Ковидын дараахүүхдээ цэцэрлэгтхэрхэн бэлдэх вэ?

ХЭРЭГЛЭЭНИЙ СЭТГЭЛ СУДЛАЛЫН ХҮРЭЭЛЭН

Page 01

WWW.IAP.MN

Эцэг эхэд зориулсан онлайн сургалт

ХэрэглээнийсэтгэлсудлалынхүрээлэнСургалт удирдах багш: Хэрэглээнийсэтгэл судлалын хүрээлэнгийн үүсгэнбайгуулагч, сэтгэл зүйч Б.Золзаяа

Page 02www.iap.mn

Page 03

Эцэг эхчүүд сэтгэл судлаачид хандахдаа

•Хүүхэд маань олонхүн харахаарааичээд, бишүүрхээдбайна; •Хумсаа мэрэх,сормуусаа зулгаагаадбайна; •Бусад хүүхдүүдээсээхоцрогдолтой байна.

•Өөртөө итгэлгүй,өөрийгөөилэрхийлэх чадвармуу байна; •Бие даах чадвар муубайна; •Хэтэрхий зөрүүд; •Тогтворгүй байна;•Худлаа яриад байна.

Хүүхдийн сэтгэл зүйнсуурь хэрэгцээ

Page 04

• Аюулгүй байдал, хамгааллын хэрэгцээ• Хайрлагдах, харьяалагдах хэрэгцээ• Хүндлэгдэх хэрэгцээ• Өөрийгөө ойлгуулах хэрэгцээ• Хүлээн зөвшөөрөгдөх, үнэ цэнэтэй гэдгээ мэдрэх хэрэгцээ

А.Адлер - Гэр бүлийнхүмүүжлийн суурь алдаа

Хэт бөөцийлөх Үл хайхрах Харилцаа хандлага өөрчлөгдөх Анхаарал халамж багасах /дүүтэйболох/Санаачлага гаргавал шийтгүүлдэг /Санаачлагыг дагавал аюулгүй,дуулгавартай байвал хайрлуулна.

Хүүхдийн онцлогыг олж харахад бидэнд тулгардаг бэрхшээл

Page 05

Page 06

Сэтгэхүй нь юмсын мөн чанар, зүйтогтол, харилцаа хамаарал, онцлогыгтанихад туслах тархины үйл ажиллагаа.

Амьдралын туршлага, гэр бүлийнорчин, хүмүүжил Хэл ярианы хөгжил, тархины хөгжил Мэдрэлийн систем, удамшил Нийгмийн орчин

1.

2.3.4.

Page 07

Тархины хөгжил

Page 08

Сургуульд бэлтгэгдсэнбайдал

Page 09

Сэтгэл санааны хувьдсургуульд бэлтгэгдсэн байхОюун санааны хувьдсургуульд бэлтгэгдсэн байхБие даах дадалтай болсонбайхХарилцааны чадварэзэмшсэн байх

1.

2.

3.

4.

Хүүхэд сэтгэл санааны хувьдсургуульд бэлтгэгдсэн байх

◦“Би сургуульд ормоор байна, би сургуульд суралцмаар байна”◦Сургуулийн талаар өөдрөг, эерэг сэтгэгдэлийг төрүүлэх◦Сургуулийн талаарх сөрөг бодлуудыг өөрчлөхХүүхдийн сургуульд орохсон гэсэн хүсэл тэмүүлэл нь тэднийг заавал суралцуулахшалтгаан биш.

Page 10

Хүүхэд оюун ухааны хөгжлийнхувьд бэлтгэгдсэн байх:

◦Хараагаар хүртэх чадвар давамгай байдаг.

◦Авиаг зөв сонсох, дуудах, ялгах, үгийн нөөц нэмэгдэх, хэл зүйн байгуулалт төлөлвших

◦Үлгэр дуртай сонсдог, бага хэмжээний үлгэр зохиож ярих чадвар /амьтад нь ярьдаг,хүн нь үл үзэгддэг болох зэргээр ер бусын байдлаар сэтгэдэг/

◦Эхлэл, гол үйл явдал, төгсгөл гэдгийг ялгаж мэднэ.

◦Дэлхийн жишигт- сургуулийн өмнөх насны хүүхдийг 20 хүртэл тоон дотор арифметик үйлдэл хийх чадвартай байх

Бие даах дадалтай болсон байх

◦Өөртөө үйлчлэх дадал ◦Хүүхдийн бие даасан байдал /бусдын туслалцаагүйгээр хоолооидэх, бие засах, товчоо товчлох, гутлаа үдэх чадвар/ ◦Өдрийн дэглэм◦Өдрийн дэглэмд нойрсолт онцгой ач холбогдолтой. Унтаж байхүед бие махбодийн үйл ажиллагаа нийтдээ тайвшран амарч,зүрхний цохилт цөөрч, цусны гүйдэл удааширна.

Хүүхэд харилцааны чадвар эзэмшсэн байх

Page 13

◦Хүүхэд бусдын сэтгэл хөдлөлийг ойлгох, өөрийн сэтгэл хөдлөлөөилэрхийлэх

◦Зайлшгүй дагаж мөрдөх дүрэм журмыг өөрсдөө сахиад зогсохгүйбусдын хийж байгаа үйлдлийг анхааралтай ажиглаж, хянахчадвартай болсон байх

Эдгээр чадварыг хүүхдэд суулгахад сэдэвт болон дүрмээр тоглохтохиромжтой.

Сургуульд сурах сэтгэл зүйн бэлтгэл хангалтгүй болсурахад ямар нэг хүндрэл, бэрхшээл гарах нь байдаг.

◦Түгшүүртэй байдал. Хэт өндөр шаардлага, их даалгавар, сурах үр дүнд сэтгэлдундуур байдлаас үүсдэг. Түршүүртэй байдал нь өөрийн хүчинд эргэлзэхэдхүргэдэг.

◦Бодит байдлаас хөндийрөх. Өөртөө бусдын анхаарлыг татах, магтуулах,сайшаал урамшил хүсэх хэлбэрээр илэрдэг. Энэ нь хүүхдэд тавих анхаарал,хамтын ажиллагааны дутагдлаас хамаардаг.

Сүр үзүүлэх байдал. Сүр үзүүлэх нь сэтгэлийн түгшүүртэй хосолсон тохиолдолдилэрдэг. Бусдын анхаарлыг өөртөө хандуулахаас болгоомжилж, өөрийгөөилэрхийлэхдээ хүүхэд өөртөө итгэлгүй байдаг.

Зөвлөмж:Хүүхдээ сургуууль цэцэрлэгтэйнь танилцуул - Хичээлийнэхний өдрөөс өмнө сургуулийнорчинтой багш нартайгаатанилцсан байх нь хүүхдийнайдсыг бууруулж, төсөөлөл бийболгож, дасан зохицох боломжолгодог.

Page 15

Өглөө оройн тогтмол дэглэм бий болгох Хүүхэд байнгын хийж дадсан,сурсан зүйл байвал илүү тайван байдаг.Тиймээс хичээл эхлэхтэй зэрэгцэн тахүүхдэдээ өглөө босоод сургуульдааявахаас өмнө юу юу хийх вэ, оройирээд бас юуг хийж байж өдрөөдуусгах зэрэг тодорхой тогтсонүйлдлүүдийг өдөр тутамд нь хийлгэждадал болгох хэрэгтэй. Энэ нь тэдэндсургуулиас халшрхах байдлыгбууруулахад туслана

Page 16

Анхаарал сарниулах үйлдлийг багасга 2016 онд гаргасан судалгаандсурагчид хичээлийнхээ тавны нэгорчим хувийг зөөврийн компьютер,ухаалаг гар утас, таблет дээрөнгөрөөдөг нь тэдний сурлагадмуугаар нөлөөлдөг болохыг тогтоосон.Хүүхэд эдгээр төхөөрөмжийг өдөртдунджаар 11.43 удаа зорилгогүйгээршалгадаг нь тэдний анхааралтөвлөрөлтийг бууруулдаг. Тиймээстэдэнд тогтсон цаг гаргахад тусал

Page 15

Хүүхэд өдрөө яаж өнгөрөөх болон яажөнгөрсөн талаар асуух Өглөө нь асууж болох асуултууд:• Өнөөдөр ямар анги/хичээл байна вэ?• Ямар нэгэн хийх даалгаврууд байгаа юу?• Өнөөдрийг хэрхэн өнгөрүүлэх вэ?• Хичээлд нь хэрэгтэй зүйлс байгаа юу?• Аав/ээж нь чамд туслахын тулд юу хийж чадах вэ?

Өдрийн төгсгөлд асууж болох асуултууд :• Өнөөдрийн даалгавраа хэр амжилттай биелүүлсэн бэ?• Өнөөдөр шинээо юу сурч мэдсэн бэ? Юу хэцүү байсан бэ?• Маргааш илүү үр бүтээлтэй байхын тулд бид юу хийж чадах вэ? Page 16

3-5 настай хүүхдийн аав ээж багш нарт:Таны хүүхэд сургуулийн өмнөх боловсролд хамрагдаж эхлэх үед: юуболох вэ?

Цэцэрлэгт явж эхлэхтэй зэрэгцэн магадгүй таны хүүхдэд догдолж, багазэрэг сандарч байж болно. Хэрвээ таны хүүхэд бусад хүүхдүүдтэй хамттоглох дуртай, өмнө нь зөвхөн эцэг эхээс нь өөр хүн хүүхдийг асарчхаламжилдаг байсан, эсвэл цэцэрлэгтээ явж дассан бол түүнд цэцэрлэгсургуульдаа явна гэдэг догдлом мэдээ байж болох юм. Эсэргэрээцэцэрлэгт явах нь гэр бүлийхнээсээ, асран хамгаалагчаасаа хол тусдаабайгаа анхны тохиолдол бол хүүхэд сандарч, түгшиж айх мэдрэмжийгмэдэрч түүнийгээ олон хэцүү арга замаар илэрхийлэх эхлэл тавигдажболох юм. Page 16

Цэцэрлэг сургууль эхэлхээс өмнө:Цэцэрлэг албан ёсоор нээгдэх өдрөөс өмнө эцэг эхчүүд хүүхэдтэйгээхамт дараах зүйлүүдийг хийхийг зөвлөж байна.

● Хүүхдийнхээ элсэн орох гэж буй цэцэрлэг сургуулиар нь хамтдаазочилж, сургуулийн гаднах орчинтой танилцуулж хүүхдэдээ анхны чигбаримжааг өгөх хэрэгтэй. Энэ үеэр таны хүүхэд цэцэрлэгт ороод юу хийх,хэнтэй уулзах, энд нэг өдөр юу болж өнгөрдгийг өөррийн биеэр харж,мэдрэх боломжтой. Тэндээс явахдаа цэцэрлэгийх нь гаднах (боломжтойбол суух анги) зургийг аваад хүүхэдтэй цэцэрлэг орох өдөр дөхөх үедэргэн сануулж харуулаад дасгах хэрэгтэй.

Page 16

Цэцэрлэг сургууль эхэлхээс өмнө:

Хүүхэдтэйгээ цэцэрлэгт орсных нь дараа тэднийг юу хийж болохтухай ярилцаарай. Хэрэв хүүхэд тань юу хийх талаараа, юу нь өөр байсан талаар, юу хийжболох тухай гээд сониучирхан асууж, тантай чөлөөтэй ярилцажбайвал тэдний яриаг таслалгүй анхааралтай сонсоорой. Энэ нь тэдэндцэцэрлэгийнхээ тухай ярихад тухтай мэдрэмжийг төрүүлэх болно. Харин хүүхэд тань яриа өрнүүлэхгүй байхад нь хүчлэх, “Чи цэцэрлэгтявна гэхээр баярлахгүй/догдлохгүй байгаа юм уу” гэж асуух зэрэг ньтэдэнд цэцэрлэгийн талаар сөрөг мэдрэмж төрүүлж түгшүүр үүсгэжболох юм.

Page 16

Цэцэрлэг сургуульдаа явж эхэлсэн үед:

Цэцэрлэг сургуулийн эхний өдөр болон эхний хэдэн долоо хоногт тандболон таны хүүхдэд туслах зөвлөмж, стратеги:

● Аажмаар эхэл. Хэрэв боломжтой бол цэцэрлэгийн удирдлагуудболоод багш нартай нь ярилцаж өөрийн ажлын цагийн хуваарийг эртнээсзохицуулан хичээлийн эхэн өдрүүдэд өдрийн цагаар хүүхэдтэйгээ хамтцагийг өнгөрөө. Хүүхдэдээ хэр их хугацааг хамт өнгөрөөхөө урьдчиланхэлэх нь таныг явах үед гэнэт цочирдож, огцом уйлах, хашгирахгүй байхнөхцлийг бүрдүүлнэ гэдгийг санаарай.

Page 16

Цэцэрлэг сургуульдаа явж эхэлсэн үед:

● Баяртай гэж хэлэхэд дасга. Хүүхэд тань таныг “Баяртай” гэж хэлэхэдявах гэж байгааг, орой өөрийг нь ирж авна гэдгийг ойлгуулсан байххэрэгтэй. Ингэж ойлгуулахын тул эцэг эхчүүд дараах аргыг ашиглажболох юм. Цэцэрлэгийн гадаах эсвэл, хувцас солих өрөөний аль нэгхэсэгт хамтдаа баяртай гэж хэлэх. Жишээ нь: Аав нь чиний баруун хацрандээр үнсье, чи аавынхаа зүүн хацран дээр үнсээд хоёулаа зэрэг “Өдрийгсайхан өнгөрүүлээрэй, хайртай шүү, орой уулзъя” гэж хэлээд салах. Энэнь хүүхдэд аюулгүй мэдрэмжийг төрүүлж сэтгэл санааг нь тайванбайлгахад туслана. Эцэг эхчүүд хүүхдэдээ баяртай гэж хэлэлгүй хараагүйбайхад нь яваад өгдөг. Энэ нь та хүүхдэдээ ‘орхигдсон’ мэдрэмжийгтөрүүлээд зогсохгүй таны хүүхэд стресстэх, цаашлаад цэцэрлэгээсхалшрах шалтгаан болдог гэдгийг анхаараарай. Page 16

Цэцэрлэг сургуульдаа явж эхэлсэн үед:

● Дадал хэвшил бий болго. Хүүхэд байнгын хийж дадсан, сурсан зүйлбайвал илүү тайван, амгалан байна. Тиймээс хичээл эхлэхтэй зэрэгцэн тахүүхдэдээ өглөө босоод цэцэрлэгтээ явахаас өмнө юу юу хийх вэ, оройирээд бас юуг хийж байж өдрөө дуусгах зэрэг тодорхой тогтсонүйлдлүүдийг өдөр тутамд нь хийлгэж дадал болгох хэрэгтэй.Цэцэрлэгийн насны хүүхдүүдэд өдөр тутмынхаа янз бүрийн алхамуудыгхаруулсан зургуудыг ашиглан хүснэгт хийгээд, хамтдаа тэмдэглээд явахболомжтой.

Page 16

Цэцэрлэг сургуульдаа явж эхэлсэн үед:

● Хүүхдийнхээ багштай харилцаа холбоо сайн тогтоогоорой. Учир ньхүүхэд аав ээж, багш зэрэг амьдралдаа чухал хүмүүсийн хоорондох халуундулаан, эерэг, найрсаг харилцааг харснаар өөртөө итгэлтэй болдог.Тиймээс та хүүхдийнхээ ангийн багштай өглөө оройд мэндэлж,хүүхдийнхээ дуртай зүйлсийн талаар, эмээ өвөө, тэжээвэр амьтных ньтухай мэдээллийг хуваалцаж хүүхдэд багш нь ч бас тэдний талаар мэддэггэдгийг олж харахад нь туслаарай.

Page 16

Цэцэрлэг сургуульдаа явж эхэлсэн үед:

● Хүүхдийнхээ амжилтыг тэмдэглээрэй. Шинэ бүлэгт элсэх, шинэхүмүүстэй уулзах, шинэ орчинд аялах, аливаа нэг зүйлийг хийх өөрийнарга барилаа сурах нь таны хүүхдийн хувьд том амжилт юм. Тиймээсэдгээр баярыг тэмдэглэх нь та хүүхдийнхээ өөртөө итгэх итгэл, би чадахюм байна гэсэн мэдрэмжийг бий болгож чадна. Жишээлбэл, таны хүүхэдшинэ хүмүүстэй танилцах эсвэл ямар нэгэн шинэ зүйлийг туршиж үзэхүед та “Тайлбарлах магтаал( тэгсэн учраас баярлаж байна)” -ыг ашиглажболно. Эсвэл та хүүхдийнхээ амжилтыг өвөө эмээ, нагац эгч эсвэл гэрбүлийн найз руугаа утсаар ярьж амжилтыг нь хуваалцахыг уриалж болно.

Page 16

Хүүхэд тань цэцэрлэгийн талаар санаазовж байна: юу хийх вэ?

Цэцэрлэгт явах нь таны хүүхдэд сонирхолтой байх болно. Гэхдээ санаазовох, ядрах нь хэвийн үзэгдэл бөгөөд таны хүүхдэд дасах зүйл маш ихбайдаг. Хүүхдээ цэцэрлэгт явуулснаар таны хүүхэд тийм ч их иддэггүй,эсвэл илүү их унтахыг хүсдэгийг та анзаарч магадгүй юм. Хүүхэд тань яаж шинэ хүүхдүүдтэй найз болох, тэнд очоод юу хийх, эсвэлгэр бүлээсээ тусдаа байна гэдэг талаар бодсоноор санаа зовж байжмагадгүй юм. Мөн түүнийг орхиод явахад тэр уурлана.Мөн хүүхдүүд тэднийг цэцэрлэгтээ үлдэх хооронд гэрийхэн нь юу хийх болгэдэг дээр эсвэл надгүйгээр ямар нэгэн зүйл хийчихвий, би хоцорчихвийгэсэн бодолтой холбоотой түгшүүр үүсч бий болж болдог байх нь.

Сургуулийн өмнөх насны хүүхдүүдийн дунд үүсэх айдас,санаа зовинолууд:1.

2.

3.

Page 16

Дээрх айдас, санаа зовинолыг арилгахзөвлөмжүүд: ● Та хүүхдээ цэцэрлэг дээр нь байх хооронд өөрөө юу хийх талаараадэлгэрэнгүй тайлбарлаж өгөөрэй.Ялангуяа түүнтэй хамт хийх зүйлсээ өөрхэнтэй ч хийхгүй гэдгийг сануулан хэлбэл түүний орхигдохвий гэсэн айдас,санаа зовинолоос холдуулж чадна.

● Хүүхдийнхээ бухимдаж буй зүйлийх нь талаар мэдэхийн тулд өдөрцэцэрлэг дээрээ байхдаа юу болсон, ямар байдал анзаарагдсан талаар багшнараас нь асуугаарай. Таны хүүхэд магадгүй өдрийн хоолтой холбоотой таагүймэдрэмж авах, ариун цэврийн өрөөнд бие засаж чадахгүй байх, өөрийн эдзүйлээ олоогүй учраас түүний санаа зовинож байж болох юм. Тиймээс энэасуудлыг нь хэрхэн шийдэх талаар багштай нь илүү нарийвчлан ярилцахыгзөвлөж байна.

Page 16

Хүүхэд тань цэцэрлэгт явахыг хүсэхгүйбайна: юу хийх вэ?

Ийм нөхцөлд таны зүгээс хийж чадах нэг зүйл бол хүүхдэдээцэцэрлэгийх нь талаар эерэг үнэлгээ өгч, санал хэлэх явдал юм.Ингэснээр хүүхдийн урам зоргийг дахин бадраахад туслана.Цэцэрлэг дээр байх бусад хүүхдүүдтэй болон гэр бүлүүдтэй танилцаж,шинэ харилцаа тогтоох нь хүүхэд бусадтай нөхөрлөхөд нь дэмболохоос гадна цэцэрлэгт явах хүслийг нь удаан хугацаанд барих үрдүнтэй аргуудын нэг юм.

Хичээл эхэлснээс хойш эхний хэдэн өдөр, эсвэл хэдэн долоо хоногийндараа цэцэрлэгтээ холбоотой шинэлэг зүйл нь арилж, сэтгэл догдлол ньбуурч ирэхийг та анзаарах байх.

Page 16

Хүүхэд тань цэцэрлэгт явахыг хүсэхгүйбайна: юу хийх вэ?

Тэдний ирээдүйн талаар төсөөлөн бодуулж ярилцах нь хүүхдэдцэцэрлэг гэдэг зүгээр л амьдралых нь нэг хэсэг гэдгийг ойлгуулахадтуслах юм. Ирээдүйн талаар ярих, өнгөрсөн дэх тааламжтайдурсамжаа эргэн сөхөх зэрэг нь бидний тархинаас аз жаргалындааврыг ялгаруулдаг учир хүүхдийг илүү тайван, хамгаалагдсанмэдрэжмтэй болоход чухал үүрэг гүйцэтгэх юмХэрэв таны хүүхэд дээрх алхмуудыг авсан ч түүний санаа зовинол,цэцэрлэгтээ холбоотой түгшүүр арилахгүй байвал мэргэжлийнхүүхдийн сэтгэл зүйчид хандахыг зөвлөж байна.

Page 16

Page 17

WWW.IAP.MN

Мөнхзул, Х. (Trans.). (2020). Хүүхэд бүр өөр өөрийн замаар гэрэлтдэг. Хэрэглээний сэтгэлсудлалын хүрээлэн.

Dockett, S. (2018, July 18). Starting preschool. Raising Children Network.https://raisingchildren.net.au/preschoolers/play-learning/preschool/starting-preschool. Ивлева И.А, Млодик И.Ю, Сафуанова О.В. (2017). Консультирование родителей в детском саду:практические материалы для психологов детских дошкольных учреждений.Алексеева Е.Е. (2008). Психологические проблемы детей дошкольного возраста: как помочьребенку?, учебно-мето-дическое.Богачкина Н.А, Сиренко Р.Н. (2007). Как преодолеть детскую застенчивость, Книга для родителейи педагогов, Ярославль.

Ашигласан материалууд:

Монгол хэл дээр:

Бусад хэл дээр: