E D WAR D KIE N HOL Z

T H E B E A N E R Y

\ E N V I RON MEN T ,

I, ., \ \

\

I

Martijn Oostra, Grafische Vormgeving 2

E

T

E

E D WAR D KIE N HOL Z

T H E B E A N E R Y

E N V I RON MEN T

Martijn Oostra, Grafische Vormgeving 2

E D WAR D KIE N HOL Z (U.S.A. 19 2 7)

beeldhouwer, schilder. Bizarre, surrealistische environments

(tableaux) en mensachtige assemblages. G~bruikt bij voorkeur

bestaande voorwerpen en wegwerpmaterialen. 1iordt gerekend

tot de funk art. Thema: vervreemding.

Edward Kienholz werd in 1927 in Fairfield, Washington ge­

boren. Als zoon van een boer raakte hij vertrouwd met tech­

nische vaardigheden. Hij leerde timmeren, loodgieterswerk

en eenvoudige machinebouw. Na allerlei banen ging hij in

195J in Los Angeles wonen, waar hij een galerie opende. In

1954 begint hij met het maken van houten reli~fs, waarin hij

objecten verwerkt.

Vijf jaar later maakt .hij zijn eerste assemblage "John Doe".

Kienholz wordt vaak genoemd bij Pop Art. Je zou hem wel kun­

nen rekenen tot de voorlopers van de Pop Art in Los Angeles,

maar door zijn maatschappelijke stellingname onderscheid hij

zich van bijvoorbeeld de New Yorkse Pop Art die véel 'cooler'

is.

"The Beanery" (1965), een verkleinde versie van een destijds

bestaand café in Los Angeles, heeft ook sociale achtergronden.

In de Beanery van Kienholz hangen nog een paar foto's van de

echte "The Beanery" ("Het bonen-eethuisje") aan de Santa Mo-mea

Boulevard in een buurt waar veel galeries zijn. Het was mede

daardoor het trefpunt van kunstenaars. Vanaf 195J kwam Kienholz,

die er toen vlakbij woonde, er regelm~t~g. Na een paar Jaar

besloot hij dat hij deze kroeg wilde namaken. De krantekop

"Children kill

(Kinderen' doden

rellen") van 28

hem de directe

beginnen. Als je

children in Vietnam riots"

kinderen in Vietnam­

augustus 1964 was voor

aanle1d1ng om er mee te

binnen stapt '~n de kroeg,

wordt je een van de bezoekers die rond de bar zitten en staan.

Er klinkt geroezemoes van stemmen, de jukebox maakt muziek

en er hangt een eigenaardig luchtje. De mensen hier, hebben

geen hoofden maar klokken en alles is bedekt met een groeze­

lig bruin laagje vernis. Kienholz: "Het werk symboliseert

het verloop van de echte tijd (de krantekop van 28 augustus

19ó4) naar de surrealistische tijd in de bar, waar mensen

hun tijd verspillen, de tijd doden, de tijd vergeten en de

tijd negeren."

Tijd is voor Kienholz de ruimte

die iedereen heeft, tot aan de

dood. De krant van 28 augus~us

ligt b1j ae 1ngang in een

krantenautomaat. Binnen zit een

barkeeper te lezen. Deze riguur

is een portret van Barney, de

toenmalige eigenaar van de

kroeg. , Hij is de enige met een

~~W004 gezicht, bij de andere

riguren zit er een klok. Een

duidelijke verwijzing naar de

--------" I t- . '.

.• 1 1, '-.-

tijd. De wijzers, die bij iedereen op tien over t1en ata~ll,

suggeren wenkbrauwen. De bru1ne kleuren in het café roepen

het idee op van ouderdom, van iets wat 1n verval 18.

In veel werk van Kienholz speelt de tijd, en alles wat daar­

mee samenhangt, een rol. Zo kun je in "'rhe Billionaire Delux.e"

(1977) de tijd letterlijk zien.aftellen. Over ongeveer dertig

jaar zal he~ biljoen bereikt zijn en zullen alle cijrers op

nul spri~gen. Het werk is natuurlijk ook een t.espel~ng op

de tijd die we voor de televisie zoek brengen.

Heel belangerijk voor de sfeer in de Beanery zijn de met zorg

gekozen rekwisieten. Kienholz zocht op straat en op rommel­

markten naar spullen voor zijn assemblages. Vooral objecten,

die getekend zijn door de tijd, interesseerden hem: "Alle

kleine tragedies zijn aanwez1g 1n oude rommel." _Om zijn

Beanery te realiseren wilde hij echter zo veel mogelijke

authent1eke stukKen gebru~Ken. Van Barney heef~ h1j versch11-

lende obJec~en gekregen or overgenomen, zoals ae OUde tele­

toon. Verder komen het oude naambord, de klapdeurtjes, de

luifel, de bekraste tafeltjes en nog veel meer uit de origi­

nele Beanery. Wat hij niet kon overnemen, zoals het plat'onq

maakte h1j zo echt mogel1Jk na. Wel werd de Beanery daarbij

tot tweederde van de grodt e verkleind. De fotc fS op de deuren

in de linkerwand suggeren het zicht op de aangrenzende rU1mte,

de snackbar en de keuken. Aan bijna elk aanwezig voorwerp

Z1t een verhaal vast.

Voor de u1~voer1ng van de Beanery heert Kienholz zes maanden

nodig genad. Het gene el 1S opgebouwd u1t U1~ zeven U~~~ll, U1~

samen aan de buitenkant er uit zien als een seort container.

De menselijke figuren zijn naar levende modellen gevormd.

Het model werd met parafine ingesmeerd en bedekt met verband­

gaas, dat in gips gedrenkt was. Doordat de laag dun werd aan­

gebracht, bleef de vorm goed zichtbaar. Hard geworden, werd

hij voorzichtig los geknipt en van een frame voorzien.

Toen Kienholz zijn Beanery af had, werd hij vlak bij de echte

tentoongesteld. De stamgasten kwamen natuurlijk kijken en er

werd gezegd, dat het werk van Kienholz bijna echter w'as dan

de Beanery zelf. De Beanery van Kienholz is door verkleining

meer geconcentreerd. De sfeer wordt sterk bepaald, door het

vernis (polyesterhars) waarmee Kienholz alles bedekte. "Het

druipt, het voegt er structuur aan toe, het vormt getsoleerde

invidu~n om, in mensen d1e 1ets met elkaar te makerihebben.

Het gelu1d dat in de Beanery te horen is, hep.ft Kiennolz in

het oor~pronÄelijk~ ca~' Opg~iluWéll. De geur wordt veroorzaakt

door een ventilator, die een luchtje verspreid, gemaakt vol­

gens een speciaal recept. Met het overhalen van een handle,

kunnen 11cht, gelu1d en geur worden ingeschakeld. De Beanery

komt tot leven. De bezot!k~r ~té:td.i; in ~~u ~I.1V.L.rOIi.l~ut (letter­

lijk omgeving) waardoor hij z1ch n1et kan oIltlireKlum aan U~

macab~r~ si~~r.

" Enviroment is een kunstwerk dat een gehele ruimte beslaat waar

de bezoeker binnen kan gaan. Voor de tweede wereldoorlog waren

al enkele kunstenaars met dit werk bezig. zoals: 'Theo van

neesburg (De Stijl), El Lissitzky en Kurt Schwitters (Dada).

Maar de werkel~e ontwikkeling van het env1ronmt!nt komt pas

go~u op ~é:l.Uts t:dud~ de jaren viJftig. Het ontwikke.l t z1ch van

U1t de ass~mb~Zlg4d \VOOra1 in Amer1ka) en van U11i bet Nouvelle

R~alisme (Europa). Het environment is totaal anders van ka­

rakter dan hel; l;raditionele kU!lSl;W~rk, · uJ.jvool'ü~~~d ~~n ~ch:i:l­

aeriJ. D1~ 1S 1mmers a~t1ja afhankel1JK van U~ owrJ.llg~n~~

ruimte, waar het h~ngt. Door de ontwikkeling van de assemblage

werd de tweedimensionaliteit en de rechthoekige lijst van een

schilderij genegee~d.'Men vondt toen de omringende architectuur

belemerend voor het kunstwerk. Amerikaanse kunstenaars kwamen

er toe, om hun assemblages uit te bouwt!n tOl; op z1ch ze~I

sl;aandt! rU1mt.en. Een voorbeeld van deze tendens is de Beanery.

Het waardeloze van het materiaal, overgenomen van de assemblage,

benadrukt de tijdelijkheid, de veranut:l'lijk.ht::.1.u van deze envi­

ronments in tegenstelling tot het ge8ikte kunstwerk. De tijd,

zoals bij Kienho~tz het geva~ is, het weer ell de be~oekers

K~nn.n h.t werk veranderen • ...... ~ ,-,

Naüw verbonden. met de environments ontstaan '.in New York dan

ook de happening~. t;1j et:u tH1V1.rUUllleul. blijl't het belang ...

rijkste de ruimte zelf'. Komt de nadruk te liggen op de actie

van de bezoeker dan galt t he t. ow een lUlPVeu.1.ug.

Urie-dimensionaal werken vooral ook de Pop Art kunstnaars

1n l!;uropa. Ue2:t: . Europe •• v ... t~ .. nwoordigers van de Pop Art,

worden ook nieuwe realisten genoemd, naar ·het . F.r.anse ... N,QUv.e.lle

R&alisme. Het nieuw realisme zet zich net als de Pop Art af

tegen de benadering waarbij het indivi(lu van de kun~tellaar VtJor­

op staat. Veel meer dan in Engeland en Amerika vindt een in­

greep plaats op bet object zelf. Niet alleen wordt he~ ht:r­

naald wt:ergt:gt:ven, ook pakt Ut:t KUlun.eruuu· ne '&. in (Cnri.s&.o),

of brengt hij het zodanig dat iets tijdelijks, toevall1gs,

bl1Jvend i8 geworden. Een mooi voorbeeld voor d1t laatste, is

werk van Dan1~l Spoerr1, die een taf'elkieelt lIIe i. e "tU1~.ce::; i. eu

presenteert als zijnde kunst en het aan de muur hangt.

Nieuw realistisch werk maakten Qok de N ederlaIH.hH~ D wim T.

Schippers en Hudi van de Wint. Veel hebben de pOl'-kulllSttHU:f.è:l.l'tJ

te danken gehad aan de eerste avant-garde-stomingen. Vooral

Dada en Marcel Duchamp-re~dy-made vormden een 1nSpirat1ebron.

Daarnaast 1S er ook surrea11sti8che 1nvioed. Hoevee~ 1nsp1rai..1.t:

Ü.1.t:ru.J. i. ook vvgeucudl, kenmerkend i8 de gehee~ e1.gen l.nterpre­

tatie en uitvoering van de ~ngelse, Amerikaanse en ~urope8e

variant.

Arnhem, 8 juni 19YJ

BRONVERMELDING:

- De moderne wereld, Norbert Lynton, Gaade

- Edward Kienholz The Beanery, Stedelijk Museum

- The story o~ American ,painting, Abraham a. Davidson,

Harry •• Brahms Inc.

- Catalogus Stedelijk Museum, Stedelijk Museum

- Algemene Kunstgeschiedenis, Honour & Flemming,

Meulenho~~/Landsho~~

- Kunst van nu, Rijksunivrsiteit Utrecht, Elsevier

., .•..

.... : :: ..

··. 9.}

"';.

. -: . .0 • ........

~ I