Gt am nhac_co_so_8709

LÔØI NOÙI ÑAÀU

Giaùo trình naøy ñöôïc bieân soaïn theo chöông trình moân “AÂm nhaïc vaø

phöông phaùp giaùo duïc aâm nhaïc” ñeå ñaøo taïo giaùo vieân maàm non cuûa Boä Giaùo

duïc vaø Ñaøo taïo.

Giaùo trình goàm coù hai phaàn :

- Phaàn I : “Nhaïc lyù cô baûn” nhaèm cung caáp cho giaùo sinh caùc kieán thöùc

cô baûn veà lyù thuyeát aâm nhaïc.

- Phaàn II : “Xöôùng aâm” nhaèm giuùp cho giaùo sinh phaùt trieån kyõ naêng

thöïc haønh xöôùng aâm vaø haùt moät soá taùc phaåm phuø hôïp vôùi khaû naêng cuûa mình

vaø yeâu caàu, nhieäm vuï cuûa giaùo vieân maàm non sau naøy.

Caùc baïn yeâu thích aâm nhaïc coù theå söû duïng taøi lieäu naøy ñeå hoïc taäp.

Raát mong ñöôïc söï ñoùng goùp yù kieán cuûa cuûa baïn ñoïc vaø caùc baïn ñoàng

nghieäp. Xin chaân thaønh caûm ôn .

Đăk Lăk, tháng 10 năm 2009

TAÙC GIAÛ

ÑAËNG ÑAÊNG PHÖÔÙC

2

PHAÀN I : NHAÏC LYÙ CÔ BAÛN **___**

CHÖÔNG I AÂM THANH VAØ CAÙC THUOÄC TÍNH CÔ BAÛN

§1.CAÙC THUOÄC TÍNH AÂM THANH COÙ TÍNH NHAÏC

I. AÂm thanh

1. Khaùi nieäm:

AÂm thanh laø moät hieän töôïng vaät lyù, do keát quaû dao ñoäng cuûa moät vaät theå

ñaøn hoài trong moâi tröôøng khoâng khí. Nhöõng dao ñoäng naøy goïi laø soùng aâm,

chuùng lan truyeàn trong khoâng khí gaây ra söï kích thích ôû cô quan thính giaùc,

truyeàn qua heä thaàn kinh vaøo naõo boä, cho chuùng ta caûm giaùc veà aâm thanh.

2. Caùc thuoäc tính cô baûn cuûa aâm thanh:

2.1. Cao ñoä: laø ñoä cao, thaáp cuûa aâm thanh. Cao ñoä cuûa aâm thanh phuï thuoäc

vaøo taàn soá dao ñoäng. Taàn soá dao ñoäng caøng lôùn thì aâm thanh caøng cao vaø

ngöôïc laïi. AÂm thanh traàm nhaát maø tai ngöôøi coù theå nghe ñöôïc baèng 16 dao

ñoäng trong moät giaây. Hình 1: Tần số dao động của các sóng âm được sắp xếp theo chiều tăng dần từ

trên xuống dưới.

2.2. Tröôøng ñoä: laø ñoä daøi hay ngaén cuûa aâm thanh. Tröôøng ñoä phuï thuoäc vaøo

thôøi gian maø soùng aâm toàn taïi trong moâi tröôøng khoâng khí.

3

2.3. Cöôøng ñoä: laø ñoâï to, nhoû, maïnh, nheï cuûa aâm thanh. Cöôøng ñoä phuï thuoäc

vaøo bieân ñoä dao ñoäng. Bieân ñoä dao ñoäng caøng lôùn thì aâm thanh caøng to vaø

ngöôïc laïi.

Hình 2: Cường độ Sóng âm

2.4. AÂm saéc: (saéc ñoä) laø chaát löôïng cuûa aâm thanh. AÂm saéc phuï thuoäc vaøo caáu

taïo cuûa vaät theå ñaøn hoài, do ñoù moãi gioïng haùt hay moãi nhaïc cuï ñeàu coù aâm saéc

rieâng.

II. AÂm nhaïc

1.Khaùi nieäm:

AÂm nhaïc laø moät boä moân ngheä thuaät duøng aâm thanh ñeå bieåu ñaït nhöõng tö

töôûng, tình caûm cuûa con ngöôøi. AÂm thanh trong aâm nhaïc vang leân moät caùch coù

quy luaät, chuùng laø keát quaû tö duy cuûa caùc nhaïc só neân chuùng hoäi ñuû boán thuoäc

tính cuûa aâm thanh coù tính nhaïc ñoù laø: cao ñoä, cöôøng ñoä, tröôøng ñoä vaø aâm saéc.

Nhöõng aâm thanh vang leân moät caùch tuyø tieän nhö tieáng gioù thoåi, tieáng maùy

chaïy, tieáng laù rôi, vv... (khoâng ghi ñöôïc cao ñoä) chæ laø nhöõng tieáng ñoäng.

2.Ñaëc ñieåm cuûa ngheä thuaät aâm nhaïc :

2.1. Tính chaát thôøi gian : Nhaïc só Nga Screpcoâp coù noùi : “Moät trong nhöõng tính

chaát quan troïng cuûa aâm nhaïc laø baûn chaát thôøi gian, aâm nhaïc vang leân ñuùng luùc

noù sinh ñoäng vaø phaùt trieån, ta khoâng theå döøng noù laïi, quay noù laïi veà phía sau”.

Khi nghe moät taùc phaåm aâm nhaïc ta khoâng theå döøng noù laïi ñeå ngaém nghía kyõ

caøng nhö ngaém moät böùc tranh maø aâm nhaïc phaûi tieáp tuïc chuyeån ñoäng chuùng ta

môùi caûm thuï ñöôïc caùi ñeïp cuûa noù. Vì vaäy thöôûng thöùc aâm nhaïc laø thöôûng thöùc

töø chi tieát ñeán ñaïi theå.

4

2.2. Tính chaát tröøu töôïng : AÂm nhaïc haïn cheá trong vieäc mieâu taû cuï theå bôûi vì

noù bieåu ñaït baèng ngoân ngöõ aâm thanh, nhöng qua tính chaát tröøu töôïng ñoù noù laïi

taïo cho ngöôøi nghe nhöõng tình caûm saâu saéc vaø phong phuù. Nhaïc só Traicoápxki

ñaõ noùi : “Khi naøo vaø ôû ñaâu tieáng noùi baát löïc thì ôû ñoù vang leân moät tieáng noùi

huøng hoàn hôn ñoù laø aâm nhaïc”

3. Haøng aâm trong heä thoáng aâm nhaïc:

Trong heä thoáng aâm nhaïc hieän haønh caùc baäc cô baûn cuûa haøng aâm coù baûy teân

goïi ñoù laø:

ÑOÀ REÂ MI FA SOL LA SI

Kyù hieäu : C D E F G A H

Khoaûng caùch giöõa caùc baäc cuøng teân goïi trong moät chu kyø (ví duï töø ÑOÀ

ñeán ÑOÁ, töø REÂ ñeán REÁ ) goïi laø moät quaõng 8.

§2. CAÙC KYÙ HIEÄU CÔ BAÛN TRONG AÂM NHAÏC

I. Kyù hieäu aâm, khuoâng nhaïc, khoùa nhaïc :

1. Kyù hieäu aâm : AÂm nhaïc khoâng vieát ñöôïc baèng kyù töï, muoán ghi cheùp aâm nhaïc

ngöôøi ta duøng caùc hình oâ van ñaëc hoaëc roãng coù ñuoâi hoaëc khoâng coù ñuoâi (goïi

laø noát nhaïc) ñeå theå hieän treân khuoâng nhaïc

Ví duï:

w h q e n s

2. Khuoâng nhaïc : laø naêm doøng keû song song caùch ñeàu nhau. Coù naêm doøng vaø

boán khe chính ñöôïc ñaùnh soá thöù töï töø döôùi leân. Ngoaøi ra coøn coù caùc doøng keû

phuï treân vaø döôùi khuoâng nhaïc ñeå ghi caùc noát nhaïc cao hôn hoaëc thaáp hôn,

nhöng soá doøng keû phuï khoâng quaù naêm doøng

=================================================

5

Khi ñeå theå hieän cho nhieàu ngöôøi haùt hoaëc nhaïc cuï bieåu dieãn ôû nhieàu beø khaùc

nhau ngöôøi ta duøng kyù hieäu vaïch ñaàu khuoâng (goïi laø daáu Aùc-coâ-laùt)

3. Khoaù nhaïc :

Laø kyù hieäu ñaët ôû ñaàu khuoâng nhaïc duøng ñeå aán ñònh moät cao ñoä trong haøng

aâm, töø ñoù coù theå suy ra caùc cao ñoä khaùc. Coù nhieàu loaïi khoaù nhaïc nhö : khoaù

sol, khoaù fa, khoaù ñoâ,... nhöng duøng phoå bieán nhaát laø khoaù sol.

- Khoaù Sol2 : duøng ñeå aán ñònh noát sol naèm treân doøng keû thöù 2.

- Khoaù Fa4 : duøng ñeå aán ñònh noát fa naèm treân doøng keû thöù 4.

- Khoaù Ñoâ3 : duøng ñeå aán ñònh noát ñoâ naèm treân doøng keû thöù 3.

&===v==="==¯==z===="===ÿ====x===" Khoaù Sol2 Khoaù Fa4 Khoaù Ñoâ3

II. Vò trí vaø cao ñoä caùc noát nhaïc:

1.Vò trí caùc noát nhaïc treân khuoâng nhaïc:

1.1 Vò trí caùc noát nhaïc treân khuoâng nhaïc coù khoaù Sol:

&=p=q=r=s=t=u=v=w=x=y=z={=|=}=~. A1 H1 C1 D1 E1 F1 G2 A2 H2 C2 D2 E2 F2 G3 A3

6

1.2. Vò trí noát nhaïc treân khuoâng nhaïc coù khoaù Fa :

¯p==q=r=s=t=u=v=w=x=y=z={=|=}=~. C D E F G A H C2 D E F G A H C

2. Cao ñoä :

Giöõa hai baäc coù cuøng teân goïi laø quaõng taùm. Ngöôøi ta chia quaõng taùm ñoù

thaønh 12 phaàn baèng nhau, moãi phaàn laø 1/2 cung, thöù töï caùc nguyeân cung (1

cung) vaø caùc baùn cung (1/2 cung) ñöôïc saép xeáp theo quy luaät sau :

C 1/2C D E F G A H C

1C 1C 1/2C 1C 1C 1C 1/2C

III. Daáu hoaù:

1. Khaùi nieäm: Daáu hoaù laø kyù hieäu ñaët ôû ñaàu khuoâng nhaïc hoaëc ñaët tröôùc moät

noát nhaïc duøng ñeå baùo hieäu söï thay ñoåi veà cao ñoä cuûa noát nhaïc cuøng teân vôùi

daáu. Coù 5 loaïi daáu hoaù ñoù laø daáu thaêng (#), daáu giaùng (b), daáu thaêng keùp (x),

daáu giaùng keùp (bb) vaø daáu hoaøn ( ) .

2. Hoaù bieåu vaø daáu hoaù baát thöôøng:

2.1. Hoaù bieåu : ôû vò trí ñaàu khuoâng nhaïc ngöôøi ta ghi khoaù nhaïc, caùc daáu hoaù

vaø soá chæ nhòp goïi laø hoaù bieåu. Caùc daáu hoùa ñaët ôû treân hoaù bieåu goïi laø daáu hoaù

suoát, neáu chuùng ñaët ôû vò trí noát naøo thì trong suoát caû baûn nhaïc noát ñoù phaûi

thaêng leân, giaùng xuoáng hoaëc hoaøn traû laïi cao ñoä cuõ tuyø theo daáu hoaù ñoù aán

ñònh.

Ví duï 1:

&¢=u=======|======r======y=====. caùc noát Fa thaêng vaø Ñoâ thaêng 1/2 cung theo hoaù bieåu

7

2.2. Daáu hoaù baát thöôøng : caùc daáu hoaù ñaët tröôùc moät noát nhaïc chæ aûnh höôûng

tröïc tieáp ñeán noát nhaïc ñoù vaø caùc noát nhaïc cuøng teân ñöùng sau noù trong cuøng

moät oâ nhòp goïi laø daáu hoaù baát thöôøng.

Ví duï 2:

3. Caùc loaïi daáu hoaù:

3.1. Daáu thaêng :# (die) laø loaïi daáu hoaù ñaët treân hoaù bieåu hoaëc ñaët tröôùc moät

noát nhaïc coù taùc duïng naâng cao ñoä caùc noát nhaïc cuøng teân vôùi daáu thaêng leân 1/2

cung. (Xem ví duï 1 vaø 2)

3.2. Daáu giaùng : b (bemon) laø loaïi daáu hoaù ñaët treân hoaù bieåu hoaëc ñaët tröôùc

moät noát nhaïc coù taùc duïng haï cao ñoä cuûa caùc noát nhaïc cuøng teân vôùi daáu giaùng

xuoáng 1/2 cung.

Ví duï 3:

3.3. Daáu thaêng keùp: (x) laø loaïi daáu hoaù ñöôïc ñaët tröôùc moät noát nhaïc coù taùc

duïng naâng cao ñoä cuûa noát nhaïc cuøng teân vôùi daáu thaêng leân 1 cung ( ít duøng ).

3.4. Daáu giaùng keùp: (bb) laø loaïi daáu hoaù duøng ñeå ñaët tröôùc moät noát nhaïc coù

taùc duïng haï cao ñoä cuûa noát nhaïc cuøng teân vôùi daáu giaùng xuoáng 1 cung (ít

duøng) .

Ví duï 4:

8

3.5. Daáu hoaøn:(bình) (beâka) Khi caùc noát nhaïc ñaõ ñöôïc thaêng leân hoaëc giaùng

xuoáng roài, neáu muoán chuùng trôû veà cao ñoä cuõ ta duøng daáu hoaøn. Daáu hoaøn cuõng

ñöôïc ñaët ôû 2 vò trí khaùc nhau:

- Neáu ñaët treân hoaù bieåu coù taùc duïng huyû boû hoaù bieåu ñöùng tröôùc noù (goïi laø

thay ñoåi hoaù bieåu) .

- Neáu ñaët tröôùc moät noát nhaïc coù taùc duïng huyû boû aûnh höôûng cuûa daáu hoaù

ñoái vôùi noát nhaïc ñoù.

Ví duï 5:

4. Traät töï caùc daáu hoaù treân hoaù bieåu:

4.1. Traät töï cuûa caùc daáu thaêng: caùc daáu thaêng laàn löôït xuaát hieän treân hoaù bieåu

theo thöù töï töø traùi sang phaûi laø FA – ÑOÂ – SOL –REÂ – LA – MI – SI .

&=¡" &¢" &£" &¤" &¥" &¦" &§" 4.2. Traät töï cuûa caùc daáu giaùng: Caùc daáu giaùng laàn löôït xuaát hieän treân hoaù bieåu

theo thöù töï töø traùi sang phaûi laø : SI – MI – LA – REÂ – SOL – ÑOÂ – FA .

&¨" &©" &ª" &«" &¬" &" &®" IV. Tröôøng ñoä 1. Daáu ngaân: laø kyù hieäu chæ ñoä ngaân vang cuûa aâm thanh.

9

1.1. Kyù hieäu vaø teân goïi: coù 7 hình noát nhaïc duøng ñeå chæ tröôøng ñoä nhö sau:

Các bản nhạc dùng cho nhạc cụ biểu diễn hoặc các bài tập xướng âm, khi các

nốt nhạc đứng liền kề nhau có trường độ là các hình móc thì người ta có thể sử

dụng các vạch ngang trường độ để liên kết chúng với nhau tạo thành nhóm.

Ví dụ:

ÿ

1.2. Giaù trò tröôøng ñoä:

w = 2h= 4q= 8e= 16 s

2. Daáu laëng: laø kyù hieäu duøng ñeå chæ söï ngöøng cuûa aâm thanh trong aâm nhaïc.

Ngöôøi ta duøng daáu laëng ñeå ngaét caâu, chuyeån ñoaïn hoaëc duøng ñeå caáu truùc hình

töôïng aâm nhaïc. 2.1.Kyù hieäu vaø teân goïi:

2.2. Giaù trò tröôøng ñoä: Khi gaëp kyù hieäu daáu laëng ngöôøi ñaøn hoaëc haùt phaûi

ngöøng nghæ moät khoaûng thôøi gian ñuùng baèng thôøi gian cuûa daáu ngaân töông

ñöông.

3.Caùc daáu laøm taêng theâm giaù trò tröôøng ñoä:

10

3.1. Daáu chaám doâi ñôn: laø daáu chaám nhoû ñaët beân phaûi moät noát nhaïc hoaëc daáu

laëng coù taùc duïng laøm taêng theâm 1/2 giaù trò tröôøng ñoä cuûa noát nhaïc hoaëc daáu

laëng ñoù.

Ví duï:

d= h+q j= q+e

3.2. Daáu chaám doâi keùp: laø hai chaám nhoû ñaët beân phaûi moät noát nhaïc hoaëc daáu

laëng coù taùc duïng laøm taêng theâm 3/4 giaù trò tröôøng ñoä cuûa chính noát nhaïc hoaëc

daáu laëng ñoù.

Ví duï:

:= h+q+e ; = q+e+s

3.3. Daáu noái : Ñöôïc kyù hieäu baèng hình voøng cung duøng ñeå noái caùc noát nhaïc coù

cuøng cao ñoä. Khi gaëp daáu noái ngöôøi ñaøn hoaëc haùt chæ bieåu dieãn vaøo noát nhaïc

ñaàu tieân roài roài ngaân daøi cho ñuû tröôøng ñoä caùc noát nhaïc thuoäc phaïm vi daáu noái.

Ví duï :

3.4. Daáu luyeán: Ñöôïc kyù hieäu baèng hình voøng cung duøng ñeå noái caùc noát nhaïc

khoâng cuøng cao ñoä. Khi gaëp daáu luyeán ta phaûi luyeán gioïng lieàn hôi cho ñuùng

vôùi cao ñoä vaø tröôøng ñoä caùc noát nhaïc naèm trong daáu luyeán.

Ví duï:

11

3.5. Daáu mieãn nhòp: Ñaët treân hoaëc döôùi moät noát nhaïc hay daáu laëng cho pheùp

ngöôøi bieåu dieãn töï yù ngaân daøi hay ngöøng nghæ taïi noát nhaïc hay daáu laëng ñoù maø

vaãn ñaûm baûo tính ngheä thuaät cao.

Ví duï:

3.6. AÂm toâ ñieåm: (noát hoa myõ) Ñöôïc kyù hieäu baèng nhöõng noát nhoû (Petinot)

döôùi daïng moùc ñôn coù gaïch cheùo hoaëc daïng moùc keùp noái lieàn nhau coù vaïch

ngang. AÂm toâ ñieåm khoâng coù giaù trò tröôøng ñoä trong oâ nhòp maø noù hieän dieän .

Ví duï :

V. Caùc daáu vieát taét :

1.Daáu nhaéc laïi:

1.1. Nhaéc laïi moät hình neùt giai ñieäu: Neáu trong moät oâ nhòp coù nhöõng hình neùt

giai ñieäu gioáng nhau ngöôøi ta khoâng caàn vieát caû maø chæ thay baèng nhöõng

tröôøng ñoä

Ví duï :

1.2. Nhaéc laïi moät oâ nhòp: ngöôøi ta duøng daáu % ñeå nhaéc laïi oâ nhòp neáu oâ nhòp

ñoù gioáng oâ nhòp tröôùc.

Ví duï :

1.3. Nhaéc laïi ñoaïn nhaïc : { } Duøng ñeå nhaéc laïi ñoaïn nhaïc, khi gaëp daáu

nhaéc laïi ta tieán haønh theo sô ñoà sau :

12

1.4. Nhaéc laïi coù khung thay ñoåi: (Voân-ta) Nhaéc laïi ñoaïn nhaïc coù khung thay

ñoåi nhaèm baùo cho ngöôøi bieåu dieãn bieát raèng sau khi nhaéc laïi ñoaïn nhaïc caàn boû

haún caùc oâ nhòp töø khung thay ñoåi soá 1 trôû ñi maø chæ ñaøn hoaëc haùt vaøo caùc oâ

nhòp töø khung thay ñoåi soá 2 trôû ñi cho ñeán heát baøi. Neáu nhaéc laïi laàn hai thì boû

qua khung thay ñoåi soá 1 vaø soá 2 ñeå ñaøn hoaëc haùt tieáp vaøo khung thay ñoåi soá 3

cho ñeán heát baøi.

Ví duï:

1.5. Daáu hoài: Duøng ñeå nhaéc laïi toaøn boä taùc phaåm aâm nhaïc töø ñaàu ñeán heát baøi.

Ví dụ

13

Löu yù : Neáu caàn nhaéc laïi töø ñaàu cho ñeán choã heát (Fine) thì cuoái baûn nhaïc ngöôøi

ta ghi : “DC al fine” vaø ghi chöõ Fine ôû choã caàn chaám döùt.

Ví duï :

1.6. Daáu Coda: Thöôøng duøng cho taùc phaåm aâm nhaïc coù ñoaïn keát. Khi gaëp

daáu Coda ngöôøi bieåu dieãn boû haún ñoaïn nhaïc töø daáu Coda thöù nhaát trôû ñi maø

chæ ñaøn hoaëc haùt tieáp vaøo ñoaïn nhaïc töø daáu Coda thöù hai trôû ñi cho ñeán heát

baøi.

*Löu yù : Neáu trong moät baûn nhaïc coù söû duïng caùc daáu vieát taét nhö daáu nhaéc laïi,

daáu hoài, Coda, thì ta laàn löôït söû duïng daáu nhaéc laïi tieáp theo laø daáu hoài roài ñeán

daáu Coda.

Ví duï:

VI. Caùch ghi aâm cho taùc phaåm aâm nhaïc

1. Nguyeân taéc chung:

- Noát nhaïc naèm phía treân doøng keû 3 ñuoâi quay xuoáng.

- Noát nhaïc naèm döôùi doøng keû 3 ñuoâi quay leân.

- Noát nhaïc naèm ôû doøng keû 3 thì tuyø theo caùc noát xung quanh maø quay

ñuoâi leân hoaëc xuoáng cho ñeïp.

- Moùc cuûa noát nhaïc luoân naèm phía phaûi ñuoâi nhaïc .

14

Ví duï:

2. Caùch ghi cho taùc phaåm khí nhaïc:

2.1. Ñoái vôùi taùc phaåm khí nhaïc coù hai beø: beø treân vieát ñuoâi quay leân, beø döôùi

vieát ñuoâi quay xuoáng, caùc noát coù cuøng tröôøng ñoä coù theå duøng vaïch ngang

tröôøng ñoä.

Ví duï:

2.2. Ñoái vôùi taùc phaåm khí nhaïc coù boán beø: duøng daáu noái khoaù (aùc - coâ - laùt ) ñeå

ghi treân khuoâng nhaïc.

Ví duï :

2. Caùch ghi cho taùc phaåm thanh nhaïc: Moãi ca töø chæ öùng vôùi moät noát nhaïc vaø

phaûi vieát taùch rôøi caùc noát nhaïc, chæ duøng vaïch ngang tröôøng ñoä cho caùc nhoùm

noát nhaïc naèm trong daáu luyeán.

Ví duï :

15

GS – TS Trần Văn Khê

16

CAÂU HOÛI CHÖÔNG I

1. Khaùi nieäm veà aâm thanh. Caùc thuoäc tính cuûa aâm thanh coù tính nhaïc?

2. Neâu khaùi nieäm veà aâm nhaïc. AÂm nhaïc coù nhöõng ñaëc ñieåm gì veà ngheä

thuaät ?

3. Coù bao nhieâu baäc cô baûn trong haøng aâm? Keå teân ?

4. Khuoâng nhaïc laø gì ? Goàm bao nhieâu doøng vaø khe chính ?

5. Khoaù nhaïc laø gì? Coù maáy loaïi khoaù? Giaûi thích yù nghóa cuûa töøng loaïi

khoaù ?

6. Nhö theá naøo goïi laø daáu hoaù? Keå teân cuûa chuùng?

7. Nhö theá naøo goïi laø hoaù bieåu vaø daáu hoaù baát thöôøng ?

8. Neâu taùc duïng cuûa naêm loaïi daáu hoaù ?

9. Nhö theá naøo goïi laø daáu ngaân, daáu laëng ?

10. Neâu taùc duïng cuûa daáu noái, daáu luyeán, daáu mieãn nhòp, chaám doâi ñôn,

chaám doâi keùp, aâm toâ ñieåm ?

11. Neâu yù nghóa vaø caùch tieán haønh thöïc hieän baøi haùt coù caùc loaïi daáu vieát

taét : daáu nhaéc laïi, daáu hoài, daáu Coda ?

12. Neâu caùch ghi cheùp cho taùc phaåm aâm nhaïc ?

Biểu diễn đàn bầu

17

CHÖÔNG II

NHÒP VAØ CAÙC LOAÏI NHÒP §3.KHAÙI NIEÄM VEÀ PHAÙCH NHÒP

I. Khaùi nieäm veà phaùch :

Nhöõng khoaûng thôøi gian baèng nhau taïo neân söï maïnh, nheï khaùc nhau

ñöôïc laäp ñi laäp laïi moät caùch tuaàn hoaøn goïi laø phaùch. Trong söï chuyeån ñoäng

cuûa aâm thanh caùc phaùch noåi leân maïnh hôn goïi laø troïng aâm (phaùch maïnh ),caùc

phaùch khoâng coù troïng aâm goïi laø phaùch nheï. Phaùch maïnh luoân luoân naèm ôû ñaàu

oâ nhòp, tieáp theo laø phaùch nheï roài ñeán phaùch maïnh vöøa vaø phaùch nheï (neáu laø

loaïi nhòp keùp).

II. Khaùi nieäm veà nhòp:

Söï laëp ñi laëp laïi cuûa caùc phaùch theo moät chu kyø nhaát ñònh taïo thaønh

nhòp, vaäy nhòp laø töøng phaàn nhoû cuûa moät taùc phaåm aâm nhaïc baét ñaàu töø phaùch

maïnh vaø keát thuùc tröôùc phaùch maïnh tieáp theo.

III. Caùch ghi nhòp :

Trong khuoâng nhaïc muoán phaân chia caùc nhòp vôùi nhau ngöôøi ta duøng

caùc gaïch doïc ngaén goïi laø gaïch nhòp (vaïch nhòp). Giöõa hai vaïch nhòp goïi laø moät

oâ nhòp (moät nhòp) . Keát thuùc taùc phaåm duøng hai vaïch nhòp. Tröôøng ñoä cuûa moät

oâ nhòp ñöôïc aán ñònh bôûi loaïi nhòp, ñöôïc kyù hieäu baèng phaân soá goïi laø “soá chæ

nhòp” .

Ví duï:

IV. YÙù nghóa soá chæ nhòp:

Soá chæ nhòp ñöôïc ghi baèng phaân soá, yù nghóa cuûa noù nhö sau:

- Töû soá chæ soá phaùch trong moãi oâ nhòp .

- Maãu soá chæ tröôøng ñoä thôøi gian cuûa moãi phaùch baèng moät phaàn maáy cuûa

noát troøn .

18

Ví duï : Nhòp 4

2 laø loaïi nhòp coù 2 phaùch maø tröôøng ñoäï (thôøi gian)cuûa moãi phaùch

baèng 4

1 cuûa noát troøn ( töùc baèng noát ñen ).

§4. CAÙC LOAÏI NHÒP

I. Nhòp ñôn:

Laø loaïi nhòp coù hai hoaëc ba phaùch trong moät nhòp trong ñoù coù moät phaùch

maïnh.

1. Loaïi nhòp coù hai phaùch:

1.1. Nhòp 4

2 :

a. Ñònh nghóa: Nhòp 4

2 laø loaïi nhòp coù 2 phaùch maø tröôøng ñoâï (thôøi gian) cuûa

moãi phaùch baèng 4

1 noát troøn (töùc baèng noáât ñen) .

b. Caùc daïng tröôøng ñoäï cô baûn:

c. Tính chaát: nhòp 4

2 coù tính chaát khoeû maïnh, vui töôi, phuø hôïp vôùi caùc baøi haùt

taäp theå, thieáu nhi. Nhòp 4

2 coøn ñöôïc duøng ñeå vieát caùc baøi haønh khuùc goïi laø

nhòp haønh khuùc (nhòp ñi) . Ngoaøi ra nhòp 4

2 coøn ñöôïc duøng roäng raõi trong trong

theå loaïi ca khuùc.

d. Caùch goõ vaø ñaùnh nhòp :

d1. Caùch goõ : goõ 2 tieáng caùch ñeàu nhau: phaùch 1 goõ maïnh, phaùch 2 goõ nheï.

d2. Caùch ñaùnh nhòp :

- Phaùch 1 (maïnh) : ñöa tay töø treân xuoáng.

- Phaùch 2 (nheï) : ñöa tay töø döôùi leân vò trí xuaát phaùt

*Sô ñoà ñaùnh nhòp nhö sau :

19

a) Höôùng ñi b) Taïo ñöôøng neùt chæ huy

2 2 2

1 1

1

Löu yù : khoâng neân ñaùnh heïp quaù nhö hình chöõ U , cuõng khoâng neân ñaùnh roäng

quaù nhö ñöa voõng.

1.2. Nhòp 2

2 ( Kyù hieäu C )

a. Ñònh nghóa: Nhòp C laø loaïi nhòp coù 2 phaùch maø tröôøng ñoä (thôøi gian) cuûa


1 noát troøn .

b. Caùc daïng tröôøng ñoä cô baûn :

c. Tính chaát: Nhòp C coù tính chaát chaäm chaéc khoeû nhö nhòp chaøy giaõ gaïo.

d. Caùch goõ vaø ñaùnh nhòp: töông töï nhòp 4

2 nhöng chaäm hôn.

1.3. Nhòp 8

2 :


2 laø loaïi nhòp coù 2 phaùch maø tröôøng ñoä (thôøi gian) cuûa


1 noát troøn .

b. Caùc daïng tröôøng ñoâï cô baûn:

20

c. Tính chaát: Nhòp 8

2 coù tính chaát nhanh, linh hoaït, vui töôi thöôøng duøng ñeå

vieát caùc taùc phaåm cho thieáu nhi hoaëc tieåu phaåm (Etude) cho nhaïc cuï dieãn taáu .

d. Caùch goõ vaø ñaùnh nhòp :Töông töï nhòp 4

2 nhöng nhanh vaø linh hoaït hôn .

2. Loaïi nhòp coù 3 phaùch:

2.1. Nhòp 4

3 :

a. Ñònh nghóa : nhòp 4



1 noát troøn.



3 coù tính chaát meàm maïi, uyeån chuyeån, nhòp nhaøng mang

tính vuõ khuùc .

d. Caùch goõ vaø ñaùnh nhòp :

d1. Caùch goõ: goõ 3 tieáng caùch ñeàu nhau, phaùch 1 goõ maïnh, phaùch 2 vaø3 goõ nheï

.

d2. Caùch ñaùnh nhòp:

- phaùch 1 (maïnh) : ñöa tay töø treân xuoáng

- phaùch 2 (nheï) : ñöa tay sang phaûi

- phaùch 3 (nheï) : ñöa tay leân vò trí xuaát phaùt .

*Sô ñoà ñaùnh nhòp nhö sau:


3 3

2

1 2 1

21

2.2. Nhòp 8

3 :

a. Ñònh nghóa : Nhòp 8



1 noát troøn .


c. Tính chaát :Nhòp 8

3 coù tính chaát nhanh, linh hoaït, vui töôi, thöôøng duøng ñeå

vieát caùc baøi haùt cho thieáu nhi hoaëc caùc tieåu phaåm ( Etude ) cho nhaïc cuï bieåu

dieãn . Nhòp 8

3 neáu theå hieän ôû toác ñoä chaäm cuõng coù tính chaát nhòp nhaøng, meàm

maïi nhö nhòp 4

3 .

d. Caùch goõ vaø ñaùnh nhòp: (töông töï nhòp 4

3 nhöng nhanh vaø linh hoaït hôn).

3. Caùc loaïi nhòp ñôn ít duøng:

Ngoaøi caùc loaïi nhòp ñôn noùi treân coøn coù caùc loaïi nhòp ñôn ít duøng khaùc nhö:

a. Loaïi nhòp coù 2 phaùch nhö : Nhòp 16

2 , 32

2 , ...

b. Loaïi nhòp coù 3 phaùch nhö : Nhòp 16

3 , 2

3 , ...

II. Nhòp keùp :

Laø loaïi nhòp ñöôïc hình thaønh bôûi söï hôïp nhaát giöõa caùc nhòp ñôn gioáng

nhau, soá troïng aâm cuûa nhòp keùp baèng soá troïng aâm cuûa nhòp ñôn hôïp laïi.

Ví duï: - Nhòp 4

2 + nhòp 4

2 = nhòp 4

4

- Nhòp 8

3 + nhòp 8

3 = nhòp 8

6 Nhòp keùp

- Nhòp 8

3 + nhòp 8

3 + nhòp 8

3 = nhòp 8

9

1. Nhòp 4

4 ( kí hieäu C )

22

a.Ñònh nghóa: Nhòp C laø loaïi nhòp keùp coù 4 phaùch maø tröôøng ñoä cuûa moãi

phaùch baèng 4

1 noát troøn. Nhòp C coù 2 troïng aâm : troïng aâm thöù nhaát naèm ôû phaùch

1(phaùch maïnh), troïng aâm thöù 2 naèm ôû phaùch 3 (phaùch maïnh vöøa). Caùc phaùch

2 vaø phaùch 4 laø caùc phaùch nheï .

b. Caùc daïng tröôøng ñoä cô baûn:

c. Tính chaát : Nhòp C thöôøng bieåu hieän söï trang nghieâm, trang troïng hoaëc coù

tính chaát ngôïi ca vì vaäy thöôøng ñöôïc söû duïng trong caùc baøi nghi thöùc nhö

Quoác teá ca, Quoác ca, Laõnh tuï ca,... Ngoaøi ra nhòp C coøn ñöôïc söû duïng ñeå vieát

caùc taùc phaåm ca ngôïi queâ höông, ñaát nöôùc .

d. Caùch goõ vaø ñaùnh nhòp:

d1. Caùch goõ: goõ 4 tieáng caùch ñeàu nhau: phaùch 1 vaø phaùch 3 goõ maïnh vaø maïnh

vöøa, phaùch 2 vaø phaùch 4 goõ nheï.

d2. Caùch ñaùnh nhòp :

- Phaùch 1(maïnh) : ñöa tay töø treân xuoáng

- Phaùch 2(nheï) : ñöa tay sang traùi

- Phaùch 3(maïnh vöøa) : ñöa tay sang phaûi

- Phaùch 4(nheï ): ñö a tay leân vò trí xuaát phaùt

*Sô ñoà ñaùnh nhòp nhö sau :


4 4

2 3 3

2

1 1

23

2. Nhòp 8

6 :


6 laø loaïi nhòp keùp coù 6 phaùch maø tröôøng ñoä thôøi gian cuûa


1 noát troøn. Nhòp 8

6 coù 2 troïng aâm : troïng aâm thöù nhaát naèm ôû

phaùch 1, troïng aâm thöù 2 naèm ôû phaùch 4. Caùc phaùch 2, 3, 5, 6 laø caùc phaùch nheï.

b. Caùc daïng tröôøng ñoä cô baûn:

Löu yù : Nhòp 8

6 ñöïôc hình thaønh töø hai nhòp ñôn 8

3 neân khi theå hieän treân

khuoâng nhaïc caàn phaân thaønh 2 nhoùm, moãi nhoùm goàm 3 phaùch. Traùnh tình traïng

phaân nhoùm moät caùch tuyø tieän laøm cho vieäc phaân bieät troïng aâm khoù khaên.

Ví duï :


6 coù tính chaát nhòp nhaøng, uyeån chuyeån vaø mang tính daøn

traûi.

d. Caùch goõ vaø ñaùnh nhòp:

d1. Caùch goõ: goõ 6 tieáng caùch ñeàu nhau: phaùch 1 vaø phaùch 4 goõ maïnh vaø maïnh

vöøa, caùc phaùch 2, 3, 5, 6 goõ nheï.

d2. Caùch ñaùnh nhòp:

- Phaùch 1 (maïnh) : ñöa tay töø treân xuoáng

- Phaùch 2 (nheï) : ñöa tay hôi cheách sang traùi ( raát ngaén)

- Phaùch 3 (nheï) : tieáp tuïc ñöa tay sang traùi

- Phaùch 4 (maïnh vöøa) : ñöa tay sang phaûi

- Phaùch 5 (nheï) : ñöa tay leân höôùng vò trí xuaát phaùt (raát ngaén)

- Phaùch 6 (nheï) : tieáp tuïc ñöa tay leân vò trí xuaát phaùt

*Sô doà ñaùnh nhòp :

24


6 6

5

3 5 4

3 4

2 2 1

1

Löu yù : Nhòp 8

6 neáu toác ñoä nhanh ta ñaùnh nhö nhòp 2 phaùch ( moãi

phaùch phaân ba).

6 1

4

5

2

3

Ngoaøi hai loaïi nhòp keùp 4

4 vaø 8

6 coøn coù caùc loaïi nhòp keùp ít duøng nhö : 8

4 , 4

6 ,

8

9 , 8

12 , ...

III. Nhòp hoån hôïp vaø nhòp bieán ñoåi:

1. Nhòp hoån hôïp: laø loaïi nhòp ñöôïc hình thaønh bôûi söï keát hôïp cuûa caùc loaïi nhòp

ñôn khaùc nhau.

Ví duï : - Nhòp 4

3 + nhòp 4

2 = nhòp 4

5

- Nhòp 8

2 + nhòp 8

3 = nhòp 8

5

- Nhòp 4

3 + nhòp 4

2 + nhòp 4

2 = nhòp 4

7

25

Thöôøng gaëp nhaát laø loaïi nhòp 4

5 , nhòp 4

5 laø do hai nhòp ñôn 4

2 vaø 4

3 keát

hôïp vôùi nhau neân coù 2 tröôøng hôïp caùc phaùch maïnh vaø phaùch maïnh vöøa luaân

phieân nhau khoâng ñeàu .

-Tröôøng hôïp 1: Nhòp 4

5 ( 4

2

4

3 ) : phaùch 1 (maïnh) , phaùch 3 ( maïnh vöøa)

- Tröôøng hôïp 2: Nhòp 4

5 ( 4

3 4

2 ) : phaùch 1 (maïnh) , phaùch 4 (maïnh vöøa)

* Caùch ñaùnh nhòp 4

5 :

a) Höôùng ñi b) Taïo ñöôøng neùt chæ

huy

5 5

4

2 3 4

5 (4

2 +4

3 ) 4

1 2 1 3

5 5

4

5 (4

3 +4

2 )

3 2 1 4 3 2 1 4

26

2. Nhòp bieán ñoåi: Moät soá taùc phaåm aâm nhaïc ôû moät vaøi oâ nhòp ngöôøi ta söû duïng

loaïi nhòp khaùc vôùi loaïi nhòp ñaõ ghi ôû hoaù bieåu, tröôøng hôïp naøy goïi laø nhòp bieán

ñoåi.

Ví duï:

27

§5. ÑAÛO PHAÙCH VAØ NGHÒCH PHAÙCH

I. Ñaûo phaùch:

1. Khaùi nieäm: ñaûo phaùch laø söï dòch chuyeån troïng aâm töø phaùch maïnh sang

phaùch nheï hoaëc töø phaàn maïnh sang phaàn nheï cuûa phaùch.

2. Caùc daïng ñaûo phaùch:

a. Ñaûo phaùch xaûy ra trong phaïm vi moät oâ nhòp :

a1. Ñaûo phaùch xaûy ra ôû nhòp ñôn:

Ví duï 1:

a2. Ñaûo phaùch xaûy ra ôû nhòp keùp :

Ví duï 2 :

b. Ñaûo phaùch töø oâ nhòp naøy sang oâ nhòp khaùc :

Ví duï 3:

c. Ñaûo phaùch xaûy ra trong phaïm vi moät phaùch:

Ví duï 4:

28

II. Nghòch phaùch :

1. Khaùi nieäm: Daáu laëng chieám choã ôû phaùch maïnh hoaëc phaàn maïnh cuûa phaùch

thì goïi laø nghòch phaùch.

2. Caùc daïng nghòch phaùch:

a. Nghæ haún ôû phaùch maïnh:

Ví duï 5:

b. Nghæ haún ôû phaàn maïnh cuûa phaùch:

Ví duï 6:

c. Ñaûo phaùch pha nghòch phaùch:

Ñaûo phaùch ñöùng lieàn keà vôùi nghòch phaùch thì goïi laø nghòch phaùch pha ñaûo

phaùch.

Ví duï 7:

d. Nhòp laáy ñaø: moät soá taùc phaåm aâm nhaïc ñoâi khi ôû oâ nhòp thöù nhaát khoâng ñuû

soá phaùch nhö soá chæ nhòp ñaõ aán ñònh laø vì ôû phaùch maïnh hay phaàn maïnh cuûa

phaùch bò daáu laëng chieám choã.Ñaùng leõ phaûi ghi caû daáu laëng ra nhöng vì nhòp

ñaàu tieân neân ngöôøi ta löôïc boû ñi, ñaây cuõng laø moät daïng cuûa nghòch phaùch goïi

laø nhòp laáy ñaø.

Ví duï:

29

§6. TIEÁT TAÁU

I. Khaùi nieäm :

Tieát taáu laø töông quan tröôøng ñoä cuûa caùc aâm thanh noái tieáp nhau , khi

lieân keát vôùi nhau theo moät thöù töï nhaát ñònh. Tröôøng ñoä cuûa aâm thanh taïo thaønh

hình tieát taáu hoaëc nhoùm tieát taáu töø ñoù hình thaønh ñöôøng neùt tieát taáu cuûa taùc

phaåm aâm nhaïc.

Ví duï:

II. Caùch phaân chia tröôøng ñoä:

1. Caùch chia cô baûn: laø caùch chia chaün theo töông quan cuûa tröôøng ñoä caùc noát

troøn, traéng, ñen,... trong ñoù noát troøn coù tröôøng ñoä daøi nhaát. Noát traéng coù tröôøng

ñoä baèng nöûa noát troøn, noát ñen coù tröôøng ñoä baèng nöûa noát traéng ,... (xem §2

chöông I) .

2. Caùch chia töï do: laø söï phaân chia moät caùch öôùc leä (töï do) caùc loaïi tröônøg ñoä

cô baûn thaønh nhöõng phaàn baèng nhau.

a. Chuøm ba (lieân ba) laø daïng tröôøng ñoä coù 3 noát baèng nhau nhöng giaù trò

tröôøng ñoä cua chuùng chæ baèng 2 noát cuøng loaïi .

Ví duï:

T = n ± t = qq±

» = n ± ¼ = n ± b.Chuøm hai (lieân hai) : laø daïng tröôøng ñoâï coù hai noát baèng nhau nhöng giaù trò

tröôøng ñoä cuûa chuùng thì baèng 3 noát cuøng loaïi.

Ví duï: q2q= qqq c. Chuøm boán (lieân boán) : laø daïng tröôøng ñoä coù 4 noát baèng nhau nhöng giaù trò

tröôøng ñoä cuûa chuùng chæ baèng 3 noát cuøng loaïi .

30

Ví duï :

qq4 qq = qqq d. Chuøm naêm (lieân naêm) : laø daïng tröôøng ñoä coù naêm noát baèng nhau nhöng giaù

trò tröôøng ñoä cuûa chuùng chæ baèng 4 noát cuøng loaïi.

Ví duï:

qq q qq = qqqq 5

e. Chuøm saùu (lieân saùu) : laø daïng tröôøng ñoä coù 6 noát baèng nhau nhöng giaù trò

tröôøng ñoä cuûa chuùng chæ baèng 4 noát cuøng loaïi.

Ví duï:

qqqqqq = qqqq 6

*Löu yù : ngöôøi ta coù theå thay caùc daáu laëng vaøo caùc nhoùm tröôøng ñoä trong daïng

phaân chia tröôøng ñoä töï do nhö sau :

Ví duï

¤ « ¬ ¶ µ

31

CAÂU HOÛI CHÖÔNG II

1. Nhö theá naøo goïi laø phaùch, nhòp ?

2. Neâu yù nghóa soá chæ nhòp ?

3. Nhòp ñôn laø loaïi nhòp nhö theá naøo ? Trình baøy ñònh nghóa, tính chaát vaø

caùch goõ nhòp, ñaùnh nhòp caùc loaïi nhòp ñôn tieâu bieåu nhö nhòp 4

2 , 2

2 , 8

2 , 4

3 , 8

3 ?

4. Nhòp keùp laø loaïi nhòp nhö theá naøo ? Trình baøy ñònh nghóa, tính chaát,

caùch goõ vaø ñaùnh nhòp caùc nhòp keùp tieâu bieåu 4

4 vaø 8

6 ?

5. Nhö theá naøo goïi laø nhòp hoãn hôïp, nhòp bieán ñoåi ?

6. Ñaûo phaùch laø gì ? Trình baøy caùc daïng ñaûo phaùch ?

7. Nghòch phaùch laø gì ? Trình baøy caùc daïng nghòch phaùch ?

8. Nhö theá naøo goïi laø tieát taáu ?

9. Nhö theá naøo goïi laø phaân chia tröôøng ñoä cô baûn vaø töï do ?

10. Trình baøy giaù trò tröôøng ñoä cuûa caùc daïng chuøm noát : chuøm hai, chuøm

ba, chuøm boán, chuøm naêm, chuøm saùu ?

32

CHÖÔNG III

QUAÕNG VAØ HÔÏP AÂM §7. QUAÕNG

I. Khaùi nieäm veà quaõng:

Quaõng laø söï keát hôïp ñoàng thôøi hoaëc noái tieáp nhau cuûa hai cao ñoä trong aâm

nhaïc. Quaõng do hai cao ñoä laàn löôït vang leân goïi laø QUAÕNG GIAI ÑIEÄU,

quaõng do hai cao ñoä cuøng vang leân moät luùc goïi laø QUAÕNG HOAØ THANH

(hoaø aâm ). AÂm döôùi goïi laø aâm goác, aâm treân goïi laø aâm ngoïn.

II. Quaõng cô baûn: (ñi-a-toâ-nic) 1. Cung và nửa cung cơ bản: Là những cung và nửa cung được cấu tạo bởi 2

bậc âm (2 nốt nhạc)

2. Khái niệm: Quãng cơ bản (Diatonic) là những quãng có cấu tạo từ những

cung cơ bản.

3. Cấu tạo của quãng cơ bản:

Moãi quaõng cô baûn ñöôïc xaùc ñònh bôûi 2 yeáu toá ñoù laø: yeáu toá soá löôïng vaø yeáu

toá chaát löôïng.

3.1. Yeáu toá soá löôïng: laø soá löôïng caùc baäc hôïp thaønh quaõng ( tính töø goác ñeán

ngoïn )

Ví duï : - Töø Fa ñeán Ñoâ caùch nhau 5 baäc do ñoù quaõng Fa-Ñoâ laø quaõng 5.

- Töø Mi ñeán Sol caùch nhau 3 baäc do ñoù quaõng Mi-Sol laø quaõng 3.

3.2.Yeáu toá chaát löôïng: laø söï khaùc bieät veà soá cung cuûa caùc quaõng cuøng loaïi. Do

ñoù khi aâm thanh cuûa chuùng vang leân coù chaát löôïng khaùc nhau .

33

Ví duï:

Ngöôøi ta duøng caùc thuaät ngöõ nhö : TRÖÔÛNG (T), THÖÙ (t), ÑUÙNG (Ñ),

TAÊNG, GIAÛM ñeå chæ tính chaát cuûa quaõng. Trong phaïm vi moät quaõng 8 coù caùc

quaõng cô baûn sau :

- Quaõng moät ñuùng : khoâng cung

- Quaõng hai thöù (t) : 2

1 cung

- Quaõng hai tröôûng (T) : 1 cung

- Quaõng ba thöù : 1 2

1 cung

- Quaõng ba tröôûng : 2 cung

- Quaõng boán ñuùng : 2 2

1 cung

- Quaõng boán taêng : 3 cung

- Quaõng naêm giaûm : 3 cung

- Quaõng naêm ñuùng : 3 2

1 cung

- Quaõng saùu thöù : 4 cung

- Quaõng saùu tröôûng : 4 2

1 cung

- Quaõng baûy thöù : 5 cung

- Quaõng baûy tröôûng : 5 2

1 cung

- Quaõng taùm ñuùng : 6 cung

Ví duï:

34

*Löu yù : Taát caû caùc quaõng cô baûn (ñi-a-toâ-nic) ñeàu coù theå caáu taïo töø baát cöù baäc

cô baûn hoaëc chuyeån hoaù naøo (ñi leân hoaëc ñi xuoáng).

Ví duï :

III. Quaõng ñôn - quaõng gheùp:

1. Quaõng ñôn: Nhöõng quaõng ñöôïc caáu taïo trong phaïm vi moät quaõng taùm ñöôïc

goïi laø quaõng ñôn (xem muïc II - §7)

2. Quaõng gheùp : (quaõng keùp) nhöõng quaõng coù caáu taïo roäng hôn quaõng taùm

(goïi laø quaõng gheùp)

- Teân goïi cuûa quaõng gheùp döïa vaøo soá baäc hôïp thaønh quaõng gheùp ñoù.

- Tính chaát cuûa quaõng gheùp do quaõng ñôn phía treân quyeát ñònh .

Ví duï:

IV. Quaõng taêng - quaõng giaûm:(Croâ-ma-tic)

1. Khaùi nieäm: Moãi quaõng Ñi-a-toâ-nic ñeàu coù theå taêng hoaëc giaûm soá cung aán

ñònh cuûa noù baèng caùch naâng cao hoaëc haï thaáp 1/2 cung aâm goác hoaëc aâm ngoïn

cuûa quaõng.

- Quaõng taêng ñöôïc taïo neân töø quaõng ñuùng vaø quaõng tröôûng taêng theâm 1/2

cung.

- Quaõng giaûm ñöôïc taïo neân töø quaõng ñuùng vaø quaõng thöù giaûm ñi 1/2 cung.

- Rieâng quaõng 1 ñuùng laø tröôøng hôïp ngoaïi leä khoâng theå giaûm ñöôïc nöõa.

- Caùc quaõng taêng giaûm ñöôïc goïi laø Croâ-ma-tic.

2. Caùch thaønh laäp quaõng taêng: Quaõng taêng ñöôïc thaønh laäp baèng caùch

naâng cao aâm ngoïn hoaëc haï thaáp aâm goác 1/2 cung töø caùc quaõng tröôûng vaø

quaõng ñuùng .

35

Ví duï :

3. Caùch thaønh laäp quaõng giaûm : Caùc quaõng giaûm ñöôïc thaønh laäp baèng caùch

naâng cao aâm goác hoaëc haï thaáp aâm ngoïn 1/2 cung töø caùc quaõng thöù vaø quaõng

ñuùng.

Ví duï :

V. Quaõng thuaän - quaõng nghòch :

1. Khaùi nieäm :Trong aâm nhaïc caùc quaõng hoaø thanh chia thaønh quaõng thuaän

vaø quaõng nghòch .

- Quaõng thuaän laø loaïi quaõng khi aâm thanh vang leân nghe hoaø hôïp, eâm tai.

- Quaõng nghòch laø loaïi quaõng khi aâm thanh vang leân nghe gay gaét, choùi tai.

2. Caùc loaïi quaõng thuaän, quaõng nghòch:

a. Caùc loaïi quaõng thuaän: Caùc loaïi quaõng thuaän bao goàm:

- Thuaän raát hoaøn toaøn : quaõng 1 ñuùng, quaõng 8 ñuùng

- Thuaän hoaøn toaøn : quaõng 4 ñuùng, quaõng 5 ñuùng

- Thuaän khoâng hoaøn toaøn : quaõng 3 thöù, 3 tröoûng, 6 thöù vaø 6 tröôûng .

b. Caùc loaïi quaõng nghòch: Caùc loaïi quaõng nghòch bao goàm :

- Quaõng 2 thöù, 2 tröôûng, 4 taêng, 5 giaûm, 7 thöù, 7 tröôûng vaø caùc quaõng Croâ-

ma-tic.

*Löu yù : Caùc loaïi quaõng thuaän khoâng hoaøn toaøn coù maøu saéc ñeïp thöôøng söû

duïng trong hoaø aâm, ñoâi khi duøng theâm quaõng thuaän hoaøn toaøn. Traùnh duøng

quaõng thuaän raát hoaøn toøan, caám duøng caùc quaõng nghòch.

VI. Quaõng truøng aâm:

Caùc quaõng khi aâm thanh vang leân nghe gioáng nhau nhöng teân quaõng vaø tính

chaát khaùc nhau thì goïi laø quaõng truøng aâm .

36

Ví duï:

VII. Ñaûo quaõng:

1. Khaùi nieäm: Ñaûo quaõng laø söï thay ñoåi vò trí caùc aâm cuûa quaõng sao cho aâm

goác thaønh aâm ngoïn vaø aâm ngoïn thaønh aâm goác. Coù 2 caùch ñaûo quaõng:

- Chuyeån aâm goác leân moät quaõng 8.

- Chuyeån aâm ngoïn xuoáng moät quaõng 8.

Ví duï:

2. Tính chaát cuûa ñaûo quaõng : Do ñaûo quaõng maø ta coù caùc quaõng môùi. Caùc

quaõng ñaûo coù moái lieân heä vôùi quaõng goác nhö sau:

a. Veà soá löôïng: toång soá baäc cuûa quaõng goác vaø quaõng ñaûo luoân luoân baèng 9 baäc.

b. Veà tính chaát:

- Quaõng tröôûng ñaûo thaønh quaõng thöù vaø ngöôïc laïi.

- Quaõng ñuùng ñaûo thaønh quaõng ñuùng.

- Quaõng taêng ñaûo thaønh quaõng giaûm vaø ngöôïc laïi.

Ví duï :

37

BẢNG TỔNG HỢP CÁC LOẠI QUÃNG VÀ TÍNH CHẤT CỦA CHÚNG

§8. HÔÏP AÂM

I. Khaùi nieäm :

1. Choàng aâm: Laø söï keát hôïp ñoàng thôøi cuûa moät soá aâm ( ít nhaát laø 2 aâm ) coù ñoâï

cao khaùc nhau vaø ñöôïc saép xeáp theo quaõng hoaø aâm.

Ví duï :

2. Hôïp aâm: Hôïp aâm laø choàng aâm ñöôïc saép xeáp theo quy luaät caùc quaõng 3

choàng leân nhau. Trong aâm nhaïc coå ñieån phöông Taây, hôïp aâm coù 3 aâm goïi laø

hôïp aâm ba, coù 4 aâm goïi laø hôïp aâm baûy, coù 5 aâm goïi laø hôïp aâm chín (ít duøng)

Ví duï:

II. Hôïp aâm ba :

38

1. Khaùi nieäm: Hôïp aâm ba goàm coù 3 aâm ñöôïc saép xeáp bôûi hai quaõng 3 choàng

leân nhau, hai aâm ngoaøi cuøng taïo thaønh quaõng 5. Teân goïi caùc aâm cuûa hôïp aâm

ba ñöôïc goïi theo quaõng maø noù taïo thaønh vôùi aâm goác theo thöù töï töø goác ñeán

ngoïn laø: aâm 1 - aâm 3 - aâm 5.

Ví duï :

2. Caùc daïng hôïp aâm ba:

2.1. Theå nguyeân vò: (theå goác)

2.1.1. Hôïp aâm ba tröôûng: (3T) laø hôïp aâm ba ñöôïc caáu taïo bôûi moät quaõng ba

tröôûng vaø choàng leân noù moät quaõng ba thöù , hai aâm ngoaøi cuøng taïo thaønh quaõng

naêm ñuùng.

2.1.2. Hôïp aâm ba thöù: (3t) laø hôïp aâm ba ñöôïc caáu taïo bôûi moät quaõng ba thöù

vaø choàng leân noù moät quaõng ba tröôûng, hai aâm ngoaøi cuøng taïo thaønh moät quaõng

naêm ñuùng.

2.1.3. Hôïp aâm ba taêng: (5+) laø hôïp aâm ba ñöôïc caáu taïo bôûi hai quaõng ba

tröôûng choàng leân nhau, hai aâm ngoaøi cuøng taïo thaønh moät quaõng naêm taêng.

2.1.4. Hôïp aâm ba giaûm: (5-, 5 ) laø hôïp aâm ba ñöôïc caáu taïo bôûi hai quaõng ba

thöù choàng leân nhau, hai aâm ngoaøi cuøng taïo thaønh moät quaõng naêm giaûm.

Ví duï :

2.2. Caùc theå ñaûo cuûa hôïp aâm ba :

2.2.1. Theå ñaûo moät cuûa hôïp aâm ba : (hôïp aâm saùu) Neáu chuyeån aâm goác (aâm 1)

cuûa theå nguyeân vò leân moät quaõng taùm, duøng aâm ba laøm aâm traàm ta ñöôïc theå

ñaûo moät cuûa hôïp aâm ba ( goïi laø hôïp aâm saùu) .

2.2.2. Theå ñaûo hai cuûa hôïp aâm ba: (hôïp aâm boán - saùu ) Töø hôïp aâm saùu neáu

tieáp tuïc chuyeån aâm ba leân moät quaõng taùm duøng aâm 5 laøm aâm traàm ta ñöôïc theå

ñaûo hai cuûa hôïp aâm ba (goïi laø hôïp aâm boán-saùu )

39

Ví duï :

III. Hôïp aâm baûy:

1. Khaùi nieäm : Hôïp aâm baûy goàm coù 4 aâm ñöôïc saép xeáp theo caùc quaõng ba

choàng leân nhau, hai aâm ngoaøi cuøng taïo thaønh quaõng baûy. Teân goïi caùc aâm cuûa

hôïp aâm baûy ñöôïc goïi theo quaõng maø noù taïo thaønh vôùi aâm goác theo thöù töï töø

goác ñeán ngoïn laø : aâm 1 - aâm 3 - aâm 5 - aâm 7.

Ví duï :

Coù nhieàu daïng hôïp aâm baûy nhöng thöôøng duøng nhieàu nhaát laø hôïp aâm baûy aùt.

2. Hôïp aâm baûy aùt :

2.1. Hôïp aâm baûy aùt goác (V7, D7 ) Hôïp aâm baûy aùt goác goàm coù 4 aâm ñöôïc caáu

taïo treân baäc 5 cuûa ñieäu thöùc tröôûng vaø thöù hoaø thanh.

- Töø aâm 1 ñeán aâm 3 : quaõng ba tröôûng.

- Töø aâm 3 ñeán aâm 5 : quaõng ba thöù .

- Töø aâm 5 ñeán aâm 7 : quaõng ba thöù .

- Hai aâm ngoaøi cuøng taïo thaønh quaõng baûy thöù .

Ví duï :

2.2. Caùc theå ñaûo cuûa hôïp aâm D7 :

2.2.1. Theå ñaûo moät : ( D5

6 , V5

6 ) Töø hôïp aâm D7 neáu chuyeån aâm 1 leân moät

quaõng taùm duøng aâm 3 laøm aâm traàm ta ñöôïc theå ñaûo moät cuûa hôïp aâm baûy aùt

goác. ( kyù hieäu D5

6 , V5

6 )

40

2.2.2. Theå ñaûo hai: (D3

4 , V3

4 ) Töø theå ñaûo moät neáu tieáp tuïc chuyeån aâm 3 leân

moät quaõng taùm duøng aâm 5 laøm aâm traàm ta ñöôïc theå ñaûo hai cuûa hôïp aâm baûy aùt

goác. ( kyù hieäu D3

4 , V3

4 ) .

2.2.3. Theå ñaûo ba: (D2 , V2 ) Töø theå ñaûo hai neáu tieáp tuïc chuyeån aâm 5 leân moät

quaõng taùm duøng aâm 7 laøm aâm traàm ta ñöôïc theå ñaûo ba cuûa hôïp aâm baûy aùt goác

( kyù hieäu D2 , V2 ) .

Ví duï :

IV. Kyù hieäu vaø teân goïi :

1.Kyù hieäu :

1.1. Ñoái vôùi hôïp aâm ba tröôûng : Duøng caùc kyù hieäu aâm baèng caùc chöõ caùi in hoa

ñeå kyù hieäu cho hôïp aâm ba tröôûng.

Ví duï : C (Ñoâ tröôûng) ; D (Reâ tröôûng) ; E (Mi tröôûng) ; Eb (Mi giaùng tröôûng) ;

F (Fa tröôûng) ; F# (Fa thaêng tröôûng) ;...

1.2. Ñoái vôùi hôïp aâm ba thöù : Theâm chöõ m vaøo ñaèng sau caùc kyù hieäu aâm ñeå kyù

hieäu cho hôïp aâm ba thöù.

Ví duï: Cm (Ñoâ thöù) ; Dm (Reâ thöù) ; Em (Mi thöù) ; F#m (Fa thaêng thöù) ; Gbm

(Sol giaùng thöù) ;...

1.3. Ñoái vôùi hôïp aâm ba taêng : Theâm soá “ 5+ ” vaøo phía treân beân phaûi caùc kyù

hieäu cuûa hôïp aâm ba tröôûng ñeå kyù hieäu cho hôïp aâm ba taêng.

Ví duï : C5+ (Ñoâ tröôûng taêng) ; D5+ (Reâ tröôûng taêng) ; F#5+ (Fa thaêng tröôûng

taêng) ; Eb5+ (Mi giaùng tröôûng taêng) ;...

1.4. Ñoái vôùi hôïp aâm ba giaûm : Theâm soá “ 5- “ vaøo phía treân beân phaûi caùc kyù

hieäu cuûa hôïp aâm ba thöù ñeå kyù hieäu cho hôïp aâm ba giaûm.

Ví duï : Cm5- (Ñoâ thöù giaûm) ; Dm5- (Reâ thöù giaûm) ; F#m5- (Fa thaêng thöù giaûm) ;

Ebm5- (Mi giaùng thöù giaûm) ;...

41

1.5. Ñoái vôùi hôïp aâm baûy aùt : Theâm soá “ 7 “ vaøo phía sau caùc kyù hieäu aâm baèng

caùc chöõ caùi in hoa ñeå kyù hieäu cho hôïp aâm baûy aùt .

Ví duï : C7 (Ñoâ baûy) ; D7 (Reâ baûy) ; A7 (La baûy) ; Eb7 (Mi giaùng baûy) ; G#

7 (Sol

thaêng baûy) ;...

2.Teân goïi : AÂm goác (aâm 1) bao giôø cuõng laø aâm chuû cuûa hôïp aâm. Vì vaäy khi goïi

teân moät hôïp aâm ta keát hôïp teân aâm goác (aâm 1) vaø tính chaát cuûa hôïp aâm ñoù (ba

tröôûng, ba thöù, ba taêng, ba giaûm, hoaëc baûy aùt goác...)

CAÂU HOÛI CHÖÔNG III

1.Quaõng laø gì ? Phaân bieät yeáu toá soá löôïng vaø yeáu toá chaát löôïng cuûa

quaõng ? Cho ví duï .

2. Nhö theá naøo goïi laø quaõng ñôn, quaõng gheùp ? Cho ví duï .

3. Neâu caùch thaønh laäp quaõng taêng, quaõng giaûm ?

4. Keå teân caùc loaïi quaõng thuaän, quaõng nghòch ?

5. Ñaûo quaõng laø gì ? Neâu tính chaát cuûa ñaûo quaõng ?

6. Duøng aâm Mi (E) laøm aâm 1 haõy thaønh laäp hôïp aâm ba tröôûng, hôïp aâm

ba thöù, hôïp aâm ba taêng, hôïp aâm ba giaûm ?

7. Duøng aâm Reâ (D) laøm aâm 1 haõy thaønh laäp hôïp aâm ba tröôûng vaø caùc

theå ñaûo cuûa noù ?

8. Duøng aâm Sol (G) laøm aâm 1 haõy thaønh laäp hôïp aâm ba thöù vaø caùc theå

ñaûo cuûa noù ?

9. Duøng aâm Fa (F) laøm aâm 1 haõy thaønh laäp hôïp aâm baûy aùt goác vaø caùc

theå ñaûo cuûa noù ?

42

CHÖÔNG IV

ÑIEÄU THÖÙC - GAM - GIOÏNG

§9. ÑIEÄU THÖÙC

I. Khaùi nieäm:

1. AÂm oån ñònh, aâm khoâng oån ñònh:

Moãi baøi haùt coù moät neùt nhaïc rieâng goïi laø giai ñieäu. Trong giai ñieäu cuûa

baûn nhaïc khi nghe ta caûm nhaän ñöôïc coù moät soá aâm noåi leân coù tính chaát nhö

caùc aâm töïa. Caùc aâm töïa naøy nghe raát eâm tai, haùt ñeán ñoù coù theå keùo daøi hoaëc

keát thuùc ñöôïc goïi laø caùc aâm oån ñònh . Traùi laïi coù nhöõng aâm nghe khoâng thuaän

tai khi haùt ñeán ñoù coù caûm giaùc muoán chuyeån qua moät aâm khaùc nghe deã chòu

hôn. Nhöõng aâm nghe khoâng thuaän tai goïi laø caùc aâm khoâng oån ñònh . Vieäc

chuyeån töø aâm khoâng oån ñònh veà aâm oån ñònh goïi laø söï giaûi quyeát. AÂm oån ñònh

nhaát goïi laø aâm chuû .

Ví duï :

Trong ví duï treân caùc aâm Ñoâ, Mi, Sol laø caùc aâm oån ñònh, caùc aâm Reâ, Fa,

La, Si laø caùc aâm khoâng oån ñònh.

2. Ñieäu thöùc: laø heä thoáng caùc moái töông quan giöõa caùc aâm oån ñònh vaø caùc aâm

khoâng oån ñònh, ñaây laø cô sôû cuûa moät taùc phaåm aâm nhaïc .

II. Caùc daïng ñieäu thöùc :

1. Ñieäu thöùc tröôûng: (ñieäu tröôûng) laø ñieäu thöùc trong ñoù coù caùc aâm oån ñònh taïo

thaønh hôïp aâm ba tröôûng.

Ví duï :

43

2. Ñieäu thöùc thöù : (ñieäu thöù) laø ñieäu thöùc trong ñoù coù caùc aâm oån ñònh taïo

thaønh hôïp aâm ba thöù .

Ví duï :

III. Tính chaát cuûa ñieäu thöùc :

1. Tính chaát cuûa ñieäu tröôûng: Ñieäu thöùc tröôûng coù tính chaát vui töôi, khoeû

maïnh, aâm thanh saùng suûa.

2. Tính chaát cuûa ñieäu thöù: Ñieäu thöùc thöù coù tính chaát traàm buoàn, yeáu ôùt, aâm

thanh u toái. Lưu ý: Tính chất của một tác phẩm âm nhạc chỉ phụ thuộc một phần nhỏ tính

chất của điệu thức. Ngoài ra còn phụ thuộc vào các yếu tố khác như: Hòa âm,

tiết nhịp, nhịp độ, tốc độ, cấu tạo của đường nét giai điệu ....

§10. GAM

I. Khaùi nieäm:

Söï saép xeáp aâm thanh cuûa ñieäu thöùc theo thöù töï caùc quaõng hai ñi leân töø

aâm chuû (baäc I) ñeán aâm chuû quaõng 8 tieáp theo goïi laø haøng aâm cuûa ñieäu thöùc

hay coøn goïi laø GAM. Caùc aâm hôïp thaønh gam goïi laø caùc baäc. Moãi gam tröôûng

hoaëc thöù ñeàu coù 7 baäc ñöôïc kyù hieäu baèng soá La Maõ .

II. Caùc daïng gam:

1. Gam tröôûng vaø thöù töï nhieân :

1.1. Gam tröôûng töï nhieân : Gam tröôûng töï nhieân laø haøng aâm cuûa ñieäu tröôûng

coù thöù töï caùc quaõng 2 ñöôïc saép xeáp theo quy luaät sau:

2T - 2T - 2t - 2T -2T - 2T - 2t

Ví duï :

44

1.2. Gam thöù töï nhieân: Gam thöù töï nhieân laø haøng aâm cuûa ñieäu thöù coù thöù töï caùc

quaõng 2 ñöôïc saép xeáp theo quy luaät sau:

2T - 2t - 2T - 2T -2t - 2T - 2T

Ví duï :

*Löu yù : - Caùc baäc cuûa gam tröôûng ñeàu kyù hieäu baèng chöõ in hoa. Caùc

baäc cuûa gam thöù töï nhieân chæ coù baäc V (D) laø kyù hieäu baèng chöõ in hoa, coøn caùc

baäc khaùc (t,s) ñeàu kyù hieäu baèng chöõ in thöôøng.

- Teân goïi caùc baäc cuûa gam nhö sau:

+ Baäc I : AÂm chuû

+ Baäc II : Thöôïng chuû aâm

+ Baäc III : AÂm trung

+ Baäc IV : Haï aùt aâm

+ Baäc V : AÙt aâm

+ Baäc VI : Thöôïng aùt aâm

+ Baäc VII : Caûm aâm

2. Gam tröôûng vaø thöù hoaø thanh:

2.1. Gam tröôûng hoaø thanh: laø gam tröôûng trong ñoù coù aâm baâïc VI bò giaùng

xuoáng 1/2 cung. Thöù töï caùc quaõng 2 cuûa gam tröôûng hoaø thanh nhö sau:

2T - 2T - 2t - 2T -2t - 2 taêng - 2t

Ví duï :

45

2.2. Gam thöù hoaø thanh: laø gam thöù trong ñoù coù aâm baâïc VII thaêng leân 1/2

cung. Thöù töï caùc quaõng 2 cuûa gam thöù hoaø thanh nhö sau:

2T - 2t - 2T - 2T -2T - 2 taêng - 2t

Ví duï :

3. Gam tröôûng vaø thöù giai ñieäu:

3.1. Gam tröôûng giai ñieäu : laø gam tröôûng trong ñoù coù aâm baäc VI vaø baäc VII

cuøng bò giaùng xuoáng 1/2 cung. Thöù töï caùc quaõng 2 cuûa gam tröôûng giai ñieäu

nhö sau :

2T - 2T - 2t - 2T -2t - 2T - 2T

Ví duï :

3.2. Gam thöù giai ñieäu: Gam thöù giai ñieäu laø gam thöù trong ñoù coù aâm baäc VI

vaø baäc VII cuøng thaêng leân 1/2 cung. Thöù töï caùc quaõng 2 cuûa gam thöù giai ñieäu

nhö sau :

2T - 2t - 2T - 2T -2T - 2T - 2t

Ví duï :

46

Löu yù : caùc daáu hoaù xuaát hieän ôû baäc VI vaø baäcVII cuûa caùc gam tröôûng,

thöù hoaø thanh vaø giai ñieäu laø caùc daáu hoaù baát thöôøng, chuùng khoâng thuoäc hoaù

bieåu.

§11. GIOÏNG

I. Khaùi nieäm:

Baát kyø moät baäc naøo ôû trong haøng aâm ta cuõng coù theå duøng laøm baäc I (aâm chuû)

ñeå thaønh laäp moät gioïng baát kyø. Vaäy gioïng laø ñoä cao maø döïa vaøo ñoù ta coù theå

saép xeáp ñöôïc haøng aâm cuûa ñieäu thöùc.

Ví duï : Ñieäu thöùc tröôûng ñöôïc xaây döïng töø aâm Ñoâ (C) goïi laø gioïng Ñoâ tröôûng

(C dur).

II.Caùch thaønh laäp gioïng:

Töø baát kyø moät aâm naøo cuûa haøng aâm ta cuõng coù theå döïa vaøo ñoù maø thaønh laäp

moät gioïng tröôûng hoaëc gioïng thöù töï nhieân theo caùc böôùc sau:

1.Böôùc 1 : Töø aâm chuû (baäc I) cho saün ñoù ta saép xeáp caùc baäc theo thöù töï caùc

quaõng 2 ñi leân töø baäc I -II - III - IV - V - VI - VII - (I)

2.Böôùc 2 : Duøng caùc daáu hoaù (cuøng thaêng hoaëc cuøng giaùng) ñeå ñieàu chænh caùc

baäc aâm sao cho phuø hôïp vôùi coâng thöùc caáu taïo cuûa gam tröôûng töï nhieân : 2T -

2T - 2t - 2T - 2T - 2T - 2t (neáu thaønh laäp gioïng tröôûng töï nhieân) vaø phuø hôïp

vôùi coâng thöùc caáu taïo cuûa gam thöù töï nhieân : 2T - 2t - 2T - 2T - 2t - 2T - 2T

(neáu thaønh laäp gioïng thöù töï nhieân)

3.Böôùc 3 : Chuyeån taát caû caùc daáu hoaù xuaát hieän trong haøng aâm leân hoaù bieåu

theo thöù töï töø traùi sang phaûi nhö sau :

- Heä thoáng daáu thaêng: Fa - Ñoâ - Sol - Reâ - La - Mi - Si

- Heä thoáng daáu giaùng : Si - Mi - La - Reâ - Sol - Ñoâ - Fa

Ví duï : Duøng aâm Sol (G) laøm aâm chuû (baäc I) haõy thaønh laäp gioïng Sol tröôûng

töï nhieân (G dur) vaø Sol thöù töï nhieân (G moll)

a. Thaønh laäp gioïng G dur töï nhieân :

a1. Xeáp caùc baäc theo thöù töï :

47

a2. Duøng daáu hoaù ñeå ñieàu chænh cho phuø hôïp vôùi caáu taïo cuûa gam tröôûng töï

nhieân .

a3. Chuyeån daáu hoaù leân hoaù bieåu . âm ổn định

b.Thaønh laäp gioïng G moll töï nhieân : Âm không ổn định

b1. Xeáp caùc baäc theo thöù töï: (Xem phaàn a1 ví duï naøy )

b2. Duøng daáu hoaù ñeå ñieàu chænh cho phuø hôïp vôùi coâng thöùc caáu taïo gam thöù töï

nhieân .

b3. Chuyeån caùc daáu hoaù leân hoaù bieåu . âm ổn định

Âm không ổn định

III. Caùc gioïng tröôûng vaø thöù coù caùc daáu thaêng vaø giaùng:

1. Caùc kyù hieäu cuûa caùc gioïng coù daáu thaêng vaø giaùng

Dur (tröôûng) ; mol (thöù) ; is (thaêng) ; es (giaùng)

Ví duï : C is dur (ñoâ thaêng tröôûng) , d es mol (Reâ giaùng thöù)

2. Caùc gioïng tröôûng vaø gioïng thöù coù caùc daáu thaêng:

48

2.1. Caùc gioïng tröôûng coù caùc daáu thaêng : Xuaát phaùt töø gioïng ñoâ tröôûng (C dur)

(hoaù bieåu 0# ) neáu ta laáy aâm baäc V ñi leân cuûa gioïng C dur laøm aâm chuû (baäc I)

ñeå thaønh laäp moät gioïng tröôûng môùi thì ta ñöôïc gioïng G dur (hoaù bieåu 1# ) .

Neáu cöù tieáp tuïc laáy aâm baäc V ñi leân cuûa gioïng tröôùc duøng laøm aâm baäc I ñeå

thaønh laäp moät gioïng tröôûng tieáp theo thì ta ñöôïc taát caû caùc gioïng tröôûng coù caùc

daáu thaêng. Gioïng Ñoâ thaêng tröôûng (C is dur) (hoaù bieåu 7#) laø gioïng cuoái cuøng

trong heä thoáng caùc gioïng tröôûng coù caùc daáu thaêng.

2.2. Caùc gioïng thöù coù caùc daáu thaêng: Xuaát phaùt töø gioïng La thöù (A moll) (hoaù

bieåu 0#) , neáu ta laáy aâm baäc V ñi leân cuûa gioïng A moll laøm aâm baäc I (aâm chuû)

ñeå thaønh laäp moät gioïng thöù môùi thì ta ñöôïc gioïng Mi thöù (E moll) ( hoaù bieåu

1#) . Neáu cöù tieáp tuïc laáy aâm baäc V ñi leân cuûa gioïng tröôùc laøm aâm baäc I ñeå

thaønh laäp moät gioïng thöù tieáp theo thì ta ñöôïc taát caû caùc gioïng thöù coù caùc daáu

thaêng. Gioïng La thaêng thöù (A is moll) (hoaù bieåu 7#) laø gioïng thöù cuoái cuøng

trong heä thoáng caùc gioïng thöù coù caùc daáu thaêng.

2.3. Keát luaän : Taát caû caùc gioïng tröôûng vaø gioïng thöù coù caùc daáu thaêng ñeàu laàn

löôït xuaát hieän theo voøng quaõng naêm ñuùng ñi leân :

+ C dur G dur D dur A dur E dur H dur

F is dur C is dur .

+ a moll emoll h moll fis moll cis moll

gis moll dis moll ais moll

2.4. Caùc caëp gioïng tröôûng vaø gioïng thöù coù cuøng hoaù bieåu :

a. Caëp gioïng 0# :

Âm ổn định âm không ổn định Âm ổn định âm không ổn định

b. Caëp gioïng 1# :

49

c. Caëp gioïng 2# :

d. Caëp gioïng 3# :

e. Caëp gioïng 4# :

f. Caëp gioïng 5# :

g. Caëp gioïng 6# :

h. Caëp gioïng 7# :

3. Caùc gioïng tröôûng vaø gioïng thöù coù caùc daáu giaùng:

3.1. Caùc gioïng tröôûng coù caùc daáu giaùng : Xuaát phaùt töø gioïng C dur (hoaù bieåu

0b ), neáu laáy aâm baäc V ñi xuoáng (hay aâm baäc IV ñi leân) cuûa gioïng C dur laøm

aâm baäc I ñeå thaønh laäp moät gioïng tröôûng môùi thì ta ñöôïc gioïng F dur (hoaù bieåu

1b ). Neáu cöù tieáp tuïc laáy aâm baäc V ñi xuoáng cuûa gioïng tröôùc laøm aâm baäc I ñeå

thaønh laäp moät gioïng tröôûng tieáp theo thì ta ñöôïc taát caû caùc gioïng tröôûng coù caùc

daáu giaùng. Gioïng C es dur (hoaù bieåu 7b ) laø gioïng tröôûng cuoái cuøng trong heä

thoáng caùc gioïng tröôûng coù caùc daáu giaùng.

50

3.2. Caùc gioïng thöù coù caùc daáu giaùng: Xuaát phaùt töø gioïng A moll

(hoaù bieåu 0b ), neáu laáy aâm baäc V ñi xuoáng (hay aâm baäc IV ñi leân) cuûa gioïng A

moll laøm aâm baäc I ñeå thaønh laäp moät gioïng thöù môùi thì ta ñöôïc gioïng D moll

(hoaù bieåu 1b ). Neáu cöù tieáp tuïc laáy aâm baäc V ñi xuoáng cuûa gioïng tröôùc duøng

laøm aâm baäc I ñeå thaønh laäp moät gioïng thöù tieáp theo thì ta ñöôïc taát caû caùc gioïng

thöù coù caùc daáu giaùng. Gioïng La giaùng thöù (A es moll) (hoaù bieåu 7b ) laø gioïng

thöù cuoái cuøng trong heä thoáng caùc gioïng thöù coù caùc daáu giaùng.

3.3. Keát luaän: Taát caû caùc gioïng tröôûng vaø gioïng thöù coù caùc daáu

giaùng ñeàu laàn löôït xuaát hieän theo voøng quaõng 5 ñuùng ñi xuoáng.

+ C dur F dur H es dur Es dur As dur D es dur

G es dur C es dur .

+ amoll dmoll gmoll c moll f moll

hes moll es moll as moll

3.4. Caùc caëp gioïng tröôûng vaø gioïng thöù coù cuøng hoaù bieåu :

a. Caëp gioïng 0b :

Âm ổn định âm không ổn định Âm ổn định âm không ổn định

b. Caëp gioïng 1b :

c. Caëp gioïng 2b :

d. Caëp gioïng 3b :

51

e. Caëp gioïng 4b :

f. Caëp gioïng 5b :

g. Caëp gioïng 6b :

h. Caëp gioïng 7b :

IV. Gioïng song song:

1. Khaùi nieäm: Caùc caëp gioïng tröôûng vaø thöù coù hoaù bieåu gioáng nhau thì goïi laø

caëp gioïng song song. AÂm chuû cuûa gioïng thöù thì thaáp hôn aâm chuû cuûa gioïng

tröôûng moät quaõng 3 thöù.

2. Caùc caëp gioïng song song coù daáu thaêng:

0# : C dur // a moll

1# : G dur // emoll

2# : D dur // hmoll

3# : A dur // fis moll

4# : E dur // cis moll

5# : H dur // gis moll

6# : F is dur // dis moll

7# : C is dur // ais moll

52

3.Caùc caëp gioïng song song coù daáu giaùng :

0b : C dur // a moll

1b : F dur // d moll

2b : H es dur // g moll

3b : Es dur // cmoll

4b : As dur // f moll

5b : Des dur // hes moll

6b : Ges dur // es moll

7b : Ces dur // as moll

CAÂU HOÛI CHÖÔNG IV

1. Nhö theá naøo goïi laø ñieäu thöùc ?

2. Gam laø gì ? Neâu thöù töï caùc quaõng 2 cuûa gam tröôûng vaø gam thöù töï

nhieân ?

3. Nhö theá naøo goïi laø gam tröôûng hoaø thanh vaø giai ñieäu ?

4. Nhö theá naøo goïi laø gam thöù hoøa thanh vaø giai ñieäu ?

5. Gioïng laø gì ? neâu caùch thaønh laäp gioïng ? Cho ví duï ?

6. Giaûi thích söï xuaát hieän cuûa caùc gioïng tröôûng, thöù coù caùc daáu thaêng vaø

giaùng ? Cho ví duï ?

7. Nhö theá naøo goïi laø caëp gioïng song song ?

8. Caùc caëp gioïng song song coù daáu thaêng laø caùc caëp gioïng naøo ?

9. Caùc caëp gioïng song song coù daáu giaùng laø caùc caëp gioïng naøo ?

Đàn tranh

53

CHÖÔNGV

XAÙC ÑÒNH GIOÏNG - DÒCH GIOÏNG

§12. XAÙC ÑÒNH GIOÏNG

I. Khaùi nieäm :

Moãi taùc phaåm aâm nhaïc coù moät gioïng ñieäu nhaát ñònh. Khi bieåu dieãn taùc

phaåm aâm nhaïc ñoù chuùng ta caàn xaùc ñònh gioïng cuûa noù ñeå haùt hoaëc ñaøn cho

chính xaùc veà cao ñoä. Vieäc xaùc ñònh gioïng cuûa taùc phaåm aâm nhaïc cho chính

xaùc laø raát quan troïng.

II. Caùch xaùc ñònh gioïng döïa vaøo hoaù bieåu:

Nhö chuùng ta ñaõ bieát cuøng moät hoaù bieåu coù moät gioïng tröôûng vaø thöù song

song vôùi nhau, vì vaäy khi xaùc ñònh gioïng caàn phaûi caên cöù soá löôïng daáu hoaù

suoát coù treân hoaù bieåu vaø caùc daáu hoaù baát thöôøng ñoàng thôøi tìm aâm chuû hoaëc

hôïp aâm ba chuû cuûa taùc phaåm aâm nhaïc.

1. Neáu taùc phaåm aâm nhaïc coù aâm keát thuùc laø aâm chuû:

Nhö treân ñaõ noùi, moät caëp gioïng song song coù chung moät hoaù bieåu vì vaäy khi

xaùc ñònh gioïng caàn phaûi xeùt xem hoaù bieåu cuûa taùc phaåm aâm nhaïc ñoù nhö theá

naøo ? (coù bao nhieâu daáu thaêng hoaëc daáu giaùng, thuoäc caëp song song naøo ?)

Sau ñoù tìm xem aâm keát thuùc taùc phaåm laø aâm gì ? Laø aâm chuû cuûa gioïng tröôûng

hay gioïng thöù cuûa caëp song song ?.

- Neáu aâm keát thuùc laø aâm chuû cuûa gioïng tröôûng thì taùc phaåm ñoù thuoäc

gioïng tröôûng cuûa caëp gioïng song song.

- Neáu aâm keát thuùc laø aâm chuû cuûa gioïng thöù thì taùc phaåm ñoù thuoäc gioïng

thöù cuûa caëp gioïng song song noùi treân.

Ví duï : Baøi haùt “Khát vọng tình yêu“ – Bảo Phước – thơ: Huỳnh Văn Dung

- Hoaù bieåu cuûa baøi haùt khoâng coù daáu thaêng, daáu giaùng thuoäc caëp gioïng

C dur vaø amoll.

- AÂm keát thuùc cuûa taùc phaåm laø aâm Ñoâ (C) .

- Töø ñoù ta xaùc ñònh baøi haùt thuoäc gioïng Cdur.

54

2. Neáu taùc phaåm aâm nhaïc coù aâm keát thuùc khoâng phaûi laø aâm chuû:

Thoâng thöôøng, aâm keát thuùc cuûa taùc phaåm aâm nhaïc laø aâm chuû, nhöng moät soá

taùc phaåm coù aâm keát thuùc khoâng phaûi laø aâm chuû. Gaëp tröôøng hôïp naøy sau khi

xaùc ñònh hoaù bieåu cuûa taùc phaåm thuoäc caëp gioïng song song naøo, ta tieán haønh

xeùt caáu truùc giai ñieäu cuûa taùc phaåm ñeå tìm caùc aâm oån ñònh töø ñoù xaùc ñònh hôïp

aâm ba chuû cuûa taùc phaåm.

55

- Neáu hôïp aâm ba chuû thuoäc gioïng tröôûng thì taùc phaåm aâm nhaïc ñoù thuoäc

gioïng tröôûng cuûa caëp gioïng song song.

- Neáu hôïp aâm ba chuû thuoäc gioïng thöù thì taùc phaåm aâm nhaïc ñoù thuoäc

gioïng thöù cuûa caëp gioïng song song.

Ví duï: Baøi haùt “Trôøi naéng - Trôøi möa “ Ñaëng Nhaát Mai - Hoaù bieåu cuûa baøi haùt coù moät daáu giaùng thuoäc caëp gioïng F dur vaø D moll. - AÂm keát thuùc cuûa taùc phaåm laø aâm Ñoâ (C) . - Xeùt caáu truùc giai ñieäu ta tìm ñöôïc hôïp aâm Fa tröôûng, töø ñoù ta xaùc ñònh baøi haùt thuoäc gioïng F dur.

TRÔØI NAÉNG - TRÔØI MÖA Ñaëng Nhaát Mai *Löu yù : Duø taùc phaåm aâm nhaïc keát thuùc ôû aâm naøo ñi nöõa thì cuõng chæ

thuoäc moät trong hai gioïng cuûa caëp gioïng song song maø thoâi. Khoâng coù gioïng

khaùc ngoaøi hai gioïng song song coù cuøng hoaù bieåu nhö ñaõ noùi ôû treân.

56

§13. DÒCH GIOÏNG

I. Khaùi nieäm:

Khi saùng taùc moät taùc phaåm aâm nhaïc nhaïc syõ choïn cho taùc phaåm cuûa

mình moät gioïng, ñieäu nhaát ñònh phuø hôïp vôùi taàm cöõ gioïng cuûa moät gioïng haùt

hoaëc moät nhaïc cuï naøo ñoù.

Trong thöïc teá bieåu dieãn ñoâi khi ca só choïn baøi haùt coù aâm vöïc khoâng phuø

hôïp vôùi aâm vöïc gioïng haùt cuûa mình. Gaëp tröôøng hôïp naøy caàn phaûi dòch gioïng

nguyeân baûn cuûa baøi haùt sang moätï gioïng môùi phuø hôïp vôùi aâm vöïc gioïng haùt cuûa

ngöôøi bieåu dieãn .

Vieäc chuyeån toaøn boä caùc noát nhaïc cuûa moät taùc phaåm aâm nhaïc töø cao ñoä

naøy sang cao ñoä khaùc (cao hôn hoaëc thaáp hôn)maø vaãn giöõ nguyeân caáu taïo

ñöôøng neùt, giai ñieäu vaø caùc kyù hieäu khaùc cuûa taùc phaåm goïi laø dòch gioïng.

II. Caùch dòch gioïng:

1. Caùch dòch gioïng theo quaõng ñaõ aán ñònh:

Dòch gioïng theo phöông thöùc naøy laø keát hôïp vieäc chuyeån theo quaõng ñaõ

ñöôïc xaùc ñònh töø aâm chuû gioïng nguyeân baûn sang aâm chuû gioïng môùi vaø thay

ñoåi hoaù bieåu cho phuø hôïp vôùi gioïng môùi. Vì vaäy ta caàn xaùc ñònh:

- Gioïng nguyeân baûn laø gioïng gì ? Gioïng môùi caàn dòch sang laø

gioïng gì ? Hoaù bieåu cuûa gioïng môùi nhö theá naøo ? (bao nhieâu daáu thaêng hoaëc

daáu giaùng)

- Töø aâm chuû gioïng nguyeân baûn ñeán aâm chuû gioïng môùi caùch nhau

moät quaõng maáy ? (ñi leân hay ñi xuoáng) .

- Sau khi xaùc ñònh caùc yeáu toá noùi treân ta tieán haønh chuyeån taát caû

caùc noát nhaïc ñi leân hoaëc ñi xuoáng theo cuøng quaõng ñaõ xaùc ñònh töø aâm chuû

gioïng nguyeân baûn sang aâm chuû gioïng môùi, vôùi hoaù bieåu cuûa gioïng môùi.

Ví duï : Dòch gioïng ñoaïn nhaïc sau ñaây sang sang gioïng C dur vaø F dur

- Ñoaïn nhaïc treân coù gioïng D dur

57

a. Dòch sang gioïng C dur : -Töø C sang D caùch nhau moät quaõng 2

tröôûng, ñi xuoáng. - Hoaù bieåu gioïng C dur khoâng daáu thaêng .

b. Dòch sang gioïng F dur : - Töø D sang F caùch nhau moät quaõng 3

thöù, ñi leân. - Hoaù bieåu gioïng F dur coù moät daáu giaùng .

2.Dòch gioïng baèng caùch thay ñoåi hoaù bieåu :

Dòch gioïng theo phöông thöùcnaøy goïi laø dòch gioïng theo quaõng Croâ-ma-

tic, do ñoù ta chæ caàn thay ñoåi hoaù bieåu cho phuø hôïp vôùi gioïng môùi coøn caùc noát

nhaïc giöõ nguyeân vò trí. Caùc daáu hoaù baát thöôøng cuõng ñöôïc thay ñoåi cho phuø

hôïp vôùi gioïng môùi.

Ví duï : Dòch ñoaïn nhaïc sau sang gioïng A dur :

Dòch sang gioïng A dur ta chæ caàn thay ñoåi hoaù bieåu 3# , noát Si

bình seõ ñöôïc thay baèng Si thaêng.

CAÂU HOÛI CHÖÔNG V

1. Taïi sao caàn phaûi xaùc ñònh gioïng cuûa taùc phaåm aâm nhaïc ?

2. Neâu caùch tieán haønh xaùc ñònh gioïng cuûa taùc phaåm aâm nhaïc ?

3. Thöïc haønh xaùc ñònh gioïng caùc taùc phaåm aâm nhaïc trong taäp “Treû thô

haùt” ?

4. Nhö theá naøo goïi laø dòch gioïng ? Cho ví duï ?

5. Neâu caùch dòch gioïng theo quaõng ñaõ ñöôïc xaùc ñònh ?

58

6. Neâu caùch dòch gioïng theo quaõng Croâ-ma-tic ?

7. Thöïc haønh dòch gioïng baøi haùt “Tröôøng maãu giaùo yeâu thöông” sang

gioïng C dur .

8. Thöïc haønh dòch gioïng baøi haùt “ Taïm bieät buùp beâ” sang gioïng A moll.

CHÖÔNG VI

GIÔÙI THIEÄU MOÄT VAØI HÌNH THÖÙC AÂM NHAÏC

§14. HÌNH THÖÙC MOÄT ÑOAÏN ÑÔN

I. Khaùi nieäm veà ñoaïn nhaïc :

Ñoaïn nhaïc laø moät yù nhaïc töông ñoái hoaøn chænh goàm hai boä phaän chính

ñoái ñaùp nhau, noù laø hình thöùc nhoû nhaát cuûa moät taùc phaåm aâm nhaïc.

II. Phaïm vi söû duïng:

1. Ñoaïn nhaïc laø hình thöùc cuûa moät taùc phaåm ñoäc laäp: Ñoaïn nhaïc ñöôïc

duøng nhö moät taùc phaåm ñoäc laäp nhö caùc Romance, Prelude, ca khuùc, caùc laøn

ñieäu daân ca,baøi haùt taäp theå, thieáu nhi,...

2. Ñoaïn nhaïc ñöôïc söû duïng laøm moät phaàn trong caùc taùc phaåm aâm

nhaïc lôùn: Coù khi ñoaïn nhaïc ñöôïc söû duïng trong caùc taùc phaåm lôùn nhö :

Rondo, Sonate, theå hai ñoaïn phöùc, ba ñoaïn phöùc, ... Ñoaïn nhaïc laøm töøng phaàn

nhoû cho caùc taùc phaåm naøy.

III. Caùc boä phaän chính cuûa ñoaïn nhaïc:

Ñoaïn nhaïc thoâng thöôøng do hai hoaëc ba caâu taïo thaønh:

1. Caâu thöù nhaát : Trình baøy chaát lieäu chính cuûa chuû ñeà aâm nhaïc (keát

nöûa hoaëc keát löûng).

2. Caâu thöù hai : Phaùt trieån yù nhaïc ôû caâu thöù nhaátvaø keát troïn (neáu ñoaïn

nhaïc coù hai caâu).

Hai veá ñoái ñaùp nhau trong theå ñoaïn nhaïc hình thaønh treân coâng naêng T -

D - T hoaëc T - S - D - T .

Ví duï : Baøi haùt “Maøu hoa” – Hoàng Ñaêng – trang 38 “Treû MN ca haùt“

59

IV. Caùc daïng cuûa ñoaïn nhaïc:

Theå moät ñoaïn ñôn coù 3 daïng nhö sau :

1. Ñoaïn ñôn taùi hieän: Ñoaïn ñôn taùi hieän coù caáu truùc nhö sau :

Ñoaïn ñôn Caâu a Keát nöûa hoaëc keát löûng

taùi hieän Caâu a’ Keát troïn

Chuù yù : Trong theå ñoaïn ñôn taùi hieän caâu aù nhaéc laïi neùt nhaïc cuûa caâu a,

chæ khaùc nhau ôû phaàn cuoái cuûa caâu .

Ví duï : Baøi haùt “Quaû boùng” , trang 21 - “Treû thô haùt”

2. Ñoaïn ñôn töông phaûn: Ñoaïn ñôn töông phaûn coù caáu truùc nhö sau :

Ñoaïn ñôn Caâu a Keát nöûa hoaëc keát löûng

Töông phaûn Caâu b Keát troïn

Chuù yù: Trong daïng ñoaïn ñôn töông phaûn, caâu b laø caâu phaùt trieån neân chæ

mang neùt nhaïc cuûa caâu a chöù khoâng nhaéc laïi nhö daïng ñoaïn ñôn taùi hieän .

Ví duï : Baøi haùt “Boâng hoa möøng coâ” , trang 41 - “Treû thô haùt”

60

3. Ñoaïn ñôn coù 3 caâu : laø moät daïng cuûa ñoaïn ñôn goàm coù 3 caâu nhaïc

trong ñoù coù moät caâu nhaéc laïi (thöôøng laø nhaéc laïi caâu 2) theo sô ñoà sau :

Caâu a Keát nöûa hoaëc keát löûng

Caâu aù Keát nöûa hoaëc keát löûng

Caâu b Keát troïn

Ví duï : Baøi haùt “Con meøo ra bôø soâng” , trang 52 - “Treû thô haùt”

- Ngoaøi ra coù tröôøng hôïp ba caâu töông phaûn nhau veà noäi dung chuû ñeà,

hoaëc 3 caâu coù noäi dung töông töï nhöng khoâng coù nhaéc laïi. Sô ñoà nhö sau:


Caâu b Keát nöûa hoaëc keát löûng

Caâu c Keát troïn

Ví duï : Baøi haùt “Em mô gaëp Baùc Hoà” , trang 56 - “Treû thô haùt”

*Chuù yù : - Keát troïn töùc laø keát ôû aâm baäc I

- Keát nöûa töùc laø keát ôû aâm baäc V

- Keát löûng töùc laø keát caùc aâm ngoaøi baäc I vaø V

Ludwig van Beethoven

Ñoaïn ñôn coù 3 caâu

Ñoaïn ñôn coù 3 caâu

61

§15. HÌNH THÖÙC HAI ÑOAÏN ÑÔN

I. Khaùi nieäm :

Theå loaïi hai ñoaïn ñôn goàm hai ñoaïn keát hôïp laïi :

- Ñoaïn moät (A) : trình baøy chuû ñeà chính cuûa aâm nhaïc vaø thöôøng keát nöûa

hoaëc keát löûng .

- Ñoaïn hai (B) : phaùt trieån vaø keát luaän noäi dung chuû ñeà aâm nhaïc vaø keát

troïn.

Thoâng thöôøng theå hai ñoaïn ñôn coù caáu truùc nhö sau :


Caâu b Keát nöûa hoaëc keát troïn

Caâu c Keát nöûa hoaëc keát löûng

Caâu d (a,aù,hoaëc b, b’) Keát troïn

*Chuù yù : Caên cöù vaøo caâu 4 : d (a, a’ hoaëc b, b’ ) hoaëc d ñeå xaùc ñònh hai

ñoaïn ñôn taùi hieän hay khoâng taùi hieän.

II. Phaïm vi öùng duïng cuûa theå hai ñoaïn ñôn :

1. Theå hai ñoaïn ñôn ñöôïc vieát cho moät taùc phaåm ñoäc laäp: Theå hai ñoaïn

ñôn duøng ñeå vieát caùc theå loaïi nhö : Romance, Prelude, vaø caùc ca khuùc. ÔÛ nhaø

treû, maãu giaùo coù caùc ca khuùc ñöôïc vieát ôû theå hai ñoaïn ñôn nhö : “Nhôù ôn

Baùc”- Phan Huyønh Ñieåu, “Em ñi trong töôi xanh” - Vuõ Thanh, “Reo vang bình

minh” - Löu Höõu Phöôùc .

2.Theå hai ñoaïn ñôn söû duïng ñeå laøm chuû ñeà cho caùc hình thöùc lôùn hôn

noù: theå hai ñoaïn ñôn coøn duøng trong caùc hình thöùc nhö : bieán taáu, Rondo,

Sonate hoaëc moät phaàn cuûa hình thöùc ba ñoaïn phöùc.

III. Caùc daïng cuûa theå hai ñoaïn ñôn:

1. Theå hai ñoaïn ñôn taùi hieän : ôû daïng hai ñoaïn ñôn taùi hieän caâu thöù tö

(caâu d) cuûa ñoaïn B nhaéc laïi gioáng hoaëc gaàn gioáng moät caâu cuûa ñoaïn A.

Caáu truùc nhö sau :

Ñoaïn A

Ñoaïn B

62


Caâu a’ Keát nöûa hoaëc keát troïn

Caâu b Keát nöûa hoaëc keát löûng

Caâu a(hoaëc aù),caâu b(hoaëc b’) Keát troïn

Ví duï : Baøi haùt “Meï yeâu con” - Nguyeãn Vaên Tyù

2. Theå hai ñoaïn ñôn khoâng taùi hieän : caâu thöù tö (caâu d) khoâng nhaéc laïi

moät caâu nhaïc naøo cuûa ñoaïn A.

Caáu truùc nhö sau


Caâu a’ hoaëc b Keát nöûa hoaëc keát troïn

Caâu c Keát nöûa hoaëc keát löûng

Caâu d Keát troïn

Ví duï : Baøi haùt “Em ñi trong töôi xanh” - Vuõ Thanh

“Reo vang bình minh” - Löu Höõu Phöôùc

“Chieác ñeøn oâng sao” - Phaïm Tuyeân

CAÂU HOÛI CHÖÔNG VI

1. Nhö theá naøo goïi laø ñoaïn nhaïc ?

2. Phaïm vi söû duïng cuûa theå ñoaïn nhaïc ?

3. Neâu caùc daïng cuûa ñoaïn nhaïc ?

4. Tìm vaø phaân tích caùc baøi haùt vieát ôû theå moät ñoaïn ñôn ?

5. Nhö theá naøo goïi laø theå hai ñoaïn ñôn ?

6. Phaïm vi söû duïng cuûa theå hai ñoaïn ñôn ?

7. Caùc daïng cuûa theå hai ñoaïn ñôn ?

8. Phaân tích baøi “Nhôù gioïng haùt Baùc Hoà” - Thanh Phuùc, vaø baøi “ Reo

vang bình minh” - Löu Höõu Phöôùc

Ñoaïn A

Ñoaïn B

Ñoaïn A

Ñoaïn B

63

CHÖÔNG VII

MOÄT SOÁ THUAÄT NGÖÕ VAØ KYÙ HIEÄU THÖÔØNG DUØNG

§16. CAÙC THUAÄT NGÖÕ CHÆ NHÒP ÑOÄ VAØ SAÉC THAÙI

I. Khaùi nieäm chung:

Khi bieåu dieãn moät taùc phaåm aâm nhaïc khoâng nhöõng ta chæ chuù yù ñeán theå

hieän ñuùng cao ñoä vaø tieát taáu maø coøn phaûi chuù yù ñeán nhòp ñoä vaø saéc thaùi. Neáu

noùi raèng cao ñoä vaø tieát taáu laø xöông soáng cuûa moät taùc phaåm aâm nhaïc thì nhòp

ñoä vaø saéc thaùi chính laø linh hoàn cuûa taùc phaåm ñoù. Nhòp ñoä vaø saéc thaùi ñöôïc caùc

taùc giaû chæ daãn baèng caùc thuaät ngöõ vaø kyù hieäu trong aâm nhaïc. Caùc thuaät ngöõ

naøy thöôøng ñöôïc duøng baèng tieáng I-ta-li-a duøng phoå bieán treân toaøn theá giôùi. ÔÛ

Vieät nam, ngoaøi caùc thuaät ngöõ baèng tieáng I-ta-li-a, caùc nhaïc só coøn duøng caùc

thuaät ngöõ baèng tieáng Vieät.

Khi bieåu dieãn moät taùc phaåm aâm nhaïc caàn chuù yù chæ daãn cuûa taùc giaû ñeå

theå hieän taùc phaåm ñaït ñöôïc hieäu quaû cao veà ngheä thuaät, gaây ñöôïc aán töôïng

cho ngöôøi nghe.

II. Caùc thuaät ngöõ chæ nhòp ñoä :

1. Caùc töø chæ nhòp ñoä thöôøng gaëp:

a. Nhòp ñoä chaäm:

- Largo (Laéc-goâ) : chaäm chaïp, roäng raõi

- Lento (Len-toâ) : chaäm raõi

- Adagio (A-ña-gioâ) : chaäm, traûi roäng

b. Nhòp ñoä vöøa:

- Andante (AÊng-ñaêng-teâ) : khoâng voäi vaõ

- Andantino (AÊng-ñaêng-ti-noâ) : nhanh hôn Andante

- Moderato (Moâ-ñeâ-ra-toâ) : vöøa phaûi

- Allegro moderato : nhanh vöøa

c.Nhòp ñoä nhanh :

- Allegro (A-leâ-groâ) : nhanh

- Vivace (Vi-vaùt-xô) : nhanh, linh hoaït

64

- Presto (Preùt-xtoâ) : raát nhanh

2. Caùc töø chæ söï thay ñoåi nhòp ñoä :

- Conmoto (Coâng-moâ-toâ) : linh hoaït

- Menomosso (Mô-noâ-moâ-xoâ) : keùm linh hoaït hôn

- Rall (Ran) : chaäm laïi

- Rit (Rít) : kìm laïi

- Allibitum (A-li-bi-tum) : tuyø yù, töï do

- Atempo (A-tem-po) : vaøo nhòp

III. Caùc thuaät ngöõ vaø kyù hieäu chæ saéc thaùi:

1.Caùc töø chæ saéc thaùi:

- Piano Pianissimo (p.p.p) : heát söùc nhoû

- Pianissimo (p.p) : raát nhoû

- Piano (p) : nhoû

- Mezzo Piano (m.p) : hôi nhoû

- Mezzo Forte (m.f) : hôi to

- Forte (f) : to

- Fortissimo (f.f) : raát to

- Forte Fortissimo (f.f.f) : heát söùc to

2. Caùc töø chæ söï thay ñoåi saéc thaùi:

- Espretssivo (E-pôø-reùt-xi-vo) : tình caûm

- Cantabile (Caêng-ta-bi-leâ) : du döông

- Skezo (Skeùt-zoâ) : nghòch ngôïm

- Crescendo : to leân

- Poco a poco : to daàn leân

- Decrescendo : nhoû ñi

- Diminuedo (Dim) : lòm daàn

- Sforzando (s.f) : maïnh ñoät ngoät

65

§17. CAÙC KYÙ HIEÄU MOÄT SOÁ THUÛ PHAÙP DIEÃN TAÁU

VAØ CAÙC AÂM TOÂ ÑIEÅM

I. Caùc thuû phaùp dieãn taû saéc thaùi:

- Legato: haùt lieàn aâm

- Staccato: haùt ngaét gioïng, haùt naåy

- Daáu baùo nhaán maïnh: nhaán vaøo noát nhaïc coù daáu > hoaëc –

- Portamento: löôùt theo quaõng Croâmatic ñeå laáp khoaûng troáng

- Parpeggio: raõi hôïp aâm cho rôøi ra thaønh neùt löôùt nhanh

II. Aâm toâ ñieåm :

AÂm toâ ñieåm laø nhöõng aâm hình giai ñieäu boå sung, toâ ñieåm cho caùc aâm

chính cuûa giai ñieäu. Tröôøng ñoâï cuûa aâm toâ ñieåm khoâng tính vaøo toång soá phaùch

cuûa oâ nhòp. (Xem muïc IV- §2)

Ví duï:

CAÂU HOÛI CHÖÔNG VII

1. Nhö theá naøo goïi laø saéc thaùi, nhòp ñoä ?

2. Caùc thuaät ngöõ chæ nhòp ñoä thöôøng gaëp laø gì ?

3. Caùc thuaät ngöõ chæ saéc thaùi thöôøng gaëp laø gì ?

4. Caùc thuaät ngöõ chæ söï thay ñoåi saéc thaùi laø gì ?

5. Caùch dieãn taû saéc thaùi töøng thuû phaùp aâm nhaïc nhö theá naøo ?

66

PHAÀN II : XÖÔÙNG AÂM **___**

MOÄT SOÁ VAÁN ÑEÀ CHUNG KHI TAÄP ÑOÏC XÖÔÙNG AÂM

Taäp xöôùng aâm ñeå reøn luyeän kyõ naêng ñoïc nhaïc, naâng cao khaû naêng nghe

nhaïc, bieåu dieãn aâm nhaïc, laø moät hoaït ñoäng ñoøi hoûi tính kieân trì, thöôøng xuyeân.

Khi taäp ñoïc caàn chuù yù moät soá vaán ñeà sau :

1. Veà cao ñoä :

- Ñoïc thaät chaäm caùc baäc cuûa gam.

- Ghi nhôù thaät kyõ cao ñoä caùc aâm oån ñònh (I, III, V) nhaát laø aâm chuû (baäcI).

- Ñoïc luyeän caùc quaõng giai ñieäu phaûi tieán haønh theo höôùng döïa vaøo caùc aâm

oån ñònh :

+ Ñoïc baäc II döïa vaøo aâm baäc I, III .

+ Ñoïc baäc IV döïa vaøo baäc III, V.

+ Ñoïc baäc VI döïa vaøo baäc V.

+ Ñoïc baäc VII döïa vaøo baäc I.

- Khi gaëp quaõng khoù trong baøi caàn döïa vaøo aâm oån ñònh gaàn nhaát ñeå tìm ra aâm

caàn ñoïc.

- Gaëp nhoùm noát ñi leân hoaëc ñi xuoáng lieàn baäc ta ñoïc nhö ñoïc gam.

2. Veà tröôøng ñoä :

- Caùc noát coù chung tröôøng ñoä caàn phaûi ñoïc vôùi moät thôøi gian nhö nhau.

- Gaëp daáu laëng phaûi nghæ ñuû giaù trò tröôøng ñoä cuûa daáu ngaân töông ñöông.

- Ngaân ñuû thôøi gian cuûa caùc noát ngaân daøi, khoâng ngaét nöûa chöøng.

- Ñaùnh nhòp (goõ nhòp) thaät ñeàu, caàn nhaán vaøo caùc phaùch maïnh khi ñoïc xöôùng

aâm.

3. Veà gheùp lôøi baøi haùt :

- Sau khi xöôùng aâm chính xaùc, troâi chaûy ta thay teân caùc noát nhaïc

baèng moät töø “la” hoaëc “ly” ñeå haùt baøi haùt xöôùng aâm

- Baét ñaàu gheùp lôøi töøng caâu cho ñeán heát baøi.

67

CHÖÔNG I GIOÏNG ÑOÂ TRÖÔÛNG ( C DUR )

§1.CAO ÑOÄ

69

§2. TRÖÔØNG ÑOÄ

I. Nhòp 4

4 :

Laøm quen vôùi noát troøn, noát traéng :

Laøm quen vôùi noát ñen, laëng traéng :

Lưu ý: Các gõ phách cần thể hiện đều đặn( Mỗi phách = 1gõ)

70

Bài đọc thêm:

71

Laøm quen vôùi noát moùc ñôn

Laøm quen vôùi noát ñen chaám doâi, noát moùc ñôn, laëng ñen :

72

II. Nhòp

4

3 : Laøm quen vôùi nhòp 4

3

74

Baøi ñoïc theâm:

IIIII. Nhòp

4

2 :

Laøm quen vôùi laëng ñôn, noát moùc ñôn, chaám doâi (moùc giaät) :

75

Laøm quen vôùi daáu noái :

Laøm quen vôùi tieát taáu ñaûo phaùch trong moät nhòp :

76

Laøm quen vôùi noát moùc keùp :

Laøm quen vôùi tieát taáu ñaûo phaùch trong phaïm vi 2 oâ nhòp :

Laøm quen vôùi tieát taáu ñaûo phaùch xaûy ra trong moät phaùch :

77

Laøm quen vôùi tieát taáu chuøm ba moùc ñôn :

Laøm quen vôùi tieát taáu nghòch phaùch :

78

Bài tập tổng hợp các loại tiết tấu đã học

Laøm quen vôùi khoaù Fa4 :

79

SAXOPHONE

80

CHÖÔNG II GIOÏNG LA THÖÙ ( A moll )

§1.CAO ÑOÄ

5.Quãng 6

81


I.Nhòp 8

2 :

82

II. Nhòp

8

6 :

Laøm quen vôùi gioïng Amoll hoaø thanh :

Laøm quen vôùi gioïng Amoll giai ñieäu :

83

Đàn tỳ bà

Đàn nguyệt

84

CHÖÔNG III GIOÏNG SOL TRÖÔÛNG ( G dur )

§1.CAO ÑOÄ I. Giọng Gdur tự nhiên :

85


I. Nhòp 8

3 :

Bài đọc thêm

86

I. Nhòp 2

2 :

87

CHÖÔNG IV GIOÏNG MI THÖÙ ( E moll )

§1.CAO ÑOÄ I. Giọng emoll tự nhiên

88

IV. Luyện đọc hợp âm ba


89

Nhạc sỹ Văn Cao

90

CHÖÔNG V

GIOÏNG FA TRÖÔÛNG ( F dur ) §1.CAO ÑOÄ

I. Giọng Fdur tự nhiên:

II. Các âm ổn định:

IV. Luyện đọc hợp âm ba:

91


92

Khát Vọng mùa xuân – Mozart

Mozart

93

CHÖÔNG VI GIOÏNG REÂ THÖÙ ( dmoll )

§1.CAO ÑOÄ

I. Giọng dmoll tự nhiên:

94

IV. Luyện đọc hợp âm ba:


95

38

96

MỘT SỐ BÀI HÁT DÙNG LUYỆN TẬP GHÉP LỜI TRONG CA HÁT

97

Nhạc sỹ Trần Hoàn

98

Biểu diễn đàn T’rưng

102

Biểu diễn nhạc cụ dân tộc

106

Đàn tam

108

Đàn tam thập lục

110

Đàn đáy

111

Đàn nhị (Cò)

112

Đàn sến

Gt am nhac_co_so_8709

Documents

Transcript of Gt am nhac_co_so_8709