gì ^ý ê eê h - OLASUNI

gì ^ý _ê eê h _â[c ahð (@û¤ûcôòK _ZâòKû) 2007

cêLý C_ù\Áû iêgû« Kêcûe \ûi (Uê^ûbûA)

@^« ISû

C_ù\Áû cŠkú aòù^û\ eûCZ, GK^ auòc ÊûAñ, aòKûg gêKæû

^ùe¦â Kêcûe, Uò. ùiøeú @^òf aûIßûeû

ibû_Zò

iêgâú je_âòdû ISû

C_ibû_Zò \òfú_ Kêcûe iûjê

iû]ûeY iµû\K Gaõ _âKûgK

^aKòùgûe iûcf

@ûA^ _eûcgð \ûZû jòcûõgê ùgLe cjû«ò cù^ûR Kêcûe _Šû

_ZâòKû iµû\^û

@bòeûc _âiû\ bìdûñ

ù~ûMûù~ûM: IkgêYò Mê¶û ~ûZâû Gaõ iõMúZ icûùeûj KcòUò, fkòZMòeò, cûjûwû, KUK \ìebûh : 9437167526, 943719009, 9937632393

cjûicû]ô \òai cûN Ké¾ GKû\gú 1837 ciòjû Rd Rd _ì‰ð aâjà _ec _êeêh

R_ ùijò ^ûcaâjà (Mêeê) @elúZ \ûi (bKùZ)! @elòZ \ûi

òÃûc bqò bòlû – U. 15/-

2

: : iìPú_Zâ : : iµû\Kúd .........

Kâ.^õ.Kâ.^õ.Kâ.^õ.Kâ.^õ. aòhdaòhdaòhdaòhd ùfLKùfLKùfLKùfLK _éÂû_éÂû_éÂû_éÂû 1. cjû_êeêh @elòZ \ûiu \ûgð^òK Pò«û]ûeû \ûgð^òK _âùìe jé\û^¦ eûd 9 2. eûRhðò @elòZ \ûiu @û¤ûcôòK aûYú _âùìe _VûYò _…^ûdK 12 3. ùKùZaûU eûRùbûMeê @û¤ûcôòK @û^¦ cVKê _âùìe Wü ùa÷¾a PeY iûcf 17 4. @elòZue iêelòZ ù_âc ]cð _ŠòZ @PêýZû ^¦ Ke 22 5. aâjà @a]ìZ i^Ú @elòZ \ûiu Mâ^Úûakúe _âKûg^

I Zjóùe [ôaû Zû�ßòK bûa]ûeûe aòPûe aòcgð _âû¤û_K WKÖe e^ôûKe iûjê 24

6. IWÿò@û iûjòZýe @^^ý @ûcôK[û – “cjúcŠk MúZû” _âû¤û_K aògße¬^ 35 7. IkûgêYò Mêµû I @elòZ \ûi gâú geZ P¦â Zâò_ûVú 37 8. cjû_êeêh gâú gâú @elòZ \ûi WKÖe iê^ûcYò eûCZ 40 9. \òaý ù^÷ùa\ýùe ù~CñVò aXÿû~ûG

ù_ûWÿ_òVû I Kû¬ò_ûYò gâú gêùb¦ê bìdûñ 42

10. gâú gâú i^Ú cjû_êeêh @elòZ \ûi – iûcû^ý K[^ gâú auòc ÊûAñ 44 11. gì^ý _êeêh gâú ^òe¬^ ùR^û 46 12. i^Ú @elòZ \ûiu aâjàZ�ß GK @^êgúk^ @¤û_K WKÖe GKû\gú _â]û^ 53 13. gKû± I @a]ìZiõjòZûùe @elòZu \éÁò I \òM« @¤û_K Wü eaú¦â aòjûeú 55 14. eûRhðò gâú eaú¦â Kòùgûe gâúP¦^ 58 15. aâjà\gðú cjû_êeêh i^Ú @elòZ \ûiu cjûiò¡ò I

cjû_âdûY bìcò IñKûe – Gkûle ùlZâ IkûgêYò Mê¶û : GK HZòjûiòK @^êgúk^ û

@¤l WKÖe jeòg P¦â _éÁò 60

16. cû IkûgêYò I i^Ú @elòZ gâú @ùgûK iûcf 68 17. cjúcŠk MúZû : @ûcôRúa^ú I @ûcôRòmûiû _âùìegâú \ûge[ô \ûi 71

ENGLISH

1. Mahimandal Gita on “Devotion” Sri Rupaker Sarangi 47

2. A New Buddha Sri Pradipta Bhuyan 51

3. Mahapurusa Arakshit Das Prof. Dr. Karuna Sagar Behera 70

aò.\â: _âKûgòZ ùfLûMêWÿòKùe _âZò`kòZ cZûcZ MêWÿòK iõ_éq ùfLKu iµì‰ð ^òRÊ, G[ô_ûAñ iµû\K \ûdú ^êjñ«ò û (ùiø.iõ)

RAMESWAR THAKUR GOVERNOR OF ORISSA

I am glad to knw that Olasuni Gumpha Yatra and Sangeeta Samaroha

Committee is celebrating the 170th Mahasamadhi Divas of Avadhuta

Shree Arakshita Das on January 15, 2007.

Mahaprurusha Arakshita Das was a symbol of Bhakti and spiritualism. His

lifestyle and message have influenced many people and transformed their lives. I

hope his message will continue to inspire and gui

morality.

I wish the celebration and publication of souvenir all success.

RAJ BHAVAN BHUBANESWAR NOVEMBER 16, 2006

MESSAGE


Committee is celebrating the 170th Mahasamadhi Divas of Avadhuta

Shree Arakshita Das on January 15, 2007.



hope his message will continue to inspire and guide people on the path of truth and


(Rameshwar Thakur)

RAJ BHAVAN BHUBANESWAR -751008

NOVEMBER 16, 2006


Committee is celebrating the 170th Mahasamadhi Divas of Avadhuta Mahapurusha



de people on the path of truth and


(Rameshwar Thakur)

Rû^Kú afäb _…^ûdK aòùeû]ú\k ù^Zû

cjû_êeêh gâú gâú @elòZ

IkûgêYú Mê¶û ~ûPâû Gaõ iõMúZ icûùeûj KcòUò, fkòZMòeò, KUKu Zeèê GK

iàeYòKû "gì^ý_êeêh' _âKûg _ûC[ôaû RûYò Lêiò ùjfò û

cjû_êeêh @elúZ \

iûeû IWÿògûe Rîû]ûeYuê RùY @û¤ûcôòK Mêeêbûùa ]cð I @û¤ûcôòKZû cûMðùe

_eòPûkòZ ùjûA iõ~Z, gévkòZ Rúa^ ~û_^ fûMò ùi cûMð

Zûue @céZaûYú Gaõ ^úZògòlû Pòe«^ cìfýùaû] C_ùe _âZòÂòZ û

Gjò cjû_êeêh cjûicû]ô

IWÿògû aò]ûîbû mel³ecesJe pe³eles IWÿògû

aû�ðû

cjû_êeêh gâú gâú @elòZ \ûiu 170Zc cjûicû]ô \òai _ûk^ @aieùe


iàeYòKû "gì^ý_êeêh' _âKûg _ûC[ôaû RûYò Lêiò ùjfò û

\ûi òeazò Ü iû]^û akùe \òaýmû^ fûb Keò[ôùf û

îû]ûeYuê RùY @û¤ûcôòK Mêeêbûùa ]cð I @û¤ûcôòKZû cûMðùe

_eòPûkòZ ùjûA iõ~Z, gévkòZ Rúa^ ~û_^ fûMò ùi cûMð \gð^ Keò~ûAQ«ò û


Gjò cjû_êeêh cjûicû]ô \òaiùe ibqò _âYûc RYûCQò û

(Rû^Kú afäb _…^ûdK)

IWÿògû aò]ûîbû

òai _ûk^ @aieùe


òaýmû^ fûb Keò[ôùf û

îû]ûeYuê RùY @û¤ûcôòK Mêeêbûùa ]cð I @û¤ûcôòKZû cûMðùe

gð^ Keò~ûAQ«ò û


(Rû^Kú afäb _…^ûdK)

Gajapati Maharaja

Dibyasingha Deb

i^ûZ^ ]cðe gûgßZ Pò«û]ûeû cû¤cùe cûâúd MêY Gaõ @û¤ûcôòK ùPZ^ûe

aòKûg _ìaðK aògß R^ icûRKê

i^ýûiúcûù^ iað\û C\ýc Keò@ûiòQ«ò û cjû_êeêh gâú @elòZ

bR^, RYûY CKôkúdcûû @û¤ûc

Kjòùf @Zêýqò ùja ^ûjó û

Gjò _eòù_âlúùe cjû_êeêh gâú @elòZ

_ûk^ @aieùe @û_Yu @ êÂû^ Zeèê _âKûg _ûC[ôaû @û¤ûcôòK iàeYòKû “gì^ý

_êeêh’e gêb _âKûg^ _âZò cêñ i

òcù« cêñ gâú gâú RM Üû[ cjû_âbêu gâúPeYûe aò¦ùe aò^câ òùa

aû�ðû


aòKûg _ìaðK aògß R^ icûRKê \òaý _[ _â\gð^ Keòaû \òMùe cê ò, Ehò, i Ú,

ýc Keò@ûiòQ«ò û cjû_êeêh gâú @elòZ \

bR^, RYûY CKôkúdcûû @û¤ûcôòK Pò«û]ûeûKê ajêbûùa E¡òc« Keò_ûeòQò

Gjò _eòù_âlúùe cjû_êeêh gâú @elòZ \ûiu 170Zc cjûicû]ô


_êeêh’e gêb _âKûg^ _âZò cêñ i\òzû mû_^ Keòaû ijòZ Gjûe i`k _âPûe I _âiûe

òcù« cêñ gâú gâú RM Üû[ cjû_âbêu gâúPeYûe aò¦ùe aò^câ òùa\


òMùe cê ò, Ehò, i Ú,

\ûiu \ßûeû ePòZ

Pò«û]ûeûKê ajêbûùa E¡òc« Keò_ûeòQò

ûiu 170Zc cjûicû]ô \òai


Keòaû ijòZ Gjûe i`k _âPûe I _âiûe

\^ RYûCQò û

\òaýiòõj ù\a

7

iµû\Kúd.......

ùbûMú ùjùf ù~ûMúùbûMú ùjùf ù~ûMúùbûMú ùjùf ù~ûMúùbûMú ùjùf ù~ûMú

_ìaðûaiÚûùe i^Ú @elòZ \ûi aWÿùLcêŠò eûRýe eûR_êZâ [ôùf û ùK÷ùgûe @aiÚûùe Zûue ùa÷eûMý RûZ ùjûA[ôfû Gaõ ùi Méj ZýûM Keò a^Pûeú ùjùf û ùijó ùaû]jêG ùMøZc aê¡u _ùe \ßòZúd eûRKêcûe ù~ Kò i^ýûi ]cðKê @ûPeò ùÂ cjû^ i^Ú ùjûA[ôùf Gaõ IWÿògûe _â[c eûRKêcûe i^ýûiúi^Ú _\aú jó Zûueò ^ûñ _Qùe _âLýûZò fbòQò û aê¡u ij Zûue @ù^K K[ûùe ùck ù\Lû~ûG Gaõ Z[ûMZ ùMøZcu _eò ùi c¤ RûZòiàe [ôùf û ùi Zûjû Zûue eP^û akúùe iõùKZ ù\A@Q«ò, aûfýKûkùe _êeûY K[û cû^ ùi gêYò[ôùf aû _Xÿò[ôùf û GYê bq ]îau _eò ùi a^Pûeú ùjûA[ôùf û búeê bûùa fêPò Keò êùjñ, \òaiùe @^ýcûûê _Zâ \ßûeû mûZ KeûA ùi MéjZýûMú ùjûA[ôùf û Bgße iaðaýû_ú, ùi icÉ Q_^ ùKûUò RúaR«êu _ûAñ @^ÜiõiÚû^ Keò[û«ò – G ]ûeYû Zûue a¡cìk [ôfû û GYê ùi MéjZýûM ùaùk icÉ _âKûee bdueZûe i¹êLú^ ùjûA c¤ ùa_eê@û [ôùf û

“@elòZ” ^ûcUò i^Úue Kêk\� ^ûc ^[ôfû û iû]êu ùiaû _ûAñ K\kú _Zâ \eKûe _Wÿòaûeê @^ýe aûWÿòùe _gò _Zâ KûUòaû icdùe cûfòKò@ûYúe gæúk Mûkòe GK g± “@lðòZ”Kê ùi ^òR ^ûc eìù_ MâjY Keòaûe RYû_ùWÿ û cûZâ @el R^cûûe ZâûYK�ðû (elûK�ðû) ùjûA[ôaûeê Zûuê c¤ “@elòZ \ûi” ùaûfò Kêjû~ûG û Giaê Zûue @ûcôRúa^ú cìkK eP^û “cjúcŠk MúZû”ùe ÆÁ a‰ðòZ ùjûAQò û

IWÿògûùe iûekûuVûeê _�iLû _~ðý« _âPkòZ ]cð ]ûeû VòKþ bûaùe Pûfò[ôfû û cûZâ _�iLû (@PêýZ, akeûc, RM^Üû[, ~ùgûa«, gògê@^«) u _ùe ùa÷¾a ]cð]ûeûe @aiÚû ùgûP^údZû @ûWÿKê MZò Keê[ôfû, G NWÿòi§ò cêjì�ðùe @elòZu @ûaòbðûa û i^Ú @elòZu @_âKU cûNK¾ GKû\gú 1837Kê ^ò½òZ ]eòùf Gaõ ZZþ _ìaða�ðú Rúa^ ]ûeûKê flýKùf, i^Ú ù~ ^ò½d @Áû\g gZû±úe i¯c \gKe c¤ bûMeê @Ác \gKe c¤bûMùe _âKU ùjûA[ôaûe @^êcû^ Keû~ûG û Zûue _âKU icd ~ûjû ùjC^û KûjóKò Zûu _â\gðòZ cûMð I ]cð jó _âYò]û^ ù~ûMý û Zûue @ûPeòZ cûMð ùaø¡ cûû _eò gì^ýaû\ aû @ù\ß÷Z aû\ ^[ôfû, cûZâ Zjóùe ù\ß÷Zûù\ßZ aû\e @ûbûi [ôfû û @PêýZu Vûeê VûKêe @bòeûc _ecjõiu _~ðý« ù~Cñ GKûle ]ûeû _âPkòZ ùi ]ûeûKê @elòZ @û_ùYA[ôùf c¤ _òZêkû _ìRûKê gâ¡û Keê^[ôùf û cûZâ ùi Ké¾ ù_âcú [ôùf û ùi[ô_ûAñ IkûgêYò PŠúuê _âúZ Keòaû _ûAñ aé¦ûaêê _âû¯ ùcûj^ aõgúKê aûd^ Keò[ôùf û aòù\ßh, Qê@ûñ @Qê@ûñ, ùb\bûaKê ùi _eòjûe Keò[ôùk û iKk aÉêùe aâjàu i�û C_f²ò Keê[ôaûeê ùi icÉuê _ûZe @«e ^Keò icû^ \éÁòùe aòPûeê [ôùk û búcùbûAue _\ “iÚûaeê Rwc KúU _ZwKê Pûjóù\ùf @^êieú, iKk NUùe _ìeò ejò@Q ^êùjñ iû^ aWÿ Keò û” aâjà iaðcd ùjZê i^Ú @elòZ icÉ RûZòe ùfûKu Vûeê iKk _âKûee Lû\ý MâjY KeòQ«ò û GK[û aêSûAaûKê ~ûA ùi KjòQ«ò ù~Cñ aú~ðý I eReê icÉ iéÁò Zûjû Z @ûcòh û GYê @ûcòheê iaê RûZ û Zûue cVùe ùbûM c¤ùe _âòd – ù_ûWÿ_òVû, gêLê@û I Kû¬ò_ûYò û

cZû«eùe RYû~ûG @elòZ Zûu R^àcûUò (aWÿùLcêŠò – aâjà_êe)e i«K KòQò eLôaûKê ùaûù] Pûjêñ[ôùf, G[ô_ûAñ aWÿùLcêŠòe iì~ðý Kû¬ò I aâjà_êee gêLê@ûKê ùi ùbûM c¤ùe @«bðêq Keò[ûA_ûe«ò û cj« fQc^ \ûiu Vûeê gêYò[ôfê – i^Ú IkûgêYúùe ùWeû Kfû_ùe ùiùake Mc^û Mc^ @iêaò]ûKê \éÁòùe eLô ~\ò ùKjò bq, ùbûKú, ùgûhò ù\÷aûZþ cVùe _j�ò~òa, ùi Pyðû ùja Kò_eò? KûeY cVe

8

_â[cûaiÚûùe _âiû\ ùeûhûA aýaiÚû ^[ôfû û GYê @ùakùe ù~ _j�ò~ûG ZûKê Kû¬ò_ûYòùe @û_ýûdòZ Keû~ûG, ùi Kû¬òe aòùghZß _òAaû _ùe ÊZü ùbûK cûeò \òG ~ûjûKò @ûù¸ 1992ùe gâúc\þ aûaû akò@ûu iû]ê iù¸k^ C_fùl cj« kQc^ \ûiuê ^òcªY @aieùe Kû¬ò_û^ Keò @^êbaò ùjûA[ôfê û

iû]ê, i Ú, @aZûeú _êeêhcûû ij @ùføKòK KûjûYúcû^ _âûdZü RWÿòZ [ûG û cjûcôû @elòZ ajê @ûùføKòKZû _â\gð^ KeòQ«ò, ~ûjûKò Zûu @ûcôRúa^ú cìkK eP^û I ùfûK cêLùe aò\ýcû^, Zûe @aZûeYû GVûùe Keû~ûC ^ûjó KûeY _âZòÂòZ ùfLK cûûe G[ôùe i^ÜòùagòZ _âa§ cûûùe Zûjû _XÿòaûKê còkòa û i^Ú Câòõg gZû±úe _â[cbûMùe Ægð @Ægð bûaKê _eòZýûM Keòaû, ic\gðòZû bûaKê RûMeì_ Keòaû K[û – G ~êMùe ùi _ûAñ @ûù¦ûk^ Keò[ôaû aùeYý ù^Zéaé¦u ajê_ìaðeê @ûjßû^ ù\A a¦^úd ùjûA ejòQ«ò û Gjò Kûùkû�ú‰ð cjû_êeêh eûRaûUúe iêL, iù¸ûM, _âZòÂû _âZò_�òeê _âiÚû^ Keò ùfûKaûUúùe @ûiÚû^ RcûA ùfûKKfýûYùe aâZú ùjûA ùbûMúeê ùjùf ùa÷eûMú I ù~ûMú û i^Úu @^êMûcú gòhýcûù^ ùaKùe “^ûc” ùfLû[ôaû _\K ]ûeY Keò[û«ò û Zûk_Zâ ù_û[ô~êMùe i^Úiû]K cûù^ ùKùZ Mâ^Ú ùfLôQ«ò Zûjû iVòKþ jòiûa ^ûjó û KûeY i~^ô iûAZò eLôaû _¡Zòe @mZû Gaõ CA@û\ò KúUue ù\øeûcôý Gjûe @^ýZc KûeY û @elòZ Z ijùR aYùe fZû_Zâùe K�û iûjû~ýùe ùfLô[ôùf, Zûuê iûAZò eLôaû ^ò½òZ \ìejaýû_ûe ùjûA[ôa û GYê Zûue ùfL^ú ^òüiéZ Mâ^Úe jòiûa iVòKþ còkòaû i¸a ^êùjñ û

iêLe K[û IkûgêYò Mê¶û ~ûZâû I iõMúZ icûùeûj KcòUò, fkòZMòeú Zeèê cjû_êeêhu C_ùe GK @û¤ûcôòK Kû~ðýKâc “gì^ýaûYú” PkòZahð @ûùdûR^ Keû~ûAQò û IWÿògûe aeòÂ iûjòZý iû]K, HZòjûiòK, \ûgð^òK MY Gjò @ûùfûP^û PKâùe bûM ùâû fûMò i¹Zò _â\û^ KeòQ«ò û iaêVê aWÿ K[û- cjû_êeêhu _�c _òXÿúe \dû\ eûRû gâú cûYòùKgßeú _âiû\ ù\a Gjò @û¤ûcôòK @ûùfûP^û PKâKê C\þNûU^ KeòaûKê i\d ÊúKéZò _â\û^ Keò G @�kaûiúuê ùMøeaû^ßòZ KeòQ«ò û cjû_êeêhu @a�ðcû^ Vûeê @\ýû_ò Mê¶ûe 170ahð AZòjûiùe cjû_êeêhu \dû\ RùY eûRûu @ûMc^ GK CùfäL^úd NUYû û Zûuê G @aieùe jûŸðòK a]ûA RYûCQê û IkûgêYò _úVe icÉ cj« cjûeûRuê G @aieùe bqòe ij iàeY KeêQê û

i^Ú @elòZ \ûiu KéZò MêWÿòK C_ùe _ìaðeê GK aò]ôa¡ @ûùfûP^û eûRýe _âcêL @ûùfûPKcûû \ßûeû _âûdZü ùjûA^ûjó û “gì^ý_êeêh” @û¤ûcôòK _ZâòKû cû¤cùe @ûùc @^êÂû^ Zeèê _âdûiUòG @ûe¸ KeòQê cûZâ ö _ea�ðú ahð cûûùe cjû_êeêhu iµKðùe aòÉéZ @ûùfûP^û ùlZâ _âÉêZò _ûAñ Gjò _ZâòKû cû¤cùe @ûgû aû§òQê û PkòZ iõLýûùe ù~Cñ _âûa§òK I icûùfûPKcûù^ ùicûûe ùfLûcû^ @ûMâje ij iòcúZ icd c¤ùe ù\A@Q«ò ùicûûê Gaõ icÉ aòmû_^ \ûZûuê Mbúe KéZmZû RYûCQê û

_eòùghùe, IWÿògûe icÉ Rîû]ûeY _ûVK, ùfLK, bq, bûaêK, @ûgâòZcûû KfýûY_ûAñ I C�ùeû�e C^ÜZò _ûAñ cjû_êeêh aâjàfú^ gâú gâú @elòZ \ûiu @ûgòh aûeò Seê[ûC – Gjû jó âahð 2007ùe Kûc^û I _âû[ð^û û

Rd @elòZ, Rd RM^Üû[ û @bòeûc _âiû\ bìdûñ

ùiøR^ý iµû\K

9

cjû_êeêh @elòZ \ûiu \ûgð òK Pò«û]ûeû \ûgð òK _âùìe jé\û^¦ eûd

@Áû\g gZû±úe ùgh _û\ùe cjû_êeêh @elòZ \ûi IWÿògûùe @ûaòbðêZ ùjûA[ôùf û 1772 eê 1803 LâúÁû±Kê Zûu Rúa^Kûk bûaùe @û_ûZZü ÊúKûe Keû~ûAQò û aWÿùLcêŠò eûRýe eûRKêcûe ùjûA ùi cûZâ @Ve ahð adiùe iõiûe _âZò aòZÆéj ùjûA_Wÿòùf û iõiûee ùbûM aòkûi Zûuê @iûe ùaû] ùjfû û Gjû ùKCñ KûeYeê NUòfû Zûjû RûYò jêG ^ûjó û i¸aZü ÊûbûaòK bûaùe iõiûeKê @iûe cYòùf û Gjò cù^ûaé�òKê ÊûbûaòK ùa÷eûMý ùaûfò Kêjû~ûA_ûùe û jêGZ _ìað R^àe @^êbìZò `kùe Zûue Gjò iõÄûe RûZ ùjfû ù~ G iõiûe Zûjûe icÉ ùfûb^úd ùbûMý _\û[ð ijòZ GK @«üiûe gì^ý cjûKûk `k û ù~ûMaûgòÂ eûcûdYùe bMaû^ gâú eûcue Gjò cûîòK \gû NUò[ôfû ùaûfò a‰ð û Keû~ûAQò û ùcûjcê\Óe Mâ^Úùe @û\ò gueûPû~ðý iõiûee Gjò @iûeZûKê KaòZßcd _\ùe C_iÚû_^û KeòQ«ò û ùKøYiò _âbûaùe cjû_êeêh @elòZ \ûiu jé\dùe Zúaâ ùa÷eûMý RûZ ùjfû I ùi MéjZýûMe iõKÌ ùN^ò a^Pûeú ùjaûKê iÚòe Kùf û a^ _âZò Zûue @bêZ @ûKhðY I ^òüi´k a^Pûeú ùjaûe iõKÌ @ûcKê aòiàdûbòbìZ Kùe û Méjiõiûe Z ùi QûWÿòùf, _êYò Mâûc^Me R^_\Kê QûWÿò GKêUò@û ùNûe a^_[Kê _kûAaû K@Y @ûagýKZû [ôfû? ùa÷eûMý ÆéjYúd I MâjYúd, Kò«ê N^ùNûe eûZâúùe GKû GKû ^òN� RwfKê Kûwûk @aiÚûùe _kûd^ Keòaû I ^òeêŸòÁ Rúa^ ~û_^ Keòaûe \éXÿ iõKÌ ùN^òaû ^ò½òZ eìùa aòiàdKe û ùfûKûkdKê iµì‰ð eìù_ Cù_lû Keò ùi R^cûâ gì^ý a^_[Kê @û\e KeòQ«ò û

K@Y LûAùa ùi Pò«û ^ûjó, ùKCñVò @ûgâd ù^ùa ùi Pò«û ^ûjó, jòõiâ RaR«êu \ûCeê Kò_eò @ûZàelû Keòùa ùi Pò«û ^ûjó û Leûeê elû _ûAaû _ûAñ aél cìkùe aiò ùja Kò«ê ahðûeê elû_ûAaû fûMò _ûLùe MòeòK¦eû [ôùf Z! ùi’Z MòeòK¦eûùe aûi KeòaûKê ~ûC ^ûjû«ò! ùi a^_[e ^òeêŸòÁ ~ûZâú û a�òaûe iKk iû]^ I iêù~ûMKê _Qùe _KûA ù\A Kò_eò ùi Gbkò Rúa^ aûQò ù^ùf? Rúaê iKk a§^ QWÿûA, ùcûjRûf KûUò cjû_êeêh @elòZ \ûi gì^ýPûeú ùjûA _ûeò[ûù«, Kò«ê a^Pûeú ùjûAMùf û a^Pûeú ùjaû [ôfû Zûu _âÉêZò _að; iû]^ûe _â[c _ûjûP û cù^jêG ]îauê ùi Rúa^û\gð bûaùe MâjY Kùf û Zûu ùfLûeê iùuZ còùk ù~ ùKùZûUò bûa^û Zûu c^ùe aiû aû§ò iûeò[ôfû û ùi[ôeê ùMûUòG ùjCQò ù~ bMaû^ iaðZâ @Q«ò, Zûu ^[ôaû iÚû^ ^ûjó û \ßòZúdUò ùi iað òd«û; Zûu ^òùŸðg aò û _ZâUòG iê¡û jfò _ûeòa ^ûjó û ùZYê ùi GKcûZâ elK û ùi jó elûe iê\éXÿ KaP û ZéZúdUò ùjfû, ùi ùjCQ«ò PC\ aâjàûŠe _Wÿò\û\û û Gjû @i¸a ^êùjñ ù~ ùNûe @eYýùe ùi @^ÜiõiÚû^ KeûA _ûe«ò û Zû ^ùjùf ]îa @eYýùe GKûKú Z_iýû Kùf Kò_eò! Kûwûk @elòZ \ûiuê Gjò iaê bûa^û a^Pûeú ùjaû _ûAñ _âa�ðûA [ôa û ùi Gjò icÉ bûa^ûe _âùdûM R^òZ i`kZû / aò kZû ù\Lôaû _ûAñ ^òR Rúa^ C_ùe _eúlû @ûe¸ Keò ù\ùf û Zûu icMâ Rúa^ P~ðýû Gjò _eúlû C_ùe @û]ûeòZ ùjûAMfû û bMaûû C_ùe ^òbðegúk ùjûA Kò_eò Rúa^û^ìbêZò Keû~ûG Zûjûe @ûÊû\^ _ûAñ aûkK @elòZ \ûiue

10

Gjò c\ûNð _âùPÁû [ôfû û ùZYê @elòZ \ûiu Rúa^Kê Agßeu Vûùe ^òbðegúkZûe GK @û^êbaòK _eúlY ùaûfò Kêjû~ûA_ûùe û cjûZàûMû§ú ^òR Rúa^Kê “iZýe _eúlY” ùaûfò ^ûcòZ KeòQ«ò û cjû_êeêh @elòZ \ûiu Rúa^úKê ùijò bûaùe “Agßeu Vûùe ^òbðegúkZûe _eúlY” ùaûfò ^ûcòZ Keû~ûA_ûùe û _âùZýKu _ûAñ RúaÛû ùjCQò ùKùZK ùcøkòK bûa^û I aògßûie _eúlY cûZâ û ù~ ~ûjû aêSòQ«ò, ùi ùibkò @ûPeY Keò PûfòQ«ò û G_eòKò _gê c¤ Gjò ^òdceê ajòbðêZ ^êùjñ û ùZùa KòG @ùPZ^ bûaùe Z KòG iùPZ^ bûaùe Gjò ^òdcKê _ûk^ Keò[û«ò û aûkK @elòZ \ûi VòKþ ]îauþ _eò _ì‰ð iùPZ^Zûe ijòZ Gjò ^òdcKê _ûk^ Keò Pûfòùf û NUYûakúe _âak ùiâûZe òR Rúa^Kê LŠòG ZéY aû KûMR Wwû Keò ùi biûA ù\ùf û Agßeuþ Vûùe beiû eLô ^òüi´k bûaùe Rúa^~ûZâû Kùf _eòYZò K@Y jêG, Zûjûe _eúlû ùi ^òR Rúa^ùe MâjY Keòù^ùf û ù~Cñ bûa^û I aògßûi c^êhýe @ûPeYKê ^òdªY Kùe Zûjû ùjCQò Zûjûe Rúa^ \gð^ û ~ûjûue bûa^û ijòZ @ûPeYe iûc¬iý eùj ^ûjó, Zûue Rúa^ \gð^ ^ûjó ùaûfò aêSòaûKê ùja û @û½~ðýe K[û ù~ _òfûUò ùakeê @elòZ \ûiue iê^òŸðòÁ Rúa^\gð^ ejò @ûiò[ôfû û flý Kùf RYû~òa ù~ ùi òRe Rúa^ \gð Kê ^òR ^ûcùe jó ]ûeY Keò[ôùf û “@elòZ” ^ûcUò Zûue _òZé\� ^ûc ^êùjñ û GK aòùgh NUYûùe ùi ^òR _ûAñ Gjò ^ûcKê @û\eùe òaðûP^ Keò[ôùf û Gjò ^ûcùe Zûu Rúaê iKk @[ð ^òjòZ [ôfû û Ê^òaðûPòZ ùijò ^ûcUò Zûu Rúaê cìfýiìPú aû Rúa^ \gðê iùuZ aj^ Keò @ûiò[ôfû û

aûkK adieê @elòZ \ûiue iû]êi^Úcûûê ÊjÉùe _eòP~ðýû Keòaû fûMò aòùgh @ûMâj [ôfû û eûR_êZâ ùjùf ùjñ iû]êi^Úu ùiaûùe ùi ^òRKê aò^úZ bûaùe ^òùdûRòZ Keê[ôùf û \òù^ eûZâ icdùe @ûM«êK i^Ú cjûZàûu _ûAñ LùŠ K\kú_Zâ _âùdûR^ _Wÿòaûe aûkK @elòZ Zûuþ LcûeNe _ûL aûWÿòeê _Zâ LŠòK KûUò @ûYê[ôaû ùaùk Nee cûfòKò@ûYú aé¡û aò]aû aâûjàYú Cy Êeùe Kjòùf KòG ùi @elòZUû GùZùaùk aûWÿòùe _gò _Zâ KûUêQò û aé¡û @ûiò ù\Lôùf ù~ ùi @ûC ùKjò ^êj«ò ^òùR aWÿùLcêŠòe aûkêZ eûRKêcûe û aé¡û \êüLôZû ùjûA _Wÿòùf I òR Kcð _ûAñ \êüL _âKûg Kùf û eûRKêcûe jiò jiò Kjòùf, @ûRò ~ûG ùcûe ùMûUòG ^ûc cêñ ùLûRê[ôfò, @û_Yuþ iê\dûeê ùi ^ûcUò ùcûùZ còkòMfû û cêñ ^òRKê ùijò ^ûcùe _eòPòZ KeûAaò û ùijò ^ûcUò ùjfû “@elòZ” û _�iLûu _eµeûùe òRKê “\ûi” ùaûfò Kjòaû GK iêaò\òZ _eòPd ùjûA iûeò[ôfû û “\ûi” g±e @[ð ùjCQò ùiaK I béZý û “\ûi” ùaûfûC[ôaû aýqòUò icÉue ùiaK I bMaûûe béZý û ^òRe RûZýûbòcû^ ZýûM Keò Gjò ‘\ûi’cûù^ ^òRKê iað^òcÜ gì\â ùaûfò mû^ Keê[ôùf û ùiaû ùjCQò gì\âcûû ^òRÊ]cð û ùZYê òRKê ZéY Keò òPùaû] Keê[ôaû aýqòUò ^òebòcû^ú ùiaK bûùae ^òRe _eòPd ù\C[ôùf û ùi[ô_ûAñ Cy aâûjàYKìk i¸êZ, aò_êk gûÈmûê @]ôKûeú @Mû] iõÄéZ bûhû mû^ú, bûMaZKûe RM^Üû[ cògâ ^òRKê RM^Üû[ \ûi ^ûcùe @bòjòZ KeûA @Q«ò û RûZýûbòcû^, Kêkûbòcû^ QûWÿòaû fûMò Gjò ‘\ûi’ _\aúUòKê C_~êq cYò _�iLûcûù^ ^òRKê ‘\ûi’ ùaûfò _eòPd ù\AQ«ò û ^òùR eûRKêcûe ùjùf ùjñ @elòZu ^ûc ijòZ

11

‘\ûi’ _\aú ~êq KeûAaû Zûu _lùe iû[ðK ùjûAQò û ùa÷¾acûù^ iKk bûaùe ^òebòcû^ú ùjùa, gâú ùP÷Z^ýu Gjò Cqò _�iLûu Vûeê cjû_êeêh @elòZ \ûiu _~ðý« iõ_âiûeòZ ùjûA @ûiòQò û cjû_êeêh @elòZ \ûiu ^ûce @[ð ùjfû, ^òüi´k ^òùeL, @Kò�k ùiaK I bMaûû béZý \ûiû^ê \ûi û ùa÷¾acûûe Gjò ^òÃ�^ iû]^û I aò^d aâZ CKôkùe ajê _âiò¡ fûb KeòQò I CKôkúd iõÄéZòKê ajêcù« _âbûaòZ KeòQò û iKkbûùa ùa÷¾a jùa ^òebòcû^ Rúùa i¹û^ \òùa Rû ò Ké¾-@]ôÂû^” û

gâú ùP÷Z^ýu Gjò cj^úd Cqò IWÿò@ûu jé\d Zªúùe SuéZ ùjûA @ûiòQò I R^cûîùe _ì‰ð ic[ð^ fûb KeòQò û ^òRKê ‘@elòZ \ûi’ ùaûfò Kjò cjû_êeêh @elòZ \ûi ùijò ùiâûZùe iûcòf ùjûA ~ûA[ôùf û Kò«ê ajê aòhdùe Zûu \ûgð òK Pò«û]ûeû ^òRe ÊûZª elû Keò @ûiòQò û ZûjûKê GK ^ìZ^ _âiÚû^ ùaûfò @bòjòZ Keû~ûA_ûùe û GK ^ìZ^ _âiÚû^ ijòZ ùi GK ^ìZ^ûPûee c¤ _âa�ð KeòQ«ò û

��

12

eûRhðò @elòZ \ûiu @û¤ûcôòK aûYú _âùìe _VûYò _…^ûdK

_êeûY I AZòjûiùe ùKùZ RY eûRhðò ùjûA[ôùf bûeZ aòLýûZ û ùicûù^ ùjùf R^K cjhðò, cjûaúe I cjûZàû aê¡ù\a û eûRhðòR^K eûRiòõjûi^ùe @ûiú^ [ûA c¤ ùa÷eûMýRúa^Kê @û\eò ùÂ[ôùf û eûR_êeúe Hgß~ðý _âZò ùi [ôùf iµì‰ð @^ûiq û ùi[ô_ûAñ iaðZýûMú Zù_ûa^ aûiú Ehòcûù^ c¤ cjûeûRû R^Kuê i¹û^ Keê[ôùf û cjû^ ù~ûMú gêKù\aue eûRhðò R^K [ôùf \úlûMêeê û ùijò_eò gKý eûRaõge icÉ _âKûe Hgß~ðý c¤ùe _âZò_ûkòZ eûRKêcûe iò¡û[ð icÉ ùcûjaûi^û _eòZýûM Keò RMZ aòLýûZ ùjûA[ôùf, bMaû^ aê¡ù\a eì_ùe, Zûjûjó c¤ cjûaúeu _âZò _â~êRý û IWÿògûe _ec ùiøbûMý ù~ \lòY IWÿògû aWÿùLcêŠò eûRýe eûRû cYòù\au GKcûZâ _êZâ akb\â ù\a iõiûeaòeûMú ùjûA MéjZýûM Kùf ù~øa^ Kûkùe Gaõ òRe iû]^û akùe ùi ùjùf cjû_êeêh @elòZ \ûi û eûR_êeúe Hgß~ðý I lcZûe akd Zûuê aû§ò eLô_ûeòfû ^ûjó û ZêkòZÌ g~ýû I @iõLý \ûi\ûiúu ùiaû _eòjûe Keò @ûgâd Kùf _aðZ Mêµûe _[e g~ýû @[aû _eòaâûRK Rúa^ùe aélcìkùe bìcòg~ýû û RMZe KfýûY _ûAñ bMaû^ aê¡ù\a I cjûZàû cjûaúe @ie«ò C_ù\g _â\û^ Keò ~ûAQ«ò, ~ûjûKê @ûPeY Keò ]cðûaf´úMY òRKê ]^ý cù^ Ke«ò û ùijò_eò cjû_êeêh @elòZ \ûi R^KfýûY CùŸgýùe @ù^K Mâ Ú eP^û Keò C_ù\g _â\û^ Keò@Q«ò û

_âûPú^ HZòjý _eò_ì‰ð jò¦ê]cð I icûRùe ^û^û KêiõÄûe I KkuòZ _â[ûKê eûRKêcûe akb\â ijý Keò_ûeòùf ^ûjó û iek aògßûiú Rîû]ûeYue \êŸðgû I ]cð ]ßRû]ûeúue C_ôúWÿ^ I @ZýûPûe Zûu c^ùe Mbúe @ûNûZ iéÁò Keò[ôfû û ùZYê i^ýûi @af´^ Keò òRe iû]^û_ìZ Rúa^ùe ù~Cñ iZýe C_^úZ ùjûA[ôùf, Zûjû C_ù\g Qkùe fò_òa¡ Keò~ûAQ«ò òR ePòZ Mâ Úcûûùe û _âiwKâùc Vûùe Zûue KòQò aqaý @ûùfûP^û Keû~ûCQò û cjûZàû @elòZ \ûi [ôùf RûZòiàe û

òRe _ìaðR à iµKðùe iìP^û _â\û^ Keò ùi ùfLôQ«ò – iZý ~êMùe GKûle cª R_ Keò ùi iò¡òfûb Keò[ôùf û ùZâZdû~êMe eûcZûeK cª ~_ Keò iò¡ò fûb Kùf û \ßû_e ~êMùe ùMû_ûk cªKê R_ Keò ùi ùjùf iò¡_êeêh û @[P – “Kkò~êùM eûRKêùk ùjfò @aZûe @Áû\g aehùe mû^ \égý Ne û” ajê ahðKûk IWÿògûe ^û^û iÚû^ bâcY Keò _eòùghùe KUK Ròfäûe _âiò¡ Zª_úV IkûgêYò _aðZùe iû]^û Keò ùgh òügßûi ZýûM Keò[ôùf û RùY @a]ìZ i^ýûiú bûaùe ùi LýûZ ùjûA @Q«ò û jò¦ê icûRùe _âPkòZ @ù^K @ûPûeaòPûe I PkYòKê ùi @ûù\ø ÊúKûe Keò^ûjû«ò û ùi [ôùf òMðêY aâjàe C_ûiK û i Ú @elòZ GùKgßeaû\ú ùjùf ùjñ cì�ðò _ìRKcûû _âZò Zûue ùKøYiò @iìdû bûa^û ^[ôfû û @agý @ZúZùe @ù^K cjûZàû cì�ðò_ìRû _âZò KùVûe cù^ûbûa ù_ûhY Keò

13

Zúaâ KUûl Keò@Q«ò û Gjò _âiwùe Kaúeue ùMûUòG K[û iàeY Keû~ûA_ûùe û ùi Kjò[ôùf –

“_ûj^ _ìùR jeò còùf÷, ùZû ùc÷ _êRìñ _jûe ZûùZ dj PûKú bfú, _úi Lûd iõiûe û”

~\ò _[e _ìRû Kùf bMaû^ _âû¯ ùjùa, ùZùa cêñ _ûjûWÿKê _ìRû Keòaò ^ûjó KûjóKò? cûZâ Zûjû Vûeê bf, Nùe [ôaû _[e ùNûeYûKê _ìRû Keòaû û KûeY ùNûeYûùe iað\û Lû\ý ù_gû ùjC[ûG û i Ú @elòZ òMðêY aâjàe C_ûiK [ôùf û _âùZýK aÉêùe, @Yê _ecûYêùe ùijò aâjà aò\ýcû^ û cûdûùcûj MâÉ c êhý Gjò Z�ßUò iàeY Keò_ûùe ^ûjó û cjûZàû @elòZ ùijòcûû CùŸgýùe KjòQ«ò – “KûÂ _ûhûY _òZêkûKê û ù\aZû ùaûfò _ìRêZûKê û ùiKò MZò cêqò ù\a û Gjû ^RûùY cìXÿ Rúa û ~êùM ~êùM i Ú iû]KMY Gjò _âKûe aûYú _âPûe Keò~ûAQ«ò û ùijò Agße @\égý ùjùf ùjñ iaðZâ aò\ýcû^ @Q«ò û G[ôùe iù¦je ùKøYiò KûeY ^ûjó û KûV bòZùe @MÜò aò\ýcû^, ùgûeòh bòZùe ùZf ejòQò, lúe c¤ùe ejòQò Nò@ û Gcûù^ \égý jê@«ò ^ûjó ùaûfò @aògßûi KeòaûKò? Gjò _âiwùe G ~êMe cjû^ ù~ûMú Êûcú gòaû^¦ue aqaý C¡ûe Keû~ûA_ûùe û ÊûcúRú iaðNUùe aò\ýcû^ Agßeu aòhdùe KjòQ«ò - He is hidden in

all beings and forms, like oil in seed, butter in milk, mind in brain, pran in the body, foetus in the womb, sun behind the clounds, fire in wood, vapour in the atmosphere, salt in water, sound in the grmphone records, gold in quartz, microbes in blood” AZýû\ò û

ùZYê ùijò _ecaâjàu iað\û @ êba KeòaûKê ùja û Agßeu @ÉòZß aòhdùe RùY bq Mêeêuê _Pûeòùf Agße ùKCñVûùe aò\ýcû^ û ùi KY LâúÁò@ûû Pyðùe @aû aûAùaf Mâ Úùe, cêifcûûe ciþRò\þ @aû ùKûeû þùe, jò¦êcûûe c¦òeùe @aû ùa\ Mâ Úùe, gòLcûûe Mêeê\ßûe @aû Mâ Ú iûùjaùe @Q«ò Kò? Mêeêue C�e ù\fû- “\ìe ù\aûkùd ~òaû ^ûjó _âùdûR^ @«e bòZùe ù\L ùZûe bMaû^ û” i Ú @elòZ KjòQ«ò – Agßeuê Zêc òR @«e c¤ùe @ êba Ke û Zûue bûhûùe – “Ne ù\aZû ^ _ìRò _ìRA _eKê û Nùe MwûiÜû^ QûWÿò PkA Zú[ðKê û” - (bqòUúKû) ùijò iaðaýû_ú _ecaâjàue Êeì_ iµKðùe i Ú @elòZ ùKùZ cûcðòK bûaùe aêSûA ù\AQ«ò Gjò_eò – “ùj aâjà ZêjòUò @PòjÜ û ùj aâjà ZêjòUò @a‰ð û ùj aâjà ùZûe eì_ ^ûjó û ùj aâjà @eì_ @UA û ùj aâjà _é[ôú @ûKûg û ùj aâjà Rùk iÚùk aûi û ùj aâjà Rúa @Rúaùe û ùj aâjà _ìeòQò òKUùe û Q_^ùKûUò Rúùa Zêjò ùj aâjà fúkû Keê Zêjò û” (cjúcŠk MúZû) _�iLû cjû_êeêh @PêýZû^¦ \ûi c¤ @aòKk ùijò K[ûUò iàeY KeûA ù\AQ«ò Zûue “gì^ýiõjòZû” ùe û “gì^ý_êeêh \dûkê @UA gì^ý_êeêh iað NùU ejò û” ùijò K[ûUò @ûC RùY _�iLû iû]K akeûc c¤ Zûue “aòeûU MúZû”ùe CùfäL KeòQ«ò – “~ûjûe eì_ ùeL ^ûjó û gì^ý_êeêh gì^ý ù\jú û” i Ú @elòZ \ûi ùijò ‘aâjà’Kê @ûeû]^û KeòQ«ò û ùKùZ aòKk ùjûA _âû[ð^û KeòQ«ò _eõaâjàu CùŸgýùe –

14

“ùj aâjà ùZû ^ûc bRòaò û @ûC cêñ ùKYòKò ^~òaò û ùj aâjà ùcûe \dû Ke û G iÚû ê ^Ke @«e û ùj aâjà @mû^ @§ûe û ^ûg ùcû jé\d bòZe û ùj aâjà mû^Plê \ò@ û @mû^ ^ûg ù~ Keû@ û _û_ Zû_ ù~ \ìe ~ûC û ùj aâjà ùZûùe ùia ejê û @lðòZ \ûiKê C¡ûe û Gjò iê\dû Zêjò Ke û RYûG @elòZ \ûi û ùj aâjà ùZûe _ûù\ @ûi û (cjúcŠk MúZ Mê¯UúKû) jò¦ê icûR ^û^û RûZò, a‰ð ùb\bûa iéÁò Keò @Zý« ÆgðKûZe Rúa^ @ZòaûjòZ Keò@ûiòQò û iû^ aWÿ Cy ^úP bûa^ûKê _ê¬òKeò cYòhKê NéYû Keò gòLòQò û Gjû\ßûeû ùi ùKak iKk NUùe aò\ýcû^ _ecaâjàuê @i¹û^ KeòQò iò^û û i Ú @elòZ aâjàaû\ú [ôaûeê RûZò ùb\Kê ÊúKûe Keò^ûjû«ò û icùÉ Agßeue i«û^ û ùiVûùe Cy^úPe bûa^û @ûiòa KûjóKò? _�iLûu @û\gðùe i Ú @elòZ @ ê_âûYòZ ùjûA[ôùf û _�iLûiû]K RM Üû[ \ûi ùNûhYû Keò[ôùf – “@ûZàûùe @ûZàû ù~ ù\L«ò R à ceùY ^ûjó bâû«ò û” bq gòùeûcYò @PêýZû^¦ Zûue ùMûUòG bR^ùe Gjò aâjà\gð^Kê aòÉéZ bûaùe aêSûA ù\AQ«ò û ù~_eò – “Gjò c^ iò^û PZêŸðûcìeZò, ùe cìXÿcZò c^Kùj PAZ^ ùjZêùe ù\L Zê aâjà G Z�ß Pûeò ùaù\Y \Šòa ^ûjó gc^ i^Kû\ò cê ò ¤ûCQê«ò ùj û ^ùLûk ZWÿûM Kì_ ù\Ck ùZûUû ^ ùeû_ iÚû_^û \ò@ñ ^ iÚû_ ^ ~û aé¦ûa^ ùMû_

^ ~û Zêjò _âdûM ùMûcZú ùj û RUû ùKø_ú^ ^ ]e ZòkK cûkû ^Ke bià bw _eòje G mû^ jéù\ ^]e MwûKìùk ^ûjó i\þMZò ùj û

@ûZàûKê @ûZàûùe ù\L ù\Lôùf _ûAaê iêL iKk iêL Cù_L mû^ fbòaê _âZýl bûaò Kùj _ûce @PêýZò ùj û” ùcûjMâÉ c êhý @Kúk iõiûee ùcûjcûdûùe Nêeò aêfê[ûG û ùi Agßeuê ùLûRò aêfê[ûG c¦òe, ciþRò\þ Pyð I Mêeê\ßûeùe, _aòZâ Zú[ð iÚkùe, ^û^û aûjý @ûPeaòPûe R òZ PkYòùe û bâû« c êhýKê ùPZûa^ú gêYûA _ecbq Kaúe Kjò[ôùf – “KÉêeú KêŠkú aùi÷, céM XÿêñùŠ a^ cûjò Hùi NUùcõ eûc ùj÷, \ê ò@û ù\ùL ^ûjó û jòcûkde KÉêeúcéMe ^ûbò _âù\gùe KÉêeú ejò[ûG û Zûjûe iêM§ùe icMâ a^ _âù\g iêaûiòZ ùjC[ûG û aòPeû céMUò ùijò iêM§ fûb Keòaû _ûAñ aY c¤ùe Nêeò aêfê[ûG û ùi RûùY ^ûjó ù~ Zûjûeò geúe c¤eê G_eò iêM§ _âiûeòZ ùjCQò û VòKþ ùijò_eò cûdûùcûjaògòÁ c êhý òRe @ûZàûùe aâjàue C_iÚòZò aòhdùe iùPZ^ ^ùjûA ZûKê _ûAaû _ûAñ iûeû RMZ bâcY Keê[ûG û i Ú @elZ Kjò~ûAQ«ò – G iõiûeùe iaê @kúK û ~ûjûe R à @Qò, Zûjûe céZêý @agý¸ûaú û Z[û_ò \êaðk c êhý ùcûjMâÉ ùjûA ejò[ûG û bûaê[ûG, ùi G ceYgúk iõiûeùe @Re@ce ùjûA ejò~òa û ^û^û ùfûb, ùcûj, Ahðû, _egâú KûZeZûùe Nû�ò ùjC[ûG û Rúa^ jêG WjkaòKk û Z[û_ò Zûe ùPZ^û RûMâZ jêG ^ûjó û Gjò _û_Zû_ì‰ð iõiûeeê C¡ûe _ûAaûe GKcûZâ aûU ùjfû – ùijò _ecaâjàKê bR^ Keòaû, bqò Keòaû, Zûjûeò

òKUùe @ûZàic_ðY Keòaû û Zûjû ùjùf Gjò _û_Zû_ _eò_ì‰ð iõiûeeê C¡ûe còkòa iò^û @kúK ùbûMaòkûiùe eZ ùjûA Rúa^

15

ùjC[ûG ceY _[e ~ûZâú û aòPeû \êaðk c êhý Gjò iZýUò jé\dwc Keò_ûùe ^ûjó û bâû« c êhýKê ùPZûA ù\aû_ûAñ RùY _ecbq ùMûUòG bR^ùe Kjò~ûAQ«ò Gjò_eò – “ùe c^, R^c @KûeY LûAiò jeòKú bqò ^ Kajêõ KújÜú, C\e bùe _eò ùiûAiò ògò-\ò^-`òeZ ejZ cêêñj aûG @jcòZò R^c aò ùMûAiò ùMûWÿ _iûeò _eùdû ù\ûC^úùK÷õ, @a ùK÷iú Kjò ùjûAiò Rûf Rc ò ùiøõ @û ò a^úùj÷ ù\Lò ù\Lò cêL ùM÷Aiò Êe gýûcaò ê ùKø^ QêWÿûùIßø Pùf ~ûI bA ù_ûAiò û Gjûe ccðaûYú ùjfû – cYòh Rúa^ iûeû ùbûR^ _âòd I gd^ _âòd ùjûA Rúa^ aòùZAfû û @jõKûeùe Rúa^Kê aò^Á Kfû û ^û^û _âKûe fûkiûe @]ô^ ùjûA \ò^eûZò cûZò ejòfû û @ûC ùak ^ûjó û Gùa ùMûWÿ ùcfû; KPûWÿò _WÿòMùf KòG iûjû beiû ùja? céZêýe ù\aZû Kûk `ûg ]eò @ù_lû Keò aiòfûYò û Kû¦òùf K’Y ùja? Agße _âûY ùjfû ^ûjó û bq bûa^ûùe @ûù\ø c^ ù\fû ^ûjó û G aòhd R¬ûkeê KòG ZûKê cêqò _â\û^ Keòa? “cjúcŠk MúZû”ùe cjû_êeêh @elòZ \ûiue C_ù\g ùjfû Gjò_eò – “bKZò ù~ûM ù~ iû]A û ùcû cûdû ZûKê ^ fûMA û bKZò ù~ûM iû¤ Ke û ùcû cûdû ùjûA~òaê _ûe û” _ê^½ KjòQ«ò:- Zê¸e ^ûc iùw ùN ò û bKZò iû]ê[ôaò _êYò û Gjò \dûZ Zêùc Ke û lê]û Zé¾ûKê ùaùM je û bqò K’Y? “gûŠòfý bqòiìZâ” ùe Kêjû~ûAQò – “iû_eû êeqòeúgßùe” û @[ðûZþ Agßeu Vûùe _âMûXÿ @ êbqò jó bqò û @wúeiu cZ ùjfû – “ùiÜj, ù_âc I @Zý« gâ¡ûe ij Agßeu _âZò @ùføKòK @ êeûMKê bqò Kêjû~ûG û “gâú ùP÷Z^ý PeòZûcéZ Mâ Úùe

Ké¾\ûi KaòeûR cûZâ _ù\ K[ûùe bqòe aûLýû Keò@Q«ò û gâ¡ûaû^ R^ jd bùqý @]ôKûeú û” ‘bqò’ iað\û Agßebûa _â]û^ ùjûA[ôaûeê G[ôùe Kcð, mû^, ù~ûMe @ûagýKZû ^[ûG û bqò ùjCQò jé\de \âaúbìZ @aiÚû û gâ¡û ùjCQò bqòfûbe _âKéÁ C_ûd û Agßeue ^ûc @jej iàeY Kùf Gjò ba iõiûeeê cêqò còkò_ûeòa û _�iLû iû]K @PêýZû^¦ Gjò ^ûc bR^Kê _â]û^ý @ûùeû_ Keò ùfLô[ôùf – ^ûcKê bRòùf iò^û MZò cêqò _ûA _òŠKê KûeY ^ûc aò ê @^ý ^ûjó û ^ûcKê PòjÜòùf Rúa _ec còkA ùiûf ùbkû _âûùd baiò§êùe bûiA û’

(gì^ýiõjòZû) cjû_êeêh @elòZ bqòù~ûMKê Kûc^û KeòQ«ò û iõiûee ùKøYiò Kûc^û aûi^ûùe ù~_eò aòPkòZ ^ùjûA ùijò Bgßeue ^ûc bR^ùe cûZò ejòùa, Gjû jó Zûue GKû« _âû[ð^û û Zûueò bûhûùe –

“^ùcû ^cùÉ _eõaâjà cjûgì^ýùe ùZû @ûgâc û G ù\j ù~ùa Zê eLòaê bKZò ù~ûM ùcûùZ ù\aê û (cjúcŠk MúZû)

aâR_êee ùMû_ûw^ûMY bqòbûa^ûe _ec iû]ôKû [ôùf û gâúKé¾u iLû C¡a ùMû__êeKê ~ûA bMaû^ue cjòcû _âKûg Keò mû^ cûMðùe K[û Kjò aiòùf û ùMû_úcûù^ Kjòùf - @ûce jé\d I c^ iaðZâ Ké¾cd û @ûcKê @ûC KòQò gêYû@ ^ûjó û @ûc jé\dùe Ké¾u aýZúZ @ûC Kûjû _ûAñ iÚû^ ^ûjó û Gjò _âiwùe RùY jò¦ú bûhûe Kaòue Cqò C¡ûe Keòaû icúPú^ ùja û

16

“aûU^ùcñ NûU^ ùcñ aú[ô ùcñ aûM^ùcñ aéz^ùcñ ùafò^ ùcñ aûUòKûùcñ a^ùcñ û \e^ùcñ \òaûe^ ùcñ ù\jeú \eúP^ ùcñ

júe^ùcñ jûe^ùcñ bìh^ùcñ Z^ùcñ û K^^ùcñ KêõR^ùcñ ùMû_ò^ùcñ Mûd^ùcñ û ùMûKêk ùcñ ùMû]^ùcñ \ûcò òùcñ N^ùcñ û Rjûñ Rjûñ ù\ùø Zjûñ gýûc jú \òLûAù\Z û iûfòMeûc QûA eùjû ù ÷^^ùcñ c^ùcñ û Gjûe ccð ùjfû – eûÉûùe, Mû]ê@ûZêVùe, C_ZýKûùe, aMòPûùe, MQùe, KúU_Zwùe, aYùe, fZûùe, _âùag _[ùe, MéjKû Úùe, SeKûùe, júeû^úkûùe, ^û^û @kuûeùe, ùMûMÂùe, ùKûKêkùe, aòRêkò ù\jùe, ùcNùe _âbéZò ù~ ùKøYiò \òMKê ùMû_ûw^ûcûù^ \éÁò ù`eûAùf RMZ ùKak Ké¾cd ù\Lû~ûG û ùZYê Agße_âûY jê@ ùaûfò i Ú @elòZ \ûi aûe´ûe iàeY KeûAù\AQ«ò û Gjò RMZ aâjàÊeì_ û Zûue @ûgâòZ jê@ û bqò bûa^ûùe aòMkòZ ùjûA~û@ û ùijò @\égý gqòKê @ êba Ke û Zûuê \gð^ Keòaûe Kûc^ûeê \ìeùe ej û Agße iûlûZ _ûAñ iû]^û @ûagýK û

G ~êMùe @ûCRùY ù\a_êeêh iûAaûaûue aûYú ùjfû – Zêùc ù_âc Êeì_ jê@ û Bgßeuê fûb Keòaû _ûAñ Zûjû jó _â]û^ @af´^ û Bgßeuê fûb Keòaû _ûAñ Zûjû jó _â]û^ @af´^ û Zûueò bûhûùe – “Start the day with Love. Live the day with

Love, Fill the day with Love. Spend the

day with Love. End the day with Love.

This is the way to God.

ùZYê i Ú @elòZ \ûiue _â]û^ C_ù\g ùjfû R^ icûR _âZò – “GYê Zê iað Kcð QûWÿ û bKZò bûa Ke \éXÿ û

X X X X X X

icê\â aûfò MYò ùja û @ûmû cjòcû ùK Kjòa û @mûcjòcû bûùa ei û KjA @elòZ \ûi û

��

17

ùKùZ aûU eûRùbûMeê @û¤ûcôòK @û^¦ cVKê _âùìe ùa÷¾a PeY iûcf

GK _lùe eûRùbûM, aòkûi aýi^, aÉêiaðÊ iêLcd Rúa^, lcZû-C_ùbûM, Ê‰ðcéMe @ûKhðY, @^ý_lùe @û¤ûcôòK aòck @û^¦ aÉê-iêL êù÷; @ûcôûe @ù ßhû, @ òaðP^údu ijòZ Kûdûcù^ûaûKýùe @ êa§^ - Gjò \êAUò \òM c¤ùe aýa]û^ ù~ûR^ ù~ûR^ û _â[cUò aûe´ûe iõKUMâÉ jêG cûZâ \ßòZúdUò iõKU @ZòKâû« @ûcô_eòPd aû @ûùcôû_faþ]ôe cûMð û Gjò \ßòZúd cûMðe flý jó @û^¦ cV, \òaýû^¦e ùa÷KêY× bêa^ û _â[c cûMðùe iõKU @Qò, iõNûZ @Qò, iõNhð @Qò; @Qò c¤ êK-_Z^ û ùijò cûMðùe MZò Keê Keê ù~ùZùaùk iõKU ùaû] gûYòZ ùjûA~ûG ùiùZùaùk aýqòe Pò�-aé�òKê ù\ûjfûA SuéZ ùjûACùV Ròmûiû – KûjóKò... KûjóKò... û KûeY ùLûRê ùLûRê _û[ðòa aÉê_âZò, ùbûMaòkûi _âZò ùa÷eûMý RûZ jêG I @aùghùe òR bòZùe òRKê ù\ùL, _ec ‘cêñ’ ijòZ GKûcô ùjûA~ûG, _ûG @û_Yûe _eòPd I ùiZòKò ùaùk Zû’bòZùe _âKûg _ûA[ûG ùMûUòG còZâ-\éÁò û ùi @_ì‰ðeê _ì‰ð ùjûA~ûG, iaðaýû_ú ùjûA~ûG, ùMûUòG @û^¦cd iÚòZòùe @aiÚû^ Keò RMZKê @û^¦cd ù\ùL û i Ú @elòZ \ûi Gjò_eò RùY iû]K, RùY iò¡ RùY cûâ KfýûY Kcð cjû_êeêh û eûRiêL, iõiûe iêL Zûuê ùcûjMâÉ Kfû ^ûjó; aeõ ùi iaêKòQò ZýûM Keò PûfòMùf @eYýKê _ù[ _ù[ ùKùZ iõKU, ùKùZ _âZûeYû, ùKùZ Qk^û; @[P ùiiaê Zûuê flýbâÁ KeûA_ûeò ûjó û iò¡òe ùiû_û^ @ûùeûjY Keò ùi ùjùf aê¡, iò¡û[ðu icû]ô C_ùe aê¡Zße cjòcû ùjfû aòzêeòZ û @elòZ \ûi @ êeì_ bûaùe C Üaòõg adiùe MõRûc Ròfäûe aWÿùLcêŠò òKUa�ðú aòRd^Me MWÿe

eûRiêL ZýûM Keò i^ýûi ùjûA PûfòMùf û iKk iõKU I aò_\Kê @ZòKâc Keò Zûue eûR\� ^ûc akb\â ù\au icû]ô C_ùe cjòcû ÜòZ ùjûA CVòfû i Ú @elòZ \ûiu ^ûc û Gjò cjû^ i Úue @ûaòbðûa @Áû\g gZû±úe ùgh bûM (1772 Lâú.@.) I Zòùeû]û^ Câòõg gZû±úe _â[c bûM (1837) û cjû_êeêh jûWÿò\ûiue ùi iciûcdòK û RùY QZò@ûaUùe @aiÚû^ Keê[ôfû ùaùk @^ýRùY IkûiêYò _ûjûWÿùe @aiÚû^ Keê[ôùf û bdue flý [ôfû @û¤ûcôòK aòck @û^¦ I ùijò @û^¦ùe RMZRûê C�eòZ Keòùâû û Cbd RûZò cû ò ^ûjû«ò, iõ_â\ûd cû ò ^ûjû«ò; cû òQ«ò c êhýuê I @ òaðP^úd _ec _êeêhuê û WKÖe e ôûKe iûjêu cZùe ùi [ôùf ~[û[ðùe RùY iõiûe a§^cêq, aòhd aûi^û aRðòZ, aòKûegì^ý, C\ûic^û, ic\gðú @ûcôû êbìZò iµ Ü, RûZýûbòcû^jú^ @a]ìZ i^ýûiú, gâúc\þ bûMaZe @a]ìZu _eò ùi aòKûejú^, iõiûe a§^ _âZò òfðò¯, Kûcò^ú Kû�^ _âZò @^ûiq û ùKùZ ùKùZ _ûjûWÿ _aðZ @eYý ù\A ùi MZò KeòQ«ò, Leû ahðû gúZ ijòQ«ò, @^ûjûeùe \ò^ KûUòQ«ò, ùKùZ biðô^û cûWÿ ijòQ«ò; Z[û_ò ùi ejòQ«ò @aòPkòZ I aâjà_\ fûb Keò ùjûAQ«ò @céZcd û ùhûWÿg gZû±úeê IWÿògûùe ù~Cñ i Ú _eµeû MXÿò @ûiò[ôfû ùijò _eµeûùe @elòZ \ûi GK @^^ý _âZòbûe @]ôKûeú û @PêýZû^¦ Zûuê òRe ‘ùMjäû_ê@’ I ‘UûY bKZ” Kjò@Q«ò û @elòZ GK _eùcgße gì^ýaâjàu C_ûiK û cì�ð êùjñ; @cé�ð aâjàZûue ù¤d aâjàaûPK ^ûcaâjà Zûue ù_âd û @^ýû^ý i Úcûû _eò ùi @ûmû]cðe

18

ic[ðK û ùi mû^Kê _âû]û^ý ù\A[ôùf c¤ òcðk bqòKê MêeêZß ù\AQ«ò û Gjò bqò jó gâ¡û û

gâ¡ûeê mû^ û @elòZu iû]^û cûMðùe mû^ I bqò @ùb\ û C_ òh\e aâjàaû\ ijòZ Gjû iµéq û ùi c¤ ù~ûM cûMðKê @ÊúKûe Keò ^ûjû«ò û _òŠKê aâjàûŠ cù^ Keò Zûeò bòZùe RMZKê ù\LôQ«ò û _òŠ bòZùe hWÿþPKâ, PâòùaYú I ZâòKìU _âiwKê c¤ ùi _eòKÌ^û Keò@Q«ò û Zûue @û¤ûcôòK \gð^ùe Iñ Kûe Z�ß, iéÁòZ�ß, aâjàZ�ß, @ûmûZ�ß, ^ûcZ�ß I iùaðû_eò mû^ I bqòZ�ß MêeêZß_ì‰ð iÚû^ MâjY Keò@Qò û MéjZýûM Kfû_ùe @elòZ ^û^û _ûjûWÿ _aðZùe @aiÚû^ Keò@Q«ò û @ êbae _eò_KßZ iùw iùw Mâ Ú c¤ eP^û KeòQ«ò û cûZâ IkûgêYò _ûjûWÿ Zûue iÚûdú @aiÚû^ ùlZâ ùjaû_ùe jó Zûue LýûZò aýû_òQò I ajê Mâ Ú, bR^, RYûY, PCZògû GjòVûùe eP^û Keò@Q«ò û Zûu eP^ûakú c¤ùe ‘cjúcŠk MúZû’ ùgâÂ, GZ\þbò Ü aûfýùaû], bqòUúKû, cjûMê¯ _\þcKÌ, @a]ìZ iõjòZû, cjûKaP, cjúcŠk Mê¯UúKû @û\ò ijòZ ajê bR^ RYûY PCZògû Zûu _âZòbûe _eòPd \òG û Zûu eP^û Zûu Rúa^-_âaò]ô I aòPûe-aòùaP^ûe ~[û[ð _âZòfò_ò û GK Agße, ~òG iaðaýû_ú, iað aò\ýcû^ I iaðgqòcû^ Zûuê ùi C_faþ]ô KeòQ«ò òR bòZùe Kûjûe, iaðZâ û ùZYê ùi ùjûA~ûAQ«ò @ùføKòK gqòiµ Ü aâjàcd _êeêh û òZý @û^¦ùe ùi icûiú^ û flý Kò«ê cûâ KfýûY û Mâ Úcûûùe ùi ùZYê aûe´ûe iìPûA ù\AQ«ò icbûM I ic\gð^ iµKðùe û RMZâ ~ûKùe Zêjò jeòcd ù\L Rúùa ùi @Rúùa _êeò@Qò _\àcêL û SMWÿû iõiûeKê Zê ùaùM \ìe Ke SûWÿe bòZùe _gò iêùL _òŠ je û

òeõR^ ^ûcKê Zê fd Keò[ôaê

òeõR^ ùaûfò iað icû^ ù\Lôaê û -WêaêWêaû PCZògû- iKk Rúùa icaê¡ò C�c bûa ùd _âiò¡ò -bqòUúKû – GK KeòY iaðùN^ aòKûe êLôa c^ ic\egú AÁ _ùe Z_ KhY ijò ]ôùe û Pò�ùe ùZûje ùPûe ^_gòa ùPZò[ôKê _û[ð Gjû _e @_e GK Keò ùN òùf ùbU_ûA PCaûjû û -bqòUúKû- icZû \éÁò iZý bûhû òùZý Kjòa GùY @ûgû -bqòUúKû- ic\egú ù_âc ~êq \dûiûMe _ejòZ û -bqòUúKû- ic\egú ù~Cñae Zû _ûù\ ùcûe ^cÄûe û -bqòUúKû- Rk iõMùZ Rk ùjaê iKk icû^ ù\Lôaê û -cjúcŠk MúZû- iKk Rúùa GK bûùa û ùZùa G iõiûeê Zeòa û iKk icû^ ù\Lôaê û @ûmûKê cù^ bûaê[ôaê û

-cjúcŠk MúZû- 22g @¤ûd- Zêjò cêjñUò Zêjò ùijò û iað icû^ ù\L Kjò û A¦âuVûeê ù~ùZ ù\a û icû^ ù\LôaêUò iað û PûŠûkê aâjà~ûG Zêjò û iað icû^ ù\L Kjò û ùceêVûeê ù~ùZ _aðZ û icû^ ù\Lô[ôaê ZêZ û KûKeê MeêWÿ _~ðýù« û icû^ ù\Lô[ôaê òùZý û

-cjúcŠk MúZû- 26g @¤ûd- icû^ \éÁò I ic\gðòZû bûM @elòZ \ûiu iûeÊZ iéÁòe GK \òaý ùPZ^û û Gjò ùZP^û Zûu bòZùe iéÁò KeòQò @^^ý cûâ – iõ_âúZò, cûUò I cYòh _âZò Zûue @iúc ccZû û ùKøYiò lê\@Zû aû iõKú‰ðZû Zûuê Ægð Keò_ûeò ^ûjó û Zûu aòPûeùe eûRû I _âRû, ]^ú I \eò\â, aâûjàY I PûŠûk, RûZò I @RûZò, lcZû]e I lcZûjúû c¤ùe ic bûa

19

_âZòÂû \ßûeû jó icûRe KfýûY, eûÁâe KfýûY I iùaðû_eò cûâe KfýûY û

Gjò \òaý bûa jó Zûuê eûR ùbûMeê, iòõjûiêê, aòkûiaýiêê \ìùeA @ûYò ùa÷eûMý bòZeKê ùÂ~ûAQò û ùMûUòG PCZògûùe ùi ùfLôQ«ò –

_òZû ùcûje PKâa�ðú @UA _âRûcûûê ajê KÁ \ò@Aùe _ec Kûù¦ û eûR_YKê @ êlY cêñ

òù¦ùe û -CfU PCZògû- eûRûcûûe _âRûcûû C_ùe @ZýûPûe, ùgûhY, _úWÿ^ @elòZuê Mbúe \êüL ù\AQò û ùi G_eò aWÿ_YKê NéYûKeò ùa÷¾a _YKê aeY Keò ùÂQ«ò û iKk bìZKê icû^ ù\LôQ«ò I ijò¾êZû C_ùe MêeêZß ù\AQ«ò û Zûue C_ù\g – ‘ZêV _[e _âûd ij / ùZùa Zeòaê cûdû ùcûj, (c.c.Mú) ùi _êYò Kj«ò ‘Qê@ûñ @Qê@ûñ âûeòaê / Gjûuê icû^ ù\Lôaê û’ còQiZ, guêWÿò ògvêWÿò, Êû\ @Êû\, \êüLiêL, _û__êYý, Kcð@Kcð, gêb@gêb, bfc¦, Pò«û @Pò«û, bd @bd, ]cð @]cð, iû]ê @iû]ê, ÊMð êK, ò¦û ÉêZò, RûZò @RûZò, Rúa @Rúa, aòKûe @aòKûe, ù\j @ù\j, Èú _êeêh iaêKê icû^ aòùaP^û Keòaû _ûAñ KjòQ«ò û Gjò ic\éÁò @ûiòùf cYòh iKk lê\âZûKê bêfò bìcû bûaùe C\þaê¡ jêG û @elòZ eûRýgâú QûWÿò @Zò iû]ûeY bûaùe Rúa^ KUûAùf û ùi Kj«ò –

òfðR_Y @ûPeòfò û Mââûùc Mâûùc cûMò LûAfò û PûŠûkê aâjàY ~ûG _êY û blòfò iað Nùe RûY û Zêù¸ Z iað NùUai û ùZYê cêñ bêõRûA aògßûi û ù~ ~ûjû ~ûPò ùcûùZ ù\A û ^ûÉò ^Keò Zûjû LûA û Giùað ùcûe @¡ð @w û Kòµû Keòaò cZò bw û ùi Z ùcû ù\jùe @Q«ò û cêjó Zûue ù\ùj iÚòZò û

G[ôùe RûZò bò Ü ^ûjó û GK RûZòUò iað ù\jú û iõiûùe ùLkòaû AQûùe û ^û^ RûZò gûÈ aòPûùe û @Á_ûUK RûZò Keò û iõiûùe ùLùk êjeò û GùN ò iað Nùe LûA û GK @ûcôûUò iað ù\jú û -c.c. gú. 36g @¤ûd –

RûZòa‰ð ]cð Cy ^úP ]^ú \eò\â òaòðùghùe GK cYòh-bûa^û @elòZu

Rúa^û\gð û cûâ-iõ_âZòeê Zûue C�eY NUòQò GK aâjà bûa^ûKê û ~òG ùijò @Pò«ý aâjàuê Pò«û Kùe iòG òbðúK ùjûA~ûG û @elòZu @û¤ûcôòK \gð^ùe aâjà MêeêZß_ì‰ð û ùi ùZYê Kj«ò – @û^ù¦ aâjàuê iêceò û aâjàùe @_ðY cêñ Keò û ùj aâjà ZêjòUò @PòjÜ û ùj aâjà ZêjòUò @a‰ð û ùj aâjà ùZûe eì_ ^ûjó û ùj aâjà @eì_ ù~ Zêjò û ùj aâjà _é[ôaú @ûKûg û ùj aâjàRk iÚùk aûi û ùj aâjà Rúa @Rúaùe û ùj aâjà _ìeòQò òKùe Q_^û ùKûUò Rúùa Zêjò û ùj aâjà fúkû Keê ejò û bWÿûaêWÿû ù~ùZ @Q«ò û ùj aâjà iaêVûùe iÚòZò û ùceê Vûeê ù~ùZ _aðZ û ùj aâjà iaêVûùe ZêZ û KûKeê MeêWÿ _~ðýù« û ùj aâjà ejòQê Mê_ùZ û -cjúcŠk Mê¯UúKû-1c @¤ûd- GK aâjàùaû] @elòZ Rúa^-\gðê cìkcª û IkûiêYò _aðZe @^« Mê¶ûùe Zûue Gjò \gð^ ùjûAQò CyûeòZ û aâjà iað aò\ýcû^ ùjûA[ôaûeê @elòZ cYòhe Lû\ý C_ùe ùKøYiò òdªY Keò^ûjû«ò û Zûu cZùe eR aú~ðý @ûcòh û ùi[ôeê iaê RûZ û Q_^û ùKûUò Rúa, aiê]û, Rk, @MÜò, _a^, @ûKûg, iì~ðý, P¦â, ^lZâ iaê @ûcòh û ‘@ûcòh aò ê ^ûjó KòQò/ @ûcòh geúe ùjûAQò û’ icùÉ @ûcòh I icùÉ @ûcòh blY Ke«ò û ‘@ûcòhKê @ûcòh LûA / @ûcòh @ûcòùh cûeA û’ ùZYê Lû\ýùe ùKøYiò ùb\ iéÁò ^Keò gê¡ Pò�ùe ~ûjû ù~ùZùaùk còùk ZûjûKê blY Keò

20

aâjà_\ùe ic_ðòZ ùjaûKê @elòZ ùKak òùŸðg ù\A ^ûjû«ò, IkûiêYòùe gêLê@û

ùbûMe c¤ _âPk^ Keò@Q«ò û ùi _êYò ‘@ûmû’ \gð^ C_ùe MêeêZß @ûùeû_ Keò@Q«ò û aâjàu @ûmûeê iaê KòQò iéÁò û ùijò @ûmûeê òùR @elòZ c¤ RûZ – ‘@ûmûeê @lðòZ i¸ìZ û’ ùijò @ûmû aâjàue û aâjà @eì_, @^ûc û ùi @ld, @PêýZ û ùijó @ùfL _êeêh, gì^ý_êeêh û aâjàue ‘RûZòKêk ]cð ^ûjó ZâòMêYê aûjûe û’ @«e bòZùe aâjàuê f_faþ]ô Kùf aýqòe @ûcô_eòPd ùjûA~ûG û @elòZu bûhûùe - @û_Kê @ûù_ PòjÜùe ieA @lê@û’, ~òG òRKê PòjÜò ^ûjó ùi KûjûKê PòjÜòa? Gjò @ûcô_eòPd jó aâjà iûlûZKûe û ~ûjûe @ûcô_eòPd ùjûA~ûG Zûe iûcýbûa _âKûg _ûG û GKþ aâjàùaû] I @^ûc ùPZ^û Zûe iêZúaâ ùjûACùV û @elòZ ùZYê Kj«ò –‘^ûc cûZâ iZý û cûkû ^ûÉò û ZòkK ^ûÉò û @w^ýûi ^ûÉò û bìcòaê¡ ^ûÉò û gê¡ @gê¡ ^ûÉò û Qê@ûñ @Qê@ûñ ^ûÉò û ùgøP ^ûÉò û @ùgøP ^ûÉò û geúe Zú[ð Kùf MZò_ûA û aûjûe Zú[ð ^ûÉò û Giað GK�a RûZò û bfc¦ ^ûÉò û Zú[ð ^ýûÉò û aâZ ^ûÉò û C_ûiòKû cò[ýû û iað^ûÉò û ùKak _ec bR^ iZý û ùagþ ÆÁ I iek bûaùe ‘bqòUúKû’ Mâ Úùe @elòZ GK aâjà _âZò @«ee bqò òùa\^ KeòaûKê C_ù\g ù\AQ«ò û G[ô_ûAñ cûkû ZòkK C_Pûee @ûagýKZû ^ûjó û ^ûcaâjàùe @ûgâd ù^ùf jó Rúa^ ]^ý jêG cêq jêG, aâjà_\ùe fú^ jêG û Pò�\éXÿ Keò ^ûcR_ Kùf ùKøYiò _û_ Ægð Kùe ^ûjó û ^ûc Kú�ð^Kê @ûC ùKøYiò aòhd ieò êùjñ û ~ûjûe c^ aâjà ^ûcùe _âùag Kùe ZûKê i_Z aâjàûŠ ùeYê _eò \òùg û òÃûc bqò aýqòKê aâjàu òKUKê ùÂ~ûG û @elòZ Gjò òÃûc Cqòe C_ûiK û ùZYê Zûue aâjàu òKUùe òùa\^ - Zê PCaMð \û^ú _êYò û bKZò ù~ûM \ò@ Êûcú û

Zêjò bKZò ù~ûM ]eò û iKk NùU @Qê_ìeò û X X X X X X bKZò ù~ûM ùcûùZ ù\aê û ù~ùa Zê iõiûeê Zeòaê û -cjú cŠk MúZû- 13g @¤ûd- aâjàu ‘@ûmû’ C_ùe MêeêZß ù\A I Zûu @ûmûeê iKk iéÁòe C_ô�ò K[û iìùPA ù\A cjû_êeêh @elòZ \ûi geúeKê aâjàûŠ eìù_ _eòKÌ^û Keò gâ¡û~êq mû^cògâòZ bqò C_ùe MêeêZß @ûùeû_ Keò@Q«ò û Zûu cZùe iað ù~ûM C_ùe iûe / bKZò ùaûfòY ù~ ùZûe Kcðù~ûM, mû^ ù~ûM, ùcûlù~ûM AZýû\ò Zêk^ûùe bqò ù~ûMjó ùgâÂ û ~òG iaê KòQò ZýûM Keò bMaûû _û\_\àùe òRKê ic_ðY Kùe, bMaûû ^ûc Kú�ð^ ùe, ùijó _ec @û^¦ fûb Kùe û ùKøÉêb eûRû òR jé\dùe òcðk òÃûc bqò eLô[ôaû ù~ûMêñ ùi ùjûAMùf bMaûû jé\dùe _\K û ùijò_eò bqòùe òÂû eLôaûKê @elòZ C_ù\g ù\AQ«ò û ùi Kj«ò – ^ûcKê Zê ^ùZý Pò«òùf ~c Weê[ôa bùf û -bR^- gâú RM Üû[uê _ec aâjà eìù_ _eòKÌ^û Keò ùi RM Üû[uê òùa\^ Keò@Q«ò – bKZò ù~ûMKê ù\aû òcù« cûdû ù~ KeêQ RûYòfò Pòù� û bKZò ù~ûM ^ù\aê Zê ù~ùa ùd ù\j QûWÿò ~û@ Zêjò ùaùM û ùcûje RúAaûKê @ûgû ^ûjó bKZ ù~ûM ^ù\ùf ùMûiûAñ û û Rd RM Üû[ Kò _û_ Kfò bqò ^ù\ùf cêjó òù½ cfò û -bR^- gâú RM Üû[u _ecaâjà eìù_ cû ò ùijò gì^ý gì^ý cjûgì^ý, cjû KûeêYýuVûùe aûe´ûe òùa\^ KeòQò bqò ù~ûMùe Zûuê

21

C\þaê¡ Keòaû _ûAñ û cûdû ùcûjKê ^KûUò _ûeòùf cYòhe jé\dùe bqò RûZ jêG ^ûjó û cûdû aò òcêq I @juûe aò òcêq ùjùfjó cYòh jé\dùe òcðY òÃûc bqò RûZ jêG I ùi _ec ]cð @û^¦cVùe @aiÚû^ Kùe û ùZYê Zûue C_ù\g – ‘bKZò ù~ûMZê iû]ùe’ û _ec _êeêh @^«, @aýq û bqcûù^ R^K Keò ùjûA Zûuê ^û^û cûc ù\A @Q«ò û iaê ^ûc bòZùe aâjà ^ûc iûe û Gjò ^ûc _âZò

òÂûRûZ ùjùf cYòh òbðd ùjûA~ûG bqòRûZ jêG û Gjò ^ûc aâjàûŠ~ûK ùNûUò @Qò û Zûe eì_ ^ûjó û ùi ùa\ùe ^ûjû«ò û ùijò @ òaðP^úd fúkûcd _ec _êeêhuê òR bòZùe ùLûRòaû _ûAñ @elòZ Rîû]ûeYuê

òùa\^ Keò@Q«ò û Lkaê¡ò @ûPeY Kùf òùR jó ]ßõi ùjûA~òa û \¸_Y ù\LûA ùKjò

ùKùa baiûMeeê Zeò~ûA _ûeòa ^ûjó û jòõiû, ùcûj, eûM, Kûc, ùfûb, ùKâû], Zc @gû«ò, @iZý, @mû^, òŸðdû, @]a, cûdû, @iû]êZû, _û_, bd, Pò«û, aòhdaûi^û, Kku Kûkòcû, Kêaê¡ò, @juûe, aòZKð, Kêc^, P�kZû @û\òKê \ìe Keò cYòh ù~ùZùaùk @jòõiû, @eûM, @Kûc, òùfûbZû, @ùKâû], @Zc, gû«ò, iZý, \dû, lcû, mû^, ]cð, òcðûdû, iZþiw, _êYý, @Pò«û, iêaê¡ò, òÃûc bqò I iêc^ I ò½k

bûa^û C_ùe MêeêZß \òG, ùiùZùaùk ùi òùRjó aâjàcd ùjûA~ûG I òR bòZùe

_ecû^¦uê C_faþ]ô Keò @û^¦cd ùjûA[ûG û

i Ú @elòZ \ûi eûRùbûMKê Rúaê ùgâd cYò ^ûjû«ò, aâjàû^¦Kê ùgâd cYòQ«ò û @û¤ûcôòK @û^¦ cV jó Rúaê ùgâÂ @ûgâd iÚk û aòbò Ü eP^ûùe ùi \gðûA ù\AQ«ò ù~ ]^ iµ�ò, ùbûM aòkûi cYòhKê òZý@û^¦ ù\A_ûùe ^ûjó û aeõ Giaê _û[ðúa aûi^û cYòh bòZùe iéÁò Kùe @gû«ò I iõNhð û ùZYê @elòZue @ûjßû^ iKk lê\âZû I iõKú‰ðZûKê bêfò aâjà_\ùe geY _gòaû û Gjûjó cYòh icûRKê GK cjûbûaKê ùÂ @ûiòa û \ß¦ ixhð aòùfû_ ùja û aògßù_âc _âZòÂû fûb Keòa û aâjàuê _ec iZýeìù_ cû ò ùÂ cYòhKê ùijò iZýe @ûeû]^û KeòaûKê ùi ùÂQ«ò ù_âeYû û G_eò RùY i Ú ù~_eò icMâ cjúcŠkKê òR bòZùe C_faþ]ô Keò iaðZâ aâjàu aòeûRcû^ZûKê iìPûA ù\A ]eòZâúKê GK @céZcd ]ûcùe _eòYZ Keòaû _ûAñ ù_âeYû ù\AQ«ò Zûjû aûÉaòK GKû« _âYò]û^ù~ûMý û G[e Pò«û Ke«ê K’Y ùfûWû- eûRùbûM, lcZû, iòõjûi^ ^û ù_âccd @û^¦ cV?

@kcZò aòÉùeY û

��

22

@elòZue iêelòZ ù_âc ]cð _ŠòZ @PêýZû^¦ Ke

IWÿògûe _âiò¡ ùaø¡Kú�ðò i´kòZ fkòZMòeò _ûjûWÿ òKUùe IkûgêYò Mê¶û \éÁòùMûPe jêG û ajê ahð _ìùað G@�k ùK¦âû_Wÿû Rcò\ûe “^ùe¦â”u @]ô^ùe [ôfû û a�ðcû^ Gjû ~ûR_êe Ròfäûùe iûcòf ùjûAejòQò û fkòZMòeò aê¡ù\au iµKðùe ajê iáZò I aê¡ù\aue ajê iàûeKú aj^ Keò ùaø¡ ]cðe C�û^ _Zê KûeY ajê HZòjûiòK iìP^ûe aû�ðûaj^ Kùe û

@aZûeú_êeêh cjû^ZýûMú cûâ ]cð_âPûeK aê¡ù\au _ùe @ûC RùY CKôkúd aê¡ù\a cjû^ iû]K cûâû\ú i Ú @elòZ \ûiu @ûaòðbûa IkûgêYò Mê¶û_ûjûWÿùe NUò[ôfû @\ýûa]ô IWÿògûe HZòjûiòKcûù^ @elòZ \ûiu _âKéZ R à icd òeì_Y Keòaû _ûAñ MùahYû PùkAQ«ò û Z[û_ò @elòZ \ûiue Kcð_âaûjKê aòPûeKeò @ êcû^ Keû~ûG _âûd 1788ùe cjû_êeêh @elòZ \ûi R à MâjY Keò[ôùf û ùZùa ùi ~ûjû ùjC, 1780 ciòjû Vûeê 1788 ciòjû c¤ùe Zûue ùKCñ GK icdùe ò½òZ bûùa @ûaòbðûa NUò[ôfû I cûZâ 17 ahð adiùe aê¡ù\a i^ýûi ùjfû_eò ùi Méj ZýûM Keò i^ýûi ùjûA~ûA[ôùf û @elòZ \ûiue eûRaõgúd ^ûc [ôfû akb\â ù\a û Gcûù^ Mw aõgúd @U«ò û

akb\â ù\au _òZû _\à^ûb ù\a Ie`þ cYòù\a RùY cjû þ RûZúdaû\ú gûiK [ôùf û RYû~ûG cûZâ 16 ahð eûRý gûi^ icdùe AõùeRcûù^ Zûu eûRý @ûKâcY Keò[ôùf û IWÿò@û RûZòe RûZúdZûe eq _\à^ûb ù\au jé\dùe _âaûjòZ ùjC[ôaûeê, AõùeRcûû bdue @ûKâcY icdùe @ûKâcYe i¹êLú^ ùjûA òRe C ÜZ cÉKKê @a^Z ^Keòaû _ûAñ cjû^ g_[ \ßûeû aòeZße _eKûÂû ù\LûA[ôùf û Kò«ê \êù~ðûM

ù~ùZùaùk @ûùi ùi icÉ iêù~ûMe eûÉûKê @aeê¡ Keò ù\A[ûG û GA @ûKâcYùe _\à^û[ ù\a _eûÉ ùjûA gZé \ßûeû céZêý _~ðý« ^Rea¦ú Rúa^ KUûA[ôùf û GA a¦ú Rúa^ @a‰ð^úd û G icdùe ùfûcjhðYKûeú @ZýûPûee gòKûe iòG ùjûA[ôùf Zûjû ùi aõg_ûAñ GK @gîk @¤ûd [ôfû û GA @gîk @¤ûd jó _\à^ûb ù\au _êZâ akb\âue Ie` @elòZ \ûiue Rúa^ PKâKê a\kûA ù\A[ôfû û

aê¡ù\aue Rúa^]ûeûKê flýKùf, @elòZ \ûiuê @ûùc \ßòZúd aê¡ù\a bûùa aòPûe KeòaûKê aû¤ ùjC û K_òkaûÉêee eûRû gêù¡û\ûe _êZâ ùMøZcue c^ùe G iõiûe iµKðùe ^û^û ZKðYû _òfûUò ùakeê Zûuê jAPA Keòù\A[ôfû û _òfûùaùk ùi RûYòaûKê Pûjó[ôùf cYòh aêXÿû jêG KûjóKò, cYòhe céZêý KûjóKò jêG, cûâ RûZò \êüLKÁe iûMeùe CùaA UêùaA ùjûA aòKk PòKôûe Kùe KûjóKò? G iõiûe bòZeê ùKCñ ùKCñ cûù^ i^ýûi ùjûA~û@û«ò? GA iaê _âgÜe icû]û^ cûMð i§û^ òcù« ùMøZc ùghùe aê¡ eì_ MâjY Keò[ôùf û VòKþ ùiA_eò _òZûu KûeûMûe \êüL KûjûYúe @gîk @¤ûd ZeêY akb\âu jé\dKê \âaòbìZ Keòù\A[ôfû û Zûu c^ùe _âgÜ @ûiò[ôfû KY _ûAñ G eûRý, KY _ûAñ G eûR]û^ú, cêq cYòh a§ bòZeKê ùVfòùjûA ~ûG KûjóKò? CWÿ«û PùXÿAe òcðk @ûKûgùe bdue \êŸðòê N^ùNûUû cûWÿò@ûù^ KY _ûAñ? G icÉ _âgÜ _ùe @ûC GK _âgÜ Zûu c^Kê @ûiò[ôfû ZýûMùe gû« @Qò ^û ùbûMùe gû«ò @Qò? GA _âgÜe icû]û^ _ûAñ 17 ahð adiùe akb\â eûRý _eòZýûM Keò[ôùf û NeQûWÿòaûe ù~Cñ @¤ûd @ûce \éÁò ùMûPe jêG ùi @¤ûd _âùZýK ]ûWÿò aýqòe ^d^Kê @gîk Keòù\A[ûG û Ne QûWÿòaûe icdùe

23

ùKjò RùY cû@û akb\âuê @^û[ _òfû cù^ Keò Zûuê WûKò[ôùf @elòZ ùaûfò û i^ýûi _ûAñ akb\â ùiA ^ûcUòKê MâjY KeòùÂ[ôùf I ùiA\ò^Vûeê akb\â “@elòZ \ûi” ^ûcùe _eòPòZ ùjûA[ôùf û @elòZ \ûiu ÊjÉfòLôZ cûâRúaê cjû^Z�ß i´kòZ “cjúcŠk MúZû”ùe NeQûWòÿ i^ýûi ùjaûe KûjûYúeê ùi a‰ð^û Keò ùfLôQ«ò – “bûaòfò Nùe Kû~ðý ^ûjó û @eùYý _gòaòUò cêjó û GKû ùjûAY aù^ [ôaò û MâûcKê ùKùa ^@ûiòaò û Gcù« cù^ cêñ _û�òfò û Neê cêñ \òaùi @Afò û Zûu ùfLûeê RYû~ûG búeê Kû_êeêh _eò eûZòùe icùÉ ^RûYòaû @aiÚûùe Ne QûWÿò ^[ôùf û òRe \éXÿ iõKÌe _eûKûÁû ù\LûA jé\dùe [ôaû aúe eq SfK @ûjßû^ùe ùi aúe bkò \ò^ùe i^ýûiú ùjaû _ûAñ MéjZýûM Keò[ôùf û MéjZýûM icdùe Kûjûeò iûjû~ý ijù~ûM G_eò @ûgû@ûKûõûlû c¤eê \ìùeA ~ûA[ôùf Gaõ Ne QûWÿòaû _ùe \òMò_Šû ^ûcK ùKøYiò RùY aýqòue NeKê KòdZþlY _ûAñ iûcdòK bûùa aiûNe ùaûfò ]eò ùÂ[ôùf I ùiA RûMûùe òRe fêMû Pòeò ùi PòeûaÈKê ùfwêUòùe _eòYZ Keò ùfwêUò ]ûeY _ìaðK Ne QûWÿòaûe icÉ KûjûYú _Zâ cû¤cùe ùfLô

òR NeKê _VûA ù\A[ôùf û G ùfLû_VûA ù\aû_ùe ùa÷gûL cûi gêKæ @Ácú eûZò @¡ðùe ùi aiûNe ZýûM Keò Rwf @bòcêùL aûjûeò @ûiò[ôùf û R à _ìaðeê bMaû^ gâúKé¾u icdùe _ûeò_ûgßðòK @aiÚû ~ûjû [ôfû, @elòZ \ûi MéjZýûM ùaùk _âKéZò ùiA eì_ ]ûeY Keò[ôfû û iùZKò \ßû_e~êMe @^ûiq cjû^ûdK I Kkò~êMe aê¡ù\a Cbdue ùRýûZò MâjY Keò akb\âu Êeì_ @elòZùe _eòYZ ùjaû _eò RYû_Wÿê[ôfû û @elòZ \ûi eûZòùe Rwfùe _âùag Kfû_ùe gêKæ_l @Ácúe P¦â ]ôùe ]ôùe @« ùjûAMùf û jVûZþ ùcN ùNûUò @ûiòfû û _aê ùaM LeZe ùjaûùe fûMòfû û @§Kûe bòZùe Sò_òSò_ò ahðû

I Zjó ijòZ PKþ PKþ aòRêkò QUû aY c¤ùe ùKCñ GK @RYû @ûZue iìP^û iéÁò Keò[ôfû û

òR ùfL^úùe ùi ùfLôQ«ò – “Gc« ùaùk aûjûeù«, ùcN ùNûUòfû ù~ ZêeòùZ _a^ aùj LeZe, _[ ^\òùg @§Kûe aehû Sò_òSò_ò Kfû, MMù^ aòRêkò cûeòfû, Gjû ù\Lù« ùcûe c^ bûaòfò Kò Keòaò _êY û @elòZ \ûi _é[ôaúe bdueZûKê @ZòKâc Keò iû]êZûe iekcûMð i§û^ùe ù~Cñ \éXÿ iuÌ ùÂ aûjûeò[ôùf ùi iõKÌ jó Zûuê Zûu _[ùe i`kZû @ûYò ù\A[ôfû û Rúa^Kûk c¤ùe RwfVûeê @ûe¸ Keò ajêMâûc, ^MecV, c¦òe, _ûjûWÿ _aðZ, ^\^\ú @ZòKâc Keò ùi iû]^ûe @ûùfûK É¸ùe _eòYZ ùjûA[ôùf û ùKjò ùKjò Zûuê C\ûi Kj«ò, ùKjò ùKjò Zûuê @ùNûeò Kj«ò @ûC ùKjò ùKjò Zûuê GK @\þbêZ @bòâ cûMðe i^ýûiú Kj«ò û iò¡òfûb Keòaû _ùe ùi IkûgêYò Mê¶û _ûjûWÿùe Zûue @û\gð bò�òbìcò _âZòÂû Keò[ôùf û G _ìYý _úVùe Lû\ýûLû\ý, RûZò@RûZò, ]^ú\eò\â, ùeûMòùbûMòe aûQaòPûe ^[ôfû û G iÚûê icùÉ GK cûâúd ùPZ^ûe \ûdû\ û GVò NéYûe iÚû^ ^ûjó û aòù\ßhe _e\ûKê Pòe\ò^ _ûAñ GVûùe ^Á Keò \ò@û~ûAQò û ù_âc ùKak cûâúd ù_âc GA ù_âcùe cYòh Vûeê RúaR«ê _~ðý« icùÉ GVûùe Êû]ô^ bûaùe G _ûjûWÿe @]ôKûeú @U«ò û @ûRò @elòZ \ûi ^ûjû«ò, Kò«ê aê¡u _ùe RùY CKôkúd eûR_êZâ ù~Cñ ù_âc]cðe _âPûe KeòMùf Zûe ^ûc @elòZ ù_âc]cð û G ù_âc]cð RYue êùjñ, icÉue iêelûKûeú û

eûRûaMòZû, KUK-9 ù`û-22618860

24

aâjà @a]ìZ i^Ú @elòZ \ûiu Mâ^Úûakúe _âKûg^ I Zjóùe [ôaû Zû�ßòK bûa]ûeûe aòPûe aòcgð

Wü. e^ôûKe iûjê IWÿògûe i ÚiûjòZý _eµeûùe @elòZ

\ûiu aýqòZß Gaõ Rúa^P~ðýûùe _âZòUò \òM ù~bkò @^^ý iû]ûeY ùibkò @aiàeYúd û gûKýcê ò ùMøZcu Zêfý ùi MéjZýûM _ìaðK aòbò Ü @eYý I _aðZ Mê¶ûùe aêfò aêfò ùghùe IkûgêYò _úVùe òRe @«òc Rúa^ @ZòaûjòZ Keò[ôùf û lcZûfò_þiê PKâa�ðú _òZûue gûiê ùcûj Zûuê eûRHgß~ðý _âZò _âfêaþ] Keò_ûeò ^[ôfû û (1) Kûcò^ú-Kû�ê @ûiqò I @ûKhðY Zûue iò¡ò _[ùe @«eûd ùjûA^[ôfû û (2) ùi [ôùf ~[û[ðùe RùY iõiûe a§^cêq, aòhdaûi^û aRðòZ, aòKûegì^ý, C\ûic^û, ic\gðú, @ûcôû êbìZò iµ Ü, RûZýûbòcû^jú^ @a]ìZ i^ýûiú û

M¬ûc Ròfäûe aWÿùLcêŠò òKUa�ðú aòRd^Me MWÿùe Gjò i ÚKaò @Áû\g gZKe ùgh bûMùe (@û êcû òK 1772 LâúÁû±) lZâòd _eòaûeùe R àMâjY Keò[ôùf û Gjûu _òfûùake ^ûc [ôfû akb\â û 1. _òZû ùcûje PKâa�ðú @UA, _âRûcûûê ajê KÁ \ò@Aùe _ec Kûù¦, eûR_YKê @ êlùY cêñ òù¦ùe û 13 û

(@elòZ \ûiu PCZògû) 2. Rù ÷Kû aâûjàYú K^ýû @elòZue @ ò¦ý iê¦e eì_ _âZò _âfêaþ] ùjûA Zûuê aòaûj Keò iêLùe ejòaûKê _eûcgð ù\A[ôùf c¤, ùi Zûjû bîùl_ ^Keò iõ~ce _eûKûÂû _â\gð^ Keò[ôaû aé�û« cjúcŠk MúZûùe a‰ðòZ û ù\a û (3) Zûue _òZû _\à^ûb ù\a [ôùf Mwaõgú û aòkûi I aýiê _âûPê~ðý bòZùe

@elòZ aXÿò[ôùf c¤ (4) Zûjû Zûuê gû«ò ù\C ^[ôfû û _êZâe òüiw bûa flý Keò _\à^ûb ù\a GK\û Zûuê é_ùi eûRûu _ec eì_aZú K^ýûu ijòZ aòaûj ù\aûKê iÚòe Kùf û cûZâ Èúiw fûb Keòaûe akaZú AQûKê _eòjûe Keò @elòZ _òZûuê ù~Cñ C�e ù\A[ôùf, ùi[ôeê Zûu _ûecû[ðòK C_faþ]ô Gaõ @ûcô\gðê Mbúe _eòPd còùk û (5) _ùe Rù ÷K iû]êuê @Zò[ô eìù_ _ûA ùi Zûu _û^ ùbûRê aýaiÚû Kùf ö 3. Kûjûeò Kûjûeò cZùe @elòZu aûfý^ûc [ôfû aúeae ù\a û 4. Nùe cêñ [ôfò ù~ùZ \ò Kò ùbûM Keò^ûjó _êY û _ûU _Z ò _úZûé Pê@û P¦^ @kuûe û LU _fu ù~ iê_ûZò Kêuêc geúùe ùf_«ò û ^^û _ê¿ ù~ gòùe ùN ò Zêew C_ùe ù~ _êYò û Lòeò ùLùPWÿò _òVû @ Ü LŠ gûKe NéZ _êY û ^û^û\ò ùbûM @ûC ù~ùZ cêñ Kòi KjòaA Pòù� û

(cjúcŠk MúZû) 5. Gjû gêYòY @elòZ _òZûuê _êQòùf aûeZ aòbû ùaûfòY ùKCñ Kû~ðý gêYò cêñ ùjûAfò @û½~ðý û

X X X X X X ù~ cûZû eìù_ R à Keò _êZâ ùjûAfò cêñ Zûueò û _êZâ cûZûKê aòbû ùjùf ]cðUò ejòa Kò bùf û Kò K[û Kjòf ùj ZûZû ùijòUò ùcûe òR cûZ û

(aûfýùaû]-3d KÌ) Câòõg adiùe MéjZýûM Keò ùNûe @eYýùe GKûKú bâcY KeòaûKê fûMòùf û _eòaâûRK eìù_ @elòZ ù~Cñ ù~Cñ _aðZ

25

C_ùe @aiÚû^ Keò Z�ßû êgúk^ùe aâZú ùjûA[ôùf ùiMêWÿòK ùjCQò ùKeûŠòcûk, PòZâKêU, WêaêWaû, ùc«ùSûfû, cjêeú, ùeûaûk, PûwêWÿòù\A, cûŠM_Wÿû, LŠMòeò, Wc_Wÿû, i¯g~ðýû, K_òkûi, cjû_aðZ, Rßûkû_aðZ, @§ûeê@û, jk\ò@û _aðZ, ]Ckò, C\dMòeò, aeêùYA, @Ukû_aðZ, ]^ûgâú, gûe\ûcêŠò@û, ùMûkaûdê cêŠò@û, cYòb\âû, aûwòYò@û _aðZ, aWÿ´û _aðZ I IkûgêYú _âbéZò û LŠMòeòùe [ôaûùaùk ùi cjúcŠk MúZûe 35 @¤ûd eP^û Keò[ôaû K[û Mâ Úùe CùfäL KeòQ«ò û (6) ùijò_eò PòZâKìUeê _âZýûa�ð^ Keòaû _ùe i ÚKaòu \ßûeû ‘bKòUúKû’ Mâ Ú ePòZ ùjûA[ôaû ò\gð^ còùk û (7) Leû, ahðû I gúZ @wùe òùbA, C\e Rßûkûùe @iÚòe ùjûA, GK ùQfê@ûùe @û´Khò I gae _â\� @ Ü bê¬ò, ajê cûWÿ, Mûkò I biô^û, ijò ùi aâjà_\ùe @ûcôic_ðY Keò[ôùf û gêYû~ûG, IkûgêYú _ûjûWÿùe @«òc Rúa^ KûUòaûKê AQûKeò @elòZ \ûi ùK¦âû_Wÿûe Z\û^ú^«^ Rcò\ûe eû]ûgýûc ^ùe¦âuVûeê @ êcZò _âû¯ ùjûA[ôùf Gaõ _âZýûa�ð^ Kûkùe _ûjûWÿe _úVù\gKê @ûiòaû _ûAñ Rcò\ûe cjûgduê iû\e @ûcªY Keò[ôùf û i Úu @ êùeû] Kâùc Rcò\ûe IkûgêYò _úVùe _j�òaû _ùe Zûuê @ûcòh cògâòZ _âiû\ @_ðY Keû~ûA[ôfû û cûZâ ùi @ûcòh ùiaêê òaé� ejòaû ù\Lô cjû_êeêh @elòZ \ûi Zûuê ùa\, ùa\û« I C_ òh\eê ‘aâjàiZý, RMZþ cò[ýû’ Gjò Z�ß _âû¬k bûùa aêSûA Zûu cê aòKûe \ìe Keò[ôùf û 6. LŠMòeòUò cêjó [ôfò Zê¸ \dûeê MúZû Kfò û _�Zòeòg @¤ûKfò LŠMòeò QûWÿò @Afò û

(cjúcŠk MúZû) 7. PòZâKìUeê cêjó ~òaò bKZò UúKû ùi iû]ôaò û

(bqòUúKû-5c @¤ûd) GjòVûùe ùMûUòG K[û c^Kê @ûùi û @elòZ \ûiu icû]ô _úVùe a�ðcû^ ù~ùZ iaê ùbûM fûMò Keû~ûG, Z à¤ùe Kû¬ò,

ù_ûWÿ_òV I gêLê@ûù_ûWÿû ùjCQò _â]û^ û Giaê C_Pûe ù\Lò Kûjûeò Kûjûeò _úVe gêPò I @« òðòÂû _âZò iõgd RûZ ùjaû ÊûbûaòK û Gjûe @^ý KûeY ~ûjû [ûC^û KûjóKò Z�ß \éÁòeê aòPûe Kùf KòQò aòKûe C_êùR ^ûjó û (8) ù~ aâjàm ùi aâjàÊeì_ ùjûA~ûG û ùi[ô_ûAñ Kêjû~ûAQò, ‘aâjàaòZþ aâùjà÷a baZò û’ ù~ cêq, ùb\bûa aòaRðòZ, òùfð_, aòKûegì^ý, icPò� I Z�ßmûZû Zûu òKUùe @ûcòh òeûcòh _âgÜ CVêQò ùKCñVê? (9) ‘@^k ù~ùjÜ iað LûA, aòPûùe MêY ù\ûh ^ûjó’ Gjò ^ýûdùe ^Kð I @céZ Zûu _ûAñ iaê icû^ û (10) iaðbêZùe _eõaâjàu @]ôÂû^ aòhd Pò«û Keò ùi icÉu ijòZ còg«ò, iaêVûùe ùbûR^ Ke«ò Gaõ icMâ RúaRMZKê icmû^ Ke«ò û (11) Kò´\«ú @Qò, bMaû^ gue PŠûk @ Ü MâjY Keê[ôaû ù\Lô Zûu gòhýcûù^ c¤ PŠûk @ Ü MâjY Kùf û 8. ù\L ^ûiû _a^ ajò aûi \êMð§ ùi ò@A û ùijò _âKûùe Zê ùjûAaê M§ \êMð§ Zê blòaê û

(cjúcŠk MúZû-34@ü) 9. ^ûjó ^û aòKûe @aòKûeKê ù~ùa PòjÜòfû ùi GK aâjàKê û

(bqòUúKû-3d @ü) 10. RMùZ ~û aû‚òùaûf ^Kð, cûQò ùijò _eû jéhúùKg û ùKak @\ùŠ \Š, iò^û ùdùZ ùiZ òùfð_ _êeêh û

(@^« Mê¯UúKû) 11. PûŠûkê aâjà~ûG _êY blòfò iað Nùe RûY û Zêù¸ Z iað NùU ai GYê cêñ bê¬òfò aògßûi û

(cjúcŠk MúZû-46 @ü) _ê^½, @MÜò _âûd iað blòaê aûQ aòPûe ^ Keòaê û

(cjúcŠk MúZû, 26 @ü)

gue Z¯, Zek ùeø_ýLŠ blY Keò gòhýcûûê c¤ ùijò_eò KeòaûKê Kjòùf û gòhýcûù^ Kjòùf, “Mêùeûü GZ\ßûeû Z @ûù¸

26

ceò~òaê û” gue C�e ù\ùf, “ùZùa cêñ PŠûk @ Ü MâjY Keòaû ù\Lô Zêù¸cûù^ Zûjû Kf KûjóKò?” ù~ iò¡ I aâjà\gðú Zûu _lùe iaê i¸a û ZûuVûùe Zû_, ùg÷Zý, iêL, \êüL, Kcð, @Kcð, _û_, _êYý, Ægð, @ÆgðicÉ ù~_eò GKûKûe û aâjàû_ðòZ \âaýùe gê¡ûgê¡e aòPûe ^[ûG û (12) Kaú. eûcû^¦, ùe÷\ûi, eiL^, aûfòMûñ \ûi, jûWÿò\ûi, búcùbûA I cYò\ûi _âbéZò i Úcûù^ ùb\bûa ejòZ ùjûA iaðZâ icmû^ Keò@Q«ò û cûõi blYùe bqò bûa CYû jêG ^ûjòñ, _e«ê Rúaùe \dû I @jòõiû bûa ù_ûhY Keê[ôaû aýqò jó ~[û[ð iò¡òe @]ôKûeú û (13) PŠûk ùjùf c¤ ùi ~\ò Bgßebûaû_ Ü I gê¡Pò�, ùZùa Zû’e Nùe @ Ü bê¬òaû ù\ûhûaj êùjñ û (14) i^Ú Kaò @elòZ Z�ß Pò«^ùe aýû_éZ ejò icMâ 12. aâjàKê òùagò ù~ùa MâjY Keòaê Zjó KòQò ù\ûh ^ûjó @agý Zeòaê û

-c êMúZû, akeûc \ûi 13. G cûõi bl aû ^ bl G[ôùe ^ûjó bqò flý û ùKak Rúaùe @jòõiû Gjò bûaKê Ke @ûg û

-KkòbûMaZ-VûKêe @bòeûc _ecjõi _âKûg [ûCKò, @elòZ \ûiu RYûY MúZúKûùe Gjò @jòõiûe _âû]û^ý ÊúKéZ ùjûAQò û ùi ùfLôQ«ò – “jòõiû ùcû ùaùM \ìe ~òa

ùZùa ùi Zê uê ùiaòa û ù^ûjòùf Kò Zê¸uê cêjóZ ùiaAõ jòõiû Z ù\jKê cûeòa ùj @«~ðýûcò û”

14. PŠûk Ne @ ÜKê @aý ^ Keòaê iZý Pòù� ~ûPòù\ùf @û^ù¦ blòaê û

-Mê¯MúZû, 8c @ü- akeûc \ûi

RúaRMZ Gaõ AgßeiéÁò ‘_�cjûbìZ’Kê @ûcòhe _eò_âKûg eìù_ MâjY Keò@Q«ò û (15) _âKûg [ûCKò, IkûgêYò _ûjûWÿUò ZZâiÚ aòeûRòZû iò¡ò\ûZâú PŠú IkûgêYúu ^ûcùe ^ûcòZ û PŠúu CMâ _âbûa gâaY Keò i^ýûiú @elòZ bde @ûguû Keò[ôùf c¤ gì^ýûù\g _ûA aé¦ûa^ ~ûZâû Keò[ôùf û ùiVûeê ùcûj^ aõgú _âû¯ ùjûA PŠúKê agúbìZ KeòaûKê ù\aú _ûjûWÿe òcÜ ù\gùe @aiÚû^ Kùf Gaõ i^Ú @elòZ ù~ûM iû]^ûùe òcMÜ ejòùf û @elòZu a‰ð^ûeê C_faþ] jêG ù~, ùi RûZòiàe [ôùf û ‘@ûcôaé�û« bR^’ùe ùi

òùR iZý~êMùe Ehò, ùZâZdûùe lZâòd, \ßû_eùe ùMû_ûk Gaõ Kkò ~êMùe eûRKìkùe @aZûe ùjaû aòhd \gðûAQ«ò û Kò«ê Kaòu ePòZ ‘gKû±’ùe bò Ü _âKûe a‰ð^û ejòQò û ùi[ôùe @Qò ùi _ìaR àùe cjû òZýùe ù\a ù\aú, eûRhðò I aâjàhòð MâjYùe òZýeûi \gð^ Keê[ôaû ùaùk Kkò~êMùe eûR_êZâ eìù_ R àMâjY Kùf û GZû\ég _eµeû gûekûu PŠú _êeûY, akeûc \ûiu RMùcûj^ eûcûdY, @PêýZû^¦u gì^ýiõjòZû, \ßûeûKû \ûiu _eùPMúZû, ^¦ \ûiu @YûKûe iõjòZû Gaõ jûWÿò\ûiu bûa^ûaeùe c¤ _eò\éÁ jêG û jò¦ú iûjòZýùe _âûY^û[u i´§ùe Kêjû~ûA@Qò ù~, ùi òRKê ù\jú ciòjû KjòQ«òö _ê^½ - jûWÿò ùaûfò Keò ~ûjû _êzòfê @{ðê^ ùcûjeò aýZâùK ùijê êjAUò bò Ü û - ùK÷a�ð MúZû @PêýZû^¦ \ûi 23@ü 15. ùj c^ Kjê@Qò cêjó geúe @ûcòh @UA û eRaú~ðý @ûcòh RûY Zjóeê iKk bò@ûY û Q_^û ùKûUò Rúa ù~ùZ @ûcòheê RûZ icùÉ û Rk iÚk _é[ßú @ûKûg @ûcòh cù¤ iaê fò¯ û

-cjúcŠk Mê¯UúKû-4[ð @ü

27

(KkþKú @aZûe) eìù_ MâjY Keê[ôùf û (16) Gjò RûZòiàeZß aû _ìaðR àe @ êiéZò cjû~û^ú ùaø¡ aògßûiùe GK _âZòÂòZ ]ûeYû û IWÿò@û bûhûùe ePòZ I ùi[ô_ûAñ ùi Kûke gòÁùMûÂúùe @^û\éZ Êúd Mâ ÚMêWÿòKê GK @ùføKòK c~ðýû\û ù\aû _ûAñ @elòZu G _âKûe aòaeYúe ùKøYiò aòùgh @[ð ^[ôùf aò G[ôùe Zûue @û¤ûcôòK aògßûi I bûa^û iìPòZ û @^ýû^ý i Úcûû _eò @elòZ \ûiu iµKðùe @ù^K @ùføKòK gîZòùMûPe jêG û ùiMêWÿòK c¤ùe @elòZ \ûi ùKeûŠòcûkûe ù~ûMú Mê¶ûùe @aiÚû^ Keê[ôaû icdùe bqòù~ûM \ßûeû ìZ^ SeYû iéÁò Keòaû Gaõ aeêY aéle `kKê iaê\ò _ûAñ iêcòÁ Keòaû, Rù ÷K còRðû ^ûcù]d cêifcû^ Rcò\ûeu _â\� cûõiKê jò¦ê ù\aûyðòZ iû�ßòK _âiû\ùe _eòYZ Keòaû (17), ^ûcaâjàKê iàeY Keò ù~øMòK Kâòdû iûjû~ýùe Lûe\ Mâûce jeòP¦u céZû Èúuê Rúa^ù\aû, ZûªúK `Kúe \ûiu ù_âeòZ i_ðMêWÿòKê @ûmûakùe Mê¶ûeê ZWÿòù\aû Gaõ òRe ù\jûaiû^ _ùe c]ê\ûiuê ù\Lûù\A K´k _â\û^ Keòaû (18) _âbéZò aé�û« _â]û^ û Gjbkò @û½~ðýR^K aòaeYú akeûc \ûi, ~ùgûa« \ûi, RM Üû[ \ûi, aûfòMûñ \ûi, aûaûfûf, ^ûcù\a I ZêKûeûcu i´§ùe c¤ ajê @ùføKòK KûjûYú ejòQò û iõÄéZùe ‘bqòcûkû’ Gaõ IWÿò@ûùe ‘\û\ðZûbqò’ Mâ Ú GZû\égý NUYûùe _eò_ì‰ð û 16. jò¦ú Kûaýùe òMðêY iµâ\ûd, _egêeûc PZêùað\ú, _Zêùað\ú, _é. 134 û 17. gâú ùMûfK P¦â _â]ûû ‘cjû_êeêh @elòZ \ûi’ Mâ Úùe (_âKûgK gâú _ecû^¦ bìdûñ) Gjò aúaeYú CùfäL @Qò û -1978

18. @elòZ \ûiu gòhý c]ìiê\^ \ûiu ‘bìcŠk MúZû’e 70 @¤ûdùe Gjò aé�û« fò_òa¡ ùjûA@Qò û i Úcûûe cûjûcôý I @_ìað iò¡òe \éÁû« G[ôeê Kk^û KeòjêG û @elòZ \ûiu ajê _ìaðeê cjû_êeêh @PêýZû^¦ \ûi ‘Qdûkòg _Uk’ùe Zûue iìP^û ù\A ~ûAQ«ò û ùi ùfLôQ«ò –

‘IkûgêYò _aðZùe iû]ê ibû ùja û GKûle _eúlû ùi @lðòZ Keòa û ùKùZ ùKùZ bq @ûiò ùiVûùe còkòùa û @elòZ Vûeê ùKjò Caêeò ^~òùa û @elòZ \ûi ùcûe @ùU ùMjäû_ê@ û ùcû @ûMùe Pûkòa ùi cûkòKû ò‰ðd û @PêýZu ‘Z�ßùaû]ô^ú UúKû’ùe c¤

@elòZ \ûiu _âiw flý Keòaûe K[û û ùi[ôùe @Qò – “@ûjêeò K[ûG gêYùe eûc û

@elòZ @ùU bKZ UûY ûû jR icû]ôKê iû]ôa ùijò û ùlùZâ còkòa ù\jKê jRûA ûû jRòa ù\j ùi eLòa Kò�ðò û ^ûc ùjûAa RMZùe LýûZò û “(19) G[ôeê @elòZ \ûiu òaðòKÌ icû]ô

iµKðùe ]ûeYû KeòjêG û ùi ~[û[ðZü RùY iò¡ù~ûMú I cêq@ûcôû ùjûA ^[ôùf Zûue cjòcû @PêýZû^¦ Êúd Mâ Ú c¤ùe fò_òa¡ Keò~ûA ^[ûù« û ]cð I \gð^: _�iLûu _ùe IWÿògûùe ]cðe @aiÚû @Zò ùgûP^úd ùjûA _Wÿò[ôfû û ^û^û HZòjûiòK KûeYeê IWÿògûe i ÚùMûÂú Kâcgü @û_Yûe _âû]û^ý jeûA aiò[ôùf û aòbò Ü cZaû\ I akòÂ ù^ZéZße @bûaeê i Ú _eµeû ^û^û gûLûùe aòbq ùjûA _eÆe Vûeê aòPêýZ ùjûAMfû û Gbkò \êŸðò^ùe IWÿògûe

28

ù~ûMûPûeú òMêðY iû]KMY @« òðòÂû I @ûcômûê _âZòÂû _ûAñ iê\ìe @eYý _aðZùe 19. Z�ßûùaû]ô ú UúKû, 4[ð @¤ûd-@PêýZû^¦ \ûi @ûgâd MâjY _ìaðK ]cð_âPûeùe c^ akûAùf Gaõ iûcûRòK Z[û @û¤ûcôòK iuUKê GWûAaû _ûAñ iZý, iõ~c, @û\gð C_ùe MêeêZß _â\û^ Kùf û \êaðk icûReê RûZýûbòcû^ \ìeKeò GKZûe _âZòÂû Gaõ _òZêkû_ìRûKê òe[ðK mû^ Keò GK @\ßd _ecûcôûu _âZò @ûiÚû iÚû_^ òcù« i Ú @elòZ \ûiu bìcòKû CùfäLù~ûMý û @elòZ \ûi cêLýZü ù~ûMú, iû]K I bq û bqòù~ûMùe iò¡ò_âû¯ ùjûA ùi _ecûcôûu gâúPeYZùk òRKê iaðùZûbûùa CiôMð Keò~ûAQ«ò û ù~øa^ûaiÚûùe i^ýûi MâjY _ìaðK ù ÷ZòK Z[û @û\gð MêYûakúe _âKU^ Gjò Ehò_âZòc i ÚKaòu PeòZâe GK cj^úd \òM û aûfýKûkê Zûue ]cðùPZ^û RûMâZ ùjûA[ôfû û Zûue _òZû _ûV _Xÿòaû _ûAñ Kjòaûeê ùi _ecue _âZò @wêkò òùŸðg Keò ‘@aò\ýû jó ùcûe flý Gaõ ùijò @aò\ýûeìù_ _eõaâjàuê fûb Kùf iaê _ûAaò’ Gjò K[û \gðûA[ôùf û (20) RûZò, ]cð, a‰ð òaðòùghùe ùi icÉu Neê bòlû MâjY Keê[ôùf û _âùZýK ^ûeúKê _âKéZò eì_òYú cûZû I _êeêhuê _ecu _âZúK eìù_ ùi mû^ Keê[ôùf û ùa\û«e iò¡û« - @ûcôû Èú Kò´û _êeêh êjñ«ò; ù~ùZùak ù~Cñ geúe @ûgâd Ke«ò Z\ ê~ûdú Èú _êeêh aòùaPòZ jê@«ò û (21) @ûcôû cûdûa¡ ùjûA Rúa iõmû ]ûeY Kùe; cûZâ cêq @ûcôû _ec aû _êeêhimK jêG û G[ôeê @ êcòZ jêG ù~ @elòZ \ûi Gjò K[û Kjòaû _ìaðeê iò¡ [ôùf 20. aò\ýûUò ùa\ ù~ ùaûfûA, Zjóùe ùcûe Kû~ðý ^ûjò bûùa @aò\ýû _ecKê, bûùa beiû ùcûe Zûuê û

-aûfýùaû], 3d KÌ, @elòZ \ûi

21. _eceê Uò RúaRûZ GKû _êeêh \êA cZ û iõiûùe ùLkòaû òcù« GKeê \êA ùjùf Pòù� û

-cjúcŠk MúZû, @elòZ \ûi-95@ü û

ùjûA[ôùf @[aû cûdûcêq ùjûA iò¡ò @Rð^ Keò[ôùf û Gjò cjû_êeêhue @ûPeòZ cûMðùe ùaø¡e gì^ýaû\ Kò´û ùa÷¾ae ù\ß÷Zaû\ ù\LôaûKê còùk ^ûjó û (22) ù\ß÷Zûù\ß÷Zaû\e AwòZ cûZâ [ôùf ùjñ cì�ðò aû _âZòcû_ìRû Gjò cûMðùe òhò¡ û (23) eûcKé¾û\ò @aZûe I ù\aù\aúu i�û aâjàûõg Êeì_ MéjúZ ùjùf ùjñ GjûKê cêLý bûaùe MâjY Keû~ûA ^ûjó û G[ôùe ùa÷¾acûû _eò ‘eûcKé¾ jeò’ R_ Keòaûe @ûagýKZû ^ûjó û iêZeûõ @ûcôûKê ^PòjÜò ùKak cûkû R_òaû òe[ðK ùaûfò @elòZu cZ û (24) @elòZu gòhýaé¦ ‘^ûc `kK’ ]ûeY Keò _eõaâjàu òeûcd C_ûi^û KeòaûKê ùgâd cYò[û«ò û Gcûù^ òüiw I

òfðò¯ bûaùe òR òRe iêLÊûz¦ý _âZò C\ûiú^ ùjûA ùKak cjûgì^ý Z[û ^ûcaâjàe GK òÂ ¤û^ùe òcMÜ ej«ò û Gcûû cZùe ^ûc jó iZþ, RMZ cò[ýû û “ùcûl_[e òd« Gjò ^ûce cjòcû @^«” û (25) aâjàaûPK ^ûc c¤ùe GKûle IñKûe jó cêLý û 22. @^ûiq i Ú @elòZ ùaø¡i^ýûiúu Zêfý aògßûijú^ @¤ûcôaû\ú êj«ò û ùi[ô_ûAñ ùi gì^ýe i�ûKê flýKeò Zûjû cjûKûg aòùgh ùaûfò MâjY Keò@Q«ò û 23. KûÂ _ûhûY _òZêkûKê ù\aZû ùaûfò _ìRò ZûKê û ùi ùKùa MZò cêqò ù\a Gjû ^RûùY cìXÿ Rúa û

-cjúcŠk MúZû, @elòZ \ûi 24. cûkû Zêc LŠ LŠ bR^ jó LŠ @ûcôûKê ^ PòjÜòY ù~ jéù\ aùj bŠ û

-bqUúKû, 2d @ü, @elòZ \ûi

29

25. ùi ^ûc aâjàûùŠ ùNûUòQò ùijò ^ûcKê cêñ bûaêQò û ^ûc Rk iÚk @^k ùKjò ^ _û«ò Zûe [k û ùi ^ûc iað Rúùa @Qò bûa Zê bd ^ûjó KòQò û

-cjúcŠk MúZû, @elòZ \ûi

Gjò g± aâjà iûjû~ýùe ù~ûMúe c^ _âûY C¡ßðMûcú ùjûA _ecû^¦ùe cêMþ] ùjûA~ûG û ùi[ô_ûAñ gì^ýaû\úMY ^ûce cûjûcôý ÊúKûe Keò ^ûcaâjàKê ^cÄûe Keò[û«ò – ‘^ûc eì_ûd ùa÷ ^cü û’ (26) ^ûc aýZúZ eì_e iû[ðKZû ^[ûG û cûâ geúeùe Rúa _ece @aiÚòZò; Zûjû C_ùe @Yûle I Z_ôùe

òeûKûe û ùijò mû^ jó cjûgì^ý Gaõ ùijòVûeê jó ~[û[ðùe ùgâÂ bq û (27) @elòZuê @ù^K @ûmû]cðe _âa�ðK eìù_ cù^ Ke«ò û icMâ iéÁò aògße cìk]ûe _eõaâjàu @ûmûùe _eòPûkòZ ùjCQò ùaûfò i Úcûûe aògßûi û ùi[ô_ûAñ ùicûù^ _âùZýK òR òRKê Bgßeue @ûmû êa�ðú ‘\ûi’ ùaûfò ÊúKûe Ke«ò û ‘@ûmû’ @[ðùe bMaûûe @ûù\g, cjòcû, cj�ß, ~g, _âgÉò, LýûZò I ùMøea _âbéZò MâjYúd û i Ú bBeú \ûi, ùP÷Z^ý \ûi, jûWÿò\ûi I búcùbûA @û\òu Mâ Úùe Gjò @ûmûe cjòcû C\þùNûhòZ ùjûA@Qò û @elòZ \ûi cjúcŠk MúZûe aòbò Ü _eòùz\ùe ùijò K[ûjó _eòKú�ðòZ û (28) @elòZ \ûi mûê cj�ß ÊúKûe Kùf jó bMaZþ_âû¯ò _ûAñ bqòKê ùgâÂ cûMð eìù_ \gðûAQ«ò û ùgßZûùgße C_ òh\, cjû òaðûY Zª Gaõ iõÄéZ ‘_�\gú’ Mâ Úùe mû^ _âiwùe ajê @ûùfûP^û Keû~ûA@Qò û ‘gâúc\þ bûMaZ cjû_êeûY’ùe ùK÷afý jó iû�ßòK mû^ eìù_ @bòjòZ, Z[û_ò Gjò mû^ùe iõgd I 26. Êd¸ì _êeûY, C¡éZò – 27. ^ûcùe ùaChû KfûUò ù~jê bKZ cù¤ UûY @ùU ùijê û

-Z�ùaû]^ú UúKû, 29 @ü, @PêýZû^¦ \ûi 28. icê\â aûfò MYò ùja @ûmû cjòcû ùK Kjòa û @ûmû cjòcû bûùa ei KjA @elòZ \ûi @ûmûe cjòcû @_ûe û iêRù^ Gjû ùjZê Ke û

-cjúcŠk MúZû, @elòZ \ûi @juûe @ûùi ùaûfò i Ú aMð aûi^ûgì^ý I `kZýMú ùjûA icÉ Kcð Bgßeuê ic_ðY Keò[û«ò û Zûjû jó _â_�ò bûa I geYûMZò û cjûcZò gue bqòKê cêqòe ùiû_û^ eìù_ \gðûAQ«ò û MúZû Gaõ gûŠòfý bqòiìZâ _âbéZò Mâ Úùe bqòe ùgâÂZû ÊúKû~ðý û i ÚKaò akeûc \ûi Gjûe C_ûù\dZû aòhdùe a‰ð^û KeòaûKê ~ûA KjòQ«ò –

“iaðmû^cûûeê bqòù~ûM ùgâÂ û @agý òUA ùcûj-Zòcòe-KaûU ûû ^ fûMA _û_cû^ baZû_ ^ûùg û ù~ùjÜ Zìkû KêXÿcû^ \jA jêZûùg ûû” (29) @«\éÁò iµ Ü Kaò búc ùbûA c¤ bqòbûa

aýZòùeK i\þmû^ _âû¯ò Rúa _lùe @i¸a ùaûfò Kjò@Q«ò û (30) aâjàaòZþ @elòZ \ûiu eP^ûùe ùijò Z[ýe _êêûaé�ò ù\LôaûKê còùk û (31)

òMðêY bqòKê C_ òh\ùe ‘@ùb\bqò’ ùaûfò Kêjû~ûAQò û Gjûe @[ð Rúae aâjàu ijòZ @bò ÜZûùaû] û @ûaâjàÉ¸ iPeûPe RûMZòK icÉ aÉêùe Pò àd 29. QZògMê¯MúZû, bYòZû- akeûc \ûi û 30. “aò^û bqòùe ùj _â_Z ù^ûjA i\mû^ û” -bR^cûkû-8, búcùbûA Mâ Úûakú, _é-403

iõ-aúeKòùgûe \ûi 31. “bKZò ù~ûM Zê iû]ôùf ~êM ~êMûù« [ôaê bùf û

30

@Re @ce Zê ùjaê ù~ùa Zê G ù~ûM iû]ôaê û”

-cjúcŠk MúZû, @elòZ \ûi û _ê^½, Z_ Zú[ð aûeaâZ _ìRû ùjûXÿ còQ Z�ß Keò Kjê@Qò bqò bûùa _g û

-WêaêWêaû PCZògû, @elòZ \ûi _eõaâjàue i�û aò\ýcû^ û (32) Zûjû @mû^Zü bò Ü eìù_ ùaû] ùjùf ùjñ Êeì_Zü GK I @bò Ü û aòbò Ü _âKûe MûB [ôùf c¤ icÉue lúe ùgßZ a‰ð û (33) GK iì~ðý aòbò Ü NUùe ù~_eò ajê eìù_ \égý jêG _ecûcôû Zû\ég iaðNUùe GKûcôbûùa aòeûRcû^ Keò[û«ò û (34) ùMûUòG, \ú_, cûZâ ùi[ôeê @^« gòLûe _â{ßk^ i¸a û (35) iêa‰ð òcðòZ ^û^û @kuûeKê ò@ûñùe @ûCUò ù\ùf Zû’ ù~_eò @LŠ I @aòbûRý eìù_ _eòYZ jêG, ùijò_eò GK I @\ßòZúd _ecûcôû jó @ù^K eì_ùe _âZòbûZ ùjûA[û«ò û (36) Gjò J_ òh\òK Z�ßeûRò ‘@_Xÿû _ŠòZ’ i Úcû^u eP^ûùe cêLý iÚû^ MâjY KeòQò û 32. “aûdê~ðù[÷ùKû bêa^õ _âaòùÁû

eì_õ eì_õ _âZòeìù_û _bêa GKiÚû iað bêZû«eûcôû eì_õ eì_õ _âZòeìù_ ajò½ û”

-KùVû_ òh\, 2d afäú 33. “MûBUò ^û^û a‰ð]ùe lúe Zû GKA _âKûùe û” -cjúcŠk MúZû, @elòZ \ûi 34. fùl _ûYòKê¸ eLòaû fùl ùfûKUò ù~ Pûjóaû û GKû iì~ðýUò fùl ùjûA Pûjûù« iað NùU ùijò û” –cjúcŠk MúZû, @elòZ \ûi 35. \ú_ ùMûUò Rûfò ù\aû fùl akòZû ù~ @ûYòaû û fMûù« ùKùa ^ ieA ùijò gòLûUû Rkê[ûA û iaðNUùe GK aâjà Gjû Zê Pù� @ êcû^ û”

-cjúcŠk MúZû, @elòZ \ûi 36. “iêa‰ð cêŠûG @ûYòaû ^û^û @kuûe Keòaû û ZûjûKê GKVûa Keò @ûCUò ù\aû @MÜò beò û bò ÜUò ùKùa ^ \ògA GK aâjàUò iað ù\jú û”


ùi[ô c¤eê akeûc \ûiu @cùKûh MúZû (37), QZòg Mê¯MúZû (38), ZâòùfûP^ \ûiu ùMûaò¦MúZû (39) Gaõ i Ú Kaúeu eP^û (40) Gjòbkò ajê a‰ð^ûùe _eò_ì‰ð û 37. “icÉ NU GK Keò iKk NùU Rk _êeò û

Pûjóùf iaðNùU aiò GK ùjûAùf _eKûgò û

NU bûwòùf Rk Mfû ùi Rk gìù^ý fú^ ùjfû û

Geìù_ iKk geúùe _êeò @Q«ò @YûKûùe û

38. “Kûkú _ûUkú ]akú gýûckú ù~ ^û^ûa‰ð MûB[ûA

\ê] Zû ]ak ù^ûùj Kkû^úk @ûcôû ùZùjÜ _âKûgA û

G[ê @^ý ^ûjó GK aâjà iò û aòPûeòùf @\ý _âû«

ijiâ NUùe Rk cù¤ ù~ùjÜ \ògA GK @û\òZý û”

39. “iê^û eì_ùe Kõiû Z´ûùe _êYò _ò�k cûUò NUùe

Rk _ìeûAY Pûjóaû ZjóKò GK P¦â iaðVûùe û

ùijòcùZ iað bìZùe @Q«ò GK _ec _êeêh

ùZûje ùcûe ùjZê GK @ûcôû iaðbìùZ _eKûg û

gýûckú ]akú ^ûfò Kûkò _êYò ùKjò @UA Kjeò

^û^û a‰ðùe ù~ MûAcûù^ Q«ò \ê] Zû ]ak ieò û

\êjó cògûAùf aûeò ù~ ^êjA GK @ùw \êA~ûK

ùijò _eKûùe iKk bìZùe bìZ bò^Ü _âûY GK û

GK \ú_eê \òjêWÿò jêkû Keò ~jó fMûAaû ù~ùZ û

~Z^ ùjûAY _ec aýû_òQò GK @^k icùÉ û

31

@elòZu a‰ð^ûùe ‘_òŠaâjàûŠaû\’e ù~Cñ @aZûeYû ù\LôaûKê còùk Zûjû i^ûZ^ ]cðe aògûk ùaÁ^ú c¤eê @nêZ Gaõ _ûZTRkòu ù~ûMiû]^û \ßûeû _eò_êÁ û fdù~ûMiõjòZûZª, gòaiõjòZû, K_òkMúZû aéj àûe\úd _êeûY Gaõ gâúc\þbûMaZ cjû_êeûYùe geúeKê GK lê\â aâjàûŠ eì_ _eòKÌ^û Keû~ûA @ûcôûe @yð^û _âZò @ûjßû^ \ò@û~ûA@Qò û ùMûeL^û[u cZùe Gjò iÚûae RwcûcôK aògßKê ù~Cñ ù~ûMú Ê_òŠ c¤ùe @ êba Kùe ùijò ù~ûMú jó _òŠZ�ß\gðú û (41) P~ðýûMúZòKûe iej_û\, @û\òKaò iûekû \ûi, _�iLûe @^ýZ^ iû]K @PêýZû^¦, i Ú \ßûeòKû \ûi I @§Kaò búcùbûAu eP^ûùe Kûdûaû\e cj�ß _âKUòZ û cjû_êeêh @elòZ \ûi ùi[ô_ûAñ geúe iû]^û C_ùe MêeêZß ù\A Ê_òŠ c¤ùe aògßeì_ú _eõaâjàuê _âZýl Keòaû _ûAñ òùŸðg ù\A~ûAQ«ò û (42)

ù~ûM gûÈû êùcû\òZ ùKùZK @ûPûe _âKâòdûKê @elòZ \ûi C_ûi^û cûMðùe MâjY Keò geúe bòZùe hlPKâ, ZâòùaYú I ZòKìUe i§û^ Keò@Q«ò û Gjò iû]^û ijòZ ùi ‘i¯ûwù~ûM’ aòùaP^ûKê cêLý iÚû^ ù\A

òŸðòÁ Zò[ô, aûe I fMÜ aòPûeùe AWû _òwkûe iê òdªY KeòaûKê ùKùZK òdcû êùcû\òZ 40. Rfþ ùcñ Kê¸ Kê¸ ùcñ Kfþ ùj÷ aûjûe bòZe _û^ú “`êU Kê¸ Rfþ Rfþ jò icû^û dj Z[ Kùjû Mòdû^ú û”

-Kaúe Mâ Úûakú û 41. iò¡ iò¡û« _¡Zò – 3/1 42. “geúùeUò Êdõ aâjà Cù\ ùZûe ùjûA gêY Kjê@Qò GK bûùa bR Zêjò û”

-bqUúKû, 3d @ü, @elòZ \ûi Gjû ijòZ Kaúeu bqò Zêk^úd- “geúe iùeûae bòZùe÷ @ûùQ÷ Kcf @ ì_ û _ec ùRýûZò _êeêùhû�ùcûõ RûùK÷ ùeL ^ eì_ û”

-Kaúe Mâ Úûakú

_ Úû \gðûA @Q«ò û Zûu cZùe _�bìZ ijòZ òRKê cògûA _ûeòùf iû]Ke @Pòùe _ec_û\

_âû¯ò ùjûA[ûG û (43) i Ú @elòZu \ûgð òK Z�ß aòùaP^ûùe @ûC ù~Cñ _âiwe @aZûeYû Keû~ûAQò, Z à¤ùe iéÁò _âKâòdû, Iñ Kûe cjòcû Gaõ Mêeêaû\e cj�ß ÊúKû~ðý û iéÁò_âKâòdû K[û KjòaûKê ~ûA ùi cêLýZü gì^ýKê _ecûKûY eìù_ òùŸðg Keò@Q þò û Iñ Kûe a‰ð^ûùe ùij_eò @ òùŸðgý, @aýq I @eì_ aâjàu \gð^Z�ß _âZò`kòZ ùjûA@Qò û (44) Meêue cûjûcôý \gðûAaûKê ~ûA ùi Mêeêuê _eõaâjàw Êeì_ ùaûfò _eòKÌ^û Keò@Q«ò û Zûu cZùe Mêeêùiaû \ßûeû aýqòcûZâùK bqò I cêqò _âû¯ ùjûA[û«ò û ^ûc Z�ß RûYòaû _ûAñ iû]^û _[ùe Mêeêjó GKcûZâ @af´^ ùaûfò Zûue cZ û (45) ùi ~[û[ð [ôùf aâjàaòZþ û gâú RM Üû[u \gð^eê a�òZ ùjûA _âZýûa�ð^ Keòaû _[ùe Zûu KY×ûeê òùcÜûq aûYú òüiéZ ùjûA[ôfû – “ùaûAfò G[ô Kû~ðý ^ûjó

aâjàûùŠ _ìeò@Qò ùijò û” (cjúcŠk MúZû)

MúZûe Gjò _ec Z�ß i´kòZ cjûbûa @elòZ \ûiu jé\dùe i\ûiað\û _eòÇêeòZ ùjC[ôfû û iZý i§û^ùe aâZú ùjûA ùa÷eûMýKê aeY Keò ùi R^icûRe KfýûY

òcù« òRKê CiôMð Keò~ûAQ«ò û

43. “G _�bìZ iùw ù\j cògûA @û^¦ùe ej û

ùZùa @ce ùjaê RûY ùZû _é[ßú [ôa i\û\ò^ û”


44. “Iñ Kûe _ec _êeêh KjA @elòZ \ûi”


45. “Mêeê còkA ~ûKê iZý ùi ùfûK RûùY ^ûc Z�ß û

-bqòUúKû, 1c @ü

32

Gjò @RûZgZî, _êYýKcðû, iZýi§ cjû_êeêh _aòZâ cûNcûie Ké¾_l GKû\gú Zò[ôùe (eûcP¦â ù\au 25 @w, 1245 iûf-Lâú1837) Ajfúkû iéY Keò[ôùf û ùKak i Ú bûaùe êùjñ, Zûuê RûZòe RùY ù^Zû, iõÄûeK, gòlK I ]ùcðû_ù\Áû eìù_ @bòjòZ Keû~ûA_ûùe û @eòlòZ \ûi VòKþ bûùa ùKùZ Mâ Ú ùfLô[ôùf Zûjû RûYòaûe C_ûd ^ûjó û ùKak ùi KûjóKò, IWÿògûûe ajê LýûZ^ûcû i Úue eP^û @ûRò @afê _âûd û CA cêLùe _Wÿò eûgò eûRgò cìfýaû^ ùL\û ^Á ùjaûùe fûMòQò û iõÄéZòe iêelû _ûAñ ùfûKù\LûYò@û ùKA_\ @ûgû I _âùaû]cìkK aûKý gêYûA @ûùc iÚòe òügßûi cûeêQê û ùZùa Gjû @Zý« ùiøbûMýe aòhd ù~, ùijò cjû_êeêhue @iúc KeêYû I @ûgúaðû\ akùe ùKùZûUò Mâ Ú @ûce jÉMZ ùjûA[ôfû û Mâ Ú _âû¯òe GK iìP^û @ûùc _ûVKcûûe @aMZò _ûAñ

òcÜùe CùfäL Keê@Qê û 13/7/1978 ciòjûùe IkûgêYò _úV _eò\gð^ KeòaûKê ~ûA @ûùc ZKôûkú^ cj« gâú fQc^ \ûiu iû Üò¤ fûb Keò Zûu _ûLeê @elòZ \ûiu ùKùZK ù_û[ô _ûA[ôfê û ùijò ù_û[ôMêWÿòK c¤ùe bqòUúKû, gKû±, @a\ìZ iõjòZû, @ûcôaé�û« bR^ I @^ý ùKùZK RYûY, bR^ I PCZògû @û\ò _â]û^ û AZò _ìaðeê 1967 ciòjûùe M¬ûce LfäòùKûU iû§ý cjûaò\ýûkdùe @¤û_^û Keê[ôaû icdùe @ûùc ùKùZK iÚûêê cjû_êeêh “ùcûl C_û]ô” ù\LôaûKê _ûA Zûjû ^Kf Keò @ûYò[ôfê û cjû_ûZâ ^úkcYò iûjêu _eûcgð Kâùc @ûùc aò.ùR.aò. iû§ý cjûaò\ýûkdùe [ôaûùaùk \òù^ LŠMòeò _eòbâcYùe ~ûA @elòZu ‘_û\êKûgâc’ùe C_iÚòZ ùjfê û ùiVûùe @ûkû_ @ûùfûP^û ùjaû _ùe ZZâiÚ iû]ê @û¸uê cjúcŠk Mê¯UúKû Gaõ aûfýùaû] Mâ Ú \êAUò ù\LûAùf û _ea�ðú icdùe @ûùc @ûgâcKê

~û’@ûi Keò ùiMêWÿòKê C¡ûe Keò[ôfê û GZ\þ bò Ü IWÿògû cêýRòdcþ I CKôk aògßaò\ýûkd Mâ ÚûMûeeê @ûcKê @elòZ \ûiu bqòUúKû, cjûKaP I cjúcŠk MúZû còkòfû û cêýRòdcþe cjúcŠk MúZû I bqòUúKû @ù^Kûõgùe ^Á ùjûA~ûA[ôfû û ùi[ôeê _ûùVû¡ûe Kû~ðý i¸a ùjfû ^ûjó û ~û’ ùjC, Bgßeu Ké_ûeê CKôk aògßaò\ýûkd _ûVûMûeKê ÊMðúd @û�ðafäb cjû«ò ù~Cñ “bqòUúKû” ù_û[ôUò \û^ Keò[ôùf, Zûjû ùKùZKûõgùe _ûVý C_ù~ûMú [ôaûeê ZZþ ijòZ IkûgêYòeê _ûA[ôaû bqòUúKû còkûA gê¡ i´û\^û Keû~ûA@Qò û ÊMðZ fQc^ \ûiu _âKûgòZ cjúcŠk MúZû cêýRòdcþeê còkò[ôaû cjúcŠk MúZûe ùKùZKûõg I ajê _ìaðeê _âò�òw Kµû^úu @û êKìfýùe _âKûgòZ GKaòõg @¤ûd aògòÁ cjúcŠk MúZûKê ùÂ ~Zþ_ùeû^ûÉò iµû\^û Kû~ðý i¸a ùjûA_ûeòQò û ‘hWÿPKâùb\’ ^ûcùe @elòZ \ûiu KéZ ù_û[ôUòG ùMûUòG iÚû^ùe ù\Lô[ôfê iZ, cûZâ Zûjû KúUKakùe _Wÿò iµì‰ð ^Á ùjûA~ûA [ôaûeê ^Kf Keòaû i¸a ùjfû ^ûjó û Mâ Úûakúe ùghùe ejò[ôaû ‘cjûMê¯ _\àKÌ’ Mâ ÚUò ‘iòù¡gßeú _êÉKûkd, \ßûeû cê\âòZ ùjûA[ôfû û @ûRòKûfò _êeûY _ûVKê aòKéZ Keò _âKûgKcûù^ ù~bkò eì_ ù\CQ«ò Zûjû ^Kjòaû bf û ÊÌgòlòZ _âKûgKu iõLýû G \òMùe ùagú û ùicûù^ cìkZü Mâ Úe HZòjûiòK I iûjòZòýK cìfý âêSò ù~^ùZ^ _âKûùeY Qû_ò \ò@«ò û ‘cjûMê¯ _\àKÌ’ Mâ ÚUò @elòZ \ûiu KéZò Kò êùjñ Kjòùja ^ûjó û Zûe KûeY G[ôùe ajê @û]ê òK g±e icûùag ùjaû iùw iùw ìZ^ Z[ý iaê iÚû^ _ûAQò û Zûjû _âKéZùe gòhýcûûe _âlò¯ûõg Kò´û _êùeûMûcú \éÁòiµ Ü cjû_êeêhu ùfL^ú òüiéZ, VòKþ RûYò ùjC^ûjó û G[ô_ûAñ @ûù¸ ùi Mâ ÚUò _ûVKcûû eêPò I aòPûe C_ùe QûWÿò ù\CQê û ù~ùjZê @elòZ \ûiu _âû¯ icÉ eP^û Mâ Úûakúùe iÚû^ _ûAaûe

33

@ûagýKZû ejòQò, ùijò \éÁòeê @ûù¸ Zûjû Mâ Úùe i ÜòaòÁ Keò@Qê û icMâ Mâ ÚUò _ûV Keòaû _ùe cù^ jêG, @elòZ \ûiu iûjòZòýK KéZò @ù_lû Zû�ßòK cìfýûdê MêeêZß @]ôK û Kaò òRe @ êbêZò faþ] mû^Kê Mâ Úc¤ùe fò_òa¡ Keò~ûAQ«ò û Zûue aòPòZâ bûaùaû] ù~ùZ _âû¬k eìù_ ùÂQò, eiùaû] \éÁòeê ùi ùijò _eòcûYùe iû[ðKZû @ûYò_ûeò ^ûjû«ò û RùY ]cðùa�û bûaùe ùa\ ùa\û«, C_ òh\, _êeûY, bûMaZ, ~ûckû\ò Mâ Ú Gaõ _�iLûu a‰ðòZ ùKùZK _ecû[ð i´§úd Z�ßKê Kaò cêLý C_û\û^ MâjY KeòQ«ò û ‘bqòUúKû’ùe G iaêe ic ßd Keû~ûA@Qò û cjúcŠk MúZû I bqòUúKûùe Kaò ù~Cñ M\ý aýajûe KeòQ«ò, Zûjû aòPûe Keòaûe K[û û @Áû\g gZKe ùgh _~ðýûdùe M\ýe Êeì_ Kòbkò [ôfû Zûjû @elòZu a‰ð^ûeê C_fbý ùjûA[ûG û (46) @ûkuûeòK a‰ð^ûKê aû\þ ù\ùf Gjò M\ýKê ùKùZKûõgùe PZêe aòù^û\e M\ý ijòZ Zêk^û Keû~ûA_ûùe û ù~ùZ\ìe aògßûi, iûcû^ý @le _eòPòZ QWÿû Kaò aòùgh aò\ýû¤d^ Keò ^[ôùf û ùiùZùaùk ~ûjû KòQò gêYò cù^ ejê[ôfû, Zûjû ùi òR Mâ Úùe i ÜòaòÁ KeòaûKê ùPÁû Keò@Q«ò û Kaòue iõÄéZ mû^ ùiùZ cûRðòZ êùjñ û ùZYê iÚûù^ iÚûù^ iõÄéZ g± ijòZ IWÿò@û g±e ic ßd Keò ùi ùKùZK ùgäûK C¡ûe Keò@Q«ò û @_ìað eP^ûùg÷kú I ù ÷iMðòK KaòZß 46. “ùijò _êeêh Mêeê ùjûA \úlû ù\fû, ùjZê ù\fû û GYê Mêeê ùaûfûAfû û ù^ûjòùf _é[ßúùe ùK Mêeê û ùi Mêeê, ùi gòhý û GYê Keò Mêeê ^ûjó û GKû Meê gì^ýaâjà G KeZû, ùi gâúMêeê û”

-bqòUúKû, @elòZ \ûi, 4[ð @ü

PûZêeúùe @elòZ \ûiu Mâ Ú aòcŠòZ ^ùjùf c¤ ijR, iek Gaõ bûaaý¬K bûhûùe Zûue jé\dû êbìZòe _eò_âKûg ùagþ aUêk I cù^ûm ùjûA@Qò û Mâ Úûakú _âKûg^ iµKðùe – 1990 ciòjûe ùi GK aûjêWÿû \gcú Zò[ô û cûjûwû Mâûce ‘Lù¦ûk’Kê GK iûõÄéZòK _âaP^ ù\aû_ûAñ ~òaûe [ûG û iûjòZòýK I òÂû_e Kcðú ùiKþ cZfêaþ @fäò ùcûe KUK iÚòZ aûiba^Kê @ûiò[û«ò û ùijò @aKûgùe @elòZ \ûiu iµKðùe Zûu ijòZ ùcûe @ûùfûP^û jêG û ùi cjûgd ùcû _ûLùe [ôaû iõMéjúZ ù_û[ôMêWÿòKê ù\Lô Zêe« Qû_òaû _ûAñ @ûMâj _âKûg Ke«ò Gaõ ùiêWÿòKê ~[ûgúNâ GKZâ Keò ù\aû_ûAñ @ êùeû] Ke«ò û G \òMùe _�ûdZ _âjäû\ cjûaò\ýûkde @¤û_K Wü. aòRdû^¦ iòõju _âùPÁû I _eògâc @^ÊúKû~ðý û ùi aûe´ûe ùcû òKUKê @ûiò _ûŠêfò_ò iõMâj Keòaûùe ù~Cñ ù]÷~ðý I ijò¾êZû ù\LûAQ«ò Zûjû cêñ bêfò_ûeòaò ^ûjó û iùaðû_eò ùcûe aòùgh ijûdK ùjûAQ«ò ijé\d a§ê, ùeùb þiû cjûaò\ýûkde _âû¤û_K Wü gýûciê¦e cògâ û ùi ùcûe ic]cðû ùjûA[ôaûeê Mâ ÚUòe cê\âY R òZ ZîUò @ù^Kûõgùe iê]ûeòaûKê ~Zþ_ùeû^ûiZò ùPÁû Keò[ôùf û ùZYê _î þ iõùgû]^ \òMùe ùi ù~Cñ gâc ÊúKûe KeòQ«ò ùi[ô_ûAñ Zûuê KéZmZû RYûCQò û _eòùghùe ùiKþ cZfêaþ @fäòuê ùcûe @«ee gâ¡û I iû]êaû\ RYûCQò û ù~Cñ cjû_êeêh Zûuê Gjò \òaýù_âeYûùe aâZú KeûAQ«ò, Zûue icÉ gêbûgúaðû\ ùi fûb Ke«ê û G \òMùe ùcûùZ ~òG ù_âeYû I _eûcgð ù\AQ«ò, ùi ùjCQ«ò ùcûe gòlûMêeê @aie_âû¯ _âùìe Wü Mwû]e ak û Mâ Úe cêLa§Uò cêñ Zûuê @ûcìkPìk _Xÿò gêYûAQò û Zûue c«aý I ijù~ûM _ûAñ cêñ Mbúe KéZm û

34

ùcûe _âòdZc QûZâ @¤û_K Wü LùM¦â^û[ cfäòK Mâ^ÚUòKê ùfûKùfûP^Kê @ûYòaû _ûAñ aûe´ûe @^êùeû] Keò@ûiòQ«ò û ùcûe ij]cðòYú gâúcZú _\àûaZú iûjêu \û^ @Kò�òZþ ùjùf aò ùi ùcûùZ ~ûaZúd MéjR¬ûk bòZùe _ûŠêfò_ò _âÉêZ Keòaû _ûAñ icd I iêaò]û ù~ûMûA ù\AQ«ò û ùi[ô_ûAñ ùi ]^ýaû\e _ûZâú û cjû_êeêh PeYûgâòZ ùcû_eò RùY @Kò�^ aýqòe iµû\^û Kû~ðý ~\ò Kò�òZþ C_ûù\d aòùaPòZ jêG ùZùa ùcûe, gâciû]^û iû[ðK ùjfû ùaûfò cù^ Keòaò û

cûZâ \êüL I @^êiìP^ûe ij CùfäL KeêQò ù~ ajê KÁ ÊúKûe Keò cjû_êeêhu KéZúcûûê GK Mâ^Úûakú eìù_ ùfûK ùfûP^Kê @ûYòaû _ûAñ a§ê ùiKþ cZfêaþ @fäò (_ìaðZ^ cªú) I @^êR _âZòc Wü aòRdû ^¦ iòõju @ûMâj I @^êùeû] ù~ûMêñ ùicûûê _ûŠêfò_ò jÉû«e Keò[ôfò û cûZâ Zûjû @\ýûa]ô ùfûKùfûP^Kê @ûiò_ûeòfû ^ûjó Kò´û _ûŠêfò_ò ùicûûVûeê ùèÉ _ûA ^ûjó û

cjû^\ú aòjûe, KUK

��

35

IWÿò@û iûjòZýe @^^ý @ûcôK[û “cjúcŠk MúZû”

@¤û_K aògßeõR^ iûjòZýe GK aòùgh aòbûM ùjCQò- @ûcôRúa^ú eP^û û ù~ùKøYiò bûhûe iûjòZýùe Gjûe ÊZª ÊúKéZò ejòQò û @ûcôRúa^úe C\þba I aòKûg ùjCQò GK @ûcôòK @ûù¦ûk^, ù~CñVò iâÁû I iéÁò, gòÌú I Zûe gòÌKkû GKúbìZ ùjûA~û@û«ò û IWÿò@û iûjòZý RMZùe ùcû aòPûeùe KaòZûe @ûwòKùe ePòZ _â[c @ûcôRúa^ú ùjCQò i Ú @elòZ \ûiue “cjúcŠk MúZû”, G[ôùe a‰ðòZ @û¤ûcôòK Z�ß I bqòbûa \éÁêeê GjûKê jêG Z GK cjû þ ]cðMâ Ú bûaùe MâjY Keû~ûAQò û cûZâ Gjû ùjCQò RùY eûRKêcûeu @ûcôePòZ- ~òG _ea�ðú Kûkùe òRKê 5RY @û¤ûcô _êeêh bûaùe _âZòÂòZ Keò_ûeò[ôùf û M¬ûce aWÿùLcêŠò eûRaõge eûRû _\à^ûb ù\aue bûA akb\âù\a ùjCQò @ûce _ìRý i Ú @elòZ \ûi û K_òkûaûÉêe eûR_êZâ iò¡û[ð eûR Hgß~ðý ZýûM Keò aê¡Zß fûb Kfû bkò akb\âù\a c¤ iZe ahð adiùe eûR_eòaûee iKk ùbûMaòkûi ZýûM Keò Nêeò aêfòùf aY Rwf _ûjûWÿ, iZý I @ûùcôû_f²òe i§û^ùe û òR i´§ùe ùi ùfLôQ«ò – iõiûùe [ôfûùaùk cêñ Kò ùbûM Keò ^[ôfò? cêñ i\ûiað\û _…aÈ aýZúZ @ûC KòQò aýajûe Keê ^[ôfò I ùcûe geúe iað\û iêM§ \âaýùe fò¯ [ôfû û cêñ ùKûck g~ýûùe gd^ Keê[ôfò û ùcûe cÉK _ê¿LPòZ ùjC[ôfû û cêñ ùKak Lúeò _òVû I ùLPWÿò LûC[ôfò Gaõ @gßûùeûjY Keò aêfê[ôfò û cûZâ G _âKûe iõùbûMe Rúa^Kê ZêQ Keò \úNð @Ve

ahð Kûke \êüL ~ûZ^û _ì‰ð bâcYKê ùi aeò ùÂ[ôùf Gaõ Zûue Gjò bâcY Z[û @û¤ûcôòK @ù ßhY _eòYZò ùjfû ~êaeûR akb\âù\aeê iû]K, i Ú @elòZ \ûiùe eì_û«eúKeY, GK ùa÷_æaòK aòa�ð^ û Zûu ePòZ @ù^K bR^, RYûY, PCZògû @û\ò ejòQò û ‘cjòcŠk MúZû’ ùjCQò Zûue @ûcôePòZcìkK iaðùgâÂ KéZò û G[ôùe ejòQò Zûue iû]^û Z[û Rúa^û êbìZòe Êûle û ~û~ûaeú Rúaê ~ûZâû _[ùe Gjò i ÚKaò IWÿògûe ajê iÚû^ bâcY KeòQ«ò û ùijò iaê iÚûê aòaeYú ijòZ ZZþKûkú^ icûRe PòZâ Gaõ ]ûcðòK @ûPûe aòPûe iµKðùe aòaeYú G[ôùe iÚû^ _ûAQò û _û½ûZý gòlû ibýZû ijòZ iµì‰ð @_eòPòZ ùjùf ùjñ _âZòùagú abþM _âù\gùe eûRû eûcùcûj^ eûd ù~Cñ iaê ]cð iõÄûee _âPûe, _âiûe Kû~ðýùe aýÉ [ôùf, @elòZ \ûi c¤ @ êeì_ aòPûe _âKûg Keò[ôùf û jò¦ê ]cðùe _âPkòZ _âZòcû _ìRû, _êùeûjòZe aûjý eúZò ^úZò, RûZòùb\, aòeê¡ùe ùi ùKak ~êqòiò¡ \éXÿ Êe Cù�ûk^ Keò^ûjû«ò @û_Yûe Rúa^P~ðýûùe c¤ Zûe _âcûY I _eòPd _â\û^ KeòQ«ò – PŠûkê, aâjà~ûG _êY û blòfò iaðNùe RûY ûû Zêù¸ Z iað NùU ai û ùZYê cêñ bê¬A aògßûi ûû ù~ ~ûjû ~û ùcûùZ ù\A û ^ûÉò ^Kùe Zûjû _ûAûû G iùað ùcûe @¡ð @w û Kò´û Keòaò cZòbw ûû ùi Z ùcû ù\jùe @Q«ò û cêñjó Zûjûu ù\ùj iÚòZò ûû G[ôùe RûZò bò Ü ^ûjó û GK RûZòUò iaðù\jú ûû

36

X X X X X X X X X ^û^û MûBUò lúe ùgßZ û ^û^û RûZò GKû eKZ ûû

(hUþ PZßûeòõg @¤ûd, cjúcŠk MúZû) cêñ iKk RûZòe ùfûKuVûeê Lû\ý MâjY KeòQò û aâûjàYVûeê I PŠûk Vûeê û ùj aâjà û Zêù¸ ù~ icÉu Vûùe aòbûRòZ û Mûbú ^û^û a‰ðe ùjùf c¤ icÉue lúe ùijò GK ùgßZ a‰ðe û _êYò @ûC VûG ùfLôQ«ò – icÉuê icû^ \éÁòùe ù\Lôa û KûjûKê @Qê@ûñ ùaûfò aòPûeòa ^ûjó û _aòZâ I @_aòZâ icùÉ GK û ùijò_eò Èú I _êeêh c¤ @ùb\ û IWÿògûe ajê ù\aù\aúu _úViÚkú aêfò ù\Lôfûùaùk i ÚKaò ùKøYiò ù\aù\aúuVûùe ù\aZß ù\Lô_ûeò^ûjû«ò û ]cðe aûjý\òMUò _âZò @~[û @]ôK _âû]û^ý \ò@û~ûA @if @¤ûcô \òMUò Cù_lòZ, @aùjkòZ ejò[ôaûe ùi flý KeòQ«ò û Zûu ùPZ^ûùe ù~Cñ @ûcôòK _eòa�ð^ @ûiòQò Zûu bòZùe ù~Cñ @û¤ûcôòK bûae _âiûeY NUòQò, Zûe GK PcKôûe KûaòýK _eò_âKûg ùjCQò ‘cjúcŠk MúZû’ û Gjû GK bò Ü bûa I eie @ûcôePòZ û G[ôùe i Úu Rúaê ajòðew I @«ew iûwKê ZZþKûkú^ ]cðúd icûRe PòZâ û @ êbaiò¡ bqòZ�ß Z[û Mbúe c^É�ße icûùag NUòQò -

cêñ Éòeú _êeêhUò ùjfò X X X X X X X X X Èú eì_Uò cêjó RûY cêñ ùcûùZ ùcûjê@Qò _Y ûû X X X X X X X X X ùMeÉ bûeò~ûUò cêjó _ê@ Sò@Uò cêñ ùaûfûA ûû (i¯c @¤ûd) X X X X X X X X X cêñ ùcûùZ KòYA aòKA cêñ ùcûùZ jûYA cûeA X X X X X X X X X jòõiû eûM ù~ ùjfò cêjó cêñ ùcûùZ K_U jê@A û c^ I ùP÷Z^ý c¤ùee GK _âKûe Kù[û_K[^ û Gjò @ûcôPeòZUò ùjCQò eûRûeê Ehò, Ehòeê KûkRdú Kaò ùjaûe Rúa^ PeòZ û aýqò ijòZ icûR, iõiûe ijòZ i^ýûi G[ôùe GKúbìZ û Gjò eûRhðò KUK Ròfäûe IkûgêYò _aðZ Mê¶ûKê Zûu Rúaê ùgh @ûgâdiÚkú bûaùe MâjY Keò ùÂ[ôùf, ~ûjû a�ðcû^ GK _âiò¡ ]cðùlZâùe _eòYZ ùjûAQò Gaõ @elòZu ]cðZ�ß _âPûe Keò@ûiêQò û

��

37

IkûgêYò Mê¶û I @elòZ \ûi gâú geZ P¦â Zâò_ûVú

Nùe cêjó [ôfò ù~Z\ò^ û Kò ùbûM Keò^ûjó _êY û _ûU _Z^ú _úZûé û Pê@û a¦ @kuûe û LU _fu ù~ iê_ûZò û Kêuêc geúùe ùf_«ò û ^û^û _ê¿ ù~ gòùe ùN ò û Zêew C_ùe ù~ _êYò û Lôeò ùLPWÿò _òVû @ Ü û LŠ iûKe NéZ @ Ü û ^û^û\ò ùbûM @ûC ù~ùZ û cêñ Kòi KjòaAñ Pòù� û G iað iêL QûWÿò cêjó û ùZûùZ ùiaòfò KÁ_ûA û

(cjúcŠk MúZû) Cq _\MêWÿòK cjû_êeêh @eòlòZ \ûiu ÊePòZ cjúcŠk MúZûeê MéjòZ û @elòZ ]^ûXÿý _eòaûee i«û^ [ôaû G[ôeê iìPòZ jêG û ùi MWÿRûZ eûRýcûû c¤eê MR_Zò aõg gûi^û]ú^ M¬ûc @�ke aéjZþ ùLcŠò (aWÿùLcŠò) eûRûue ùRýÂ _êZâ [ôùf û ^ûc Zûue [ôfû akb\â ù\a û ùMøZc aê¡ue Rúa^ ejiý Zûu Rúa^úe C_Rúaý [ôfû û eûR _eòaûee iêLiù¸ûM Zûuê aû§ò _ûeòfû ^ûjó û eûR_êZâ @elòZ ù~ûMú ùjaûKê c^ akûAùf û 19 ahð adieê eûR_eòaûe ZýûM Kùf, ùi Zûue @^ý GK _õqòeê RYû_ùWÿ, ùi Neê aûjûeò @ûiò NeKê PòVò ùfLô òRe cZûcZ RYûA ù\A[ôùf û Gc« cù^ cêñ _û�òfò û Nùe cêñ \òaùi @Afò ûû GK Mâûcùe aiûNe û \òMò _Šû ^ûc Zûjûe ûû cêñ Zjó ùKø_ò^ cûeòfò û ùfLû NeKê Pûkò ù\fò ûû ùaûAfò ùLûRòa Uò ^ûjó û ùLûRòùf_ûAa aû Kûjó ûû

(cjúcŠk MúZû) aWÿùLcêŠò eûR _eòaûee AZòjûieê RYû~ûG 1774 Lâú. eê 1805 c¤ùe ÊMðZ _\à^ûb ù\a Ie` cYòù\a eûRMû\ò cŠ^ Keò[ôùf û cYòù\a aWÿ aò_äaú [ôùf û aòRd^Me MWÿ ZZþKûkú^ aWÿùLcŠòe

eûR]û^ú [ôfû û _\à^ûb ù\a Gjò MWÿùe AõùeR gûi^ aòeê¡ùe @È Cù�ûk^ Keò KûeûaeY Keò[ôùf û Gjò cjû þ ù\gù_âcú Êû]ú^ ùPZû cYòù\aue ùRýÂ_êZâ akb\â ù\a \òù^ G IWÿògû bìAñùe @a]ìZ ]cð _âaûj iéÁò Keò @MYòZ bq, gòhý, bMaZ ù_âcúu jé\ iòõjûi^ùe cêKêU aòjú^ icâûU eìù_ cjû^_êeêh @elòZ \ûi ^ûcùe @]ôÂòZ ùjùf û _òZû Zûue [ôùf _û_Zû_ aòRWÿòZ @iûe iõiûee eûR, Kò«ê ùi ùjùf _êYýcd @ûcôi�û aòRWÿòZ _ec eûRýe icâûU û aû_û [ôùf Zûue cecûUòe i«û^, Kò«ê ùi ùjùf Pòe @ce, gûÊZ I @aò^gße û Gjò cjû þ _âZòbû, G MûZòe iõÄéZòùe GK aòeûU _eµeû iéÁò KeòMùf û @\ýûa]ô _â_úWÿòZ òe Ü IWÿò@ûe jé\ a¦eùe mû^ \ú_ Rûkòù\A RûZòKê C\þRúaòZ Keòù\A Mùf û ùi lê\@ RûZò ùb\e ajê C¡ßðùe ejò @ûPŠûk aâûjàY, LâúÁòdû þ, cêifcû^ icÉu Neê @ Ü MâjY Keò iað ]cð i´kòZ cjû^ cûâ]cðe _éÂù_ûhKZû KeòMùf @elòZ û ùa÷gûL gêKæ @Ácú Zò[ôùe eûRMéj _eòZýûM Keò ùKø_ú^ ]ûeY _ìaðK N^ a^û^úe Mòeò K¦e Nêeò aêfòùf eûRKêcûe û ùKeûŠòcûk, PòZâKìU, jêcû, WêaêWêaû, ùjc« ùSûfû, gýûcKêŠ, ù~ûMú Mê¶û, cjêe PûwêWÿò ù\A, _ûŠêeû, LŠMòeò, Wc_Wÿû, Rßûkû, @§ûeê@û AZýû\ò 32Uò _ûjûWÿùe bâcY Keò ùghùe IkûgêYòùe @ûgâc _âZòÂû Kùf û _ûjûWÿe _û\ù\gùe Êzifúk ùMûaeú ^\ú i_ðòk MZòùe ajò PûfòQò û @^Zò \ìeùe ùaø¡_úV fkòZMòeò _ûjûWÿUòe _âûKéZòK _eòùag @Zúa cù^ûec û GVûùe ù\aú IkûgêYò Gùa aò _ìRû

38

_ûA@ûiêQ«ò û IkûgêYò GK gûq_úV I GVûùe Zª_ìRûe ajêk _âiûe [ôaûeê @ZúZùe Gjû Zª_úV eìù_ _eòPòZ [ôfû, cù^ jêG _ûjûWÿUòe _âûKéZòK _eòùage @ûKhðYùe Pòe\ò^ _ûAñ aû§ò ùjûAMfû eûRKêce akb\â û @^ý GK _\ùe ù\L«ê û IkûgêYò _aðZê Zêjò, Kûjó ^ ò@ cêñ RYûA û G iÚûù^ iêùL aiò[ôaò, @ûC ù~ bâcò ^_ûeòaò û (cjúcŠk MúZû) Gjò iû]^û _úVùe akb\â _eòPòZ jê@«ò cjû_êeêh @elòZ \ûi ^ûcùe û Zûu cêL _\à òiéZ Rúa _cZ�ß gêYòaûKê ajê ZéhòZ bq eêŠ jê@«ò û @û�ðú, @[ðû[ðú, Ròmûiê, mû^ú icùÉ @ûiòQ«ò û ùKjò òeûg ùjûA ùèò ò, aâjà iû]^û _ûAñ, aâjà òÂ ùjaû _ûAñ I iùaðû_eò RMZþ aâjàcd, C_faþ]ô Keòaû _ûAñ ~êaûaiÚûùe eûR_êZâ ùbûM Keò[ôaû \êüL ~ûZ^û gêYòùf _ûhûY @ûLôeê aò fêj Seòa û bâcY ùake GK NUYû, Mâú¾ EZê û _âak eê\â Zû_ i«û_òZ ~êaeûR akb\â iûZ\òê C_aûi _ùe _êeú C_KY×ùe [ôaû ^ûeúùKk aél ùgûbòZ C\ýû^ _ê¿eòYúùe ùgøP ùjûA _âZýûa�ð^ Keê[ôùf û _ìaðeûZâùe ^ûeúùKk @_jéZ ùjaû ùjZê C\ýû^K�ðû ùi\ò^ [ûG iRûM iùPZ^ û RûZòùe aûCeú,

òŸðd òÂêe û ùi, ~êaeûRuê ùPûe ùaûfò iù¦j Kùe I a§^ _ìaðK òÂêe bûùa _âjûe Kùe û ùaûAfû ùPûe Kûjó ~ûC û @ûRZ ùKeLôa Kjê ûû Gc« ùaûfò ù~ ]ûAñfû û ùKg ]eòY Sòuò ù^fû ûû bìcòùe _Wÿù«Y cêjó û ùMûAVû cûeòfûK ùÂ ûû jûaêKû cûeò ù_fò ù\A û aûk ]eò KPûùWÿ bìAñ ûû _êYò aò]û Pû_êWÿû cûeò û Cù_âû] ^ûjó ù~ Zûjûeò ûû GZòKò ùaùk jVûZþ RùY aêXÿú @ûiò ~êaeûRuê cûWÿeê elû Kùf û ‘ùi @elòZ UòG....... ZûKê cûe^û-

C_ûi @ûV \ò^ ùjfû û aCk cìùk _Wÿò[ôfû ûû G ù~ùa eûRûuê Kjòa û cûWÿ ceûA ùaXÿòù\a ûû

(cjúcŠk MúZû) \êüL fûùM – ù~ eûR_êZâ ùi @elòZ û ùijò \òêê IWÿògû bìAñùe aêXÿú ù\A[ôaû @elòZ ^ûcùe _eòPòZ jê@«ò û ~êaeûR akb\â eûRû ùbûM, iêL, _û\ùe Pûfò Pûfò IWÿògûe ajê @�k aêfòQ«ò ùi, _û\ Zûue [Kò _WÿòQò û ù\j \êaðk, eqjú^, ùeûMMâÉ ùjûAQò û Kûjûeò aûeŠûùe aû Nùe @ûgâd ^ ùÂ eûiZû KWÿùe, MQ QûAùe @ûgâd ùÂQ«ò û _âak eê\â Zû_ùe iòSòQ«ò û ùjc«e KêjêWÿòùe bòRòQ«ò û @ijý gúZ_âaûjùe ùLûfû ù\jùe [eòQ«ò û \òù^-cûù^-aùhð êùjñ, ajê ahð Kò«ê c^ùe ^ûjó Käû«ò, @aiû\, \êüL, Mäû ò aeõ gê¡ iêa‰ðe ùRýûZò _eò \ò^Kê \ò^ ùi RûRêfýcû^ ùjûA CVòQ«ò û aûjý RMZe \ú^Zû, @«RðMZe cj^údZûùe eì_û«eòZ ùjûAQò û \êüL ~ûZ^ûe @MÜò \ûj Zûuê _ec aâjàue òKUeê òKUZe KeòQò û LŠMòeòùe @aiÚû^ Kûkùe ]cðù^Zû @ûe¸ Ke«ò ù~ûM iû]^û, Mòeò Mêjûùe

òbéZùe KûkûZò_ûZ Keò aê¡Zß _âû¯ò jê@«ò @elòZ û mû^ûùfûK\ú¯ iû]ê @elòZ ù\L«ò RMZ aâjàcd û iaêVûùe @ êba Ke«ò aâjàibû û GùKù^ûaû \ßòZúdcþ aâjàcþ – iùað Lfêý\cþ aâjàcþ ]ûeYû \éXÿúbìZ jêG @«eùe û iû]K @elòZ jê@«ò ZâòKûk\gðú @«~ðýûcú û G[e @ûe¸ jêG @elòZue ]cð_âPûe, ajê i«û_òZ _âûYùe Ké_ûaûeò ùiP^ Keò~û@û«ò @KêY×òZ Pò�ùe, @_êZâòKKê _êZâ \ò@«ò – ùeûMúKê ^úùeûM Ke«ò – céZêý ùfûKùe @céZ�ß \û^ Ke«ò û Hgú gqòe aòbìZò fúkûùe Éaþ] jêG MM^ _a^ bq aé¦ PcKéZ jê@«ò û ajê \ìeùe [ûA bq WûKòùf jVûZþ Zû òKUùe _j�ò @bòÁ _ìeY Ke«ò û

39

ùi GK _aòZâ \ò^, _â[cûÁcú, bqcûû MjYùe i^ýûi @elòZ _\~ûZâûùe aûjûeò [û@û«ò IkûgêYòeê beZ_êe @ûùWÿ û aûUùe GŠêeú _òVû cûMò @ûYò[ôaû ù]ûaYú ùUûùKAeê aûaûRú ùKøZêjk agZ _òVûUòG ùÂ LûAù\ùf, bqMY òR òR bqòe _eKûÂû ù\LûAaûKê _QûAùf ^ûjó û ia‰ð bqcûù^ @ia‰ðe ùUûùKAUò Lûfò Keòù\ùf, aòPûeú ù]ûaYò Lûfò ùUûùKA ùÂ NeKê ùèòfû, ùi\ò^ ùi Êûcú, gûgê, gßgêeu Vûeê ùKùZ ù~ M¬Yû ijò[ôa, Zûjû jó @elòZuê RYû û iað\âÁûu @«eùe G NUYû Lêaþ @ûNûZ ù\fû û bqcûûê _eûba ù\aû _ûAñ AQû ùjfû, beZ_êe [Uûeò iûjòùe _j�ò ew @ûCUû ùjaûe ù\Lôùf û ùi iùw iùw UKcK ùjûA `êUê[ôaû @ûCUûeweê GK Mäûiþ _ûYò C\eiÚ Keò bqcûûê ùi[ôeê KòQò KòQò _òAaûKê òùŸðg ù\ùf, bqcûù^ òaðûKþ òÆ¦ _eò Pûjó ejòùf cûZâ ùKjò RùY c¤ Gbkò \êüiûjiòK Kû~ðý KeòaûKê @ûùMAùf ^ûjó, _eúlûùe @KéZKû~ðý ùjûA òR òRe bêf _ûAñ ùi\ò^ aûaûu _û\Zùk ùfûUò _Wÿòùf û Hgú fúkûe @ûC GK KûjûYú, IkûgêYò _ûjûWÿe @^Zò \ìeùe @Ke_Wÿû Mâûc û cêifcû^ Rcò\ûe cúRðû aûaûRúu òaðòKûeZße _eúlû _ûAñ iR ùjùf û ùi _eúlû _ûAñ iRùjùf û cêifcû^ Xÿû�ûùe aòeò@û^ú _âbéZò Lû\ý _âÉêZò Keò aûaûRúuê Zûu Nùe ùbûR^ KeòaûKê òcªY Kùf û @elòZ @cäû^ a\^ùe

òcªY MâjY Kùf I ò¡ðûeòZ icdùe cúRðûu Nùe _j�òùf û Lû\ý[ûkòeê K\kú_Zâ KûXÿò ù\aûlYò cúRðûiûùja GK @û½~ðý NUYû ù\Lôùf ûLû\ýùe iaê Zêkiú_Zâ _WÿòQò I Zûjûiaê RM Üû[ue ùbûMùe _eòYZ ùjûAQò, aûaûRú @û^¦ùe ù_Ubeò LûAaûKê fûMòùf û

cúRðû ùi\ò^ Gjò iaðgqòcû^ cjû_êeêhue Hgú gqòùe aòùbûe ùjûA lcû _âû[ð^û Ke«ò I Rúaê @agòÁûõg Gjò cjûZàûue iûjP~ðýùe @ZòaûjòZ Ke«ò û G @a]ô IkûgêYò _úVùe cêifcû^ cûûe c¤c¦òe _âùage @]ôKûe ejòQò û Gjòbkò ajê Hgú fúkûe _eò_âPûe Keò @MYòZ ê^ûeúu jé\d ùlZâùe bqò aòR aò Ü Kùf i^ýûi @elòZ û @MÜò @a]ìZ ùMûZâú cjû_êeêh @elòZ

òMðêY aâjà C_ûi^ûe _[ Kòbkò iek I ijR Zûjû ÊePòZ cjúcŠk MúZûe QùZâ QùZâ _âZò_û\^ KeòQ«ò û ^ûc jó aâjà I bqò jó aâùjàû C_faþ]ôe GKcûZâ _[ - ùi Zûjûjó aRâ M¸úe KY×ùe MûAQ«ò û bqò Kùf cêqò còùk Gjû jó Zûu _â\gðòZ cûMðe _ec I Pec ùiû_û^ û G[e aò\ûd fMÜ òKùUA @ûiòfû û _û_Zû_cdú iõiûeKê QûWÿò~òaû _ûAñ cjû_êeêh @elòZ \ûi cîÚ Kùf, ‘@MYòZ’ gòhý bquê ùgûK iûMeùe biûA IkûgêYò _ûjûWÿe gòLe ù\gùe cûN Ké¾ GKû\gú _âbûZ Kûkùe ùi Rúa« icû]ô MâjY Kùf û IkûgêYò _ûjûWÿ @ûRò GK _aòZâ ]cð _úVùe _eòYZ ùjûAQò û _âZò ahð cjû_êeêhue Zòùeû]û^ \òaiùe GVûùe Mê¶û~ûZâû jêG I flû]ôK RîcûMc jêG û ajê \ìe \ìeû«eê ]cð_âûY aýqòcûù^ ù_ûWÿ_òVû ]eò cjû_êeêhuê fûMò KeòaûKê @ûi«ò û GKû\gúe _âûZüùe IkûgêYò cV Zeèê jRûe jRûe ùfûKuê @ ÜQZâùe @û_ýûdòZ Keû~ûG û GVûKûe _âiò¡ Kû¬ò cjû_êeêhu RúaòZû aiÚûeê ejò @ûiêQò û ùeûMMâÉ aýqò bqò_ìZ jé\dùe @ûgâceê Kû¬ò ùÂ ùia^ Kùf ùeûMcêq ùjaû _âaû\ Gùa aò ùfûK cêLùe _âPkòZ û

��

40

cjû_êeêh gâú gâú @elòZ \ûi WKÖe iê^ûcYò eûCZ

@PòjÜû _òfûUûKê @û´ùZûUûùe _gò @û´ LûC[ôaûe ù\Lô ùiA Mûñe _òfûcûù^ ZûKê cûe]e Keòaû @ûe¸ Keòù\ùf û aòPeû _òfûUòG KòQò Kê@ûWÿê eûjû^_ûA Kû¦òaûKê fûMòfû û ùiZòKò ùaùk ùiA Mûñe aêXÿúUòG _ûLKê @ûiò cûeê[ôaû _òfûcûûê Kjòfû ‘jAùe, KûjóKò ùi @elòZ _òfûUûKê còkòcògò icùÉ cûeêQ? K’Y Kfû iòG Zce? @û´ \ò’Uû LûAù\fû ùaûfò ZûKê GcòZò cûeêQ ù~ @lðòZu bkò Kû¦êPò ùi û’ aêXÿúUòe K[ûgêYò iaê_òfû Zê ò _Wÿòùf û _òfûUòe _ûLKê @ûiò _òVò @ûCñiò ù\A aêXÿúUò _Pûeòfû – ‘jAùe aû_, ùZû ^ûñ KY? ùZûe Ne ùKCñVò? ùZûe K’Y cû’ aû_ ùKjò ^ûjû«ò? aêXÿúUòe GùZMêWÿòG _âgÜe C�eùe aòPeû _òfûUòG Kjòfû, ‘cûCiú, ùcûe ^ûñ _PûeêQ K’Y? Zùc _eû ùcûe ^ûñ ù\A iûeòfYò û cêñ @lðòZ û @ûRòVêñ ùcû ^ûñ ‘@elòZ’ ùjfû û G’ ùiA @elòZ \ûi, ~òG cûZâ iZeahð adieê iõiûee RûMZòK ùcûj cûdû _âZò @^ûiq ùjûA i^ýûi aâZ MâjY Keò[ôùf û aWÿùLcêŠò eûRýe eûRû _\à^ûb ù\au GKcûZâ _êZâ akb\âù\a ù~ òRe ]^ iµ�ò Hgß~ðýKê Zêz cù^ Keò _ecûcôûu @ù ßhYùe jVûZþ GcòZò @elòZ ùjûA~òùa – GK[û KòG aògßûi Ke«û û aê¡, _âjäû\, ]îa, cj¹\, cjûaúeu _eò eûRaõge icÉ i¹û^ I _âZò_�òVûeê \ìùeA ~ûA ùi gû«òe aû�ðû _âPûe KeòQ«ò û aWÿùLcêŠòe eûRKêcûe ‘akb\â ù\a’ ùiA \ò^Vêñ @lðòZ ùjûA~ûAQò Z’ ~ûAQò, @ûC eûRû ùjaû _ûAñ aWÿùLcêŠòe iõòjûi^ _ûLKê ùfCUò ^@ûiò R^cûûe iòõjûi^ùe G~ûaZþ eûRû ùjûAaiò ejòQ«ò û

i Ú @elòZ \ûiu @ûùføKòKZû iµKðùe @ù^K KûjûYú I Kò´\«ú gêYòaûKê còùk û IkûgêYò _ûjûWÿKê òRe iû]^û ùlZâ Keòaûe AQû ùÂ ùi ùK¦âû_Wÿûe ZKôûkú^ Rcò\ûe eû]ûgýûc ^ùe¦âu \ßûeûiÚ ùjûA @ êcZò _âû[ð^û Kùf û cûZâ Rcò\ûe ùiùZ ùaùk _ìRû_ûVùe aýÉ [ôaûeê @elòZ \ûiuê Cù_lû Keò iûlûZ Keò _ûeòùa ^ûjó ùaûfò RYûA _VûAùf û G[ôùe @elòZ \ûi CZþlò¯ ùjûA Kjòùf ‘Rcò\ûe _ìRû KeêQ«ò ^ûñ KUKKê ùNûWÿû KòYò~òaû _ûAñ Pò«û KeêQ«ò û ‘GK[û Rcò\ûe gêYòaûeê @elòZ \ûiu _ûLKê @ûiò Zûue _û\ Zùk _Wÿò òRe ù\ûh ÊúKûe Kùf Gaõ IkûgêYò _ûjûWÿe \ûdòZß ùiA\ò^ Vûeê Zûu jÉùe @_ðY Kùf, KûeY _ìRû_ûV ùaùk ùi KUKKê ùNûWÿû KòYò ~òaûK[û Pò«û Keê[ôùf û GjûQWÿû IkûgêYò PŠòuê ùcûjâõgú \ßûeû agúbìZ Keò ùiA @Mcý _ûjûWÿKê òRe iû]^û _úVùe _eòYZ Keòaûe @^ý GK Kò´\«ú c¤ ejòQò û Gùa aò _ûjûWÿe òcÜ ù\gùe IkûgêYò PŠòu GK _âÉecì�ðò ù\LôaûKê còùk û cjû_êeêh gâú gâú @elòZ \ûiu eP^ûakú c¤ùe ‘geúe ùb\’ bR^cûkû, _â]û^ û GjûQWÿû ù~ûM iû]^û _òŠaâjàûŠaû\ C_ùe ajê bR^ I RYûY ePòZ ùjûAQò û Gjû @PêýZû^¦ _âcêL _�iLûu iûjòZýe iûcýZû elû Kùf ùjñ G[ôùe Zûue ùcøkòKZû I @û¤ûcôòKZû iêÆÁ û @Áû\g gZû±úe C�e @gúùe Gjò cjû_êeêh R à MâjY Keò[ôaûe @ êcû^ Keû~ûG û cûZâ 1837 ciòjû cûN Ké¾

41

GKû\gú Zò[ôùe Zûue cjû_âdûY \òaiKê IkûgêYò ~ûZâû eìù_ _ûk^ Keû~ûG û _û� ^é (K) RûZúd eûR_[ùe PŠúùLûfeê _ûeû\ú_ @ûWÿKê ~òaû aûUùe \lòY _ûgßðùe Gjò IkûgêYò _ûjûWÿ @aiÚòZ û Gjûe _ìaðùe Mûwú _ûjûWÿ, _½òcùe gêLê@û_Wÿû Mâûce Kkùeûk, C�eùe _âiò¡ ùaø¡_úV fkòZMòeòe aòR^Zû Gaõ \lòYùe Kk^û\ò^ú ùMûaeú ^\ú Gjûe _\ù]øZ Keò ajò~ûCQò û @û´, _Yi, ^Wÿò@û, @ùgûK iùaðû_eò ieKûeu C\ýcùe AWKûfò-_Uþi I KûRêaû\ûc @û\ò aélùe C_aê gû« iàòMþ] _eòùag iéÁò KeêQò Gjò _ûjûWÿ û ùckûe ajê _ìaðeê ùfûKcûû @ûMc^ @ûe¸ ùjûA[ûG û Mê¶ûe @ûeû¤û ù\aú IkûgêYòu aýZúe gâú RM Üû[, eû]ûKé¾ Z[û iò¡ iûZUò cjû_êeêhu icû]ô c¦òe _ìRòZ jêG û

cjû_êeêh gâú gâú @elòZ \ûi @a]ìZ]cðú û ùi[ô_ûAñ ù_ûWÿ_òVû I @ûcòh cjû_êeêhu _â]û^ùbûM eìù_ fûMò Keû~ûG û ~ûZâû icdùe IWÿògû aûjûeê ajê bqu icûMc jêG û cjû_êeêhu c¦òe _ûLùe fûMò ùjûA[ôaû ùbûMe _wZ aùi û GùZ iõLýûùe ùfûK icûMc jêG ù~, LûAaû _ûAñ ùfûKcûù^ c¦òe _ûL _[e PUûYKê ù]ûA SûWÿò aò^û _Zâùe ùbûR^ Keò ò@«ò û G[ôeê ùfûKcûû bqò I @ûMâj iìPòZ jêG û ùckû icdùe aòRêkòaZúe @ûùfûK i{û Gaõ ù\ûKû^ aRûee @ûWÿé `kùe _ûjûWÿUò \ìeKê ùagþ cù^ûec RYû~ûG û Gjò IkûgêYò ùckû ùiA cjû_êeêh gâú gâú @elòZ \ûiu iáZòPûeY Kùe û

��

42

\òaý ù^÷ùa\ýùe ù~CñVò aXÿû~ûG ù_ûWÿ_òVû I Kû¬ò_ûYò......

gêùb¦ê bìdûñ CKôke ù\abìcò _êYýùlZâ û gj gj ahð ]eò @ù^K mû^ú, MêYú, iû]êi Ú, cjûcôû I cjû_êeêh Gjò CKôk bìLŠùe R àMâjY Keò òRe iû]^û, iò¡ò I cjòcûe _âPûe Keò~ûAQ«ò û cêÊhò_â]û^ Gjò bìLŠùe iò¡ ù~ûMú MY _ûjûWÿ _aðZe MòeòMê¶ûùe iû]^û I Z_iýû Keê[ôaûe gZgZ C\ûjeY i ÚiûjòZý AZòjûiùe a‰ðòZ û @Áû\g gZû±úe i Ú gòùeûcYò @elòZ \ûi Gbkò _~ðýûdùe RùY Z�ß\gðú iò¡_êeêh û ~ûR_êe Ròfäûe aWÿPYû aäKþ @«MðZ _òfûA ùcøRûiÚòZ IkûgêYò _aðZe gòLe ù\gùe iû]^û Keê[ôaû Kûkùe ùi AQûcéZêý icû]ô MâjY Keò[ôùf û CKôke @û¤ûcôòK ]cðiûjòZý ùlZâùe @elòZ \ûiw

òMêXÿ Pò«ê iûeÊZ iéÁò iõbûe ajê bûaùe ~gÊú cŠòZ ùjûAQò û c^ Gaõ ùP÷Z^ý ijòZ Zûue @Zòcûî Éeee iìlàùPZ^ Zûu Mbúe \gðê cìkZ�ß ùaûfò Kêjû~ûA_ûùe û Zûu \ßûeû aòePòZ @ù^K \ìcðìfý @û¤ûcôòK Mâ Úe _âKéZ @ êgúk^ Keû~òaûe _âûiwòKZû ejò[ôfû ùaùk Zûu _âPûeòZ ]cð I \gð^ùe Mbúe \òaý @ êbìZòe bûMeûM jó eì_ûdòZ ùjûAQò û IWÿògûe ]cðiûjòZý ùlZâKê E¡òc« Keò[ôaû ~gÊú Kaò iûekû \ûi, RM Üû[ \ûi, c� akeûc \ûiu bkò i Ú Kaò @elòZ \ûiu eP^ûe iûcMâòK cìfýûd^ KeûMùf Gjû Zûuê RùY \òMþ\âÁû Kaò I ùgâÂ @û¤ûcôòK iû]Ke c~ðýû\û _â\û^ Kùe û ùKak GZòKò êùjñ, iõÄûeK eûRû eûcùcûj^ eûd I ùKga P¦ ùiû ajê _ìaðeê RûZò, a‰ð, ]cð òaòðùghùe

icûR iõÄûe I cìfýùaû]e _âPûe ùlZâùe @elòZ \ûi [ôùf RùY @MâMYý cjûcôû û @ûce ù_øeûYòK K[ûaÉêùe a‰ðòZ _êeûKûke ]îa, _âjäû\ Gaõ bûeZbìLŠ _ec KûeêYòK Z[ûMZ ùMøZc aê¡ I cjûaúeu bkò ù~ûMR^ûà û Gjò cjûcôû @elòZ \ûi Cy eûRaõgùe R àMâjY Keò Gaõ eûRKúd Hgß~ðýe @]ôKûeú ùjûA c¤ òeûKûe _ecaâjàu òMêXÿ Z�ß @ù ßhYùe iêL I ùcûj_ì‰ð iõiûe ZýûM Keò[ôùf û @aòbq M¬ûc Ròkäûe aWÿùLcêŠò eûR_eòaûeùe Mwaõgúd Gjò ~êaeûR akb\âù\au R à ùjûA[ôùf c¤ icMâ IWÿògûe ajê \êMðc a^, _aðZe MòeòMê¶û, R^_\, _âûPú^ ]cð_úV [ôfû Kcðbìcò û ùghùe ~ûR_êe Ròkäûe aWÿPYû aäKþ @«MðZ _fûA ùcøRûùe @aiÚòZ IñKûe eì_K _aðZ IkûgêYò Mê¶û [ôfû Zûu Rúaê Pòe @bòkûhòZ iò¡òiû]^û c¦òe û IkûgêYò _aðZe gòLe _âù\gùe @aiÚòZ _âûPú^ MòeòMê¶û, _û\ù\gùe _âaûjcû^ Kéùgû\eú ùiâûZÊò^ú ùMûaeú, aòùghZü _âYae ‘IñKûe’ ]ß òùe

ò^û\òZ IkûgêYò _úVe _âûKéZòK iêhcûaòcŠòZ ù ÷iMðòK ùgûbû Zûu Rúaê @«òc iû]^û ùlZâ bûaùe Zûuê aòùgù bûaùe _âbûaòZ Keò[ôfû û IkûgêYò _úVe @^Zò \ìeùe ejòQò _aòZâ Zêkiú ùlZâ ùK¦âû_Wÿû û @Áû\g gZû±úe ùfûK_âòd gûiK eû]ûgýûc^ùe¦â [ôùf ùK¦âû_Wÿûe ZZþKûkú^ Rcò\ûe, ~ûjûu @]ô^ùe [ôfû CKôke Gjò _aòZâ @û¤ûcôòK _úV IkûgêYò Mê¶û _ûjûWÿ û _âûPú^ gqò_úV gûekû

43

ùlZâ, ~\ê_êe, _ûeû\ßú_ Gaõ KêRwe h‹eûRûu \eaûeeê aò`k cù^ûe[ùe ùèòaû _ùe iò¡iû]K @elòZ ^ùe¦âu Rcò\ûeú C@ûiùe _j�òò ù~ûMiû]^û akùe Rcò\ûeu c^K[û _âKûg Keò[ôùf û _ec @û¤ûcôaû\ú Gjò Rcò\ûe, @elòZ \ûiuê Zûu Rcò\ûeúùe [ôaû IkûgêYò Mê¶û _ûjûWÿ \û^ Keò[ôùf û ùaø¡_úV fkòZMòeòe @^Zò \ìeùe @aiÚòZ Gjò _âûPú^ _úVe @]ôÂûZâú [ôùf ù\aú IkûgêYò û Ê_Üûù\g _ûA @elòZ aé¦ûaêê _âû¯ ùcûjâõgú aû\^ Keòaû _ùe ù\aú gû«cì�ðò ]ûeY _ìaðK _aðZ gòLeùe [ôaû òR @ûiÚûêê IjäûA _ìað\òM Zk bûMùe @aiÚû^ Kùf û i Ú @elòZ aòùgh ùKøYiò gòlûfûb Keò ^[ôùf c¤ CKôk aòbò Ü _ìYýùlZâ _eòbâcY Kûkùe aYe K�û iûjû~ýùe ùfLô~ûAQ«ò @ù^K cûâaû\ú Z�ßaûYúe

ò~ðýûi û Z à¤eê ‘cjúcŠk MúZû’ ùjCQò Zûue @ûcôRúa^úcìkK GK @cìfý Mâ Ú û ùi [ôùf òeûKûe aâjà C_ûiK Gaõ @aZûecûûê Agße eìù_ MâjY Keò ^[ôùf c¤ gâúùlZâùe gâú RM Üû[, SuWÿ_úVùe ù\aú gûekû, KUKùe KUK PŠú I IkûgêYò _úVùe @]ôÂûZâú ù\aú IkûgêYòuê iû]^û I iò¡òfûb _ûAñ _âû[ð^û KeòQ«ò û cêLýZü @û¤ûcôòK \gð^ùe ùi [ôùf ^ûcaâjàe C_ûiK òMðêY iû]K Z[û @a]ìZ_ Úú û iiûMeû ]eûùe lê\âûZòlê\â @Yê _ecûYêVûeê @ûe¸ Keò iRúa,

òRðúa, \égý I @\égý icÉuVûùe _ecaâjàbþK iÚòZò C_f² Keòaû Zûu \gðê bò�ò û i Ú @elòZ Gjò _ecZ�ß \gð^ Pò«^ Gaõ ic\gúð bûaKê RûZò, a‰ð, ]cð òaðòùghùe _eò_âPûe Keò~ûAQ«ò û IkûgêYò _úVùe 1830 ciòjûùe _\û_ðY Keòaû _ìaðeê cjû þ

i Ú @elòZ MéjZýûM Vûeê _âûd 35 ahð ]eò IWÿògûe aòbò Ü iÚû^ùe @aiÚû^ Keò ù~ûMiû]^û Keò[ôùf û IkûgêYò Mê¶ûVûùe 1837 ciòjû cûN Ké¾ GKû\gú Zò[ôùe cjû_êeêh @ûcôicû]ô MâjY Keò[ôùf û Gjò _aòZâ gâûù¡ûiôae iáZòùe Gùa gZû]ôK ahð ]eò ùijò Zò[ôùe @ûe¸ ùjCQò i¯ûjaýû_ú IkûgêYò Mê¶û~ûZû û PkòZahð Gjû Rû êdûeú 15 ZûeòLVûeê @ûe¸ ùjCQò û Gjò _úVe aòùghZß ùjfû cjû_êeêhu icû]ô _úVùe bqcûù^ cûîòK Keò ù_ûWÿ_òVû @_ðY Keò[û«ò Gaõ ùicûûê cV _leê _ehû ~ûA[ûG _aòZâ Kû¬ò _ûYò ~ûjûKò GK @aý[ð cùjûh]ô bûaùe c¤ Kû~ðý Keò[ûG ùaûfò iû]eYùe aògßûi ejòQò û IkûgêYò _úV Gùa IWÿògûe GK @ùNûhòZ _~ðýU^ ùlZâe cû^ýZû fûb KeòQò û PŠúùLûf-_ûeû\ßú_ 5 ^õ (K) RûZúd eûR_[e @^Zò \ìeùe [ôaû Gjò _ûjûWÿ Gùa _~ðýU^ EZêùe @MYòZ \gðK I _~ðýUKu _ûAñ @ûKhðY ùK¦âaò¦ê ùjûAQò û ùZYê Gjò _úVe @ûagýKúd aòKûg Keû~òaû _ûAñ iû]ûeYùe cZ_âKûg _ûCQò û icde ùiâûZùe AZò c¤ùe @ù^K ahð @ZòKâû« ùjûA~ûA[ôùf c¤ Gjò cjû þ i Ú iû]K, _ec @a]ìZ _ Úú ù~ûMiû]K @elòZu ùfL^ú cìêê ù~Cñ gZ gZ bR^, RYûY I PAZògûùe cûâaû\ú iûeÊZ Rúa^ \gðê @aòiàeYúd ùiâûZ _âaûjòZ ùjCQò – Zûjû CKôke @û¤ûcôòK R^Rúa^Kê PòeKûk C\þbûiòZ Keê[ôa û

‘iûAba^’ _fûA (aûfòP¦â_êe), ~ûR_êe-754205

44

Iñ gâú gâú i^Ú cjû_êeêh @elòZ \ûi- iûcû^ý K[^ gâú~êq auòc ÊûAñ

~êùM ~êùM Gjò _ìYýbìcò CKôk LŠùe ajê iò¡ù~ûMú iû]Kcûù^ @ûaòbðêZ ùjûA _û_Zû_ beû Kkàëh ]eûKê Ê Ê C_ù\g aûYúùe Cgßûi Keòaûùe ijûdK ùjûAQ«ò û Gjò Kûùkûbò‰ð cjû_êeêhcûÔKþê ù\g I \g _ìRû Keò @ûiê@Qò û G ù\gùe ùa÷Á òd ]cð]ûeû Pûfê ejò[ôaû icdùe cjû_êeêh @elòZ \ûi @ûaòbðêZ ùjûA[ôùf, cûZâ ùi Ké¾uê cû ê[ôùf c¤ òRe ÊZª ]ûeû iéÁò Kùf ~ûjûKê Kêjû~ûG @a]ìZ _ Úû, IWÿògûùe GK XÿM @Qò ‘Lû `ìZò, _ò cìZþ ùZùa ~ûA ùja @a]ìZ û’ Gjûe Zû�ßòK @[ð aòKûe gì^ýZû û iaêa‰ðe ùfûKuê icû^ \éÁòùe ù\Lôaû Gaõ iaê _âKûe Lû\Kê @aòKûe bûùa MâjY Keòaû, G[ô_ûAñ IkûgêYò Mê¶ûe cêLý ùbûM ùjCQò- gêLê@û I ù_ûWÿ_òVû Gaõ _û^úd Kû¬ò_ûYò û cjû_êeêh Zûue _aòZâ cjûicû]ô_úV IkûgêYú Mê¶ûVûùe Mêeê _eµeûKê aû\ ù\AQ«ò û ù~_eò “Mêeê ùMûaò¦ iòõj” gòL ]cðùe Zûu Vûeê (\gcMêeê) _eµeû CVûA ù\A[ôùf, ùi_eò cjû_êeêh @elòZ \ûiuê ù~ @ûgâd Keò gòhý ùjûA_ûeòa û cjû_êeêh KûjûKê gòhýeìù_ MâjYe ÊúKéZò _â\û^ Keò^ûjû«ò û Zûue @ûgâòZ gòhýcûù^ aòbò Ü icdùe cVe _eòPûk^ûùe cj« \ûdòZß ZêfûA @ûiêQ«ò cûZâ û cjû_êeêh @elòZ \ûi eûRaõgúd [ôùf û gûKý aõgú ùMøZcu _eò aûfýKûkeê Zûue iõiûe ùa÷eûMRûZ ùjûA[ôfû I ùi eûRC@ûie Zêkú ZÌ g~ýû ZýûM Keò iõiûe ZýûMú ùjûA Kézâ iû]^ûùe aâZú ùjûA iò¡_âû¯ ùjûA IkûgêYòùe cV iÚû_^ Keò[ôùf û aûfýKûkeê Zûue _ûV_âZò @ÆéjRûZ

ùjûA[ôfû û ùa÷eûMúeê Zûuê Méj Kû~ðýùe _âaé� Keòaû fûMò GK iaðMêY iµ Üû iê¦eú eûRK^ýûu ij aòaûj iÚòe Keòaûeê ùi _òZûuê C�e ù\A[ôùf û eûRK^ýû Z cû-cêñ cû’Kê aòaûj ùjaò Kò_eò? GVûùe CKôke @^ýRùY _âLýûZ i Ú VûKêe @bòeûc _ecjõiu aûfýKûke K[û c^Kê @ûùi û VûKêe @bòeûc _ecjõiu aûfýKûkùe _òZû iZýaû\ú aòaûj a§^ùe @ûa¡ _ûAñ gZ ùPÁûKeò aò`k ùjûA[ôùf û @bòeûc _ecjõiue C�e [ôfû “ùQûU Uò Sò@ bkò” UòùK ù~ aWÿ- bCYú _eò, @ûC ~òùK ù~ aWÿ – cû’ _eò” ùcûùZ ùaû] ùjCQ«ò – “aòbûùjaò KûjûKê” cjû_êeêh @elòZ \ûiue C�ee _âZò]ß ò bkò Gjû ùaû] jêG û cjû_êeêh Éeùe icû^ Pò«û]ûeûe Gjû GK ùQûUò@û C\ûjeY cûZâ û “aûfýKûkeê ]cð ]^ cêñ i�òaò G Rúa^ @ ò½òZ”- Gjû @elòZuVûùe ù\Lû~ûA[ôfû û KùPeúKê Pûfò~ûA ùi ‘iû]ê, i Ú, i^ýûiú I @Zò[ôcûûe òüÊû[ð_e ùiaûùe \êAahð KUûA[ôùf û @ùføKòKZû _âûd _âùZýK iû]ê i Úuâ Rúa^ Kûkùe NUòQò Gaõ Zûjû ùicûûe R^_âòdZû I _âiò¡òKê aXÿûAQò I iû]K @elòZ IkûgêYò _ûjûWÿ _ûAñ ùK¦âû_Wÿû Rcò\ûe “eû]ûgýûc ^ùeû¦â”u _ûLùe, @Ke _Wÿû Mâûce cêifcû^ Rcò\ûe “cò{ðû”ue @ûZò[ý MâjY icdùe ùMû cûõiKê _êeúlúeúùe _eòYZ Keòaû, `Kúe \ûie ZªgqòKê _eûjZ Keòaû @û\ò ajê @ùføKòK KûjûYú cjû_êeêhu ^ûcùe RWÿòZ @Qò û

45

cjû_êeêhue ajê bR^ ùfûKgòlûcìk Gaõ geúe Z�ß iµKðúd RYû_ùWÿ û GMêWÿòK c¤ùe “cjúcŠkMúZû, bìcŠkMúZû, aûfýùaû], @elúZ bR^ cûkû, gKû¡, bqòUúKû” @û\ò _â]û^ û

cjû_êeêhue _ìaðûgâc ^ûc [ôfû akb\â ù\a û aûfýKûkùe òR KùPeúùe ejò iû]ê, i Ú, i^ýûiú Gaõ @Zò[ôcû^ue ùiaû icdùe [ùe K\kú _Zâ ò@� _Wÿòaûeê RùY aâûjàYú aûWÿòùe _gò K\kú_Zâ KûUê[ôaû icdùe aâûjàYúe KUêqò “KòG @elòZò@ûUû

_Ze KûUêQò û GjûKê òR ^ûc ij ùRûWÿò ù\A [ôùf û cûZâ cjúcŠk M¯UúKûeê RYû_ùWÿ ù~ iòò¡ò fûb Keò aâjà\gðú ùjûA[ôùf I Zûue aûYú \êüLôeuò aûÉêjeû ùfûKcû^uê C Ü�Ze ùiû_û^ùe _j�ûA [ôaûeê ùi “@elòZ \ûi ^ûc” ajò[ôùf

“]ìkò RûMòY Zjó ejòfò ò½ò« @el el ùjaûeê ^ûc @elòZ” cjû_êeêue Gjò _aòZâ 170 Zc _êYý

gâû¡ aûhðòKú @aieùe ùcûe gZùKûUò @ûbìc _âYûc û

��

46

gì^ý _êeêh ^òe¬^ ùR^û

ùMûaeú ^Bùe KòGùjû!

cª_XÿêQ _ûjû«û _jeê

Leû, ahðû, gúZ-

Zùc ^ûMû«ò, ù~ûMû«ò,

ùaû\û«ò ^û iû]K _âae!!

G C�e \úNðKûk òeê�e û

Kêâ@ûñZûeû ^WêaêYê

_½òc @ûKûùg,

iò¦êeû `ûUòaû aòk òZ

_ìeêa ffûùU –

KòG IjäûG _âZò\ò^ _ûjûWÿ gòLeê

KVCe VKþ, VKþ g±

_âZò]ß ò Kùe cûUò I @ûKûg û

Mê¶û _ûjûWÿùe KòG ùjû!

@ld @le

^û\aâjà _ûfUA

CyeA Iñ Kûe, IñKûe ûû

Kò´\«ú Kùj,

@ZúZùe GVò RùY @a]ìZ [ôùf,

AZòjûi ùi K[û aò’ Kùj-

iòG [ôùf eûR_êZâ

aWÿ ùLcêŠòe û

bâcò[ôùf \lòYeê _ìað,

C�e-_½òc,

WêaêWêaû, LŠMòeò, PòZâKìU

aeêYûA _ûjûWÿ Rwf

_êeú, ùK¦âû_Wÿû, KêRw, SuWÿ

~\ê_êe I _ûeû\ú_ MWÿ

_eòùgùh VûAñ ù^ùf

IkûgêYò IñKûe _úV ûû

c¦òe bòZùe KòGùjû!

GKûleú MúZò òùR jó MûCQ

RûZò, @RûZòKê còùgA ù\CQ

^ûeú, _êeêhKê GK jó KjêQ

gì^ýe cògûY, gì^ýe ù`WÿûY

PKWÿûùe aiò òùR jó KhêQ

NUeê NU..gì^ý NU

gì^ý _êeêhe Mû[û jó ùfLôQ

cjúcŠkKê MúZùe bYòQ

@a]ìZ iûRò i Ú ùaûfûAQ

G _ûce @ûC

_Pûeòa ò KòG ùjû....

aêSêfò, aêSòfò GùZ\ò^_ùe

i Ú @elòZ ùZùc ùjû....... û

iµKð: ibû_Zò “aòeì_û iûjòZý iõi\” Mâû-^û^_êe, ù_û-aûfòP¦â_êe, Rò- ~ûR_êe

47

Mahimandala Gita on “Devotion” Sri Rupakar Sarangi

Arakshita Das was unquestionably highly celebrated saint of Orissa who led the life of a genuine Avadhuta and held aloft the torch of spiritual wisdom one hundred and seventy years ago. Towards the latter part of his life, his choice fell on the peak of Olasuni hill as his hilly and holy retreat where his Samadhi shrine is situated now. Every year a great fair is held there on the eleventh (Ekadashi) day of the dark fortnight of the month of Magha incommenoration of the auspicious occasion of his passing away. Thousands of pilgrims visit this sacred spot with a view to offering their adoration and paying their deep homage to this well-renowed saint of Orissa. Only an on-the-spot experience can acquaint the visitor with the indescribable beauty, quiety, sereify, sancity and solemnity of the atmosphere of this hilly region where Nature showers her charms lavishly. The saint has left behind him certain valuable and significant works like Mahimandala Gift, Gupta Tika, Bhakti Tika, Shakabda Samhita Abadhuta Samhita, Arakshita Rachanavali Atmajibani, Gupta Padmakalpa, Tattwa Suragita, Dwadasa Chandrika, Kavacha, Moksha Samadhi Yoga and some other works that yet await publication. Among all his works Mahimandal Gita ranks highest and regarded as his master piece an account of its sublimity of conception, lucidity of expression, simplicity of language and beauty of diction. The sole aim and object of the revered author is to propagate and propagate and popularize his spiritual experiences through these works as well as to

awaken the lahent spiritual consciousness of the readers as a resut of a thorough and serifining study of these books. In his Mahimandala Gita, besides giving an autobiographical account of his renunciation and the unimaginable hardships and suffereings he had to court during the period of his wandering and austerity, the author has emphasized the paramount importance of realization of Param Brahma which is considered to be the be-all and end-all of life. The nine-lettered rhymed lines clearly indicate that the metrre of Oriya Bhagawata has been adopted. According to Mahapurushaji (Arakshita Das), non-dual Brahma alone exists and the entire Nature with the fine elements is never different from Brahma. That is why, he, in the form of a dialogue between mind (c^) and

consciousness (ùP÷Z^ý) marvelously

dewells on the utility and importance of five elements – earth, water, fire, air and ether, despite their unreality and evanescene of existence. here consciousness (ùP÷Z^ý) plays the role

of a preceptor and mind (c^) plays the

role of discipline. For satisfying its everincreasing inquisitiveness mind (c^) in an attitude of utter humility and

deep reverence questions consciousness (ùP÷Z^ý) concerning the

usefulness of the five elements. So, Consciousness (ùP÷Z^ý) as a preceptor

dispels the doubt and darkness of mind (c^) ignorance by giving an elaborate

account in this connection. From this account the immancence of Parambrahma throughout universe is proved beyond doubt although Param

48

Brahma, also transcends it. Unlike some other Vedanta preachers Mahapurusha has never dismissed Nature as merely as unreal dream. Rather, on the other hand, he has admitted her importance since manifestation of Param Brahma is experienced through all her myrids of forms. So. so long as man might be revolving like a mery-go-round along the cycle of birth and death under the intoxicating impact of Vishnu Maya, it will be impossible for him to dedicate his life in the service of param Brahma and realizing it. Mind (c^) at the very

outset, says to consciousness (ùP÷Z^ý) “_âKéZò iwùZ bâcA û Zê uþê PòjÜò ^_ûeA û (c.Mú.) But for the realization of Param Brahma absolute devotion is absolutely essential. It is on this account that he must fervently and whole-heartedly prays for deveotion in Mahimandal aGita which is quite obvious from the lines cited below. “bKZò iû]ôù~ _ûeòa û iõiûùe @ce ùjûAa û” bKZò ù~ûM ùi iû]A û ùcû cûdû ZûKê ^fûMA” û bKZò ù~ûM ù~ iû]ôùf û ~êM ~êMûù« [ôaê bùf û (c.Mú) @ûùj ùP÷Z^ý Zê Agße û bKZò cûMêQò _ûce û @ûùj ùP÷Z^ý RMZþ K�ðû û bKZò \ò@ Zêjò \ûZû û @ûùj ùP÷Z^ý iaðù\jú û bKZò ù~ûM\ò@ Kjò û @ûùj ùP÷Z^ý KÌ\îc û bKZò cûMê@Qò _êY û @ûùj ùP÷Z^ý eNê^û[ û bKZò cûMê@Qò ZûZ û (c.Mú) These lines most

explicitly express mind’s earnest inordinate and irrestible longing for devotion. The saint has also thus sung elsewhere “Z_aûe aâZZú[ð _ìRû ùjûc còQ û Z[ýKeò Kjê@Qò bqò ù~ûùM _g” bKZò ù~ûMKê c^ Kòµû iû]ê ^ûjó û bâcêQò @lðòZ \ûi \dû Ke Zêjò û” fúkûùe ùLkêQò jeò iaðRúùa ù\L û fúkû Keê@Qò Zû’e ^ûjó eì_ùeL û

aò^û_ûùg aû§òYZê Zûjûuê eLôaê û aò^û_ûg bKZòUò PòjÜòùf _ûAaê û” Jagannath Das,

the most eminent Saint and poet of Orissa has similarly sung in Oriya Bhagawata. Lord Krishna, while imparting spiritual wisdom to Uddhava says, “\êRðd ù\jùcûe gì^ý û bKZ bûùa ùcû a§^ û cêñ ù~ iõiûe @Qò Q¦ò û bKZ _ûùe ùcûùZ aû§ò û” The vast majority of the saints are unanimous on this fundamental background that devotion is the royal road to divinity. It is the surest, the sfest the sweetest and the swiftest means for the realization of ultimate reality. But Mahapurushji is of the opinion that such realization is end of question without single minded devotion and unconditional surrendere to the Formless Brahma. Param Brahma, according to him has no particular form, but has the capacity to assume any form. Although in accordance with the devotee’s prayer, Param Brahma should be offered adovation in all possible ways. The entire universe with all its innumerable beings and things and also with all its phenomena is managed according to the direction of Param Brahma. So, all beings and even gods like Brahma, Shiva etc. and all fores of Nature, perform their respective duties in obedience to the will and command of Param Brahma. The devotees, as a result of being over powered with the feelings of devotion have named this non-dual Brahma variously no doubt, but the real Name is beyond all conception and imagination. It is beyond the ken of ordinary knowledge. It is identical with Param Brahma itself. Body-consciousness is the greatest obstracle in the way of the realization of Brahma. This body is not the individual Soul’s real

49

residence. In reply to the question of mind (c^) consciousness (ùP÷Z^ý) says “ùj c^ RûYò ^ _ûeêQê û _e Neùe Zê ejòQê û G ù\j _eNe Kjò û G[ôùe fúkû Keê Zêjó û (c.Mú) “cêjó ùZû iùw ejò@Qò û G ù\j[ûA cêñ bâcêQò û _e NeUò ù\j RûY, G[ôùe aûi Kfû_êe û” This

body is a despicable den of dirt and disease. It is a nasty package of nonseating materials. So, Mahapurushji has most justificaly stated that this can never be the individual soul’s own residence. The individual sould is perfectly pure and conscious and the supreme soul is its eternal and inseparable companion. But, as a result of forgetting the Supreme soul, the individual soul has meandered into the dense jungle of hostile forces like lust, anger and greed etc. and has been attached to this body. Mahapurushaji in Mahimandala Gita awakens the individual soul through his sublime and soul thrilling message to be whole heartedly and unreservedly devoted to the supreme Brahma. It is by virtue of such devotion that the individual soul can acquire the most miraculous and mysterious grace of the supreme Lord through which it can reach the summiet of self realization. Mahapurushaji is never in favour of idolatry. Param Brahma is immunent and transcendent. It is also formless and one without second. It is eternal existence (iZþ) Eternal

consciousness (PòZþ) and Eternal bliss

(@û^¦). Its realization is possible in this

precious humah birth. “\êfäðb geúe _ûAfû û GjûKê Gjò ^ PòjÜòfû û” (c.Mú) û GjûKê Gjò ^ PòjÜA û ùLûRòùf _ûAa ùi Kûjó? KûÂ _ûhûY eê\âûlùe û ùLûRòùf ^ûjóUò Zjòñùe û cª ~ª ¤û^ùe ^ûjó û Zú[ð aâZùe ùijê Kûjó? Rk

@ûjûùe ^ûjó RûY û lúe _a^ Kûjó _êY? Mê¶û bòZùe _gòejê û ùZûùZ _ûAa iòG Kûjêñ? G ùZû aòPòZâ cûdûKfê û ^û^û Kcðùe bâcûAfê û ùZYêUò @mû^ ùjûAùf û ^û^û\ò ù\aZû _ìRòùf û ùZYê ùjûAùf @Ìûdêh û ùZûùZ ^ ùiaòMùf ^ûg û ùZûùZ ù~ G ù\ùj PòjÜA û Zûjûe R àcéZêý Kûjó? cêñ Gùa K[ûG cûMêQò û \ò@ aû ^\ò@ KjêQò û \dûUò ù~ùa ùcûùe [ôa û bKZò ù~ûM ùcûùZ ù\a û G aò ê @^ý ^cûMA û ^ù\ùf ùaùM ^ûg ~ûA û (c.Mú.) The

aforesaid lines from Mahimandal Gita repeatedly stress the need for devotion. This human body should be utilized in a proper manner for cultivating devotion instead of wasting it away in false, fleeting and frivolous sense pleasure. Also, cultivation of invaluable traits of human character like patience, perseverance painstakingness, forbearance, fearless-ness, desirelessness, indifference towards pairs of opposites like sun and rain, pleasure and pain, frame and blame and prosperity and adversity etc. must receive mans’s special attention in order that he might be the fittest recipient of the Grace of Param Brahma. Mahapursushaji himself has exemplified in his own life how these qualities can be acquired by virtue of unyielding will and unshakable determination. In spite of being supplied with the choicest materials of luxury and pleasure like Gautam Buddha, he still renounced the world at the age of only seventeen and embraced the life of an ascetic although he had to come across unbearable dangers and difficulties as an intenerant ascetic. His detachment and discrimination always led him forward and enabled him to eovercome all hurdles and hindrances. Param Brahma is Formless but a spiritual aspirant must take shelter in

50

the Name since it is identical with Param Brahma itself. persons without distinctionof caste, creed and colour can find shelter in the Name. Mahapurushaji has paved the way for bringing about a radical and revolutionary change in the caste-ridden and priest-ridden society by giving scope to al sections of people to mix with him freely and accepting food from them as all are the manifestation of the same suprement Brahma. On the whole, if a man is absolutely devoted to the supreme Lord, as advised by mahapurushaji, he is sure to fulfill the grand and supreme purpose of life and attain immorality.

In these days of increasing secularization of life, atheism, agnosticism, materialism and skepticism are sweeping over the world. Man is losing his sense of human values. Evil forces of violence and bloodshed are paralyzing him with a staggering horror. The piteous clamour for peace is heard from every nook and corner of the world. In such a tension-torn world, the inspiring, the enlightening and the life-transforming Message of devotion given my Mahapurushaji in Mahimandala Gita can show man the light, guide him a right and usher in a goldern era of celestical peace and bliss.

Retd. Headmaster, N.R. Vidyamandir

Sri Rupakar Sarangi

��

51

A New Buddha Sri Pradipta Bhuyan

If someone in human history is first remembered and revered for revolutionaizing the thinking on the ‘purpose of life’; then he is definitely 6th Century B.C’s Gautam Buddha, the most outstanding scholar and personally the world has ever produced. He repudiated scriptural infallibility, established the precedence of ‘reason’ over faith, bridge the dichotomy between austerity and indulgence, inucsciated a radical social-ethics and redefined ‘Humanism’ forever. That is why, Einstein was overobssessed to say, “Buddhism will be the future religion of the world.” Fortunately, Buddha make Lalitagiri his laboratory – to experiment and expound his postulations. In course, Lalitagiri also witnesses Buddha’s big bang to big crunch. Ultimately, Buddha withers into oblivion, Buddhism declines; but never dies. History again repeats itself; it renews Buddha and his ‘Ism’. However, here, the selfish man forgets the funda; even turns hostile. But the sterilestone whispers; reminds the reminiscence and coincidentally embraces another pondering prince. Again Lalitgiri becomes the grooming ground for another revolutionary; another cult. Believed to be a stranger to former’s chronology or cult, this new one also conceives almost the same predicament whose surrogate nomenclature later on popularizes him as ‘Arakshita Das’ (the term ‘Arakshita’ is generally used to address a

helpless, wretched and abandoned living creature out of compassion and the term ‘Das’ is construed as a humble person or devotee who has completely dedicated or subejugated himself to the Supreme Being.) Conventionally comprehended as a dirty dressed, curly haired and beard ‘Baba’ (Monk) and lover of a colloquial food menu (i.e. charred cake and fried dry fish), in contrast to the tonsured, clean- shaved and alms – bowled Buddha, saint Arakshita Das also makes Lalitagiri his alter. He finds his brand of Buddhism in the doctrines of “Abadhutavad” (A Philosophy that envisages extreme form of “non attachment” and freedom from worldly senses). Like Buddha he has had his exclusive transcendental enigma. However, his life ordeal resembles that of Budha. His rebellious childhood, anti-incumbency attitude (aversion towards royal proclivity and feudal insignia), Spiritual preponderance, renunciation, asceticism, penitence, enlightenment, deliverance of sermon, organization of a neo-monastic life and attainment of Nirvan (salvation) etc. are almost Buddhist by nature. Paradoxically, local gullible might have viewed him as a contemporary go getter ‘Baba’ claming certain supernatural power or showing miracles and offering “Prasad” (sacred food) to some social parasites. But he was breed apart. He was a saint, a scholar, a philosopher, a liberator and a reformer. He was a radical as Buddha in thoughts, teachings and

52

conviction. If Buddha was critical of post-Vedic society, then Arakshita Das was of pre-capitalistic or feudal. He like Buddha, was also against theology, religious orthodoxy, scriptural authority, caste audacity, gender injustice and ignorance. He also preached the gospels of Love, Peace, non-violence, tolerance and harmony. He also propounded a liberal, scientific, secular non-sectarian and egalitarian social philosophy – a humanistic ‘Middle path’. He was also plebian in worlds and deeds, fond of the followers and the foes, compassionate towards the weak and wicked and like astoic, was untenable in pleasure and pain. His spiritual contemplation and metaphysical discourses (as evident from all of his philosophical literature like Mahimandal Gita or Bhakti Teeka) cultivated ‘Jnana’ or ‘knowledge’ for the realization of the self (Atma) and the universe, mind and matter, materialistic illusion, non-dualistic approbation, non-attachment and end of desire etc. which were complimentary to Buddhist testament i.e. the knowledge for attainment of ‘Nirvan’. Academically speaking, his holistic, non-dualistic and proto-Buddhist philosophy was a metamorphosis to that of Lord Buddha or the latent Buddha i.e. Adi Sankaracharya. Reducing himself down to dust, he became an epitole of divinity; although the prefix ‘Lord or God’ was not affixed to his surrogate name. He is now only deified in the name of ‘Mahapurusha’ – the Supreme Man. However, the supreme souls are not free from the fangs of ferocious

‘Man’. Once it spoiled Buddha’s empire here; now targets at Arakshita Das. Posthumously, Buddha now faces much ideological contradiction and controversy and suffers as a victim of ‘vicious will’ like talibanic orthodoxy (Taliban’s onslaught on Bamiyan Buddha) or historical jingoism (creating furore over the true birth place; whether Kapilvastu or Kapileswar) Saint Arakshita Das also follows the same fate; although in a different dimension. Now. his world is also in peril. His egalitarian and neo-monastic culture is on the brink of decline due to the influx of local huns. Nevertheless,his holy shrine on the hilltop is still a ‘Divine Centre’ for the wearing man and the eternal essence of ‘His Soul’ is stil felt by the disciples and the devotees who flock there in Lakhs to feed him the coveted ‘charred cake’ on the sacred day of his Mahapari Nirvan. True to say, in the historical and intellectual parlance, this new pricnce-renouncer is much behind Buddha in comparison to latter’s image, acceptance, relevance and retrospect. But in a humble as well as parochial sense, it can be claimed that he is Buddha’s philosophic replica; a bi-product of Buddhist inertia. may be, this second prince’s appearance at Lalitagiri as a Buddhist prototype after a pretty pause, ‘a historical fiction’; but not a myth. Legacy breeds a living spirit. A new Buddha was bound to born.

Lalitgiri

53

i^Ú @elòZ \ûiu aâjàZ�ß GK @^êgúk^ WKÖe GKû\gú _â]û^

IWÿògûe i Ú _eµeûùe cjû_êeêh @elòZ \ûi @^ýZc akòÂ PeòZâ û ùaø¡ ùPøeûgú iò¡u Vûeê – ùMûùeL^û[, _�iLû Kaò iû]Kcûû Vûeê cjòcû]cðú búcùbûA aû i^Ú @elòZ \ûiu _~ðý« RMZ I Rúa^Kê bf_ûA KeòQ«ò @ceZße @ûaûj^ û @elòZ \ûiu @ûMc^ aòhd ^òR \òaý \éÁò akùe ajêahð _ìaðeê i Ú @PêýZû^^\ \ûi RûYò[ôùf û cjû_êeêh @PêýZû^¦ \ûi ‘Z�ßùaû]ô ú’ùe baòhýZ aûYú ù\A[ôùf –

“@elòZ @ùU bKZ UûY û * * *

IkûgêYò _aðZùe iû]ê ibû ùja û GKûle _eúlû ù~ @lðòZ Keòa ûû ^ûcaâjàùe c{ò[ôaû iû]K @elòZ aúZÆéj [ôùf iõiûe ùcûj cûdû _âZò û i^Ú iû]K, @eì_aâjà, cjûgì^ýe @ûR^à C_ûiK, @a]ìZaû\e C\þùNûhK, cûâaû\úe aògß iõÄûeK cjû_êeêh @elòZ \ûi 1782 ciòjûùe M¬ûc Ròfäûe aWÿùLcêŠò eûRû _\à^ûb ù\au _ê\â akb\âù\a eìù_ R àMâjY Keò[ôùf û cûZâ 18 ahð adiùe ~êaeûR akb\â ùcûjcûdû, eûRKúd _\c~ðýû\û, iõûiûeòK iêL, Êûz¦ýKê Rkû¬kò ù\A iõiûeZýûMú ùjûA[ôùf û cjúcŠk MúZûùe ùi CùfäL KeòQ«ò – “Kkò~êùM eûRKêùk ùjfò @aZûe ûû @Áû\g aehùe mû^ \égý Ne ûû” iìP^ûù~ûMý \òM_jŠòVûùe iû]êi^Úu @bý[ð^ûù[ð eûZòùe aâûjàYú aûWÿòeê K\kú_Zâ KûUòaû @aieùe aâûjàYú \ßûeû biôòZ KòGùe “@lðòZ aû @elòZ” GùZ eûZòùe aûWÿòeê _Zâ KûUêQò K[ûKê ~êaeûR akb\â jiò jiò iû\ùe MâjY Keò ùi\ò^ ùijò ùa÷gûL gêKæ_l Mêeêaûe eûZòùe ^òR _ò§û fêMûKê Pòeò ùKø_ò^ cûeò i^ýûi ]cð MâjY Keò[ôùf û @û_YûKê ‘@elòZ’ ^ûcùe ^ûcòZ KeûAùf û

ùbûM aòkûiKê Pêz mû^ Keò _ûjûWÿ, _aðZ, @MYòZ Mâûc, a^ C_a^, gae_fäú, MòeòMê¶ûùe icd @ZòaûjòZ Keò[ôùf û ajê ùfûK Mûkò ^ò~ðýûZ^ûe gòKûe ùjûA[ôùf û ùPûe ùaûfò c¤ cûWÿ LûA[ôùf û ùghùe @aòbq KUK Ròfäû a�ðcûê ~ûR_êe Ròfäû @«MðZ _êYýùZûdû ùMûaeú (ùMûcZú) ^\ú ZUa�ðú aògß _âiò¡ ùaø¡ _úV fkòZMòeò _ê¿Mòeò _eòiebêq Pòe iaêRòcû a^û^úùNeû IkûgêYò Mòeò gòLeiÚ @^«Mê¶ûKê ^òRe iû]^û iò¡ò, fúkû _âPûe Z[û icû]ô _úV bûùa MâjY Keò[ôùf û @eòlòZu iû]^ûùe gì^ýjó iaêKòQò û @elòZu C\þùNûhòZ @û¤ûZàòK \gð^ Z�ßaû\ ~[û[ðùe “aâjàGKûle @a]ìZ aû\” ^ûcùe iaðR^ aò\òZ û aâjàuê _ûA[ôaû ùfûK aûÉaòK @a]ìZ û RûMZòK ùcûjcûdû, @ûgû @ûKûõlû, iûõiûeòK iêL Êûz¦ý aRðòZ _ìaðK, ^òÃûc bûùa iÚûa Rwc KúUeê _Zw _~ðý« Q_^ ùKûUò Rúa RMZKê aâjàcd bûaò Zûueò ùiaûùe ^òRKê ^òùdûRòZ Keò, _ec_êeêh _eõaâjàu aâjà^û\ùe ^òcMÜ ejòaûKê cjû_êeêh @elòZ \ûi, icMâ aògßaûiúuê @ûjßû^ ù\AQ«ò û ùZYê cjúcŠk MúZûùe ùi CùfäL KeòQ«ò –“@ûjûeKê ^RMA, ^ò\âûKê ^RMA, ùc÷[^Kê ^RMA, aûdêKê ^RMA, ZéhûKê ^RMA, Leûaehû gúZKê ^RMA, ^d^ ^ûiû, cêLK‰ð A¦âMéj û Gcûûê ùKùa ^RMA, _û�c^Kê ^RMA, _Pûh _âKéZòKê ^RMA, iêL @iêL ùfûb @ùfûb, Kûc, @Kûc, iû]ê @iû]ê, ùfûb @ùfûb, iûe@iûe, aòKûe, @aKûe, RûZò @RûZò, Éòeú @Éòeú, _êeêh @_êeêh, Rúa@Rúa, RYû @RYû, MêY ùjû c^ û G iaKðK[ûcûûê ùKùa ^RMA û” (c.c.Mú.-@-66)

“iKkRúa jéù\ [ûA Iñ Kûe eìù_ aòjeA” û

54

aûÉaòK @elòZ \ûi bqò I ù_âc cûMðùe iû]^ûKê òùdûRòZ Keò[ôùf û ùi iKk ù~ûM, Zª, cª, iû]^ûKê @ÊKûe Keò bqò ù~ûMe _âû\û^ýKê ÊúKûe Keò KjòQ«ò :-

cjûgì^ýeê iaðRûZ û ùZûùZ cêñ Kjòù\fò iZý ûû bKZò ù~ûM Zê iû]ôùf û ~êM ~êMû« [ôaê bùf ûû @Re @ce Zê ùjaê û ù~ùaZê Gù~ûM iû]ôaê ûû

Bgßeu @ûmûùe iaê jêG ùaûfò “@ûmû]cð” I “^ûc cûMðKê” iò¡ iû]K @elòZ \ûi @û_ùYA ùÂ[ôùf û iûaðR^^ú^ cûâ ù_âc I aògßbûZéZß, GKûZàaû\ I ùc÷Zâúe KûkRdú aû�ðûKê ùi aògßaýû_K KeûA _ûeòQ«ò û IWÿò@û bqò iûjòZýKê @elòZ \ûiu \û^ @Zêk^úd û Rúaê @]ôKûõg icd ùi aY, Rwfùe aòZûC[ôaû icdùe ùfL^ú @bûaeê aYe K�û iûjû~ýùe Zûk_Zâùe ajê bR^ RYûY G_eòKò Zûue iùaðûKéÁ KéZú “cjúcŠk MúZû” icMâbûùa K�û \ßûeû ùfLû~ûA[ôfû û Gjû aýZúZ ùi cjûKaP, ùcûl, C_û]ô, aûfýùaû]MúZû, cjúcŠk Mê¯UúKû, @ûZàaé�û« bR^, gKû± @a]ìZ iõjòZû, bqUúKû, cjûMê¯ _\àKÌ, aâjàûŠMúZû, \ìZúùaû]^ú, ajê PCZògû AZýû\ò @ù^K Mâ^Ú eP^û Keò~ûAQ«ò û aòùgh \âÁaý Gjò ù~ cjû_êeêhu \òaýùbûM ù^÷ùa\ý ù_ûWÿ_òVû, @aWÿû@^Ü, cûQ, gêLê@û @û\ò @blû\ò ù^÷ùa\ý blY Keû~òaûe @§PkYò ejòQò û _âKéZùe iûcû^ý Mêkà ùQ\ê RWaû\ R^òZ \êüL @^êZû_ùe aý[ôZ \e\ú _âûY @elòZ \ûi ùKùaaò Rúaa] Keò @ûcòh ùia^ KeòaûKê RMZKê Kjò ~ûA^ûjû«ò û KûeY @ûR^à C_ûiK _ec KûeêYòK @a]ìZ @elòZ \ûi @ûcòh Z�ße ùNûe _eò_^Úú û ^ùPZþ @elòZuê _eúlû KeòaûKê ~ûA cêifcû^ Rcò\ûe cúRðûu \ßûeû @_ðòZ cûõiû\ò aý¬^, ù]ûaYú \ßûeû _â\� _òVû, gê‹òcûû \ßûeû _â\� c\ý, beZ_êe […ûeúcûû \ßûeû _â\� C�¯ @ûCUû KûõiRk, gêLê@û_WÿûiÚ

\kûAcûû \ßûeû _â\� gêLê@ûMêWÿòKê òaðòKûe Pò�ùe ùi blY Keò ^òRe @ùføKòK gqò akùe ùiMêWÿòKê cjû_âiû\ùe eì_û«eòZ Keò @jõKûeúKê aòiàòZ KeûA ^[ûù« û aûÉaùe GiaêKê @ûk Keò VòKþ bûùa âêSò @jòõiû _ec]cð bkò iûaðR^^ú^ cjû]cð ^úZòKê Cù_lû Keò @elòZ ]ûc IkûgêYò _úVùe Rúaa] R^òZ _û_ùe bûMò ùjûA @blû\ò @ûcòh MêWÿòKê ù^÷ùa\ý _ìaðK blY Keòaû @Zý« ùlûbe aòhd û @a]ìZ @elòZu _âa�ðòZ @ûcòh Z�ß @Zúa Mj^ I MùahYû iûù_l û ùi ùfLô~ûAQ«ò:- “ùj c^ Kjê@Qò cêjñ geúe @ûcòh @UA û eRaú~ðý, @ûcòh RûY; Zjóeê iKk bò@ûY ûû Q_^ ùKûUò Rúa ù~ùZ @ûcòh cù¤ iaê fò¯ ûû” iõÄûeK @elòZ \ûiu Gjò cjû^Z�ßKê icùÉ jé\dwc Keò c\ý cûQ, cûõiùe ^ò¹RòZ êjò Gjò ùlZâe _aòZâZû elû Keòaû icÉue _ec K�ðaý û cjû_êeêh @elòZ \ûi 1837 ciòjû cûN cûi GKû\gú Zò[ôùe IkûgêYò Mê¶ûVûùe cjû_âdûY Keò[ôùf û _Zòahð Gjò iáZòùe Gjò _êYý ùlZâùe GK aòeûU ùckû – KUKe aûfò~ûZâû Ciôa _eò \úNð \ò^ ]eò Pûfò[ûG û Gjò ùckûùe ajê aWÿ aWÿ ù\ûKû^, aRûe, iKði, ~ûZâû\k, ajê\ò^ ]eò _Wÿòejò[ôaû ijòZ _âÉe ^òcðòZ cì�ðò, aòbò^Ü NeKeYû ie¬ûc aòKâò Keû~ûA[ûG û Gjò ùckû ù\Lôaû _ûAñ IWÿògû aûjûeê c¤ ~ûZâúcûù^ @ûiò[û«ò û @ûRò ùijò iò¡ iû]K, iõÄûeK, i Ú cjû_âbêu _âZò bqò_ìZ @Nðý Xÿûkòù\A Zûue cjZaûYú – “ùj c^ gêY ùcûe aûYú, Zê GK bûa Ke _êYò û iaðNUùe GK aâjà, GjûZê Pòù� @^êcû^ ûû” – AZýû\ò cjû^ iûcýaû\ú Pò«û]ûeûùe icùÉ C\þaê¡ jê@«ê; Gjûjó Kûc^û û

cûjûwû _ê¿Mòeò KùfR GeKYû, KUK

55

“gKû± I @a]êZ iõjòZûùe @elòZu \éÁò I \òM« @¤û_K Wü eaú¦â aòjûeú

gKû± I @aòeZ iõjòZû i^Ú @elòZu _âû[còK ùgâYúd eP^û û KûeY cjúcŠk MúZûe _eò_KßZû Gjò Mâ^Ú\ßdùe ù\LôaûKê còùk^ûjó û _êYò @ûKûeùe Gjû @Zý« lê\â û _�iLûu _âbûaeê c¤ Gjû cêq ^êùjñ û ùZùa i^Ú\éÁêe ù~Cñ KkûZàKZû G[ôùe @Qò Zûjû IWÿògûe i Ú _eµeû _âZò @elòZu Gjû GK cjûNð \û^ Kjòùf @Zêýqò ùja ^ûjó û i^Ú icÉ cûâúd @ûùa\ê iaðùgâÂ g± û @elòZ i^Ú eûRûeê ù~ûMú û ù~ûMúeê Z�ß\gðú, Z�ß\gðúeê i^Ú û Gjò _ûjûP _ùe _ûjûP @ZòKâc KeòQ«ò ùi û icMâ MWÿRûZ IWÿògû _eòbâcY Kûkùe ù~Cñ ^òzK iZý ùi C_faþ]ô KeòQ«ò ZûKê Zûu Mâ Ú icìjùe g±ûdòZ Kfûùaùk Rúa^\éÁòe _âùfK _â\û^Kê ùi ùKùa aò bfò^ûjû«ò û cYòhKê cYòh ùaûfò ùi bûaòQ«ò û @^ý ùKøYiò K[û ùi @ûù\ø bûaò^ûjû«ò û @Zò ^òKUeê cYòhKê ù\Lôaûe Gjò _âdûi Zûue òRÊ û icMâ bûeZe Z[û IWÿògûe i^ÚiûjòZýùe ù~Cñ @ûjßû^ I C\þùak^ gêYòaûKê còkò[ôfû, @elòZu iûjòZýùe Gjû c¤ [ôfû û RûZò, a‰ðk _âûPê~ðý, ù\aZû, @ûPûe, ^úZ^òdc, Z�ß\gð^ bòZùe ùi @ZòÂ ùjûA _Wÿò[ôùf û ^òR bòZeKê ù\LôaûKê ùi @]ôK Pûjêñ[ôùf û aûjýûPûe _âZò Zûue ^Re ^[ôfû û MZû^êMZòK ejiýaû\òZû, cjûz^ÜZû Zûuê aû§ò eLô_ûeò^[ôùf û eûRKúd ùcûj, gûÈúbòcû^, bûqòK _âùjkòKû Vûeê ùi [ôùf \ìeùe û iõ_â\ûd bòZùe [ôaû aòbò ÜZû Zûuê aý[ôZ Keò[ôfû û ùZYê ^òR bòZee @ûjßû^ùe ùi ùjC[ôùf bûaaòjßk û òR geúeKê ùi c¦òe ùaûfò PòjÜò[ôùf û ^òR @«ee @ûjßû^ùe ùi ùjC[ôùf aòÉûeòZ û iéÁò Z�ß-_òŠ-aâûjàY Z�ße Gjò Pec CKôhðZû IWÿògûe i^Ú _eµeû _âiìZ û @lee aòbìZò, g±e aiûY, _eõaâjàu ejiý cdZûe cûdû ZûKê KakòZ Keò_ûeò^[ôfû û ^òRKê iû]Ke

ù~ûMý @ûi^ùe aiûAaûKê ù~Cñ _âÉêZòe @ûagýKZû [ôfû ZûKê jó ùi C_faþ]ôK Keò[ôùf û ùiA C_faþ]ôe @ûi^ C_ùe ùi ùgh icd _~ðý« aiòejò[ôùf û ùiAVò [ûA @^ýcûûê ^òR @ûi^ C_eKê CVûA @ûYòaûKê @ûjßû^ c¤ RYûA[ôùf û RùY lZâòd I eûRaõgR ùjûA c¤ ùi eûRûeê @elòZ ùjaûe ùMøea fûb KeòQ«ò û ^ì@û iõmû, ^ì@û ^ûc, ^ì@û _eµeû iéÁò Keòaûùe Zûue ù~Cñ iò¡ò I _âiò¡ò ejòQò Zûjû IWÿògûùe aòek û @û¤ûcôòKZû bòZe ù\A ù~ùZ C_eKê ~ûAùja I ùijò ~òaû bòZùe cìXÿcûû \ßûeû ^òcðòZ RWÿZû, @mZû-ÊÌZûe _âûPúe cûûê Kòbkò bûùa bûwò ~òaûKê ùja Zûjû ZûuVûùe ù\LôaûKê còkò[ôfû û @[k iéÁòZ�ß, ^ûcZ�ß, gì^ýZ�ß, aâjàZ�ß bòZùe ùi [k ùLûRò _ûAQ«ò û G bòZùe ]¦ò ùjûA ùi Kæû« ùjûA _Wÿò^ûjû«ò û Zûue iû]^û, @^êgúk^ _âZòbû bòZe ù\A ùi ùMûUòG iZýe i§û^ _ûAQ«ò, Zûjûùjfû “^òbðd ùjûA ibòKê icû^ ù\Lôaû” Gjû ù~_eò Zûu \ßûeû @ûaò¿éZ iZý û Gjò iZý C_ùe _âZòÂòZ Kaòu \êA eP^û – “gKû± I @a]ìZ iõjòZû û” gKû± iõjòZû g± Z�ß C_ùe _âZòÂòZ û iéÁò ejiý Cù àûP^ Gjûe cêLý _âZò_û\òZ aòhd û g± iµKðòZ ùjûA[ôaûeê Gjû gKû± û Kaòu bûhûùe –

^òga\ê ga\ ùjfû û ga\ê @ûmûUò R^àòfû ûû @ûmûeê ùjûAfû IñKûe û @YûKûe Ne aòPûe ûû @YûKûe ùjfû @ûKûe û @ûKûeê @ûmûUò aûjûe ûû @ûmû ùjûAfûKê Zê¸e û @ûmûeê fúkûUò _âPûe ûû

56

@ûmûMêeê û @ûmû Bgße û @ûmû fúkû û @ûmû iéÁò û Gjò @ûmû _êYò iéÁò- iÚòZò I _âkd û ~ûjûKê ùi Êdõ I Zûu _ìaða�ðú i^Úiû]K _�iLû cûù^ @^êba KeòQ«ò û Bgßeu @a‰ð^úd fúkûKê aýûLýû KeòaûKê _�iLûu iéÁò û _�iLû Bgßeu ^òZý eûicŠke iLû û ùicûù^ iZý, ùZâZdû, \ßû_e I Kkò ~êMùe bò^Ü ^ûc ]ûeY Keò Gjò _eò R à ùjûAQ«ò û Zûu \ßûeû iÚû_òZ @ûgâc MêWÿòK IWÿògûe fúkû ùlZâ bûaùe _âiò¡ û ^òR iû]^û _[ùe [ûA i^Úcûù^ Ê Ê Mâ^Ú eP^û cû¤cùe icûRKê \òMþ\gð^ ù\A @ûiêQ«ò û Gjò iaê Mâ Úùe @û¤ûcôòK ejiý bò^Ü cûâaû\e @]ôK aýûLýû ejòQò û gKû± iõjòZûùe _�iLûu _âiw @elòZu _�iLûu _âZò [ôaû @^êeqòKê @flùe _âKûg Keò[ûG û Gcûù^ bò Ü ùjùf c¤ Gcûûe flý GK û ~ûjû @elòZue c¤ û ùZYê Gjò iaê i^Úcûûe ùMûUòG cûîòK iµKð ejòQò û _eÆe ijòZ N^òÂ û i^Ú\éÂòe Gjò cjûcòk^ aûjý\éÁòùe bò^Ü ùjùf c¤ @«\éÁòùe @bò^Ü û ùZYê ùi KjòQ«ò - \Aù^ Zêù¸ @ûù¸ ùbU û GK[û ^Ke _âNU ûû _�iLûu ijòZ Zûu cûîòK iµKð K[û gKû± iõjòZûe GK _âiweê RYû~ûG û _�iLûu Z�ß _âZò ùi GK\û aúZÆéj ùjûAQ«ò, ùZYê @PêýZû^¦ \ûiuê Mê¯ejiý ùi aêSûAaûe _âdûi KeòQ«ò û i^Ú @elòZu bûhûùe – iõiûe iûe ù~ùZK[û û iûe iûeKê Kùf ù_û[û ûû

eûc\ûiw jùÉ ùjùf û LŠMòeò ~û@ ùaûAùf ûû Zjó @lòðZQ«ò \ûi û G ùfLû ù\aê Zûu _ûg ûû Zêjñ Pkòùf eûc\ûi û LŠMòeò ùjùf _âùag ûû Eûc\ûi ù\Lô @lðòZ û Kò @ûmû @ûYòQêùe Zê Z ûû Eûc jÉeê _Zâ ù^ùf û _Xÿò ji«ò KêZìjùk ûû

ù\Lôaû K[ûKê aLûùY û ^ù\Lôaû K[û ^RûùY ûû

ù\Lû K[ûKê ùi _�iLûu Mâ^Ú bòZùe ùKak ù\LôQ«ò ùZYê @Mcý K[û aû iZýKê a‰ð^û KeòaûKê ùi @PêýZòuê _eûcgð ù\AQ«ò û @[ðûZþ _�iLûu iûjòZýùe @Mcý cûMð iµKðùe ~[û[ð CùfäL ^ûjó ùaûfò ùi KjòQ«ò û ùZYê @YûKûe cûMðùe _âaé� ùjaû \ßûeû @ifò Bgße C_faþ]ô ùjûA_ûeòa ùaûfò ùi KjòQ«ò û i^Ú @elòZu @^ý GK eP^û “@a]ìZ iõjòZû û” Gjò Mâ^Úùe RM Üû[ \ûiu bûMaZe GKû\g Ä§e “~\ê-@a]ìZ i´û\” _âiw @Zý« ÆÁ û @a]ìZ Z�ßùe ùi _âPŠ aògßûiú [ôaûeê Gjû Zûuê @ûKhðòZ Keò[ôaû _eò cù^ jêG û Gjû QWÿû ùi cjhðò \�ûùZâdu @bìZ MúZûKê c¤ @^êKeY Keò[ûA_ûe«ò ùaûfò c^Kê @ûùi û @a]ìZ iõòjZûe _â[ceê \ßû\g _êYò GKû\g eêê PChVò _\~ûGñ ù~Cñ a‰ð^û ejòQò G[ôùe RM^Üû[ \ûiu @a]ìZ PeòZâe a‰ð^û _âiw \ßûeû ùi CYû @]ôK _âbûaòZ ùaûfò cù^ jêG û ^òRKê Gjò Mâ Úùe ùi @a]ìZ UòG KeòQ«ò û @a]ìZe icÉ flYùe ùi @ûZà_âKûY KeòQ«ò c¤ û Zûu bûhûùe –

“@ûù¸ @a]ìZ eì_ùe û aòjeê [ûA a^Éùe ûû a^K¦ùe [ôaê ùgûA û @ûù_ @û_Yû MZò ¤ûdò ûû

@a]ìZ ùjûA ùi ~\ê I _âjäû\ _eò eûRûcûûê C_ù\g ù\AQ«ò û GVûùe eûRZª _âZò, Zûue aúZiéjZû ù~_eò _âKûgòZ ùjûAQò ùZYê _âjäû\Kê C_ù\g ù\aû Qkùe ùi ùNûhYû KeòQ«ò –

cjû^òZýeê _âû_ý _ûA û @iêeNùe R^à ùjûA ûû RûY iêe @iêe bûA û eò_êUò i\ûKûùk [ûA ûû MZK[û ùjZê ^Keê û a^ùÉ céM cûeò ceê ûû Rúa ù~ cûeòZê @_ûe û

57

KòQò Z ^Kfê aòPûe ûû Gùa Kêaê¡ò cûMð QûWÿ û ^òaé� cûùMð Pò� RWÿ ûû cjûgì^ýKê Cù\ ùRýûZò û ùRýûZò bûaKê [ôaê Pò«ò ûû ùRýûZòùe ùRýûZò eLûAaê û iõiûe K[ûKê ù\Lôaê ûû

eûRZß Hgß~ðý bòZùe aâùjàû_faþ]ô @i¸a û ùZYê ùi eûR aòbìZò ZýûM KeòQ«ò û _âjäû\u bkò _âRûaiôk gûiKuê c¤ ùi @ûjßû^ RYûAQ«ò Gjò_eò ùjaûKê û @a]ìZUòG ^ ùjùf @if Z�ßKê aêSòùja ^ûjó û gì^ýcŠkùe ùRýûZðòcd _êeêhuê iõ\gð^ KeòaûKê ùjùf ^òRe @jõ _YKê _â[ùc ZýûM KeòaûKê ùja û ic\gð ^ùjùf @ûZà\gðú ùja Kê@ûWÿê! bûMaZùe [ôaû Gjò MêYZ�ßKê _â[ùc C_faþ]ô KeòaûKê ùja û Gjò _ecgûÈùe [ôaû Z�ßKê ^òe[ðKeò gûÈmcûù^ aêSûA[ôaûeê ùlûb _âKûg KeòQ«ò û Zûu bûhûùe –

bûMaZ _Xÿ«ò ù~ùa û @[ðKê cY«ò @^ù[ð ûû @[ði§òù~ aêSò_ûùe û ^òR ^ûùc ùijò aòjùe û

ùZYê gûÈ c¤ùe [ôaû _ecZ�ßKê aêSò iõiûe c¤ùe @û_Yû cûMðùe ejò iû]^û KeòaûKê ùi _eûcgð ù\AQ«ò û Gjò Mâ^Úe @«òc _~ðýûdùe ùi KjòQ«ò icÉ iû]êi^Ú Kkò~êMùe Mê¯ùjûA Ê Ê ]ûcùe @aiÚû^ Keò@Q«ò û RM^Üû[ KkþKú @aZûeùe ùcæz iõjûe Kfû C�ûùe Gcûù^ @ûZà_âKûg Keòùa û ùi \ò^Kê Zûue @ù_lû û Gjò Mâ^ÚeP^ûùe @elòZ \ûi _�iLûu _âiwùe c¤ @aZûeYû KeòQ«ò û aòùgh Keò RM^Üû[ \ûi I cjhðò \�ûùZâdu @a]ìZ PeòZâ _âZò [ôaû Zûue ùcûj ù~còZò @klùe _âKûgòZ ùjûAQò û ^òMðêY Z�ß, aâjàZ�ß, _òŠ-aâjàûŠ Z�ß, iéÁò Z�ßKê @a]ìZ PeòZâ cû¤cùe C_iÚû_òZ Keòaû Zûue ù~Cñ flý Zûjû “@a]ìZ iõjòZû” ùe @Zò ^òLêY bûaùe ùi a‰ð û KeòQ«ò û

cêLý @¤û_K, IWÿò@û aòbûM @bòc^êý iûc« iòõjû cjûaò\ýûkd,

@bòc^êý aûfò@û, ~ûR_êe û

58

eûRhðò gâú eaú¦â Kòùgûe gâúP¦^

mû^ú, aâjàmû^ú @û\ò iò¡ cjû_êeêhcûûê cê ò, Ehò, aâjàhðò I eûRhðò ^ûcùe Kêjû~ûA[ûG û ùicûù^ iû]ê I i Ú Kò«ê Gcûû c¤ùe eûRhðòcûûe cûîòKZû bò Ü û ùbûMaòkûie _eò]ô aûjûùe ejò Ehò ùjaû I ùbûM aòkûi Z[û eûRùbûMKê Zêz Keò i^ýûiú ùjaû iµì‰ð

ò@ûeû û _û�jRûe ahðeê C¡ßð ùja Gjò iû]êi Úcûù^ cûâ icûRe KfýûY _ûAñ \òMþ\gð^ ù\A @ûiêQ«ò û ùicûû c¤eê i Ú @elòZ \ûi @^ýZc û ]úùe ]úùe ]eû_éÂKê Gjò iaê @cæû^ _âZòbû ùfû_ _ûA @ûiêQò û @ûRòe Kêjû~ûC[ôaû iû]ê i Úcûù^ aòkûi ùbûMú I fûkiûe aga�ðú û aòùgù Keò ]^ú, cû^ú I _âbìZß @]ôKûeú aò\ßû^ cûûe _éÂù_ûhK Kjòùf @Zêýqò ùja ^ûjó û Gcûù^ aò\ßû^ ùjûA_ûe«ò Kò«ê mû^ú êjñ«ò û Gcûû aP^ Z[û Kû~ðýùe bò ÜZû flý Keû~ûG û ùZYê ùicûù^ iû]ê i Ú ùgâYúbêq êjñ«ò û Gcûù^ aûaû, cûZû eìù_ _eòPòZ û _êeûY, ù_û[ô Z[û AZòjûiKê _Xÿòùf Gjû ÆÁ @ êùcd ù~ cûâ icûRe aòKûg \ò^Vûeê cê ò, Ehòcûù^ R à MâjY Keò cjúcŠke KfýûY _ûAñ Kcð Keò@ûiêQ«ò û Gcûû c¤ùe eûRhðòu iõLýû @Zò êý^ û _êeûYa‰ðòZ R^K _ùe ùMøZc aê¡ù\a I Zû_ùe akb\â ù\a û Gcûù^ eûRùbûM, eûRiòõjûi^ I icÉ Hgß~ðýKê Zêz Keò G ]eûeê Kûc^ûe aò^ûg I aâjà\gð^ _ûAñ Z_iýû Keò[ôùf û Gcûû aûKý I Kû~ðýùe ùKøYiò ZûeZcý ^[ôfû, ~ûjû lZâòde ]cð I \gð^ û

lZâòde ]cð - @ie«ò \dû I lcûe iò§ê û iûMe MbúeZûe cû_KûVò Zû’ ùghaò¦ê Ægð Keò_ûùe^û û KùVûeZûe gúhðùe ejò ^ýûde aòPûe ùaùk @^ýûde ùakûbìcòe ajê\ìeùe c¤ _û\PòjÜ ù\Lû~ûG ò lZâúde û Rúa^ RúaòKû Z[û _êeêhûKûe ù~øa^ ùjC aû aû¡ðKý êùjñ ùKjò lZâòde òRÊ _eòPd û ùKak lZâòde jó [ûG òùR Rkò @^ýKê @ûùfûKòZ Keòaûe _âfê² AQû û @^ýe Kfýûùe Êû[ðZýûMe Zé ò ùKak lZâòde Rúa^ \gð^ I aògßûi û @^ý[û ZûKê iõiûeeê cêqò còùk^û û eûR\ßûùe ùjC aû iòõj \ßûùe – KûZùe ic_ðY lZâúd _lùe i¸a êùjñ û cêñ, cêñKûe, @jõZß Zû’e Êûbòcû^ êùjñ, ùKak Ê]cðe Mað I ùMøea û @ZúZe Mûeòcû, a�ðcûê òRÊ @ êeqò gì^ý baòhýZ lZâúde aògûk c^Kê a�ûA eLôQò ùi òüÊùjûA c¤ û Kêjû~ûA[ôaû cjû_êeêh @elòZ \ûi @elòZ êjñ«ò, ùi ù\a ù\a akù\a (_âbê akb\â) û Gjû Kjòaûe Zû_ô~ðý ùjfû – iû]^û _úVe ic ßdZû û ~ûjû ~êM _ùe ~Mê _âKUòZ ùjûA @ûiêQò û @ êR Ké¾u eûÁâaû\ú eûR^úZòùe aògßûi êLô @MâR akù\ ^\, ^\ú, N^ a^û^ú _\aâRùe aêfò ù\÷Zý I _ògûP cûûê iõjûe Keò cûâ RûZòe KfýûY iû]^ùe aâZú ùjûA Zûue ùgh iûdûjÜ fkòZMòeòVûùe KUûA[ôùf û Gjûe ò\gð^ Êeì_ fkòZMòeòe _û\ ù\gùe _âbê akù\aue GK _âÉe cì�ðò aò\ýcû^, ~ûjûKê MâûcùfûùK VûKêeûYú eìù_ _ìRû KeêQ«ò û

59

Gjûe _ea�ðú icdùe eûRhðò aê¡ù\a ùijò fkòZMòeò _ûjûWÿ _éÂùe ùaø¡aòjûe iÚû_^ Keò[ôùf, ~ûjûe bMÜûaòùgh Gùa iõelòZ I GK\gð^úd _úV eìù_ _eòPòZ û gêYû~ûG cjû_êeêh aê¡ù\au ùKgeûgò Gjò Éê_ c¤ùe iõelòZ û Gjò _ûjûWÿe VòKþ @_e_ûgßðùe IkûgêYò _ûjûWÿ \Šûdcû^ û _âaûjòZ ùMûaeú ^\ú ~ûjû \êA _ûjûWÿKê _é[K Keòù\AQò ^ùPZþ GjûKê GK Kjòùf @Zêýqò ùja ^ûjó û Gjò IkûgêYò _ûjûWÿ GK\û N� Rwfe GK _eòùaÁ^ú Z[û Rúa^ R«êcûûe @ûgâdiÚkú [ôfû û ùijò RwfKê akb\â ù\a (@elòZ \ûi) aûQò[ôùf Zûu iû]^û _úV_ûAñ û eûRû ^ùe¦âu Vûeê @ êcZò ùâû_ùe ZûuVûeê @^ýùKøYiò _âKûe iûjû~ý I ijù~ûMKê aûeY Keò[ôùf û ùi GKûKú ùij òN� Rwf c¤ùe iû]^û Keò iò¡ò_âû¯ ùjûA[ôùf û Zûue Gjò cjúcŠk _ûAñ aòùgh \û^ @ù\ß÷Zaû\, ~ûjû Cy, ^úP ùb\bûaeê C¡ßðùe û iKk NùU ^ûeûdY, iùaðicû^, iéÁòK�ðû I iéÁò _eÆe _eò_ìeK, \égýcû^ ùjC[ôaû bò ÜZû ùjCQò ùKak cûZâ cûîòK \êaðkZû û cûdû C{ðeòZ icûR RwfVûeê c¤ c¤ bdue I aò_\_ì‰ð û eûRhðò aêŸù\au _eò ùi c¤ aâûjàYýaû\ \ßûeû ]cð ^ûcùe Pûfò[ôaû K_U_gû ùLkVûeê \ìùeA~òaûKê cûâ icûRKê C_ù\g ù\A[ôùf û ù\aZûu _âKûe ùb\ I Êû[ð iò¡ò _ûAñ @ûeû]^ûe bò Ü bò Ü _¡Zò, \û^, ¤û^, Z_, R_ AZýû\òVûeê \ìùeA ~òaûKê ùi cûâ icûRKê @ûjßû^ ù\A[ôùf û GYê Zûue aûYú ùjfû – ùj aâjà cª, R_, Zª, ùjûc aâZ ^ RûùY cêjó Zê¸ _ûù\ Pò� ùcûe

iaêZ Zê¸uê ùMûPe, cêñ Kòi KjòaAñ Qûe Zê¸ beiû aò ê gêY, KòQò ^RûùY ù~ _êY Êû[ðiò¡ò _ûAñ aòbêKé_û còùk ^ûjó û _âKéZ aòbêKé_ûeê _wêMeò fx^ Kùe, cìK ù\a _ûV Kùe, _âûYúe iaêiZþ I _aòZâ CùŸgý iû]ôZ jêG, c^ I ùPZ^ûùe @Zò cûî bûa RûMâZ jêG ~ûjû NUò[ôfû akb\â ù\a (@elòZ) u Rúa^ùe û ùcûe ùghK[û - @ûRò ù~Cñ cjû_êeêhcûûê @ûùc bqòùe @ êieY KeêùQ- ùicûû c¤eê @ù^K aõMù\gúd Kjòùf bêf ùja ^ûjó û ~[û- gâú ùP÷Z^ý, gâú eûcKé¾ _ecjõi, gâú aòùaKû^¦, gâú @eaò¦, gâú òMcû^¦, gâú @ êKêkP¦â @û\ò @ù^K û ùcûe Gjû Kjòaûe @bò_âûd ùjCQò ùicûûe R àiÚkúe _âbûa ùicûû cj�ßKê _eò_êÁ Keò_ûeò[ôfû, ù~Cñ[ô_ûAñ ùicûù^ iaðbûeZúd Ée Z[û aòù\gùe c¤ MâjYúd ùjûAQ«ò û Kò«ê @ûc IWÿògûùe R à ùÂ[ôaû cjû_êeêh cûûê @ûùc @ûce @mû^Zû,

òùaðû]Zû I Êû[ð_eZû _ûAñ VòKþ bûùa _eò_âKûg Keò_ûeòfê ^ûjó û C\ûjeY Êeê_ cjû_êeêh akb\â ù\auê @elòZ ^ûcKeY Keò _âPûe KeûMfû û Gjò_eò @ù^K ~[û : - jûWÿò\ûi, `Mê\ûi, búcùbûA @û\ò cjû_êeêh cûûe iaðbûeZúd Éeùe _eòPdùe @«eûd iéÁò ùjfû I ùicûû aûYú _âPûe, _âiûe c¤ ùjûA_ûeòfû ^ûjó û G[ô_ûAñ @ûc jú^ cûîòKZû jó cêLý KûeY Kjòùf @Zêýqò ùja ^ûjó û

-aWÿùKûVû, ùK¦âû_Wÿû-

60

aâjà\gðú cjû_êeêh i Ú @elòZ \ûiu cjûiò¡ò I cjû_âdûY bìcò Iñ Kûe – Gkûle ùlZâ IkûgêYò

Mê¶û : GK HZòjûiòK @ êgúk^ û WKÖe jeòg P¦â _éÁò

_êeûY Z[û AZòjûi _âiò¡ _�ùKûgú aòeRû cŠk ùa÷ZeY Zú[ð ^ûbòMdû ~ûR_êe (Ròfäû) aWÿPYû aäKþ Z[û aûfòP¦â_êe [û^û @«MðZ _ùfA- a¦ùegße Mâûc C_KY× _âajcû^ _ìYýùZûdû ùiâZûÊú^ú lúe iò§ê ùMûcZú (ùMûaeú)e aûc _ûgßðùe iê_âiò¡ IkûgêYò _aðZ \Šûdcû^ û Pòe iaêRòcû a‰ðòk a^û^ú-C\ýû^ @¤êhòZ IkûgêYò _aðZe gúhð ù\gùe ejòQò û IñKûe –Gkûle-aâjà\gðú cjûiò¡ iû]K _ecKûeêYòK cjû_êeêh bMaû^ i Ú @a]ìZ @elòZ \ûiu fúkû, aòjûeú cjûiò¡ò Gaõ cjûicû]ô (cjû_âdûY) Mû\ò aâjàc¦òe û cjûicû]ô c¦òe _ûgßðùe ejòQò Pòe jeòZ, cjûcjòccd, @Râûce Z[û ù\a \êfäðb aUaél û _�e[ ùg÷kúùe òcðòZ cjû_êeêh @elòZ \ûiu cjûicû]ô c¦òe _ûgßðùe \êA ùMûUò _âÉe KUû ùaø¡ Mêµû (10M8`ê) Gaõ (8M6`ê) ejò[ôaû ùjùak, Gjû ~[ûKâùc iò¡Mê¶û I cê òMê¶û ^ûcùe iêaò\òZ û ZéZúd ùaø¡ Mê¶ûUò _½òc _ûgßðùe @aiÚòZ û GK @cêjûñ- òaêR-cjûMê¯ Mê¶û û Kêjû~ûG ù~- Gjò Mê¶û M�ð Méjûbý«eùe cjû_êeêh i Ú @elòZ \ûi IñKûe-GKûle-aâjà\gð^ I cjûiò¡ò _âû¯ ùjûA[ôùf ùaûfò aòbò Ü Kò´\«ú, ùfûKK[û, C_ûLýû^ Z[û @ûLýûdòK cû^ @\ýûa]ô Gjò @�k cûûùe ùagþ PkP�k û Gjò ù\a\êfäðb @^« Mê¶û c¤ùe ejò @elòZ 93 @¤ûd aògòÁ ÊePòZ cjúcŠk MúZû iµ Ü Keò[ôùf û @^«Mê¶û _ûgßðiÚ cêq _âùKûÂ c¤ùe @\ýûa]ô _ìRûyðòZ cjû_êeêh @elòZu ÊjÉ fòLôZ cjòcŠk MúZûe

Zûk_Zâ ù_û[ô Mâ Ú _ûŠêkfò_òe @aiÚòZò _ùeûq @bêfû iáZòKê C{òaúZ Keê@Qò û _âZÜ HZòjûiòK \éÁòùKûYeê IkûgêYò _aðZiÚ _âÉeKUû ùaø¡Mê¶û _êù¬ _ìað 2d-1c gZû±úeê LâúÁúd 1c-2d gZû±ú icd iúcû c¤ùe _eòaâûRK ùaø¡Z_Êú- i^ýûiú cûûe icûdòK @ûaiòK iÚkú bûùa CŸòÁ [ôfû û Gjò Mê¶û _ê¬cû^ LŠMòeò, C\dMòeò, KûGcû, ]cðgûkû, cjûMòeò-iò¡Mê¶û-C\dMòeò, Mûwú, _ûeûbûWÿú-gêLê@û _Wÿû Kûùfð, KûùjÜeú, bRò, @R«û, GùfäûeûiÚ @ êeì_ ùR÷^ I ùaø¡ Mê¶û_ê¬ò ij icKl I icKûkú^ û cjû_êeêh i Ú @elòZ \ûiu @ûMcê ajê ijiâ gZû±ú _ìaðeê GVûùe ùaø¡ i^ýûiú _eòaâûRK MYue iûcdòK ahðûaûi aòjûe iÚkú bûùa C_ùeûq Mê¶û cŠkú MêWÿòK CŸòÁ [ôfû ùaûfò Gjò HZòjûiòK ùaø¡ MùahKu ùlZâ iùaðlY I MùahYûeê ùag iêÆÁ û @ûRòKê @û êcû òK 500 ahð _ìaeðeê @[ðûZþ _�\g gZû±úùe cjû þ \òaý\âÁû cjû_êeêh @PêýZû^¦ \ûi (@elòZ \ûiu ]eûaZeYe _âûdZü 250ahð _ìaðeê) ÊeþMòZ Qdûkòg _Uk cûkòKû I Z�ßùaû]ô^ú Mâ Úùe- IñKûe-GKûle-aâjà\gðú cjûiò¡ iû]K Z[û-RMZþRòZû-céZêý¬d-cjûù~ûMú- @a]ìZ cjû_êeêh Gaõ cjûgì^ý-aâjà-@ùfL

òe¬^- òeûKûe-aòeûU _êeêhu iûlûZþ cì�ðòc« @aZûe _ecaâjà @elòZ \ûiu ]eûaZeY, cjûfúkû, cjûiò¡ò, cjû_âdûY iõ_Kðùe ù~Cñ Pû�fýKe baòhýaûYú gêYûA ~ûAQ«ò Zûjû aûÉaùe @KûUý I ]âêa iZý û

61

@PêýZu \òaý \éÁòùe @elòZ ùjCQ«ò _�iLûMY Z[û òŸðòÁ bûùa Êdõ @PêýZu iê~M ~êMe _eùcû_ûiý Mêeêù\a-ùRýÂ bâûZû û _�iLûMY _\à_ê¿ ùjùf, @elòZ ùjCQ«ò ùKge i\ég û @PêýZu fòLôZ flû]ôK Mâ Úcû^ @elòZu ÊPeòZ GKû cjúcŠk MúZû ij icKl êj«ò û iKk Mâ Ú gûÈcû^u c¤ùe cjúcŠk MúZû ùjCQò iaðiûe I iaðùgâÂ û Gjûe Zêk^û ^ûjó û Gjò MúZûKê bfbûùa _Xÿò, aêSò, Rúa^ P~ðýûùe ù~ ùKjò iû]^ Keò_ûeòùf ùi _ec aâjàû^¦- ùK÷afýû^¦-ùcûl _âû ò ij ~êùM ~êùM @Râûce ùjaû ]âêaiZý ùaûfò ùLû\þ @elòZ C\� KY×ùe ùNûhYû Keò~ûAQ«ò û _ê^½ IkûgêYò _aðZ Vûùe ùjaûKê [ôaû aògß iû]ê-i Ú-iò¡-iû]K i¹òk^úùe aâjàGKûle-IñKûe-_eúlûùe @elòZ icùaZ icÉ iò¡ iû]K MYuê _eûjK KeòaûKê ij aâjà GKûle-IñKûe aâjàe KûkRdú aû�ðû _âPûe _âiûe _ìaðK aògßaòRdú ùR÷Zâ ùKZ^ (@a]ßZ aû^û) CWÿûAaû ]îa iZý û cjû_ìZ _aòZâ-cûN Ké¾ GKû\gú Zò[ôùe ù\a\êfäðb jR-ijR-icû]ôùe Êù\j jRûA gâúùlZâiÚ _ecaâjà-_eùcgße-RMŸúgße-@ùfL òeùR^ aòeûU _êeêh- RM Üû[u @^« cjûgì^ý eì_ú jòeYý M�ðùe Pòe\ò^ _ûAñ Zfú^ ùjûA~òùa û Gjû @KûUý I ]îa iZý ùaûfò @PêýZû^¦ \ûi PcK_â\ Z[û Pû�fýKe baòhýaûYú gêYûA ~ûAQ«ò û ~[û- “@ûù¸ _� iLû _\à `êfe _eûG û Zjó_ùe @elòZ ùKge ùaûfûG ûû

fùlK Mâ Ú ePòùf @PêýZ ùMûiûAñ û GKû cjúcŠkKê ieò ùKjò ù^ûjó ûû iKk Mâ Ú cù¤ iûeû cjúcŠk ^ûc~ûe ûû Gjò MúZûùe bqò @Qò û

G[ôùe @ûC ^ûjñ KòQò ûû

bqò cìkùe cêqò @Qò û @^ý ù~ûMùe ^ûjó KòQò ûû GMúZû _Xÿò aêSò ù~ iû[ôa û Kûùk Kûùk @Râûce ùjûAa ûû “IkûgêYò _aðZùe iû]êùckû ùja û GKûle _eúlû ù~ @ûlðòZ Keòa ûû ùKùZ ùKùZ iû]ê @ûiò ùiVûùe còkòùa û @elòZ \ûi ùcûe @ùU ùMjäû_ê@ û aâjà GKûle ùijê Keòa ò‰d û”

@PêýZû^¦ \ûi (Qdûkòg _Uk) “@ûjêeò bKZ gêY ùjû eûc û @elòZ @ùU bKZ UûY û

jR icû]ôKê iû]ôa ùijò û gâúùlùZâ cocoa ù\j jRûA û

jRòa ù\j ùi eLôa Kú�ðò û Zû ^ûùc ùjûAa RMùZ LýûZò û”

@PêýZû^¦ \ûi (Z�ß ùaû]ô^ú cûkòKû) “@ûmûeê @lðòZ @PêýZò û

akeûc ù~ RM Üû[ û ~ùgûa« ù~ gògê @^« Kjò û _û� _û�ùe aêS Zêjò û”

@PêýZû^¦ \ûiu MaòhýaûYú @ ê~ûdú, aâjà\gðú cjû_êeêh i Ú @elòZ \ûi iZý~êM Vûeê Kkò~êM _~ðý« aj^ Keò[ôaû aòbò Ü @aZûe c¤ùe @PêýZu Ê _ecûeû¤-Mêeêù\a-@MâR-ùRýÂbâûZû bûùa òRKê _âZò_û\òZ Keò ~ûAQ«ò û Gjû @Zý« @û½~ðý R^K ùaûfò jé\þùaû] jêG û iZý~êMùe aâjà\gðú cjû_êeêh i Ú @elòZ bMaû^ @a]ßZ \�û ùZâd ^ûc aj^ Keò ]eûaZeY Keò[ôaûùaùk, @ êR-gòhý @PêýZû^¦ \ûi ~\êeûR^ ^ûcùe bìcòÂ _ìaðK \�ûùZâdu Vûe aâjàmû^ gay Keò[aùf û _ea�ðú icdùe @elòZ cûKðùŠdeêhò ^ûcKê aj^ Keò[ôaû ùaùk; @PêýZ @ êR @MÉò eêhò ^ûcKê ]ûeY _ìaðK ÊMêeê @ûgúaðû\ùe iûZ

62

icê\âe RkKê GKûùaùkùK- PkêKeò ù\A[ôùf û ùijòbkò @elòZ @a]ìZ ^ûcKê aj^ Keò ]eûaeY Keò[ôfû ùaùk @PêýZû^¦ \ûi eûli jòeYýKhý_êe i«û^ _ec aò¾ê bq _âjäû\ ^ûcùe LýûZò @Rð^ Keò[ôùf û ^úN� @eYýùe céMdû aòù^û\ @aieùe ÊMêeê ù\a-@MâR-@elòZ-@a]ìZu iõ\gð^ùe cjû\òaýmû^-Cù àh ùja ij @elòZuþ _\ûeaò¦ùe _âYú_ûZ _ìaðK iõiûeZýûMú ùjûA[ôùf û cjûùNûe Kkò~êMùe _eõaâjà _ec_êeêh-cjûgì^ý @ùfL òeõR^, ZòMêYûPúZ-aòeûU-_êeêhu iûlûZ cì�ðò c« @aZûe bûùa @elòZ ^ûcùe ]eûaZeY _ìaðK cûZâ 18ahð adi ùaùk eûRKúd _\a~ðýû\û, c\cû½~ðý, aòkûiaýi^û\òKê Rkû¬kú ù\A aâjàmû^ûùfûKùe @ûùfûKòZ aâjà\gðú \òaý\âÁû aâjà @a]ìZ @elòZ @cû@§Kûe cd iõiûe ZýûM _ìaðK i^ýûi aâZ @af´^ Keò[ôùf û Zûue @ êR-_… gòhý @PêýZû^¦ \ûi ^ûcKê aj^ _ìaðK ]eûaZeY Keò[ôaû ]îaiZýKê ùLû\þ @PêýZ I @elòZ \ûiu ÊPeòZ Z�ß-iûMúZû, cjû_ê¯ _\àKÌ cûkòKû\ò aj^ Keê@Q«ò û ~[û: “iZý ~êùM Ehò @ùw GKûle ùNûhò û _âûYúcûù^ ZeòMùf Z_iýûùe aiò û ùi~êMùe aû@ûhVò \ò^ejò jûù\ û ~êM ùgh ùjfû Zjó ^_ûeòfò _ûù\ û ùZâZdûùe eûc ZûeK cªKê ¤ûdú ûû aòKU ^Mâùe lZâú Kìùk R à cêjó û \ßû_eùe cªKê @ûùgâ Keò û aé¦ûa^ aòjeòfò Ké¾ fúkû Keò û Kkò~êùM eûR Kìùk ùjfò @aZûe û @Áû\g aehùe mû^ \égý Ne û” @eì_ùi iìlàiÚkú Êeìù_ _âKûg û Êeì_ùe [ûA ~ûe MêY ^ûjó \égý ûû” @ûRKê 250 ahð _ìùað @û êcû òK 1772-1782 LâúÁû± c¤ùe aâjà\gðú cjû_êeêh i Ú @elòZ \ûi MõRûc Ròfäû

aWÿùLcêŠò Mw eûRaõùgûna gâúcû þ _\à^ûb ù\au GKcûZâ ù~ûMR àû i«û^ bûùa cjû_ìZ _aòZâ aûjêWÿû GKû\gú Zò[ôùe ]eûaZeY Keò[ôùf û Zûue _òZé\� ^ûc [ôfû akb\â (ù\a) û cûZâ \òM_jŠòVûùe icùaZ iû]êi ÚMYu @bý[ð^ûù[ð _ûgßðiÚ aò]aû aâûjàYú aûWÿòeê 10LŠò K\kú _Zâ KûUòaû @aieùe aâûjàYú \aûeû biðòZ “KûGùe cûMòLô@û @lðòZ” aû @elòZ bkò biôðù^ûqòKê iû\ùe MâjY _ìaðK ùijò\ò Vûeê

òRKê @elòZ ^ûcùe _eòYZ KeûAùf û ~[û: “Gjû gêYò Kùj aâûjàYú û @lðòZ cûMòLô@û_êYò û’ _âRû _â_úWÿK òŸðd icâûU _òZû _\à^ûb ù\au CKôk _âRûcûeY ^úZòùe @ZòÂ \e\ú _âûYû ùKûck cZò Kòùgûe eûR_êZâ akb\â aÉêZü aé[û eûRKúd c\cû½~ðý, _\c~;ýû\, iõiûeòK iêL Êûz¦ý I Kûcò^ú Kû�ùe ùcûj cûdû a§^Kê GWûA Pòe \ò _ûAñ iõiûeZýûMú (i^ýûiú) ùjûA~ûA[ôùf û icMâ ^ûeúRûZò Zûue _eùcû_ûiýû cûZéaZþ; @_e«ê, ‘_êZâ cûZûKê aòaûj Keòùf ]cð Wêaò~òa’ bkò Pû�fýKe @bòaýqò _â\û^ùe aûkaâjàPûeú _êZâ akb\â-_eòa�ðòZ @elòZ Ê _òZû cûZuê Kòõ K�ðaý aòcìXÿ _ìaðK jZaûKþ Keò ù\A[ôùf û ~[û- “_òZû ùcû PKâa�ðú @UA û _âRûcû^uê ajê KÁ \ò@Aùe _ec Kûù¦ û @ êlùY eûR_YKê òù¦ û” “aòaûj ùaûfò ù~Cñ Kû~ðý û gêYò fûùM @û½~ðý û ù~ cûZû eìù_ R à Keò û _êZâ ùjûAfò cêñ Zûueò û _êZâ cûZûKê aòbûù\ùf û ]cðUò ijòaKò ùjùk û Kò K[û Kjòf ùj ZûZ û ùijòUò ùcûe òR cûZ ûû”

63

_ec KûeêYòK bMaû^ Z[ûMZ aê\þ], cjûaúe Rú^, bMaû^ @a]ìZ \�ûùZâd, cjhðò K_òk cê òu bkò CKôk IWÿògûe _ecKûeêYòK bMaû^ eêhò @elòZ \úNð @Ve ahð Kûk LŠMòeò, WêaêWêaû, Lûe\ cêŠò@û, aûuú, _âûPúgßk, gâúùlZâû\ò cjúcŠk bâcY _ìaðK LŠMòeò ejYò @aieùe cjûgì^ý aâjà-@ùfL òeõR^, cjûgì ý aòeûU _êeêhu

òùŸðûûmûùe @elòZ IkûgêYò _aðZiÚ cjûMê¯ ù\a\êfäðb @^« Mê¶ûKê òe cjûiò¡ò-iû]^û-bìcò bûùa MâjY Keò[ôùf û Gjò Mê¶û c¤ùe ùi ò¿ûc ù_âc bqò _ì‰ð Iñ Kûe – Gkûle-aâjà\gð^ I cjûiò¡ò _âû¯ ùjûA[ôùf û IkûgêYò iùcZ fŠû, _eûbûWÿò, Mûwú IeòMòZú ^ûc ]ûeú _� Mòeòe icûjûe û GK\û iê\êe @ZúZùe cjûùMøeaû Kùj HZòjûiòK “_ê¿Mòeò _û�ûkú” ^ûcKê aj^ Keò[ôfû û Gjò _�Mòeò c¤iÚ ù\a\êfäðb IkûgêYò Mòeòùe jó

òRe IKûe- GKûle- iû]^û- cjûiò]ò-cjû_âdûY ùlZâ ùaûfò ùLû\þ cjû_êeêh aâjà\gðò @a]ìZ i Ú @elòZ ÊePòZ ZZß iûe MúZûùe ùNûhYû Keò ~ûAQ«ò û ~[û- “_� Mòeò cù¤ IkûgêYò Mòeòae Zjó aòjûe Keòa bq_âae ûû IkûgêYò ù~ _eaZ û Zjóùe ùcûe aûi iÚòZ ûû”

òRe @ùføKòK @û¤ûZàòK gqò akùe IkûgêYú ù\aúu @ùjZêK MaðKê LaðKeò Pòe\ò^ _ûAñ _ûjûWÿ Zk ùLûfùe iÚû^úZ KeûAaûùe @elòZ ilc ùjûA_ûeò[ôùf ùaûfò ÊePòZ cjúcŠkMúZû ùNûhYû Kùe û ~[û- “gêYò ùi ùcûj^ aõgú^û\ û

ùi PŠúu _ûA iûjé\ û ùi ^ûù\ \âaúbìZ ùjfû û _ûjûWÿê IjäûA @ûiòfû û PŠúe ùZR bûwòMfû û _ûjûWÿ Zùk ùi ejòfû ûû”

cjû_êeêh @elòZ \ûiu icKûkú^ ùK¦âû_Wÿûe _âLýûZ Rcò\ûe eûRû Z[û

IkûgêYò _aðZe cû`ðZ\ûe “ÊMðùe A¦â, c�ðýùe eû]ûgýûc ^ùe¦â”u Vûeê òRe @ùføKòK gqò akùe IkûgêYò _ûjûWÿKê òR ^ûcùe Pòe \ò^_ûAñ ùfLûA @ûYòaûùe ilc ùjûA[ôùf û ~[û- “Zûjû gêYò Kùj eûR^ û ù~ûZû KòYòaû Zjêñ c^ û eûRû ù~ ajê bqò Kfû û _ûjûWÿ ùcûùZ ùfLô ù\fû ûû” aâjà\gðú cjû_êeêh @elòZ \ûiu C\þùNûhòZ @û¤ûZàòK \gð^Z�ßaû\ jó aâjà GKûle-IñKûe- @a]ìZ Z�ß C_ùe _~ðýùaiòZ û _e«ê cjûgì^ýaû\, _òŠaâjàûŠ aû\, iûaðR^^ú^ aògß ijûaiÚûâû\ ejiýcd @ûcòhaû\, GKûZàaû\, cûâaû\, @jòõiû, Rúùa\dû, KeêYû, _ùeû_Kûe, iaR^jòZûd, iaðR^ iêLúd, ZòZòlû, iõRc I @ûùZàûiôMð ùjCQò Ê C\þùNûhòZ @û¤ûcôòK \gð^ Z�ßaû\e @iû]ûeY cûAf Lê�ò i\ég û _òŠ c¤ùe @^« ùKûUò aògßaâjàûŠe _eòKÌ^û, Q_^ùKûUò RúaMYu c¤ùe GK aâjàe @aiÚòZò, Èú _êeêh, RûZò@RûZò, Æégý @Æégý, PûŠûk-aâûjàY, \gòù_ûKVûeê cûâ MY ù~ ùjCQ«ò _ecbq _eùcgße @aò^ûiú @Kùkgße aòeûU _êeêhu @â\ý iéÁòe @_ìað i¸ûe, Gjû ]îa iZý ùaûfò aâjà\gðú @elòZ C\ûZò _ì‰ð Z\MZò gêbùe ùNûhYû Keò~ûAQ«ò û Q_^û ùKûUò RúaMYu iùcZ ^ûeú_êeêhuê GK I @bò Ü bûaùe aòùaP^û _ìaðK òÃûc ù_âcbqò _âûYùe ùicûû ùiaûùe Rúa^Kê @jej CiôMðúKéZ Keò[ôaû ic\gðúiû]K jó _ecaâjàu i�û C_faþ]ô _ìaðK ~êùM~êùM @Râce céZêýRd Kùe û aj^ ij _ec aâjàû^¦-ùK÷afýû^¦-_âû¯ ùjaû ]îaiZý ùaûfò – ùi @elòZ aRâ M¸úe KY×ùe ùNûhYû Keò~ûAQ«ò û Zûu cZùe aâjàjó cjûgì^ý û cjûgì^ý jó aâjà û cjûgì^ýùe ^ûc fêPò ejò[ôaûùaùk ^ûceê @jej aâjà leê@Qò û GYê i\ûiað\û iaðRúa

64

cûâRMZKê GKûKûe bûaùe Kûd câûKýùe MâjY Keò Zûueò ùiaûùe Rúa^Kê CiôMð Keò_ûeòùf aâjà \gð^, _âû¯ò I ùK÷afýû^¦- òaðûYû^¦- ùcûl _âû¯ò jó i¸a û Mûbú ^û^û ewe ùjùf c¤, lúe ù~_eò ùMûUòG ewe (]kû) Z\î_ bûùa, Q_^ ùKûUò Rúa R«ê, iÚûae, Rwc, KúU, _Zw MYuê Æégý-@Æégý, aWÿ-iû^, ^ûeú _êeêh òaðòùghùe iûlûZ aâjàe Êeì_ aû cì�ðòc« Zûe_âKûg ùaûfò @«üKeYùe bûa ùicûûe ùiaûùe òùdûRòZ Keò aâjàû^¦ _[e @bò~ûZâú ùjaû iê ò½òZ ùaûfò @elòZ ùNûhYû Keò~ûAQ«ò û Rúa ùiaû jó aâjàùiaû, Rúa jó aâjà û @eì_ùe ùi IñKûe- GKûle aâjà ^ûcKê aj^ Keê[ôaû ùaùk, eì_ùe Q_^ùKûUò Rúa eì_ùe _eò_âKûgòZ û @ûùfûPý _âiwùe @elòZu cêL òiéZ ]éaaûYú aûÉaòK @Zý«jé\dÆgðú Z[û _âYò]û^ ù~ûMý û Èú I _êeêh jó ùijò Iñ Kûe aâjàe GKûle eì_û«eòZ _eò_âKûg û ~[û:

“iõiûùe ù~ùZ aò]ôcZ û _òŠùe @QA icÉ û Éòeú _êeêh cêjó ùjfò û ù~û^ú A¦âòUò ùaûfûAfò û eì_ùeRúa cCñ ùaûfûA û @eìù_ aâjà cêñ ÷UA ûû” Cêjó, ùcû aò ê @^ý ^ûjó ûû” “iKk NùU GK aâjà û Gjûe ^ûjó eì_a‰ð û GYê ù\L GK Keò û GKû IñKûe Zê aòPûeò û IñKûe _ec _êeêh û KjA @elòZ \ûi ûû cò[ýû êjñA @elòZ \ûi û ^ûceê leê @Qò aâjà û

“cêñ @elòZ icÉu jÉeê Lû\ý MâjY KeòQò û aâûjàYVûeê PûŠûk _~ðý« û Mûbú^û^û a‰ðe ùjùf c¤ lúe ù~_eò ùMûUòG ]ak ew, ùijò_eò, Q_^ ùKûUò RúaMYu c¤ùe

ùMûUòG aâjà aòeûRòZ û KûjûeòKê @_e aû NéYû Keòa ^ûjó û icÉuê GKþ ùaûfò jé\dùe bûaò ùicûûê ùiaû Keòaûùe Rúa^Kê CiôMð Keòaû GKû« aû‚^úd û ~[û- “iaRúaùe GK bûa û

ùZùa G iõiûeê Zeòa ûû Zê ù~ùa GK bûùa bûaê û ùZùa G iõiûeê Zeòaê û ic\eg ù~Cñê û Zû_ûù\ ùcûe ^cÄûe û”

aâjà\gðú cjû_êeêh i Ú @elòZ \ûiu aògß GKûZà bûae _Uû«e ^ûjó û @^ûaòk aògßù_âc, ZòZòlû, @ûùZàûiôMð, @jòõiû, Rúùa\dû, KeêYûe ùi ùjCQ«ò \êùbð\ý jòcûkd û Zûue aògß cûâaû\ Pò«û ùPZ^û I GKûZàaû\e Zêk^û ^ûjó û aâjà\gðú bMaû^ cjû_êeêh i Ú @elòZ \ûi ùjCQ«ò icMâ i Ú iû]K RMZe GK @^^ý _âaû\ _êeêh, cjû aòiàd bûùa R^RMZKê aòiàdûbìZ Keê@Q«ò û Gjò IkûgêYò Mê¶û ]ûc IñKûe-GKûle ùlZâùe aâjà\gðú-GKûZàKZß- _ecûKûeêYòK-bMaû^ cjû_êeêh i Ú @elòZ \ûi MZ ijiâû]ôK MúZû, PCZògû, _òŠ-aâjàûŠaû\ iaðÊ- òMêðY- òeûKûe aâjà GKûle-bKþò KRWÿòZ RYûY, bR^ûakú cû^ eP^ûKeò iûeÊZ RMZKê eê]ôc« Keò~ûAQ«ò û GMêWÿòK c¤ùe iaðgâú cjúcŠk MúZû, i�ßiûeMúZû, @a]ìZ iõjòZû, gKû± iõjòZû, Wêaê-Wêaû Pê[ògû, IfU PCZògû, @ûZà PeòZ, cjûKaP, \ßZú ùa\\^ú, @û\ò iûeÊZ RMZ _ûAñ cjûNð\û^ Kjòùf KòQò bêf ùja ^ûjó û 93 @¤ûd aògòÁ cjúcŠkMúZûUò òÃûc ù_âc bqòeiûcéZ cjûiûMee @a\còZ C�êw Zewùe ZewûdòZ û Gjò MúZûKê _Xÿò, aêSò I Gjûe òMìXÿû¤ûZàòK ò~ðýûiKê Rúa^ g~ðýûùe Kû~ðýKûeú Keò_ûeòùf aâjàû^¦-ùK÷afýû^¦-

òaðûY^¦ ùcûl _âû ò jó @agý¸ûaú ij iû]K ~êM~êM ]eò \êù�ð\ý-céZêý¬d-@Râûce

65

aRâKûdû ]ûeY _ìaðK Pòe @ceZß fûb ùjaû ]îa iZý ùaûfò ùLû\þ \e\ú_âûYû \òaý\âÁû aâjàm cjû_êeêh @a]ìZ-i Ú @elòZ aRâ M¸úe KY×ùe ùNûhYû Keò~ûAQ«ò û ~[û- “iKk Mâ Ú cù¤ iûe û cjúcŠk ^ûc_ûe û” G MúZû _Xÿò, aêSò ù~ iû]ôa û Kûùk Kûùk @Râce ùjûAa û” ÊePòZ _~ðýû¯ iõLýK CR^û Kkúc¤ùe òùcÜûq bR^ MêWÿòK IWÿògûe _âZò MkòK¦ò cûûùe ùagþ ùfûK_âòdZû, @Rð^ Keò _ûeòQ«ò û ~[û- “\òù^ ~êMk fúkû bûwòa; \òù^ eûjûi fúkûbûwòaùe còZYò \ûeêY \Aa û òZý aé¦ûaù^ eûjûi Kû^ù^ \òù^ ùbUûùbUò ùja û ùZc^ ù~ùa ùcûjVûùe [ôa ùcûc^ ùZûVûùe [ôa û òZý aé¦ûaù^ eûjûi Kû^ù^ \òù^ ùbUûùbUò ùja û û1û aûU WKûdZ aûU RMò@Qò ùZûùZ QûWÿò ùcûùZ ùâ û Zê cêñ \òùjñ PòjÜû PòjÜò ùjùf WKûdZ _kûAa ùe còZYò - \ûeêY \Aa ûû2ûû jûWÿeq cûõi PcWÿû QûCYò G[ôùe Kò ùZûe bûa û Zê cêñ GKû C\eê R^c ^RûY«ò aâjàûgòa û3û Zê_eû afäb fûAQê bûa bûa iõùM @Qò fûb û @elòZ \ûi beiû KeòQò IkûgêYòùe ejòa û4û _ê^½

“iLú _ûeòaêKò cùêLaùe _âòdiLô bûa bûaòùf _ûAaê

òZòùe _âòd iLú û 0û c^ c�MR cÛò ijR c^ùceê Zêùf eLô cÛò ZeêY êùjñ aé¡û RûY câuk aûkKú û1û @c^ Mê¶ûKê c^ ckûCQê @UKò~òa SUZò û ùP÷Z^ý K�ûKê ùjZê\ßûùe eLô [dùe ùa ò@ûLô û2û

òchcûùZâ Zê aòbû ùjûA÷Qê, \òù^ ^ûjó ùbUûùbUò û QûA _âûd ùjûA ejò@Qò ùijò @ûLô ùcû ~ûG Sfiò û3û

ùZû c^ ùcû c^ ù~ùa GKûjß«û @ûCKò’ ej«û aûKú û @elòZ \ûi Kò _ûAñ bâc«û IkûgêYòùe ejòKò...ùe.._âòdiLú û4û “ùcûj cûdû `ûù¦ _Wÿò _[ejêWÿ^û û gâújUû _ûUYû _ùe-Kebûa^û....... û1û “cjûgìù^ý @a]ìZ aû^û CWÿêQò û”

AZýû\ò û @û êcû òK 1835-37 LâúÁû±ùe KûkRdú-céZêýRd-aâjà\gðú IñKûe-GKûle-@a]ìZ ù~ûMú cjû_êeh i Ú @elòZ \ûi cjû_ìZ _aòZâ cûN Ké¾ GKû\gú Zò[ôe GK aâjà cìjê�ðùe ù\a\êfäðb jR-ijR icû]ôùe icû]ôiÚ _ìaðK gâúùlZâùe Êù\j jRûA-Pòe aâjàû^¦- _ec òaðòKÌû^¦- òaðûYû^¦ cjûiûMee @^« jòeYý M�ðùe Pòe\ò^ _ûAñ Zfú^ ùjûA~ûA[ôùf û aâjà GKûle-IñKûe-@a]ìZ ùlZâ-\ßòZúd ^úkûPk ]ûc IkûgêYò _úViÚ ùKûUòG ùeYê _ì‰ð ùKûUòG aâjàûŠKê aj^ _ìaðK _âf òZ aWÿ\ûŠe ùeYê icùaZ @iêcûeú bq MYu cêŠùe aûRòùf ùKûUò ùKûUò _û_ aò^ûg ùjaû ]îaiZý, _e«ê, Gjò aWÿ\ûŠùe ù~Cñ bqe céZêý ùjûA[ûG, ùi

ò½òZ bûùa _ecaâjà-_eùcgße-RM\úgße- RMZe^û[ - gâú RM Üû[ - ^ûeûdY aò¾êu @wùe fú^ ùjûA~òaû ]îa iZý û Gjû

òüiù¦j û ~[û- “ùKûUò aâjàûŠ ~jóZjó û ùKûUòG ùeYê @Qò ejò û ùi ùeYê aûùR ~ûe cêùŠ û @ùghùKûUò _û_LùŠ û G \ûùŠ jRA ~ûZ^ û aò¾êu @ùw jêG fú^ ûû” cjû_êeêh aâjà @a]ìZ i Ú @elòZ \ûiuþ _eùcû_ûiý ùbûM ùjCQò, ù_ûWÿ_òVû, Zêkiò cògâòZ \jò_Lûk, @aXÿû Ü, Lôeò, _êeú-ùLPêWÿò-@ Ü aý¬^ û gâú ^úkûP^ ]ûc gâúùlZâ _êeú bkò, \ßúZú-^úkûPk ]ûc IñKûe @a]ìZ- aâjà GKûle IkûgêYò ]ûcùe Z\î_ bûùa @elòZu _âòd ù ÷ùa\ýûNð ùjCQò ù_ûWÿ_òVû û ~ûjû Kku Kûkòcû gì^ý, cjû_aòZâ Z[û geúùeû_ù~ûMú, IWÿò@û cûûe _âòd Lû\ý I

66

ùbûM bûùa iaðR^aò\òZ û @MÜòùe ù_ûWÿò, \MÛòbìZ ùjûA[ôaû K�ûcûUò _ûZâ ù~_eò PòeiÚûdú ùjûA[ûG, Z\î_ bûùa ù_ûWÿ_òVû blY jó _âKûeûù« lY bõMêeê K�û geúeKê @Râce Keòaûùe ijûdK ùjûA[ûG ùaûfò Mbúe @ûgû I aògßûi bkò @û¤ûZàòK @ûLýûdòKû cû^ @\ýûa]ô ùagþ _âPkòZ Z[û C\þRúaúZ û aâjà\gðú cjû_êeêh bMaû^ @a]ìZ @elòZ \ûiu @«\ðéÁò _ì‰ð \òaý Pò«û I ùPZ^ûùe ^û^û\ò ceYû«K-KÁ- ò~ðýûZ^û _ì‰ð òRðkû aâZ, _ìRý ùjûc, Zú[ð-aâZ, RûM~mKcð, KûÂ, _ûhûY, céYàd R òZ Z[ûK[ôZ ù\aûù\aú, _òZêk _ìRûyð^û, C_ûiK aÉêZü jûiýûÆ\, Z[û òe[ðK û G iaê C_ûi^û @«òc MZòcêqò-ù_÷afýû^¦-aâjàû^¦- òaðûYû^¦ ùcûl Kiàú^Kûùk ù\A_ûeòa ^ûjó, bMaû^ _ecaâjà-_eùcgße-RM\úgße-@a^ûgú-@aù^gße-RM Üû[ aûiêù\a ùjCQ«ò @eì_; @ùfL,

òMêðY, òeûKûe, òe¬^, cjûgì^ýaòjûeú, aòeûU_êeêh, Z[û iað MZò, cêqò, ùK÷afý, \ûZû I iað j�ðû, K�ðû ù\÷a aò]ûZû, aÉêZü G geúe aû ù\j aû Kûdû ùjCQò @ûchcd, @ûcòheê iéÁò, @ûcòhùe aòfd ùja^ûjó ]îaiZý û ckcìZâ, aòÂû, eq, cûõi, jûWÿ-Pcð-Kécò-_ì‰ð KúU \âÁ Q_^ùKûUò Rúa ÊZü @_aòZâ ^KðKêŠ û ùKak Gjò ^Kð_ì‰ð geúe @bý«eùe aòeûR KeòQ«ò òMðêY- òeûKûe- @ùfL- òe¬^- ÊZü_ìZ _aòZâ _ecaâjà aòeûU aûiêù\a û ùZYê òRKê Q_^ûùKûUò RúaMYu ij icúKeY I GKû Keò Zûueò ùiaûùe Rúa^Kê CiôMðúKéZ Keò_ûeòùf @«òcùcûl aû aâjà_âû¯ò jó @agý¸ûaú ùaûfò bMaû^ _eõaâjà @a]ìZ @elòZ C\û� beû KY×ùe ùNûhYû Keò~ûAQ«ò û ~[û- “eì_Kûe aâZ _ìRû ùjûc@û\ò còQ û ù\aûù\aú _Uk cûdû cûZâ fl û ^RûY«ò @eì_ ùaûfòY aûiêù\a û _âZòcû _òZêkûùe Keê[û«ò bûa û \«cìkùe aòÂû ù[ûA û ùKùZZê Z_û

@ûPeA û KûÂ _ûhûY eê\âûlKê û ù\aZû ùaûfò _ìRZûKê û Gjò KúMZò cêqò ù\a û Gjû ^RùY cìRúa û Ne\ò@ñ QûWÿò _êYò _ìRA _eKê û Nùe Mwû iÜû^ QûWÿò PkA Zú[ðKê û ^û^û\ò ù\aZû _ìRòùf û ùcûe cdûùe ùi bâcòùf û GYê ùjûAùf @Ìûdêh û ùcûùZ ^ ùiaò Mùf ^ûg ûû” _ê^½-

“~\ò a�òaê \ò^û ùKùZ û K¾ ^bR K\ûPòùZ û ~\òZê Ké¾uþê bRòaê û @ûdê [ûA Zêceòaê û Ké¾ bMZò, ~ûe ^ûjó û _ec bûMýaZú ùijò û @Kùcðaûiê ù\a_âúZò û Kcð Keòùf ld ~û«ò û ùZYê Zê @Kcð Keòaê û Kûùk Kûùk @Râûce ùjûAaê û”

Kò«ê, IkûgêYò Mê¶û ]ûcùe @\ýûa]ô iõelòZ gZû]ôK ahðe Kû¬ò_ûYò ùia^ùe \êeûùeûMý - ceYû«K aýû]ô @ûùeûMý ùjC[ôaû ùaùk ùMûiµ\e iêelûù[ð Gjò Kû¬ò_ûYò ùjCQò GK @KûUý @aý[ð cùjøh]ô û IñKûe-GKûle-aâjà@a]ìZ @elòZ ]ûc Z[û \ßòZú^úkPk-gâúùlZâ IkûgêYò _úVe PZêü_ûgßðKê c]êPKâ bkò ùNeò ejòQ«ò ùaø¡ Kú�ðò aòcŠòZ fŠû _ûjûWÿ (fkòZMòeò) _ûeûbûWÿú, eòMòWÿú, Mûwú I fwêkú _aðZ; ~ûjû iê\ìe @ZúZùe ùMøeaû aj HZòjûiòK _ê¿Mòeò _û�ûkú ^ûcùe _âiò¡ò @Rð^ Keò[ôfû û C�eKê ejò[ôaû @afê¯ @û«RðûZúd ù_ûZûgâd a¦ùegße jó @ZúZùe cjû þ @û«RðûZòK (aògßLýûZò) a¦ebûùa iê\ìe \eò@û_ûeò iòõjk, Rûbû, acðû, aûfò\ßò_, cûkd, ij ùaø¡ ]cð-iõûÄéZòK \êüiûjiòK ù^øaûYòRòýK iµKð iÚû_^ Keòaûùe _âcêL bìcòKû òaðûj Keò @]ê^û aòiáZòe @ZkM�ðùe aòfú^ ùjûA~ûAQ«ò û aâjà\gðú cjûiò¡ iû]K cjû_êeêh @elòZ \ûiu @ûK�ðûae 250 ahð _ìaðeê @PêýZû^¦ \ûi (15 gZû±ú)

67

aâjà\gðe cjûiò¡ iû]K @elòZ \ûiu @ùføKòK-cjûRûMZòK fúkû, iµKðùe ÊePòZ Qûdûkòg _Uk I Zò�ßùûaû]ô^ú cûkòKû\òùe Pû�fýKe baòhýaûYú gêYûA ~ûAQ«ò û ajê \ìe\ìeû«-Z[û aòù\gûMZ @iêcûeú bq-_~ðýUK-cûûe elYûùalY I òeû_\ ejYò_ûAñ Gjò IkûgêYò ]ûcùe MXÿCVòQò GKû]ôK ~ûZâú aògâûcMûe, ~ûZûdZ _ûAñ MXÿò CVòQò iaðKûkú^ _KþKû eûÉû - @elòZ ieYú, PkûPk I Rúa^ ]ûeY _ûAñ iaðKûkú^ 24 N�ò@û aò\êýZþ @ûùfûK ù~ûMûY, _ûA_þ ù~ûùM Êz _û^úd Rk ù~ûMûY aýaiÚû\òe iêaù¦ûaiÚ Keû~ûAQò û G_eòKò Gjò ù\a\êfäðb IñKûe- GKûle- @a]ìZ ]ûce 1/2 KòùfûcòUe \ìeùe ejòQò aògßaòLýûZ ùaø¡ júeK ZâòbêRe @^ýZc _âcêL ùaø¡ _úV aògß_âiò¡ fkòZMòeò, _ê¿Mòeò, fkòZMeò-_ê¿Mòeòe cjûÉì_- ùP÷Zý M�ðeê @ûaòÃéZ bMaû^ Z[ûMZKêku cjû_ìZ-_aòZâ \«]ûZê (ù\jûaùgh) iê^û èê@ûùe iõelòZ ùjûA icMâ R^RMZKê aòiàdû�òeìXÿ Keê@Qò û GK\û LâúÁâòd 7c gZû±úùe ZKôûkú^ Pú^ _eòaâRK jêG þiûõ, fkòZMòeò ùaø¡ _úV \gð^ùe @ûiò cjûÆì_eê aò òMðZ @ùføKòK-cjû½~ðýcd- @û¤ûZàòK a‰ðûkú QUûùe @û½~ðý PKúZ ùjûA ~òaû ij Gjò fkòZMòeò ùaø¡_úVKê-cjû½~ðýcd-@û¤ûZàòK a‰ðûkú fkòZMòeò ùaø¡_úVKê-cjû½~ðý_ì‰ð- Meòcûcd “_ê-hò-ù_û-K-fò” aû _ê¿Mòeò, ùaûfò ÊePòZ bâcY aé�û« KûjûYú (WûGeú)ùe ùNûhYû Keò~ûAQ«ò û Gjò IkûgêYò Mê¶û ùlZâùe aûecûiùe ùZe _að _ûkòZ ùjûA @ûiê@Qò û

cjû _ìZ _aòZâ cûNKé¾ GKû\gú Zò[ôUò bMaû^ - _ecaâjà @elòZ \ûiu cjû_âdûY \òai Z[û i¯ûj aýû_ú iê_âiò¡ IkûgêYò Mê¶û~ûZâû ^ûcùe iûeû IWÿògû Z[û eûRý aûjûùe iê_eòPòZ û flû]ôK gâ¡ûkê bq My @bêZ_ìað icûùagùe IkûgêYò Mê¶û ]ûc gZ]û Ciôa cêLe ùjûAQùV û GZ\þbò Ü, IñKûe-GKûle-aâjà@a]ìZ _úV IkûgêYò ]ûce @^ýû^ý @ûKhðY ùjCQò \òawZ _úVû]úlcûûe icû]ô c¦òe, @]ê^û MXÿò CVò[ôaû j êcûû c¦òe, ùa÷ù\ýgße gòac¦òe, _û\êKûc¦òe, gâúRM Üû[c¦òe Gaõ iùaðû_eò _âf òZ- aWÿû\ûŠe @aiÚòZò I icûùag aûÉaòK @Zý« Pò�ûKhðK Z[û @aiàeYúd û _û�^é RûZúd eûR_[e PŠúùLûfVûeê _ûeû\ßú_ @bòcêùL 22 KòùfûcòUe \ìeùe a¦ùegße òKUùe IkûgêYò Mê¶û ùlZâ @aiÚòZ û _ê^½ ùK¦âû_Wÿû aiþ ÁûŠeê c¤ 19 KòùfûcòUe _½òcKê 5 ^é RûZúd eûR_[ùe Mùf ùMûaeú ^\ú _ûgßðùe _ùWÿ-IKûe-GKûle-aâjà-GKûle @a]ìZ-ùlZâ-IkûgêYò Mê¶û]ûc û @ûi«ê û cjû_ìZ _aòZâ \ßòZú ^úkûP^ ]ûc Z[û aâjà\gðú cjûiò¡û iû]K- _ecKûeêYòK- _ecaâjà cjû_êeêh bMaû^ @a]ìZ @elòZ \ûiu cjû_âdûY \òai Z[û cjû_aòZâ cûN Ké¾ GKû\gú Zò[ô @aieùe Zûue cjûicû]ô Mû\òaâjà iõ\gð^ _ìaðK Gjò

ògße Rúa^Kê KéZû[ð Keò ce iõiûeeê Zeò~òaû û Gjû jó Kûc^û û

@¤l ùWeûaòg cjûaò\ýûkd, ùK¦âû_Wÿû

68

cû IkûgêYò I i Ú @elòZ gâú @ùgûK iûcf

RùY aõgúaû\Ku Mêeê eì_ùe MâjY Keò Rù ÷K ~êaK aõgú aû\^ gòlû Keê[ôùf û Mêeêu _ûLùe QûZâ RYK ù~ZòKò aò^dú [ôùf, ùi_eò ùc]ûaú c¤ [ôùf û KòQò ahð _ùe, _eúlûe icd C_MZ ùjfû û QûZâe ùc]ûùe Mêeê Lêiò [ôùf û cûZâ QûZâuê Kjòùf, Zêùc RwfKê ~û@! ùiVûùe @býûi Ke û KòQò \òê aýa]û^ _ùe QûZâ @ûiò Mêeêuê iûlûZ Kùf : Mêeê _ìað_eò QûZâKê RwfKê ~ûA @býûi Keòaû _ûAñ _eûcgð ù\ùf û Gjò_eò Zò ò[e QûZâ @ûiòaû_ùe MêeêZûuê ùi_eò Kjòùf û _ea�ðú icdùe QûZâ RYu \úNð\ò^ ]eò ùèòùf ^ûjó û ùZYê Mêeê Pò«ûùe _Wÿòùf, gòhý ùKCñVò [ôa, K’Y Keê[ôa: @û\ò @ù^K _âgÜaûPú û gòhýuê ùLûRòaû @ûe¸ ùjfû, ùKøYiò i´û\ còkòfû ^ûjó û Mêeêu @ûguû aXÿòaûùe fûMòfû û Kò«ê gòhý @ûiùf; cûZâ Zûue ai^ bìhY _âZò[ôùf C\ûiú^ û jûZùe ^[ôfû aõgú û Mêeê Mbúe @ûfòw^ Kùf: @û^¦ aòjßk ùjûA _Wÿòùf, ùcû gòlû \û^Kê Zêùc iû[ðK KeòQ û ùKak Zêùc aWÿ ùjûA ^ûjó, Zêùc aWÿ ùjaû ijòZ ùcûùZ aWÿ Keòù\AQ û Zêùc òùR _ûfUò ~ûAQ aõgú û @ûùc ùijò_eò GK aòhd @ûùfûP^û KeòaûKê ~ûCùQ û ù~CñVò eûR_êZâ ‘~êaeûR’ Zûue òÂû, GKûMâZû \ßûeû ùjûAQ«ò iò¡ cjû_êeêh û iéÁò ùjûAQò bò Ü GK iõÄéZò, @^ý GK _eµeû û _âaûjòZ ùjCQò cûâaû\ú ]ûeû û IkûgêYò _ûjûWÿ, N� Rwf, _ûjûWÿ gúhðùe Mê¶û, Mê¶û bòZùe a^\êMðû cû IkûgêYò û ~ûjûe _eòùagKê a‰ð^û KeòaûKê ~ûA Kaò ÊMðZ ^¦Kòùgûe iûcf ùfLô[ôùf:

GcòZòKû [ôfû aY û bìcò QêAñaûKê iì~ðý KòeY ùjC[ôfû jAeûY û

Gjò_eò _eòùagùe _j�ò[ôùf aWÿùLcêŠò (aâjà_êe) eûR_êZ akb\â ù\a û iû]^ bRê GK Mbúe bûaûùag ùÂ _ea�ðú icdùe NUYû _âaûj MêWÿòKê iê¦e bûaùe Zûk_Zâùe K�ûùe ùLû\òZ KeòQ«ò û ~ûjû “cjúcŠk MúZû” I @^ýû^ý _êÉK @ûKûeùe @ûgâcùe C_faþ] û ~êaeûR akb\â ù\a ù\aúu Vûeê ae _âû¯ ùjûAQ«ò û ù~ûM iû]^

òcù« cû IkûgêYò akb\â ù\auê Mê¶û QûWÿò ù\A _ûjûWÿe _û\ù\gùe @aiÚû^ Keòaûe _âZògîZò ùÂ IjäûAQ«ò û eûR_êZâ Gaõ ù\aúu Kù[û_K[^Kê Kaò ùfLôQ«ò-

“@ùÂ ejòQò ùMûaeú Â ùcû _û\ ù]ûAaû _ûAñ û”

Mê¶ûùe eûR_êZâ ù~ûM iû]^û ijòZ iûjòZý eP^û KeòQ«ò û ù~Cñ iûjòZý ùgâÂZû \ûaú Kùe û GK\û awkû Kaò eûc_âiû\ ùi þ ùfLô[ôùf û

“@e ùK^ c^ bâcòQ aûAùe Pûfò^û @û_þ^û @«ùe û aûAùe ~ûeþ Z�ß Ke @aòeZ IAZ @«ùe aòjùe û”

cûZâ iû]^û iò¡ (eûR_êZâeê cjû_êeêhuê eì_û«eòZ) i Ú ùfLôùf \òù^ ~êMk fúkû bûwòa còZYú \ûeêY \Aa û

òZý aé¦ûaù^ eûjûi Kû^ù^ \òù^ ùbUûùbUò ùja ûû Cq _\Uò ùMûUòG bR^ @û\ýûõg êùjñ û Gjû aj^ KeòQò @ûZàû I _ecûZàûe iµKðe ùiZêKê û Rúa _ece bûa ]ûeûKê _êYò ì@û GK ]cð bûa^û I iû]^ûe ]ûeûKê û @^ý _lùe ^ûc I iõÄéZò \éÁò ùKûYeê aòPûe Kùf: ù~Cñ \òMUò iûcÜûKê @ûùi Zûjû GK iù´\^gúk \òM û eR_êZâ bâcYùe [ôaû icdùe NUYû _âaûj c¤ùe

69

Zûuê RùY aâûjàYú @elòZ ùaûfò iù´û]^ Keò[ôùf û aâûjàYúue ùijò iù´\^gúkZûKê i¹û^ RYûA òRe ^ûcKê @elòZ \ûiùe eì_û«eòZ Keò[ôùf û Gjò bûa I bûa^û cûâe êùjñ: Gjû bòZùe ejòQò ù\a�ße _âZòQaò û _êYò Kkò~êMùe cYòh Êû[ð_e, _egúâ KûZe Gaõ Rúa^R¬ûk bòZùe bêfò~òa \dû, lcû @û\ò cj^údZûKê û `kZü iû]ê i Ú Vûeê @ijûd cYòh cûûê @ûjûü _\ Kjòaû òcù« ùKjò ejòùa ^ûjó ~ûjûKê ùKjò eLôùa ^ûjó; ùi ùja @el û ùZYê iéÁò ùja jûjûKûe û ùaû]jêG @el cûû òcù« @ûagýK _Wÿòa elKe û ùZYê i Úu \ßûeû _âPkòZ iõÄéZò ùjCQò, @ele elû ùjZêùe ‘@elòZ’ iõÄéZò û `k Êeì_ @elòZ iõÄéZòe @û\e aXÿòQò û ùeûM, ùgûKùe aògßûi ùK¦âòbìZ ùjûAQò Mê¶ûe Kû�ò_ûYò C_ùe û bqò bûa^û ùlZâùe @elòZ iõÄéZòKê _ûù[d KeêQò @ûRòe cYòh û i Úu cjû_âdûY \òai cûN Ké¾ GKû\gú Zò[ôùe _úV eì_û«eòZ ùjCQò @^ý GK gâúùlZâùe û ù~Cñ CiôaKê IkûgêYò ùckû ^ûcùe Pyðû ùjCQò û jñ, aeMQe Ijk bìcò Ægð Kùf, cìk ùaû]jêG _âû¤û^ý jeûG, cûZâ GVûùe aâjàfú^ i Ú @elòZue icû]ô_úVùe _ìRûyð^û Pûfê[ôaû icdùe : _ûjûWÿ _û\ù\gùe ùMûaeú ^\ú Kìkùe cû IkûgêYòu _ìRûyð^û c¤ ùjûA[ûG û ùiVûùe

bqcûù^ cûuê \gcjûaò\ýû aû \gcûA eì_ùe _ìRû Ke«ò:

“KûkúZûe cjûaò\ýûõ ùgûXÿiú

bìaù^gßeúõ ùb÷eaú zò ÜcÉûPõ aò\ýû]ßcûaZú Z[û aMkûcêLô aò\ýûõ cûZwú KckûZàòKûõ GZ\g cjûaò\ýûõ iò¡òaò\ýû _âKò�ðòZûõ û bqMY aòbò Ü icd bò Ü bò Ü eì_ùe cûu @ûaûj^ Keò[û«ò û aûhðòK Kû~ðýKâc bòZùe iõKâû«ò, _ì‰ðòcû aýZúZ \êMðû_ìRû icdùe cjûÁcú _ìRû, i¯_êeú @cûaûiýûùe i¯iZú PŠú_ûV, MúZû Rd«úùe MúZû ~m, Kû�ðòK _ì‰ðcú aû eûjûi _ì‰ðcúùe ejûi @û\ò @ êÂòZ jêG û Gaõ cjû_êeêhu icû]ô \òaiùe \êA\ò^ _ìaðeê @[ðûZþ cûN Ké¾ âcú Zò[ôùe iõ§ýûùe GK cùjûiôa ùjûA[ûG û GcòZòùe ùcû IkûgêYò ù\aú Gaõ cjû^ i Ú @elòZ \ûiue _úVùe gâ¡ûkêcûù^ còkòZ ùjûA ùicûûe bqò @Nðý @_ðY Keò[û«ò û ùZYê Gjû ù~_eò GK aòek iõÄéZò, ùi_eò GK bò Ü _eµeû aû�ðû aj^ Kùe û

a¦ùegße, _fûA ~ûR_êe, 754205

70

MAHAPURUSA ARAKSHITA DAS

Prof. Dr. Karuna Sagar Behera

In the Upanishad, the question is asked if all the riches of the world belong to me, can I be happy? The answer is emphatic No. The wealth is no passport to happiness and salvation. Therefore one has to realize the meaning of the self and the universal self. In order to seek onuttar Jnana. Goutam Buddha renounced the world. Mahavir also led and ascetic life. In our Indian traditions, the quest for the divine always dominated our outlook. In recent times in Orissa, we find a fine example to this approach towards life in the example of Mahapurus Arakhit Das. He was born in the royal famil of Badakhemundi, in the later half of the 18th Century. His father was Raja Padmanabh Dev. His only son was Balavadra Dev who was the prince and the heir to the royal throne. He grew up in luxury but was not interested in worldly life. At the age of 17 the supreme moment came. He left his household and became a sanyassi. Earlier his father also tried to mould his life in the different way. At the age of 15 his father wanted that he should marry a royal princess but he did not accept the suggestion Leaving behind the royal palace, he accepted the life of a Sanyasi. He virtually became an “Arakhit”. He visited several Jagannath. The young Sanyasi was very much influenced by the nonsectarian character of Lord Jagannath. In the sharing of Mahaprasad, there is no caste distinction. He wanted to enter the temple but he was prevented to have a darshan of the Lord. Arkhit Das was against Idology. The Mahimandal Geeta contains many episodes relating to his asceitic life. During his ascetic career, he visited several places such as Khandagiri, Udayagiri, Barunei, Kantilo, Neelamadhab, Belpada Dadhi Bamana

etc. Ultimately he reached Olasuni and selected it as his Sadhana pith. The site of Olasuni situated on a hillrock offered a beautiful environment to carry on his Sadhana. The famous Buddhist establishments of Lalitgiri existed near Olasuni but Arakhit Das was not influenced by Buddhism. His teachings were of his own realization based on indigenous tradition. His teachings were very simple and appealed to common people. In a society ridden with caste and inequality he preached equality. To set an example, he took food from a Sabar. He did not favour to perpetuate his religious tradition by initiating any one as Sisya or disciple. His teachings, keeping with the best tradition of India gave emphasis on compassion, good conduct and virtuous way of life. His newly formulated religion was based on the best traditions of Sanatan Dharmas. Mahapurus Arakhit Das has left behind a number of text in Oriya such as Balyavodh, Brahmand Geeta, Abadhut Samghita, Gupta Geeta, Mahimandal Geeta and a host of stavs and stutis. His Mahimandal Geeta has been published.The Mahimandal Geeta like the Brahmanda Bhoogola speaks of his universal outlook. The concern for humanism and humanity is unique to his philosophy. His Samadhi at Olasuni which is quite simple and sacred provides spiritual solace for countless devortees. It is hoped that in the years ahead, all his religious works should be edited and published for the scholars of the world. It is incredible that such as saint lived in Orissa in the modern times.

Saheed Nagar Bhubaneswar

71

cjúcŠk MúZû : @ûZàRúa^ú @ûcôRòmûiû _âùìe gâú \ûge[ô \ûi

(GK)

MúZû _âûPú^ IWÿ@û iûjòZýe @^ýZc MêeêZß_ì‰ð aòbûM û GVûùe bMaZþ MúZûKê iàeY KeòaûKê jêG û bMaZþ MúZû @Áû\g @¤ûdZàK ùgäûK òa¡ Mâ Úaòùgh û Gjû Z�ß mû^û[ð gâúKé¾ K�ðéK @Rðê u _âZò _âùgÜû�e Qkùe C_\òÁ @ûZàaò\ýûaòhdK _âiò¡ iõÄéZ eP^û û GAVûeê MúZû ^ûcUò IWÿò@û iûjòZýKê @ûiòQò û MúZû IWÿò@û bûhûùe _ìaðe aòùghZß jeûA @û¤ûZàZ�ß_ì‰ð _\ýûZàK Mâ ÚcûZâùe _eòYZ ùjûAQò û G[ôùe Ké¾ @{ðêû iÚû^ MâjY KeòQ«ò ~[ûKâùc ùP÷Z^ý I c^ û @ûc MúZû _âûd iaðZâ c^ùP÷Z^ý, i´û\ûZàK û PeòZâùe @ûZàaò\ýû aòù]dK c¤ û @¤ûd iõLýû ùlZâùe òeuêg û ~òG ù~ùZ @¤ûdùe ùfLô_ûe«ò û IWÿò@û MúZû bMaZþ MúZû @û\gðùe ùfLû û IWÿò@û bûMaZe âûleò aé� aò GjûKê ù_âeYû ù\A[ûG û Ròmûiû Rúa_ecRòmûiû û @]ôKûõg ùa\û« iûe aò @ûZà_eùP iõKâû« û cjúcŠk aòùgh aýZòKâc

êùjñ û @elòZ \ûi c^ùP÷Z^ý i´û\ Qkùe ùa\û« Z�ßMbðû òRe @ûZàaò\ýûaòhdK Pò«û, ùPZ^û I @bòmZû C_f²òKê C_ûiÚû_^ KeòQ«ò – G ù~còZò òbéZ @eYý aûi Kûke

òR ijòZ òRe aû�ðûk_ Qkùe òRe Rúa^ú I Ròmûiû C_iÚû_^û û cêñ KòG? ùKCñVê @ûiòQò? @ûZàû KòG? _ecûZàû KòG?K’Y GMêWÿòKe iµKð?C_ûiý KòG? C_ûi^ûe cûMð K’Y? iû¤ K’Y? Giaê _âgÜe i¹êLú^ ùjûAQ«ò ùi, òRe @ ê]ûaòZ _[ I cZUòKê aò _~ðýùalY KeòQ«ò û ~ûjû flý KeòQ«ò Zûjû jó Zûue cZ I _[ û ùgh _~ðý« Kò«ê cjúcŠk MúZû MúZûcûZâ ùjûA ejò ^ûjó, ùjûA CVòQò MúZû I @ûZàRúa^ú û Gjû 93Uò @¤ûdZàK GK aòeûU Mâ Ú û G[ôùe _âûd GK

ZéZúdûõg @ûZàRúa^ú û IWÿò@û bûhûe _â[c @ûZàRúa^ú û \êA ZéZúdûõg MúZû Kaòu Rúa^ú Z[û cZ I _[ RûYòaûKê ùjùf MúZûUò @agý _ûVý û

(\êA) cjúcŠk MúZû eP^û _Qùe _ìaðe ùKøYiò _eòKÌ^û flý Keò jêG ^ûjó û ùfLê ùfLê ~ûjû ùfLôùjûA~ûAQò Zûjû jó G MúZû û G[ôeê Kaòu _[ I cZUòKê ÆÁ @ ê]ûa^ Keòaû ù~_eò ijR êùjñ ùicòZò aò @ ê_êv RúaÛòKê _ûAaû i¸a êùjñ û ~ûjû ùfLôùf Zûjû iZýe òKUa�ðú ùja ùaûfò beiû eLô ùja ^ûjó û ùfLK MúZûUòKê ajêaûe _XÿòQò û Kò«ê ùKùa [kKìk _ûAñ ^ûjó û ùZYê bdùe ùfLû~ûAQò G _âa§ û Kaò MúZûUòKê ùKCñVê @ûe¸ Keò ùKCñVò ùgh Keòùa RûYò ^[ôaûeê ù~ùZùaùk ù~Cñ bûa^û @ûiòQò ZûjûKê fò_òa¡ KeòaûKê ùgâd cYòQ«ò – ù~Cñ @bêq @aýaiÚòZ Rúa^ ùi ~û_^ Keê[ôùf ùi[ôùe MúZûUò ùfLôaû KòQò Kcþ KéZòZße K[û êùjñ û ùa\û« Z�ßùe ùi ùKùZ\ìe @aMûjò [ôùf Zûjû RûYòaû G ùfLK _lùe iû¤ûZúZ aýû_ûe - @ûC ùa\û«Z�ß I bqòcûMð ùKCñVò ùKCñ aò¦êùe ^û¦ òK icúKeYùe C_^úZ ùjûAQ«ò, Zûjûaò G ùfLK _lùe RûYòaûe C_ûd ^ûjó û Kaò aâjàZ�ß C_iÚû_^ KeòQ«ò I bqò _ûAñ aýûKêk ùjûA CVòQ«ò – GùY cjúcŠk MúZûe Rúa^ú ijòZ Kò´\«ú I ùfûKgîZò _eÆe iûc¬iý ù\Lê^ûjû«ò û cjúcŠk MúZûKê ù~ùa Kaòu Rúa^ú I cZ_[ _â\gð^ _ûAñ _âûcûYòK Mâ Ú bûaùe MâjY Keû~ûG, ùZùa G[ôùe ~ûjû@Qò Zûjûjó ù\LûA \ò@û~ûCQò û G[ô_ûAñ MúZûe 6Â iõÄeYUòKê aýajûe Keû~ûAQò – Gjû IkûgêYò Mê¶ûe cj« gâú eûcû^¦ \ûiu \ßûeû

72

2005 LâúÁû± ùàédûeú 5 ZûeòL \ò^ _âKûgòZ ùjûAQò û _éÂû iõLýû 244 û

(Zò^ò) @Áû\g gZû±úe ùgh bûMùe aWÿùLcêŠò eûRýe ùRýÂ eûRKêcûe akb\â ù\a ]îa Kò aê¡u @û\gðùe MéjZýûM Keò @eYýaûi _ûAñ c^ akûAQ«ò I ùgh _~ðý« Câòõg ahð adiùe MéjZýûM KeòQ«ò û _Qùe QûWÿò @ûiò[ôaû I aòZûC[ôaû Rúaê Zêk^ûZàK aòPûeeê Zûue eûRKúd ùbûMaòkûicd Rúaê PòZâ CnûiòZ ùjûA CVò[ûG û 44g @¤ûdùe @Qò, Méùj cêñ [ôfò ù~Cñ\ò^, ùQûU aÈ ^ _òù§ c^ ù~ùa bìcòùe aÈ aûRò- ùZùa ùcû c^ jêG eûRò Gùa K^û LŠòG cûZâ cûeò- @ûae aêùf Mâûùc ùèò Pê@ûPõ\^ @ùw ù\A- ùKùg _ûU aû§ò LõRûA Zjó C_ùe _ê¿ LõùR- ffûùU ^û^û PòZû eõùR û Gùa ùKg cêKêkû Keò- @WØûQûWÿò Mâûùc ùèòfò KêOuêc \òù^ ù~ùa ùaûùk- ùi \ò^ ò\âû ù~ ^jêG iÜûjû^ ^Kùf cêñ \òù^ -

ò\âû ùcû ^@ûùi ^dù^ Gùa cûiùK \òcûiùe- iÜû^ Kùe cêñ @YûPûùe LUg~ýû cûŠò QûWÿòfò – Gùa bìcòùe cêñ ùgûAfò û

(_éÂû, 123-124) K’Y _ûAñ Ne QûWÿòùf? Kò´\«úUòG MXÿòQVòQò G[ô_ûAñ û \òù^ eûZòùe Kê@ûùWÿ i ÚUòG C_iÚòZ ùjùf û cùYûjò Keòùa û K\kú_Zâ ùfûWÿû _Wÿòfû – aûkK akb\â

ù\a ùiùZùaùk _Zâ KûUê[ôfû ùaùk Nee cûfòKûYú aé¡û aò]aû Zûuê “KòGùe Zê @elòZ” ùaûfò Mûkò ù\AQò; @ûC ùi biðôòZ ùjûA aêXÿú\� ^ûcùe _eòPòZ ùjûA Ne QûWÿòQ«ò û Kò´\«úe cìLðZû êùjñ, KûŠmû^ jú^Zû K[ûUòKê cò[ýû _âZò_û\^ Kùe û @Áû\g gZû±úe ùgh bûMùe aWÿùLcêŠòe ~êaeûR ùKCñ \êüLùe _eaûWÿòùe _gò eûZòùe K\kú_Zâ KûUòùa? eûZâùiaK I _eòPûe aé¦ Mùf Kê@ûùWÿ? eûRûu C@ûi _ûLùe aêXÿú aâûjàYúe Ne Kê@ûWÿê @ûiòfû? eûR C\ýû^ùe K’Y K\kúMQ ^[ôfû? _âKéZùe Kò«ê Kûwûk akb\â Ne QûWÿò ^[ôùf? Ne QûWÿòfû ùakKê ùi Câòõg ahð adÄ ~êaK û i¯\g ahð adieê ùi Ne QûWÿòaû Pò«û Keò[ôùf - _âÉêZò _ûAñ icd ù^ùf \êAahð û ùi ù~ùa 1772 ùakKê R àò[û«ò ùZùa 1790 Kò 1791 ùakKê Ne QûWÿòQ«ò û (@û òcû òK icd 1772-1803)

iZe aeh ù~ Vûeê – iêaê¡ò ùjfû ùcû jé\eê \êA aeh Ne Vûùe – ejò[ôfò Zê¸ bûa^ûùe

bûaòfò Nùe Kû~ðý^ûjó – @eùYý _gòaòUò cêjó Gcù« cù^ cêñ _ûõPòfò- Neê cêñ \òaùi @Afò û (67/26-31) (_éÂû, 182)

Ne QûWÿòQ«ò \òaiùe, eûZâùe êùjñ û Gùa Zûu i´§ùe ì@û GK Kò´\«ú MXÿò CVêQò û @elòZ \ûiu bR^û akúe cêLa§ Êeì_ @Qò “cV Kcðûw cû\kû êiûùe iò¡ @elòZ \ûi aûaûu aòhd û” MR_Zò \òaýiòõj ù\a Kê@ûùWÿ @elòZ \ûiuê @ûaûj^ Keò ù~ûWÿ ciûf ù\A ùaXÿûùe C_û]ô \gð^ KeûA LŠê@û _Z^ú gûXÿú C_jûe ù\ùf û MR_Zòu @ûMâj I @û êKìfý ^_ûAùf iaê

73

ù~còZò òe[ðK! cjúcŠk MúZû Kò«ê bò Ü K[û Kùj û i\ý MéjZýûMú @elòZ _êeúùe _j�ò[û«ò û aûUaYû ùjûA iûZ@ûV\ò^ ùja ^LûA ^_òA Kæû« @ai Ü @aiÚûùe ùMûUòG ^Wÿò@û aMòPûùe C_^úZ ùjûAQ«ò û aûCeú Zûuê ùPûe bûaò MêWÿûG cûWÿ ù\AQò – ùi QûWÿ _ûAQ«ò aêXÿúUòe jÉùl_ `kùe û RM Üû[u \gð^ còkò^ûjó c¦òe _âùag _ûAñ Uuû cMû~ûAQò- @eêYÉ¸ _ûLùe _Wÿò _Wÿò ùbûK C_ûiùe _êeú QûWÿòQ«ò û bûaòQ«ò “aâjàûùŠ _êeò@Qò ùijê”- c¦òeùe RM Üû[uê ^ ù\Lôùf Pùk û _ùe ùi Z _âZòcû\gð^ a‰ð^ KeòQ«ò û (70c @¤ûd \âÁaý) ~òG eûRKúd ùiøbûMý QûWÿòQ«ò ùi eûRûu @ êMâjùe ]^ý jê@ù« KûjóKò? @]ôK«ê @Áû\g gZû±úe ùghbûMùe @û êcû òK 1772ùe bìcòÂ ùjûA[ôaû Kaòuê Lâú. 17 g gZû±úùe “@a]ìZ gûXÿú” còk«û Kò_eò? Kò´\«úe icdmû^ ^ûjó ùaû]jêG û @elòZ \ûi _ûeû\ßú_ eûRûuê ùbUòaûKê @agý PûjóQ«ò, lê]û _ò_ûiûKûZe ùjûA ùi eûRû êMâjeê LûAaû _òAaû _ûAaûe @ûgû eLòQ«ò û Kò«ê \gð^ còkò^ûjó û _ûeû\ßú_e @ûZò[ý _âúZòKe ùjûA ^ûjó, eûRû I eûRý_âZò ùNûe aòeq ùjûA @elòZ ùiVûeê ù`eòQ«ò-

G eûRû cêLð ùi @UA- Êbûùa h‹^ûc ajò ùMûeê Kò RûùY mû^ _êY- @û¸uê G PòjÜòa _êY

@ûùj iêR^cûù^ Kjò- _ûeû\ßú_ ^ ~òa ùKjò Zjóùe \dû]cð ^ûjó- G ùN ò Zê¸uê KjA û

(_éÂû, 211) Gjû_ùe @agý K òKû ~òaûKê PûjóQ«ò, Kò«ê ~òaûe _âcûY ^ûjó û eûR_âiû\ Zûuê iêfb ùjûA ^ûjó û cò[ýû Kò´\«ú MXÿû ^~ûC û òR ùRýûZòùe ùi òùR SUKê[û«ê û

_êeú MR_Zòuê RûZòe iaê aý_ûeùe iµéq Keòaûe Gùa ù~Cñ _âaYZû ù\Lû~ûAQò Zûjûeò jÉùl_eê G_eò Kò´\«ú Gùa MXÿû~ûA _ûeò[ûG û ùKCñcûù^ Ne QûWÿò[û«ò? Kaò @elòZ ZûfòKûUòG _âÉêZ KeòQ«ò û KòG LûAaûKê ^_ûAùf Ne QûùWÿZ KòG Ne Kûc]¦û KeòaûKê _âÉêZ ^ùjûA NeQûùWÿ û KòG aû aòaûj Keò^_ûeòùf, @ûC KòG @_êZâòK ùjûAMùf _kû«ò, @ûC KòG \êeûùeûMý ùeûM ùbûMòùf AZýû\ò- (_éÂû108)- Giaê KûeYeê Kò«ê @elòZeûRgâú QûWÿò^ûjû«ò – ùKak aâjàu C_ùe beiû eLôaû ùi MéjZýûMú ùjûAQ«ò - _eò_ì‰ð @ûZà ic_ðYùe Zûue KéZû[ðZû - @ùjZêK bqòùe iµ ÜZû – cêjóZ GùZ ù~ K[ûùe Méj ùZRò^ûjó c^ùe Zê¸ beiû Kò«ê RûY – KòQò cêñ ^RûYA _êY _âbê ~û cù^ _û�ò[ôùa – ZjûZ @agý Keòùa û

(_éÂû-118,119) ~ûjû Zûu AQû iò^û û KòG ùKùZ _âKûe ù\aZû _ìR«ò ùKùZ ùKùZ C_ûdùe û KòG _ìRû_ìRò Kùe, KòG RUû RêU eùL, KòG iêeû_û^ KùeZ KòG MõRûA LûG – KòG j êc« ¤ûùd Z KòG \êMðû bùR û AZýû\ò AZýû\ò û (_éÂû 119) @elòZ Kò«ê aâjàu beiûùe @^ý ù\a ù\aúuê _ìRû Ke«ò ^ûjó – ùi flý KeòQ«ò aò^û bqòùe ù\aù\aú _ìRû Keû~ûA_ûùe, aâjàuê ^ bûaò ^Pò«ò ]ûcðòK ùjûAjêG- KòG ùKùZ Qk^û aò Ke«ò – KòG cª Rù_ Z, KòG PòZû ZòkK KûùU û KòG ù\jùe _ûCñg ùaûkòjêGZ, KòG C¡ðaûjê ùjûA _�ûMÜòiÚû_òZ Z_iýû Kùe, KòG ùKak lúe LûA aõùP Z, @ûC KòG Mê¶û bòZùe fêPò eùj, KòG ùKak _ûYò _òA eùjZ KòG K@ñk _Zâ LûA aõùP – KòG Pûeò]ûc aêùfZ, KòG @Áûw ù~ûM iûù] û

74

KòG aâjàP~ðý _ûùk Z KòG ò\âûjú^ eùj – (AZýû\ò AZýû\ò _éÂû-121) Kaò @elòZ KòQò Ke«ò ^ûjó û ùKøYiò K[û ^ KeA û aâjàu ^ûcùe Zûue beiû – G_eòKò ^ûc bR^ ùaùk ù~Cñiaê ^ûc @^ýcûù^ bRò[û«ò ùi Zûjû aRð^ Ke«ò – jùeKé¾, cêKê¦ Kò cêeûeú aû RM Üû[ aâjàu

òR ^ûc êùjñ, Giaê ^ûcùe i\þMZò ^ûjó – aâjàu òR ^ûcùe i\þMZò û “K‰ðùe ù~ùZ ^ûc gêYò – G[ôùe MZò ^ûjó _êYò” - _âbê ~ûKê \dû Ke«ò - òR ^ûc bKZò \ý«ò û _éÂû 122 û ùZùa ‘ òR ^ûc’ ùe K’Y aêS«ò Kaò, Zûjû MúZûUòKê ÆÁ Kò _eòÇêU jêG ^ûjó û cjúcŠk MúZûe @elòZ \ûi iaðZâ VòKþ iû]ûeY cYòhUòG _eò @ûPeY KeòQ«ò, ùZYê Zûuê ijRùe PòjÜò jêG ^ûjó – G ùfLK PòjÜò _ûeò^ûjó ò½d- cYòh eì_ùe R àòQ«ò, @aòKk cYòh _eò lê]ûZé¾ûùe Nûeò ùjûAQ«ò aûe´ûe NeKê ùèò~òaûKê bûaòQ«ò – bd bâû«ò, @ûgû @ûguû- iaê VòKþ cYòh _eò û 7 [e aûjûeò 7 [e aYKê ùèòQ«ò – bKZò ù~ûùM @ûgû ^ûjó – “@ûC aù^ cêñ ^ _gA û” ùgh _~ðý« @agý aYùe @Q«ò – ùi ù\aûù\aú _ìR«ò ^ûjó @ûù\ø, ùKak ^ûc beiûùe [û«ò, bqò _âû[ð û Keê[û«ò, ùghKê ùNûhYû KeòQ«ò, “bqò ^ ù\ùfUò @agý @lðòZ \ûi ~ûC ^ûg û”

(_éÂû 117) Zûu \éÁòùe iaê icû^ - gêb @gêb, iêL\êüL, cwk @cwk – Kò«ê GKcûZâ bqò @\ßòZúd- @^ýû^ý ù~ûM C_ûi^û _òVû ùjùf bqò @céZ, ù~ jûZúK§ùe aùi ùi M]PùXÿ^û, ù~ _ûUaÈ _òù§- ùi PòeûK^û ùLûùR^û – ùicòZò ~òG bqò ùLûùR ùi @ûC KòQòùe i«êÁ jêG ^ûjó û Zûu _ûAñ bqò iað iû]^ Meúdiú @ûC aâjà^ûc iaðgêb_â\ û aâjà C_ûi^û K[û ùKCñVê _ûAùf Kaò @elòZ? aâjàiìZâ eê Kò? ùMûUòG iìZâ @Qò – cêùqû_ié_ý

aý_ù\gûZþ, 1/3/2 – aâjà cêq iû]êcûûe C_ié_ý @[ðûZþ i\þMZò û ùa\û« Z�ß ijòZ bqòKê cògûAùf ^ûc bR^Kê ÊúKûe KeòaûKê ùja – aò¾êKò Ké¾u iÚû^ùe @elòZ ùKak aâjàuê bRòQ«ò, iað\û aâjàuê iàeY KeòaûKê ùja – ùKa aÉéZ ùja ^ûjó – ù~ùZ aò]ô

òùh]e _eòPûe – Kòue û bqò aýûKêkZûùe @elòZue KéZû[ðZû û

(Pûeò) \òM_jŠú (\òM_Šû?) eê IkûgêYò _aðZ Mê¶û - \úNð~ûZâû û cjúcŠk MúZû û @ù^K iÚûê ^ûc @Qò û ùKeûŠòcûk _aðZ, jêcû, WêaêWêaû, ùeûaûK, gýûcKêŠ I cjêeú_aðZeê PêwêWÿò ù\A _aðZ @ZòKâc Keò Kaò _êeúùe _j�òQ«ò - _êeúeê ùèò jk\ò@û _aðZ ùjCñ LŠMòeòKê @ûiòQ«ò, ]CkòMòeò, C\dMòeò, aeêYûA, ]^ûgâú _aðZ aò ~ûAQ«ò, ~ûAQ«ò aò _ûeû\ßú_ ùK¦âû_Wÿû I IkûgêYò û ^úkMòeò, Wc_Wÿû, i¯g~ýû, K_òkûi I i´f_êe @û\ò iÚû^Kê aûjûeòQ«ò, Kò«ê ~ûA_ûeò^ûjû«ò û ùi ù~ùa 1772 eê 1803 _~ðý« cûZâ 31 ahð a�ò[û«ò ùZùa ùi LŠMòeò I IkûgêYòùe @ù_lûKéZ \úNð icd KUûA[ôùa û cjúcŠk MúZûe _â[c 35Uò @¤ûd ùi ùfLôQ«ò LŠMòeòùe û Zûuê iêiÚ @ûgâd _âûd còkò^ûjó û \úNð ~ûZâû ùKäg a‰ð^ûeê RYû~ûG IkûgêYòùe _j�òaû _~ðý« ùi iò¡ò fûb Keòaûe ùKøYiò i¸ûa^û ù\Lô^ûjû«ò û iû]ûeY cYòhUòG ùjûA ejò~ûAQ«ò, lê]û_ò_ûiûùe KûZe ùjûAQ«ò, ahðû, gúZ, Mâú¾ _âùKû_ùe _â_úWÿòZ ùjûAQ«ò, \êŸðgû ijòaûe iúcû, @ZòKâc Kùf _ìaðRúa^ K[û iàeY Keò MéjKê _âZýûa�ð^ Keòaûe Pò«û KeòQ«ò û Zûue bd @Qò, bâû«ò @Qò, aòKûe @Qò- ùfûK^û[ c¦òeùe Zûuê G_eò _âiû\ \ò@ûMfû ù~, ùi iaê ù`û_ûWÿò ù\aûKê aû¤ ùjùf û _ûùegße c¦òeùe ùiaK òùR ieê @ ÜZK LûA Zûuê aMWÿû @ Ü ù\aûeê ùi c^

75

KÁ KeòP«ò û Èú ùfûKu biôð^ûùe ùi @ûjZ aò ùjûAQ«ò, VûG VûG _âZòKûe PûjóQ«ò û RûZò a‰ð òaðòùghùe icÉu Neê @agý ùi LûAQ«ò, Kò«ê _â[ùc Zûjû ùKùa icûR iõÄûe cù^ûaé�òeê Keò^ûjû«ò lê]û Rßkûeê @ûZàelû KeòaûKê KeòQ«ò û PìWÿû_ûYò _òAaûe \êüL, @û òkLùŠ fMûA @ Ü bê¬òaûe \êüL, PûŠûk Vûeê aâûjàY~ûG icÉuNùe cûMò LûAaûe \êüL - @ù^K \ò^ ]eò LûAaûKê _òAaûKê ^ _ûAaûe \êüLKÁ - @ Ü aòjêù^ cêXÿòbRûùe ù_U _êeûAaû KÁ- @û\ò iaê \êüL KÁ KòZû ùMûUò ùMûUò Keò ùfLôQ«ò û Rúa^ aò aòlò¯ û @aýaiÚòZ, @iêiÚ, \ûeò\âýKäòÁ, @ ÜRk a�òZ – iaê @ûgû QûWÿò ùi ù~ aâjà @ûgâòZ – GZòKòùe ùi iû«ß^û _û@û«ò iò^û, \êüL KÁKê @ZòKâc Keò_ûe«ò ^ûjó, ùMûeê_eò jiòùf iê¡û û Zûue C_f²ò ùjCQò – cjúcŠùk aWÿ ùKæg û A¦âòd @Zé òe ùKäg @Qò, _âKéZò aò_ôûZe ùKäg @Qò û icûRe Cù_lû @aùjkû I _úWÿê ùKäg @Qò, ùPûe ùaûfò aûCeú ceûceò Kùe, _òfûG aûdû @ûiòfû Kjò ùUKû _Kû«ò û K’Y Keû~ûG? ùghKê IkûgêYòùe ùi @ûgâd ùLûRòQ«ò, _âû[ð^û KeòQ«ò û ùj IkûgêYò Meòae – \dû eLôa ùcûjVûe

Zê¸e \dû ùcûùe [ôùf- \ò^û ùKùZ ejòaò bùf ajêZ bâcò cêñ `êUòfò – ùZûùZ @ûgâû Keò ÷Afò @ûC Z bâcò ^_ûeA – ùcûùZ eLôa \dûajò

_âbê Zûuê bâcûA cûeòQ«ò û aò^û @_eû]ùe! GùK GKû« Kæû« @ai Ü û ù~ùZ\ìe i¸a @agòÁ Rúa^ ùi IkûgêYòùe KUûAQ«ò – aòPeû ùbûK ijò _ûe«ò ^ûjó, @[P @ ÜKÁùe a�òùf \úNðKûk! cù^jêG @Kûk aû¡ðKý I @_ûe

@ ÜaÈ, KÁeê ùi \úNðRúaú ùjûA _ûeò ^ûjû«ò û @Kûkùe Pûfò~ûAQ«ò û

VûG ùfLôQ«ò aò]ûZûu aòùeû]ùe @ûùl_ I @bòù~ûM iìùZâ û Kòõ_û aò]ûZû Gjû Kfê- iêL ùbûMjó QWÿûAfê û Rk_û^ cêVûG ù\A- Èòeú êLôfêUò Zêjò hWÿei ùbûM QûWÿòfò- @ Ü aÈ jó \ìe Kfò bûaòfò bKZò iû]ôaò- cjû @eYý bâcê[ôaò ùi _û� ^ eLôfê Zêjò

Kò_ûAñ GùZ KÁ ù\A? (_éÂû – 203)

iêLùe bûMýcd Rúa^ _ûAñ Kaòue @aùgûh @ùgh – Èú i«ûê iõiûe, hWÿei ùbûM, @ Ü aÈe iêfbZû _ûAñ aýûKêkZû @Q_û ejê^ûjó û Zûu Rúa^ú ijòZ @ù^K Èú ùfûKue iõiâa @Qò û ejiý aêSòaû ijR

êùjñ û c«aý Keòaû aò i¸a êùjñ û Kò«ê ùijò iµKð I iõiâae K[û ^Kjòùf Kaòu Rúa^ú @iµì‰ð ejò~òa û ^ûeú iõiâa û cjúcŠk MúZûùe ^ûeúG C_iÚòZ @Q«ò û i\ý MéjZýûM Keò[ôaû @aiÚûùe @elòZ \ûi ùbUòQ«ò \êAUò Èú ùfûKuê, cZ I _[ _ûA iûeòfû _ùe 4 RYuê û cjû_êeêhcûù^ ^ûeúKê êKe \ßûe Kjò Cù_lû Keò[û«ò Kò û ^ûeú cûùZâ cû ùaûfò bûaò Zûu Vûeê i«ûîêfb ùiÜjû\e ùLûRò[û«ò û ^ûeú KûcKì_ ^ùjùf cûZéeì_û û ^ûeúe eì_ iaðZâ ]ôKÑûe ù~ûMý – bqòe @«eûd I Bgße C_f²ò ùlZâùe @^ZòKâc aû]û- @elòZ Kò«ê Èú ùfûKcûû ijòZ iµKð iÚû_òQ«ò û G ùlZâùe ì@û Z�ßUòG aûXÿòQ«ò c¤ - Èú ùfûKcûùZâ Zûue _ZÜú û ùi Êûcú û ùi \ò^ ùi i\ý i\ý Ne QûWÿò[û«ò û cûMòLûA gòLô ^[û«ò û \òM_jŠòeê ~ûZâû @ûe¸ Keò ahðû aò_ôûZ bòZùe bûfê jûaêWÿeê a�ò

76

aò_~ðýÉ bûaùe _j�ò[û«ò ùKeûŠòcûk _aðZùe û lê]ûZé¾ûùe KûZe ùjûA ùi @eYýeê aûjûeò Mûñùe _j�òQ«ò Lû\ý @ù ßhYùe û _â[c Mâûce @ êbìZò _âúZòKe ùjûA^ûjó, @ Ü còkòfû ù~, eûR_êZâ @û´Khò fMûA LûA_ûeòùf ^ûjó ù_U_êeû - \ßòZúd Mâûcùe aûdû @ûiòQò Kjò _òfûG ùUKûcûeòaûKê C_Kâc Keòaûeê fêPò ejòùf û aâûjàYUòG ù\Lô[ôfû eûZâ @¡ðùe NeKê WûKòù\fû – Zû’e aò]aû K^ýû @Ì adiú ZeêYú – Zûeò C_ùe \ûdòZß \ò@ûMfû, ùi @bêq ùfûKUòe ~ZÜ ùâ û aò]aû ZeêYúUò Zûuê ~ZÜùe Lê@ûAQò, lòeò _òVûùe _eòZé¯ KeòQò @ûC òR \êüL RYûAaû ijòZ Zûuê NeKê ùèò~òaûKê _eûcgð ù\AQò, ùiÜj _eag ùjûA û

ùcûùZ aò]ûZû ù~ _û�òfû – Êûcú ùcûje ^ûgMfû û Êûcúe iêL ù~ ^ _ûA- @Zò KÁùe \ò^ ùÂ @Ì adi Zê e – Kòµû @Af QûWÿò Ne aòaûj ùjûAQò Kò ^ûjó- ùfCUò ~û@ cêñ KjA û aòbû ùjûAY iêùL ej- G KÁ ijòa Kò ù\j û ÈúeòKê ùbûM ù~ ^Kùe- cìLðUò ùijê G iõiûùe û

(_éÂû-185) aWÿ òcðk _eûcgð û a§êZß_ì‰ð C_ù\g û aòaûjòZ Sò@cûù^ _âûd @bòbûaKZß ù\LûA[û«ò – Sò@Uò Zûjû KeòQò, Kò«ê aò]aû ZeêYúUò _lùe ~êaKUòKê Èú- C_ùbûM iõKâû« C_ù\g ù\aû K[ûUû ùKcòZò aòh\ég cù^ jêG û @Áû\g gZû±úe ùghbûM - _eòùag Mûñ bìAñ û Kaò aò]aû ZeêYúUò @ûLô I cêLùe Kûc – aêbêlû ù\Lôùf Kò @ûC? Zûjûeò ^ûeúi�û `êU«û eì_ei ùN ò Kaòuê @ûz Ü eLôQò @ù^K Kûk û ù~ùZùaùk lê]ûZé¾ûùe aòKk jê@«ò û @eYýaûie \êüL

lê]ûZé¾ûùe aòKk jê@«ò, @eYýaûie \êüL \êaðòij ùjûACùV û ùiùZùaùk ZeêYúUòKê cù^ _Kû«ò, _eûcgð iàe«ò û ùijò\ò^Vûeê @ù^KKûk _~ðý« ùi @ûC ùKøYiò MâûcKê ~ûA^ûjû«ò – WeòP«ò ùaû]jêG KûcKê – MâûcKê êùjñ û 2d Èú ùfûK aé¡û û Gjò aêXÿú Zûuê _êeúùe aûCeú jûZeê C¡ûe Keò[ôfû û Wü cûdû]e cûîòõj cù^ Ke«ò aògße Pòe«^ ^ûeúù~_eò @elòZuê C¡ûe KeòaûKê aé¡û eì_ùe @ûaòbðêZ ùjûA[ôfû û Gjû KaòZße KÌ^û ùjûA_ûùe û Kaò @elòZ Kò«ê G_eò bûa«ò ^ûjó û aêXÿúUòKê ùN ò ùi aòùgh @ êbûaòZ ùjûA^ûjû«ò û Zûe cûZéiêfb ùiÜj I gêùbzûKê iàeY KeòQ«ò cûZâ- ^ûeú cûùZâ aeõ Zûue Pòe«^ Èú aû _ZÜú û G ùlZâùe PûeòRY ÈúùfûKu K[û ùi KjòQ«ò – RùY iZe ahð adie ZeêYú Zûuê ùbUòQò, Zûue @ êMc^ KeòaûKê PûjóQò û ùi Zûuê â�ðûAQ«ò ùgh _~ðý« - @ûC Zò òRY Zûuê aûdû Kjò Cù_lû I @aùjkû _â\gð^ KeòQ«ò û Z à¤eê RYu K[û aêSòaû ùaûfò bûaò jêGZ aêSòaûKê icd _ûA ^ûjû«ò @agòÁ \êARYuê Kò«ê òRe _âbûa akùe @û êMZý _âKûg KeòaûKê aû¤ KeòQ«ò – Gjò \êARYu ùlZâùe @ùføKòK gqò _âùdûMe SfK @Qò û \êjóuê ùi Ê_Üùe ù\Lû ù\A òRe @ êMZ KeûA_ûeòQ«ò û Pûeò RYu _ûAñ ùMûUòG Z�ß û aûdû @elòZ _ecûZàû, ^ûeúcûùZâ RúaûZàû û RúaûZàû cûùZâ Èú - _ecûZàû _êeêh û – “G ùN ò òR _ZÜú ùcûe û ê ù\jùe @ùMûPe û” _â[c Èú ùfûKUò Zûuê ùbUò WeòQò, aûdû ùaûfò Kjò _kûAQò û Kaò @elòZ ùfLôQ«ò, “ùi Z bûeòRû @û¸Kêjó / Kòµû aûdû ùaûfò ùaûfA?” \ßòZúdUò ZeêYú - @ûV ahð adieê @elòZuê ùbUòaûKê PûjóQò – Gùa ùbUò Zûu ijòZ _kûAaûKê PûjóQò – PcKôûe _eûcgð aò ù\AQò û @elòZ Zûuê cûeò ù\A ù_ûZò ù\aûe Qk^û Ke«ê, eûZòùe @ûiò ùN ò~òùa û ùgh _~ðý« @elòZ \ûi Zûuê

77

aûkKé¾ ^ûcK aýqò ijòZ aòjûj ù\A – ‘ùijò aýqòKê @elòZ ùaûfò RûYòaûKê’ _âa�ðûAQ«ò, “ùijòUò cêjó ùaûfò RûY / Zê¸uê aòbû ùjaò _êY û _ea�ðú \êARY Zûuê biôð^û KeòQ«ò, Kò«ê @ùføKòK _âbûaeê Zûuê WûKò ùÂ eûZâò @¡ðùe _û\c�ûkòQ«ò I @AñVû LûAQ«ò û ùcûù^ Zûue òR _ZÜú û cûdûùe QûWÿò[ôùf û ùfûK _VûA WûKò ùÂQ«ò Gùa û RYu ùlZâùe “Pò� ù~ jeòù^ùf ùijò û c^ Cz Ü ù~ ùjûA, Gùa ùMû ùKZûuê cìzðòa û Rúa^ ù\ùf ù~ùa [ôa” AZýû\ò ~ûjû Kêjû~ûAQò ùi[ôùe @ êeûM I @ûiqòe C¾ZûKê @ÊúKûe Keò ùjC^ûjó û @^ý RYue bûhû @ûjêeò _âúZò_ì‰ð I @«ew – “iað\û \ûiú cêñ Zê¸e, ùi\ò ê ùcû c^ Cz Ü, ùKcù« ]eòaò Rúa^, ùcû Pò� jeòù^ùf ùijò – Kûjû @ûùM KjòaòUò cêjó-“ â @ù\ß÷Z ùa\û« \gð^Kê GcòZò GK _ûeòaûeòK _Zò_ZÜú Z�ßùe eì_û«eòZ Keòaûe MêeêZß ùKùZ I Gjû\ßûeû Kò gòlû còùk RûYòaû KÁKe û VûG VûG G_eò IfUû Z�ß aò @Qò “Éòeú eì_Uò cêjñ RûY û cêñ ùcûùZ ùcûjò@Qò _êY û @û_Kê @ûù_ K^ýûae û aâjà iaðZâ aò\ýcû^ û ùZYê ~òG Èú ùijò jó _êeêh û aýa]û^ Kûjó? Gjò iìZâùe ùMeÉ bûeòRûUò cêjó, _ê@ Sò@Uò cêñ ùaûfûA û” iaê Z�ße C¡ßðùe C_ùeûq ^ûeúcûû _âiwùe Kaòu ^ûeú iõ_âúZò ù~ùa _âKUò[ûG ùZùa aýÉ I aòeq ùjaûe KòQò ^ûjó û ùi iõiûee cûdû KUûA_ûeò^ûjû«ò ùaûfò ÊúKûe KeòQ«ò aûe´ûe û Zûe @bòù~ûM gêY«ê,

c êhý R à ùcûùZ ù\fê lê]ûZéhûùe ù~ cûAfê

ò\âû bdKê ^ QûWÿòfò òeùZ Kûc ag ùjfò

G _û� _Pòg _âKéZò Gcûù^ geúe ^ûg«ò Gjûuê ù~ RòYò_ûeòa G _òŠ òù½ ^ûg~òa û

Gjûu iùw ag ùjfò òeùZ bâcò cêñ bâcòfò û

(_éÂû-181) @elòZ \ûiu Rúa^ú - _�bìZ `û¦ùe _Wÿò Kû¦ê[ôaû cYòhUòGe Rúa^ú û cYòhe @ûPeYKê ùi @ZòKâc KeòaûKê Pûjû«ò Kò«ê i`k ùjûA_ûeò^ûjû«ò û @lcZû, @iûc[ðý I @iû`fý f{ûR^K êùjñ ùKùa û bMaû^Z êfúkûùe cYòh _eò @ûPeY Keò[û«ò, ùeûMùgûK, lê]ûZé¾û I ùfûb ùcûj KûcùKâû]ùe Nûeò jê@«ò û @elòZ \ûi Z cYòh û cYòh _eò @ûPeY Zûue ùZYê ù\ûhûaj êùjñ Kò ùgûKûaj êùjñ û

(_û�)

@Zü_e aâjàRòmûiû aû @ûZàRòmûiû û cjúcŠk MúZûe \êA ZéZúdûõg eê C¡ßðbûM Z�ßûZàK û _�bìZ Ròmûiûeê @ûe¸ Keò @le cjòcûùe icû¯ û MúZûUòùe @ù\ß÷Z ùa\û« Z�ße KòQò KòQò iùuZ @Qò, gîZò _âiÚû^, iáZò _âiÚû^ I ^ýûd _âiÚûê ^ûùcûùfäL ^[ôùf ùjñ ùiMêWÿòKe _âZò_û\ý i´§ùe iùPZ^Zû @Q û @eYýaûi Kûkùe ùi _Xÿû_Xÿò Keòaûeê iêù~ûM _ûA ^[ôùa ~[ûi¸a – Mêeêaò @ ê_iÚòZ – ùKCñVê _ûAùf ùa\û« aò\ýû I ùa\û«e \éÁòbõMú? Zûu Rúaê @û\gð, cìfýùaû] I @ûPûe @ûPeYùe ùa\û« Pyðûe \éÁòbwú Kò_eò Kâòdûgúk Zûjû MùahYûe aòhd û jêGZ @eYýaûi _ìaðeê ùa\û« Pyðû Keò[ôùa-17 eê 19 – ù~Cñ \êAahð ùi @eYýaûi _ûAñ _âÉêZ ùjC[ôùf ùiùZùak C_ òh\, aâjàiìZâ I bMaZþ MúZû _Xÿò[ôùa – cjúcŠkMúZûùe GMêWÿòKe _\_ûZ @Qò - ~\òI aò]ôa¡ GMêWÿòK @ êgúk^ Keòaûe ùKøYiò ÆÁ iìP^û ^ûjòñ û ùa\û« @ûùfûP^ûiìùZâ ùi cjúcŠk MúZû ùfLô^ûjû«ò ùaû]jêG - \ûgð òK Z�ß Pò« @Qò, @ûcìkû« MúZûUò @ûZà bûa^û icê{k c¤, Kò«ê ùi[ôùe aò]ôa¡ ù~ûR^û ^ûjóKò, aâjàZ�ß,

78

Rúa^Z�ß, iéÁòZ�ß I iû]^Z�ß C_iÚû_^ûùe Kâcû^ßd ^ûjó û ù~ùZùaùk ~ûjû c^Kê @ûiòQò, Zûjû ùfLôQ«ò, ‘aâjàiìZâ’ùe _â[ùc @Qò aâjà Ròmûiû, _ùe _ùe “R^àû\ýiý ~Zü” - ~ûjûVûeê Gjò _eò\égýcû^ aògße R à ùijò jó aâjà û ùZùa aâjà_êe Vûeê _�bìZe R^à K[û @Qò, ùa\û« iìZâùe \ßòZúd @¤ûd ZéZúd _û\ùe 2/3/1 eê 2/3/7 _~ðý« iìZâùe ~[ûKâùc @ûKûg, aûdê, @MÜò (ùZR) Rk I _é[ôaúe C_ô�òe K[û @Qò û cjúcŠk MúZûe @ûe¸ GAVê – “cjûgì^ý @ûKûg R^àòZþõ” û Kò«ê bìZ Pò«ûùlZâùe @Qò IfUû MY^û - _â[ùc _é[ôaú, ùghùe @ûKûge K[û û K’Y Kaòue @bòù_âZ? ùfLK P«û Keò_ûeò ^ûjó û aâjà iìZâe ùMûUòG iìZâ @Qò “@lecþ @éû« ]éùZü-1/3/10 û @le @éû«]éùZü – KûeY Zûjû @ûKûg _~ðý« iaðaÉêe ]ûeYK�ðû- @le ÊMðe C¡ßðùe I _é[ôaúùe ^òcÜ _âù\gùe, ÊMð I _é[ôaú c¤ùe ~ûjû @Qò Zûjû @ûKûgùe IZù_âûZ û ùZYê @le @iÚëk, @^êg AZýû\ò û ùZYê G @lY a‰ðcûkûe @le ^û aâjà? GVûùe @le _ecaâjà û @le a‰ð ^êùjñ û @ûc Kaò Kò«ê cjúcŠk MúZûùe C_iõjûeùe @le cjòcû Mû^ Kfûùaùf K‰ðcûkûe @le ‘@’ Vûeê ‘l’ _~ðý« a‰ð^û KeòQ«ò, aâjà I @leKê @bò^Ü _âZò_û\òZ KeòQ«ò û @le aâjà – aâjàe iMðûgâdZß _âcûYòZ û ZûjûKê a‰ðcûkûe @leùe ùLûRòaû bêfþ aêSûcYû ^û aò\þa�û Zûjû aòPûeù~ûMý û aâjàiìZâ ijòZ jêGZ Kaòue _eòPd [ôfû, _ùe VòKþ VòKþ cù^ _KûA _ûeò^ûjû«ò, ~ûjû aêSòQ«ò Zûjû ùfLôQ«ò û VûG Qûù¦ûMý C_^òh\e iáZò @Qò û _eòYûcaû\ aêSûAaûKê gîZò KeòQò, céZþ_òŠ I céYd aòKûee \éÁû«eê aêSòjêG ù~, iZý aÉê I Zûjûe iZý aòKûe i´§ ^òZý û aâjà iZý, aâjà aòKûe RýZ iZý û GVûùe iêa‰ð _òŠ I iêa‰ð @kuûee (6/1/15) \éÁû« c¤ \ò@û~ûAQò – iêa‰ð _òŠ iZý I iêa‰ð @kuûeUò iZý û Gjò \éÁû«UòKê Kaò aûe´ûe C_iÚû_^ KeòQ«ò, ù\L«ê, iêa‰ð cŠûG @ûYòaû,

^û^û @kuûe MXÿòaû ZûjûKê GK Vûa Keò, @ûCUò ù\aû @MÜò bûeò

bò^ÜUò ùKùa ^ \ògA, GK aâjàUò iaðù\jú û

(_éÂû – 70) iaê MûBu lúee ew ]kû ùjaûeê I

iaðNUùe GK iì~ðýue _âZò`kêê ‘iaðNUùe GK aâjà’ K[û c¤ Kêjû~ûAQò û VûG VûG aò ùi KjòQ«ò aâjàiZý – RMZ cò[ýû û Kò«ê i_ðe{êe C\ûjeY ù\A^ûjû«ò Kûjó? ùZYê Zûu _ûŠòZý ùa\û« _âùag C_ùe aò]ôa¡ @ûùfûP^û ^ùjùf, Zûue cZ I _[ i´§ùe a�ðcû^ _âKéZ K[û Kjòùja ^ûjó û ùKak GVûùe ~ûjû aûjûeKê _âZò_Zý ùjûAQò Zûjû jó Kêjû~òa @ûùfûP^ûe iúcòZZû I @iµì‰ðZû ÊúKû~ðý û Zûu _ûAñ aâjà @le, _ecþaâjà I IñKûe û “Iñ AZò aâjà” @ûmûaò û ùP÷Z^ý û ùi GK ùjûAaò ajê – aâjà bMaZþ Êeì_ icìj- @aZeú û iaêeò C_ùe aâjà – aâjà C_ùe ùKjò ^ûjó û Kaò @elòZ \ûi aâjà C_ûiK û aâjàuê C_flKeò iaê Z�ß aûXÿòQ«ò ùi, cYòhe aâjàZß KkòQ«ò I aâjà^ûc bR^ùe bqò ùLûRòQ«ò, GVûùe iõùl_ùe Zûu aâjàZ�ß, RúaZ�ß, iéÁòZ�ß I iû]KZ�ß C_iÚû_^ Keû~ûCQò –

aâjà - @dcûZàû aâjàû iùaðgße iaðgqòcû^ û iaðm, iaðPòZþ û _ecZ�ß, @le _ecþaâjà, RMZþKûeY û iZþ I i�ûaû^ û ùa\û«e aâjà-iáZòe _ecûZàû-ùP÷Z^ý-@ûce bMaû^, ^ûeûdY, gâúKé¾ ^òcò� KûeY I C_û\û^ KûeY AZýû\ò AZýû\ò û KûeY Êeì_ I Kû~ðýeì_ ^òcò� KûeY I C_û\û^ KûeY û @^« @iúc û ^òaðòùgh – iaòùgh û @elòZ \ûibþK _ûAñ aâjà KûeY ùiû\e, lcûiò§ê, _ZòZ_ûa^ û @aZeú- bûaMâûjú, aõgú]e, _êeêùhû�c- eû]ûafäb- ~\êcYò-ùMû_ûkKé¾- gâú]e, bd ^ûg^, ^úkû\âò iòõj – iaê – iaê^ûcùe aâjà _âKûg – Gjò aâjàuê RûYòùf iaê KòQò RûYò jêG û Gjò aâjàVûeê bò^Ü aû ÊZª i�ûaògòÁ KòQò ^ûjó û iaê _âûYú (5) ùKûUò (14

79

ùKûUò aêWÿû, 14 ùKûUò CWÿû, 14 ùKûUò ^ò½k + 14 ùKûUò iPk) iaê ùfûK, iaê ùa\ - Gjò aâjàeê CnêZ û aâjà iaêe cìk û aâjàuê RûYòùf céZêýKê @ZòKâc Keò jêG û

Rúa-Rúa iõLýû I Rúa gqò ùN ò cZcZû«e @Qò û @elòZ \ûiu _ûAñ aâjà GK – Rúa GK û Êeì_ùe Rúa aâjà û ùZYê aòbì û aâjà ùÊzûùe RúaRMZùe _eòYZ – Êeì_ùe Kò«ê @aòKéZ – VòKþ iêa‰ð _òŠ_eò, iì~ððýu _eò - @kuûe ùb\ùe @ù^K, NûU ùb\ùe @^« cìkZü GKû iõiûe \gûùe Rúa aâjàe @õg û Zûjûe ajêZß I ùbûqéZß ù\÷_û]ôK û Kaò @elòZ _eòYûc aû\ú û

iû]^Z�ß – Zùcaaò\òZß û @ZòcéZêýùcZò û ^û^ýü _^Úû aò\ýùZ @d^ûd û _eaâjàuê RûYòùf céZêýKê @ZòKâc KeòjêG, @^ý _^Úû ^ûjó, @eWÿòZ Kò«ê mû^Kê aòùgh MêeêZß \ò@«ò ^ûjó û bqòùe Zûue i\þMZò û @ûcìkû« bqò _ûAñ aýûKêk _âû[ð û icê\ýZ KeòQò MúZûUòùe û Kaòu _ûAñ ù\ß÷Zaû\ I @ù\ß÷Zaû\e ùKøYiò _é[Kþ @[ð ^ûjó ùaû]jêG ùi ùMûUòG @[ðùe @ù\ß÷Zaû\ú ^ò½d- aÉêaògßKê ùi ùMûUòG icMâZûe aòPòZâ _âKûg bûaùe ù\LôQ«ò û iaê aâjàcd- aâjà aûjûùe KòQò ^ûjó û icMâZû ùMûUòG û aògß ù~còZò @ûù_lòK ùicòZò aò iZý- iZý KûeYKê ùMûUòG @LŠ aÉêaògße @õg û ù\ß÷Zaû\ú KûeYùe @LŠ GK i�û c¤ùe ^òR aýqòZß I ÊûZªý ùN ò aòeûRòZ û aòjZþKê ^ bêfòaûùe Zûue _eòZâûY û icMâZûùaû]eê aòzò Ü ùjùf lê\â @jõRûZ ùja – Gaõ _eòYûc \êüL ^ò½d û ùZYê ùi iaêùaùk aâjàu CùŸgýùe bqòe K[û Kjò[û«ò- Rúae K�ðéZß aâjàû]ú^ û Êeì_ùe Rúa aâjàû]ô û Êeì_ùe Rúa aâjàûgâòZ û ajòcðêLZû Rúae iõiûea§ê KûeY, ù\jûZàaê¡ò iaê \êüLe ùjZê – aâjà bR^ùe Rúa iõiûe a§êê, ù\je @ûaeY bòZeê @aýûjZò _ûA ^òR Êeì_ùe @aiÚòZò fûb Keò_ûùe û bqòùe Rúae i\þMZò û @elòZ \ûi cìkeê geYû_^Ü û ù~Cñcûù^ geYû_^Ü – ùijòcûù^ jó iõiûeeê

Zeò ~ûA[û«ò û Z�ßUò ùi bMaZþ MúZûeê gòLô_ûeò[û«ò – aâjàu Êeì_ bqò \ßûeû RY~ûG – bqò \ßûeû aò aâjàuê _ûA jêG û aâjàmû^ bqòe \û^ û ~ûjûue aâjàu Vûùe _eûbqò [ûG, Zûueò òKUùe aâjàûZàZ�ß _âKûgòZ ùjûA[ûG û ùijò \éÁòeê ù\Lôùf @elòZ bqòa�òZ êjñ«ò,- Kò«ê bqò_ûAñ @LŠ aýûKêkZûùe jó Zûue Rúa^ aòZòQò – ù~còZò cù^jêG – ùMûUòG \òMùe @elòZ \ûi – gZijiâ @û�ð^û\ - @^ý_lùe aâjà – GK _ecû½~ðý a]ôeZû û

(Q@) Kaò @elòZ ^òRÊ bwúùe ùa\û« Z�ß _eòùahY KeòQ«ò, cìkZüKò«ê ùiiaê KòQò aýqò aòùghe cZ Kò aûYú ^êùjñ û i^ûZ^ Z�ß icìje gòlû I \gð^ û K’Y ùZùa cjúcŠk MúZûe ùcùiRþ - _âùZýK cYòh- _âùZýK @ûZàûjó Êeì_Zü \òaý – Êeì_Zü _eûcûZàû – ùZYê @còZ gqòe @û]ûe – Gjò iZýe C_f²ò @ûcKê C^ÜZKeê - @«^ðòjòZ ù\aZße C_faþ]ôùe jó @ûce @ûùZàû^ÜZò NUê û GK[û, aêSû~ûC, iaêùlZâùe Gùa aò_æa iõNUòZ – KéhòùlZâ Vûeê @ûe¸ Keò gòÌ ùlZâ _~ðý«- _êeêYû _¡Zò I _êeêYû aòPûe _eòZýq û ]cðùlZâùe c¤ aò_äa NUê - @bêq jZbûMý bûaùe ‘aâjà’ aâjà ùjûA ùNûe @eYýùe cjZþ RúaÛòKê cûZâ 30/31 ahð c¤ùe CiôMð Keòù\aûe @û\gð @]ê^û Kûkùe ijR Z[û i¸a êùjñ ù~_eò @elòZ Keò[ôùf û ]cðiû]^ûaò ùjC @ûPòbùc� IeòGù�Wþ – Achievement Oriented iêiÚ aýaiÚòZ geúe I @ûdê iõelY @LŠ mû^ûùgßhY I iûcûRòK KfýûYûù[ð Kcðiû]^û – GKZâ @^êgúk^ Keû~ûC – mû^ @«mû^Kê ùbUê, Kcð @^« cwkKê ÊúKûe Keê, bqò @^« AQû ijòZ iõ~êq ùjC – ùi[ôùe aýqòe KfýûY – icûRe aò KfýûY û @elòZ \ûi ùi\ò^ ù~Cñ aûUùe ~ûA[ôùf, - iáZò ejê – Rúa^ùe Kò«ê ^ì@û aûU òUê û

ùMû]ìkò ùf^þ, ù\Ckiûjò KUK-8

gì ^ý ê eê h - OLASUNI

Documents

Transcript of gì ^ý ê eê h - OLASUNI