รายงาน1

การสารวจความเหลอมลาทางการศกษา: ขอคนพบเบองตน และขอเสนอแนะ

แบงค งามอรณโชต2 และ ถรภาพ ฟกทอง3

บทนา

การศกษาเปนปจจยสาคญทจะชวยสงเสรมทนมนษย (Human capital) ทงในมตของการเพมผลตภาพ การ

สรางรายไดใหแกตนเอง ในอกดานหนง การศกษากยงชวยดานการขดเกลาทางสงคม ทาใหเกดทกษะบางประการทแม

ไมไดเกยวกนไปถงตวแปรทางเศรษฐกจ แตมผลตอสวสดการสงคม ดงนน การศกษาจงเปนหนงในสามรฐสวสดการท

ประเทศตางๆ ทวโลกใหความสนใจมากทสดรวมกบสวสดการสขภาพและการมงานทา (Huber, Ragin, & Stephens,

1993) แตการยกระดบการศกษาใหสงขนเปนลาดบนน หากมไดคานงถงความเหลอมลา กอาจจะทาใหกอปญหาทาง

สงคมในดานอนๆ ตามมา อาท เมอมผ ทไดรบการศกษาแตกตางกนมาก ผ ทไดรบการศกษาสงกจะกลายเปนอภสทธชนท

เขาถงโอกาส ทรพยากร รายได และบทบาททางสงคมทสงกวาผ มการศกษาตา

เพอทจะตรวจสอบสถานการณปจจบนของความเหลอมลาทางการศกษา งานวจยชนนจะเรมดวยการกาหนด

กรอบการวดความเหลอมลาทแนนอนขนมาชดหนง ประกอบไปดวยการวดตวแปรสามตวไดแก ระยะเวลาทผ เรยนใชเพอ

การศกษา, ทรพยากรทใชไปเพอการศกษา และผลลพธทางการศกษา หลงจากนนจงพยายามวดตวแปรเหลาน

เปรยบเทยบระหวางกลมคน เพอพจารณาวา คนทอยในสถานะแตกตางกน อาท เพศสภาวะแตกตางกน พนทอยอาศย

แตกตางกน ระดบชนเรยนแตกตางกน นนมระยะเวลาเรยน, ไดรบทรพยากร และมผลลพธทางการศกษาแตกตางกน

หรอไม หากมความแตกตางกนเกดขน ความแตกตางนนเองทเราเรยกวา "ความเหลอมลาทางการศกษา"

การวดความเหลอมลาโดยระเบยบวธวจยทเนนภาววสย (Positivism) นน มประโยชนอยางมากไมเฉพาะในแง

ของการนาเสนอภาพความเหลอมลาไดอยางเปนระบบและยงสามารถนาความเหลอมลาดงกลาวไปศกษาในประเดนอนๆ

ไดอกดวย ยกตวอยางเชน ในงานศกษาชนนนาเอาขอมลความเหลอมลาทางการศกษาไปวเคราะหเพอหาความ

ความสมพนธกบความเหลอมลาดานสขภาพ และในขณะเดยวกน กไดนาตวแปรตางๆ ทนาจะมความสมพนธในฐานะ

1 งานศกษาชนนจดทาขนเพยงเพอรวบรวม “ภาพรวม” แนวคดเรองความเหลอมลาทางการศกษา ขอคนพบบางประการและขอเสนอแนะจาก

ขอคนพบ ซงทาในระยะเวลาทจากดและมวตถประสงคเพอเปนแนวทางในการจดวงเสวนาจงอาจมความไมสมบรณ หากมขอแนะนาผ เขยน

ยนดรบฟงและสามารถตดตอไดท bankngam@yahoo.com 2 วาทอาจารยประจาดานเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยเทคโนโลยพระจอมเกลา (ธนบร) 3 ผ ชวยนกวจย

ปจจยกาหนดความเหลอมลามาศกษาหาสาเหตของความเหลอมลา ทงสองสวนมผลใหเกดทศทางของนโยบายทชดเจน

มากยงขนโดยหลกฐานทางสถตทนาเชอถอ

อยางไรกตาม ในลาดบถดมา บททสองของงานชนนกลบจงใจหกเหใหผอานเหนถงขอจากดของความเหลอมลา

ทไดศกษามาทงหมดตงแตบทแรก แลวหนมามองความเหลอมลาในอกดานหนง อนไดแกความเหลอมลาในแบบทไมเปน

ภาววสย กลาวคอ มองไมเหนไดดวยตา และทาความเขาใจดวยตวเลขทางสถตไมได เมอความเหลอมลาในรปแบบหลงน

ไมสามารถมองเหนผานตวแปรทางสถต กเปนเรองทจะตองปรบเปลยนวธวทยาในการ "มอง" ผวจยนาเสนอวา การจะทา

ความเขาใจความเหลอมลาในรปแบบนนน จาเปนทตองเขาไปมองจาก "จดยนแบบคนใน" กลาวคอตองเขาไปสวม

บทบาทและคดคานงถงสถานการณของคนเหลานนจงเขาใจไดวา ณ จดทคนเลกคนนอยอกจานวนมากในสงคมยนอยนน

มสภาวะเปน "ชายขอบ" ไดอยางไร

ภาพของความเหลอมลาทางการศกษาทรายงานวจยชนนพยายามจะนาเสนอแกผ อานไดรบรจงเปนการ

ผสมผสานกนระหวางภาพทเกบไดจากขอมลตวเลข และภาพลกษณดานอนๆ ซงไมอาจจะสะทอนไดผานตวเลขอยาง

ตรงไปตรงมา เมอความเหลอมลาดารงอยอยางหลากหลายและซบซอน การแกไขปญหายอมไมใชเรองงาย งานในสวนท

ถดไปจงเปนเรองของการใหแนวคดเกยวกบการจดการกบความเหลอมลาทางการศกษา โดยเบองตนสามารถแบงออกได

เปนการแกไขปญหาทเอารฐเปนตวแสดงหลก และการแกไขปญหาความเหลอมลาทไมพงพงรฐ การแกไขปญหาทเอารฐ

เปนตวแสดงหลกนนหมายถงการกระทาผานกระบวนการเลอกตง ซงตอใหประชาชนจะจดตงตวเองเพอตอรองกบรฐก

ตาม การทประชาชนวงเขามาสสวนกลางเพอจะตอรองกบรฐนนกเปนการยอมรบบทบาทของรฐไปโดยปรยาย

อยางไรกตาม หากรฐเองไมสามารถตอบสนองตอขอเรยกรองของประชาชนในการคลคลายปญหาความเหลอม

ลา กจะพบวายงมทางเลอกของการเคลอนไหวเพอเปดเผยตวตนของคนชายขอบ ในรปแบบอนอยเชนเดยวกน แนวทาง

ดงกลาว ชยวฒน เจรญสนโอฬาร (2554) เรยกวาแนวการเคลอนไหวทางสงคมใหม ซงมความหมายแตกตางกน จงขอ

เรยกวา "การเคลอนไหวทางสงคมแนวหลงสมยใหม" ซงเปนการเคลอนไหวโดยไมไดมแนวทางจะใหการเคลอนไหวเปน

"เครองมอ" ตอรองหรอนาเสนอตวตนกบรฐ แตโดยความเคลอนไหวนนเองคอ "จดหมายปลายทาง" ในตวมนเอง เปนการ

เคลอนไหวเพอสรางพนทใหแกตนเอง เพอสงเสยงใหสงคมรวากลมคนชายขอบดงกลาว "มตวตน" ดารงอย

กลาวโดยสรป งานวจยชนนพยายามนาเสนอภาพความเหลอมลาใหครบมตทสดเทาทจะมากได และยงเปนงาน

ทพยายามถกเถยงโตแยงกบตวเองอยางถงทสด พรอมกนนนกพยายามนาสงทตวงานไครครวญจนกระทงตกตะกอนมา

สรางเปนขอเสนอแนะ (กวางๆ) ผ เขยนตระหนกอยางถอมใจวางานชนนอาจจะไมใชงานทใหผลลกซงทสดหรอเปน

งานวจยทดมากนก หากหวงวาอยางนอยทสดแลวงานชนนจะไดกระตนใหผอานตนตวรบตอบรรยากาศของความเหลอม

ลาทางการศกษา (Provoke) และเหนวาเปนปญหาทตองแกไขตอไปในอนาคต

1. กรอบแนวคดทางทฤษฎ

1.1 ความหมายและความซบซอนของความเหลอมลา

ความเหลอมลา (Inequality) โดยตวรปคาเองมหมายความวา ตองมฝายหนงทเหนอกวาและฝายหนงทดอยกวา

และมกมความหมายเชงลบมากกวาเชงบวกเนองจากการอยในสภาวะทเหลอมลาเปนสภาวะทแตกตางและตงเครยด

ในทางกลบกน บางสถานการณความเหลอมลากยากทจะหาขอยตไดโดยงายวาเปนเรองทดหรอราย และควรตดสนใจเชน

ไรจงเหมาะสม (จะไดกลาวถงประเดนการตอบสนองตอความเหลอมลาเพมเตมในภายหลง)

นอกจากน ภายในตวความเหลอมลาเองกยงคงยงดารงไปดวยความเหลอมลาทซบซอน ยกตวอยางเชน หาก

กลาวถงประเดน “ความเหลอมลาทางการศกษา” ภายในประเดนยงแยกยอยไดอกเปน ความเหลอมลาของโอกาสทจะได

เรยน ความเหลอมลาของคณภาพการศกษาทไดรบ ความเหลอมลาในการแสดงออกหรอถกกากบควบคมภายในโรงเรยน

ความเหลอมลาของความสมพนธเชงอานาจระหวางผ เรยนดวยกนเองและผ เรยนกบคร ความเหลอมลาทเปนจรงกบ

ความรสกเหลอมลากอาจจะไมสอดคลองกน เปนตน การศกษาความเหลอมลาทเปนประโยชนจงไมสามารถทจะกลาว

อยางกวางๆ แตตองนยามขอบเขตของความเหลอมลาใหเกดความชดเจนในระดบหนง

1.2 ตวแปรทใชเพอการวดหรอทาความเขาใจความเหลอมลาทางการศกษา

Thomas, Wang, และ Fan (2001) อธบายวา ในยคเรมตนทนกเศรษฐศาสตรหนมาสนใจในประเดนความ

เหลอมลาทางการศกษา นกเศรษฐศาสตรมกทจะใช อตราสวนผลงทะเบยนเรยนตอประชากรในวยเรยน (Enrollment

ratio) เปนตวแปรในการวดความเหลอมลา โดยหากอตราสวนผ เรยนฯ เพมสงขนกหมายความวาประชาชนสามารถเขาถง

การศกษาไดมากขน จะตความไดวาการศกษาไดรบการขยายโอกาสและมความเทาเทยมกนทมากขน ในระยะตอมา ได

เกดแนวคดทจะวดความเหลอมลาทางการศกษาดวยจานวนปทประชากรแตละคนใชไปเพอการศกษาในโรงเรยน

(Schooling year) โดยถาประชาชนแตละกลมมระยะเวลาในการศกษาทเทาเทยมกน กจะตความวาความเหลอมลา

ระหวางกลมมนอย

ตวแปรขางตนไมวาจะเปน อตราผลงทะเบยนเรยนฯ หรอ จานวนปทเรยนอยในสถานศกษา เปนตวแปรทสะทอน

ถง “ปรมาณ” การเขาถงบรการทางการศกษา แตกถกวพากษวาไมสามารถจะอธบายถงมตของความเหลอมลาดาน

“คณภาพการศกษา” ไดดเพยงพอ เนองจากการทประชากรไดโอกาสเรยนมาก หรออยในระบบโรงเรยนเปนระยะเวลานาน

มไดสะทอนวาการศกษาจะตองมคณภาพเสมอไป ทกลาวเชนนมไดเปนการวพากษโดยเปรยบเทยบกบการไมมโอกาสได

เรยน เพราะอยางไรเสยการทมโอกาสไดเรยนและไมไดเรยนยอมเหลอมลาแตกตางกนอยางชดเจน ขอวพากษนจงมง

เสนอใหตระหนกวา แมจะมโอกาสในการเขาเรยนเทากน หรอมจานวนปทใชเพอการศกษาเทาเทยมกน กอาจจะไมไดรบ

คณภาพการศกษาทเทาเทยมกน ยกตวอยางเชน เมอกลาววาคนสองคนไดรบการศกษาจนถงระดบชมธยมฯ 6 ในโรงเรยน

ประจาจงหวด กบโรงเรยนนอกเทศบาล เปนระยะเวลาเทากน ผลการศกษาทนาจะเปนกคอ ผ เรยนทศกษาในโรงเรยน

ประจาจงหวดมความรสะสมอยในตวผ เรยนมากกวาผ เรยนในโรงเรยนนอกเทศบาล เปนตน ดงนน การวดความเหลอมลา

ทางการศกษาโดยพจารณาเพยงตวแปรสองตวนจงไมเพยงพอ

เมอการพจารณาตวแปรทงสองประการขางตนไมเพยงพอ นกเศรษฐศาสตรจงขยายแนวคดทจะวดความเหลอม

ลาทางการศกษาเพมขน ไดแก การวดทรพยากรทรฐและเอกชนลงทนเพอสรางคณภาพการศกษา (Input quality)4 และ

การวดจากผลลพธของการศกษาโดยตรง (Output quality)

การวดดานทรพยากรนนมขอสมมตฐานสาคญวา คณภาพการศกษาจะดหรอไมดนนขนอยกบการลงทน หากรฐ

หรอเอกชนลงทนดานการศกษามาก เชน จางครจานวนมากทาใหครหนงคนดแลเดกกลมเลกลง, การลงทนเพอสรางสง

อานวยความสะดวกในการเรยน และอปกรณการสอนอยางเพยบพรอมคณภาพของการเรยนกจะดมากขน เปนตน นยน

หากโรงเรยนสองโรงเรยนไดรบทรพยากรมากนอยแตกตางกนผ เรยนในโรงเรยนเหลานนกจะไดรบบรการทางการศกษา

แตกตางกนดวยทาใหเกดความเหลอมลา อยางไรกตาม งานศกษาจานวนมาก อาท งานของ Hanushek หรอ สมเกยรต

ตงกจวานชย, ศภณฏฐ ศศวฒวฒน และ แบงค งามอรณโชต (2555) แสดงถงความไมสอดคลองหรอไมมความสมพนธ

กนระหวางทรพยากรทใสเขาไปสการศกษาและผลลพธทางการศกษา หมายความวา แมรฐบาลและเอกชนจะลงทนหรอ

ใหทรพยากรดานตางๆ เขาไปในโรงเรยนสองโรงเรยนเทาๆ กนกตาม ผลลพธทางการศกษาหรอกคอความรของผ เรยนใน

สองโรงเรยนกอาจจะเหลอมลากนไดอยด เนองจากประสทธภาพในการแปลงทรพยากรไปเสรมสรางความรใหแกผ เรยน

นนแตกตางกน

จากขอดอยของวธการพจารณาความเหลอมโดยการลงทนดานทรพยากรฯ จงเกดแนวคดทจะวดผลลพธทาง

การศกษาโดยตรง ซงในทางปฏบตหมายถงการวดคณภาพของการศกษาโดย “คะแนนสอบขอสอบมาตรฐาน (Standard

test score of cognitive performance)” นนเอง โดยผสนบสนนแนวคดนเชอวา เปาหมายทางการศกษาอยทใดกควรทจะ

วดทจดนน หากเปาหมายทางการศกษาอยทตวความรของผ เรยนเปนสาคญ กไมควรทจะใหความสนใจตวแปรอนไป

มากกวาความร หากผ เรยนของสถานศกษาสองแหงมผลลพธทางการศกษาทแตกตางกน ยอมหมายความวาเกดความ

เหลอมลาทางการศกษาและตองแกไข แตแนวคดนประสบกบการถกเถยงอยางกวางขวางเชนเดยวกนกบแนวคดอนๆ

เนองจากมแนวโนมทจะใหความสาคญกบการวดคณภาพผานขอสอบ แตทกษะหรอเปาหมายในการจดการศกษาบาง

ประการไมสามารถวดไดโดยการสอบขอสอบมาตรฐาน นอกจากนยงอาจกอใหเกดการเรยนการสอนเพอสอบทมาก

จนเกนไป (Over-coaching) แตขณะเดยวกน หากพจารณาในฐานะผ ดาเนนนโยบายซงตองใชขอมลในการตดสนใจ

นโยบายการศกษาภาพใหญกยงไมมวธการวดผลลพธทางการศกษาทดกวานในปจจบน

จากทกลาวมาทงหมดนจะพบวา ไมมการวดโดยตวแปรใดเพยงตวแปรเดยวทสามารถสะทอนภาพลกษณของ

ความเหลอมลาทางการศกษาไดอยางสมบรณ ดงนนการใชดชนวดความเหลอมลาแตละตวอยางเขาใจถงขอจากดในการ

4 หลงจากนจะเรยกโดยยอวา การวดดานทรพยากร

ใชงานและตความจงเหมาะสมกวาการปฏเสธโดยสนเชง รวมถงหากมการวดความเหลอมลาโดยอาศยตวแปรทงสามกลม

รวมกน ไดแก การวดจานวนปทใชไปเพอการศกษา, การวดดานทรพยากรลงทนทางการศกษา และ การวดคณภาพของ

คะแนนสอบทผ เรยนไดรบ กจะชวยใหภาพรวมของความเหลอมลาไดในระดบหนงโดยการวดแตละประเภทจะชวยขจด

ขอดอยของการวดดวธการอนๆ ลงบางสวน

1.3 วธการวเคราะหเพอคนหาความเหลอมลาซงวดได

ในงานชนนแบงการวเคราะหความเหลอมลาออกเปนสองสวนใหญๆ ไดแก ประการแรก ความเหลอมลาทวด

เปนตวเลขได (Quantitative / cardinal inequality) โดยเฉพาะตวเลขทสามารถใหภาพกวางหรอภาพทวไปของความ

เหลอมลาในประเทศไทย ดวยการวเคราะหผานฐานขอมลมหภาคทสาคญ อาท ขอมลการสารวจสภาวะเศรษฐกจสงคม

(Socio-economic survey หรอ SES) เปนตน ประการทสอง ความเหลอมลาทไมอาจจะวดได เปนความเหลอมลาเชง

คณภาพ (Qualitative inequality) ทจะตองอาศยกระบวนการหรอวธวทยาในการศกษาทมใชการคานวณ อาท การ

สมภาษณเชงลก โดยการศกษาความเหลอมลาในทงสองสวนนนจะสงเสรมความเขาใจซงกนและกน จาเปนตองทาควบค

กนเพอทาใหภาพของความเหลอมลามความสมบรณ การแบงแยกทชดเจนจะชวยใหสามารถกาหนดการวางทาทตอ

ความเหลอมลา หรอวธการจดการความเหลอมลาไดชนเจนยงขนอกดวย

ขอมลทางการศกษาทเปนตวเลขนน โดยตวขอมลเองแลวไมสามารถเปดเผยใหเหนถงความเหลอมลาไดจนกวา

จะถกนาไปผานกระบวนการวเคราะห ซงโดยสวนใหญแลวมวตถประสงคหลกทจะแสดงใหเหนถงความ “แตกตาง ตาสง”

ของขอมล กระบวนการวเคราะหขอมลการศกษาทเปนตวเลขสามารถแบงออกไดเปนหลายประเภท ในรายงานฉบบน

สนใจอย 2 ประเภทไดแก ประเภทแรก การวเคราะหความเหลอมลาภายในกลม ประเภททสอง การวเคราะหความเหลอม

ลาระหวางกลม

ความเหลอมลาภายในกลมนน มงสนใจวา โดยรวมแลวภายในประชากรกลมเดยวกนจะมคณลกษณแตกตาง

กนมากเพยงใด โดยวธการวเคราะหหนงทคอนขางงายไดแก การคานวณคาเบยงเบนมาตรฐาน (Standard deviation)5

คาทางสถตคานจะแสดงถงการกระจายตวของขอมล ยงมคานมากกหมายความวาการกระจายตวของขอมลมสง (ความ

เหลอมลาสง) และหากคาเบยงเบนมาตรฐานมคานอยกหมายความวาการกระจายตวของขอมลมนอย (ความเหลอมลา

ตา) ขอดอยของวธการนอยทการตองใชขอมลของประชากรทกคนในกลมเพอนามาวเคราะห เชน หากตองการวดความ

เหลอมลาของระดบการศกษาในกลมคนพการวาระหวางคนพการดวยกนเองมระดบชนการศกษาเหลอมลากนมากหรอไม

กจะตองทาการเกบขอมลของคนพการรายคนมาใชในการวเคราะห จะใชเปนเพยงขอมลคาเฉลยไมได เนองจากขอมลท

5 คาอธบายเพมเตมปรากฏในภาคผนวก 1

จาเปนในการวเคราะหมความละเอยด แตการเกบขอมลของประเทศไทยมความจากดคอนขางมาก รายงานฉบบนจงใช

วธการวเคราะหดวยคาเบยงเบนมาตรฐานเปนสวนนอย

การวเคราะหความเหลอมลาระหวางกลม เปนวธการทมงศกษาวาโดยรวมแลวกลมประชากรทมคณลกษณะ

บางประการแตกตางกน อาท เพศ, อาย, ทอยอาศย แตกตางกนจะมการศกษาเหลอมลากนหรอไม โดยวดไดทงในมตของ

จานวนปทใชไปเพอการศกษา, การวดดานทรพยากรลงทนทางการศกษา และ การวดคณภาพของคะแนนสอบ

ยกตวอยางเชน หากตองการเปรยบเทยบความเหลอมลาระหวางเพศชายและหญงในแงของผลลพธทางการศกษา ก

สามารถทาไดดวยการนา “คะแนนสอบขอสอบมาตรฐาน” มาแยกออกเปนสองชด ชดหนงเปนขอมลเฉพาะของเพศชาย

และอกชดหนงเฉพาะของเพศหญง หลงจากนนนาขอมลทงสองชดมาเปรยบเทยบกนวาทงสองกลมมความใกลเคยงกน

หรอไม หากใกลเคยงกนกเทาเทยมกน และหากแตกตางกนยงมากกแสดงถงความเหลอมลาทยงสงขน โดยอาจ

เปรยบเทยบเปนคาเฉลยของแตและกลมกได

1.4 วธการวเคราะหความเหลอมลาทวดไมได

การวดตวแปรความเหลอมลาโดยขอมลตวเลขนนเปนมมมองแบบสมยใหม (Modernism) ซงยดตดอยกบตว

แบบทตายตว และเนนระเบยบวธวจยทเปนสากลสามารถทจะวดถงสงทเรยกวาความเหลอมลาไดอยางมหลกมเกณฑ

โดยอาจจะกลาวไดวาเปนวธการวจยทยดมนอยกบการสารวจภาววสย (Positivism) ของปญหาความเหลอมลาจงจบตอง

ไดเพยงสงทตาเหนหรอสามารถวดไดอยางตรงไปตรงมาเทานน (อานนท กาญจนพนธ , 2553) หากความเหลอมลา

ทางการศกษายงคงดารงอยในรปแบบอนๆ ดวยนอกเหนอไปจากรปแบบทสามารถสารวจวดได ยกตวอยางเชน แมผ เรยน

จะมโอกาสไดเรยนเทาเทยมกนแตผ เรยนทเปนมสลมถกหามละหมาดและสวมใสชดตามหลกศาสนาเขาเรยนเพราะตอง

แตงตวตามระเบยบของโรงเรยนกาหนด เชนนเปนความเหลอมลาในลกษณะทวดไมได และหากกลาวใหถงทสดผวดอาจ

ไมมการคดทจะวดสงเหลานเลยกเปนได กลาวคอ “มองไมเหน/ไมไดมอง” การวดไมไดในความหมายทกาลงอภปรายอยน

จงไมไดมความหมายเพยงการวดไมไดโดยธรรมชาตของปรากฏการณเทานน หากหมายถงการวดไมไดอนเนองมาจาก

ความจงใจของมนษย และเปนการวดไมไดทอดออไปดวยความขดแยงอยภายใน

ความเหลอมลาในลกษณะทกาลงกลาวถงนบางครงเรยกวา ชายขอบ (Marginality) เพราะถกกนไปทขอบจงไม

เทาเทยมกนกบสวนกลาง เปนความเหลอมลาในแงของพนทและการถกปฏบตมากกวาทจะเปนเรองของการวดคามาก

หรอนอย เมอความเปนชายขอบนวดไมไดกตองมวธวทยาอกชดหนงทจะใชเพอการศกษา อนมลกษณะแตกตางออกไป

จากวธวทยาในแบบของความเหลอมลาทวดคาได อานนท กาญจนพนธ (2549) ไดกลาวถงวธวทยาทเหมาะแกการ

พจารณาความเหลอมลาทวดไมได/ความเปนชายขอบ เหลานวาประกอบไปดวยหลกสาคญ 4 ประการ ผ วจยได

ปรบเปลยนตวอยางของอานนท เพอใหสอดคลองกบเรองการศกษาโดยมรายละเอยดดงตอไปนคอ

ประการแรก ไดแกการศกษากระบวนการสรางความหมาย มากกวาทจะทาความเขาใจเพยงหนาทของสงทกาลง

ศกษาอยางตรงไปตรงมาเทานน ยกตวอยางเชน เมอมแรงงานขามชาตเขามาทางานในประเทศไทยมากขน แรงงาน

เหลานกมลกหลานเกดในประเทศไทย ทวาแรงงานเหลานถกใหความหมายวาไมใชคนไทยทาใหไมไดรบสทธในการศกษา

หากเราศกษาเรองนโดยไมใครครวญวา [แรงงานขามชาต = ไมใชคนไทยและไมมสทธ] นนเปนเรองทถกสรางความหมาย

ขนมา กอาจจะทาใหละเลยทจะพจารณา (Take it for grant) แรงงานเหลานในแงมมทแตกตางออกไปหรอมองไมเหนวา

คนเหลานถกผลกไปใหเปนคนทชายขอบอยางไร

การมองเหนกระบวนการสรางความหมายนยงเชอมโยงอยกบมโนทศนอกจานวนหนงทสาคญ เชน วาทกรรม

(Discourse) ซงหมายถงการสรางความหมายบางอยางขนมาใหแกสรรพสงโดยความหมายดงกลาวอาจจะจรงหรอไมจรง

กได ในขณะทเมอเกดการสรางความหมายขนมาแลวกยงมการนาความหมายดงกลาวไปแปะปายเอาไวทคนบางกลมจน

มความหมายเดยวอยางตายตว (Reification) ความหมายทตายตวดงกลาวอาจมความหมายเชงลบ (Stigmatization) ซง

ความหมายเชงลบนนเองทาใหกลมคนทถกแปะปายหรอใหความหมายสญเสยพนทและอานาจจนกลายเปนคนชายขอบ

ไป หากกลบมาทกรณของแรงงานขามชาต กจะพบวาแรงงานอาจถกแปะปายวาสกปรกอนตรายหรอไมสามารถสอสารได

ทาใหสงคมปฏเสธทจะใหรบการศกษารวมกนกบบตรหลานของตนเองในโรงเรยน เปนตน

การใหความหมายทกอใหเกดการเปนชายขอบนนมไดเกดเฉพาะการ “ผลกหรอกนออกไป” เทานน แต

กระบวนการสรางความเปนชายขอบบางลกษณะยงเกดขนในขณะทรวบเอาคนทเคยอยหางไกลหรออยทขอบเขามา

รวมกลมดวย ยกตวอยางเชน มการนาเสนอจานวนมากทกลาวถงเหตผลทจะตองสนบสนนการศกษาแกแรงงานขามชาต

แตเหตผลหนงในหลายๆ มมมองนนนาเสนอวา ทตองใหการศกษาแกลกหลานของแรงงานขามชาตนนกเพอขดเกลาทาง

สงคมและทาใหคนเหลานอยในกรอบทางสงคม เนองจากถาไมทาแลวกอาจจะพลดไปเกยวพนกบยาเสพตด การใชความ

รนแรงหรออาชญากรรม การใหเหนผลเหลานในดานหนงไดสงเสรมใหเกดการรวมแรงงานขามชาตเขามาสการศกษาแต

เปนการรวมเขามาอยางสญเสยอานาจและมความหมายแงลบ ดงนน การดงเอาคนทเคยถกกนออกไปใหเขามามสวนรวม

นนกอาจจะเปนการผลกคนกลมดงกลาวไปเปนขอบอกดานหนงกเปนไปได ความเปนชายขอบจงมทงมตของการ “ผลก/

ดง” ทงสองประการผสมผสานอยในตว

ประการทสอง ไดแกการเนนศกษาอยางใหความสาคญกบความซบซอน (Complexity) มากกวาจะมงเนนไปท

แนวคดงายๆ ทมลกษณะทวไปหรอแนวคดเกยวกบคตรงขาม (Binary opposition / Dichotomy) ซงมกเปนกบดกทาง

ความคดทสาคญ ยกตวอยางเชน กรณการทาใหแรงงานขามชาตเปนชายขอบดวยการกนออกไปกเชนเดยวกน ในทนกจะ

พบวาการรวมกลมเขามากไมไดหมายถงการปรบเปลยนเปนเสมอภาคกนอยางคตรงขาม [ผลก = ชายขอบ / ดง = เทา

เทยม] แตสามารถเหลอมลาหรอกลายเปนชายขอบไดพรอมกนทงการผลกและดง หรออกตวอยางหนง เมอกลาวถงมต

ดานเพศสภาพของหญงและชายกเปนวธการมองปญหาบนโลกทมเพยง หญง/ชาย ตรงขามกนเทานน แตไดละเลยทจะ

ศกษาถงความเหลอมลาของเพศสภาวะอนๆ ทแตกตางออกไป เมอมองไมเหนตรงนกวเคราะหไมออก เพราะ ในแง

ภาพรวมการวดความเหลอมลาของเพศหญงและชายอาจมองไมเหนความเหลอมลาใดใด แตเมอพจารณาสถานภาพทาง

การศกษาของทอมหรอผหญงขามเพศกอาจจะพบเหนความเหลอมลาไดอยางชดเจน เปนตน

ประการทสาม ไดแก การเนนสะทอนความคด (Reflexivity) การสะทอนความคดน อานนท เรยกวาการเจรญสต

หมายถงวาการวธวทยาของการวจยทตองการเขาใหถงความเหลอมลา/ความเปนชายขอบ ทซอนตวอยภายใตความหมาย

ทซอนทบกลบยอนมากมายนน จาเปนทจะตองทบทวนมมมองของตนเองตลอดเวลา โดยไมปกใจเชอวาสงทคนพบในครง

แรกนนถกตองหรอมความแนนอนตายตวแลว หรอแมกระทง หากคนพบความหมายบางอยางหรอขอสรปบางอยางกไม

อาจจะดวนสรปไดวาขอคนพบดงกลาวจะเปนสากลหรอสามารถอธบายสงคมไดอยางถาวร เพราะ เมอเวลาผานไป การ

ปรบเปลยนตวเองของสภาพสงคมยอมเกดขนตลอดเวลา หากปราศจากกาสะทอนความคดอยางตอเนอง กจะกลายเปน

วา ผวจยเองกาลงแชแขงสภาพสงคมเอาไวและอาจจะกลายเปนการสรางภาพตวแทน (Representativeness) ขนมาซง

ไมสะทอนความจรง งานทศกษากจะไมมประโยชนหรอในทางกลบกน อาจจะกอใหเกดความเขาใจผดและทาใหเกดความ

เหลอมลา/ชายขอบ ขนอกรปแบบหนงกเปนไปได

ประการสดทาย ไดแก การกากบดวยบรบท (Contextualization) การกากบดวยบรบทนนมความสาคญอยาง

มากเพราะตวบทอนไดแกความเหลอมลาดานตางๆ นนไมไดเปนสงทยนหยดอยอยางโดดเดยว หากสมพนธกบสงทอย

ภายนอกดวย ในทน อานนทเนนบรบททสาคญสองประการซงมกกากบการทาความเขาใจหรอการมอง “สภาวะชายขอบ”

ใหทะลไดแก บรบททางประวตศาสตร และ ความเคลอนไหวของความสมพนธ ในประเดนแรกนนหมายความวาการจะทา

ความเขาใจเรองของความเหลอมลาไดนน การเขาใจบรบทโดยรอบเรองราวในแตละชวงเวลาเปนสงสาคญ การทเราอยใน

โลกศตวรรษท 21 จะนาคานยมทางการศกษาปจจบนไปตดสนหรอทาความเขาใจการศกษาในสมยอยธยานนกไม

สามารถทาได ขณะทประการทสอง ซงกลาวถงความเคลอนไหวของความสมพนธนนเนนยาใหตระหนกวา ความสมพนธ

มใชสงทแนนอนตายตวแตปรบเปลยนไดเชนเดยวกน

1.5 ทาทตอการจดการความเหลอมลา ความสมพนธกบประสทธภาพและความเปนธรรม

การวดตวแปรทางการศกษาและวเคราะหความเหลอมลาในสวนทเปนตวเลขนน แททจรงแลวไมใชเรองทยาก

หรอสลบซบซอนมากนก หากความเหนอยยากอยางสาคญจะอยทการวเคราะหถงความเหลอมลาทมใชตวเลข และการ

ถกเถยงถงบทบาทหรอทาททเหมาะสมตอการจดการความเหลอมลาในแตละประเภท โดยเฉพาะประการหลง การ

ตอบสนองตอความเหลอมลาไมใชเรองงายดายนกโดย Parfit (1997) ไดหยบยกเหตการณสมมตถงความยากลาบากใน

การตอบสนองตอความเหลอมลามาแสดงไดอยางนาสนใจ ดงน

ครอบครวหนงมบตรสองคน บตรคนหนงเรยนเกง และบตรอกคนหนงเรยนออนมาก คณมทางเลอกเพยงสอง

ทางไดแก (1) การยายบานไปอยในพนทซงการศกษากาวหนามากซงจะเปนเรองทดตอบตรคนฉลาด แตเปนเรองราย

สาหรบบตรทเรยนออนเพราะยากทจะเรยนไดทนเพอน และ (2) หากยายบานไปพนทการศกษาไมกาวหนามากนก บตรท

เรยนเกงกจะขาดโอกาสพฒนาความสามารถ ในขณะทบตรทเรยนออนอยในบรรยากาศซงพฒนาตวเองไดด คาถามของ

Parfit ไดแก ในสถานการณเชนนครอบครวควรตดสนใจสงเสรมความสามารถของบตรคนเกง หรอสงเสรมความเทาเทยม

กนโดยชวยเหลอบตรทเรยนออน ? แนนอนวาทางเลอกทสองจะทาใหบตรคนแรกเรยนเกงนอยลงดวย หรอกอใหเกดความ

เทาเทยมมากขนอกระดบหนง เปนความเทาเทยมในความหมายททาใหฝายกาวหนาถดถอยลงมาสระดบเทาๆ กน

(Regress to norm)

การตดสนใจทจะตอบสนองตอความเหลอมลาจงมไดเปนปญหาทจากดตวเองเอาไวเฉพาะเรองของความ

เหลอมลาเพยงอยางเดยว แตยงมสวนเกยวพนไปถงมโนทศนทสาคญอนๆ (และมความซบซอน) ดวยเชนเดยวกน อาท

มโนทศนเรองความเปนธรรมหรอยตธรรม เพราะ การทาใหบตรทเรยนออนและเรยนไดดมามความเทาเทยมกนมากขนนน

คาถามสาคญคอเปนธรรมตอบตรทเรยนเกงหรอไม? และในทางกลบกนหากเนนสงเสรมบตรทเรยนเกงความเปนธรรมตอ

บตรทเรยนออนหรอไม? มากไปกวานนอาจเกดคาถามอกเชนเดยวกนวา การสงเสรมความเปนธรรมโดยการสงเสรมบตรท

เรยนออนใหไดรบการศกษาทดขนนนมประสทธภาพหรอไม? กลาวชดเจนและเยนชายงขน ดวยทรพยากรทเทาๆ กนการ

ลงทนกบบตรทเรยนไดดนาจะใหผลตอบแทนทมากกวาทงตอสงคมโดยรวมและตอตวครวเรอนเอง ดงนน การกาหนดทาท

ตอการจดการความเหลอมลาจงไมใชเรองงายๆ ทจะกลาววาเปาหมายกคอการทาใหเทาเทยมกน (Equalized) เพยง

ลาพง

มโนทศนเรองประสทธภาพและความเปนธรรมจงเขามามบทบาทอยางสาคญในการกาหนดวาสงคม หรอรฐใน

ฐานะตวแทนทางสงคมจะมทาทอยางไรตอการจดการความเหลอมลาทดารงอยในการจดการศกษา แนวคดเรองความ

เปนธรรมนนสามารถอธบายไดจากหลายสานกคด จงทาใหแมคนสองคนจะกลาวถงความเปนธรรมเหมอนๆ กนกอาจจะ

ไมไดมความหมายตรงกน ขนอยกบวาทงสองคนทกลาวถงความเปนธรรมนนยดถอเอาแนวคดเกยวกบความเปนธรรมเชน

ไรมาใชในการตดสนใจ ในทนจะยกตวอยางถงความเปนธรรมในสองสานกคดไดแก สานกสมภาคนยม (Egalitarianism)

และสานกอรรถประโยชนนยม (Utilitarianism)

แนวคดสมภาคนยม นนเนนหนกไปทการใหความสาคญกบประเดนเรอความเสมอภาคหรอการแบงปน

ผลประโยชนรวมกนเปนหวใจสาคญ ในสถานการณทลดผลประโยชนโดยรวมของสงคมลงบางเพอแลกกบการจดสรรให

เกดความเทาเทยมกนมากขนนนเปนสถานการณทพงประสงคสาหรบแนวคดแบบสมภาคนยม ในทางกลบกน แนวคด

อรรถประโยชนนยมเนนใหความสาคญกบการจดสรรใหกอประโยชนโดยรวมสงสดแกสงคม ดงนน แนวคดแบบ

อรรถประโยชนนยมจงสามารถยนยอมใหความเหลอมลาดารงอยไดตราบเทาทความเหลอมลาดงกลาวยงทาใหประโยชน

โดยรวมสงสด (Parfit, 1997) หากกลบมาทกรณตวอยางของParfit กจะพบวา ในมมของผ ทคดแบบสานกสมภาคนยม

ยอมพงพอใจทจะเลอกทเปนประโยชนแกบตรเรยนออน ในขณะทผ มความคดแบบสานกอรรถประโยชนนยมอาจเลอก

ทางเลอกซงใหความสาคญกบบตรเรยนเกง เปนตน

นอกเหนอไปจากแนวทางทงสองประการทไดกลาวมาแลว ในทางเศรษฐศาสตรยงมการกลาวถงความเปนธรรม

ในอกหลกเกณฑหนง ไดแก ความเปนธรรมตามแนวนอน (Horizontal equity) และ ความเปนธรรมตามแนวตง (Vertical

equity) ความเปนธรรมแนวนอน หมายความวา คนทมลกษณะเหมอนกนควรไดรบการดแลทางการศกษาเหมอนกน ซงม

ความหมายถงความเปนธรรมในลกษณะเสมอภาค หรอเทาเทยมกน (Equality) นนเอง ในอกกรณหนง คอความเปนธรรม

ตามแนวตง มความหมายวา คนหรอหนวยงานทมสภาพแตกตางกนกควรไดรบการดแลหรอทรพยากรแตกตางกนดวย

เพราะหากสภาพตงตนของคนหรอหนวยงานมความแตกตางกนแตไดรบทรพยากรเทากนกจะกอใหเกดความเหลอมลา

ของโอกาส (Inequality in opportunity) และกลายเปนความไมเปนธรรมในทสด ยกตวอยางเชน โรงเรยนทอยหางไกลไป

ชานเมอง ตนทนการดาเนนงานโรงเรยนแพงกวาโรงเรยนทอยในเมอง ทาใหโรงเรยนทอยหางไกลควรไดรบทรพยากร

มากกวาโรงเรยนทมขนาดเทากนซงอยในเมอง เปนตน

ซงหากจะเชอมโยงเรองความเปนธรรมตามแนวตงและแนวนอนเขากบแนวคดสมภาคนยม และ อรรถประโยชน

นยม กจะพบวา แนวคดเรองความเปนธรรมตามแนวนอนนน โดยธรรมชาตแลวสอดคลองกบแนวคดสมภาคนยม เพราะ

ความเปนธรรมตามแนวนอนนนเนนความเทาเทยมหรอสมภาคกน ในขณะทกรณของความเปนธรรมตามแนวตงซง

ยนยอมใหเกดการปฏบตทแตกตางกนไดหากผถกปฏบตมคณลกษณะแตกตางกน อาจจะสอดคลองกบแนวคดแบบสม

ภาคนยมหรออรรถประโยชนนยมกไดขนอยกบเงอนไขทวา การปฏบตทแตกตางกนดงกลาวมรปแบบเชนไร ยกตวอยาง

เชน หากการปฏบตทแตกตางกนมวตถประสงคเพอยกระดบโอกาสของคนพการใหไดรบโอกาสทางการศกษาเทยบเทากบ

คนรางกายสมประกอบ ยอมเปนความแตกตางเพอความเสมอภาคและเปนการกระทาทสอดคลองกบแนวคดสมภาคนยม

ในทางกลบกนหากสมมตใหการปฏบตทแตกตางกน เปนไปเพอเพมประสทธภาพของการลงทนเชน เลอกจดสรรทรพยากร

ใหแกผ เรยนทมอจฉรยภาพ (Gifted child) มากกวาผ เรยนระดบธรรมดา เชนนคอ ความเปนธรรมตามแนวตงทสอดคลอง

กบอรรถประโยชนนยม

ประเดนทสาคญอกประการหนงคอ บางครงการมความเหลอมลาทลดลงอาจไมเปนธรรมในสายตาของชมชน

เพราะความเทาเทยมดงกลาวไดสงผลทาใหเกดการลดลงของคณคาแบบอนทอยนอกเหนอไปจากเรองการศกษา ตวอยาง

ทชดเจนกรณนเชน การยบโรงเรยนขนาดเลกถกคาดหวงวาจะเพมประสทธภาพของการจดการศกษาและลดความเหลอม

ลาลงได6 แตเนองจากการยบรวมโรงเรยนขนาดเลกในอกดานหนงไปกอใหเกดการหายไปของศนยรวมหรอสญลกษณของ

ชมชน ทาใหในแงน การลดความเหลอมลาอาจกลายเปนสงทไมพงประสงคและไมเปนธรรมในมมมองของชมชน

ในแงน การจะแสวงหาทางเลอกทเหมาะสมตอการ “จดการความเหลอมลา” จงเปนเรองทยากเกนกวาบคคลใด

บคคลหนงจะแบกรบภาระตดสนใจได เพราะเปนเรองของความเปนธรรมทางสงคมซงทงมวธคดไดแตกตางกนและยง

6 เพราะ เมอโรงเรยนขนาดเลกมารวมกนจะสามารถยกระดบทรพยากรทลงทนแกผ เรยนใหเพมขน รวมถงทาใหจานวนอาจารยตอสถานศกษา

มมากขน อาจารยสามารถสอนวชาเฉพาะได (ไมใชอาจารยทาหนงสอนหลายวชา) ผลทคาดวาจะเกดขนคอ การยบรวมสถานศกษา (ไมใชยบ

ทง) จะทาใหผลลพธทางการศกษาในแงความรทประเมนโดยขอสอบมาตรฐานถกยกระดบสงขน

เกยวพนถงเรองอนๆ ทไมใชเฉพาะเรองของการศกษาอกดวย ในโลกแหงความเปนจรงการตดสนใจเพอวางทาทตอบสนอง

กบความเหลอมลาจงเปนเรองของการทานโยบายสาธารณะมใชของรฐบาลเพยงฝายเดยว

1.6 ชวตจรงของนโยบายสาธารณะวาดวยการลดความเหลอมลาทางการศกษา

การจดการศกษาโดยเฉพาะการจดใหมการแกไขปญหาความเหลอมลาทางการศกษานน แมจะมไดปฏเสธ

บทบาทของเอกชน แตรฐบาลกถกถกคาดหวงวาจะตองเขามามบทบาทสาคญ อยางไรกตาม รฐบาลไมอาจทจะใชอตวสย

ของตนในการกาหนดนโยบายตอความเหลอมลา เพราะแนวทางในการแกไขปญหานนมหลากหลายและแตละแนวทางก

วางตวอยในหลกปรชญาทแตกตางกนโดยสนเชง เมอรฐไมทราบวาสงคมโดยรวมแลวตองการอดมคตเรองความเปนธรรม

แบบใด และตอใหคนหาไดเปนผลสาเรจกไมมใครทราบไดวาอดมคตดงกลาวจะคงอยอยางถาวรหรอไม หรอปรบเปลยน

ไปตามกาลเวลา ดงนนรฐบาลจงจาเปนทจะตองแสวงหาเครองมอบางประการเพอทจะทานโยบายสาธารณะไดเปนทตอง

ตรงกบความตองการของสงคม ในมมมองเศรษฐศาสตรทางเลอกสาธารณะ (Public choices) เครองมอทจะชวยใหรฐเขา

ใจความตองการของสงคม (Social preference) ไดแก “การเลอกตงในระบอบประชาธปไตย” นนเอง

การเลอกตงเปนกลไกสาคญทเขามาชวยสะทอนมมมองของสมาชกในสงคมอยางตอเนองวามภาพอดมคตเรอง

ความเปนธรรมทางการศกษารวมถงดานอนๆ เปนเชนไร ทงนเพราะการเลอกตงเปนกจกรรมทมการปรบตวเพอสนองตอบ

ตอความตองการของสงคมอยตลอดเวลา อยางนอยทสด การเลอกตงของประเทศไทยหากรฐบาลอยครบวาระกจะมการ

เลอกตงทก 4 ป การเลอกตงใหมตามวาระนทาใหการสารวจความพงพอใจของประชาชนในดานนโยบายไมเวนวรรค

ยาวนานจนเกนไป

นอกจากน ในระหวางการเลอกตงพรรคการเมองตางๆ กจะตองสรางเมนนโยบาย (Policy menu) มานาเสนอ

แกประชาชน ชดนโยบายทนาเสนอแกประชาชนอาจมความแตกตางกนตามอดมคตทางเศรษฐกจการเมองของแตละ

พรรค อาท สมภาคนยม อรรถประโยชนนยม เสรนยม อนรกษนยม หรอแนวคดแบบอนๆ ใหประชาชนไดเลอก เมอ

ประชาชนเลอกสมาชกของพรรคดงกลาวเขาไปเปนผแทนตนเองในการทานโยบายสาธารณะ กจะสะทอนใหเหนโดยออม

วาประชาชนสวนใหญแลวมความพงพอใจนโยบายทอดมคตตามปรชญาแบบใดมากทสด และเมอพรรคดงกลาวไดจดตง

รฐบาลนโยบายของรฐกจะเอนเอยงไปตามอดมคตของเสยงสวนใหญในสงคม นยน การทานโยบายสาธารณะอยางเปน

ประชาธปไตยจงมไดหมายถงการตดสนชขาดลงไปวาปรชญาหรออดมคตในการจดการกบปญหาเหลอมลาทางการศกษา

แบบสานกใดดทสด หากหมายถงการผลกดนใหเรองการแกไขปญหาความเหลอมลาทางการศกษากลายเปนวาระ

สาธารณะ และเปนสงทพรรคการเมองรวมถงประชาชนใหความสนใจและใชการลงคะแนนเสยงเลอกตงเปนสนามสะทอน

ความพงพอใจนโยบายตางๆ อยางเปนระบบ

ในทน การอาศยแนวคดเศรษฐศาสตรทางเลอกสาธารณะจงมมตของการประนประนอมระหวางแนวคดแบบสม

ภาคนยม และอรรถประโยชนนยมในตวเอง เพราะ ในดานหนงการททกคนมสทธเสยงทเทาเทยมกนในการสะทอนถง

ความพงพอใจของตนเองตอนโยบายสาธารณะและตอการเลอกรฐบาล เปนการถายโอนความสมภาคนยมในตวเนอ

นโยบายมาสบทบาททางการเมองทเทาเทยมกน7 และในอกดานหนง การทระบอบประชาธปไตยเปดใหมการลงคะแนน

เสยงเลอกรฐบาล (หากรฐบาลทาตามนโยบายทสญญาไวจรง) นโยบายทไดรบเสยงสวนใหญสนบสนนกนาทจะมโอกาส

บรรลซงสวสดการสงคมสงทสด โดยเปรยบเทยบกบนโยบายอนๆ ทเสนอโดยพรรคการเมองอน จงเปนทางเลอกท

สอดคลองกบแนวคดแบบอรรถประโยชนนยมเชนเดยวกน ดงนนการสารวจชดนโยบายของพรรคการเมองตางๆ ในเรอง

การศกษา เพอเชอมโยงมาสการลดความเหลอมลาจงเปนแนวทางสาคญทจะวเคราะหการแกไขความเหลอมลา อยางไรก

ตาม การสารวจนโยบายสาธารณะของพรรคการเมองไทยอยางเปนระบบรอบคอบนน อยนอกเหนอไปจากขอบเขตของ

การศกษาในครงน

7 สามารถอานความสมพนธระหวางแนวคดสมภาคนยมและระบอบการปกครองประชาธปไตยไดจาก David Graeber, Fragments of an

Anarchist Anthropology, (Chicago: Prickly Paradigm Press, 2004), p. 77-94. แปลโดย ภควด วระภาสพงษ (ไมปรากฏปทแตง) ชอ

เรอง ประชาธปไตยในสายตาของนกมานษวทยาอนาธปไตย

2. การวดความเหลอมลาทางการศกษาทวดคาได: สถานการณ พ.ศ.2554-2555

บททสองนผวจยจะพจารณาความเหลอมลาทางการศกษาในรปแบบทสามารถวดหรอประเมนคาได ทงน ผวจย

เนนยาวาการใชตวแปรในการวดทกตวนนลวนมขอจากดในตวมนเอง และไมสามารถทจะเปนตวแทนความเหลอมลาได

ทงหมดจงไดทาการวดความเหลอมลาทางการศกษาดวยตวแปรและวธการวเคราะหหลายรปแบบผสมผสานกน โดยหวง

วาอยางนอยทสดการมภาพความเหลอมลาทหลากหลายกจะชวยทาใหชดเชยขอดอยของวธการวดแตและแบบลงไปได

โครงสรางการนาเสนอของบททสองจะดาเนนจาก สถานการณความเหลอมลาทางการศกษา พ.ศ.2554-2555, การ

วเคราะหเพอหาปจจยกาหนดความเหลอมลา และการวเคราะหผลประทบของความเหลอมลาดานการศกษาในฐานะ

ปจจยสงคมกาหนดสขภาพ

2.1 สถานการณความเหลอมลาทางการศกษา พ.ศ.2554-2555

สถานการณความเหลอมลาในสวนนจะวดจากสามตวแปร ไดแก ประการแรก จานวนปทประชากรใชไปเพอ

การศกษา, ประการทสอง งบประมาณรายจายของรฐตอหวผ เรยน และประการทสาม ผลลพธทางการศกษาของผ เรยน

โดยจะพจารณาวาตวแปรทางการศกษาทสาคญเหลานมความเหลอมลาระหวางกลมประชากรทมคณลกษณะแตกตาง

กนหรอไม เพอนาเสนอขอคนพบทเปนขอเทจจรงกอนโดยยงไมนาไปสการดวนสรปหรอสรางขอเสนอแนะ

ขอมลทใชในการสารวจของงานศกษาสวนน ผวจยใชขอมลการสารวจสภาวะทางเศรษฐกจสงคมของสานกงาน

สถตแหงชาต พ.ศ.2554 เปนหลกในการวเคราะหโดยมขอมลทตยภมและตตยภมจากงานวจยของหนวยงานรฐและสภา

บนวจยบางสวนสนบสนน

2.1.1) จานวนปทประชากรใชไปเพอการศกษา

จานวนปทใชไปเพอการศกษาหรอระดบชนการศกษานนเปนตวแปรทางการศกษาทสะทอนถงทนมนษย

(Human capital) หรอความรทสะสมในตวผ เรยน สมมตฐานหลกคอยงผ เรยนมโอกาสเรยนในระดบชนทสงขนหรอม

ระดบชนทางการศกษาทมากขนเปนลาดบกจะทาใหผ เรยนมความฉลาดมากขนดวย การทประชากรในสงคมมระดบ

การศกษาแตกตางกนยอมนบเปนความไมเทาเทยมประการหนง การวเคราะหตวแปรนสามารถทาไดสองประการคอ

ประการแรก การวเคราะหความเหลอมลาภายในกลมประชากรดวยการวดคาเบยงเบนมาตรฐาน เพอดวาประชากรม

การศกษาแตกตางกนมากหรอไมในภาพรวม และประการทสอง แบงกลมประชากรออกตามมตตางๆ ไดแก เพศ ภมภาค

และพนทเมอง แลวพจารณาวาคาเฉลยระยะเวลาทใชเพอการศกษาของแตละกลมมคาแตกตางกนหรอไมโดย

เปรยบเทยบ ผลการศกษาดวนการวเคราะหความเหลอมลาทงสองแนวทางเปนดงน

คาความเบยงเบนมาตรฐานของจานวนปทใชในการศกษา

จากภาพท 1 เมอพจารณากราฟเสนบน ซงบงชถงจานวนปทใชเพอการศกษาจะพบวาในป พ.ศ.2554 นน

ประชากรยงอายมาก การศกษายงตา ยกเวนกลมอายประชากรวยเรยนซงมอายตากวา 25 ป (Formative year)

หมายความวา ประชากรวยเดกในปจจบนไดรบโอกาสทางการศกษาและใชโอกาสดงกลาวเรยนในสถานศกษานานขน

กวาคนรนสงอาย

อยางไรกตาม เมอพจารณามตของความเหลอมลาวดโดยคาความเบยงเบนมาตรฐานของคนอายตางๆ (เสน

ลาง) พบวาคาความเบยงเบนมาตรฐานคอนขางทรงตว ความหมายคอ แมวาโดยเฉลยประชากรวยเรยนรนปจจบนจะม

โอกาสไดรบการศกษาในสถานศกษายาวนานมากขน แตในภาพรวมแลวความแตกตางกนของระดบการศกษาในสงคม

ยงคงมมาก คนยงมการศกษาทไมเทาเทยมกนในระดบเดม

ภาพท 1 แสดงคาเฉลย และ คาเบยงเบนมาตรฐานของระดบการศกษาของประชากรในชวงอาย 0-75 ป

ทมา: ขอมลจาก SES (2011) คานวณโดยผวจย

ความเหลอมลาระหวางเพศ

ชวงวยเรยน

(Formative

year)

ความเหลอมลาระหวางเพศนนเปนเรองทกลาวถงกนอยางมาก หากหลกฐานในปจจบนชวาในเรองโอกาสทาง

การศกษา ปญหาการกกขงผ หญงเอาไวในครวเรอนนนลดลง ในทางกลบกนเปนฝายชายเองทมจานวนปทใชเพอ

การศกษาตากวาเพศหญง โดยเฉพาะในชวงประชากรทมอายระหวาง 15-35 ป สมมตฐานถงสาเหตทเพศชายมการศกษา

นอยกวาเพศหญงนน นาจะเกดจากอทธพลของตลาดแรงงาน กลาวคอคาจางจากการทางานมผลจงใจใหผ เรยนเพศชาย

ออกจากสถานศกษาเพอเขาสตลาดแรงงานกอนเพศหญง ปรากฏการณนนาจะชดเจนยงขนในครวเรอนทยากจนหรอขาด

หวหนาครอบครว ทาใหตองการแรงงานเพอหารายไดแกครบครวเพมขน

ภาพท 2 แสดงความแตกตางของคาเฉลยจานวนปทใชเพอการศกษาเปรยบเทยบเพศชายและหญง

ทมา: ขอมลจาก SES (2011) คานวณโดยผวจย

ความเหลอมลาระหวางพนทภมภาค

ในมตของพนท นนมอยดวยกนสองมต มตแรกมกวดกนถงความแตกตางระหวางภมภาคเชน ภาคกลาง เมอ

เทยบกบภาคเหนอเปนเชนไร เปนตน การเปรยบเทยบแบบแรกนมขอดคอการใหภาพรวมของความเหลอมลาบนพนท

ขนาดใหญได อยางไรกตามยงมความเลอมลาทสามารถปรากฏไดในพนทเดยวกนดวย ในทนเรยกวาความเหลอมลา

ภายในภมภาค ความเหลอมลาภายในนโดยมากสามารถวดไดดวยการพจารณาระดบการศกษาของประชากรในสวนของ

ตวเมอง (เทศบาล) กบสวนทอยนอกเทศบาลในทนจะแสดงใหเหนถงความเหลอมลาระหวางภมภาคกอนเปนเบองตน

ชวงวยเรยน

(Formative year)

จากภาพท 3 จะพบวาประชากรอายมากซงพนวยเรยนไปแลว (ตวแทนความเหลอมลาทางการศกษาในอดต) ม

ระยะเวลาทใชในการศกษาแตกตางกนอยางมากระหวางทอาศยในกรงเทพ ในภาคกลาง และในภาคอนๆ โดยแตเดมนน

ภาคทมความเหลอมลาแตกตางจากกรงเทพมากทสดคอ ภาคอสาน, ทวา ในปจจบนสถานการณดานการศกษาพบวา

เปนไปในทศทางทดขนมา หากถอยมาดกลมประชากรทมอายปลายวยเรยนมหาวทยาลยหรอราว 21-22 ปจะพบวาแตละ

ภมภาคไมคอยมความแตกตางกนมากเทาเดม นนหมายความวาความแตกตางระหวางโอกาสทางการศกษาในกลม

ประชากรทอาศยในภาคตางๆ เรมนอยลงเรอยๆ จะมเพยงภาคใตทยงมลกษณะตากวาภาคอนๆ และหากพจารณาเฉพาะ

กลมเดกวยเรยนในปจจบนนบวามจานวนปทเรยนในสถานศกษาตากวาภาคอสาน

ภาพท 3 แสดงความเหลอมลาระหวางภมภาคตางๆ (รวม กรงเทพ)

ทมา: ขอมลจาก SES (2011) คานวณโดยผวจย

ความเหลอมลาระหวางพนทในเทศบาล (เมอง) และนอกเทศบาล

นอกจากความเลอมลาระหวางภมภาคจะมลกษณะดงไดอธบายไปขางตน บอยครงความเหลอมลาภายใน

ภมภาค (intra-regional inequality) กอใหเกดความตงเครยดทางสงคมมากกวาความเหลอมลาทขามภมภาคเสยอก

เนองจากการเปรยบเทยบรบรความเลอมลานน จะใกลชดรบรถงความเลอมลาในพนทตดกนไดมากกวาพนทหางไกลกน

(แมจะมประเดนเรองโลกไรพรมแดน – Globalization หรอเรองสารสนเทศเขามาเกยวของแลวกตาม) ดงนน ยงความ

เหลอมลาใกลตวอาท ในเทศบาลและนอกเทศบาลมมากกจะกอใหเกดผลกระทบตอจตใจหรอการรบรถงความเหลอมลา

ชวงวยเรยน

(Formative year)

ไดมาก เมอความเหลอมลาระหวางในตวเมองและนอกตวเมองมความสาคญ ผวจยจงตรวจวดดวยการพจารณาคาเฉลย

ของระยะเวลาการศกษาแยกตามประชากรสวนทอยในเทศบาล (Municipal) และนอกเทศบาล (Non-municipal) จาก

ภาพท 4 จะพบวามความเหลอมลาดารงอยอยางเหนไดชด อยางไรกตามมสองประเดนทมความสาคญอยางมากตอง

กลาวเสรม

ประการแรกความแตกตางหรอชองวางระหวางสวนของเทศบาลและนอกเทศบาลนนเรมมชองวางลดลง ซง

แสดงใหเหนถง “ทศทาง” ความเหลอมลาทลดลงไปในทางทดขน ในขณะท ประการทสอง การแสดงขอมลดงภาพนนเกด

จากการนาขอมลตามรายงานของ SES (2011) ซงเกบจากปจเจกบคคล ดงนน การทผลแสดงวาประชากรในสวนทเปน

ชายขอบของเมองมระดบการศกษาตากวาในเมอง อาจไมไดสะทอนโอกาสทางการศกษาทแตกตางเหลอมลากนระหวาง

เมองและพนทไมใชตวเมอง หาก อาจจะหมายถงวา ประชากรทมการศกษาสงประสงคจะยายเขาไปตงถนฐานในเมอง

มากกวาสวนทไมใชตวเมอง แตไมวาจะตความเชนใดกตาม ภาพของความแตกตางระหวางเมองและชนบทดงแสดงใน

ภาพท 4 นนกเปนของจรงและไมอาจจะปฏเสธได

ภาพท 4 แสดงความเหลอมลาของจานวนปทใชในการเรยนเทยบระหวาง ในเทศบาล และนอกเทศบาล

ทมา: ขอมลจาก SES (2011) คานวณโดยผวจย

2.1.2) งบประมาณทรฐลงทนทางการศกษาตอหวผเรยน

ชวงวยเรยน

(Formative year)

จากการวเคราะหงบประมาณทางการศกษาผวจยคนพบความเหลอมลาอยางนอย 2 ประการ ไดแก ประการ

แรก ความเหลอมลาจากการจดสรรงบประมาณตามระดบการศกษา และประการทสอง ความเหลอมลาระหวางภาคอป

สงคและอปทาน โดยจะอธบายเปนลาดบดงตอไปน

ความเหลอมลาจากการจดสรรงบประมาณตามระดบการศกษา

ตามอดมคตของการจดการศกษาแลวการจดสรรงบประมาณใหแกผ เรยนในระดบชนตางๆ ควรมโครงสรางดง

แสดงในภาพท 5 หมายความวา การลงทนในทนมนษยเชนเรองของการศกษานนจะมผลตอบแทนสงจากการลงทนในผ ม

อายนอยและผลตอบแทนจากการลงทนจะยงลดลงเรอยๆ เมอระยะเวลาผานไป รวมทงประโยชนในสวนทเปนไปเพอ

สงคม (Social return – กราฟแทงสดา) จะลดลงมากกวาผลประโยชนสวนตวของผ เรยน (Private return – กราฟแทงส

ขาว)

ภาพท 5 ภาพผลตอบแทนทางการศกษาจากการลงทนในทนมนษย แบงตามระดบชน8

ทมา: Psacharopoulos & Patrinos (2004)

ในแงผลการลงทน สาเหตทผลตอบแทนจากการลงทนในทนมนษยมลกษณะสงในผ เรยนอายนอย (ระดบ

การศกษาขนตา) และคอยๆ ลดลงเมอผ เรยนมอายมากขนหรอเรยนในระดบการศกษาทสงขน เนองจากการศกษาใน

ระดบกอนกอนประถมเปนการศกษาซงสงผลตอทงการสรางบคลกภาพ, ทกษะเรองความสมพนธทางสงคม ทกษะดาน

8 แกนตงเปนรอยละตอเงนลงทน แกนนอนคอระดบชน

ภาษาและตรรกะพนฐานซงมความสาคญอยางยงในการเรยนรเรองราวตางๆ หรอมโนทศนทมความสลบซบซอนมากขน

ในการศกษาทสงขนไป หากไมมพนฐานทดเพยงพอในระดบชนอายนอยการศกษาในระดบสงกยากทจะประสบ

ความสาเรจ ดงนน ในแงของการลงทนเพอทนมนษยระดบชนเบองตนเชน ระดบกอนวยเรยน ระดบประถมนนจงม

ผลตอบแทนทสงมาก หากยกตวอยางเพอใหเหนภาพ การปรบเปลยนจากคนอานเขยนไมได (illiterate) เปนคนอานออก

เขยนไดจะเพมความสามารถในการสรางรายไดและการทางานขนมาก ในขณะทเมอเพมความสามารถจากการบวกลบ

คณหารเลขไดไปเปน การถอดรากทสองหรอยกกาลงสองไดนน ทกษะสวนทสลบซบซอนเหลานนกลบมผลตอบแทนสวนท

เพมขนนอยลงกวากรณแรก เปนตน

ในแงความเปนธรรมทางสงคม หากอางองจานวนผ เรยนในแตละรนทยงไมหลดจากระบบการศกษา9 ตามภาพ

ท 6 จะพบวา จานวนผ เรยนมการลดลงอยางตอเนองเมอระดบการศกษาสงขนและผ ทจะมโอกาสศกษาตอถงระดบชน

มธยมศกษาปท 6 มเพยงราวรอยละ 54.8 เทานน ในแงนการอดหนนการศกษาสาหรบผ เรยนระดบกอนประถมจงกระจาย

ไปสผ เรยนในสงคมอยางทวถงกนมากทสดและทยอยลดลงเปนลาดบ

ภาพท 6 แสดงอตราการคงอยในสถานศกษา

ทมา: ขอมลกระทรวงศกษา อางถงใน แหลงขอมลทระบไมถกตอง

9 วดจากจานวนทงหมดของผ เรยนในชวงประถมศกษาปท 1 นบเปน 100% หลงจากนนหากมผ ทออกจากการศกษา (Drop out) กจะนา

จานวนทเหลอมาคดวามอตราสวนรอยละเทาใดของจานวนตงตนในชนประถมศกษาปท 1

100 89.5 85.6 79.6

68.4

54.8

0

20

40

60

80

100

120

ป. 1 ป. 6 ม. 1 ม. 3 ม. 4/ ปวช.1 ม. 6/ ปวช. 3

อตราการคงอย (รอยละ)

ทวา ในทางปฏบตสงทรฐบาลดาเนนการกลบผดแปลกไปจากแนวคดทางทฤษฎขางตนโดยรฐบาลมงจดสรร

งบประมาณทางการศกษา ใหแกผ เรยนทมระดบการศกษาสงกวาผ เรยนทระดบการศกษาตาลงมา ดงปรากฏตวอยางตาม

ขอมลในภาพท 7 ซงทาตวเลขงบประมาณทางการศกษาเฉลยตอหวผ เรยนในปพ.ศ. 2549 และภาพท 810 ไดแก ตวเลข

งบประมาณทางการศกษาเฉลยตอหวผ เรยนในปพ.ศ. 2552 ทงนจะพบวาความแตกตาง ของงบประมาณทางการศกษาท

รฐบาลอดหนนใหแกระดบชนทางการศกษาตานน มมลคาตอหวผ เรยนนอยกวาระดบสง โดยเฉพาะในระดบมหาวทยาลย

มากไปกวานน การอดหนนทางการศกษาตอ “สายอาชวะศกษา” แบะ “การพฒนาทกษะ-ผลตภาพ” เปนสองรายการทม

มลคานอยทสด ซงเทากบวา ความเหลอมลาในอกแงหนงทซอนตวอยไดแกการใหความสาคญกบสายสามญมากกวาสาย

อาชพ และการพฒนาวชาชพใหแกแรงงาน โดยประเดนหลงอาจจะเปนไปไดวากระทรวงศกษาธการไดแบงบทบาทไป

ใหแกกระทรวงแรงงานดาเนนการแทน

ภาพท 7 งบประมาณทางการศกษาตอหวผ เรยนทรฐจดสรรในแตละระดบชนทางการศกษา พ.ศ.2549

ทมา: Ahuja, Chucherd, & Pootrakool (2006)

อางสถตกระทรวงศกษาพ.ศ.2548 และงบประมาณภาครฐปงบประมาณพ.ศ. 2549

10 ในกรณภาพท 8 ผอานจะพบวา ขอมลของปพ.ศ.2555 ไมครบถวนเทยบเทางานของ Ahuja, Chucherd, & Pootrakool (2006) ทงนเนอง

มากจากสถตตามฐานขอมลกระทรวงศกษาไดยบตารางขอมลนบตงแตพ.ศ. 2548 เปนตนมาเหลอเพยงงบประมาณการศกษารวมของระดบ

การศกษาขนพนฐานเทานน

ภาพท 8 งบประมาณทางการศกษาตอหวผ เรยนทรฐจดสรรในแตละระดบชนทางการศกษา พ.ศ.2552

ทมา: ขอมลจาก กระทรวงศกษา (2552) และสานกงานสถตแหงชาต (2555)

การจดสรรงบประมาณทางการศกษาท มลกษณะเอนเอยงจะใหนาหนกแกผ เรยนทมการศกษาสงน นอกจากจะ

กระทบตอปมปญหาดานความเปนธรรมหรอไมเปนธรรมแลวยงกระทบตอผลสมฤทธทางการศกษาดวยอกสวนหนง ซงจะ

กลาวถงในภายหลง อยางไรกตามแต การสรางขอเสนอในเรองนมใชเรองงายเนองจากหลายสาเหตอาท ประการแรก การ

ขยายวงเงนเพอการศกษาในสวนของเดกเลกนนทาไดยากเนองจากงบประมาณทางการศกษาในปจจบนคอนขางสงมาก

เมอคดเปนสดสวนตอ GDP หรอตองบประมาณภาครฐโดยรวม (ด ภาพท 9) ประการสอง การขยายงบประมาณแตเพยง

อยางเดยวไมชวยแกปญหาเพราะ สวนสาคญอกประการหนงททาใหการสงผานทรพยากร (เชนงบประมาณ) ไปแปลงเปน

คณภาพทางการศกษาทาไดนอยไดแกการขาดระบบความรบผดรบชอบ (Accountability system)11 ทดเพยงพอ แต

เนองจากหวขอดงกลาวกวางขวางและลกไปกวาหวขออนเปนวตถประสงคของการศกษาเอกสารชนนจงขอไมกลาวถงใน

รายละเอยด ประการสาม การลดเงนอดหนนทางการศกษาในระดบมหาวทยาลย อาจทาใหคาทาเนยมการศกษาแพงมาก

ขน กอใหเกดความไมพอใจแกนสตนกศกษาได (ปจจบนเรองคาธรรมเนยมการศกษาสงเปนประเดนละเอยดออนทถก

ถกเถยงมากในสงคมอยแลว)

ภาพท 9 แสดงงบประมาณทางการศกษาตอ GDP และ ตองบประมาณภาครฐโดยรวม

11

งานทกลาวถงเรองนกเชน สมเกยรต ตงกจวานชย, ศภณฏฐ ศศวฒวฒน และ แบงค งามอรณโชต (2555)

24,066.62

34,419.42

0.00

10000.00

20000.00

30000.00

40000.00

งบประมาณตอหว (บาทตอคน)

รวมการศกษาขนพนฐาน

มหาวทยาลย

ทมา: ธนาคารโลก อางถงใน แหลงขอมลทระบไมถกตอง

ทางออกทพอมทางเปนไปไดจงไดแก การปรบทประสทธภาพของการใชงบประมาณ แทนการเพมงบประมาณ

และ การคอยๆ ปรบเชงโครงสรางงบประมาณดวยการเพมงบประมาณการศกษาขนพนฐาน “ในอตราเพม” ทสงกวาอตรา

การขยายตวของงบมหาวทยาลยโดยทยอยปรบในแตละปงบประมาณไปเรอยๆ อยางคอยเปนคอยไป และกระตนให

มหาวทยาลยพงพงแหลงรายไดของตนเองมากยงขนโดยไมใหกระทบตอคาเทอม เปนตน

ความเหลอมลาระหวางภาคอปสงคและอปทาน

ขอมล พ.ศ.2554 ชวาการจดสรรงบประมาณทางดานการศกษาในประเทศไทยมลกษณะใหงบประมาณทางฝง

อปทาน (Supply side) อนหมายถงการใหงบประมาณทคานงถงเรองของ งบบคลากร งบลงทน และงบดาเนนงานของ

โรงเรยนซงไมไดสมพนธกบจานวนผ เรยนโดยตรงเปนมลคาราวรอยละ 75 ของมลคางบประมาณรวมทกระทรวงศกษาใช

จายเพอการศกษา ในขณะทงบซงผกอยกบจานวนผ เรยนโดยตรง หรอทเรยกการจดสรรงบประมาณดานอปสงค

(Demand side) นนมอยราวรอยละ 25 โดยเปรยบเทยบกบขอมลการจดสรร พ.ศ. 2547 พบวางบประมาณอปทาน: อป

สงคมเพยง 83: 17 เทานน (ด สมเกยรต ตงกจวานชย, ศภณฏฐ ศศวฒวฒน และ แบงค งามอรณโชต, 2555 ) จงนบวา

ทศทางการจดสรรงบประมาณมลกษณะองไปทางอปสงคมากยงขนทวากยงคงมความแตกตางเหลอมลากนอยพอสมควร

2.1.3) ผลลพธทางการศกษา

ความเหลอมลาของผลลพธทางการศกษาในรายงานฉบบนประกอบไปดวยสองดาน ดานทหนง องคประกอบ

ทางสตปญญา (Intelligent Quotient หรอ I.Q.) และ ดานทสอง ผลคะแนนสอบมาตรฐาน โดยทงสองดานมผ

ทาการศกษาไวอยางทนสมยแลวไดแก (1) โครงการวจยสารวจสถานการณระดบสตปญญาเดกนกเรยนไทย ป 2554 ของ

กรมสขภาพจต กระทรวงสาธารณสข และ(2) การปฏรปการศกษารอบใหม: สการศกษาทมคณภาพอยางทวถง ซงทาโดย

สยามวาลา, ลทธพพฒน, และ ตงกจวานชย (2555) งานทงสองชนมรายละเอยดดงตอไปนคอ

ความเหลอมลาขององคประกอบทางสตปญญา

ผลการศกษาของกรมสขภาพจต (2554) แสดงดงภาพท 10 สะทอนวามความเหลอมลาดานผลลพธการศกษา

ในพนทตางๆ ทวประเทศ ซงมลกษณะสอดคลองกบระดบการศกษาเฉลยในรายภาคตางๆ ตาม ภาพท 3 กลาวคอ ภาค

อสานและภาคใตเปนภาคททงโอกาสไดเรยนนอยทสดและมผลสมฤทธทางการศกษาวดโดยองคประกอบดานสตปญญา

ระดบนอยทสด โดยกรงเทพและภาคกลางมระดบองคประกอบทางสตปญญาสงสดและมโอกาสทางการศกษาสงสดดวย

ภาพท 10 องคประกอบทางสตปญญาของเดกไทยชวงชนประถมศกษาปท 1 ถงชนมธยมศกษาปท 3 แบงตามภาค

ทมา: กรมสขภาพจต (2554)

จากภาพท 11 จะพบวาเมอนาขอมลขององคประกอบดานสตปญญามาเรยงพจารณาในรายระดบชนการศกษา

กจะพบวา เดกทอยในวยการศกษาชนตนกจะมคาองคประกอบดานสตปญญาตา ซงการมองคประกอบดานสตปญญาตา

ในการศกษาชนตนจะสงตอความสามารถในการเรยนรตลอดชวตของผ เรยน ขอนาสงเกตประการหนงไดแก รปแบบของ

องคประกอบดานสตปญญาทตาในวยเดกและสงขนเลกนอยเมอเรยนระดบสงขนนน สอดคลองกบการจดสรรงบประมาณ

ทลงทนทางดานการศกษาแกกลมวยเดกนอยกวากลมระดบสง อยางไรกตาม เปนการยากทจะยนยนถงความสมพนธ

อยางแนนอนรดกมเนองจากขาดขอมล

ภาพท 11 องคประกอบดานสตปญญาของเดกไทยชวงชนประถมศกษาปท 1 ถงชนมธยมศกษาปท 3 แบงตามระดบชน

ทมา: กรมสขภาพจต (2554)

ความเหลอมลาของคะแนนสอบมาตรฐาน

ขอสอบมาตรฐานทจะนามาใชวเคราะหความเหลอมลาดานผลลพธทางการศกษานนสามารถวดไดจาก 3 แหลง

สาคญไดแก PISA, TIMSS และ O-NET โดยขอสอบมาตรฐานสองประการแรกเปนขอสอบมาตรฐานระดบนานาชาต และ

ประการทสอบเปนขอสอบมาตรฐานทประเทศไทยออกแบบเอง ทงน สยามวาลา, ลทธพพฒน, และ ตงกจวานชย (2555)

ไดศกษาความเหลอมลาดานผลลพธทางการศกษาจากคะแนนสอบขอสอบมาตรฐานทงสามประการเอาไวอยางดยงแลว

ผวจยจงขออางองมาดงแสดงในภาพท 12 – 14 ดงตอไปน

จากภาพท 12 แสดงใหเหนถงผลลพธทางการศกษาซงมความสอดคลองกบผลการศกษาในสวนของ

องคประกอบทางสตปญญา และสวนของรยะเวลาทประชากรใชเพอการศกษา ไดแก ภาคทมผลการศกษาดคอพนท

กรงเทพและปรมณฑล ภาคกลาง สวนภาคใตและอสานมผลสมฤทธทางการศกษาตา นอกจากน ภาษาองกฤษยงคงเปน

รายวชาทเดกไทยมผลสาฤทธทางการศกษาตาอยางเหนไดชด

ภาพท 12 แสดงความเหลอมลาดานผลลพธทางการศกษาระหวางภมภาค

ทมา: สยามวาลา, ลทธพพฒน, และ ตงกจวานชย (2555)

สาหรบภาพท 13 สะทอนถงความเหลอมลาของผลสมฤทธทางการศกษาระหวางสถานศกษา โดยโรงเรยนทม

ผลการศกษาสงอยางโดดเดนไดแกโรงเรยนสาธต ในขณะทโรงเรยนทมผลสมฤทธทางการศกษาดรองลงมาไดแกโรงเรยน

ภายใตสงกดสานกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐาน (สพฐ.2) และ สานกงานการศกษาเอกชน (สช.) ซงมมากกวา

หรอนอยกวากนในบางรายวชาแตกตางกนไป สวนโรงเรยนทสงกดการปกครองสวนทองถน (อปท. กทม.) และโรงเรยนใน

กลมขยายโอกาส (สพฐ.1) ตางเปนโรงเรยนทมผลสมฤทธทางการศกษาตา

ภาพท 13 แสดงความเหลอมลาดานผลลพธทางการศกษาระหวางตนสงกด

ทมา: สยามวาลา, ลทธพพฒน, และ ตงกจวานชย (2555)

โดยสรป ขอมลผลลพธหรอผลสมฤทธทางการศกษามความคลายคลงกบการวดความเหลอมลาโดยระยะเวลา

หรอระดบชนในการศกษาและงบประมาณ ไดแก ความเหลอมลาทางการศกษาระหวางภมภาค และความเหลอมลา

ระหวางเขตเทศบาลกบพนทรอบนอกเมอง ยงคงมอยอยางชดเจน ตางเพยงผลสมฤทธทางการศกษายงมความเหลอมลา

ระหวางหนวยงานทบรหารหรอกากบดแลอกดวย

2.2 การวเคราะหเพอหาปจจยกาหนดความเหลอมลา

ทมาของความเหลอมลาทางการศกษานนเปนประเดนทสาคญอยางมาก การเขาใจทมาของความเหลอมลาจะ

ชวยทาใหสามารถแกไขปญหาความเหลอมลาไดอยางตรงประเดนและมประสทธภาพสงทสดตามอดมคตของสานกคด

ตางๆ จากการสารวจวรรณกรรมพบวามงานทกลาวถงสาเหตของความเหลอมลาในสองลกษณะดงน

ประการแรก เปนสาเหตของความเหลอมลาในโอกาสทางการศกษา วดโดยพจารณาถงปจจยทมผลกระทบตอ

ระดบชนเรยนหรอระยะเวลาทใชไปเพอการเรยน และ ประการทสอง เปนสาเหตของความเหลอมลาในผลลพธการศกษา

วดโดยคะแนนสอบมาตรฐานนานาชาต (PISA) งานวจยชนนไดนาขอมลการสารวจสถานการณทางเศรษฐกจสงคม พ.ศ.

2554 มาวเคราะหหาสาเหตของความเหลอมลาประเภทแรก และไดอางองสรปเนอหาของงานวจยซง Ahuja, Chucherd,

และ Pootrakool (2006) และงานของ อมมาร สยามวาลา, ดลกะ ลทธพพฒน, และ สมเกยรต ตงกจวานชย (2555) ซงได

ศกษาสาเหตความเหลอมลาประเภททสองเอาไวอยางทนสมยมารวบรวมไวเพอใหภาพของความเหลอมลาครบถวนทง

สองดาน

2.2.1) สาเหตของความเหลอมลาในโอกาสทางการศกษา

สาเหตของความเหลอมลาใน “โอกาส” ทางการศกษานนถกแบงออกเปน 4 ปจจยสาคญดงแสดงในตารางท 1

ตาราง 1 แสดงปจจยกาหนดโอกาสทางการศกษา

ปจจยกาหนด ตวแปรทสาคญ

ลกษณะสวนบคคล อาย

เพศ

ลกษณะครวเรอน

ระดบการศกษาของหวหนาครอบครว

ความมงคงของครวเรอน

ลาดบชนความมงคงของครวเรอน (แบงเปน 4 ชน)

ขนาดครวเรอน

สถานภาพการแตงงาน

ทตงทางภมศาสตรและสงแวดลอม จานวนปเฉลยทศกษาในหมบาน

ภมภาคทอาศยอย

ปจจยดานอาชพ

ผประกอบการ

การเกษตร และชาวนา

แรงงานภาคเกษตร

แรงงานทวไป ฯลฯ

ทมา: สรปจาก Ahuja, Chucherd, และ Pootrakool (2006)

ผวจยไดทาการศกษาผลกระทบของตวแปรตางๆ ตามขอเสนอของ Ahuja, Chucherd, และ Pootrakool (2006)

และไดผลการศกษาสอดคลองกน โดยผลลพธของการศกษาสวนของผลการทาเศรษฐมต (Econometrics) แสดงใน

ภาคผนวก 2 และคาอธบายสาหรบผ ทมใชนกชานาญการ (Non-technical term finding) แสดงไดดงตอไปน

ประการแรก จากการศกษาดานปจจยเฉพาะทเกดจากตวบคคล (Individual Characteristics) พบวา ปจจย

ทางดานอายนนมผลในเชงลบตอตวแปรตามโดยประชากรทเรมมอายมากขนนนสวนใหญจะมจานวนปการศกษาท

นอยลง อนเนองมาจากเหตผล 2 ประการคอ จานวนปการศกษาของประชากรในวย 20 ปตน ๆ มระดบปการศกษาทสง

เมอเทยบกบประชากรในกลมทมอายมาก และประชากรในวยทางานจนสงอายสวนใหญนนไมไดศกษาตอ ความแตกตาง

ทางดานเพศกเปนปจจยทยงคงมผลอยางมนยสาคญตอจานวนปการศกษา โดยเฉลยแลวประชากรเพศชายมกจะม

จานวนปการศกษานอยกวาประชากรเพศหญงราว ๆ 1 ปครง

ประการทสอง พนฐานทางดานครอบครว (Family Characteristics) เองกมสวนสาคญสาหรบการศกษาของ

สมาชกในครอบครวโดยเฉพาะบตรหลาน จากการประมาณโดยแบบจาลองพบวา หากครอบครวมหวหนาครวเรอนท

สามารถหารายไดไดมากกจะสงผลใหจานวนปการศกษาของสมาชกโดยเฉพาะบตรหลานนนสงขนตามไปดวย ทงนหาก

เปรยบเทยบถงความเหลอมลาของจานวนปการศกษาของครวเรอนทมรายได ณ ระดบตาง ๆ พบวา ความแตกตางของ

จานวนปการศกษาของสมาชกในครวเรอนระหวางครวเรอนทรวยทสดกบครวเรอนทยากจนทสดนนอยทประมาณ 3 ป

นอกจากนปจจยทางดานขนาดของครวเรอนและความไมสมบรณของความสมพนธระหวางพอและแมในครอบครวกมผล

ตอจานวนปการศกษาของสมาชกในทางลบดวยเชนกน

ประการทสาม นอกจากลกษณะภายในของครวเรอนแลว ความเหลอมลาทางดานการศกษายงเกดจากความ

แตกตางกนระหวางพนททอยอาศยของครวเรอน (Area of Living) โดยพบวาครวเรอนทอาศยอยในเขตเทศบาลนนมระดบ

การศกษาของสมาชกมากกวาครวเรอนทอาศยอยนอกเขตเทศบาลอยถง 1 ปครง และหากเปรยบเทยบกบครวเรอนท

อาศยอยในเขตกรงเทพมหานครและปรมณฑลแลว ความเหลอมลานนยงคงมมากสาหรบครวเรอนทอาศยอยในภาคใต

และภาคเหนอตามลาดบ

ประการทส หากพจารณาความเหลอมลาทางการศกษาทเกดจากความแตกตางระหวางชนทางทางเศรษฐกจ

ของครวเรอน (Socioeconomic Class of Household) พบวาครวเรอนทประกอบอาชพทเกยวของกบเกษตรกรรม บรการ

ทางการเกษตร และผใชแรงงานในอตสาหกรรมตาง ๆ นนมความเหลอมลาทางการศกษาคอนขางสง โดยระดบการศกษา

ของสมาชกในครวเรอนตากวากลมผประกอบอาชพในสายงานวชาชพ วชาการ และนกบรหารอยถง 3 ถง 4 ปครง ซง

ความเหลอมลานนมมากทสดสาหรบผ ทประกอบอาชพทาการเกษตรทไมมทดนทากนเปนของตนเอง ทงนผ ทมรายไดทมา

จากทรพยสนหรอเงนชวยเหลอจากรฐ (Passive Income Earners) นนมความแตกตางของจานวนปการศกษาเมอเทยบ

กบกลมผประกอบอาชพในสายงานวชาชพ วชาการ และนกบรหารอยท 1 ปครงโดยประมาณ

ขอสรปทงสประการน ในระดบหนงชวยใหเราทราบวาปจจยใดบางทมผลตอการกาหนดโอกาสทางการศกษา

และเมอปจจยเหลานนมความเหลอมลาแตกตางกน โอกาสทางการศกษาของคนในสงคมกแตกตางกนดวย อยางไรกตาม

มสองประเดนทผวจยอยากอภปรายเพมเตมไดแก

ประเดนแรก หากพจารณาอยางใครครวญยงขนจะพบวาปจจยกาหนดความเหลอมลาทคานวณไดน ยงมใช

ปจจยกาหนดเชงโครงสราง (Structural determinants) หมายความวา ตวแปรไมวาจะเปนลกษณสวนบคคล, สภาวะ

เศรษฐกจสงคมของครวเรอน, พนทตงของครวเรอน และอาชพของผ เรยน ลวนแลวแตเปนเพยงปจจยกาหนดในระยะสน

ถงกลางเทานน และยงเปนความสมพนธทถกกาหนดมาจาก “โครงสราง” หรอบรบททางสงคมอกทอดหนง เชน การม

อาชพเกษตรแลวจะไดรบการศกษาตานนมใชผลจากตวอาชพเกษตรโดยตรง หากเปนเพราะโครงสรางทางเศรษฐกจสงคม

การเมองแบบไทยทาใหอาชพเกษตรดอยโอกาสมากกวาอาชพอนๆ กลบกนหากพจารณาสงคมทมความเทาเทยมกนมาก

ขนคนททาอาชพเกษตรกอาจจะมโอกาสทางการศกษาเทาเทยมกบอาชพอนได เปนตน

ประเดนทสอง สบเนองจากประเดนแรกทาใหการใชงานขอคนพบเรองสาเหตของความเหลอมลาในโอกาสทาง

การศกษา จงไมใชเรองของการปรบเปลยนคนททาอาชพเกษตรไรทดนไปสอาชพอนๆ เพอเพมโอกาสในการศกษา หาก

เปนเรองทในระยะยาวจะตองปรบเปลยนใหสงคมมโครงสรางทเอออานวยใหทกอาชพควรทจะไดรบการศกษาเทาเทยม

กนนนเอง เชนเดยวกบปจจยอนๆ เชน การทกลาววาพนทเทศบาลมผลทาใหผ เรยนไดรบโอกาสทางการศกษามากกวา

พนทนอกเทศบาล แนวทางการแกไขปญหาไมใชเรองของการยายคนเขาไปเรยนทเทศบาลมากยงขนหากเปนการ

ปรบเปลยนใหเกดการกระจายโอกาสทางการศกษาไปสพนทนอกเทศบาลมากขนตางหาก

2.2.2) สาเหตของความเหลอมลาในผลลพธการศกษา

การวเคราะหสาเหตความเหลอมลาแนวทางนมไดมงสนใจถงปจจยของความเหลอมลาในเรองโอกาสทาง

การศกษา หากสนใจวาผ ทไดรบการศกษาอยนนมปจจยใดบางทสงผลใหเกดความเหลอมลาของผลสมฤทธทางการศกษา

โดยผลสมฤทธทดงกลาววดโดยคะแนนสอบมาตรฐานระดบนานาชาตหรอ PISA การศกษาในเรองนถกศกษาไวโดย ของ

Ahuja, Chucherd, และ Pootrakool (2006) เชนเดยวกบเรองปจจยเหลอมลาทางดานโอกาสการศกษา ทวางานชนทม

ความทนสมยของขอมลมากกวาไดแกงานของ อมมาร สยามวาลา, ดลกะ ลทธพพฒน, และ สมเกยรต ตงกจวานชย

(2555) ซงใชขอมล PISA ทปรบใหเปนปจจบนมากขนและศกษาในประเดนเดยวกน

งานของ Ahuja, Chucherd, และ Pootrakool (2006) ไดนาเอาคะแนนสอบคณตศาสตรของผสอบขอสอบ

มาตรฐานนานาชาต (PISA, 2003) ซงมภมลาเนาในประเทศไทยในระดบชนมธยมศกษาปท3-4 มาวเคราะหดวยวธการ

ทางเศรษฐมตซงเรยกวา Multivariate regression analysis โดยใหความสาคญกบปจจย 5 ประการดงตารางท 2

ตาราง 2 แสดงปจจยกาหนดความเหลอมลาของผลลพธทางการศกษาซง

Ahuja, Chucherd, และ Pootrakool (2006) ใหความสนใจ

ปจจยกาหนด ตวแปรทสาคญ

ลกษณะของโรงเรยน

ขนาดโรงเรยน

จานวนผ เรยนตอคร

ดชนคณภาพคร (เฉพาะคณตศาสตร)

ดชนทรพยากรทางกายภาพของโรงเรยน

จานวนคอมพวเตอรตอผ เรยน

เปรยบเทยบกบโรงเรยนอน (แรงกดดน)

การประเมนครดวยคะแนนผ เรยน

การประเมนครดวยผตรวจสอบภายนอก

ลกษณะดานอนๆ ของ

โรงเรยน

เปนโรงเรยนรฐหรอเอกชน

สถานทตงของโรงเรยน

ลกษณะครวเรอนผ เรยน

วฒการศกษาของผปกครอง

ขนาดของครวเรอน

ดชนวดทรพยากรครวเรอน

จานวนหนงสอในบานผ เรยน

ลกษณะผ เรยน

เพศ

จานวนชวโมงทใชเพอการศกษาตอสปดาห

จานวนชวโมงทใชเพอการทบทวนเนอหาตอสปดาห

ประสบการณเรยนซาชน

ประสบการณเรยนชนอนบาล

ปจจยอนๆ

มเพอนทเกงวชาเลข

ดชนความเอาใจใสของครผสอน

ดชนทศนคตตอโรงเรยน

ดชนทศนคตตอชนเรยน

ทมา: Ahuja, Chucherd, & Pootrakool (2006)

Ahuja, Chucherd, & Pootrakool (2006) รายงานผลการศกษาตวแปรตามตารางท 2 ไวดงตอไปน

ประการแรก ขนาดของโรงเรยนมผลอยางมากตอคะแนนสอบของผ เรยน โดยผ เรยนจะมคะแนนสงขนเมอศกษา

ในโรงเรยนทมขนาดใหญมากขน และทรพยากรการเรยนรในโรงเรยน เชน หองสมด หนงสอเรยน หองปฏบตการทดลอง

ทางวทยาศาสตร หรอคอมพวเตอรสงผลอยางมนยสาคญตอการเพมขนของคะแนนสอบ

ประการทสอง ระดบการศกษาของผปกครองมผลตอการเรยนรของผ เรยน โดยระดบทมผลดตอการศกษาของ

ผ เรยนนนไดแก ผปกครองตองมการศกษาในระดบปรญญาตรขนไปเทานน หากตากวาปรญญาตรจะไมมผล นอกจากน

ขนาดของครวเรอนทใหญและครวเรอนมทรพยากรการเรยนรเชน จานวนหนงสอในบานมาก จะสงผลใหคะแนนสอบของ

ผ เรยนสงขน

ประการทสาม การเตรยมตวของผ เรยน วดโดยจานวนชวโมงทผ เรยนใชเพอการศกษา และการทบทวนบทเรยนม

ผลตอระดบคะแนน ทาใหคะแนนสงขน มากไปกวานน หากผ เรยนไดเรยนในระดบอนบาลหรอกอนปฐมวยจะชวย

ยกระดบคะแนนสอบของผ เรยนใหสงขนดวยอยางมนยสาคญ โดยเฉพาะประเดนหลง นบวามความสาคญอยางมากและ

สามารถเชอมโยงกลบไปทประเดนความเหลอมลาทางการลงทนเพอการศกษาไดอกทอดหนง เนองจากปจจบนการลงทน

ในระดบกอนปฐมวยไดรบงบประมาณตอผ เรยนตากวาการศกษาในระดบชนทสงขนและยงมผ เรยนจานวนหนงไมไดเรยน

อนบาลเพอเตรยมความพรอม แตเขาสการศกษาภาคบงคบในระดบชนประถมศกษาปท 1 ทนท ทาใหไมสามารถเรยนรได

ทนเพอนและผลกระทบจากสวนนกสงผลไปตลอดชวงชวตของการศกษา

อมมาร สยามวาลา, ดลกะ ลทธพพฒน, และ สมเกยรต ตงกจวานชย (2555) ไดทาการศกษาถงสาเหตของ

ความเหลอมลาดวยขอมลขอสอบมาตรฐานนานาชาต (PISA, 2006) สมมตฐานของงานชนนไดแก ปจจยทกาหนด

คะแนนสอบของผ เรยนซงสะทอนถงคณภาพของโรงเรยนนนมสาเหตหรอทมาจากสองสวนดวยกน สวนแรกคอกลมขอ

ปจจยดานศกยภาพของโรงเรยนและผ เรยน (เหมอนงานของ Ahuja และคณะ (2006)) และกลมทกาหนดประสทธภาพ

ของโรงเรยนซงหมายถง ความรบผดรบชอบของโรงเรยน (Accountability) และความมอสระของโรงเรยน (Autonomy) นย

น ความหมายของ อมมาร สยามวาลาและคณะ (2555) กคอ การสรางระบบความรบผดรบชอบและความมอสระ (หรอ

อาจเรยกโดยรวมไดวา การปรบระบบการจดการและธรรมาภบาล) จะชวยทาใหโรงเรยนมประสทธภาพมากขนโดยอาจไม

ตองเพมทรพยากรเขาไปในโรงเรยน นนเอง

ตาราง 3 ปจจยกาหนดผลสมฤทธทางการศกษา ทงานของ อมมาร สยามวาลา, ดลกะ ลทธพพฒน, และ

สมเกยรต ตงกจวานชย (2555) เพมเตมจากงานของ Ahuja และคณะ (2006)

ปจจยกาหนด ตวแปรทสาคญ

ความรบผดชอบของโรงเรยน

การเปดเผยผลการเรยน

การประเมนครใหญโดยผกกบผลสมฤทธ

การมสวนรวมของผปกครองในการตรวจสอบ

การมหนวยงานสวนกลางในการตตามผลสมฤทธทางการศกษา

ความมอสระของโรงเรยน อสระในการกาหนดหลกสตร

อสระในการบรหารงบประมาณ

ปจจยอนๆ

ทมา: สรปจาก อมมาร สยามวาลา, ดลกะ ลทธพพฒน, และ สมเกยรต ตงกจวานชย (2555)

ผลการศกษาของ อมมาร สยามวาลา, ดลกะ ลทธพพฒน, และ สมเกยรต ตงกจวานชย (2555) คนพบขอสรป

สาคญ 3 ประการไดแก

ประการแรก หากมการเปดเผยขอมลของผลสมฤทธทางการศกษา จะทาใหขอมลดงกลาวมผลตอการตรวจสอบ

คณภาพของโรงเรยนโดยผปกครองและผ มสวนไดเสยอนๆ เชนผประเมน หรอหนวยงานตนสงกด สงผลใหประสทธภาพ

ของของการจดการศกษาเพมขน โดยเฉพาะในโรงเรยนทแตเดมมประสทธภาพตา จะไดรบผลกระทบแงบวกมากทสดจาก

มาตรการน

ประการทสอง การทผลสมฤทธทางการศกษามผลตอการประเมนความกาวหนาในอาชพของครใหญ (เกดความ

รบผดรบชอบของผบรหารสถานศกษาตอผลการเรยนของเดก) และผปกครองมการตดตามขอมลผลสมฤทธอยางตอเนอง

จะสงผลอยางมากตอการเพมขนของผลคะแนนสอบมาตรฐาน โดยมาตรการนมผลมากทสดในบรรดามาตรการทางเลอก

ทงหมดทม

ประการทสาม การเพมความมอสระของโรงเรยน เปนประเดนทมความเหนคอนขางหลากหลาย ทงเหนดวยและ

คดคาน โดยฝายเหนดวยเชอวาการกระจายอานาจหรอใหอสระแกโรงเรยนนนจะชวยทาใหสายความรบผดชอบ

(Accountability chain) ทแตเดมเปนความสมพนธระหวางกระทรวงศกษาตอผ เรยนซงหางไกลกนมาก ยากทจะเขาใจ

สภาพปญหาและมระยะเวลาในการปรบตวนาน มาสโรงเรยนกบผปกครองซงจะทาใหเกดความรบผดรบชอบทใกลกน

มากขน เขาใจปญหาเพราะอยในพนทและสามารถปรบตวตอความเปลยนแปลงหรอขอเรยกรองของผ เรยนไดรวดเรว

ในทางกลบกน ฝายทไมเหนดวยมความเหนวา โรงเรยนโดยเฉพาะโรงเรยนในพนทหางไกลไมมทรพยากรเพยงพอจะจด

การศกษาไดเองอยางมประสทธภาพและยงอาจกอใหเกดการแสวงหาประโยชนของกลมครและผบรหารไดมากยงขน

ผลการศกษาไดชวยคลคลายใหเหนถงคาตอบของขอถกเถยงขางตน กลาวคอ ขอถกเถยงขางตนลวนไมถกตอง

เสยทเดยว เนองจากการกระจายอานาจไปสโรงเรยนอาจจะสงผลดหรอรายตอประสทธภาพการจดการศกษากได ขนอย

กบเงอนไขสาคญประการหนงไดแก “การมสวนรวมของผปกครอง” จากผลการศกษาทางปรมาณวเคราะหพบวา หากม

การกระจายอานาจโดยปราศจากการมสวนรวมของผปกครองกจะทาใหผลสมฤทธทางการศกษาของผ เรยนแยลง ในขณะ

ท หากมการตรวจสอบจากผ ปกครองกจะทาใหไดผลลพธทางการศกษาของผ เรยนดขน และหากมการตรวจสอบ

ประเมนผลสมฤทธผ เรยนจากสวนกลางกจะทาใหผลสมฤทธทางการศกษาเพมขนดวย

2.3 การวเคราะหผลกระทบของความเหลอมลาดานการศกษาในฐานะปจจยสงคมกาหนดสขภาพ

แนวคดของการมองความเหลอมลาทางการศกษา เปนสาเหตหนงทกาหนดความเหลอมลาดานอนนไดรบแรง

บนดาลใจจากงานของ World Health Organization (2008) ซงบรหารงานศกษาโดย Michael Marmot กลาววา ปญหา

ดานสขภาวะของประชาชนนนไมไดเกดจากปจจยทางดานสขภาพเพยงอยางเดยวแตกาหนดมาจากปจจยสงคมอนๆ

(Social determinants of health) ดวย อาท หากมการศกษาตา กมทางเลอกในการทางานนอยและอาจจะตองไปอยใน

โรงงานหรอพนททางานทมเงอนไขการทางานคอนขางเสยงหรอเปนอนตรายตอสขภาพ เมอเปนเชนนน การศกษาทตาก

จะทาใหบคคลดงกลาวมสขภาพทแยลง

จากหลกการปจจยสงคมกาหนดสขภาพขางตน ผ วจยมขอสมมตฐานวา ถาการศกษามความเหลอมลามาก

สขภาพของประชาชนกควรจะมความเหลอมลามากเชนเดยวกน งานศกษาในสวนนจงมวตถประสงคเพอตรวจสอบถง

ความสมพนธระหวางความเหลอมลาทางการศกษาและความเหลอมลาทางสขภาพ วาปจจยทงสองมความสมพนธไปใน

ทศทางเดยวกนจรงหรอไม

เพอพสจนขอสมมตฐานขางตน ผวจยไดใชขอมลการสารวจสภาวการณเศรษฐกจและสงคมคนไทย พ.ศ.2554

โดยเกบขอมลระดบการศกษา, ตวแปรอนๆ ทนาจะเกยวของเชนขอมลลกษณะครวเรอน อาชพ, และขอมลคาใชจายดาน

สขภาพ มาวเคราะหดวยวธการทางเศรษฐมตเพอประเมณวาระดบการศกษามผลตอระดบภาระคาใชจายทางสขภาพ

หรอไม หากมผลกหมายความวา ความเหลอมลาทางการศกษาทดารงอยตามผลการศกษาในรายงานชนน จะมผลนาไปส

ความแตกตางเหลอมลาในระดบภาระคาใชจายทางการแพทยดวยเชนเดยวกน

ภาระคาใชจายทางการแพทยยงไดแบงยอยๆ ออกเปน 3 แบบคอ แบบทหนง คาใชจายท ใชกอนเกดโรค (Pre-ill

payment) เราจะตความคาใชจายในสวนนไดวาเปนคาใชจายเพอปองกนโรค, แบบทสอง คาใชจายหลงเกดโรคหรอภาระ

ในการรกษาโรค และ แบบทสามไดแก ภาระคาใชจายทางการแพทยโดยรวม ซงหมายถงการนาคาใชจายทงกอนและหลง

เกดโรคมารวมกน และเพอขจดผลกระทบของรายรบครวเรอนออกไปคาใชจายทงสามแบบจะคดเปนรอยละตอรายรบ

ครวเรอน

ผลการศกษาแบงออกเปนสองสวน สวนแรกนนเปนผลสาหรบนกชานาญการดานเศรษฐศาสตรปรมาณ

วเคราะห ซงสามารถพจารณาไดจากภาคผนวก 3 และผลการศกษาในสวนทสองไดแก ผลการศกษาทผวจยไดตความ

ขอมลตามภาคผนวกท 3 มาเปนภาษาซงผ ไมใชนกชานาญการสามารถเขาใจไดโดยมรายละเอยดของขอคนพบดงตอไปน

ประการแรก หากพจารณาลกษณะพนฐานทวไปของคนเปนเบองตน จะพบวาอายจะมผลตอคาใชจายทาง

การแพทยมากขนเรอยๆ เมออายสงขน และประชากรเพศชายมคาใชจายทางการแพทยตากวาเพศหญง ทงในแงของ

คาใชจายกอนเกดโรค หลงเกดโรค และคาใชจายรวม ขอคนพบนมใชขอคนพบทแปลกประหลาดแตอยางใดและ

คาดการณได เพราะยงอายมากขนสขภาพยอมเสอมโทรมไปตามกาลเวลาและเพศหญงกมความสลบซบซอนของการดแล

รางกายมากกวาเพศชายในวยเดยวกน

ประการทสอง ในแงของระดบการศกษามผลอยางมากตอภาระคาใชจายดานสขภาพ ในงานชนนแบงระดบ

การศกษาของคนในสงคมออกเปน 4 ชนไดแก ระดบนอย, ระดบกลางลาง, ระดบกลางบน และ ระดบสงสด ผลการศกษา

ชวา ยงการศกษาสงขนภาระคาใชจายทางการแพทยยงเพมขน ไมวาจะเปนคาใชจายกอนเกดโรค เพอรกษาโรค หรอ

คาใชจายรวมกตาม (ในทางกลบกนคอยงการศกษาตายงใชจายเพอการแพทยนอย) ผวจยคาดวา สาเหตทเกดผลลพธ

ดงกลาวกเนองมากจาก ผ มการศกษานอยรายไดกยอมนอยลงไปดวย ดงนน คาใชจายทางการแพทยจงถกจากดไวดวย

รายไดครวเรอน ผลจากการมเงนทจากดนไดสงผลให คาใชจายโดยเฉพาะคาใชจายดานการปองกนโรคจงตากวา

ประชากรในกลมทมการศกษาสง

นอกจากนยงมปจจยทสงผลตอภาระคาใชจายทางการแพทยอกหลายกลมดวยกนเชน พนทอยอาศยของ

ครวเรอน, อาชพหรอสถานะทางสงคม และ ลกษณะเฉพาะของครอบครว ทมผลตอการกาหนดภาระคาใชจายทาง

การแพทย อยางไรกตามเนองจากไมใชวตถประสงคหลกของการอภปรายในบทนจงตดออกไปจากการอธบาย

จากการศกษาทผานมาทงหมดในบทท 2 จะพบวาสาระสาคญหลกคอการประเมนความเหลอมลาทวดได และ

ผลการศกษาหลกๆ ไดสะทอนวา ในแง “ทศทาง” ความเหลอมลาในหลายมตมทศทางทดขน เชน เรองเพศ ความเหลอม

ลาทางการศกษาระหวางภมภาค และระหวางตวเมองเทศบาลกบนอกตวเมอง ความเหลอมลาในแงการจดสรรงบทางการ

ศกษา เปนตน อยางไรกตามแมความเหลอมลาจะลดลง แตความเหลอมลามไดถกขจดไปจนหมด หมายความวา แม

ระดบความรนแรงของความเหลอมลาจะลดลงแตความเหลอมลายงคงมอย ซงความเหลอมลาทยงคงดารงอยนไมไดมผล

เพยงตอตวความเหลอมลาเองเทานน แตยงสงผลไปถงปญหาทางสงคมไดดานอนๆ ดวย อาท การสาธารณสข

แมงานศกษาในบททสองนจะใหขอคนพบหลายประการทกอใหเกดความเขาใจสถานการณความเหลอมลา

ทางการศกษาอยางเปนภาววสยหรอมขอมลเชงประจกษรองรบมากยงขน กระนนกตาม งานศกษาในบททสองนกยงม

ความไมสมบรณอยมาก ทกลาววาไมสมบรณกเพราะ การศกษาความเหลอมลาในบททสองนนไมสามารถทจะทาความ

เขาใจถงความแตกตางหรอเหลอมลาบางประการทมองไมเหนหรอวดไมได เพอใหเกดความเขาใจความเหลอมลาในอก

ลกษณะหนง มความจาเปนทจะตองเปรบเปลยนวธวทยาในการศกษาและศกษาความเหลอมลาทางการศกษาในเชงลก

ยงขนซงจะไดกลาวถงในบทถดไป

3. การวดความเหลอมลาทางการศกษาทประเมนคาไมได/มองไมเหน

การทกลาววามหลายลกษณะของความเหลอมลาทางการศกษาทไมสามารถวดประเมณได/มองไมเหนนน ก

อาจจะถกโตเถยงวาหากจะวดจรงๆ กคงวดไดขนอยกบการออกแบบการวด แตผ วจยยงยนยนวา อยางไรเสยกจะยงม

ความเหลอมลาทวดไมไดตกคางอย ไมสามารถขจดใหหมดไปได ทงนเพอใหเกดความเขาใจความหมายของความเหลอม

ลาทวดไมได ผวจยคดวามสองประเดนสาคญทตองขยายความกลาวคอ

ประการแรก การวดไมได/มองไมเหน ในความหมายนมงสะทอนถง "การไมสนใจทจะวด/ไมยอมวด" หมายความ

วา การมองไมเหนหรอวดไมไดในทนไมใชคณสมบตโดยธรรมชาตของเรองนนๆ เชน การจะวดความเหลอมลาของเพศ

สภาวะตางๆ ทนอกเหนอไปจากชายและหญงนนกอาจจะวดไดหากมการเพมชองในแบบสอบถามใหกรอกวาตนเองเปน

เพศสภาวะอะไร โดยใหผตอบมทางเลอกแสดงตวตนมากกวาชายหรอหญงแตกไมมหนวยงานใดทา เมอรฐไมเกบขอมล

ประชากรทสะทอนถงเพศสภาวะทหลากหลายกวาเรอง หญง/ชาย กสงผลใหกลายเปน การวดไมได/มองไมเหน ไปโดย

ปรยายทงๆ ทจรงแลวธรรมชาตของเรองนนๆ กสามารถจะวดออกได นยนความหมายของการวดไมไดจงเปนเรองท “บาง

สงบางอยาง” ถกผลกออกไปใหอยนอกเหนอจากความ "ใสใจ" ของสงคมจนไมมใครสนใจจะวด

ประการทสอง แมวาจะมผสนใจพฒนาการวดความเหลอมลา ในมตทถกละเลยไปใหสามารถมองเหนได และ

พยายามสรางไมบรรทดขนมาวดอยางเปนรปธรรมกตาม การวดดงกลาวกยงเปนวธวทยาท "แบน" หมายความวามนมมต

ทไมเหนถงความซบซอนภายใน ไมเหนความคบของใจหรอขดแยงทดารงอย ความเหลอมลาในความหมายทสองนจง

หมายถง การวดไมไดเพราะถาหากวดขนมาจรงๆ กจะทาใหสงทถกวดสญเสยความหมายและคณคาบางอยางไป คงเหลอ

ไวเพยงบางสวนของความหมายทสงๆ นนบรรจอย ดงนนหวใจของการศกษาความเหลอมลาทวดไมได/มองไมเหนน จง

ตองพงพงวธวทยาแบบการศกษา "ชายขอบ" เปนหนทางสาคญในการวเคราะห นยนการวดความเหลอมลาทประเมน

ไมไดและมองไมเหนจงมใชเรองของการวดระดบความหางทางปรมาณ แตเนนการเปดโปงให "เหน" หรอเขาใจ

ความสมพนธอนเหลอมลาเปนหลก

เนองจากงานศกษาชนนถกขอใหจดทาขนในระยะเวลาทไมมากนก จงประสบขอจากดในการลงพนทเพอทา

ความเขาใจสภาพปญหาความเหลอมลาทไมสามารถจะทาความเขาใจไดดวยขอมลสารวจ หรอสถตทเกบโดยหนวยงาน

ตางๆ ทางผวจยจงไดทาการจดเวทเสาวนาเพอเรยนเชญฝายตางๆ มาเลาถงประสบการณความเหลอมลาทตนเองประสบ

มา และไดมการสมภาษณผ ทอยในกรณศกษาตางๆ จานวนหนง ผลจากเวทแลกเปลยนและการสมภาษณสะทอนถง

ความเหลอมลาในหลายประการทนาสนใจ โดยจะกลาวถงเปนลาดบดงน

3.1 ความเหลอมลา/ความเปนชายขอบของศาสนาทไมใชพทธ

ผ รวมงานสมมนาสองทานเปนผแทนนกเรยนซงนบถอศาสนาอสลาม ผแทนทงสองทานไดเลาประสบการณของ

โรงเรยนแหงหนงทตงอยในเขตหนองจอก และไดเชาพนทของวดเพอดาเนนกจการของโรงเรยน สงทเกดขนคอ โรงเรยน

ดงกลาวไดกาหนดการแตงกายมาตรฐานขนมาและบงคบใหผ เรยนตองแตงกายตามแบบอยางเครงครด แมผ เรยนจานวน

มากจะเปนเดกมสลม ทวา กยนยอมทจะปฏบตตามกฎระเบยบขอน หากมเดกเพยงคนเดยวทไมยนยอม เมอผ เรยนไม

ยนยอมโรงเรยนกไมใหเขาโรงเรยนเพราะผดกฎระเบยบ การไมยนยอมดงกลาวถงระดบทเมอเดกคนดงกลาวดงดนทจะ

เขาเรยนดวยเครองแตงกายตามหลกศาสนา พนกงานรกษาความปลอดภยกดงผาคลมหวของเดกคนดงกลาว ความ

ขดแยงจงขยายผลไปสการรองเรยนผบรหารกระทรวงในระดบสงขนไป เมอมการสอบสวนขอเทจจรงของเหตการณ

โรงเรยนไดเผยขอมลวาวดในฐานะผ ใหเชาทนนเองเปนผ ยนยนจะใหโรงเรยนคงมาตรการหามแตงชดประจาศาสนา

อสลามเขาเรยนในโรงเรยนดงกลาว เพราะวดรสกวาการกระทาดงกลาวเปนการละเมดสทธของวด (สรปสมภาษณ ยงยทธ

เกตเลขา, 2555)

เรองเลาขางตนน แมมไดพจารณาในฐานะขอเทจจรง (Factual truth) เพราะเปนเพยงเรองเลาทฟงความขาง

เดยว ผวจยกยงเหนวาเปนเรองเลาทมความสาคญอยางมาก ในฐานะแบบฝกฝนเพอมองหาความเหลอมลา/ความเปน

ชายขอบใหเจอ ในเรองเลาทยกตวอยางขนมานผ ทถกกดกนออกไปเปนชายขอบอยางชดเจนไดแก “เดกสาวมสลมท

ตองการแตงกายตามหลกศาสนา” เพราะเธอถกกดกนออกไปจากสงทเธอเรยกรอง ทงนโดยการใหความหมายวาตวเธอ

นนกาลงรองขอบางอยางทเกนขอบเขต และถงขนลาเสนไปสการละเมดสทธของวด ไมวาสทธนนจะหมายถงสทธทวด

พทธจะทาใหพนทของตนเองบรสทธจากอตลกษณของศาสนาอน หรอจะหมายถงสทธเหนอทดนอนเปนอานาจเดดขาดท

จะกาหนดความเปนไปใดใดกไดภายในพนทกรรมสทธของตนเอง กตาม ดงนนเธอจงถกแปะปายหรอใหความหมายในแง

ลบ อยางนอยกสาหรบโรงเรยนเอง

หากขยายความเรองสทธของวดโดยละเอยดดงทวา กเทากบในการทาให “เดกสาวมสลมทตองการแตงกายตาม

หลกศาสนา” กลายเปนชายขอบนน มนมสวนสมพนธอยกบการขบถตอกระบวนการทาใหกลายเปนพทธ (Buddhist-

ization) และชาระลางใหพนทของวดปราศจากสงแปลกปลอม แนนอนวาหลายทานอาจจะปฏเสธหลายสงหลายอยาง

ภายในวดวาไมใชพทธ เชน ศาลพระภม การไหวรปเคารพตางๆ การเสยงเซยมซ เปนตน แตการกลาวเชนนนกไมถกเสย

ทเดยวเพราะสงตางๆ ทยกมากลาวเหลานนลวนถกกลนกลาย (Assimilation) ใหเปนพทธในมมมองแบบชวตประจาวน

แลว เวลากลาวถงการทาใหเปนพทธในความหมายนนนในแงนจงหมายถงการกาหนดใหทาอะไรๆ ทมภาพลกษณหรอ

ความหมายสอดคลองกบพทธ (อะไรทไมสอดคลองกตองกดเอาไวไมแสดงออกมาภายในปรมณฑลของวด) หรอไมเชนนน

กตองถกกนออกไป

ในอกชนหนง “เดกนกเรยนมสลมทกคนในโรงเรยน” นนกไดกลายเปนคนชายขอบไปดวยพรอมๆ กน

เนองมาจากกตกาทผ มอานาจซงในทนคอวดและโรงเรยนตกลงรวมกนนน ไดไปกดทบการแสดงออกทเดกมสลมทกคน

ไมใชเฉพาะเดกทลกขนมาเรยกรอง เพยงแตบรรดาเดกมสลมเหลานนเรยนรทจะอยภายใตสภาวะกดดนหรอมาตรฐานท

กาหนดโดยโรงเรยน และเลอกทจะปรบเปลยนตวเองใหเขากบเงอนไขใหมหรอความตองการจากฝายผ มอานาจโดยไมขด

ขนเทานน

หากจนตนาการตอเนองไปขางหนา แมผ รวมงานสมมนาทเลาเรองโรงเรยนแหงนขนมานนจะมไดขยาย

รายละเอยดวา ความสมพนธระหวางเดกมสลมและเดกพทธ, เดกมสลมดวยกนเอง รวมถงเดกมสลมและอาจารยใน

โรงเรยนมลกษณะเชนไรในเหตการณน แตผวจยกคดวาความสมพนธตอฝายตางๆ ในโรงเรยนนนนนาทจะปรบเปลยนไป

ดวยจากการลกขนมาเรยกรองของ “เดกสาวมสลมทตองการแตงกายตามหลกศาสนา” เปนไปไดวา การทผ เรยนพยายาม

ลกขนมาเรยกรองใหหลดพนไปจากสภาวะทถกกดทบโดยระเบยบของโรงเรยนทเนนพทธเปนใหญ จะนามาสความขดแยง

ทางความคดระหวางผ เรยนดวยกนเอง ทาใหเธอถกแปะปายและใหความหมายในทางลบจากเพอนๆ หากเปนเชนนน

แมวาในทายสด การเรยกรองของผ เรยนดงกลาวจะชวยใหผ เรยนหลดพนไปจากสภาวะถกกากบกดทบ แตการเรยกรอง

ดงกลาว กไดสงผลใหผ เรยนกลายเปนชายขอบในอกมตหนงขนมาทนท เชนถกกดกนออกไปจากเพอนๆ ทงในแงทเรยนไม

ทนและในแงทอาจจะถกปายความหมายเชงลบบางอยาง เปนตน

พนกงานรกษาความปลอดภยเองกเปนตวแสดงทมบทบาทนาสนใจในเรองเลาน เพราะ พนกงานรกษาความ

ปลอดภยไดใชความรนแรงกบ “เดกสาวมสลมทตองการแตงกายตามหลกศาสนา” แมความรนแรงดงกลาวจะไมใชความ

รนแรงในระดบตบต หรอใชกาลงอยางชดเจนแตการทดงผาโพกศรษะของผ เรยนกไดทาใหสะทอนถงระดบความจรงจง

ของการไมยนยอมใหกายแตงผดระเบยบผานเขาสเขตวด/โรงเรยน การทพนกงานรกษาความปลอดภยตองลงมอเพอกน

“เดกสาวมสลมทตองการแตงกายตามหลกศาสนา” ออกไปนนสะทอนความหมายอยางชดเจนวา “เธอนนเองคอสงทไม

ปลอดภย” เปนหนาทของพนกงานรกษาความปลอดภยทจะตองเขามาควบคม นยน ความหมายของ “เดกสาวมสลมท

ตองการแตงกายตามหลกศาสนา” ไดแปลงจากคนทควรถกปกปอง ไปสสงทตองกนออกไปแทน เดกสาวมสลมคนเดมเมอ

ตอบสนองตอระเบยบของสงคมทกดทบเธออยแตกตางกน กทาใหททาง/ความหมายของเธอในสายตาของพนกงานรกษา

ความปลอดภยเปลยนแปลงไปดวย

3.2 โครงการชวยเหลอรฐบาล

ดงทไดกลาวไวในวรรณกรรมปรทศนวา การทาใหกลายเปนชายขอยบนนไมจาเปนทจะตองกระทาโดยการผลก

ใหหางออกไปเพยงอยางเดยว แตการดงเขามารวมกลมหรอดงเขาสสวนกลาง การใหโอกาสนนกลวนสามารถสรางสภาวะ

ชายขอบขนมาไดเชนเดยวกน ในทนจะไดลองยกตวอยางซงผถกสมภาษณสะทอนถงนโยบายทรฐใหความเชวยเหลอ

จานวนมากสรางความเปนชายขอบขนมาไดอยางไร

ประการแรก กรณการจดตงกองทนและใหเงนชวยเหลอทางการศกษา กองทนเพอการศกษาของประเทศไทยนน

มสองลกษณะและแตละลกษณะไดกอใหเกดสภาวะชายขอบขนมาแตกตางกนไป ในทนจะอธบายเปนลาดบตาม

ระยะเวลาเปนสาคญ กองทนทเกดขนกอนไดแก กองทนก ยมเพอการศกษา (กยศ.) กองทนนตงขนมาตงแตชวงรฐบาล

ชวน1 โดยมวตถประสงค ไดแกการขยายโอกาสทางการศกษาดวยการใหเงนก ยมแกผ เรยนในระดบชนมธยมปลายถง

ปรญญาตร เงนก เหลานนอกจากจะครอบคลมคาเทอมแลวยงรวมถงคาใชจายทางการศกษาอนๆ ดวยอาท คาหนงสอ คา

เสอผา ซงเปนตนทนทางการศกษาเชนเดยวกน

ปกรณ อารกล (2555) ไดเคยกลาวไวในงานสมมนาหวขอ "การศกษาเพอศกดศรความเปนมนษย เพอสราง

พลเมองประชาธปไตยครงหนง” ทศศนทร จฬาลงกรณมหาวทยาลย วามเดกคนหนงเปนเดกยากจนจากตางจงหวด ไดขอ

เขารวมโครงการก ยมเงนจาก กยศ. ดงนน จงตองถกสมภาษณจากคณะกรรมการคดเลอก การสมภาษณดงกลาวกเพอ

จาแนกคนใหไดวามความลาบากยากแคนทางเศรษฐกจจรงๆ หรอไม ทงนกเพราะ วากยศ. นนเปนสวสดการแบบเจาะจง

(Targeting scheme) หมายความวามการเจาะจงคณลกษณะของผ รบซงในทนหมายถงความดอยโอกาสหรอความ

ยากจน ดงนน การจะไดรบการสงเสรมหรอสนบสนนกตองยอมรบเสยกอนวาตนเองนนดอยเพยงใด การถามซาถงสภาวะ

ทางเศรษฐกจทดอยกวาคนอน และความยากลาบากของครอบครวนนในอกดานหนงกไดทาใหเกดความรสกกดดนและ

ทาใหผถกสมภาษณกลายเปนคนชายขอบไปพรอมกนได เดกคนทถกสมภาษณคนดงกลาวในทายสดกตองรองไหออกมา

ในหองสมภาษณเพราะไมสามารถทจะเกบกกความรสกดอย/ความเปนชายขอบของตนเองเอาไวไดอกตอไป

ในขณะทกองทนอยางเชน กองทนก ยมเพอการศกษาผกตดรายไดในอนาคต (กรอ.) นน เปนกองทนทไมมการ

จากดในเรองสถานภาพของครวเรอน หากจากดทสาขาวชาโดยเนนใหการสนบสนนไปทสาขาซงสามารถจะสรางรายไดได

เทานน เชน แพทย วศวกรรมศาสตร เปนตน การทานโยบายเชนนในดานหนงกขยายโอกาสและเปนการขยายโอกาสท

เจาะจงเพอทจะทาใหรายรบของผ เรยนเพมขน เปนโอกาสทางการศกษาทสามารถจะยกระดบฐานะทางเศรษฐกจขนมาได

แตขณะเดยวกน นโยบายกองทนก ยมเพอการศกษานกไดทาใหผ ทอยากศกษาตอในคณะซงไมสรางรายได แตอาจจะ

สรางสวสดการสงคม หรอกอใหเกดการกระจายโอกาส เชน สงคมสงเคราะห ปรชญา เปนตน กลายเปนคนชายขอบไป

โครงการรบเขาสาหรบเดกขาดโอกาสในมหาวทยาลยตางๆ กเปนอกตวอยางหนงทดของการดงใหกลายเปนชาย

ขอบ ผวจยมความเหนอนเนองมาจากการสงเกตสายรหส12ของผวจยเอง สายรหสของผวจยนนเปนนกเรยนในโครงการ

ขยายโอกาสซงนาเดกสามจงหวดภาคใตเขามาเรยนในมหาวทยาลยในเมอง สงทพบกคอ สายรหสของผ วจยมความ

กดดนอยางสงในหลายๆ ดานเชน การเรยนทตดตามความรไดไมทนเพอนๆ การรสกแปลกแยกทางวฒนธรรมและการ

ดารงอย การใชจายและใชชวตทไมสอดคลองกนระหวางตวเองและสงคมรอบขาง สภาวะเหลานนามาสจดทกลนไมเขา

คายไมออก และเปนการทาใหกลายเปนชายขอบดวยการดงเอาพวกเขาเขามาโดยไมมการออกแบบการปรบตวหรอความ

พรอมในหลายๆ ดาน แมวาเมอผานไประยะหนงกลมเดกเหลานกมหนทางเปนของตนเองในการปรบตวเชน การปรบ

เปลยนตวเองใหกลมกลนกบสภาพแวดลอม การเกบตวและมงเรยน ฯลฯ ทวาสภาวะทเกดความเปนชายขอบในระหวาง

12 หมายถง ระบบการดแลระหวางรนพและรนนองทมการจบครนพ1คนตอรนนอง 1-2 คนทกปเพอใหเกดการดแลระหวางรน เมอเวลาผานไป

รนนองปหนงกลายเปนรนพปสองกจะตองถกจบคเขากบรนนองรนใหม ทาใหเกดสายการดแลระหวางรนพและรนนองโยงกนไมรจบ (จนกวา

รนนองของรนพคนใดคนหนงจะยายคณะ สายดงกลาวกจะขาดลง) ระบบนเรยกกนในบรรดานสตนกศกษาวา “สายรหส”

การปรบตวดงกลาวกดารงอยจรง ตวอยางของคาใหสมภาษณโดย ผ เรยนซงเขาเรยนมหาวทยาลยดวยโครงการพเศษ

และอาจารยผใหสมภาษณมดงตอไปน คอ

“โดยสวนตวในชวงเทอมแรกทเขามาเรยนจะคอนขางรสกวาตวเองดอยกวาคนอนๆ ภายในคณะ

จงไมคอยจะชอบเขามารวมกจกรรมทพจดขน เนองจากสอบเขามาดวยการคดผานโครงการพเศษ

และไมมเพอนจากโรงเรยนเกา แตในคณะสวนใหญมกจะเปนเพอนกนมาจากโรงเรยนสมยมธยม

จงแอบมความรสกวาคนอนมเพอนและคนอนเกงกวามาก จะเรมไมกลาแสดงออกเรมขาดความ

มนใจในตวเองเกยวกบการเรยนการทากจกรรม และการเขารวมกลมกบเพอนๆ แตพๆและเพอนๆ

ในคณะกไมไดปฏบตกบเราแปลกแยกไปจากคนอน ในชวงเทอมแรกของปหนงคอนขางรสกทอ

กบการใชชวตอยในคณะ ทงเรยนตามเพอนไมทนเนองจากพนฐานทเคยเรยนมาไมเทากบเพอนๆ

คนอน จนบางวชาตองถอนรายวชาเพอเรยนใหม (ทงเทอมแรกและเทอมสอง) และไมคอยมเพอน

ในคณะ ทาใหคอนขางรสกอดอดจนไมอยากเรยน แตเมอเรยนผานไปเทอมแรกไป เทอมสองเรมม

เพอนเรยน ทาใหความรสกอดอดเรมลดลงเรอยๆ จากการพฒนาความสนทสนมกบเพอนๆ

ความรสกแปลกแยกจากเพอนๆเรมลดลงเมอกาวสเทอมถดๆไป อาจเนองจากมกลมเพอนท

ชวยกนสอนเรองเรยน และมกลมเพอนไวพดคยและเรมปรบตวไดกบลกษณะและรปแบบการ

เรยนการสอนของทางมหาวทยาลยจนปจจบนความรสกแปลกแยกลดลงมากจนเหลอนอยมาก

ความรสกสวนนอยทยงรสกอยอาจเปนเพราะ ทผานมาเราไมไดเขารวมทากจกรรมตางๆของทาง

คณะทาใหรจกเพอนในคณะคอนขางนอย จงยงมความรสกวาเราแปลกแยกอยบาง” (บท

สมภาษณ นกศกษาในโครงการรบตรง(แบบพเศษ) 4 จงหวดชายแดนภาคใต13, 2554)

จากคาใหสมภาษณ จะพบวาความรสกเปนชายขอบนเกดขนจรง และแมวาจะมความลดลงในระยะยาว ทวา ก

ยงตกคางอย โดยผลจากการเขากนกบสงคมไมไดโดยสนทแนบตงแตตนนนไดสงผลใหเกดความหางเหนหรอไมสนทใจใน

ระยะยาว ทงน เพอทจะทาใหตนเองสามารถกลมกลนไปกบเพอนๆ ไดนน ผ เรยนทมาจากโครงการพเศษตองพยายาม

อยางมากในหลายๆ ดานเชน การหารายไดเสรมเพอมาเรนยพเศษใหกนกบเพอนคนอนๆ และ ในอกดานหนงกรวมกลม

กนเองดงตวอยางคาสมภาษณของผ เรยน และอาจารยในมหาวทยาลยแหงหนงตามบนทกสมภาษณตอไปน

13 วตถประสงคของโครงการคอตองการใหโอกาศผ ทอาศยและศกษาอยในพนท 4 จงหวดชายแดนใต (ยะลา ปตตาน นราธวาส และบางพนท

ของจงหวดสงขลา) ไดมโอกาศเขามาศกษาในมหาวทยาลยทมคณภาพ เพอเอาความรความสามารถทไดกลบไปพฒนาบานเกด

“[ผ ใหสมภาษณ] ปรบตวโดยการเขาหาเพอนกลมทมาจากการคดเลอกจากโครงการทนพเศษ

เหมอนกน ทาใหเรมมเพอนเรยน และทางานพเศษเพอเกบเงนมาเรยนพเศษแบบตวตอตวเพมเตม

ซงจรงๆแลวทางคณะกมการจดพตวใหแตบางครงยงรสกวายงตามไมทน จงตดสนใจหาพตวเอง

เพราะแอบรสกวาสบายใจกวา” (บทสมภาษณ นกศกษาในโครงการรบตรง(แบบพเศษ) 4 จงหวด

ชายแดนภาคใต, 2555)

“เทาทสมผสกบนกศกษากลมนทเขามาเรยนแลว เขาจะจบกลมกนเอง เรยกวา "กลมเดกชาง"

อาจจะมความแปลกแยกในระดบหนง เปนเดกกลมเดยวทจบกลมกนเองกบนกศกษานอกคณะฯ

หมายความวา เดกโครงการชางเผอกฯ มาจากหลากหลายคณะฯ ดงนน เขาจะจบกลมกนเองในแต

ละคณะ (ในคณะเราจะม โตะ ซงหมายถงการรวมกลมกนของนกศกษา แตเดกกลมนนอยมากทจะ

เขากลมของคณะฯ) มบางบางคนทเขากบเดกในเมองได คนกลมนกอาจจะมาจากโรงเรยนประจา

จงหวด หรอสมผสชวตคนเมองบาง อาจารยในคณะหลายคนจงคอนขางเปนหวงเดกกลมนมาก

เพราะเขาจะจบกลมกนเองกบนกศกษาทมระดบการเรยนใกลเคยงกน การเรยนของพวกเขาจงไม

คอยดนก มนอยคนทผลการเรยนดเกนกวา 3.00 แตกไมไดแยขนาดรไทร เพราะคนกลมนจะมความ

ขยนเปนพเศษ และมอาจารยบางทานฯ เสยสละคอยตดตามเดกกลมนเปนพเศษ อยางไรกตาม

เมอเทยบกบโครงการชางเผอกกฬาฯ เดกกลมนจะมอตราการเรยนรอดสงกวามาก” (บทสมภาษณ

อาจารยผสอบสมภาษณโครงการรบตรง, 2554)

คาสมภาษณทงสองสะทอนวาความรสกเปนชายขอบนนถกชดเชยหรอตอบสนองดวยการ ใสความพยายาม

เพมเตมอยางมากจากผ เรนยเอง อาท การทางานเพอมาเรนยพเศษ และขณะเดยวกนผ เรยนทมความรสกรวมเดยวกนก

เกาะกลมกนจนเกดเปนสงคมทแนนแฟนระดบหนง มอตลกษณและพนทปลอดภยเปนของตนเองมากกวาทจะผนก

ประสานตวบคคลแตละคนเขามาเปนสวนหนงของสงคมไดอยางเปนเอกเทศ

นยนจงสะทอนใหเหนวา ความเปนชายของไมใชเอกสทธของการผลกหรอกนออกไปเทานน แมกระทงในพนท

ของการใหความชวยเหลอกอาจจะไปสรางใหเกดแงมมหรอจงหวะเวลาของความรสกเปนชายขอบขนมาไดแม

เพยงชวคราวกตาม การเกดขนของความเปนชายขอบแมจะแลกมาดวยโอกาส แตโอกาสทเพมขนและความเปนชายขอบ

ทเกดขนมาพรอมกนนนกไมใชสงทจะสามารถนามาหกลางหรอแลกไดแลกเสยกนไดเหมอนเชนทสานกอรรถประโยชน

นยมนบได (Cardinal utilitarianism) เชอถอ หากเปนเรองทจะดารงอยควบคกนไปไมไดหกลางกนจนหมดไปจนเหลอ

เพยงสวนสทธเทานน

3.3 การยบรวมโรงเรยนขนาดเลก และงานวชาการในฐานะปายตอกยาและการสรางความเปนชายขอบ

การยบโรงเรยนขนาดเลกนเปนเรองทถกถกเถยงอยางมากในชวงทผานมา ความเหนทางสงคมมความแตกตาง

กนอยางสาคญ ในดานทเหนดวยมกใหเหตผลวา การยบรวมโรงเรยนขนาดเลกใหมขนาดทใหญมากขนจะชวยใหการเรยน

การสอนดขนเพราะ เมอรวมโรงเรยนเขาดวยกนอาจารยมจานวนมากขนกจะสามารถแบงรายวชาและระดบชนทอาจารย

แตละคนรบผดชอบเปนการเฉพาะไดมากขน งบลงทนและการชดเชยคาเสอมถอยของอาคารและสงอานวยความสะดวก

ตางๆ ลดลง รวมถงงานวจยเชงประจกษท Ahuja, Chucherd, & Pootrakool (2006) ไดศกษาไวกชวาขนาดของโรงเรยนท

ใหญมากขนมผลตอผลสมฤทธทดขนของผ เรยน ผสนบสนนการยบรวมโรงเรยนขนาดเลกจงมกมองวาแรงตอตานของผ ท

ไมเหนดวยกบวธการดงกลาวนนขดขวางตอการเพมประสทธภาพของการจดการศกษา (แนนอนวาโดยตวมนเองเปนการ

ตดตราความหมายทางลบใหแกขบวนการตอตานการยบโรงเรยนขนาดเลก) และในระดบทมทาทแขงกราวมากยงขน อาจ

เชอมโยงไปสผลประโยชนของผบรหารสถานศกษาเพราะ การยบรวมโรงเรยนขนาดเลกจะทาให ตาแหนงผ อานวยการ

โรงเรยนหายไปจานวนมาก

หากตดเรองของความขดแยงเชงผลประโยชนออกไปชวคราว คาถามทมคาในการถกเถยงกน ณ ทนกคอ ทสด

แลวเปนไปไดหรอไมทโรงเรยนขนาดเลกทงหลาย และชมชนจะมโอกาสไดกาหนดคณภาพ และชะตากรรมของโรงเรยน

ขนาดเลกเหลานนเองโดยไมตองพงรฐเปนศนยกลาง ? การเอาภาพทวไปหรอการศกษาทางปรมาณวเคราะหท

สลบซบซอนมาเปนเครองมอในการวางแผนและคดวาแผนดงกลาวจะสอดคลองกบทกๆ พนทนเองท อานนท กาญจน

พนธ (2552) เรยกวาความคดแบบตดกบคตรงขาม (Dichotomous trap) เพราะไปตดยดเอาวา ถาขนาดใหญจะตองด

เสมอ และถาขนาดเลกจะตองเลวเสมอ โดยมไดเปดพนทใหกบความพยายามดนรนปรบเปลยน ไมเปดพนทใหกบการ

ตความการศกษาอยางหลากหลาย วธคดของรฐในเรองการยบโรงเรยนขนาดเลกจงเปนการบรรจความหมายดานเดยว

ของคาวาการศกษา และจากดความหมายของความรเอาไวอยเพยงกลมสาระวชาและการสอบเปนพนฐาน

ในทนแมจะมการโตเถยงกนอยเสมอกตามวา อยางนอยสาระการเรยนรตามหลกสตรและสงทขอสอบมาตรฐาน

ประเมนนนเองคอความรพนฐานทสด (Baseline) โดยในสวนทจะตองการเพมเตมใหนนกเปนเรองพจารณาแยกออกไป

ตางหาก ทวา ในอกมมมองหนงการกาหนดวาความรอะไรเปน “พนฐานทสด” นนนหละทเปนปญหาในตวมนเอง เพราะ

ถงทสดแลวการบอกวาอะไรเปนพนฐานทสดนนกไมใชเรองธรรมชาต แตเกดจากการอางถงหรอผกเอาไวกบหลกคด

บางอยาง เปนสวนหนงของการประเมนคณคาและการตดสนโดยอตวสยและใชความเปนวชาการหรอคณตศาสตรมา

สรางใหเกดความเปนภาววสยในภายหลง ดงนนการตอตานวธคดเรองของการยบโรงเรยนขนาดเลกจงเปนเรองทเชอมโยง

อยกบประเดนการศกษาทางเลอกไมมากกนอย เพราะแมจะเปนขอเรยกรองในสองระดบ แตทงสองระดบนลวนมจดรวม

สาคญนนคอการปฏเสธความหมายทเปนหนงเดยว หรอการพมพภาพตายตว (Stereotype) ลงไปใหแกการศกษาวา

การศกษาแบบใด “ด” และแบบใด “เลว” จนกระทงทาใหคนทมมมมองสนบสนนการศกษาทเลวกถกทาใหกลายเปนคน

ชายขอบไปดวยพรอมๆ กบความหมายของการจดการศกษาทเลวนนๆ

ในทน บางสถานการณระบบการสรางความรหรอหากกลาวใหแคบลงมาไดแก ตวความรจากการวจยเองกได

แสดงบทบาทอยางไมตงใจใหเกดความเปนชายขอบไดเชนกน เพราะความรจากงานวจย โดยเฉพาะงานวจยทมกศกษา

ขอมลเชงประจกษจานวนมากเพอนามาทานายโดยแบบจาลองทางคณตศาสตร ไดไปสรางความชอบธรรมใหกบนโยบาย

ของรฐ และ หากรฐคดวาวธการตามขอเสนอแนะในงานวจยสามารถใชไดเปนการทวไปกบทงประเทศโดยไมเปดโอกาสให

เกดความแตกตางในแตละพนท กหมายความวา รฐเชอวาไดคนพบคาตอบทถกตองเพยงคาตอบเดยวแลว กลาวอยางถง

ทสดการประเมนวจยแบบสมยใหมทสามารถใหคาตอบทแนนอนเปนตวเลขออกมาไดนนไดทาใหทางออกของปญหา,

นโยบายของรฐ และผลลพธในอนาคต มลกษณะเปนเอกภาพและเปนเสนตรง มากกวา พนทแหงความเปนไปได (Filed of

possibility) จงมธรรมชาตทปฏเสธความหลากหลาย และเมอคาตอบของรฐมลกษณะทปฏเสธความหลากหลาย หนทาง

อนๆ ทเปนไปไดกจะถกปดกนหรอกนออกไปทงหมดจนกลายเปน “ทางเลอก” หรอเปนชายขอบในทสด

กลบกนหากจะกลาววากลมทขบเคลอนเรองการตอตาน วธการยบโรงเรยนขนาดเลกนนมไดตอบโตทางวาท

กรรมและใหความหมายบางอยางเชงลบแกรฐหรอฝายทเกยวของเลยหรอ ? คาตอบกคอมใช เนองจากทงสองฝายกตาง

ดาเนนการเพอยทธกนในทางชวงชงความหมาย (Discourse battle) เพอใหการศกษาในแบบอดมคตของตนเองไดรบการ

ยอมรบ หรอถกยกระดบใหกลายเปนความหมายหลกหรอมความหมายทด และกลายเปนนโยบายสาธารณะในทายทสด

การอธบายถงสภาวะความเปนชายขอบหรอความเหลอมลาในความหมายนจงไมใชเรองทหยบยกขนมาสรางความชอบ

ธรรมใหกบความเคลอนไหวของฝายใดฝายหนง หากเปนไปเพอเปดใหมองเหนความไมคงเสนคงวาของสถานะของชาย

ขอบดวยในเวลาเดยวกน หมายความวา เมอเวลาเปลยนไปการปลอยใหเกดการยบโรงเรยนขนาดเลกกอาจจะกลายเปน

กระแสหลกและการเรยกรองใหเกดการยบเลกโรงเรยนขนาดเลกกอาจจะกลายเปนชายขอบไปเสย กเปนได (และอนทจรง

แลว สถานะเชนวานกเปนสถานะทดารงอยมากอนการเกดแนวคดยบโรงเรยนขนาดเลก)

ปญหาความเปนชายขอบหรอความเหลอมลาจากบทบาทของนกวชาการ หรอตวงานวชาการเองอกประการหนง

นนดไดจากงานชนนในบททสอง ซงศกษาความเหลอมลาเชงพนทจากขอมลตวเลขการสารวจสภาวะเศรษฐกจและสงคม

พบวา ความเหลอมลาระหวางภาคนนมความชดเจน โดยภาคอสานและภาคใตเปนสองภาคทไดรบการศกษาตากวาภาค

อนๆ ทงในแงของระยะเวลาทใชเพอการเรยนและในแงของผลลพธทางการศกษา กลาวเชนน หากไมระมดระวงกจะไป

ประทบภาพลงไปทตวคนอสานวาคนอสานนน "โง" หรอไรความสามารถ อนนคอความหมายมการเลอนไถลจากตว "พนท"

ไปส "คนอสาน" แทน ทงทอาจจะไมไดเปนเชนนน

ในความหมายนกคอ แมพนทอสานจะเปนพนทซงประชากรมการศกษาตา แตกไมไดหมายความวาคนอสานจะ

โงเสมอไป เนองจากคนอสานนนไมใชสงทผกตรงตวเองไวกบพนทภาคอสานแบบตายตว คนอสานกเชนเดยวกบคนภาค

อนๆ ทสามารถเคลอนยายตวเองไปหาโอกาสในการทางานในพนทอนๆ ได งานวจยหลายชนชวาคนอสานทกระจายไป

ตามภมภาคอนๆ สามารถโอนเงนโอนกลบมาในพนทไดวนละกวา 4 ลานดอลลารสหรฐ ดารานกรองนางแบบจานวนมาก

มาจากภาคอสาน (ปรตรตา เฉลมเผา กออนนตกล, 2552) แตคนเหลานนกลบถกกลนกลายใหเปนอนไปจากอสาน ในแง

นคนอสานจงกลายเปนคนชายขอบเพราะถกประทบความหมายแงลบลงไป และวถทางหนงทเกดขนกคอการปรบเปลยน

ตวเองใหเปนคนอน หรอไมเชนนนกเปนสงคมเองทไมนยามคนเกงเหลานนวาเปนคนอสานอกตอไปแตเปนคนทศนยกลาง

เปนคนกรงเทพ

3.4 ระบบแขงขนและโรงเรยนสอนพเศษ

ระบบการแขงขนในโรงเรยนนเปนขอวจารณของผ รวมเวทระดมความเหนหลายทาน อาท ประวต เอราวรรณ

หรอ จมพล พลภทรชวน เปนตน โดยทานเหลานนมจดเนนอยทการชใหเหนวา ระบบคดใหญแบบทนนยมหรอเสรนยมนน

เนนสภาพการแขงขนของปจเจกบคคลในฐานะแหลงทมาของประสทธภาพและการพฒนา ซงระบบคดใหญดงกลาวได

แฝงฝงตวเองอยในเรองของการจดการศกษาเชนเดยวกน กลาวคอ การทมองระบบการศกษาเปนเรองของการสราง

แรงจงใจใหเกดการแขงขนเพอทจะพฒนาตนเอง

ระบบดงกลาวในดานหนงแมจะชวยสรางประสทธภาพ แตอกดานหนงกไดทาใหเกดความแตกตางทตงเครยด

ขน เชน เมอทกฝายตางมเสรภาพทจะใชทรพยากรตงตน (Initial endowment) ของตน อาท มรดกความรวยของพอแม ใน

การเพมศกยภาพของตนเอง เดกทมาจากครวเรอนซงพอแมยากจนกจะมความดอยกวา ความดอยกวาในสวนนไมอาจจะ

หยดยงความพยายามของครวเรอนจานวนมากได เพราะตองการใหรนลกหลดพนไปจากความยากลาบากในอดตทพอแม

เผชญมา ดงนนคนเปนพอแมกจะตองไปกหนยมสนเพอสงลกใหไดเลาเรยนในระดบทสงขนไป การก ทวานหากเปนการก

ในระบบกตองนาทนาไปคาประกนจงมความเสยงทจะสญเสยปจจยการผลต อาท ทดน หากไปกนอกระบบกมความเสยง

ทจะตองผอนหนสนตลอดชวต ทาใหการพยายามทจะอยรอดในสนามแขงขนทางการศกษาในสงคมทนนยมเสรกลบผลก

ใหคนจานวนมากกลายไปเปนคนชายขอบ

ในวงสมมนาทเชญฝายตางๆ มานนยงมความเหนจากผ รวมเวทอกจานวนหนงกลาวถงสภาวะความเปนชาย

ขอบทมาจากมาตรการสงเสรมใหเกดการพฒนาคนเดกเกง เชน โรงเรยนตางๆ พยายามสรางหองเรยนตนแบบขนมา ดวย

การรวบรวมผ เรยนทมความสามารถดมาจดเปนโครงการพเศษ เชน โครงการพฒนาอจฉรยภาพดานตางๆ (Gifted

program) โครงการพเศษเหลานน ไดทงทรพยากรทมากเปนพเศษ อาจจะไดจานวนครตอผ เรยนเยอะกวา มเวลาเรยนท

มากกวา หรอกระทงมเครองแบบและไดรบอปกรณการเรยนทดกวาผ เรยนในชนเรยนปรกต การทาเชนนกเปนความเหลอม

ลาแตกตางในรปแบบหนงเชนเดยวกน

เมอความเหลอมลาทงวดไดและไมไดเหลานตางกยงดารงอย สงทควรขบคดตอไปกคอ เราจะคลคลายหรอ

ประสานความแตกตาง ความเปนชายขอบเหลานใหกลบเขามาอยรวมกนอยางสมานฉนทไดหรอไมและดวยวธการใด?

หากเราจะอภปรายเรองนตามลาดบของการเลาเรอง ควรทจะตองเรมจากการอภปรายทางเลอกสาหรบ การ

จดการกบปญหาความเหลอมลาทวดไดเปนประการแรก เบองตน ผวจยนาเสนอแนวคดเอาไวตงแตในขนของการสารวจ

วรรณกรรมแลววา แมการวดความเหลอมลาดวยขอมลตวเลขจะทาใหเกดความชดเจน ทวา แนวทางในการเลอกวธ

จดการกบความเหลอมลานนกลบมไดงาย เพราะ การแกไขปญหาความเหลอมลานนตองมการตดสนคณคา (Value

judgment) ซงซบซอน การตดสนเชงคณคาดงกลาวหลกเลยงไมไดเลยทจะผลกใหตองยอนกลบไปใครครวญถงคาถาม

พนฐานทวา การแกปญหาแบบใดเปนการแกไขปญหาทเหมาะสม ถกตอง ยตธรรม หรอเปนธรรม

การประเมนเชงคณคาเพอตดสนหรอหาหนทางทจะลดความเหลอมลานนสามารถอางองไปถงหลกการได

มากมายหลายสานก ยกตวอยางเชน สมภาคนยม (Egalitarianism) ซงเนนความเทาเทยมกนมากทสด และ

อรรถประโยชนนยม (Utilitarianism) ซงเนนประโยชนสงสด ยงมพกตองกลาวถงเสรนยม (Liberalism) หรออนรกษนยม

(Conservatism) เปนตน ในบรรดามโนทศนทบคคลตางๆ ยดถอเหลาน แนวทางทนาจะชวยประสานใหเกดขอตกลง หรอ

ขอยตรวมกนวา จะใชหลกการใด หรอมาตรการใด เพอแกไขความเหลอมลาทางการศกษา ไดแก การใชกลไกของ

ประชาธปไตยและการเลอกตง14

ทงน เพราะการเลอกตงไดชดเชยความไมสมภาคของในตวนโยบายไปสความสมภาคของสทธในการแสดงออก

และการลงคะแนนเสยงจงตอบโจทยหลกสมภาคนยม และ การลงคะแนนเสยงกไดชวยสงสญญาณใหรฐทราบวานโยบาย

ใดท (นาจะ) กอใหเกดสวสดการสงคมสงสดซงตอบโจทยอรรถประโยชนนยม15 ในขณะเดยวกน การเลอกตงยงเปน

มาตรการทใหเสรภาพและใหความสาคญกบสทธของปจเจกบคคลจงสอดคลองกบแนวทางเสรนยม เทากบวา การใช

กระบวนการนาเสนอนโยบายและการเลอกตงซงเปนพนฐานทสาคญของระบอบประชาธปไตย นาทจะประสานใหเกดการ

กาหนดนโยบายเพอลดความเหลอมลาทเหมาะสม เพราะดเหมอนวาจะสอดประสานกนกบมโนทศนอนหลากหลายได

เปนอยางด

อยางไรกตาม ลาพงประชาธปไตยและการเลอกตงนนอาจจะไมเพยงพอ เมอพจารณาไปถงรปแบบของความ

เหลอมลาทไมสามารถมองเหนไดดวยตา/วดไมได เพราะ กลาวอยางถงทสดแลวกลมบคคลชายขอบมกไมใชสภาวะ

ธรรมชาต หากเกดจากนโยบายหรอความจงใจของรฐ ดงนน นโยบายสาธารณะทรฐหยบยกขนมาเพอนาเสนอตอ

14 อ.สมศกด เจยมธรสกล ไดกลาวถงแนวคดเพอสรางความเปนไปไดทจะ “การยอมรบความหลากหลาย” ทมลกษณะกวางกวาขอเสนอในงาน

ชนน ขอเสนอของสมศกดนนเนนหนกไปทรปแบบแหงรฐ (Form of government) โดยเชอวาการมรปแบบแหงรฐทเหมาะสมนนเองคอเงอนไข

เบองตนทนาไปสโอกาส (Condition of possibility) ทจะเกดความหลากหลายทางวฒนธรรม หรอกลาวในความหมายทกาลงอางถงนกคอ

การกอใหเกดบรรยากาศทคนชายขอบจะไดรบโอกาสใหกลบเขามาเปนสวนหนงของสงคม เงอนไขดงกลาวประกอบไปดวยสามสวนคอ หนง

รฐทไมยงเกยวกบศาสนา, สอง รฐประชาธปไตย และสาม ความเปนสาธารณรฐ (ด สมศกด เจยมธรสกล, 2549) 15 ตองสมมตตงตน (Presume) ใหทกๆคะแนนเสยงมาจากบคคลทมความเขมขนของความรสก (intensity of emotion) เทาๆกน

สาธารณะกยอมทจะละเลยคนกลมชายขอบดวยเชนเดยวกน ประชาธปไตยทสามารถจะรวบรวมเอาคนชายขอบกลบเขา

มาเปนสวนหนงของสงคมอยางเสมอภาคกนจงตองขยายไปสมาตรการทเรยกวา "ประชาธปไตยแบบมสวนรวม

(Deliberative democracy)” ซงหมายความวา ลาพงแตการทรฐเสนอนนโยบายมา ประชาชนพจารณา และเดนไปกา

บตรเลอกตงนนยงไมใชเงอนไขทเพยงพอ

ประชาธปไตยแบบมสวนรวมจะเปนแนวคดซงยกระดบบทบาทของตวแสดงทไมใชรฐมากยงขน อาท ประชาชน

ทจบตวกนจนเกดเปนกลมกอน หรอเครอขายทมแนวคดไปในทางเดยวกน ตวละครเหลานจดตงตนเองขนมากเพอทา

หนาทใหขอมลกบรฐ กดดนตอรองรฐ ตดตามผลการทางานของรฐ และทสาคญอยางมากนนคอ การเปดเผยใหสงคม

ตระหนกวา "พวกเขา" ยงคงมตวตน แมวาพวกเขาจะเปนอน (The other) แตภายใตสนามเลอกตงเขาตางกมสทธมเสยง

หนงเสยงเทาเทยมกนกบ "พวกเรา" อานาจในการเดนไปกาบตรจงเปนการเชอมโยงพวกเขาและพวกเราเขาเปน "พวก

เดยวกน" แมจะเปนเพยงชวงเวลาสนๆ ในระหวางเลอกตงกตาม ถงแมวาแนวคดเรองประชาธปไตยแบบมสวนรวมนนจะ

พยายามเสรมสรางพนทใหแกประชาชนคนเลกคนนอย คนชายขอบมากเพยงใด แนวคดดงกลาวกยงอาจไมเพยงพอดวย

3 เหตผลเปนอยางนอยคอ

ประการแรก ความแตกตางบางประการโดยเฉพาะความแตกตางทางวฒนธรรมนนไมสามารถประสานเขา

ดวยกนไดผานการเลอกตงหรอการมสวนรวม เพราะ ลาพงการลงคะแนนเสยงไมอาจทาใหเกดการยอมรบได หรอมากไป

กวานนกคอ มนไมใชเรองทจะสามารถยนยอมใหจบใสเขามาเพอลงคะแนนเสยงตงแตตนเสยดวยซา เชน เรองศาสนา (ด

มโนทศนเรอง การไมยอมรบ "หวใจหลกของวฒนธรรมอนๆ" ของ Stanley Fish ไดจาก ธเนศ วงศยานนาวา, 2549)

โดยเฉพาะเมอตางฝายตางเชอวาตนเองมเหตมผล (Rationalities) ในการตดสนคณคาวาวฒนธรรมใดผดสงใดถกตอง

ชอบธรรม

ประการทสอง คนชายขอบจานวนไมนอยอยนอกปรมณฑลของการเลอกตง เชน แรงงานขามชาต, ผ ลภย

สงคราม, ชาวเขาเผาเมองทงหลาย เปนตน พวกเขาเหลานมสทธทจะเรยกรองการศกษาหรอไม? การปรากฏตวของพวก

เขาในทางการเมองมาตรฐานอยางเชนการเลอกตงนนเปนเรองทเปนไปไมได มากไปกวานน การเนนกระบวนการเลอกตง

ในฐานะเครองชขาดนอกเหนอจากจะไมชวยใหเขาหลดพนจากสภาวะชายขอบ กลบกนอาจจะผลกดนใหพวกเขาหางไกล

ไปกวานน ไปสสภาวะ "ตกขอบ/รวงหลน" ทาใหบคคลเหลานหมดความชอบธรรมทจะมปากมเสยงโดยสนเชงในโลกของ

การเลอกตง

ประการทสาม โดยธรรมชาตของรฐชาตสมยใหมซงบาคลงในการจดระเบยบ (Regulate-mania) การยดถอ

แนวคดทเชดชรฐประชาชาตเปนศนยกลางอยางเชนการจดตงมวลชนขนมาเรยกรองตอรองรฐน สงผลใหชมชน/ทองถน

กลายเปนเรองทขดตอความสงบเรยบรอยภายในรฐ ทาใหถกตดตราความหมายแงลบเชนการเปนฝายรองขอและไมม

ศกยภาพเพยงพอทจะเพงพงตนเอง ออนแอและตองถกผนวกเขามาสรมของรฐเพอทจะขดเกลาและเสรมสรางศกยภาพ

ภายใตวถทางทรฐคดสรรไวให (ดมมมองของรฐประชาชาตแบบเกาทมองและประเมนคาของชมชน/ทองถนไดจาก ไชย

รตน เจรญสนโอฬาร, 2554 หนา 136)

แมผวจยจะพยายามอยางมากทจะผลกดนขอเสนอประชาธปไตยแบบมสวนรวม ซงเปนมาตรการทมความเปน

สากล (Universalities) ระดบหนงในการจดการกบปญหาความเหลอมลา โดยไมไดถกเถยงในแงของนโยบายทเจาะจงไป

ทตวความเหลอมลาในแตละประเภท แตชวนขบคดถง "หนทาง" ทจะทาใหขอเสนอในการแกไขความเหลอมลาซงมระบบ

คดแตกตางกนอยางมากดารงอย16 ใหสามารถหาขอยตรวมกนได อยางไรกตาม จากขอโตแยงทงสามประการขางตน

ผวจยตระหนกวาถงทางตนและเขาใจวาระบบเลอกตง หรอประชาธปไตยแบบมสวนรวมนนยงไมอาจจะรองรบปญหา

ความเหลอมลาทางการศกษาไดหมด ดวยความจนปญญาเชนนเอง ทาใหผวจยคดวาจาเปนตองปรบเปลยนวธคดมาส

การออกแบบระบบทไมเปนสากล เปนระบบทตดเขารปกบกลมปญหาทเกดขนแทน

กลาวในภาษาอานนท กาญจนพนธ (2549) เพอเปดพนทใหกบความหลากหลายและขจดความเปนชายขอบ

เราอาจจะตองสรางขอถกเถยงเชงปฏบตการกนมากขน กลาวคอ เปลยนการเนนนาหนกมาสการสราง "พนท" ใหแกชน

ชายขอบทงหลายใหมโอกาสเปดเผยตวตนของพวกเขาออกมา มากกวาทพยายามจะยกเอาปรชญาหรออดมคตสมมต

ทงหลายขนมาอภปรายกนตามสมมตแลวกจบลงตรงนน ขอเสนอของอานนท นทาใหผ วจยระลกถงมโนทศนเกยวกบ

"การเมองแบบใหม" ของ ไชยรตน เจรญสนโอฬาร (2554) ทอธบายวาการเมองแบบใหม เปนแรกปฏกรยามาจากรฐ

ประชาชาตทดถกบทบาทของชมชน/ทองถน การเมองแบบใหมนจงพยายามดนรนไปจากระบบการเมองเดมซงเนนรฐเปน

ศนยกลาง (ไมวาเสรประชาธปไตยหรอสงคมนยมกตาม) เมอการเมองแบบใหมนไมยดตดกบรฐแลว การกอกลมทางการ

เมองขนมากเปนไปเพอวตถประสงคอนทไมไดตองการผลกดนเพยงนโยบายตางๆ ไปใหรฐทาแทน แตเปนเรองของการ

ยทธกนในทางวาทกรรม เพอสรางความหมายทางการเมองทสามารถจะบรรจบคคลชายขอบเขาไปใหไดมากทสดเทาทจะ

เปนไปได

การใชวธการเชนนกลบดงเอาชนชายขอบของการเลอกตงไดเขามามสวนรวมมากขน และทาใหเปาหมายบน

ปลายของการตอส ไมใชเปนไปเพอปรบเปลยนทางนโยบายการเมอง แตเปนเรองของการปรบเปลยนความหมายของคน

ชายขอบใหมความหมายใหม ความหมายทนบรวมคนชายขอบเหลานนเขามาเปนพวกเรามากยงขน หรอหากผวจยจะ

ตความ อาจเปนเรองของการกลนกลายตวเอง (Self-assimilation) ขามาเปนสวนหนงของสงคมโดยไมสญเสยอตลกษณ

ของตนไป ซงหากจะทาเชนนนได เงอนไขสาคญกคอตองปลดวาทกรรมทกากบความหมายแงลบซงตดตราอยกบตนชาย

ขอบเหลานนออกไปเสยกอน นนเอง

อยางไรกตาม ภายใตแนวทางของการเมองแบบใหม กดเหมอนวา "รฐ" จะถกทาทายอยตลอดเวลาและยากจะ

รกษาเสถยรภาพไวได ทงการจะดาเนนนโยบายการเมองแบบใหมนในระดบภาพรวมกลบทาใหเกดความเสยงในสองดาน

ไดแก ประการแรก ความเสยงทจะขาดเขมมงหรอการรดไปขางหนาในทางเศรษฐกจเพราะเกดความไมแนนอนในการทา

16 โดยระบบคดบางอยางเราอาจจะเขาใจไมไดหรอคานงถงไมไดเลยกเปนไปได โดยมเชล ฟโกต เรยกระบบคดเชนนวา Un-thought system

นโยบายสาธารณะเสมอๆ และประการทสอง ความเสยงทจะใชทรพยากรจานวนมากไปเพอแสวงหาความลงตวระหวาง

กลมทหลากหลาย กลาวในความหมายนคอตนทนทใชเพอแสวงหาขอยตนนอาจจะ "แพง" กวาการเลอกตง ถงทสดแลว

แนวทางของประชาธปไตยแบบมสวนรวม และการทาการเมองแบบใหม ทงสองประการนจาเปนหรอไมทจะตองแลกได

และเสยกน (Trade-off) แตอาจจะผสมผสานใชรวมกนไดเพอในดานหนงรฐบาลกตองดาเนนนโยบายสาธารณะเทาท

เครองมอจะอานวย ในขณะทฝายของคนชายขอบเองกไมอาจจะรอพงพงเพยงกลไกรฐเพยงอยางเดยวไดอกตอไป

4. สรปผลการศกษาและขอเสนอในการศกษาระยะตอไป

โดยสรปผลของการศกษาสถานะภาพความเหลอมลาทางการศกษาพ.ศ. 2554-2555 แบงออกเปนสองสวน

ใหญๆ ไดแกผลการศกษาความเหลอมลาทวดได และ ความเหลอมลาทวดไมได โดยจะกลาวถงเปนลาดบ

ความเหลอมลาทางการศกษาทวดไดนนแบงผลการศกษาออกเปนสามเรองไดแก ความเหลอมลาของโอกาส,

ความเหลอมลาของทรพยากรทลงทนเพอการศกษา และ ความเหลอมลาของผลลพธทากงารศกษา

ในมตแรก โอกาสทางการศกษาของคนไทยมสงขน เพราะ ระดบชนการศกษาของผคนในสงคมสงขนเปนลาดบ

เมอเทยบกบประชากรในรนกอน อยงไรกตาม ความแตกตางของระดบการศกษาระหวางผ ทไดรบการศกษาสงและตา

ยงคงมอย 17 นอกจากน หากศกษาเฉพาะลงไปในรายประเดนจะพบวา ประเดนความเหลอมลาของโอกาสทางการศกษา

ระหวางเพศชายและหญง, ความเหลอมลาระหวางภมภาคตางๆ รวมถงพนทใน/นอกเทศบาลแมจะลดลงเปนลาดบแตก

ยงมความเหลอมลา “เหลออย” อยางชดเจน

ในมตทสอง ทรพยากรทางการศกษาของประเทศไทยยงใชจายไปอยางเหลอมลาในสามเรองดวยกนไดแก

ประการแรก ทรพยากรถกใชไปเพอผ เรยนในระดบอดมศกษามากกวาระดบชนทเดกลงมา ประการทสอง รฐมแนวโนม

สนบสนนผ เรยนสายสามญมากกวาสายอาชวะ และประการทสาม รฐมแนวโนมสนบสนนทรพยากรใหแกฝงอทาน

(โรงเรยนและคร) มากกวาทจะผกมดงบประมาณเอาไวกบตวผ เรยน (Demand side financing)

มตทสาม ผลลพธทางการศกษาของผ เรยนในระบบการศกษาไทยยงมความเหลอมลาแตกตางกนอยางมาก

ระหวางภมภาค, ระหวางในและนอกเทศบาล และระหวางหนวยงานทกากบสถาบนการศกษา ความเหลอมลานสะทอน

ผานระดบองคประกอบทางสตปญญาและคะแนสอบขอสอบมาตรฐานทแตกตางกนระหวางกลมนกเรยน ซงมรปแบบ

คลายคลงกบความเหลอมลาในสองมตขนตน เชน เมอพบวารฐจดสรรทรพยากรลงทนทางการศกษาใหแกระดบปฐมวย

นอยและคอยๆ เพมงบประมาณมากขนจนกระทงถงระดอดมศกษา/มหาวทยาลยซงไดงบประมาณทางการศกษาตอหว

ผ เรยนมาทสด ผลการประเมณระดบองคประกอบทางสตปญญากไดผลสอดคลองกนคอ องคประกอบทางสตปญญา

ตาสดในขนปฐมวยและคอยๆ เพมขนเรอยๆ เปนลาดบ เปนตน

ความเหลอมลาทงสามมตนนถกาหนดมาจากปจจยจานวนมาก แตสามารถจดกลมไดเปนสองกลมใหญไดแก

กลมแรก ปจจยโครงสรางหรอคณลกษณะของกลมประชากร อาท ประชากรดงกลาวมาจากพนทแบบใด, มความพรอม

ของสภาวะทางเศรษฐฏจสงคมของครอบครวเพยงใด และกลมทสอง คอ ปจจยดานธรรมาภบาล ปจจยนประกอบไปดวย

สองสวนใหญไดแก ระบบความรบผดรบชอบ (Accountability) และการใหอสระ (Autonomy) ซงตองมควบคกนจงจะ

เพมพนประสทธภาพการศกษาและชวยลดความเหลอมลาลงได

17 วดโดยคาความเบยงเบนมาตรฐาน

ในอกดานหนง ความเลหอมลานอกจากจะเปนผลมาจากปจจยหลากหลายแลว การศกษายงเปน “เหต” ให

เกดผลประทบตอตวแปรอนๆ ไดดวย เชนตวอยาในงานวจยชนนชวา การมระดบการศกษาแตกตางกนสงผลตอระดบ

ภาระคาใชจายดานสขภาพดวย ดงนน หากการศกษาเหลอมลา สขภาวะของประชากรกเหลอมลาเชนเดยวกน

ขอคนพบทงหมดนผวจยพยายามศกษาโดยองระเบยบวธอยางเปนวทยาศาสตรทาใหไดผลการคานวณและพส

จนสถานะความเหลอมลาในเชงปรมาณมายนยนขอสมมตฐานอยางไรกตาม ในขณะเดยวกนนน วธวจยทเนนภาวะวสย

เชนนกไดละเลยปจจยไปมากมาย จงตองมการปรบเปลยนทางวธวทยาและคนพบวา แททจรงแลวแมสถานการณของ

ความเหลอมลาทางภาววสยในระบบการศกษประเทศไทยดขนเปนลาดบ แตความเหลอมลาทยงมองไมเหนหรอวดไมได

ยงมหลงเหลออยอกมาก ไมวาจะเปน ความเหลอมลาทผ เรยนตางศาสนาถกเลอกปฏบต, ความเหลอมลาจากการถกทา

ใหกลายเปนชายขอบจากสภาพแขงขนในตลาดการศกษา เปนตน

แมวางานวจยชนนจะพยายามอยางยงทจะใหภาพอนสมบรณของสถานการณความเหลอมลา ทวาดวย

ระยะเวลาและทรพยากรทจากด ทาใหการศกษายงขาดความลก โดยเฉพาะในสวนอของความเหลอมลาทางการศกษาท

ไมสามารถมองเหน/ไมสามารถวดได นอกจากน ในความเหนของผวจยคดวา สวนของงานทกลาวถง “มรรควธ” ในการ

แกไขปญหาความเหลอมลาทงในแงของ ประชาธไตยแบบมสวนรวม และ การใชกระบวนการทางการเมองแบบใหม (ตาม

ภาษาของ ไชยรตน เจรญเสนโอฬาร) ในงานวจยชนนเปนเพยงการรางๆแนวคดหรอขอสมมตฐานกวางๆ เทานนวานาจะ

ชวยคลคลายปญหาความเหลอมลาทางการศกษาไดแตยงขากหลกฐานหรอการถกเถยงอยางลกซง จงนาทจะตองศกษา

เพมเตมในระยะตอไป ทงโดยผวจยเองและผ ทสนใจทานอนๆ

งานทอางถง

Ashvin Ahuja, Thitima Chucherd, และ Kobsak Pootrakool. (2006). Human Capital Policy: Building a

Comparative Workforce for 21th Century Thailand. Bank of Thailand.

Ashvin Ahuja, Thitima Chucherd, และ Kobsak Pootrakool. (2006). Human Capital Policy: Building a

Comparative Workforce for 21th Century Thailand. Bank of Thailand.

Derek Parfit. (1997). Equality and Priority. Ratio.

Evelyne Huber, Charles Ragin, และ John D. Stephens. (1993). Social Democracy, Christian Democracy,

Constitutional Structure, and the Welfare State. The American Journal of Sociology, 711-749.

George Psacharopoulos, และ Harry Anthony Patrinos. (2004). Return on Investment in Education: A Further

Update. Education Economics.

Vinod Thomas, Yan Wang, และ Xibo Fan. (2001). Measuring Education Inequality: Gini Coeficients of

Education. World Bank.

World Health Organization. (2008). Closing the Gap in a Generation: Health Equity Through Action on Social

Determinants of Health.

กรมสขภาพจต. (2554). สถานการณระดบสตปญญาเดกนกเรยนไทย ป 2554. กระทรวงสาธารณสข.

กระทรวงศกษาธการ. (2552). ขอมลสถตดานการศกษา ปการศกษา 2552: ตารางสถตการศกษาฉบบยอ. เรยกใชเมอ

ตลาคม 2555 จาก สารสนเทศทางการศกษา: http://203.146.15.234/eis/

กออนนตกล เฉลมเผา ปรตตา. (2552). ความยนแยง (irony) ของความหลากหลายทางสงคมวฒนธรรม. ใน เกษม เพญ

ภนนท, ความหลากหลายทางสงคมวฒนธรรมในมนษยศาสตร (หนา 57). กรงเทพ: สานกพมพวภาษา.

ชยรตน เจรญสนโอฬาร. (2554). วาทกรรมการพฒนา: อานาจ ความร ความจรง เอกลกษณ และความเปนอน. กรงเทพ:

สานกพมพวภาษา.

นกศกษาในโครงการรบตรง (แบบพเศษ) 4 จงหวดชายแดนภาคใต. (24 พฤศจกายน 2555). ความรสกของนกศกษาดครง

การพเศษรบตรงของมหาวทยาลย. (แบงค งามอรณโชต, ผสมภาษณ)

ยงยทธ เกตเลขา. (19 พฤศจกายน 2555). กรณศกษาโรงเรยนเขตหนองจอกไมอนญาตใหผ เรยนมสลมแตงกายตามหลก

ศาสนา.

สมเกยรต ตงกจวานชย, ศภณฏฐ ศศวฒวฒน, และ แบงค งามอรณโชต. (2555). ระบบบรหารและการเงน เพอสราง

ความรบผดชอบในการจดการศกษา. มลนธสถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย (TDRI).

สานกงานสถตแหงชาต. (2555). ประมวลสถตสาคญของประเทศไทย พ.ศ.2555. กรงเทพ: สานกงานสถตแหงชาต.

อมมาร สยามวาลา, ดลกะ ลทธพพฒน, และ สมเกยรต ตงกจวานชย. (2555). การปฏรปการศกษารอบใหม: สการศกษา

ทมคณภาพอยางทวถง. มลนธสถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย (TDRI).

อาจารยผสอบสมภาษณโครงการรบตรง. (24 พฤศจกายน 2555). ความรสกผสอบสมภาษณนกเรยนในโครงการพเศษรบ

ตรง. (แบงค งามอรณโชต, ผสมภาษณ)

อานนท กาญจนพนธ. (2549). อยชายขอบ มองลอดความร. กรงเทพ: สานกพมพมตชน.

อานนท กาญจนพนธ . (2552). คนไทยยอมรบความหลากหลายทางสงคมวฒนธรรมจรงหรอ? ใน เกษม เพญภนนท,

ความหลากหลายทางสงคมวฒนธรรมในมนษยศาสตร (หนา 5). กรงเทพ: สานกพมพวภาษา.

อานนท กาญจนพนธ. (2553). ทฤษฎและวธวทยาของการวจยวฒนธรรม: การทะลกรอบและกบดกของความคดแบบค

ตรงขาม. กรงเทพ: สานกพมพอมรนทร.

ภาคผนวก 1

ความเหลอมลาทางการศกษาวดโดยสวนเบยงเบนมาตรฐาน

การวดความเหลอมลาทางการศกษาโดยคาเบยงเบนมาตรฐานของจานวนปทอยในสถานศกษา (Standard

deviation of schooling) สามารถอธบายแกผ ทไมมพนความรดานสถตไดดงน

แนวคดทเรยบงายทสดประการหนงในการวดความเหลอมลาไมเทาเทยมกนทางสงคมกคอ การเปรยบเทยบตว

เราเองกบภาพรวมๆ ของสงคมทเราอาศยอย เชน เวลาเราจะบอกวาตวเราเองนนจนหรอรวยแตกตางจากคนอนๆ มาก

เพยงใด เรากมกจะมองกลบไปทวา ตวเราเมอเปรยบเทยบกบภาพรวมๆ ของสงคมทเราอยมความแตกตางมากไหม หากม

ความแตกตางไมมากเรากมกจะพจารณาวาสงคมทเราอาศยอยมความเทาเทยมกนในความหมายกวางๆ

คาเบยงเบนมาตรฐาน (Standard deviation: S.D.) คอการคดคานวณความเหลอมลาไมเทาเทยมตามแนวทาง

ทกลาวในยอหนาขางตน ความหมายของคาเบยงเบนมาตรฐานหมายถงการพจารณาวาในสงคมๆ หนง (กลมคน, จงหวด

หรอ แยกตวกลมเพศ ฯลฯ) เมอคดคานวณแลวสมาชกในสงคมนนมลกษณะทเราสนใจแตกตางกนจาก “คาเฉลย” ซงเปน

ตวแทนของแนวคด “เรองภาพรวมๆ ของสงคม” มากนอยเพยงใด หากแตกตางกนมากสงคมดงกลาวกไมเทาเทยมกน

ตาราง 4 แสดงตวอยาง การคานวณสวนเบยงเบนมาตรฐานเปรยบเทยบกนสองกลม

จานวนปทเรยน

พนท A พนท B

คนท1 10 15

คนท2 6 3

คนท3 8 6

คนท4 9 10

คนท5 7 12

เฉลย 8 9.2

คาเบยงเบนมาตรฐาน 1.6 4.8

กลาวเชนนอาจไมเหนภาพ ผอานอาจทาความเขาใจไดดวยการพจารณาตาราง ซงแสดงวาหากเปรยบเทยบคน

สองพนท ไดแก พนท A และพนท B จะพบวาสมาชกคนท 1 – 5 ของสงคมในพนท A จะมจานวนปทเรยนในสถานศกษา

คอนขางเกาะกลมกน และมคาเฉลยของการเรยนอยท 8 ป ในขณะทสมาชกของสงคมในพนท B แมวาจานวนปเฉลยของ

การศกษาจะสงกวาพนท A ทวาเมอพจารณา (แคดงายๆ ดวยตาเปลาโดยไมตองทาการคานวณ) กจะพบวาพนท B นน

คนในสงคมมความไมเทาเทยมกนมาก คนบางคนมการศกษาสงเชน คนท 1 ไดเรยนถง 15 ปในขณะทคนบางคนม

การศกษาตามากคอคนท 2 ไดเรยนเพยง 3 ปเทานน จากการคานวณหาคาความเบยงเบนมาตรฐานของจานวนปทเรยน

ในสองพนทเปรยบเทยบกนจะพบวา พนท A มความเบยงเบนของจานวนปนอยกวา พนท B หรอคอมความเหลอมลานอย

กวาดงทไดกลาวไปแลว

ภาคผนวก 2

ผลการศกษาปจจยกาหนดโอกาสทางการศกษา

ตาราง 5 แบบจาลองเศรษฐมตเชงเสนของปจจยทสงผลตอจานวนปการศกษาของประชากรอาย 20 ปขนไป ป 2554

ตวแปร ประมาณการคา

สมประสทธ ตวแปรเปรยบเทยบ

ลกษณะเฉพาะรายบคคล

อาย -0.105** -

หากเปนเพศชาย -0.129** เพศหญง

ลกษณะเฉพาะของครอบครว

รายไดตอเดอนของหวหนาครวเรอน 0.717** -

ครวเรอนทมรายไดจดอยในระดบลางสด (จนทสด) -2.861** ครวเรอนทมรายไดจดอยในระดบ

บนสด

ครวเรอนทมรายไดจดอยในระดบกลาง-ลาง -2.384** "

ครวเรอนทมรายไดจดอยในระดบกลาง-บน -1.799** "

ขนาดของครวเรอน -0.595** -

แมหมาย -1.286** ครวเรอนทแตงงาน

หยาราง -0.389** "

แยกกนอย -1.14** "

พนททครวเรอนอาศยอย

หากครวเรอนอาศยอยนอกเขตเทศบาล -1.558** ครวเรอนทอาศยในเขตเทศบาล

หากครวเรอนอาศยอยในภาคกลาง -0.29** ครวเรอนทอาศยอยในกรงเทพฯ และ

ปรมณฑล

หากครวเรอนอาศยอยในภาคเหนอ -0.242** "

หากครวเรอนอาศยอยในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ -0.071** "

หากครวเรอนอาศยอยในภาคใต -0.445** "

ชนทางเศรษฐกจของครวเรอน

ผ ถอครองทาการเกษตรทเปนเจาของทดนเปนสวนใหญ (รวมการ

เพาะเลยงสตวนา) -4.083**

ผปฏบตงานวชาชพ วชาการ และนก

บรหาร

ผ ถอครองทาการเกษตรทเชาทดนเปนสวนใหญ/ใชทสาธารณะ -4.409** "

ผ ทาประมง ปาไม ลาสตว เกบของปา บรการทางการเกษตร -3.696** "

ผประกอบธรกจ การคา อตสาหกรรมและบรการ -4.21** "

ผใชแรงงาน -3.483** "

ลกจางประเภทอน -2.752** "

ผ มรายรบจากบาเหนจ บานาญ เงนชวยเหลอจากรฐ หรอบคคล

อนนอกครวเรอน -1.246** "

ผ มรายรบจากทรพยสน -1.38** "

จานวนตวอยาง :

อทธพลของตวแปรอสระทงหมดทมตอตวแปรตาม (R2 ): 0.495

หมายเหต: ***,** และ * แสดงถง ความมนยสาคญทระดบ 1, 5, and 10% โดยแบบจาลองนใชวธการประมาณการแบบ

Ordinary Least Square รวมกบการคานวณประมาณการคาความคลาดเคลอนมาตรฐาน (Standard Errors) โดยวธ

heteroskedasticity-robust standard errors

ภาคผนวก 3

ผลการศกษาความสมพนธระหวางระดบการศกษาและภาระคาใชจายดานสขภาพ

ตาราง 6 แบบจาลองเศรษฐมตเชงเสนของปจจยทสงผลตอสดสวนคาใชจายดานสขภาพตอรายได ป 2554

ตวแปรตาม

สดสวน

คาใชจายเพอ

สขภาพตอ

รายไดเฉลยตอ

เดอนของ

ครวเรอน

สดสวน

คาใชจายเพอ

การรกษา

สขภาพตอ

รายไดเฉลยตอ

เดอนของ

ครวเรอน

สดสวน

คาใชจายเพอ

การดแลสขภาพ

ตอรายไดเฉลย

ตอเดอนของ

ครวเรอน

ตวแปรตน ประมาณการคาสมประสทธ ตวแปรเปรยบเทยบ

ลกษณะเฉพาะรายบคคล

อาย 0* 0.0000064 0**

อาย 2 0.0000042** 0.0000038** 0.0000062**

หากเปนเพศชาย -0.004** -0.003** -0.001** เพศหญง

มระดบการศกษาอยในกลมลางสด -0.008** -0.008** -0.014** ระดบการศกษาอยใน

กลมบนสด

มระดบการศกษาอยในกลมกลาง-ลาง -0.003** -0.002** -0.001** "

มระดบการศกษาอยในกลมกลาง-บน -0.002** -0.000055 -0.002** "

ลกษณะเฉพาะของครอบครว

รายไดตอเดอนของหวหนาครวเรอน -0.024** -0.025** -0.01**

ครวเรอนทมรายไดจดอยในระดบลางสด

(จนทสด)

-0.03** -0.032** 0.023**

ครวเรอนทมรายไดจดอย

ในระดบบนสด (มงคง

ทสด)

ครวเรอนทมรายไดจดอยในระดบกลาง-

ลาง -0.024** -0.025** 0.006** "

ครวเรอนทมรายไดจดอยในระดบกลาง-

บน -0.018** -0.018** 0.002** "

แมหมาย -0.008** -0.008** -0.004** ครวเรอนทแตงงาน

หยาราง -0.007** -0.007** -0.011** "

แยกกนอย -0.007** -0.007** 0.012** "

พนททครวเรอนอาศยอย

หากครวเรอนอาศยอยนอกเขตเทศบาล -0.003** -0.003** 0.001** ครวเรอนทอาศยในเขต

เทศบาล

หากครวเรอนอาศยอยในภาคกลาง -0.01** -0.01** -0.002** ครวเรอนทอาศยใน

กรงเทพฯ และปรมณฑล

หากครวเรอนอาศยอยในภาคเหนอ -0.016** -0.016** -0.013** "

หากครวเรอนอาศยอยในภาค

ตะวนออกเฉยงเหนอ -0.014** -0.013** -0.012** "

หากครวเรอนอาศยอยในภาคใต -0.007** -0.007** 0.011** "

ชนทางเศรษฐกจของครวเรอน

ผ ถอครองทาการเกษตรทเปนเจาของ

ทดนเปนสวนใหญ (รวมการเพาะเลยง

สตวนา)

-0.008** -0.007** -0.006** ผปฏบตงานวชาชพ

วชาการ และนกบรหาร

ผ ถอครองทาการเกษตรทเชาทดนเปน

สวนใหญ/ใชทสาธารณะ -0.003** -0.002** -0.009**

"

ตวแปรตน ประมาณการคาสมประสทธ ตวแปรเปรยบเทยบ

ผ ทาประมง ปาไม ลาสตว เกบของปา

บรการทางการเกษตร -0.018** -0.017** -0.04**

ผปฏบตงานวชาชพ

วชาการ และนกบรหาร

ผประกอบธรกจ การคา อตสาหกรรม

และบรการ -0.009** -0.009** 0 "

ผใชแรงงาน -0.012** -0.011** -0.018** "

ลกจางประเภทอน -0.014** -0.013** -0.015** "

ผ มรายรบจากบาเหนจ บานาญ เงน

ชวยเหลอจากรฐ หรอบคคลอนนอก

ครวเรอน

-0.006** -0.005** -0.004** "

ผ มรายรบจากทรพยสน 0.017** 0.014** 0.027** "

จานวนตวอยาง :

อทธพลของตวแปรอสระทงหมดทมตอ

ตวแปรตาม (R2 ): 0.310 .301 0.320