HILARII ARELATENSIS VITA_Hilarius_Arelatensis_Epi... ·...
Transcript of HILARII ARELATENSIS VITA_Hilarius_Arelatensis_Epi... ·...
HII9 IN S. HILARIUM ARELATENSEM EPISCOPUM PROLEGOMENA. 1220
la, Viia ei Apologia , seu , ut interior litulus liabet, A Genuina Hilarii scripta ab iis qux fide minus ex-
plorala aut falso illi iribuunlur, secrevit. Ad illa duoS. Hilarii Arei. Vita, et quod superett Opusculorum
ejusdem, cum excusit codicibut el manuscriplo sanctce
Aretatensit Ecclesioe collata a Paschasio Qnesnello ;ad
calcem Operum Leonis M. abeo editorum T. I, pagg.
729—776.
In liisce opusculis Qucsnellus nihil cnmplexus est
prxierquam Vitam Btonorali ad codicem Arelaten-
sero et Bollandianam editionem releciam , Metrum
in Genesin el Epistolam ad Eucherium Lugdunensem.
Narrationemde Miraculis Genesii, qu* apud Surium
Hilarii nomine decorata legitur, ab ejus facundia ab-
horrere scribit et polius Honorati Massiliensis siylum
redolere. Apologia pro S. Uilario et Ecclesia Are-
latensit juribus antiquis inter Disseriationes Leonis
tantum pertinere existimavit, Honorati Vitam seilicet
el Epistolam ad Eucherium; ex altera elasse irii
exscribi fecit, Melrum in Genetin , Carmen de Fru-
tribus Machabatis, quse duo reele Hilario Arelaien i
adjudicari existimat, et Genesii Miraculum.
Texlus Vitse llonorali pro fundamento habet re-
censionem Bollandianam; raro leciiones Quesnelli
admiss* sunt. Consulnit el ipse quidem Salinasins
codiccs mss. bibliothecae Reginae Suecorum n. 615
cl 1025, anliquos et optimae notac,
sed magis ad
tuendas Bollandianas lectiones quam novas invehen-
d;is. Teslalurenim mss. auctorilate aliisque de cau-
sis parce ct verecunde loca qu-cdam se restiiuisse
Operibus tomo secundo adjimctas est quinla , spe- B feliciler Bollandi sagacitate correcta , deformataque
ctaique ad Epitlolam Leonis X (al. XXXXIX) ad
episcopos Viennensis provincim.
1677 . Lugduni , apud Anissonios; in-fol. S. Hilarii
Arelaiensis Opuscula , videlicet Epi-tola ad Euche-
rium, Epistola brevis ad Augustimun, hisioria Gime-
seos heroico carmine descripla ; in Bibl. Max. PP.
T. Vll, pagg. 1228—50.
1700. Lugduni, apud Joannem Certe; in-fol. S. Hi-
larii Arelatcnsis episcopi Vita, Opusculu el Apologia ;
cum Leonis M. Ope.ribus edidit Paseh. Quesnellus
T. I, pagg. 561— 86.
S£CULO XVIII.
1751. Romw, tgpis Jo. Zempel ; in-8*. S. Hilarii
Arelatensis episcopi Opuscula ad mss. codd. insi
veritis quam eniendala in sequenlibus ediiionibus.
Nec voluit capitum nunierorumque distinctionem a
Bollando invectam lurbare , ne citalionum varietale
lectores scriptoresque inutiliter fatigarentur. Plnra
etiain ad noias observationesque , quarum quidem
satis copiosa materia jam a Joanue Barrali parala
fuerat, Bollandus conlulit. Quodattinet ad epistolain
adEucheritim.el eam codicis ms. ope recensuisse et
emenclasse profiietur Salinasius ,sicuti ea quoe ab
his secrevisse eum sigiiificavimus ,ad opiimarum
editionum, quales sunt Weitxii, Quesnelti, PP. Mau-
rinorum et lioswitjdi, (idem repraiseniavit.
Carmen de Providenlia , quod ullo specioso argu-
menio Hilario tribui negai, dalurus erat in appendice
gnioresque editiones recensita ac notis illusirata a C aj dissertationem quam mediiabatur apologeticam,
D. Jo. Salinas Neapotitano, elc.,cum Vincenlio in qua praeter aiia et hujus carminis doctrinam cu-
Lirinensi. riosius examinare constiluerat.
S. HILARII ARELATENSIS VITAAb * auctore ejusdem S. Hilarii discipulo scripla.
Ex edilione Balleriniana Operum S. Leonis Magni tom. II.)
PROOEMHJM.
1. Conscius imperitix mese, et non ignarus igna-
• Qui S. Honoratnm Mnssiliensem episcopnm se-
quentis Vit;e auclorem cxisiimant,
nullius codicis naiictotitale niiunltir. Soluin insistunl leslimonin vul-
gati Gcnnadii cap. 99, iibi de S Honoraio Massi-
liensi scribitur : Sanciorum qnoque Patrum Vitaa ad
adificationem potierorum conplal ipse tegendnt, prmcipue nuirilnris (Barralis legil meri(oris) sui Hilarii
Arelatensis. Niioc vero j:im inier erudiios conslutillud caput 99 non csse Gennadii, sed posteriori ad-ditamento Operi ip-ius fnisse subjectum. Eniinveroin plnribus mss. libris deesl, quod oliservariini Pc-
lrus„Franciscus Cliiffletius, Mincus, Suffridus Peui,
ei ErrieVtus Salomonis Cypriani; ei (quod plurimumvalel) abesi etiam a nonuiiUis anliquis cxemplarilmsalias adiliiiones pr;clerentibus , quas in vetusti'ri-
bns vel sincerinrilms rodicibus haiitlqnaqiiam inve-
nies. flinc quoi|iie S. Ilonorati elogium omiltltur aS. Isidortf, a S. lilelfonso, ab llonorio Augustodu-nensi, c: ;i Siiibcrlo; qui postremi e Gciiiiariio po-tissiiniiin cx-i ripscre. In coriice 100 S. Crncis io (lie-
tusaUm tienniiiii caialojjus desinit in Joaune Antio-
viae, dum lenerum verecundise frontem silentii la-
lebris volui cunctabundus operire , eamque sub
cheno, idcmque deprehenditur in ms. Vat, 551, H\n prioribus Gennadii edilionibus, quas Aleriensis exalio codice impressit. Pcrveliislum exeiupluiii capi-tuli calhedralis Veroneosis eumdem caialogum adJoannem Antiochennm usque pari mndo perdncii, ct
solum post hnjiis elogiimi duo addilamenla subjicit,
allcruio de Gelasio poulifice, de ipso Gennadio altc-
rum. Hsec so!a additio posl primam ediiionein ope-ris abeodem Gennadio profecta crcdi poiesi. Csteraantem C;csani Arelaiensis, Rugimii C;irlliaa;inen-is,
Juliani Poinerii, el Gennadii Massilicnsiseln^ia, quasin cditis quidem legunlur, at in ;intiqiiiorilius memo-raiis exemplaribus desiini , pnsienoribus incerli,
seu incertorum scriptornm :idililamenlis iribne ila
snoi. Id vero de elogio S. Ilonoraii niulto magis pa-tct, quippe quod in aliquot eliam ex iis mss. non
Ipgitur, qune ceiera addiiamenti exhibent al Ponie-riuoi tisque, uii Peirns Citiffleiins animadverlit. HincErnesiiis S.ilomonis C.ypriaiM de h^c capiie 99 judi-cium ferens scripsit in editione Fabricii : Hauc ViUtHonorati descriptionem ineplissimus quidam homuncu-
I
HH VITA S. HILARII ARElATENSIS. il«
veliiuine taciturnitatis abscondere, jnssionibus vcne- A spernii. Ego, ut sic dixerim, linjus rei non imraerito
Mbilibus diulissime repugnavi. Sed vicii meritum
dominiirum praesentiumque poniificum; si tninen
obedicnlis temeritas non imminuai judicium lam su-
blimium saeerdoltim : quia cui fandi facnllas non
suppetit nberlate lofjuemli, imlncla rusiicitale de-
pressus frusna vocalur in culpam, si nequeat exco-
lere propnsitam sterili sermone materiem ; cnjus
ponderis magniiiidine angustus aiiinius in ipso pr;c-
fationis exonlio prafocalnr, dnminmimeras virlulum
palmas hinc inde circumspicit,* nec iucipere quod
aggiedi conatur, queat, nec quod coeperit , supplere
pravaleat.
CAPUT PlilMUM.
Nalalhtm nobililas ab llilario et auctore ejus ritw
poslhabila
2. Beatissimi igiltir Hilarii , peculiaris pairis, mn-
nat hi singularis, antislitis summi, docloris eximii ,
pii inblitiiloris, Vilam sermone pauperculo, sensu
tenui cupiens demonstraie, dignum duco nequaquammore rbetorico patriam parentesque memorare :
quia etiam ipse in laudibus vcnerandi propinqui
prxeelsuin stemma natalium maliiit nobilitare dum
respuit, commendare dum proelerit, dilatare dum
arbitror faciendam esse jacturain, ubi pra'coniorum
siibliinium redundat ubertas : mnre arlificum, qui
compo-ihin diadema preiiosum, sic eligunl veias
gemmas, ut aliquas tamen prxterire noscantur in-
dustria : ita et ego, ubi virtutum exnberant marga-rita:
, nonnullas necessario praetermittam ,ut vil«
ipsius pretiosissimum monile, nou luimanis gemmis
ornalum, sed supernig virlulibus splendiduin, sine
arlilicis mann, preliositate propria commendetur.
Pniinde infanline ejns rudimenla,indolem pueriliir;
jam tnnc qu;e subseeiita sunt,b vultus nivei cando-
rem, fatgentiwm luminiim faces, modestum gradien-
lis iiicessum, i-nem fiagrantis ingenii, iuexliausium
f.ciinilia' fonlein, pliilosopliicorum dogmalum c in-
B lerioreni veramque doclrinam , pr*clara posterig
tradila ejus eloqiiiomnnimenta lesianlur, brevi irado
.coinpendio,d
illis deliniens hx'C ret|uirenda perso-
nis, iu quibus lama insignia neqiieunt fruclificare
virtulutn. Ego aulem, qui in liumililate graliant, in
mundi conlemplu sapienliam, in auctoris amore jus-
litiain, in carnis mortificatione prudeiitiam, in pe-
renniiim prxmiorum comparatione foriitudinem
|ir;»:dico, illa omnia necessaria dissimulationc pra>
lus Gemiadio supposuil. Stylus plnne diversus est a
Cennadii noslri scriplurm genere; nec est in codicibus
nostris.
Eui vero boc capul Gcnnadiiim non babeat aucto-
rem, cum tauien invcniatur in aliiJOttl udn reeenti-
lius mss. Gennadii, seriptiuii et adilitiint m-gari ne-
qnit a ve'.ii to aliquo ignmo scriptore, qni lloiioiato CMassilieusi ililaiii Viiana attribnit. Neque idcirco baec
Vila edcni llonoralo t erte adjiidic.inda est. ViUe
linjiis auclor ipsius llilarii c\se>|iiiis inlcrfnil . ex
cap. 2i, ul>i etiam Basilinm nomiuai, liim presbyle-riim, poslea vero, cuni scribeliat, epi-copum ; "iia:
Honnraii Massilieusis atali non repngnain. At non
propierea liiccerlus est auclor. Kx tiibus enitn mss.
exemplis qn.c Itat I 'ims nota siint, duo, videlicet
Lirinense et Vaticainim Regina: Ui5, auctoris iiomiiie
carent ; terlium vero Arelalense, licci ejusdeni Ec-
clesia: sit cin llil.iiins pra;ftiit, i.on lamen llonnra-
lum, setl Reveremium aiiciotein pra-ferl, ipicinadino-dum Peti us Saxius el Qiiesnelltis ipst: tesianttir. Ilaec
Arelalensis manuscripti iuscriplio pa-sim rejicilur,
eo qui.d Saxius pularit Reverenlii n ini.n: imlicari
Ravenmum Arelatensem, qni llilario iinmediate sne-
ces^it. Ravennio eniin banc Viiam cniiveiiire ihn
pos e ex eo cognoseitur , quia in cadeiii lns cmii
laudc nominaiur Ravennius. etc 23 Hilarii succes- j)sores plurali iiiimero appeilaiunr. Ex capile aiileni
24 liquet hanc Vilam fui.-se -criplam loi annorum
tpatiit evotutis posl llilarii inorlem, id esi -ub lineni
scctili v, cUtn Ravenmus jaindiu anle e vtvis exe. s-
serit. Quesnellus suspicatur Hotioratura Ma siliensem
suli Retcrenlii nnmiiie lalere vnlui.-se, ut aliis ejns-d in aevj ci ictiioiiis scriptoribus placuit. Al nulla
otxurril raiiocut Ilonoiatns, si Vha: auclnr liiit, nonlam lalere quam cnnficium iionieii dperi pra
l
ligl»re
mliierii, cuni prcserliin de Vii.i agatur ipi.e, jitssio-
inbus venerabitibus exarata ,ul in prooemin li.nlitur,
venim aiiciorem aliis cogniluiii alieuo nouiine occul-
taii non sinebat.
Ilinc recte forlassis cardinalis Baronitis, Mirxus,et Papehrochius iu suspicionem venerunt, banc Vitam
Reverentii iiuinine iuscripiaiii, esse divers ali illa
quain Honorato Ma>sihensi ainiquu-aiicior apud vul-
gatiiin Gennadimu attnbuit; et Keverentio nobis
ignoio ex ms. codieis Arelatensis fide adjndicandantexislimant. Hic auctor episcopns credilur ex illis
extremi capit s verbis quibus se sacerdoiem appellat.At prajterquam quod hocce capul dcest in ins. Vat.
Regiiue. sncerdotis noineu ntui semper pro episcopo,sed noiiniiiiiqiiani eliani pro pres'.yiero accipitur, ut
pliiribus exemplis probare licerei. Se 1 ne in exierna
divagfiniir, idem Vita: auclor cuiiieap. 8 intcr saerasHilarii episcopi curas relulit, sacerdoles Domini nonsolum verbis, sed faclis accendere diyna sacerdotia
consecrare pomijiees ordinare; sacerdotes a pon-tificil)iisdisiinguens,!iacerdo(Kmvoce presbyteros pro-fecto iniellcxit; cum praseriim instriicuo non lara
vcrbis qtiam !ai tis adliib inla iispresbyteriscongruat ,
qui una t uiii llilario vii.tin degebanl. Aiiclorem qui-dein Vil;c, licet sncerdoiis nomine appellatum, pre-
sbyleriim, ciim scrtpsit, non vero episcopum fuisse,f illemontiiis ex abis ejusdem Vita? Incis collegit not.
6 in Hilaruim. Quod sicretlatur episcopns, Reveren-tiiun ignoia: sedis episcopum Vita: auctorem crederenifail vetal tpiin ad llo loratiim .Massiliensem confu-
gieniluin sil. Qniciimque vero hic aiictnr judicetnr,cerie a studio aliquo defendendi Hilarii, qaoad ea in
ipnliiis Leoms ct-nsiiram iiicurrit, alienum non fuisse
cx nosins observationibiis in dis-eri. 5 Quesnelli
pirt. i, c. I, ii. 5, facile intelliges.Ilanc Vitani Hanalis publici juris fecit ex antiqiio
codice monasierii Lirinensis, ac exinde inseria liiit
iihiin ! Siiin ediiioin.Eaiiidenireciiseriint Bullandisla
cnm ciiicndaiiiniibiis ecodiceregiuae Siiecorum, quas
paler Po-siims ad ij:so-> misil. Quesnellus in sua edi-
tioue codice Arelaiensi usus est. Nos plurimiim ile-
beinus dili^enii;e D. I). Joannis Saltnis canonici re-
gularis Laler uien-is, qui eamdem Viiam impress.tRoiua: an. 1732. Non solum enim lautlalas eoitlohes
iccolnit, veriim eliam accuralissime consuluit ins.
Val. liegina: 645, qni ulruin sit ille idem quem P.
Possinus apiul eamilcin reguiam lunc viventera inve-
nit, an diversus, igiioratur•Que>n., ne incipere... supplere provideal. Ms. Vat.
Reg. ei B llandislas Becnfl sumiis.b €'dd. Litin. et Vat. Reg., nivei nitorem itittut.
c Liriu., anteriorem.d Mss. Arel. et Val Reg., m itlis.
H» S. HILARII ARELATENSIS EPISCOPI »524
tereo; illuJ recte xstimans narrationis cxordium , A tere promitio; illa tilii et in pra>6enti provisums qu.-e
qnod ipse judicavit conversationis sux dignum esse
priucipium, quemadinodum portum vcrx saluiis in-
travcrit ,vitse istius naufragio superalo, prxlibarc
teniabo.CAPUT II.
miarium convenit llonoratut ut ad Deum eonvertal.
5. Iliino igiiur dum bealx mcmoiix llonoratus
paier in novx viix immorlaliiatcin cupcrct pieiaiis
regcnerare viscerilius , congregatioiicm per se Do-
inino °conqul>itam paii-illiilooi dereliqtiit. Ad pa-
iriam, ex qu.i eimi ainor coelestiuni cxpuleral, tauii
iilii revocavil afleclus. Corporc iuflriiiUg, inenle va-
litlus el robiistus, sobolem novam spiiiiali adliorta-
tionc concipiens, instructioiic roniians , or.itionibiis
non xstimas, el in fuiuro qux non possunl bactenus
cogitari.
CAPUT III.
Repugnat Hilarius llonorato. Ilitjus violen'a suppli-catio. Deliberatio Hilurii convcrswnem paiturienlii.
i. Sed cuni R. Ililarius cxcrciialione pra-cipua ,
qua pnllcliat, acrimonia, qua cxteros superabal, elo-
qucntix fonic , quo ipsis suis insiiitiloribiis plus
iliicliai, isla dcsirucrei ; non facile suscipieuduin
cretlens, quud siiminum esse inen:is videbat iniuiiu,
13. Iliinoratiis ad Deum lota seaniini \irluie convcr-
tit. Quo faclo 110» sulum laslidienlis assensum, ve-
niiii eliam luiinilciii ct sulijccium Cbrisio auciore
lacrymis gemitibusqiie promcriiit. Quem blanda
procreans in corde prxclari ccspilis sanctnm senieii B adhorialione non flexerai, violenla snpplicalione su-
aratrn fidei percoleuduni j.iciebat periius agricola ,
quod oraiioiium pcrennibus donis et lacrymarum
fluemibus rivis irrigabat. Sed auima generosa, quxfalsam aique fallentein sxculi fcliciiatem iiiniiniero
doclrinarum labore couceperai, cnm ad coelestis
regni inilitiam vocarctur, non levein babuit facilem-
queb traciaium ; quundoquidem se siibliliicr inge-
rebat dulcedo prxsenliiim, ul veram frugein el glo-
riuii abslralicrct liiiurorum. Scd pius paier liis
adhnriaiionibus animiim mundi prosperiiaic con-
strictiim solvere gesiicbal : Ego, fili, superna inspi-
ratione flammalns, ut perennis vitx gloriam conse-
quaris ad eadeni loca pro le redire compellor, unde
jamdiii fiigieiiiluin csse salubri, ut cernis, delinilinnc
peravit ; prostraius in conspeciu Doinini , ul euin-
dem celsius exaltarci; producens flumiua lacryma-
rum, uta lacrymis cxiinerel fiiluroruin. Illico in ejus
peciorc novx cogiiaiionis flucius cxxsluat : susci-
taniur altercanliiim divcrsa inler se consilia volun-
laiiim, ei cui iuvilantis Domini ingcrebanlur prxmia,
ipsi iiibilominus mundi opponunlur obstacula. In
suscipienda igitur coclcstis mililix tirocinia cxcilalus,
talia secuin ipse deliberat : Iu studiis sxculi consti-
luti iionnumquam suadendi deliberatinne suscepia ,
justa ab injuslis, ulilia ab iuuiilibus, perpeusa salu-
briler exaniinaiione discrevimus. Nonnumquam hu-
manis nuribtH blandientes spcciem justitix oraiorlx
ariis venustalc celavimus. II. c quid agenduni est, ubi
constilui. Non libi lerrena, sedcoelestia; noncaduca C causa vertiiur salulis atern-e, nbi slaius anmx et
ciini mundo, scd xterna cum Cbrislo, eodem spon-
sore quo largiiore muncris, in perpeluum provi-
lurus. Ista, qux scqueris, ct quoe auimo eouoepisii,
mors polest•
intercipere omni commtinis a-tali :
qua: autem suadeo iion descrentes parant diviiias ,
ied mansuras; nec tcmporalia commoda , sed xler-
na ; nec litulos vanescentiurn boiioriim, sed peren-
nem gloriam Iribuunt aiigel<>rum. Iu sxculi conver-
salione volaiili, quam Scriptura propheiica iimbrae
apparenii el illico vanesccnti ciedidit comparaudam,
dicens, Dies mei sicut umbra pr.ctereunl (Psnt. cxtm,
i), rccie quidquid aspicitur,ddecepinriuin judica-
lur. Et ideo seu corporum vires, seu pairiinnnioriHn
facullales, seu feliciiatis*aiigmcula , vel diversa-
iiiiiiiiloruui coelorum esl pensauda sectiritas? Giandi
maiuriiaie Iraclanda sunt, in quibus ad pnrtum poa-
niiendi ncc ralio supcrest , nec recursus. ^Cquiiatii
lance cuncia pensanda sunt, qux utilitalis ponderemensuram suppleant in libra justitix. Cuncta quxa mnnalibus expetuniur, licei incomparabiliier velut
pretiosa desidereniur, ipsa continuo adeptione vi-
lescunl ; natura humaiia vitiorum noxio insolens
appeiim, non contenla, quod voluii, non saiiata ,
quod concupivii, in novas cupidilatum faces flam-
m.iriim morc detrimenlis suis crescens, pabuli as-
siiuiptinne dcfii icns, nec intelligens qund nonntim-
quam in ipsis couaiibus morie iinm.tiira moriem
cogitur subire perpcluam. El idcircn quid jusiitia ,
rum pro>peritatum insignia, pene esi ut anle Irans- D prudeniia, furlitudo, lenipcraniia demonsirare so
eant quam producta Ixtilia r, quolibet usu auciorem leant, ut digiuim esi, cogilemus
iio ipiani ulilcciare. Qux lainen plus melu amissionis
excruciaoi amaiorem quam sux prospcriialis aiu-
bini la-lilicenl possideulcm. Jugiter suspecta, ncc
lamen inaneoiia, more subdoli liostis ingcrentis par-
v.mi pr-Tdam, ut possii aniuiaui perpeiuo lehcre ca-
piivam. Ei ideo accciisus ikmi bumano aflcctu, scd
ilirino iiutu, quia non fallit ille qoi dixii inlcrius :
M.igna ei supra quam credi possunt de le mihi me-
• C •(!. Liiin , nequiiitnm pniixilliim. Post panca,ras'c-i* prn ccrUftiuM m eoilciu Lirin. et iu Vai.Reg.
k Lirill c.nd., liactuvil.' Ms. Arel., incipere ; et post pauca , pro cetnti
5. Justiiia persuadet niliil Auciori Redempioriquc
pr.cpiuiciidiim : quia proplcrea Divinitas ad oos bu-
miliaia descendit, ut ad coelesii a regna nos facerci
pervcnire. Recle depulaliir cideni vila, qni dedii.
Itedcmpiori debelur obscquiiiin. Amplei icnda devo-
lio, qux gloriam paiit dignilalis angelio.-e. Prudcii-
lia similiter docet illorum exempla debere seclari ,
qui Domino placuerunl. Eligamus crgo, qui nosirum
Lir n. Iiabci criminis.d Val. R-g , derrplio.'
l-.dil. R iii. iloi. argumenta.' Cod. Lir. addit teviter.
1225 VITA S. HILARII ARELATENSIS. 1226
lirmet ambiguum. Abraham primus occurrit, qui A usibuspauperum.vel refrigeriisdcpiilatmonachorum.
egrcdi compulsus e palria praeceplum converlit in
prxmium. Astra jussus aspicere, credidit quod con-
tra naturam promitlebata aeternitas. Promissum
verlit in debitum. Istum decet imitari innumera slcl-
larum comparaiione fecundum; qui exstilit regni
b ccelestis conviva gloriosus, cujus sinus recte dici-
ttir paradisus animarum. Forliludo cordis animae ge-
neros* niliil bumile, nibil abjectum permittit arri-
pere. Celsa seclari, ardua conscendere, facit adversa
superare. desperalioncm fortibus probationem nul-
laienus exbibere permittens. Temperantia Regi cce-
Ioruin tcmplum provocat praeparandum , fugalis
'.enebris vitiorum , replere lumine splendidissimo
puritaiis; abjectis volupiatum fetoribus, caslitaiis
Nequeo, ut dignum est, vel aesiimare, vel dicere,
quemadmodum sreculi voluplas, quae aetatis lubrico
et illecebroso humanae fragilitatis solet escnrio prava
delectatione decipere, ex animo hujus beati abjccta
fuerit b respuendo salubri damnala consilio, rationa-
bili evitata perfugio, desideratae eremi glorificata
secreto : illum evangelicumhpercontatorem merito
superans, virlute vincens, perfecia consummatione
transcendens. Ille vendere noluit, hic universa dis-
traxit; ille tristis abscessit, bic laelificatus ' sacculi
paradisum fesiinanter intravit. Astructioni nostrse
dignum B. Euehcrius testimonium perhibct, ila di»
cens : Et tu licet omnetn censum in Chrhti panperesi Christo dives effuderis, tu licet proeferas annis juve-
fragrare ihymiamalc. Proinde quia justitia Conditori B nem, moribus senem, tamen plus est quod eremum
nos tradere, prudenlia majorum exempla seclaii , concupisti.
fortitudo conirarias prosternere polcstates, tempe-
rantia templum auctori parari debere, justae defini-
tionis deliberatione suaserunt ; contemptum pristi-
num spontaneo cmendemus occursu : quia non bunc,
sed illum a quo missus est , offendemus, si causam
saltitis dissimulationc aliqua, vcl occupaiionc mun-
dana crediderimus esse c levandam; et quia laborcm
ipsius supcrna poienliadinviiavit, ut spolia diaboli
victor ipse suscipial.
CAPUT IV.
Cedit Hilariits saculoque nunlium remittit. Gratia prm-venil liberum arbilrium.
6. Aslruclioni nostrae ipsc B. Hitarius leslimoniiim
CAPUT V.
Uilarius ad monasterium Lirinense secedit. Eremumad tempus relinquit.
7. Rupiis ergo occupationum catenis, et auctori
facullatibus traditis, lanio duce lerrestrem ingreditur
Lirinensis Insulx paradisum ; non undc, more primi
Adae, in liujus vitae miueretur exsilinm, sed upde
jure victoris adcoelestia postmodum regna raperetur.
Hiucjain omnibus nota illa mentis acrimonia, ardenskanima, menscompuncta, quemadmodum singuloruni
in ea servorum Dei profectus alacri inspeclione
pervaserit, perseverantiam hauscrii, vigilias vicerit.ab-
stincnliam rapuerit, humililalismansueludinem tran-
pratbet ita dicens :e Hcesitantim mece invitante pio Q scenderit, oralionis instaniiam superavcrit, lacryma-
Domino, tolus cum voluptatibus suis mundut astabat :
quid relinquendum, quid appeiendum viderelur, animus
meus lumquam coltatis apttd amicum traclatibus venti-
tabat. Quotiens in unimo meo velle el nolle successit?
Et quid plura ? Absente illo parles suas in me Chrislus
exsequitur. Tali dcfinitione firinauis occurrit, aspectu
sereno, animo securo, submisso colloquio, quemad-modum luim.inum arbiirium divina proccedens gralia
Icommularct in melius, digna conversatinne, scrmone,
menle, habiluqtie demonstrans, manum conlinuo in
Evangelii mifsurus aratrum, ne relro vel cogitatione
respiceret. Obita taxatione omnium prxdiorum lo-
tiusque subslanliae, acceplas a germano pccunias vel
rum flumina merueril, gratias omnium sibimei vin-
dicavcrii, compunciionum virtutes atiraxerit, elvim
intulerit regno ccelorum, pontificalis gloria mundonola satis superque monslravit. Si quidem quantum
compunctionis tunc acquisierit, hinc aperte cngnosci-
tur, quod postmodum in mcdia civitate eremiiica fecit
insiituta fervere.
8. Amorem aulem secreti ita medullitus hausit in-
serlum, ut cum illum ducem suum patremque pro-
fectuum in sacerdotali fastigio collocaium sub ordi-
nalionis principium crediderit comilandum, stalim
definierit relinquendum. Quantus amor eremi fuit,
apud quem B. Honorati dilectio potuit studio cha-
a Codex Arelai., noianie Quesnello, stipra lincam D eremi. D. Salinas optime monuit sceculi paradisumalia manu lialiel, wtatis; et, ut videtur, optime
b Lir. et Vat. Reg., perennis.c Quesn., lcetandum, ex mss. Arel. et Lir., notavit-
que in Arel. alia manu, latendam. Cod. Vat. Reg.,latandum. Bollandislae ei edit. Rom. 1732, levandam;iiiijue niagis placuil.
dQuesnelltis in margine : Forte incitavit.
'-' Idem Quesn., Harsilanliam meam. Magis arrisit
Bnll niilistai iiiii lectio, quam duo mss. Lirin. et Vat.
Reg. approbant.1 BollandistaB,et edit. Rom., commutarat. Mox pro
conversaiione legebalur conversione. Emendaviinus
ope inss. Val. Beg. el Lirin.
b Bolland. et edit. Roni., repente salubri. Mox de-
vderabili pro desiderala in ms. Lirin.1 Arel. cod., peccalorem; et pro merito ms. Lir.,
nieriiis.
>Quesnel. in margine : Id est hujus vitie, vel lege
Patrol. L.
hic vocari insulam Lirinenscm, uii vocaiur ab Euclie-
rio in libro de Laud. eremi ad ipsum Hilarium niisso,
ex quo Viiac anctor profecit. ld auiem multo magisex sequenti capite conlirmari potest, ubi Lirinensis
insulce paradisus nominatur.
i Cod. Lir. delet Christo.k Idem cod. delet novem voces sequenies1 Idem cod., non poluit. Haec auiem lumen acci-
pientex Eucherii epistola de Laude eremi, cujus ex-
cerptum Auclor hoc loco inseruit. Priusenim, inquitille ad Hilarium scribens, cum desertum peteres, comi-
talus [ratrem (id est Honorainm) videbaris. Nunc atmdesertum repelieris, eliam palrem reliquisli. At qualemillum, quanlumque, quanto tibi semper dileelionit cullu
observatum, quam singulari tibi affectione devinclum?
ut cujus charitati prce\erre nihil possis, nisi (orte sotam
eremi charitutem.
39
1227 IN S. HILARIUM ARELATENSEM EPISCOPUM PROLEGOMENA. 122S
ritatts iniminui? Sed, o ardentissima cnmpunctionis A slratione sollicilus, quam exstaret de suscipiendi
flamma, nequeo tuuni, sauciato intuiln, videre ful-
gorem. Quid lanlopere fugis? Qtiid deseris? Qunsi
alibi pnssis lumen *parare, quain ubi auclor elege-
rit. Licet velis proprio gaudere secreto, licet con-
sueto eremi rapiaris affectu pairem deserens, pa-
;er effectus poslmodum reverteris. Relaiioni huic
scripta beali Eucherii proebent attestationcm, quae ad
eum direcla teslantur : Magno, inquit, oninio egressus
itudum de domo lua et de cognatione lua itsque in mare
tnugnum recedentia eremi secreta penetraveras ; majore
tamen virtule repelita a te esl eremvs quam pelila. Si-
quidem hospes ingressus habuisli ducem et velul ilineris
tui praevium, quem deinde etiam militice aeleslis magi-
strum; cumque in pontiftcali fastigio persequendum
officii onere occnpatus, diuruis nocturnisque fletibus
voluntaiem sibi Domini declarari flagiiahat* enixe.
Cumque positum in itinere sollicila exspectatinne
pavor jmlicii l:iiigaret, etiam clara vore, qu n iniiin-
secns volve.bantur, omnibus patefecit. Licel fortiter,
inquit, charitatis illigatum me vinculo leneaiis, et vio-
lenta cuslodum manibus catena cingal astriclum, nisi
Dominus voluntatis sna? mihi dederil signitm, nequa-
quam sucerdolii sum smcepinrus offtcium. Iiaque ctim
tali affatu cunctorum vota atqoe animos vulnera sel,
ac mceMo ducentium agmine vallareiur, Alaiuanni-
cum descendens castellum, nivese eolnmha> desuper
advenientis et residentis in capiie, ac si divinocon-
firmntns ailactn, omne amputavil ambiguum. Quae
putasses, ad familiare eremi secretum te amor retulit. B nec ab illis civinm mililumque freiuentibns lurbis
Et quia nobis multorum necesse est aslruciionibus
narrationem suscepii operis confirmare, quisqub ple-
nius ista scire voltierit,b opus illud ubi ha:e digne
sunt digesta, percurrat.
CAPUT VI.
Honoratum in exlremis positum convenit. Designaturab Honoralo sibi successurus Hilarius. Rapuur ad
episcoputum.
9. Emenso c biennio, cum ad meriti proprii per-
cipiendum praemium ex incerto vilse istius cursu
beatus ponlifex vocaretur Honoratus, missis episiolis,
ut extremis suis interesse deberet adnionuit. Ila jus-
sionem ejus festinavit implere, ac si rcvocaretnr ad
eremum. Ciimque ad lantum virumcrebrasuhlimium
virorum ngmina benedictionis accipicndae gratia ad- C
ventarent, coeperunt de successore beati llonorati
flagiiare rcsponsum. Excilati desnper animi de ele
ctione ponlificis ad jiidicium perrecttiri lesiimonium
postulabant; supremo haliiu summum merilis singti-
laribus digilo demonsiravit aniisiiiem. Impensis ergo
supremis obsequiis, iterum sancius Hilaritis ad eremi
secreta fesiinat. Sed illa Diviniiatis potentia, quae
modis occultis suam per liumana ministeria peragit
voluniatem, illuUris Cassii, qui tunc prxerai milili-
bus, animum repenle succeudit,ut ignotum.ut longe
positum, ul denique ad eremum properaniem arden-
ter expeterei, fortiier retineret, violenter attrahcret.
Eleclum civium numerum cum non parva manu di-
j-igit miliianium. Feliciter pervenilur : spiriialis prae-
da astat anle oculos inquirentium, ct niliilomiuus •
ignoratur. Qtiorumdam tamcn indiciis declarata ca-
jiitiir. Et, osupernae graliae ilispensalio inaudila 1 ibi
officia pasioris oves egerunt, nec immerito postmo-
duin ahegit exinde lupum, ubi oves primitus officia
pastoris peregerunt. Cuinqiie sollicito gregis agmine
servaretur, animus ejus plus de divini judicii demon-
atque custodiis vel abigi poluit, vel lerrita separari,
quin healo vertici superposita Domini voluniatem,
dum secur.i residet, apertissime demnnsiraret. Ntillo
dubitalionis vesligioileinceps derelicio, nhi cotombpe
species, quae jam limc comparata Spiriiui sancto
super caput Jesu venit in baptismo, pnntificis iiunque
fittuii °designavit ntilu divino specialius dignitalcm.
Scilicetqnae supemam benedictionem pernicihuspen-
nis, siridenli volatu, terris velocius deportasset, ut
prius qtiam vocibus bumanis, favore superno dignus
poniifex clamarettir. ln tam praeclarn culiu novoqnc
miraculo exigebat materiae magnitudo diutius immo-
rari, nisi narrationis ordo ccepia compelleret expli-
care.
CAPUT VII.
Arelatem pervenit Hilarius. Seminarium episcopale teu
congregalio ecclesiaslica sub episcopi manu.
10. f Dum ergo voluntale oinnes alacres lam de
confirmato inviccm voto, quam de oslenso summi
pontificis mcrito laetiores ad Arelalensem perveniunt
civitaiem, occurritur, festinatur, primas delicias vul-
lus sui splendore advenienlibus praebens, merita in-
terioris hoininis exterioris pulchritiidine demonstra-
bat. Eniinenlissimam sacerdoiii diguilatem et novum
privilegium sanctilatis angelico praelerens vultu, agno-
scitur ct agnoscit ; in quo agnitus est, magnus exsli-
tit; in quo agnovil, major apparuit. Sicut sacerdotii
gradu summus, ita huniilitalis descensu fasiigium
celsse sublimiiaiis indepius. vere perfectus Clirisli
discipiilus, qui vias magislri seculus, exercuit do-
cendoquod didicit. Consecratur in sacerdolio jamdiu
virtutum meritis consecratus. Amplectendum conse-
crationis ministerium, quod auxit merita consecran-
tnm. Effectus nomine sacerdos, qui jampridem erat
virtutum decoralus iusignibus. Quod ita ardenter ac
slrenue coepit ac oerfectissime consummavit, ut in
a Ms. Lirin. et edit. Rom., prazslare.h
lil cst, laudalam Eucberii epistolam.cBarralissuspicabaiurlegendum.fneiinto, eoquod
assignahat llonorati moriem an. 430. Ai ex epist.
Prosperi ad Augustinum liquel S. llilarium, qui S.Honorato snccessii, luisse episcopum an. -129. ApudHoUand. hic 'ocus ellertur sic : Gemens a biennio cum
ad meriti proprii percipiendum ex meritopramium, ex
vitm ipsius cursu, etc.d Cod. Lirin., obnixe; et post pauca Arel., sollicilw
exspeciationis.e Mb. Lirin., designaverit specialem digni-
talem.f Idem nis. cum Rcg. Vai., Domini ergo.
1329 VITA S. HILARlI ARELaTENSIS. 1630
illius lemporis incerto lumullu, quem pax longa \ sacra minisieria captivis potius solatia quam prae-
•nutrierat, congregationem subiio in.-tiiui-rcL secreli
ciipidam, continenliae virtule crescentem, quam suo
nou uiiuus pene imbuit exemplo quam foruiavit elo-
quio. Hnic affeclu animi promptum, sed effeclu ser-
monis imparem me esse profileor, ut incipere audeam,
qua pietate sustinueril inlirinos, quibus ilocirinis im-
bueiit imperitos. Quidquid iu viriute summum, in
celsitudine arduum, in mortiflcatioiie corporis aspe-
rum, in sxculi coiitemplu vilissiinum, aequitateju-
stiiiie pretiosum, correciione providum, sapientiae
consideratione praecipuiim, ccelesti desiderio sempi-
ternum, exercuit, implevit, ostendit. Adeptus ipse
ccclestem gloriam, exemplo suo fecit alios adipisci.
Ad philosophiae supernae dogmata expeditus iucessit,
starent Ecclesiis oiiiauienta. Quid dicam cupidus?
Quid omitiam nescius, a!> liis qui majora sciunt
negligens judicandus ? Quidquid argchti ouiiics ba-
silicse liabuerunt, capiivorum rcdeniptioni protiiiiis
deputavit; ciimqueorniiiacogiiovisseUxpeiisa,t:xsnl-
tans atque congraliilans, quia vota (idelium dispen-
salione sua videbat cceli in sedem pra-missa. Num-
quidnam poierit asstimari quanlum visceribtis cjus
insederit pieias, qui usque eo credidit omnia distr,a-
lienda, quonsquead paienas vel caliccs vilreos veni-
relur? Acce.idit studia offerentium dispensatioue
laudabili, nec ut ffatigarenturrejccit, sed ut iterato
offerrent uberius excitavit, quod offereniium devotio
gralanter optavit, ut oblatio sua priniuin sacris alta-
ut alii quoque incederent inflammavit. Usum vitce B r 'DUS> postmodum meinbiorum Cliristi redemptio
temporaria; minimis, immo nullis excgit impendiis, nibus niiliiaret.
et ita docuit singulis diemm curriculis transigendum
ad obtinenda futura proemia. Innovato studio semperexarsit ,
et ut alii inardescerent oraiione et adltor-
latione coegit.
CAPUT VIII.
Episcopus faclus, fit oninium exemplum. Ornamentaecclesiarum pauperibus erogat.
11. Cum primum speculatoris suscepit offtcium,
in seipso piiinuin monstravit quemadmodum cou-
gregaiio mundum contemiieret, corpus despiceret,
et vitia superaret, fatigaretur laboribus, minuum
quoquc operibus conlinuis bvexareiur, sanclis pagi-
nis inhaererel, jejuniis vigiliisque sludium commo-
CAPUT IX.
Vl se gessit erga servos Dei.
12. Quemadmodum etiam servi Dei debeant hono-
rari, documeniis spiritalibus salubrilcr imiiaudum
posleris uon negavit. Nam cum sanctum Caprasium,
sicui ipsedicere solitus erat, angelica in insulis con-
versatione degentem infirmitato fatigari corporea,
ceitis mintiis comperisset, ad ejus occursum celeri se
feslinatione proripuit : ad cujus pedes residens, ut
sui nieminisset, liumiliiate submissa et virtute in-
clyta fl.igitabat. Juste, dum tanto eremi incola? ini-
peudit obsequium, Ct singdlarem prxbet liumiiitalis
affectum s sacerdotalem dignilaiein quo niagisexlol-
daret, unius tunicce legmine aestatis ardorem ei bie- C leret solerter invenit. ln eodem loco tunc lempiiris
mis rigorem conicnta tolerarct, iter pcdibus conlice-
rel; talia sibi suisque ingerens documenta : Mandu-
candi necessitus incumbil, semina jaciamus : vini
perceptio praisumenda esl; vineas excotamus. Implevit
illud apostolicum, ne quem forte gravaret otiosus,
victus proprii habita ralione. Si quid operis super-
fuerat,• misericordia: deputabat expensis. ln me-
dilatione jugiter permanere, verbi ministerio indesi-
nenler insistere , multiplicibus ccelestis sapiemia)
mystcriissaginari, Deum proxiinumque diligere, sa-
cerdotes Domini non solum verbis, sed factis accen-
dere, zeli superni amulatione flagrare, instituere
monasieria ,u:diflcare d
lenipla , digna sacerdotia
consecrare, propriis non solum manibus, sed nec
periculis temperare, suscipere orpbanos, conflrmare 1)
monachos ,accersire saBculares institutione sua,
pontifices ordiuare, ita quotidianam sui actus discu-
tere ralionem, ut superno juilici lamqiiam mullipli-
catum dispcnsationis suae taleutum uiteretur inge-
rere. lia viscera ejus misericordia quaiiebat et pie-
tas, ac si solus ad redimendum paginis ccelcstibus
urgereiur. Tractavit, secum deliberavit,e effecit ut
sanciuni Faustum presbyterum pariter ei abbatein
ila fulurorum prajscius honoravit, ut inter se etsan-
ctos sacerdotcs Theodoruin et Maximum mcdiumhcompulerit residere. Constat ergo humilitalis cul-
mina |>roprio eum comparasse despecltt, et celsum
proinde virtutum meruisse fasiigiiun. Sed forte ha2c
lanta ct tam multiplicia verae bumilitatis excmpla
aliquod superbia:'
supercilium generarunt, el nou
potius sublimia liumilitatis compar iiint celsa prse-
conia. Exstitit rigidus, sed superbis; exstitit lerribi-
lis, sed stcculi iniquitate turgenlibus, coeuodoxiae va-
nitate tumentibus. Caelcrum congregationi sanctac et
consiiiiiiiiaiis viris, non solum cor aique aiiinium,bed
et corpus quoque promplissime prosternebat.
CAPUT X.
Qualis erga swculi potestates.
13. Quanlum igitur dislrictionis babuerit in causa
justiiiae, aperlissime declaravil ;ila ut ni: dignitati
quidem pepercerit praefecturae. Nam cum sa?pius
priclccium temporis illius secrete monuisset ut ab
injuslis judiciis se temperaret, et consuetudinario
* Cod. Lir., minuerat.b Idem cod., vescerelur.c Idcm cum Bollai.d., pauperum deputabat.dLirin., templa digna sacerdolio, propriis, elc.
Dcin, a voce propriis, ad lemperare, cod. Arel.
Kiiiorat.
eLir., etfecit.
' Mss. Lir. et Val. Reg., fatigaret.« Val. Reg. et Lir., sacerdotii dignitate.bLir., compellercl.
1 Idem cod. et Bolland., periculum. Moxcod. Lir.,mblimibiti, liollaud., tubiimis.
1131 JJ S. HILART M ARELATENSEM EPISCOPUM PROLEGOMENA. 1232
Iapsu illo ferretur in prxceps, accidil ut dum in ba- A qui snis scriptis rnerito claruerunt,•
Silvius, Euse-
silica Constantia sacra solemnia celcbrantur, produ
ctis fontibus coelestium doctrinarum fidelium corda
rigarct, subito cum suo ingrederetur officio prxfe-
ctura. Quam dura ibidem cerneret immorantera, a
prxdicatione cessavit, dicens non essc condignum
ut quiejus pro salute propria contempserat monita,
spiritalis cibi perciperet alimema. At ubi ille digna
confusione perfusus egressus est, convivium quod
inchoavcrat spirilalium deliciarum profusissime ci-
bum rursus iunovato studio coepit prxbere agmi-
nibus populorum. Prxmisit et reliquil exemplum
qualiter constantix virtuio mundanx conterani de-
beanl potestales.
CAPUT XI.
Qualis in proedicatione verbi.
44. Temporalis vero ejus prxdicaiio quantum flu-
men eloquenlix habuerit,*quas sentenliarum gem-
mas sculpserit, aurum siipcrnorum sensuum repere-
rii, argentum splendenlis cloquii abundaverit, de-
scriplionum varias piciuras et rhetoricos colores
expresserit, ferreum spiriialis gladii acumen in
truncandis hxrelicorum veucnalis crroribus exer-
cuerit, non dicam disserere, scd nec cogilare me
posse protestor. Sedilibus bpra paraiis in jejunio,
ab hora diei sexla usque in ejus decimani epulis ple-
bem spiritalibus saginabat, pascendo esurire coge-
bat, esurienies nequaquara pascere dcsisiebat. Ne-
scio uirura saiietas plus famem fidelium provocarct,
nn edendo plcbem magis coegcrit csiirire, iinplens
illud • propbcticum dictum : Qui edunt me adliuc C
csuriau, et qui bibunt me adhuc siiient (Eceli. xxiv,
29). Si perilorum turba defuisset, simplici serraone
rusticorum corda nutriebat ; at ubi instructos su-
pervenisse vidisset, sermone ac vultu pariter in
quadam gratia insolita excitabalur, seipso celsior
apparebat, utejusderadprxclari auciores lemporis,
bius, Domnulus admiraiiane succensi in liaec verba
proruperint : Non doctrinam, non eloquentiam, sed
ncscio quid super homines conscculum. Quid plura
dicam? Nisi dicendi pausa desuper eidem advenis-
set, sermonem finire non potuerat, tanta gratia
exiindanle, et miraculo f et stupore crcscenie, ut
pcritissimis desperationem tunc auctoribus sseculi
ejns inferrct oralio : in tantum m Livius tcraporis
illius poeta et auctor insignis publice proclam.>ret :
Si Auguslinits s post te (uissel, judicarelur inferior.
Et licet gratia ejus ex his operibus, quae eodem di-
ccndi impetu concepit, genuii, ornavit, protulil, pos
sit absque hxsitalione dignosci; Vita scilicet anlisti-
tis Honorali, homilix in totitis anni festiviiatibusex-
]} peditx, Symboli exposilio ambienda, epislolarura
vcro tanlus numcrus, versus etiam fontis ardentis :
at ne quis me xsiimet falsa foriassis asserere, te-
stimonjum beati Eucberii episcopi jusium credidi
adhibcndum, qui ejus volumine prosa versuque per-
ceplo, ita respondit : El lu licet sis clarus eloquio,
clarus ingenio ; lu licet prwferas annis juvenem, mo-
ribus sencm. Et Auxiliaris auclor Romana? facundiic :
Dirtu difficile est quanti mihi pretii fuerint littera;
sanclilalis tuce, in quibus ita expressam facun^iam
recognovi , sicut tenes in uliis modestix morumque
operibus principalum. Jgnosce de le sludiose minora
dicenli :hquia semper in prcedicatione sui virtus eru-
bescit ; cum hoc ipsum verecundia; genus pars magna
virtulit sit.
CAPUT XII.
Qualis ad mensam et in labore manuum.
15. Inaudita forsitan crederer replicarc, nisi hoc
magnorum virorum dictis, scriplis, leslimoniisque
(innarem. Sedili mensaque apposita,• liber ingere-
batur et rctia, aslanie notario. Liber prxbebal animo
cibum, manus nectendi velocitaie currebant, notarii
» Oclo voces seqq. desunt in ms. Arel.bQuesn. in margine, id est mensis ad cibum su-
mendum paralis. At de sedilibus quae jejunis audilo-
ribus verbum Dei auditiiris parabaniur, U-xc acci-
pienda esse opiime noiavit D. Salinas. Licet enimmultis io locis a lidebbus stautibus audirentur con-ciones sacraj, ut conslat ex Opiaio I. iv, c. S, ubi ne-
gat populum iu Ecclesia sedendi habere licentiam;tamen, ut referl S. Aug. lib. de Caiccli. Rtid. c. 13:
Longe consullius in quibusdam liansiiiarinis Eccleiiis
non solum antistites sedenles loquimtur ad poimlum,ted etinm ipsi populo sedilia tubjacenl, ne quisquaminfirmior slando laxatus a saluberrima inteniione aver-
tatur, aut eliam coualur abscedere. Id perictili inagis
;
multo immiitebai jejnnii icinpore, cnin populo adhuc;
jejuno miss:e stib vesperam celebrarenmr, euni(|iiea sexla hora ad decimam nsque H larius in verbi Dei
prxdicatione deiineret. Post paura ante voces, ab
hora, Quesnellus pra.>misit piriicnlam ut, quam me-lius deleiidam putavinius cum mss. Vat. Reg. ct Li-
ita.i uti eiiam ISidland.c Lir. cod., Sapientim diclum.dQuesn., prolati. Mss. Lir. el Vat. Reg., prailati.
Prnpleriinus lcctionem bolland. Mox, pro meritis cla-
ruerunt, cod. Vai. Reg. Iiabet, meritis tummi; Bol-
land., merili tummi.* Quinam fuerint lii tres auciores Bollandi conli-
nuaior non invenit. Joannes Salinas Domnutum a Si-
donio Apollinaii lib. iv, ep. 25, et lib. ix, ep. 13 et
15, commendatum notavit; cxqiiibus lestimoniis is
natione Afer, et vir apprime doctus, ac ob lilieras
qua^stor fuisse cognosciiur. Silvium vero in Cbro-nico Prosperi Tironis noinine edito memoraium re-
pcrimus ad annum 15 Tbeodosii Junioris post Ilono-
ni morlein, id e>t ad an. 439 : Silvius, inquit, lur-
balx admodum mentit post mililioe in palatio exactas
munera, iiti ,i<« de religione conscripsit. Est etiam au-
ctor Kalendarii a Bollandistis ediii lom. VI Junii,
n part. ii, pag. 182, el inscripti Euclierio cpiscopo"an. 449, ut palet ex noialionibus Bollandi toni. I
Januar. in prrf.ii. c. 4, § 3, ac cx epistola iuiocu-
patoria ipsius Silvii apparel, euin aliornm quoqueoperum liii-se auciorem, qux ad cumdem Eucb^rium
legenda miserat. De Eusebio niliil scinms.f Cod. Arel., ex stupore, et niox, uudiloribus, pro
aucloribus.s Ms. Lir., post Hilarium; Bolland., post le
,
Hilari.h Idcm. cod., quia temper in precatione virtuth sit.
1 D. Salinas alia lectione et inicrpunctione : liber
ingerebalur ; et Titio attante notario, liber prcebe-
bat, elc. Niliil vero iminutavinius in leclione vulgaia,
qux item est codicum : quia nectendi verbum, quod,
niox subjicitur, retia requirat.
1233 VITA S. HILARH ARELATENSIS. 1454
i simul fcrebanlur arliculi, et oculus paginam percur- A dum manus ejus impositione benedicitur, visum se
rebai. Advcniens sanctus Edesius riictoricie facun-
dix et inetricx arlis peritissimus vir, stupens et ad-
iiiirans bxc Ixlus elfudit :
Vidi ego, nec dignns Unta ad praeconia testis,a Prolixos soles jugi cessisse labori.
NeclPiuli ralio varias injunxerat boras,
Nec fiiiein precibus niuutiis fecerat aclus.
Credere vix possuiu queiuquau) sic lempore eodemNectcre dictantem, relegendo, lecta 1> fatcndo,
Ore, manu simul uoc operari, atteudere, fari.
Cibum sine leciione non sumpsit. Ab eodem in
civilaiibus ista est c invccia priniitus consuetudo. Et
tanta parcilate vita est illins sustenlata, ut raro sx-
cularium aliquem invitaret. In onini actu, in omni
loco quidquid ad profeclum pertinere poterat, alacer
recepisse proclamat : xstimo quod antea interiori
homini prxstitit, qnod exleriori postinodumhimpe-
Iravit. Qux. recepto lumine ducem vix ulierius non
qoxsivit. Precibus ejus non ambigo impctralum ut
tanimn miraculttm ad pau os admndum perveniret.
Die etiam Doininico dum lectinuum snlenniia reci-
tanttir, quiilaiu phanlasniale coiisliiclus, Sancte, in-
quit, Hitari, cur me lorques? publica voce procla-
raans. Tunc beatus Hilarius ea qua polerat Dominum
vi constringit el rogat. Cumque se obtintii-se sensis-
set : Imperal tibi Jesus, ait, ul de islo ' homine nul-
lam facias mentionem. Qua supplicalione, quasi qui-
biisdam catenis asiringeretur, obmuluit, i et disces-
sit. Plus obmutuisse congaudens, quia ejus meritum
inquirere, siremiiis exercere, solers consueveratjj poiueril occultari, quam pbsmalis vigentis sospitale
consummare. Jam <|ueuiadmodumd Salinas expetens
• automata propriis manibtis et sudore confecerit,
hebdomada completa, die Dominico, media nocte
consurgere, et iriginta millia pedibus conflcere:
posiinoduni sacris solemnibus inleresse, et usque ad
horam scptiinam populos p.iscere ; ut dignum est,
nec antiquorum posset explicare facundia.
CAPUT XIII.
Qualis in pcenitentix tribunali. Forma deprecaloria
poenilentim. Leciionum solemnia.
16. Quotiescumque poenilenliam dcdit, soepef die
Dominico ad eum turba varia confluebai ; volabat ad
ejus castigationcm, quicuinque adesse volebat, la-
crymarum se iinbribus eluebat, coelestibus judiciis
CAPUT XIV.
Pythonem expettit. Exeuntes a basitica reiinet.
17. Sacrilegium ctiam , quod spiritus Pythonis
muliere obtenta influxerat kcivitati, quam solerti
spiritalis arle ronsilii exstinxerit, neqnaquam silen-
lio prxtermittam. Comprehensam jubet recensilis
lectionibus veteris Teslamcnli in cancello ecclesi*
publirx collocari. Quid lex juberet, quantum mali
Cbrisiianis mentibus diabolicx perversitaiis prcpina-
ret astutia , sermone profluo demonstravil. Et ne
ullus dcinceps tanto sacrilegio, dum dxmonum re-
f-pon-a perquirit, sponte se subderet, necessaria
instruclione perdocuit : nuilam deinceps excusatio-
teniius, promissisquesucccnsus ; tanli gemitus, lanti Q nem, eiiam negligentibiis, dereliaquens, quam id-
I
flettis astantibus nasccbantur, ut vitx praesentis lior-
reiet liabiiaciiliini. Quisita futuri judicii ntonstravit
examen? Quis ita lenebrosum terribiliier intimavit
incendiuin ? Quis ita s fliimen exurentis pariler et ra-
pientis cruciatiis expressit? Quis ita vulnera con-
scicnti.c ante nculos inspicicnda reduxil? Admoni-
tiune eompleta cum lacrymis supplicationum sumebat
exordia, ut poeniientiae fructum, quem monendo con-
tulerat, oraudo (irmaret. Nam mulier quxdam cxca,
• Quesn.,
Plexos sole jugi digitos cessisse labori;
el notavit ccd. Lir. Iiaberc, Prolixos soles. Ita ctiamVat. el apud Boll., quod prseferendum fiiit, cumpriina syllaba vocis jngi longa sit. Mox pro Neclendi
circo pnblice fecisset statui, ut non licerei postmo-
dum ignorari. Prxcepit ut abiret malignus spiritus.
Tum, quia videbal se aperte proditum, nec postmo-
dum decipiendis animabus clandestina fraude valiiu-
rtim : Quo, inquit, vadam? Et sanctus advertcns
quantum Dei gratia suo minisierio cffecisset, Ixlus
exclamat :' Maximum purgalionis indicium est, ne-
scire quo redeas.
18. Populos ctiam post evangelicam leclionem
ad Salinas laborantium hcec inslrumenta confecisse.
Qiie-n.— Quidam volunt hxc aiilomala fuisse ma-
clnnas quibus aqua in Salinas derivabatur.r ll.cc qux de pceniieuiiis ab llilario episcopo ctim
magna pceniieuiiuui frequeniia quolibet die Dominico
iniposiiis tradunliir, privalam ei secrelam confessio-ratio in Val. Rcg. el Boll., Neclendi operulio, male. J) nem iiidicant:nequeenini singulis Domiuicis publica
b Id est fando ; iinde iu versu >eq., fari* Cod. Lir., invenia. Qnod aulcni diciiur, hxc le-
gendi consiieiudo iu civiialibus primiius invecla, sob-
iiitelligendum esl, in Galtias: nain leclio ad uiensametiani ab Angusiino adbibita fuit in civilate Hippo-ncnsi, teste Possidio in ejus Vita. Porro Lirinenses
monachi, -qui pariter legebanl ad mensam, extracivilalein degeb.mt.
d Quesnellus iu marginali notalione : Oppidumputo itlud quod Salona nunc dicilur, jacelque inter
Arelatem et Aquas Sextias, ab hac urbe quinque loucis,ab itla septem circiler distans. Vutgo Salon appella-tur ; in Tabiilu qeographica Hondii Salins, cui respon-del vox Honorali, Salinx.
e Cod. Arel. et ex parte Lir. hxc ad marg. : Au-lomata sunl instrumenta in arte mechanica, quw nullo
labore, sed sua quasi sponte moventur : unde ex his verbis
conjicere licet S. Hilarium suis manibus pro commodo
poenileniia dabatur, sed privatim, uii de pceniientiisitcm ab Ambrosio privaiim tradilis Paulinus refert
in cjus Vila : Quotiescumque illi aliquis ad percipien-dam pcenitentiam tupsus suos confessus esset, ita flebatul el illum \\ere compelleret. . . Causas autem crimi-
num. quas ilti confitebalur, nulli nisi Domino soti,
opud quem inlercedebat, loquebatur, etc. Hinc eliam
S. Lco ep. 1G8, c. 2 : lierum conscientiam sufftcit
sotis sacerdotibus indicari confessione secreta,
i Codd. Lir. et Vai. Reg., fluvii,h Ms. Arel., imperavit.1
Lir., nomine.) Idem Lir. delet, et discessil, sicut delent etiam
Bollaud. et Vat. Reg. codex, qui mox subdit, plut te
obtinuisse congaudens.k Lir. et Boll. delent, civitati.
1Quesn., Maximum purgati orbis. Magis placuit
Boll. lectio, qux cod. Vat. Reg. conlirmatur.
4235 LN S. IHLARIUM ARELATENSEM EPISCOPUM PROLEGOMENA. «256
egredientes (ali clamore revocavit : Exite, inquit, A pro cujus gemitu et dolore non minus vulneris vir
exite, quia hoc vobis de gehenna facere non licebil.
Tiiiii spiritalis zeli semulatio singularis ullionem pce-
nsc terribilem ob eorum exegit injuriam. Nam cum
facilis ad eum tmic inaniter excitata populorum turba
et b inconsueta deceptaque venisset, ejusque animum
conciiasset, civilatis pars maxima misso desuper
terribili conQagravit incendio ; quod ipsi quoque qui
non mediocribus suut dispendiis fatigali, propria
voce ob ejus vindictam venissecognoscentes, clama-
verunt flebiliter ejus genibus provoluti, misericor-
diam postulantes. llle autem lectioni intenlus, vigi-
liis deditus, orationi ac jejuniis jugiter mancipatus,
cilicii asperitate exilitatem tenuali corporis macera-
bat. Nec hiemis quidemcfiigore, quo solent torren-
beatus excepit in corde, quam collisus sustinebat in
corpore. Cumque ministri vulnus immensum juges
et indefessos sacerdoti gemitus exloro,ueret, quia
ejusdem cellse erat ejus cella conjuncia, remedia vir
sanctus more solito supplicaiionibus flagitabai. P.ui-
lulum sopore depressus vidit & reverendam emiuus
astare personam, qu% moestiiiae causas sollicite per-
quirebat. Ille collisum leviiae pedem, non solum moe-
rorem sibi tristitioe, sed vulnus animi indicai i; lli'
xisse. Percontatur : Vh, inqtiit, ut dolor omnis abs-
cedat? Opiare se omni aviditate, respondit. Produc,
ail, pedemh vicarium succidendum, et omnis protinus
dolor ministri aufugiet. Pedem sine hoesitatione pro-
temlit, ictum fericntis libenter excepit, tantosque
liafluininaglacialirigoreconstringi.pedesindumento B dolor accessit, ut refectionis dulcedinem doloris ex-
cludcret magnitudo. Evigilans non dubitavit implen-
dum quod fuerat '
promissum. Ad prsefali cellulam
dirigit inquirentem, ut qualiier se levita scntiret
protinus nuntiaret. Mandat ille omnem recessisse
dolorem ; quielem i insuper esse concessam. Merito
ejus pieiate saualus credilur, cujus inquisiiione quie-
tissimus reperitur. Qui in revelalione proximi meni-
brorum propriorum jacturam credidit faciendam,
implevit divinum prseceptum, quin immo felicitcr
et cxcessit, dicente Domino : Diliges proximum tutim
sicut teipsum {Matth. xxu, 57); ecce invenitur hic
beatus dilexisse proximum ksupra se, qui, quan-
tum definiiio menlis habuit, membra tradidit ampu-tanda propria, ut sanaret aliena.
CAPUT XVI.
Celidonium deponit.
21. In excursibus autem quis, ut dignum est, ex-
plicabil quantum ejus prsesentia profectum contulc-
rit civitatibus Gallicanis, sanctum Germanum sxpiiu1expetendo, cuin quo sacerdotum minisirorunii|iie
curam et vitam, nec non profectus excessusquc tra-
ctabat. Ubi ejus adventus innoluit, flammata ad utros-
que nohilium et mediocrium sludia convolariini,
astruentes Celidonium iniemuptam suo adbibuisse
consortio : quod aposlolicse sedis auctorilas et ca-
nonum probibent siatuta; simul ingerentes sseculj
administratione perfunclum capitali aliquos conde-
innasse senlentia. Tantae rei uovitale permoti, le-
adjeclo lexit,d numquam linum lanamve concedens.
CAPUT XV.
Zelus animarum el compalientis animi exemplum.Primx sedis GaUiarum episcopus cum suis clericis
in semiuario simul habiians.
19. Psalmorum mysieriis suavi modulatione can-
tatis, flelus uberesadjungebal; orationem gemitibus
inenarrabilihus duplicabat, ab opere nec in noctis
obscuro desistens. Manus nola rapiebantur velocitate
nectendi; mens recoleudi exerccbatur industria. Se-
mel evigilatus nec oculis pepercit, nec membra po-
suit ad quietem, nihil aliud agens nisi ut eum spiri-
tales hostium catervse invenirent occupatum pariter
et armatum.
20. In his profectihus constitutum subitus ardor G
accendit, ut Ueliodori matrem hseresis Arianse vin-
culis colligatam expeteret, illuminaret, attraberet,
et in seternum oblaturus in prsesentia consecraret.
Pietatis autem suse insignia in bis, quos ad cceli regna
prxmisit, ila inlimis misericordise visreribus demon-
slravit, ut nullus valeat imitari. Minimi cujusque le-
ctoris transitu ejusdem animus taliter vtilnerabatur
interius, ut singultibus qualeretur, et profunderet
flelus uberrimos, et non aliter ac si unici pignoris
solalio caruisset; casus qtioque inflrmitatesque suo-
rum, vulnera propria repulabal; quod sancti Cyrilli
tum levitae manifesto patuit documenlo, qui basilicis
prxpositus construendis, dum marmorum crustas
et llieatri proscenia celsa deponeret,• fldei opere
nudans loca luxuriae, quod sacrum parabat ornatibus, D stes wimperant pra:parari. Conveniunt ex aliis locis
subilo molarum funibus ruptis , impelus desuper probatissimi sacerdoles. Res oinui ratione prudentia-
marmoris venientis f stantis pedem cum extrema que discutilur. Accusatio tesiimoiiiis confirmatur.
digitorumparteoccupatum collideret atoueminueret: Adhibelur vera simplexque deflnitio, ut quein Scri-
• Idem abusus obtinuit eliam sub S. Csesario Hi-larii successore, uti colligitur ex ipsius serm. 280et seqq., in append. Augustini, et ex Cypriano in ejusVita lib. i, ii. U.
bForte, inconsulta. Quesn.
c Lir. et Bolland., rigore, et dein, atgore.d
Lir., numquam sinum lanamine concedens : forle
contegens. Qdesn.• Cod. Lir., fideli; et mox sanctum pro sacrum.1
Lir., itantis; Quesn., stalim. Nostra leclio estms. Vat. Reg. et Uolland.
•Lir., reverentem; etpaulo post, justitia: pro «ri-
StltUB.h
Edili, vicario. Melior visa est Iectio ms. Arela-
tensis; vicarium enim pedem vocatum crcdiiuus pe-dem ipsius llilarii, qui pro pede Levitae succidcndus
petimr.s Cod. Arel., repromissum.
Ii Salinas prscfert, desuper.k
Lir., supra se ipsum. .
1 Idem cod., exspectando; et postea delet, curamet.
mLir., impetrant. Jacobus Cujacius Observ. lib.
xv, c. 38, legit, permotus.. . imperat.
1237 VITA S. IIILARII
pturarum regu.se removebant, voluntaie propria se Aremovere di'berei. IHe Urbem credidit expeiendam,
ibiqne se injuslo rignre astruit condemnatum. Quod
ubi eomperit vir be;ilus, quanto sludii ardore, quan-
toque zelo superno fneril iiiHaniinattis, ut non hiemis
asperitatem, non Alpium stridores atlenderet, vel
•frigora, non vitrea glacialis crnstae spicula proli-
nus resolvenda desuper, nec gladii icttii similes ex-
paverit aculeos dependenleg, vi frigoris lerrorem
moriifei um gelu concrelo velut vibrantem dexteram
imitantes. Verum ille inconcussa fidei radice con-
stanier animatus, pracserlim qui ad lantam b volun-
tarius venerat paupertatem, ut pedibus iter aggre-
diens conficere non timeret. Inlrepidus urbem Ro-
mam sine equo, sine • sagmario vel sago, omni
diriicttltate superata festinus iniravit. B
CAPUT XVII.
Quid Romm actum ab Hilnrio. Quid Arelatem reversus
egit llilarius.
22. Aposloloruin ac mariyrum occnrsu peraclo,
beato Leoni papae illico se praesentat, cum reveren-
tia impendi ns obsequium, et cuin humilitale depo-
scens ut Lcclesiaruin statum more solito ordinaret :
astruens ali>|tios apud Gallias publicain merito ex-
cepisse seuientiam, et in Urbe s.icris aliaribus in-
teresse. Rogal atque constringil ut si suggestionem
suam libenter excepit, secrele jubeat emendare, et
se ad officia, non ad causam vcnisse; protestandi
ordine, non accusandi, quae sunt acta suggerere.
Porro autem si aliud velit, se non futurum esse
ARELATENSIS. «3«
molestum. Et quia tanlorum virorum praeseriira
jam ad supernam graliam vocatorum, nec in nar-
ralione audeo judicia ventilare, hoc breviter leti-
gisse snfficiat, quod soltis tantos sustinuit, quod
nequaqttam minantes expavit, quod inquirentes edo-
cuit, quod aliercantes vicit, quod potenlibus non cessit,
quod in discrimine vitoe dpositus commtinioni ejus,
quem cum tanlis viris damnaveral, conjungi imlla-
tenus acquievii, quod custodibus appositis, hiemis
rigore saivienle, quos ratione non flezcrat, cretlidit
relinquendos.• In civitatcm regressus, licet corpo-
rali iiiflrmitate fractus, tamen perfectione sancms
et pietate promptissimus , totum se ad placaudumtunc animum sancti Leonis inclinata bumilitaie con-
vertit. ' Misit primitus S. Ravennium tunc presby-
tertim, postmodum proprium successorem, deinde
sancium Nectarium sanctumque Constantium pra>;
cipuos sacerdotes. El qtiias quanta in bac causa
dictaverit,
huic operi nulla possum ratione con-
nectere,h Auxiliaris tunc praifecu quae fuerit sen-
tenlia, credidi 'inserendam, cujus hajc verba sunt :
Sanctos Nectarium et Constantium sacerdotes de bea-
liludinis tuoe parte venientes digna admiratione sus~
cepi. Cum his swpius sum toculus de virtute animi
atque constantia, contemptuque rerum humanarum,
quo inter (ragilitates nostras semper beatus es. Mam
quid potest in hac corporea vita esse I secundum,
qua cum sil misera, lamen non polesl esse perpelua ?
Locutus sum eiiam cum sancto papa Leone. Hoc loco,
credo , atiquanlum animo perhorrescis ; sed cum. pro-
• Lir., [ragores.h Ms. Lirin., votuntarie.• ldem cod., saginario. Sagmarius est mulus seu
eqims sarcinarius.d Cod. Vat. Reg., positum. Duo hic ineredibilia
narr.nuur ab auctore Vilae, quem ex populari famade Roin.e gestis scnbenlem, in nonnullis bont fide
errare polnisse, in Oliservntionibiis ad ilissert. 5Quesnelli part. i, c. 1, aiiiinadverliinus. Incredibile
si ilicet esl S. Hilarium Roime fuisse in discrimine
vitx, eidnnque custodes appositos, sive ne fugerel,Sive ne a quopiam laederetur. Si quid cniin peiiculivel injui iae j Ci-lidonii amicis ipsi limendiini erat in
Urlie, inulto magis inetuencliim fuisset in itioere,
cum pedes, et solus, vel cum paucis Roma excessis-
set. Si vero S. Leo, suae maiisuetiidinis obbtus,
aliquam ei vim inferendam puiasset, fuga ejus au-
diia, nullo negotio po tiisset praecipere ut noiuiiilli
ipsnm slaiim inseculi, in Urbem reducerent. Sedviolentiae ejusmodi alienae omnino eranl a moribus nej'is lemporis, el I pontilicis indole; nec excogiiat;e
"vidciilur, nisi ui Ililani fuga a Roinauo judicio, S|ie-
cioso aliquo nomine excusaretur. Mox communioni
ejus reposuimus ex diubus mss. Lir. et Vai. Reg.,
pro communioni suw. Respicitur Romanum fieium,
quo llilarius, qui quesius iuerat, aliquos apud Gal-
lias piililicam sentenliam promerilos, in Vrbe sacris
altaribusinterisse.nm acquievit ibidem conjungi coin-
munioni ejus Celidonii, qiiem riie el recte abs se in
Gallicana synodn condeiiniaiiiiii puiabat. Hnc respi-cieus S. Leo epist. 10, c. 7, Hilariuin aposlolieai com-
munionis exsortem iradidit, eo quod ex Urbe aufogere
malnil, quam una cum Celidonio sacris ibidem in-
leresse.e
l.ir., ln civitatis recessu.1 ba ez emendatione Cujacii. Mss. Lir., Arel. et
Vat. Reg. perperam, tlisso primitut sancto Raven-
nio, etc.
6 Cod. iiir., quantum.h Judicium Leonis in causa Celidonii, quo Hilarii
senteniia cassata fuit, contigisse an. 44S, ex Va-leniiniani Novella, nuam dediiiius epist. II, mani-festum est. Porro Albinus, qni fuit proefecius prne-lorio lialie ilcruin an. 445, ex Novella 22 ejusdemValenliniani, lianc prsefeciuram adliuc gerebat 15kal. Julii an. 445, ex Novella 2, de Manich:eis, necnon an. 440, ex Novella \ et 2, de Testamenlis, et
an. 447, ex aliis Novellis. l^itur Auxiliarem pnefe-ctum pnetorio lialiae fuisse hoc lempore, quo anleLeonis judicium ad Hilarium scripsit, nonnulli per-peram opinali siini. Porro Auxentium pra'fecturamUrbis ailminisliasse 18 kal. Maii an. 445 discinius
ex Novella de Corporaiis , lit. 26. Nisi in viiam Hi-
larii Auxiliaris nornen pro Auxentii errore librario-
rum irrepii': Ivie Auxiliarein, qui ex inscripiioneAreiatciisi i.uiiue servala, fuit pnelectus praetorioGalliarum circa an. 455 (vide MafTeium in Antiquit.Galliae ep. 1, pag. 58) et Arelate residebat, ut exViia S. Germani Anlissiodorensis colligiiur num.
51, unde cum Hilario amicitiani inierat : bunc, in-
quam , Anxiliarem Auxentio in praefectura Urbis
proecessisse credibilius est, quam successisse : si-
quidein cuni de Hilarii negolio Romae scripsit, ibi-
dem prDBfecturam gerebal. Quae enim pro Ililario
gessit, aniecesserunt Leonis epistolam, ct Valeoti-
niani Novellam ediiam vui id. Julias. Forte vero
Auxiliaris, licet in Urbe per hoc tempus dcgeret,nec praefectus praetorio Ilalix , nec pr3Dfeclus Urbis
erat , sed praefecturam praelorio Galliarum ilerunt
post Marcellum agebat hoc an. 445, et aliqua ignotmde causa Romam petierat, ut aliis praefectis non-
numquam accidisse comperimus.1 Ms. Arel. in margine alia manu, inserendum.i Idem cod. in marg. alia manu, tecurum.
1250 IN S. HILAKIUM ARELATENSE.M EPISCOPUM PROLEGOMENA. 1240
posiii tui lenax sis ,et scmper cequalis , nulloque A Aaron quondam pontificis tegmine decoralum, quod
cotitmolicnis fetle rupiaris, sicut uullis exlolleris ille-
cebris gaudiorum, ego nec minimum quidem faclum
bentitudinis luce arrogantice memini contagione fttscari.
Sed impatienter ferunt homines, si sic luquamur, quo-
modo nobis conscii sumus. Aures prceterea Romano-
rrm quadam leneritudine plus trahuntur ; in quamsi se sanctitas tua subinde demitiat
, plurimum tu,
nihil perditurus, acquiris. Da mihi hoc, et exiguas
mtbes parvon mulalionis serenitate compesce.
CAPUT XVIII.
Toium se pasloralibus muniis addicit el pcenitentiw.
23. TaJia percipiens loium se oraiioni, pradica-
lioni, operaiioni velut incipiens mancipavit, rignre
districlus, miseratioue propensus, largitione prom-
plissimus; non contenlus quaea inveniebantur in-
gerere, nisi solatia consolaiionum rivis fletuum cu-
mulassel. Unde sancius '• Edesius ita proscijuitur,
dicens poetice :
Vidi ego praevenlum fletu,*magis ubere flelu,
Quod crevit nummis, cnpiebat creseere voiis.
Quam prnrnpla viget iniseralio, i|uain cila donisGratia! necsoluin fueras ad muueia largus :
Majores comilantur opes pietaie mimstra.
24. Abstinendo viclu , operi insistendo, ilinera
pedibus conficiendo ita se tenuavit, fatigavit, ex-
hausit , ut vix quadragesimi octavi auni cii culnni
adimjileret. Non enim virtutum celsa illa perfeciio,
quru i:oii solum locum, sed condignam in cailis
paraverat mansionem , nioras diutius est passa ler
renas. Sed fidelis servus implens proeceptum, desi
divina per Moysen jussione mira tum fuerat anis
varielate contcxtum. Duodecim gemmarum multi-
plici ac diverso sjilendore pectus ornari, ejusdemque'
niveo liumeros fulgore vestiri. Slola quoque dispari
varielaie micanle membra circumdari, quam by^o,fcocco, jacinibo, radio coruscanie, colore dissouo
metallo preliosam spirilalium maiius docta decora-
vit arlificum. Preliosiora pulcliriiudinum (iiiam di-
ximus ornamenla, quia Deo sunt auctore foimala
alque construcla, b linnivolciitia cnmmota gressibus
incedentis, et inlrinsecus malugranatis illis.i, iciibus
claris personabant exlrinsecus saluliferumqiie tin-
niium. Ciimque ita mcritorum |icrennium dmiis ,
pnrmiis atque miineribus se ceriaret adornaiiim,
B iiumano nffeclu adjici sibi desnper vesiimenla oinni-
modis flagiiab.it. Quod ubi didicit abuegari, et vidit
(ilium siiuiii sanctum Ravenuium applicari ad di-
vina mystetia consecranda, intellexit se esse migra-
turum. Quam beaius igitur, quamque inclytus Paier,
qui adhuc in sxculo consiiluius , illius h veri sacer-
dotis , quem in muhiplici colorum varielate non
figura , sed meritorum veritas proprie decorabai,
est pr.emiuin consecutus. Cur non ei monslraretur
in uinicaj illius tegmine, quod in omni virtulum
diversitate possederat? Cur non ei revelareiur in
vestimenli illius pulcliriiudine, quod erat ei in stola
perpetua compensandum ? Quem enim decoraverat
coniinenlia menlis illaesce ,et in quo immaculaiaj
conscientix lucebat auctoritas, merito lamina auri
derans promissum, corpus siium diversis segriiudi-C Wgenlis spccultim verccunda; fiontis ejus oblexe-
nibus mancipavit, ut superna; monetae d aurum obri-
zum, xgriludinum caliculo excoclum, thesauris re-
conderetur seternis.
CAPUT XIX.
Visione ccelesli recreatur, qua etiam prainoscil succes-
sorem suum.
25. Ergo ubi infirmilate crescente, non virtus
nientis, sed ipsa esl corporis consumpta materies,
quo siudio alacri omnes et exhonatioue relevare,
in proposilo permanere, facunda et necessaria per-
suasioue coegerit, nequeo explicare. Igitur in ultimo
ambiguo consliiulus , accepil inaiiifesix revelalionis
non mediocre solatium. Mcns ejus ad boc in soporc• relaxala est, ut ei singularis prsemii magniludo
patefacta virtutum suarum depingeret ornamenta.
Videl sacris se iuteressc mysleriis. Inluetur tunicx
a Sic ex codd. Vat. Reg. et Roll. Apud Quesn.,niiniis recie, inhibebanlur.
•'
Lir., Edecius.c Lir. , magno ubere fletus. Bollandislas hos versus
exhibent ex emendalione P. Possini, qui ex api-
cibus in mcmbrana Reginoe signaiis eos sibi visuscst possc restiiuere sic :
Vidi rgo prseventus fletu magisubere flelus,Quod dabal in iiummis, cupiebat crescrre volis.
Quam prompta vigel miseratio, quam cita donisGratia ! nec solum fueral ad munera largus,Majores sed opes avida pietate mioislrat.
Hanc lectionem Joannes Salinas prajtulit.d Idem Lir. cod., verum, et mox, calculo exorlum,pro calkulo excodum.
rat. Quem virtutum semper' extulerat principalus,
dignum preliosiorum lapidum textus ornabat. Cur
non bysso circumdarelur, quem ) castitatis zona
conslrinxerat? Nam , ut vere loquar, principalis
ejus lamina aucloritate lidei et ignea flainma rulila-
vit. Gemmae quoque omnium virlutum splendore
sidereo micuerunt: rationale micuit pecloris, fulsit
1clogium pielaiis, jiistiliac byssinum , continentix
cingulum , prxdicationis linuivolum , malogranata
bonae spei opere et sermone jugiter sonuerunt.
CAPUT XX.
Uilarii morituri exhortalio ad suos.
26. Cum ergo lanta ac lali esset consnlatione
relevatus alque perfusus, congregatinni ad solaiium
"pariler ct exemplum alacri sermone disseruit, ista
1 omnes allocutionis voce compellans adjecit : « Vitoe
eLir., laxala.
{ Idem ms., croco.
s Cod. Lir., tinniola, Vat. Reg., tinnivola, id est
tintinnabiila a veste pendeniia, qu:e incedeiulo cnn-
Ciiliebantur. Apud Sidoniiim , linnibulatas lcgitur ;
et forte tinnibula hoc loco legendum est. Posl paucapro claris cod. Lir. habet, clarum.
hQuesn. ex mss. Lir. et Arel., viri; ac in mar-
gine noiavit, forte veri. Hanc leciionem, quam editio
Rom. exbibei, praniiliiniis.1Lir., exallarat; Arel., principalitat.
i Lir. addit, zeli.
k Cod. Arel., logium; et postea Lir., linniolum.1 Codd. Lir. et Arel., omnis.
iiU VITA S. HILAIUl AKELATENSIS. 1242
curricula hucusque peregimus ; jam ad illud ire-Aeruitet plorantes, ut cum vera exsullatione decan-
mendumsupernae majeslatisevocamurexamen. Viam
carnis liujus et incerlam vitam saeculi praesenlis in-
gressi, jussionibus paruimus Crealoris,* ac servitulis
prnpriac peractis olliciis , ad veram perennemque
patriam praelata consolalinne migrabimus. Miiitavi-
mus liuciisque spiritali milili.i. •> lnfidi corporis acu-
lcos cilifii asperitateconlulimus. Abslinentiae rigore
ac vigiliarum Iassiludineuniversa vitiorum ccrtamina
auxiliosuperavimus desiiperimploralo. Ccgitationum
laqueos sancta inediiaiioue disrupimus. Occupaii
siudiis doctriiiae ccelestis, talenium perennilatis mul-
titudini fidelium nou cessavimus erogare. Naviga-
vimus per vilac isiius pelagus, et diver.-a, juvanle
Domioo, virtutum mercimonia cum fenore usuroe sa-
luiiferoe Deo refcrenda percepimus. Ad portum quie- B perniciem novi laboris inferat delicatis
lis Doniino gubernante ccepimus propinquare. Cum
istius mundi principibus ,cum quibus Apostolus de-
scribit bellum juge esse, confliximus, quod nulli de-
erit quicumque ad beaiiludinem ccelesli gratia proe-
cedenle, et industria subsequenle voluerit pervcnire.
Alisolutum me et liberatum ad Domini mei iuiuiium
credo eodem propitiante venlurum. Ad ea c pramia
obtinenda perseveranti cursu vobis sunt peragemla
certamina. Ille utique, qui selivore proprio perdidil,
qui procul odoralur bellum (Job. xxxix, 28), et ad
vocem tuboc, quasi cuncti esse debeaut in sua poie-
slate, diutina autiquitatecallidus, subtilitate dolosus,
decipiendi assiduitaie aique arle perilus, qui elect s
(iascitur escis , et perdiiione perfecloruin s.iginalur,
tenl : Oculi mei semper ad Dominum , quia ipte eeel-
letde laqueo pedes meos (P$. xxiv, 15) : ut liberi ad
aniiuntiand.iin pacem incipiant esse pretiosi. Et ideo
quidquid in prasenti poiesl ab auctoris amore sepa-
rare, ocslimandum est inimicum. Si me liumana non
fallit illusio, grandis tempesias liuic imminet civitati :
non mediocris, sed satis gravis incumbit affliciio. Adomnia contraria adversaque vos jugiter pracparatc.
Fidem Trinitatis immobiliter retinete. Scripturarum
inleriora penetrale, ut abyssum invocanles in voce
cataractarum, id est credenlium,d terras dono ?u-
pcruo irrigare omnimcdis non cesselis. Sil veslis as-
perior, panis grossior, cibus durior. Iler nihilominus
conflciatiir pedibus expediiis, ne ucccssitas subita
quia ut
exercitalio rcbustum, sicdesidia reddet ignavum. >
CAPUT XXI.
iloriem prmnunlial ac moritur.
27. H.ic igitur adhonatione cmnplela, juhetcnn*
gregationem mceslam sacriflcium vesperlinoc laudis
offerre, et cibum consiietudinaiia relectioue perci-
pere, dicens : Ilora diei undecima anima mea de corpo-
ris domicilio liberala ad svpenium judicem festinabit.
Cumque modulatione psalmorum soliia officia aucio
ris in laudibus alacer coepissct offerre; jam redien»
atque commigrans, inquit : i Voces sauctae, voces
quae ad aures pervcnitis aucloris, me quoque Domino
commendate. > Fratrum deinccps refectione cnm-
pcenam propriam, salutem reputat alienam, non me- C pleta, manu oculos alque os crucis Dominica3 signo
diocre xstimans solalium, si ad superna tendenles
laqueis capiat peccatorum, et funibus perditiouis ;
quos etiam prophela suspirans dicebat : Funes pec-
calorum circumplexi sunl me (Ps. cxviu, 51). Ilic sa-
lutis bumanaB inimicus cavcndus est; huic oinnimo-
dis «ppugiianduin est el lesistendum. Quomodo enim
poterit incedere jam ligatus, vel audebit repugnare
captivus? Habebit procul dubio in infernali poena
participem, quem lenueril in s.rculi volupiate con-
sorlem. Hujus foriiludinem Dominus beato Job mon-
strac.s, ita dicit : Auritm repulat velut lutum ; Jorda-
nif alveum avido se cestimal ore sorbere (Job. xli, 21 ,
22). Quid est, aurum rer ulat ut lulum? nisi san-
ctorum vitam, velut lulum se aestimat calcaturum :
inuuieiis, et in oratione persistens, securus innume-
ris sanctorum e choris occurreniibus laetus gaudens-
que proliciscilur ad palriam supemam.28. Hincjam qualiter sit univcrsa civitas congre-
gala , quemadmodum unusquisque non patrem aut
inatrem vel unicum, sed omnium religiosorum alque
orpbanorum singularem fleverit geniiorem, quis ut
dignum est explicabil? Nullus a fleiu, nullus cessa-
vit a gemitu. Parem cunciis luctum diteclio univer-
salis iudixerat; eralque velut seminarium lacryma-
rum, gencralis dolor omnium diligentiurn. tlbi basi-
licae beati ac protomartyris Stephani venerabile cor-
pus illalum est,' lolius populi cum fletu vox una
procedit. i/<BC, inquil, dies querelas injuslce imputatio-
proclamanlc prophela -.Eruede luio [cecis pedes meos D nis perpeluo resecavit; ut amplius quam in praedica
(Ps. xxxix, 5). Jordanis aulem fluenta quae sunt,
nisi baplismi sacramenta , quae sua crcdit impugna-
lione devoranda? Lutea compago anliquitatem po-
lentiamqne ejus non poiest sine Dei gratia superare;
lamen jugi certamine et indesinenti conllictu ejus
sunl insidiae tolerandae. Spectator certaminis humaiii
quotidianam exercitii palaestram placidus inluetur.
Videt ignita jacula dirigi, sed lacrymarum facit fonte
restingui. Cernit laqueos praeparari; sed orantes
Adjecimus ac ex edit. Rom.D Ms. Lir., Infidelis.« Ex edit. Hom. D. Salinas addidimus, prcemia.d Cod. Lir., iras, et dein, vestitus, pro vestis
tione suflicit non dicamus. Fidei populus nimio ar-
dore succensusmembra sancta, dumvult contingere,
pene discerpsit.
CAPUT XXII.
ExsequiwS. Hilarii.
29. Studio congregationis effectum est ut colum-
nis ardentibus cereorum binc et inde populos abige-
rent c irruentes nocle. Vigiliis expedilis, cum moesii
solis claritas repularetur obscura ad exsequias vene-
e Lir. addit, sacris.
1 Arel. cod., citius.
« Edit. Salinas, irruentes. Noctis vigiliit.
tuz IN S. HILAR. ARELAT. EPISC. PROLLGOMENA. — S. HILARII VITA. \Ui
randas, non solum fidelium, sed eliam Judseorum A proprise civitali ex sua insiiiuiione providit, verumconcurrunt agmina copiosa : omnium lacrymae invi-
cem se superare certabant. Deficiente voce, gemitus
increseebant. Ilebraam concinenlium linguam in
exsequiis honorandis audisse merecolo. Nain nosirns
ita moeror obsederat, ut ab officio solilo impaliens
doloris inliibuerit magnitudo.a Dein cum ante beati
Genesii aliare sanctum corpus inferrenl, utriusque
sexus tantus cum lacrymis datus est clainor, ulaslra
ipsa percussa vicarium e cceln reddiderinlinsoliium,
et tonilruis comparandum, Iragoreb con-ono reboa-
tum. llinc ilerum nova dileclio graviori fleiu corda
succemlii, dum singuli cupiunt fimbriam decerpere,
corpusque conlingere. Sancii Basilii tum presbyteri,
nunc pontilicis sunimi invenit industria, ut maximam
eiiam i diversa loca illuminare accensis fidei calore
innumeiis lampadibus, el super candelabrum ponere
procuravit. Ac sic in singulis ejus gralia conrale-
sccns quoiidianis profcciibus gener it.t renasciiur :
quia quidquid ex ejus instiiutioue producitur,k eidem
meriiissime deputatur. Capiiis utique lucris ascrini-
tur, qnidquid membrorum uberrimo cultu percipitiir.
Pro omnibus sollicitus, in certamine vila; istius
consiitutis orationum solatia impend.t, pra-seniiam
visitationis altribuil, sanctae castigationis vel inciepa-
tionis ininimera ac reverenda pnccepta seminavit spi-
ritalis et peritus agricola, nunc minitans et dolens,
exsultans et trislis, bctns et nnxius, lurliulenius et
paiiens, serenus atque terribilis, durus et placidns,
parlein coopertorii utraque maiiu discerplam, qua B remissus atque dislrictus; nunc suspirio gemens, sed
corpus ejus legebatur,c
arriperet , et longius rece-
dens dividendo populis erogaret. Dum disperliendi
studio l.ctilicat populum tanto inunere, paululum re-
trabuniur a sepulcro, et sic corpus illud vcnerabile
alque decorum, ne ilerum devolis d laederclur obse-
quiis, clam est posiium in sepulcro. Quod ubi populi
intellcxerunt esse lumulutiim, lanium subilo omnes
clamorem cum gemiiu proprio reddiderunt, ut tecta
ipsius basilic.c discissa corruerc et populos obruere
putarentur.
CAPUT XXIII.
Quam pretiosa S. Hilarii memoria et vites fructmuber.
30. Vita illius in morte fit apud animos omnium
cum gaudio uberes lacrymas funlens. De cujus pe-
ctoris exundanti fluvio et fonte cbaritatis irriguo sic
bausit unusquisque quod voluit ac poiuit, ul niillum
damnum largitas sancla sentiret; sed erogando r.u-
mulum potius feneraior thesauri coelesiis acceperit.
Quia lcrc est munerum nalura ccelestium, ut prolu-
siori fenore in se jugiler crescat, et cum dcfeeisse
puletur, quasi semper incipiat, atquel imminulionis
paupertalem descendens augmentuin qiioddam de
delrimento dispensator divinus semper oblineat.
CAPUT XXIV.
Elogium Hilarii.
31. magna, prsecelsa ac singularis catervn gra-
pretiosa et desiderium lam • ccelestis amistitis in C tiarum ! Quam veneranda recordatione obiutibus
laudem renascitur. Eodem lumulato , cum plausu
coepit doctrina illius recenseri, memoria ciun gloria
pncdicari; mundi conlemptus, compunciionis affe-
ctus, lacrymarum fluvius, lemporaliialis impetus,
pieiaiis thesaurus, juslitisc culmen, temperantia: mo-
deramen, f omnibus in exemplum trahuntur. Quid
plura? Civitas universa quidquid sacramcnlo confir-
mare voluisscl, iioinen ejus proferebai; asiruens si-
milem postmodum non fiilurum. Scd sumniiim est,
quod or.nitc ipso amor verus ulcumque potuii liabere
mendacium. Nam non solum in successoribus, sed
adhuc in miiltorum pontificum renasci non cessat
augmentis ; cum quibus dum s laborans hic partici-
pat (emporarios fructus, sine dubio aeternorum com-
prxsentatis, et beneficiis senliiis, profectibus nostris
adliuc militare cognosceris! Tot annorum spaiiis
evolutis , in tuorum filiorum rcnasci non cessas
honoiibus atque reparari. Juste perpetuis lauditm
liiulis honoraris, qui intcrpellaris etaudis, pro sup-
plicantibus intercedens conveneris et reddis; con-
siringeris, et ut postulata impetrentur exsequeris;
rogaris, et Deo praastanle obtinere non desinis. Ecce
laudis pretiosum titulum, post cmeritae sanclit.uis
excessum. Ecce caput laureis virentibus et crucis
stemmate corouatum, et fruclu viriutum folioque
contextum, quod non defluit in aeternum. Ecce pnc-
conium post obitum triumphalibus meritis propo-
nendum. Jacet in sepulcro ejus corpus condilum,
parefficiturgaudiorum ; sicut arbor paradisi fecunda, D cujus precibus reserantur regna coelorum. In diversa
et quid in praesenti offerat, et quid postmodum gi-
gnendo relinquat, singulari''
posieritaiis fertiliiate
procreare non desinit. Quanticumque seu per ipsumnutu ceetesti, scu post ipsuin Dei providentia ordi-
nati sunt sacerdotes, qui ejus intercessioni respon-
dere eruditione 'doctrinoc,ac crescentibus merilis,
gralia juvante, contendunt. Felix, qui non tantum
* Lir. et Bolland., Demum antequam beali.b
Boll., cum sono.c Cod. Lir., abriperel.dQuesn. , redderetur. Correctionem praebuit ms.
Vat. Heg.•Lir., singularis.
' Quatuor voces seqq. desiderantur in Yat. Reg.
virtutum culmina innovari luorum non desistunt in-
signia merilorum. Cur anima tua non majora |>ra>
slet in paradisi bealitudine posita, quam in sa-culi
certamine consiiluta ; cujus virtutem ne signa pro-
derent, oratio impetravit? (Jnicum pignus et decus
sacerdotii, et totius coelcstis scicntia? thcsauri jugi-
ter ex tuo corde manarunt. Lucerna tua fidei lumina
et apud Boll.
s Lir., laborem temporariis fruclibut.h Idem cod., prosperitniis.1 Arel. ms., doclores.
'
i Lir., dxvina; et postea Arel., eccensm.1Lir., ejusdem merilis deputalur.
1Ibidem, in munitionit
»245 ADMONIT. IN S. HILARH ARELATENSIS OPUSCULA: 1246
splendens, etiam caeteras super Ecclcsiae candela- A b anie resurrectionis diem, dum Canvpilapidei spatia
brum positas lucere concessit. Vocaius ab auclore peragrasti, paslores singulos unda baptisini regene-
ad laboris iniclum et perenne refrigerium feliciier rando «bapiizasti, et baplizatosrccte viveredncuisti.
pervcnisti, in illa beatissima pairiarcbariiin societaie Fac ergo, quoesumus, ut qui le ad Cbristuni feliciler
receptus, animae tuse siugularia niodo conspicis or- venisse, et sine fine te regnare cum illo gloriamur,
namenla : qu:e ita creverunt divinne grnliae adju- tuis conlimiis precibus muniamur, intcrventu protc-
mentii , ul pretiosis viilutum manibus perenniler gamur, el qua frueris ctim Ciirisio gloria perfiua-
conspicua decnrentur. mur *.
52. Qni continentiae puritateomnium Scripiurarum 33. Cum ergo tanti talisque viri testimoniiiin me-
lliynii.nnale tcmplum tui cordis et corporis flagrare rita ejus perliibnerint, digneque facta laudavcrint,
fecisti, ci ut in eo aucior reqniesceret , perennis in- quia pussibiliiatis immemor, impulsu amoris, ineatt-
dusiria: vigilantia prsepara-ii. Qui secreii ainore ani- tus ad tanlum praeconium prosilivi, vcniam spcrare
nium i|ii(ique afTectniiique pavisii. Qui cuni psalmo- prasumpsi : ut in illo merilorum suorum praeclaro
rum iwdula ione flumina lacrymartim jiinxisti. Qui lastigio constiiulus, etiam pro me inteipellare non
in decathordn pra-ceptorum inorlbus pariieret voci- cesset, illisqfie venerabilibus pairiarcharum ccelibtis
bus pra-suliasti ; viastluras custodiendo viia etinsti- n aggregaius, ad praesidiiim nnstrum turbain piae• so-
tiitioiie pradicasti. Qtii spiriialis organi coelesiis har- dalitalis asciscal; obtinens ul non actu meo, non
moniie suavisnno caulu R variain niDdiilaminis dul- ignavia conlristetiir : quncirca me ejus suffragium
cedinem concrepasti. Qui sacrificio jcjunii extcrio- muniat, sed suis patrociniis merilum saccrdotis in
rem bomineui cominciis, vigiliarumsolita assiduiiale illa exaniinalione iremenda facial inveniri : rcgnanle
inieriorem cursu strenuo obleclare non desiiiisli. Domino nostro Jesu Christo, cui est honor et gloria
lllud auiem praeiereundum esse non credidi, qui in ssecula saeculorum. Amen.
aLir., vnria modulatioms dulcedine ; et dein ms. c Vat. Reg. omittit, baptizasti.
Arel., sacii/iciis, pro sacriftcio.d Ilic desinit cnd. Vat. hteg. nec nnn is quo usus
b Quesn. iiiserini pariicuiani aut, qnam ulpote re- est P. Possinus,ui Bnllandi cnniinuator tradit. Ex
dunilaiiiciii expuiigeiidam putavimus. Roll. omiitunt hoc indicio idem videiur bic codex, ac Vai. Regina;.eliam voces, ante reparationis diem, qnai cum in mss. ' Qnesn. , soliditalis. Ex lioll. et Salinas emcinla-
legantur, reiiuciidaj fuerunt. vimus, ut in mss. legilur.
EPITAPHIUM S. HILARII
/n tabula marmorea parieli infixa in ecclesia sancti Honorati.
Aniistes Doniini, qui paupertaiis amorem
Prapponens auro, rapuit ccelestia regna,
Hilarius; cui palma obittis, et vivere Christus;
Contemnens fragilem terreni corporis usum,
Hic carnis spolium liquit ad astra volans.
aSpernit opes dum quaerit opes, mortalia mutans,
Perpeluum ccelum donis lerrestribtis emit :
Gemma sacerdotum, plebisque orbisque magister.
Rustica quin etiam pro Cliristo munia sumens,
Servile obsequium non dedignatus adire,
b Officio vixit minimus, sed culmine summus.
Nec mirum si post meruiltua limina, Christe,
Angelicasque domos intravit et aurea regna,
Divitias, paradise, tuas, fragranlia semper
Gramina, ethalantes divinis floribus horlos,
Subjeciasque videt nubes et sidera cceli.
Inscriptio tumulo ipsi S. Hilarii insculpta.
SACROSANCTJE LECIS ANTISTESHIL.4.RIUS HIC QUIESCIT.
> Arel. cod., sprevit; et mox Lir., vitans, pro tnutans.
b Bolland., obsequio.
ADMONITIO IN S. HILARII ARELATENSLS OPUSCULA.
1. Primum locum tribuimus sermoni S. Hilarii de C datinrem notaiionibusque loenpletaium ediditP. RoViia S. Iloiiorati episcopi Arelatensis, quem emcn- svreidus an. 1620, iterumqtie Jo. Bollandus tom. II.