Fousteris Emmanouil PhD

8/16/2019 Fousteris Emmanouil PhD

1/500

Ε Μ Μ Α Ν Ο Υ Η Λ Α. Φ Ο Υ Σ Τ Ε Ρ Η Σ

ΦΑΡΜΑΚΟΠΟΙΟΣ

ΣΥΝΘΕΣΗ ΝΕΩΝ ΠΥΡΡΟΛΟΚΑΡΒΑΖΟΛΙΚΩΝ ΑΝΑΛΟΓΩΝ ΤΟΥ

ΙΝΔΟΛΟΚΑΡΒΑΖΟΛΙΚΟΥ ΣΚΕΛΕΤΟΥ ΦΥΣΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ

ΩΣ ΑΝΑΣΤΟΛΕΩΝ ΕΝΖΥΜΩΝ ΤΟΥ Κ ΥΤΤΑΡΙΚΟΥ Κ ΥΚΛΟΥ

Δ Ι Δ Α Κ Τ Ο Ρ Ι Κ Η Δ Ι Α Τ Ρ Ι Β Η

ΥΠΟΒΛΗΘΗΚΕ ΣΤΟ ΦΑΡΜΑΚΕΥΤΙΚΟ ΤΜΗΜΑ

ΤΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΠΑΤΡΩΝ

ΠΑΤΡΑ 2004


2/500

«Η έγκριση της Διδακτορικής διατριβής από το Φαρμακευτικό Τμήμα του

Πανεπιστημίου Πατρών, δεν υποδηλοί αποδοχή των γνωμών του συγγραφέα.» ( Νόμος

5343/32, άρθρ. 202 § 2)


3/500

…….στους γονείς μου

Αρτέμη και Ελευθερία…….


4/500

.......στην Κατερίνα και τον Αντώνη

που μας κοιτούν από ψηλά……..


5/500

ΠΡΟΛΟΓΟΣ

Η παρούσα μελέτη εκπονήθηκε στο Εργαστήριο Φαρμακευτικής Χημείας του

Τμήματος Φαρμακευτικής του Πανεπιστημίου Πατρών και αποτελεί μια ερευνητική προσπάθεια σχεδιασμού και σύνθεσης νέων χημικών μορίων με σκοπό την εκλεκτική

στόχευση ενζύμων του κυτταρικού κύκλου και την εκδήλωση αντινεοπλασματικής

δράσης. Τα αποτελέσματα της παρούσας διατριβής αναμένεται να συμβάλλουν στη

διερεύνηση της σχέσης μεταξύ της χημικής δομής και της βιολογικής δραστικότητας

των εν λόγω ενώσεων, αποτελώντας παράλληλα χρήσιμο εργαλείο για τον περαιτέρω

σχεδιασμό νέων μορίων με βελτιωμένες ιδιότητες.

Ευχαριστώ θερμά τον Επίκουρο Καθηγητή Φαρμακευτικής Χημείας κ. Σωτήρη

Νικολαρόπουλο για την υπόδειξη του θέματος, την καθοδήγησή του και την ουσιαστική του συμπαράσταση καθ’ όλη τη διάρκεια της εργασίας αυτής. Επίσης,

ιδιαίτερα ευχαριστώ τον Καθηγητή Φαρμακογνωσίας και Χημείας Φυσικών

Προϊόντων κ. Παύλο Κορδοπάτη για τη βοήθειά του και τις υποδείξεις του κατά τη

διάρκεια εκπόνησης και συγγραφής της παρούσας μελέτης, τον Επίκουρο Καθηγητή

Φαρμακευτικής Χημείας κ. Γεώργιο Πάϊρα για τις ουσιαστικές του υποδείξεις σε όλα

τα στάδια της διατριβής και τον Αναπληρωτή Καθηγητή κ. Χαράλαμπο Καμούτση

για τη βοήθειά του.

Τις ευχαριστίες μου επίσης, εκφράζω προς την Επίκουρη Καθηγήτρια Μοριακής

Φαρμακολογίας κ. Ευαγγελία Παπαδημητρίου και την ερευνητική της ομάδα για τη

διεξαγωγή των βιολογικών δοκιμών ενώσεων που συντέθηκαν στα πλαίσια της

παρούσας διατριβής.

Ευχαριστώ όλα τα μέλη του Εργαστηρίου Φαρμακευτικής Χημείας και

ιδιαίτερα τους συναδέλφους μου κ. Ευαγγελία Αρσένου, κ. Άννα Κουτσουρέα και κ.

Κατερίνα Σπυριδωνίδου για την πολύτιμη βοήθεια και ουσιαστική συμπαράσταση

τους κατά τη διάρκεια εκπόνησης της παρούσας εργασίας, καθώς και τον κ. Δημήτρη

Βαχλιώτη από το Κέντρο Ενόργανης Ανάλυσης του Πανεπιστημίου Πατρών, για τη

λήψη των φασμάτων ΝΜR και τις στοιχειακές αναλύσεις.Επίσης, θερμά ευχαριστώ το Τμήμα Φαρμακευτικής του Πανεπιστημίου

Πατρών που μου έδωσε τη δυνατότητα να υλοποιήσω την παρούσα εργασία.

Τέλος, οι ευχαριστίες προς την οικογένεια μου είναι ένα μικρό δείγμα

ανταπόδοσης της ουσιαστικής στήριξης και της συμπαράστασης που μου παρείχε

καθ΄ όλη τη διάρκεια των σπουδών μου. Χωρίς αυτούς τίποτα δε θα ήταν εφικτό.


6/500


7/500

Π

Ε

Ρ

Ι

Ε

Χ

Ο

Μ

Ε

Ν

Α


8/500

Μανώλης Φουστέρης : Διδακτορική Διατριβή Περιεχόμενα

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Ε Ι Σ Α Γ Ω Γ Η

ΕΙΣΑΓΩΓΗ 3

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1ΜΕΤΑΔΟΣΗ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ ΣΤΟ ΚΥΤΤΑΡΟ. ΜΕΤΑΓΩΓΗ

ΣΗΜΑΤΟΣ 12

Γενικά στοιχεία 12

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2ΑΥΞΗΤΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΑΙ ΥΠΟΔΟΧΕΙΣ ΑΥΞΗΤΙΚΩΝ

ΠΑΡΑΓΟΝΤΩΝ 15


Υποδοχέας του επιδερμικού αυξητικού παράγοντα (EGFR) 19

Ο υποδοχέας HER2 24

Αγγειακός επιθηλιακός αυξητικός παράγοντας (VEGF) 27

Το μονοπάτι Ras/MAPK 31

Στόχευση των πρωτεϊνών Ras 34

Υποδοχέας αυξητικού παράγοντα των αιμοπεταλίων (PDGF) 40

Η πρωτεΐνη Bcr-Abl 41

Η οικογένεια των υποδοχέων του αυξητικού παράγοντα του

ινώδους (FGFR ) 44

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3ΜΕΤΑΓΡΑΦΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΑΙ ΣΗΜΑΤΟΔΟΤΙΚΑ

ΜΟΝΟΠΑΤΙΑ 63

Μεταγραφικοί παράγοντες 63

Κατηγορίες μεταγραφικών παραγόντων και εμπλοκή τους στον

καρκίνο 65

Υπολειπόμενες πυρηνικές πρωτεΐνες (Resident nuclear proteins) 67

Μεταγραφικός παράγοντας AP-1 (Jun-Fos) 69

Λανθάνοντες μεταγραφικοί παράγοντες 72

Μεταγωγείς σήματος και ενεργοποιητές της μεταγραφής -

Σηματοδοτικό μονοπάτι JAK/STATs 72

Ο παράγοντας NF-κ B 74Το σηματοδοτικό μονοπάτι WNT- β κατενίνης 78

i


9/500


ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4ΚΥΤΤΑΡΙΚΟΣ ΚΥΚΛΟΣ 82

Γενικά 82Γενική θεώρηση του κυτταρικού κύκλου 83

Ποιοτικός έλεγχος του κυτταρικού κύκλου 85

Ρύθμιση του κυτταρικού κύκλου 86

Ρύθμιση των CDKs 88

Βιολογικές λειτουργίες των CDKs 90

Υποστρώματα των CDKs 92

Η εξέλιξη του κυτταρικού κύκλου 93

Ανασταλτικές πρωτεΐνες & κυτταρικός κύκλος 95

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 5 ΚΑΡΚΙΝΟΣ ΚΑΙ ΚΥΤΤΑΡΙΚΟΣ ΚΥΚΛΟΣ 108

CDKs 108

Κυκλίνες 108

Ένζυμα που ενεργοποιούν τις CDKs 109

Αναστολείς των CDKs (CKIs) 110

Υποστρώματα των CDKs: pRb 111

pRb κυτταρικός κύκλος και καρκίνος 113

Πρωτεΐνες των σημείων ελέγχου: p53 114

Το δίκτυο του p53 116Τι ακολουθεί την ενεργοποίηση του p53 120

p53 και καρκίνος 122

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 6 ΧΗΜΙΚΟΙ ΑΝΑΣΤΟΛΕΙΣ ΤΟΥ ΚΥΤΤΑΡΙΚΟΥ ΚΥΚΛΟΥ 129

Έμμεση αναστολή των CDKs 130

Άμεση αναστολή των CDKs 132

Πρόσδεση ATP και άλλων υποστρωμάτων στις CDKs 133

Κατηγορίες ATP-συναγωνιστικών αναστολέων 135Πουρίνες 135

Φλαβόνες 138

Βουτυρολακτόνη (butyrolactone) 143

Ινδολο[2,3-a]καρβαζόλια 144

Πυριμιδίνες 146

Πυριδο[2,3-d]πυριμιδόνες 148

Οξοϊνδόλια 150

Paullones 153

Fascaplysin 156

Hymenialdsisine 157

ii


10/500


Ακριδόνες και Βενζοθειαδιαζίνες 159

Παράγωγα διαρυλουρίας 160

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 7 ΤΟΠΟΪΣΟΜΕΡΑΣΕΣ 173


Τύποι τοποϊσομερασών 175

Προκαρυωτικές τοποϊσομεράσες 176

Ευκαρυωτικές τοποϊσομεράσες 178

Τοποϊσομεράσες και κυτταρικός κύκλος 180

Ευκαρυωτική DNA τοποϊσομεράση I 181

Καταλυτικοί μηχανισμοί 181

Μηχανισμός τρανσεστεροποίησης και καταλυτικό κέντρο της ανθρώπινης topo I 183

Βιολογικές λειτουργίες της ευκαρυωτικής topo I 185

Ρύθμιση της ευκαρυωτικής topo I 187

Σύνδεση της topo I με άλλες πρωτεΐνες . 188

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 8 ΧΗΜΙΚΟΙ ΑΝΑΣΤΟΛΕΙΣ ΤΟΠΟΪΣΟΜΕΡΑΣΗΣ Ι 196

Δηλητήρια της topo I 196

Καμπτοθεκίνες (CPTs) 196 Δομή και χημεία 197

Μηχανισμός δράσης 198

Άλλες βιοχημικές δράσεις της CPT 200

Σχέσεις χημικής δομής - βιολογικής δραστικότητας των CPTs 201

Βενζοανθρακένια 208

Βενζοφαιναθριδίνες , πρωτοβερβερίνες . 209

Άλλες ετεροκυκλικές αρωματικές ενώσεις 210

Ινδολοκαρβαζόλια 211

Rebeccamycin 212

Σχέσεις χημικής δομής βιολογικής δραστικότητας rebeccamycin και παραγώγων αυτής 215

Ημισυνθετικά ανάλογα της rebeccamycin 222

Ινδολοκαρβαζολικά παράγωγα με δράσεις εκτός της topo I 230

Tjipanazoles 230

Arcyriaflavins 233

5,11-dihydroindolo[3,2-b]carbazoles 235

Παράγωγα των 5,6,11,12-τετραϋδροϊνδολο[2,3-a]

καρβαζολίων 237

Άλλα δηλητήρια της topo I 237

Βενζιμιδαζόλια 237

iii


11/500


Ενώσεις που αλληλεπιδρούν με την μικρή αύλακα του DNA 238

Bulgarein 238

DNA ενδοπαρεμβολείς . 238

Συζεύγματα ανθρακενυλο-αμινοξέων 238Καταστολείς της topo I 239

Σ Κ Ο Π Ο Σ

ΣΚΟΠΟΣ ΤΗΣ ΠΑΡΟΥΣΑΣ ΜΕΛΕΤΗΣ 259

Θ Ε Ω Ρ Η Τ Ι Κ Ο Μ Ε Ρ Ο Σ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 9 ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΤΗΣ ΧΗΜΕΙΑΣ ΤΟΥ ΠΥΡΡΟΛΙΟΥ 263


Ηλεκτρόφιλη αρωματική υποκατάσταση σε άνθρακα του

πυρρολίου 265

Ηλεκτρόφιλη υποκατάσταση στο άζωτο του πυρρολίου 266

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 10

ΣΥΝΘΕΣΗ ΥΠΟΚΑΤΕΣΤΗΜΕΝΩΝ ΠΥΡΡΟΛΙΚΩΝ ΚΑΙ ΤΕΤΡΑΫΔΡΟΪΝΔΟΛΙΚΩΝ ΠΑΡΑΓΩΓΩΝ 267

Σύνθεση του αιθυλικού 2-πυρρολο-καρβοξυλικού εστέρα 267

Ηλεκτρόφιλη αρωματική υποκατάσταση του αιθυλικού 2-

πυρρολο-καρβοξυλικού εστέρα και 2,4-διϋποκατεστημένα

πυρρόλια 270

Ακυλίωση Friedel-Crafts του αιθυλικού 2-πυρρολο-καρβοξυλικού

εστέρα 271

Επιλογή στρατηγικής σύνθεσης ινδολικών παραγώγων από

πυρρολικά παράγωγα 277

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 11 ΣΥΝΘΕΣΗ ΠΥΡΡΟΛΟΚΑΡΒΑΖΟΛΙΚΩΝ ΑΝΑΛΟΓΩΝ 285

Εισαγωγικά στοιχεία 285

Ινδολοποίηση κατά Fischer 288

Μηχανισμός της ινδολοποίησης κατά Fischer 289

Καταλύτες για την ινδολοποίηση κατά Fischer 291

Ο ρόλος της καρβονυλικής ένωσης 293

Ο ρόλος της υδραζίνης 294

iv


12/500


Σύνθεση απλών πυρρολοκαρβαζολικών αναλόγων 296

Διερεύνηση της μεθόδου σύνθεσης πυρρολο[2,3-a]καρβαζολικών

παραγώγων 297

Επιλογή της μεθόδου σύνθεσης πυρρολο[2,3-a]καρβαζολικών παραγώγων 302

Αντιδραστήριο PPSE 303

Περιγραφή της μεθόδου σύνθεσης των πυρρολο[2,3-a]

καρβαζολικών παραγώγων 305

Διερεύνηση των συνθηκών αρωματοποίησης 309

Τοποϊσομερή προϊόντα από την αντίδραση ινδολοποίησης 311

Πυρρολο[2,3-a]καρβαζολικά παράγωγα από την ινδολοποίηση

κατά Fischer του αιθυλικού 3- βρωμο-7-οξο-4,5,6,7-

τετραϋδροϊνδολοκαρβοξυλικού εστέρα (37) 313

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 12 ΠΡΟΚΑΤΑΡΚΤΙΚΑ ΠΕΙΡΑΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΣΥΝΘΕΣΗ

ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΜΕΝΩΝ ΕΝΔΙΑΜΕΣΩΝ ΚΑΙ ΤΕΛΙΚΩΝ

ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ 323

Προκαταρκτικά πειράματα για την σύνθεση τροποποιημένων

πυρρολοκαρβαζολικών αναλόγων 323

Δημιουργία αμιδικού δεσμού στο 4-(2-αιθοξυκαρβονυλοπυρρολο-

4-υλ ) βουτυρικό οξύ (30) 324

Μετάθεση κατά Beckmann της οξίμης του αιθυλικού 4-(3- μεθοξυκαρβονυλοπροπιονυλ )πυρρολο-2-καρβοξυλικού εστέρα

(113) 326

Εισαγωγή λακταμικής ομάδας σε τετραϋδροϊνδολικό σκελετό 328

Ινδολοποίηση κατά Fischer του αιθυλικού 4-[2-(1,3-

διθειολανυλ )]-7-οξο-4,5,6,7-τετραϋδροϊνδολο-καρβοξυλικού

εστέρα (40) 329

Απομάκρυνση της 1,3-διθειολανικής ομάδας από τον αιθυλικό 4-

[2-(1,3-διθειολανυλ )]-7-οξο-4,5,6,7-τετραϋδροϊνδολο-

καρβοξυλικού εστέρα (40) 330

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 13 ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΟΥ ΠΥΡΡΟΛΙΚΟΥ ΑΖΩΤΟΥ ΠΥΡΡΟΛΙΚΩΝ ΚΑΙ

ΤΕΤΡΑΫΔΡΟΪΝΔΟΛΙΚΩΝ ΕΝΔΙΑΜΕΣΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ 333

Προστατευτικές ομάδες του πυρρολίου 333

Κριτήρια επιλογής προστατευτικής ομάδας 335

Προστασία του αιθυλικού 2-πυρρολο-καρβοξυλικού εστέρα (2) με

βενζολοσουλφονυλομάδα 337

Προστασία του μεθυλικού 4-[2-(1,3-διθειολανυλ )]-4-(2-

αιθοξυκαρβο-νυλοπυρρολ-4-υλ ) βουτυρικού εστέρα (39) με 338

v


13/500


βενζολοσουλφονυλομάδα

Προστασία με διαιθοξυμεθυλομάδα (diethoxymethyl, DEM) 339

Προστασία με μεθυλομάδα 341

Προστασία με βενζυλομάδα 344

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 14 ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΤΗΣ ΣΥΝΘΕΤΙΚΗΣ ΧΡΗΣΙΜΟΤΗΤΑΣ ΤΩΝ

ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΜΕΝΩΝ ΣΤΟ ΠΥΡΡΟΛΙΚΟ ΑΖΩΤΟ ΕΝΔΙΑΜΕΣΩΝ

ΜΟΡΙΩΝ 348

Χρησιμοποίηση των προστατευμένων μορίων στο συνθετικό

σχήμα 348

Ν - βενζολοσουλφονικά παράγωγα 348

DEM-προστατευμένα παράγωγα 353

Επιλογή της Ν - μεθυλο προστασίας για την σύνθεση σημαντικών ενδιαμέσων 355

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 15 ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΤΩΝ ΜΕΘΥΛΙΩΜΕΝΩΝ ΣΤΟ ΠΥΡΡΟΛΙΚΟ ΑΖΩΤΟ

ΕΝΔΙΑΜΕΣΩΝ ΜΟΡΙΩΝ ΣΤΟ ΣΥΝΘΕΤΙΚΟ ΣΧΗΜΑ 358

Ν - μεθυλο κυκλική θειοκετάλη (128) 358

Σύνθεση πυρρολοαζεπινόνης 359

Αποπροστασία της θειοκεταλοπυρρολολακτάμης (141) 363

Αποπροστασία Ν - μεθυλο κυκλικής θειοκετάλης (128) 366Ν - μεθυλο-πυρρολικός εστέρας (129) 369

Ν - μεθυλο τετραϋδροϊνδολική κετόνη (127) 371

Τροποποιημένα ανάλογα της κετόνης 127 στην 3-θέση 371

Εισαγωγή βρωμίου 371

Εισαγωγή κυανομάδας 373

Εισαγωγή της νιτροομάδας 374

Διεύρυνση του τετραϋδροϊνδολικού δακτυλίου της κετόνης

(127) 377

Οξείδωση του τετραϋδροϊνδολικού δακτυλίου της κετόνης

(127) 378 Αμίνωση του διπλού δεσμού της 4,7-ινδολοκινόνης 381

Pd-καταλυόμενη οξειδωτική κυκλοποίηση της

αμινοϊνδολοκινόνης 382

Π Ε Ι Ρ Α Μ Α Τ Ι Κ Ο Μ Ε Ρ Ο Σ

ΑΝΤΙΔΡΑΣΤΗΡΙΑ – ΟΡΓΑΝΑ 393

vi


14/500


ΚΕΦΑΛΑΙΟ 16 395

ΜΕΘΟΔΟΙ ΣΥΝΘΕΣΗΣ ΑΠΛΩΝ ΠΥΡΡΟΛΙΚΩΝ ΚΑΙ


Σύνθεση αιθυλικού 2-πυρρολοκαρβοξυλικού εστέρα (2) 395

2-τριχλωροακετυλο-πυρρόλιο (13) 395

Αιθυλικός 2-πυρρολο-καρβοξυλικός εστέρας (2) 395

Σύνθεση του αιθυλικού 7-οξο-4,5,6,7-τετραϋδροϊνδολο-2-


4-κετο-4-(2-αιθοξυκαρβονυλοπυρρολ-4-υλ ) βουτυρικό οξύ

(30) 396

4-(2-αιθοξυκαρβονυλοπυρρολ-4-υλ ) βουτυρικό οξύ (32) 397

Αιθυλικός 7-οξο-4,5,6,7-τετραϋδροϊνδολο-2-καρβοξυλικός εστέρας (34) 397

Αιθυλικός 4-(3- μεθοξυκαρβονυλοπροπιονυλο )πυρρολο-2-

καρβοξυλικός εστέρας (31) 398

Αιθυλικός 4-(3- μεθοξυκαρβονυλοπροπυλο )πυρρολο-2-


4-(2-αιθοξυκαρβονυλοπυρρολ-4-υλ ) βουτυρικό οξύ (32) 399

Εστεροποίηση της καρβοξυλομάδας του 4-κετο-4-(2-

αιθοξυκαρβονυλοπυρρολ-4-υλ ) βουτυρικού οξέος 400

Αιθυλικός 4-(3- μεθοξυκαρβονυλοπροπιονυλο )πυρρολο-2-

καρβοξυλικός εστέρας (31) 400 Αιθυλικός 4-(3-αιθοξυκαρβονυλοπροπιονυλο )πυρρολο-2-


Σύνθεση αιθυλικού 6- βρωμο-7-οξο-4,5,6,7-τετραϋδροϊνδολο-2-


Σύνθεση αιθυλικού 3- βρωμο-7-οξο-4,5,6,7-τετραϋδροϊνδολο-2-


Υπερβρωμική υδροβρωμική πυριδίνη 402

Αιθυλικός 3- βρωμο-7-οξο-4,5,6,7-τετραϋδροϊνδολο-2-


Σύνθεση του αιθυλικού 4-[2-(1,3-διθειολανυλ )]-7-οξο-4,5,6,7-τετραϋδρο-ϊνδολο-2-καρβοξυλικού εστέρα (40) 403

4-[2-(1,3-διθειολανυλ )]-4-(2-αιθοξυκαρβονυλοπυρρολ-4-υλ )

βουτυρικό οξύ (38) 403

Aιθυλικός 4-[2-(1,3-διθειολανυλ )]-7-οξο-4,5,6,7-

τετραϋδροϊνδολο-2-καρβοξυλικός εστέρας (40) 404

Εστεροποίηση της καρβοξυλομάδας του 4-[2-(1,3-διθειολανυλ )]-

4-(2-αιθοξυκαρβονυλοπυρρολ-4-υλ ) βουτυρικού οξέος 405

Μεθυλικός 4-[2-(1,3-διθειολανυλ )]-4-(2-

αιθοξυκαρβουνολοπυρρολ-4-υλ ) βουτυρικός εστέρας (39) 405

vii


15/500


ΜΕΘΟΔΟΙ ΣΥΝΘΕΣΗΣ ΠΥΡΡΟΛΟ[2,3-a]ΚΑΡΒΑΖΟΛΙΚΩΝ

ΤΕΛΙΚΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ 406

Παρασκευή των Πυρρολο[2,3-a]καρβαζολικών Αναλόγων 406Γενική μέθοδος παρασκευής των αρυλοϋδραζονών (105a-i) 406

Παρασκευή του αντιδραστηρίου PPSE 406

Γενική μέθοδος παρασκευής των τελικών προϊόντων (80a-i) 406

Αφυδρογόνωση των 4,5-διϋδρο-πυρρολο[2,3-a]καρβαζολικών

παραγώγων (106a-i) 407

Παρασκευή των 3-Βρωμο-πυρρολο[2,3-a]καρβαζολικών

Αναλόγων 410

Γενική μέθοδος παρασκευής των αρυλοϋδραζονών (108a-i) 410

Παρασκευή του αντιδραστηρίου PPSE 410

Γενική μέθοδος παρασκευής των τελικών προϊόντων (107a-i) 410 Αφυδρογόνωση των 3- βρωμο-4,5-διϋδρο-πυρρολο[2,3-

a]καρβαζολικών παραγώγων 109(a-i) 410

ΜΕΘΟΔΟΙ ΣΥΝΘΕΣΗΣ ΟΞΙΜΩΝ ΑΠΛΩΝ ΠΥΡΡΟΛΙΚΩΝ ΚΑΙ


Σύνθεση μίγματος ισομερών οξιμών του 4-(2-

αιθοξυκαρβονυλοπυρρολο-4-υλ ) βουτυρικού οξέος (30) 413

Σύνθεση της syn-οξίμης του αιθυλικού 4-(3-

αιθοξυκαρβονυλοπροπιονυλο ) πυρρολο-2-καρβοξυλικού εστέρα (112) 415

Σύνθεση της syn-οξίμης του αιθυλικού 4-(3-

μεθοξυκαρβονυλοπροπιονυλο ) πυρρολο-2-καρβοξυλικού εστέρα

(113) 416

Σύνθεση ισομερών οξιμών του αιθυλικού 4-[2-(1,3-

διθειολανυλ )]-7-οξο-4,5,6,7-τετραϋδροϊνδολο-2-καρβοξυλικού

εστέρα (114a και 114b) 417

ΜΕΘΟΔΟΙ ΣΥΝΘΕΣΗΣ Ν-ΥΠΟΚΑΤΕΣΤΗΜΕΝΩΝ

ΠΥΡΡΟΛΙΚΩΝ ΚΑΙ ΤΕΤΡΑΫΔΡΟΪΝΔΟΛΙΚΩΝ ΕΝΔΙΑΜΕΣΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ 419

Ν -Βενζολοσουλφονυλο-παράγωγα 419

Σύνθεση του αιθυλικού 1- βενζολοσουλφονυλο-2-πυρρολο-


Σύνθεση του αιθυλικού 1- βενζολοσουλφονυλο-4-(3-

μεθοξυκαρβονυλο προπιονυλο )πυρρολο-2-καρβοξυλικού

εστέρα (132) 420

Σύνθεση του μεθυλικού 4-[2-(1,3-διθειολανυλ )]-4-(1-

βενζολοσουλφονυλο-2-αιθοξυκαρβονολοπυρρολ-4- 421

viii


16/500


υλ ) βουτυρικού εστέρα (121)

Σύνθεση του 4-[2-(1,3-διθειολανυλ )]-4-(1-

βενζολοσουλφονυλο-2-αιθοξυκαρβο-νυλοπυρρολ-4-

υλ ) βουτυρικού οξέος (133) 422 Σύνθεση του αιθυλικού 1- βενζολοσουλφονυλο-4-[2-(1,3-

διθειολανυλ )]-7-οξο-4,5,6,7-τετραϋδροϊνδολο-2-


Ν - Διαιθοξυμεθυλο-παράγωγα 423

Σύνθεση του αιθυλικού 1-διαιθοξυμεθυλο-2-πυρρολο-


Σύνθεση του μεθυλικού 1-διαιθοξυμεθυλο-4-[2-(1,3-

διθειολανυλ )]-4-(2-αιθοξυκαρβουνολοπυρρολ-4-

υλ ) βουτυρικού εστέρα (124) 424

Ν -Μεθυλο-παράγωγα 424Γενική μέθοδος Ν - μεθυλο προστασίας πυρρολικών και

τετραϋδροϊδολικών ενδιαμέσων υπό συνθήκες κατάλυσης

μεταφοράς φάσης 424

Σύνθεση του 4-[2-(1,3-διθειολανυλ )]-4-(1- μεθυλο-2-

αιθοξυκαρβουνολοπυρρολ-4-υλ ) βουτυρικού οξέος (137) 426

Κυκλοποίηση του οξέος (137) προς τον αιθυλικό 1- μεθυλο-4-

[2-(1,3-διθειολανυλ )]-7-οξο-4,5,6,7-τετραϋδροϊνδολο-2-

καρβοξυλικό εστέρα (128) 427

ΜΕΘΟΔΟΙ ΣΥΝΘΕΣΗΣ Ν-ΜΕΘΥΛΟ ΥΠΟΚΑΤΕΣΤΗΜΕΝΩΝ ΤΡΟΠΟΠΟΙΗΜΕΝΩΝ ΕΝΔΙΑΜΕΣΩΝ ΠΡΟΪΟΝΤΩΝ 428

Σύνθεση της anti-οξίμης του αιθυλικού 1- μεθυλο-4-[2-(1,3-

διθειολανυλ )]-7-οξο-4,5,6,7-τετραϋδροϊνδολο-2-καρβοξυλικού

εστέρα (140) 428

Μετάθεση κατά Beckmann της οξίμης του αιθυλικού 1- μεθυλο-4-

[2-(1,3-διθειολανυλ )]-7-οξο-4,5,6,7-τετραϋδροϊνδολο-2-

καρβοξυλικού εστέρα 429

Υδρόλυση της 1,3-διθειολανικής ομάδας του αιθυλικού 1- μεθυλο-

4-[2-(1,3-διθειολανυλ )]-7-οξο-4,5,6,7-τετραϋδροϊνδολο-2-καρβοξυλικού εστέρα 430

Σύνθεση της syn-οξίμης του αιθυλικού 1- μεθυλο-4-(3-

μεθοξυκαρβονυλοπροπιονυλο )πυρρολο-2-καρβοξυλικού εστέρα

(147) 430

Σύνθεση του αιθυλικού 1- μεθυλο-3- βρωμο-7-οξο-4,5,6,7-

τετραϋδροϊνδολο-2-καρβοξυλικού εστέρα (151) 431

Σύνθεση του αιθυλικού 1- μεθυλο-3-νιτρο-7-οξο-4,5,6,7-


Σύνθεση του αιθυλικού 1- μεθυλο-7-οξο-4,5,6,7,8-πενταϋδρο-

πυρρολο[2,3-b]αζεπινο-2-καρβοξυλικού εστέρα (154) 433

ix


17/500


Σύνθεση του αιθυλικού 8-ακετυλο-1- μεθυλο-7-οξο-4,5,6,7,8-

πενταϋδρο-πυρρολο[2,3-b]αζεπινο-2-καρβοξυλικού εστέρα (155) 433

ΜΕΘΟΔΟΙ ΣΥΝΘΕΣΗΣ ΠΥΡΡΟΛΟ[3,2-b]ΚΑΡΒΑΖΟΛΟΚΙΝΟΝΙΚΟΥ ΣΚΕΛΕΤΟΥ 435

Οξείδωση του αιθυλικού 1- μεθυλο-7-οξο-4,5,6,7-


Αμίνωση του διπλού δεσμού του αιθυλικού 1- μεθυλο-4, 7-διοξο-

4,7-διϋδροϊνδολο-2-καρβοξυλικού εστέρα (146) 436

Οξειδωτική κυκλοποίηση του αιθυλικού 1- μεθυλο-4, 7-διοξο-5-

(N-ανιλινο )-4,7-διϋδροϊνδολο-2-καρβοξυλικού εστέρα (160) 437

Π Α Ρ Α Ρ Τ Η Μ Α


Μελέτη της επίδρασης των πυρρολο[2,3-a]καρβαζολικών

αναλόγων στον πολλαπλασιασμό καρκινικών κυττάρων C 6

πλειόμορφου γλοιοβλαστώματος 443


αναλόγων στη δράση του ενζύμου DNA-τοποϊσομεράση Ι 447


αναλόγων στη δράση του ενζύμου της κυκλινο-εξαρτώμενης κινάσης 1 (CDK1) 449

In vivo μελέτη της επίδρασης πυρρολο[2,3-a]καρβαζολικών

αναλόγων στη χοριοαλλαντοϊκή μεμβράνη εμβρύου όρνιθας 451

Μελέτη της επαγωγής της αγγειογένεσης 451

Μελέτη τοξικότητας 452

Σ Υ Ζ Η Τ Η Σ Η – Σ Υ Μ Π Ε Ρ Α Σ Μ Α Τ Α 457

Π Ε Ρ Ι Λ Η Ψ Η 475

S U M M A R Y 483

x


18/500


ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΠΙΝΑΚΩΝ

Πίνακας 1. Δραστικότητα του παραγώγου FLV-3 έναντι πρωτεϊνικών

κινασών.

Πίνακας 2. Δραστικότητα πυριδο[2,3-d]πυριμιδονικών παραγώγων .

Πίνακας 3. Δραστικότητα ( μM) παραγώγων της κατηγορίας των

paullones.

Πίνακας 4. Τύποι ευκαρυωτικών DNA τοποϊσομερασών .

Πίνακας 5. Σύγκριση του θεραπευτικού εύρους των J-107088 και άλλων

παραγόντων με Xenografts PC-3 ανθρώπινου καρκίνου του

προστάτη.

Πίνακας 6. Friedel-Crafts ακυλίωση του 2 με διάφορα οξέα κατά Lewis.

Πίνακας 7. Friedel-Crafts ακυλίωση του 2 με διάφορα ακυλοχλωρίδια

παρουσία AlCl 3.

Πίνακας 8. Σύγκριση της ακετυλίωσης του 2 με επίδραση

ακετυλοχλωριδίου και οξικού ανυδρίτη.

Πίνακας 9. Friedel-Crafts ακυλίωση του 26 με διάφορα οξέα κατά Lewis.

Πίνακας 10. Αντιδραστήρια και πειραματικές συνθήκες κατά τη

διερεύνηση σύνθεσης πυρρολο[2,3-a]καρβαζολικών

παραγώγων .

Πίνακας 11. Παρασκευή και σύσταση PPSE σε διάφορους διαλύτες .

Πίνακας 12. Σύνθεση πυρρολο[2,3-a]καρβαζολικών παραγώγων .

Πίνακας 13. Σύνθεση 3- βρωμο-πυρρολο[2,3-a]καρβαζολικών

παραγώγων .

Πίνακας 14. Παρασκευή της οξίμης του κετο-οξέος 30.

Πίνακας 15. Μετάθεση κατά Beckmann της οξίμης 113.

Πίνακας 16. Αποπροστασία της διθειοκεταλικής κετόνης 40.

Πίνακας 17. Προστασία του αζώτου της τετραϋδροϊνδολικής κετόνης 34

με βενζολοσουλφονυλομάδα.

Πίνακας 18. Προστασία του αζώτου του πυρρολικού εστέρα 39 με

βενζολοσουλφονυλομάδα.

Πίνακας 19. Προστασία του αζώτου πυρρολικών και

τετραϋδροϊνδολικών ενδιαμέσων με μεθυλομάδα.

Πίνακας 20. Αποτυχία εισαγωγής της βενζυλομάδας στο άζωτο του

μεθυλεστέρα 39.

xi


19/500


Πίνακας 21. Friedel-Crafts ακυλίωση του ενδιαμέσου 120 υπό την

επίδραση ηλεκτρικού ανυδρίτη.

Πίνακας 22. Friedel-Crafts ακυλίωση του ενδιαμέσου 120 υπό την

επίδραση 3-καρβομεθοξυπροπιόνυλο χλωριδίου.

Πίνακας 23. Σύνθεση της οξίμης 140.

Πίνακας 24. Μετάθεση κατά Beckmann της οξίμης 140.

Πίνακας 25. Απομάκρυνση της 1,3-διθειολανικής ομάδας από το

παράγωγο 141.

Πίνακας 26. Απομάκρυνση της 1,3-διθειολανικής ομάδας από το

παράγωγο 128.

Πίνακας 27. Νίτρωση του παραγώγου 127 .

Πίνακας 28. Φασματοσκοπικά χαρακτηριστικά των πυρρολο[2,3-a]

καρβαζολικών αναλόγων .

Πίνακας 29. Φυσικοχημικά χαρακτηριστικά των πυρρολο[2,3-a]

καρβαζολικών αναλόγων .

Πίνακας 30. Φασματοσκοπικά χαρακτηριστικά των 3- βρωμο-

πυρρολο[2,3-a] καρβαζολικών αναλόγων .

Πίνακας 31. Φυσικοχημικά χαρακτηριστικά των 3- βρωμο-πυρρολο[2,3-

a]καρβαζολικών αναλόγων .

xii


20/500


ΣΥΝΤΜΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΟΙ ΟΡΟΙ

abs. absoluteAh Aryl hydrocarbon

AMP Adenosine monophosphate

Ar aromatic

Arg Αργινίνη

Asp Ασπαραγινικό οξύ

ATP Adenosine 5’-triphosphate

CAKs CDK activating kinases

CAM Chorioallantoic membrane

CAN Νιτρικό αμμωνιακό δημήτριο

CDKs Cyclin dependent kinases

CKIs CDK inhibitors

CPT Καμπτοθεκίνη

d doublet

DCM Διχλωρομεθάνιο

DDQ 2,3-dichloro-5,6-dicyano-1,4-benzoquinone

DEM diethoxymethyl

DMF Διμεθυλοφορμαμίδιο

DMP Dess-Martin periodinate

DMSO Διμεθυλοσουλφοξείδιο

DNA Δεσοξυριβοζονουκλεϊνικό οξύ

dsb double strand breaks

EGF Epidermal growth factor

ERKs Extracellular signal-regulated kinases

FGF Fibroplast growth factor

FTIs Farnesyltransferse inhibitors

GBM Πλειόμορφο γλοιοβλάστωμα

GDP Guanosine diphosphate

Glu Γλουταμινικό οξύ

GSK Glygogen synthase kinase

GTP Guanosine triphosphate

h hour

HCMV Human cytomegalovirus

His Ιστιδίνη

HMDS Hexamethyldisiloxane

HPLC Υγρή Χρωματογραφία Υψηλής Απόδοσης

IBX o-iodoxybenzoic acid

IC50 50% inhibitory concentration

IL-1 Iντερλευκίνη 1

IR Υπέρυθρη ακτινοβολία

xiii


21/500


Leu Λευκίνη

Lys Λυσίνη

m multiplet

MAPK Mitogen-activated protein kinase

NF-κB Nuclear factor κB

NMR Πυρηνικός Μαγνητικός Συντονισμός

PCC Χλωροχρωμική πυριδίνη

PDGF Platelet-derived growth factor

PKC Protein kinase C

PPA Πολυφοσφωρικό οξύ

PPSE Polyphosphoric acid trimethylsilyl ester

pRb Retinoblastoma protein

p-TsOH π-τολουολοσουλφονικό οξύ

q quartetReflux Βρασμός

RTKs Receptor tyrosine kinases

s singlet

Ser Serine

ssb single-strand break

STATs Signal transducers and activators of transcription

t triplet

TBAB Βρωμιούχο τετραβουτυλαμμώνιο

TBHP Τριτοταγές-βουτυλυδροϋπεροξείδιο

TCDD 2,3,7,8-tetrachlorodibenzo-p-dioxinTFA Τριφθοροξικό οξύ

THF Τετραϋδροφουράνιο

Thr Θρεονίνη

TLC Χρωματογραφία Λεπτής Στοιβάδος

TNF-α Tumor necrosis factor-α

topo Τοποϊσομεράση

VEGF Vascular endothelial growth factor

Wat Νερό

δ χημική μετατόπιση

Σ.τ. Σημείο τήξης

xiv


22/500

Ε

Ι

Σ

Α

Γ

Ω

Γ

Η


23/500

Μανώλης Φουστέρης : Διδακτορική Διατριβή Εισαγωγή

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Η θεραπευτική εμπειρία πενήντα και πλέον ετών στην αντιμετώπιση

των νεοπλασιών έχει καταδείξει ότι ο καρκίνος δεν είναι μια, αλλά πολλές

ασθένειες, καθεμία με διακριτά χαρακτηριστικά και ειδικές θεραπευτικές

απαιτήσεις. Δεν είναι απλώς μια ασθένεια ανεξέλεγκτου κυτταρικού

πολλαπλασιασμού, παρόλο που η εικόνα αυτή αποτελεί κοινό

χαρακτηριστικό για όλους σχεδόν τους τύπους νεοπλασιών. Η μετάλλαξη

και η απορύθμιση γονιδίων που σχετίζονται με τον καρκίνο οδηγεί σε ένα

ευρύ φάσμα αλλαγών στην δομή του κυττάρου και την λειτουργία του, οι

οποίες συμβάλλουν στην εκδήλωση του κακοήθους φαινοτύπου και την παθολογική συμπεριφορά. Η αυτάρκεια σε αυξητικά σήματα

πολλαπλασιασμού, η απάθεια σε ανασταλτικά σήματα της αύξησης, η

παράκαμψη της απόπτωσης, η απόκτηση απεριόριστης αντιγραφικής

ικανότητας, η επαγωγή της αγγειογένεσης, της επέκτασης και της

μετάστασης αποτελούν βασικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα για όλες

σχεδόν τις μορφές καρκίνου1.

Ασθενείς με ποικίλου τύπου νεοπλασίες παρουσιάζουν ελάχιστη ή

ασήμαντη ανταπόκριση ακόμα και σε συνδυασμένες θεραπείες

χειρουργικής, ραδιοθεραπείας και χημειοθεραπείας2. Αλλά και όταν

υπάρξει ανταπόκριση, συχνά τα καρκινικά κύτταρα αναπτύσσουν

μηχανισμούς αντοχής οι οποίοι οδηγούν σε αποτυχία την εφαρμοζόμενη

αγωγή. Η διερεύνηση του γενετικού υπόβαθρου της έναρξης μιας

κακοήθους εξαλλαγής και της σταδιακής εξέλιξης της σε έναν

αυξανόμενα κακοήθη, τοπικά διεισδυτικό και μεταστατικό φαινότυπο, σε

συνδυασμό με τις διαρκώς αυξανόμενες πληροφορίες για τα βιοχημικά

μονοπάτια που εκμεταλλεύονται διάφορα γονίδια που σχετίζονται με τον καρκίνο, έρχονται να ενισχύσουν την άποψη περί «αυξημένης ευφυΐας»

των καρκινικών κυττάρων. Ωστόσο, η σημαντική πρόοδος που έχει

συντελεστεί τα τελευταία χρόνια στον τομέα της ανακάλυψης νέων

αντικαρκινικών φαρμάκων μας δίνει τα περιθώρια να αισιοδοξούμε ότι

μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τις νεοπλασίες αποτελεσματικά, αρκεί να

σχεδιάσουμε ειδικότερα και ισχυρότερα φάρμακα ή /και θεραπευτικά

σχήματα τα οποία θα στοχεύουν στο πλήθος των γενετικών και

βιοχημικών ανωμαλιών που εντοπίζονται στη νόσο3.

-3-


24/500


Η χρήση μικρών βιοδραστικών μορίων4, γονιδιακής θεραπείας,

πεπτιδίων και πρωτεϊνών, αντινοηματικών ολιγονουκλεοτιδίων (antisense

oligonucleotides), μονοκλωνικών αντισωμάτων, εμβολίων και κυτταρικής

θεραπείας αποτελούν τις σύγχρονες μοριακές θεραπευτικές προσεγγίσεις

οι οποίες στοχεύουν σε ένα ευρύ φάσμα πιθανών μοριακών στόχων.

Η γλώσσα των αριθμών είναι αμείλικτη: Περίπου ένας στους τρεις

ανθρώπους αναπτύσσουν καρκίνο και ένας στους τέσσερις καταλήγουν.

Σε πρόσφατη έκθεσή του5, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (WHO)

αναφέρει ότι 10.000.000 άνθρωποι ανέπτυξαν καρκίνο το έτος 2000 και

προβλέπει διπλασιασμό της εμφάνισης νέων κρουσμάτων ανά τον κόσμο

για τα επόμενα είκοσι χρόνια, με αναμενόμενη τιμή τα 15.000.000 το

έτος 2020. Οι αριθμοί αυτοί αποτελούν για την Κοινωνία ένα

δυσβάσταχτο κόστος, για την Οικονομία μια ανεξέλεγκτη δαπάνη, για την

Φαρμακοβιομηχανία ένα τεράστιο επενδυτικό πεδίο και για την Επιστήμη

μια κολοσσιαία πρόκληση.

Στην εποχή των μεγάλων συγκρούσεων, των απρόσμενων

ανακατατάξεων και των ταχύτατων αλλαγών σε όλους τους τομείς της

επιστήμης, στην εποχή της επανάστασης της πληροφορίας, η στρατηγική

της ανακάλυψη νέων αντικαρκινικών φαρμάκων δεν μπορεί παρά να

επαναπροσδιοριστεί προκειμένου να αξιοποιήσει τα σύγχρονα

τεχνολογικά επιτεύγματα. Μολονότι, ο επανασχεδιασμός αυτός δεν

προεξοφλεί κατ΄ ανάγκη και την τελική επιτυχία για την ανακάλυψη και

ανάπτυξη νέων φαρμάκων6, το τίμημα που καταβάλουν οι ασθενείς σε

συνδυασμό με τις επιστημονικές απαιτήσεις καθιστούν επιτακτική την

υιοθέτηση μιας νέας και ορθολογικής στρατηγικής που θα βελτιώσει την

υπάρχουσα κατάσταση.

Παρόλο που οι υπάρχουσες θεραπείες έχουν βοηθήσει σημαντικά στην αύξηση της επιβίωσης και της ποιότητας ζωής των καρκινοπαθών

ασθενών7, η επιβίωση μακράς διαρκείας και η πλήρης ίαση εξακολουθούν

να είναι ζητούμενα για τους περισσότερους στερεούς όγκους, ιδιαίτερα

για αυτούς που βρίσκονται σε προχωρημένες μεταστατικές μορφές. Στην

πραγματικότητα οι περισσότεροι ασθενείς που καταλήγουν από καρκίνο

πάσχουν από υποκλινική μεταστατική νόσο την στιγμή της διάγνωσης.

Επομένως, είναι απαραίτητο να αναπτυχθούν θεραπείες οι οποίες να

μπορούν να χορηγηθούν συστηματικά ώστε να δράσουν στα καρκινικά

κύτταρα που είναι διάσπαρτα σε ολόκληρο το σώμα του ασθενούς.

-4-


25/500


Η περιορισμένη αποτελεσματικότητα των σύγχρονων

χημειοθεραπευτικών παραγόντων έγκειται στο γεγονός ότι οι

περισσότεροι από αυτούς είναι κυρίως κυτταροτοξικά φάρμακα που

δρουν μέσω αναστολής της σύνθεσης του DNA και των μηχανισμών της

κυτταρικής αναπαραγωγής. Στην πραγματικότητα είναι περισσότερο

«αντιπολλαπλασιαστικά» παρά «αντικαρκινικά» φάρμακα με αποτέλεσμα

την έλλειψη εκλεκτικότητας έναντι των καρκινικών κυττάρων, την

εμφάνιση σοβαρών παρενεργειών και την συχνή ανάπτυξη μηχανισμών

αντοχής. Συνεπώς καθίσταται προφανής η ανάγκη ανακάλυψης νέων

θεραπευτικών παραγόντων που θα εμφανίζουν αυξημένο θεραπευτικό

δείκτη, θα ασκούν την μέγιστη δυνατή εκλεκτική δράση έναντι των

καρκινικών κυττάρων και την ελάχιστη δυνατή τοξικότητα έναντι των

φυσιολογικών κυττάρων, προάγοντας έτσι την επιβίωση και την ποιότητα

ζωής των ασθενών.

Η σύγχρονη στρατηγική ανακάλυψης νέων αντικαρκινικών φαρμάκων2

αναπτύσσεται κυρίως σε δυο επίπεδα. Επικεντρώνεται αφ’ ενός στην

ανακάλυψη νέων μοριακών στόχων και αφ’ ετέρου στη χρησιμοποίηση

καινοτόμων τεχνολογιών ώστε να ενισχύσει την αποτελεσματικότητά της.

Όσον αφορά στο πρώτο επίπεδο δράσης, η στρατηγική εντοπίζεται στην

ανακάλυψη νέων γονιδίων και βιοχημικών μονοπατιών που εμπλέκονται

στην εξέλιξη του καρκίνου. Η μελέτη αυτών των στόχων επιτρέπει την

αναστολή ή /και την εκμετάλλευση διαφόρων όψεων του κακοήθους

φαινοτύπου, όπως της γενετικής αστάθειας (genetic instability), του

πολλαπλασιασμού μέσω μεταγωγής σήματος (proliferative signal

transduction), του παρεκκλίνοντος ελέγχου του κυτταρικού κύκλου, της

επέκτασης, της αγγειογένεσης και της μετάστασης. Τα παραπάνω

μπορούν να συνοψισθούν:

ΝΕΑ ΓΟΝΙΔΙΑ Ή ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΙ → ΚΑΙΝΟΥΡΓΙΟΙ ΣΤΟΧΟΙ →ΝΕΑ ΦΑΡΜΑΚΑ

Το δεύτερο επίπεδο δράσης της στρατηγικής σχετίζεται με την

αποτελεσματικότητα της ανακάλυψης και της ανάπτυξης των νέων

φαρμάκων. Σύμφωνα με τα στοιχεία της δεκαετίας του 1990, μια ουσία

χρειάζεται σχεδόν 10 χρόνια μετά την αρχική της ανακάλυψη για να

δοκιμαστεί, να εγκριθεί και τελικά να είναι διαθέσιμη στους ασθενείς. Το

-5-


26/500


χρονικό αυτό διάστημα μειώνεται διαρκώς κάτω από την ασφυκτική πίεση

του κόστους, αλλά η ασφάλεια των τελικών αποτελεσμάτων εμπεριέχει

όλες τις σύγχρονες και καινοτόμες διαδικασίες που παράλληλα

ανακαλύπτονται. Υπολογίζεται ότι το κόστος της επένδυσης για την

ανακάλυψη ενός νέου θεραπευτικού παράγοντα υπερβαίνει τα

600.000.000 €, ενώ από τα 10.000 νέα προτεινόμενα φάρμακα

εγκρίνονται τελικά περίπου 3-5, σχέση η οποία επίσης αποτελεί στόχο

μείωσης. Συνεπώς, η ανάπτυξη νέων φαρμάκων πρέπει να είναι

καινοτόμα, γρήγορη, αποτελεσματική και με το μικρότερο δυνατό

κόστος.

Καταλυτική βοήθεια στην επίτευξη των στόχων της σύγχρονης

στρατηγικής προσφέρει η ανάπτυξη μιας πληθώρας νέων τεχνολογιών.

Πιο συγκεκριμένα, μια ποικιλία προσεγγίσεων που συνοπτικά

περιγράφονται με τον όρο μοριακή ογκολογία έχουν οδηγήσει τα

τελευταία χρόνια στην καταγραφή ενός μεγάλου αριθμού γονιδίων που

εμπλέκονται στην κακοήθη εξέλιξη. Οι προσεγγίσεις αυτές

περιλαμβάνουν γενετικές και βιοχημικές αναλύσεις καρκινικών

κυτταρικών σειρών και καρκινικών κλινικών ευρημάτων από συγγενείς

και διάσπαρτες νεοπλασίες. Η κατανόηση του τρόπου με τον οποίο

συμπεριφέρονται τα γονίδια που σχετίζονται με τον καρκίνο θεωρείται

σημαντικό στοιχείο στην αξιολόγηση μοριακών στόχων. Έτσι, η

συνεργασία μεταξύ γενετικής και βασικής κυτταρικής και μοριακής

βιολογίας, έχει αποδώσει σημαντικά αποτελέσματα, ειδικότερα με την

χρησιμοποίηση οργανισμών-μοντέλων όπως βακτηρίων, ζυμών, και

ποντικών8. Για παράδειγμα η διευκρίνιση του ελέγχου του κυτταρικού

κύκλου, ο οποίος απορυθμίζεται στους περισσότερους καρκίνους

επιτεύχθηκε σε μεγάλο βαθμό με βάση τη γενετική των ζυμών. Με

δεδομένο τον αριθμό των ογκογονιδίων, των ογκοκατασταλτικών

γονιδίων και των γενετικά ασταθών γονίδιων και λαμβάνοντας υπόψιν

τον αριθμό των πρωτεϊνών με τις οποίες αυτά αλληλεπιδρούν στα

διάφορα βιοχημικά μονοπάτια είναι απολύτως λογικό να υποθέσει κανείς

ότι η ολοκλήρωση της καταγραφής του ανθρώπινου γονιδιώματος9 θα

προκαλέσει αύξηση των πιθανών μοριακών στόχων τουλάχιστον κατά μια

τάξη μεγέθους σε σχέση με τους ήδη υπάρχοντες. Η διαλογή υψηλής

αποδοτικότητας (high-throughput screening, HTS), η καταγραφή

μεταλλάξεων, η γονιδιωματική (genomics), η βιοπληροφορική

-6-


27/500


(bioinformatics), η καταγραφή της γονιδιακής έκφρασης (profiling gene

expression) σε καρκινικούς και φυσιολογικούς ιστούς και η πρωτεομική

(proteomics) επιταχύνουν σημαντικά την φάση εντοπισμού και

αξιολόγησης νέων μοριακών στόχων.

Μετά την επιλογή ενός ικανοποιητικά αξιολογημένου στόχου

ακολουθεί το στάδιο της ανακάλυψης, ταυτοποίησης και βελτιστοποίησης

μιας «ένωσης οδηγού» (lead compound). Στη φάση αυτή κύριο ρόλο

παίζει η διαλογή (screening) και ο ορθολογικός σχεδιασμός ενώσεων

(rational drug design). Η διαλογή προϋποθέτει την ύπαρξη μιας

γρήγορης, επαναλήψιμης και πληροφοριακής τεχνικής. Η πιθανότητα

εύρεσης μιας αξιόλογης ένωσης αυξάνει ανάλογα με την χημική ποικιλία

των υπό εξέταση ενώσεων10,11. Η χρησιμοποίηση μεθόδων υπολογιστικής

χημείας (computational chemistry) μπορεί να μεγιστοποιήσει την

αποτελεσματικότητα της χημικής ποικιλότητας των ελεγχόμενων

ενώσεων12. Επίσης, η συνδυαστική χημεία (combinatorial chemistry)

επιτρέπει τη γρήγορη και μαζική παραγωγή χιλιάδων ή ακόμα και

εκατομμυρίων ενώσεων με αυτοματοποιημένες μεθόδους13. Ο κατάλογος

των εξήντα ανθρώπινων καρκινικών κυτταρικών σειρών του National

Cancer Institute των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής αποτελεί ένα

ενδιαφέρον συμπληρωματικό εργαλείο διαλογής στα χέρια της

επιστημονικής κοινότητας14.

Ο ορθολογικός σχεδιασμός ενώσεων λειτουργεί συμπληρωματικά στη

διαδικασία της διαλογής. Ο σχεδιασμός που βασίζεται σε τεχνικές της

δομικής βιολογίας (Structural Biology), όπως η κρυσταλλογραφία

ακτίνων-Χ και ο πυρηνικός μαγνητικός συντονισμός (nuclear magnetic

resonance, NMR) αποτελούν επίσης ένα αποτελεσματικό εργαλείο15. Η

εξαγωγή σχέσεων δομής-δραστικότητας (Structure-Activity Relation-

ships, SAR) με χρήση NMR μπορεί να συνδυάσει δομικά χαρακτηριστικά

ασθενώς δρώντων χημικών ενώσεων σε πιο δραστικές συνδυασμένες

μορφές. Μια επίσης ενδιαφέρουσα προσέγγιση, γνωστή ως χημική

γενετική, περιλαμβάνει συνδυασμό διαλογής βιβλιοθηκών ενώσεων

παρόμοιων με φυσικά προϊόντα, οργανικής σύνθεσης, κατευθυνόμενης

μεταλλαξιγένεσης και κρυσταλλογραφίας ακτίνων-Χ16. Το αποτέλεσμα

των παραπάνω είναι η ταυτοποίηση μιας ένωσης οδηγού με δράση έναντι

στο στόχο και με τη δυνατότητα να μετατραπεί, ύστερα από

τροποποιήσεις, σε έναν ισχυρότερο και εκλεκτικότερο παράγοντα με

-7-


28/500


χαρακτηριστικά δραστικού συστατικού. Στη συνέχεια η ένωση αυτή θα

υποστεί βελτιστοποίηση με βάση τα δεδομένα που προκύπτουν από

βιολογικές δοκιμές στόχευσης πρωτεϊνών και κυτταρικών αναλύσεων, με

αποτέλεσμα την σταδιακή ανάπτυξη σχέσεων δομής-δραστικότητας για τα

επιθυμητά και τα ανεπιθύμητα χαρακτηριστικά της17.

Είναι δεδομένο, πως η συμπεριφορά μιας ένωσης σε κυτταρικό επίπεδο

και σε επίπεδο ζώντος οργανισμού μπορεί να διαφέρει και το σημείο αυτό

αποδεικνύεται το πλέον χρονοβόρο βήμα της ανάπτυξης ενός φαρμάκου

σε προκλινικό επίπεδο. Προβλήματα που σχετίζονται με την απορρόφηση,

την κατανομή, τον μεταβολισμό και την απέκκριση ευθύνονται συχνά για

την μικρή βιοδιαθεσιμότητα ή την εξαιρετικά γρήγορη κάθαρση των

ενώσεων18. Προκλινικές τοξικολογικές μελέτες αποκλειστικά σε τρωκτικά

είναι η σύγχρονη τάση που υιοθετείται τουλάχιστον στην Ευρώπη από το

Cancer Research Campaign (CRC) και το European Organization for

Research and Treatment of Cancer (EORTC) κατά την έναρξη της φάσης

των κλινικών δοκιμών19.

Ένας τεράστιος αριθμός νέων πιθανών μοριακών στόχων που

εμπλέκονται ποικιλοτρόπως με τη βιολογία του καρκίνου είναι πλέον

διαθέσιμος προς εξερεύνηση στην επιστημονική κοινότητα. Οι νέοι αυτοί

στόχοι20, ,21 22 σχετίζονται με:

μονοπάτια μεταγωγής σήματος [signal transduction pathways,

π.χ RTKs]

ρύθμιση του κυτταρικού κύκλου [serine/threonine kinases]

αντιγραφή του γενετικού υλικού και «καθήλωση» του κυτταρικού κύκλου, [τοποϊσομεράση Ι και ΙΙ]

απόπτωση, [Bcl-2, MDM2, COX-2, κά.]

αγγειογένεση και μετάσταση, [MMPs]

ογκοκαταστολή, [p53]

ρύθμιση της διαμόρφωσης της χρωματίνης , [DNMT, HDACs]

αναστολή αποικοδόμησης πρωτεϊνών

ενεργοποίηση αποικοδόμησης ογκογόνων πρωτεϊνών [Hsp90]

ρύθμιση της υποξίας , [HIF-1]

επιμήκυνση της κυτταρικής ζωής , [τελομεράση]

μόρια κυτταρικής προσκόλλησης , [ιντεγκρίνες]

-8-


29/500


Είναι φανερό ότι η ανακάλυψη νέων θεραπευτικών παραγόντων που

ασκούν δράση σε παθολογικούς μοριακούς στόχους αποτελεί ένα

τεράστιο πεδίο προς διερεύνηση. Την ίδια στιγμή όμως, είναι μεγάλες οι

προκλήσεις που πρέπει να αντιμετωπισθούν στον τομέα της ανάπτυξης

αυτών των νέων φαρμάκων και αφορούν την ανοχή, την

αποτελεσματικότητα έναντι του στόχου για τον οποίο έχουν σχεδιασθεί,

την συγχορήγησή τους με ήδη υπάρχοντες κυτταροτοξικούς παράγοντες

και τον συνδυασμό τους με τη χειρουργική και τη ραδιοθεραπεία, την

εξατομικευμένη χορήγηση τους σύμφωνα με τις ανάγκες του κάθε

ασθενούς, την κλινική εφαρμογή μικροαναλύσεων που σχετίζονται με

έκφραση γονιδίων και τεχνολογία πρωτείων κλπ. Ωστόσο, τα πρώτα

αποτελέσματα των κλινικών δοκιμών σε ένα μεγάλο δείγμα ενώσεων

είναι αρκετά ενθαρρυντικά όσον αφορά την αποδεδειγμένη αντικαρκινική

δράση και τον περιορισμό των τοξικών παρενεργειών. Χαρακτηριστικά

είναι τα παραδείγματα του Gleevec® (αναστολέα της πρωτεΐνης Bcr-Abl)

και του Herceptin® (ενός αντι-ErbB2 αντισώματος), τα οποία ήδη έχουν

έγκριση κυκλοφορίας.

Συνεπώς, η σύγχρονη ανάπτυξη νέων αντικαρκινικών παραγόντων με

εξειδικευμένη μοριακή δράση είναι μια πολυδιάστατη διαδικασία, η οποία

απαιτεί τη στενή συνεργασία μοριακών βιολόγων, φαρμακοχημικών,

φαρμακολόγων, βιολόγων που ειδικεύονται σε θέματα καρκίνου, χημικών

και κλινικών ιατρών. Σημαντικός είναι επίσης ο ρόλος που καλούνται να

παίξουν τα πανεπιστήμια, οι φαρμακοβιομηχανίες και οι κυβερνήσεις για

την ευόδωση του στόχου και την αποτελεσματικότερη αντιμετώπιση του

καρκίνου.

Η παρούσα εργασία δεν αποτελεί παρά μια προσπάθεια συνεισφοράς στη γενικότερη επιδίωξη της επιστημονικής κοινότητας για την

ανακάλυψη νέων αποτελεσματικότερων αντικαρκινικών παραγόντων,

μέσα στα σύγχρονα πλαίσια που θέτουν οι απαιτήσεις, οι ανάγκες και τα

επιστημονικά επιτεύγματα της εποχής μας. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο και

χρησιμοποιώντας τα δεδομένα που συνοπτικά προαναφέρθηκαν,

σχεδιάσθηκαν, συντέθηκαν και ταυτοποιήθηκαν τα πυρρολο-καρβαζολικά

ανάλογα του αρωματικού σκελετού ινδολοκαρβαζολικών φυσικών

προϊόντων και μελετήθηκε η βιολογική τους δραστικότητα έναντι της

κυκλινοεξαρτώμενης κινάσης 1 (CDK1), της τοποϊσομεράσης Ι (topo I)

-9-


30/500


καθώς και η αντικαρκινική τους δράση έναντι καρκινικών κυττάρων του

πλειόμορφου γλοιοβλαστώματος. Τα πρωταρχικά αποτελέσματα των

βιολογικών δοκιμών υπήρξαν ενθαρρυντικά, τόσο για την βιολογική

δράση των συγκεκριμένων ενώσεων έναντι κι άλλων στόχων, όσο και για

τη συγγραφή σχέσεων δομής-βιολογικής δραστικότητας με απώτερο

σκοπό την βελτιστοποίηση και τον σχεδιασμό νέων δραστικότερων

χημικών μορφών.

1 Hanahan D., and Weinberg A., “The hallmarks of cancer”, Cell , 57-70,

100, 2000.

2 Verweij J. and De Jonge M.J.A., “Achievements and future ofchemotherapy”, Eur. J. Cancer , 1479, 36, 2000.

3 Workman P., “The potential for molecular oncology to define newdrug targets”, In: Kerr D.J., Workman P., (Eds), New Molecular

Targets for Cancer Chemotherapy , CRC Press Inc., Boca Raton,Florida, 1994, pp. 1-29.

4 Workman P., “Emerging molecular therapies: Small molecule drugs”,In: Bronchud M.H., Foote M., Peters W.P., Robinson M.O., (Eds),Principles of Molecular Oncology , Humana Press, Totowa, 1999, pp.413-429.

5 World Cancer Report, Stewart B.W., Kleihues P., (Eds), InternationalAgency for Research on Cancer, World Health Organization, 2003.

6 Rothenberg M.L., Carbone D.P. and Johnson D.H., “Improving theevaluation of new cancer treatments: Challenges and opportunities”,Nat. Rev. Cancer , 303-308, 3, 2003.

7 Garrett M.D., Workman P., “Discovering novel chemotherapeuticdrugs for the thrird millenium”, Eur. J. Cancer , 2010-2030, 35, 1999.

8 Lane D., “The promise of molecular oncology”, Lancet , 17-20, 351(Suppl. II), 1998.

9 Ventor J.C., “The sequence of the human genome”, Nature, 1304-1351, 291, 2001.

10 Bevan P., Ryder H., Shaw I., “Identifying small-molecule lead

compounds: The screening approach to drug discovery”, TrendsBiotechnol., 115-121, 13, 1995.

11 Dove A., “Drug screening-beyond the bottleneck”, Nat. Biotechnol.,859-862, 17, 1999.

12 Willet P., “Computational Methods for the Analysis of MolecularDiversity”, Perspect. Drug Disc. Design, 1-11, 7/8, 1997.

13 Hogan J.C., “Combinatorial chemistry in drug discovery”, Nat.

Biotechnol., 328-340, 15, 1997.

-10-


31/500


14 Monks A., Scudiero D.A., Johnson G.S., Paull K.D., Sausville E.A., “The NCI anti-cancer drug screen to identify effectors of novel

targets”, Anticancer Drug Des., 533-541, 12, 1997.

15 Kubinyi H., “Structure-based design of enzyme inhibitors andreceptor lignads”, Curr. Opin. Drug Discovery and Development , 4-15, 1, 1998.

16 Crews C. M., Splittgerber U., “Chemical genetics: exploring andcontrolling cellular processes with chemical probes”, Trends Biochem.Sci., 317-320, 24, 1999.

17 King F.D., Medicinal Chemistry: Principles and Practice, Royal Societyof Chemistry, Cambridge, 1994, pp. 179-188.

18 Workman P., “Pharmacokinetics and cancer: Successes, failures andfuture prospects”, In: Workman P., Graham M.A., (Eds),

Pharmacokinetics and Cancer Chemotherapy. Cancer Surveys, Vol.17, New York, Cold Spring Harbor Laboratory Press, 1993, pp. 1-26.

19 Burtless S.S., Jordrel D.I., Newell D.R., “Evaluation of «rodent only»preclinical toxicology for phase I trials of new cytotoxic anticanceragents in Europe”, Eur. J. Cancer , 408-410, 31A, 1995.

20 Buolamwini J.K., “Novel anticancer drug discovery”, Curr. Opin.Chem. Biol ., 500-509, 3, 1999.

21 Novotny L., Szekeres T., “Cancer Therapy: New targets forchemotherapy”, Hematology , 129-137, 8, 2003.

22 Workman P. Kaye S. B., “Translating basic cancer research into newcancer therapeutics”, Trends Mol. Med ., S1-S9, 8, 2002.

-11-


32/500

Μανώλης Φουστέρης : Διδακτορική Διατριβή Κεφάλαιο 1: Μεταγωγή σήματος

Κ Ε Φ Α Λ Α Ι Ο 1

ΜΕΤΑΔΟΣΗ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ ΣΤΟ ΚΥΤΤΑΡΟ.

ΜΕΤΑΓΩΓΗ ΣΗΜΑΤΟΣ

Γενικά στοιχεία

Η κυτταροπλασματική μεμβράνη διαχωρίζει το κύτταρο από το

εξωτερικό του περιβάλλον. Είναι διαπερατή μόνο σε μικρά λιποδιαλυτά

μόρια, όπως οι στεροειδείς ορμόνες, τα οποία διαχέονται μέσω αυτής στο

κυτταρόπλασμα. Είναι αδιαπέραστη από μικρά υδατοδιαλυτά μόρια όπως

ιόντα, μικρά ανόργανα μόρια και πολυπεπτίδια ή πρωτεΐνες. Η απόκριση

σε υδρόφιλα μόρια εξαρτάται από την αλληλεπίδραση του μορίου με ένα

συστατικό πρωτεΐνης της κυτταροπλασματικής μεμβράνης στην

εξωκυττάρια πλευρά του κυττάρου. Το εξωκυττάριο μόριο αναφέρεται

συχνά ως προσδέτης (ligand) ενώ η πρωτεΐνη της μεμβράνης υποδοχέας

(receptor). Έχουν καταγραφεί δύο κύριοι τρόποι απόκρισης σε ένα

εξωτερικό μόριο-διεγέρτη το οποίο αδυνατεί να διαπεράσει την

μεμβράνη1:

Μοριακό ή μακρομοριακό υλικό μεταφέρεται φυσικώς από το

εξωτερικό της μεμβράνης στο εσωτερικό αυτής μέσω της λιπιδικής

διπλοστιβάδας.

Ένα μήνυμα μεταφέρεται μέσω αλλαγής ιδιοτήτων μιας

μεμβρανικής πρωτεΐνης με αποτέλεσμα την ενεργοποίηση της

κυτταροπλασματικής της περιοχής.

Όσον αφορά στην φυσική μεταφορά υλικού, περιλαμβάνει από ιόντα

έως μικρά μόρια (σάκχαρα) και μακρομόρια (πρωτεΐνες) και

πραγματοποιείται με τρεις κύριους τρόπους που ελέγχονται από

κυτταροπλασματικές μεμβρανικές πρωτεΐνες: Μέσω καναλιών (channels)

για την μεταφορά ιόντων, μέσω μεταφορέων (transporters) για την

είσοδο μικρών μορίων όπως σακχάρων και μέσω ενδοκύτωσης για την

μεταφορά πρωτεϊνών.

Η μεταφορά ενός σήματος περιλαμβάνει την αλληλεπίδραση ενός

εξωκυττάριου προσδέτη με μια διαμεμβρανική πρωτεΐνη. Η πρόσδεση του

εξωτερικού μορίου μετατρέπει τον υποδοχέα από μια αδρανή σε μια

-12-


33/500


ενεργή μορφή. Η βασική αρχή αυτής της αλληλεπίδρασης είναι ότι η

πρόσδεση του προσδέτη στην εξωκυττάρια περιοχή επηρεάζει την

ενεργότητα του υποδοχέα στην κυτταροπλασματική περιοχή. Η όλη

διεργασία αναφέρεται ως μεταγωγή σήματος (signal transduction)2.

Η αρχή της μεταγωγής σήματος συνίσταται στο ότι η ενεργή μορφή

του υποδοχέα δίνει το έναυσμα για μια καταλυτική δράση στο

κυτταρόπλασμα. Το εύρος του κυτταροπλασματικού σήματος είναι πολύ

μεγαλύτερο από εκείνο του εξωκυττάριου σήματος, δηλαδή του

προσδέτη. Το κυτταροπλασματικό σήμα μπορεί να προκαλέσει άμεσα την

ενεργοποίηση μιας σειράς πρωτεϊνών ή να συμπληρωθεί μέσω της

αύξησης της συγκέντρωσης ενός μικρού μορίου στο εσωτερικό του

κυττάρου. Ένα τέτοιο μόριο το οποίο παράγεται σε απόκριση της

μεταγωγής ενός εξωκυττάριου μηνύματος καλείται δεύτερο μήνυμα

(second messenger) σε αντιπαραβολή με το πρώτο μήνυμα το οποίο είναι

ο εξωκυττάριος προσδέτης. Στο επόμενο σχήμα περιγράφονται οι δυο

κύριοι τρόποι μεταγωγής σήματος.

Σχήμα 1. Σχηματική αναπαράσταση μεταγωγής σήματος.

-13-


34/500


Ο υποδοχέας έχει δράση πρωτεϊνικής κινάσης στην

κυτταροπλασματική περιοχή του. Η δράση της κινάσης ξεκινά

όταν ο προσδέτης προσδένεται στην εξωκυττάρια περιοχή. Στη

συνέχεια, η κινάση φωσφορυλιώνει την κυτταροπλασματική

περιοχή της, γεγονός που επιτρέπει στον υποδοχέα να συνδεθεί

και να ενεργοποιήσει μια πρωτεΐνη-στόχο, η οποία δρα διαδοχικά

επί άλλων υποστρωμάτων μέσα στο εσωτερικό του κυττάρου. Οι

πιο συνηθισμένοι υποδοχείς κινάσης είναι οι υποδοχείς τυροσινο-

κινασών και οι υποδοχείς σερινο /θρεονίνο-κινασών.

Ο υποδοχέας μπορεί να αλληλεπιδράσει με μια G-πρωτεΐνη (G-protein)

η οποία συνδέεται στην κυτταροπλασματική πλευρά του. Οι G-πρωτεΐνες3

είναι γνωστές για την ικανότητά τους να συνδέουν νουκλεοτίδια

γουαν

Fousteris Emmanouil PhD

Documents

Transcript of Fousteris Emmanouil PhD