Anne M. Hewitt, PhD Susan S. Spencer, PhD Ramash Ramloll, PhD Riad Twal, EdS
Editorjal ta’ Marcello Ghirlando ofm...
Transcript of Editorjal ta’ Marcello Ghirlando ofm...
Editorjal ta’ Marcello Ghirlando ofm
ÓsibijietÓsibijietBetle˙emÁadhom friski t-tifkiriet ta¥na ta' l-assedju tal-BaΩilka
tan-Natività f'Betle˙em. Áal sitt ©im¥at stajna nsegwud-dramm ta' dan l-assedju. Áal min Ωar din il-BaΩilka,¥al min talab fil-Áar tat-Twelid ta' Ìesù, dan id-drammqanqal ˙afna we©¥at. Il-post tat-twelid tas-Sultan tal-Paçi f'çentru ta' kontroversja qalila, kontroversja mdem-mija. Il-post tat-twelid tal-Óellies tad-dinja, maqful uassedjat, tejatru ta' ©lied qalil u xenarju tar-rieda ta' Ωew©popli b'rieda taΩ-Ωonqor. Kien hemm bΩonn sitt ©im¥attwal, negozjati twal u mqanqla, tbatija u tixrid tad-demmbiex dan l-assedju jintemm u ter©a' tnin il-kewkba tas-sliem fil-post tat-twelid tal-Mulej ta¥na Ìesù Kristu.
Pellegrina©© ta' solidarjetàMinn din il-pa©na nixtieq nirringrazzja lil dawk kollha li
organizzaw u ˙adu sehem fil-pellegrina©© ta' solidarjetàbil-Kurçifiss MirakuluΩ ta¥na, li sar nhar il-Ìim¥a 3 ta'Mejju fit-toroq tal-Belt. Ilkoll emminna li t-talb ¥al paçikien l-unika arma li set¥et tqanqal il-qalb tal-mexxejjaLhud u Palestinjani biex jaslu ¥all-kompromess dwar l-assedju tal-BaΩilka ta' Betle˙em. Nirringrazzja wkoll lill-Kustodju ta' l-Art Imqaddsa, P. Giovanni Battistelli OFM, li¥o©bu jkellimna permezz tat-telefon fi tmiem il-pellegri-na©©. Ilqajna bi pjaçir il-le˙en tie¥u li fissrilna s-sitwazzjoni mwie¥ra ta' Betle˙em u l-gratitudni tie¥u,kemm ¥all-pellegrina©© ta' talb u solidarjetà, kif ukoll¥as-support kontinwu li l-Maltin u l-Áawdxin juru mal-Missjoni ta' l-Art Imqaddsa. Grazzi mill-qalb P. Giovanni!Smajna u lqajna bil-fer˙ ukoll il-messa©© li wassal P.Twanny Chircop OFM, li b˙alissa qie¥ed jistudja Ìerusa-lem flimkien ma P. Joseph Magro OFM. 'Mit-tbatija g˙adjo˙ro© il-frott!' qalilna P. Twanny. Forsi kien ¥alhekk liridna nimxu u nitolbu bix-xbiha tal-Kurçifiss, sinjal li mit-tbatija to˙ro© ukoll ir-reb˙a tal-qawmien, ¥al kul˙add.
Insellmilkom!B'din il-˙ar©a tar-rivista ntemm ix-xo¥ol tie¥i b˙ala
Kummissarju ta' l-Art Imqaddsa u anke b˙ala Editur ta' dinl-istess rivista, xo¥ol li kien ¥al qalbi u tani tant u tantsodisfazzjon. Fil-bidu tal-mandat tie¥i, f'Lulju tas-sena1993, kont ktibt fl-ewwel editorjal tie¥i, li xtaqt immexxi l-˙idma tal-Kummissarjat fuq il-motto 'Áal servizz kwali-fikat'. U nittama li dan, bil-kollaborazzjoni ta' tant persuni,ippruvajt inwettqu. Rapport tal-˙idma tie¥i tidher f'din il-˙ar©a tar-Rivista. Insellmilkom! Fis-sajf li ©ej ser nibda mis-sjoni ©dida fl-Istudju Bibliku Fran©iskan ta' Hong Kong.Dan l-Istudju Bibliku kien ©ie mwaqqaf mill-Ven. GabrieleAllegra OFM, li f'Ottubru li ©ej ser ji©i bbeatifikat mill-Qdusija Tie¥u l-Papa Ìwanni Pawlu II. Inqie¥ed il-mis-
L-ART IMQADDSA Mejju - Ìunju 2002 257
Il-Bibbja f’idejna Editorjal
Editorjal ..................257L-Evan©eljuskond San Luqa 259
Min Hu l-Ispirtu s-Santu ....265
Postijiet ta’ pellegri-na©© fis-Sirja........271
Persuna©©i Nisa.......273Is-Salmi....................276Litur©ija tal-Kelma...277Rapport ta’ ˙idma 1993-2002 ...........285
Betle˙em ..................288
Rivista Biblika li to˙ro© kull xahrejnmill-Kummissarjat ta' L-Art Imqaddsa
tal-Provinçja Fran©iskana Maltija
Imwaqqfa fl-1955
Computer Setting:Ìwann Abela ofm
Serje ÌdidaVol 23 Nru 129
Mejju - Ìunju 2002
258 L-ART IMQADDSA Mejju - Ìunju 2002
Il-Bibbja f’idejna Il-Bibbja f’idejna Editorjalsjoni ©dida tie¥i anke f'idejn it-talb ta¥kom. Nawguraxo¥ol fejjiedi lil min ©ej warajja b˙ala Kummissarju ta' l-ArtImqaddsa u b˙ala Editur ta' din ir-rivista. Nirringrazzja minnqalbi lil dawk kollha li matul dawn is-snin ¥enuni minnqalbhom f'din il-˙idma. Insellmilkom minn qalbi!
Grazzi - AwguriNa˙seb inkun qed nesprimi x-xewqat ta’ dawk kollhali matul dawn is-snin ˙admu jew b’xi mod ©ew f’kun-tatt mal-Kummissarju ta’ l-Art Imqaddsa u daqu l-benna tal-˙idma tieg˙u jekk inroddlu ˙ajr g˙al dakkollu li g˙amel sabiex tkompli tikber is-sensibilità dwarl-Art Imqaddsa u l-missjoni tal-Fran©iskani f’dawn l-imkejjen. Grazzi lil P. Marcello g˙ax irnexxielu ji©borflimkien numru ta’ patrijiet li ˙dimna id f’id g˙ax ilkollnemmnu li din l-Art ta’ Ìesù hija l-”Óames Van©elu”kif isej˙ilha Papa Pawlu VI. Fl-istess nifs irridu nawgu-raw lil P. Marcello ˙idma ©dida b’risq il-Kelma f’artimbeg˙da (Honk Kong) çerti li hija ˙idma mbierkamill-Beatu Gabriele Allegra.
P. Ìwann Abela ofm
Betle˙emIr-ritratt f’din il-pa©na juri t-tg˙annieqa tal-MinistruÌeneral P. Giacomo Bini,OFM, mal-patrijiet li kienumiΩmuma fil-kumplesstan-Natività f’Betle˙emhekk kif in˙elset il-BaΩilika.Huwa ©est li ji©bor fih is-solidarjetà u s-sens ta’sodisfazzjon li l-˙elsien tal-BaΩilka nissel f’kul˙add.Kienu jiem ta’ tensjonikbira u ta’ ˙idma diploma-tika bla taqta’ mhux bissmis-Santa Sede immawkoll mid-diplomoziji tad-dinja (nota: anke pajjiΩnata s-sehem tieg˙u f’dankollu - grazzi mill-qalb) umill-Ordni Fran©iskanimxerred mad-dinja kollha.Jalla s-Sliem ta’ Betle˙emjasal fil-qlub ta’ kul˙add!!
L-ART IMQADDSA Mejju - Ìunju 2002 259
Il-Bibbja f’idejna
Hawn jibda r-rakkont tal-ministeru fil-Ìudea li fl-Luqag˙andu mportanza speçjalig˙ax i˙addan il-vja©© ta’Ìesù lejn Ìerusalemm, il-belt-çentru tal-poplu tal-Pattil-Qadim li fiha l-Messijakellu jmut u jqum biex jibdal-Patt il-©did. Ir-rakkonti ta’din it-taqsima fihom tag˙limkbir u teolo©ija profonda. L-Evan©elju kollu jmexxi lejndan il-vja©© lejn Ìerusa-lemm li wara l-qawmien ta’Ìesù l-missjoni tieg˙u sabetil-perfezzjoni u l-miljatag˙ha. Din il-parti himinsu©a kollha kemm hi biskop kateketiku g˙all-Insaratal-bidu. Mill-kapitlu 9,vers51 sal-kapitlu 18, vers 14 dinit-taqsima fiha materjal pro-prju ta’ Luqa.
Is-Samaritani ma jilqg˙uxlil Ìesù (9,51-56)
Luqa jibda l-vja©© biprofondità kbira. Il-vja©©isejja˙lu (analimpseos "jit-tie˙ed ‘l fuq" jew "assunzjo-ni") li jfakkar "meta ta’ Elijakien merfug˙ fil-glorja (ara 2
Slaten 2,9-11 fil-grieg tat-traduzzjoni tas-LXX li kienjuΩa Luqa). Ukoll il-kliem"b’rieda s˙i˙a dar u telaqlejn Ìerusalemm" ifakkar fit-tbatija voluntarja tal-profetaÌeremija (©er 44,11) u tal-Qaddej tal-Mulej fit-TieniIsaija (Is 42,1; 50,7).
Ìesù xtaq jid˙ol f’ra˙altas-Samarija iΩda hemm malaqg˙uhx g˙alkemm bag˙atxi messa©©iera j˙ejjulu t-triq.Is-Samaritani kienug˙edewwa kbar tal-Lhud ukellhom it-tempju tag˙homu, meta raw li Ìesù kiensejjer lejn Ìerusalemm˙asbu li kien kontratag˙hom. Ìakbu u Ìwannistiednu lil Ìesù jniΩΩel in-narmis-sema u jeqridhom;dawn kienu mlaqqmin "uliedir-rag˙ad" (ara Mk 3,17).Imma Ìesù çanfarhom umar f’ra˙al ie˙or
X’je˙tie© id-dixxipulat(9,57-62)
Huma u mixjin, wie˙edqal lil Ìesù li jrid jimxi warajhkull fejn imur u Ìesù wie©bu
li hu ma g˙andux fejn imiddrasu. Ie˙or talbu biex jmurjidfen lil missieru qabel majimxi warajh u Ìesù ordnalujmur ixandar is-Saltna u j˙allilill-mejtin jidfnu l-mejtintag˙hom. Jidher li missieruma kienx mejjet u li din kie-net skuΩa; g˙alhekk it-twe©iba ta’ Ìesù kienet daq-shekk iebsa. Ie˙or qallu li jridjimxi warajh wara li jmurisellem lil niesu, u Ìesuwie©bu li min ja˙rat mag˙andux i˙ares lura.
Il-missjoni tad-dixxipli (10,1-20)
Aktarx li l-missjoni tat-Tnax, li minnha jit˙addetLuqa fil-kap. 9,1-6), u din tat-72 dixxiplu kienet missjoniwa˙da; xi kummentaturi,b˙al Schmid (RegensburgerNeue Testament, 3 ed.1955)ja˙sbu li t-tradizzjoni firdet l-istess missjoni fi tnejn, mis-sjoni li fiha ˙adu sehem l-Appostli u d-dixxipli, biexturi a˙jar is-superjorità tal-kulle©© appostoliku tat-Tnax.Fl-evan©elju tieg˙u Luqa j©ibmela Ωew© xeni paralleli ta’l-istess missjoni skond il-fontili kellu quddiemu.
Mhux çert jekk in-numrutad-dixxipli kienx 70, skondxi manuskritti, jew 72 skondmanuskritti o˙rajn. IΩ-Ωew©numri jistg˙u jkunu simboliçi:Mosè kellu 72 anzjani (Num11,16-30) u l-Ìenesi titkel-lem fuq 72 nazzjon (fit-testlhudi u fuq 70 anzjan fit-testgrieg tas-Sebg˙in.
Ìesù bag˙at id-dixxiplitnejn tnejn skond id-drawwa
Kitba ta’ Guido Schembri ofm
L-Evan©elju skond San LuqaIR-RABA’ TAQSIMA Il-Ministeru fil-Lhudija(9,51-19,27) [1]
L-ART IMQADDSA Mejju - Ìunju 2002 259
Il-Bibbja f’idejna
260 L-ART IMQADDSA Mejju - Ìunju 2002
Il-Bibbja f’idejna
ta’ l-Esseni u biex ikunu ta’g˙ajnuna g˙al xulxin; jibdabiex jg˙id li l-˙sad kbir u l-˙addiema ftit. Fil-vers 7 Luqajuri li Ìesù ried li s-salvazzjo-ni til˙aq mhux biss lil-Lhudimma wkoll lis-Samaritani.
Il-vrus 13-16 juru li l-pagani, hawn rappreΩentatiminn dawk ta’ Tir u Sidon,kienu aktar disposti li jilqg˙ul-messa©© tas-salvazzjonimil-Lhud li kienu jg˙ammrufl-ibliet tax-xtajta tal-G˙adirata’ Tiberija (KoroΩajn,Betsajda u Kafarnahum).
Il-vrus 17-20 juru l-fer˙tad-dixxipli bis-suççess lig˙amlu fil-missjoni bil-qawwa ta’ l-isem ta’ Ìesù,waqt li Ìesù stqarr li tassewis-Saltna tax-xitan kienet qedtitfarrak bil-g˙ajnuna tal-
˙idma tag˙hom. Immawissa wkoll lid-dixxpli lig˙andhom jifir˙u aktar liisimhom hu miktub fis-smewwiet, ji©ifieri li l-qdusijatar-ru˙ fil-grazzja ta’ Alla hijawisq aqwa minn kull suççessta’ missjoni esterna, tajbakemm tkun tajba.
Ir-rivelazzjoni ta’ Ìesù (10,21-24)
Hemm min ja˙seb liLuqa ˙a din is-silta minn xikitba bikrija ta’ qabel mabdew jinkitbu l-evan©elji. Dinhi silta li fiha Ìesù jirriveladirettament lilu nnifsu b˙alal-Iben ta’ Alla u r-rabtatieg˙u mal-Missier u ma’ l-Ispirtu s-Santu. Hawn tidherçara n-natura divina tieg˙u.
Wara l-istqarrija tan-natura tieg˙u mag˙mulab’fer˙ kbir ma’ radd il-˙ajr,Ìesù jdur lejn id-dixxipliwe˙idhom u jistieden lilhomukoll jifir˙u talli qeg˙dinjaraw u jisimg˙u ˙wejje© li l-profeti xtaqu jaraw ujisimg˙u u la raw u lanqassemg˙u g˙ax humag˙andhom ix-xorti li jkunu fil-bidu taΩ-Ωmien messjaniku ujaraw it-twaqqif tas-Saltnata’ Alla fuq l-art (ara Lq 8,10).
Il-Missier g˙o©bu li l-misteru tas-Saltna jkun l-ewwel rivelat lill-Appostli,nies "çkejknin", nies umli, umhux lill-g˙orrief tad-dinja.
Is-Samaritan it-tajjeb (10,25-37)
Il-parabbola tas-Samaritan it-tajjeb hijawa˙da mill-parabboli l-aktarmag˙rufin u fiha tag˙limprofond. L-g˙aref Lhudi taokkaΩjoni lil Ìesù g˙al din it-tixbieha b’Ωew© mistoqsijiet:a) x’hemm bΩonn li wie˙edjag˙mel biex jiret il-˙ajja ta’dejjem?; b) min hu l-proxx-mu?.
G˙all-ewwel mistoqsijat-twe©iba hi façli. Kull Lhudiseta’ jwe©ibha g˙ax l-im˙abba ta’ Alla u dik tal-proxxmu huma l-baΩi tal-kmandamenti. L-im˙abba ta’Alla kienet fil-bidu tax-ShemaIΩrael,eIael, it-talba li kullLhudi obbligat jg˙id darbtejnkuljum. L-im˙abba tal-proxx-mu kienet mg˙allmasa˙ansitra mir-rabbin. Immadawn kienu jiddiskutu bej-niethom dwar min hu l-proxxmu: il-Lhud biss, jew il-pagani wkoll? Mela l-g˙arefLhudi ried i©arrab lil Ìesù bit-tieni mistoqsija tieg˙u litwe©iba tag˙ha kienet g˙alihimdallma.
Hawn Ìesù wera l-g˙erf
Il-Bibbja f’idejna
L-ART IMQADDSA Mejju - Ìunju 2002 261
Il-Bibbja f’idejna
divin tieg˙u. Dwar min jiretis-Saltna ma kienx hemmdiffikultà. Dwar min hu l-proxxmu wie©eb b’mod l-aktar prattiku, b’parabbola likul˙add seta’ jifhem.
Il-Lhud u s-Samaritanikienu g˙edewwa kbar.Dawn ta’ l-a˙˙ar kienu nof-shom Lhud u nofshom paga-ni fid-demm u r-reli©jon uma kinux jit˙amlu. Darbawie˙ed Lhudi waqt li qedjivvja©©a waqa’ f’idejn il-˙allelin li ˙allewh nofsumejjet. Il-qassis u l-levitaLhud li kienu g˙addejin minhemm, rawh u ma tawhxg˙ajnuna. Imma wie˙edSamaritan mhux bissdewwieh imma ˙allas biexikun indukrat f’lukanda. Danis-Samaritan juri kifg˙andha tkun l-im˙abba tal-proxxmu; hi m˙abba lit˙addan lil kul˙add ming˙ajrdifferenza ta’ nazzjon ureli©jon. Ìesù g˙alaq il-parabbola bil-kliem : "Mur,ag˙mel hekk int ukoll."
Ìesù g˙and Martau Marija (10,38-42)
Ìesù ma kienx Alla biss,imma kien bniedem ukoll.Kellu l-˙bieb tieg˙u u kienjaf jirrispetta u j˙obb b˙alkull bniedem normali. Luqajqieg˙ed dan ir-rakkontwara l-parabbola tas-Samaritan biex juri li, barra l-g˙emil tajjeb li wriena s-Samaritan u wriet Martabix-xog˙ol materjali metalaqg˙et lil Ìesù, je˙tie© lina˙sbu f’ru˙na spiritwal-ment kif g˙amlet Marija. L-istorja ta’ Marta u Marija ,˙ut LaΩΩru, nafuha a˙jarmill-Evan©elju ta’ SanÌwann. Luqa j©ib episodjuwie˙ed mill-˙biberija li Ìesùkellu ma’ din il-familja: il-˙afna xog˙ol ta’ Marta u l-
a˙jar sehem li g˙aΩletMarija.
Il-"Missierna" (11,1-4)
San Luqa jintroduçi din it-talba b'mistoqsija ta' wie˙edmid-dixxipli, waqt li SanMattew jqieg˙dha fid-diskors tal-G˙olja. Anke l-istiltaΩ-Ωew© Evan©elistim'huwiex l-istess: Luqa j˙allibarra l-kliem "li inti fis-smewwiet", kif hemmf'Mattew, u minflok"Missierna" j©ib "Missier"biex jinnota kif Ìesù kienjitlob u b'hekk juri r-rabtatieg˙u u tag˙na mal-Missier.Il-forma ta' Mattew hi lhu-dija, ta' Luqa kristjana.
"Jitqades ismek"; in-Nisrani g˙andu jg˙ix ˙ajjatajba u jfa˙˙ar lil Alla li husuperjuri g˙al kull kreatura:dan hu l-g˙an ta' kull rive-lazzjoni (Lev 19,2; 22,31ss.).L-isem ifisser il-persuna.
Il-kliem "ti©i Saltnatek"marbutin ma' l-isem ta' Allakienu jid˙lu spiss fit-talblhudi; il-Lhud kienu jindiriz-zaw lil Alla b˙ala Sultan. Is-Saltna ta' Alla hu l-˙olqien
kollu, l-aktar il-bnedmin. Il-Knisja tmexxi l-bnedmin lejnAlla.
"Ikun li trid int..." Alla jrid linag˙tuh ©ie˙ u glorja biexhekk nitqaddsu waqt linag˙mlu dak li hu ta' ©idg˙as-salvazzjoni ta' ru˙na ub'hekk inkunu qed nie˙dusehem mill-glorja tieg˙u.
Issa tibda t-tieni parti tal-Missierna li tmiss mhuxdirettament lil Alla imma lilnau lil ˙ti©ijietna. Il-˙obΩ linitolbu hu dak li hu me˙tie©g˙all-g˙ajxien (Origene)kemm materjali kif ukoll spi-ritwali. Luqa g˙andu "kuljum"flok "illum".
Biex Alla ja˙frilna je˙tie©li na˙fru li min naqasnag˙ax a˙na lkoll nonqsu ulkoll a˙na ulied Alla.
"La dda˙˙alniex fit-ti©rib"g˙andha tiftiehem: "La t˙alli-niex nid˙lu fit-ti©rib li manifil˙ux g˙alih". It-ti©rib linifil˙u g˙alih hu me˙tiegg˙all-˙ajja matura, l-ittra ta'San Ìakbu hi çara dwardan.
Luqa j˙alli barra t-talba lij©ib Mattew biex inkunume˙lusin mid-deni.
Il-Bibbja f’idejna
262 L-ART IMQADDSA Mejju - Ìunju 2002
Il-Bibbja f’idejna
Il-˙abib imprudenti (11,5-13)
Issa Ìesù j©ib parabboladwar wie˙ed li baqa' jitlobtliet ˙obΩiet ming˙and˙abibu g˙ax wasal g˙andu˙abib bil-lejl u ma kellux x'ji-timg˙u. Billi kien bil-lejl, dakma setax iqum g˙ax mariedx iqajjem lil uliedu. Immal-ie˙or baqa' jitlob it-tliet˙obΩiet, u l-˙abib kellu jqumu jag˙tih.
F'kull parabbola g˙andnaniddistingwu t-tag˙limaewlenija mill-elementi l-o˙rali jΩejjnuha. Hawn it-tag˙limaprinçipali hi li Alla jag˙tina
dak li nitolbuh basta li danikun ta' ©id g˙ax Alla hu l-˙abib u l-Missier tag˙na.Óafna kummentaturi jag˙fsufuq it-tag˙lima tal-perseve-ranza fit-talb, imma din hibiss tag˙lima mpliçita.
Is-Saltna mifruda(11,14-23)
Ìesù g˙amel eΩorçiΩmufuq wie˙ed imbikkem u kif˙are© ix-xitan in-niesstag˙©bu. Dawk li bag˙du lilÌesù qalu li hu kien qieg˙edikeççi x-xjaten f'isemBelΩebub, il-prinçep tax-xja-ten. It-tifsir tal-kelma
"BelΩebub" m'huwiex Ωgur.Jista' jkun "Sid il-prinçpijiet",kif il-Filistin kienu jsej˙u lilalla tag˙hom Dagon; jista'jkun ukoll "sid id-dubbien" kifil-Lhud kienu jsej˙u b'di-sprezz lil alla tal-Filistin; u,jekk l-isem g˙andu jinqara"belΩebul" jista' jkun laqamta' disprezz lill-prinçep tax-xjaten: "sid iΩ-Ωibel". Immakien hemm o˙rajn li rieduj©arrbu lil Ìesù u talbuhsinjal mis-sema.
Ìesù wie©eb kemm lildawk li g˙oddewh b’qaddejta' Satana u kemm lil dawk liriedu sinjal. Fakkarhom lihuma stess kellhom nies lijkeççu x-xjaten f'isem Alla.Mela jekk hu u nieshomkienu qeg˙din ikeççu x-xja-ten u l-prinçep tax-xjatenkien qed i˙allihom jkeççu s-sudditi tieg˙u, dan ifisser li s-saltna tieg˙u hi maqsuma.G˙alhekk qalilhom li nieshomstess juruhom kemm kienuqeg˙din jiΩbaljaw. Mhux biss,imma ladarba hu kien qedikeççi x-xjaten bis-sa˙˙a ta'Alla, dan ifisser li kienetwaslet is-Saltna ta' Alla.
Issa Ìesù ©iebilhomparabbola ta' wie˙ed ta'sa˙˙a superjuri li jaqbeΩ fuqmin hu inqas qawwi minnu,jirb˙u u jqassam ©idu. Il-parabbola tfisser li Ìesù huiktar qawwi mix-xitan ug˙andu s-setg˙a li je˙odlu©idu. U temm billi jg˙idilhomli min m'huwiex mieg˙u hukontra tieg˙u, u min maji©borx mieg˙u (alluΩjonig˙all-mexxejja Lhud), ikunqed ixerred, jew jitlef dak lig˙andu.
Il-vrus 24-26 ikomplu jfis-sru kliem Ìesù b'parabbolao˙ra ta' xitan li ˙are© minnpost u meta sab ru˙uji©©erra u jfittex mistrie˙ f'artniexfa (il-post fejn il-Lhudkienu jimma©inaw li hemm
Il-Bibbja f’idejna
ix-xjaten), ma sabx mistrie˙u re©a' lura fil-post fejn kienqabel ma' seba' (ji©ifieri˙afna) xjaten aqwa minnu.Sab il-post nadif, da˙alhemm, u dak l-imsiekenbniedem sab ru˙u ag˙armilli kien qabel. Il-parabbolatfisser li dawk il-Lhud li mariedux jisimg˙u kliem Ìesù, libihom setg˙u jitnaddfu, issalabarba warrbu kelmtu,sabu ru˙hom f'sitwazzjonita' kundanna ag˙ar minnqabel.
Tif˙ir lil Omm Ìesù(11,27-28)
Luqa jkompli jsa˙˙a˙ it-tag˙lim ta' qabel bir-rakkontta' wa˙da mara li g˙ollietle˙inha u bierket lill-Madonna li wildet u reddatlil Ìesù. Ìesù ma meriex lill-mara; anzi qalilha li Ommuhi mbierka u hienja g˙ax kie-net l-ewwel fost dawk lisemg˙u l-kelma ta' Alla u˙arsuha. Marija kienet l-ewwel bniedma li emmnet libinha hu Alla.
Is-sinjal ta' Ìona(11,29-32).
Fil-vers 16 ta' dan il-kapi-tlu jing˙ad li kien hemm xiw˙ud li riedu sinjal biexi©arrbu lil Ìesù; lil dawnÌesù issa we©ibhom diretta-ment u qal li lil dan nisel˙aΩin ma jing˙atalux ˙lief is-sinjal ta' Ìona. Ìona kienmibg˙ut biex jippriedka lin-nies ta' Ninwe' u, meta rikebbastiment biex ma jmurxhemm, il-bastiment kien sejeg˙req u Ìona kien mix˙utfil-ba˙ar fejn imbeg˙la minn˙uta li beΩqitu f'Ninwe'.Hemm kellu jippriedka u n-nies g˙amlu penitenza.
L-istorja ta' Ìona hija
parabbola. Il-˙uta hi figurata' Ninwe' li l-arma coat-ofarms tag˙ha kienet il-˙uta.Kienet g˙alhekk xbieha-pro-fezija ta' Ìesù li dam tlietijiem fil-qabar u mal-qaw-mien bdiet il-fidwa. Dan kiensinjal li dawk ta' rieda ˙aΩinama fehemux. IΩda fehemu lidawk ta' Ninwe', ukoll is-sul-tana ta' nofsinhar (vers 31) liriedet tisma' l-g˙erf ta'Salamun, kienu a˙jarminnhom, g˙alkemm paga-ni, u li f'jum il-˙aqq kienusejrin jikkundannaw l-g˙ebusija ta' qalbhom. G˙axjekk il-predikazzjoni ta' Ìonau l-g˙erf ta' Salamun mes-sew il-qalb tal-pagani ta'Ninwe' u tas-saltna ta' nof-sinhar, Ìesù hu ikbar minn©ona u Salamun u humakien imisshom jisimg˙u.
Il-musbie˙ fuq l-imnara (11,33-36)
Il-musbie˙ hu mag˙mulbiex jitqieg˙ed fuq l-imnara˙alli jdawwal u d-dawltieg˙u jkollu effett tajjeb jekkl-g˙ajn ma tkunx marida.Ìesù applika dan kollu
g˙alih innifsu u g˙al dawk lijisimg˙uh. Ìesù hu l-musbie˙ li jdawwal; l-g˙ajntfisser ir-rieda tas-sem-mieg˙a: jekk ir-rieda tkuntajba d-dawl tat-tag˙lim ta'Ìesù jikseb l-effett tajjeb ussir il-konverΩjoni; jekk ir-rieda tkun ˙aΩina, b˙al diktal-FariΩej, is-semmieg˙ajibqg˙u mdallmin. Fl-evan©elju ta' San Mattew, id-dawl tal-musbie˙ huapplikat g˙al-predikazzjonitad-dixxipli.
Ikla u kundanna f'dar ta'wie˙ed FariΩew (11,37-54)
Hawn u jitkellem, wie˙edFariΩew stieden lil Ìesùg˙all-ikla ta' nofsinhar(skond l-ori©inal grieg). Ìesùmar imma ma ˙asilx idejhqabel l-ikel kif kienet id-drawwa tar-rabbin Lhud, u l-FariΩew skandaliΩΩa ru˙u.
Ìesù sab l-okkaΩjoni lijikkundanna l-formaliΩmureli©juΩ tal-FariΩej u tal-kittie-ba (l-g˙orrief tag˙hom).Dawn kienu "nies bla mo˙˙";jag˙mlu dak li jidher u majqisux sewwa dak li tg˙id il-
L-ART IMQADDSA Mejju - Ìunju 2002 263
Il-Bibbja f’idejna
kuxjenza. Li jsir dak li jidherhi ˙a©a tajba imma hi ˙a©aa˙jar li tag˙ti kas g˙al dak lima jidhirx g˙ax Alla j˙aresiktar lejn il-kuxjenza milli lejnl-g˙emil, tajjeb kemm ikuntajjeb. Per eΩempju, liwie˙ed jag˙ti karità hug˙emil tajjeb imma je˙tie© lil-karità ting˙ata b'kuxjenza"nadifa" (vers 41) mhux biexwie˙ed jidher u jie˙u tif˙ir in-nies. U li jit˙allsu d-deçmifuq il-prodott ta' l-art (10 fil-mija skond il-li©i) hi ˙a©atajba, imma ma kienx hemmbΩonn li l-li©i tinkludi wkoll l-iΩg˙ar ˙xejjex kif g˙allmu l-FariΩej; dan kien toqol Ωejjedfuq il-kuxjenza. Alla ma riedxlegaliΩmu u toqol ta' kuxjenzikif riedu l-FariΩej li fl-istess˙in kienu jfittxu li jidhru mill-poplu fis-sinagogi u l-pjazez.Ìesù qalilhom çar u tond li
kienu b˙al "oqbra" (skondMattew, "oqbra mbajda")sbi˙ minn barra u mimlijininsetti minn ©ewwa.
Meta wie˙ed mill-g˙orrief qal lil Ìesù li kienqieg˙ed joffendi lilu u lils˙abu (vers 45), Ìesù kom-pla jikkundanna lilhom ukoll.Qalilhom li dak li kienu jridu lil-poplu jitg˙abba bih humama kinux imissuh b'saba'wie˙ed. Dan il-formaliΩmukienu ©a' kkundannawh il-profeti li missirijiethom qatlu.U huma ("dan in-nisel") kienuqed i©eddu g˙emil il-missi-rijiet fuq Ìesù u kienu sejkomplu j©edduh fuq l-Appostli. Imma l-qaddisintal-qedem, ibda minn Abel (lil-qtil tieg˙u hu rrakkuntat fl-ewwel ktieb tal-kanoneLhudi) u spiçça f’Ûakkarija (lil-martirju tieg˙u hu rrakkun-
tat fl-a˙˙ar ktieb tal-kanoneLhudi) jixhdu kontra l-FariΩeju l-kittieba. Ìesù jag˙laq il-kundanni tieg˙u b'kundannaiktar qawwija minn ta'qabel: L-g˙orrief tal-li©i lililhom kien mog˙ti l-muftie˙tal-g˙erf ma nqdewx bihtajjeb; mhux biss ma da˙luxhuma fil-qalba ta' l-Iskrittura(il-©id li j©ib mieg˙u il-Messija) imma lanqas ma˙allew lil ˙addie˙or jid˙ol.
Il-vrus 53-54 juru r-reazzjoni tal-FariΩej u l-g˙orrief tal-ligi: minflok lilaqg˙u kliem Ìesù bl-umiltàu kkonvertew, bdew ifitxxujonsbuh b'mistoqsijiet iebsabiex isibu fuqiex jakkuΩawh.Il-FariΩej u l-g˙orrief tal-Li©ihuma wkoll il-figura tal-bnie-dem, supperv li ma jkunx iridjisma’ lil min irid jag˙millu l-©id.
264 L-ART IMQADDSA Mejju - Ìunju 2002
Il-Bibbja f’idejna
Ìesù iwie¥ed u jip-preΩenta l-Ispirtu s-Santub˙ala l-Paraklitu, ix-Xhud, l-Im¥allem, il-gwida lejn il-verità, il-Glorja ta' Kristu, l-Ispirtu tal-Verità, il-Mib¥uttie¥u u tal-Missier.
Min hu l-Ispirtu s-Santu:iwie©eb Ìesù
Ìesù iwe¥ed l-Ispirtu s-Santu: U jiena nitlob lill-Missier u hu ja¥tikomDifensur ie˙or biex jibqa'dejjem ma¥kom, l-Ispirtutal-verità...(Ìw 14, 16).
Ìesù jippreΩenta l-Ispirtuu ja¥tih seba' ismijiet:
PARAKLITU, li jfisserDifensur, dak li jinterçedi,ja¥ti l-fara©.
XHUD: Meta ji©i d-Difensur, li se nib¥atilkomming˙and il-Missier, l-Ispirtutal-Verita', huwa jixhed¥alija (Ìw 15, 26).
MGÓALLEM: Imma d-Difensur, l-Ispirtu s-Santu lil-Missier jib¥at f'ismi,huwa j¥allimkom kollox(Ìw 14, 26).
MEXXEJ LEJN IL-VERITÀ: Meta ji©i hu, l-Ispirtu tal-verità, iwassalkom¥all-verità kollha (Ìw 16,13).
GLORJA TA' KRISTU:Hu ja¥tini glorja, ¥aliexjie˙u minn dak li hu tie¥i uj˙abbru lilkom (Ìw 16, 14).
SPIRTU TA' VERITÀ:Meta ji©i d-Difensur, li senib¥atilkom ming˙and il-Missier, l-Ispirtu tal-Verita'...(Ìw 15, 26).
MIBGÓUT MINN KRI-STU: Madankollu,n¥idilkom is-sewwa, jaq-blilkom li jiena mmur: jekk
ma mmurx, id-Difensur maji©ix ¥andkom: imma jekkimmur nib¥atulkom (Ìw16, 7).
MIBGÓUT MILL-MIS-SIER: U jiena nitlob lill-Missier, u hu ja¥tikomDifensur ie˙or biex jibqa'dejjem ma¥kom (Ìw 14,16).
Ìesù jis˙aq fuq il-prinçipju li l-Ispirtu ji©i mo¥tifrott is-Salib tie¥u:
Madankollu, n¥idilkomis-sewwa, jaqblilkom li jienammur: jekk ma mmurx, id-Difensur ma ji©ix ¥andkom:imma jekk immurnib¥atulkom (Ìw 16, 7).
A. Ìesù iwie¥ed u jurimin hu l-Ispirtu s-Santu
waqt l-a˙har çena.
F'dan il-mument impor-tanti tal-˙ajja ta' Ìesù, il-Mulej iwie¥ed Difensurie˙or: U jekk titolbu xi ˙a©af'ismi jiena na¥milha, biexil-Missier ikun igglorifikatpermezz ta' Ibnu. Iva, jekk
titolbuni xi ˙a©a f'ismi, jienana¥milha....u jiena nitlob lill-Missier, u hu ja¥tikomDifensur ie˙or biex jibqa'dejjem ma¥kom, l-Ispirtutal-Verità, li d-dinja ma tistaxtirçevih, ¥ax hija la tarah ulanqas ta¥arfu. IΩda intomta¥arfuh, ¥aliexi¥ammar ma¥kom, uhuwa fikom. Ma n˙allikomxiltiema...(Ìw 14, 13-18).
Ìesù iwie¥ed Difensur,avukat, dak li jinterçiedi.Huwa 'ie˙or', ¥aliex l-ewwel Difensur huwa Kristuu l-Ispirtu ji©i mo¥ti minnubiex il-Knisja tkompli l-opratal-fidwa li se˙˙et bil-qawwata' Ìesù. B'dan il-kliem,Ìesù j˙ejji l-appostli ¥at-tluq tie¥u u iwie¥dhomkonsolatur.
Wara li j˙abbar it-tluqtie¥u u l-we¥da ta' l-Ispirtu, Ìesù iΩid: Imma d-Difensur, l-Ispirtu s-Santu, li l-Missier jib¥at f'ismi,i¥allimkom kollox ujfakkarkom dak kollu li¥idtilkom (Ìw 14, 26).Mela l-Ispirtu kellu jkun id-
L-ART IMQADDSA Mejju - Ìunju 2002 265
Il-Bibbja f’idejna
Kitba ta’ Marcello Ghirlando ofm
Min Hu l-Ispirtu s-Santu
266 L-ART IMQADDSA Mejju - Ìunju 2002
Il-Bibbja f’idejna
Difensur filli jkun preΩenzafil-Knisja, preΩenza lit¥allem u tfakkar, preΩenzali t¥in lill-Knisja tilqa', tifhemu xxandar kontinwament il-Bxara t-Tajba ta' Kristu. Il-preΩenza ta' l-Ispirtu¥alhekk issir garanzija li l-Knisja xxandar lil Kristu s˙ih,li xxandar il-Verita' ta' l-Im¥allem.
Fix-xandira tal-Bxara t-Tajba, l-appostli/il-Knisja kel-lhom ikunu m¥ejjuna, anzianimati, mill-Ispirtu: Metaji©i d-Difensur, li senib¥atilkom ming˙and il-Missier, l-Ispirtu tal-verità, li
©ej mill-Missier, huwa jixhed¥alija. U intom ukoll tixhdu,¥ax intom kontu mie¥i samill-bidu (Ìw 14, 26-27). L-esperjenza diretta li l-appo-stli kellhom ta' Kristu -esperjenza okulari, ta'smie¥ eçç - ti©i sostnutamill-˙idma ta' l-Ispirtu u ti©im¥oddija bil-qawwa ta' l-Ispirtu minn ©enerazzjoni¥all-o˙ra.
Fil-fatt Ìesù jkompli j¥id:Baq¥ali ˙afna ˙wejje©x'n¥idilkom, imma ¥alissama tifil˙ux ¥alihom. Metaji©i hu, l-Ispirtu tal-Verità,iwassalkom ¥all-verità kol-
lha; ¥aliex hu ma i¥idxejn minn tie¥u, imma j¥iddak li jisma', u j˙abbrilkom il-©ejjieni (Ìw 16, 12-13).
Fil-fatt kellu jkun l-Ispirtu lijmexxi lill-appostli ¥all-verità kollha, ji©ifieri li jifhmul-misteru s˙i˙ ta' Kristu ankefl-umiljazzjoni tie¥u fuq is-Salib li twassal ¥all-glorjatal-qawmien. L-Ispirtu kellujwassalhom biex jifhmu bis-s˙ih l-iskandlu tas-salib. U l-Ispirtu llum iwassal lil minjemmen ¥all-verità kollha;¥all-¥arfien s˙i˙ tal-miste-ru ta' Kristu - ta' dak li¥amel u ¥allem, tal-©rajjatal-Kalvarju - fil-˙ajja proprjau fil-˙ajja tal-Knisja.
L-Ispirtu mela huwa mar-but intimament ma Kristu. L-Ispirtu huwa d-Difensur 'l-ie˙or' li jwassal lil min jem-men biex jie˙u sehem fil-Misteru ta' Kristu, fil-fidwa.Hu ¥alhekk li l-Ispirtu s-Santu, permezz tal-Knisja,ikompli j©ib fil-preΩent il-fidwa ta' Kristu: Hu ja¥tiniglorja, ¥aliex jie˙u minndak li hu tie¥i u jhabbrulilkom (Ìw 16, 14).
Ir-rivelazzjoni ta' Alla nnif-su li sse˙˙ fil-©rajja Ìesùtkompli fil-preΩent bil-˙idmata' l-Ispirtu s-Santu: Dakkollu li ¥andu l-Missierhuwa tie¥i. Áalhekk ¥idtli jie˙u minn dak li hu tie¥i uj˙abbru lilkom (Ìw 16, 15).
B. Il-Missier, l-Ibenu l-Ispirtu s-Santu
Fid-Diskors ta' l-A˙˙arÇena, Il-Missier, l-Iben u l-Ispirtu s-Santu ji©u msem-mija b'mod çar b˙alaPersuni marbutin flimkienb'rabta intima ta' m˙abba.L-Ispirtu ©ej mill-Missier (Ìw15, 26), il-Missier ja¥ti l-Ispirtu (14, 16). Il-Missier
Il-Bibbja f’idejna
L-ART IMQADDSA Mejju - Ìunju 2002 267
Il-Bibbja f’idejna Il-Bibbja f’idejna
jib¥at l-Ispirtu f'isem l-Iben(14, 26), filwaqt li l-Ispirtuja¥ti xhieda ¥al Iben (15,26). L-Iben jitlob lill-Missierbiex jib¥at id-Difensur (14,16), imma jwie¥ed ukoll limeta jitlaq hu, jib¥at hustess id-Difensur (16,7).Mela l-Missier jib¥at lill-Ispirtu kif kien ba¥at lill-Iben, imma fl-istess ˙injib¥atu bil-qawwa tal-fidwata' Kristu. U Kristu jib¥atubl-istess qawwa. L-Ispirtu fil-fatt kellu jintba¥atmin˙abba l-fidwa mwettqaminn Kristu fuq is-salib,skond ir-rieda tal-Missier.
F'dan id-diskors melanist¥u nitkellmu minn rive-lazzjoni trinitarja. Fil-fattÌesù kellu ja¥ti l-mandatmissjunarju li kellu jse˙h f'i-sem Alla Missier, Iben uSpirtu: Morru fid-dinja u¥allmu u ¥ammdu fl-isemtal-Missier u ta' l-Iben u ta' l-Ispirtu s-Santu (Mt 28, 19). Ubis-sa˙˙a tal-Ma¥mudija,min jemmen jid˙ol fil-˙ajjatat-Trinità Mqaddsa. L-Ispirtus-Santu huwa M˙abba, fil-˙ajja trinitarja; huwaPersuna-M˙abba li ssir donmo¥ti lil kull min jemmen:L-im˙abba ta' Alla ssawbetfina permezz ta' l-Ispirtu s-Santu li ©ie mo¥ti lilna (Rum5, 5).
C. Alla jifdi bil-qawwata' l-Ispirtu s-Santu
Il-fidwa tal-bniedem, lisse˙h fil-©rajja tal-mewt uqawmien ta' Kristu, ti©im¥oddija lilna fil-preΩent,fil-qawwa kollha ta¥ha,mill-Ispirtu s-Santu.Áalhekk nist¥u n¥idu liAlla jikkomunika l-fidwa llumbil-qawwa ta' l-Ispirtu s-Santu.
Il-˙olqien jista' jitqiesb˙ala Alla li ja¥ti lilu nnifsu
lil bniedem - fid-don ta' l-eΩi-stenza tad-dinja u tal-bnie-dem, fid-don ta' l-¥oti ta' l-ispirtu ta' Alla fin-nifs tal-˙ajja - Óa na¥mlu l-bnie-dem skond ix-xbiehata¥na...(Ìen 1, 26). Fid-diskors ta' l-a˙˙ar çena, jekkinΩommu dan l-isfond biblikuquddiem ¥ajnejna, nindu-naw li Ìesù iqis it-tluq tie¥uu l-wasla ta' l-Ispirtu s-Santub˙ala ˙olqien ©did. Il-bnie-dem li jilqa' l-fidwa bil-fidi,jirçievi n-nifs tal-˙ajja, ji©ima˙luq mill-©did, bil-qawwatal-©rajja tal-fidwa li tne˙˙id-dnub u l-mewt.
Áalhekk Ìesù kienstqarr li jaqblikom li jienammur...jekk immurnib¥atulkom (Ìw 16, 7).Bit-tluq tie¥u, bl-iskandlutas-salib, skandlu li ˙oloqdwejjaq fl-appostli imma liÌesù wie¥ed li jbiddluf'ferh (Ìw 16, 20), Allakellu jwettaq ˙olqien ©did,effuΩjoni ©dida ta' l-Ispirtu.Bil-qawwa ta' l-Ispirtu, il-bniedem jin˙oloq mill-©didu jsib mod ©did kif jilqa' l-komunikazzjoni ta' Alla: U¥ax intom ulied, Allaba¥at l-Ispirtu ta' Ibnuf'qalbna j¥ajjat: Abba!
Missier! (Gal 4, 6). Bil-qawwa tas-Salib, mela, ji©imo¥ti l-Ispirtu s-Santu lill-Knisja; u bil-preΩenzatie¥u, Alla jwettaq ˙olqien©did.
L-Ispirtu s-Santu fir-rivelazzjoni ta' l-AntikTestment. L-Ispirtu s-Santu jimmanifesta lilunnifsu fil-˙ajja ta' Kristu ufil-Pentekoste.
L-Antik Testment kien˙ejja t-triq ¥ar-rivelazzjonita' l-Ispirtu s-Santu, anke jekkil-personalità ta' l-Ispirtu hija¥al kollox mo˙bija fl-AntikTestment. Kien il-ProfetaIΩaija li kien ˙abbar li l-Messija kellu jkun mmexximill-Ispirtu s-Santu biex isirdawl ¥al ©nus kollha. Ìesùkellu jwettaq din il-profezija.
D. Il-Messija: l-ikkonsagrat
mill-Ispirtu s-Santu
Il-Kelma Messija/Kristutfisser midluk, u fl-istorja tal-fidwa din id-dilka/konsa-grazzjoni hija dilka bl-Ispirtus-Santu. Jikkonferma SanPietru f'Atti 10, 37-38: Intomtafu b'dak li ©ara mal-
268 L-ART IMQADDSA Mejju - Ìunju 2002
Il-Bibbja f’idejna Il-Bibbja f’idejna
Lhudija kollha, ibda mill-Galilija, wara li Ìwanni xan-dar il-ma¥mudija; tafu kifAlla kkonsagra lil Ìesù ta'NaΩaret bl-Ispirtu s-Santu ul-qawwa...
Din il-konsagrazzjoni kie-net im˙ejjija minn IΩaija, lispiss il-Ktieb tie¥u jissejja˙il-Van©elu ta' l-AntikTestment. IΩaija j˙abbar il-wasla ta' persuna©©misterjuΩ, persuna©© li l-Ìdid Testment ra fih lil ÌesùKristu. Áad to˙ro© fer¥amiz-zokk ta' Ìesse, ¥adtinbet rimja minn ¥eruqu;fuqu jistrie˙ l-Ispirtu tal-Mulej, l-ispirtu ta' l-¥erf ud-dehen, l-ispirtu ta' l-¥aqal u l-qawwa, l-ispirtuta' l-¥erf u l-biΩa' tal-Mulej,u l-¥axqa tie¥u fil-biΩa'tal-Mulej (IΩ 11, 1-3). B'dinis-silta tit˙ejja r-rivelazzjonita' l-Ispirtu s-Santu li sse˙˙b'mod s˙i˙ fil-ÌdidTestment.
Fil-fatt il-Messijamwie¥ed kellu jkun mid-luk/ikkonsagrat u jkun mimlibl-Ispirtu ta' Alla. Anzi, per-mezz tie¥u, Alla kellu jwas-
sal l-istess don ta' l-Ispirtulill-poplu: L-Ispirtu ta' Sidi l-Mulej fuqi, ¥ax il-Mulejikkonsagrani, biex inwassalil-bxara t-tajba lill-fqajrin,ba¥atni ndewwi l-qalbmiksura; biex in˙abbar il-˙elsien lill-imjassrin, u lill-˙absin il-ftu˙ tal-˙abs; biexinniedi s-sena tal-grazzjatal-Mulej ...(IΩ 61, 1-2). Il-
Messija kellu jkun mib¥ut'ma l-ispirtu tal-Mulej' : Il-Mulej ba¥at lili u l-ispirtutie¥u...(IΩ 48, 16). Il-Qaddejta' Alla kellu jirçievi dan id-don: Araw il-qaddej tie¥i, lijiena nwieΩen, il-ma˙turtie¥i li fih qalbi strie˙et!Qe¥idt ir-ru˙ tie¥i fuq...(IΩ42, 1). Bil-qawwa ta' l-Ispirtu kellu j©ib frott ta'fidwa lill-©nus: Hu j©ib il-©ustizzja lill-©nus (42, 1),¥amilt minnek patt tal-poplu, dawl tal-©nus (42, 6),biex is-salvazzjoni tie¥i satruf l-art tinfirex (49, 6); l-ispirtu tie¥i li hemm fik ukliemi li qe¥idt f'fommok,ma jitbe¥dux minn fom-mok jew minn fomm ulie-dek, u wlied uliedek, minnissa u ¥al dejjem - i¥id il-Mulej (59, 21).
Dawn is-siltiet profetiçinaqrawhom fid-dawl tal-Van©elu: nifhmu li l-Messijakellu jkun dak ©ej mill-Ispirtu, b˙ala dak li jipposse-di l-Ispirtu s-Santu, anzi l-milja ta' l-Ispirtu ¥alih u¥all-o˙rajn, ¥all-bnedminkollha. Id-don ta' l-ispirtu
L-ART IMQADDSA Mejju - Ìunju 2002 269
Il-Bibbja f’idejna Biex nifhmu a˙jar il-Kelma ta’ AllaIl-Bibbja f’idejna
huwa akkumpanjat mid-donital-fidwa li kellhom ji©umo¥tija lill-foqra.
Ta' min jiftakar li dak l-ispirtu tal-Mulej li jinΩel fuq il-Messija tal-futur hu fuq kol-lox don ta' Alla ¥all-Qaddejtal-Mulej. Mhuwiex perso-nalità distinta kif imba¥adrivelat fil-Ìdid Testment.
Ìesù Kristu kellu jer©a'jfakkar il-kliem ta' IΩaija fil-bidu tal-ministeru tie¥u fis-sinagoga ta' NaΩaret. Hujuri li kien il-Messija ikkonsa-grat mill-Ispirtu s-Santu:Ìesù qam biex jaqra. Tawhf'idejh il-ktieb ta' IΩaija l-pro-feta, fet˙u u sab fejn kienhemm miktub dan li ©ej: L-Ispirtu tal-Mulej fuqi, ¥axhu kkonsagrani biex inwas-sal il-bxara t-tajba lill-fqajrin.ba¥atni n˙abbar il-˙elsienlill-imjassrin u d-dawl ©didlill-¥omja, irrodd il-˙elsienlill-ma˙qurin u nxandar senatal-grazzja tal-Mulej......Din il-kitba se˙˙et illum intom utisim¥u (Lq 4, 16-21).
E. Ìesù ta' NaΩaretikkonsagrat
fl-Ispirtu s-Santu
Il-missjoni ta' Ìesù lisse˙˙ bil-qawwa ta' l-Ispirtus-Santu ti©i rivelata minnÌwanni l-Battista f'xatt ix-xmara Ìordan: Jienn¥ammidkom bl-ilma,imma ©ej wie˙ed aqwaminni li ma jist˙oqqlix in˙olluil-qfieli tal-qorq tie¥u. Huj¥ammidkom bl-Ispirtu s-Santu u n-nar (Lq 3, 16).Ìwanni j˙abbar Messija likellu ji©i bil-qawwa ta' l-Ispirtu u jqassam l-istessSpirtu, bil-qawwa tal-missjo-ni tie¥u li jne˙˙i d-dnubiettad-dinja.
Ix-xhieda ta' Ìwanni ti©ikkonfermata mill-Missier f'ri-velazzjoni Trinitarja mill-
isba˙: Ìesù t¥ammedukoll u waqt li kien qie¥edjitlob, is-smewwiet infet˙u, uniΩel l-Ispirtu s-Santu fuqufis-sura ta' ˙amiema. U mis-sema ©ie le˙en i¥id: 'IntiIbni l-¥aziΩ: fik sibt il-¥axqa tie¥i' (Lq 3, 21-22).
Ìesù jwettaq il-missjonitie¥u bil-qawwa ta' l-Ispirtus-Santu, mimli bl-Ispirtu,mmexxi mill-Ispirtu; Ìesù,wara r-ritorn tat-72 dixxiplu,jifra˙ fl-Ispirtu s-Santu qud-diem ir-rejaltà tal-paternitàdivina, paternità li huwa jirri-vila liΩ-Ω¥ar. Ìesù jifra˙ fl-Ispirtu s-Santu, i˙oss l-Ispirtu
ja˙dem fih, l-istess Spirtu likien niΩel fuqu f'xatt ix-xmara Ìordan. L-¥aqda ta'Kristu u l-Ispirtu ti©i biç-çarmurija f'dak il-fer˙ fl-Ispirtu.
F. Kristu Rxoxt i¥id: Óudu l-ispirtu s-Santu.
Ìesù huwa dak li jwassalid-don ta' l-ispirtu s-Santu,don li kellu ji©i mo¥ti lill-appostli u lill-Knisja, frott il-fidwa tie¥u fuq is-SalibImqaddes.
Ìesù jwassal l-Ispirtu s-Santu billi jirrivela min hu.Dak li l-Antik testment kieniddeskriva b˙ala nifs tal-˙ajjata' Alla, id-don li kellu ji©i
mo¥ti lill-Messija - b˙ala l-¥ajn tal-˙idma tie¥u, kif ji©ikkonfermat fil-˙ajja ta' Ìesù,issa ji©i rivelat minn Ìesù.
L-Ispirtu mhuwiex bissdon mo¥ti lill-Messija immahuwa Persuna-Don: huwaDifensur ie˙or, Spirtu ta'Verità li jwassal lid-dixxipli ta'Ìesù ¥all-verità s˙i˙a;huwa Dak li huwa maq¥udma Kristu - jie˙u minn dak lihuwa tie¥i u j˙abbarulkom- ¥aqda li ssib il-¥ajnta¥na fil-Missier - Dak kolluli ¥andu l-Missier huwatie¥i; ¥alhekk ¥idtilkom lijie˙u minn dak li huwa tie¥i
u j˙abbarulkom -. L-Ispirtuhuwa mib¥ut mill-Missier;l-ewwel huwa mib¥utb˙ala don ¥all-Ibenma¥mul bniedem, Messija.Wara t-tluq ta' Ìesù, bis-sa˙˙a tal-grajjiet tal-Áid -il-mewt u l-qawmien ta'Ìesù - l-Ispirtu ji©i biex ikom-pli l-missjoni ta' l-Iben u jwet-taq l-era l-©dida tal-fidwa.
Dan jidher çar fil-jumtal-qawmien: fil-qawmienÌesù Kristu Sidna li, skondit-tnissil tal-©isem twieledmin-nisel ta' David, u skondl-Ispirtu s-Santu, kostitwitb˙ala l-Iben ta' Alla b'kullqawwa permezz tal-qaw-mien mill-imwiet (Rum 1, 3-
270 L-ART IMQADDSA Mejju - Ìunju 2002
Il-Bibbja f’idejna Il-Bibbja f’idejna
4). Bis-sa˙˙a tal-qawmienÌesù jwettaq il-we¥datie¥u li jib¥at l-Ispirtu s-Santu, Spirtu li jbiddel il-bnedmin f'˙olqien ©did!
Dak il-Óadd fil¥axija,meta d-dixxipli kienuflimkien imbeΩΩ¥a mil-Lhud, bil-bibien ma¥luqa,©ie Ìesù u qa¥ad f'nof-shom: u qalilhom: 'Is-sliem ¥alikom!' Kif qalhekk, uriehom idejh u©enbu. Id-dixxipli fer˙umeta raw il-Mulej.Imba¥ad Ìesù tennaj¥idilhom: 'Is-sliem¥alikom! Kif il-Missierba¥at lili, hekk jienanib¥at lilkom.' Kif qalhekk, nefa˙ fuqhom uqalilhom: 'Óudu l-Ispirtu s-Santu' (Ìw 20, 19-22).
Ìesù jwettaq kliemu: l-Imsallab/l-Irxoxt jonfo˙ fuqid-dixxipli tie¥u, bil-qawwa;ibiddel in-niket f'fer˙; ja¥tid-don ta' l-Ispirtu s-Santu,don li huwa l-frott tal-fidwafuq is-Salib Imqaddes. Bil-qawwa tas-Salib jistqarr:'Óudu l-Ispirtu s-Santu'. KifÌesù jwettaq il-missjonitie¥u permezz tas-salib,hekk ukoll permezz tas-Salibji©i mo¥ti l-Ispirtu.
Il-fidwa ti©i mwettqa bis-s˙i˙ mill-Iben, li wettaq din il-missjoni bil-qawwa ta' l-ispir-tu s-Santu sal-offerta ta'©ismu fuq is-salib. Din il-fidwa, isse˙˙ kuljum u ssirpreΩenti fil-qlub u fil-kuxjenzital-bnedmin - fl-istorja tad-dinja - mill-Ispirtu Santu, id-Difensur l-ie˙or.
G. L-Ispirtu s-Santuu Ω-Ωmien tal-Knisja.
Fit-tmiem il-missjoni ta'Ìesù, il-mib¥ut tal-Missier,nhar Pentekoste, ji©i mib¥utl-Ispirtu s-Santu biex iqaddeskontinwament il-Knisja u biexpermezz ta' Kristu min jem-men jasal ¥and il-Missier fiSpirtu wie˙ed. Huwa l-Mulej lija¥ti l-˙ajja, l-¥ajn tal-ilma˙aj li jwassal sal-˙ajja ta'dejjem; permezz tie¥u l-Missier jer©a' ja¥ti l-˙ajja lill-bnedmin, li jmutu ¥ad-dnubu jwassalhom ¥all-qawmienfi Kristu. Fil-jum ta' Pentekostetitwieled il-Knisja; jitwettaqkliem Kristu b'mod pubblikuquddiem il-bnedmin kollha;tibda l-mixja tat-tixrid tal-Bxara t-tajba matul il-meddatas-sekli. Jibda Ωmien il-Knisjali ti©i mmex-xija mill-Ispirtu s-Santu kif jixhed il-Ktieb ta' l-Attita' l-Appostli. L-Ispirtu s-Santu-don jibqa' pre Ωenza li ta˙-dem fil-Knisja, don li ji©im¥oddi mill-ordinazzjoni tas-suççessuri ta' l-Appostli -huma j¥addu d-don lill-mini-stri sagri li huma wkollj¥adduh lil dawk li jemmnubil-ma¥mudija u l-griΩma.
Hu ¥alhekk li l-Knisja tem-men li l-Ispirtu s-Santu j¥ix fiqlub dawk li jemmnu bhalf'tempju(1 Kor 3, 16; 6, 19);fihom jitlob u jixhed ¥all-adozzjoni ta¥hom b˙alawlied (Gal 4, 6; Rum 8,15-16.26). Huwa jmexxi l-Knisja¥all-verità s˙i˙a (Ìw 16, 13),i¥aqqadha, iqaddisha ujqassam id-doni u l-frotttie¥u (Ef 4, 11; 12, 1; 1 Kor12, 4; Gal 5, 22). Bil-qawwatal-Van©elu j©edded kon-tinwament iΩ-Ω¥oΩija tal-Knisja u jwassalha ¥all-¥aqda perfetta ma' l-Áarus,Kristu. Permezz tal-Knisja, l-Ispirtu s-Santu j©edded il-wiçcta' l-art.
L-ART IMQADDSA Mejju - Ìunju 2002 271
Is-Sirja hija mimlijastorja nisranija. F'dawn l-a˙˙ar snin id-dar editriçital-Kustodja ta' l-ArtImqaddsa ppubblikat diver-si volumi li ¥andhomb˙ala o©©ett tliet forom ta'˙ajja ddedikati ¥all-imi-tazzjoni ta' Kristu fil-perijo-du BiΩantin.
Dawn is-sitt volumi, frottir-riçerka tal-PatrijietFran©iskani PasqualeCastellana, Ignazio Pena uRomualdo Fernandex, ¥al˙afna snin missjunarji fis-Sirja ta' Fuq, b'mod partiku-lari fir-re©jun ta' l-Oronte,j¥inuna nifhmu min kienul-istiliti, ir-rekluΩi u ç-çenobi-ti, kif ukoll l-ibliet ta' ÌebelBariscia, Ìebel El-Al'la uÌebel Wastani li jinsabu fiΩ-Ωona muntanjuΩa - triangluta' 5500 km kwadrat -mdawwra mill-ibliet ta'Aleppo, Antijokja uApamea.
Il-volum li qed nip-preΩentaw - Lieux de pèle-rinage en Syrie - , b'IgnazioPena b˙ala awtur, fit-283faççata tie¥u, ji©bor fih l-istorja, it-topografija u l-fdalijiet arkejolo©içi ta' ximitt post marbuta ma'manifestazzjonijiet ta' kultta' l-insara fis-Sirja ta' l-ewwel seb¥a sekli.
Anke dan il-volum,b˙as-sitta ta' qablu, ippub-blikat mill-FranciscanPrinting Press, Jerusalem2000, huwa volumippreΩentat tajjeb ˙afna,kemm b˙ala test kif ukollb˙ala dokumentazzjoni
fotografika.Biex il-qarrejja jifhmu s-
sentiment reli©juΩ taΩ-Ωmien u l-manifestazzjo-nijiet tie¥u, l-awtur jitkel-lem minn dawk li kienujitolbu lil Alla ¥all-poplunisrani fis-Sirja taΩ-Ωmien.Fost dawn, evidentement,hemm Omm Alla, it-Theotokos, li l-kult ta¥hafil-Lvant jiΩviluppa b'mod
partikulari wara l-Konçiljuta' Efesu (431). Ad unurta¥ha kien inbnew ˙afnaknejjes, knejjes li sarupostijiet ta' pellegrina©©. L-aktar wa˙da antika msem-mija fil-ktieb ta' P. Pena hijadik ta' El-Hazine, 35 kmbo¥od minn Hama. DInil-Knisja ©©ib id-data 702ta' l-era Selewçida, ji©ifieri¥as-sena 390-390 tal-perijodu kristjan.
Sentejn wara, Knisjao˙ra ad unur tal-Madonnakienet ©iet miftu˙af'Mariamine. Xhieda ta'dan hija iskrizzjoni bil-griegli t¥id hekk: "Áall-glorjata' Kristu, Alla ta¥na, fiΩmien l-Isqof Kyros, is-santwarju ta' Omm AllaMarija, ©ie mibni fis-sena804, fix-xahar ta' Loos". Id-data tikkorrispondi ¥al
Lulju 493 WK.Id-devozzjoni tal-poplu
Sirjan ¥al Marija huwamuri fin-numru kbir ta'santwarji, postijiet ta' pelle-grina©©, u mill-o©©ettilitur©içi, mix-xbihat u minnbassorilievi mnaqqxa fuq il-bibien, fuq l-oqbra u fil-©ebel ta' l-altari. U˙ud mindawn l-o©©etti huma kkon-servati fil-post, o˙rajn fil-
muΩewijiet. O©©ettlitur©iku ta' tmiem il-˙amesseklu, ©ej mill-Knisja ta'Homs, huwa kkonservat fil-MuΩew ta' Louvre u j©ibfuqu xbiha sabi˙a tal-Madonna bejn Ωew© an©li.
L-awtur, dejjem fl-ewwel kapitlu, jitkellemukoll mis-santwarji dde-dikati lill-An©li u lill-Qad-disin tant ¥eΩieΩ ¥all-poplu SIrjan. Fosthomisemmi d-devozzjoni kbirali kienet teΩisti lejn SanMikiel Arkan©lu; f'Dafne,skond Prokopju, l-Imperatur Ìustinjanu rre-stawra l-Knisja dedikatalilu. F'Antjokja kien hemmΩew© knejjes dedikati lilSan Mikiel Arkan©lu.
Is-santwarji l-aktarnumeruΩi, postijiet ta' pelle-grina©©, kienu dawk idde-
Biex nifhmu a˙jar il-Kelma ta’ AllaMill-©rajjiet ta’ l-Art Imqaddsa
Kitba ta’ Ignazio Mancini OFM
Postijiet ta'Pellegrina©© fis-Sirja
272 L-ART IMQADDSA Mejju - Ìunju 2002
Mill-©rajjiet ta’ l-Art ImqaddsaMill-©rajjiet ta’ l-Art Imqaddsa
dikati lill-Qaddisin tal- LvantNofsani - u s-Sirja makenitx eççezzjoni - fosthompersuna©©i bibliçi ta' l-AntikTestment, b˙alma kien il-Profeta Elija, l-ProfetaEliΩew, Ìona, David, is-seba' a˙wa Makkabin uo˙rajn. Dawk tal-ÌdidTestment huma maqsumaf'tliet kategoriji: l-appostli,il-martri u l-monaçi.Rigward il-monaçi, f'pa©na37 naqraw: "Meta ntemmiΩ-Ωmien tal-persekuzzjo-nijiet, beda Ω-Ωmien ta' l-insara li xehdu ¥al fidita¥hom mhux aktar bid-demm imma bid-difiΩa ta' l-ortodossija u b'˙ajja axxe-tika". Lilhom in¥ata l-©ie˙ta' l-altari u ad unurta¥hom inbnew diversisantwarji.
Áal kull santwarji P.Pena joffri, fi ftit kliem, notiessenjali rigward it-titulari,l-festa litur©ika u, fejhhemm, ¥al folklor. Il-fda-lijiet tas-santwarji u dawkarkejolo©içi huma msem-mija u deskritti b'mod aku-rat.
Óafna ismijiet tat-titularital-postijiet ta' pellegrina©©huma familjari: pereΩempju l-isem San Ìor©,qaddis li lilu kienu ddedikatibosta santwarji, San XmunStilita, li kellu BaΩilka dde-dikata lilu, San Teodoru,San KoΩma u San Damjan,San Stiefnu l-Protomartri.O˙rajn huma inqasma¥rufa.
Huwa nteressanti dak linaqraw f'pa©na 37: "Áall-insara taΩ-Ωmien, waraΩmien il-persekuzzjoni, kullaxxeta li kien jistinka biexj¥ix ˙ajja qaddisa fl-awsterità kien jitqies b˙alamartri". B'dan il-kriterju,mis-seklu ˙amsa 'l qud-diem, fis-Sirja Ωdied in-numru ta' l-istiliti, ir-rekluΩi
volontarji u ç-çenobiti likienu meqjuma anke fil-˙ajja. Xhieda ta' dan humal-graffiti li ˙allew warajhomil-pellegrini, mhux biss fuqil-˙itan tal-Knejjes mibnijaad unur ta¥hom u fl-oqf-bra ta¥hom, imma ankedawk li nsibu fil-postijietfejn kien j¥ixu dawn l-erwie˙ qaddisa.
FiΩ-Ωminiet kollha l-pel-legrini dejjem urew impor-tanza kbira lir-relikwji. Il-ktieb ta' P. Pena jitkellemfuq dan l-argument fit-tienikapitlu. Jitkellem minn epi-sodji interesanti li juruna l-
mentalità tal-pellegrini taΩ-Ωmien. BiΩΩejjed wie˙ed jif-takar li s-serq tar-relikwjima kienx meqjus b˙alasagrile©© imma b˙ala attta' devozzjoni u min kienjisraqhom kien jitqies fil-©ie˙!
Il-pellegrina©©i kienujsiru fi Ωmien il-festalitur©ika li kienet issir fl-anniversarju tal-mewt tal-qaddisin. F'pa©na 61 naq-raw it-test l-aktar antik lijfakkar is-solennità ta' l-an -niversarju ta' martri: hija l-istess sena li fiha li kien SanPolikarpu (155). Il-Knisja ta'Smirne kienet tfakkar il-memorja ta' San Polikarpufil-post fejn il-fdalijiet tie¥u
kienu ©ew midfuna.Fir-raba' kapitlu l-awtur
jitkellem mill-usanzi u t-tra-dizzjonijiet li kienu jsiru fil-pellegrina©©i organizzatimill-knejjes lokali f'jum il-festa tal-qaddis u mill-pel-legrina©©i li kienu jsiruminn gruppi partikulari jewminn individwi matul is-sena. Il -pellegrina©© kienikun okkaΩjoni biex wie˙ediwettaq we¥da jew jitlobil-ma˙fra ¥ad-dnubiettie¥u jew jitlob il-fejqan.L-awtur ifakkarna fix-xhie-da ta' San ÌwannGrisostmu, ta' Teodoretu ta'Çiru, ta' Paolino ta' Nola uo˙rajn. Huma xhieda nte-ressanti ¥all-istudju tad-devozzjoni popolari.
Fil-kapitli sitta, seb¥a utmienja , l-awtur jistudjakull santwarju tas-Sirja tal-perijodu BiΩantin. Huwajaqsam l-istudji fi tlieta: is-santwarji nternazzjonali, is-santwarji nazzjonali u s-santwarji re©junali.Jitkellem mill-istorja, mill-indikazzjonijiet topografiçi ufejn hemm mill-fdalijietarkejolo©içi. B'hekk iwe˙edjie˙u viΩjoni globali ta'dawn.
L-awtur ja¥laq il-ktiebb'nota ta' dieqa: "Dawn is-santwarji, ne˙˙i xieççezzjoni, huma llum,wara 1400 sena, fi stat ta'abbandun...huma biss ir-ra¥ajja u l-arkejolo©i li jΩu-ruhom. Meta wie˙ed illumjara dawn il-fdalijiet f'nofsil-kampanja, huwa diffiçlitimma©ina l-masses tal-pellegrini li kienu jΩuruhomu li fuqhom jitkellmu it-testiletterarji kkonfermati mis-sejbiet arkejolo©içi, pelle-grini li xi darba kienu 'jas-sedjaw' l-oqbra meqjumatal-martri".
L-ART IMQADDSA Mejju - Ìunju 2002 273
Il-Bibbja f’idejna Biex nifhmu a˙jar il-Kelma ta’ AllaIl-Bibbja f’idejna
NAGÓOMI
Isem li jfisser 'pjaçevoli'.Fil-perijodu ta' l-Im˙allfin,Na¥omi kienet t¥ixBetle˙em mar-ra©el ta¥haElimelek u Ω-Ωew© uliedhaMa˙lon u Kiljon. Ìu˙ kbir©ie¥el lil din il-familja biextitlaq il-Lhudija u tmurf'Mowab, fil-lvant tal-Ba˙aril-Mejjet. Fil-¥axar snin li©ew wara, Elimelek miet u Ω-Ωew© ulied ΩΩew©u nisa tal-post, Rut u Áorfa (isem lijfisser, '¥onq', probabilment¥ax 'dawwret¥onqa/wiççha' quddiemNa¥omi li talbet lilha u lilRut jibq¥u f'pajjiΩhom metariedet tmur lura Betle˙em.Rut fil-fatt, ¥all-kuntrarju ta'Áorfa, baq¥et ma'Na¥omi). Meta mietuwliedha wkoll, Na¥omiddeçidiet li tmur lura il-Lhudija - wara li sem¥et li l-©uh f'pajjiΩha kien spiçça.
Meta Na¥omi talbet liΩ-Ωew© nisa ta' wliedha biexjibq¥u f'Mowab, Áorfabieset lill-kunjata u telqet,filwaqt li Rut ¥aΩlet li tibqa'ma¥ha u we¥ditha li fejntmur hi timxi warajha, il-poplu ta¥ha jsir ta¥hawkoll u fejn kellha tmut hi,˙dejha xtaqet li tindifen (ara:Rut 1, 14.16-17).
IΩ-Ωew© nisa wasluBetle˙em fil-˙sad tax-x¥ir.Hija u tfittex l-¥elieqi ¥all-fdal tax-x¥ir, hija ltaqet ma'qarib Ωew©ha jismu Bo¥aΩ.Fuq parir ta' Na¥omi. RutΩΩeww©et lil Bo¥aΩ biex il-proprjetà ta' Elimelek, li t-tnejn ma set¥ux iΩommub˙ala ta¥hom, jibqa' fil-familja. Rut welldet lil Obed,
imma l-©irien stqarrew:'Na¥omi tweldilha tifel' (Rut4, 17). Obed kien il-buΩnan-nu tas-Sultan David.
PRIXXILLA
Fil-Ktieb ta' l-Atti, Luqajsejja˙ lil Priska, missjunarjaflimkien ma' Ωew©ha, bl-isem familjari ta' Prixxilla.Áal darbtejn Luqa jsemmi lilPrixxilla qabel l-isem ta'Ωew©ha Akwila - forsi kienethi l-aktar attiva b˙ala mis-sjunarja jew inkella kellha xipoΩizzjoni soçjali o¥la minnΩew©ha. Prixxilla u Akwilakienu forsi l-ewwel tnejn lilaq¥u l-Bxara t-Tajbaf'Ruma. Meta t-tnejn tkellmufuq Ìesù fis-sinagogi, il-kon-troversji li ©ew wara tant˙raxu li, madwar is-sena 49WK, l-Imperatur Klawdjukeçça l-Lhud minn Ruma,inkluΩi Prixxilla u Akwila.
Il-koppja mba¥admarru Korintu u hemm,b˙ala nies li kienu ja˙dmu t-tined, in¥aqdu fix-xo¥olma Pawlu. Wara sena u
nofs it-tlieta marru Efesu fejnPrixxilla u Akwila offrewdarhom b˙ala post fejn jil-taq¥u l-insara. Hemmhekkiltaq¥u ma' Apollo, li qabelkien dixxiplu ta' Ìwanni l-Battista (ara: Atti 18, 26).
Wara l-mewt ta' Klawdjufis-sena 55 WK, il-koppjamilli jidher re©¥u luraRuma. Meta Pawlu jikteb l-Ittra lir-Rumani, humaPrixxilla u Akwila li jissem-mew l-ewwel: 'Selluli ¥alPriska u Akwila, li ˙admumie¥i fi Kristu Ìesù, ¥axhuma wkoll issugraw˙ajjithom ¥alija biex isal-vawni; u mhux jien biss¥andi biex nirrin-grazzjahom iΩda wkoll il-knejjes kollha tal-©entili;nselli wkoll ¥all-knisja li til-taqa' f'darhom.'
RAKEL
Fil-Bibbja nsibu xenawa˙da biss ta' ra©el li jbusmara. Dan ©ara f'Óaranf'Paddam-Aram, fil-Mesopotamja ta' fuq, meta
Kultura Biblika
Persuna©©i Nisa fil-Bibbja
274 L-ART IMQADDSA Mejju - Ìunju 2002
Il-Bibbja f’idejna Il-Bibbja f’idejna
it-tifel ta' IΩakk, Ìakobb ilta-qa' ¥all-ewwel darba maqaribtu Rakel. Wara limexxa l-©ebla li kien hemmfuq il-bir ta¥ha u ¥innattella' l-ilma ¥all-mer˙la,huwa biesha u beka (ara:Ìen 29, 11). Xahar waratalab lil zijuh Laban li jie˙ub'martu lil Rakel. ImmaÌakobb kien fu©©itiv minnKan¥an u ma kellux flus¥all-˙las li kien isir u¥alhekk offra li ja˙demseba' snin ma' zijuh biexikun jista' jie˙u b'martu lilRakel (ara: Ìen 29, 18).
Ìakobb kien ˙arab minnqrabatu, min-na˙a t'ommuRebekka, wara li kien qar-raq b'˙uh u ˙a l-barka ta'missieru. Áesaw kien ˙alefli joqtlu. Minbarra dan, il-©enituri tie¥u ma rieduhxjiΩΩewwe© mara Kan¥anijau ba¥tuh f'Paddan-Aram
biex jie˙u wa˙da mill-bnietta' Laban.
Imma Laban ukoll qarraqb'Ìakobb u bell¥alu lilbintu Lija waqt it-tie© li kellujsir ma' Rakel. Kien biss l-¥ada fil¥odu li Ìakobbinduna b'dan il-qerq u talbuli jkollu lil Rakel. Dan talabminnu seb¥a snin o˙ra ta'xo¥ol imma rnexxielu jie˙ulil dik li kien i˙obb wara l-©im¥a festi tat-tie© tie¥uma Lija.
IΩ-Ωew©t a˙wa ppikawma' xulxin imma Ìakobbkien i˙obb lil Rakel aktarminn Lija (ara: Ìen 29, 30).Lija welldet lil Ruben, Xmun,Levi u Ìuda. Rakel baq¥etma kellhiex tfal u lil Ìakobbtatu Ωew© subien, Dan uNeftali, permezz tal-qad-dejja ta¥ha Bil˙a. Kienbiss wara li Lija welldet lilIssakkar, Ûebulon u tifla bl-
isem ta' Dina li Rakel kellhal-ewwel iben ta¥ha,ÌuΩeppi (ara: 30, 23).
Meta Ìakobb re©a' niΩelf'Kan¥an, fil-vja©© Rakelwelldet lil Benjamin u mie-tet. Ìiet midfuna fit-triq lejnBetle˙em u kienet l-ewwelpersuna mit-tielet ©ene-razzjoni tal-patrijarki li ma©ietx midfuna fil-¥ar ta'Makpela, f'Óebron
RAÓAB
Isem li jfisser, 'wiesa'. Il-Ktieb ta' ÌoΩwè jirrakonta liqabel id-d˙ul fl-artimwie¥da, dan il-mexxejqalbieni ba¥at Ωew© spijibiex jaraw l-art 'il hemmmix-xmara Ìordan, speçjal-ment il-belt ta' Ìeriko (ara:ÌoΩ 2, 1). Meta wasluÌeriko huma sabu kenn fid-dar tal-prostituta Ra˙ab. L-ispiji forsi ˙asbu li ma kenuxser iqanqlu suspett ¥aliexdin kienet dar imdorrija bl-ir©iel barranin. Imma s-sul-tan ta' Ìeriko ©ie m¥arrafbil-preΩenza ta¥hom uordna lil Ra˙ab li to˙ro© lildawn iΩ-Ωew©t ir©iel. ImmaRa˙ab irriskjat ˙ajjitha billi˙biet l-ir©iel fuq il-bejt u qaletlis-sultan li kienu ˙arbu fid-dlam (ara: ÌoΩ 2, 4-5).
Ra˙ab talbet lill-ir©iel biexje˙ilsu ˙ajjitha u dik tal-qraba ta¥ha. Kienetsem¥et kemm ¥e©ubietkien ¥amel il-Mulej mal-poplu pellegrin fid-deΩert uemmnet li Alla kien tahom l-art imwie¥da (ara: ÌoΩ 2,9). L-ir©iel we¥duha l-˙arsien basta ma tikxifxx'kienet il-missjoni ta¥ha uordnawla ddendel ˙abela˙mar mat-tieqa fil-mumenttal-battalja kontra Ìeriko.Huma mba¥ad niΩlu mit-tieqa mal-˙itan tal-belt u˙arbu.
L-ART IMQADDSA Mejju - Ìunju 2002 275
Il-Bibbja f’idejna Biex nifhmu a˙jar il-Kelma ta’ AllaIl-Bibbja f’idejna
REBEKKA
Meta barrani ©ie fil-beltifittex mara ¥al iben siduta' erb¥in sena, Rebekkaaççettat il-proposta u aççet-tat ukoll li titlaq immedjata-ment. Kienet ¥adhaΩ¥ira (ara: Ìen 24, 16)
Abraham kien ba¥at il-qaddej tie¥u biex ifittexmara ¥al ibnu IΩakk. Mariedx li ibnu jie˙u maraKan¥anija. Il-qaddej kienwaqaf viçin bir, qrib Na˙or.Talab sinjal minn Alla. Il-mara li kellha ti©i ˙dejn il-birkellha mhux biss toffrilu l-ilma ¥ax-xorb imma kellhatoffri wkoll li ta¥ti l-ilma lill-i©mla tie¥u. U Rebekkahekk ¥amlet. U s-sinjal ©iekkonfermat meta Rebekkaqaltlu li kienet bint in-nepu-tija ta' Abraham, Betuel.Telqet mal-ewwel u malliwaslu fin-Negev niΩlet il-velu. Imma IΩakk ˙adha fit-tinda tie¥u u hi saret martuu ˙abbha (ara: Ìen 24, 67).
Min˙abba ©u˙ kbir IΩakku Rebekka marru fiΩ-Ωonatal-Filistin. Tant kienetsabi˙a li IΩakk beΩa' li xi˙add joqtlu biex je˙odha u¥alhekk ippreΩenta ru˙ub˙ala ˙uha. Imma meta s-sultan darba nduna li kienqed ifissidha huwa rrabjamie¥u talli kien gidiblu u taordni li ˙add maja¥mlilhom ˙sara.
Matul ¥oxrin sena ta'Ωwie© Rebekka baq¥et makellhiex tfal. Kien biss metakellu sittin sena li IΩakk talabli tnissel; u hekk ©ara.Welldet tewmin, Áesaw uÌakobb. Kienet Rebekka liqarrqet lil IΩakk biex ja¥ti l-barka tie¥u lil Ìakobb floklil Áesaw. Ba¥tet lilÌakobb 'il bo¥od mill-ven-detta ta' ˙uh. Il-Bibbja mat¥idx jekk re©¥etx
iltaq¥et ma' Ìakobb. It-tnejn indifnu fil-¥ar ta'Makpela, f'Óebron.
RODA
Isem li jfisser 'wardaΩ¥ira'. Wara li Pietru ©ieme˙lus b'mod mirakoluΩmill-˙abs, huwa mar fid-darta' Marija, omm ÌwanniMarku u ˙abbat mal-kançell. Roda, qaddejja tal-familja u probabilmentnisranija, wie©bet ¥at-ta˙bita. Imma meta ¥arfetil-le˙en ta' Pietru, Roda tanteççitat ru˙ha li marret tigrit¥id lill-o˙rajn min¥ajr mafet˙itlu! Áall-bidu ˙addma emminha u ˙asbuhami©nuna (ara: Atti 12. 15).Imma Pietru baqa' j˙abbatsakemm marru l-o˙rajn usta¥©bu meta rawh.
RISFA
Isem li jfisser '©amrata˙raq'. Risfa kienet il-konkubina tas-Sultan Sawl uwellditlu Ωew© subien,Mefiboset u Armoni. Waral-mewt ta' Sawl, ibnu Isbosetikkonfronta lill-kmandantmilitari Abner bl-akkuΩa likien ¥amel minn Risfa l-konkubina tie¥u - att liseta' ©ie nterpretat b˙ala liAbner ried it-tron ta' Sawl.Abner tant iddispjaçieh b'dinl-akkuΩa li mal-ewwel marman-na˙a ta' David (ara: 2Sam 3, 8).
Waqt is-saltna ta' Davidkien hemm ©u˙ li dam tlietsnin. David ordna li wliedRisfa u l-˙ames subien ta'Merab, bint Sawl, ji©u ritwal-ment maqtula u l-i©smata¥hom ma jindifnux. Risfabaq¥et qrib l-i©sma ma'˙allietx l-¥asafar binhar uanqas il-bhejjem bil-lejl jer-squ lejhom minn April
sakemm niΩlet l-ewwel xitaf'ottubru (2 Sam 21, 10).Kien biss f'dan il-mument liDavid difen bl-unuri dawn il-fdalijiet flimkien ma' l-¥adam ta' Sawl u ibnuÌonatan.
RUT
Isem li jfisser '˙abib' jew'sodisfatt'. Kienet il-buΩnannatas-Sultan David, armla lire©¥et iΩΩew©et u nissletfamilja ta' slaten. Kienet bar-ranija minn Mowab, mil-lvanttal-Ba˙ar il-Mejjet. MissierhaElimelek, kien telaq minnBetle˙em ¥al Mowab,iΩΩewwe© lil Na¥omi u kelluΩew© subien li ΩΩew©uwie˙ed lil Áorfa u l-ie˙or lilRut. Kienet Rut biss li marretlura ma' Na¥omi fil-Lhudijau hemmhekk sabet xortihafiΩ-Ωwie© ta¥ha ma'Bo¥aΩ. Minnu kellha tifel,Obed, missier Ìesse unannu ta' David. Rut dejjembaq¥et imfa˙˙ra ¥all-im˙abba kbira li wriet lilNa¥omi u anke ¥alkurra©© ta¥ha biex tiltaqa'u tin¥aqad ma' Bo¥aΩ.
Il-Bibbja f’idejna
276 L-ART IMQADDSA Mejju - Ìunju 2002
Jien ¥edt: "Irrid nara kif nimxi, biex ma na¥milx dnubiet bi lsieni; nqie¥ed fuq fommi sarima, sakemm idum il-˙aΩen quddiemi."Áalaqt ˙alqi u bqajt sieket; Ωammejt il-kwiet, u xejn ma swieli; l-u©i¥ tie¥i aktar ˙raxli. T˙e©©et qalbi ©ewwa fija; ¥all-˙sieb biss, nar tkebbes fija.N˙all imba¥ad ilsieni, u jien ¥edt: "Áarrafni, Mulej, it-tmiem tie¥i, u kemm hu twil Ωmien il-jiem tie¥i, ˙a nkun naf kemm xejn ma niswa.Ara, tul xibrejn ¥amiltli jiemi,Ωmien ˙ajti qisu xejn quddiemek.
Tassew, daqxejn ta' nifs kull bniedem. B˙al dell j¥addi l-bniedem, ¥alxejn joq¥od jit˙abat, ja˙Ωen il-©id bla ma jaf min ¥ad ji©bru. U issa, Mulej, jien x'nistenna? Fik biss hija t-tama tie¥i. E˙lisni minn ˙tijieti kollha, titlaqnix ¥aΩ-Ωebli˙ ta' l-iblah. Niskot jien, ma nifta˙x ˙alqi, ¥ax dan hu ¥emil tie¥ek. Warrab minni d-daqqiet tie¥ek; mifni jien bis-swat ta' jdejk.B'kastig tal-˙aΩen int t¥akkes il-bniedem, b˙al kamla t¥arraqlu ©mielu. Tassew, daqxejn ta' nifs kull bniedem. Isma', Mulej, it-talba tie¥i, a¥ti widen ¥all-¥ajta tie¥i, tibqax trux ¥ad-dmu¥ tie¥i. Áax jien mhux ˙lief mistieden ¥andek, barrani, b˙al missirijieti kollha. Warrab ˙arstek minn fuqi, biex nie˙u n-nifs, qabel ma nitlaq u nintemm ¥alkollox."
Is-salmista jitlob u jirrifletti fuq il-˙ajja: i˙oss li spiss il-˙ajja hija vojta, hija ©irjag˙all-affarijiet li mhumiex kapaçi jimlew il-vojt tal-jiem li jg˙addu daqshekk malajr.
Is-salmista jitlob lil Alla biex iwarrab ˙arstu minn fuqu biex jie˙u n-nifs, qabel majitlaq u u jintemm g˙al kollox.
Dan is-salm, miktub ming˙ajr il-fidi fil-qawmien g˙all-˙ajja, jista' jag˙ti dehra ta'dak li j˙oss il-bniedem li mg˙andux it-tama ta' ˙ajja o˙ra.
Il-premju u l-kastig
Is-Salmi
SALM 39
L-ART IMQADDSA Mejju - Ìunju 2002 277
Il-Kelma t’AllaG˙alina llum
ÓDUD TA’ LULJU - AWISSU (Sena A)Il-litur©ija tal-Kelma u t-tifsir tag˙haJikteb P. Marcello Ghirlando ofm
Il-Kelma t’AllaG˙alina llum
278 L-ART IMQADDSA Mejju - Ìunju 2002
Qari I: Ara, is-sultantie¥ek ©ej ¥andek umli(Ûakk 9, 9-10).
Dan il-qari inkiteb fi tmiem ir-raba' seklu qabel Kristu. Il-profeta Ûakkarija jabbandunal-ideja ta' Messija politiku utrijonfalistiku. Jilma˙ mill-bo¥od Messija umli, ˙abbâru bennej tal-paçi. Jinqerdu l-armi mill-©nus u l-Messijaj˙abbar paçi lill-©nus. Huwal-Messija li kellu ja¥ti s-ser˙an u l-fer˙, Messija umliu sofferenti. Messija 'ta' qalb˙elwa u umli.'
Qari II: Jekk tmewtu bl-Ispirtu l-¥emil tal-©isem,t¥ixu (Rum 8, 11-13).
Il-kapitlu tmienja ta' l-Ittra lir-Rumani huwa kapitlu mimli˙sibijiet teolo©içi profondi lijesprimu l-veritajiet ewlenijatal-˙ajja nisranija. Il-bniedemli jemmen jirçievi l-Ispirtu ta'Alla li j¥ammar f'dawk lijilq¥u l-Bxara t-Tajba.Dan l-Ispirtu jlaqqamna fil-˙ajja divina. L-istess Spirtu liqajjem lil Ìesù mill-imwiet,iqajjem lilna wkoll. Ja¥tina˙ajja ©dida fil-preΩent, jitqa-bad fina kontra l-˙aΩen u
huwa r-rahan tal-˙ajja ta'dejjem.
Van©elu: Jien ta' qalb˙elwa u umli (Mt 11, 25-30).
F'din is-silta Ìesù jrodd ˙ajrlil Alla permezz ta' talba ta'barka u radd-il ˙ajr li per-mezz ta¥ha Ìesù jirrin-grazzja lil Missier talli l-pjantie¥u ta' m˙abba ©ie murilill-umli u lill-foqra.'Infa˙˙rek Misser, Sid is-sema u l-art, talli dawn il-˙wejje© ˙bejthom lil min hu¥aref u lil min jifhem, u¥arrafthom lil min huçkejken'.Ìesù juri wkoll il-profonditàtar-relazzjoni tie¥u ma' Allal-Missier - hija relazzjoni ta'intimità s˙i˙a, intimità divinali tidher f'Ìesù ta' NaΩaret:'˙add ma ja¥raf lill-Missier˙lief l-Iben u dak li l-Iben iridi¥arrafulu'.Ìesù mba¥ad isejja˙ lill-foqra u lill-umli biex jimxuwarajh u jie˙du sehem fl-¥erf u fl-intimità divina:'Ejjew ¥andi, intom li tinsa-bu m˙abbtin u mtaqqlin, ujiena nserra˙kom....t¥allmuminni, ¥ax jiena ta' qalb˙elwa u umli'.
L-Erbatax-il Óadd matul is-sena
Ìesù ta' qalb˙elwa u umli
L-Assedju ta’ Betle˙emDehrilna li f’dawn il-kolon-ni nippublikaw g˙add ta’ritratti li juru l-esperjenzatal-kriΩi ta’ Betle˙em.Óafna rajnihom di©à immana˙sbu li jkun sewwa li dinit-tifkira tmur b˙ala tislimalill-patrijiet u sorijiet lib˙ala eroj baqg˙u hemmjiddefendu s-santwarjuakkost is-sagrifiçji u l-periklili kellhom jg˙adduminnhom tul din il-kriΩi.
Il-Kelma t’Alla g˙alina llumIl-Kelma t’Alla g˙alina llum
Il-Ómistax-il Óadd matul is-sena
Id-Dawl tal-KelmaQari I: Ix-xita ©©ie¥el l-arttnibbet - il-qawwa tal-Kelmata’ Alla (IΩ 55, 10-11).
Is-silta tiççelebra l-qawwavitali tal-Kelma ta' Alla b'tix-biha me˙uda mid-dinja
Il-Bibbja f’idejna
L-ART IMQADDSA Mejju - Ìunju 2002 279
agrikola. B˙alma x-xita ssa-qqi l-art u ©©a¥alha tnisselu tinbet, hekk il-kelma ˙ajja uqawwija ta' Alla. Hija r-relazzjoni ˙ajja bejnAlla u l-bniedem. Il-Kelma ta'Alla mib¥uta fost il-bnedminta˙dem fl-istorja tad-dinja ul-˙ajjiet tal-bnedmin. Uter©a' lura lejn Alla fi djaloguta' tif˙ir u m˙abba bejn il-Óallieq u l-˙lejjaq.
Qari II: Il-˙lejjaq kollhaqe¥din jistennew imxenn-qa d-dehra ta' wlied Alla(Rum 8, 18-23).
F'din is-sitla San Pawl i©ib l-eΩempju tal-˙olqien biexifisser il-mixja tal-˙lejjaq, uanke ta' l-istess ˙olqien,lejn iç-çentru, Alla nnifsu.Hija l-mixja eΩistenzjali tal-bniedem, fi proçess ta'fidwa li sse˙˙ kuljum fil-preΩent, u li ¥ad trid tidherfil-milja ta¥ha fl-a˙˙ar: 'Il-˙lejjaq kollha qe¥dinjistennew imxennqa d-dehra ta' wlied Alla....bit-tama li l-˙lejjaq huma wkoll
¥ad ikunu me˙lusa mill-jasar tat-ta˙sir, u jisbu l-˙elsien ta' wlied Alla'.Din il-mixja, din it-tensjonilejn il-milja tal-fidwa fl-a˙˙ar, ti©i spjegata bit-tix-biha tal-mara fl-u©i¥ tal-˙las; huwa u©i¥ li ¥adiwassal ¥at-twelid tad-dinja ©dida, tal-bniedem il-©did, meta Alla jkun kolloxf'kollox.
Van©elu: Wie˙ed bidwi˙are© jiΩra' (Mt 13, 1-23).
Áandna parabbola mibnijafuq id-dinja agrikola u tispje-ga l-fatt li l-Kelma ta' Allata¥mel il-frott f'kull bniedemdaqs kemm wie˙edjilqa¥ha mill-qalb, daq-skemm wie˙ed jo˙loq arttajba f'qalbu biex jisma' ujwettaq il-kelma biex ja¥melil-frott, 'min mija, min sittin umin tletin'. Messa©© ie˙or tal-parabbola huwa, li minkejjat-tfixkil ¥all-kelma ta’ Ìesù,il-kelma xorta tixxandar uta¥mel il-frott; u frott fl-abbundanza.
Il-Kelma t’Alla g˙alina llum
Is-Sittax-il Óadd matul is-sena
Quddiem il-˙aΩenQari I: Int ta¥ti lill-midin-bin Ωmien ¥all-indiema(G˙erf 12, 13.16-19).
Din is-silta hija me˙uda mill-Ktieb ta' l-Áerf, ktieb sabi˙miktub fid-diaspora Lhudijata' Lixandra. Hija silta mim-lija ottimiΩmu ¥al kull bnie-dem li ja¥mel esperjenzatad-dnub u tal-˙aΩen.L-¥ajn tal-©ustizzja ta' Allahija l-qawwa tie¥u, ¥axhu sid ta' kul˙add u kolloxja¥der. L-im©ieba ta' Allahija stimolu ¥al kull min
jemmen fih: '¥alkemm intsid il-qawwa int ta¥mel˙aqq bil-˙niena, u b'kotra ta'tjieba int tmexxina; int¥andek is-set¥a, ta¥melli trid. B'dawn l-¥emejjeltie¥ek int ¥allimt il-poplutie¥ek li l-bniedem ©ust iridikun ˙anin. It-tama sabi˙aint tajt lil uliedek, u ta¥ti lill-midinbin Ωmien ¥all-indie-ma'.
Qari II: L-Ispirtu stessjid˙ol ¥alina (Rum 8, 26-27).
Il-Bibbja f’idejna
280 L-ART IMQADDSA Mejju - Ìunju 2002
Is-Sbatax-il Óadd matul is-Sena
It-teΩor ta' ˙ajjitna
F'din is-sitla San Pawl jitkel-lem fuq il-˙idma ta' l-Ispirtufil-˙ajja ta' kull min jemmen.L-Ispirtu j¥inna fin-nuqqasta' ˙ila ta¥na, l-Ispirtu jid˙ol¥alina bit-talb tie¥u bitnehid li ma jistax jitfisser bil-kliem. U Alla ma jistax jibqa'indifferenti ¥at-talba ta' l-Ispirtu li jitniehed fil-qlub tal-bnedmin d¥ajfa li lanqasma jafu jitolbu kif imiss.'Dak li l-˙arsa tie¥u tinfedil-qlub jaf x'inhi x-xewqa ta'l-Ispirtu, kif bit-talb tie¥ujid˙ol ¥all-qaddisin skondma jrid Alla'.
Van©elu: Er˙ulhom jikbru t-tnejn flimkien (Mt 13, 24-43).
Ìesù jippreΩentalna tlietparabboli o˙ra me˙uda
mid-dinja agrikola. Jidherçar il-kuntrast bejn iç-çokontaΩ-Ωerrie¥a u l-ftit ˙mira ul-kobor tas-si©ra u l-¥a©namill-banda l-o˙ra. Hekk is-saltna: il-bidu umli ta¥haj¥addi mill-faΩi tat-tkabbir lijwassal ¥all-realtà li tbiddell-istorja tal-bnedmin. Huwatkabbir li mhux nieqes mid-diffikultajiet u l-konfront mal-˙aΩen; b˙all-qam˙ li jrid jik-ber qalb is-sikrana. In-nisra-ni huwa dak li jaf li huwaparti mis-saltna ta' Alla; iridjikkonfronta kontinwamentanke il-preΩenza tal-˙aΩen.In-Nisrani jrid jag˙mel danb'ottimiΩmu li ©ej minn Alla,ottimiΩmu imlaqqam fis-sabar u fil-fiduçja li Allajwettaq dejjem il-pjanijiettie¥u.
Il-Kelma t’Alla g˙alina llum
Qari I: : Qie¥ed na¥tikmo˙˙ ¥aref u ¥aqli (1 Slat3, 5-6a, 7-12).
Áandna silta mit-talba so-lenni li Salamun jerfa' lil Allafil-bidu tas-saltna tie¥u.Salamun huwa konxju tar-responsabilità kbira li ¥an-du fost il-poplu tie¥u u lejnAlla li qed imexxi l-pjan tal-fidwa permezz tal-familja ud-dar ta' David. Hu ¥alhekkli Salamun jitlob id-don ta' l-¥erf, mo˙˙ li ja¥raf it-tajjeb mill-˙aΩin. Lil Allat¥o©bu t-talba ta' Salamun:'Ara, qie¥ed na¥tik mo˙˙¥aref u ¥aqli, hekk li ˙addqablek ma kien hawnb˙alek, u anqas warajk majkun hawn'.
Qari II: Ippredestinanabiex nie˙du sura xbieha ta'Ibnu (Rum 8, 28-30).
F'din is-sitla San Pawl jitkel-lem fuq Alla l-Missier, li minndejjem ¥araf u ˙abb lilbniedem u ˙ejjieh ¥ad-donli jie˙du s-sura ta' Ibnu.B'hekk isej˙ilhom ¥ad-dontal-fidi, isalvahom bil-qawwatal-grazzja tie¥u ujmexxihom lejn il-glorja, dikil-¥aqda eterna ma Alla¥al dejjem. Áalhekk Pawluseta' jistqarr: 'A˙na nafu liAlla, ma' dawk li j˙obbuh,f'kollox ja˙dem id f'idma¥hom ¥all-©id, ma'dawk li huma msej˙in skondil-providenza tie¥u'.
Van©elu: Imur ibi¥ kull majkollu u jixtri dik il-¥alqa (Mt13, 44-52).
Ìesù jer©a' jitkellem bil-parabboli. Il-parabbola tat-teΩor u tal-©awhra tiswa˙afna huma sej˙a biex il-
Il-Bibbja f’idejna
L-ART IMQADDSA Mejju - Ìunju 2002 281
Il-Kelma t’Alla g˙alina llum
bniedem ja˙dem biex jiksebdak li huwa verament impor-tanti fil-˙ajja tie¥u: is-salt-na tas-smewwiet. Is-saltnatesi©i mpenn, impenn lijwassal ¥all-fer˙, ¥al dakli verament jiswa fil-˙ajja.
Huwa mpenn li ¥adi¥addi mill-¥arbiel tal-©udizzju, ©udizzju ppreΩen-tat bit-tixbiha tas-sajda,'ji©bru fil-kannestri dak li hutajjeb u jarmu l-˙aΩin'.
It-Tmintax-il Óadd matul is-Sena
Ikel bix-xaba'Qari I: Isim¥u minni u tiek-lu tajjeb (IΩ 55, 1-3).
L-appell tal-Profeta IΩaijaqisu l-¥ajta tal-bejjie¥ fis-suq. Bid-differenza li l-¥ajta tal-profeta tinsisti lidak kollu li hu qed ja¥tihuwa b'xejn. Dak kollu liqed joffri ¥alhekk isir sinjaltal-˙ajja, ta' l-Ispirtu u tal-˙elsien li l-Mulej irid ja¥tilill-eΩiljati, li fit-Tempju kel-lhom isibu l-¥ajn ta' l-ilma˙aj. L-inbid u l-˙alib humasinjali tal-˙ajja fl-artimwie¥da, sinjali tal-barkau tal-fer˙ li joffri l-Mulej. Il-˙obΩ u l-ikel bnin isiru wkollsinjal ta' l-im˙abba ta' Allalejn il-poplu tie¥u,im˙abba li tidher fil-fedeltàu fil-fidwa li joffri Alla biss.
Qari II: Xejn ma jista' jifridnamill-im˙abba ta' Alla fi KristuÌesù Sidna (Rum 8, 35.37-39).
Pawlu jxandar is-sbu˙ija ta'l-¥aqda bejn dak li jem-men u l-im˙abba ta' ÌesùKristu. Anke dak kollu lihuwa ˙aΩin irid jitbie¥edquddiem il-qawwa ta' l-inti-mità ta' din l-im˙abba bejnil-bniedem mifdi u Alla. Danhuwa messa©© ta' ottimiΩ-mu kbir, messa©© ta' fer˙ ufiduçja.Hija biss il-libertà tal-bnie-dem li tista tkisser din l-
¥aqda ta' m˙abba. Allajibqa' dejjem jistenna biexja¥ti ˙ajja ©dida lill-im˙abba li joffri hu.
Van©elu: Kul˙add kiel uxeba' (Mt 14, 13-21).
Ìesù ikattar il-˙obΩ. Danis-sinjal ji©i m˙ejji b'djalogubejn Ìesù u d-dixxiplitie¥u, djalogu li jo˙ro© il-fatt li d-don li kellu ja¥melÌesù kien don gratwit, frottl-inizjattiva u l-im˙abbatie¥u. Huwa don li Ìesùja¥tih bil-kliem li jfakkarnafit-twaqqif ta' l-Ewkaristija:'˙a l-˙ames ˙obΩiet u Ω-Ωew© ˙utiet, refa' ¥ajnejhlejn is-sema, bierek, qasamil-˙obΩiet u tahom lid-dixxi-pli, u d-dixxipli newwluhomlin-nies'. Dan is-sinjal i˙ejjid-dixxipli biex jifhmu li Ìesùhuwa l-Messija mwie¥ed,il-Messija li jinawgura Ω-Ωmien ta' l-abbundanza.
San Mattew ifakkarnawkoll li huma d-dixxipli lijqassmu l-˙obΩ lin-nies:sinjal tal-missjoni kemmtad-dixxipli kif ukoll tal-Knisja. Hija l-Knisja li fit-twaqqif ta’ l-Ewkaristija kel-lha tirçievi l-mandat li tqas-sam il-˙obΩ wara li Ìesùj˙e©©e© lid-dixxipli biex il-©rajja Ewkaristika ta’ l-A˙˙ar Çena jibq¥uja¥mluha b’tifkira tie¥u.
Il-Bibbja f’idejna
282 L-ART IMQADDSA Mejju - Ìunju 2002
Il-Kelma t’Alla g˙alina llumId-Dsatax-il Óadd matul is-Sena
Diffikultajietfil-˙ajja nisranijaQari I: Oq¥od fuq il-mun-tanja quddiem il-Mulej (1 Slat19, 9a, 11-13a).
Elija ja˙rab mill-qilla tas-sul-tana ÌeΩabel li riedet toqtluu te˙les minnu. Il-profetaja˙rab lejn il-muntanjaÓoreb, il-muntanja ta' Alla.Hemmhekk ifittex li ja¥melesperjenza ta' Alla fir-ri˙qawwi, fit-theΩΩiΩ ta' l-art ufin-nar. Imma l-esperjenzata' Alla ma ja¥milhiex f'dankollu: ja¥milha permezz ta'Ωiffa ˙elwa. U Elija, li j˙ossub˙al donnu mdawwar bil-preΩenza qaddisa tal-Mulejtie¥u, '¥atta wiççu bil-mantell, ˙are© barra uwaqaf f'bieb il-¥ar'. Allajuri ru˙u b˙ala intimità, sem-pliçità, sabar, preΩenza˙elwa, spirtu u ˙ajja.
Qari II: Nixtieq li jiena nnifsikont maqtu¥ minn Kristumin˙abba f'˙uti (Rum 9, 1-5).
San Pawl jaffronta l-proble-ma tan-nuqqas ta' twemmintal-Lhud. I˙oss id-dieqakbira quddiem din ir-realtàtremenda. Hija dieqa li tfakk-
ru fil-kobor ta' l-¥aΩla divi-na tal-poplu Lhudi...u jfa˙˙arlil Alla ¥al din l-¥aΩla:'ta¥hom hija l-adozjoni u s-seb˙, u l-pattijiet u l-li©i, u l-litur©ija u l-we¥diet;ta¥hom huma l-patrijarki;u kien minnhom li, skond il-©isem, ˙are© Kristu, li hu fuqkollox, Alla mbierek ¥aldejjem. Amen!'
Van©elu: Ordnali ni©i ˙dejkfuq l-ilma (Mt 14, 22-23).Ìesù jimxi fuq il-ba˙ar ujuri l-qawwa tie¥u fuq l-elementi tan-natura. Din is-silta tfakkarna wkoll fid-dehriet ta' Kristu Rxoxt lid-dixxipli tie¥u. Áandnainsistenza fuq il-kliem:'A¥mlu l-qalb, jiena hu,tibΩ¥u xejn!'. Is-silta tridtfakkar lill-qarrej li Kristuhuwa dejjem preΩenti fil-Knisja tie¥u, anke meta l-Knisja jonqosha l-fidi uta˙bat sa te¥req. Il-preΩenza ta' Kristu twettaqil-fiduçja u l-fidi ta' kull minjemmen fih. Hu ¥alhekk lil-Knisja tinxte˙et quddiemut¥idlu: 'Tassew, int BinAlla!'
L-G˙oxrin Óadd matul is-Sena
Salvazzjoni ¥alkull min jemmenQari I: Lil ulied il-frustierinwassalhom sal-muntanjamqaddsa tie¥i (IΩ 56, 1.6-7).
Din is-silta tibda tkisser l-¥eluq mentali tal-Lhud li
kienu ja˙sbu li s-salvazzjonikienet biss ¥al dawk tar-razza ta¥hom. Il-profetaIΩaija i˙abbar li l-fidwa hija¥al dawk kollha li jΩommu s-sewwa u ja¥mlu l-©ustizzja,
Il-Bibbja f’idejna
L-ART IMQADDSA Mejju - Ìunju 2002 283
Il-Kelma t’Alla g˙alina llum
anke jekk huma wlied il-fru-stier. Ilkoll ikollhom dritt lijitil¥u lejn l-¥olja tal-Mulej,'¥ax dari 'dar it-talb' tissejja˙¥all-popli kollha'.
Qari II: Alla ma jre©©ax lurad-doni u s-sej˙a li ta lil IΩrael(Rum 11, 13-15, 29-32).
Din is-silta ta' l-Ittra lir-Rumanitkompli taffronta l-problematan-nuqqas ta' twemmin tal-Lhud. Indirettament din is-silta tiççelebra l-universalitàtal-fidwa, fidwa li tibda sse˙˙f'Abraham biex imba¥adt¥addi lil dawk kollha lijemmnu u jirçievu l-barkamo¥tija lilu. Alla ja¥mel˙niena ma' kul˙add. 'ÁaxAlla ˙alla 'l kul˙add fil-jasartad-diΩubbidjenza, biex
ja¥mel ˙niena ma' kul˙add'.
Van©elu: Mara, il-fiditie¥ek kbira (Mt 15, 21-28).
Ìesù, miexi fl-in˙awi ta' Tir uSidon, i©ib ru˙u mal-maraKan¥anija skond l-uΩanziLhud: 'ma ©ejtx mib¥ut ˙lief¥an-n¥a© li ntilfu mid-darta' IΩrael'...Mhux sewwa tie˙ul-˙obΩ ta' l-ulied u tix˙tu lill-©riewi'. Hija l-fidi kbira tal-mara Kan¥anija li tqanqal lilÌesù li j¥idiliha, 'Óa jsirlek kiftixtieq'. B'din is-silta SanMattew juri l-importanza tal-fidi u juri wkoll li l-fidwa makellhiex tibqa' biss mil-Lhud u¥al-Lhud imma kellha tkundon mo¥ti lil dawk kollha lijemmnu fil-Mulej Ìesù, kienuminn liema razza kienu.
Il-Wie˙ed u G˙oxrin Óadd matul is-Sena
Suççessur ta' PietruQari I: Inqie¥ed fuq spallejhil-muftie˙ tad-dar ta' David (IΩ22, 19-23).
Áandna oraklu ta' IΩaijandirizzat lil Sebna li kellu ji©isostitwit minn Eljaqim b˙aladak li jie˙u ˙sieb il-palazztas-sultan. L-awtoritàmo¥tija lil Eljaqim ti©i mfis-sra bis-simbolu tal-muftie˙:'inqie¥ed fuq spallejh il-muftie˙ tad-dar ta' David:jifta˙, u ˙add ma ja¥laq;ja¥laq, u ˙add ma' jifta˙'.Huwa simboliΩmu li jinqedabih Ìesù biex i¥addi l-awtorità tie¥u fuq l-appo-stlu Pietru.
Qari II: Kollox ©ej minnu, kol-lox permezz tie¥u, kollox¥alih (Rum 11, 33-36).
Silta ta' l-Ittra lir-Rumani libiha Pawlu ja¥laq id-
diskors tie¥u fuq il-pro-blema ta' ˙utu Lhud li malaq¥ux il-kelma ta' Alla.Kull diskors jieqaf quddiemil-mod ta' kif i©ib ru˙u Alla.Jirra©una kemm jirra©unal-bniedem, Alla huwa fuqkul˙add: 'Kemm humakbar il-¥ana, il-¥erf u l-¥aqal ta' Alla!....Kollox ©ejminnu, kollox permezztie¥u, kollox ¥alih. Lilu l-glorja ¥al dejjem ta'dejjem. Amen'.
Van©elu: Inti Pietru: jienana¥tik l-imfieta˙ tas-Saltnatas-Smewwiet (Mt 16, 13-20).
Silta ta' San Mattew mibnijafuq tliet simboli: il-blata, il-muftie˙ u l-kunçett t˙oll utorbot. Pietru huwa Kefa,blata, il-pedament ta' dawkkollha li kellhom jemmnu fi
Il-Bibbja f’idejna
284 L-ART IMQADDSA Mejju - Ìunju 2002
Il-Kelma t’Alla g˙alina llum
Kristu. Huma Kristu uPietru biss li jirçievu dan it-titlu fil-Ìdid Testment kollu;huma l-pedament, huma l-blata li j¥aqqdu lill-Knisja.Pietru jirçievi wkoll l-imfie-ta˙: huma sinjal ta' l-awto-rità fil-kamp amministrattiv,fil-kamp ©uridiku u fil-kamptat-ta¥lim. Pietru kellujkun l-istrument li minnu l-
Kelma ta' Kristu, l-azzjonisalvifika tie¥u u d-donikollha ta' m˙abbtu kellhomjaslu lil dawk li jemmnu fil-Mulej. Pietru 'j˙oll u jorbot':sinjal konkret ta' l-awtorità©uridika ta' l-appostlu,sinjal li hu jinterpreta r-rieda tal-Mulej fil-preΩentta' l-istorja, ir-rieda ta' sal-vazzjoni ¥al kul˙add.
It-Tnejn u G˙oxrin Óadd matul is-Sena
Fit-triq tas-salibQari I: Il-Kelma tal-Mulejsaret ¥alija ta¥jir u tmaqdirkuljum (Ìer 20, 7-9).
Ìeremija jistqarr it-toqoltal-missjoni tie¥u, missjonili wasslitu ¥all-eqqel tat-tbatija, 'Il-kelma tal-Mulejsaret ¥alija ta¥jir u tmaq-dir kuljum'. It-tentazzjoni lij˙alli kollox kienet kbira:'Ma nsemmihx aktar, manitkellimx aktar f'ismu'.Imma l-Kelma ta' Alla hiqawwija wisq u Ìeremijaj˙oss li ma jistax ma jxan-darx dik l-istess kelma:IΩda f'qalbi hemm b˙al narjaqbad, ma¥luq f'¥admi.Áejejt inΩommu, manifla˙x aktar ¥alih'.
Qari II: Offru ©isimkomb˙ala vittma safja (Rum 12,1-2).
San Pawl jifta˙ il-partimorali u prattika ta' l-Ittralir-Rumani. Jistieden lildawk kollha li jemmnubiex joffru ©isimhom b˙alavittma ˙ajja, qaddisa, lito¥©ob lil Alla, b'qimaspiritwali. In-nisrani huwamsejja˙ jitlob bil-˙ajjatie¥u. Huwa msejja˙
ifa˙˙ar lil Alla filli ja¥rafir-rieda tie¥u ¥alih uja¥mel dak kollu li huwatajjeb u sewwa.
Van©elu: Jekk xi ˙add iridji©i warajja, ¥andujiç˙ad lilu nnifsu (Mt 16,21-27).
Ìesù i˙abbar il-passjonitie¥u. U minkejja d-dif-fikultà ta' l-appostli lijaççettawh b˙ala Messijasofferenti, Ìesù juri li hija t-tbatija li kellha twasslu¥all-glorja. U kull minjemmen fih, irid ukoll jis-sie˙eb f'dan il-misteru tat-tbatija. In-nisrani huwamsejja˙ huwa wkoll jiç˙adlilu nnifsu, jerfa' salibu ujimxi wara Ìesù. Huwamsejja˙ biex, b˙al Ìesù,jitlef ˙ajtu ¥all-istessm˙abba tie¥u. Il-lo©ikatas-salib hija l-lo©ika ta'Ìesù...u ta' dawk kollha lijemmnu fih. Kull min jem-men u jrid jimxi wara Ìesùjie˙u sehem mill-istess˙ajja tal-Mulej. Irid jie˙usehem anke mill-misterutas-salib, mill-misteru tal-mixja lejn il-Kalvarju. Biexhu wkoll jasal ¥all-glorjama’ Ìesù.
Irridu l-ewwel u qabelkollox nistqarru li n˙ossu li l-preΩenza tal-Kummissarjatta' l-Art Imqaddsa, kemmf'Malta u kemm f'G˙awdex,hija grazzja speçjali mog˙tijalilna, a˙na li nippruvaw inku-nu wlied spiritwali tal-Fqajjarta' Assisi, il-bniedem tal-Kelma u l-qaddis li tantb'˙erqa rabat l-Ordni tieg˙uma' l-Art ta' Ìesù Kristu.
Il-Kummissarjat ta' l-ArtImqaddsa jag˙tina okkaΩjoniinseddqu l-appostolat biblikutag˙na, appostolat li fl-a˙˙ar mill-a˙˙ar huwa xejninqas minn evan©elizzazzjo-ni vera u proprja. billi f'kolloxnitilqu mill-Kelma ta' Alla.Kelma ta' Alla nkarnata fl-ArtMag˙Ωula mill-Mulej, Kelmamela, li lilna tkompli torbotnama' l-Art Imqaddsa, l-Artg˙aΩiΩa tal-Fidwa tag˙na.
Kull appostolat tal-Kummissarjat, fid-dawl ta'dawn l-istqarrijiet, g˙alinahuwa evan©elizzazzjoni, uhuwa proprju f'dan l-ispirtu lifittixna f’dawn l-a˙˙ardis¥a snin li n˙addmu l-ministeri tag˙na u nindiriz-zaw l-isforzi kollha tag˙naf'dan il-kamp fertili offrut
lilna minn Dak li minnu ji©ikull ma huwa tajjeb.
Nistqarru g˙al darb'o˙rail-prinçipju li ˙e©©e© il-˙idmatag˙na: a˙na nippruvawma niddivorzjaw qatt il-Kelma ta' Alla mill-ArtImqaddsa u vice-versa. Tat-tnejn in˙ossuna ndenjament˙arriesa u f'isem Dak lihuwa l-Awtur tag˙hom nip-pruvaw na˙dmu u nersqu unressqu lejh.
Kull ˙idma fil-preΩentg˙andha l-g˙eruq soditag˙ha fil-passat. G˙alhekkma nistg˙ux ma nroddux˙ajr lil Alla g˙al dawk kollhali ˙admu b'riΩq il-Kelma u l-Art Imqaddsa fil-passat,anke direttament permezztal-Kummissarjat ta' l-ArtImqaddsa, wie˙ed mill-ewwel Kummissarjati ta' l-Ordni tag˙na, imwaqqaf fl-1636. Storikament, l-ewwelFran©iskani li rifsu l-gΩejjertag˙na kienu l-Fran©iskani li©ew ji©bru l-elemoΩina g˙at-Terra Santa. U mhux ta' minjinsa, mhux biss il-predeçes-suri kollha tag˙na, wie˙edfosthom li kien ukoll Kustodjuta' l-Art Imqaddsa, li ˙admuminn dan il-post, li ˙admu
fih u permezz tieg˙u, immawkoll l-g˙exieren ta' ˙utnaFran©iskani li taw servizz uspiss anke Ωmien twill ta'˙ajjithom, jekk mhux kollha,favur il-˙idmiet appostoliçital-Kustodja Fran©iskana ta'l-Art Imqaddsa, favur il-Kelma ta' Alla u l-Art tal-Fidwa tag˙na.
Jekk a˙na llum g˙andnaidejal tant meraviljuΩ u ta' l-g˙a©eb, miftu˙ g˙al tantopportunitajiet, jekk a˙nallum g˙andna çentru ta'˙idma, dan nafuh lill-˙idmawtieqa, prezzjuza u ©ene-ruΩa ta' dawk kollha li ©ewqabilna, li lkoll, kull wie˙edskond il-kapaçitajiet tieg˙u,˙admu g˙alih minnqalbhom u çertamentimnebb˙in mill-IspirtuQaddis ta' Alla u mill-valurievan©eliçi u fran©iskani lilkoll nippruvaw in˙addnu.
Bis-sa˙˙a ta' dak li di©àg˙idna nistg˙u umilmentnippreΩentaw il-˙idmatag˙na fil-preΩent, ˙idma liissa ila ttul matul dawn l-a˙˙ar dis¥a snin.
Bi pjaçir tkompliet il-pubblikazzjoni tar-RivistaBiblika L-Art Imqaddsa,
Il-Bibbja f’idejna
L-ART IMQADDSA Mejju - Ìunju 2002 285
Tag˙rifKummissarjat ta’ l-Art Imqadddsa - Malta
Rapport ta' Óidma 1993-2002
286 L-ART IMQADDSA Mejju - Ìunju 2002
Tag˙rifb'inkluΩjoni ta' kontributuri©odda u bil-publikazzjoni ta'kull sena tas-Suppliment litant ji©i milqug˙ mill-qar-rejja tag˙na. Ta' min ifakkarfid-diversi pubblikazzjonijietBibliçi u marbuta ma' l-ArtImqaddsa: Il-Bibbja l-Ambjent tag˙˙a,Persuna©©i Nisa fil-Bibbja,il-Festi Litur©içi tal-Lhud, Il-Via Sagra, L-Atti ta’ l-Appostli, Il-Profeti, It-Triq tas-Salib/The Way of the Cross,il-ktieb tat-talb Fra˙t metaqaluli sejrin f'dar il-Mulej -Talb g˙al waqt il-pellegri-na©©, u l-Gwida ta' l-ArtImqaddsa, L-Art Imqaddsamal-Fran©iskani, li matuldawn is-snin ˙arget fi tlietedizzjonijiet, Bookmarks,brochures u materjal ie˙orta’ propaganda favur l-ArtImqaddsa. Ta' min ifakkar,f'dak li g˙andu x'jaqsamma' pubblikazzjoni u xandir,id-diversi programmi fuq l-Art Imqaddsa, Ìerusalem, ul-Kustodja ta' l-ArtImqaddsa, fuq Radio Malta1, Super One Radio u TV, NetTV u Radio 101 u l-parteçi-pazzjoni f'programmi similifuq ir-Radju RTK u diversistazzjonijiet o˙ra, kemm tar-radju kif ukoll tat-televiΩjoni.
Tkomplew il-Korsijiet li l-Kummissarjat jorganizzaminn Ottubru sa Mejju, kullsena. Fosthom insemmudawk li saru f'dawn l-a˙˙ar
snin: Il-Óames Van©elu, Ìe-rusalem Belt ta' Alla, Isimhomjibqa' Mfakkar, Korsijiet fuq l-Art Imqaddsa bil-Videos, L-Ambjent u l-Formazzjoni tal-Bibbja, Il-Van©elu Skond SanÌwann, L-Atti ta’ l-Appostli, Il-Profeti, Introduzzjoni Ìeneralital-Bibbja. Interessanti hafnakien il-Kors fuq San Fran©isku l-Art Imqaddsa, Kors li per-mezz tie¥u ¥aqqadnaflimkien temi ta’ SpiritwalitàFran©iskana u diversiSantwarji ta’ l-Art Imqaddsa.Kollha korsijiet li w˙udminnhom saru wkoll fil-gΩiraG˙awdxija, minn Jannar saMarzu ta' kull sena.
Ta' sodisfazzjoni kbirkienu ll-pellegrina©©i li sarumatul dawn l-a˙˙ar snin,ne˙˙i l-a˙˙ar sajf, meta di©àkienet bdiet dik li ssej˙et it-tieni intifada. Aktar minntmenin pellegrina©© li per-mezz tag˙hom kwaΩi tlietelef pellegrin Ωaru l-Art
Imqaddsa mag˙na.Verament, nistg˙u ng˙idu lil-pellegrina©©i tag˙na, li˙adu wkoll isem poΩittiv uferm sabi˙ fost niesna,huma okkaΩjoni mill-aktaropportuna fejn l-evan©eliΩΩazzjoni tag˙natie˙u il-˙ajja: talb, smig˙ tal-kelma, informazzjoni storika,arkejolo©ika u gejografika, ufuq kollox katekeΩi kontinwali tag˙ti l-˙ajja u ssa˙˙a˙ il-mixja tal-fidi ta' kull nisrani liji©i f'kuntatt ma' l-Art tal-Mulej tag˙na Ìesù Kristu.
Fost l-appostolat l-aktarimportanti tal-Kummissarjatinqisu l-˙idma ta' kuxxjentiz-zazzjoni fost ˙utna fil-Provinçja. U forsi ankehawn, n˙arsu lejn il-˙idmatag˙na u nqawwu qalbna.Kellna ˙amsa u g˙oxrin patrili stajna ntuhom daqqa' t-idbiex jaraw u jΩuru g˙all-ewwel darba l-Art Imqaddsau jaraw b'g˙ajnejhom stessil-˙idma wtieqa tal-Kustodjata' l-Art Imqaddsa; ˙amsaminn ˙utna g˙amlu l-Korsg˙all-gwidi, u tlieta g˙amlusena Kors g˙ad-Diploma fl-Istudji Bibliçi; diversi minn˙utna issa qed jg˙inu lill-Kustodja fil-korsijiet ta' for-mazzjoni g˙all-patrijiet tal-lingwa IngliΩa; imma forsi l-ikbar soddisfazzjon huwa l-fatt illi kellna u˙ud minn˙utna li ˙admu fis-servizz
L-ART IMQADDSA Mejju - Ìunju 2002 287
Biex nifhmu a˙jar il-Kelma ta’ AllaTag˙rif
tal-Kustodja ta’ l-ArtImqaddsa.
Ta' min isemmi wkoll il-manutensjoni radikali li saretfil-Kummissarjat matul dawnl-a˙˙ar disa’ snin kif ukoll it-tkabbir tieg˙u permezz tas-Sala Tera Sancta, Sala Ìeru-salem, Sala Betle˙em, u l-intrata li re©¥et infethet fis-sena 1998, li kollha qed jip-provdulna ambjent xieraqg˙ad-diversi ˙idmiet tag˙nali kibru sewwa matul dawnl-a˙˙ar snin.
Il-˙idma li l-Mulejg˙o©bu jag˙tina l-grazzjanwettqu matul dawn l-a˙˙arsnin timliena bil-kurra©© utmexxina biex indawwru l-˙arsa tag˙na lejn is-snin li©ejjin. Dawn huma ftit mill-idejali tag˙na g˙ax-xhur li©ejjin, u˙ud minnhom di©àmibdija f'dawn l-a˙˙ar xhur.- Qed inseddqu l-G˙aqda
Óbieb ta' l-Art Imqaddsa;wie˙ed mill-g˙anijiethuwa li nkomplu nraww-mu grupp ta' voluntieri lijg˙inuna f'din il-˙idmawiesg˙a tag˙na. Hemmxog˙ol g˙al kul˙add unindunaw li ma jistaxikun li dan kollu jibqa' jit-mexxa minn ftit persunibiss. G˙alhekk il-˙idmatag˙na biex inrawwmu unseddqu voluntiera.Kemm g˙all-Kummissarjat u kif ukoll
g˙all-Kustodja, kif kellnaokkaΩjoni nibg˙atu di©àfis-snin li g˙addew.
- It-tis˙i˙ tal-pellegrina©©I,meta jekk Alla jrid, titjiebb’mod radikali s-sitwazzjoni fl-ArtImqaddsa. Huma ˙afnadawk li qed jitolbunajer©g˙u ji©u mag˙na fuqpellegrina©© li jkun diffe-renti minn dak tas-soltu,pellegrina©© li jkollu fihukoll postijiet o˙ra b˙as-Sinaj u l-Ìordanja. Ta'inkorra©©iment hija d-domanda ta' diversisaçerdoti mill-klerudjoçesan li qed jitolbunadan u qed jitolbuna linorganizza pellegrina©©b'irtir inkluΩ fih fl-ArtImqaddsa. Minn dawn il-pellegrina©©I di©à sarutlieta. Il-Fakultà tat-Tejolo©ija talbitna pelle-grina©© g˙all-istudentital-Fakultà. pellegrina©©li jkun jinkludi fih konfe-
renzi minn espertitag˙na fuq il-post.
- It-tis˙ih ta' l-Open Daynhar l-ewwel Sibt ta'Diçembru u l-Quddiesa lissir g˙all-Benefatturi ta'l-Art Imqaddsa dakinharfilg˙axija. Bosta kienudawk li talbuna no˙olquMostra permanenti fuq l-Art Imqaddsa, jew fuq xiPost Qaddis partikulari,fis-Swali, jew fil-Kuriturtal-Kunvent.
- It-tis˙i˙ tal-korsijiet,speçjalment bl-inkluΩjonita' lecturers barranin, fuqil-mudell tal-Kors ta'Studji Fran©iskani. Dinukoll tista' tkun g˙ajnunag˙all-kontinwità ta' dawnl-inizjattivi fomattivi.
- Il-˙idma fost ˙utna fil-Provinçja: in˙ossu din ir-responsabilità li nkompluninsistu fuq it-tant ope-nings u okkaΩjonijiet ta'˙idma u a©©ornament liqed toffri l-Kustodja ta' l-Art Imqaddsa, kemmshort-term kif ukoll long-term. Il-Kummissarjat ta'l-Art Imqaddsa, nemm-nu, jibqa' joffrielna kampta' azzjoni ta' l-g˙a©eb lijg˙aqqadna flimkienf'˙idma ta' kollaborazzjo-ni u ftu˙ g˙all-bΩonnijietkateketiçi ta' Ωminijietna.
Marcello Ghirlando OFMKummissarju ta'l-Art Imqaddsa
288 L-ART IMQADDSA Mejju - Ìunju 2002
Il-Bibbja f’idejna Tag˙rif
Çert li smajna, rajna u segwejna l-©rajja tal-BaΩilka tan-Natività. Ìrajjakerha li setg˙et kienet wisq ag˙ar li kiekul-patrijiet ma baqg˙ux fidili g˙all-mandatli g˙andhom li jkunu ˙arriesa tal-postijietqaddisa. Din il-©rajja imma fet˙et bera˙˙afna mistoqsijiet dwar is-sigurtà u l-˙arsien ta’ dawn l-imkejjen. Din kienet l-ewwel darba fl-istorja ta’ aktar minnelfejn sena li dan is-santwarju sab ru˙uassedjat u invadut fl-istess waqt. Jurikemm hija fra©ili ç-çertezza u l-assigu-razzjoni mog˙tija wkoll bl-ifirmar ta’ tra-tati internazzjonali bejn l-istati. Dak kollu li©ara madwar dan is-Santwarju jurinabiç-çar li l-protezzjoni li darba dawn is-santwarji kienu jgawdu mill-istati nsara(speçjalment dawk ta’ l-Ewropa) illumsaru biss tifkira ta’ l-img˙addi u tal-kotbata’ l-istorja. Ir-realtà llum hija bil-wisq dif-ferenti u dak li ©ara f’Betle˙em juri kif ukemm il-minoranza nisranija se jkollkhatibqa’ titqabad bis-s˙i˙ biex tipprote©idawn l-imkejjen. Deheret ukoll çara˙afna l-arroganza politika murija miΩ-Ωew© na˙at g˙alkemm kienu kontinwa-ment jistqarru li ˙add minnhom ma riedjag˙mel ˙sara f’dan l-imkien. Il-©rajja kol-lha wriet, barra t-tbatija li g˙addewminnha dawk mag˙luqa fil-kumpless, ir-rispett li l-Fran©iskani jgawdu f’dawn l-imkejjen. Jalla ma ner©g˙u qatt narawxeni b˙al dawn fis-santwarji tal-Fidwa u lil-popli nsara tassew isemmg˙u le˙inhombla biΩa biex jit˙arsu dawn l-imkejjenimqaddsa mill-Mulej Ìesù.
Assedju fi Ωmien it-teknolo©ija - ©ara g˙all-ewwel darba fl-istorja millenarja!!!!
Betle˙em - eΩempju klassiku
Solidarjetà u TalbJekk kien hemm kliem li spikka f’dan
id-dramm kienu l-kelmiet solidarjetà u talb©ejjin mill-ibg˙ad irkejjen tad-dinja. Xhudta’ dan huma l-g˙add ta’ inizjattivi ta’ talb(anke f’Malta) u l-interess speçjali u perso-nali li l-Papa wera tul il-kriΩi kollha. Xhiedao˙ra kienu l-eluf ta’ emails li waslu fuq il-websites tal-Kustodja u l-Ordni Fran©iskanflimkien ma’ ittri o˙ra ta’ solidarjetà minng˙add ta’ kapijiet ta’ Stati.