Gsschool Pl

5/20/2018 Gsschool Pl

1/183

SZKOAPILOTAU PODSTAWOWEGO

RODA MACHADO


2/183

Szkoa pilotau podstawowego | 2

Szkoa pilotau podstawowego RodaMachado..................................... 5To ja, twj instruktor .................... 6

Lekcja 1: Dlaczego samolot lata?..... 7Niech Moc (czterech si)

bdzie z Tob ............................ 7Sterowanie samolotem ............... 10

Lotki .......................................... 11Ster wysokoci .......................... 12Lot po prostej ............................ 13

Lekcja 2: W jaki sposb samolotskrca ......................................23Ster kierunku ............................. 27

Lekcja 3: Wznoszenie.................... 33Znianie ..................................... 37Zaczynamy wznoszenie ............... 39Zapraszam do walca ................... 41Najpierw do gry, a teraz w d ... 41Sprawy przybieraj inny obraz ..... 45

Lekcja 4: Lot z ma prdkoci ....50

Skrzyda i ich tajemnice .............. 51Lekcja 5: Start ............................64

Lekcja 6: Ldowanie...................... 66Wasze pierwsze ldowanie

(w mylach) ............................ 66Ldowanie w szczegach ........... 67Subtelna onglerka moc ............ 68

SPIS TRECI

Poprawka na ciece,gdy zeszlimy za nisko............. 71

Zaamanie i wytrzymanie ............. 72Klapa rzecz cenna .................... 76Ldowanie na klapach ................. 79

Lekcja 7: Koowanie ......................82Przemylenia na temat koowania 82

Oznaczenia na lotniskach ............ 83Owietlenie pasa ........................ 85Oznaczenia drg koowania .......... 87Dodatkowe oznaczenia pasa

startowego ............................ 92

Lekcja 8: Przecignicie ...............94Najpierw troch teorii ................ 94

Przecignicie, kt natarciai jak odczuwa to nos samolotu . 94

Przecignicie przy dowolnejprdkoci i przy dowolnejwysokoci ............................... 97

Przesta lata i przepadnij .......... 99Robienie zych rzeczy podczas

przecignicia....................... 100Robienie dobrych rzeczy podczasprzecignicia....................... 100

Przecignicia podczas startu... 101

Lekcja 9: Gbokie skrty ............102Aerodynamika gbokiego skrtu 102Co to znaczy dla ciebie.............. 105


3/183


2 G czy nie 2 G ........................ 106Trudna cz............................ 106Wyczuj, gdy tracisz moc ........... 107

Lekcja 10: Trasa podejcia (krgnadlotniskowy) ........................110Odlot (Departure leg) ............... 111Boczny wiatr (Crosswind leg) .... 111

Lot z wiatrem w plecy(Downwind leg) ..................... 112

Przygotowanie do skrtuna ostatni prost ................ 113

Skrt na ostatni prost .......... 113Podejcie kocowe.................... 115

Lekcja 11: Ldowania z bocznym

wiatrem..................................118Poprawki na wiatr..................... 118Metoda kraba (lizgu) ............... 118Pochylenie na skrzydo .............. 122Poczenie metod lizgu

i przechylenia na skrzydo ...... 123

Lekcja 12: Radionawigacja ..........124

Jak nawigowa korzystajcz ukadu VOR ........................ 126

Przechwycenie i ledzeniewizki VOR ........................... 129

Wyjcie znad radiolatarnina wybrany kierunek .............. 132

Poprawka na wiatr podczas

ledzenia wizki VOR ............. 133

Lekcja 13: Krok 1 obserwacjiprzyrzdw .............................138Pooenie, moc i trymowanie...... 138Krok 1 obserwacji..................... 140Przejcie ze wznoszenia do lotu

poziomego, wprowadzenie ..... 142Skrt na wznoszeniu i na znianiu,

wprowadzenie ....................... 143Lekcja 14: Krok 2 obserwacji

przyrzdw .............................145Promieniowe obserwowanie

gwnych przyrzdw ............ 145

Lekcja 15: Krok 3 obserwacjiprzyrzdw .............................154

Trymowanie z wykorzystaniemwariometru i kontrolowanieprzyrzdw Wielkiej 6. ........ 154

Lekcja 16: Podejcie do ldowaniawedug wskaza przyrzdw ....158Lot VFR czy IFR ....................... 158Latanie wedug wskaza

przyrzdw: ujcie oglne ...... 159Mapa podejcia wedug

przyrzdw........................... 160Podejcie VOR.......................... 161Lecc do Santa Monica,

Podejcie VOR ...................... 162Odmiany podej VOR ............... 163

SPIS TRECI


4/183Szkoa pilotau podstawowego | 4

Odwracanie kierunku na torze ... 164Odejcie z odwrceniem kursu... 165Podejcie ILS ........................... 167

Lekcja 17: Podejcie wedug ILS ..171Staa prdko opadania ........... 172Obserwacja promieniowa

podstawowych przyrzdw .... 175

Kilka wanych tajemnic ............. 177Poprawka na wiatr przy locie

do lokalizera ......................... 178

Lekcja 18: Oczekiwanie ...............180Trzyma tras! ......................... 180Wejcie bezporednie ............... 181Wejcie rwnolege ................... 181

Wejcie z ezk ......................... 182Przemylenia kocowe .............. 183

SPIS TRECI



Rod Machado jest profesjonalnym orato-rem (mwc), ktry podruje po caych

Stanach Zjednoczonych oraz po Europie

i zadziwia suchaczy swoimi znakomitymi

prezentacjami. Jego umiejtno prostego

przedstawiania skomplikowanych proble-

mw, co okrasza humorem, uczynia go

bardzo popularn osobistoci w caymwiatku lotniczym i nie tylko.

Zwizki Roda z lotnictwem trwaj ju

ponad trzydzieci lat, a on sam moe

pochwali si ponad 8000 godzin spdzo-

nych za sterami samolotw, take jako

zawodowy pilot liniowy. Od 1977 roku

zdy wyszkoli setki instruktorw i po-prowadzi wiele seminariw dotyczcych

bezpieczestwa latania. W 1991 roku

otrzyma tytu Instruktora Roku regionu

zachodniego. Znakomicie podsumowuje

to jego osignicia w 28-letniej karierze

pilota liniowego i instruktora lotniczego.

Od szeciu lat Rod pisze podrczniki ABCLatania. Jest prezenterem midzynarodo-

wym potnego wiatowego Stowarzysze-

nia Pilotw i Wacicieli Samolotw AOPA.

Ponadto piastuje stanowisko doradcy do

spraw zapobiegania wypadkom lotniczym

w Waszyngtonie. Ksika Podrcznik Pilota

Amatora jego pira jest elementarzem dla

tysicy osb uczcych si latania.

SZKOA PILOTAU PODSTAWOWEGORODA MACHADO



Praca domowa, czyli nauka teorii, jestbardzo wana. Kiedy, gdy sam jeszczechodziem do szkoy, nie przyniosemmojej pracy domowej. Nauczyciel spytamnie: Rod, dlaczego nie przyniosepracy domowej? Odpowiedziaem Zjadj mj pies. Nauczyciel by mdry i do-

wiadczony, wic zapyta Czy naprawdchcesz, abym uwierzy, e twj pieszjad twoj prac domow? Taaak,zmusiem go do tego, ale j zjad.

Oczywicie, nie bd was zmusza doodrabiania pracy domowej, ale jeli tozrobicie, to gwarantuj wam, e opanuje-

cie sztuk latania tak, jak kady z moichpoprzednich uczniw.

Nie ma lepszego sposobu nauki ni prak-tyka, wic przystpmy do pierwszejlekcji teoretycznej. Nauczycie si tego,co jest wam naprawd potrzebne w mia-r trwania kursu, a nie bdziecie si

musieli uczy na pami nieprzystaj-cych do siebie oderwanych fragmentwwiedzy teoretycznej. W ten sposb niebdziecie zamiecali sobie pamici tym,co nie jest jeszcze potrzebne.

To ja, twj instruktorDzie dobry, nazywam si Rod Machadoi jestem waszym instruktorem. Bdpodawa wam podstawowe informacjeniezbdne do zrozumienia tego, co zoba-czycie i na co natkniecie si podczaspierwszego etapu nauki latania. Potem

bd rwnie waszym towarzyszemw samolocie. Sidcie wygodnie, bomamy sporo materiau do przerobienia.

Przez lata mojej kariery miaem okazjnauczy latania ju bardzo wiele osb.Moje metody byy proste i bezporednie.Na ziemi przerabiamy materia teore-

tyczny i zagadnienia szczegowe zwi-zane z tym, co moemy przewiczyw powietrzu. Po ldowaniu omwimyprzebieg caego lotu.

Tak samo bdziemy postpowa i tutaj.Bdziecie traktowani tak, jakbycieodbywali szkolenie lotnicze na normal-

nym samolocie zarwno w zakresieteorii jak i praktyki. Oczywicie to niejest prawdziwy samolot, ale symulacjajest tak dokadna, e rnice s prawieniezauwaalne. Teoria to po prostupraca domowa, ktr naley odrobi polekcjach i prosz, abycie wypenializadania dokadnie przed kad kolejnlekcj na symulatorze.

SZKOA PILOTAU PODSTAWOWEGORODA MACHADO


7/183


Bardzo czsto zdarza si, e sprawnieposugujemy si urzdzeniem mechanicz-nym bez wiedzy, jak ono naprawd dziaa.

Dobrym przykadem jest moje wasnedowiadczenie sprzed wielu lat. Jako modychopak na urodziny dostaem w prezencieodkurzacz. Po paru miesicach moja mama

zapytaa mnie: Czy nie masz kopotwz dostaniem nowych workw na mieci dotwojego odkurzacza? Jakich workw?Skd miaem wiedzie, e do odkurzaczaniezbdne s torby na mieci?

Nowoci techniczne maj swoje zalety,ale nie wtedy, gdy jestecie w powie-

trzu. Aby by pilotem, wcale nie musicienapisa doktoratu z zakresu aerodyna-miki. Ale wiadomo, dlaczego i jaksamolot lata pozwoli wam zachowaycie i zdrowie, gdy bdziecie wykonywalimanewr przejcia do zniania. Waniedlatego ta pierwsza lekcja bdzie naj-

dusza. Nie bjcie si, oczy nie wyjdwam z orbit po przeczytaniu tego roz-dziau. Ale chciabym, abycie przeczy-tali go od pocztku do koca. Aby bez-piecznie polecie, musicie najpierwnakarmi swoje szare komrki odrobinwiedzy (przynajmniej odrobin, bo b-dziecie tym lepsi im wicej opanujecie).To rozdzia startowy, wic czytajcie go

i cieszcie si poznajc now dziedzini now wiedz, ktra pozwoli wam nawspaniae przeycia.

Niech Moc (czterech si) bdziez TobNie, moc czterech si to nie nazwa kapelirockowej z zamierzchych lat szedzie-sitych. Te cztery siy s realne i odpowia-daj za to, e wasz samolot bdzie lecia.Sia nona i ciar oraz cig i opr bdwam towarzyszyy w kadej sekundzielotu. Na rysunku 1-1 pokazano, w jakimkierunku dziaa kada z nich.

LEKCJA 1: DLACZEGO SAMOLOT LATA?

Rysunek 1-1 Cztery siy dziaajce na samolot.

A sia nona, B cig, C ciar, D opr

Oczywicie te cztery wielkie strzaki niepojawi si fizycznie na samolocie. Ciktrzy spodziewaliby si tego, mog by

Na podstawie Podrcznika pilota sportowego Roda Machado


8/183


tak samo rozczarowani, gdy lecc ponadgranic dwch wojewdztw oczekiwalibygrubej czerwonej kreski pomidzy nimi. Tecztery strzaki symbolizuj nowy wiat,peen zagadek jak nowa gra, w ktrejbdziecie manipulowali wanie tymi czte-rema siami. To bdzie podstawowe zada-nie dla was jako dla pilota. W pierwszymkroku poznajmy graczy.

Sia nona jest skierowana do gry.Powstaje ona na skrzydach, gdy opywaje powietrze, a w zasadzie gdy skrzydaprzemieszczaj si wzgldem otaczaj-cego nas powietrza. W czasie takiego

ruchu powstaje niewielka rnica ciniena grnej i dolnej powierzchni skrzyda.Rnica cinie to ju sia i wanie tojest sia non, ktra odpowiada zautrzymanie samolotu w powietrzu.

O tym, czym jest sia nona, przekonaemsi w wieku czterech lat, cho wtedy nie

do koca o tym wiedziaem. Mj dziadekzabra mnie do kocioa i pokazywa rnerzeczy. W pewnym momencie podnismnie na wysoko okoo ptora metra,abym mg lepiej popatrze. To co stwo-rzyy jego ramiona, to bya wanie sianona, ktra utrzymywaa mnie w po-wietrzu i rwnowaya mj ciar, ktryczuem jako ucisk pod pachami, gdzie

trzymay mnie jego rce. Nie unosiemsi do gry, ani te nie spadaem dzikirwnowadze si.

Ciar to sia, ktre dziaa w d. Jest tosia, na ktr pilot ma tylko ograniczonywpyw, np. przez okrelenie iloci pasae-rw lub adunku w samolocie. W czasie

lotu ciar jest trudno zmieni, poniewajedyna rzecz, jak mona zrobi to spalapaliwo. W zwizku z tym gdy ju wystar-tujecie, nie mona pozby si czciadunku, dosadza kolejnych pasaerw,lub ich wyrzuca. Nieprzewidziane wysa-dzanie pasaerw w locie jest niezgodnez przepisami lotniczymi, wic nie rbcietego, poniewa stracicie wasz cennlicencj pilota.

W ustalonym locie po prostej, czyli gdyprdko i kierunek lotu nie ulegajzmianie, przeciwne sobie siy: ciari si nona rwnowa si.

Cig to sia skierowana do przodu po-wstajca dziki pracy zespou silnik-mi-go. W zasadzie prawie dla wszystkichstosowanych rozwiza obowizuje za-sada, e im wikszy jest silnik (czyli imwiksz ma moc wyraan w koniachmechanicznych (KM) lub kilowatach (kW)),tym wikszy jest cig miga, a samolotmoe lecie z wiksz prdkoci.



9/183


Wszelkiemu ruchowi w powietrzu towa-rzyszy powstawanie oporu aerodynamicz-nego, zwanego potocznie si oporu luboporem. Opr hamuje samolot, jakby gochcia pocign do tyu, a fizycznie jestodpowiedzi czstek atmosfery, przezktr przedziera si nasz samolot.W powszechnie stosowanym w lotnictwiejzyku angielskim stosuje si potoczneokrelenie wind resistance, czyli oprwiatru, ale oczywicie nie o to chodzi.W otaczajcym nas wiecie bardzo nie-wiele rzeczy jest zupenie niezalenych.Konfucjusz, gdyby y dzi, mgby powie-dzie e Czowiek, ktry dostaje co za

nic, musia uy swojej karty kredytowej.Cig powoduje przyspieszanie samolotu,ale opr jest odpowiedzialny za okrele-nie, jak maksymaln prdko bdziemg osign. Poniewa natura lubipata nam figle, wiec i tu si wtrciai podwojenie prdkoci lotu powoduje

niestety a czterokrotny wzrost oporu.Gdy samolot si rozpdza, w pewnymmomencie osigana jest taka prdko,przy ktrej sia oporu rwnoway cigi od tego momentu samolot moe siporusza ju tylko ze sta prdkoci.

Mj stary Volkswagen garbus te znate ograniczenia. W przypadku mojego

samochodu, jak zreszt wszystkichinnych, prdko maksymalna jazdyzaleaa od wielkoci silnika. VW majcycztery niewielkie cylindry, z ktrychzazwyczaj zoliwie jeden nie dziaa,mg osign prdko maksymaln 65mil/h czyli 120 km/h. Na rysunku 1-2pokazaem jak sia napdowa pochodzcaod silnika jest rwnowaony przez skie-rowany przeciwnie opr.

Staa prdko jazdy jest osigana w momencie, gdy siapowstajca dziki pracy silnika jest rwnowaona przez

powstajcy podczas jazdy opr. Prdko maksymalna jestograniczona moc maksymaln silnika. Tak samo dzieje si

w przypadku samolotu, gdy cakowicie otworzycie przepustnicprzesuwajc manetk do pooenia maksymalnego.


Rysunek 1-2. Sia napdowa (cig) powstajca

dziki pracy silnika jest rwnowaona przez opr

bdcy wynikiem przeciwstawiania si czsteczek

powietrza, przez ktre przedziera si samochd.

Lot z ma prdkoci wie si z mniej-szym zapotrzebowaniem na moc. Przyprdkoci mniejszej od maksymalnej



10/183


dostpna jest pewna nadwyka mocy,ktr mona jeszcze do czego wykorzy-sta np. do przyspieszenia podczaswyprzedzania innego samochodu lubnapdu klimatyzacji, jeli tak posiadacie.

Dokadnie tak samo rzeczy dziej siw samolocie. W czasie lotu poziomego

z prdkoci mniejsz ni maksymalnapilot posiada w zapasie pewn nadwykmocy silnika, z ktrej moe skorzysta.Nadmiar mocy moe by uyty do wykona-nia jednego z najwaniejszych manewrwstosowanych w lotnictwie wznoszenia.Sdz, e jest to waciwy moment,

abycie teraz dowiedzieli si czegoo sterowaniu samolotem.

Sterowanie samolotem

Jeli jestecie ju przygotowani dotego, aby zosta pilotami, to najpraw-dopodobniej wiercicie si niespokojnie na

krzesach, aby posucha o sterowaniusamolotem. Na takie zachowanie znanyi powszechnie szanowany MahatmaGhandi doradza powcigliwo i opano-wanie, ale na nasze szczcie nie ma gotutaj i moemy przystpi do rzeczy.

O poduna przebiega przez samolot

wzdu caej jego dugoci od nosa do

ogona. Wok tej osi samolot obraca sii przechyla na boki.Przechylenie samolotu do przodu i do tyunazywa si po prostu przechyleniem. O,

wok ktrej nastpuj te ruchy, rwnieprzebiega przez cay samolot od jednejkocwki skrzyda do drugiej i nazywanajest osi poprzeczn. Samolot obracajcsi wok niej zmienia kt toru lotu.O pionowa przechodzi przez pocztekukadu, w ktrym spotyka si z osiami

poprzeczn i podun i zwykle przebiega

Rysunek 1-3 przedstawia trzy teoretyczne osie

tworzce ukad wsprzdnych, z ktrym zwiza-

ny jest samolot. Przy uyciu ukadw sterowania

samolotu mona go obraca wok kadej z tych

trzech osi. Pojedynczo lub jednoczenie wok

dwch lub wszystkich trzech.




11/183


w obszarze kabiny pilota (dla maychsamolotw). Wok niej samolot obracasi, lub jak si to mwi poprawnie, od-chyla dla zmiany kierunku lotu (kursu).Najprostszym sposobem wyobraeniasobie tego jest obrcenie si na picie.Nie jest to dokadnie to, co dzieje siz samolotem, ale ostatecznie chodzio to samo.

Teraz skoro mamy podstawy teoretycz-ne i znamy nazewnictwo, moemy prze-analizowa w jaki sposb dziaaj trzypodstawowe ukady sterowania samolo-tem, pozwalajce na obracanie go wok

trzech wymienionych osi.Lotki

Lotki to ruchome powierzchnie, znajdu-jce si najczciej na kocwkachskrzyde na ich tylnej krawdzi, nazywa-nej krawdzi spywu. Ich zadaniem jest

przechylanie samolotu na boki wok osipodunej. Gdy wolant jest wychylanyw prawo (wolant to odpowiednik drka,ale umieszczany jest na tablicy przyrz-dw i przypomina kierownic; drekwychyla si dokadnie w tych samychkierunkach i efekt jego dziaania jest takisam. Z przyczyn historycznych w Ame-

ryce w maych samolotach czciej

stosuje si wolant ni powszechny w na-szym rejonie drek przyp. tumacza),jak pokazano to na rysunku 1-4, obielotki, prawa i lewa, wychylaj si rwno-czenie, ale w przeciwnych kierunkach.Jest to wbrew pozorom poprawne dzia-anie tego mechanizmu, a nie wiadec-two, e konstruktor, ktry opracowasamolot, chcia poeksperymentowa.Poniewa wychylilimy wolant w prawo,lotka na lewym skrzydle zostanie wychy-lona do dou, co spowoduje wzrost siynonej na lewym skrzydle, a lotka naprawym skrzydle do gry, dziki czemusia nona na lewym skrzydle zmniejszy

si. Skutkiem tego bdzie przechyleniesamolotu na praw stron.

Rysunek 1-4. Przechylanie samolotu w prawo. A-

lotka lewa wychylona do dou wzrost siy nonej,

B lotka prawa wychylona do gry spadek siynonej.

Wolant wychylony w prawo




12/183


Gdy wolant jest przechylany w lewo, takjak na rysunku 1-5, lotka na lewym skrzy-dle zostanie wychylona do gry i sianona na lewym skrzydle zmniejszy si,a lotka na prawym skrzydle zostaniewychylona do dou i sia nona na lewymskrzydle wzronie. W wyniku takiej reak-cji pilota samolot przechyli si w lewo.

Wolant wychylony w lewo


Rysunek 1-5. Przechylenie samolotu w lewo. Na

rysunku wida, jak lotki przechylaj samolot.

A- lotka lewa wychylona do gry spadek siy

nonej, B lotka prawa wychylona do dou

wzrost siy nonej.

Lotki pozwalaj na wzrost siy nonej najednym ze skrzyde i spadek na drugim.Rnica si po prostu przychyla samolotw kierunku, w ktrym chce tego pilot.

Ster wysokociSter wysokoci do ruchoma paszczyznaznajdujca si na ogonie, ktra jest odpo-wiedzialna za podnoszenie dziobu to grylub jego opuszczanie (patrz rysunek 1-6).Jej zadaniem jest obracanie samolotuwok osi poprzecznej.

Pocigajc za wolant ster wysokoci jestwychylany do gry, co z kolei powoduje wzrost

siy nonej skierowanej w d i opuszczenieogona, czyli zadarcie dzioba samolotu.


Rysunek 1-6. Dziaanie steru wysokoci. A

opuszczanie ogona (ruch do dou). B ogon jest

opuszczany, a nos zadzierany.

Z punktu widzenia aerodynamiki sterwysokoci dziaa na takiej samej zasa-dzie jak lotki. Pocignicie za wolantpowoduje wychylenie steru wysokoci dogry, jak pokazano to na rysunku 1-6.



13/183


Na dolnej powierzchni usterzenia po-wstanie podcinienie, ktre spowodujeobrcenie samolotu i podniesienie dziobudo gry (pamitajcie, e w locie samolotobraca si wok rodka cikoci przypis tumacza).

Na rysunku 1-7 pokazano co bdzie si

dziao gdy naciniemy na wolant i ode-pchniemy go od siebie. Ster wysokocizostanie wychylony do dou, a podcinie-nie powstanie na jego grnej powierzchni.

Powoduje to podnoszenie ogona, a sa-molot obraca si wok osi poprzeczneji opuszcza dzib. Zasada sterowaniajest prosta: chcesz podnie dzib pocignij wolant ku sobie (w argonielotniczym mwi si cignij na siebie),chcesz opuci dzib odepchnij wolantod siebie, co w terminologii lotniczejnazywa si oddaniem wolantu.

Istnieje jeszcze trzeci typ steru sterkierunku. Dziki niemu mona kontrolo-wa odchylenia samolotu wok osi pio-nowej. Wrcimy do tego zagadnienianieco pniej, ale na razie chciaem wam

przypomnie o jego istnieniu.W tym momencie opanowalicie juwszystkie podstawowe wiadomocidotyczce sterowania i moemy zajsi czym powaniejszym. Przeniemysi w mylach do naszego samolotui zobaczmy, jak wykonuje si najprostszy

ze znanych manewrw, czyli lot po pro-stej.

Lot po prostejNo wanie, za chwil poprbujecie, jakwykonuje si ten podstawowy manewr.W zasadzie bdzie nam chodzio o lot poprostej z zachowaniem wysokoci. Napierwszy rzut oka nie do koca jest

Odpychajc wolant wychylamy ster wysokoci do dou,co z kolei powoduje wzrost siy nonej skierowanej kugrze i podniesienie ogona, czyli opuszczenie dziobu

samolotu.


Rysunek 1-7. Dziaanie steru wysokoci. A

opuszczanie ogona (ruch do gry). B ogon jest

podnoszony, a nos opuszczany.



14/183


jasne, czy bdziemy mieli do czynieniaz jednym manewrem czy bd to dwaoddzielne zagadnienia. I wanie tak jest.Lot po prostej to taki stan, w ktrymdzib samolotu jest stale skierowanyw t sam stron, a skrzyda s usta-wione poziomo. Sformuowanie lot z za-chowaniem staej wysokoci oznacza, esamolot nie nabiera, ani te nie traciwysokoci.

Na rysunku 1-8 pokazaem to, co widziucze-pilot, ktry zazwyczaj siedzi nalewym fotelu, w czasie lotu po prostejz zachowaniem staej wysokoci. Niezraajcie si, e nasz samolot ma nakursie du gr. Jestem stale z wamii jestem naprawd dobry w omijaniu

rnych przeszkd. W zasadzie mogpowiedzie, e jest to moja specjalno.Ale wracajc do naszego wiczenia, jesttu par problemw.

Jak moesz upewni si, e leciszpo prostej i na staej wysokoci?

Tak, dla pocztkujcego adepta sztuki

latania jest to pewien problem. Naj-prostszym rozwizaniem jest popatrze-nie na przyrzdy oraz do przodu poprzezprzedni szyb, zwan w lotnictwiewiatrochronem. To co widzi ucze, poka-zano na rysunku 1-8. Na pierwszy rzutoka wida, ze grna cz tablicy przy-

rzdw jest rwnolega do horyzontu.Jeli tak jest, to skrzyda nie s prze-chylone w adn stron i samolot jestustawiony poziomo. W konsekwencjioznacza to, e wasz samolot leci prostodo przodu i nie skrca.

Jednak nie jest to jedyna metoda do

okrelenia, czy lecicie prosto. Moecienacisn te guzik znajdujcy si narkojeci waszego joysticka, ktry powi-nien wystawa w poowie jego dugoci,mniej wicej tam, gdzie trzymacie kciuk.Gdy to zrobicie i spojrzycie na prawei lewe okno, bdziecie mogli sprawdziczy lecicie poziomo. Oba skrzyda po-winny znajdowa si w takiej samejRysunek 1-8



15/183


wysokoci ponad horyzontem. Ale zacho-wajcie czujno, macie patrze na hory-zont, a nie na ksztat terenu, poniewanp. gry, ktre mog si pojawi, lezinterpretowane narobi wam kopotw.

otwartych okien z podgldem w prawoi lewo i dlatego bdziemy pomagali so-bie, kontrolujc przyrzd zwany sztucz-nym horyzontem. Przyrzd ten jestumieszczony w rodku w grnej linii,wrd szeciu podstawowych przyrz-dw pilotaowo-nawigacyjnych.

Rysunek 1-9.

Jak utrzyma pooeniehoryzontalne ?

W prawdziwym samolocie wyciskamz moich uczniw ostatnie poty, aby cochwila spogldali przez okna na prawoi lewo. Pomaga to im upewni si, e

samolot rzeczywicie leci poziomo, alejednoczenie przyzwyczaja do spoglda-nia, co si dzieje w otaczajcej nasprzestrzeni i jaki jest ruch w powietrzu.Jest to konieczne, poniewa wbrewpozorom w przestrzeni powietrznejistniej miejsca, gdzie ruch lotniczy jestbardzo intensywny. W tym przypadkunieefektywne byoby stae utrzymywanie

Rysunek 1-10.

Sztuczny horyzont to, jak sama nazwa

mwi, sztuczne przedstawienie poziomejlinii horyzontu. Pokazuje on, w jakiejkonfiguracji w stosunku do ziemi znajdu-je si nasz patowiec, czy jest przechy-lony w prawo lub lewo oraz czy dzibjest pochylony w d lub podniesiony dogry. Grna cz przyrzdu jest poma-lowana na niebiesko, a dolna na brzowo

jak niebo, ktre jest nad nami, oraz



16/183


ziemia pod nami. Przyrzd jest wrczniezbdny, gdy pilot nie moe zobaczyhoryzontu z powodu sabej widocznoci,np. w chmurach lub podczas silnegodeszczu. Moe si on rwnie okazabardzo pomocny, gdy nie bdziecie moglipatrze na boki, np. tak jak w waszymsymulatorze.

Przechylanie joysticka w lewo bdziepowodowao przechylanie samolotuw tym samym kierunku, ktre najlepiejbdzie mona zinterpretowa przez

opuszczenie lewego ze skrzyde i podnie-sienie prawego, co pokazano na rysunku1-11. Wanie w taki sposb bdziewygldao wejcie w lewy zakrt, czylimoment jego rozpoczcia. Zwrcieuwag na ma pomaraczow miniatur-k samolotu, znajdujc si na sztu-cznym horyzoncie, ktra rwnie maopuszczone lewe skrzydo ku ziemi.Z mechanicznego punktu widzeniaw sztucznym horyzoncie porusza siziemia, a nie samolot, i ta poruszajcasi sfera kreuje obraz zrozumiay dlanas, siedzcych za sterami. Nie wcho-dzc w szczegy konstrukcyjne, moe-

cie zawsze atwo okreli, ktre zeskrzyde jest opuszczone, a ktre pod-niesione.

Jeli teraz dla odmiany w ten sam spo-sb przechylimy joystick w prawo, tosztuczny horyzont zacznie pokazywa,e weszlimy w prawy zakrt. Teraz to

prawe skrzydo bdzie pochylone w kie-runku ziemi (rysunek 1-11B). Przywr-cenie samolotu do pozycji horyzontalnejodbywa si przez pokiwanie joystikiem(i skrzydami) a sztuczny horyzontustabilizuje si w pooeniu jak na rysun-ku 1-11C. Wtedy joystick znajduje si

w swoim pooeniu wyjciowym,Rysunek 1-11.

A B

C



17/183


a samolot w pooeniu horyzontalnymczyli poziomym. Teraz wiecie, e jeliskrzyda nie s przechylone lecz usta-wione zostay poziomo, samolot niezakrca, ale leci prosto.

Jakim kursem lecimy?

Wspomniaem, e istnieje jeszcze jednametoda sprawdzenia czy lecimy prosto.W tym przypadku trzeba si posuyyroskopowym wskanikiem kursu, ktrydla uproszczenia bd nazywa wskani-kiem kursu i ktry zosta pokazany narysunku 1-12.

znajdujce si na tarczy przyrzdu. Abyprawidowo odczyta warto kursu, zawszystkimi wartociami trzeba jeszczedoda zero. Czyli 6 to w rzeczywistoci60, a 33 to tak naprawd 330. Wanauwaga w korespondencji nie bdzieciepodawali informacji szedziesit, alezero-sze- zero, a trzysta trzydziecitrzy-trzy-zero. Jest to przyjta zasadazmniejszajca moliwo pomyki, alei tak kontroler moe was poprosi o pow-trzenie wartoci kursu, ktrym lecicie.Cyfry pojawiaj si w odstpach co 30,po midzy nimi s mniejsze kreski sym-bolizujce 5 oraz 10.

Aby samolot lecia cile okrelonymkursem, po prostu musicie doprowadzidzib samolotu na dan warto. I taknp. chcc lecie kursem 270 zakrcaj-cie tak dugo, a dzib samolotu zaczniewskazywa liter W (W-West czyli poangielsku zachd). Jeli wskazania przy-

rzdu nie zmieniaj si oznacza to, elecicie staym kursem, czyli jest to lotpo prostej.

Wydaje mi si, e teraz rozumiecie coznaczy lot po prostej i moemy przejdo drugiego manewru z lotu po prostejna staej wysokoci.

Rysunek 1-12.

Moecie go znale w rodku dolnej liniipodstawowych przyrzdw pilotaowo-nawigacyjnych, o ktrych ju wspomina-em. Swym wygldem przypomina ontarcz zwykego kompasu, na ktrynaoono maleki samolot wskazujcy

kierunek lotu. Zwrcie uwag na liczby



18/183


A teraz upewnij si, e leciszpoziomo

A teraz pomwmy o tym, co si dziejew wysokoci, na ktrej lecicie, gdyzadzieracie dzib lub go opuszczacie.Gdy podnosicie dzib samolotu, jakby-cie celowali w niego, sztuczny horyzontrwnie to pokazuje i symbol samolotuprzesuwa si na niebieskie pole. Takasytuacja zostaa przedstawiona narysunku 1-13A.

Teraz spjrzmy na wysokociomierz,ktry znajduje si po prawej stroniesztucznego horyzontu (rysunek 1-13B).Dua wskazwka pokazujca wysokopodawan w setkach stp (anglosaskastopa jest standardow jednostk poda-wania wysokoci w lotnictwie: 1 stopa= 0.305 m przyp. tum.) bdzie siobracaa w prawo, tak jak wskazwkiwaszego zegarka. Z zasady ruch w pra-wo oznacza wzrost wartoci, a przeciw-ny jej spadek. W przypadku wysokocio-mierza bdzie chodzio o wzrost lubzmniejszanie wysokoci.

Pod wysokociomierzem znajduje sidrugi pomocny nam przyrzd: tzw. wa-riometr czyli prdkociomierz, ale mie-rzcy nie prdko poziom, lecz pio-now, czyli prdko wznoszenia lubopadania (patrz rysunek 1-13C). Jegostrzaka odchyla si w prawo i lewo,cho w odrnieniu od innych przyrz-

dw warto zerowa jest ustawionapoziomo, co uatwia okrelenia czy sa-molot si wznosi (strzaka podnosi sido gry) czy te opada (strzaka wychylasi do dou). Jeli tkwi poziomo, to zna-czy, e lecicie na staej wysokoci.

Jak pamitacie, nasz joystick pozosta-

wilimy wychylony. Gdy przywrcicie goRysunek 1-13

D C

A B



19/183


do pozycji neutralnej, wariometr ustabi-lizuje si na wartoci zero. Stanie sitak, o ile samolot bdzie prawidowowywaony, co na razie zakadam, a dotego zagadnienia powrcimy za chwil.

W przypadku gdy pochylicie dzib samolo-tu w d, miniaturka samolotu na sztucz-

nym horyzoncie przesunie si na polebrzowe, jak pokazano na rysunku 1-14.

tkwi nieruchomo na tej samej wartoci,a wskazwka wariometru powinna stana zerze.

Opanowanie tego zadania zajmuje niecoczasu i wymaga wprawy. W rzeczywis-toci w prawdziwym samolocie zawszeodbywa si jaki ruch i wskazwki oscy-

luj. Zwyky niedzielny pilot moe byz siebie dumny, jeli udaje mu si utrzy-ma samolot w zakresie 100 stp wokzadanej wysokoci. Jak sam stwierdziemjako ucze, znacznie atwiej zmieniao misi wysoko, na ktrej leciaem ni jejutrzymywanie. Z biegiem czasu i wrazz wpraw pewne umiejtnoci przyszyniejako same. W czasie interaktywnejlekcji bdziecie wiczyli lot po prostej,starajc si utrzyma skrzyda miniaturkisamolotu umieszczonej na sztucznymhoryzoncie w pooeniu poziomym w sto-sunku do obracajcej si sfery. Jeliprawe lub lewe skrzydo pochyli si ku

ziemi, podniesiecie je z powrotem dopoziomu przechylajc w przeciwn stronjoystick.

Dodatkowe wiczenia bd powiconeutrzymaniu lotu bez utraty wysokoci,(utrzymanie wskaza wysokociomierzaw niezmienionym pooeniu). Ideaem

bdzie, jeli wskazwka nie bdzie si

Rysunek 1-14.

Wskazwki na wysokociomierzu zacznobraca si w lewo (przeciwnie do ruchuwskazwek zegara), wskazujc na spa-

dek wysokoci. Wariometr rwnie b-dzie wskazywa pojawienie si prdkociopadania.

Dopiero opierajc si na wskazaniach obutych przyrzdw mona bezpieczniepowiedzie, e wykonujemy lot bez zmia-ny wysokoci. W takim przypadku dua

wskazwka na wysokociomierzu powinna



20/183


poruszaa wcale. Jeli to zrobi i opadnielub podniesie si, zareagujecie steremwysokoci przeciwdziaajc niewskazanejzmianie i powstrzymujc zainicjowanyju ruch.

Czas na trymer

Wbrew pozorom samolot podlega dziaa-niu wielu si, a nie jednej wypadkowejumownie przyczepianej do skrzyde.Niektre z nich prbuj zadrze dzibsamolotu do gry, inne natomiast pra-gn tylko go opuci. Cig miga, ciaroraz sia nona to tylko cz tej galerii.Moe i tak w rzeczywistoci jest, ale co

to tak naprawd znaczy dla nas pilotw?Ot wyobracie sobie, e chcecie doko-na przelotu. Przecie nie bdzieciesiedzie i cign za drek przez cayczas lotu. Stae cignicie za wolant,aby utrzyma podany kt natarciaoznacza stae wywieranie siy i wasze

ramiona do szybko odmwiyby posu-szestwa. Schwarzenegger prawdopo-dobnie by sobie poradzi, ale nie ja. Naszczcie w samolocie pojawio siurzdzenie zwane trymerem, ktregozadaniem jest zmniejszy obcieniepilota. Sprawdmy jak to dziaa, boprzecie warto wiedzie co wicej

o rozwizaniu tak pomocnym.

Jak to dziaa?

Trymer to niewielka klapka znajdujca siz tyu na usterzeniu (na jego krawdzispywu). W tym wypadku chodzi namo ster wysokoci (patrz rysunek 1-15A.Pokazuje on klapk wychylon do doui wytwarzajc dodatkow niewielk sinon skierowan do gry, ktra jednakjest na tyle dua by pocign za ster.Sterowanie klapk odbywa si poprzezprzekrcanie specjalnego koa umiesz-czonego zazwyczaj pomidzy fotelamipilotw albo w dolnej czci tablicyprzyrzdw.

Koo sterowania trymerem jest zazwyczaj umieszczone pomidzy

fotelami pilotw lub w dolnej czci tablicy przyrzdw.Opuszczenie dziobu samolotu wymaga wytworzenia niewielkiegopodcinienia na krawdzi spywu steru wysokoci, ktre bdzieskierowane do dou. To spowoduje wychylenie steru wysokoci

w d.

Rysunek 1-15A. Sposb dziaania steru wysoko-

ci. A dzib do dou.

Trymer cignie ster do takiego pooe-nia, jakie jest ustawione na kole w kabi-nie. Dziki temu pilot moe zrwnoway




21/183


siy na wolancie i po prostu zdj z niegorce, a samolot sam poleci dalej utrzy-mujc waciwy kt natarcia.

Aby pochyli samolot do dou (np. po to,aby przej do zniania) trzeba spowo-dowa wychylenie steru do gry. Klapkatrymera musi zosta wychylona do gry,

a ster pocignity do dou, jak pokazanona rysunku 1-15B

Wyobracie sobie trymer jako niewidzial-n rk, ktra trzyma za wasz sterwysokoci i utrzymuje go we waciwympooeniu, a siy na waszym wolancie poprostu znikaj. Rol koa trymera nawaszym joysticku peni niewielkie kkalub przyciski pozwalajce na regulacjpooenia neutralnego. Klawisz 1 bdzie

zadziera dzib, a klawisz 7 opuszcza go.A oto metodyka ustawienia trymera dlaustalenia lotu poziomego. Po pierwszesprawdcie, czy samolot jest waciwiewywaony (wytrymowany). Sprawdciepo prostu, czy macie jak si na wa-szym joysticku. Potem popatrzcie na

wariometr. Jeli wskazwka pokazujewznoszenie (wychyla si do gry), samo-lot musi nieco opuci nos. W zwizkuz tym lekko nacinijcie na joystick i przy-wrcie samolot do lotu poziomego,a nastpnie nacinijcie klawisz 7, abylekko pochyli dzib do dou (lub posu-cie si przyciskiem trymujcym). Gdyjest to skoczone, zwolnijcie przycisklub klawisz i zobaczcie jaki jest efekt,gdy pucicie wolant.Im duej bdziecie naciskali na przycisklub klawisz, tym wiksza bdzie popraw-ka wprowadzona przez trymer (fizyczniew samolocie bdzie on bardziej wychylo-

ny). Proponuj wic, abycie byli

Aby wywoa podniesienie dziobusamolotu, konieczne jest wytworzenieniewielkiego podcinienia na krawdzispywu steru wysokoci, ktre bdzieskierowane ku grze. Spowoduje to

wychylenie steru wysokoci do gry.Koo sterowania

trymerem jestzazwyczaj umieszczonepomidzy fotelami

pilotw lub w dolnejczci tablicyprzyrzdw.


Rysunek 1-15B. Sposb dziaania trymera steru

wysokoci. B dzib do gry.



22/183


ostroni. Niewykluczone, e bdzieciemusieli kilkakrotnie powtarza procedu-r, a uzyskacie porzdny wynik, a wa-riometr w waszym samolocie stanie nazerze.Gdy wariometr wskazuje opadanie (wska-zwka wychylona do dou), do przywrce-nia lotu poziomego konieczne jest poci-

gnicie za joystick. Nastpnie kilka razynacinijcie klawisz 1, aby podnie niecodzib waszego samolotu (ewentualnieposucie si przyciskiem trymujcym nosku grze). Gdy skoczycie, pucie joy-stick i sprawdcie jaki jest wynik i czywskazwka na wariometrze jest na zerze.

W razie potrzeby powtrzcie procedurtrymowania a do penego skutku.Osobicie do trymowania (wywaania)wol uywa wskaza wariometru, ponie-wa jest on bardziej czuy od wysokocio-mierza i jego strzaka wychyla si nawetprzy bardzo niewielkich zmianach wysoko-ci. Nie oznacza to, e bd wyrywawosy z gowy, jeli bdziecie postpowainaczej, chocia w kolejnych lekcjach bdwas przekonywa do uywania wariome-tru i pokazywa, w jaki sposb mona sinim posugiwa wywaajc samolot pod-czas wznoszenia lub zniania.Wiele z samolotw jest wyposaonych

w trymer lotek. Niewykluczone, e znajduje

si on nawet na waszym joysticku. Czasa-mi jest to urzdzenie pomocne, np. gdymamy nierwnomiernie rozoony ciarpaliwa, albo pasaerowie s rozsadzeninierwnomiernie i trzeba podtrzymajedno ze skrzyde. Bez wzgldu na to, jakdobrze samolot jest wytrymowany, moeon oscylowa w gr i w d w zakresie

mniej wicej 100 stp (30 m). Niestetytakie s samoloty. Kade z tych lataj-cych urzdze lubi robi rzeczy po swoje-mu i ich wasnoci lotne potrafi od siebienieco odbiega. W zasadzie uwaam, enaley im na to pozwoli, o ile w swojejsamodzielnoci nie posuwaj si zbyt

daleko. Waszym zadaniem jest doprowa-dzenie to tego, aby samolot by jak naja-twiejszy w pilotau i abycie mieli jaknajwicej czasu na analizowanie tego, cosi dzieje i planowanie dalszego dziaania.

Teraz moecie by z siebie naprawddumni. Ukoczylicie pierwsz lekcj

naszej szkoy latania. Jestem w wasbardzo zadowolony. Przysza kolej nanieco interaktywnego treningu. Wcz-cie program Learn to Fly i wybierzcielekcj pierwsz (Student Lesson One).W nastpnej lekcji teoretycznej wpro-wadz was w arkana wykonywania za-

krtw.



23/183


W lotnictwie zdarzaj si rne pomykiwynikajce z niezrozumienia. Wielu usy-szawszy podnie nos podnosi gow,a gdy instruktor powie co o korkocigu,niektrzy zastanawiaj si, czy bdzieotwiera butelk i jakie wino lubi najbar-dziej. Jako mody pilot-ucze zostaemzapytany przez mojego instruktora W

jaki sposb samolot skrca? Spojrza-em na niego i spokojnie odpowiedziaemZa pomoc kierownicy. Instruktorskurczy ramiona, potrzsn gowai wyglda na bardzo niezadowolonego.Poniewa wy nie macie problemw tegotypu, moemy od razy zagbi si

w analizie, w jaki sposb samolot zakr-ca, a potem, w jaki sposb wy bdzieciemogli wykona ten manewr.

Samolot A na rysunku 2-1 leci po pro-stej ze sta prdkoci.

W locie po linii prostej sia nona jestskierowana pionowo do gry i rwnowa-y ciar samolotu utrzymujc go w tensposb w powietrzu. Ale jeli udaobysi j nieco przechyli i nie dziaaabyona dokadnie pionowo, to powstaabyskadowa pozioma pozwalajca na rozpo-czcie skrtu.

LEKCJA 2: W JAKI SPOSB SAMOLOT SKRCA

Wanie taki przypadek pokazuje rysunekB. Cze siy nonej (jej skadowa piono-wa) nadal utrzymuje samolot w powie-trzu, a skadowa pozioma cigniesamolot w kierunku skrtu. atwo sobiewyobrazi, jak dwie oddzielne siy dodajsi i tworz jedn wypadkow. Wartodobrze si przyjrze maym wektorom narysunku symbolizujcym siy i przemylejak dziaaj, poniewa w rzeczywistocinigdy ich nie zobaczymy, ale za to jepoczujemy.

Lot po prostej ze staa prdkociCAKOWITA

SIANONA

CIAR

Skadowa pozioma siy nonej

Skadowapionowa

siy nonej

CAKO

WITA

SIANON

A


Rysunek 2-1. Zasada wykonywania skrtu.

Przechylenie samolotu powoduje zmian kierunku

dziaania siy nonej i powstanie poziomej skado-

wej. To wanie ta skadowa jest odpowiedzialnaza wykonanie zakrtu.


24/183


Naley zawsze pamita, e samolotbdzie zakrca dziki pojawieniu siskadowej poziomej siy nonej. To ona gopocignie tak, e zacznie porusza sinie po prostej, ale po uku, wykonujcskrt. Sia odpowiedzialna za skrcaniebdzie tym wiksza, im wikszy bdziekt przechylenia samolotu, powodujc

cianiejszy i szybciej wykonywany skrt.Skoro ju wiecie, w jaki sposb samolotzakrca, pozwlcie, e zamieni si nachwil w sawnego filozofa Sokratesa.Nie wyobraajcie sobie mnie jako myli-ciela noszcego zamiast dinsw zgrab-n tunik. Gdybym si tak wam jednakobjawi, to otula mnie bdzie matamajca chroni podczas waszego pierw-szego ldowania. Ale wracajc do Sokra-tesa, mam wane pytanie: W jaki spo-sb doprowadzi do przechylenia sisamolotu i powstania skadowej poziomejsiy nonej?

Odpowied brzmi - naley posuy silotkami.Jeli powiedzielibycie co o krceniukierownic lub ewentualnie wolantem,obiecuj, e nie dostan ataku serca, bojest w tym ziarno prawdy. Wychylajcwolant lub drek wychylamy lotki i po-

wodujemy przechylenie samolotu,

a wanie o to nam chodzio. Teraz, gdysamolot przechyli si, zacznie samzakrca.Aby zakrci naley wychyli wolant. Gdymwi wychyli, oznacza to niezbytgwatowne przechylenie go w prawo lublewo, a dokadnie w t stron, w ktrchcemy skrca. Wolant przechylamy

tak dugo, a samolot uzyska wymaganykt przechylenia. Teraz naley wolantprzestawi do pozycji neutralnej, a sa-molot powinien pozosta przechylonyo stay kt. Gdyby przypadkiem zaczzmienia kt przechylenia, naley lekkimiwychyleniami wolantu przywrci go do

wymaganego pooenia.A teraz z powrotem stan si Sokrate-sem i zadam kolejne pytanie: A w jakisposb chcecie si dowiedzie, o jaki ktprzechylilicie samolot? Przecie niebdziecie cigneli za sob drugiegosamolotu z drugim pilotem, ktry wamto powie.

Na rysunku 2-2 pokazano sztucznyhoryzont, o ktrym ju wspominaem.W grnej czci przyrzdu, po praweji lewej stronie osi symetrii znajduj sibiae linie, wskazujce wybrane wartocikta przechylenia. Pierwsze trzy s

rozmieszczone co 10, potem 60 i na



25/183


koniec 90. Aby przechyli samoloto 30, naley doprowadzi trzeci bia

lini do osi symetrii przyrzdu. Ma tampozosta, pokrywajc si z maym po-maraczowym trjktem.

Proste, prawda? Ale co zrobi, gdytrzeba przechyli samolot o 15 lub 45?I na to jest metoda.

Na rysunku 2-3 pokazane s dwie diago-nalne biae linie biegnce od rodka przy-rzdu ku jego bokom. S to odpowiedniolinie przechylenia o 15 i 45. Jeli prze-chyli samolot tak, aby may pomara-czowy samolocik znajdujcy si w cent-ralnej czci przyrzdu pokry si z pier-wsz ze wspomnianych linii, tak jak to

pokazano na lewym rysunku, to jestecie

przechyleni o 15. Samolot jest przechy-lony o 45, gdy miniaturka pokryje si

z drug z biaych linii.W zasadzie wiecie ju prawie wszystko,ale zanim przejdziemy do wicze prak-tycznych, powinnicie usysze jeszczeo jednej rzeczy.Jako piloci powinnicie zawsze pamita,e w lotnictwie rzadko mona dosta co

za nic. Niestety ta zasada znajduje po-twierdzenie rwnie w przypadku skrtu.Jeli przechylimy si non i nie bdzieona ju skierowana pionowo, to jej ska-dowa pionowa bdzie mniejsza ni jestto konieczne do zrwnowaenia siynonej (patrz samolot B na rysunku 2-1).

W takim wypadku samolot zareaguje

Rysunek 2-2. Linie ktw przechylenia

30

10 60

90

Linia brzegowa 15 Linia brzegowa 45

Rysunek 2-3.



26/183


tak, jak powinien i zacznie si poruszaw stron, w ktr jest skierowana nie-zrwnowaona sia, czyli w d. Abytemu zapobiec, konieczne jest zwiksze-nie cakowitej siy nonej. W tym celunaley lekko przechyli wolant do siebie.Z czasem zrozumiecie, e przechylaniewolantu ku sobie zwiksza kt natarcia

skrzyde samolotu. Niestety na tym niekoniec problemw. Co prawda zwiksze-nie kta natarcia spowodowao wzrostsiy nonej i rwnowaga zostaa zacho-wana, ale wzrs nam rwnie opr, copowoduje stopniowy, ale stay spadekprdkoci lotu. Przy paskim zakrcie (do

30) spadek prdkoci jest bardzo nie-wielki i mona go zaniedba, ale ju przyprzechyleniu 45 konieczne moe bydodanie nieco mocy, aby zapobiec zbytduej utracie prdkoci lotu.

Powrmy do sztucznego horyzontu,aby sprbowa dowiedzie si, na ile

bdziemy musieli pocign za wolantpodczas zakrtu.Naley kontrolowa pooenie miniaturkisamolotu, a przede wszystkim pomara-czowej kulki znajdujcej si pomidzyskrzydami. W locie poziomym skrzydai kulka le prawie na linii horyzontu

(lekko nad ni), tak jak pokazano to na

rysunku 2-4. Ale w czasie skrtu trudnojest okreli kt natarcia, poniewaskrzyda nie pokrywaj si z horyzontemi konieczne jest posuenie si wspo-mnian pomaraczow kulk.

Rysunek 2-4. W locie poziomym skrzyda i kulkale prawie na linii horyzontu.

Aby utrzyma wysoko lotu w czasiewykonywania skrtu z przechyleniem 15oraz 30, musisz nieznacznie zwikszykt natarcia. Na rysunku 2-5 pokazano

jak sobie poradzi w takiej sytuacji.Nie mona zapomina o zasadzie, e imwikszy jest kt przechylenia, tym wikszybdzie niezbdny wzrost kta natarcia dlautrzymania staej wysokoci lotu. W czasiewyprowadzania ze skrtu konieczne jestzwolnienie niewielkiego przechylenia wolan-

tu na siebie i powrcenie do pocztkowej

Pomaraczowa

kulka



27/183


wartoci kta natarcia, jak w locie pozio-mym. Na razie w czasie wchodzenia lubwychodzenia ze skrtu uwzgldnijcie nie-

wielk poprawk kta natarcia dla utrzy-mania lotu poziomego. Jeli bdzieciewykonywa gboki zakrt, musicie byprzygotowani na wiksz poprawk tak,aby wskazwka wariometru staa na zerzei nie zmieniay si wskazania wysokocio-mierza. Pomaraczowa kulka na sztucznymhoryzoncie bdzie suya do okrelenia ktanatarcia podczas zakrtu. Zawsze naleypamita o zdjciu poprawki, gdy powraca-my do lotu poziomego.Wczeniej obiecaem, e powiem niecowicej o uyciu steru kierunku. Poniejznajdziecie obiecane informacje, jak sinim posugiwa.

Ster kierunkuSter kierunku to pionowa, ruchomapaszczyzna umieszczona na ogonie. Jejzadaniem jest utrzymywanie dziobu sa-molotu skierowanego w stron skrtu,ale nie powodowanie skrtu samolotu!Pamitajcie, e samolot zakrca dzikitemu, e go przechylamy. Ster kierunku

jest uywany do rwnowaenia si, ktrepodczas przechylenia chciayby skiero-wa samolot w stron przeciwn dowykonywanego zakrtu. Odpowiada zato zoony ukad si powstajcych nasamolocie, ale poniewa zrozumienietego zagadnienia nie jest konieczne do

prawidowego pilotowania symulatora,nie bdziemy si nad tym rozwodzi. Dlatych, ktrzy chcieliby zdoby nieco wi-cej informacji, na kocu niniejszej lekcjidoczony zosta rozdzia Moment lot-kowy - nieco wicej informacji.

Flight Simulator 2002 jest wyposaony

w automatyczn kompensacj, pozwala-jc na utrzymanie nosa skierowanegowe waciwym kierunku. Dlatego nie spotrzebne peday, a samolot i tak za-wsze bdzie lata poprawnie. Innymisowy, kade wychylenie lotek bdziekompensowane przez automatycznewychylenie steru kierunku, rwnowace

Rysunek 2-5.



28/183


powstajcy moment lotkowy. Oczywicieprawdziwe samoloty nie s wyposaanew takie urzdzenia, cho niektrzy ucz-niowie traktuj swego instruktora jakowanie ten element wyposaenia ichmaszyny latajcej. Gdy zdecydujecie sina latanie prawdziwym samolotem,bdziecie si musieli dowiedzie wszyst-

kiego, co niezbdne o sterze kierunkui jego dziaaniu i nauczycie si efektyw-nie posugiwa pedaami. Jeli przypad-kiem mielibycie w wyposaeniu peday,to moecie czyta dalej, aby dowiedziesi jak si nimi posugiwa.W zasadzie ster kierunku mona potrak-

towa jak pionowo ustawion lotk,ktra zostaa zamocowana na ogoniewaszego samolotu. Nacinicie prawegolub lewego pedau spowoduje wychyleniesteru i obrt samolotu wok osi piono-wej, co nazywa si odchyleniem. Odchy-lenia te pozwalaj utrzymywa dzibsamolotu skierowany w stron, w ktrchcemy zakrca.Co si dzieje z samolotem, gdy nacinie-my na prawy peda, pokazano na sche-macie A Rysunku 2-6. Wychylony sterzmienia opyw wok ogona i wytwarzastref podcinienia (lokalnie cinieniejest nisze od otaczajcego) z jednej

strony, a nadcinienia z drugiej. Ogon

bdzie si przemieszcza w kierunkupodcinienia. Nacinicie prawego peda-u odchyli dzib w prawo. Z kolei naci-nicie lewego pedau spowoduje odchy-lenie dziobu samolotu w lewo. Sytuacjapo wychyleniu steru w lewo pokazanajest na schemacie B.

A

B

Nos jest odchylanyw prawo

Ster wychylasi w lewo

Podcinienie Podcinienie

NadcinienieKierunekruchu ogona

Kierunekruchu ogona

Wcinityprawy peda

Nos jest odchylanyw lewo

Ster wychylasi w prawo

Opyw Opyw

Wcinity

lewy peda

Opionowa

Rysunek 2-6. Zasada kompensacji niechcianego

odchylenia samolotu

Nieco wicej o sterze kierunku

Zamy, e wanie otworzylicie swjprezent urodzinowy i w pudeku znaleli-

cie komplet pedaw do FS 2002.



29/183


Jestecie prawdziwymi szczciarzemi.Alternatyw moe by joystick z wbudo-wan funkcj steru kierunku, wiec spraw-dzicie, czy nie mona go przekrci wokosi pionowej. Gdy podczycie go do swe-go komputera, pierwsz rzecz, o ktrnaley zapyta powinno by: A kiedy taknaprawd musimy uy steru kierunku?

Odpowied jest prosta: Zawsze wtedygdy posugujecie si lotkami, np. w czasiewykonywania skrtu.Jeli nie posuycie si sterem kierunku,cz waszego samolotu bdzie sichciaa uda w stron przeciwn do tej,w ktr przechylilicie samolot. Jeli tak

si zacznie dzia, to w ruch pjd rw-nie brwi waszego instruktora, ktre siunios, wykazujc niezadowolenie z wa-szej dziaalnoci. Dla uatwienia wartozapamita nastpujc zasad: skrtw prawo - ster w prawo, skrt w lewo -ster w lewo. Rce i stopy maj si poru-sza w tym samym kierunku.Apetyt ronie w miar jedzenia, wicteraz pojawia si pytanie A na ile trze-ba wychyli ster? Jest to bardzo dobrepytanie. Spjrzmy na Rysunek 2-7, gdziepokazano chyomierz. Zazwyczaj chyo-mierz jest poczony z innym przyrzdemzwanym zakrtomierzem, a cao nazy-

wa si koordynatorem zakrtu.

Rysunek 2-7. Koordynator zakrtu

Maa sylwetka samolotu umieszczona naprzyrzdzie bdzie pokazywa kierunek,w ktrym wykonywany jest zakrt. Nato-miast kulka wskazuje, czy dobrze wychy-lilimy ster kierunku. Kulka chyomierzaprzemieszcza si w prawo i w lewow ukowo zgitej szklanej rurce. Kadezbyt due lub zbyt mae wychyleniesteru kierunku powoduje powstawaniew samolocie dodatkowej niezrwnowao-nej siy i wytrcenie kulki z pooenianeutralnego. Tak samo zareaguj waszeokulary soneczne na osonie tablicy

przyrzdw, gdy wykonacie ostry skrt

Dla uatwienia postanowiemprzedstawi ruch kulki w takisposb, w jaki bd siporuszay wasze okularypooone nad tablic przyrz-dw pod oknem. Sia, ktraprzesuwa wasze okularyw prawo i w lewo bdzie teprzesuwaa kulk. Niestety dlapilota, kulka przesuwa siznacznie atwiej ni okulary.Gdy dzib samolotu uciekniez kierunku planowanegozakrtu, kulka natychmiastwychodzi z pozycji neutralnej.Zadaniem pilota jest posue-nie si sterem kierunkui przywrcenie jej do pooenianeutralnego.

ChyomierzZakrto-

mierz



30/183


samochodem. Zadaniem pilota jestutrzymanie kulki w pooeniu neutral-nym, a suy do tego ster kierunku.Na Rysunku 2-8 pokazano samolot wyko-nujcy zakrt w prawo. Samolot A madzib skierowany na zewntrz, prawdo-podobnie z tego powodu, e pilot niedo-statecznie wychyli ster kierunku lub za

mocno wychyli lotki. Kulka w chyomierzuucieka w prawo do wntrza zakrtu,czym daje zna, e aby wykonywa za-krt prawidowo, dzib naszego samolotu

musimy skierowa nieco w prawo. Jelister kierunku zostanie wychylony w pra-wo, zakrt bdzie wykonywany prawido-wo i kulka chyomierza pozostanie w po-zycji neutralnej.

Samolot C ma dzib skierowany do we-wntrz, prawdopodobnie z tego powodu,

e pilot nadmiernie wychyli ster kierunkulub za mao wychyli lotki. Kulka w chyo-mierzu ucieka w lewo na zewntrz zakr-tu, czym daje nam zna, e dzib nasze-go samolotu naley skierowa niecow lewo, aby wykonywa skrt prawido-wo. Jeli wychylenie steru kierunku zo-stanie nieco zmniejszone, skrt bdzie

wykonywany prawidowo i kulka chyomie-rza powrci do pozycji neutralnej.

Dla uatwienia naley pamita, e wy-chylenie si kulki chyomierza w prawo lubw lewo wymaga dla przywrcenia rwno-wagi odpowiednio wychylenia w prawo lublewo steru kierunku. Czasami wasz in-struktor przypomni wam Patrz na kulkalbo powie prawy/lewy peda, przez cozwrci wasz uwag na koniecznoposuenia si sterem kierunku. Waszedziaanie musi si ograniczy do nacini-cia na peda, ale nie musicie wcale sigapo niego lub sprawdza, czy jest tam,

gdzie powinien by.

Samolot wykonujeprawidowo zakrt

(zakrt prawidowy).

Dzib jest skierowa-ny w stron zakrtu.

Samolot ucieka nazewntrz zakrtu(zakrt z wyliz-

giem). Dzib jestskierowany nazewntrz.

Koniecznewychyleniewprawo

Prawidoweustawieniepedaw

Samolot ucieka dowewntrz zakrtu

(zakrt z zelizgiem).

Dzib jest skierowa-ny do wewntrz.

Koniecznewychyleniewlewo

Rysunek 2-8. Samolot wykonujcy zakrt prawi-

dowo i nieprawidowo



31/183


W momencie rozpoczynania skrtu sterkierunku i lotki s wychylane jednoczeniei w tym samym kierunku. Dlatego czasa-mi mwi si, e skrt prawidowy jestte krtem skoordynowanym. Lotkiodpowiadaj za odpowiednie przechyleniesamolotu, a ster kierunku nie pozwala naodchylanie si dziobu poza kierunek skr-

tu. Jeli kulka pozostaje w pooeniuneutralnym, skrt jest wykonywanyprawidowo.

Moment lotkowy - nieco wicejinformacji

Wanie dlatego, e wychylanie lotek

powoduje powstawanie momentu lotko-wego dziaajcego przeciwnie do zaoo-nego kierunku zakrtu, konieczne byowyposaenie samolotu w ster kierunku.Sprbujmy wykona skrt w prawo.Lewa lotka, ktra zostaje opuszczonaw d zwiksza si non, ale rwnieronie opr skrzyda, na ktrym jest talotka. Oczywicie powiecie Zaraz, za-raz, wcale nie robilimy nic, aby zwik-sza opr. Owszem tak, ale wspomnia-em wam, e niestety nie ma nic zadarmo. Matka Natura stworzya takaerodynamik, w ktrej sile nonej za-wsze towarzyszy opr i zwikszanie

jednego zwiksza drugie.

Prawa lotka jest podnoszona do gry, copowoduje spadek siy nonej i spadekoporu. Zmiana w wartociach siy nonejna skrzydach powoduje, e samolotprzechyla si w kierunku, w ktrymchcemy wykona zakrt, ale jednocze-nie rnica oporw powoduje, ze chcesi on odchyli w kierunku przeciwnym,

czyli w lewo. Takie jest wanie dziaanietzw. momentu lotkowego.

Jest oczywiste, e skoro przechyliliciesamolot w prawo, chcecie, aby skrcaon w prawo. I tu nasz ster kierunkuokazuje si urzdzeniem nieocenionym.Dziki niemu zniwelujecie negatywny

wpyw momentu lotkowego i bdzieciemogli wykona skrt prawidowo. Wa-ciwe wychylenie steru osigniecieutrzymujc kulk chyomierza w pooe-niu centralnym.

Pamitajcie o dziaaniu momentu lotko-wego, gdy wchodzicie lub wychodzicieze skrtu. W takiej sytuacji zawszekonieczne jest posuenie si steremkierunku poprzez jego wychylenie (przywchodzeniu w skrt) lub oddanie dopooenia neutralnego (przy wychodzeniuze skrtu). Gdy skrt ustala si, moe-cie niewielkimi ruchami pedaw dopro-

wadzi kulk do pooenia neutralnego.



32/183


W dalszych czciach niniejszej ksikizapoznacie si z innymi sytuacjami,w ktrej naley posugiwa si steremkierunku.

Jeli nie macie pedaw lub joystikaz wbudowan funkcj pedaw, bdzieciemogli lata z automatyczn kompen-

sacj momentu lotkowego. Nie moeciewtedy wycza tej opcji poniewa waszsamolot zaczby si zatacza po niebiejak pijany.

Poniewa sporo si ju napracowalicie,proponuj, abycie odbyli lekcj nr 2 nasymulatorze, a potem moemy zaczzdobywa wiedz dalej i opanowa po-wane zagadnienie, ktre nazywa siwznoszenie.



33/183


W pitej klasie mj nauczyciel poprosimnie, abym wymieni czci mowy. Wsta-em, wyszedem przed front moich kole-anek i kolegw i spokojnie wyrecytowa-em: usta, wargi, jzyk i powietrze.Oczywicie to nie bya odpowied, naktr czeka mj nauczyciel.

Mowa ma swoje cile okrelone czci,podobnie jest i z lotnictwem. Dotych-czas zapoznalimy si z dwoma spordczterech podstawowych elementwlotu: lotem po prostej bez zmiany wyso-koci oraz wykonywaniem zakrtw.Teraz przyszed czas na kolejne dwa:wznoszenie i znianie.

Jednym z czstych bdw wynikajcychz niezrozumienia zasad lotu jest prze-wiadczenie, e wznoszenie jest moliwedziki nadmiarowi siy nonej. Jest totak samo suszne jak nadzieja, i nalaniedo zbiornika paliwa spienionego pynu domycia naczy uczyni nasze ldowaniaagodniejszymi.

W rzeczywistoci samolot moe siwznosi dziki nadmiarowi mocy, a niesiy nonej. Aby atwiej wam wytuma-czy dlaczego tak si dzieje, chciabymodwoa si do przykadu samochoduporuszajcego si po jezdni.

Samochd poruszajcy si pod grbardzo przypomina wznoszcy si samo-lot. Jedyna rnica polega na tym, ejako piloci moecie wybra kt wznosze-nia, czego nie mona powiedzie o kie-rowcy. Wyboru tego dokonujecie zmie-niajc wychylenie steru wysokoci,o czym bya mowa wczeniej.

Na poziomej jezdni przy pedale gazuwcinitym do dechy, a co za tymidzie penej mocy silnika, mj samochdmg jecha z prdkoci 65 mil/godz.(patrz Rysunek 3-1, samochd A). Gdyzaczynaem podjeda pod niewielkiewzniesienie prdko spadaa do 50 mil

(samochd B), a gdy wjedaem nastrome wzniesienie malaa do 40 mil(samochd C). Ograniczona moc silnikanie jest w stanie pokona oporu powie-trza. W przypadku jazdy pod gr do-datkowo jeszcze pojawia si skadowaciaru samochodu, ktra go hamuje.

W efekcie prdko spada. Problem tenoczywicie jest do rozwizania, ale albonaleaoby zamontowa w samochodziemocniejszy silnik, albo zmodernizowajego karoseri, by stawiaa mniejszyopr. Tylko po takich zmianach mogliby-my liczy na wiksz prdko podczaswjedania pod gr.

LEKCJA 3: WZNOSZENIE


34/183


Peny gaz

65 MPH

50MPH

40MPH


Rysunek 3-1. Wpyw kta wznoszenia i mocy na

prdko. Nawet przy penej mocy silnika samo-chd wjedajcy pod gr zaczyna zwalnia.

Dokadnie tak sam analiz mona prze-prowadzi dla samolotu, ktry prbujewdrapa si na wzgrze, cho jest onowykonane z powietrza (patrz Rysunek 3-2). Zamy, e nasz samolot ma prd-

ko maksymaln 120 wzw (wze topowszechnie stosowana jednostka dookrelania prdkoci w lotnictwie, 1 w-ze = 1.852 km/h), ktr moe osignw locie poziomym (samolot A). Potrak-tujmy dwigni sterowania przepustnicydokadnie tak samo jak peda gazu, z trnica, e operuje si ni za pomocrki, a nie nogi.

Rysunek 3-2. Zaleno mocy kta wznoszenia

i prdkoci lotu. Nawet z maksymalnie otwart

przepustnic samolot wznoszc si traci prd-ko, a spadek prdkoci jest tym wikszy, im

wikszy jest kt wznoszenia. Pilot reguluje kt

wznoszenia dziki dobieraniu pooenia samolotu

(kta natarcia), a przez to prdkoci wznoszenia.

Aby uzyska wicej mocy, dwigni lubgak sterowania przepustnic odpychasi od siebie (czasami wpycha si w ta-

blic przyrzdw). Pocignicie za dwi-gni lub gak powoduje zmniejszenie

Kt wznoszenia ma wpyw na prdko lotu.

Duyktwznoszenia

Normalnyktwznoszenia

Lot po prostej

Pena moc

Pena moc

Pena moc


Kt wznoszenia jest okrelany jako zale-no pomidzy prdkoci lotu w poziomiei pionow prdkoci wznoszenia i nie manic wsplnego z geometrycznym ktem,pod jakim znajduje si samolot, co mogy-by sugerowa rysunki przypis tuma-cza).



35/183


mocy. Pocignwszy nieco za wolantzmieniamy wychylenie steru wysokoci,a to owocuje rozpoczciem wznoszeniapod niewielkim katem (samolot B). Nie-stety, tak jak w przypadku samochodunasza prdko maleje, powiedzmy dookoo 80 wzw. Jeli bdziemy siwznosili pod wikszym ktem (samolot

C), prdko spadnie jeszcze bardziejnp. do 70 wzw. Moe si okaza, enie moemy uzyska jeszcze ostrzejsze-go kta wznoszenia, poniewa nie mamydo mocy, aby tego dokona.

Jeli zwikszamy kt wznoszenia, naszaprdko spada, tak jak w przypadku

samochodu. Ale tu pojawia si pewnarozbieno. Samolot musi zachowaminimaln prdko poziom, aby skrzy-da wytwarzay do siy nonej mogcejzrwnoway ciar samolotu i utrzy-ma go w powietrzu. Ciekawe czy ktoz was zada sobie pytanie, dlaczego

samolotom potrzebne s pasy starto-we? Pasw startowych na pewno niepotrzebuj koszule i gazety latajcew czasie silnego wiatru, ale i im, i samo-lotom do lotu potrzebna jest minimalnaprdko pozwalajca na uniesienie si(wanie do jej uzyskania jest potrzebnypas startowy)

Wspomniana minimalna prdko pozwa-lajca na lot nazywana jest prdkociprzecignicia. Jest to bardzo wanaprdko i naley pamita, e jej war-to zmienia si w zalenoci od ciarusamolotu, kta wychylenia klap, mocy,kta przechylenia oraz warunkw at-mosferycznych (o czym niektrzy zdaj

si nie pamita). Wane jest rwnie,e prdko ta jest rna dla rnychsamolotw, ale tym si nie przejmujcie,poniewa naucz was, jak rozpoznawasytuacj gdy jestecie blisko przeci-gnicia. Musicie zapamita, e dopkiprdko jest wiksza od prdkoci

przecignicia, skrzyda wytwarzaj sinon, pozwalajc na utrzymanie wa-szego samolotu w powietrzu.

Jeli prdko przecignicia samolotuC z Rysunku 3-2 wynosi 60 wzw, tonawet niewielkie zwikszenie kta wzno-szenia spowoduje, e na skrzydach

zacznie brakowa siy nonej. Taki stannazywa si w lotnictwie przecigni-ciem. Wejcie w zakres jego wystpo-wania moe doprowadzi do interesuj-cych odgosw typu Ooooh, Ajajaj.. czyte gbszych komentarzy odwoujcychsi do metafizyki np. Czy nie powinie-nem mie zrwnowaonych czakr?. Niemusz chyba mwi, e w prawdziwym



36/183


samolocie wasi pasaerowie, zabraniwanie na niedzieln przejadk, zo-stan przekonani o tym, aby przenigdywicej nie zblia si do jakiegokolwieksamolotu, a wy jestecie morderc,ktry chce im zrobi krzywd. Przeci-gnicie to powana sprawa i ci majcymniej szczcia mog nie usysze dal-

szych komentarzy i nie mie szansy naanaliz, gdzie popenili bd. Waniedlatego powan cz tej lekcji powie-c zjawisku przecignicia i radzeniusobie z nim (rozumiem przez to zaplano-wane radzenie sobie). Chyba wszyscyinstruktorzy maj wbudowany jaki

biologiczny sygnalizator ostrzegawczyi nie s w stanie dopuci do sytuacji,w ktrej mieliby okazj wysuchiwaodgosw wydawanych w tych rzadkich,lecz niezapomnianych okazjach, gdysamolot w niezamierzony sposb wpadaw przecignicie.

Na pewno wiecie, e samoloty z duymnadmiarem mocy, np. myliwce z nap-dem odrzutowym, mog wznosi si podbardzo ostrym ktem, ale nasze maesamolociki ze sabymi silnikami mogsobie pozwoli tylko na mae kty.

Jeli wiecie ju, e macie pewien nadda-

tek mocy, ale nie macie naddatku siy

nonej, to moecie z tego wycigninteresujce wnioski. Wszystko, cozmniejsza moc silnika, nie pozwala rw-nie osiga maksymalnej moliwej prd-koci wznoszenia. Wrd wielu elemen-tw osabiajcych wasz silnik jestwysoko oraz wysoka temperaturapowietrza (co zawsze co wie si ze

spadkiem gstoci powietrza przypistumacza). Oczywicie moe si statak, e sami nie dacie penej mocy, aleto w zasadzie nie jest dobry pomys.

W tym momencie powinienem zadawam wane pytanie. Nie bdzie to jednoz typowych pyta filozoficzno-metafi-

zycznych: Jak brzmi jeden pracujcycylinder? albo Czy jeli ldujecie awaryj-nie w dungli i nie ma tam nikogo, ktomgby was usysze, czy rzeczywicienarobilicie sporo haasu?, nie, towaciwe pytani brzmi nastpujco:W jaki sposb ustali, jakie jest odpo-

wiednie powietrzne wzgrze, na ktrenasz samolot ma si wdrapa, czy inny-mi sowy mwic, jaki jest prawidowykt wznoszenia?

Jest taki kt wznoszenia, albo jak woli-cie, kt naszego powietrznego wzg-rza, ktry oferuje najlepsze warunki

wznoszenia i jednoczenie utrzymuje



37/183


samolot w bezpiecznej odlegoci odprzecignicia. Warto tej najlepszejprdkoci wznoszenia moecie okrelisami, posugujc si prdkociomierzemi wariometrem.

Ustawiwszy silnik na moc na wznoszenie(dla maych samolotw jest to zazwyczajmoc maksymalna) moemy zacz za-dziera dzib samolotu i czynimy to takdugo, jak dugo wariometr wskazujeprzyrost wartoci. Dla Cessny 172maksimum osigniecie przy prdkociokoo 75 wzw. Zdarza si jednak, epilot decyduje si na wznoszenie leccszybciej, cho mimo wszystko wskazania

prdkociomierza nie bd znaczcoodbiegay od wspomnianych 75 wzw.Nie czyni si tego, aby dolecie gdzieszybciej, ale z prostej chci zachowanialepszej widocznoci z kabiny.

Wiecie ju, e przy zadzieraniu (podno-szeniu do gry) dziobu samolotu prd-

ko pozioma lotu bdzie spada, a przyopuszczaniu ponownie narasta. To,jak mocno podniesiecie dzib, jak przyj-miecie konfiguracj, albo inaczej, na jakstrome zbocze staracie si wdrapa,wpynie na wskazanie prdkociomierza.W odrnieniu od tych, ktrzy pozostaj

na ziemi, pilot moe podejmowa sam

decyzj, na jaki pagrek chce siwspi. To stwierdzenie ma oczywiciepewne swoje ograniczenia, ale nie jestdalekie od prawdy. Ju po pierwszychdowiadczeniach bdziecie w stanieokreli poprawno kta wznoszeniawygldajc przez boczne okno, a niewbijajc wzrok w przyrzdy.

Gdy byem jeszcze uczniem pilotem,dowiadczaem zjawiska ktre monanajlepiej opisa jako niemono ustale-niem konkretnej prdkoci. Strzakaprdkociomierza nigdy nie bya w tymmiejscu, w ktrym powinna by. Cogorsza koordynacja moich dziaa pozo-

stawiaa bardzo wiele do yczenia. Mjrefleks by tak powolny, ze kiedy o maonie wyprzedzio mnie dwch szachistwpchajcych samochd z koem bez po-wietrza. Nie martwcie si wcale, jestemywym przykadem na to, e mona bydobrym pilotem nawet bez koordynacji

i refleksu, jakim moe si poszczycikto zdobywajcy olimpijski zoty medalw gimnastyce w wieku 13 lat.

Znianie

W czasie wjedania na wzgrze, siacikoci dziaa przeciw nam i ciga

samochd w d. Ale podczas zjedania,



38/183


gdy nie trzymacie nogi na pedale gazu,prdko samochodu bdzie wynikaaz kta nachylenia zbocza. Im jest onobardziej strome, tym szybciej bdziejecha samochd. Jeli zbocze staje simniej strome, prdko bdzie mniejsza.W skrajnym przypadku, gdy kt jestbardzo niewielki, trzeba bdzie nacisn

na gaz, aby samochd chcia jechai utrzyma przyzwoit prdko.

Samolot rwnie moe si poruszaw d, podobnie jak samochd, bez nap-du. Wystarczy pochyli dzib ku doowii zaczynacie jazd za darmo (oczywicienie jest to za darmo, ale nie wchodmy

w szczegy i pozostamy przy zachca-jcej iluzji). Wychylajc odpowiednio sterwysokoci moecie ustawi go w takimpooeniu, aby lecia w zasadzie z dowol-n prdkoci, cho w pewnych granicach.

Pochye zbocze


Przy okazji znacie ju odpowied napytanie, ktre prawie na pewno zadawam pasaer po raz pierwszy wsiadaj-cy do samolotu: Panie pilocie, a co sistanie, gdy zepsuje si nam silnik?Odpowied jest prosta: samolot zaczynalata jak szybowiec, a nie, jakby wielupodejrzewao, jak zwyky kamie. Ju

wspomniaem o tym, e w czasie opada-nia moliwy jest lot w znacznie wik-szym zakresie prdkoci ni podczaswznoszenia. Istnieje jednak sporo ele-mentw, ktre trzeba koniecznie wzipod uwag. Bd do nich nalee: wi-doczno, warunki chodzenia silnika,

oraz obcienie konstrukcji. Wszystkichzainteresowanych pogbieniem wiedzyw tym zakresie odesabym do Podrcz-nika pilota mojego autorstwa, dostpne-go na stronie internetowej, lub kadegoinnego podrcznika pilota turystycznego.

Dowolno w doborze prdkoci ma

jeszcze inne ograniczenia. W ostatniejfazie tu przed ldowaniem pilot musiutrzyma szczegln warto prdkocizwan prdkoci ldowania. Zazwyczajjest to prdko wiksza o co najmniej30% od prdkoci przecignicia. Zbytninadmiar prdkoci i towarzyszce temudue siy na wolancie mog by przy-czyn kopotw podczas przyziemienia.Rysunek 3-3. Samolot podczas zniania



39/183


Tego typu wydarzenia s zreszt przy-czyn wielu humorystycznych sytuacjii docinkw, ktrych piloci potem sobienie auj.

Teraz nadszed czas na omwienie pro-cedury wznoszenia i zniania oraz w jakisposb wygldaj one z kabiny pilota.

Zaczynamy wznoszenie

Latanie traci swj urok, jeli koczy siono tylko gadaniu, a nie ma praktyki.Spjrzmy wic, jakie dziaania musipodejmowa pilot rozpoczynajcy wzno-szenie. Na pocztek zamy, e nasz

samolot wykonywa przelot po prostejna staej wysokoci z prdkoci 100wzw. Aby rozpocz wznoszenietrzeba jednoczenie podnie dzibsamolotu do gry i zwikszy moc silni-ka. Zawsze warto jest jak najszybciejwznie si i skorzysta z dobrodziej-stwa wiatrw wiejcych w dogodnym dla

nas kierunku. Nie do pogardzenia jestrwnie fakt lepszej widocznoci. LeccCessn 172 i chcc si wznie, zaw-sze naley da pen moc. Potem naleypodnie dzib na tyle, aby uzyskawaciw prdko wznoszenia. Tu uwa-ga, wcale nie musicie korzysta z wo-

lantu i cign za niego. Przy niewielkiej

wprawie moecie posuy si tylkotrymerem, a efekt i tak bdzie ten sam.

Gdy tylko zaczniecie podnosi dzibsamolotu, zacznie spada prdko lotuwskazywana przez prdkociomierz,a wariometr zacznie pokazywa wzno-szenie. Jest to jeden z objaww tego,e rzeczywicie si wznosicie.

Na rysunku 3-4 pokazano wskazaniaprzyrzdw samolotu, ktry wznosi siz prdkoci 500 stp na minut (2.5m/s) i leci z prdkoci poziom 85wzw (157 km/h).

Rysunek 3-4



40/183


W drodze do gry

Inynierowie mwi, e Cessna 172najszybciej wznosi si lecc z prdkoci74 wzw. Ale samolot z rysunku 3-4wcale nie leci 74 wzy, lecz 85 wzw.W takim razie jak zwolni do porzdnejprdkoci, a jednoczenie wznosi si napenej mocy, skoro konstruktorzy zapo-

mnieli o dodaniu pedau hamulca?Odpowied jest rwnie prosta naleyjeszcze bardziej podnie dzib samolo-tu. W ten sposb zwikszylimy stro-mizn wzniesienia, na ktre stara siwdrapa nasz samolot. Przytrzymajciewolant i popatrzcie, jak zareaguj prd-

kociomierz i wariometr. Potem popraw-cie pooenie samolotu lekko cigajc(cignc na siebie) i oddajc (odpycha-jc) wolant tak, aby ustalia si prd-ko lotu rwna 74 wzy. Jeli bdzieto 75 wzw, to te bdzie w porzdku.Bdcie cierpliwi. Samoloty maj swoj

bezwadno i zajmuje to chwil, zanimnie ustal sobie nowego pooenia.

Lot na wznoszeniu z prdkoci 75wzw ustawia samolot w takim poo-eniu, e osiga on geometrycznie ktnatarcia okoo 13, co mona odczytaz pewnym przyblieniem na sztucznym

horyzoncie. Wida to na rysunku 3-5.

Zreszt stale warto popatrywa nasztuczny horyzont, poniewa maskasilnika i tablica przyrzdw s na tylewysoko, e nie wida dobrze horyzontu,a konieczne jest kontrolowanie pochyle-nia i przechylenia samolotu. Linie nasztucznym horyzoncie maj podziak 5i w zwizku z tym dokadnie moecie

odczyta tylko kty 5, 10, 15 oraz20. Trzynacie stopni osigniecie gdyznacznik miniaturka samolotu znajdsi tu pod trzeci lini na niebieskiejpkuli.

Rysunek 3-5.

Oczywicie kt natarcia, pod ktrymbdziecie si wznosili, moe nieco wahasi. Zawsze chodzi o to, abycie znalelitak warto, przy ktrej wznoszeniejest takie, jakie wam jest potrzebne.



41/183


Zapraszam do walcaTeraz znacie ju tajemnic wznoszeniasi. Dlatego nastpnym razem, gdybdziecie to robili postpujcie wg sche-matu. Po pierwsze podniecie dzib tak,aby na sztucznym horyzoncie uzyskakt 13, nastpnie dajcie pen moci wywacie trymerem samolot tak, aby

pozostawa stabilnie w tym pooeniu.Potem jeszcze tylko troch korekty(o stopie lub dwa), by uzyska potrzeb-n wam prdko lotu. Moecie uzna,e procedura wznoszenia jest jak tacze-nie walca. Liczycie: raz, dwa, trzy, raz,dwa trzy, kt natarcia, moc, trymer.Niestety w moim przypadku wznoszenieidzie mi lepiej ni walc, poniewa zawszepo trzy mwi Ops, przepraszam, bowanie nadepnem na palec mojej part-nerce. Natomiast w samolocie walcnadal trwa, zmiana kta natarcia, zmianamocy, trymowanie, gdy samolot ustabili-zuje swoje nowe pooenie.

Oczywicie moecie zadecydowa, echcecie si wznosi na wikszej prdko-ci. Pozwala to na atwiejsz obserwa-cj tablicy przyrzdw i obserwacjprzestrzeni na zewntrz kabiny, co jestbardzo cenn opcj pozwalajc uniknzderzenia z innym samolotem. Jeli

konieczne jest gwatowne wzniesie-

nie z du prdkoci, naley po prostuznale odpowiedni warto i ustabili-zowa samolot tak, aby j przyj.

Najpierw do gry, a teraz w dNo dobrze, wznoszenie ju opanowali-cie cakiem dobrze i jeli bdziecie je

wci wiczy to za jaki czas wyleciciena orbit okooziemsk. W rzeczywisto-ci nie jest tak le i samolot w pewnymmomencie sam przestaje si wznosi,bo brakuje mu mocy, tym nie mniej musi-cie wiedzie, jak bezpiecznie powrcina ziemi, bez stosowania technikitypowej dla kamienia.

Do zniania trzeba podej tak samo jakdo zjedania samochodem ze wzniesie-nia. Pierwsza rzecz, jak robicie, gdywasz samochd kieruje si w d, tozdjcie nogi z gazu i kierowanie samo-chodu we waciwym kierunku. Kt

opadania wzniesienia okrela prdko,z jak bdzie si porusza samochd.Stroma droga oznacza du prdko.Niedua stromizna oznacza ma prd-ko. Z samolotem jest podobnie.

Rysunek 3.6 przedstawia wskazaniaprzyrzdw samolotu schodzcego w d

z moc silnika zredukowan do jaowej.



42/183


Innymi sowy, samolot zjeda ze

wzgrza. Prdko ustabilizowaa si na80 wzach.

prdko 90 wzw. Potem wykonajcie

niewielkie regulacje, rzdu 1 2 i zno-wu zobaczycie, e prdko ronie.

Gdy osigniecie prdko lotu rwn 90wzom, wskazania waszych przyrzdwbd odpowiaday tym pokazanym narysunku 3-7. Jeli chcecie znia siz takimi ustawieniami, skorzystajciez trymera.

Rysunek 3.6

A teraz sprbujmy zmieni kt nachyle-nia naszej drogi.

Zmiana kta zniania oznaczazmian prdkoci

Na pocztek sprawdmy jak niewielka

zmiana kta natarcia samolotu wpyniena prdko lotu. Bez zmiany pooeniatrymera, lekko nacinijcie na wolant,przez co tak jakbycie zwikszyli stromi-zn samej drogi. Szybko zorientujeciesi, e prdko wzrasta i posuwajcsi w ten sposb moecie osign

Rysunek 3-7.

Jeli podniesiecie nieco dzib samolotu(a zbocze stanie si mniej strome), toszybko osigniecie prdko 70 wzw.Tak sytuacj przedstawiono na Rysunku3-8.



43/183


Rysunek 3-8.

Oto sposb, w jaki powinnicie kontrolo-wa prdko lotu podczas zniania.Podnoszenie lub opuszczanie nosa (czylizwikszanie lub zmniejszanie kta natar-cia) posuy wam do regulacji prdkocilotu poziomego i prdkoci opadania.Zrbcie jeszcze par niewielkich zmiani popatrzcie, jakie s ich efekty i copokazuj przyrzdy. Zachowajcie ostro-

no, aby nie popa w kopoty, gdysamolot zacznie zmienia prdko.Pocztkowo rzeczy dziej si powoli,potem nagle przypieszaj i moeciemie kopot z ich opanowaniem.

Kontrola nad samolotem poprzez nie-wielkie zmiany kta natarcia jest szcze-

glnie wana, gdy przygotowujecie si

do ldowania. Po zakoczeniu przelotu,

bdziecie musieli kilkakrotnie zmieniprdko lotu, zanim dojdziecie do fazyldowania. Zmiana kta natarcia pozwoliwam na regulacj prdkoci opadaniaw zasadzie w dowolnym zakresie.

Na koniec chc wam zdradzi niewielkisekret, ktry, jak si wydaje znany jesttylko dowiadczonym pilotom. Jelisamolot jest wywaony (wytrymowany)na konkretn warto prdkoci, powi-nien j utrzyma nawet po zmianie mo-cy. Wpywa na to wiele czynnikw, wicmog by zauwaalne niewielkie zmiany,ale bd one naprawd niewielkie. Jeli

zastanowicie si nad tym zagadnieniem,to ma ono bardzo powane konsekwen-cje. Jeli przygotowujecie si do ldowa-nia i wywaycie odpowiednio samolottak, aby utrzymywa konkretn wartoprdkoci, to moecie kontrolowaprdko opadania tylko redukujc lub

zwikszajc moc. Inaczej mwic samo-lot wywaony na konkretn prdkopowinien j utrzymywa. Mam nadziej,e was namwiem na prb. A terazbd chcia powiedzie kilka sw o zmia-nie prdkoci opadania (czyli prdkocipionowej).


LEKCJA 3 WZNOSZENIE


44/183


Zmiany prdkoci pionowej

Co zrobi, gdy chcecie zmniejszy war-to prdkoci opadania, ale bez zmianyprdkoci lotu? Ot wanie tu mamypole do popisu dla zaprezentowania jaksprawnie posugujemy si dwignisterowania mocy (czyli po prostu silni-kiem). To ona ma podstawowy wpyw na

prdko waszego opadania.Przy prdkoci 80 wzw, ze zdawionmoc nasz samolot bdzie opada z prd-koci okoo 700 stp/min (3.5 m/s), cowida na rysunku 3-9. Dla przykaduzamy, e musicie ldowa na pasiei chcielibycie opada z mniejsz prdko-

ci, aby dolecie do pasa. Co robicie?

Zwikszcie moc, powiedzmy do 2100

obr/min i lekko skorygujecie kta natar-cia, aby utrzyma prdko 80 wzw.W razie potrzeby przestawcie pooenietrymera.

Wskazania przyrzdw w kabinie wasze-go samolotu powinny by takie jak narysunku 3-10. Ta niewielka zmiana mocyspowoduje zmniejszenie prdkoci opa-dania do 300 stp/min (1.5 m/s). Oczy-wicie dodanie wicej mocy jeszczebardziej zmniejszy tempo schodzenia,a w kocu doprowadzi do zatrzymanianaszego opadania. Jeli dalej bymydodawali mocy, to nasz samolot moe

si zacz ponownie wznosi.

Rysunek 3-9. Rysunek 3-10.


LEKCJA 3 WZNOSZENIE


45/183


Na tym etapie waszego szkolenia warto

ustali, w jaki sposb sterujecie samo-lotem. Dwignia lub gaka sterowaniaprzepustnic powinna by podstawowymelementem pozwalajcym na sterowanieprdkoci opadania (patrz wskazaniawariometru). Kt natarcia samolotu(sterowany joystickiem) jest narzdziem

utrzymywania okrelonej prdkoci.Podczas wznoszenia zawsze bdzieciewykorzystywali moc maksymaln (czyliz dwigni mocy maksymalnie do przo-du), a kt natarcia i wartoci prdkocibdziecie regulowa przy uyciu joystic-ka. Poniewa zapoznalicie si ju z pro-cedurami niezbdnymi do wykonaniaprawidowego wznoszenia i znianianadszed czas poczy to z wiedzzdobyt w czasie poprzedniej lekcji.

Sprawy przybieraj inny obrazA teraz sprbujmy poczy wznoszenielub znianie z zakrtami. Szczegowo

przeanalizujemy sposb wchodzeniaw skrt w prawo, z przechyleniem 20wykonywanym podczas ustalonegowznoszenia, a po wykonaniu skrtuprzejdziemy do lotu poziomego. Monato zrobi w nastpujcy sposb.Po pierwsze ustalone wznoszenie.

Zwikszamy kt natarcia do 13, (jak

pokazano to na rysunku 3-11) a potem

zwikszamy moc i pracujemy trymerem,aby wyway samolot. Teraz przechyla-my samolot o podany kt. Sekretempowodzenia w tej fazie manewru jestkierowanie si wskazaniami pomaraczo-wej kuleczki w miniaturce samolotuumieszczonej na sztucznym horyzoncie,

ktra wskazuje nam kt natarcia. Poma-raczowe skrzyda niestety nie bdnam pomocne, poniewa nie s oneuoone rwnolegle z horyzontemi jedynie wspomniana kuleczka moe bydla nas wiarygodnym rdem informacji.Pomaraczowe wskaniki bd pomocneprzy okreleniu kta przechylenia samo-lotu.

Rysunek 3-11.




46/183


Podczas wznoszenia (zreszt podczas

zniania rwnie), procedur przejciado lotu poziomego naley rozpocz namniej wicej 50 stp (15 m) przed osi-gniciem zamierzonej wysokoci. Ten 50-stopowy odstp jest marginesem bez-pieczestwa zapas pozwoli wam na nieprzeholowanie, a pniejsze poprawki

bd zawsze mniejsze. W zwizkuz tym, jeli podczas wznoszenia chceciewej na wysoko 4000 stp (okoo1200 m), procedur wyrwnywaniapowinnicie rozpocz, gdy wysokocio-mierz wskae 3950 stp. W tym mo-mencie opucicie dzib samolotui zmniejszycie kt natarcia do wartocijak w locie poziomym.

Spostrzegawczy zaraz zauwa, e

nadal mamy moc maksymaln i jest tosytuacja waciwa. Pozwalamy w tensposb rozpdzi si maszynie do prd-koci przelotowej, ktra zazwyczaj jestwysza od prdkoci wznoszenia. Oczy-wicie moecie chcie lecie z mniejszprdkoci i wtedy naley zmniejszy

moc do wartoci przelotowej, powiedz-my okoo 2200 obr/min.

Gdy samolot ustabilizuje si w nowympooeniu naley przestawi trymer(patrz rysunek 3-12).

Wanie w ten sposb trzeba wykonaten manewr. Prosz, zapamitajcie, esukces wykonania tego manewru ukrytyjest w rytmie walca. Taczymy na trzy:zmiana pooenia (kta natarcia), moc,wywaanie trymerem. Zmieniacie ktnatarcia waszego samolotu (13 i 80wzw dla wznoszenia). Nastpniekonieczne jest danie penej mocy (za-

wsze bdziecie si wznosi na penejmocy). I na koniec wywaacie samolotprzestawiajc trymer i niwelujc siy nawolancie (ew. drku). Zachowanie tejkolejnoci: pooenie, moc, trymer jesttym malekim sekretem, ktry pozwalawam na prawidowe wykonanie manewru.

Rysunek 3-12.




47/183


A teraz do dou

I znowu zaoymy, ze lecielimy na 4000stp, a chcemy zmniejszy wysoko do2.500 stp (okoo 800 m), a jednocze-nie musimy wykona skrt w lewoz przechyleniem 20. Ten manewr bdzienieco bardziej wymagajcy i dlategowykonamy go przy prdkoci 90 wzw.

Po pierwsze przechylcie samolot o 20w lewo, a nastpnie zredukujcie moc dobiegu jaowego. Teraz opuszczamy dzibnaszego samolotu do takiej wartoci,ktra pozwoli nam na uzyskanie prdko-ci lotu rwnej 90 wzw. Zresztzauwaycie, e po zdjciu mocy (zmniej-

szeniu mocy w argonie lotniczym) dzibsamolotu samoczynnie si pochyli. Abysamolot nie opada za szybko, koniecznebdzie lekkie pocignicie na siebie wo-lantu. Prdko 80 wzw uzyskuje siprzy kcie natarcia okoo 3, a 90 przymniej wicej 1. Pamitajcie, e samolotjest ju w skrcie, wic do ustaleniakta natarcia trzeba si posuy tylkopomaraczow kuleczk w rodkusztucznego horyzontu, tak jak to poka-zano na rysunku 3-13.

Gdy osigniecie wysoko 2250 stp,czyli 50 stp powyej od docelowej

wysokoci 2200 stp, naley zacz

wyprowadzanie ze zniania i zakrtu dolotu poziomego po prostej.

Teraz musicie zwikszy moc do warun-kw przelotowych 2300 obr/min i gdy prdko si ustabilizuje, wywaysamolot trymerem. Pooenie, moc,trymer dalej taczymy walca.

Wiecie ju, jak si wznosi i jak zniasi. Wczeniej dowiedzielicie si, jaklecie po prostej i jak zakrca, wicopanowalicie wszelkie niezbdne pod-stawy. Przyszed czas na nieco praktyki

i przewiczenia lekcji pilotau numer 3.

Rysunek 3-13.

UWAGA rysunek przedstawia sztuczny hory-

zont samolotu leccego z prdkoci 90 wzw

(kt natarcia 1), ale w locie poziomym po pro-

stej, a nie, jak omawia autor w przechyle w lewo

20. Zwrcie uwag na fakt, e symbol samolotu

jest poziomo (przypis tumacza).




48/183


Dotychczas opanowali-

cie podstawy poru-szania si w powiet-rzu. Kolejnym krokiembyo zapoznanie siz czynnociami, ktrepozwol wam dopro-wadzi samolot z pow-

rotem w poblie pasastartowego. Naszkolejn lekcj powici-my na poznanie proble-mw lotu z maymiprdkociami, co jestniezbdne przy podej-ciu do ldowania.

Rysunek 3-14 przed-stawia typowy wysoko-ciomierz, na ktrymoecie trafi w ka-binie wikszoci samo-lotw lekkich. Ma ontrzy wskazwki. Naj-mniejsza wskazujewysoko, na jakiejznajduje si samolot,wyraon w dziesit-kach tysicy stp.rednia, nieco grubszawskazuje wysoko

w zakresie tysica

stp. Najdusza i najciesza pokazujewskazuje wysoko na jakiej znajduje sisamolot w zakresie stu stp.

Wysokociomierz B (rysunek 3-14) jako

zegarek wskazywaby 3:30 lub po prostup do czwartej. Jako wysokociomierzwskazuje wysoko 3500 stp (okoo1150 m). Wskazwka maa wskazujcadziesitki tysicy stp ustawiona jestna zerze. rednia jak poprzednio wska-zuje 3 czyli mamy 3000 stp, a duawskazuje 5 czyli 500 stp. Std wynik3500 stp.

Co bycie powiedzieli o wysokociomie-rzu C jako zegarku? Jest mniej wicej zakwadrans sidma. Duga wskazwkawskazuje 800 stp, rednia wskazujeprawie 7000 stp, bo jest bardzo bliskosidemki, ale poniej niej, wic musimy

Rysunek 3-14

Aby odczyta wysoko, naley zoy wszystkietrzy wskazania, tak jak robi si to z odczytaniemdokadnej godziny na zegarku. Na przykad: wyso-kociomierz A (rysunek 3-14), gdyby by zegarkiemwskazywaby trzeci. Ale wysokociomierz to niezegarek, lecz przyrzd do wskazywania wysokocina ktrej znajduje si samolot i ten wskazujewysoko 3000 stp (okoo 1000 m). Wskazwkimaa i dua wskazujce dziesitki tysicy i setki

stp ustawione s na zerze, a tylko redniawskazuje 3 czyli mamy 3000 stp.




49/183


si cofn i dla nas bdzie to 6000

stp. Dua nadal tkwi na zerze jak za-czarowana. Ostatecznie nasza wyso-ko to 6800 stp czyli mniej wicej2300 m. Czy nie atwe?

I wreszcie przysza kolej na wysokocio-mierz D. Ktra godzina? Odpowiecie3:00, ale po dokadniejszym przyjrzeniu

si okazuje si, e maa wskazwkaprzesza na jedynk, czyli tak naprawdjest 13:00. dokadniejsza analiza wska-zuje, ze maa wskazwka jest leciutkopoza jedynk, czyli wskazuje 10.000stp. rednia stoi na trjce, czyli osta-tecznie mamy 13.000 stp (czyli okoo

4400 m).


LEKCJA 4: LOT Z MA PRDKOCI


50/183


No dobra, a teraz mam dla was zadanie.

Posadz was do samolotu, ktry moelecie z prdkoci 120 wzw (222km/h), czyli znacznie szybciej ni samo-chody na drodze, nad ktr bdzieciemogli lecie, ale mam jeden warunek:chc, abycie lecieli tym samolotem takwolno jak tylko jest to moliwe. Brzmi

zachcajco, nieprawda? Nie, nie wy-gldacie na zachwyconych ta perspek-tyw. To tak jakby prosi kierowc sa-mochody wycigowego, aby nie chciawydusi z maszyny wszystkiego, co mufabryka daa. Jednak w naszym przypadkus mocne przesanki do takiego post-powania.

Taki wolny lot to preludium do najwik-szego wydarzenia w czasie lotu ldo-wania. Po wykonaniu caej lekcji lub uda-nego przelotu nie bdziesz przecieprbowa ldowania z prdkoci przelo-tow. Przyczyna jest prosta, samolotynie s zaprojektowane do poruszania sipo ziemi z tak duymi prdkociami.Mam nadziej, e nie chcecie ju napocztku swojej kariery spali kompletuopon, poniewa zawsze bd si z wasmiali inni piloci. To mia by art, ale taknaprawd wcale nie odbiega on tak bar-dzo od rzeczywistoci. Generalna zasada

jest taka, e im mniejsza jest prdko

przed ldowaniem, tym atwiej jestpotem kontrolowa samolot poruszajcysi po pasie startowym.

Z drugiej strony, samoloty nie moglata zbyt wolno. Jeli pilot prbuje tejsztuczki, to popada w tarapaty, ponie-wa trafia mu si przecignicie i jego

lot zaczyna si w niewielkim stopniuodrnia od lotu spadajcego kamienia.To zjawisko, jak si w dalszej czcininiejszego rozdziau przekonacie, niema nic wsplnego z zatrzymaniem silni-ka. Aby unikn tego typu problemw,chciabym, abycie czuli si pewnie

i bezpiecznie wykonujc lot z ma prd-koci i dobrze zdawali sobie sprawz tego, gdzie jest ukryte prawdziweniebezpieczestwo

Gsschool Pl

Documents

Transcript of Gsschool Pl