High-speed Railway System in Japan: A Lesson for Thailand

Kriengsak Charoenwongsak*Harvard University

Abstract

This article explores the development of a high-speed railway system in Japan as a lesson for Thailand. The Thai government has proposed a 2.2 trillion baht infrastructure investment program, which includes a high-speed railway project to four regions in the country. This article will describe the development of the high-speed railway system in Japan, the reasons and need for the development of the high-speed railways in Japan, the key principles in the operation and development of these projects, and analysis of the lessons learned that should be considered for the development of a high-speed railway in Thailand.

Invited Paper

Keywords: high-speed railway system, Japan, Thailand

* Corresponding author e-mail and website: kriengsak@kriengsak.com, http://www.kriengsak.com

1

รถไฟความเรวสงในประเทศญปน: บทเรยนสÓหรบประเทศไทย

เกรยงศกด เจรญวงศศกดมหาวทยาลยฮารวารด

บทคดยอ

บทความนเปนการศกษาการพฒนาระบบรถไฟความเรวสงของประเทศญปน เพอเปนบทเรยนสำาหรบประเทศไทย ซงรฐบาลไทยมแผนพฒนาโครงสรางพนฐาน ภายใตวงเงนก 2 ลานลานบาท โดยสวนหนงเปนโครงการกอสรางรถไฟความเรวสงไปยง 4 ภมภาคในประเทศ เนอหาของบทความครอบคลมเกยวกบววฒนาการของรถไฟความเรวสงในญปน เหตผลและความจำาเปนในการพฒนาโครงการรถไฟความเรวสงในญปน รวมถงหลกการสำาคญในการดำาเนนโครงการและการพฒนาระบบรถไฟความเรวสง และการวเคราะหถงบทเรยนสำาหรบการพฒนารถไฟความเรวสงในประเทศไทย

คÓสÓคญ: ระบบรถไฟความเรวสง ญปน ไทย

บทความรบเชญ

2

3

รถไฟความเรวสงในประเทศญปน: บทเรยนสำาหรบประเทศไทย

เกรยงศกด เจรญวงศศกด

1. บทนÓ รฐบาลนางสาวยงลกษณ ชนวตร มนโยบาย กอสรางรถไฟความเรวสง เชอมตอระหวางกรงเทพ-มหานครไปยงภาคเหนอ ภาคตะวนออก ภาคตะวนออก เฉยงเหนอ และภาคใต ครอบคลม 21 จงหวด ภายใตเงนทนกวา 7 แสนลานบาท ประกอบดวย 4 เสนทาง หลก ดงตารางท 1 อยางไรกด โครงการนยงอยใน ขนตอนของการศกษา จงจำาเปนตองเรยนรบทเรยนจากประเทศอน ทมการพฒนารถไฟความเรวสงมากอนประเทศไทย ทงนรถไฟความเรวสงเปนระบบขนสงมวลชน ทเกดขนครงแรกในประเทศญปน กอน

ทจะแพรขยายไปในหลายประเทศ โครงการรถไฟความเรวสงของญปน จงเปนตนแบบทประเทศไทยสามารถนำามาเปนแบบอยาง ประกอบในการศกษาและพฒนาโครงการนในประเทศไทยได บทความชนนจงเปนการศกษาแบบอยาง จากการพฒนาโครงการรถไฟความเรวสงของประเทศญป น โดยเนอหาของบทความประกอบไปดวย ววฒนาการของรถไฟความเรวสงในประเทศญป น เหตผลและความจำาเปนในการสรางรถไฟความเรวสง หลกการในการสรางรถไฟความเรวสง และบทเรยนจากการสรางรถไฟความเรวสงในประเทศญปน

ตารางท 1 เสนทางรถไฟความเรวสงตามโครงการเงนก 2 ลานลานบาทของรฐบาลไทย

เสนทาง ระยะทาง (กม.) งบประมาณ (ลานบาท) ปงบประมาณ (พ.ศ.)

บางซอ - เชยงใหม 700 387,821 2557 - 2562

บางซอ - หนองคาย168 (615)** 124,327.9 2557 - 2563

(ระยะแรก ภาช-นครราชสมา)*

สนามบนสวรรณภม - ระยอง 221 100,631 2557 - 2561

บางซอ-ปาดงเบซาร

(ระยะแรก บางซอ-หวหน) 225 (982)** 124,327.9 2557 - 2561

* เสนทางระหวางบางซอ-ภาช ใชเสนทางรวมกบรถไฟสายบางซอ-เชยงใหม

** ตวเลขในวงเลบคอระยะทางทงหมดทจะกอสราง ซงจะกอสรางแลวเสรจในป พ.ศ. 2574

ทมา: กระทรวงการคลง (2556)

วารสารญปนศกษา

Japanese Studies Journal

4

2. ววฒนาการของรถไฟความเรวสงชนคนเซน (Shinkansen) ญป นเปนประเทศทพฒนาเสนทางรถไฟความเรวสงอยางจรงจงเปนชาตแรกของโลก โครงการกอสรางรถไฟความเรวสงชนคนเซนสายแรก คอ เสนทางระหวางเมองโตเกยวและโอซากา ระยะทาง 515.4 กโลเมตร เรมขนในป ค.ศ. 1959 และแลวเสรจในป ค.ศ. 1964 รถไฟสายดงกลาวประสบความสำาเรจในระยะเวลาอนสน มผโดยสารถง 61,000 คนตอวน หรอประมาณ 22 ลานคน ในปแรกทเปดใหบรการเทานน และมยอดผโดยสารสะสมครบ 100 ลานคนภายในไมถง 3 ปทเปดใหบรการ (Central Japan Railway Company, 2011) อกทงยงสามารถเปดใชบรการทนเวลากบการจดกฬาโอลมปกป ค.ศ. 1964 ทญปนเปนเจาภาพอกดวย แมในชวงครสตศตวรรษ 1950 หลายฝาย ตางเชอวา การเดนทางโดยรถไฟจะลาสมยในทสด เมอเปรยบเทยบกบการโดยสารทางอากาศหรอการคมนาคมบนทางหลวง เชนในสหรฐอเมรกา แตประเทศญปนกสามารถพฒนารถไฟความเรวสงใหมศกยภาพมากขน จนเปนสญลกษณแหงความทนสมยของญปนไดสำาเรจ (Hood, 2006) ความกาวหนาทางเทคโนโลยดงกลาว สงผลอยางมากตอทงทางเศรษฐกจและชวตประจำาวนของประชากรญปน และจากความสำาเรจดงกลาว โครงการรถไฟความเรวสงสายโทะไกโด จงไดขยายไปสเมองฮโรชมา (Hiroshima) และฟกโอกะ (Fukuoka) ในป ค.ศ.1975 ในปจจบน โครงการรถไฟความเรวสงของญปนประสบความสำาเรจอยางมาก ในแงของจำานวนผโดยสาร โดยมการขยายเครอขายเสนทางเพมขนเปน 8 เสนทาง รวมระยะทาง 2,388 กโลเมตร และมจำานวนผโดยสารมากกวา 350 ลานคนตอป เฉพาะเสนทางรถไฟโทะไกโดมจำานวนผโดยสารถง 150

ลานคนตอป อกทงญปนยงมแผนทจะสรางเสนทางใหมๆ ไปยงทกเกาะ โดยเฉพาะอยางยงเกาะฮอกไกโด (Hokkaido) (Central Japan Railway Company, 2011)

3. เหตผลและความจÓเปนในการกอสราง รถไฟความเรวสงของญปน รฐบาลญปนมความตงใจสรางรถไฟความเรวสง เพอเพมประสทธภาพในการขนสงภายในประเทศ โดยมเหตผลและความจำาเปนหลายประการ ดงตอไปน ประการแรก จำานวนผโดยสารและสนคา ทเพมขน อนเนองมาจากการขยายตวของอตสาหกรรม และเศรษฐกจในญปน ทำาใหการขนสงโดยรถไฟเสนทางสายหลก คอ สายโทะไกโด (Tokaido) มการเดนทางของผโดยสารและการขนสงสนคาเพมขนมากจนถง ขดสด (Hood, 2006) ประการทสอง ภมประเทศสวนใหญของญปนเปนภเขา ทำาใหเสนทางรถไฟมลกษณะคดเคยว ขณะทรางรถไฟมขนาดเพยง 1,067 มลลเมตร จงไมสามารถวงดวยอตราความเรวสงได ประการทสาม ประเทศญปนมลกษณะเปนเกาะยาวๆ และแคบ สดสวนของพนททเหมาะสำาหรบการอยอาศย (Habitable land) ตอพนททงหมดของประเทศ คดเปนรอยละ 20 เทานน (Okada, 1994) รถไฟความเรวสงจงเปนทางเลอกทเหมาะสมกบภมประเทศเชนน เพราะสามารถลอดผานสงกดขวางทางธรรมชาต และสามารถวงดวยอตราความเรวสง โดยมความปลอดภยมากกวาการขนสงทางถนน ประการทส เมองสำาคญสวนใหญของญปนตงอยแนวชายทะเลทมลกษณะเปนเสนตรง (Okada, 1994) การพฒนารถไฟความเรวสงจงตอบโจทยภมประเทศเชนน

5

รถไฟความเรวสงในประเทศญปน: บทเรยนสำาหรบประเทศไทย

เกรยงศกด เจรญวงศศกด

4. เปรยบเทยบเหตผลและความจำาเปน ในการกอสรางรถไฟความเรวสงของไทย สำาหรบเหตผลและความจำาเปน ในการลงทนกอสรางรถไฟความเรวสงในประเทศไทย สามารถวเคราะหไดจากคำาแถลงของนายกรฐมนตร เกยวกบเหตผลและความจำาเปนของรางพระราชบญญตการใหอำานาจกระทรวงการคลงกเงนเพอพฒนาโครงสรางพนฐาน ดานการคมนาคมขนสงของประเทศ พ.ศ. ... หรอราง พ.ร.บ. เงนก 2 ลานลานบาท (พรรคเพอไทย, 2556) ซงเงนกถง 1 ใน 3 เปนเงนลงทนสำาหรบโครงการรถไฟความเรวสง คำาแถลงดงกลาวแสดงเหตผลและความจำาเปนของโครงการน ดง ตอไปน ประการแรก การเชอมโยงกบประชาคมเศรษฐกจอาเซยน เพอใหประเทศไทยเปนศนยกลางการคา การลงทนและการเชอมตอกบภมภาคอาเซยน โดยรถไฟความเรวสงจะเนนการเชอมโยงการขนสงสนคาทมมลคาสง สนคาทเนาเสยงาย และการเดนทาง ของประชาชน และรองรบการเตบโตของเศรษฐกจชายแดน ประการทสอง การกระจายความเจรญและเพมคณภาพชวตใหกบประชาชนคนไทย ดวยการเพมทางเลอกในการเดนทางทสะดวกขน ทวถง ปลอดภย ลดคาใชจายและลดระยะเวลาในการเดนทาง ซงทำาใหเกดการกระจายความเจรญจากหวเมองไปยงชานเมอง ลดความแออดของเมองกรง สรางศนยกลางเศรษฐกจใหมในระดบภมภาคขน และเชอมโยงระหวางภมภาคกบภมภาค ประการทสาม การเชอมเมองสการทองเทยว โดยการเชอมโยงแหลงทองเทยวกรงเทพมหานคร ไปยงจดทองเทยวเมองใหญ และเชอมโยงไปยงจงหวดใกลเคยง เมอเปรยบเทยบเหตผลและความจำาเปนของการกอสรางรถไฟความเรวสงของไทยและญปน พบ

ความแตกตางกนในหลายประเดน ไดแก ความแตกตางประการแรก ประเทศญปนมความจำาเปนตองพฒนาระบบขนสงมวลชน ทมประสทธภาพมากขน เนองจากระบบรถไฟแบบดงเดม ไมสามารถรองรบความตองการทเพมขนได แตญปนไมมระบบขนสงมวลชน ทเปนทางเลอกทสามารถรองรบความตองการได สวนประเทศไทยเปนระบบรถไฟแบบดงเดมทไมมประสทธภาพ แตไมไดมการใชงานเตมศกยภาพ เนองจากไมสามารถแขงขนกบการเดนทางรปแบบอนได ความแตกตางประการทสอง ลกษณะทางภมศาสตรของประเทศญปนเปนขอจำากดสำาหรบการเดนทางรปแบบอน แตเปนเงอนไขทเออตอการสรางรถไฟความเรวสง ในขณะทลกษณะทางภมศาสตรของประเทศไทยไมไดเปนขอจำากดสำาหรบการขนสงรปแบบใด ความแตกตางประการทสาม ประเทศญปนพฒนารถไฟความเรวสง เพอรองรบการเดนทางระหวางเมองใหญทมประชากรจำานวนมาก แตรฐบาลไทยพยายามใชรถไฟความเรวสง เปนเครองมอในการพฒนาประเทศ ไมวาจะเปนการกระจายความเจรญออกจากกรงเทพฯ ไปสภมภาค การเชอมตอแหลงทองเทยว และการเชอมตอกบประเทศเพอนบาน กลาวโดยสรป การพฒนาโครงการรถไฟความเรวสงของญปน เนนการพฒนาโครงสรางพนฐานตามการพฒนา หรอมลกษณะทอปสงคหรอความตองการมากอนแลว จงจดหาบรการเพอตอบสนองความตองการนน ในขณะทการพฒนาโครงการรถไฟความเรวสงของไทย เนนการพฒนาโครงสรางพนฐานนำาการพฒนา หรอมลกษณะทอปทานมากอนเพอใหเกดอปสงคตามมา ซงแนวคดในการพฒนาเชนน มความเสยงทจะไมบรรลวตถประสงค ทงนการศกษาเกยวกบผลประโยชนทางเศรษฐกจ ทเกดจากโครงการรถไฟความเรวสงของประเทศญปนยงเปนทถกเถยง

วารสารญปนศกษา

Japanese Studies Journal

6

โดย Nickelsburg และ Ahluwalia (2012) พบวา ไมมความแตกตางของอตราการขยายตวทางเศรษฐกจระหวางภมภาคในประเทศญปน ทมและไมมบรการ รถไฟความเรวสงในชวงครสตศตวรรษ 1960 ถงป ค.ศ. 1990 แตผลการศกษานถก Zhong (2012) โตแยงวามปญหาเกยวกบวธการศกษา และการเลอกพนทททำาการศกษา

5. หลกการสÓคญในการพฒนาโครงการ รถไฟความเรวสงของญปน โครงการรถไฟความเรวสงของญปน ไดรบการพฒนาขนโดยคำานงหลกการสำาคญหลายประการ เพอใหการดำาเนนงานมประสทธภาพมากทสด การพฒนาโครงการเกดประโยชนสงสด และลดผลกระทบทจะเกดขนใหไดมากทสด หลกความปลอดภยและเทยงตรง ตลอด 49 ปตงแตเปดทำาการจนถงปจจบน รถไฟชนคนเซนไมเคยมประวตวา มผไดรบบาดเจบและเสยชวตจากอบตเหตครงใหญจากรถไฟ ไมวาจะเปนรถไฟตกรางหรอรถไฟชนกน ซงเปนผลจากความเทยงตรงในการบรหารตารางการเดนรถไฟความเรวสงทงระบบ ทมมากถง 323 เทยวตอวน และวงดวยความเรวเฉลยถง 270 กโลเมตรตอชวโมง โดยรถไฟความเรวสงของญปนมคาเฉลยของความลาชาเพยง 0.6 นาทเทานน (Central Railway Japan Com-pany, n.d.a) ระบบรถไฟชนคนเซนมหลากหลายมาตรการในการควบคมความปลอดภย อาท ระบบควบคมรถไฟอตโนมต (Central Railway Japan Company, n.d.b) การใหความรดานความปลอดภยแกพนกงาน (Central Railway Japan Company, n.d.e) การบำารงรกษารถไฟอยางสมำาเสมอ (Central Railway Japan Company, n.d.c) และการเตรยมตวและรบมอตอภยธรรมชาต (Central Railway Japan Company, n.d.d)

สำ าหรบโครงการรถไฟความเร วส งในประเทศไทย ยงไมเปดเผยรายละเอยดเกยวกบระบบความปลอดภยมากนก ขอมลทเกยวของกบความปลอดภยมเพยงบางดาน เชน การสรางรวกนตลอดแนวเสนทางรถไฟ การสรางจดตดตางระดบ การยกระดบสนรางในบรเวณทเคยมนำาทวมขง เปนตน (สนข. และ รฟท., 2556) อยางไรกด ประเทศไทยจำาเปนตองนำาเขาเทคโนโลย และองคความรเกยวกบระบบบรหารการเดนรถจากตางประเทศทงหมด ซงนาจะมมาตรฐานดานความปลอดภยและความเทยงตรง หลกความรบผดชอบตอสงคม โครงการรถไฟความเรวสงของญปนใหความสำาคญกบความรบผดชอบตอสงคม โดยประเทศญป นมกฎหมายเกยวกบการควบคมเสยงและการสนทเขมงวด รถไฟชนคนเซนยงไดรบการพฒนาใหสามารถวงโดยมเสยงทตำากวาคามาตรฐาน ทงการพฒนาตวรถไฟใหมนำาหนกเบา และพฒนาลอ ทกนเสยง ชนสวนตางๆ และราง เพอชวยในการควบคมเสยง (Okada, 1994) สำาหรบประเดนผล กระทบตอสงแวดลอม รถไฟความเรวสงลดการปลอยคารบอนไดออกไซดมากกวารถยนตและเครองบน (Fujii, 2013) รถไฟชนคนเซนสามารถปฏบตตามมาตรฐานดานสงแวดลอม และมการพฒนาโมเดลรถไฟทำาใหการใชพลงงานลดลงทกๆ ป ตวอยางเชน รถไฟชนคนเซนรน N700 ใชพลงงานนอยกวารถไฟรนเรมแรกถงรอยละ 32 (Central Japan Railway Company, 2007) สำาหรบโครงการรถไฟความเรวสงของไทย ใหความสำาคญกบความรบผดชอบตอสงคมในหลายประเดน เชน การตดตงกำาแพงกนเสยงในบรเวณทแนวเสนทางรถไฟผานชมชน การสรางสะพานหรอทอลอดเพอมใหรางรถไฟปดกนการระบายนำาในพนทททางรถไฟพาดผาน การสรางทางเชอมหรอทางลอดเพอความสะดวกในการเดนทางของประชาชนระหวาง

7

รถไฟความเรวสงในประเทศญปน: บทเรยนสำาหรบประเทศไทย

เกรยงศกด เจรญวงศศกด

สองฟากของทางรถไฟ เปนตน (สนข. และ รฟท., 2556) หลกประสทธภาพ หลงจากเปดใหบรการรถไฟความเรวสงสายแรก การรถไฟแหงชาตของญปน (Japanese National Railways) ประสบปญหาการขาดทนเพมสงขนทกป ทำาใหภาวะหนระยะยาวเพมสงขนจนทำาใหตองถกแปรรปในป ค.ศ.1987 ปจจยทสรางปญหาทางการเงนใหแกการรถไฟแหงชาต คอโครงสรางการบรหารในรปแบบองคกรรฐทไมเออตอการแขงขนกบการเดนทางรปแบบอน เนองจากมการแทรกแซงจากรฐบาลในเรองงบประมาณ คาโดยสาร และการบรหารบคคล ตลอดจนการลงทนขยายเสนทางรถไฟเสนใหม โดยไมคำานงถงความสามารถในการทำากำาไร อกปจจยหนงคอการผกขาดการเดนรถไฟทงประเทศ จงเปนการยากทผบรหารจะสามารถบรหารองคกรทมพนกงานมากกวา 4 แสนคนไดอยางมประสทธภาพ และทำาใหการบรหารการเดนรถไมสอดคลองกบบรบทของแตละทองถน (Ishida, 2007) แตหลงจากการแปรรป รถไฟความเรวสงในญปนมการบรหารโดยภาคเอกชนมากขน และมการแยกการบรหารของรถไฟแตละเสนทางออกจากกน ทำาใหการบรหารมประสทธภาพและทำาใหมผลประกอบการทางการเงนดขน สำาหรบการบรหารโครงการรถไฟความเรวสงในประเทศไทยนน ยงไมมรายละเอยดทชดเจนเกยวกบรปแบบและองคกรทรบผดชอบการบรหารจดการรถไฟความเรวสง แตมแนวโนมทภาครฐจะเขามามบทบาทอยางสงในการบรหารจดการเนองจากรฐบาลเปนผลงทนหลกของโครงการน หลกการมสวนรวม นบตงแตป ค.ศ. 1997 เปนตนมา รฐบาลกลางและรฐบาลทองถนในประเทศญปนไดรวมกนออกคาใชจายในการกอสรางเสนทางรถไฟความเรวสง โดยรฐบาลกลางจาย 2 ใน 3 ของคาใชจายทงหมด ใน

ขณะทรฐบาลทองถนจายอก 1 ใน 3 ของคาใชจายทงหมด (Fujii, 2013) การรวมลงทนของรฐบาลทองถนทำาใหการขยายเสนทางรถไฟไดรบความสะดวกและความรวมมอจากทองถน เนองจากรฐบาลทองถน รจกพนทและคนในทองถนเปนอยางด ทำาใหไดมาซงทดนอยางรวดเรว และลดคาใชจายในการบรหารและควบคมโครงการ รฐบาลทองถนยงสนบสนนการลงทนในพนทรอบสถานรถไฟ ตลอดจนใหความรวมมอในการวางผงเมองและสงปลกสรางตางๆ ภายในพนทใกลเคยง ซงการลงทนในสวนนสรางรายไดใหกบโครงการรถไฟความเรวสงมากกวาคาตวโดยสารเสยอก และทำาใหรฐบาลเกบภาษไดมากขน สำาหรบกรณของประเทศไทย รฐบาลเปนผลงทนในการกอสรางเสนทางรถไฟความเรวสงทงหมด รวมทงเปนผกำาหนดทตงสถานและแนวทางการพฒนาพนทโดยรอบสถานรถไฟ

6. บทเรยนจากรถไฟความเรวสงของญปน สÓหรบประเทศไทย การเกดขนของการขนสงในระบบรางในประเทศไทย แมไดเรมตนขนกอนประเทศอนในภมภาค และเปนชวงเวลาทใกลเคยงกบการเกดขนของระบบรางในประเทศญป น แตการพฒนากลบหยดชะงกจนทำาใหระบบรถไฟของประเทศลาหลงกวาประเทศญปนมาก ในปจจบนรฐบาลของนางสาวยงลกษณ ชนวตร ไดรเรมใหมโครงการการกอสรางรถไฟความเรวสงในประเทศ การพฒนารถไฟความเรวสงของญปนจงสามารถนำามาเปนบทเรยนและสามารถนำามาประยกตใชในการพฒนารถไฟความเรวสงของไทยได บทเรยนแรก ความคมคาในการลงทน ถงแมวาประเทศไทยมความจำาเปนในการ พฒนาระบบขนส ง โดยเฉพาะระบบรางให มประสทธภาพมากขน เนองจากความลาหลงและการ

วารสารญปนศกษา

Japanese Studies Journal

8

ขาดประสทธภาพของการรถไฟในประเทศไทย แตปญหาการขาดทนของการรถไฟญปน เปนบทเรยนสำาคญประการแรกทประเทศไทยตองเรยนร เนองจากการพฒนาระบบรถไฟความเรวสงมตนทนสงมาก และมความเสยงทรายไดจากโครงการน อาจไมเปนไปตามทคาดการณไวเนองจากเหตผลอยางนอย 3 ประการ เหตผลแรก หากพจารณาบรบทของประเทศไทยในปจจบน เปรยบเทยบกบประเทศญปนในชวงทกอสรางเสนทางรถไฟความเรวสงสายแรก คนญปนมรายไดสงกวาคนไทย โดยในป ค.ศ.1960 ญปนมผลตภณฑมวลรวมภายในประเทศตอหวประชากร (GDP per capita) 7,774.7 เหรยญสหรฐ (จดพ ณ ราคาคงทป ค.ศ. 2000) ในขณะทประเทศไทยในป ค.ศ. 2011 มจดพตอหวประชากรเพยง 2,699.1 เหรยญสหรฐ (จดพ ณ ราคาคงทป ค.ศ. 2000) เทานน (World Bank, 2013) เหตผลทสอง ประชากรญป นในป ค.ศ. 1960 มจำานวนถง 94 ลานคน และเสนทางรถไฟความเรวสงสายแรกของญป น เชอมระหวางเมองทมประชากรจำานวนมาก และมความหนาแนนของประชากรสงมาก ไดแก โตเกยวทมประชากร 10.98 ลานคน และมความหนาแนน 2,069 คนตอตารางกโลเมตร สวนโอซากามประชากร 6.23 ลานคน และมความหนาแนน 1,363 คนตอตารางกโลเมตร (ตวเลขป ค.ศ. 1960) (Statistics Bureau, 2012) ในขณะทประเทศไทยในปจจบนมกรงเทพฯ เพยงเมองเดยวทมประชากร 5.70 ลานคน และมความหนาแนน 3,635 คนตอตารางกโลเมตร แตเมองใหญอนๆ ของไทยมประชากรสงสดเพยง 2.6 ลานคนเทานน และมความหนาแนนไมเกน 200 คนตอตารางกโลเมตร (กรมการปกครอง, 2556 และ กรมการปกครอง, ม.ป.ป.) เหตผลทสาม การพฒนาโครงการลงทนขนาดใหญ มกมป ญหาการประเมนทผดพลาด

เนองจากผทผลกดนใหเกดโครงการน อาจคาดหวงผลประโยชนจากการดำาเนนโครงการ จงพยายามประเมนโครงการใหมจำานวนผโดยสารและผลตอบแทนทสงเกนความเปนจรงมาก ในขณะทการดำาเนนโครงการมกไมสามารถควบคมตนทนไดตามแผนทวางไว (Flyvbjerg, Bruzelius and Rothengatter, 2003) ดงตวอยางของประเทศญปนทใชงบประมาณในการกอสรางรถไฟความเรวสงสายแรก สงกวางบประมาณทตงไวถงสองเทา กลาวคอเพมขนจาก 2 แสนลานเยนเปน 4 แสนลานเยน (Smith, 2003) บทเรยนทสอง การจดลำาดบความสำาคญ หากพจารณาววฒนาการของโครงการรถไฟความเรวสงของญปน จะเหนไดวาญปนมการกอสรางเสนทางรถไฟความเรวสงอยางคอยเปนคอยไป โดยเรมตนจากเสนทางทมความเปนไปไดสงทสดกอน ทงนเสนทางรถไฟความเรวสงของญป นมระยะทาง 515.4 กโลเมตรใน 7 ปแรก และขยายเปน 2,388 กโลเมตรโดยใชเวลาเกอบ 50 ป ในขณะทประเทศไทยมโครงการสรางทางรถไฟความเรวสงใน 7 ปแรกถง 4 เสนทาง มระยะทางถง 1,314 กโลเมตร และจะขยายเปน 2,518 กโลเมตรภายใน 19 ป ซงนบวามความเสยงมากสำาหรบประเทศทไมเคยมรถไฟความเรวสงมากอน นอกจากนการศกษาโครงการรถไฟความเรวสงในอดตยงชใหเหนวา เสนทางทมความเปนไปไดสงสดคอเสนทางสายตะวนออก (สศช., 2537) บทเรยนทสาม การมสวนรวมของภาคสวนอน รฐบาลไทยควรเรยนรจากการบรหารแหลงทมาเงนลงทนจากประเทศญปน ซงรฐบาลไทยอาจจะใหองคการปกครองสวนทองถนมสวนรวมลงทน เชนเดยวกบรฐบาลญปนทใหรฐบาลทองถนรวมลงทน รวมทงอาจใหภาคเอกชนเขารวมลงทน และบรหารในสวนทสามารถสรางดำาเนนงานในเชงพาณชยได ทงนเพอเพมประสทธภาพการบรหารโครงการ และลดภาระ

9

รถไฟความเรวสงในประเทศญปน: บทเรยนสำาหรบประเทศไทย

เกรยงศกด เจรญวงศศกด

ดานงบประมาณและความเสยงทางการคลง อนเกดจากการมแหลงทมาของเงนลงทนทงหมดจากเงนกของกระทรวงการคลง บทเรยนทส การแสวงหารายไดจากการพฒนาพนท โครงการรถไฟความเรวสงของไทย มความเสยงทรายไดทไดรบอาจไมเปนไปตามทคาดหมายไว เนองจากแนวคดของรฐบาลทใชโครงสรางพนฐานนำาการพฒนา หรออปทานนำาอปสงค ดงนนรฐบาลไทยควรเรยนรจากญปน ทใหความสำาคญกบการแสวงหารายไดทนอกเหนอจากคาโดยสาร โดยเฉพาะการหารายไดจากการพฒนาพนทโดยรอบสถานรถไฟ นอกจากน รฐบาลควรมการวางแผนการพฒนาเศรษฐกจและการลงทนดานอนๆ ในทองถนทเสนทางรถไฟวงผานควบคไปดวย เพอกระจายความเจรญ สทองถน และเพอใหรฐบาลและทองถนมรายไดจากภาษมากขน หรอแมกระทงรฐบาลอาจพจารณาการจดเกบภาษทรพยสน เพอใหรฐบาลสามารถจดเกบภาษจากราคาทดนทเพมขนได เปนตน บทเรยนทหา การจดองคกรและรปแบบการบรหารจดการทมประสทธภาพ ประเทศไทยควรเรยนร บทเรยนความ ผดพลาดจากประเทศญปน โดยเฉพาะการจดองคกรและรปแบบการบรหารจดการ ทงนเนองจากแหลงทมาของเงนลงทนทงหมดในโครงการรถไฟความเรวสงของไทย เปนเงนกของกระทรวงการคลง จงมแนวโนมทรฐบาลจะเขามามบทบาทในการบรหารจดการ หรอใหหนวยงานรฐเขามาเปนผบรหารกจการรถไฟความเรวสง ซงอาจทำาใหการบรหารในโครงการนไมมประสทธภาพ รฐบาลจงควรใหเอกชนเขามาบรหารการเดนรถไฟ โดยแยกการบรหารแตละเสนทางออกจากกน และแยกการบรหารพนทโดยรอบของแตสถานใหทองถนหรอภาคเอกชนในแตละทองถนบรหารจดการ

เพอใหการบรหารมความคลองตว สอดคลองกบบรบททองถน และเกดบรรยากาศของการแขงขน บทเรยนประการสดทาย การพฒนาเทคโนโลยของตนเอง แมวาในระยะเรมตน ประเทศไทยตองนำาเขาเทคโนโลยจากตางประเทศทงหมด แตเราควรเรยนรจากประเทศญปนทสามารถพฒนารถไฟและระบบตางๆ เพอตอบสนองกบความตองการทเฉพาะเจาะจงกบบรบทและสภาพแวดลอมของประเทศญป นได รฐบาลไทยควรมการเตรยมการสำาหรบการเรยนร และตอยอดเทคโนโลยรถไฟความเรวสงจากตางประเทศ เพอใหคนไทยมความสามารถพฒนารถไฟความเรวสงทมประสทธภาพสงขน และสอดคลองกบความตองการทเฉพาะเจาะจงสำาหรบประเทศไทยได รวมทงอาจพฒนาไปถงขนทสามารถสงออกเทคโนโลยรถไฟความเรวสงไปยงประเทศอนไดในอนาคต การสรางรถไฟความเรวสงอาจสงผลอยางมากตอประเทศไทย การพฒนาโครงการดงกลาว อาจชวยกระจายความเจรญไปสสงคมชนบทใหมความเปนเมองมากยงขน และอาจชวยสนบสนนการขยายตวทางเศรษฐกจทองถน อกทงการโดยสารดวยรถไฟยงสามารถลดปรมาณการใชรถสวนตว เครองบน เปนการลดการปลอยมลพษทางอากาศ และประหยดพลงงาน อยางไรกตาม โจทยใหญทสดสำาหรบการสรางรถไฟความเรวสงในประเทศไทย คอ การสรางรถไฟครงนจะคมคาตองบประมาณมหาศาลทรฐบาลจำาเปนตองกหรอไม? รฐบาลจะมแนวทางการสรางรถไฟและการวางแผนบรหารรถไฟ ใหมประสทธภาพสงสดและมผลกระทบนอยทสดไดอยางไร? และจะบรหารโครงการอยางไรใหโปรงใสและปราศจากการทจรตคอรรปชน? นคอสงทรฐบาลตองตอบคำาถามใหได

วารสารญปนศกษา

Japanese Studies Journal

10

บรรณานกรมกรมการปกครอง. (2556). ประกาศสำานกทะเบยน

กลาง กรมการปกครอง เรอง จำานวนราษฎรทวราชอาณาจกร แยกเปนกรงเทพมหานครและจงหวดตางๆ ตามหลกฐานการทะเบยนราษฎร. ณ วนท 31 ธนวาคม 2555.

กรมการปกครอง. (ม.ป.ป.) ศนยสารสนเทศเพองานบรหารและการปกครอง, ขอมลการปกครอง. จากเวบไซต http://www.dopa.go.th/ padmic/jungwad76/jungwad76.htm

กระทรวงการคลง. (2556). เอกสารประกอบการพจารณา รางพระราชบญญตใหอำานาจกระทรวงการคลงกเงนเพอการพฒนาโครงสรางพนฐานดานคมนาคมขนสงของประเทศ พ.ศ. .... : รายละเอยดโครงการภายใตแผนงาน ตามยทธศาสตรการพฒนาโครงสรางพนฐาน ดานคมนาคมขนสงของประเทศ. กรงเทพฯ: กระทรวงการคลง, 231 หนา.

พรรคเพอไทย. (2556). (คำาตอคำา) นางสาวยงลกษณ ชนวตร นายกรฐมนตร ชแจงตอทประชมสภาผแทนราษฎร ถงความจำาเปนในการเสนอรางพระราชบญญต (พ.ร.บ.). Retrieved July 5, 2013, from http://www.ptp.or.th/news/m-hot.aspx?news_id=4853

สำานกงานคณะกรรมการพฒนาการเศรษฐกจและสงคมแหงชาต. (2537). การศกษาโครงการรถไฟความเรวสง (ประเทศไทย) รายงานฉบบสมบรณ เลมท 1 สรปสำาหรบผบรหาร. กรงเทพฯ:สศช., 19 หนา.

สำานกงานนโยบายและแผนการขนสงและจราจร กระทรวงคมนาคม และการรถไฟแหงประเทศไทย. (2556). สรางอนาคตประเทศไทย กาวไกลดวยรถไฟความเรวสง กรงเทพฯ-พษณโลก-เชยงใหม.

โครงการศกษาและออกแบบรถไฟความเรวสงสายกรงเทพฯ-เชยงใหม ระยะท 1 กรงเทพฯ-พษณโลก. โบรชวรประชาสมพนธชดท 2, พฤษภาคม 2556

Central Japan Railway Company. (2011). Data book 2011, Japan: JR Central, 34 pages.

Central Japan Railway Company. (2007). Annual report 2007, Japan: JR Central, 76 pages.

Central Japan Railway Company, n.d.a, About the Shinkansen. Retrieved May 30, 2013, from http://english.jr-central.co.jp/about/safety.html

Central Japan Railway Company, n.d.b, ATC (Automatic train control). Retrieved May 30, 2013, from http://english.jr-central.co.jp/about/_pdf/about_atc.pdf

Central Japan Railway Company, n.d.c, Maintenance management of Shinkansen rolling stock. Retrieved May 30, 2013, from http://english.jr-central.co.jp/about/_pdf/about_maintenance_management_ of_shinkansen_rolling_stock.pdf

Central Japan Railway Company, n.d.d, Preparing for natural disaster. Retrieved May 30, 2013, from http://english.jr-central.co.jp/about/_pdf/about_preparing_ for_natural_disasters.pdf

Central Railway Japan Company, n.d.e, Safety education and training. Retrieved May 30, 2013, from http://english.jr-central.co.jp/about/_pdf/about_safety_educa-tion_and_training.pdf

11

รถไฟความเรวสงในประเทศญปน: บทเรยนสำาหรบประเทศไทย

เกรยงศกด เจรญวงศศกด

Flyvbjerg, Bent, Nils Bruzelius and Werner Rothengatter. (2003). Megaprojects and risk: An anatomy of ambition. Cambridge: Cambridge University Press, 207 pages.

Fujii, N. (2013). An overview of japan high-speed railway: Shinkansen. Retrieved May 30, 2013, from http://www.jterc.or.jp/english/kokusai/conferences/pdf/130211-mlit-presentation.pdf

Hood, C. P. (2006). Shinkansen from bullet train to symbol of modern Japan. London: Routledge, 266 pages.

Ishida, Y. (2007). The break-up and privatiza-tion of Japan National Railways and management reforms at JR East. CER essay series.

Nickelsburg, J. and Ahluwalia, S. (2012). California high speed rail and economic development: Lessons from Japan. UCLA Anderson Forecast for the Nation and California. Retrieved http://www.ander-son.ucla.edu/documents/areas/ctr/fore-cast/UCLAForecast_June2012_HSR.pd.

Okada, H. (1994). Features and economics and social effects of the Shinkansen. Japan Railway & Transport Review, p.9.

Smith, Roderick A. (2003). The Japanese Shinkansen. The Journal of Transport History (Imperial College, London), 24/2, 222-236.

Statistics Bureau, Ministry of Internal Affairs and Communications. (2012). Historicalstatistics of Japan. Retrieved May 30, 2013, from http://www.stat.go.jp/english/data/chouki/index.htm

World Bank. 2013. GDP per capita (constant 2000 US$). Retrieved May 30, 2013, from http://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.PCAP.KD

Zhong, V. (2012). Critique of Anderson forecast’s California high-speed rail and economic development: Lessons from Japan. Regional Plan Association, July 25, 2012. Retrieved www.rpa.org