Galata Mevlevihanesi Son Şeyhi Ahmed Celaleddin Dede

7/26/2019 Galata Mevlevihanesi Son eyhi Ahmed Celaleddin Dede

1/16

istem l : 7 . S a y : 1 4 .

2009.

s.479 494

G L T M E V L E V H A N E S SO

E Y H HMED

CEL LEDDiN D E D E ' N N

M E V L E V L K

T A R H i N E

I I K TUT N R L E R

Yrd Do Dr Glgn YAZlCI

anakkale Onsekiz Mart niversitesiilahiyat Fakltesi

ZET

Galata Mevlevihanesi son e y h i Ahmed Celaleddin Dede,

y a a d

dnemin

k d e m

ve irfan

i t i b a r y l a

en byk Mevlevisi olarak d e e r l e n d i r i l m i t i r . Naathan,

neyzen ve a y n zamanda bir a i r olan, Arapa, Farsa, Trke olmak zere

dilde i i r l r yazan Ahmed Celaleddin Dede nin bir D i v a n ' olup o l m a d

konusunda kaynaklarda l i k i l i ifadeler yer

a l m a k t a d r . T a r a f m z d a n

tespit

edilen tek n s h a s Milli Ktphane FB 424 nurnarada k a y t l olan Divan, Ahmed

Celaleddin Dede nin hem kendi h a y a t ve y a k n evresi hem de devrinin Mevlevi

e y h

ve

s a n a t k a r l a r

h a k k n d a y a z d

i i r l e r l e

19.-20. z y l Mevlevilik kltr ve

tarihini

a y d n l a t a n

ok nemli bir k a y n a k t r . M e r u t i y e t , adalet ve zgrlk, cahil

e y h l e r ,

tekkelerin

k a p a n m a s

vb. konulara dair

i i r l r l

de 20.

y z y l d a

bir

Mevlevi

e y h i n i n

sosyal

ve

siyasi hadiselere b a k

a s n y a n s t m a s

d o l a y s y l a

bu Divan,

y a k n

dnem sosyal tarihimizi t a n m a k a s n d a n da son derece

nemlidir. Makalemizde son dnem Mevlevilerinden Ahmed Celaleddin Dede nin

D i v a n devrin sosyal, siyasi ve kltrel tarihine k tutan ynleri a s n d a n

d e e r l e n d i r i l e c e k t i r .

Anahtar

Kelimeler:

Galata

Mevlevihanesi

Ahmed

Celaleddin

Dede M

evievilik

tarihi

ABSTRACT

Poetry En/ightening the History of the Mavlaviya y Shaykh Ahmed Ja/al

al-Din Dede the Last Masterof the Galata Maviavi Lodge

Ahmed Jalal al-Din Dede, the last shaykh of the Galata Maviavi lodge, was a

poet who wrote in Arabic, Persian, and Turkish

as

well as a naat-khan and a

reed-flute player.

The

only available copy

of

his divan is in

the

Turkish National

Library with the record number

of

FB 424. This divan is an important and

enlightening source of

the 19th

and 20th centuries of Maviavi history and

culture and the poems provide information about his life, surroundings,

contemporary Maviavi shaykhs and artists.

His

poetry s subjects included his

ideas about constitutionalism, justice and freedom, ignorant shaykhs, the legal

ban

on

the religious institutions,

ete.

which is reflective of his perspective as a

20th century Maviavi shaykh on the social and political issues. His divan is very

s i g n i f c a n t alsoto learn about the contemporary social history.

In

this article, we

tried

to

evaluate the Maviavi order s master Ahmed Jalal al-Din Dede s divan

from social, political, and cultural history perspectives.

Key

Words: Galata Maviavi

Lodge Ahmed a l a l - a ~ D i n Dede

History

of

Mavlaviya

.

Dergimizin 13. s a y s n d a y a y n l a n a n makalenin tashih e d i l m i e k l i d i r .


2/16

480

i

s

T

M

14/2009

Yrd Do Dr Glgn Y a z c

Gelibolu ve Kahire Mevlevihaneleri

e y h i

Hseyin Azmi Dede'nin o l u

Ahmed Celaleddin

Dede,

Gelibolu Mevlevihanesi'nde

y e t i m i ,

birok dil bilen,

g e n i bir tasawuf ve musiki bilgisine sahip, devrinin a y d n ve nemli bir kltr

sanat

a d a m d r .

Y a a d

dnemin

k d e m

ve

i r f a n . i t i b a r y l a

en byk Mevlevisi

olarak

d e e r l e n d i r i l m i t i r .

19 ve 20.

y z y l

Mevlevilik kltr ve tarihi iin ok

nemli bir kaynak olan Ahmed Celaleddin Dede, H.1270/M.1853 de Gelibo

lu'da

d o m u ,

b a b a s n n

M s r

Mevlevihanesi

e y h l i i n e

tayiniyle birlikte

17 ya

n d a

iken

b a b a s y l a M s r a g i t m i t i r . Orada

bir yandan Cami'I-Ezher'e devam

ederken bir yandan da Arapa, Farsa, musiki ve

i i r

dersleri

a l m ,

Mustafa

N a k i Dede'nin r e n c i s i Subhi Bey'den ney

m e k e t m i ,

alafranga nota ile

Hamparsum

n o t a s n r e n m i t i r .

Kahire Mevlevihanesi'nde ilesini tamamla

d k t a n

sonra uzun mddet kudmzen

b a

ve neyzen

b a l k

grevini yrten ve

Azmi Dede'nin

y a l l

d o l a y s y l a

d e r g a h n

btn

i l e r i n i

stlenen Ahmed

Celaleddin,

b a b a s n n

v e f a t ve

biraderi Ahmed Bahaeddin'in yerine tayini ze

rine istanbul'a dner. Orada mnzevi bir hayat srdrmekte iken

H.1326/

M.1908'de vekaleten, H.1327 M.1909'da asaleten olmak zere skdar

Mevlevihanesi

e y h l i i n e

ve M e s n e v i - h a n l n a tayin

o l u n m u t u r .

Bir

y l

sonra

bu

greve ilaveten Galata Mevlevihanesi

e y h l i i

ve

m e s n e v i h a n l n a

getiril

m i ,

tekke ve zaviyelerin

k a p a t l m a s n a

kadar bu grevini devam e t t i r m i t i r .

S o y a d kanunundan sonra Baykara

s o y a d n

alan Ahmed Celaleddin Dede,

1946 da 93 y a n d a iken vefat e t m i ve Karacaahmet M e z a r l n a defn edil

m i t i r .

Celaleddin Dede, hem

i i r

ve musiki ile bizzat

m e g u l

olarak bu alanlara

k a t k d a b u l u n m u

hem de kltr tarihimizi

a y d n l a t a c a k

nemli bilgileri bize

u l a t r a r a k

kaynak vazifesi

g r m t r .

Rical-i Mevleviyye e n a k b n a ve teracim-i ahvaline

h a k k y l a

v a k f bir zat

o l m a s . d o l a y s y l a devrini ri Mevlevi

e y h

ve s a n a t k a r l a r ile sanat g e l e n e i hak

k n d a v e r d i i ok

d e e r l i

bilgilerin

y a n

s r a

onlardan pek

o u h a k k n d a y a z m

o l d u u

manzunielerle de Atimed

.

Celaleddin

Dede,

19.

y z y l

Mevlevilik tarihi

a s n d a n

ok nemli bir

k a y n a k t r .

Arapa, Farsa, Trke olmak zere dilde Celal

m a h l a s y l a i i r l e r

yazan

Ahmed Celaleddin Dede'nin bir

D i v a n

olup

o l m a d

konusunda kaynaklarda

e l i k i l i

ifadeler yer

a l m a k t a d r .

R d i stek

2

ve Can Kerametli

3

a i r i n

bir di-

1

Ahmed Celaleddin

Dede'nin

h y t hk. bkz.:

Hseyin

Vassaf,

Sefine-i Evliya

(hzl.

Mehmet k k u - A i i

Y l m a z ) , istanbul 2006,

C.V.,

s.271; Nail

Tuman,

Tuhfe-i Naili,

( T p k b a s m hzl.

M. T a t c - c .

Kur

naz), C. ll, Ankara 2001, s.152; Mahmut Kemal inal, Son

A s r

Trk

a i r l e r i

(hzl. Mjgan Cunbur),

C.l, AKMB Yay.,

Ankara

1999, s.328-329; Sadettin Nzhet

Ergun,

Trk Musikisi Antolojisi, istan

bul

niversitesi, Edebiyat

Fakltesi Yay.,

istanbul 1943, C.ll, s.664-666; Sadettin Nzhet Ergun,

Trk a i r l e r i , C.l, istanbul 1945, s. 273-276: e h a b e t t i n Uzluk, Galata Mevlevihanesi

ve

e y h

Ahmed Celaleddin Baykara

Dede Efendi , 3. Milli

Mevlana Kongresi

( T e b l i l e r ) , Konya 1989,

s.297-300, Abdullah Uman, Ahmed Celaleddin Dede , TDV islam Ansiklopedisi, istanbul1989,

C.ll,

s.53:

Ahmet

Nezih

Galitekin,

e y h Ahmed

Celaleddin Baykara

Dede

Efendi

(1853-1946) ,

Yedi iklim,

C.5,

S.41 ( A u s t o s 1993), s.80; Avni

Erdemir, Anadolu

S a h a s M u s i k i i n a s Divan a i r -

2 leri,

T_SAV Ankara

1999, s.106-109 . .

R d i Ustek, Celaleddin

Dede

Efendi , Istanbul Ansiklopedisi, lstanbul1963,

C.6,

s.3420


3/16

Ahmed Celaleddin Dede nin Mevlevilik Tarihine I k Tutan i i r l e r i

v a n o l d u u n u sylerken, Sadettin Nuzhet Ergun d i v a n n a i r i n el y a z s ile ken-

di ktphanesinde b u l u n d u u n u haber verir

4

Ergun ve Ahmet Nezih Galitekin,

bu i i r l e r i n n e r e d i l m e d i i n i de bildirir

5

Abdullah Uman ise, muhtemelen ken-

di kaleminden hal tercmesinde geen

e ' a r m

bir divane

e k i l

eder" cmle-

sinden d o l a y i i r l e r i n bir araya g e t i r i l m e d i i sonucunu k a r m t r

Y a p t m z btn

a r a t r m a l a r a

r a m e n Sadettin Nzhet'in haber v e r d i i ,

a i r i n kendi

h a t t

olan Divan

b u l u n a m a m t r . T a r a f m z d a n

tespit edilebilen tek

nsha, Milli Ktphane

FB

424 nurnarada i i r Defteri" a d y l a k a y t l olup

A.Arifi isimli bir

a h s

t a r a f n d a n istinsah

e d i l m i

ve Fahrettin Bilge varisieri va-

s t a s y l a

Milli Ktphane'ye intikal e t m i t i r .

Divan'da 3 naat 7 kaside, 41 i Trke, 2'si Arapa olmak zere toplam

43

gazel, d e i i k vesilelerle y a z l m 4 Farsa manzume, 7 tah mis, 7'si Farsa,

21'i Trke

28

rubai, 7 k t ' a , 1 mfred, 6 tarih manzumesi ve mesnevi n a z m

e k l i y l e 1 takriz b u l u n m a k t a d r . Tahmisler Sultan

DivanT

A a - z a d e Mehmed

Dede Rasih, Reislkttab Hayri, Hseyin Fahreddin Dede, Veled elebi gibi

irlerin gazellerine y a z l m t r . Gazeller a r a s n d a B e i k t a Mevlevihanesi

e y h i

Nazif Efendi, Bahariye Mevlevihanesi e y h i Hseyin Efendi, Gelibolu Ticaret Re-

isi ArifTalat Efendi'nin gazelferine nazireler mevcuttur.

Bu Divan, hem Ahmed Celaleddin Dede'nin kendi h a y a t ,

y a k n

evresi ve

devrinin Mevlevi

e y h ve

s a n a t k a r l a r h a k k n d a bilgiler vermesi hem de 20.

y z y l d a bir Mevlevi

e y h i n i n

sosyal ve siyasi hadiselere b a k a s n y a n s t m a -

d o l a y s y l a ok nemli bir k a y n a k t r .

Divanda dikkati eken en nemli zelliklerden biri Ahmed Celaleddin De-

de'nin i i r l e r i hangi vesileyle

ve

ne zaman ya

da

hangi tarihte hatta bazen n a s l

y a z d b a l k l a r halinde k a y d e t m i o l m a s d r . Klasik i i r

g e l e n e i n d e

grmeye

a l k a l m a d m z bu bilgiler a i r i n i i r izgisini takip etmemizi s a l a m a k t a d r .

Mesela Celal Dede'nin k o y d u u notlardan

a a d a k i

gazelin g e n l i i n d e ilk

y a z d

gazel

o l d u u n u r e n i y o r u z :

Genlik 'aleminde ilk def'a olarak

s y l e d i i m

i b u gazel

bir

h a t r a olmak

zere kayd olundu

mefii Jln mefii Dn e l i i ' 1 n mefii Jln

1

Giil bir zalime mii il o

da

yiir

olmad1

gitdi

C

ellidar

oldu gitdike

veliidiir o mad1 ,git

di

2 Garlb illerde

kald1m v u s l a t

dldiirma m t a k

Benim biibinden olciinfin

J a b e r d i i r olmad14Jitdi

3 Uzatd1 viidi-i hasret nihayetyo mudur bilmem

Kariinm kalmadi matiab be-dldiir olmadi gitdi

4

Firiik-1

yiir ile her sa1p

a t e debiimmdan

e r i i r ~ 1

alumiii te

's rider-kiir

olmadi gitdi

an Kerametli, Galata Mevlevihanesi, istanbul1977, s.81

5

Ergun

Trk Musikisi Antolojisi,

C.

ll,

s.

787

6

Ergun

Trk a i r l e r i , 274; Galitekin, agm. 5.81

Uman

age 5.53

.

481

i

s

T

E

M

14/2009


4/16

482

i

s

T

E

M

14 2009

Yrd Do Dr

Glgn

YaZl I

5 Beni ziihid ise mestlinelikden ta 'n eder ammii

Cehii/et

uykusundan kendi bldiir l m a d gitdi

6

Ce/ii/iii

kevkeb-i ikbiilini

tiibende

kim n n

Nedendir bu nuhset tiili im yiir

l m a d

gitdl i i r Defteri,

s.

I 08)

Bir

b a k a

gazeline ise hal-i

pTrTde

son yazd@ gazel

o l d u u

bilgisini ekle

m i t i r :

Hal-i piride s y l e d i i m son gazel ol

mg_

k zerE' r : : v a kayd olundu. 9 Zi'l

ka'de sene 13481 5 Nisan 1920

I

2

3

4

5

6

7

8

9

10

12

13

4

f i i i l i i t t l i l i i t fii iln

A k - didiir olan

bldiir olur

Tii seher e n s - iih u ziir olur

Merhem-i v a s /

arar

i m i i r -

a k

Y a r a l l a r talib-i m i i r olur

K o s a

aynlmaz der-i

dildardan

K y

dildar

i i k a glziir olur

Yiir

u y i i r i i eker

i z i i r n

Yiir

in i n n e t - k c - i a y i i r olur

Zil/eti lezzet bilir i i k veli

Nezd-i r b i i b - h r e d d e h r olur

Terk-i niims u vaktiretmek gerek

M b t e l i i - y

a k olan

bi-

'iir

olur

iire-siiz olmazsa

bir ma k n i i

A k n a diir olan nii-iir olur

Dem-be-dem mihnetle i i r - gam eken

A k b e t bu

elindan biziir

olur

Bir emel gelmez husle bi-elem

Kanda kim gl var

anda

hiiro ur

8

Bir tecelli perlevidir cmlesi

Cilvesi geh nr olur geh niir olur

Grnen

a s i i r - kudretdirhemlin

Msii geh

'asa

geh milr olur

M r i d i kamilden a h z - feyz eden

Merd-i i i d f v i i k f . . esr/irolur

Pek

de

aldanma

s a k n

bir gn gelir

Yiir

zannetdik/edii

y i i r

olur

Yiir u y i i r istemez gli/m Ce/ii/

A i k - J

Hak talib-i

didiir

olur

( i i r

Deften:

s.

62-63)

Yine bir i i r i n i M e r u t i y e t i n i l a n n d a n 5-6 ay kadar nce r y a s n d a byk bir

i n k l a b n o l a c a n a i a r e t olarak kendisine telkin edilen

bir k t a y

okuyara k uya

n ancak hemen yazamayarak 2. beytini

u n u t t u u n u h a t r n d a

kalan beyti mat

la yapmak ve yeni beyitler ilave etmek suretiyle

a z d n

r e n i y o r u z :

i l a n -

M e r t i y y e t d e n tahminen b e a l t ay kadar evvel bir gece

z u h r a t -

nevmiyyemde bir i n k l a b - 'azTmifi karTb'z-zuhr

o l d u u n a

i a r e t olmak zere

fakTre telkTn ve ilham olunan k t a y cehren okuyarak

u y a n d m

derhal y a z m a d -

~ m iin beyt-i sanisini unutdum

h a t r m d a

kalan beyt-i evvel ki bu manzmenifi

7

Metinlerin evirisinde ismail nver'in makalesindeki ilkelere

u y u l m u t u r .

ismail nver,

e v r i y a z d a

8

Y a z m B i r l i i

zerine neriler Trkoloji Dergisi, C.11, Ankara 1993 s.51-89

Bu m s r a d a

vezin

a k s a m a k t a d r .


5/16

hmedCelaleddin Dede nin Mevlevilik Tarihine l t k Tutan i i r l e r i

m a t l a ' d r kalb-i fakTreneme bi'l-bedahe snh eden e b y a t - sa'ireyi ilave ederek

i b u

manzme husle geldi

9

Yine bu b a l k l a r v a s t a s y l a

i i r l e r i n

b i r t a k m hadiseler zerine veya birta

k m hadiselerle ilgili olarak a z l d k l a r n da r e n i y o r u z :

U l e m a - y aliminden ziyaretine gidip de kendisini b u l a m a d bir zata takdim

olunmak zere

y a z d

Arapa

gazel

( i i r Defteri, s.112),

Bahariye e y h i Hseyin Efendi t a r a f n d a n Veled elebi'ye verilen hilafet

narneyi a h i t

s f a t y l a

m h r l e d i i n d e syleyip hilafet-namenin

a l t n a

y a z d

Farsa manzume ( i i r Defteri, s. 116),

Sz

konusu icazetnameye

a z l m a k

zere e y h i n mahdumu Nazif Efendi li

s a n n d a n manzume ( i i r Defteri, s. 117),

i r a n l

e y h ' r - r e ' i s e

destarh sikke

e k l i n d e

yadigar olmak zere bir yzk

takdim e t d i i zaman

s y l e d i i

k t a ( i i r Defteri, s. 156),

H.1298

1 M. 1880-81 de

ilk defa ziyaret iin Konya'ya giderken s y l e d i i

gazel ( i i r Defteri, s. 37),

H.1342

1

M. 1923-24 de M e a y h - Mevleviye ile topluca Konya'ya hareket

ederken

s y l e d i i

kaside

( i i r

Defteri,

s. 10)

byledir. Bu kasidede Konya'ya

ikinci kez g e l d i i n i , y a l o l m a s n d a n d o l a y yola k m a y a mecali o l m a d n ama

Hazret-i Pir'in davetiyle bu y a l halinde g b u l d u u n u a n l a t r :

12 Bundan evvel ziyiiret

t m i d m

Sene doksan sekizde i t m i d m

13 Dilerim

ki

be- ' a v n - Rabb-iMecJd

u ikinci ziyaret ol a s b

( i i r

Defteri s.1O

Divandaki b a z i i r l e r ise bir re k a r l k olarak a z l m l a r d r :

Ser tarTk i

MevlevT

Adil elebi'nin M s r seferine

k m a k

zere Konya'dan

hareketi e s n a s n d a g n d e r d i i k t ' a ve buna Celal Dede'nin cevabi k t ' a s ( i i r

Defteri, s. 117-118),

a b a s n n mridierinden H a c Hsn Efendi'ye gelen Farsa mesnevi tar

z n d a

bir manzumeye

k a r l k

olarak Hsn Efendi'nin dilinden yine Farsa

mesnevi t a r z n d a sylenip gnderilen

manzGme ( i i r

Defteri, s. 114-115)

iranT e y h ' r - r e ' i s hazretlerinin Galata Mevlevihanesinde ayin-i MevlevTyi iz

ledikten sonra husule gelen zevk-i ruhani ile syleyip g n d e r d i i Farsa rubaiye

k a r l k sylenen rubai gibi ( i i r Defteri, s.154).

B a z

i i r l e r i

de a i r i n h a y a t n d a k i i n i k l a r a t a n k l k etmektedir. r n e i n

b a b a s n n

lm

ve

yerine a a b e y i n i n

e y h o l m a s

zerine istanbul'a dnerek

mnzevi bir hayat

s r d n

b i l d i i m i z

a i r i n

H.1315

1

M.1897-1898'de bir

donanma gecesi herkes

t e m a a

ile m e g l k e n klbe-i

a h z a n n d a y a l n z

bulun

d u u

bir

r a d a

s y l e d i i

gazel onun i

d n y a s n y a n s t m a k t a d r :

9

Ahmed Celaleddin Dede, Defteri, s.32-33

483

s

T

E

M

14 2009


6/16

484

i

s

T

E

M

14 2009

Yrd Do Dr

Gtgn

Y a z c t

K f i f - i s t i n f i d a ' a n k i i - m e r e b i m

yokm innelim

K

r k e s i i n -

dehrden

k l m a m

taleb ben

n i i n m

K ne-i 'uz/et genc-i 'izzetdir

bana

przJb zeyn

Kasr-1

i i h l y e d e i m e m e y n d i r bu i i n T m T

Bende-i

n k a r -

ekber

l d u u m

devlet yeter

Mevlevlyim nh le/ek seyr ey/esin d e v t i m m

Hamd I i l l i i l

sayesinde 'ani-i

vaktem

Ce/ii/

Cmle tasdik eyler v i i n - tar/k i r i l i n m

( i i r

Defteri, s.104-1 05)

i k

gazelinden hareketle i i r

yazmaya

a k a n e

i r l e r

ile b a l a d n a n l a d

m z

Ahmed Celaleddin Dede, daha sonraki i i r l e r i n d e de

b u - _ a r z

devam et

t i r m i t i r . Hemen hemen btnnde ilahi a k i l e d i i gazelleri zaman zaman

didakt,ik bir hava

t a r . i i r l e r i n d e

Mevlana ve Mevlevilikle ilgili kavrarnlara

da

s k a

yer veren

Ahmed

Celaleddin D e d e - n i : L

i v a n n d a Hz

Muhammed

( i i r

Defteri, s. 3-4) ve Hz. Ali'ye birer na'ttan sonra ( i i r Defteri,

s.

5-7) Tevessl ve

i s t i m d a d a t -

G e n a b -

Mevlana

b a l y l a

Hz. Mevlana iin de bir na t yer a l r

( i ~

ir

Defteri, s.8-9). Konya'ya

y a p t

iki ziyaretle ilgili

i k i - a y r

i i r i de

a s l n d a

Hz.

Mevlana vgsndedir i i r Defteri, s. 10, 37). A y r c a Mevlana redifli bir gaze-

li

v a r d r ( i i r

Defteri,

s.

36-37). Bunlar

d n d a da

hemen her

i i r i n d e

Mevlana

ve Mevlevilikle ilgili kavramlar yer

a l m a k t a d r :

Biib-T

M e v / i i n f i y

me/ce' ittihfiz etdi Celal

Sayesinde zfihir bfitm i i n i

s a _ l a d

( i i r Defteri s. 102)

M s k v a m t - i ' r o l m u i i i r - Mevlev

Hem sema'-I

ba-sa/li

ders-i kitab-I Mesnev

Mesnevl ammii

k

her

i s t i

bir

vahdet-seriiy

Vs 'at-i ma 'na ile er beyti e f r - i ma 'nev

Bak n

ziim-I

devr-i icriim-I

semfiy 7

gyiyii

O l m u

fiyln-i sema'-I Mev1evlniii pey-re vi

N i i y - Mevlana gibi iii/er e r n - i i k i i n

Mev/evl

e r g e / / e r i n i i i

l e r biri bir ' a k evi

i i r

Defteri, s.104-105)

Ahmed Celaleddin Dede'nin Mevlevilikle ilgili

i i r l e r i

iinde bilhassa tarih

manzumeleri, bunlar a r a s n d a da kendi ailesiyle ilgili olanlar, ( b a b a s , a a b e y i

ve

a m c a s )

bilgi

k a y n a

olmak

b a k m n d a n

en

nemlilerini

o l u t u r u r l a r .

Bu

i i r

ler

v a s t a s y l a

,t\hmed Celaleddin Dede'nin ailesi ve

y a k n

evresinde bulunan

devrin nemli Mevlevi

a h s i y e t l e r i

Hseyin

AzmT

Dede,

e y h

Ali Efendi,

Mehmed Hsameddin Dede, Ziya Dede, Neyzen Aziz Dede h a k k n d a b a k a

k a y n ~ a r d a

bulunmayan bilgilere

u l a a b i l i y o r u z .

Hepsi Gelibolu Mevleviha

nesinden y e t i m i

bu

a h s i y e t l e r l e ilgili

i i r l e r ,

Gelibolu Mevlevihanesi tarihi

h a k k n d a

b a z

a y r n t l a r da a a k a r m a k t a d r .

Ahmed Celaleddin Dede'nin i i r Defteri'nde

b a b a s y l a

ilgili o(arak 2 tarih

manzumesi v a r d r ; bunlardan birincisini b a b a s e y h Hseyin Azmi Dede'nin

/

Beyrut'ta ok

r a h a t s z

o l d u u n a

dqlr

n i t e s i

Abdullah Necib Bey'den

a l d

bir

/

mektup zerine istanbul'dan hareket edip izmir'e u l a t n d a lm haberini

bildiren

t e l g r a f

a l m a s y l a y a z m ,

d i e r i n i

ise sonradan r r l ~ s n e v i tarzinda

a y r n

t bir terceme-i hal kaleme a l p sonuna lafzen

lm

tarihini'

ekiE; yerek o l u t u r -


7/16

hmed

Celaleddin Dede nin Mevlevilik Tarihine l 1 k Tutan i i r l e r i

m u t u r .

H a k k n d a en a y r n t l ve s a l k l bilgileri b u l a b i l d i i m i z yegane kaynak olan

bu

i i r l e r v a s t a s y l a

Hseyin Azmi Dede'nin H.1231

1 M.

1815-16'da Gelibo

lu'da d o d u u n u H.1240 /M 1824-25'de e y h o l d u u n u Sultan Mahmut ve

Sultan Mecid'in iki defa Mevlevihanede kendisini ziyarete g e l d i i n i

ve

ihsanlar

da

b u l u n d u u n u gnler byle geerken kk

k a r d e i y l e

a r a l a r n d a k a n bir

meseleden

d o l a y

Gelibolu'dan

a y r l d n ,

hac niyetiyle

M s r a

g i t t i i n i , orada

kendisine

H d i v

ismail t a r a f n d a n hrmet gsterilip m a a

b a l a n d n ,

a l t y l

orada k a l p ikinci

kez

h a c c e t t i i n i , nihayet H.1287

1 M.

1870-71'de

M s r

Mavlevihanesine e y h tayin

e d i l d i i n i ,

her iki dergahta da onun z a m a n n d a i l e

m a t b a h n n a l d n yani d e r g a h l a r n asitaneye d n t n lmnden bir

ka sene nce inzivaya ekilerek risalelerini y a z d n , y a l l k t a n

d o l a y

iyice

gten d m e s i zerine hava d e i i m i m a k s a d y l a Rodos'a,

9 r d n d a n

k z

ve

d a m a d n n

b u l u n d u u Beyrut'a

g i t t i i n i ve

nihayet

H. 1311

1 M.1893-94'de

orada vefat t t i i n i r e n i y o r u z :

Peder i b z r g v a r m el-merhm el-hac

e - e y h es seyyid

Hseyin

AzmT De-

de Efendi kaddesa'llahu s r r e h u l - a z T z hazretlerinin Beyrut'da ziyadece r a h a t s z

b u l u n d u k l a r n a da'ir orada o zaman mektubcu bulunan e n i t e m Abdullah

Necib Bey'den a l d m bir mektub zerine derhal istanbul'dan hareketle izmir'e

m u v a s a l a t m d a m e r h m - m a r n ileyhiii haber-i kdret-eser-i irtihalini

m i r telgraf l m o l d u u m d a n o gece bi'l-bedahe y l e d i i m tarjhdir:

fe

ilatn.

e l l i i l r fe i l r

1 S a l i k a n - tenaya rah-nma

e y h

'Azmi [oj 'iirif d/ina

2

M r i d - i

r a b - M evievi idi ol

M a z h a r - teyz-i

i i s s -

Mevlana

3

Mesnev den ederdi hall-irum z

'Arif-i biil-i sret ma 'nii

4 K i i i f - i m k i l - i

d a k i i y k idi

V i i k f : er a k i i y k

er

y a

5 S e b a k - i i m z - remz-i 7 m - i /edn

V a r i s -

s r r

'a//eme'J-esmi

0

6 D a l i l - i bezm-i i i s s - v a l d e t idi

V i i s l -

rtbe-i tenii

v

beka

7 Malik-i genc-i 'ilm hikmet idi

Tarik-i a z z - nefs u b -

siva

8

Salik-i

a l - "Hak

hak katde

Hem tarlkatde e y l - i

b i - J e m t a

9

Hsn-i h / i i k r a l m

i i i k

Cem' edip oldu mnis 1-fukara

1

Yiire-i e / l - i derde merhem idi

em '-i cem '-i i l i z l u 'ureili

Pederim m r i d i m benim e y h i m

Eyledi bendesine a y r

du

'ii

12

N a z a r -

teyz-i i i s s a m

z l

ar olup

1

Ve Adem'e btn isimleri gretti. Kur' an, 2/31

485

i

s

T

t

14 2009


8/16

486

i

s

T

E

M

14 2009

13

14

15

16

7

18

19

20

Yrd Do Dr

Glgn

Y a z c

Grdm

andan

nice keremle 'atil

Sa

V

u

i l e

himmetin

l d m

H d m e t etdim

ana b e i i y - nZii

Bezl-i

ciin

eyledim

a y a t n d a

Cismimi eyledim yolunda kdii

Byledir a r t -

f a r t -

h ubb vefa

Budur d a b - de 'b-i dk u ve/ii

Syle tiirlh-i nhletini

Celal

Bunda

da fal

v a z i ' f e ~ i

T l f

Etdi 'azm-i semii'-hiine-i kuds

Dne

dne olup t e l l r e - g i i

Eyledi bu haz z-i sfllden

Rhu e r v a z - 'alem-i biiiii

Oldu u r b - visale da 'vetle

Dahil-i bezm-i i i s s - ns likii

k

bir hiitifetdi byle

ni

a

Eyledi

e y h

'Azmi 'azm-i bekii

Senel31

i ( i i r

De/leri, s.169-172)

Mu ahharan peder-i

azTzim

merhmufi nazmen

i n a d

e t d i i m mesnevi tar

z n d a mufassal terceme-i haliyle ahirine ilave t d i i m lafzen tarihdir

k'iliitn mefii'iln

k iln

1

e y h

'Azmi o 'iirif-i bi'lliih

S a l i k i i n -

Hudaya

m r i d - i i i h

2 Bende-i s i t l i n - Mevliina

e m s i tiibende-i

sipihr-ikna

3

Mstenlr-i

i k a - y

Rabb-i

klak

Msteflz-i dem-i Celiil'l-Hak

4 Sene

bin

ikiyz otuz birde

L u t f - Haklayed-iekabirde

5

D o d u

miinend-i meh Geliboluda

Feyz-i Mevliigrnd ol uluda

6 k i y z k r k i i n d e e y h oldu

Sine-ipiiki nr ile doldu

7

M a t b a h

plri

de edince

i i d

i i d m i i n

oldu

ehl-i s t i r i i d

8 i m d i de asitlinedirhala

Mncelldir bu tekyede Mevla

9

Hazretin

verdi

cmleye i i d J

Faz u

i r f i i

kyz

r i i d

10

e r e f - i a s n a

yeter bu delJI

r e f i i - y k i i i m bii-tebeli

Behre-yab eyledi i k a b n d a n

e r e f l d

o z 1 - m e h i i b n d a n

12 Hsn-i hali kemal-i 'ilmiyle

Kudret kuvvetiyle hilmiyle

13

Saye-i

P rde b e - h a k k - Hudii

'Aleme

verdi

hsn-i sit

sa

da

14 Geldi Mahmd

Hiin

ziyaretine

Ka'il oldu

a n i k e r i i m e t i e

15 Necl-i piiki e n a b -

a h

Mecld

O da geldi edip

i g i i h -

med d

16

Verdi

ol i i d i a h ez-ser-i

nev

b u dergaha bir iki pertev


9/16

hmedCelaleddin Dede nin Mevlevilik Tarihine I i k Tutan i i r l e r i

17

k i e r

kere geldi her birisi

Verdiler belki biii gher birisi

18

Hil'a[t]-i tahire edip

ikstl

I

Niimdiir

oldu

iifitiibiisii

19

Ey/e

n s i i f n i i m i d r bu e r e f

Bu

ereDe kim oldu

s t e r i f

20

Hem pergiir oku b - dii'ireyi

O ilahi o piik nii'ireyi

21

Mstenlr olmak zre ser-tii-pii

Dii'ir zii'ir oldular vzerif

22

Byle eyler iken

zamiin

mrr

Ba 'zi

ah

viil-i

hayf

etdi zuhr

23

Bir sebeb

tilki

oldu ry-nmii

Dilder-i

kihteriyle beynchuma

24 istemem i i c e r i f y e r h etmek

R i f h -

hzn kdrete gitmek

5

Etdi sevk-i kaderle 'azm-i

se/Cr

Aradikendine yegiine makar

6

Mil-melek cmle vann etdi

kdii

Vatan-I

zahiriden

oldu

cdii

7

n k i s i i r - I

dern

ile k d

e m i

Hak-blni h

n

ile k d

28

Bu idi

ziihiren

sebeb ammii

V a r d esbiib

u hihnet-i

uhrii

29

Ciinib-i

s r a

eyledi hicret

Orada k l d

Hacc

iin niyyet

30

Sineden

i i - s i v i i y

hep

drd

Gitdi beyt-iHudaya yz srd

31

M s r a

da

'vet

olundu

ba 'de

' -hac

Daha

hnnet olundu

ba

'de

' -hac

32

Bildi

kadrin

H d l v

s m i i i l

i i n -

v i i l i i s n

eyledi

tebci'l

33

Oiia

gsterdi

pek

ziyade veta

B a l a d bir ma i i -

mstevta

34

Terk-i dnyil idi onuii emeli

Yok idi a y d - mii-siviida eli

35 Omm-i dnyil ve/lk Kilbiredir

Erine a r keydi ziihiredir

36

Kim

ki

dnyil iin

d a n l m a d a d r

Omm-i dnyil

aiia s a n l m a d a d r

37 Bu

me'iil-i hadisdir

et

G u i i a

bir gherli

e n g

et

38

Kim

ki

dnyaya m ey eder

cilndan

Bil

ki

dnyil hemiin kaar

andan

39

Kim

ki

i'riiz

ederse dnyildan

Onu

gemez

dem-ii-dem l y i l d a n

40

A l t y l k a l d anda Ysu Yiir

eh-igurbetde bl-kes

bJ-yiir

41

Himmeti hazrete getirdi

n i i

Oldu

a n k a - y

K i i f -

i s t i n i i

42 Beyt-i Mevliiya bir

daha

gitdi

u

m s r a d a

vezin bozuktur

87

i

s

T

f

M

14 2009


10/16

88

i

s

T

E

M

14 2009

Yrd Do Dr

Glgn

YaZl I

k i hacc-I

e r i f

ed i eldi

43

Per-i

/utfu iniiyet-i Mev/ii

B a n a siiye a l d hem hmii

44

Pirimin

saye-i

eeliilinde

Sene seksen yedi hilalinde

45

M s r a

e y h

oldu ol aziz-i vakr

M evlevi-hiine oldu

mat/a

n r

46

Yinni

drt yil

dahi

bu

d e r g i i h

H d m e t

h mmetiyle ol

i i h

47

Ci/vegiih

eldi kyz-iMev/iiya

k gl-hangi a r - a

Iii

ya

48

M a t b a b

il/eyi

i i d e edip

49

Elinikendine

visade edip

Oldu i k r ' eb

liniii

a l i i - h i i n

Fukarii

da a n i i s e n i i h f i n

50

Eser-i h mmetiyle zfiviyeteyn

Oldu

bir

asitline-i pr-zeyn

51

Fukarii i i y a n d r

biiiii

Bu iki

isitfine-i viiiii

52

Cmle

dergeh/ere

tekvvuk eder

Ne kadar vaslo/unsa medhe e e r

53

k i d e r g a h asitane

a p p

Bune tevfikdir

l i i h

k a p p

54

R h / a n d

ulvv-i efkan

i i m d i i n

eldi

h

hnkiin

55

end sii/ evvel

irtihiilinden

Terk-i

lkt

grnd

halinden

56

Uz/eti

ihtiyara

etdi

i t a b

Hem-demi Mesnevl enlsi kitiib

57

Hazzalanlar

i h f i n vahdetden

ekilirler

bu

bezm-i

kesretden

58

Hiime-i

mu ciz

beliigat

ile

Kilk-i

kyyiiz

ile taliikat ile

59

Eyledi hak budur latlf zari f

Pr

ma

finf ri aleler te

lll

60 M k i l i i t

mesii ili d

S a f l a i kii iniita

dr a d

6/

/isiin zre

n i i d a

Muktedirdi

e l i i i n i i d a

62

Kuvvet-i nazm u kudret-inesri

Koydu hayretdeser-te-ser dehri

63

Eser-i plikini

btn

bulega

H1rz-1

cfin e y l e m i d i ser-tii-pii

64

Nefes-i kyz-niikipr

berekiit

Mesnevfden ederdi hall-i nkiit

65

K i i i f i

hurde-i

a k a y k

idi

66

V i i k f 1

nkte-ihakiiy1k idi

Sebak-iimz-1

remz-P ilm-i

Hudii

Varis-i

sirr-I

affeme 1 - e s n i /

67

Dahil-i bezm-i

a s s

vahdet

idi

Bu kelime metinde fukara e k l i n d e d i r , ancak vezin ve anlam g e r e i fakr l m a l d r .

Bu kelime metinde rumz

e k l i n d e d i r , ancak vezin g e r e i

remz

o l m a l d r .

Ve Adem'e btn isimleri r e t t i . " Kur'an, 2/31.


11/16

iKb _ _

hmed Celaleddin Dede nin Mevtevilik Tarihine I k Tutan i i r t e r i

V a s i i - rtbe-i hakikat idi

68

Malik-i

k t e h f i - y

hikmet idi

Salik-i menhec-i

tarikat

idi

69

Kerem-i

l t i / l i t -

Rabb-i Kerim

A i a b a h e y e m i d i t a b ' -

RahJm

70 V a r n

hep eder idi

h s i i i

Ehl-i derde olurdu

fire-resfin

71

Geri

' a s r n d a e y l / e r

ok idi

O

v c d u i

misali hi

yok

idi

72 K f i n - 'i

ilinda

bir kerem

k a n

' U r e l i i n i y e g i i i e e r k a n

73

Sevk-ipiri ile o

i s n - i

atif

D d sad

a y f p e k

ziyade a i f

74 Etmek zre e v f i s n tebdil

Hakini e n

de m a s n

tebd l

75

Gelmek zre yine seriresine

Gitdi bir gn Rodos cezlresine

76 Karger o l m a d J e v f i v e b i b

are-sfiz o l m a d

deva

v

tabib

77

Terk-i

n y a - y k l

kfil etdi

Rahmet-i

Hakka

intikal etdi

78

K i i d

'azm-i

e m f i ' - f f i n e ~

kuds

Oldu

me

v f i s f i i y i i n e - i

ku

ds

79

Eyledi

bu a z i z - i s f l i d e n

Rhu

a r -

m u ' a z z a m mesken

80

Vas

ile

a l i b - i i l t i s f i s

oldu

V a s l - b e z n g a h - l f i s

oldu

81

Nfiylar

l a d

f i i i k y l a

A s n a n dnd

l l i i i k y l a

82

Yfi

i / a l r r e v a n

f i d

olsun

Merkad-ipiiki nr ile dolsun

83

Pederim m r i d i m idi

e y l i m

B a i a J a y r du

'alar

eldi

/

im

84 Oldum

Allah

'a k r

ser-tii-ser

N a z a r - feyz-i

f i s s n a

mazhar

85

Sa

y -

g i l e

himmetin

l d m

Ben

de d e y f i - y J u t f u i f i

daldim

86

Bezl-i

cfin

eyledim

a y f i t n d a

Okudum

l u n a

m e m f i t n d a

87

Byledir

a r t - 1 [ f i r t - ]

ubb u vefa

Budurelbettede'b-i

d k

u ve/li

88

R /

fetinde Ceffil

tarihin

Der iken pr melfil f i r i l i n

89 1kd1

bir

f i t i f

eldi byle nidfi

Eyledi

e y /

'Azmi 'azm-i bekfi

1312-1= 1311

90

'Azm-i bezm-i visiii edip gitdi

yz

on birde

irtihfif eldi

91 Di -pesend idi

a v r

J e r hali

Ka

d

desa J l f i / u

s i r r e / u'/-'iili

( i i r Defteri, s. 173-183)

Ahmed Celaleddin Dede nin ailesine dair 2.

i i r i

agabeyi

e y h

li

Efendi nin

lm zerine yazd@ tarih manzumesidir.

Bu

manzumede agabeyinin,

b a b a s

Azmi Dede nin

M s r ' a

gitmesi zerine 6 y l Gelibolu da ona vekalet ettigini, an-

cak kt d n e e l i akrabalar yznden hizmeti b r a k p inzivaya ekildigini,

489

i

s

T

E

M

14 2009


12/16

490

i

s

T

E

M

14 2009

Yrd Do Dr Gtgn

Yaztct

kendisine halef olan

bu a k r a b a l a r n

gizli

a k

pek ok eziyetler ederek ona

ra-

hat e r m e d i i n i ve nihayet H.1316/ M.1898-1899 da 51 a n d a vefat

e t t i i n i

a n l a t r .

Muhtemelen

bu

akrabalar,

e y h Ali

efendi nin

a m c a s

ve

a m c a s n n

lu, yani Hseyin Azmi Dede nin de Gelibolu dan

a y r l m a s n a

sebep olan

k a r d e i

Mehmed Hsameddin Dede ile onun

o l u

Mustafa

D a n i

Dede olsa gerektir:

Byk biraderim

e y h

Ali Efendi merhmuii irtihaline

y l e d i i m

tarihdir

ili'iliitn ili'iliitn ili'iliitn ili'iln

I P i v i i - y ehl-i

i r f 8 e y h A z n i - z i i d e

kim

Gevher-i a k ilepr idi e y i i - y dili

2

Lii-ubiili-mes ek

i n d i i n e - m e r e b

piik-dil

N r -

Hakla evh-i mir'iit-ihamfri mnce l

3

/ m

hi/m ile teviizu - p i e bir

e r v i - n i h i i d

Bu f a t / a dense i - b h e sezii ii vell

4 Faz/ u 'irflin bez ihsiin

u l k -

Rahmiin

cem'

olup

Nsha-i ta/Ziliniff

l m u d u

metn-i mcmeli

5 Viiiid-i 'ii/is ne e r g i i h - A a - z i i d e d e

A l t

y l etdi vekii/et ekdi

d m e t d e n

eli

6 Nii-halefbir kavm-i bi-insiifaiia oldu

ha ef

Bagy

u 'udviin ile m iili rahm u

e f k a t d e n

hii i

7 Akrabii

i i m n d a

a k r e b - k i b e d - e n d i l e r

Vennediler ii riihatne haff vne ce/i

8 Hanesinde terk-i l/etle olup 'uzlet-gzin

Her belaya

ol e v e k k l - p i e

der

idi beli

9 Ahir'J-emrirci'/

5

i i v i i z n

g

eyleyip

Elli bir

a n d a

terk etdi bu

ilin

m enzili

1O Ekber-i

v l i i d - 'Azmi

diiderimn

ey

Ce/iii

Syledim z i l e tiirih-i eterom elaneli

G u m a

bir hiit if lkii eyledi bu s r a

A z n k l d k u r b g i i h - Hakka e m s e d d i n 'Af[

sene 1316

( i i r Defteri, s.184-185

Mehmed Hsameddin Dede nin lm zerine yazd@ iki

a y r

tarih man

zumesinden de Hsameddin Dede nin Mevlevihanede 15 y l e y h l i k

y a p t k t a n

sonra 7 Muharrem 1302 1 27 Ekim 1884 de pazartesi gecesi vefat e t t i i n i

reniyoruz:

Gelibolu Mevlevihanesi

e y h i

esbak amcam Mehmed Hsameddin Efendi

merhmuii irtihaline

y l e d i i m tarTh

I

2

3

4

ili'iliitn ili'iliitn ili'iliitn ili'iln

e y h i d e r g h - A a z a d e

Hsmeddin

kim

V e n n i

idi

hnkha revnak u hsn-i nizam

yle bir i i t e m - i y e m siihib-kerem 'iili-himem

Ciid u in i i m y l a 'iilemde

a z a n d

nikniim

Eyledi i s i i r - hayra Hak muvaffak a t n

s t i k l i m e t l e

m e l h a t

etdi n b e y l tamiim

M a t b a b

pr- eyzi dil-sir eyleyip

ok

canlan

Siiye-i terbiyyetinde puhte oldu nice ham

5

(O senden, sen de O' ndan h o n u d olarak Rabbine) dn.. Kur an,

89/28.


13/16

AhmedCelaleddin Dede nin Mevlevilik Tarihine l t k Tutan i i r l e r i

f

R l t e - i

mrn s a m -

mevt

kesdi ' a k b e t

Eyledi a t ' - ' a / a y k eldi 'ukbiiya r i i m

6 Sabi'-i a h - Muharrem idi isneyn gecesi

Fariku'd-dnya v rahat rhuna dar's-se/iim

7

A l a d b i i i i n v e

y a i i n c i e r l e r

d a i a y p

Oldu h v i i - tarikat matemiyle te/h-kam

8 Ede Hak m/hak e h i d i i a bi-hakki'/-Mustafli

Rahmet ile

n1hunu

a d ey/eye Rabb'l-enam

9 Bi-te emml gaybdan ilham ile

a z d m

Celal

La Zen ma nen d s r a

da

iki tarih-i tam

IO K u r b - Hakk'a eyledi

nh

t bin yz ikide

Cennet-i 'Adn ola

ya

Rab rhuna c a y - makam

sene1302

( i i r

Defteri, s.J65-166)

Tarjh 1 diger

fii ilatn fa ilatn fii ilatn fii iln

I H i i k i i h - Hazret-i Aziideniii

P o s t - n i i n i

idi 'ammim e y h Hsiim

2 M a t b a b - pr-teyzi 1 - s l r eyleyip

Himmetiyle puhte oldu nice ham

3 H ass u 'amma bezl-i in 'am ederek

Oldu on b e

y l

m e h a t l e be-kiim

4 R i t e - i 'mrn

s a m - mevt n i i

Kesdi ahir nki vakt oldu tamam

5

f t i r i i k

u matemiyle cmleten

Oldu h v i i - tarikat telh-kiim

6 Rahmet-i Hakla bi-hakki'I-Mustafli

Rhunu i i d ey/eye Rabb'/-eniim

7 La Zen ma nen Ce/ii/ii syledim

k i

m s r a

da

iki

tarih-i tam

8 Eyledi

nh

et bin yz ikide

A . i y i i n - 'Adni Hak etsin makam i i r Defteri, s.J67-168)

Ahmed Celaleddin Dede, ailesinin

y a n s r a y a k n

evresindeki insanlarla il

gili olarak da manzumeler kaleme

a l m t r .

Tarih manzumeleri

a r a s n d a

en eski

tarihiisi Gelibolu Mevlevihanesi ser-neyzeni iya Dede nin

1298 1 1880-

1881 de lm zerine

y a z d i i r d i r .

iya Dede nin

40 y l

boyunca

d o r u

yol

dan sapmadan Gelibolu Mevlevihanesi nde serneyzenlik

y a p t n ,

uzun

y l l a r

D i l Baba D e r g a h n d a hizmet

e t t i i n i ,

lrak a ve oradan da Hicaz a gitmek iste

d i i n i

ancak bu

i s t e i n i n g e r e k l e m e d i i n i a n l a t r

ve onun

n e y z e n l i i n i

uzun

uzun verken

i i r i n i

b a t a n sona musiki terimleriyle rer:

Gelibolu Mevlevihanesi ser-neyzeni iya Dede merhmun fevtine syledi

i m tarihdir

m e f l i ' 1 n m e f l i ' 1 n m e f l i ' 1 n m e f l i ' 1 n

I

Zihi r n - n e v i i

ser-ney-zen-i

i / - k e d i e v k - e Z i i

Dem-i i i y M e s h a v e ederdi dil/ed ihya

2 A l n c a fjder-i a y

' a s a v e

dest-i i'caza

Y a k a r d

a t e e Fir'avn-i nefs-i

m u

n Msa

3 Edince e D - i

ney l - h

olurdu sami'In evvel

Dnp zinde ederdi e D a - i d gerle srfisa

491

i

s

T

E

M

14/2009


14/16

492

i

s

T

E

14 2009

4

5

6

7

8

9

10

12

13

Yrd.Do.Dr. Glgn YaZl I

Nihiivend J i l i i n u 'Acemde Krd kavminde

Bilad-I Rm

da

manendiyok ney-zen

idi

hakka

'lriik a 'azm idikasd1 ziyaret eyleyip andan

Hiciiz'a gitmek isterdi myesser olmadi amma

Edip

e r g a l - 1

A a - z a d e ' d e

if sal ser-nayl

R e / - i riistdan sap1p

semt-i

i l a f i g i t m e m i

asla

Nice yillar edip

Baba D e r g f i l m i

mesken

Kemal-i

s1dk

ile

l m u

idi

i z m e t d e pa

ber-e/i

Nefes-bend-i

a m

oldu dem-i

i l i r d e

'uz/etle

Ka1p

'uzza/den

d a l a r

b a m 1 e y / e m i

me'vfi

Olup nay-I revani

irci /

6

fiviizma pey-rev

Kudm eyledi

l e n g - i azJn-i

'ii/em-i

bala

abp yufborusu gd bu fiinl diir-I dnyadan

K a n i - i r a m e t

ede

rh-1

pakin Hazret-i Mevla

Zemin-i hiik-ika

bre

gizlenip gzden

i l i i n

oldu

M yiin-I mutnbiindan gitdi

ol

st/id sad

i y f i i

k 1 p ' u a k - 1

z a r n

perde-i

ii/u

Hseynl'den

E r i d i

tabe-evc-i

iisumiin-I l r e - i z e l r i i

'Ziyiis1z

a l d

m e y d a n - sema '

d oifa t i r i /

e r i i -

mrn

a d -

ece/ n eyledi

t f i i

Sene

1298 ( i i r

Delleri

s. 162-164

lmne musiki terimleriyle rl bir k t a y l a tarih d t bir b a k a ney-

zen

19. z y l d a Gelibolu Mevlevihanesi'nden y e t i e n ve ney virtz kabul edi-

len Neyzen

Aziz

Dede'dir. Celaleddin Dede'nin

d i v a n n d a

yer almayan

bu i i r -

den Sadettin Nzhet Ergun v a s t a s y l a haberdar oluruz:

Kald1

zemin-i mutnban

a m e - i

ntiydan tehl

Ga'ib olup m iyiineden

a y r

ile

a m

yiid

ola

Perde-i

a r g i i l d a n k d i n e v a - p i i l m T z

Gitdi

Azlz

Dede meded Hakka revilm

i i d

ola

(1323/

7

(O senden, sen de ndan h o n u d olarak Rabbine dn. , Kur'an, 89/28

Ergun, Trk Musikisi Antolojisi, C.ll, s.506


15/16

Ahmed Celaleddin Oede nin Mevtevilik Tarihine t 1 k Tutan i i r t e r i

Celaleddin Dede nin son tarihi de Abdlhalim elebi nin H.1325

1

M.1907-

1908 de

elebilik

m a k a m n a

g e i i zerine

a z d

manzumedir:

Kaside ve Ti:irih der

h a k k -

feza il-me ab

v

mu alla-elkab veliyy l-himem

m r i d - i

a zam u efham sahib-i kalb-i selim el-kerim Hazret-i elebi Abdlhaljm

fii'iliitn fii'iliitn fii'iliitn fii'iln

I A s i t i l n - Pire revnak-siiz olup ikbiil ile

P v i i oldu makama Hazret-i Abdlha Jm

2 Muktedii-y1 i i k i i n u a l i k i i n - M

evievi

R e h - n m i i - y reh-neverdiin-J tarik-i m stakim

3 Hazret-i Molla Celiileddin-iRmi ceddidir

K i v e r - i ma

'nii k m r i i n o

u l t i i n -

'azim

4 Nuhbe-i evliid-I M evliinama 'iirif..intimii

.Ma

'den-i 'akl u zekii

her

fenni diinii v 'alim

5 Faz u

d i i n i l e

mkerremdir o i i t - n u h t e r e m

Cd

u ihsiin u e r e n / c

s a l i b - i

h u l k - kerim

6 T a b i - i n r - cemiili e v n a k - b e z n - i kemal

m

'-i cem '-i eh -i

i i l

o nkte-perdiiz-1 e l i n

7

K a n

1inkiinda vcdu bir l e r d i r yle l n

Genc-i 'irfiinda bulunmaz byle bir drr-i e t J n

8 G e v l e r - i b a l r - i J a k i i y k riizdiin-J ma ri et

K i i i f - i remz-i dakiiy1k r i d - i n e /

c-i

kavim

9

A i n i i - y

'ilm 'irfiin e n i i - y e m - i elin

Viiklf-1 r i i z - ceniin ballii -J l e r emr-i ' a k J n

O

12

JJ

14

15

16

7

18

19

20

21

22

23

T bb-1 r l i i n i ile eyler deva derd-i dile

Nutk-1

c i i n - b a / - 1

i / i i

n a b z - i i i n i i - y J

her

sakim

S i e - i s i i i s 1 m e c l i i - y hakfiJ'JkdJr amii

b n - i

Sinif bezm-i i i s m d a aiia olmaz nedim

Hikmet-i Yunaniyiina ittikar eyler

mi

i

Hikmet-i imiiniyan ile olan

i i d e n v e s J n

Kalbine e k t - Mevlana'dan

i r i i k

etmede

e m s i t a b i i n - hakikat/e mnevver a k i i n

S d k ile tes/i'in olup sillik miirld olkim odur

M r i d i kamil hali'in a l i b - i kalb-i seli'in

T e n e g i i n a gyiyii kevserdir iib-1 himmeti

Ni met-i feyz ile dergii/u e n n i i t - na 'Im

A l z

edip

y -

me

ani

e r

eder ehl-i dile

K y 'ir.ffinmdan etdike gzer i i d - nesim

G l e n i

feyz

a l i i s gnnesin biid-J bazlin

Glbn-i kalbi k f l e ola

J a n d i i n

u beslm

Damen-i amaline i e m e s i n gird-i elem

Olsun

e z l i i r - 1

zamir-i z l e r i ' a n b e r - e m l m

Zbre mutnb-biine-i 'iilemde

d e f ' a l d k a

tii

Raks

ede manZme-i

e Tiik

'1kd-1 nazim

B e z n - i

' a k n d a a m s n

zevklcniiy

u kudm

l i 1 k f i n devr-i semii ' etsin ber-iiyin-i

a d J n

Hakka riih-1 riist iiih-1 a k d i r u i i k ; iin

J f k i i n e v k u arabia c y l e s i i v e c d - i cesim

M a z b a r - I l i i s

ola ecdd-i piikiniii esriinna

Olsun ' u i i k a a n i i

da

feyz i r i i d J ' a m i n

Cdu piiycndc viicduzinde olsun s1dk ilc

B i i r g i i l - Hakka 'aiZ ct bu du f i ) an-samlm

493

i

s

T

E

M

14 2009


16/16

9

i

E

14 2009

24

5

26

27

28

29

30

Yrd Do Dr Glgn Y a z c

'Afiyetle m stedam olsun du i i s n bi-riyii

Vird edip dii'im zebiinmda

bu

'abd-imstedim

Hak-i piiya a z r edip tebrik iin a k d l i eder

Abd-i 'aciz zeiTeden nii-iz e m l k - kadim

Hak

ana tevflkini

her

dem

reflk

etsin Ce/iii

'.Aliyetle mrn e Zn ey/esin Rabb-iRahim

Sayesinde siiyebiin olsun r h -

' i i k i i n

Feyz-iMevliinii

ile

olsun makammdamukim

Bir

kaside tarh u tanzim eyledim bu

e v k

ile

Edeyim

tetmim bir i i r 1 ile olsun ha im

Syledim ilham

ile

tarihin ihmal etmedim

Beyt-i itiden k a r d m

b i i - h e s a b -

m stakim

Dergeh-i

a l i i - y

Mevliiniiya oldu i v i i

Hayr

ile

ola mbarek Hazret-i Abdlha Im

i i r D e i t e i s./5-16)

325

Kendi muhiti

h a k k n d a

bilgiler veren ve

d o l a y s y l a

Mevlevilik tarihine

k

tutan

bu

i i r l e r i n

y a n s r a

Ahmed Celaleddin Dede, y a a d dnemin toplumsal

d e i m e l e r i n e de k a y t s z k a l m a m ;

m e r u t i y e t ,

adalet, zgrlk, cahil

e y h l e r ,

tekkelerin

k a p a n m a s

gibi konularda da

i i r l e r

y a z m t r . Bir

b a k a

a l m a n n

konusu olan bu i i r l e r 20. y z y l d a bir Mevlevi e y h i n i n sosyal ve siyasi hadise

lere b a k a s n y a n s t m a s d o l a y s y l a nemlidir.

Sonu olarak Ahmed Celaleddin Dede'nin

D i v a n ,

hem son dnem Mevlevi

lik tarihini hem de

a k n

dnem sosyal tarihimizi

t a n m a k a s n d a n

son derece

nemli bir a y n a k t r .

Kaynaklar

Ahmed Celaleddin, i i r Defteri, Milli Ktp.

FB.

424.

Erdem r, Avni,

Anadolu S a h a s

M u s i k i i n a s

Divan a i r l e r i , TSAV, Ankara 1999.

Ergun, Sadettin Nzhet, Trk Musikisi Antolojisi, istanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi

istanbul 1943.

Ergun; Sadettin Nzhet, Trk a i r l e r i , C.l, istanbul1945.

a f a k , Yakup,

z,

Yusuf

(hzl.),

Feridun N a f z Uzluk'a Gnderilen Mevlevi

M e k t u p l a r , Konya

2007.

Galitekin, Ahmet Nezih,

e y h Ahmed

Celaleddin Baykara Dede Efendi (1853-1946) , Yedi

iklim,

C.5,

S.41 (Agustos 1993).

Hseyin Vassaf, S e f n e - i Evliya (hzl. Mehmet k k u - A i i Y l m a z ) , istanbul 2006.

inal, Mahmut Kemal, Son A s r Trk

a i r l e r i (hzl.

Mjgan Cunbur), C.l,

AKMB

Yay., Ankara

1999.

Tu

man, Nail, Tuhfe-i Naili,

T p k b a s m : hzl. M.

T a t c - C . Kurnaz),

Ankara

2001.

Uman, Abdullah,

Ahmed

Celaleddin Dede , TDV islam Ansiklopedisi,

C.ll,

s.53, istanbul

1989.

Uzluk, e h a b e t t i n , Galata Mevlevihanesi ve e y h Ahmed Celaleddin

Baykara

Dede

Efen

di , 3. Milli Mevlana

Kongresi (Tebligler),

Konya 1989, s.297-300.

nver,

ismail,

e v r i y a z d a Y a z m

Birligi zerine neriler Trkoloji Dergisi, C.11, 1993

stek, R d i , Celaleddin

Dede

Efendi , istanbul Ansiklopedisi, C.6, istanbul1963

Galata Mevlevihanesi Son Şeyhi Ahmed Celaleddin Dede

Documents

Transcript of Galata Mevlevihanesi Son Şeyhi Ahmed Celaleddin Dede