem broj fragmenti od hele-nisti~ki i docnoanti~ki kerami~ki sadovi, pitosi i teguli. Na istiot prostor S. Radoj~i} registri-ral prisustvo na golemi kameni blokovi, a R. Grui} ranovizantiski moneti. Utvrdenata naselba na Hisar se povrzuva so Oenej, gradot na Penestite. Imeno, N. Vuli} smeta deka ovoj grad, spomenat od Tit Livij vo vrska so napadot na makedonskiot kral Persej na Penestite vo 169 godina pred n.e.,

odnosno koj po navleguvaweto vo gradot Uskana na ve{t na~in ja zazel i tvrdinata na Oenej, se nao|al na teritorijata na Tetovo. Radoj~i¢ S., 1932, 243-252; Gruji¢ R., 1933, 33; Vuli¢ N., 1934, 1-81; Aleksova B., 1959, 217; Mikul~i} I., TIR, 124; Mikul~i} I., 1982b, 35-61; Tomoski T., 1982, 69-81. (B.A.)

Sv. Petka, naselba od rimskoto vreme. Na severni-ot izlez od gradot, pokraj trasata na patot za seloto Bawi~e bile otkrieni ostatoci od temeli na gradbi od rimskoto vreme. Na povr{inata se sre}ava mnogubroen gradeèn materijal. (B.A.)

Tetovo, osamen naod od docnobronzenoto vreme. Od semejstvoto Serafimovi, poto~no od umetnikot Vu~-kovi}, Arheolo{kiot muzej otkupil me~ slu~ajno otkopan vo gradot. Me~ot e od mikenski tip i se da-tira vo XIV-XII vek pred n.e. Izlean e od bronza i ima dolga tanka forma. Bil namenet za paradni celi i verojatno kako znak na dostoinstvo ñ pripa-|al na istaknata li~nost od Polog. Ovoj me~, zaed-no so vakvite naodi od Skadar, gi ozna~uva najse-vernite prostori do koi dopirale proizvodite od mikensko-egejskata oblast. Josifovska B., 1966a, 17-18; Mikul~i} I., 1982b, 35-61. (B.A.)

Ulica „ Bra}a Miladinovi“ , objekti od rimskoto vreme. Vo 1951 godini, pri kopaweto na uli~na ka-nalizacija bile otkrieni i prese~eni ostatoci od temeli na gradbi. Pove}e za~uvani teguli se pri-brani vo Muzejot vo Tetovo. Grbi¢ M., 1954, 110; Mikul~i} I., TIR, 124. (B.A.)

Ulica „ JNA“ , objekt od rimskoto vreme. Na placot od ku}ata br. 6 na ovaa ulica, vo 1956 godina, vo vremeto na nejzinite gradbeni raboti bile otkrie-ni ostatoci od temeli na objekt i statua so pret-stava na malo devoj~e so otkr{ena glava. Temeli od objekti imalo i vo sosednite dvorovi, a vo eden bi-la najdena i nadgrobna plo~a so gr~ki epitaf. (B.A.)

Ulica „ [tipska“ , grobnica od ranoanti~koto vre-me. Pred re~isi eden vek, na placot br. 13 na ovaa ulica slu~ajno bila otkriena grobnica od koja, spored kaùvawata na tetov~ani, grobnite prilozi bile odneseni vo Carigrad. Vo 1933 godina grobni-cata e odnovo otvorena i istraèna od S. Radoj~i} koj i prvpat ja prezentiral. Grobnicata imala ~et-vrtesta osnova so dimenzii od 5,31 x 3,51 m i visina od 1,85 m. Bila gradena mnogu kvalitetno od delka-ni kameni blokovi, a odozgora zatvorena so zasvo-den pokriv koj bil urnat. Od grobni prilozi se naj-deni bronzeni par~iwa od {lem, oklop ili {tit, èlezni opkovi i bronzena statuetka na tan~arka − menada, ukrasen element na nekakov sad od bronza, moèbi krater. Kako pridru`ni~ka na bogot Dio-nis, pretstavena e so potkrenati race, kako da igra, oble~ena vo hiton i preku nego nametnata so ne-

XXIX. TETOVO 428

bris. Spored izrabotkata i stilot se datira vo docnoarhajskiot period, pome|u 530 i 500 godina pred n.e., i poteknuva od ateljeata vo Korint ili vo ju`na Italija. Prisustvoto na menadata, monumen-talnosta na grobnicata i na~inot na nejzinoto gra-dewe upatuvaat na toa deka najverojatno vo nea bil pogreban eden od knezovite na Polozite. Radoj~i¢ S., 1933, 243; Vu~kovi} Todorovi} D., 1952, 29; Sokolovska V., 1979, 95, 96. (B.A.)

48. TUDENCE

Crkvi{te, crkva od docniot sreden vek. Jugoisto~-no od seloto, na mala viso~inka so zaramneto plato se gledaat ostatoci od ednokorabna mala crkva. Aleksova B., 1959, 217. (S.K.)

49. FALI[E

Staro Selo, naselba od docnoanti~koto vreme. Na okolu 500 m jugoisto~no od seloto, od obete strani na patot za seloto Strimnica, po povr{inite na nivite se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sado-vi, pitosi, teguli, imbreksi i drug gradeèn mate-rijal. (S.K.)

50. ÊLOPEK

Gradi{te – Breìne, naselba i nekropola od doc-noanti~koto vreme. Isto~no od seloto, na padinite na Suva Gora, pri obrabotuvaweto na zemjata se otkrieni temeli od pove}e objekti, a na povr{i-nata na nivite se sre}avaat fragmenti od kerami~-ki sadovi, pitosi i mnoèstvo gradeèn materijal. Vo neposrednata blizina se otkrieni i grobovi. Od ovoj lokalitet poteknuva eden nadgroben spomenik {to se ~uva vo Muzejot na tetovskiot kraj. (S.K.)

51. XEPI[TE

Latinska Crkva, crkva i nekropola od sredniot vek. Na 500 m severno od seloto, na malo zaramneto plato na padinite na [ara se nao|aat ostatoci od crkva okolu koja ima golemi kameni plo~i od grob-ni konstrukcii. @itelite nao|ale vo grobovite èlezni orudija koi sega se vo Muzejot na Makedo-nija vo Skopje. Spored predanieto, crkvata bila posvetena na Blagove{tenie. Aleksova B., 1959, 217. (S.K.)

52. [EM[EVO

Sred selo, naselba i nekropola od docnoanti~koto vreme. Na periferijata na seloto i zapadno od nego se otkrieni temeli od pove}e objekti, a po povr{i-nata na nivite se sre}avaat fragmenti od kerami~-ki sadovi, pitosi i mnoèstvo gradeèn materijal. Spored kaùvaweto na ìtelite, bile najdeni i grobovi. (S.K.)

53. [IPKOVICA

Crkva, srednovekovna crkva i nekropola. Vo cen-tralniot del na seloto, vo 1935 godina, od strana na ìtelite na seloto bile otkrieni temeli od mala ednokorabna crkva, a okolu crkvata grobovi grade-ni od kameni plo~i. Spored kaùvaweto na ìteli-te, vo grobovite bile nao|ani bakarni pari, kera-mi~ki sadovi i krstovi. Trifunoski J., 1976. (S.K.)

XXX . [TIP

1. Argulica ................................................................. 428 2. Baltalija ................................................................ 429 3. Batawa ..................................................................... 429 4. Brest ........................................................................ 429 5. Vrsakovo ................................................................. 430 6. Golem Gaber ............................................................ 430 7. Gora~ino ................................................................. 430 8. Gorni Balvan ......................................................... 430 9. Gorni Kozjak .......................................................... 430 10. Gorno Trogerci ..................................................... 432 11. Dobro{ani .............................................................. 433 12. Dolani ..................................................................... 433 13. Dolni Balvan ......................................................... 433 14. Dolni Kozjak .......................................................... 434

15. Dolno Trogerci ..................................................... 435 16. Dragoevo ................................................................. 435 17. Kalauzlija .............................................................. 435 18. Karbinci ................................................................ 435 19. Krivi Dol ............................................................... 436 20. Krupi{te ................................................................ 436 21. Leskovica ............................................................... 437 22. Novo Selo ............................................................... 438 23. Novo Selo ([tip) ................................................ 438 24. Penu{ ...................................................................... 439 25. Piperovo ................................................................ 439 26. Po~ivalo ................................................................ 439 27. Puh~e ....................................................................... 439 28. Radawe ..................................................................... 440 29. Ruqak ....................................................................... 440 30. Sar~ievo ................................................................. 440 31. Selce ....................................................................... 440 32. Skandalci ............................................................... 441 33. Sofilari ................................................................ 441

XXX. [TIP 429

34. Star Karaorman .................................................... 441 35. Stepanci ................................................................. 442 37. Sudi} ........................................................................ 442 38. Tarinci ................................................................... 443 39. Toplik ..................................................................... 443 40. Tri ê{mi .............................................................. 443 41. Haxi‡Hamzali ....................................................... 443 42. Crvulevo ................................................................. 443 43. Cre{ka .................................................................... 444 44. ârdaklija .............................................................. 445 45. [a{avarlija .......................................................... 445 46. [opur ...................................................................... 446 47. [tip......................................................................... 446

1. ARGULICA

Selski grobi{ta, mogila od rimskoto vreme. Na samiot izlez od seloto, levo od patot za seloto Crvulevo, vo grobi{tata, koi se blizu do u~ili{-niot dvor, ima mogila so pre~nik vo osnovata od 26 m i viso~ina od 3 m. Spored I. Venedikov, ovde imalo dve mogili. Vo ednata, prekopana od selani-te vo 1943/44 godina, bile najdeni dve kopja, frag-menti od stakleni lakrimariumi i drugi predmeti. Venedikov I., 1948, 90; Gara{anin M. i D., 1959, 73. (V.S.)

Selski grobi{ta, s. Argulica. ‡ Mogila od rimskoto vreme

Tupan Kule, mogila od rimskoto vreme. Pod vrvot Selce od ridot Tupanec, desno od mestoto na koe pati{tata od selata Argulica i Karbinci se soe-dinuvaat so patot za seloto Buril~evo, ima zaram-neto plato koe na zapadnata strana se spu{ta kon poleto. Na negoviot severoisto~en kraj ima mogi-la, prili~no dobro za~uvana, so pre~nik vo osnova-ta od okolu 20,5 m, visoka 2 m. Stotina metri se-verno od nea, levo od spomenatiot pat, ima u{te ed-na mogila koja e re~isi celosno deformirana, taka {to ne moàt da ñ se odredat dimenziite. Spored kaùvaweto na selanite, vo XIX vek ovde imalo zgrada „Kule“ kade turskite vlasti naplatuvale patarina.

Sanev V., 1961, 73. (V.S.)

2. BALTALIJA

Star Bunar, starohristijanska bazilika. Pod selo-to, na desnata strana na {irokoto re~no korito, vo livadata na K. Mladenov se nasetuvaat temeli od yidovi koi formiraat osnova na objekt so dimenzii od 18 x 10 m, postaven vo pravec istok-zapad. Di-menziite, orientacijata i delovite od arhitravna greda naveduvaat na pretpostavka za postoewe na ostatoci od bazilikalen objekt. (V.S., Z.B.)

3. BATAWA

Geren, grob od rimskoto vreme. Na isto~niot kraj od seloto, vo dolot nare~en Geren, koj se nao|a pod ridot Kala, vo 1947 godina T. Anu{ev, kopaj}i ka-men, otkril nadgrobna plo~a od granit, visoka 1,40 m, {iroka 0,40 m i debela 0,10 m, ~ove~ki koski i obraboten kamen koj, spored opisot, li~i na kapak od urna. Vo gorniot del plo~ata ima edikula vo koja reljefno se pretstaveni dve vozrasni i edna detska figura, dosta lo{o za~uvani, a pod nea ima natpisno pole so vreàn gr~ki natpis vo pet reda. Plo~ata se nao|a vo ku}ata na Anu{ev. (V.S.)

4. BREST

Krundilov Dol, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 1,5 km isto~no od seloto, spored kaùvawata na V. Zdravkov, se nao|aat ostatoci od gradeèn mate-rijal i par~iwa od tuli i teguli. (V.S., Z.B.)

Plo~a, srednovekovno gradi{te. Pretstavuva vi-sok rid {to se izdiga na patot [tip-Radovi{, od desnata strana. Ima zaramneto plato na koe se za-beleùvaat ostatoci od temeli na bedem i frag-menti od kerami~ki sadovi. T. Tomoski na ova mes-to go locira srednovekovniot grad Dobrun. Tomoski T., 1978, 285. (B.S.,Z.B.)

Crkva Sv. Pantelej, srednovekovna crkva. Na 1,5 km ju`no od patot [tip-Radovi{, pokraj patot za seloto se nao|a crkva podignata vo 1923 godina vrz postari temeli. Spored iskazite na u~esnicite vo grade`nite raboti, bile najdeni metalni krstovi i par~iwa od kamena plastika koi ne se za~uvani. Na 30 m isto~no od nea se raspoznavaat temeli od drug pomal objekt, nare~en Krst, koj se po~ituva kako sveto mesto. Lokalitetot i crkvata gi spomenuva T. Tomoski povrzuvaj}i gi so srednovekovniot grad Dobrun na lokalitetot Plo~a. Tomoski T., 1978, 285. (V.S., Z.B.)

[umnati Rid, vikus od docnoanti~koto vreme. Na 1 km severozapadno od seloto i desno od selskiot pat ima blaga padina so povr{ina od 2 hektara na koja

XXX. [TIP 430

se sre}avaat gradeèn kamen, par~iwa od tuli, teguli i kerami~ki sadovi raboteni na kolce, so crvena i siva boja. Bile najdeni i dva pitosa koi se ~uvaat kaj V. Mitkov i M. Jordanov od istoto selo. (V.S., Z.B.)

5. VRSAKOVO

Sudi~ka Reka, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 2 km severoisto~no od seloto, desno od patot za seloto Sudi} ima ramnina koja na isto~niot kraj postepeno pa|a kon Sudi~ka Reka. Vo nivite na V. Nikolov, Q. Stojanov i P. Jakimov, so povr{ina od okolu 4 hektara, ima gradeèn kamen, teguli i im-breksi, a bile raskopuvani i temeli od yidovi. Is-to taka e prisuten i golem broj fragmenti od ke-rami~ki sadovi, kako i od piramidalni tegovi od pe~ena zemja. Isti ostatoci se zabeleùvaat i na padinite od levata strana na rekata. (V.S., Z.B.)

6. GOLEM GABER

Jumruta{, utvrduvawe od docnoanti~koto vreme. Pretstavuva visok rid {to se izdiga nad mestoto Krst. Na vrvot ima zaramneto plato so povr{ina od okolu 30 dekara. Spored kaùvaweto na Tair Demir i Anifi Bekirov, pred pove}e decenii pos-toele ostatoci od yidovi koi go opkruùvale celo-to plato, a vo 1912/13 godina bil otkopan golem pi-tos. Denes na povr{inata se zabeleùvaat samo po-mali gramadi od kamewa i drug gradeèn materijal. (V.S., Z.B.)

Krst, nekropola od docnoanti~koto vreme. Na 800 m zapadno od seloto, pome|u ridovite Krsbair i Bataklak, vo nivite na Ismail Ibraimov, pred okolu 60 godini so oraweto bile otkrieni grobovi yidani od tuli, pokrieni so monolitni kameni plo-~i, vo koi skeletite bile dobro za~uvani, a imalo i razni sat~iwa. Denes na povr{inata se zabeleù-vaat pogolemi par~iwa od plo~i, teguli i tuli. (V.S., Z.B.)

7. GORAÎNO

Gora~ino, depo na moneti od rimskoto vreme. Vo 1966 godina vo atarot na seloto bile najdeni pove-}e bronzeni moneti od koi se za~uvani 8 primero-ci, i toa 4 od Antonin Pij i 4 od Faustina, iskova-ni vo Pautalija. Monetite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo [tip. (V.S., Z.B.)

Ogra|e, naselba od docnoanti~koto vreme i sred-novekovna crkva so nekropola. Od levata strana na patot, pred samiot vlez vo seloto, vo nivite na Stoil i Kiro Zafirovi i Dobre i Tome Apostolo-vi, so zemjodelskite raboti bile otkrieni ostato-ci od temeli na objekti. Po celata povr{ina, koja

zafa}a prostor od 1 hektar, ima fragmenti od tegu-li i kr{en kamen. Vo severniot kraj na terenot se gledaat temeli od mala crkvi~ka i okolu nea grobovi so konstrukcii od kameni plo~i. Pokraj niv se nao|aat i dene{nite grobi{ta. (V.S., Z.B.)

8. GORNI BALVAN

Gradi{te – Bogoslov Kamen, utvrduvawe od rim-skoto vreme. Na oddale~enost od okolu 1 km isto~-no od seloto, na platoto na Bogoslov Kamen se za-beleùvaat dislocirani kamewa i golem broj sitni par~iwa od tuli i teguli od malo utvrduvawe, oso-beno vidlivi okolu podignatata protivgradobijna stanica. (V.S., Z.B.)

Gradi{te – Kiovo, gradi{te od rimskoto vreme i srednovekovna crkva so nekropola. Na trome|ata me|u atarite na selata Gorni Balvan, Batawa i Gorno Trogerci se izdiga ridot Kiovo ili Gradi{-te. Na vrvot ima zaramneto plato so dimenzii od okolu 300 x 150 m, izdolèno vo pravec sever-jug, na koe se gledaat ostatoci od temeli na {iroki yidovi od bedem, par~iwa od tuli i teguli. Vo ne-govoto podno`je ima malku potkrenato plato na koe se nao|a crkvi~kata Sv. Jovan, izgradena vo 1948 godina, i toa vrz postari temeli. Spored ka-ùvaweto na u~esnicite vo rabotata, bile otkopa-ni i dva groba. (V.S., Z.B.)

Loza – Gradi{te, utvrduvawe od rimskoto vreme. Na 1,5 km ju`no od seloto, od levata strana na pa-tot [tip-Ko~ani se izdiga visok rid {to domini-ra nad terenot i nad koritoto na rekata Bregal-nica. Na najvisokiot del ima rasfrleni kamewa, par~iwa od teguli i drug gradeèn materijal koi pretstavuvaat ostatoci od pomala fortifikacija. Na padinata od zapadnata strana, vo lozjeto na ZIK „Crvena yvezda“ bile vadeni kamewa i tuli. Ovde, pred Vtorata svetska vojna, Lade Efremov otkopal pitos koj i denes go ~uva vo svojot dvor. (V.S., Z.B.)

Lozja, osamen naod od bronzenoto vreme. Od sta-rite lozovi nasadi {to se nao|aat na granicata so atarot na Dolni Balvan poteknuva masivna sekira od bazalten kamen, koja, spored na~inot na obra-botkata, e opredelena kako bronzenovremenska. Se-kirata se ~uva vo Zavodot i muzej vo [tip. (T.N.)

9. GORNI KOZJAK

Kale – Gradi{te – Bargala, utvrdena naselba od docnoanti~koto vreme - episkopski centar.

Spored soop{tenijata na Hierokle, vo pro-vincijata Makedonija II Salutaris, vo oblastite isto~no od rekata Vardar se nao|ale gradovite Bargala, Kalenidin, Armonija i Zapara. Gradot

XXX. [TIP 431

Bargala e poznat i od aktite na Halkedonskiot so-bor od 451 godina, a kako anti~ki e posvedo~en i na eden natpis od 371 godina, pronajden vo okolinata na seloto Karbinci, koj pretstavuva spomen-plo~a za podigaweto na gradskata porta. Spored ovoj nat-pis, gradot se nao|al vo granicite na Sredozemna Dakija, a podocna, spored Hierokleviot sinkdem, pripa|al vo Makedonija Salutaris. Gradot bil pa-jonska naselba koja vo carskiot period go dobila trakiskoto ime.

Civilnata naselba na Bargala od docnoan-ti~koto vreme, raspoloèna na levata strana na Kozja~ka Reka, izrasnala vo mo}en crkoven i kul-turen centar vo sredniot tek na Bregalnica, vo IV-V vek. Gradot zafa}a pravoagolen do trapezoiden prostor od 280 x 185 m, so povr{ina od 4,68 hekta-ra, zagraden so visoki masivni bedemi, {iroki 2,20 m, gradeni od kr{en kamen i varov malter. Na site ~etiri agli se nao|aat ~etvrtesti kuli (tri otkri-eni), so za~uvani yidovi vo visina i do 3 m. Pri-bli`no na sredinata na zapadniot bedem se nao|a glavniot dvoen vlez ‡ porta principalis, koj se nadovr-zuval na glavnata ulica ‡ via principalis. Defanziv-nata uloga na Bargala e dosta naglasena poradi toa {to stanala istovremeno kastrum i civitas. Bila braneta so cel sistem na fortifikaciski kuli i utvrduvawa, podignati na okolnite viso~inki i ridovi.

Bargala od relativno mala naselba preras-nala vo organiziran i napreden grad vo anti~kiot period, a podocna, vo docnoanti~koto vreme, vo mo-}en crkoven centar i edno od glavnite episkopski sedi{ta po sredniot tek na Bregalnica. Toa bil eden od vlijatelnite gradovi vo IV vek za da dos-tigne kulminacija vo svojot razvitok vo Justinija-novoto vreme. Kako i mnogu gradovi vo Makedonija, gradot nastradal od avaroslovenskite invazii. Na-sproti toa, toj bil nabrgu naselen od slovenskite

plemiwa, koi ostavile mo{ne vidlivi tragi vo nego i vo negovata bliska okolina. Cviji¢ J., 1906, 22-81; Honigmann E. Ed., 1939, 641; Venedikov I., 1948, 84; Papazoglu F., 1957, 245, 246; Aleksova B., 1967, 5-50; Aleksova B., 1969, 105 -114; Aleksova B., 1970, 13-21; Aleksova B., 1970; Aleksova B., 1970a; Aleksova B., Mango C., 1971, 265 -277; Mi-kul~i} I., 1972a, 349, 350; Aleksova B., 1975, 21-32; Aleksova B., 1975a, 75-85; Aleksova B., 1983, 85-119; Aleksova B., 1984/85, 61-71; Aleksova B., 1986a, 29-38; Aleksova B., 1989, 25-38.

Episkopska bazilika

Episkopskata bazilika, otkriena vo tekot na 1966-1970 godina, se nao|a vo severozapadniot del na gradot i pretstavuva standarden tip na staro-hristijanski gradbi ra{ireni vo zemjite na Medi-teranot i vo Makedonija. Ima trikorabna dispozi-cija, so vnatre{en narteks i egzonarteks. Central-niot korab e odvoen od strani~nite so po sedum ko-loni koi nosele impost-kapiteli premosteni so arki. Na ju`nata strana na ovoj korab ima ostatoci od amvon od tipot aheriopitos poznat vo Solun. Podovite vo crkvata bile obloèni so kameni plo-~i, so iklu~ok na severniot koj ima polihromen mozaik od krupni teseri. Osobeno rasko{no bil re{en podot vo prezviteriumot, so sivi i beli mermerni plo~i rasporedeni vo opus sectile. Vo ba-zilikata se vleguvalo od poplo~eniot pod na zapad-nata strana, preku osum visoki skalila i niz tri~lena arkada, odvoena so koloni, ~ii bazi i ka-piteli leàt in situ. Na eden od dvata kapitela ima natpis na gr~ki jazik koj glasi „Hriste, pomogni mu na tvojot rob, episkopot Hermija“.Ovde episkopot Hermija ponizno se narekuva rob Hristov, {to pretstavuva voobi~aena formula. Me|utoa, episko-pite Filip i Evstatij od dvete episkopski bazili-ki vo Stobi go upotrebuvaat najsve~eniot epis-

XXX. [TIP 432

Kale ‡ Bargala. ‡ Starohristijanska bazilika

Kale ‡ Bargala. ‡ Gulab od starohristijanski kapitel

kopski epitet. So ova trojcata episkopi se obele-èni kako ktitori na bazilikite. Bazilikata bila podignata kon krajot na IV vek, a bila preyiduvana i remodelirana vo V-VI vek, {to se potvrduva i so dvete grade`ni fazi konstatirani vo podot na prez-viteriumot. Od nadvore{nata strana na severniot perimetralen yid ima baptisterium so dve piscini. Ovaa gradba i nejziniot vnatre{en aran`man imaat dve grade`ni fazi.

Vo zapadniot del, vo prodolènie na bap-tisteriumot e otkriena mensae martyrum koja sluè-la za funeralnite ve~eri agapae. Istraùvawata na kompleksot na bazilikata, vo ~ij sostav od ju`-nata strana se nao|a i gradbata na konsignatori-umot, ukaùvaat deka taa e podignata pokraj kulten objekt so grob na eden ma~enik, i toa kon krajot na IV vek.

Na kompleksot na Episkopskata bazilika mu pripa|aat gradskata piscina, episkopskata rezi-dencija i stanbeniot kompleks so {irok trem i im-pozantna kolonada, podignati pokraj bedemot na tvrdinata. Aleksova B., 1975, 21-32; Aleksova B., 1989, 41-69; Aleksova B., 1995, 131-140.

Extra muros bazilika

Zapadno od gradskite bedemi na Bargala vo tekot na 1984 godina e otkriena edna od extra muros bazilikite. Objektot ima trikorabna dispozicija, so {iroka izdadena apsida vo koja se za~uvani osta-toci od sintronos. Vo apsidata se najdeni tragi od izgraden lokulus vo koj bil smesten relikvijarot kripta. Bazilikata ima narteks i egzonarteks. Po-dot vo naosot e obloèn so kameni plo~i na koi ima ornament, luksuzno re{en, opto~en so bordura izvedena vo opus sectile.

Bogatata arhitektonska dekorativna plasti-ka, po svojot stil na obrabotka i izbor na motivi, ukaùva na starohristijanski objekt izgraden kon krajot na IV vek. Aleksova B., 1995, 141. (B.A.)

Crkva Sv. \or|i, srednovekovna crkva i nekropola. Se nao|a nadvor od tvrdinata na Bargala, pokraj ju`niot bedem i jugoisto~nata kula. Crkvata e po-dignata vo IX-X vek, vo vremeto na pokrstuvaweto na Slovenite po dolinata na Bregalnica. Vo osnova-ta ima plan na vpi{an krst vo kvadrat so narteks. Gradena e od kr{en kamen so varov malter i so mno-gu docnoanti~ki spolii, doneseni od urnatinite na gradot Bargala. Na vnatre{nata strana na yidovite ima ostatoci od ìvopis vo tri sloja. Od naj-stariot ìvopis ima mali tragi, od vtoriot e freskata na Hristos Antifonitis-Gerantor, dati-rana vo XIII vek, a najmladiot ìvopis e od XIV vek koga celata crkva bila ìvopisana. Okolu crkvata ima nekropola so grobovi od kameni konstrukcii. Arheolo{kite iskopuvawa pokaàle deka pogrebu-vaweto e na pove}e nivoa, izvedeno vo grobni dupki ili grobovi so kameni konstrukcii, i toa po~nuvaj-}i od VII vek sè do vtorata decenija na ovoj vek. Ima sporadi~ni indicii i za grobovi so kremirani pokojnici. Posebno za odbeleùvawe e toa {to ovaa nekropola gi dade prvite materijalni naodi od vremeto na naseluvaweto i stabilizacijata na Slovenite vo bregalni~kiot region, a istovremeno i podatoci za razjasnuvawe na problemot za izgrad-bata na crkvata. Balabanov K., 1959, 121; Aleksova B., 1967, 5-82; Ra-solkoska Nikolovska Z., 1970, 219-226; Rasolkoska Nikolovska Z., 1975a, 125-139; Beldedovski Z., 1990, 45. (V.S., Z.B.)

10. GORNO TROGERCI

Gradi{te, utvrduvawe od docnoanti~koto vreme. Na severniot kraj od seloto postepeno se izdiga vi-sok rid so zaoblen vrv od koj se {iri pogled kon Ov~e Pole na ednata strana i Zletovska Reka na drugata. Spored kaùvaweto na selanite, do skoro vreme na platoto imalo ostatoci od temeli na {i-roki yidovi. Denes na povr{inata se zabeleùvaat par~iwa od debeli tuli i drug gradeèn materijal. (V.S., Z.B.)

Crkva Sv. Duh, osamen naod od docnoanti~koto vre-me. Od dvete strani na glavniot vlez vo selskata crkva se vgradeni stolbovi od koi edniot ima dob-ro izraboteni torusi. Ne se znae od koe mesto bile doneseni stolbovite. (V.S., Z.B.)

XXX. [TIP 433

11. DOBRO[ANI

Grobi{ta, srednovekovna nekropola. Na 600 m se-verno od seloto, pokraj koritoto na suvodolicata Slatinski Dol se otkrieni grobovi so orientacija istok-zapad i so razli~ni konstrukcii. Edni se od kameni plo~i, a drugi od reden kamen, so i bez po-krivni plo~i. (V.S., Z.B.)

12. DOLANI

Diva Topola, naselba od docnoanti~koto vreme. Pome|u 10-tiot i 11-tiot kolometar na patot [tip -Strumica, od desnata strana, vo nivata na Veselin Bogatinov se nao|aat ostatoci od kr{en kamen, malter, kako i fragmenti od kerami~ki sadovi. Te-renot e ramnina so mal pad kon desniot breg na re-kata Lakavica, oddale~ena 100 m zapadno. Sanev V., 1961, 75; Mikul~i} I., TIR, 44. (V.S.)

Erxelija, naselba od docnoanti~koto vreme. Se na-o|a vo neposrednata blizina na lokalitetot Kale – Gradi{te. Na mala povr{ina se sre}avaat frag-menti od kerami~ki sadovi, teguli, tuli i gradeèn kamen od mala naselba. Grbi¢ M., 1954, 126; Mikul~i} I., TIR, 44. (V.S., Z.B.)

Jarebi~ova Voda, vodovod od docnoanti~koto vre-me. Na 400 m isto~no od seloto, pokraj ~e{mata, M. Angelov otkril kerami~ki tubuli od vodovod koj verojatno bil povrzan so utvrdenata naselba na lo-kalitetot Kale – Gradi{te. (Z.B.)

Kale – Gradi{te, utvrdena naselba od docnoanti~-koto vreme. Na 1,5 km ju`no od seloto se izdiga visok rid {to dominira nad okolniot teren. Seve-roisto~no od nego e ridot Rusa, odvoen so dlaboki-ot dol Skoko, a ju`no e rit~eto [umakot. Na vrvot ima golemo zaramneto plato so povr{ina od 160 x 150 m, na koe po rabovite se gledaat ostatoci od be-dem {irok 1,20 m, yidan od kr{en kamen i varov malter. Na zapadniot kraj bedemot e za~uvan vo dol-ìna od 50 m i viso~ina od 1 do 2,50 m. Vo vnatre{-niot prostor na naselbata ima ostatoci od temeli na pomali objekti i mnogubrojni grade`ni materi-jali. Grbi¢ M., 1954, 126; Mikul~i} I., TIR, 44. (V.S., Z.B.)

Kutlevec, naselba od rimskoto vreme. Se nao|a na 12-tiot kilometar od dvete strani na patot [tip-Radovi{, na desniot breg na rekata Lakavica, vo blizinata na dolanskite trla. Terenot e ramnina, na jugoisto~niot kraj opkruèna so mali viso~in-ki, na koja po povr{inata ima fragmenti od kera-mi~ki sadovi so siva boja i fragmenti od teguli. Najdeni se i ostatoci od temeli na grn~arska fur-na. Sanev V., 1961, 75; Mikul~i} I., TIR, 44. (V.S.)

Ramni{te, naselba od rimskoto vreme. Na okolu 100 m ju`no od seloto, na edna mala viso~inka so zaramneto plato, koe zafa}a 1,5 hektar, se sre}ava-at fragmenti od kerami~ki sadovi, tuli, teguli i kr{en kamen. Vo nivata na M. Angelov bile najdeni nekolku moneti od vremeto na Dioklecijan. Mes-toto e poznato u{te pod imeto Desetski Gumna. (V.S., Z.B.)

]eramidnica, naselba od docnoanti~koto vreme. Se nao|a na 1,5 km od patot [tip-Radovi{, na golema ramnina dolga 500 m i {iroka 30 m, koja leì na leviot breg na rekata Lakavica. Po povr{inata se sre}avaat mnogubrojni fragmenti od kerami~ki sadovi raboteni na kolce, so crvena i siva boja i so razli~no profilirani vrat i usta. Najdeni se i dva piramidalni tega od pe~ena zemja. Sanev V., 1961, 75; Mikul~i} I., TIR, 44. (V.S.)

ûka, naselba i nekropola od docnoanti~koto vre-me. Se nao|a na zaramneta terasa na leviot breg na rekata Lakavica, oddale~ena 1 km desno od patot [tip-Radovi{, so povr{ina od okolu 2 hektara. Spored kaùvaweto na \or|i Mihajlov, pri ora-weto na nivite bile otkrivani temeli od yidovi, a Maksim Angelov otkopal grob so konstrukcija od kameni plo~i, bez prilozi. Denes na povr{inata se zabeleùvaat fragmenti od kerami~ki sadovi, te-guli i gradeèn materijal. (V.S., Z.B.)

13. DOLNI BALVAN

Vr~va, naselba od docnoanti~koto vreme. Vo pod-no`jeto na severniot kraj na srtot Eòv Rid, od ne-govata isto~na strana ima prostor od okolu 5-6 hek-tara, malku potkrenat i so {irok pogled kon po-leto i seloto. Re~isi celiot e prekrien so rasfr-leni par~iwa od tuli, teguli i kerami~ki sadovi raboteni na kolce, so siva boja ukrasuvani so or-namenti izvedeni so pe~ati, koi se isfrleni na povr{inata so permanentnite zemjodelski raboti. U{te vo pedesettite godini selanite otkopale dve stebla od stolbovi, dva korintski kapitela i baza, site izraboteni od zelen peso~nik, koi se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo [tip. Naselbata leì 2 km severoisto~no od seloto, vo nivata na ZIK „Crve-na yvezda“, nekoga{ sopstvenost na semejstvoto Ko-ko{karovi. Sanev V., 1963, 109; Mikul~i} I., TIR, 45. (V.S., Z.B.)

Stopanski {tali, naselba od docnoanti~koto vre-me. Se nao|a blizu do seloto, od desnata strana na rekata Bregalnica. Na povr{inata se sre}avaat os-tatoci od temeli na yidovi, gradeèn materijal, kako i fragmenti od kerami~ki sadovi i pitosi. Najdeni se i nekolku rimski bronzeni moneti. Mikul~i} I., TIR, 45. (V.S., Z.B.)

Tugli, naselba od bronzenoto i rimskoto vreme. Na 2 km severno od seloto, desno od patot [tip-Ko~a-

XXX. [TIP 434

ni ima mala viso~inka izdolèna vo pravec istok-zapad, so povr{ina od 300 x 200 m, koja na isto~niot kraj se nadvisnuva nad koritoto na rekata Bregal-nica. Na severnata strana blago se spu{ta kon dol~eto Bogoevec, a na ju`nata kon selskite bav~i. Na sredinata ima bagremov pojas, levo od nego se nao|a nivata na Petre Davkov, desno na ZIK „Cr-vena yvezda“, pogon Dolni Balvan. Po celata povr-{ina na terenot ima fragmenti od kerami~ki sado-vi raboteni na kolce, od III-IV vek, a vo nivata na Davkov kamewa i varov malter od temeli na yidovi. Najdeni se delovi od stebla na stolp~iwa i golem broj kr{eni teguli i tuli. Vo isto~niot del na terenot, blizu do koritoto na rekata se sre}avaat fragmenti od keramika od srednoto bronzeno vreme na Makedonija. Vedna{ preku dolot Bogoevec, vo nivata na Lade Arsov od Gorni Balvan, isto taka ima ostatoci od temeli na gradbi i fragmentirana keramika od rimskoto vreme. (V.S., Z.B.)

14. DOLNI KOZJAK

Bandera, kastrum od rimskoto vreme. Pretstavuva visok rid {to se izdiga na zapadnata strana nad seloto, na desniot breg na Kozja~ka Reka. So svoja-ta polo`ba dominira nad ramninata kon selata Karbinci i Argulica. Na vrvot ima izdolèno plato postaveno vo pravec severozapad-jugoistok, na jugoisto~niot kraj malku podignato i opkruèno so strmni padini. Vo 1967/68 godina Narodniot muzej od [tip izvr{il probno iskopuvawe otvoraj-}i nekolku mali sondi na pove}e mesta (V. Sanev). Konstatirano e deka po celata dolìna na sever-niot rab na platoto ima ostatoci od temeli na bedem {irok 2 m, yidan od re~en kamen i varov malter. Na jugozapadnata strana, koja e poblaga i razorana, tragi od bedemot ne se za~uvani. Zna~ajno e toa {to na severozapadniot kraj na platoto se otkrieni ostatoci od temeli na yidovi, visoki 1 m i {iroki 0,70 m, yidani od kr{en kamen i varov malter, od mal ~etvrtest objekt so dimenzii od 4 x 4 m. So ogled na karakterot na naodite, se raboti za svetili{te posveteno na boèstva od gr~ko-rim-skiot panteon. Poto~no, vo nivoto na podot, koj bil od nabiena zemja, se najdeni triesetina fragmenti od mali ex voto plo~ki od mermer so pretstava na Zevs i Hera, Zevs, Hera, Trakiski kowanik, Herakle i Asklepij, izvedeni vo plitok reljef. Site se so imiwa na dedikanti od trakisko poteklo ili trakizirani latinski imiwa, klepani so gr~ko pismo. Spored ikonografijata, umetni~kata izved-ba, ligaturata kaj bukvite i sli~no, datirani se me|u krajot na II i krajot na III vek. Svetili{teto, a moèbi i bedemot, bilo razurnato vo prvata polovina na IV vek. Na padinite na Bandera, a oso-beno vo nivite okolu podno`jeto se nao|aat rimski tuli, pitosi, taka {to site zaedno pretstavuvale del od naselbinskiot kompleks na anti~kiot grad

Bargala. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo [tip. Gara{anin M. i D., 1959, 82; Sanev V., 1980, 78. (V.S.)

Bandera, s. Dolni Kozjak. ‡ Votivna plo~ka od II-III vek

Kadin Rid, osamen objekt od rimskoto vreme. Pod seloto, od levata strana na Kozja~ka Reka, blizu do polskiot pat kon seloto Karbinci i kon lokalite-tot Han~e ima malo rit~e na koe se nao|aat ostato-ci od temeli yidani od kr{en kamen i varov mal-ter, od mal objekt koj li~i na fortifikacija – ku-la. Spored iskazite na selanite, bile iskopani pi-tosi, tuli i metalni predmeti. Gara{anin M. i D., 1959, 83; Mikul~i} I., TIR, 22. (V.S.)

Lska~, vila rustika od docnoanti~koto vreme. Se nao|a na okolu 300 m severoisto~no od seloto, od dvete strani na polskiot pat Radawe-Argulica i vo neposrednata blizina na lokalitetot Turski Gro-bi{ta. Vo 1954/55 godina, vo nivata na Ranko i Ti-ros Ivanovi od seloto Argulica bile najdeni par-~iwa od poden polihromen mozaik i od stebla na stolbovi koi bile odneseni vo Narodniot muzej vo [tip. Podocna, vo 1967 godina, vo istata niva, kako i vo nivata na Dimitar Spasov od istoto selo, e iz-vr{eno probno iskopuvawe (V. Sanev), pri {to de-lumno se otkrieni ostatoci od temeli na pogolem

XXX. [TIP 435

objekt ‡ vila rustika, so mal hipokaust i prefur-nium. Ostatoci od sli~ni yidovi se raspoznavaat i vo drugite delovi na terenot. Objektot mu pripa|a na kompleksot na anti~kiot grad Bargala. Gara{anin M. i D., 1959, 83; Mikul~i} I., TIR, 22. (V.S.)

Niva na Stojko Todorov, objekt od rimskoto vreme. Na 400 m jugoisto~no od seloto se nao|a nivata na Stojko Todorov koja leì na samiot desen breg na Kozja~ka Reka. Vo 1965 godina, so zemjodelskite ra-boti e otkriena mala skulpturalna pretstava na trojna Hekata, izrabotena od bel sitnozrnest mer-mer. Podocna, vo 1967 godina, Muzejot od [tip iz-vr{il malo probno iskopuvawe. Vo sonda dolga 10 m i {iroka 2 m bile otkrieni delovi od temeli na objekt, yidani od re~en kamen i kal, za~uvani so 2 do 3 reda yidarija. Osven fragmenti od kerami~ki sadovi, bile najdeni nekolku moneti od vremeto na Konstantin. Objektot mu pripa|a na kompleksot na anti~kiot grad Bargala. (V.S.)

Turski Grobi{ta, objekt od rimskoto vreme. Se nao-|a na izlezot od seloto, od levata strana na patot za Radawe, vo nivata na Ferdo i Blaè Mitevi i Dane Ivanov. So zemjodelskite raboti bile nao|a-ni temeli od yidovi, postaveni vo razli~ni pravci, yidani od re~en kamen i kal, a pokraj niv sa|i, par-~iwa od teguli, imbreksi i sadovi so edna ili dve dràlki raboteni na kolce, po boja sivokafeavi i crvenikavi. Naodite im pripa|aat na stanbeni ob-jekti od kompleksot na anti~kiot grad Bargala. I. Mikul~i} gi povrzuva so starohristijanska crkva. Gara{anin M. i D., 1959, 82; Mikul~i} I., TIR, 22. (V.S.)

15. DOLNO TROGERCI

Bela Zemja, naselba od docnoanti~koto vreme. Se nao|a vo podno`jeto na ridot Kiovo, koj se izdiga blizu do seloto, od zapadnata strana. Vo nivata na Stojan Kuzev se zabeleùvaat fragmenti od teguli, a spored informaciite od sopstvenikot, so orawe bile vadeni kamewa i tuli od temeli na yidovi. (V.S., Z.B.)

16. DRAGOEVO

Gradi{te, utvrduvawe od docnoanti~koto vreme. Na 3,5 km ju`no od seloto, na eden od ridovite na planinata Serta ima ostatoci od temeli na bedem od pomalo utvrduvawe, masivno yidan so kr{en kamen i varov malter. Poradi blizinata, utvrduva-weto moè da se povrze so naselbata na lokali-tetot Ta{li Trla. (V.S., Z.B.)

Selski grobi{ta, srednovekovna crkva so nekro-pola. Na isto~niot rab na seloto ima zaramneto plato, dolgo 70 m i {iroko 15 m, na koe se nao|aat urnatini od mala crkvi~ka i okolu nea grobovi so kameni konstrukcii, pokrieni so monolitni plo~i postaveni vo pravec istok-zapad. (V.S., Z.B.)

Ta{li Trla, naselba od docnoanti~koto vreme. Se nao|a jugoisto~no od seloto, na padinite na Serta. Pretstavuva pogolem prostor na koj se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi raboteni na kolce, so crvena i siva boja. Spored kaùvaweto na Ve-selin Bogatinov od seloto Dolani, bile otkopani kerami~ki cevki od vodovod. Sanev V., 1961, 76. (V.S.)

17. KALAUZLIJA

Kula, naselba i utvrduvawe od docnoanti~koto vre-me. Se nao|a na 2 km ju`no od seloto, na izdolèn greben koj na zapadniot kraj strmno se izdiga nad koritoto na Kozja~ka Reka, od nejzinata desna strana. Na vrvot ima zaramneto jazi~esto plato, so dimenzii od 70 x 65 m, opkruèno so ostatoci od te-meli na bedem, {irok 1,5-2 m, yidan od kr{en kamen i varov malter. Vo severoisto~niot del na platoto se gledaat konturi od objekti koi zafa}aat prostor od okolu 10 m2. Selanecot Ja{ar Memedov otkopal }o{e od prostorija yidana od kr{en kamen i var, vo koe na{ol bronzena nogalka od kandelabar {to zavr{uva vo oblik na lavovska glava. Nadvor od gabaritot na Kula, na severoisto~nata strana, terenot prodolùva vo {iroko obrabotlivo plato na koe se zabeleùva rasfrlen gradeèn materijal. Vo nivata na Blaè Jovanov bile najdeni moneti so vremenski raspon od prviot vek do docnata antika, kako i temeli od yidovi i gradeèn materijal. Lokalitetot e oddale~en okolu 4 km jugoisto~no od docnoanti~kiot grad Bargala vo Gorni Kozjak. Gara{anin M. i D., 1959, 81. (V.S., Z.B.)

18. KARBINCI

Be{ Tepe – An~e – Bargala, gradska naselba od rims-koto i docnoanti~koto vreme. Se nao|a na okolu 600-700 m jugoisto~no od seloto, od levata strana na patot za seloto Radawe. Vo vremeto na Vtorata svetska vojna, vo nivata na Todor Traj~ev pri ora-we bila otkriena plo~a od varovnik so latinski natpis, dimenzii od 1,28 x 0,64 x 0,24 m, koja podoc-na ja objavil I. Venedikov. Vo tekstot od pet reda, ispi{an vo nepravilna rimska kapitela, se soop-{tuva deka vo vremeto na imperatorite Valens i Valentinij, po naredba na Antonij Alipij, uprav-nik na Dakija Mediteranea, naselenieto na gradot Bargala izgradilo porta, vo 371 godina. Vrz osnova

XXX. [TIP 436

na ovie podatoci, gradot Bargala prisuten vo isto-riskite izvori, Venedikov go locira na ova mesto, raspoloèno me|u atarite na selata Karbinci, Ta-rinci i Dolni Kozjak, poznato kaj selanite u{te i pod imiwata Gradi{te i Mogilkite. Ne se znae dali gradot bil za{titen so odbranbeni bedemi i porti ili pak spomenatata porta bila podignata poradi odreden povod. Otkrivaweto na plo~ata e dotolku interesno {to ovozmoùva del od ju`nata granica na sredozemna Dakija, vo vtorata polovina na IV vek, da se spu{ti sè do rekata Bregalnica. [to se odnesuva do samoto ime Bargala, Venedikov smeta deka e trakiski toponim pa ottuka gradot go nareduva me|u gradovite vo zapadna Trakija. Pr-vite podatoci za Bargala poteknuvaat od V vek. Imeno, vo dnevnicite od soborot vo Halkedon, odr-àn vo 451 godina, toj se spomenuva kako episkop-ski centar, so episkopot Dardanij. Mnogu popre-cizni i po{iroki se informaciite od Sinegdemo-sot na vizantiskiot pisatel Hierokle koj ìveel vo VI vek. Spored niv episkopska Bargala ‡ Βαργαλα, zaedno so Stobi, Kalenidin, Armonija i Zapara, se nao|ala na prostorot isto~no od rekata Vardar {to vleguval vo granicite na provincijata Macedo-nia II Salutaris. Pojavata na ovoj natpis i podatocite vo izvorite }e bidat povod pove}e u~eni da ñ posve-tat vnimanie na ubikacijata na gradot, me|u koi i B. Aleksova koja, preku dolgogodi{nite istraù-va~ki raboti, nudi interesni zaklu~oci tokmu za vremeto koga gradot ja ima ulogata na episkopsko sedi{te vo dolinata na Bregalnica.

Interesno e deka arheolo{kite materijali rasprsnati vo spomenatata niva, kako i vo sosedni-te, odnosno na povr{ina od okolu 2 hektara, kores-pondiraat so vremeto na plo~ata, no ne i so isto-riskite izvori. Golem e brojot na fragmentiranata keramika i slu~ajno otkrienite moneti od rimska proveniencija, od III i IV vek. Vo 1967 godina se na-praveni nekolku kontrolni sondi na mestoto so ostatoci od temeli {to „li~i na bazilika“ (spored I. Venedikov) i pritoa se konstatirani masivni temeli od pravoagolen objekt so golemi dimenzii (72 x 28 odnosno 34 m), od profan karakter, isto taka od III-IV vek (V. Sanev). Na jugoisto~niot rab na prostorot nare~en Be{ Tepe ima tri golemi mo-gili, rasporedeni vo triagolnik, visoki 3‡4 m. Sa-miot turski toponim upatuva na pet mogili, od koi, spored I. Venedikov dve bile razorani mnogu pora-no. Na edna od postojnite, istiot istraùva~ izvr{il iskopuvawe. Vo centarot na mogilata ot-kril pogrebuvawe so kremacija, izvr{eno vo II vek, spored grobnite prilozi me|u koi bila najdena i moneta od Faustina (175 g.). Ovie podatoci, zaedno so povr{inskite naodi i plo~ata so natpis, nedvos-misleno upatuvaat na faktot deka se raboti za gradskata naselba Bargala od rimskoto vreme, ~ij ìvot najverojatno zgasnal kon krajot na IV vek, kako i mnogu drugi gradovi vo Makedonija {to na-stradale od uni{tuva~kite naleti na avarskite ple-miwa. Lokacijata bila napu{tena, a ìvotot pro-

dolìl na nova lokacija, oddale~ena okolu 2 km, vo dene{nata mesnost Gradi{te vo Gorni Kozjak. Vo prilog na ova zboruvaat gradskiot bedem so kuli, nekolkute starohristijanski baziliki i mnogubroj-nite civilni objekti, site od V-VI vek, otkrieni i prou~eni od B. Aleksova. Sekako zasluùva vni-manie da se spomene faktot deka vo arealot na Bar-gala od rimskoto vreme pripa|aat i lokalitetite Krst vo seloto Tarinci ‡ mogila so kneèvsko po-grebuvawe od I-II vek, i Bandera vo seloto Dolni Kozjak ‡ utvrduvawe so svetili{te od II-III vek, ka-ko i drugi lokaliteti vo reonot na ovie sela. Venedikov I, 1948, 88; Gara{anin M. i D., 1959, 82; Papazoglu F., 1957, 224; Aleksova B., 1967, 5-82; Aleksova B., 1986, 97-101; Sanev V., 1986, 88-91. (V.S.)

19. KRIVI DOL

Gradi{te, utvrduvawe od docnoanti~koto vreme. Neposredno do seloto se izdiga visok rid, izdol-èn vo pravec sever-jug, na koj se nasetuvaat temeli od kru`no utvrduvawe, so pre~nik od 50 m. Utvrdu-vaweto ñ pripa|a na malata naselba od docnoan-ti~koto vreme na lokalitetot Gramadi. Mikul~i} I., TIR, 75. (Z.B.)

Gramadi, naselba od docnoanti~koto vreme. Na okolu 250 do 300 m isto~no od seloto, po povr{ina-ta na nivite, koi zafa}aat prostor od 2-3 hektara, se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi. Vo sredi{niot del ima mal prostor na koj se zabele-ùvaat temeli od objekti. (Z.B.)

Dolna Beànija, naselba od bronzenoto vreme. Na 1,5 km ju`no od seloto, vo podno`jeto na Lozarski Rid ima prostor od okolu 1.200 m2, prese~en so suvo-dolica, na koj se sre}avaat fragmenti od kerami~-ki sadovi i orudija od kamen i koska. (T.N.)

Jan~ovec, nekropola od docnoanti~koto vreme. Vo nivata na M. Kukov i vo sosednite lozja, koi leàt na 600 m jugoisto~no od seloto, sopstvenicite otko-pale nekolku groba so monolitni kameni plo~i, vo koi na{le kerami~ki sadovi i bronzeni prsteni, koi ne se za~uvani. So ogled na blizinata na loka-litetot Gramadi, nekropolata verojatno ñ pripa|a na istata docnoanti~ka naselba. (V.S.)

20. KRUPI[TE

Kale, naselba od bronzenoto vreme i starohristi-janski crkoven kompleks. Leì na obrabotliv te-ren so povr{ina od okolu 3 hektara, severoisto~no i isto~no od seloto, levo od patot [tip-Ko~ani. So permanentnoto orawe na nivite, pove}e decenii

XXX. [TIP 437

nanazad, ìtelite raskopuvale stari temeli od koi vadele gradeèn materijal za svoite grade`ni pot-rebi. Taka, re~isi vo sekoja ku}a se gledaat razni spolii od kamena arhitektonska plastika (delovi od stolbovi, kapiteli, bazi) i delkan kamen. Teme-li od objekti bile uni{teni i so novoizgradenite ku}i vo ovoj del na seloto, a u{te pove}e so preure-duvaweto na terenot vo orizovi nivi, za {to bila upotrebena te{ka mehanizacija. Vo 1975 godina i podocna, vo periodot 1984-1987 godina, vo orga-nizacija na Arheolo{kiot oddel na Muzejot na Makedonija se izvr{eni iskopuvawa so koi bile otkrieni ostatoci od dva sakralni objekta. Edniot pretstavuva pravoagolna crkva od tipot so vpi{an krst vo osnovata, dolga 12,90 m i {iroka 9,50 m, yi-dana od delkan kamen i hidrostati~en malter, so primena na opus mixtum vo redovi. Na isto~niot yid ima apsida, poligonalno re{ena od nadvore{nata strana. Podot na crkvata bil od mermerni plo~ki, obraboten vo tehnikata opus sectile. Najdeni se pove}e elementi od arhitektonska plastika od bel mermer na koi sekundarno bile naneseni slovenski kirilski bukvi. Okolu crkvata istraùva~ite, a porano i selanite, na{le ostatoci od srednovekov-ni grobovi. Vtor, u{te pomarkanten objekt pret-stavuva katedralnata crkva so martirium otkriena vo nivite na R. i B. Boìnovi, koja ne e celosno is-traèna. Na isto~niot del, {irok 28,90 m, ima pet apsidi od koi centralnata go pretstavuva glavniot oltar. Nejzinata osnova isto taka e pravoagolna, od tipot so vpi{an krst, so taa razlika {to edikulata vo ju`niot korab formira krstovidna gradba – martirium. Yidovite, namesta za~uvani do 1 m vi-so~ina, pokaùvaat deka crkvata bila gradena od delkan peso~nik i hidrostati~en malter i tuli koi, vo zonata bliska na podot, bile postaveni vo pet horizontalni redovi. Otkrieni se delovi od mermerni koloni na koi vo dolnata zona ima krsto-vi i bukvi od dvata slovenski alfabeta. Zna~ajno e da se spomene i toa deka pod ovie objekti i po povr-{inata vo eden del od lokalitetot, se sre}avaat fragmenti od praistoriska keramika, odnosno tragi od bronzenovremenska naselba. Gara{anin M. i D., 1959, 84; Aleksova B., 1983, 93-96; Aleksova B., 1989, 81-99. (V.S., Z.B.)

Kletovnik, starohristijanska crkva. Na okolu 1 km ju`no od seloto se izdiga ridot Kletovnik koj ima malo zaramneto plato. So iskopuvawata vo 1975 godina se otkrieni tragi od arhitektonski objekt so kru`na forma, so pre~nik od 10,60 m, graden od delkani blokovi i hidrostati~en malter. Spored B. Aleksova, se raboti za crkva – martirium. Aleksova B., 1983, 92; Aleksova B., 1989, 79. (V.S., Z.B.)

Nad crkva, naselba od neolitskoto vreme. Se nao|a na isto~niot rab na seloto, vo neposrednata blizi-na na crkvata Sv. Nikola. Pretstavuva mala terasa, prese~ena so trasata na patot [tip-Ko~ani, koja

na severnata strana se nadovrzuva na lokalitetot Kale. Vo nivite na B. i J. Mikovi ima mnogubrojni fragmenti od kerami~ki sadovi i orudija od kamen i kremen koi tipolo{ki se vrzuvaat za fazite III-IV na neolitskata kulturna grupa Anzabegovo-Vr{nik. (V.S., Z.B.)

Crkva Sv. Nikola, starohristijanska bazilika i srednovekovna crkva. Se nao|a na severoisto~niot kraj na seloto, pod patot [tip-Ko~ani, na desniot breg na Bregalnica. Poznata e vo stru~nata litera-tura kako objekt od XVII vek. Spored najnovite konstatacii na B. Aleksova, nejzinoto podigawe e pomesteno vo IX-X vek. Od nadvore{nata strana na yidovite se zabeleùvaat vgradeni elementi od ra-nohristijanska arhitektonska i skulpturalna plas-tika, na koi ima znaci i bukvi. So iskopuvawata vo 1975 godina e konstatirano deka crkvata bila po-dignata vrz temeli od trikorabna bazilika, dolga 16 m i {iroka 14,90 m, so centralna apsida koja od nadvore{nata strana bila organizirana poligonal-no i so narteks na zapadnata strana. Okolu crkvata Sv. Nikola i ostatocite od bazilikata bile konstatirani starohristijanski i srednovekovni grobovi. Del od sarkofag sluì kako korito na ~e{mata {to se nao|a ju`no od crkvata. GrujiÊ R., 1955, 203; Aleksova B., 1983, 82; Rasolkos-ka Nikolovska Z., 1978, 131; Aleksova B., 1989, 77. (V.S., Z.B.)

21. LESKOVICA

Bunar, naselba od docnoanti~koto vreme. Vo nivite na bra}ata Janevi, {to se nao|aat severoisto~no od seloto, na levata strana na rekata Lakavica ima rasfrleni teguli i drug gradeèn materijal. Na krajot na ednata niva ima star bunar na ~ij otvor ima ~etiri bloka od kamen so izdlabeni `lebovi. (V.S., Z.B.)

Golema Niva, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 2,5 km isto~no od seloto ima zaramneta padina {to se spu{ta kon koritoto na rekata Lakavica. Vo ni-vite na D. Stojanov, P. Eftimov, A. Laskov i B. La-zarov se zabeleùvaat par~iwa od teguli, imbreksi i gradeèn kamen. (V.S., Z.B.)

Dabjata, naselba od docnoanti~koto vreme. Na pa-dinite na Serta, na okolu 1 km jugoisto~no od selo-to leàt nivite na Lazo i Lade Proto|erovi, Dino Jovanov i drugi, vo koi ima golem broj fragmenti od teguli, tuli, kerami~ki sadovi i golemi pitosi. Ottuka bilo izvadeno golemo koli~estvo gradeèn kamen koj e vgraden vo selskiot dom. Grbi¢ M., 1954, 126. (V.S., Z.B.)

Dvorot na Boìn Nikolov, naselba od docnoneo-litskoto vreme. Nikolov, kopaj}i dupka za var vo svojot dvor, na dlabo~ina od 1 m na{ol fragmenti

XXX. [TIP 438

od kerami~ki sadovi, orudija od koska i pregorena zemja. Naodite gi otstranil, so isklu~ok na eden fragment od ìvotinska statuetka ‡ sviwa. Poto~-no, najden e del od glavata na koj plasti~no se ob-raboteni rilkata, o~ite i u{ite. Naodot se ~uva vo Zavodot i muzej vo [tip. Gara{anin M., Sanev V., Simoska D., Kitanoski B., 1971, 47. (V.S.)

Dvor na Boìn Nikolov, s. Leskovica. ‡ Glava od sviwa, terakota od docniot neolit

Sopot ‡ Karaburun, naselba od docnoanti~koto vreme. Se nao|a na 2,5 km od seloto, na izdolèn greben {to se protega vo pravec severozapad-jugo-istok, so povr{ina od okolu 2 hektara. Vo nivite na Traj~o Laskov i Andon Ristov i vo lozjeto na Boris Janev ima isfrleni par~iwa od teguli, kera-mi~ki sadovi raboteni na kolce i siten gradeèn kamen. (V.S., Z.B.)

Stari Grobi{ta, srednovekovna crkva so nekropo-la. Na platoto {to dominira na zapadniot kraj na seloto, so povr{ina od 100 x 70 m, se gledaat grobo-vi so konstrukcii od kameni plo~i postaveni vo pravec zapad-istok. Na zapadniot kraj na terenot ima temeli od ednokorabna crkva. (Z.B., T.N.)

Suni ê{ma, grob od rimskoto vreme. Ju`no od lo-kalitetot Dabjata, vo nivata na Mi{o Zdravkov bil otkopan grob so pod od 12 kvadratni tuli, pok-rien so monolitna kamena plo~a. Spored iskazite na Zdravkov, skeletot bil dobro za~uvan, a grobni prilozi nemalo. (V.S., Z.B.)

22. NOVO SELO

Bara, naselba od docnoanti~koto vreme. Na edna blaga padina so povr{ina od 2 hektara, {to se na-o|a na 1 km zapadno od seloto, ima fragmenti od ke-rami~ki sadovi raboteni na kolce, teguli, imbrek-si, kr{eni tuli i delkani blokovi od kamen. Najdeni se i tri bazi od stolbovi ostaveni na me-|ata od nivata na Kostadin Ristov. (V.S., Z.B.)

Bogorodi~en Dab, naselba od docnoanti~koto vre-me. Na mestoto na dene{nite grobi{ta, koi leàt 500 m jugoisto~no od seloto, pokraj samiot pat se zabeleùvaat fragmenti od atipi~na rimska kera-mika. Na sprotivnata strana na grobi{tata se nao-|a rit~eto Spasica na koe isto taka se zabeleùva-at fragmenti od kerami~ki sadovi i rasfrlen gra-deèn materijal od nekakov objekt. (V.S., Z.B.)

Stari Grobi{ta, srednovekovna nekropola. Seve-rozapadno od seloto, odnosno od severoisto~nata strana na lokalitetot Bara, pod ridot Plo~a ima zaramneto plato na koe se pretpostavuva postoewe na nekropola. (V.S., Z.B.)

23. NOVO SELO ([TIP)

Kalimerovo, naselba od docnoanti~koto vreme. Desno od koritoto na Bregalnica, pred {talite na ZIK „Crvena yvezda“, pogon Kalimerovo, se zabele-ùvaat fragmenti od kerami~ki sadovi i gradeèn materijal, rasfrleni na pogolem prostor. Temeli od yidovi na objekti se otkrieni i uni{teni u{te vo 1975-77 godina so trasiraweto na zaobikolniot pat za Strumica. Spored kaùvaweto na sop-stvenicite na nivite, porano bile nao|ani bronze-ni moneti i pitosi. (V.S.)

Markov Kamen, nekropola od helenisti~koto vre-me. Na ramninata {to se izdiga nad gradskite gro-bi{ta, od zapadnata strana, poto~no vo nekoga{na-ta niva na Jordan Arnaudov od [tip, vo 1960 godina se otkrieni i istraèni dva groba od tipot cista, so konstrukcii od monolitni kameni plo~i. Grobo-vite bile prekopani porano, taka {to nadvor od niv se najdeni sitni koski od skeletite na umre-nite, fragmenti od {iroka panica i dve fibuli od „maloaziski tip“ . Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo [tip. Mikul~iÊ I., 1965, 147. (V.S.)

Orlov Dol, kaptaà i vodovod od rimskoto vreme. Nad crkvata Sv. Spas, na okolu 150 m jugoisto~no, so izveduvawe na grade`ni raboti e otkriena kap-taà izdlabena vo karpa. Vlezot bil zayidan, so ot-vor vo gorniot del, zatvoren so golema plo~a. Ima zasvoden hodnik dolg 10 m, {irok 0,75 m i visok 1,80-2 m, yidan od delkani kameni plo~i. Najden e i

XXX. [TIP 439

del od vodovodna instalacija koja se spu{ta kon koritoto na rekata Otiwa. (Z.B., T.N.)

Paskova ê{ma, osamen naod od rimskoto vreme. Vo nivata na M. Arsov od Novo Selo e najdena srebre-na moneta so pretstava na Dijana na reversot. (Z.B.)

Crkva Sv. Spas, srednovekovna crkva so nekropola. Se nao|a na levata strana na rekata Otiwa, na pa-dinite na ridot Kumlak, na okolu 100 m od posled-nite ku}i na Novo Selo. Izgradena e vo 1369 godina od vojvodata Dimitar, a povtorno ìvopisana vo 1601 godina od zografot Jovan. Okolu nea ima nek-ropola so grobovi, edni yidani od kamen, drugi od monolitni kameni plo~i, so razli~na vremenska pripadnost. Petkovi¢ S., 1961, 81; Balabanov K., 1972, 6; Petrov J., 1975, 155. (V.S., Z.B.)

24. PENU[

Grobi{ta, srednovekovna crkva so nekropola. Sre-de selo, na zaramneto plato so povr{ina od 80 x 20 m ima grobovi so konstrukcii od kameni plo~i, pos-taveni vo pravec zapad-istok. Severno od niv se gledaat urnatini od temeli na crkvi~ka so dimen-zii od 10 x 6 m. Vo 1950 godina, vo vremeto na iz-gradbata na zadru`niot magacin, bile raskopani i uni{teni pove}e grobovi postaveni vo tri hori-zontalni reda, gradeni od kameni plo~i. (V.S., Z.B.)

25. PIPEROVO

Gradi{te – ûka, gradi{te od docnoanti~koto vre-me. Na zapadniot kraj na seloto se izdiga srtot na planinata Serta. Na edno zaramneto plato, delum-no obrasnato so {uma, koe na ednata strana ima pog-led kon dolinata na Lakavica, a na drugata kon do-linata na Vardar, se nao|aat ostatoci od temeli na bedem, {irok 1,5 m, yidan od kr{en kamen i varov malter. Blizu do zapadniot kraj se gledaat temeli od prostorija na objekt, {iroki 0,50 m. Dimenziite na gradi{teto iznesuvaat 150 x 50 m. (V.S., Z.B.)

Crkvi{te, srednovekovna crkva so nekropola. Na okolu 5 km isto~no od seloto, na desnata strana na Lozni~ka Reka, na mala viso~inka se gledaat mono-litni kameni plo~i od grobovi. Isto taka ima i ostatoci od temeli na mala crkvi~ka so pribli`ni dimenzii od 8 x 4 m. (V.S., Z.B.)

26. POÎVALO

Eskibal, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 2 km isto~no od seloto, sproti lokalitetot Isarl’k, vo nivata na M. Despotov so oraweto bile raskopuva-ni temeli od yidovi na objekti. (V.S., Z.B.)

Isarl’k, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Na okolu 2,5 km isto~no od seloto se izdiga visok rid so strmni padini i so edinstven pristap od isto~-nata strana. Vo podno`jeto te~at Kali~ Dere i Ka-àlska Reka. Na samiot vrv ima zaramneto plato od dvaesetina dekari, okruèno so ostatoci od temeli na {irok bedem, namesta prili~no dobro vidlivi. Po povr{inata ima par~iwa od kr{eni tuli i gradeèn kamen. (V.S., Z.B.)

Kisetarla, srednovekovna crkva so nekropola. Na 1,5 km isto~no od seloto ima urnatini od crkvi~ka gradena od pridelkan kamen i kal, so pribli`ni di-menzii od 8 x 4 m. Okolu nea ima grobovi so mono-litni kameni plo~i. (V.S., Z.B.)

Stai}uvez, srednovekovna nekropola. Na platoto {to se nao|a na 1 km severno od seloto, a desno od patot [tip-Ko{evo, se gledaat kameni plo~i od grobovi so orientacija zapad-istok. Vo neposredna-ta blizina ima golemi karpi so vreàni krstovi. (V.S., Z.B.)

Frn, docnosrednovekovna naselba. Na okolu 1,5 km isto~no od seloto, neposredno do lokalitetot Ki-setarla, vo nivata na A. Taipov so oraweto bile ot-krivani ostatoci od temeli na yidovi i delovi od kerami~ki sadovi. (V.S., Z.B.)

27. PUHÊ

Bav~i, naselba od docnoanti~koto vreme. Na eden od ridovite na Serta ima mala terasa koja blago se spu{ta na severnata strana. Vo nivata na Trajan Petrov, so povr{ina od okolu 5 dekara, se zabele-ùvaat grade`ni tuli. Vo severniot kraj ima plo~a od zelen peso~nik so dimenzii od 0,90 x 0,55 x 0,17 m koja na stranite ima po dva `leba. Okolu nea e rasfrlen gradeèn kamen i malter od objekt ~ii temeli se nasetuvaat. (V.S., Z.B.)

Gradi{te, naselba od docnoanti~koto vreme. Leì na 500 m zapadno od seloto, vo podno`jeto na ridot Kala. Na povr{ina od 2,5 do 3 hektara, denes ledi-na, se zabeleùvaat fragmenti od grade`ni tuli, }eramidi i kamen. Vo severniot kraj na terenot, Traj~e Ilievski, vadej}i kamen za izgradba na crk-va, nai{ol na temeli od yidovi {iroki 0,50-0,70 m od objekt so osnova od 10 x 8 m. (V.S., Z.B.)

Kala, utvrduvawe od docnoanti~koto vreme. Na okolu 600 m zapadno od seloto, nad lokalitetot Gradi{te se izdiga ridot Kala koj na vrvot ima tr-kalezno plato so pre~nik od 150 m, na ednata strana za{titeno so visovite na Serta, a na drugata otvo-reno kon dolinata na Lakavica. So isklu~ok na ju`nata strana, site drugi se strmni i te{ko pris-tapni. Po rabot na platoto se sledat ostatoci od temeli na {irok bedem, lo{o za~uvani. Vo gabari-tot na gradi{teto ima rasfrlen gradeèn materi-

XXX. [TIP 440

jal (tuli, teguli i kamen), a se nasetuvaat i temeli od pogolem broj objekti. (V.S., Z.B.)

Puh~e, nekropola od docnoanti~koto vreme. Spored podatocite dobieni od ìtelite, pri gradeweto na novi ku}i, vo razni delovi na seloto bile otkrivani i uni{tuvani grobovi, edni so konstruk-cii od kameni plo~i drugi od teguli i imbreksi, vo koi imalo i prilozi. (V.S., Z.B.)

Ramni{te, naselba od docnoanti~koto vreme. Na 1 km isto~no od seloto, na blaga padina pod grebenot na Serta, so povr{ina od okolu 2 hektara, se zabe-leùva golemo koli~estvo grade`ni tuli, teguli, imbreksi i fragmenti od kerami~ki sadovi rabote-ni na kolce. Malku pogolema koncentracija na gra-de`niot materijal ima vo nivata na Nestor Antov, vo koja sopstvenikot vadel kamewa od stari temeli. (V.S., Z.B.)

28. RADAWE

Krivi Dol, nekropola od èleznoto vreme. Se nao-|a na severniot kraj na seloto, od levata strana na suvodolicata Krivi Dol, vo nekoga{nata niva na M. Ivanov, denes naselena so novogradbi. Vo 1942 godina I. Venedikov izvr{il malo sonda`no isko-puvawe. Podocna, vo 1956/57 godina, vo organizacija na Narodniot muzej od [tip, pod rakovodstvo na M. i D. Gara{anin, se izvr{eni sistematski istra-ùva~ki raboti. Bile otkopani i prou~eni pogo-lem broj grobovi so inhumacija pod mali tumuli. Spored pogrebniot ritual i karakterot na grobni-te prilozi od keramika, metal, kilibar i drugo, po-to~no, spored vidot na predmetite i ornamenti-kata, nekropolata e datirana vo VII-VI vek pred n.e. Naodite od prvoto iskopuvawe se ~uvaat vo Muzejot na Makedonija vo Skopje, a od vtorite vo Zavodot i muzej vo [tip. Venedikov I., 1948, 90; Grbi¢ M., 1954, 114; Gara{a-nin M. i D., 1959a, 951; Gara{anin D., 1975, 135-142. (V.S.)

Krivi Dol, s. Radawe. ‡ Pajonski grobni prilozi od VII vek pred n.e.

29. RUQAK

Avliite, nekropola od docnoanti~koto vreme. Na rabot na seloto, od isto~nata strana ima strmna ridska padina so obrabotliva niva vo koja bile ot-krivani grobovi bez konstrukcii, so inhumirani pokojnici. Vo nekoi od niv imalo srebreni predme-ti (nakit?) koi ne se za~uvani. (V.S., Z.B.)

Golo Brdo, naselba od docnoanti~koto vreme. Ju`-no od seloto, blizu do atarot na seloto Crvulevo, vo nivata na Pavle Divanisov bile vadeni kamen i grade`ni tuli od temeli na objekt. (V.S., Z.B.)

Gradi{te, srednovekovna crkva. Na edna mala ram-nina {to se nao|a na 1,5 km zapadno od seloto, na levata strana na Ruqa~ka Reka se zabeleùvaat te-meli od yidovi yidani od kr{en kamen i varov malter, {iroki 0,50 m. Dimenziite na osnovata na objektot iznesuvaat 6,50 x 3 m; orientacija istok -zapad. (V.S., Z.B.)

Kru{ite, naselba od docnoanti~koto vreme. Na okolu 5-6 km jugoisto~no od seloto, vo nivata na B. Nikolov se nao|aat ostatoci od gradeèn materi-jal. Sopstvenikot otkril i raskopal pove}e temeli od objekti. (V.S., Z.B.)

30. SARÎEVO

Vu~evi Livadi, naselba od docnoanti~koto vreme. Se nao|a na 2 km jugozapadno od seloto i 1 km desno od patot [tip-Veles, na blaga padina vo podno`-jeto na Eòv Rid. Na povr{ina od 100 x 50 m, so dlabokoto orawe za lozov nasad od strana na ZIK „Crvena yvezda“, pogon Tri ê{mi, vo 1978 godina se uni{teni temeli od pove}e objekti. Pokraj mno-gubrojniot gradeèn kamen, varov i hidrostati~en malter, teguli i imbreksi, na povr{inata bile is-frleni i golemi delkani blokovi od kamen, delovi od stebla na stolbovi i bazi od sivkav i crvenikav kamen. Golem e brojot na fragmenti od kerami~ki i stakleni sadovi, a najdena e i moneta od Valenti-nij. Pred desetina godini terenot bil sopstvenost na Angel Panov koj dosta ~esto nao|al moneti, glav-no od Konstantin I. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo [tip. (V.S., Z.B.)

31. SELCE

Jarma, naselba od docnoanti~koto vreme. Na okolu 700 m severno od seloto, vo podno`jeto na ridot Strana ima blaga padina {to se spu{ta kon sever. Na povr{ina od 2 hektara se sre}avaat fragmenti od kerami~ki sadovi, teguli i drug gradeèn mate-

XXX. [TIP 441

rijal ~ija koncentracija e malku pogolema vo nivi-te na Blagoj Manasi} i Ismet Asanov. (V.S., Z.B.)

Tumba, mogila od rimskoto vreme. Na ju`niot kraj od mesnosta Jarma, oddale~ena od seloto 250-300 m, se izdiga mogila visoka 3,5 m koja ima nepravilna elipsovidna osnova so dimenzii od 21 x 16 m. Vo sredinata ima vojni~ki rov, dlabok 1 m, pri ~ie ko-pawe bile izvadeni varov malter i kamen. Od di-menziite i oblikot na mogilata moè da se zaklu~i deka se raboti za yidana grobnica so dromos. (V.S., Z.B.)

32. SKANDALCI

Grobi{ta, docnosrednovekovna crkva i nekropola. Pome|u urnatinite od napu{tenoto selo i kori-toto na Bregalnica ima ramnina na koja se gledaat ostatoci od mala crkva, gradena od kamen i kal, so dimenzii od 7,70 x 4,10 m. Yidovite se za~uvani vo viso~ina od 1 do 1,80 m i na vnatre{nata strana imaat malter so tragi od ìvopis. Okolu crkvata ima nekropola so grobovi od koi nekoi se so mono-litni kameni plo~i, a nekoi yidani vo oblik na sarkofag. (V.S., Z.B.)

33. SOFILARI

Pole, naselba od docnoanti~koto vreme. Leì na golema ramnina so blag pad na isto~nata strana, pred vlezot vo seloto. Na povr{inata ima frag-menti od kerami~ki sadovi, grade`ni tuli i tegu-li. So oraweto me{tanite raskopuvale temeli od yidovi, a bile najdeni i nekolku pitosi koi ne se za~uvani. Trifunoski J., Nedkov V., 1964, 40; Mikul~i} I., TIR, 117. (V.S., Z.B.)

Crkvi{te, vila rustika od docnoanti~koto vreme. Se nao|a na leviot breg na Bregalnica, zapadno od zgradite na zadrugata „Bratstvo“ . Terenot e ramni-na koja na ju`nata strana postepeno se kreva i se nadovrzuva na selskiot rid. Na prostor od 80 x 35 m se zabeleùvaat ostatoci od temeli na 4 prostorii so dimenzii od 4 x 4 i 4 x 5 m, postaveni edna do druga. Se nasetuvaat temeli i od drugi prostorii, a edna od niv zavr{uva apsidalno. Vkupnata dolìna na objektot iznesuva okolu 30 m. Vo literaturata e zaveden kako srednovekovna crkva. Trifunoski J., Nedkov V., 1964, 40; Mikul~i} I., TIR, 117. (V.S., Z.B.)

34. STAR KARAORMAN

Varnica – Kru{ka, osamen ranoslovenski naod. Na leviot breg na Bregalnica, neposredno do severois-to~nata strana na seloto e najden kerami~ki sad,

ra~no raboten i so gruba faktura, tipi~en prime-rok od najraniot slovenski period ‡ VII vek. Beldedovski Z., 1989, 225; Beldedovski Z., 1990, 45. (V.S., Z.B.)

Gorno pole ‡ Balabanica, naselba i nekropola od èleznoto i ranoanti~koto vreme. Se nao|a na 1 km ju`no od seloto, od levata strana na patot za [tip. Pretstavuva izdolèno golemo plato, so povr{ina od desetina hektara, koe na severozapadnata i jugozapadnata strana ima strmni padini kon kori-toto na Bregalnica i nejzinite suvodolici, dodeka na severoisto~nata strana blago se spu{ta kon Blagova Reka. Vo 1958 godina so dlaboko rilawe i podgotvuvawe na terenot za lozova plantaà bil uni{ten golem broj mali tumuli (okolu 500), so konstrukcii od kamen, vo koi imalo pogrebuvawa na kremirani i inhumirani pokojnici. Muzejot od [tip izvr{il probno istraùvawe pri {to bile konstatirani pribli`niot broj i organizacijata na tumulite, na~inot na pogrebuvaweto i nivnata vremenska pripadnost. Vo 1959 godina e izvr{eno povtorno iskopuvawe, i toa vo sredi{niot del na platoto, kade I. Mikul~i} otkril pogrebuvawa od V vek pred n.e. Ostatoci od tumuli, kako i grobni prilozi se sre}avaat i denes po celata povr{ina na terenot. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo [tip. Mikul~i} I., 1959, 95; Mikul~iÊ I., 1965, 197; Ga-ra{anin M., Sanev V., Simska D., Kitanoski B., 1971, 57. (V.S.)

Kru{ka, starohristijanska naselba i bazilika. Se nao|a na izlezot od seloto, od dvete strani na patot za seloto Karbinci, na leviot breg na Bregalnica. Zafa}a prostor od okolu 1 hektar, na koj se sre}a-vaat fragmenti od kerami~ki sadovi i mnogubroen gradeèn materijal. Vo 1984 godina Zavodot i muzej od [tip izvr{il za{titno iskopuvawe pri {to e otkriena trikorabna bazilika so dimenzii od 17,40 x 11,80 m i zasvodena grobnica. Beldedovski Z., 1986, 171. (Z.B.)

Orlovi ûki, tumuli od èleznoto vreme. Severno, vedna{ do seloto, postepeno se izdiga greben koj pretstavuva del od poslednite padini na Pla~kovi-ca. So svojata polo`ba i viso~ina dominira nad okolniot teren i ima otvoren pogled na zapad, kon lokalitetot Gorno pole – Balabanica, na jug kon koritoto na Bregalnica, a na istok kon poleto na seloto Tarinci. Do 1960 godina i podocna, po sami-ot rab na grebenot moèle da se vidat 10 tumuli, naredeni vo niza istok-zapad, na rastojanie od 20 -40 m eden od drug, so pre~nik vo osnovata od 9 do 18 m i viso~ina me|u 0,60 i 1,70 m. Denes tumulite re~isi ne postojat bidej}i 6 se celosno istraèni, a drugite se o{teteni so zemjodelskite raboti. Is-kopuvawata pokaàle deka tumulite imaat rodov-ski karakter i vo niv bile pogrebani pove}e pokoj-nici, vo grobovi napraveni od kameni plo~i ili od

XXX. [TIP 442

kr{en kamen, radijalno rasporedeni okolu cen-tralniot grob. Site se so grobni prilozi od kera-mi~ki sadovi, oru`je od èlezo i nakit od bronza i kilibar. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo [tip, a eden del vo Muzejot na Makedonija vo Skopje. Mikul~i} I., 1961, 47; Pa{i} Vin~i} R., 1970, 129; Pa{i} R., 1989, 78, 79. (V.S.)

Solena Voda, srednovekovna nekropola. Se nao|a na severoisto~niot kraj na seloto, na izlezot kon lokalitetot Orlovi ûki. Terenot e blaga padina {to se spu{ta kon koritoto na Blagova Reka. U{te vo 1958 godina od erozivnite vodi bile otkrieni grobovi so kameni konstrukcii koi podocna sela-nite gi prekopale. Isti grobovi so skeletno pog-rebuvawe uni{til i P. Nikolov kopaj}i temeli za ku}a. Od grobnite prilozi, najdeni vo pogolem broj, se za~uvani 3 prstena so vmetnato staklo na glavata i 2 stakleni belezici, od X-XII vek. Naodite se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo [tip. Aleksova B., 1964, 99. (V.S., Z.B.)

Transformator, osamen naod od neolitskoto vreme. Na zapadniot kraj od seloto, okolu transformato-rot koj e blizu do u~ili{teto, e najdena sekira vo oblik na jazik od granitna karpa. Terenot e zaob-leno plato na leviot breg na Bregalnica. (V.S.)

35. STEPANCI

Kirezl’k, naselba od docnoanti~koto vreme. Na pa-tot za seloto Puh~e, vo nekoga{niot imot na P. Esad se nao|aat ostatoci od gradeèn materijal i tragi od temeli yidani so kr{en kamen i varov malter. (V.S., Z.B.)

36. SUVO GRLO

Axibunar, nekropola od docnoanti~koto vreme. Od isto~nata strana na seloto, vo nivite na R. Ge{ti-lov bile otkrieni i uni{teni pove}e grobovi so konstrukcii od kameni plo~i. Grobni naodi nema-lo, so isklu~ok na nekolku moneti koi ne se za~u-vani. (V.S., Z.B.)

Grobi{ta – ûkarki, mogili od rimskoto vreme. Pod seloto, vo ramninata na leviot breg na rekata Lakavica i na okolu 1 km desno od patot [tip-Radovi{, do skoro vreme moèle da se vidat tri mogili, na ~ii dimenzii podetalno ukaùvaat M. i D. Gara{anin. Pokraj mogilata II ima star bunar vo koj se frleni delovi od steblo na stolb od zelen peso~nik, so pre~nik od 0,30 m. Od nepoznati pri-~ini, vo 1994 godina mogilite se celosno uni{teni od strana na ARM. Od grobovite {to se nao|ale vo niv se pribrani nekolku fragmentirani sadovi od keramika i staklo, site od III-IV vek. Gara{anin M. i D., 1959, 77. (V.S., Z.B.)

Grobi{ta ûkarki, s. Suvo Grlo. ‡ Mogili od rimskoto vreme

]oiluk, naselba i bazilika od docnoanti~koto vre-me. Na edno zaramneto plato {to se izdiga nad ko-ritoto na rekata Lakavica, od levata strana, vo 1977 godina so zemjodelskite raboti bile otkrieni temeli od kamen i varov malter, od objekt so dimen-zii vo osnovata od okolu 35 x 25 m, postaven vo pravec istok-zapad. Na povr{inata ima delovi od arhitektonska plastika, a vo nivata na [. Mihaj-lov golemo koli~estvo par~iwa od tuli, teguli i kr{en kamen. (V.S., Z.B.)

37. SUDI]

Dugeni, nekropola od èleznoto vreme. Na 1 km ju`no od seloto, desno od patot Sudi}-Vrsakovo, vo nivata na V. Tasev ima ostatoci od nekropola. Spo-red iskazite na sopstvenikot, re~isi so sekoe ora-we po povr{inata bile razvlekuvani kamewa i kr-{eni plo~i, par~iwa od kerami~ki sadovi, duri i koski od ~ove~ki skeleti. So ras~istuvawe na mal prostor, vo tekot na rekognosciraweto (1978) e konstatirano deka se raboti za skeletni pogrebuva-wa pod mali tumuli, bez grobni konstrukcii, nasi-pani so kr{eni plo~i i kamen. Spored najdenite fragmenti od kerami~ki sadovi, odnosno spored nivniot oblik i ornamentika, grobovite se dati-rani od krajot na VIII vek pred n.e. Naodite se ~uva-at vo Muzejot na Makedonija vo Skopje. (V.S., Z.B.)

Kula, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Isto~no od seloto, na levata strana na Sudi~ka Reka se iz-diga visok rid opkruèn so strmni padini, so is-klu~ok na ju`nata strana na koja ima blag pristap. Na vrvot ima zaramneto plato, so nepravilna tria-golna forma, na koe se nayiraat ostatoci od temeli na bedem {irok 1,50 m. Dolìnata na severniot yid iznesuva 83 m, na isto~niot 41 m, a ju`niot e celos-no uni{ten. Po povr{inata ima mnogubrojni fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi, teguli i gradeèn kamen. (V.S., Z.B.)

XXX. [TIP 443

Solunski Rid, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Na severoisto~nata strana na seloto se izdiga vi-sok rid so zaramneto plato, golemo okolu 1,5 hek-tar. Na povr{inata ima ostatoci od gradeèn ma-terijal. (V.S., Z.B.)

38. TARINCI

Vr{nik, naselba od neolitskoto vreme. Se nao|a na okolu 800 m severoisto~no od seloto, vo nekoga{-noto lozje (denes niva) na ZIK „Crvena yvezda“, po-gon Tarinci, {to leì vo neposrednata blizina na lokalitetot Krst i selskite grobi{ta. Vo 1958 godina, vo organizacija na Muzejot od [tip, pod ra-kovodstvo na M. i D. Gara{anin e izvr{eno son-da`no iskopuvawe. Otkriena e pove}eslojna neo-litska naselba so 4 horizonti na ìveewe, potvrde-ni so delovi od objekti za ìveewe (ogni{ta, pe~ki i ku}en lepe`) i mnogubrojni predmeti od materi-jalnata kultura. Vrz osnova na tipolo{kite karakteristiki, osobeno kaj sadovata keramika i kultnata plastika, e utvrdeno deka ìvotot vo na-selbata se odvival kontinuirano od krajot na ra-niot do krajot na docniot neolit, glavno vo ramki-te na lokalnite tradicii, no so povremeni vlijani-ja od drugite istovremeni neolitski kulturi na Balkanot. Ottuka istraùva~ite ja izdvoile kako zasebna kulturna grupa (Vr{nik), smestuvaj}i ja vo ramkite na balkansko-anadolskiot kulturen kom-pleks na stariot neolit. Otkrivaweto na nasel-bata Vr{nik e dotolku pozna~ajno {to, prakti~no, so nea bile postaveni osnovite na istraùvaweto i prou~uvaweto na neolitot vo Isto~na Makedonija. Grbi¢ M., 1954, 115; Gockova P., 1955, 9; Gara{anin M. i D., 1961, 7-40; Gara{anin M., 1975, 79-114. (V.S.)

Krst, mogili od rimskoto vreme. Na izlezot od se-loto, levo od patot za seloto Radawe ima mala vi-so~inka so ve{ta~ki zaramneto plato na koe se pos-taveni novite grobi{ta. Na severozapadniot kraj na platoto se nao|ale dve mogili. Ednata bila go-lema, so pre~nik vo osnovata od 42 m i viso~ina od 4,60 m, a drugata pomala, so pre~nik od okolu 15 m i viso~ina od 1,80 m. Lokalitetot i mogilite se poz-nati vo literaturata od arheolo{kite iskopuvawa. Imeno, vo 1942 godina I. Venedikov ja istraùval malata mogila i vo nea otkril grob so kremiran pokojnik od II vek. Podocna, od 1961 do 1963 godina, vo organizacija na Muzejot od [tip i pod ra-kovodstvo na M. i D. Gara{anin e izvr{eno isko-puvawe na golemata mogila. Vo sredi{teto na os-novata e otkrieno bogato pogrebuvawe na li~nost so visok op{testven status – knez, od I-II vek. Naj-deni se dve kladi od koi na ednata bil izgoren po-kojnikot, a na drugata kolata na koja bil donesen. Mogilite leàt vo atarot na anti~kiot grad Bar-gala ubiciran vo mesnosta Be{ Tepe ‡ An~e kaj se-

loto Karbinci. Naodite od kneèvskata mogila se ~uvaat vo Zavodot i muzej vo [tip. Venedikov I., 1948, 90; Grbi¢ M., 1954, 115; Gara{a-nin M. i D., 1961a, 65; Gara{anin M. i D., 1975, 193-201. (V.S.)

Stari selski grobi{ta, srednovekovna crkva so nekropola. Vo sredinata na starite grobi{ta, koi se nao|aat vo samoto selo, ima temeli od postar ob-jekt ~ii konturi ne moàt da se odredat. Od nego ìtelite raskopale temeli od prostorija dolga 7 m a {iroka 4 m, yidani od kamen i kal. (Z.B.)

39. TOPLIK

Hisar, naselba od docnoanti~koto vreme. Na trome-|ata me|u atarite na selata Toplik, Edeklarci i Haxi-Hamzali, na visok rid so zaramneto plato se zabeleùvaat ostatoci od temeli na yidovi. Trifunoski J., Nedkov V., 1964, 61. (V.S., Z.B.)

40. TRI Ê[MI

Tri ê{mi, naselba od rimskoto vreme. Leì na 500 m jugoisto~no od seloto, na levata strana od patot za [tip, vo golem blok sopstvenost na ZIK „Crvena yvezda“ . Terenot e na blaga padina so ne-kolku niski viso~inki na koi, u{te vo 1960 godina, bile otkrieni ostatoci od temeli na pogolemi objekti, gradeni od kamen i var, potoa fragmenti od kerami~ki sadovi, pitosi i teguli, delkani blo-kovi od kamen i ra~ni melnici. Najden e i dolen del od skulpturalna pretstava na boèstvo (?) na koj se gleda desnoto stapalo postaveno vrz glava na oven. Naodot se ~uva vo Zavodot i muzej vo [tip. Sanev V., 1961, 77; Sanev V., 1964, 107. (V.S.)

41. HAXI–HAMZALI

Isar, kastel od rimskoto i docnoanti~koto vreme {to go kontroliral patot Stobi-Astibo-Pauta-lija. Mikul~i} I., TIR, 61. (D.G.)

42. CRVULEVO

Batulica, osamen naod od rimskoto vreme. Na okolu 1 km severoisto~no od seloto, vo 1968 godina, pri popravkite na stara ~e{ma, na padinite na edno od rit~iwata okolu nea e najdena mermerna plo~a so dimenzii od 44 x 33 x 7,5 cm. Vo gorniot del nad ramkata ima timpanon a pod nego pretstavi na Ask-lepij, Higija i Telesfor, ubavo obraboteni vo bareljef. Na dolnata ramka ima gr~ki natpis so imeto na dedikantot Servelios Leivera. Prisus-tvoto na plo~ata upatuva na mo`no postoewe na le-

XXX. [TIP 444

kovit izvor. Naodot se ~uva vo Zavodot i muzej vo [tip. Beldedovski Z., 1979, 113. (V.S., Z.B.)

Govedarski Pat, naselba i nekropola od docnoan-ti~koto vreme. Na 400 m severoisto~no od seloto, od desnata strana na Ruqa~ka Reka ima zaramneta terasa. Vo nivata na C. Karajanov vo 1976 godina e otkriena i istraèna grobnica so golem broj grob-ni prilozi od keramika, koska, staklo i metal, od III-IV vek. Okolu nea na povr{inata ima ostatoci od gradeèn materijal. Beldedovski Z., 1979, 113. (Z.B.)

Kula, gradi{te od docnoanti~koto vreme. Na 1,5 km jugoisto~no od seloto, na levata strana na Ruqa~ka Reka ima mala viso~inka, del od rasklonenijata na Pla~kovica. Na nea ima dve terasi postaveni edna pod druga. Na prvata, koja ima nepravilen elipso-viden oblik, so dimenzii od 70 x 30 m, se zabele-ùvaat ostatoci od temeli na bedem, rasporedeni po nejzinite rabovi. Vtorata e pogolema, so dimenzii od 100 x 40 m, i na nea ima fragmenti od kerami~ki sadovi raboteni na kolce, pitosi, te-guli i drug gradeèn materijal. (V.S., Z.B.)

Nivi na Veselin Jovanov, naselba od docnoanti~-koto vreme. Se nao|a na severniot kraj na seloto, okolu ku}ata na sopstvenikot na nivite, izgradena vo {eesettite godini. So oraweto na povr{inata bil isfrlen gradeèn materijal od temeli na po-ve}e objekti, fragmenti od pitosi, teguli i kera-mi~ki sadovi. Najdena e i edna mala aplikacija so pretstava na ènsko lice opkruèno so dolgi za-vitkani kadrici, izrabotena vo keramika. Naodot se ~uva vo Zavodot i muzej vo [tip. (V.S.)

43. CRE[KA

Grada, srednovekovna nekropola. Na 300 m od se-loto vo pravecot na mesnosta Polisa ima zaoblen

greben {to se spu{ta kon suvodolicata i starite grobi{ta. Ovde, so erozijata na zemjata se otkrieni grobovi so konstrukcii od monolitni plo~i, so orientacija istok-zapad. (V.S., Z.B.)

Isar, docnoanti~ki opidum i srednovekovno gra-di{te so nekropola. Na 2 km jugozapadno od seloto se izdiga visok karpest rid, od tri strani opkru-èn so koritoto na Bregalnica. Na samiot vrv, koj e izdolèn okolu 200 m i dosta neramen, se nasetu-vaat temeli od pove}e objekti, a ostatoci od bedem nema. Na povr{inata leàt fragmenti od kerami~-ki sadovi i gradeèn materijal, a bile najdeni i moneti od VI vek i postari. Na isto~nata strana na Isar zapo~nuva pristapen greben vo ~ie podno`je se nao|a golema nekropola so grobovi od kameni plo~i, me|u koi ima i grupi od po dva ili tri gro-bovi. T. Tomoski go povrzuva gradi{teto so sred-novekovniot grad Cre{~e. Tomoski T., 1978, 277; Mikul~i} G., 1987, 192. (V.S., Z.B.)

Polisa, nekropola – tumuli od èleznoto vreme i srednovekovna crkva so nekropola. Na 2 km ju`no od seloto i na okolu 500 m isto~no od lokalitetot Isar ima zaramneto plato na koe se nao|aat 5 mogi-li podignati blizu edna do druga bez osoben red. Site se dosta dobro za~uvani i so pribli`no isti dimenzii, odnosno, visoki se do 1,20 m i so pre~nik vo osnovata do 16 m. Na zapadniot kraj na terenot se gledaat urnatini od temeli na mal objekt, so orientacija istok-zapad, i okolu niv monolitni po-krivni plo~i od grobovi. (V.S., Z.B.)

Turski Grobi{ta, tumul od èleznoto vreme. Na severoisto~niot kraj na seloto ima malku podig-nato zaramneto plato, so dimenzii od 400 x 40 m, na koe na isto~niot kraj se nao|a dobro za~uvan tumul visok 1,20 m i so pre~nik vo osnovata od 12 m. Vo sredinata ima tragi od sekundarno kopawe, na povr-{inata se gledaat kamewa a vo osnovata se nasetuva venec od reden kamen. Na nego i okolu nego ima

XXX. [TIP 445

Isar, s. Cre{ka. ‡ Srednovekovna tvrdina (I.M.)grobovi so ni{ani od turskoto naselenie {to ì-veelo vo seloto do pedesettite godini. (V.S., Z.B.)

Turski Grobi{ta, s. Cre{ka. ‡ Mogila od èleznoto vreme

44. ÂRDAKLIJA

Bunar~e, naselba od docnoanti~koto vreme. Vo ni-vite {to se nao|aat na okolu 300 m isto~no od lo-

kalitetot Manastir~e se sre}avaat par~iwa od te-guli, tuli i drug gradeèn materijal. (V.S., Z.B.)

Manastir~e, srednovekovna crkva. Vo podno`jeto na ridot Eòvo, od negovata jugoisto~na strana, ima mala viso~inka na koja selanite raskopale te-meli od mal objekt – crkvi~ka yidana od kr{en ka-men i varov malter. Na isto~nata strana ima polu-kru`na apsida, a na zapadnata trem vo koj bile ot-kopani tri groba so konstrukcii od monolitni ka-meni plo~i. (V.S., Z.B.)

45. [A[AVARLIJA

êprevo, naselba od docnoanti~koto vreme. Na oko-lu 7 km od seloto, blizu do me|ite so atarot na [tip ima ramnina so nivi vo koi selanite pri oraweto naiduvale na ostatoci od temeli na yidovi gradeni od kr{en kamen, tuli i varov malter. Vo 1974 godi-na Manol Stefanov na{ol golem pitos koj i denes go ~uva. Na isto~niot kraj na terenot odvaj se zabe-leùvaat temeli, moèbi od crkvi~ka, okolu koi ima kameni plo~i od grobovi. Blizu do lokalite-tot te~e selskata reka, a postojat i tragi od star pat. (V.S., Z.B.)

XXX. [TIP 446

46. [OPUR

Yidini, srednovekovna naselba. Vo nivite na B. Ris-tov i B. Stojanov, {to se nao|aat 2 km isto~no od seloto, so oraweto bile otkrivani temeli od objek-ti. Po povr{inata ima par~iwa od teguli, tuli i drug gradeèn materijal, a isto taka i fragmenti od kerami~ki sadovi. (V.S., Z.B.)

Logur, srednovekovna nekropola. Na 2,5 km jugois-to~no od seloto se gledaat grobovi pokrieni so mo-nolitni kameni plo~i, postaveni vo pravec zapad -istok. Spored kaùvaweto na selanite, postoele i temeli od nekakov objekt, moèbi crkvi~ka. (V.S., Z.B.)

Mademska Reka, rudnik od rimskoto vreme. Mikul~i} I., TIR, 118. (D.G.)

Manastiri{te, srednovekovna crkva i nekropola. Na 200 m jugoisto~no od seloto, na mala viso~inka obrasnata vo {uma se nao|aat gramadi od kr{en ka-men koj, spored kaùvaweto na me{tanite, potek-nuval od temeli na yidovi. Mestoto se po~ituva ka-ko crkovno i na nego se doa|a na Petrovden. Na is-to~niot kraj na terenot se nao|aat dene{nite gro-bi{ta, kade {to se zabeleùvaat i postari grobovi od kameni plo~i, koi selanite ne gi pametat. (V.S., Z.B.)

Pilav Tepe, naselba od neolitskoto vreme i gra-di{te od rimskoto vreme. Levo od patot [tip-Ra-dovi{, pome|u dvaeset i prviot i dvaeset i ~etvr-tiot kilometar se izdiga visok rid vo oblik na ko-nus, opkruèn od site strani so strmni padini, na koj se zabeleùvaat ostatoci od mal akropol, od II -IV vek. Vo podno`jeto na edna od padinite, {to se spu{ta kon desniot breg na Lakavica, ima zaramne-to plato na koe se sre}avaat fragmenti od neolit-ski kerami~ki sadovi. Grbi¢ M., 1954, 114; Gara{anin M. i D., 1959, 72; Mikul~i} I., TIR, 118. (V.S., Z.B.)

[irinka, srednovekovna nekropola. Vo neposred-nata blizina na seloto, do poslednata razurnata ku-}a, spored kaùvaweto na S. Vitanov, pri kopaweto na temeli za {tala bile otkrieni dva groba so konstrukcii od kameni plo~i vo koi, osven skeleti, nemalo nikakvi prilozi. (V.S., Z.B.)

47. [TIP

Astibo – Star Konak, naselba od rimskoto vreme. Imeto Astibo prvpat se sre}ava na krajot od

III vek pred n.e. Anti~kiot istoriograf Polien go soop{tuva kako ime na reka vo ~ii vodi bile ka-peni pajonskite carevi pri krunisuvaweto. So og-led na podatocite od istoriskite izvori za pri-sustvoto na Pajonite vo isto~na Makedonija i na nivnata potvrda preku arheolo{kite naodi, rekata

Bregalnica e identifikuvana so rekata na ritu-alniot carski ~in.

Mnogu podocna, kon krajot na IV vek, toa ime pak se pojavuva, no kako ime na naselba od rimskoto vreme. Vo poznatata Tabula Peutingeriana e vnesen ka-ko vtora stanica na patot od anti~kiot grad Stobi za Pautalija, oddale~ena 20 milji od stanicata Tranupara, odnosno 50 milji od Stobi. Na ovoj iti-nerar, osobeno zna~aen za ubikacijata i identifi-kacijata na patnata mreà i naselbite, mu posveti-le vnimanie pove}e u~eni. Taka za delnicata Sto-bi-Pautalija K. Miler predloìl izmena vo redos-ledot na imiwata so koja Astibo go stava kako pr-va, a Tranupara kako vtora stanica. Toa pridonelo da preovladee edno op{to mislewe deka lokacijata na Astibo treba da se bara na Bregalnica i vo oko-linata na [tip, a Tranupara ponaistok, vo zletov-sko-kratovskiot ili vo ko~anskiot kraj. Kako poj-dovni elementi za ova bile zemani arheolo{kite tragi i dene{noto rastojanie me|u [tip i Stobi koe re~isi se sovpa|a so poso~enite 20 rimski mil-ji. Niz koi mesta vrvela trasata na ovaa delnica te{ko moè da se odredi so ogled na skudnite ar-heolo{ki tragi. V. Sanev i Z. Beldedovski, rako-vodej}i se od konfiguracijata na terenot, prib-li`no to~no ja prtpostavile sè do seloto Dragoevo, od kade pa sè do [tip vrvela po trasata na de-ne{niot asfalten pat.

So pra{aweto za ubikacijata na Astibo isto taka se imaat zafateno pove}e istraùva~i koi is-kaàle razni mislewa i pretpostavki potpiraj}i se na Pojtingerovata karta, na izvorite, a pred sè na arheolo{kite ostatoci najdeni vo [tip i vo ne-govata okolina. Taka, I. Venedikov go locira As-tibo vo blizinata na seloto ârdaklija, pod ridot Eòvo, na lokacija {to ne nudi uslovi za naselba od gradski karakter, a povr{inskite naodi upatu-vaat na mala ruralna naselba od docnoanti~koto vreme. F. Papazoglu, zemaj}i ja predvid kamenata plastika najdena vo [tip, pred i po Vtorata svets-ka vojna, pretpostavuva deka se nao|al vo samiot grad, bez da ja poso~i negovata mikrolokacija. Nas-proti ovie mislewa, B. Aleksova, vrz osnova na re-dosledot na stanicite na Tabula Peutingeriana i niv-nata oddale~enost, kako i vrz osnova na rezultati-te od ponovite iskopuvawa, kako mo`na lokacija go nudi lokalitetot Kale vo seloto Krupi{te. Ovoj predlog zasluùva vnimanie, no te{ko moè da se prifati poradi hronolo{kite ramki na lokalite-tot i negovata dene{na distancija vo odnos na dis-tancijata dadena vo Pojtingerovata karta.

Se ~ini deka najblisku do vistinata za ubika-cija na Astibo e misleweto na V. Sanev. Potpi-raj}i se na mermernata skulpturalna i arhitek-tonska dekorativna plastika, na nejzinata namena i umetni~ki vrednosti, potoa na vremenskata pripad-nost kon II-III vek i mestoto na nao|aweto, kako mi-krolokacija na koja leèl Astibo toj go poso~uva Star Konak, edno od najstarite maala vo [tip. Stanuva zbor za teren so centralna prostorna pozi-

XXX. [TIP 447

cija, na edna strana otvoren kon koritoto na Bre-galnica, a na drugata kon reki~kata Otiwa i iz-lezot od gradot, raspoloèn vo isto~noto podno`je na ridot Isar na koj ima ostatoci od sredno-vekovno utvrduvawe. Kon ova mislewe se pridru-ìl i Z. Beldedovski, koj po otkrivaweto na novi arheolo{ki predmeti, „rabotilnica“ za mermer, vodovodna instalacija, grobovi od nekropola, ru-darski kopovi i sl, gi pro{iril prostornite di-menzii na Astibo vo sosednite Tuzlija i Gorno maalo, dopolnuvaj}i ja istovremeno i konstataci-jata za negoviot organiziran gradski karakter.

Od bogatata mermerna plastika, vo najgolem del slu~ajno otkriena vo Star Konak, {to denes se ~uva vo zbirkite na Zavodot i muzej vo [tip, na Mu-zejot na Makedonija vo Skopje i na Narodniot muzej vo Belgrad, za odbeleùvawe se: ma{ka portretna glava, glava na mlad Efeb, torzo na gola Afrodita, statua na Afrodita, statua na Nike ‡ Atina, fragmenti od statui na kowi i kowanici, delovi od kompozicija na lavovi, masivni fragmenti od stebla na stolbovi so kaneluri, kapiteli, razni postamenti i drugo, so vremenska pripadnost od I do III vek. Spored karakterot na ovie naodi i nivnite umetni~ki kvaliteti, se pretpostavuva deka Asti-bo bil organiziran so forum vo koj bile pomesteni skulpturi na vidni gra|ani i verojatno skulptura na eden od rimskite vladeteli, hram pos-

Astibo. ‡ Afrodita, II vek

Astibo. ‡ Torzo na voin od Trajanovoto vreme

veten na boèstva od gr~ko-rimskiot panteon, kako i so masivno gradeni civilni objekti. Negoviot urban karakter go dopolnuvaat i tragite od vodo-vodna mreà. Bil snabduvan so voda za piewe od iz-vorite vo mesnosta Suitlak, na okolu 2 km isto~no. Smestena vo kerami~ka instalacija, premostena so akvaedukt podignat na tri stapki nad reki~kata Otiwa (Kemer), sledej}i gi izohipsite na Belo Brdo, vodata stignuvala do gradskoto jadro ‡ Star Konak i sosednite maala. Sekako kon ova bi tre-balo da se dodade i eksploatacijata na rudite (zla-to, srebro, bakar i èlezo) koja zna~itelno u~est-vuvala vo negoviot stopanski razvoj, osobeno kon krajot na II i na po~etokot na III vek.

Koga zgasnal ìvotot vo Astibo, ne se znae to~no. Poznato e deka vo vtorata polovina na III vek navleguvaat varvarskite plemiwa od sever, oso-beno Gotite (268-269 godina) koi pravat pusto{ vo ovie delovi na Rimskoto Carstvo. Verojatno vo tie uriva~ki naleti i Astibo ja doìveal istata sud-bina kako i mnogu drugi gradski i pomali ruralni naselbi. Istoriskite izvori i skromnite arheo-lo{ki ostatoci ukaùvaat deka kontinuitetot na ìveeweto na ova mesto prodolìl i vo ranovi-zantiskiot period, a u{te pove}e vo sredniot vek.

XXX. [TIP 448

Delovi od arhitektonska plastika od starohris-tijanski sakralni objekti se sre}avaat kako spolii vgradeni vo fasadite na srednovekovnite crkvi. Me|utoa, pra{aweto za goleminata i urbanata or-ganizacija na naselbata, za koja se smeta deka go nosela imeto Stipion, i natamu stoi otvoreno. Vo vremeto na Samoilovoto carstvo i po nego ìvotot vo naselbata odnovo dobiva urbani dimenzii. Pod imeto [tip, obezbeden so mo}no utvrduvawe i so nekolku izgradeni crkvi, toj prerasnuva vo golema gradska naselba, strategiski, ekonomski i trgovski osobeno zna~ajna za isto~na Makedonija. Müller K., 1916, 580; Venedikov I., 1948, 87; Papazog-lu F., 1957, 74; Sanev V., 1964, 103; Aleksova B., 1983, 85; Sanev V., 1986, 91-96; Aleksova B., 1989, 20; Beldedovski Z., 1990, 151-160; Beldedovski Z., 1990a, 11-28; Beldedovski Z., 1995, 9-21. (V.S.)

Babite, tumuli od èleznoto vreme. Na okolu 600 m severno od novata naselba Babi, na desnata strana od patot [tip-Star Karaorman ima izdolèn greben od koj se otvora {irok pogled kon koritoto na Bregalnica i lokalitetot Gorno pole – Bala-banica. Na nego se nao|aat dva tumula so prib-li`no isti dimenzii, visoki 1,5 m i so pre~nik vo osnovata od okolu 17 m, oddale~eni eden od drug okolu 30 m. Tumulite se dosta o{teteni i razvle-~eni so zemjodelskite raboti, pred sè so dlabokoto orawe. (V.S., Z.B.)

Isar, srednovekovna tvrdina. Vo zapadniot del na gradot se izdiga karpestiot rid Isar, visok 150 m.

Opkruèn e so strmni padini, na zapadnata strana so koritoto na Bregalnica, a na ju`nata so korito-to na Otiwa. Polo`bata i viso~inata ovozmoùva-at preglednost i kontrola na vlezot i izlezot od gradot. Na samiot vrv ima neramno plato, 200 m iz-dolèno vo pravec sever-jug, ogradeno so ostatoci od temeli na bedem, prili~no dobro za~uvan, names-ta visok 12 do 19 m, so nekolku odbranbeni kuli. Spored dosega{nite prou~uvawa, se pretpostavuva deka tvrdinata bila podignata vo raniot sreden vek, zaradi odbranbenite i strategiskite potrebi na gradot {to leèl vo nejzinoto podno`je. Pod dene{noto ime [tip se nao|al vo granicite na Samoilovata dràva, na po~etokot na XIII vek pod bugarska vlast, a vedna{ potoa pod upravata na srpskiot vladetel Stefan De~anski. Turcite go za-zele vo 1382 godina. Dràvnite i politi~kite pro-meni se odrazile i vrz arhitekturata na tvrdinata. Na oddelni mesta se gledaat urivawa, popravki ili dogradbi. Po pojavata na ognenoto oru`je taa bila napu{tena, isto kako i pove}eto tvrdini vo Makedonija. Me|u vgradeniot gradeèn materijal se zabeleùvaat kr{eni par~iwa od arhitektonska plastika od bel mermer od rimska proveniencija, sekako doneseni od nekoga{niot grad Astibo koj leèl neposredno vo podno`jeto na ridot, vo de-ne{noto maalo Star Konak. Vo dolniot del na pa-dinite na Isar ima tri crkvi, i toa na isto~nata

XXX. [TIP 449

Isar, [tip. ‡ Srednovekovna tvrdina

Isar, [tip. ‡ Del od bedemot so kula

Sv. Arhangel Mihail, na ju`nata Sv. Jovan Krsti-tel i na severnata Sv. Vlasij, koja e vo ostatoci od temeli. [to se odnesuva do ostatocite od srednove-kovnata naselba, del od niv se sre}avaat na severo-zapadnata padina, levo od crkvata Sv. Arhangel Mihail. Spored najdenite fragmenti od kerami~ki sadovi, ima indicii deka Isar bil koristen za od-branbeni celi mnogu porano, vo ranoanti~koto vre-me, a moèbi i vo èleznoto vreme. Jovanovi¢ M., 1961, 103; Nikolovski A., ]ornakov D., Balabanov K., 1961, 103; Beldedovski Z., 1977, 195. (V.S., Z.B.)

Kemer, akvedukt od rimskoto vreme. Vo koritoto na rekata Otiwa, na okolu 500 m severoisto~no od gradot ima ostatoci od akvedukt. Na desniot breg ima stopa navalena na karpest teren, so dimenzii vo osnovata od 1 x 1,80 m i za~uvana viso~ina od 3,40 m. Yidana e od kr{en kamen i hidrostati~en mal-ter, a vo gorniot del, kade {to zapo~nuvala arkata, od kvadratni i pravoagolni tuli. Na 20 m od nea, odnosno na leviot breg, ima druga stopa so di-menzii od 2 x 2,40 m, za~uvana samo vo dolniot del. Preku ovoj akvedukt bila prenesuvana vodata sobi-rana od izvorite vo mesnosta Suitlak za potrebite na gradskata naselba Astibo. Na ova upatuva i na-mesni~avoto postoewe na kerami~ki tubuli od vo-dovodna instalacija, koja po izohipsite na Belo Brdo (Tehni~ka naselba) se spu{tala do maaloto

Star Konak, odnosno do mestoto kade {to se odre-duva lokacijata na Astibo. Sanev V., 1986, 94. (V.S., Z.B.)

Sv. Arhangel Glavatov, srednovekovna crkva. Se na-o|a vo maaloto Star Konak, vo dvorot na Muzi~ko-to u~ili{te, edna od postarite u~ili{ni zgradi vo gradot. Bila podignata vo XIV vek, a okolu 1378 go-dina bila priloèna na svetogorskiot manastir Sv. Pantelejmon od strana na bra}ata Dejanovi}. Crkvata e rekonstruirana vo celost, so toa {to del od stariot juèn yid i apsidata so ni{ata na |a-konikonot se za~uvani i konzervirani. Balabanov K., 1972, 9. (V.S., Z.B.)

Sv. Arhangel Mihail (Fitija), srednovekovna crk-va so nekropola. Se nao|a vo dolniot del na padi-nite na ridot Isar, od isto~nata strana, pokraj pa-tot {to vodi za tvrdinata. Izgradena e vo 1334 go-dina, so sredstva na protosevastot Hreqa. Ima ku-pola, apsida, odnadvor {estostrano oblikuvana, i osnova so forma na vpi{an krst. Fasadnite yidovi se obraboteni vo keramoplastika. Okolu crkvata se nayiraat kameni konstrukcii od grobovi. Petkovi¢ V., 1950, 352; Balabanov K., 1972, 4. (V.S., Z.B.)

Sv. Vlasij, srednovekovna crkva. Spored istoriski-te izvori, crkvata bila podignata vo prvata polo-

XXX. [TIP 450

vina na XIV vek od ktitorot Stanislav koj vo 1377 godina ja priloìl na Hilendar. Locirana e na edno zaramneto plato na severnata strana vo pod-no`jeto na Isar, nad zgradata na nekoga{nata kla-nica. Na povr{inata se zabeleùvaat ostatoci od temeli, par~iwa od varov malter so tragi od boja (freski?) i drug gradeèn materijal. Balabanov K., 1972, 10. (V.S., Z.B.)

Sv. Ilija, srednovekovna crkva. Se nao|a na levata strana od gradot, nad Tekstilnoto u~ili{te. Spo-red predanieto me|u naselenieto, xamijata na Husa-medin Mehmed-pa{a od krajot na XVII vek bila iz-gradena vrz temeli na crkva od XIII-XIV vek posve-tena na sv. Ilija. Balabanov K., 1972, 11. (V.S., Z.B.)

Sv. Jovan Krstitel, srednovekovna crkva. Se nao|a na ju`nata padina na Isar, desno od koritoto na Otiwa, pred vlezot vo Novo Selo. Bila izgradena pred 1350 godina od Jovan Probi{tipovi}, vlaste-lin na despotot Oliver. Crkvata e polurazurnata, a na za~uvanite yidovi (ju`niot i zapadniot) ima fragmenti od ìvopis od nepoznat talentiran zo-graf.

Balabanov K., 1972, 2. (V.S., Z.B.)

Trgovski centar, rudnik od rimskoto vreme. Vo cent-ralniot del na gradot, od desnata strana na rekata Otiwa, vo 1989 godina, pri izgradbata na stanbeni objekti, vo blizinata na Stokovnata ku}a i Trgov-skiot centar e otkrien vlez od horizontalni rudar-ski galerii, relativno dobro za~uvani vo dolìna od 40 m. Ovde bile vadeni bakarna ruda, srebro i zlato. Vo sloevite nad rudnikot se najdeni frag-menti od kerami~ki sadovi i delovi od mermerna plastika od rimskoto vreme, odnosno od vremeto na gradot Astibo. Beldedovski Z., 1990, 155; Beldedovski Z., 1990a, 12. (Z.B.)

Tuzlija, nekropola od rimskoto vreme. Vo nepos-rednata blizina na Star Konak, na padinata {to se spu{ta kon koritoto na Bregalnica e uni{ten go-lem broj grobovi so kameni konstrukcii od koi se za~uvani nekolku kerami~ki sadovi. Nekropolata mu pripa|a na kompleksot na rimskiot grad Astibo. Beldedovski Z., 1990, 153; Beldedovski Z., 1990a, 12. (Z.B.)

I. BEROVO...m se sre}avaat fragmenti od rimska keramika, pi-tosi i grade`en materijal, a vo gorniot...

Documents

Transcript of I. BEROVO...m se sre}avaat fragmenti od rimska keramika, pi-tosi i grade`en materijal, a vo gorniot...