Solarpowermarathi¨S> hdonojm dOZmZo hcH$s AgVo, æhUyZ Ja_ hdm da MT>Vo Am{U W¨S> hdm {VMr ImcMr...

25
emoYm¨Á`m H$Wm: 17 emoYm¨Á`m H$Wm: 17 emoYm¨Á`m H$Wm: 17 emoYm¨Á`m H$Wm: 17 gm¢a e»$s gm¢a e»$s gm¢a e»$s gm¢a e»$s Am`P±H$ Am{g_m±íh Am`P±H$ Am{g_m±íh Am`P±H$ Am{g_m±íh Am`P±H$ Am{g_m±íh AZwdmX: gwOmVm JmoS>~moco AZwdmX: gwOmVm JmoS>~moco AZwdmX: gwOmVm JmoS>~moco AZwdmX: gwOmVm JmoS>~moco

Transcript of Solarpowermarathi¨S> hdonojm dOZmZo hcH$s AgVo, æhUyZ Ja_ hdm da MT>Vo Am{U W¨S> hdm {VMr ImcMr...

emoYm¨Á`m H$Wm: 17emoYm¨Á`m H$Wm: 17emoYm¨Á`m H$Wm: 17emoYm¨Á`m H$Wm: 17

gm¢a e»$sgm¢a e»$sgm¢a e»$sgm¢a e»$s

Am`P±H$ Am{g_m±íhAm`P±H$ Am{g_m±íhAm`P±H$ Am{g_m±íhAm`P±H$ Am{g_m±íh

AZwdmX: gwOmVm JmoS>~mocoAZwdmX: gwOmVm JmoS>~mocoAZwdmX: gwOmVm JmoS>~mocoAZwdmX: gwOmVm JmoS>~moco

1

1 gy`ªáH$me1 gy`ªáH$me1 gy`ªáH$me1 gy`ªáH$me

gm¢ae»$s æhUOo gy`ªáH$memVrc D$Omª Am{U gOrd {VMm H$m`_M Cn`moJ H$aV Amco

AmhoV. gm¢ae»$s hr Amnì`mH$S>o AgUmar Odi Odi EH$_od D$Omª Amho.

{hadr PmS>o gy`ªáH$memVrc D$Omª dmnë$Z nmË`mVrc hm`Sµ>moOZ Am{U ámUdm w `m XmoZ

KQ>H$m¨Mo {dKQ>Z H$aVmV. hdoVrc H$~ª{ÜámUrc dm w (H$m~ªZ S>m`m±ŠgmBS>), hm`Sµ>moOZ

Am{U nmË`mVrc I{ZOo `mnmgyZ dZònVt_Yrc gdª KQ>H$ ~ZVmV. `mMm

_Zwï`ámË`m¨g{hV gdª ámË`m¨Zm Aß æhUyZ Cn`moJ hmoVmo. AmnU dmnaV Agcoco gdª

cmHy$S>hr `mVyZM {_iVo.

nmË`mMo {dKQ>Z Pmì`mda {Z_mªU Pmcocm ámUdm`y hdoV {_gicm OmVmo. _mZdmgH$Q>

gdªM ámUr {Od¨V ahmË`mgmR>r îdmgmVyZ `mMm dmna H$aVmV.

cjmdYr dfm«nydu ApòVÌdmV AgUmar {hadr PmS>o O{_ZrImcr JmS>cr OmD$Z Ì`mnmgyZ

H$moigm V`ma Pmcm. g_wÑmVrc A{Vgyû_ {haí`m dZònVtda OJUmao g_wÑmVrc Oo gyû_

Ord O{_ZrImcr JmS>co Joco, Ì`m¨Mo I{ZO Voc Am{U Z¢g{JªH$ dm`yV ë$nm¨Va Pmco. Aem

VéhoZo, D$O}gmR>r AmnU dmnaV Agcoco I{ZO Voc, dm`w Am{U H$moigm ho gdª nwamVZ

H$mimVrc gy`ªáH$memnmgyZM ~Zcoco Amho.

gy`ªáH$memVrc CïUVo_wio hdm Ja_ hmoVo, nU hdoÁ`m {Za{Zamú`m Wam¨Zm {XdgmÁ`m Am{U

dfmªÁ`m {Za{Zamú`m doir H$_r A{YH$ gy`ªáH$me {_iVmo æhUyZ {VMo Vmn_mZhr gdªÍ

EH$gmaIoM ZgVo. `mMmM AWª Ja_ Am{U W¨S> hdoMo _moR>_moR>o {d^mJ AgVmV. Ja_ hdm hr

W¨S> hdonojm dOZmZo hcH$s AgVo, æhUyZ Ja_ hdm da MT>Vo Am{U W¨S> hdm {VMr ImcMr

OmJm KoVo. æhUOo Aem áH$mao gy ªáH$mem_wioM dmam {Z_mªU hmoVmo Am{U Ì`mnmgyZ

Amnì`mcm D$Omª {_iy eH$Vo.

gy`ªáH$memZo gmJamVrc nmË`mMr dm\$ hmoVo Am{U Vr T>Jm¨Á`m òdë$nmV hdoV O_Vo. `mo¾`

n[apòWVrV T>JmVrc ÑdmMo nmË`mMo _moR>o q~Xy ~ZVmV Am{U nmdgmÁ`m ë$nmV Imcr `oVmV.

O{_Zrdë$Z nmdgmMo nmUr naV gmJamcm OmD$Z {_iVo. dhmUmé`m ZÛm Am{U Y~Y~o

`m_YyZhr Amnì`mcm D$Omª {_iVo.

`mdë$Z, Amnì`mcm {_iUmé`m Odi Odi gdªM D$O}Mm CJ_ gy`mªnmgyZM Pmcm Amho ho

Vw_Á`m cjmV `oBªc.

na¨Vy AmOH$mc AmnU Ooíhm gm¢a e»$s~Õc ~mocVmo, Voíhm AmnU `m gdmªMm {dMma _m¨S>V

ZgVmo. n¦Ðdrda nmoMUmam gy`ªáH$me Am{U gy`mªMr CïUVm `m~Õc AmnU ~mocV AgVmo.

2

`mdoir nmD$g, dmam, H$moigm, I{ZO Voc qH$dm {Od¨V dZònVr `m¨Mm {dMma Amnì`mcm

A{^áoV ZgVmo. \$»$ gy ªáH$me- æhUOo gy`mªMr _yiòdë$nmVrc D$Omª AgmM `mMm AWª

AgVmo.

gy`mªH$Sy>Z n¦ÐdrH$S>o _moR>èm á_mUmda D$Omª `oV AgVo. Xa dfu gy`ªáH$memÁ`m òdë$nmV

n¦Ðdrcm gy`mªH$Sy>Z {_iUmar D$Omª, hr g¨nyUª n¦Ðdrdarc H$moigm, I{ZO Voc Am{U dm`w

`m¨Á`mVrc EH${ÍV D$O}Á`m 130 nQ> AgVo.

{edm` gy`mªH$Sy>Z EdT>r D$Omª Amnì`mcm Xadfu {_iV AgVo, BVHo$M Zího Va AZoH$

dfm«nmgyZ Vr Amnì`mcm {_iVM Amho. emôkm¨Mm `m~m~VMm A¨XmO Iam Agoc Va

`mnwT>rc 50 Vo 60 H$moQ>r dfm«n`«V gy`mªH$Sy>Z Agm nwadR>m hmoVM amhrc.

AWmªV, `mn¢H$s H$mhr gm¢aD$Omª dmVmdaUmMo Vmn_mZ dmTy>Z Ì`m_wio dmam Am{U dmXio

{Z_mªU hmoË`mgmR>r IMu nS>Vo. gmJamÁ`m nmË`mMr dm\$ ~ZdË`mgmR>rhr `mVrc H$mhr

D$O}Mm dmna hmoVmo. dZònVr `mMo H$mhr á_mUmV emofU H$aVmV. `m gdmªgmR>r

gy`ªáH$memÁ`m EH$m chmZem A¨emMmM Cn`moJ Ho$cm OmVmo. ~hÿVoH$ gdª gy ªáH$me n¦ÐdrM

emofyZ KoVo.

AWmªV, n¦Ðdr Omo gy`ªáH$me emofyZ KoVo Vmo H$mhr dm`m OmV Zmhr. Ì`m_wio n¦ÐdrMo Vmn_mZ

dmT>Vo. gy ªáH$mem{edm` n¦Ðdr \$maM W¨S> am{hcr AgVr. gdªM Jmoð>r _J JmoR>ì`m AgÌ`m

Am{U Ordg¦ð>r AeŠ` Pmcr AgVr.

Oa gy`mªMr D$Omª H$m`_ emofcr OmV am{hcr AgVr, Va n¦ÐdrMo Vmn_mZ H$m`_ dmT>V

OmD$Z gdª Jmoð>r {dViyZ, CH$iy cmJì`m AgÌ`m Am{U Ordg¦ð>r Zð> Pmcr AgVr.

gwX¢dmZo, {Xdgm emofyZ KoVcocr D$Omª n¦Ðdr amÍrÁ`m doir AdH$memV gmoSy>Z XoVo.

{Xdgm Amcocr D$Omª Am{U amÍr ~mhoa Q>mH$cocr D$Omª `mVrc g_Vmocm_wio g~¨Y n¦ÐdrMo

Vmn_mZ `mo¾` VodT>oM amIco OmVo.

AmnU gy`mªH$Sy>Z oUmé`m `m D$O}n¢H$s H$mhr D$O}Mm dmna Ho$cm Aer H$ìnZm H$am. Ì`m_wio

hm g_Vmoc T>mgiyZ Ì`mnmgyZ H$mhr hmZr hmoBªc H$m?

Zmhr. Ì`mZo hr D$Omª g¨nUma Zmhr. D$Omª H$YrM g¨nV Zmhr. AmnU Ho$di {VMo òdë$n

~XcVmo, Am{U {VMr AIoa Zoh_r CïUVoVM hmoVo. AmnU gy`mªH$Sy>Z `oUmé`m H$mhr D$O}Mm

dmna Ho$cm, Var Ì`m_wio n¦ÐdrMo Vmn_mZ dmT>ocM- nU Ì`mAmYr AmnU {VMm Cn`moJ Ho$cm

Agoc.

ho EImÛm Y~Yä`mImcr Am¨Kmoi Ho$ì`mgmaIo hmoBªc. AmnU gm~U cmdy Am{U Y~Yä`mÁ`m

nmË`mZo Vo YwVco OmBªc. Amncr Am¨Kmoi Pmcr Var XoIrc Vo nmUr ImcÁ`m ZXrV dhmV

3

OmBªcM. Ì`m nmË`mZo ZXr nyduá_mUoM dhmV amhrc- nU Ì`m AmYr AmnU nmUr dmnaco

Agoc BVHo$M.

AWmªV, Vgm AmnU gy`mªMm Cn`moJ H$ë$Z KoVmoM. W¨S>rÁ`m {XdgmV AmnU gy ªáH$memV

OmD$Z ~gVmo, Am{U aòÌ`mÁ`m D$ÞhmÁ`m ~mOyZo MmcVmo. Ì`m_wio Amnì`mcm CïUVm

{_iyZ N>mZ C~Xma dmQ>Vo.

W¨S> áXoemVrc Kao nwamVZ H$mcmnmgyZ X{jUoH$S>o Vm|S> H$ë$Z ~m¨Ycocr AgV, æhUOo

Ì`m¨Zm A{YH$ gy ªáH$me {_io. {hdmú`mV, gy`ª Ooíhm AmH$memV H$_r D¨$Mrda AgVmo,

Am{U D$~ {_idUo \$maM _mocmMo AgVo, Voíhm Kam¨Á`m X{jUoH$Sy>Z gy`ªáH$me Mm¨Jì`m

VéhoZo nH$S>Vm `oBª.

gy`ªáH$me `oË`mgmR>r æhUyZ Ka Oa CKS>o Agoc, Va Ì`mVyZ W¨S> dmam, nmD$g Am{U ~\ª$

XoIrc AmV `oBªc. amo_Z gm_¬mÂ`mÁ`m H$mimV KamÁ`m CKS>èm ^mJm¨Zm nmaXeªH$ H$mM

cmdË`mMr áWm gwë$ Pmcr. `mVyZ gy`ªáH$me AmV oV Ago , nU Yyi, dmam Am{U Iam~

hdm_mZ ~mhoaM amIco OmBª.

amo__Yrc Â`m cmoH$m¨Zm Aer H$mM cmdUo nadS>V Ago, Ì`m¨Mr Kao {hdmú`mV A{YH$

C~Xma ahmV AgV. gy ªáH$me AmV `oD$Z Ì`mZo AmVcr hdm Ja_ hmoBª, nU Vr Ja_ hdm

naV ~mhoa _mÍ OmD$ eH$V Zgo.

Ja_ hdoVrc CïUVm BÞ\¬$maoS> chatÁ`m òdë$nmV ~mhoa Q>mH$cr OmVo. `m char WmoS>èm\$ma

áH$me {H$aUm¨gma¼`mM AgVmV. (dUªnQ>mVrc cmc a¨JmÁ`m Imcrc a¨Jmcm BÞ\¬$maoS> Ago

æhUVmV.) `m BÞ\¬$maoS> char cm¨~ AgVmV Am{U Ì`m¨Mm Amnì`m S>moú`m¨da n[aUm_ hmoV

Zmhr æhUyZ Ì`m Amnì`mcm {XgV ZmhrV. gy`mªnmgyZ oUmé`m, S>moú`mcm {XgUmé`m, H$_r

cm¨~rÁ`m char H$mMoVyZ KamV `oD$ eH$VmV, nU A{YH$ cm¨~rÁ`m BÞ\¬$maoS> char H$mMoVyZ

~mhoa OmD$ eH$V ZmhrV. Ì`m_wiohr KamVrc D$~ {Q>Hy$Z ahmVo.

amo_Á`m cmoH$m¨Zr dZònVtMr dmT> > hmoË`mgmR>rhr H$mMoMr Kao ~m¨Ycr hmoVr. ~mhoaMo

dmVmdaU Oar W¨S> Agco Var gy`mªMr D$ïUVm AmV amoIcr Joì`m_wio `m KamV Ì`m¨Mr

Mm¨Jcr dmT> hmoV Ago. Aem H$mMoÁ`m Kam¨Zm 'h[aV J¦h' Ago Zmd Amho H$maU, ~mhoaÁ`m

dmVmdaUmVrc W¨S>r_wio ~mhoa \$maer PmS>o PwS>no Zgcr , Varhr AmVrc PmS>m¨_wio hr Kao

N>mZ {hadr {XgVmV.

H$mMoV (qH$dm Aem áH$maÁ`m H$mhr BVa nXmWmªV) Â`m áH$mao CïUVm amoIyZ Yacr OmVo

Ì`mcm 'h[aV J¦hmgmaIm n[aUm_' (J¬rZ hmD$g B\o$ŠQ>) AgoM Zmd Amho.

amo_Z gm_¬mÂ`mÁ`m AòVmZ¨Va h[aVJ¦hohr {dò_aUmVM Jocr, nU AmVm AmYw{ZH$ H$mimV

Ì`m¨Mm naV EH$Xm dmna gwë$ Pmcm Amho.

4

2 Amago Am{U gm¢a Hw$H$a2 Amago Am{U gm¢a Hw$H$a2 Amago Am{U gm¢a Hw$H$a2 Amago Am{U gm¢a Hw$H$a

gy`mªMo {H$aU EH${ÍV H$ë$Z Ì`m¨Zm chmZem OmJoV H$m|~Ë`mMo H$mhr _mJª AmhoV H$m?

æhUOo Ì`m chmZem OmJoV A{YH$ D$Omª EH$dQ>oc, {VWco Vmn_mZ dmT>oc Am{U Ì`m D$O}Mm

A{YH$ \$m`Xoera dmna H$aVm `oBªc.

ámMrZ J¬rH$ Am{U ámMrZ {MZr cmoH$m¨Zr Agm emoY cmdcm hmoVm H$s, EImÛm MH$MH$sV

YmVyÁ`m A¨VdªH¬$ VwH$S>èmVyZ áH$me namd{VªV Ho$cm, Va gy`mªMo {H$aU EH${ÍV H$aVm

`oVmV. Eadr gy`mªMo {H$aU EH$_oH$m¨Zm g_m¨Va Aem nÖVrZo `oVmV, nU `mV áÌ`oH$ {H$aU

H|$Ñq~XyH$S>o namd{VªV Ho$cm OmD$Z Vo gdª EH${ÍV `oVmV.

ho namd{VªV {H$aU Â`m EH$m {d{eñ> {R>H$mUr EH${ÍV hmoVmV, Ì`mcm '\$moH$g' Ago æhUVmV

(`m c±{Q>Z eäXmMm AWª Amho '\$m`aàcog' qH$dm eoJS>r). `m {R>H$mUMo Vmn_mZ BVHo$

dmT>Voo, H$s MQ>H$Z OiUmé`m æhUOo ÂdmcmJ¬mhr nXmWm«Zm ghO AmJ cmJy eH$Voo.

`mgmR>r n{hì`mZo dmnaË`mV Amcoco Amago AYªJmocmH$ma hmoVo. `mV gy`ª{H$aU EH$mM

q~Xynmer EH$dQ>V ZíhVo. Bgdr gZmnydu gw_mao 230 Á`m gw_mamg, S>mo{g{W`yg ZmdmÁ`m

J¬rH$ J{UVkmZo Ago XmIdyZ {Xco H$s AYªJmocmH$mamEodOr AYªc¨~dVwªimH$ma

(n±am~mocm±BS>) Amagm `mgmR>r A{YH$ Cn`moJr R>aVmo.

AYªc¨~dVwªimH$ma AmaemÁ`m A¨V^mªJmVyZ namd{VªV Pmcoco gy`ª{H$aU '\$moH$g'Á`m

q~Xynmer Vrd¬VoZo EH$dQ>VmV. Aem q~XyMo Vmn_mZ IamoIaM Iyn Cƒ AgVo.

Oa AYªc¨~dVwªimH$ma AmaemMr dH¬$Vm {~ZMyH$ Agoc Am{U Ì`mVyZ gdª áH$me namd{VªV

Pmcm Va Ì`mÁ`m H|$Ñq~XyMo Vmn_mZ gy`mªÁ`m n¦ñ>^mJmdarc Vmn_mZmBVHo$ AgVo ho AmVm

Amnì`mcm _m{hV Amho. ho Vmn_mZ 6,000 A¨e gopìe`g (10,000 A¨e \±$aZhmBQ>)

Agoc. `m Vmn_mZmV OiË`mgmaIo gdªH$mhr OiyZ OmBªc, Am{U Oo OiË`mgmaIo Zgoc

Vo {dViyZ CH$iy cmJoc. Aem Amaem¨Zm 'gm¢a ^Æ>>èm' (gmoca \$Z}g) Ago æhUVmV.

ámMrZ J¬rH$ cmoH$ Ago Amago ~Zdy eH$co ZmhrV; AJXr AcrH$S>Á`m H$mimn`«V

H$moUmcmM Vo ~ZdVm Amco ZíhVo. Varhr Am{Hª${_S>rO hm J¬rH$ J{UVk CÌH¦$ñ> Amago

~ZdV Ago, Ago æhUV AgV. {ga±Š wO `m {g{gcrÁ`m {H$Zmé`mdarc Ì`mÁ`m ehamcm

B.g.nydª 214 gmcr Ooíhm amo_Á`m OhmOm¨Zr doT>m KmVcm hmoVm, Ì`mdoir Ì`mZo Amaem¨Á`m

ghmç`mZo áH$me namd{VªV H$ë$Z amo_Á`m OhmOm¨Zm AmJ cmdcr hmoVr Ago gm¨{JVco OmVo.

5

Am{Hª${_S>rO ~ÕcMr hr H$Wm H$Xm{MV Iar Zgochr, nU `wÖmV gm¢a e»$sMm dmna

H$aË`mÁ`m eŠ`Vog¨~¨Yr cmoH$m¨Zr Ì`m gw_mamg {dMma gwë$ Ho$cm hmoVm ho `mdë$Z {XgyZ

`oVo.

B.g.1000 Á`m gw_mamg, Ac³ hmPoZ ZmdmMm Aa~r _wgc_mZ emôk B{Oâ_Yo ahmV Ago.

Ì`mZo áH$memg¨~¨Yr EH$ nwòVH$ {c{hco hmoVo Am{U Ì`mV Ì`mZo áH$me {H$aUm¨Á`m

EH$ÍrH$aUmgmR>r AYªc¨~dVwªimH$ma Amaem¨Mo dUªZ Ho$co hmoVo. B.g.1250 Á`m gw_mamg

am±Oa ~oH$Z `m B¨¾c¨S>_Yrc {dÜmZmZo Ac³ hmPoZMo nwòVH$ dmMco hmoVo Am{U Aem áH$maMo

AYªc¨~dVwªimH$ma Amago, _wgc_mZ g¢Þ` {½îMZ g¢Þ`m{dêÖ Aôo æhUyZ dmnaË`mMr

eŠ`Vm Ì`mZo {ZXeªZmg AmUcr hmoVr. {½îMZm¨Zr Vo Ì`mAJmoXaM {dH${gV H$amdoV

Agohr Ì`mZo gwMdco hmoVo.

`wÖmgmR>r Ago Amago H$YrM ~ZdË`mV Amco ZmhrV, nU Ago chmZ Amago _mÍ ~ZdË`mV

Amco. YmVwMo chmZ VwH$S>o {dVidË`mgmR>r Ì`m¨Mm Cn`moJ Ho$cm OmV Ago. Xya A¨Vamdë$Z

XoIrc ZwH$gmZ H$ë$ eH$Vrc Aem VéhoMo _moR>o Amago V`ma H$aUo ho \$maM H${R>U H$m_

hmoVo.

na¨Vy, gy ªáH$memVrc CïUVm EH${ÍV H$aË`mMo AÞ` _mJªhr hmoVo. amo_Á`m h[aVJ¦hm¨Mm

Zí`mZo emoY cmdì`mZ¨Va Ì`m H$ìnZoMm Cn`moJ H$ë$Z KoË`mV Amcm.

1767 gmcr hmoa±g X gmoò wa `m pòdg emôkmZo EH$mV EH$ ~gUmé`m H$mMoÁ`m S>ä`m¨Mm

AmamIS>m ~Zdcm. ~mhoaÁ`m áÌ`oH$ S>ä`mnojm AmVì`m S>ä`mV A{YH$ CïUVm {Q>Hy$Z amhr,

Am{U gdmªV AmVì`m S>ä`mV nmUr CH$iy eHo$c BVHo$ Ì`mMo Vmn_mZ Ago.

Aem S>ä`m¨H$S>o ~é`mM doim 'EH$ ZdcmBªMr dòVy' æhUyZM nm{hco OmV Ago. 1830 gmcr

Om±Z hfªc ZmdmMm B¨¾c¨S>_Yrc IJmocemôk X{jU Am{\¬$Ho$Vrc EH$m {R>H$mUr Vmé`m¨Mm

Aå`mg H$aV hmoVm. {VWo ahmV AgVmZm, Ì`mZo Aem VéhoMm Ho$di gy`ªáH$memda MmcUmam

EH$ gm¢a Hw$H$a ~Zdcm hmoVm Am{U Ì`mV Vmo Amncm òd ¨nmH$ H$aV Ago.

AWmªV, Ago dH¬$ Amago qH$dm gm¢a Hw$H$a ~ZdUo ho EH$ Jw¨VmJw¨VrMo H$m_ hmoVo. Ì`mnojm Ooíhm

òd`¨nmH$mgmR>r qH$dm YmVy {dVidË`mgmR>r CïUVoMr JaO ^mgoc Ì`mdoir cmHy$S> qH$dm

H$moigm OmiUo ho A{YH$ gmo`rMo hmoVo Am{U ~hÿVoH$ OU VoM H$aV AgV.

1769 gmcr Ooæg d±Q> `m òH$m±{Q>e B¨{O{Z`aZo EH$ Mm¨Jì`mn¢H$s dm\o$Mo B¨{OZ ~Zdco. `m

B¨{OZmV cmHy$S> qH$dm H$moigm OmiyZ {Z_mªU Pmcocr CïUVm EH$m YmVyÁ`m nmÍmVrc nmUr

CH$iË`mgmR>r dmnacr OmV Ago. _J V`ma Pmcocr dm\$ ágaU nmdV Ago. `m ágaUm_wio

YmVyMo Xm¨S>o BH$S>o {VH$S>o hcdco OmV. `m Xm¨S>èm¨_wio MmHo$ {\$aV Am{U `¨Ío MmcV.

6

Aem dm\o$Á`m B¨{OZmV daModa ~Xc H$ë$Z Ì`mV ~é`mM gwYmaUm H$aË`mV Amì`m. 1800

gmcmn`«V B¨¾c¨S>_Yo gw_mao 500 dm\o$Mr B¨{OZo H$m_ H$aV hmoVr. hiy hiy Ì`m¨Mm wamon_Yo

Am{U A_o[aHo$Vhr ágma Pmcm.

AmVmn`«V Oo H$m_ _Zwï`m¨Zm Am{U BVa ámË`m¨Zm Amncr e»$s dmnë$Z H$amdo cmJo Vo

AZoH$ áH$maMo H$m_ hr dm\o$Mr ¨Ío H$ë$ cmJcr. ~moQ>tMr dìhr Am{U MmHo$ {\$adyZ hr

dm\o$da MmcUmar OhmOo dmam Am{U ádmhm¨Á`m CcQ> {XeoZo XoIrc ádmg H$ë$ eH$V. VgoM

MmHo$ {\$adì`mZo AmJJmS>èm êim¨dë$Z Ymdy eH$V.

dm\o$Á`m B¨{OZm¨Zr Am¢Ûmo{JH$ H¬$m¨Vr KS>dyZ AmUcr Am{U _Zwï`mÁ`m Am`wï`mV _moR>mM

~Xc Pmcm.

dm\o$Mr B¨{OZo MmcË`mgmR>r cmHy$S> AJa H$moigm gmaImM Omimdm cmJo. na¨Vy H$mhr

{R>H$mUr Odinmg nwaogo cmHy$S> AWdm H$moigm CncäY Zgo. _J ~amM IMª H$ë$Z cmHy$S>

Am{U H$moigm Xyadë$Z AmUmdm cmJo. dm\$ ~ZdË`mMm Xwgam H$mhr gmo`rMm _mJª Agoc

H$m?

nmUr CH$iË`mgmR>r gy`ªáH$memVrc D$Omª dmnë$Z dm\o$Mr {Z{_ªVr H$aVm `oBªc H$m? Aem

VéhoZo EImXo gm¢a B¨{OZ ~ZdVm Amco Va gy`ªáH$memMm Cn`moJ H$ë$Z KoVm oBªc.

gy`ªáH$me gdªÍ AgVmo Am{U Ì`mgmR>r H$mhr IMªhr oV Zmhr æhUyZ Vo \$maM \$m`Xoera

dmQ>Vo.

ámMrZ H$mir XoIrc gy`mªMm Aem áH$mao Cn`moJ Ho$cm OmV Ago. {hamo ZmdmÁ`m J¬rH$

B¨{O{Z`aZo amo_Z gm_¬mÂ`mÁ`m H$mimV EH$m ZirZo OmoS>coì`m XmoZ nmÍm¨Mm AmamIS>m V`ma

Ho$cm hmoVm. EH$m nmÍmÁ`m Vimer nmUr hmoVo, Am{U Ì`m VimVyZ {ZKmcocr Zir Xwgé`m

nmÍmÁ`m daÁ`m ^mJmcm OmoS>cocr Ago. nmUr Agcoco nmÍ Oa CÞhmV R>odco, Va AmVcr

hdm ágaU nmdo Am{U Ì`m_wio AmVrc nmUr ZirVyZ daÁ`m Xwgé`m nmÍmV T>H$cco OmBª.

`m áH$mao, gy ªáH$memMm dmna H$ë$Z nmUr da MT>dco OmBª. AWmªV, {hamoMo ho `¨Í æhUOo

Ho$di EH$ IoiUo hmoVo.

Ì`mMá_mUo gy`ªáH$memZo hdm ágaU nmdyZ Vr Am±JªZÁ`m Zú`m¨_YyZ Joì`mZo Ì`mVyZ

g¨JrVmMo gya {ZKy eH$V. ámMrZ H$mimVrc H$mhr nwVú`m¨da CJdÌ`m gy`mªMo {H$aU nS>co

H$s Ì`mVyZ gya EoHy$ `oV AgV. ^m{dH$m¨Zm hm M_ÌH$ma dmQ>V Ago, nU Iao æhUOo hr

ágaU nmdUmar hdmM hmoVr.

Am±JpòQ>Z _wemo ZmdmMm \¬|$M J¦hòW hm gm¢a B¨{OZmV òdmaò` AgUmam n{hcm AmYw{ZH$

emôk R>aVmo. 1861 gmcr gm¢a Hw$H$aÁ`m S>ä`m¨da dH¬$ Amaem¨Á`m dmnamZo EH${ÍV Ho$coco

gy`ª{H$aU EH$dQy>Z nmR>dË`mZo `m S>ä`m¨Mo Vmn_mZ AmUIr dmT>dË`mV Ì`mcm `e Amco.

7

{hamoá_mUoM nmUr da MT>dË`mgmR>r Ì`mZo `m CnH$aUmMm dmna Ho$cm, _mÍ ho Vmo _moR>èm

á_mUmda Am{U A{YH$ JVrZo H$ë$ eH$cm. hfªcá_mUoM Aß {eOdË`mgmR>r Am{U Xmë$

CH$iyZ Ì`mVyZ AìH$mohmoc {_idË`mgmR>rhr Ì`mZo `mMm Cn`moJ Ho$cm.

dm\o$Mo B¨{OZ MmcdË`mgmR>r nwaogo nmUr MQ>H$Z CH$iVm oBªc Ago gm¢a S>~o ~ZdË`mV

_wemocm `e `oBªn`«V 1866 gmc COmS>co.

Ì`mMo ho ¨Í Iyn _moR>o Am{U AdOS> Va hmoVoM {edm` \¬$mÞg_Yo gy`ª H$mhr Zoh_rM VinV

Zgo. {deofV: {hdmú`mV ~aoM {Xdg T>Jmi AgV. Ì`m_wio ~hÿVoH$ doim _wemocm ho gm¢a

B¨{OZ dmnaË`mMr g¨YrM {_iV Zgo.

æhUyZ _J _wemo CÏma Am{\¬$Ho$Vrc ApìO[a`m `m \¬|$M dgmhVrV Jocm. {VWo IynM Mm¨Jcm

gy`ªáH$me hmoVm. Am{U _hÌdmMo æhUOo {VWo H$moigm ZíhVm, æhUyZ gm¢a B¨{OZo {VWo

A{YH$M Cn`moJr Pmcr AgVr. CÏma Am{\¬$Ho$V Ì`mZo AZoH$ gm¢a B¨{OZo ~Zdcr Am{U

Ì`m¨Mm doJdoJú`m H$maUm¨gmR>r dmna Ho$cm Jocm.

hr gm¢a B¨{OZo dmnaUo Oar eŠ` hmoVo Var Zoh_rÁ`m dm\o$Á`m B¨{OZm¨Á`m _mZmZo Vr ~arM

_hmJ hmoVr.

gy`ªáH$me _mo\$V {_iVmo æhUyZ ho Vgo AmîM`ªH$maH$ dmQ>Vo Zm? na¨Vy `m B¨{OZmMo ^mJ

H$mhr _mo\$V {_iV ZmhrV. gy`ªáH$me EH$dQ>Ë`mgmR>r Amdî`H$ AgUmam dH¬$ Amagm

IynM _hmJ AgVmo Am{U Vmo ghO Iam~ hmoD$ eH$Vmo. {edm`, Ì`mMo Vm|S> gy`mªH$S>o ahmdo

`mgmR>r Vmo H$m`_ {\$admdm cmJo Am{U ho ÍmgXm`H$ H$m_ hmoVo.

gy`ªáH$me EH$dQ>mdm cmJUma Zmhr Ago H$mhr H$aVm `oBªc H$m? gy`ª{H$aU EH$dQ>Ë`mEodOr

Zoh_rÁ`m gy`ªáH$memVyZ {_iUmé`m H$_r Vmn_mZmMm Cn`moJ H$ë$Z KoVm Amcm Va?

nmË`mnojm H$_r Vmn_mZmcm CH$ioc Ago EImXo Ñd CH$iË`mgmR>r Ago H$_r Vmn_mZ

Cn`moJr R>ë$ eHo$c. CXmhaUmWª, A_mo{Z`m -33 A¨e gopìe`gcm (-28 A¨e \±$aZhmBQ>)

CH$iVmo. Vmo dm`wë$nmVM AgVmo, nU X~mdmImcrc dm`wMo Ñdë$n hmoD$ eH$Vo. _J

Zoh_rÁ`m gy`ªáH$memV WmoS>ogo Vmndì`mda XoIrc Vmo naV dm`wë$n hmoBªc. A_mo{Z`m dm`wMo

ágaU hmoD$Z Ì`m_wio dm\o$MoM H$m_ hmoBªc.

Mmìgª E. E. Vo{c`o `m \¬|$M B¨{O{Z`aZo gdªáW_ Ago H$_r Vmn_mZmMo gm¢a B¨{OZ V`ma

Ho$co. \¬$mÞgÁ`m hdm_mZmV Ì`mMm \$magm Cn`moJ hmoUma Zmhr ho hr Ì`mÁ`m cjmV Amco,

Am{U Aer B¨{OZo Am{\¬$Ho$V Mm¨Jì`m áH$mao H$m_ H$ë$ eH$Vrc Ago XmI{dUmao EH$ nwòVH$

Ì`mZo 1890 gmcr á{gÖ Ho$co.

{dgmí`m eVH$mÁ`m gwadmVrcm Z¢F$Ì` A_o[aHo$Á`m dmid¨Q>r áXoemV AemM VéhoMr H$_r

Vmn_mZmda MmcUmar gm¢a B¨{OZo ~ZdË`mV Amcr. `m áH$maMo gdmªV _moR>o Am{U gdm}Ïm_

8

B¨{OZ \¬²$H$ ew_Z ZmdmÁ`m A_o[aH$Z B¨{O{Z`aZo Am{\¬$Ho$V V`ma Ho$co hmoVo. Aem B¨{OZm¨Mo

^{dVí` CÂdc Amho Ago dmQ>V AgVmZmM 1914 gmcr n{hco OmJ{VH$ `wÖ gwë$ Pmco

Am{U Ì`mÁ`m Amem Ywircm {_imì`m. ho `wÖ g¨nË`mnyduM ew_Z _aU nmdcm.

Zoh_rÁ`m dm\o$Á`m B¨{OZmV gwYmaUm H$aË`mV oD$Z Vr A{YH$ Mm¨Jcr hmoV hmoVr hr gm¢a

B¨{OZm¨nwT>rc Iar g_ò`m hmoVr. {edm`, B¨YZmMo Zdo ômoVhr gmnS>co hmoVo.

n{hì`m OmJ{VH$ wÖmZ¨Va B¨YZ æhUyZ I{ZO VocmMm dmna A{YH$m{YH$ dmT>cm hmoVm. ho

H$moiemhÿZ Iyn A{YH$ gmo`rMo hmoVo Am{U Ì`mÁ`m VwcZoV dmnaË`mg `mhÿZ ~arM H${R>U

AgUmar gm¢a B¨{OZo ~ZdË`mMm á`ÌZ H$aË`mV \$magm AWª {XgV ZíhVm.

9

3 Ja_ nmUr3 Ja_ nmUr3 Ja_ nmUr3 Ja_ nmUr

nmË`mMm dmna H$aË`mgmR>r Xadoir Vo CH$iË`mMr JaO ZgVo. H$mhr doim nmUr Ho$di

H$mo_Q> AgUo nwaogo AgVo. CXmhaUmWª, AJXr W¨S> nmË`mV Am¨Kmoi H$aUo \$mago gwImMo

Zgco, Var A{Ve` Ja_ nmË`mV Am¨Kmoi H$aUo Ì`mhÿZ ÍmgXm`H$ hmoVo. Am¨Kmoircm

gdªgmYmaU Ja_ nmUr gdmªV Mm¨Jco dmQ>Vo. ho \$»$ Am¨KmoirgmR>rM Iao Amho Ago Zího Va

hmVmZo ^m¨S>r KmgË`mgmR>r Am{U H$nS>o YwË`mgmR>rhr Vo `mo¾` R>aVo.

Varhr, YwË`mgmR>r Oar H$mo_Q> nmUr hdo Agco, Var Vo H$moUÌ`m Var áH$mao Vmndmdo

cmJVoM. YwË`mgmR>r ~aoM nmUr dmnamdo cmJVo, æhUyZ `mgmR>r _moR>rM Myc noQ>dyZ Vr ~amM

doi Mmcy R>odmdr cmJVo.

AmVm hr Myc noQ>Vr R>odË`mgmR>r cmHy$S> VmoS>Uo qH$dm H$moigm AmUUo ho H$ð>mMoM H$m_ Amho

Am{U Ì`mMm IMªhr ~amM AgVmo. `mM H$maUmgmR>r Joì`m eVH$mV 'YwË`mgmR>r' æhUyZ

AmR>dS>èmVcm EH$ {Xdg R>adË`mV oV Ago Am{U Aem áH$maMo H$ð>mMo gdª H$m_ Ì`m EH$m

{XderM CaHy$Z KoË`mV `oV Ago. {edm` cmoH$ AmR>dS>èmVyZ EH$ {XdgM Ja_ nmË`mMr

Am¨Kmoi H$aV AgV.

nU Oa ho H$m_ gy`mªZo Ho$co Va? gy`ªáH$memV R>odcoco Q>mH$s^a nmUr H$mo_Q> hmoBªcM, Zmhr

H$m?

hmo`, nU Ì`mcm ~amM doi - Odi Odi AYmª {Xdg- cmJoc, Am{U T>J Amco, qH$dm

{deofV: amÍ nS>cr Va nmUr cJoM W¨S> hmoBªc.

`mgmR>r Šc±aoÞg E_³ H|$n ZmdmÁ`m A_o[aH$Z g¨emoYH$mZo AmVyZ _D$, C~Xma H$mnS>

cmdcoì`m EH$m S>ä`mV nmË`mMr C¨M ZiH$m¨S>èmgmaIr ^m¨S>r R>odcr Â`m_wio CïUVm MQ>H$Z

~mhoa OmË`mg AQ>H$md hmoBªc. `m S>ä`mÁ`m daÁ`m ~mOycm H$mM hmoVr. hm EH$ áH$maMm gm¢a

~¨~M hmoVm Ago æhUm`cm haH$V Zmhr.

H$mMoVyZ AmV Amcoì`m gy`ªáH$memZo nmUr Ja_ hmoBª, Am{U C~Xma H$mnS>m_wio hr CïUVm

ghOmghOr ~mhoa nS>V Zgo. AmVcr ~mOy cdH$a Ja_ hmoBª Am{U A{YH$ doi VerM amhr.

10

Aem VéhoMo gm¢a ~¨~ cmoH$m¨Zr Amnì`m KamÁ`m N>Vmda, gy`ªáH$me {_ioc Aem {R>H$mUr

R>odm`cm gwadmV Ho$cr. ZimVyZ ho nmUr KamV AmUco OmBª, OgOgo Ja_ nmUr dmnaco

OmBª VgVgo daÁ`m Q>mH$sV AmUIr W¨S> nmUr VmndË`mgmR>r ^aco OmBª.

Varhr, H$mMo_wio amÍrÁ`m doir, W¨S> hdoV ho nmUr MQ>H$Z W¨S> hmoBª Am{U gH$miÁ`m doir

H$YrM Ja_ nmUr {_iV Zgo.

1909 gmcr {dì`_ Oo ~ocr `m A_o[aH$Z B¨{O{Z`aZo `mda EH$ Cnm` emoYyZ H$mT>cm.

N>VmdaÁ`m Q>mH$sV doQ>moio H$ë$Z ~gdcoì`m ZimV WmoS>ogoM nmUr amhrc Aer Ì`mZo

í`dòWm Ho$cr. ho WmoS>ogoM nmUr Agì`mZo Vo MQ>H$Z VmnV Ago. Ì`mZ¨Va Xwgé`m ZimZo

Vo òd`¨nmH$KamVrc Q>mH$sV AmUyZ gmR>dco OmV Ago. `m Q>mH$scm, Â`mVyZ CïUVm MQ>H$Z

~mhoa nS>Uma Zmhr, Aem áH$maMo doð>U, gdª ~mOy¨Zr cmdcoco Ago.

{Xdg^amV A{YH$m{YH$ Ja_ nmUr òd`¨nmH$KamVrc Q>mH$sV gmR>dco OmBª. amÍrÁ`m doir

Ì`mV ^a nS>V Zgo, nU Q>mH$sV Agcoco nmUr IynM g¨WJVrZo W¨S> hmoBª, æhUyZ gH$miÁ`m

doir Am¨KmoirgmR>r Am{U YwË`mgmR>r Ja_ nmUr {_io. {Xdg da `oBªc Vgo AmUIr Ja_

nmUr `m Q>mH$sV `oD$Z nS>o.

AWmªVM, Â`m{R>H$mUr Iyn gy`ªáH$me AgVmo Am{U Vmn_mZhr ~aoM AgVo, Aem {R>H$mUr

`mMm Mm¨Jcm Cn`moJ hmoBª. A{YH$ gy`ªáH$me æhUOo A{YH$ Ja_ nmUr Am{U A{YH$

Vmn_mZmV nmUr A{YH$ H$mi Ja_ amhr. `mM H$maUmZo X{jU H±${c\$mo{Zª`mgma¼`m áXoemV

gm¢a ~¨~ {deof cmoH${á` Pmco. hrM H$ìnZm A±[aPmoZm,Þ`w _opŠgH$mo Am{U Z¨Va

ãcm±[aS>mVhr ágm[aV Pmcr.

nU Varhr, BVa áJV gmYZm¨_wio gm¢a ~¨~m¨Mr _mJUr H$_rM Pmcr.

CXmhaUmWª, Z¢g{JªH$ dm wMo Zdo gmR>o emoYË`mV Amco. Ì`m_wio A{YH$ Z¢g{JªH$ dm`w,

nydunojm ~é`mM òdòV {H$_Vrcm CncäY Pmcm. nmUr VmndË`mgmR>r cmHy$S> VmoS>Ë`mMr

qH$dm H$moigm dmhÿZ ZoË`mMr AmVm Amdî`H$Vm ZíhVr. nmË`mÁ`m Q>mH$sImcr EH$ J±gMr

eoJS>r ~gdcr H$s H$m_ Pmco. J±g gwë$ H$ë$Z noQ>dcm H$s nmUr Vmno. `m nÖVrZo, amÍrÁ`m

doir, T>J AgVmZm, {hdmú`mV - Ooíhm Ooíhm Ja_ nmUr hdo Agoc Ì`mdoir Vo {_io.

{edm`, `m Ja_ nmË`mÁ`m Q>mH$scm EH$ Vmn_mZ {Z ¨ÍH$ (W_m}òQ>±Q>) hr ~gdVm `oBª. hr

`¨ÍUm Vmn_mZmVrc ~Xcm¨da AmYm[aV AgVo. Q>mH$sVrc nmË`mMo Vmn_mZ nwaogo H$_r

Pmco, Va hr `¨ÍUm J±gMr eoJS>r AmnmoAmn gwë$ H$ao. Vmn_mZ nwaogo dmT>co H$s Vo Aem

VéhoZo H$m`ª H$ao H$s Ì`m_wio J±g AmnmoAmn ~¨X hmoBª. Aem áH$mao, nmË`mMo Vmn_mZ H$YrM

\$ma W¨S> qH$dm A{V Ja_ Z hmoVm `mo¾` VodT>oM amIco OmBª.

11

H$mcm¨VamZo, {dOoMo ~¨~ Amì`mda, J±g JiVrMm qH$dm J±gÁ`m ò\$moQ>mMmhr YmoH$m Z amhVm,

Ja_ nmUr {_iy cmJco.

{edm` _J Ja_ nmUr ghOnUo {_iy cmJì`mda, cmoH$m¨Zr ^m¨S>r Am{U H$nS>o YwË`mMr

òd`¨M{cV `¨Ío {dH$V KoVcr Am{U KamV AmUIr ÞhmUrKao ~m¨Ycr. Ì`m_wio Ì`m¨Mr Ja_

nmË`mMr JaO AmVm gm¢a ~¨~m¨Zr ^mJË`mgmaIr am{hcr Zmhr.

1945 gmcr Wm¨~coì`m Xwgé`m OmJ{VH$ `wÖmZ¨Va I{ZO Voc Am{U Z¢g{JªH$ dm`w `m¨Á`m

dmnamV EH$X_ IynM _moR>r dmT> Pmcr. `wÖmÁ`m H$mimV cmoH$m¨Zr cïH$amÁ`m dmnamgmR>r

B¨YZmMr ~MV H$aUo _hÌdmMo _mZco hmoVo, nU `wÖ~¨XrZ¨Va AmnU `m~m~V M¢Z H$am`cm

haH$V Zmhr Aer Ì`m¨Mr _mZ{gH$Vm Pmcr.

VemVM, _Ý`nyd}Á`m n[agamV I{ZO VocmÁ`m _moR>èm gmR>èmMm emoY cmJcm Am{U

Amdî`H$Vonojm {H$VrVar A{YH$ á_mUmV I{ZO Voc Am{U Z¢g{JªH$ dm`w CncäY

Agì`mMo {MÍ {Xgy cmJco. I{ZO VocmÁ`m `m Zí`m ^Æ>èm KamV ~gdì`m_wio cmoH$m¨Zm

hdr VodT>r CïUVm {_iË`mV AmVm H$mhrM AS>MU ZíhVr. H$moigm AmUm`cm ZH$mo Am{U

amIhr CMcyZ Q>mH$m`cm ZH$mo. EH$Xm H$m Q>mH$sV I{ZO Voc ^aco H$s Vmn_mZ {Z`¨ÍH$

nwT>Mo gdª H$m_ H$aV Ago.

1950 Am{U 1960 Á`m XeH$mV I{ZO Voc {OVHo$ òdòV hmoVo {VVHo$ Vo Eadr H$YrM

ZíhVo, _J gm¢a D$O}V H$moUmcmM òdmaò` Caco Zmhr. AmVm Ì`mMr JaOM am{hcr ZíhVr.

12

4 AUw e»$s Am{U I{ZO Voc4 AUw e»$s Am{U I{ZO Voc4 AUw e»$s Am{U I{ZO Voc4 AUw e»$s Am{U I{ZO Voc

Xwgé`m OmJ{VH$ `wÖmZ¨Va, _Ý` nyd}Vrc I{ZO VocmMo gmR>o ho gm¢a D$O}Mr OJmVrc JaO

Zmhrer hmoË`mMo H$mhr EH$_od H$maU ZíhVo.

H$mhr dfm«nydu, æhUOo 1896 gmcrM Agm emoY cmJcm hmoVm H$s `wao{Z`_ Am{U Wmo[a`_

`mgma¼`m nXmWm«Á`m AUyVyZ A{Vgyû_ H$U ~mhoa Q>mH$co OmVmV. `mcm '{H$aUmoÌgJª' Ago

æhUVmV. Ì`mH$mir _m{hV Agcoì`m AUy¨n¢H$s ho gdmªV OmòV Jw¨VmJw¨VrMo AUy hmoVo. ho H$U

AUy¨hÿZ ~aoM chmZ hmoVo æhUyZ Ì`m¨Zm 'na_mUy' (g~ A±Q>m±{_H$ nm{Q>ªH$ìg) Ago Zmd {Xco

Joco.

`m á{H¬$`oV `wao{Z`_ Am{U Wmo[a`_Á`m áÌ`oH$ AUyVyZ AmîM`ª dmQ>oc BVŠ`m _moR>èm

á_mUmda CïUVm ~mhoa \o$H$cr OmVo. I{ZO Voc, H$moigm qH$dm cmHy$S> `m¨Á`m áÌ oH$

AUyMm hdoVrc ámUdm wer g¨`moJ hmoD$Z hmoUmé`m ÂdcZmVyZ {OVH$s CïUVm {Z_mªU

hmoBªc Ì`mhÿZ hr CïUVm {H$VrVar A{YH$ hmoVr.

{H$aUmoÌgJmªVyZ {Z_mªU hmoUmar CïUVm hr AUyÁ`m Jmå`mV (Þ`wŠcr`g), æhUOo AUyÁ`m

H|$ÑòWmZr AgUmé`m gyû_ KQ>H$mV hmoUmé`m ~Xcm¨_wio CÌnß hmoVo. æhUyZ `mcm

'AUyD$Omª' AgoM æh¨Q>co OmVo.

~arM df} AUyD$Omª _hÌdmMr Amho Ago dmQ>V Zgo, H$maU Oar áÌ oH$ AUyV Vr AmîM`ª

dmQ>Ë`mEdT>èm á_mUmV Agcr Var EH$m doir \$maM WmoS>èm AUyV Ago ~Xc KS>V AgV.

`m_wio WmoS>ogo cmHy$S> Omiì`mZo {_iUmar EHy$UEHy$UEHy$UEHy$U D$Omª hr WmoS>èmem `wao{Z`_ _YyZ

{_iUmé`m D$O}nojm A{YH$ Ago.

na¨Vy 1939 gmcr emôkm¨Zm AmîM`ª dmQ>oc Agm EH$ emoY cmJcm H$s, Þ`wQµ>m±Z ZmdmÁ`m

AUyhÿZhr chmZ Aem EH$m H$UmMr Oa `wao{Z`_Á`m AUy¨er Q>¹$a Pmcr Va doJú`mM

áH$maÁ`m KQ>Zm KS>VmV. `wao{Z`_ Á`m AUyZo Oa Vmo Þ`wQµ>m±Z H$U emofyZ KoVcm Va Ì`mMo

Odi Odi XmoZ gmaIoM ^mJ hmoVmV. `mcm wao{Z`_Mo {d^mOZ ({\$eZ) Ago æhUVmV.

13

`m {d^mOZmÁ`m á{H¬$`oV AZoH$ Þ`wQµ>m±Z ~mhoa nS>VmV. `mn¢H$s áÌ`oH$ Þ wQµ>m±Z `wao{Z`_Á`m

AmUIr EH$m AUyda AmnQy> eH$Vmo Am{U Ì`mZo hmoUmé`m {d^mOZmZo AmUIr AZoH$ Þ`wQµ>m±Z

H$U ~mhoa nS>VmV. ho A{Ve` OcX JVrZo hmoVo Am{U jUmYmªV `wao{Z`_Á`m AäOmdYr

AUy¨Mo {d^mOZ hmoD$ cmJVo.

Aem VéhoZo {d^mOZ Pmcoì`m wao{Z`_Á`m AUyVyZ, Ho$di Þ`wQµ>m±Z ~mhoa Q>mH$Umé`m

AUynojm A{YH$ D$Omª {_iVo. Oa wao{Z`_Á`m AZoH$ AUy¨Mo {d^mOZ hmoV Agoc Va

Ì`mVyZ áM¨S> á_mUmV D$Omª {Z_mªU hmoVo.

ho {d^mOZ '`wao{Z`_ 235' `m ZmdmÁ`m {d{eñ> Am{U ghO Z {_iUmé`m `wao{Z`_ _YoM

KSy>Z `oVo. Xwgé`m OmJ{VH$ `wÖmÁ`m H$mimV A_o[aHo$Zo ' wao{Z`_ 235' H$em áH$mao

EH$dQ>cm AgVm hr {d^mOZmMr e¦¨Icm H$m`mªpÞdV hmoBªc ho emoYyZ H$mT>co. {d^m{OV hmoUmao

AUy Ho$di jUmYmªgmR>rM, Ì`m¨Á`mVrc D$Omª _moR>èm á_mUmV dmT>on`«V, KÆ>nUo EH${ÍV

R>odco. Ì`m EH$m jUmYmªZ¨Va, 'AUy ~m±æ~' Mm ò\$moQ> hmoBªc BVH$s áM¨S> D$Omª Ì`mV O_m

Pmcr. 1945 gmcr Aem AUy ~m±æ~Mm áW_ ò\$moQ> Ho$cm Jocm.

Xwgé`m OmJ{VH$ `wÖmZ¨Va A_o[aH$m (Am{U BVa Xoem¨Zrhr ) ò\$moQ> Z hmoD$Zhr `wao{Z`_

Mo {d^mOZ H$go KS>dyZ AmUVm oBªc ho emoYyZ H$mT>co. `wao{Z`_Á`m AUy¨Mo í`dpòWV

[aVrZo {d^mOZ hmoV Joco, Ì`mVyZ Iyn _moR>èm á_mUmda D$Omª {Z_mªU Pmcr Am{U Vr AZoH$

H$maUm¨gmR>r dmnaUo eŠ` Pmco.

1950 Am{U 1960 Á`m XeH$mV OJ^a gdªÍ AUy D$O}Mo áH$ìn ~m¨YË`mV Amco Am{U

2000 gmcmn`«V, `wao{Z`_Mo {d^mOZ hm OJmVrc D$Omª {_idË`mMm EH$ _hÌdmMm _mJª

R>aoc Ago ~é`mM cmoH$m¨Zm dmQy> cmJco.

nU Ì`mZ¨Va `wao{Z`_ Am{U I{ZO Voc `m XmoÞhr ~m~VrV AZoH$ AS>MUr `oD$ cmJì`m.

`wao{Z`_Á`m {d^mOZmÁ`m g¨X^mªV {H$aUmoÌgJmªÁ`m AS>MUr hmoÌ`m. na_mUy YmoH$mXm`H$

hmoVo. VgoM {d^mOZ hmoUmé`m AUy¨_YyZ {ZKUmao j {H$aU Am{U Jm_m {H$aU hr YmoH$mXm`H$

hmoVo. (`m áH$mechat á_mUoM,nU H$_r cm¨~rÁ`m Am{U Ì`mhÿZ IynM A{YH$ YmoH$mXm`H$

char hmoÌ`m)

AWmªV, `m YmoH$mXm`H$ {d^mOZmMr ZrQ> H$miOr KoVm `oVo Am{U AUy D$Omª áH$ìnmVrc

H$moUmMmM {H$aUmoÌgJmªZo _¦Ì`w Pmcocm Zmhr. Varhr gwajoÁ`m Òð>rZo ho áH$ìn ~m¨YVmZm

~arM H$miOr À`mdr cmJVo Am{U Ì`mV AZoH$ gwajm ¨ÍUm ~gdmí`m cmJVmV. `m_wio

AUy D$O}Mo áH$ìn IynM _hmJS>o R>aVmV Am{U Vo ~m¨Ym`cm ~amM doi cmJVmo.

Var XoIrc ~é`mM cmoH$m¨Zm Ì`m¨Mr ^rVr dmQ>Vo Am{U Vo AUy D$Omª áH$ìn ~m¨YË`mÁ`mM

{dêÖ AmhoV.

14

VgoM `wao{Z`_Á`m AUyMo XmoZ ^mJ Pmì`mZ¨Va Ì`mVyZ {e„H$ ahmUmao AUyMo chmZ ^mJhr

{H$aUmoÌgJu AgVmV Am{U Ì`mVyZ AZoH$ dfm«n`«V YmoH$mXm`H$ na_mUy¨Mo H$U ~mhoa

nS>VM ahmVmV. hm '{H$aUmoÌgJu H$Mam' H$moUÌ`mhr _mJmªZo, H$Yrhr O{_ZrV, ZXrV qH$dm

hdoV {_gicm OmUma Zmhr Aem VéhoZo nwë$Z Ì`mMr {dìhodmQ> cmdmdr cmJVo. OgOgm

A{YH$m{YH$ {H$aUmoÌgJu H$Mam {Z_mªU hmoV OmVmo Ì`má_mUo Ì`mMr gwa{jVnUo {dìhodmQ>

cmdVm oUma Zmhr Ago H$mhr cmoH$m¨Mo _V Amho. AIoa EH$ {Xdg ho {H$aUmoÌgJmªMo {df

OJ^a ngaoc Aer Ì`m¨Zm ^rVr dmQ>Vo.

I{ZO Vocm~m~VMr gdmªV _moR>r AS>MU æhUOo ho gmR>o g¨nË`mÁ`m _mJmªda AmhoV.

1950 Am{U 1960 Á`m XeH$mV Ooíhm _w~cH$ á_mUmV D$Omª CncäY AgË`mMm H$mi

hmoVm Ì`mdoir `mMm {dMma H$am`cm ~hÿVoH$ cmoH$m¨Mr V`marM ZíhVr, dmòV{dH$ nmhVm

O{_ZrImcr AmVm \$mago I{ZO Voc {e„H$ Zmhr. Xadfu OJmV I{ZO VocmMm _moR>èm

á_mUmda dmna hmoV Jocm Am{U Xadfu ho á_mU dmT>VM Joco. Â`m XamZo I{ZO Voc

dmnaco OmV Amho, Ì`mdë$Z 2000 gmcmZ¨Va \$ma H$mi Vo CncäY amhrc Ago {XgV Zmhr.

A_o[aHo$Zo BVa H$moUÌ`mhr Xoemnojm A{YH$ I{ZO Voc ImoXyZ H$mT>co hmoVo Am{U VgoM Vo

BVa H$moUÌ`mhr Xoemnojm A{YH$ á_mUmV dmnacohr hmoVo. nU Ì`m¨Zmhr 1970 nmgyZ

I{ZO VocmMr H$_VaVm ^mgy cmJcr. Ì`m¨Zr {_idcoì`m I{ZO VocmMr H$_mc _`mªXm

JmR>ì`mZ¨Va Xadfu Ì`mMm nwadR>m H$_r H$_r hmoD$ cmJcm. na¨Vy Ì`m¨Mm I{ZO VocmMm

dmna _mÍ dmT>VM Jocm, Am{U Ì`m¨Zm _Ý`nyd}Vrc Xoem¨H$Sy>Z I{ZO Voc Am`mV H$aË`mg

gwadmV H$amdr cmJcr.

H$mhr H$min`«V ho gdª R>rH$ Mmcco hmoVo, na¨Vy _Ý`nyd}V Aem¨VVm hmoVr. 1920

gmcmnmgyZ ho Xoe _w¼`Ìdo B¨¾c¨S> Am{U \¬$mÞg `m Xoem¨Á`m A{YnÌ`mImcr hmoVo, nU

Xwgé`m OmJ{VH$ `wÖmZ¨Va _Ý`nyd}Vrc Xoe òdV¨Í Pmco. Ì`m¨Zr Amnì`m I{ZO VocmÁ`m

{d{har Vmä`mV KoVì`m Am{U Amncm g¨K ~ZdyZ VocmÁ`m {H$_Vr dmT>dì`m.

1973 Á`m AIoarg H$mhr H$mi _Ý`nyd}Vrc Xoem¨Zr A_o[aH$m Am{U BVa H$mhr Xoem¨da

~{hïH$ma KmcyZ Ì`m¨Zm VocmMm nwadR>m H$aË`mg _ZmBª Ho$cr. A_o[aHo$V cJoMM noQµ>mocgmR>r

am¨Jm cmJì`m Am{U AÌ`mdî`H$ Aem D$O}gmR>r Vo naŠ`m Xoem¨da {H$Vr Adc¨~yZ AmhoV ho

A_o[aHo$Vrc cmoH$m¨Á`m cjmV Amco. {edm` AmUIr _hÌdmMr Jmoð> æhUOo, `m

~{hïH$mamZ¨Va I{ZO VocmMr {H$¨_V OcX JVrZo dmTy> cmJcr Am{U Vo IamoIaM \$ma

_hmJ Pmco.

15

AmVm òdòV {H$_Vrcm _w~cH$ D$Omª {_iË`mMo {Xdg g¨nwð>mV Amco hmoVo Am{U I{ZO Voc

H$mhr XeH$m¨Z¨Va \$ma H$mi CncäY ahmUma Zmhr ho A{YH$m{YH$ cmoH$m¨Á`m cjmV `oD$

cmJco. nU nwT>o H$m`?

AUyD$Omª áH$ìnm¨Mr {Z{_ªVr H$aV ahmUo hm EH$ _mJª hmoVm. na¨Vy A_o[aHo$Vrc

nopÞgìíhm{Z`m amÂ`mVrc W¬r _mBc Am`c¨S> `m {R>H$mUÁ`m AUyD$Omª H|$ÑmV 1979 gmcr

Pmcoì`m EH$m AnKmVmZ¨Va (`m AnKmVmV _Zwï`hmZr Pmcr ZíhVr, Varhr) ~é`mM

cmoH$m¨Zm Aem áH$ìnm¨Mr AmUIrM ^rVr dmQy> cmJcr.

AÛmn _w~cH$ H$moigm CncäY Agì`mZo Ì`mMm dmna dmT>dUo hm AmUIr EH$ _mJª hmoD$

eH$Vmo. na¨Vy H$moigm ImUrVyZ H$mT>Uo Am{U hí`m Ì`m {R>H$mUr dmhÿZ ZoUo ho Vgo H${R>U

H$m_ Amho. Vmo Omiì`mZo hdoMo áXyfU hmoVo (VgoM Vo I{ZO Voc OmiË`mZohr hmoVo).

{edm`, H$moigm Am{U I{ZO Voc Omico AgVm, `mVyZ H$~ª{ÜámUrc dm`w (H$m~ªZ

S>m`m±ŠgmBS>) hm dm w CÌnß hmoVmo. hdoVrc H$~ª{ÜámUrc dm`wMo á_mU H$mhr A¨emZo Oar

dmT>co, Var Ì`m_wio n¦ÐdrÁ`m hdm_mZmV dmBªQ> VéhoMo ~Xc KSy>Z `oVrc Ago AZoH$

emôkm¨Mo _V Amho.

dmam, ZÛm¨Mo ádmh, gmJamMr ^aVr-AmohmoQ>r, n¦ÐdrÁ`m Imoc A¨Va¨JmVrc CïUVm ho D$O}Mo

BVahr H$mhr ômoV AmhoV. áÌ`oH$mV H$mhrVar C{Udm AmhoVM Am{U Vo gdª {_iyZhr nwaogo

nS>Uma ZmhrV.

AUyMo EH$sH$aU qH$dm g¨`moJ hr ^{dï`mVrc EH$ eŠ`Vm Amho. `wao{Z`_Mr Amdî`H$Vm

ZgUmar hr EH$ doJú`m áH$maMr AUy D$Omª Amho. hm`Sµ>moOZMo chmZ AUy \$moSy>Z Ì`mVyZ

ho{c`_Mo Ì`m_mZmZo _moR>o AUy ~ZVmZm hr {Z_mªU hmoVo. A{V e{»$emcr hm`Sµ>moOZ ~m±æ~

~ZdVmZm `m EH$sH$aUmVrc D$O}Mm dmna Ho$cm OmVmo.

{d^mOZmnojm EH$sH$aUmVyZ A{YH$ D$Omª Am{U H$_r {H$aUmoÌgJª {Z_mªU hmoVmo. hm`Sµ>moOZ

{_idUo Am{U Vmo hmVmiUohr gmono AgVo, {edm`, `mgmR>r Amnì`mH$S>o AäOmdYr df}

nwaoc BVH$m, Amdî`H$ Vmo hm`Sµ>moOZ CncäY Amho.

EH$sH$aUmVyZ AmnU áM¨S> ~m±æ~ V`ma H$ë$ eH$Vmo, nU `m EH$sH$aUmda {Z ¨ÍU R>odyZ

Ì`mVyZ gwa{jVnUo Am{U g¨WJVrZo D$Omª {_idUo Amnì`mcm O_coco Zmhr. H$Xm{MV

cdH$aM AmnU Vo hr {eHy$Z KoD$, na¨Vy Jocr Vrg df} emôk `m áîZmMm Aå`mg H$aV

AmhoV Am{U AÛmn Var Ì`m¨Zm `mV `e Amcoco Zmhr.

EH$sH$aUmMm hm áîZ CcJS>Ë`mMr dmQ> nhmV AgVmZm, AÞ` H$mhr _mJª Amho H$m?

16

hmo, gy`mªMr e»$s Va AmhoM. gy`ª H$m`_ VinV AgVmo, Am{U òdòVmVrc I{ZO Voc

{_i>on`«V hr gm¢ae»$s dmnaË`mg¨X^mªV ~arM áJ{V H$aË`mV Amcr hmoVr. AmVm Ì`mH$S>o

naV Omdo H$m?

nmUr VmndË`mgmR>r Am{U Kao C~Xma R>odË`mgmR>r, VgoM H$mhr `¨Ío MmcdË`mgmR>r Oa

AmnU gm¢a D$O}Mm dmna Ho$cm, Va Amncr I{ZO VocmMr JaO {ZpîMVM H$_r hmoBªc.

AmnU Ì`mnojmhr A{YH$ H$mhr H$ë$ eHy$. AmOH$mc D$O}Á`m ~hÿVoH$ gdª JaOm¨gmR>r AmnU

{dOoMm dmna H$aVmo, H$aU drO gdªM ÒïQ>tZr dmnaË`mg gdmªV gmonr AgVo.

gm_mÞ`V: Mw¨~H$mÁ`m XmoZ Y¬wdm¨Xaæ`mZ áM¨S> _moR>r MmHo$ {\$adyZ {dOoMr {Z{_ªVr Ho$cr

OmVo. Zm`JmamÁ`m Y~Yä`má_mUo OcX JVrZo nS>Umé`m nmË`mZo Aer MmHo$ {\$adcr OmD$

eH$VmV. nU ~é`mM doim H$moigm qH$dm I{ZO Voc OmiyZ Vmndcoì`m nmË`mÁ`m dm\o$Á`m

e»$sZo ho Ho$co OmVo.

drO {Z{_ªVrgmR>r, dm\o$Zo MmHo$ {\$amdrV æhUyZ nmUr CH$iË`mgmR>r, gm¢a e»$sMm Cn`moJ

H$aVm oBªc H$m?

H$Xm{MV `mMr Amdî`H$Vm ^mgUma Zmhr. H$Xm{MV `mnojm gmonm Am{U Mm¨Jcm _mJª Agy

eHo$c.

17

5 gm¢a KQ>5 gm¢a KQ>5 gm¢a KQ>5 gm¢a KQ>

AUyÁ`m H|$ÑòWmZmVrc Jmå`m~mhoa 'BcoŠQµ>m±Z' ZmdmMo (F$U {dÛwV^ma AgUmao AUy_Yrc

gyû_ q~Xy, {dÛwVna_mUy) EH$ qH$dm AZoH$ gyû_ H$U AgVmV. ho 'BcoŠQµ>m±Z' Ooíhm _moH$io

hmoVmV Am{U EH$m AUyH$Sy>Z Xwgé`m AUyH$S>o ádmg H$aVmV, Voíhm {dOoMm ádmh V`ma

hmoVmo.

{d{eñ> áH$maÁ`m AUy¨_Yrc 'BcoŠQµ>m±Z' _moH$io íhmdoV `mgmR>r Amdî`H$ AgUmar D$Omª

gy`ªáH$memV nwaoem á_mUmV AgVo. _J Ì`m áH$maMo AUy AgUmé`m nXmWmªVyZ gy`ªáH$memV

{dOoMm ádmh CÌnß hmoD$ eHo$c.

BcoŠQµ>m±Z g¨~¨Yr H$mhr _m{hVr hmoË`mnyduM emôkm¨Zr áH$me Am{U {dÛwV `mVrc g¨~¨YmMm

emoY cmdcm hmoVm. 1873 gmcr {dc~r pò_W `m agm`ZemôkmZo `moJm`moJmZo Agm emoY

cmdcm hmoVm H$s goco{Z`_ `m YmVyda COoS> nS>cm AgVm Ì`mVyZ {dÛwV ádmhmMo dhZ

hmoVo. A¨YmamV _mÍ `mVyZ {dÛwVádmhmMo dhZ hmoD$ eH$V Zmhr.

`m {dOoMo á_mU AJXr H$_r Agì`mZo Ho$di EH$ _OoMr Jmoð> æhUyZM Ì`mH$S>o nm{hco

Joco. H$mcm¨VamZo _mÍ `mMo doJdoJio Cn`moJ gmnS>co.

CXmhaUmWª, {Z ¨ÍH$ CnH$aUmV (BcopŠQµ>H$ Am`) goco{Z`_Mm Cn`moJ H$aVm `oVmo. `m

CnH$aUmV EH$m N>moQ>èm S>~rVyZ gdª hdm H$mTy>Z KoVcocr AgVo æhUOo Vr {ZdmªV Ho$cocr

AgVo. `mVrc YmVyÁ`m n¦ñ>^mJmda goco{Z`_Mm EH$ Wa {Xcocm AgVmo. Ooíhm `mda

áH$me nS>Vmo Voíhm goco{Z`_ _YyZ BcoŠQµ>m±Z ~mhoa nS>VmV Am{U Ì`mVyZ EH$ N>moQ>mgm

18

{dÛwV ádmh ~mhoa nS>Vmo. `m {dÛwVádmhmZo Aer EImXr _moR>r {dOoMr `¨ÍUm gwë$ hmoD$

eH$Vo H$s Â`m_wio Xma CKS>Ë`mgmR>r pòá©JgmaIr `moOZm AgVmZm XoIrc Vo Xma ~¨X amhÿ

eH$Vo.

Aem VéhoMm EImXm {Z`¨ÍH$ EImÛm XmcZmÁ`m EH$m ~mOycm, ádoeÜmamOdi ~gdcm Amho,

Am{U XmcZmÁ`m Xwgé`m ~mOyZo EH$m chmZem {Xí`mZo {Z`¨ÍH$mda COoS> nS>Vmo Amhoo, Aer

H$ìnZm H$am. Omon`«V hm COoS> `oVmo Vmon`ª¨V XadmOm ~¨X ahmVmo. nU EImXr í`»$s Oa Ì`m

XadmOmH$S>o `oV Agoc, Va Ì`mÁ`m earamZo hm {dOoMm ádmh AS>dcm OmVmo. _J `m

{Z`¨ÍH$mVrc {dOoMm ádmh Wm¨~Vmo Am{U Vr í`»$s VoWyZ OmVmZm XadmOm CKS>Vmo.

Agm {Z`¨ÍH$ ho '\$moQ>mo BcopŠQµ>H$ goc' Mo EH$ CXmhaU Amho; `mVrc '\$moQ>mo' `m J¬rH$

eäXmMm AWª Amho 'áH$me'. Oa Aem {Z`¨ÍH$mMo H$m`ª Ì`mda gy ªáH$me nS>ì`mZo hmoV

Agoc Va Ì`mcm gm¢a KQ> Ago æhUVmV.

~amM H$min`«V Aem VéhoÁ`m `¨ÍUm Ho$di '_±{OH$ Am`' gma¼`m chmZem

{Z`¨ÍH$m¨gmR>rM dmnaì`m OmV AgV, H$maU Ì`mVyZ chmZgm {dOoMm ádmhM {Z_mªU hmoV

Ago. CXmhaUmWª, goco{Z`_da nS>Umé`m gy ªáH$memVrc D$O}n¢H$s EH$ Q>Š`mhÿZhr H$_r

áH$memMo {dOoV ë$nm¨Va hmoVo.

Xaæ`mZ, {dOoÁ`m ádmhm¨Mo {Z`¨ÍU H$aUo Am{U Ì`mMr j_Vm d òdë$n erK¬ JVrZo Am{U

gyû_ ë$nmV ~XcUo `m áîZmda emôk ~amM H$mi g¨emoYZ H$aV hmoVo.

Odi Odi eVH$^a {ZdmªV Ho$coco {dOoMo {Xdo dmnamV hmoVo. `m {Xí`m¨_Yo YmVyÁ`m gyû_

Vmam AgVmV, Am{U Ooíhm `mVrc EH$M Vma Vmndcr Agoc Voíhm Aem {ZdmªV nmoH$irVrc

BcoŠQµ>m±Z EH$m YmVyH$Sy>Z Xwgé`m YmVyÁ`m VmaoH$S>o nmR>dVm `oV AgV. `m YmVyÁ`m Vmam¨Mo

JwUY_ª ~mhoë$Z ~XcyZ Ì`m_wio BcoŠQµ>m±ZMm ádmh OcX qH$dm g¨W H$aVm oV Ago. Aem

VéhoZo BcoŠQµ>m±ZÁ`m ádmhmV A{VOcX JVrZo ~Xc KS>dyZ AmUË`mZoM ao{S>`mo,

Q>o{cpíhOZ (XyaXeªZ) Am{U BVa BcoŠQµ>m±{ZH$ ¨ÍUm ~ZdUo eŠ` Pmco. H$mMoÁ`m {dOoÁ`m

{Xí`m¨Zm (~ì~) gm_mÞ`nUo 'ao{S>`mo Q>èw~' AgoM æh¨Q>co OmVo.

1948 gmcr Agm emoY cmdË`mV Amcm H$s, Eadr {dOoMm ádmh dmhÿZ Z ZoUmé`m H$mhr

nXmWmª_Yrc BcoŠQµ>m±Z H$mT>yZ Q>mH$Vm `oVmV Am{U Ì`mZ¨Va _mÍ `mVyZ {dOoMm ádmh

Mm¨Jì`m VéhoZo dmhÿZ Zocm OmVmo, æhUyZ Ì`m¨Zm 'go_r-H¨$S>ŠQ>a' Ago Zmd XoË`mV Amco.

Ago go_r-H¨$S>ŠQ>a Oa A{Ve` ewÖ nXmWm«Mo, d Ì`mV A{Ve` chmZ á_mUmV BVa H$mhr

AUy {_giyZ ~Zdco AgVrc, Va Ì`mVrc BcoŠQµ>m±Z ghOnUo, MQ>H$Z _moH$io hmoVmV

Am{U Ì`m¨Á`mda {Z`¨ÍUhr R>odVm oVo. ao{S>`mo Q>èww~_Yrc BcoŠQµ>m±Zá_mUoM `m¨Mr JVrhr

19

ghO ~XcVm oVo. Aem go_rH$¨S>ŠQ>aÁ`m CnH$aUm¨Zm 'Qµ>±pÞPòQ>a' Ago æhUVmV. hiy hiy

Q>èw~Mr OmJm `m Qµ>±pÞPòQ>aZr KoVcr.

Q>èw~á_mUo ho Qµ>±pÞPòQ>a Ja_ H$aË`mMr JaO ZíhVr, Ì`m_wio hr CnH$aUo MQ>H$Z gwë$ hmoV

AgV. Qµ>±pÞPòQ>a H$UIa hmoVo, Vo _moS>V ZgV VgoM {POVhr ZgV. gdmªV _hÌdmMo æhUOo

Vo Q>èw~nojm ~aoM chmZhr hmoVo.

Â`m CnH$aUmV Ago Qµ>±pÞPòQ>a dmnaco OmV Vr CnH$aUo nyduhÿZ IynM chmZ AmH$mamV

~ZdVm oD$ cmJcr. {IemV _mdUmao ao{S>`mo {H$¨dm g¨JUH$ (H$m±æà`wQ>a) N>moQ>èmem ~±Q>arda

MmcVmV H$maU Q>èw~nojm Qµ>±pÞPòQ>a MmcË`mgmR>r IynM H$_r {dÛwVádmhmMr JaO AgVo.

1950 gmcmn`«V ~é`mM emôkm¨Zm Qµ>±pÞPòQ>a_Yo IynM òdmaò` {Z_mªU Pmco hmoVo.

Â`mnmgyZ Qµ>±pÞPòQ>a ~ZdVm `oVmV Ì`mn¢H$s EH$ nXmWª æhUOo '{g{cH$m±Z'. hm gdªÍ Zoh_r

AmT>iUmam nXmWª Amho, CncäYVoÁ`m ~m~VrV `mMm n¦Ðdrda Xwgam H¬$_m¨H$ cmJoc. Amnì`m

AmOw~mOyÁ`m IS>H$mV Am{U dmiy_Yo gw_mao EH$ MVwWm«e ^mJ {g{cH$m±Z AgVo.

1954 gmcr A_o[aHo$Vrc '~oc Q>o{c\$moZ c±~moaoQ>ar'V ({g{cH$m±Z `oWoM áW_ ~ZdË`mV

Amco) H$mhr emôk {g{cH$m±ZÁ`m H$m`mªV AmUIr gwYmaUm H$aË`mÁ`m á`ÌZmV hmoVo.

{g{cH$m±Zda áH$me nS>cm AgVm, {dOoMm ádmh CÌnß hmoVmo Ago `moJm`moJmZoM Ì`m¨Á`m

cjmV Amco.

goco{Z`_nojm {g{cH$m±Z `m~m~VrV gag hmoVm. {g{cH$m±Zda nS>Umé`m gy`ªáH$memVrc

D$O}n¢H$s gw_mao 4 Q>Š`m¨Mo {dOoV ë$nm¨Va hmoV hmoVo. goco{Z`_Á`m _mZmZo hr H$m`ªj_Vm 5

nQ> A{YH$ hmoVr.

emôkm¨Zr {g{cH$m±Zg¨~¨YrMo g¨emoYZ MmcyM R>odco, Ì`mV gyû_ á_mUmV BVa nXmWm«Mo

{_lU H$ë$Z ~Zdcoì`m EH$m Z_wÞ`mVyZ gy ªáH$memÁ`m D$O}n¢H$s 16 Q>¹o$ ^mJmMo {dOoV

ë$nm¨Va hmoV hmoVo.

AWmªV `mV EH$ AS>MU hmoVrM.

OJmVrc EH$ MVwWm«e IS>H$ Am{U dmiyV AgUmao {g{cH$m±ZMo AUy ámUdm`wÁ`m AUy¨er

KÆ>nUo ~m¨Ycoco AgVmV. ho ~¨Y gmoS>dyZ Ho$di {g{cH$m±ZMo AUy _moH$io H$aUo ho IynM

H${R>U H$m_ Amho, Ì`mgmR>r ~amM H$mi, ~amM á`ÌZ Am{U ~arM D$Omªhr cmJVo.

`m nÖVrZo {_idcoco {g{cH$m±Z IynM _hmJ AgVo. _J EH$Xm Ago EH$JÈ>m {g{cH$m±Z

CncäY Pmco H$s Ì`mMo A{Ve` nmVi Ago nmnwÑo H$mTy>Z Ì`mV `mo¾` Ì`m á_mUmV BVa

nXmWª {_gimdo cmJVmV. Ì`mcm AmUIr IMª `oVmo. AIoa, {g{cH$m±ZÁ`m EH$m gm¢a

KQ>mVyZ, goco{Z`_nojm A{YH$ Agcr Var, chmZ á_mUmV drO CÌnß hmoVo. Amnì`m

20

~hÿVoH$ JaOm¨gmR>r nwaoer drO {_iË`mgmR>r Ago AZoH$ gm¢aKQ> EH${ÍVnUo H$m`ªaV Agmdo

cmJVrc.

A¨VamimV _mÍ {g{cH$m±ZÁ`m gm¢aKQ>m¨Mr Cn`w»$Vm {gÖ Pmcr Amho.

1957 nmgyZ a{e`m Am{U A_o[aHo$Zo A¨VamimV n¦Ðdr^modVr {\$aUmao H¦${Í_ CnJ¬h

gmoS>Ë`mg gwadmV Ho$cr. Ì`mZ¨Va Ì`m¨Zr M¨Ñmda Am{U BVa J¬hm¨H$S>o emoY`mZo nmR>dË`mg

gwadmV Ho$cr; e{Z `m n¦ÐdrnmgyZ 80 H$moQ>r _¢c Xya AgUmé`m J¬hmH$S>o XoIrc Ago

emoY`mZ nmR>dË`mV Amco.

`m H¦${Í_ CnJ¬hm¨Zm d emoY`mZm¨Zm Ì`mdarc CnH$aUm¨Mo H$m_ Mmcy R>odË`mgmR>r, VgoM

n¦ÐdrÁ`m g¨nH$mªV ahmË`mgmR>r ao{S>`mo Mmcy ahmdoV æhUyZhr D$O}Mr Amdî`H$Vm hmoVr. Agm

D$O}Mm nwadR>m H$aUmé`m CnH$aUmMo dOZ H$_r AgUo JaOoMo hmoVo, {edm` EH$Xm

AdH$memV Joì`mda Ì`mVyZ AZoH$ df} D$Omª {_iUohr Oë$a hmoVo.

gm¢a KQ> ho `mMo Zo_Ho$ CÏma {XgV hmoVo. A_o[aHo$Zo H¦${Í_ CnJ¬hm¨Zm D$Omª {_iË`mgmR>r

`m¨Mm Cn`moJ Ho$cm Am{U hm á`moJ Mm¨Jì`m VéhoZo `eòdr Pmcm.

AWmªV CnJ¬hm¨gmR>r _moR>èm á_mUmda D$O}Mr JaO ZíhVr ho EH$ H$maU hmoVo Am{U Xwgao

æhUOo A¨VamimV Mmcy eHo$c Agm D$O}Mm Xwgam H$moUVm ômoVhr ZíhVm.

n¦Ðdrdarc n[apòWVr _mÍ {Zamir hmoVr. gm¢a KQ>, BVa D$Omª ômoVm¨Á`m MT>mAmoT>rV qOHy$

eH$V ZíhVo. BVa _mJm«Zr {Z_mªU Ho$cocr drO `mhÿZ nwïH$iM òdòV hmoVr. 1960 Am{U

1970 Á`m XeH$mV gy`ªáH$memnmgyZ {_iUmar drO ho EH$ òdàZM am{hco.

21

6 dmid¨Q>o Am{U A¨V[aj6 dmid¨Q>o Am{U A¨V[aj6 dmid¨Q>o Am{U A¨V[aj6 dmid¨Q>o Am{U A¨V[aj

1980 Á`m XeH$mnmgyZ XmoZ áH$mam¨Zr n[apòWVr ~Xcy cmJcr.

EH$ æhUOo, I{ZO VocmÁ`m {H$_Vr gmVÌ`mZo dmTy> cmJì`m, Am{U JaO dmT>oc

Ì`má_mUmV BVa B¨YZhr A{YH$m{YH$ _hmJ hmoD$ cmJco, ho òdm^m{dH$M Amho.

Ì`mM~amo~a, emôk H$_r {H$_VrV A{YH$ Mm¨Jco gm¢a KQ> ~ZdË`mMo _mJª emoYyZ H$mTVrc

Aem eŠ`Vmhr dmT>ì`m. drg dfm«Á`m H$mimV EH$m S>m±cacm {_iUmé`m gm¢a D$O}V Odi

Odi 200 nQ>rZo dmT> Pmcr Amho. Varhr B¨YZ OmiyZ {_iUmé`m nma¨nm[aH$ D$O}er VwcZm

H$aVm Vr eoH$S>mo nQ>tZr _hmJ Amho. na¨Vy gm¢a D$Omª A{YH$m{YH$ òdòVmV {_iË`mMr

eŠ`Vm Amho Am{U nma¨nm[aH$ D$Omªhr Z¹$sM AmUIr _hmJ hmoV OmV Amho. AIoa EH$

{Xdg gm¢a D$Omª dmnaUo A{YH$ \$m`ÛmMo R>aoc.

AWmªV gy ªáH$memV _moR>èm á_mUmda D$Omª Agcr Var Vr gdªÍ H$_r á_mUmV {dIwacocr

Amho. nma¨nm[aH$ B¨YZmer VwcZm H$aVm gy ªáH$memMr hr gdmªV _moR>r AS>MU Amho.

B¨YZmnmgyZ Oa _moR>èm á_mUmda D$Omª {Z_mªU H$am`Mr Agoc, Va cmHy$S>, H$moigm qH$dm

I{ZO Voc EH$m OmJr gmR>dyZ R>odVm oVo. gy`ªáH$memÁ`m ~m~VrV _mÍ Ago H$aVm oV

22

Zmhr. gy ªáH$me EH$m chmZem OmJr O_m H$ë$Z R>odVm `oV Zmhr. Iyn _moR>èm n[agamV Vmo

O_dmdm cmJoc.

A_o[aHo$Á`m dmnamgmR>r nwaoer drO {Z_mªU H$aË`mgmR>r hOmamo Mm¢ag _¢c O{_Zrda gm¢a

KQ> ~gdmdo cmJVrc. gdª OJmcm nwaoc EdT>r drO {Z_mªU H$aË`mgmR>r Va Ì`mÁ`m

XgnQ>rhÿZ A{YH$ Mm¢ag _¢c áXoemV Ago gm¢a KQ> Agmdo cmJVrc.

gwX¢dmZo n¦Ðdrda nwaoer O_rZ Amho. OJmV cmImo Mm¢ag _¢c ngacocr Iyn gy ªáH$me

AgUmar dmid¨Q>o AmhoV, Ì`m¨Mm \$magm H$mhr Cn`moJ Ho$cm OmV ZmhrM. ghmam dmid¨Q>

g¨nyUª A_o[aHo$EdT>o _moR>o Amho. gm¢Xr Aa~ Xoe, BamU, npîM_ Am±òQµ>o{c`m, Z¢F$Ì` A_o[aH$m

`m Am{U BVa H$mhr ^mJmV XoIrc _moR>r dmid¨Q>o AmhoV.

Varhr, `m gdª ^mJmV gm¢a KQ> V`ma H$ë$Z ~gdË`mgmR>r nwïH$iM H$ð>, n¢gm, Am{U doi

cmJoc. O¨Jcr OZmdao, AmV¨H$dmXr, Am{U Mmoa cwQ>më¨$nmgyZ VgoM YwirMr dmXio Am{U

BVa Z¢g{JªH$ AmnÏmtnmgyZhr `m gdm«Mo ajU H$amdo cmJoc.

{deof æhUOo, gy ªáH$memMm {dMma H$aVm n¦ÐdrÁ`m n¦ïR>^mJmg¨X^mªV BVahr H$mhr AS>MUr

AmhoV. H$mhr n[apòWVrV gy`mªMm áH$me H$_r hmoVmo. dmiyÁ`m dmXim¨_wio Ho$di gm¢a KQ>m¨Mo

ZwH$gmZ hmoBªc EdT>oM Zího, Va Ì`m_wio gy`ªáH$mehr PmH$cm OmBªc. T>J, Xd, YwHo$, Yya `m

gdm«_wio gy`ªáH$me AS>dcm OmBªc Am{U Ì`m_wio gm¢a D$O}Á`m CÌnmXZmV KQ> hmoBªc.

D$ïU dmid¨Q>r áXoemV T>J dJ¢a|Mr \$maer AS>MU hmoUma Zmhr, Am{U H$Xm{MV dmiyMr

dmXiohr daModa hmoV ZgVrc. ~hÿVoH$ doim AmH$me {Za^¬ Agoc Am{U òdÁN> gy`ªáH$me

Agoc Aer Anojm H$am`cm haH$V Zmhr.

Varhr, AJXr òdÁN> hdoVhr ~amMgm gy`ªáH$me emofyZ KoVcm OmVmo. gy`ª Ooíhm S>moŠ`mda

qH$dm A{YH$ C¨Mrda AgVmo, Voíhm emofUmMo á_mU H$_r AgVo, nU Ooíhm Vmo AmH$memV

H$_r C¨Mrda AgVmo Voíhm gy ªáH$me O{_Zrn «V nmoMË`mgmR>r áW_ Vmo hdoÁ`m OmS>

WamVyZ Omdm cmJVmo, Am{U Vmo A{YH$ á_mUmV hdoV emofyZ KoVcm OmVmo. Am{U AWmªV,

amÍrÁ`m doir Va gy ªáH$me ZgVmoM.

~hÿVoH$ doim XaamoO XwnmaÁ`m H$mhr VmgmVM {dOoMr {Z{_ªVr hmoD$ eHo$c.

`mhÿZ A{YH$ H$mhr H$aVm `oBªc H$m?

H$mhr cmoH$m¨Zm dmQ>Vo H$s `m~m~V H$mhrVar H$aVm oBªc.

g_Om, AmnU AdH$memV n¦ÐdrÁ`m {dfwdd¦Ïmmda `oBªc Aem EImÛm {R>H$mUr Iyn _moR>èm

^mJmda gm¢a KQ> cmdco. Ago EImXo AdH$memVrc gm¢a D$Omª H|$Ñ gw_mao 22,000 _¢c

D¨$Mrda ~gdco, Va Vo 24 VmgmV n¦Ðdr^modVr EH$ áX{jUm H$aoc. n¦Ðdr XoIrc Amnì`m

23

Amgm^modVr 24 VmgmV EH$ áX{jUm H$aVo, æhUOo Zo_Š`m `m H|$ÑmÁ`m Imcr

AgUmé`mÁ`m Vo H$m`_M S>moŠ`mda Agoc.

AdH$memVrc Ago gm¢a D$Omª H|$Ñ H$m`_ gy ªáH$memV amhrc, H$maU Vo Oar gy`mªÁ`m

g¨X^mªV n¦ÐdrÁ`m {dë$Ö ~mOycm Joco, Var n¦ÐdrMm Amg H$ccocm Agì`mZo Ì`mÁ`mda

n¦ÐdrMr gmdcr nS>Uma Zmhr. \$»$ 20 _mMª Am{U 23 gàQ>|~a `m {Xdg amÍrMm H$mi g_mZ

AgUmé`m XmoZ {XderM amÍrMo H$mhr Vmg `mÁ`mda gmdcr Agoc. g¨nyUª dfmªV Ho$di XmoZ

Q>¹o$ doiM `m H|$Ñmcm gy`ªáH$me {_iUma Zmhr.

AmUIr EH$ {deof ~m~ æhUOo AdH$memV dmVmdaU Zgì`mZo gy`ªáH$me emofcm OmUma

Zmhr. VgoM {VWo O¨Jcr ámUr qH$dm Mmoa cwQ>më$ `m¨Á`mnmgyZhr gm¢a KQ>m¨Zm YmoH$m AgUma

Zmhr. {VWo Oa H$mhr YmoH$m AgcmM Va Vmo H$Yr H$mir `oUmé`m EImÛm chmZem

CìHo$nmgyZ Agy eH$Vmo, nU hr AJXr º${MV KS>Umar KQ>Zm Agoc.

gm_mÞ`V: n¦Ðdrda EImÛm gm¢aKQ>mVyZ OodT>r D$Omª EH$m dfmªV {_iy eHo$c Ì`mÁ`m gw_mao

60 nQ> D$Omª Aem AdH$memVrc gm¢a D$Omª KQ>mVyZ VodT>èmM H$mimV {_iy eHo$c.

AWmªV, AdH$memV {Z_mªU Ho$cocr D$Omª n¦Ðdrda AmUVm Amcr VaM n¦Ðdrda Ì`mMm H$mhr

Cn`moJ hmoBªc. EH$ _mJª æhUOo `m {dOoMo, aS>ma_Yo dmnaì`m OmVmV Vem áH$maÁ`m cKw

ao{S>`mo charV , æhUOo '_m`H¬$modoíhO' ZmdmÁ`m cKwcharV ë$nm¨Va H$aUo. `m char

n¦ÐdrH$S>o nmR>dVm `oVrc, Ì`m EH$m {d{eñ> áH$maÁ`m '[agríha' `¨ÍUoV Jmoim H$ë$Z Ì`m¨Mo

naV {dOoV ë$nm¨Va H$aVm `oBªc. `m cKwchar {d{eñ> nÖVrZo EH${ÍV Ho$coì`m {H$aUmÁ`m

òdë$nmV nmR>dË`mV Amì`m Va Ì`m nH$S>Ë`mMr `¨ÍUm ([agríha) hr gy ªáH$me

nH$S>Ë`mgmR>rÁ`m `¨ÍUonojm AmH$mamZo ~arM chmZ H$aVm `oBªc.

`mn¢H$s H$mhr D$Omª hr gy ªáH$memMo cKwcharV ë$nm¨Va H$aË`mV Am{U Ì`m¨Mo naV {dOoV

ë$nm¨Va H$aË`mgmR>r IMu nS>oc, na¨Vy EH$m {d{eïR> AmH$mamÁ`m [agríha ¨ÍUoVyZ VodT>èmM

AmH$mamÁ`m n¦Ðdrdarc gm¢aKQ>m¨nojm {H$VrVar A{YH$ á_mUmV D$Omª {_iy eHo$c.

`m cKwchar YmoH$mXm`H$ AgVrc Ago H$mhr cmoH$m¨Mo _V Amho. na¨Vy XmQ> cmoH$dòVrnmgyZ

Iyn XyaÁ`m áXoemV Ì`m EH${ÍV H$aVm `oVrc. VgoM, `m cKwchar {dai òdë$nmV AmUVm

`oVrc qH$dm EImXo {d_mZ AZdYmZmZo Ì`m¨Á`m _mJmªV Amì`mg Ì`m¨Mo ájonU nyUªnUo

Wm¨~dVmhr `oBªc. n¦Ðdrdarc D$Omª nyUªnUo g¨nyZ OmË`mÁ`m YmoŠ`mnojm `m cKwchatMm

YmoH$m {ZpîMVM H$_r Agoc.

AWmªV, Ago WmoS>ogoM gm¢aKQ> ~ZdyZ H$mhrM \$m`Xm hmoUma Zmhr. AdH$memVrc áÌ`oH$

gm¢aKQ>mMo joÍ\$i áM¨S> Agmdo cmJoc. H$Xm{MV Vo AZoH$ Mm¢ag _¢cm¨BVHo$ áM¨S>hr Agoc.

Am{U Varhr Aem EH$Q>èm XwH$Q>èm gm¢a D$Omª H|$Ñm_wio n¦ÐdrMr D$O}Mr JaO ^mJUma ZmhrM.

24

Aem S>PZmdmar D$OmªH|$Ñm¨Mr EH$ _moR>r gmIirM n¦ÐdrÁ`m {dfwdd¦Ïmmdarc AdH$memV V`ma

H$amdr cmJoc.

Ì`mgmR>r AäOmdYr S>m±caMm IMª H$amdm cmJoc. n¦Ðdrdarc cmoH$ `wÖmon`moJr gm_J¬rgmR>r

Xadfu AäOmdYr S>m±ca ghOnUo IMª H$aVmV Am{U _moR>èm á_mUmda D$Omª dmnacr

OmË`m{edm` `mVyZ Xwgao H$mhrM {Zïnß hmoV Zmhr. H$Xm{MV, n¦Ðdrda em¨VVm Zm¨XË`mMm

H$mhr _mJª Oa AmnU emoYyZ H$mTy> eH$cmo, Va Vmo\$m, aUJmS>o, `wÖZm¢H$m Am{U cïH$ar

{d_mZo `m `wÖmon`moJr gm_J¬rgmR>r dm`m OmUmé`m aH$_on¢H$s H$mhr a¹$_ IMª H$ë$Z AmnUm

gdm«Zm nwaoer D$Omª {_iË`mMr VOdrO H$aVm `oBªc.

AWmªV AmnU Ho$di gm¢a D$O}da Adc¨~yZ ahmdo Agm `mMm AWª Zmhr. AdH$memVrc n{hco

gm¢aD$Omª H|$Ñ A¨VamimV OmBªn «V H$Xm{MV emôkm¨Zm AUyÁ`m {Z`¨{ÍV EH$sH$aUmMm emoY

cmJcm Agoc. qH$dm AmnU dmam, ^aVr-AmohmoQ>r, Am{U AgoM H$mhr Zdo gwYm[aV BVa _mJª

D$O}gmR>r dmnaV Agy.

Am{U Oa `m gdª D$OmªômoVm¨nmgyZ {dOoMr {Z{_ªVr H$aVm Amcr Va BVa gdª H$mhr {_idVm

`oBªc. CXmhaUmWª, Amnì`mH$S>rc B¨YZ H$YrM g¨nUma Zmhr. {dOoMm dmna H$ë$Z

nmË`mVrc hm`Sµ>moOZ Am{U ámUdm`wMo {d^mOZ H$aVm `oBªc.

hm`Sµ>moOZ dòVwV: EH$ Mm¨Jco B¨YZ Amho Am{U Ooíhm Vo OiVo, Voíhm Ì`mMm ámUdm`wer

g¨`moJ hmoD$Z naV nmUr V`ma hmoVo. `mV Ho$di drOM IMu nS>Vo, Vr gy`ªáH$memVrc

D$O}VyZ {_iVo, Am{U Vr AäOmdYr df} {Q>Ho$c.

hm`Sµ>moOZ {ZpîMVM ò\$moQ>H$ Amho Am{U dmnaË`mg YmoH$mXm`H$hr. na¨Vy hm`Sµ>moOZ Am{U

hdoVrc H$~ª{ÜámUrc dm`wÁ`m (H$m~ªZ S>m`m±ŠgmBS>) g¨`moJmVyZ '{_WoZ' ZmdmMm dm`w

~ZdË`mMo _mJª emoYyZ H$mT>Uo H$mhr AeŠ` Zmhr. hm`Sµ>moOZnojm `mMo ÂdcZ gwa{jVnUo

H$aVm oVo Am{U `mÁ`m ÂdcZmVyZ, ho _wimV Â`mnmgyZ ~Zco hmoVo Vo nmUr Am{U

H$~ª{ÜámUrc dm`wM V`ma hmoVmo.

H$m`_M Amnì`mgmo~V AgUmé`m gy`mªMm dmna H$aË`mMo Y¢`ª Am{U XyaÒð>r Oa

Amnì`mH$S>o Agoc, Va _mZdOmVrMo ^{dVí` {ZpîMVM nydu H$YrM ZíhVo BVHo$ A{YH$

gwImdh Agoc `mV e¨H$m Zmhr.