•

•

N I C O L A I H E N E L I

SILESIOGRAPHIA, Hoc eft:

SILESI^ DE L INEATIO BREFIS ET JitccinSla: in qua non modo regwnis rationemynaturamjultwn^

prouentum, njerum etiam ingema, mores & inftitutahabi-tantmmformamque Reipubl.tanqHam in tabuU

contemplari licet. 1 N R A T I O N E C O N V I V I O R V M , quamvis a plerifque cibis finguli temperemus, totam tameii ccenam laudare folemus: nec ea, qua ftomachus nofter rc->cufat, adimunt^ratiamillis, a quibus capitur. Plitt.

FRANCOFFRTI, Typis I O A N N I S B R I N G E R I , ImpenfisveroIohan.

Eyringij & Iohan. Perferti. Bibliop. Vratifl.

•

R E V E R E N D I S S . SERENISS. ILLVSTRISS.

I L L V S T R I B V S, G E N E R O S I S , MAGNIFICIS, STRENVIS, NOBILISS.

A M P . U S S . E T P . R V D B , N T I S S I M I S

DNN. PRINCIPIBVS, BARONIBVS, CETERISQVE PER SlLESIAM VTRAMQVE PROCERIBYS AC STATIBVS IMINE N TIS SIMIS

J D O M I N I S S V I S CLEMENTISSIMIS ET PER-QVAM GRATIOSIS

SESE ATQJVE ISTA E T SVA OMNIA C T M i T E R N A FIDE, C VL T V, O B S E Q J I Q

B E D I C A I C O N S E C R A T Q J ^ E

2CI C O L A V S H E N E L I V S Neostad. Siles. II. J. D.

Jmme mihiratio reddenda, curiibettttsifteaJL Vos, (elfijjinu Prinapes ceterique Silefi<g. m-clyti ordmes, <~uiam adfeffiet. ^uorum emm aufpicw aut tuttits autiibentiks a Sdejto de Si-lejta, conjcriptus lucem ajftiaat, quam eomm,

CJUOS Sdejia P A T R E S ^ A T R I ^ multo mentijjlmo agno-fcit & adpellat: quommque adeojiuegeneris clcvrttudinum wc nobditatem ab aliquot jemlis repetendam, Jtue dittonttm am-tihjEmarumpotentiamiJiuereligionemjrudentiamjufiitiam.,. (zquiiAtem 3 clementiam ahasquelaudatijjimasyirtutts^jine demque egregia m Rempub. menta^fuoqu&querefitiyltt^&fii-jmmns3 tdm iUufiriaJimt decora: rvtjiabittofflendorc-vel

):( 2 Jlritfu-

D E D I C A T I O . ftriffiuramaliquamtenui huic &' obfiurxperfifcnptioni3 ^el aduerjm maleuolorum obtreSiationes, qua-s, '-vt tempora &* moresjhnt3 ^vix defuturas mihi, inc edenti vide/icet3 rut ille <#>,per ignes fuppofitos cineri dolofo,modojattjpr<eui-deo j tutelam acpatrocinium quaJitHm eam 3 nte & ordwefa-cereoptimo cwque <~uiden queam. Equidem haudfumnefcms m tam excelfofajligiopofitos non (ine relligione adin a me de-bere. ZJemm mola falfa lirat, q>ii thura nonhabet: Necvllifuit vitioDeos colcre, quoquomodopof-fet. Vieque diffido e?o, quin quodvefiri nsminu honen non

^— l JJ c> J l 1 J

foliim luhens mertto, qua antiqua eH votommformula,fid & Venerabundus confecro donarium 3 volentes ipjtacpropitujitis acceptun: cuiu-slicetperjeexigm 3oblatio tamen exigua yideri nonpoterit3Jtmagismeiammi3 qut mcultumveJindeuQtijJi-mui} qudmjkipreaidflimationependatur. Sedfjjptfta&Uud mpatriamiWaiorem illam $£ (tntiquioremparentemjuiusque cultu & amore mhil mihi fecundum coelefle Numen chanu-s, commendauerit: quam certe ftudmm mihi fuit ornandi •' t£ quampr&clarM atqueeximias Dei conceffkacmtmerehabeat doteS) qmbusfealijs qmbufdam regiombusjinohprxferre (hoc enimjitfortaffe nimis magnificum & Juperbum atquein<~ui-dtojum) atconferrejaltempoj]it3breuiterdemonjirandt.ln quo fiforteanme njires defecerunt 3 neque omniajuu coionbuj ex-frejfi, cum tufii tituli njolumen h<ec tam ampU Uudis materia (ibidepojcat: injftemmhilommusadducor certijfimam 3adfe~ Unmptius qttdm effeftum mfyetta,tum} & m re bona <-uelle-

ue$

D E D I C A T I (X ues conatm ab homine patrU ac ijeritatis amAnteprofeBos locum Ahcjuernfinon meriti,faltemgratix reperturos. Mens boni ftudii ac pii voti^etiam (i efFe£tum non inuenc-rit coepti operis, habet tamenpra^mium voluntatis, ait ChrtfiiamjJimus scriptor Saluianus Episcopus Maßiliensis.

Jdque ^vta ^vobis etiam impetraripatiamim, ^ qua wgent-taquafuetderga literatos benigmtate acbeneficentidmequo-queji non eruditorum 3 atfaltem eruditionis candidatorum quantulamcunque'partem/xjobtsautem addiciijfimum clien-tem atq; adomne obfequugenwparatiffimum v?:dcum ipfi h-terano hoc me# erga nuos deuotwnis 3 ergapatnampietatis in-diciOjdcyJixtatemferrepoteritimonumento mpatrocmmm ve-Jlmm(fimnnimtumeii:quodpeto)reapiatif,fitbie5tij]imdob-Jeruantid maiorem in modum oro qu&foaue. "O^erplunbus vos, ne in commodapublicapeccem, ntrnc moror, Jimphci & <~vno ommacomplexovoto(ivnans. DEVs vos NOBIs SER-

VETf VESTRA SALVS3NOSTRA SALVS. Itaeuemat, ita eueniat: quodetiam atque etiam orat e^ animitus <~vouet

Reuerendifs. Serenifs.atque Illuftrifs. Cel/itudinum, Generofarum itenijNobilifs.atcyje Amplifs. Dot-ninat ioJium veftrarum

€liens devotifimtu

Nicot. HENEUVS.

AD CLARISS. E T C O N-S V L T I S 5. V I R V M

D»+ DiJCOLAVM HENBLIFM Junfconfulttm ^

Faufbe Amicorum in Silefiographiam Congratulationes.

I.

E XornareJltam &ptdcredejcriberegentem, Dottrin&fimuleH acpietatis opus.

Laudcm hanc,Heneli, meriPbtibigratulor-vnii Dump&tri&pandisfiicra,profana,tt{&.

Per te qukm late Roman&gloria Itngu* Spar/aper innumerasflorct in orbeplagdt,

Tam quetfc cUreftct Slcfia respublica, item res Priua.i tuii primum nobihs anfiiciii.

Hwcpita in pa.tr iam mentb cckbraberis, & te lngeniumque tuumpatriagrata colct,

Matthias Bilizer á Bilitz J. U. D. Confiliarius & Vice-C^n-cellarius Brandenbiu-gicus in aula Jegerndorfensi

II. T^yEcunda fams fcande palatia -*- ifLqui boniFlosintegerHeneli,

Poftquam diu iam militafti In Fidei Themidosque caftris.

Quantum feroci diftet amabilis Virtus tumultu3plus vice fimplici

Magnis bonorumcomprobafti Plaufibus,6 Charitummedulla.

Nunc

Georgiw Schdnhorner SilfJitMPhil. & /. V. ]X Confd. & CanceU. Zoller.

I I I . T 7 ides vt horti Slefiadum nouof V frirent odores,quosfitit accoU

Curjiefatigatus citato VanttbH Viadriquepotor'.

2xpandepalmas,don&fit vbere ClebacapeJJes: HENELIFS catus

Tkntasdeditfeliciorek K^AkinoiHejperidumquepYAtk^

Truftra, Sahothi vellitis ejpecu Gazas,& imk defouea Gryphi;

x^Aut qm vehit Zacusfluenta; HE NE LIVS nifimonfiret vrnam.

Donec Gigantum D&inon in arduo frtfitltor audet ludere verticep

Conafibusmmopar ijlis Totreferetvahtum dom.

lujlam

Iitjlsm meretur hudis adoreanii Digntts recenti Pyramidumjitu,

aj 7»«»«- ^tiemnonedaxrodetvetufiast <t*v*sr HENELIFSfupraaftravefttti *7"*' a) CeJJentCitchwniquosrndefut'Ui b) scietp. Rumoremouit<vulgiis>vtinclutu in%cal. Mevfas SILESISexprobrarin* Hjferlo. ArcadicifecorUfecundas, b> c'r*c«»'«- c ) HocanfauorisJimpHcitasfirorf 8urd,de c- Jn grandefuafit dirafames nefasi li™ '"" Vmdi£iafeu,quodtruxonagrus

,1 Tamfwek d) nocuitracemis? *•• Numtemperatis SLESIAferculis

i) Varr. Cent€nta,taleisappetiitcibos ituifan. in Quodfic oiugros 'vnut omneii Corinth. c ^ Cardutiiadjpeciemfiginat ? e) LPajfe- Numforsmetallimunereditlor; rat inEn- f) SLESVSreuerfaZechiadumeiugis^ ttm.Afm, Qu&moxafellijimtiocofo, er* j , Nomineconcekhratafam&? f) M. $. Anpigrag) gnrrisimprobecorpora? anttq. illudqueabeiucarnisinwtimas

t. JuiJJepartesdrmedutlas g) Ainnm, (Format enim lettis efia moreis.) M™fad. AnquodvetujlosfubBorexdiu MTfc. 19. h ) Skuoshtentesfrigore,nefcios

7 Seleflioris commeatus liLh^t Primaaisordiagefttisejfe? Chrcn. Credas ApelU hac;non ego.-frigora. Ksin. R«« Horrejcit artfo tergorebeftia, i) i)plin. Ui. Perdamna.,perfiitmmasl'abenm s. r. 43- Infidiisrapuij?efxttK. ,. %

n Ank)fau[iiorlscreditusommis '•' tflt. 4% Occurjm olim ?num l) leporem utt

{Ri/um

{Rijumtenesne o Democrite!) Mox avida rapuerefauce ?

. . . . Siccfl-.leporemvonleporemtenent, *l.y epigr. Necpulpd m )foYm&concwabuutm Lamptid. Torquet colonos:nAmqueform& '" Klex- Sufficit hic veqetms dutidh n) piin.ub. Poppe£ n)ajelUlmegenai, manm n.citp. n . Fricabttt ,annisluhricAconJpki: ^nnlu.iz LomentadedignAnturiftb&c

Ignibus illkibui mknntes. An quodmedeturtabificomdo

1 0 Lachauftumajelk?phthi(is.o) enimfolem gi^libX. Vexarepulmones mdignos efifl.mf. Ldfleafin&cdidofugatur. 0// 'H1 r Nuwquodliicobeisii^Ammdfticrum, £/. Palst. Quprumpenetratiefjtgiesfuit,

1 1 Errorisajjignante bruto t^7al Seminanptkhmifegrejjui?

\^Anquedminutimtraftn metathefis 11 2{os a Selignis Elyfiosfaos

Cum Teutonum confufi afillo ? Dijjita refeciat charaffer*

Sedcfuisper dtasjejine t&dio Viffundat rvndasiqueisfc&tettjlifis

Vextt lacttifdijcedat i/fe, Cuifacile tumet igne bilis.

Tmcis adesdum Lttlle: caput tuur», Ncufrerne "vocesyhelleboro wdiget:

Nonfia.br*. menfos Skfiorum t^Amphui efia. onerntpolitas.

An credisolimficepularier Suetos §luiriteis {guUqmdmgeru?)

AuGtore Mecannte tfcnptum q)«,8.c.4l Plinius eximius reliquit. ctf

3 nofirU

JSioftris onAgnfunditmexulant Arr&quodafifaeJlBarbariawfugam

FeUce dofiumpulfi, dextra, I^eu redttci pate&t regrefifts*

Ergocaucmispaftere luridis Imm&nis aftro Bdluaducida.

FitandAfttmpoflhac theatrx Qu*geniopd.trU corufeant.

eJHe CHRlsr BlquantisSLBSIAjlonbm OrnatateHutlquantAfegesSopbum,

lurisperitorumtfe &4tquis

Inferegrii adolefcit hortU l L&to virejcit SL E SI Afiondium Firgulto, & ttquatJiderA vertice

Sublimk :vbertAte eunffis, Jnteferenda duet Lyceis.

^uidjitfuturumpoft nte&tentporjc, Hullfts reqmro:Barbariemfimel

Pulfim reuerti IOVAfineis InpAtriosprohibebit ipje.

Sit quodfideli voueo dexterJt Auttorefixum Numine calitum!

Atfe inter hac noftrumperennef MENELIVM DEFS VNI-tRINFS:

Idem Schonborner sst. Breslae in procindfcuitineris ad Comkiaimperu,.

I I I L

ELyfii properate viri ftatuiflc troparort ' H E N E L IO: longa nune quia no6tc caret

Terra antiqua, potens armis,atquc vbereglebae S L E s i A: quam colitis> qiuB genicalc folum cft.

PraeluftreshicnempeortusdedUcitabouo> Veraq; toc mira cum brcuitatc docec

Xaftai

inftar Parrhafij veftras delineatvrbes, Firmaqueprajfidio, Scqaxloca. tutaynotat

ln tabula mores velut ingenioCus, Apelles Pingitj&ingeniumfeminamillerefert.

Ac veluxarte fcopas in clara luce videndana Exhibet, Elyfia? qui ftatus, ordo rei.

Et genus,& proaucxs, vos qux feciftis & ipfi, Amplius vrgeri no&e iilente vctat.

Elyfii properate viri ftatuifTetropxon HENELio.-Lethen qui Stygaadvfq;fugat.

WiuAt vt extentoadferos H E NELIV S ^EUO, In patriam meriti aotior axe fuper.

Ioannes Feschius Vratisl. J. U D.

V.

Parodia ad Horat. Od. X V. Lib. IV,

CZi?»» <uokntempharmaca me loqui, Gmueisque merbos,admonuitjijloy

Vtp/iuca Germanumper orbem MetraJerant.Tua,HENELE>SUJis

Trugeisqueterr&pr&diait vhereis > Et trmianoftri notificAtfoUy

Contenta[ilmrnmprofundis Sdtibut.&celebrem Camenis

FABRI Sabothum hffat; & ambitum Omnem obfemntum vifcerafluminum

Enarrxty ad(ignatfopifeeis\ Mty&riasmanifeftatartek,

TerquasSileJumnomen, drincoU Creuerefortes ,famafr & ingml

B 2 PprreMa

Porre&A dignitas abdxt Concuhiojmediumvfqueaa orhcm.

Scriftore temet diuite,nonfuror HoJlilis,Aut fratts demet adoream:

Nmlingtta, qu<e dtfftmat vrbeis, Et ceiebreis agitat colonos.

TJon, quifurorem fchifmxticum vomunt, MAgmenta, tollent Skjica: non logi,

'2{orifdftits,'vjur£fe tttrpes: Non Fenerisprope caftra luxtts.

Nosfc &fecundis lucibut & nigrisj Jnter Uboris munia crediti,

Cumprole, rvicinls^no(lris Corde D E V Mjolitofree&tij

(jMattorte claros,mors Vatrum, duceis, Verbisremifto carmine Tulliis

Regemfa dr Principes, & dm& ElyJixProceres canemw.

CASPAR CVNRADVS Sil..PhiI.&Med.I>.

v r.

SIc eftjoThcmicli&Charifin chariflimeHENELi, Atq; animae pridera portio magna meae.

Sicinquamefbplerifq;hominum vt peregrina putentur Optima:fintrarijpatriaquoscapiat.

Mens tibi Ionge alia eft. Alio cum fole calentes Terrasatquevrbcs videris innumeras,

Ausoniam inprimis tellurem,& Gallicaregna, Scribendi vnde foret plurima materies.-

Te patrise tamen vrit amor, credi% laborem, Per patriarlaudes velifieare pium.

Cuius

Cuius ob id decora exequeris pra?clara,Lucajna> Et brcuitate,boni quid ferat illa,doces.

Qui mentes illi ac fluuii,qus ue opida & vrbes: Qiia? ftudia ac mores conditioque hominum:

Quiue magiftratus, ratio quxjudiciorum: £t chartis dignum fi mage quidquam aliud.

Ma£fcemihihocanimo: maclehac pietate: flxtura Quamagnofcetferainfeculapofteritas.

Quam q; illuftrafti calam offic auguro ) honorem Rurfum illuftrabic S L £ s i A grata tuum.

Daniel Venediger J. C.

In Viri ClarifT Dn. Nic. H E N E L I I JCti Synibuluin auguftum

F E D . M O R E L L I TrofeprisinAcad.ParifRegii

Sttrfumcorjpretofcfolo vmtmftijpitecali nZT^"^' 4utorem,&pamam mentis Anaxagora.

Ccelo CMufa beatycceleftia. templa. tuere, Sider*% ingemofttbike celft tuo*

B 3 NICO-

•

N I C O L A I H E N E L I I

S I L E S I O G R A -P H I M

C A P V T P R I M V M. SileJi&incoU: nomen & h*/u> :Jttns:populi

Jtnitimi: partitio.

I L E s i A M optimam dulciffimamq; patriam pcr certa capita mcmoxix &intelligenti£E iu-uanda?,non quidem vtdebet(neq> enim ifti dif-ficultatifuperandsc parcm meagnofco; fed vt poteft, fummis inquamcoloribus dclineaturo, conJiliumfanenoneftomnia, quaj in erus lau-

demdicipoterant,cxequi: fedeaduntaxat, qua^&adrem pertknent, &veraefle nonvanismihiargumentis perfuadco. Nobilitas&fprendorgentiscuiusqinallarcxque ac veritatc commendatur: nec committam adco , vt falfis ornatncntis M n < J " i f i t i s a t < l » a f f u t i s i H o r a m fidem, qux vera ac certa funt, labefcaaemrgeographoshacparteimitatus, q,uorum tabular extretnum terra: maiisque loculum incognitaj otx nominc prxlcnbuntjtantoprudcntius, quam il incomperta & ino-perta pco certiscxploratisq; adfcrrent. Itaq^ & in prologoyvc itadicam,hmusfcriptionis>cumv<KuftiflIniorum SiUJia ime-

A Urum

s N r c o L A i H E N E t i r /ar»/»memoriadenfiffimis'tenebr.is, partim etiam fabults-fit itiu6luta>omiflis quorundamtraditionibus, de quibus iilud Plauti iure vCutpcs^HxcmhUomibi videntur effefecms quam fafi-mnid, hoc tantum adferam,quod fidenrer ab omnib.pofitum, & plerisq; dodis^conftanter creditum,nGq; id ixfragantibxo-ie£turis:regionem nimirum hanc, qux S r L E SI A poftcrius di-6tacft,QyAD ijs olimMarcamannorum &conterminis &c fo-ciis fuifTehabitatam.Gen&vtraq; bello celebris,& manib.anii misq; valida:quarumquspiaecipuatuncextiterint facinoraa

vtabaliis ^rar is literis confignatumreperire eft, ita figilla-timprofequi,atqjhuius nunc angaftiis opufculi concludere Vellejidverofit ^tk^vt^t fiiy* XcS-r/*u.§*\iL<r*n>s.

Magnutn ratepertranjireprofundum. Romanos(anBjillosrerumdominos,variavi(3:oria adeo fati-garunt:yrprimusomnium M. Aurelius Antoninus Imp. orbig terraruconfenfuPhiiofophus GOgnominams, Chriftianor^ militurnprecib.viftoria diuinicus impetrata, triumphu de iis emcruifle duxi/Teq} Jegatur.Cuius triumphi & vi£tonaj}quan-titunceahabitaeft,monumentum etiamnum Roma retinet fcrc folum inttr tanra ruderctainregrius, columnamcochlu dem A:ntoninianamjartc & opere admirabilem, totiusq; eius belliacviftoriaradiiuc reprasfentatricem. Quadis fuccefTe-runt S L A V I , gens Sarmatica: qui quodam tempore pr«gra-uante dorai multitudine duftis coloniis exqrierare adgrem,j(i, uealiisdecauflisfcdib.fliisexciti,cumtranfmiffo Viftulaflu-mineineaGcrmania?loca,quiEpTiusVandalitenuerant, im-migrafTentjhancetQuadoram fedem occuparunt:generali' nomineP ox o N I ,fioc aPole>cg vocabulum planiciem & vena-ticmeni flg-nifi cat; eo q?' plana maiori ex parte & venationibus exercendis opportunafitprouincia, fiue s.p&k>, Aquilonio ni-mirum,cui regiofubie6ta, ftue deniq;.a primo dUceau£t'oreq;, la o Lecho vel Lacho, quasi Polachi (quomodoipfi' feadpcllant,, atqj-itafereetnumavicinis &c ext«rnis populis adpellantur^

- niunctti

S l L E S I O G - R AT-HIA. J

rwincupati. Generali inquam nomine.-neq; enim vocabulutn-aliudreperireeft,quohuiusregionisincolse ante inuencti Su t ESIJE nomenvocati.q.quidcrnrecentiuseffe, &: vix aqain-gentis annis au.t,paullo amplius vfurpari cceptum nemine in. hiftoriarum le£tionevelleuiter verfatum poccft fugcrc. Dit-mari sane Episc. Mersburgensis,qui Ottonis III. Imp. TOV^?»»®" foit &c cognatus,aecate nondum celebrabatvir,fcd fubPolonia: Vtimperio,itanomineadhuc deiicefcebat. Meminit ille qui-dem vetuftilTimaz ciuitacis Glognæ, item q; Crofnæ: ipfius Silcfiae liquido&:difertenonmeminic.Nifi forteeo inloco Silefiam intelligere eKiftimandns, cum lib. 7. Chron. fcribk, vrbem quandam ablmperatore dbfeiTam, "}{emef](tdi£}a,m, eam^fium inpagoSilenfi.Q\xi<ieKiim,fiNemetziCitNimitittm?pagus vcco Silenfts Silefia?fiquidempagamnonquotnodo hodieprovi-co fme villa muris portisq; carentcfedTveteri Germanicx im-guse confuecudine,quam ,& Cæsar in Comnventarus & anna-les fequuntur,pi'oregione,ditione,territorio £ue diftri£tu ac^ .cipiamus. Sed quana anceps & incerta ilt hariolat-io ifta nec icno^o,n,ec diiiitecy:. Quas Sileiix uominis originatcio,var ia: uint opiniones : &c multos incertos certarefeanc rem Vide-mus: quamtamenfciasan nefcias m ncutrafe parcem rnul-t.um inuereft. Nequeenimliic verfanpur opeivSilefiaE. Sunc qui ab Elyfiis nos petant; dii deaeq; quam nott' vane rolum, ftd ridicule.' frigido quip.pe fo»i argurnento, qUod nullo alio fulcitur tibicine. Peucerus, Reineccius, alii a Skuis deiiuant: ficuti a traiefl:uhorum Vratislauiam. Sedmihi credc, ngque hic fir-rnitas: opinio eftJdeq^ainudmagniva.tisviurpesr 1

At illa Martini Cromeri rerum Pokmicarum fcriptoris me-herelc accurati coniedura, quam & Francisco Fabro, vira aC poet^ optimo, Reipub.Vratislauiensium quGndam a fecrecw in eo,qubd Sabothum infcripfitpererudito & cxamuflinvefe-gantipoenuteplacuifFc vidco,annon yeracior? Silefix (S£

A i magis

^ N I C O I A I H E N E L I I

jnagisfi.$'/f/&w/cribas,quomodofcre in antiquismonumen-tis)aconifl,uxumulcorum populorum nomen inditum i fiue tunccumVladislai filli Henrici IV. Jmper.nepocesinftante precibusatq*minis apud Boleslaum, cognomine Crispum, Ethnarcham Poloniae Friderico Barbarossa Imper.cum is ab Italicaexpedicionecapcoeuerfoqi Mediolano reuertiflet,re-uocatihancPolonixparcem a reliquo corporc feparatam in fuamdidonemacceperunt: flueetiamaliquanto prius,nem-pepofteaquam Sbigneus nothus Vladislai I. filius eam oram inuafit.-ita vc Silesii siue Slezaci quafi conuenae dicaiitur lingua Polonica. Annon,inquam,ha2ccorue61:ura vero, certever-bo magis adfidet? Non facile pro certo dixerim: & perqui-rantalii,quilinguae Polonicx non ignarL Exhac enim (bla. nominis Silcfix,yt&c vrbium vetuftiorum, rationcm peten-dameflealtemiiii/cder. quodquinegare audcbunt,& mcro meridie lucere pcr me quidcm negcnt.

SilcfiaportOjquatenusquiaemhicanobisdefcribitur,, exientcntiaeorum,quicxcoeleflium circulorum inclinatio-ne ac fiderum ortu tcrravuminterualla meciuntur,&inprimis: fecundum delineationem virorum clariflimorum Martini Hel-uuigij & Ioachimi Curæi (qui patxiosannales fcribereprimus ag-greflus,obidvelfolum,ficubi eum humanitus peccare con-tingat> vtnemovnus movtaliumeft, qui fine vitiis velviuat,. vclfcribac,tw>ncontumcliani,fed laudcm vcl faltem excufa-tioncm raereri deberj fecundum longitudinem a gradu^i. fetme vfquead36.& aiiquot fcrupulos amplius quam per 40, milliariaGermaiucaprQtendicur.Latitudo autemSilc&xio. praeterpropterh.e. plus minusue milliarium eft : & fumma q,ijidc»vpoheleuatio cltgraduumfcrme jz: ima paullomi-npj:,q,uam 50. Itaquidem^ytfigura eiusnonrotundaflt&cir-cul^risifcdtetragpnifpeciem^inaTquilateritamen.prae fe fe-fat.LatusorientaleeftafoniibusVistulæ, qui fiint adr»dices Carpathi montis,non procul Teschena ad fontes vrqsaltcrius.

fluuio-

S i i E s r o G R A * rftk, f ffutiioli Brednici ihaudprocul Bithonia: &milliafiacontiftec fermezo. Occiduum lacus ftatuitur afontibus Quissi fl. in montibus Sudetis, ad tonfluentem vfque Boberi & Viadri, qui eftadopidum Crosnam: & limes eftSilefiae Lufatiam vet-ftis&MarchiamBrandenburgenfem;, itidem milhariurti 10. &ainplius. AuCtnnxglagxobic&um lacus eft afontibu^Vi-stulæ vfque ad Quissii fontes complectcns milliaria inftar 40» videlic-cabomdoTischena vfqueadfinesLufatiaJ. Pars fe-ptentnonaiis a fondbus Brednicii adconfluentem vfque, qui eft Crosnæ: paritcr milliaria ckcitcr 40. continens. Regio-pornavniuerfimtummontuofaei^tumcampeftris. Qa,aSe-ptentrionemfpefta£&occidentem,planior eft & abmonri-bus liberior: amcenos hic ibi habens collcs, interque eos val-Iesnonminusiucundasquamfrugiferas. Interior Silefiapla-nicieshabetamplas,dccamposfcrules: fufs tamcn nec ipfa-iiiontibus^iisque non inueftibus aut ftenlibus, fed qui denfis veturtisqinemorib.ornati^deftituta Inter quos p/riricipisloci4

Zabothtus fiueZottenfis moms der Zottenberg/ duobus a Suuidnicio milliarib.fitus^verticisalriinmi&infummononnihillatijfub-iedlaq5 camporum xquora lanffime defpeaancis, & viciflirh longiifimefpeftandi. Paflus Mcccc.in circuitu complefti-tur,cafl:ellumqueolimhabuitimpofitum;cuius,quodlatrun-culis leceptaculumprxbcret,

---~quibu$ignauaocia,&a!lia,dntleapern8>!-Semente haudfatiafine rafire S" 'vomeris vfi-Aureaproueniensalienomefps in avro VeBigd cenfitsfefuitjrerumcfefa.cultas-' Summaparandarum—

A.C.cly c c c c xxnx.dirutiroIoq;jEquativeftigiaqua2dam etiamnum luperfunt.Meridiano foli obiacent monces SvDE-T I , afolitudinemeridionali ficdifti,quafi <SuWt>tI pars am-pliflimaeilhus vaftiflimxqj Hercyniæ syluæ: qui ab Hermun-duris progrcffi ab occafu in or tum ad Carpathum excurrunt,

A 3 U

i N I C O L A I H E N E L I I

&vtadpluralocapropcermagnitudinempertingunt,ricalii* atqjaliis vocanturnominibus. QuaenimBoiemiamrefpici-unt,&hanc a Sil.efia procurdi fuo tanquam natiuo muro (epa-rant3i?0j>wfM'Usipfis autem Boiemis Cerconessi, aliis Riphæi, Gi-gantari & quodtotofereannoniuefiueniuiupotius lenioca-nefcant,/z/**/mrriontes audiunt: das Böhmische / Riesen / oder Schnegebirge In quib.eminentifliraus &caeteris omnib. fub-limior, Gigantæus mons, proprie , der Risenberg/ au£o,zr:gcnto>£i:c, gemmis grauidus, fed in quem auaritia > quse mortales etiara adiaferosagic,nefcio an difficiliori eue&ione an aliiscaufis detcrricaminus pei>etrauit;obuer{antis prxtereaoiotani dx-monis terrore,& nijrandis vifts decantatus.Noftratib.t)cr ?&U 0(0 jal vulgo dicitur.qui varia forma 8>c fpccie, modo monachi cuculligejri,modo fene^cionis metallicorum moreyeftici,qiox: e.quigenerofi,keruragallijCQruijvl.ulaeautbufonismaximire confpicienduoffertj mirisqjfajpegcftib.ealoca perluftratib. illudit:vix v n | tamen noxaaut damnu iutuliflc cuiq.comper-cus,nifi cachinno prius aut maledido fueric prouocatus. Tuc . n.ccplo ui? fereno &c aura filerjd cemporis momento ingetia & horribilia tonitrua acfulgura cum imbribus largiilimis fiiborta fuifl*e,non pauci fimt experti. Sed &c futura cempefta-tis mons ille vulgo habetur prsenuncius,Dfr <Scb(cf«r WttttV^if ^r:quodidem Zabotho montiabaliistiibuicu.r.

Vicin&hincgentesoraculg. certa. futura Tempejlatis hahent. SoUtofitrifiiorardens ObnubitfumU caput, & nigrantibui atras Pinubtts induxit nebulas, ruere omne yidebis Inpluuits caelum, drfubitisfurere omnia nimbis; Diffiigereagrkolas, pecudesfy abdueerepratis Pa/iorempdut patuUjiabukrefib arboris vmbrt,, Jfec temere ambiguofubduElas reddere ccelo, Rarefcensnijidepotiat vittam^ nigrasfe fUcntui rwbesyfumesfc iras^ remitUt. \

vt

S l L E S I O GKAVHXk. f tthaeciterumdefuis mihilargiatur doftifT. Faber. h verofufe. ditorum tra£tus,qui incipi-c a finib. montium Glocensiū, &de« finitmducatuTeschinensi ad Carpathi iuga', Morauosq; a Si-lefiis dmmk,Nissensium & Morauorum montium nommib. gau-det, das Neissische / Mährische gebirge/ item das Gesencke e. Ab oric-taliaiit emplaga Carpathi i«iu gaSisiam l e f i amtangun t , eamq;abHu-garia & Poloniadifterm-inantf,argciiti & plumbi nigri cgregic fcccunda.5t€9Sn0<rifc^ti @efnrgf/vulgo Jabelunka.

Et ex hac quidem delineatione,qui collimitanci fint Sf-lefixpopulicuiviisfacileadparct. AdSeptentrionemeftim& Orientem conregionales illi funt PolonkdcHungaria,: qiiamc-ridieseft,occurruntil/(?r^:qua.OeGidenSjZ,«^/wfele &c Mar-chia Brandenbwgenfis oflrerunt;

Diuiditui- Silefia vulgari & afitiquifTima partitionc ihju-feriorem&wferiorem&uc in prima. & reeunda:hanc quide,qu£ Polonix maiori & March is vickia eft: illam vef Ojqiia£ ad rtie-fidiem Sudetos montes & Carpathum actingit. Hodie poli-ticapai-titiotieifl Principatm vel Ducatm (dc eiiim vulgo vo-eantjdiftribuiturtedecim.-exquibusfingulifuanominaaccc-peruntabvrbeprimaria3 &ip(i deinde aliis Veluti mmorum gentiumcerritoriisfiuediftri<aibus &: dioecefibus ( 333rtcf$t(* 6fr)fere diftin^ti f u n t : Vratislauiensis n i m i r u m , Suuidnicensis, Ia-

uoriensis, Glogouienfsis, Saganensis, Oppauiensis, Oppoliemsis, Ratiborien-sis, Teschinensis, Nissensis, Lignicensis, Bregensis, Monfterbergensis, Ols nensis , Carnouiensis siue Iægerndorffensis, Crosnensis. E t e x h i s q u i -dem Bregensis, Lignicensis, Olsnicensis, Teschinensis suos-hodiequehabcntduces. Nissensem a patTre fibi datum Iaros-laus Episcopus odiofracrisconfanguinei Henrici Barbati V-ratislauicnfi Epifcopse fempiterno iurc adiunxit & addixit. quem Precislaus postea Pogarellius præsul Cracouiensi terri-torio>a.liialiisaua:ioremreddiderunc. Crosnesiis & Iæagern-dorffensis Marchiones Brandenburgesses agnofcunt domi-aos. Reliqui ducatus defedi ducibus & dominis fuis partim

iure1

4 N i c O L A i H E N E L I I

iuret'eudi>partim aliis modisinpoeeftatemRegum Boiemix peruener nt. Suntautem praeter ducatus iftos etiam liberi BironiW quatuor, $r<t)< .f)errfcl}a jffttt / Wartenbergensis, Mili-censis, Pleßensis, Trachenbergensis: qui finguli fuos habent dyna-ftas,nullius praeterquam Regis Boiemis snafedatem agno-jfcentes.

Ex his membris hac tempeftateSilefia conftat: cuius tamenterminimultofpaciofiusolim difFufi. Nam & Osuenci-mensis & Zatoriensis ducitns, itemque ^«w/«^?territorium in Silcfiaquondamcenfebantur: quorum illi fub Casimiro Sa-gellonis filio adcorpus & compagem Poloniaeredierutmhoc aWenceslao Teschinensium Duce fex millibus marcamm venditum eft Sbigneo Cardinali & Epifcopo Cracouienii. Fuit & Fraustadiense fiue Vuthonenfe terricorium ducatus Glo-gouiensis membrum: quod Casimirus Polonus Vladislai Loctici filius in Silesiam contrapada A . C . C I D C C C X L I I I . irruens ^tercepic,&aSilefiaauulfit. G/tfr/awquoque cum ad-iacentecer^itorio,quodtotum in Silefiam vkra mcntes Bo-icmi<r,cuihodieadicribicuir,prominet,quondaminterSiefia-caQp.idafuifrenumeratum, nondubia habenturindicia: &C ldipfumteftatur Dubrauius lib.8. hiftorisE Boiemica?. Oppa-uiensis ducatus Morauicæ aliquajido ditionis fuvt: in quo illu-ftres,(unratqueopulent2Baronum&:Nobilium familiar,ar-^ifliaiisnecelfitudiniSj &legumprsetei:eaaciurisxqualitatis viaculis etiamnurn cum Morauis coniun&x. Vnde faftum eft, vt conati fuerint pacrum noftrorum rncmork, & hodieq; conari,nonde^nant,dijfceflionemfacere a Silefiaj ordanibus ad Morau,ps. Scd iudicatum cft cunca D. Maximiliano Im-peratore, dicipaem, Oppauiensem ad. Silefi&m pcrtkiere, nc-q,ueab,ea.aujelliiure pofle , cum- a trecentis annis in Silefije conciliis &S<cnatu(ic4eriflj;.Itaq;ituefldosin poflefliotie catn vecuftiiurisSiiefto*,.doncc diu.etfiwn^ab Oppauiensibus dc-

C A P V T

SlLESIOGRATHIA. 9

CAPVT SECVND.VM».

Silefiwbenai^uafruBuum terra nafcentium.qua, mmern-Imm: ammalia item fera & domefttca : respe-

cuaria: yolatdia.

*O Egiohaxvtfeptentrionalior eft,itafl:erilis,inculta,&:fil--^uishorridapleraquefuitfuperioribus feculis, aztatis opi-noriniuria,'6eincolarumarmamagisquam aratra tra&aatiu incuria. Poftea autem cum habitatoribus cultior faaaeflec, -pacisque benignior aura adfpiraflet,filux ill« condenfx paul-latim rarefcerecceperun^terraquehumaTiocuku &C impro-bainduftria^pra-terquamqua aut montibus attollitur,aut a-rperatuL-faltubus/ricemendari: vt paucarum rerum ad vium •vitaepertinentium ac nGceffariarum indiga5multis ad orna-tum&voluptatemDeipietateindulgentiffimaabundet.Fru-a^nt^^nvdcm.tnticumyadoreumjhordeumymemm^miHum^fttgo^y^ ri4m>&legummumemmiugx^genera, tantahodie copia,quantacu fibifatiSjtumincxteroshaudraro populos tranfmittitur, ef-fundit:nirifortevisaliquaTnaior,putatempeftatis,graBdmis, ventorum,immoderatarumniui«am-autpluuiaruTninceflerit, aliaue calamkas contigerit,qu£ fegctem vel adhuc humo co-ditam,velhcrbe{centemjveliamflauam,vel dcniquehorreo compofitam corrumpat. Soli tamenbonitas non vbique ea-dem. ficuti nePal^ftina quidem,quam D E V S terrammelle &laftefluentemnominat,'omiiibus in locispari fertilitatc fuit.Commendantur pr^ aliis foli lacticia agri Vratislauienses, Strelenses, & Leobschucenses: in quibus frumenta cum fexto,fcpti-mo,oftauo,decimoetiamrefponderecompertum eft. Addit Curqus Glogouienses: qm fi fuburbicarios & Oderę vicinos in-telligit,nemo cm opinor, qui ip/i aduetfabitur. Nec tainen.

ftf NICOIAIHENEUI defuntetiam viridantia & floriferaprata ,paftu<tque animaticf-' busomnegenusenutrietKiis vberrima-. nequc nonj3»/j acne-moribminplanis iuxtaae montanis loeis fiia gracia. Nece-nim penitusexfcindunturatqtieexftrrpantur, cum propter venationem,quam inrer laudatiflimas Principum obledatio-nes prxcipuam cenferi oportere Xenophonteus Cyrus in-nuit, tum propter aedificiorum materiam, & lignatioms vfum acneceflitatem,tumdeniq;propterarperivel arenofi Toli hic ibi fterilitatem. In his autem filuis,& paflim vbiq; lccorum3ar. bores varii generis

nttllk hominum cogentibus igfe ' Spontefitavertiunt,

Multae etiam manu latx proeedunt: inprimis vero a~ iietes^ceres^ahhpiniypiee/t^uerctMjUiceSyfaghfraximyflittaniypoputi, iuniperi, buxhorm, betukjilHMmi, taximinime venenata, Ltrkes,fi-#rw>denique&aliae,quarumenumeratio nunclongaeft. Ex quibusquidemarboribus pleraque aedificiis domorumjna-uigiis,alueanbusapu.m,&omnisgeneris lnftrumentisac va-fisvtilelignumaptamq;materiamfuppeditant: qusdam et-iamporcisferisque &: alitibus vberem paftum largiuntur: o-innesaucemlocorumjfornacumjturnorumqjignib.alimenta fubminiftFant. Ptfw^rwapudSilefiosfrequentia & fru^buofa, taminhorcisfuburbanisjquamin przdiis rufticis >in quibus dicinonpoteftj qua.nta.wa/t/yitm,pir0rum yprunarum ,perjicorum, nucttm, &quaepomorumom.niumprima,ita vt Euangeiia eis debeantur Pomons ad hasmifphamum noftrum reucrtentis, ceraferumbonitiis&c varietas: quanta itcm omne genus ole-rum,radicum & herbarum efculentarum > florum ac planca-rumodoratarurn eopia. Nec abfunt qusefiti deliciis horti, &topiarioopereluminapafcentes: ficut nec caji*neas,cotoftea, amygdaU,pepones,melopepones,cynaras, aliaque talia folum Silcfoe negat,fiquisinillorumGulturacumfcienda diligcntiam fo-ciauerit.iw,quodinagro Silcfiorumnafcicur Uudatiffimu,.

adco*

5 IX E STO G R AP HIA. «

acleofelixefthscprouincia, vt vix locum reperias,fiuema-gnatumarces confccndas,fiue opidaperluftres,fiue agricola-irum villas fiibeasyfiue deniq;rufticorum cafas mtres,in quibus linificia tra&ari no animaduertas: qu^ ob id no modo noftrat gentem,fedexterosetiahomines diuiciis atq; opib. coplent.

Nec vero minorcm coramodicatem&quxftumperci-pit Siletia.exmbiafitiua , cuius prxcipuus ad rinduras \fusi quippe qua imbutx hnx 8c melius atque pcnitius colores quofdam combibunt, & firmius durabiliusqj retiaent. Eius coloremGaranziamvulgusinfe6torum in Prouincia & Bel-giovocat:quitantoinprecio€ft,vt&:regiuraL colorem Galli nomincnc&cclebratusficaPrincipePoetarum fub Hiber^ ferruginiscommendationeintercolorcsmilitarcs,vt a fum-tno viro Iul. Cæs. Scaligero proditum eftexercit.172.ied. z.Hqc ra-<iixatkiiriirft:nofttorum memoria magnis Sc quzftuofis inter Selg4s &Silefias commerciisoccafioneiTi pracbuiccumancc illutnC^^fc^culturainhisregionibus eflet freqttcns, vt •exatiticjdis-tneeeitorum rationibus adparct. Imminuco au-tempofteacafceibaphici propter oopiofiffimam cius ex Hi-•fpania in Relgiurn cotn portatione precio omnis cultucaz dili-gentiaad rubiamtranslatafuit: qusE vc raultorum vedligalia tnirifice auxit, itaafflido deinde^iuilibus bellis Belgio iacere aiiquamdiu vifa fuic.

^fm^icem,quemfalfo calamum aro-maticuKi officinac vocant,nonmultisabhincannistamdiligentercoliccepit:vc ad cxteros etiam deuehatur, magnumque inde culcoribus cedatlucrum.

Sacchoinimicam prorfus eflfe Sile{iam,nitnium incon--fultocredidit,&temereadfirmauit Ioh. Dubrauius, rerum Bo-iemicarumfcriptoralioqui pra°ftantiflimus. Tametfienim obcoeli intemperiem & auram frigidiufculam minus tre-•quentervinumcolitur.-aontamennullibi videas in collihiis «.pricis adortum Solis patentibus cumantiquo fcriptore,

B 2. Fites

t% N r C 0 L A I H £ N E L 11

Vltes UtifioMpampinis pubtfccre, Ramss baccarum vbertate incuntcjcere.

Ininferiorefane Silefia vinum fatis felicicer prouenit:: acbonitaeereliquisprazferuntur, qu# ad Crosnam, Gubenam, Grunbergam co\Hg\mtm,p£xCettim.t\ibra. Quis primus aa-ftorfueritvitiumibi propagandarum, quoue temporepri-itiumharcquoquelocaBaccho placueric luftrare , nonputo certofciru Crosnensis quidemviniin Marchiam exportari foliti,meminit auctor magni Chronici Noribergensis, quod. cditumcftA.S.do c c c c x c i n .

Summahxc telluris bona & in aperto funt» Ted & oper-taeiusviicerarecludere&fcrucanlubet, in quibus metallo-rumomnisgeneris venas benigniffima & ingeniofiilima pa-rensnatura abdidicacdifperiiL Cornelius Tacitus, magnus.au-6lor,qui de. Germania,qua potuit homo Romanus,id cempo-tis diligentiflimeCcripih, Argenium,mquit, ^raurumprofitnan iratidiinegmenntjiibito. Ex quibus verbis intelligere eft,nul-las eorundem metallorum fodinas oliiu in Germania cxticif-fe.Adiecittamenfcriptorprudens,quodin reincerca & du-biaomnino debuit:.2V>rumenafjirmawrim nulkm Germanixve~ ntimargentumAttrumvegignere:quisenim fcrutAtus? Hodie fane fcrutanturplurimi,&reuerainueniunr, cum reliquam Ger-maniam,tummontes inprimis Sudetos omnisgeneris metal-lorumfertiliifimos.Quiquidemcum&Silefiam noftram cx partecontingant: inilla.quoquepermulca efle metalla, eaq? magnumvtilitatisfru£humincolispr*bitura, fi qua a?quum cft cura curarentur, dubitari non oportet. Etauri quidem di-uitcvcnaolim clarueruijt Goldberga, Leoberga, Strigouia: hodie Zuckmantela, Reichensteinum, & vallis montis Gi-gantæi,der Risengrund oder Goldgrund: tum etiam Langeno-uia, Grunau & Smotzseiffen diftridus Hirsbgensis pagi. Qupd.quidem Silefix aurum probe exco&um non inferius. effeHungaricomctallic«Ereiintclligent.vaprjeftantes teftan-

tur^

S l L E S I O G S . A P H r A . ~ Jf fur. Qjainaurumquoqaeip(umtale{lacim, quale nathi» ven£ferunt,alicubieruitur:tenetqifamae fodinis ad Zuck-mantelam auripunputiiriiftamulcarumlibfarum fxpius fa-ifle Epifcopis Vratislauienfibus allata. Cuius rei fidem fi quis requirat,, teftem audiat omni exceptione maiorem, i-pfummetEpiscopum Ioannem Turzonem, ad magnumillunij Des Erasmum Roteradamum, sicnbcnttm:^idiunxiputereAauri purinatiuiefccjutttuorparticulasjiueramentti, ejitbterraneisftecuhtte ad-eofeexipJisterrtexiiJceributindttionemeAdiceceJeos, qudta vides nuper erutct: nempeiitauriviuax rvh teimmertalit&te dignijjtmum deckret, Scd Sc Andrea Praefule fedis Vratislauiensis gubernacula ce-nente binae fohdi auri malTaerepertaE fuerunt, exque tam pon-derofe,vtad Rudolphum II. Imp. Auguftum deferri merue-rint: dequibushicadtexcreiuuatepigrammation Sal. Frence-lii per illatemporaeditum.

Ej[c quid,Andrett,dicam hoc,ckrijjimepwful, Vifieratanta tuonunc adopertafob*

Bxonerantauninfolito quxponderemaffas, Qtefiredignajacro muncrateq^fimul.

Qmen ineft,Prmceps Ofortunate,Jecundum: K_s4ftraillkfauearit, hk tibi raftrafauent. Qujd.?quod & fluuii quidam riuulique Silefiae arenas

cumami ramentis impetu aquarum a venis abrafis {tyy^-m Grxcivocant)permiftasalicubiprouoluunt,vt Cattus, Bobe-rus, Zacus, Isara Goldbach prope Gryphibergam, S. Georgenbach ad Hirsbergam, praetereaque torrentes nonnulliin Lignicensi, Jaurauiensi, Suuidnicensi &Nissensi ducatibus: vbi hodieq; ramentaauri puri & optimi,rtpote curfuipfo tritiatque per-politiabaurilcgulislauatitur.Incuiusfanerei fidem Uluftri^ ifimus Princeps Georgius Dux Bregensis fubinde folicus ge-ftare catenam ex auro fluuiali Silefix conflatam.

^r^<?»/4^celebrantur Silberberga, Bithonia, Tarno-uitium, Reichensteinum, Gotsbergum, Ditmansdorffiū haud

B y procul

f4 N t c o L A i H E N E L I I

procul Suuidnicio, Smotsseiffen, Zischdorffium, Gabela pa-gus ad Landeshuttum, Jsaræ pratum, mons Gigantæus, & alia loca. Aeris venas olim Goldberga, hodie Cupferberga, Alt-stadium ducatus Nissensis, Zuckmantela, Gotsbergum, Gie-ren & Querbach ad Quissi fluuii fontes oftentant. Plumbi can-^//^quod *«••«"£?» Grxci vocanc5vnde Caffiterides in{ulse, ad-parentvens in fubditorum cradu ad eofdem Qiiifli fontes yeluti in Gieren, Querbach, Vlrichsdorff. Plumbinigri Tarno-uitium ferox,ybi ex ccrraflaualiquatur.F^raw pluribuslocis lilueftribus ingenti copia non fine vberrimo pofleffoirum fru-6T:u & foditur.- 6c ad id excoquendum acq; elaborandum ma-gna vis lignorum quotannis abfumitur. Scd quod in Silefia conflatur ferrura,non eiufdem vbique bonicatis. Palma dacur Schmidebergensi, ex quo varia fubtiliaq; fiuntopera. Quod ad Sagumopidum e pratis eruicur foflis ad alcitudinem bipc-dancamadtis^nec enim propter abundanciam aquarum al-tiusagipofTuntjdecenniorenatum denuo fodi non aliterac llu#ferrum Georgius Agricola scribit de vet. & nou.metall.lib. 2.cap.if. Sed & Georgius Fabricius obferuationum metaiiica-rumcap.8.au6toreft,ferruminLufatia&: Silefia etFoflumno-uaincrementaaccipere, & terram arborumque cruncos in_, illisincrementismaceriam ferri acquirere , priraura liquori cuidamdenfo flmilem,poftca magis magisque indurefcen-tem.

Stibium, (quod Antimonium officina? vocant, ouius adnigroretingendavenuftandaq; mulierum cilia peculiaris vfus,vnde Poeta Ion »v«-n.Ve?^«»nominat,& D. Hieronymus orbes ftibiofuliginatosj Altstadii excoquitur. Chxkanthumjiue vitriokmjL perfpicuitate vitrea vulgo fic di&um,(ftjpffernJaj}Vr hoceft, xris aquam Germani adpellantJin Gigantum valle, Schreiberau, Zuckmantela, Cupferberga in viridem lapide-amqueduriaem ex pyrite atramentofo decoquitur: Wola-uiæ etiam c^rulcumexmelancerk: Tarnouitii item ex fconis

plum-

S l L E S IO GR APHC r A. fj!

pilumbi: vt & lithargyrium. Ne quid hic dc k%urio , ehryfi-colla,aitrifigmentofiu€arfemco, minie, &tuminc,fd]>hHMt & fimilibus dicamfoffilibus.

LAtumu, itt quibus lapides cazduntur sedificiis incofa-rum cum publicis tum priuatis ftruendis ornandisque idonei> fatisfrequences. Sed &:»iwfiwquibufdammlocis eruicur: vtad Zabothum montem marmor fubcinereum maculis ni-gricantibus &albidisex luteo virefcentibus variatum : mar-mornigrumextra Laubam ad Quissum fl. iternque in pago Wise ad Gryphimontium. Saxa calcaria , ex quibus igne conco&iscontufisquecalx conficitur, muris confolidandis maximam vim habensj pallim & fodiuntur: tum eriam gypfar materiacalcifimilis. Lapidum Uthanthracum (quos vocabulo exlapide & carbone compofito nominant Germani,quorum fermo non minus ac Gratcus ad duplicanda vcrba facilis) ma-gna ad Gotsbergum & Schetzlariam prope Boberi fontes &C alibicopia:quibus quidem fabri ferrarii loco carbonumv-tuntur, & ardentibus paullatim aquasjVt cxtetis carbonibus, inftillanc , ne ignis eos cito confumat. Sed qtioniam_> fiia pinguedineferrum_.inficiunt,adfubnliora opcra minus va-lent. Ad Freibergum opidulum ex fragmentis carbonum_, foflilium alias proie£tis & inutiiibus nouo inuento calx hodie vritur.

Coteszd ferramenta exacnenda in Jatumiis Leobergæ, Goldbergæ, & Naumburgi ad Quissum, exciduntur. Nec 'vitriarU defunt fornaces & officinas, in_. quibus afliduis artifi-cumopcrisotnnisgenerisvara irL, varias fpecies figurantur.' fed vitrumSilcfiacumfmeficex natura,fiue ex codione mi-nus purum & translucidum.

Ad Strigam ducatas Suuidnicensis opidum in fodinis mantis acati fiue D. Georgii terra fubrubra, per Ioannem Montanum Medicom primum reperta duras inter rupes

erui-

lG N i c O L A I H E N E L I I

eruitur/ummaquediligentiainorbicularemformam,proba-t# notx figillo impreffo(yndcjigi/fatam vocant) prseparatur, eiufdemcolorisvirtutisqj, cuius quas Lemnia Medicis dici-tur,raroq;inofficinishabeturlegitima. Sedtantiruntclarifli. mi Mcdici & Poctx cultiifimi Ioannis Posthii in terrx huius lau-dem epigrammata,qux hoc loco adfcribantur.

1 Quando hominumgeneri vita nildulcius vjquam efl,

Hanc qttodcujiodit, UnguiduUm aut reparat, Quanti eritfhxc medkina tuo, Montatte,reperta efi

Ingenio in terrm. uijceribm penitis. K^Aurex nimirum terrt, UUiK^ixungufolis

Ditfa tibijpfi xuro carior & melier. Namefefugare tvenenay atrai^ euwcerepeftes,

InnumeriscLpoteft ejfe medek mdii. Quodnequeatfuluumpr&ftare dolentibus aurum,

Glupdnequeant rubri lucida dona. maris. Exclamare libet: Nojlri Onouaglormfecli

Montanei 0 medica nobilis artisbonoi. Ver te mturx thefa.urhtrama.fe tcLntz>

Hatienus in tenebris qux latuere, patent. Ver te nojlra auidls iam non (JermanU Turcis

Inuidetyiic vaft&gentibus ^irmenu. Terram habeat iaciet^fuamVulcanu Lemnor.

Montanomdior terrareperta meoeft. II

Quofcanque Antidotmfinat Mithridatica morboS) Cunflaque laudaupharmaca Theriac<ey

Bofdem etiampluresqueadeo(Jtnoueris vfitm) Curat mir&ndis hxc nouti terra ntodis.

(jr&tia debetur iMontanoquantit\Jagaci Tbefiaffmhmc'mb'*fqitietmtingemo.

Hffftc

S l L E S I O G R A P H I A . «71

Hunc tmitnrt cohws medictftudiofa cathedra: Qu&rentitellitffideraque ipfefauent.

in Ducatu Lignicensi figiiiatactiamcandidageneratur, & i-pfanon exiguiin medicina vfus.

Plerisque l®cis ad Gubenam, Sommerfeldam, prope villam Massel in Trebnicensi diftri&u in monticulo , quem den Toppelberg vocant,ollas ecfodi aiiint,^aliarum figurarum vafafiftiliapropemadidamolliaq;, in aeremautem prolata indurefcentia. Conieftantur autem homines eruditiolim fepulturasillicgentilmmfuifTe: qui cumvrniscarerent,ollas interimcumcinerejignc,fauiHa &reliquis inftrumentis ex rogo rclidisInfignumpietatis tumulo condiderunt, media-queinhumaruntarena. Vnde longinquitate temporis fa-^;um,vcmadenceterraaffiduo humore ollaj liquefcant, & fi parumcauteeximas,nonnifilutumatquc argillam retineas: lincautius&diligentius remagas,aensficcitateindurefcanc, &naturampriftinam,quaafiguloformatx recineant. Habct & ha c noflraregio lapiilos preciofos Cmcge^nmas, qux cum a-libitumadripas interque arenas torrentium & riuulorum e montibus pr^cipitantium paffim reperiuntur, & pulcerrimx quidem in Ifarae prato, mi-nori maxime adBoiemiam iam fpe-^an te lauantur. Vndc poeta nofter:

Fluit Isara Iaspide multo: _ I s a r a , qui noflris quanquamjit montibus ortus, T~N gemmiferamtamenamnevehenspritdator arenam C BoiemnmUmpbiiditatfuracibu* Albim.

Ncque tamen Iafpis tantum Silcfiaenoftrje: fed &,qui maximum Plinii tcftimonio inter getnmas prccium habec, Adamas: &quidemtalis,quiexpolicus, si Schuuenckfeldio si-des,colore & nitore Indicis adco refpondet,vt vix nifi duricic difcernere queas; AchAtes prseterea multarum fpecierum ; tum aetites,amethyjlut, carbuncdus, carmolu*, cryftaUuiygemmabuta, hyMmtbwwgneitonychttesftMHMfifthWmfirAQnyxtt^

C cbefuu

i8 , N r c o L AI H E N E L I I

cbejia:dec[\iibus,vt &c fuperius enumeratis aliisq; SilcGx mi~ neralibus , quem modo laudaui, V. Cl. Gaspar Schvvenckfel-dius propriohuicreilibro : cuius accurata diligenria do&ri-naquealiorum_> induftriae paruni_.reliquifecit. Sed & Quissi arenofa littora |conchulas alunc , e quibus Margariu , fiue vt cuni-- Poeta loquar , bacca^ conchcx efuuntur : qua: extra ccnchas etiam elegantiiftmaJ ac pulcerritnaz ia arena fepeleguntur.

^/fofliciumfeunatiuumSilefia non habet, nec flumi-naacfontesgignendo falefcecundos. Vtiturigicuraduen-titio,exvicinaPolonia& Saxonia imporcato. Sed & cura Imperatomm excrementum quaddam.. maris ad littora & fcopulos appulfum ( fpuma arida maris Plinio, Graecis dxo; »%»*, ITX Conftitutionibus Regni Polonise fal grandino-fuSjVulgoautemO&o^vocatur) exHifpanias^Galli^jAnglia^ orisadfertur,&:ad Oderæ fluenta in ducatu Glogouiensi, v-Bimagnalignorum_. copia, loco qui a fale vernaculalingua Newsaltz nuncupatur, magno cum foenore & fru&u in fal hu-mano vfuiaptius felubriusqj conuercitur.

Halomtriylena multis in locis tcrra eft : eius verovfus ad compoficionem pulueris , qui accenfus miffiles globos tormentorum fiue bombardarum , quas vocant, extor-quet.

Ffwotnnisgenerisadvfus &delicias horninum refer-tiffima eft Silefia: quibusobidviuariaetiamdominicis habi-tationibus vicina paflim pofita videmus:cumrc confpedu fuo claufa venatio poflidentium obledl:ec oculos , tum'vc exigcnte vfu epularum velut e cella promantur. Ex his quasdam in cibum idonex,vtcerui,apri, capreoli, lepores, cum-cult quoque alicubi: quaedam cibo fere inutiles conficiendis exornandisque veftibus pelles, pilosque fubminiitranr, vc kpiVulpeSiVrJiymuJieUihermellini, itfides, mmesfiue mardures*

taxis»

S l L E S I O GR AP HIA. 10

iaxi,JcimyktraitctaiSiC Ca/iores fxue fibri «><p/&«3hoc eft,duplicis vitq animalia. Figura illorum plane quadrupedum eft, cau-da vero pifciuminmodumtotafquamqfajpedespofteriores anferum infltar, vt facilius natare poflinc. Akera fuiparte extra aquas, akerain aquis fere verfantur. Itaquecircari-pas cubicula variis contignationibus aptiffime contabulata &:diftinftaconft:ruuntJac pro aquas vel incremento velde-cremeato domicilium mutant : ita vt cauda natante reli-quum corpus in ficco maneat. Captura horum animalium inprajdiorum tradicionibus olim nominatixn concedi fole-bac: qux quidem frequens eft ad ripas Viadri, Barthæ, Bobe-ri: qui & inde nomen tulit. Bobri enimSlauisidemjquodLa-tinis Fiber,Germanis 'Biber.

Ghtddrupedum domejlicorum, tum qua? in confortium o-perumvocantur,tum qux cibi, voluptatis ac redicus & cu-fto&ix caufla parantur, non infelix prouentus eft :& fiquis defedus, tam eu mulate tamque liberali tnanu Polonia vicina fuppeditati vt vix vfpiam maior fit adfluentia.

Rei fanepecuaru curnpropterftercorationem agrorum (qua nifi humum fa.tifcentem fubinde adiuues, &c abfumtas vires hoc quafi pabulo retoueas,

Heufrujlra dterim ma,gnosj]>e&abis tueruos.)

tum propter ladicinia prxcipuum ftudium : qux tam Ixta hic&:copiofa3vc prazter ea, qua: irL. quotidianum alimen-tutrijquovixaliobonatenuiorisfortunae hominum pars vti-tur, cedunt, invicinaloca plurimum quotannis magno cum incolarum commodorranrmittatur: inuksqj famili^, etiam iiobiles,iude ditelcant.

0»/#7»inprimisnumerofi vbique grcges propter vtilir tatis magnicudinem ex Unayfellibus , carne, latfe, ctfeolis; qut noivfolum agteftesfaturant,fedetiamelegantiorum mcnfas iucundis dapibus exornaat: nondubitantib.quibufdacUnpL

C i P«-

zo N t c o i A i H E N E L I I Parmenfibus auc Hollandicis faporis fuauitate hos noftros conferre:nifiluxuriaperimprabamlafciuiam,paratisacfaci-libusfafl:iditis,exoticisinhiaretdeliciis.

VoUtilium quoque ornni getierc patria noftra abundat Praeter cohortafesaucem &c villaticas, anjeres, p\itz,anatcs,a>~ lumbas^aHenes-tgAllinasdornefticasptiriter^riJMelei^rideSi quas no -ftri Indicas & Calecutenfes adpeliant, ad aueupia inuitantj menramq; preciofis epulis opulentant4»^//?r<«,quarum plu-rimaobpifcinarum,lacuum&fluuioruni frequentiam gene-i3L,Attage»esJiueboftefi,ferdices,fiolopAces, quas Plinius rusticulas, Martialis ruilicas pcrdices^noftri Sneppas vocant, gallin* montm&wrog&lliyfulic&^gUreol&fiMgaliinuUpduJlres-, quarum plu-res itcm fpecics,anjeresferixotides. {, Trap-ganzae vulgo) columbA montari£,palurnbi,tttrturer,gmes,pf>aJiAni,coturnkes,Jlurni? meruU, 8c qui primaincer aues g\ozia.,turdi- Atque vt dc rapacibus illis alitibus, aquilisyacciptriias^falconibtUjmiLkyArdeiSi onocrotnlUy btt~ ^w^,w<f?»^r,&millealiisnihildicam:minorum quoque a-nicularum ingens eft copia^vt lufeinfcrum^laudarum, airduelium,

Jicedularum;.rubecitlarHmi rubicilfaram, regulorum ,parorum ,galbula~ ruTnifringilla.rum,bombycillorumi luteot&rum, comiroftrorum > embyri* zarum,&c. qu^ partim in cibis palatanoftrainftruunt, partinir aures fuauimmis ac diuerfrfTimis recreantcantibus.

Inter inledtorutn animalia Principatus apibut: quarum perrnagnaeftinSilefiacopia, cumin villis &hortis , tum in filuis,nec/bruminalueariismanu fadis»fcdin arborumetia €runcis,defloribushcrbisqidulcibusiavarioshominum tam incibismundioribus,quam in remediis vfus mellificantium. vndcapiariisingensfepequxftus. exiguo labore venit. Illud hicobiterannotcquodantenonmultosannosin Oppoliēsi Silesiae ducatu nobili cuidam fbeminjB accidit. Apum nimi-iumexamcn,animarculorum alioqui mundiciei tam ftudio-forumin naturam eius incertum,quo cafu CeCe immifft:cumqj mifellam pun<5Honibus,vt credibile eft,tantum non enecarct,,

non.

S l L fiSI O GR A PHl A. H non nifi regc extra&o> inde expelli potuit. Re$ quo magis mira,eo minus fideihabitura, niii certiflimis veritatis tefti-fnoniisnitererur,quamobid confiignare literis, atq* adpo-fterostranfmitteje minimc dubitaui.

C A P V T T E R T I V M

FluuuSileJi<&: Ucus: pt/cina :pifciumgenera: therma.

]CLuuijs Siredairrigaturquamplurimis : quorumpauci quf-cfem tatium patientes ,pleriq> cament le&iflimorum pilciu

copiaae vatietatecclebres, tum molas &machinasfrumen-tis frangendTs,ligms fecandis,chartis conficiendis, fubigen-rfis cruendisqucpannisverfantinnumeras. Intereos autcm primo ioco iurc merito cenfctur Odera siue Viadrus (M< <£>&<l7Jtumquodmagnitudinefua pra^ reliquis confpicuus y

tum quod intexGer maniam acPoloniatnlimes olim habitus«, Vnde Guntherus lib.6.Ligurin.

-- Peruenit ad vjque-, Odera Germanos quajeptira,t atque Pebnos.

Et Philippus Melanchthon in Epigram. Rhenus ab occasii, Viadri sed flumen ab orttt,

ClauJeruntJineSyTeufonaterra,tuos. Jferi*fe Alpes immotum limes adAu/irum,

Balthicus adfforeamtermwat Oceanus. Qui Sueuum cura Viadro cundem faciunt, nihil aliud confe-quuntur,quamvtludibriumdebeant: cum Sueuus is fit flu^ uiusjquihodicbteigprftliciturjoriturqi inmontibus Sudetis duobus lupra Budissinam milliaribus,& Lusatiam Marchiacqj partem emenfiis curfu a Septentrione in Occafum reflcxo Hauelo ad opidum Marchisc Spordam aquas fuas communi-

C i cat»

x% N I C O L A I H E N E L I I

cat» quod argumentis demonftrare facilc cft & in procliui. Sed longe maiori errore Althamerus & Cofmographorum noftri temporis Princeps Ortelius Guttalum cum Odera cpn-fundunt. Guttalus ficmidemis fluuius,qui Cunigsbergam prseterlabens Venedico finuiinfunditur, &:poftrema nomi-nispartenihildumfaucia,fed planeintegra hodieque2((di-cicur. Oritur autem hic Silefiacarum aquarum regnator non procula vico cognomine, Oder,inconfinio Morauiæ &c Silefiae, & per hanc, perque Marchiam inde ac Pomeraniam vlceriorem permeans inrra Stetinum , audtior aquis fadus, nomine vbique fuo, in Vcnedicum Sinum irrumpit. Currens Ostram, Elsam, Oppam, Nissam vtrumque, Olam, Stobram, Weidam, Bartham, Boberum, aliaque minora flumiriainfe r ecipit atq; exhaunt: & Oderbergā, Raciboriā, Coslā, Oppo-liam, Bregā,Vratislauiam, Leubusium, Stinauiam, Kobenam, Glogouiam , Beuthenam, Crosnam, Francofurtum, Grip-penhagen & Stetinum vrbes opidaque non ignobilia prse-terfluit;agrisvicinisnoninutilis,&pifcofus afratitn : fed vbi vel largioriimbrcvel rolutisniuibusintumuit,late per adiar

centes campos Sternit Agros-Jlernitfita, Uta, boum^ Lbores, Prdcipitesfr trahitjiluas.-

Poft Viadrum prazcipui fimt,qui fequuntur. Boberus, Bober / Slauis caftoremfonansj vt notat Dit-

marus in fua hiftoria, quod adeius ripas frequentercapiatur: nafcitur iuxta Schetzlariam, qua eft Tub ditione Hermanni Zettericii Afleflbris in Suidnicensi & Iauoriensi ducatibus, fupracognominem rui vicum Bober: & Landishuttum,Cu-pferbergam, Hirsbergam, Lebnum, Leobergam, Bolesla-uiam, Sprottam, Saganum, Naumburgum opidadelapfus, ad Crosnam fluuiorum conuenarum auxilio audtus Viadro im-niergitur.

Zacus, der Zack / Slauis Zakako / ideft^riuulorum conftiL latio,

S I L E S I O G R A P H l A. Ij latio,ex Sudetis montibus originem trahens, mulcis ftipatus riuulis thermis Hirsbergensibus vifis ad Hirsbergam ipfam. Boberofeimmifcet. Fluuiuspifcofus,&: trutis pr^cipuc opti-misfcecundus.

Quissus, der Queiß / limes Silesiea Lufatiam verfus in-montanis fupra Gieren pagum venis plumbi candidi cele-brem erumpens Fridebergam, Gryphimontinum, Lauba-num, Naumburgum opidaatcingit, &prope Saganum Bobe-ro inferitur.

Cattus, die Katzbach / initium fumitad pagum. Ketsch= dorff / et Schoenouia, Goldberga, Lignicio, Parchuuicio lu-ftratisinde Viadro aquascommittitfuas.Clarus iam olimob auriferas arenas,quo nomine ^«^oW haud immerito adpel-lariqueat: fed qui & ipfe fiibinde vel hibernis niuibus vel tempeftatibusau6tasadin/aniamvfq; excrefcit3 cxtraqjripas

Vertitr in aruafurem cumulo, campos^per ornnes Cumftabulis armentatrahit.—

Anno quidem c I o Ioc iix. 4.Non.Innii prodigiofa in-undationeitaexcreuit, vt hortis &c agris fcedum in modum dcuaftatis,hydromylrs3horreis,cafo aliisq;a:dificiis quamplu-rimis quaffatis non modo innumera iumentorum ac pecu-dum mukitudo perierit/ed & honninum ingens numerus tri-ftiflimamorcevitamfinierit. Goldbergensium fane duo &C quadraginta defideratos fuifTe, iisq-,fiannumerentur3 qui in viciniaperierunt,rummam confici centum viginti fex, Danie-lis Vechneri teftaturoratiodeinfolitailla& inaudita Catti c-limione in gymnasio Aurimontano habita.

Nissa, die Neiß / e Lusatia promanans Pribusium, Sora-uiam, Muscam, Sommerfeldam, Gubenam attingit^inde Via-drum ingreditur,

Eft & alius eiufdem oominis fluuius,quieComitatu Glocenfierumpens Wartham, Reichensteinam, Nissam, Le-

vvinum

14 N i c OL AI H E N E L I I

vvinum alluit, & prope Schurgastum Viadro commi/cc-tur.

Bartha, die Bartsch / Barusius auctor, magni Chronici Noribergensis,fluuius amcenus,limpidiirinrfs aquis ripas her-bidas Lambensj & lucios pifces magnacopia fandens Tra-chenbergam, Hernstadium prsterfluit, & fub Glogouiam prope pagum Schwusen in Viadrum fertur.

VVeida, die Weyde / fbrtafTeafalicibus, qu^ ad eius ri-pasfcccundiusnafcuntur,CromeroVidaua, fluuius bonis & ipfe pifcibus nobilitatus, VVartenbergam, Namslauiam, Bernstadium, campos Caninosprxterfluic&duobus fere a Vratislauia milliaribus in Viadrum deuoluitur.

Oppa, oriturinmontibus Morauis, auffm Gesenck / &: Carnouiam atque Oppauiam, vbi ei mifcetur Marus / sine Mo-ra, fluens prope Hilschinum opidum Oderam fubintrat.

Ola, siue Olaua, die Olaw / ad Monsterbergam ontur, & Henrichouiam, Strelam, VVansenam, Olauiam praeteric: V-ratislauiamintermeat: inde Viadro focialesvndas defert.

Aliaminorumgentiumflumina Oupam, Isaram, Prud-nicam, Bielam, Ostram, Steinam, Stobram, Brincium, Blotni-sum, Malpondam, Laam, &c.nebreuitadspropofitxfinesmi-gremprsetereo: nonitemVistu1am, die Weichsel / dominum &Cdecus omniumeorum arawium,quiBoream verfus perSar-matiamferuncur. Plinius alio nomineVistillam, alii Istulam rocant: eoqueamnepr^ter Solinum plerique alii Germania finiunt: quitamettfi Polonixproprius, onginem tamen fuam patrixnoftraedebctjobid vel folum hoc.loco nominandus. ExoriturauteminducatuTeschinensi e montibus Sarmati-cis,&verfusBoream primutn Skotzouiam, indeque inditio-nem Plessesem, jmoxverfusOnentemcurfudiredo Osuuen-cinum, Zatoriam, Cracouiam, Cazimiriam, Sendomiriam, ad {uos&Saniconfluentesdefertur.hinc rurfus in Septemtdo-ncmflexus: VVarsauiam, Ploscum, Vladislauiam, Toruniam,

Cul-

S I L E S IO G R A P H I A. &?

Culmam, Grudentum, Marięvverder, Meuam, Mariaebur-gum, Dersauiam alluens,tcceptis amplius i4.magnis flumiai-busapud Gedanum vrbem-Boruffix nobiliflimam & empo-rium toto illo Septemtrionali tra&u celebcrrimum in_, mare Sarmaticum (iue Balthicumexoneratur.

Lacus in Sildia non pauci: iique ambitu & ameenitate fpcdabilcs, quorumpifcatunih.il auciucundius aut fruftuo-HUs.Intcreosnonpd/tremiloci Cunicensis, Slauacensis, Cul-mensis, Breuningensis, Svvibocenssis Nastich di£tus, &c alii., quorumnecnumerum,necadpellationescum certa fide re-ferre poflfum. Gigantæo monti lacusadiacent bini: quorum inaiorocciduus,montibus a meridie altifllmis pccpetuaque niuerigentibus,ex parte aucem feptentrionali Ccapulis mi-nusalds circumdatur. Aquaipfa nigricat dira &c ferruginea facie , immenf^ profunditatis : nullos alit pifces,nec aliud -quidquam vmens. Minor orientalior 8£depreflior, inquem niulcx aqua: ex mantibus decurrentes ingrediuntur. Trutis abundatmaximis,nigncantibus prorfus , fed optimi faporiis acprobifucci.

Pifcin^iniuperarremanuqjfadtx, iis prarfcrtim in Jo-eis,vbiproptercxiiitatemfolifru6tus terra percipi non pof-funt, permultae & tam grandes,vt veterum pifcinx adiftas cornparatsenugxvidcantur &imagines mufcarum. Incredi-bileeft, quantampecuniazvimexillis poflefTores ilbi corro-gent: qux quidem caufTa eft,curncc viros nobilcs, h-onoracos &c copiofos operi pjfcinario rnteruenire pudeat,ncquc min<*-remillipercipiantanimo voluptatem,cum feras infcdando iaculis coiiEgunc, aut immiflis canibus compreliendunt, quamcumrctiatrahentes fquamofas pecudes &natantium omnegenusinripascaptiuumeducunt. Scribicrane Iohan-nes Dubrauius in Jibelio de ptfcinis,incidifTefe m Silefia ki quemdamhuius.regionis-Brineipem, more pifcacorum cra--f ibus ocreature»>cumca(u.icer per aggercm pifcinas iacjcret-,

D au4i-

itf N i c O L A I H E N E L I I

audiuifleq} habitum hunc pifcatoris fimulqj pifcatum taliBus propefnodumverbis excufantem r 5? Vrincipi venatio lepufaiH noneftinhoneft*,nefcioqmmobrempfccitioCyfrinorHm&luciorttm vi~ deridebeatpudendapoemtexdaifc,

Pifciu'mporro,quosSiIefi?aIunt aqux, genera Opfo^ phagus aliquis (hocenimnominein%mtiolimjquipifGibus dele&areturjquam ego mclius tibi commcmGraueritr& in lis prazcipue lupos fiue lucios, Carpiones fiue Qjprinos (qni quidem in pifcinis longe freqaentiores proueniunt, in quas paruuli fe-«linariis cxemri cum incrementi tum faginae cauia ftudiofc includuntur)percas}luciopercas,pr4posCi\te brama*,carajj!ios idrtas

jiue certaSyerythrophthalmffSidofas, thymaUos-,jilurosyna.fos,mu(lelits fi-mhcettas, capitones, dbiculos, dburnos>fqualos,jpmachias> &rvirides->

VHlgifdaria,tincas;tum menfirumdeUcias trutasfwef&iones auratar-ueija,ia,res,anguillas,mullosjhte barboSygobionesfunduloSjiCiXiQS com-plurcs , quorumnominain mcam notitiamnondumpcrue-nerunt. M$tr&ia,quiLS Poloni fuluizas & fulares vocant, in laeut Swibocensi, qui Marchias fines attingit, capiuntux. Salmones &cJiurimes,qMos Acipenferesantiquidixerunt, tantiquefieri delici*iufrerunt,rtinmenfam inferrenteoronati cum cantu tibiae,cinnaqualioapida &arenofisvadis praeeipuc lxtentur, cmariPomeranicoin Oderam ftatisanni cemporibus pene-trantj&obftaculatranfilientes cirea Beuthenam, Glogoui-am, Stinauiam, & Vratislauiam infidiofis eapfis eollocatis ca-piuncur. Neque hic omifero,quodmirum omnibus vifum, inpifcinaquadam Baronacus Trachenbergensis ante annos haiditamultosrepercumfuiflcluciamalbidi coloris> longi-tudinecubitivnius&ferniflis,pinnis, notiSjmaculisqueper «orpusrubentibus: qtiiquidcmfepecaptus & iterumatqup iteium iii pifcinas*inie£tus nunquam colorem mutauic Sedi aeepraztereundfij irroboraflepaullatim inuctcraflcqv opini-t»ne»)liberoolim pifcatu amncsSileiiccmultopiicium cxci-

tiilc

S l t X S I O G R A P H T A . %J riffe feraciores,quam ex quotemporepromifcua illa pifcandi facultas vulgo adempta.Quade rc folens fiio more,ideft ,per quaru eleganter Fr. Faber in Sabotho:

Fejlra neciiLtudaWuehmfipidiJJima n&ntum Agmina,gratmtopermijfaf)rioribm annis Libera pycafu: nam quafeinfraefcfopra/fe Veltenues riuos,aut,fl»mma ittjta,peren»es Voiuitis hnttdinterdiBo cormntmibus h/tmis Gurgite^Jquamigerum vulgogenm omne dedijlu Expofitumpr£a£ -nec cuiqmm copiafraudi CafturA vberiorfuit vfarpttiAfidtnter Libertasftetit UUfitas noninuida, leges: x^Atfoftatas habuit metat tempmfodiesik. ttilminut h*c inopi concejjk licentiaplebi Fouit inexbAuJii£refcentkfeminafoetu6}

Vdgnrem^mxit Domim benediBwpr&dam. Dttriui ocdufos vettfojtfcfenerim amnes Deftituit vehtttxecratapiaculapi/cis. K^iftaci fiuc cammari magna vbiquc copia capiuntu-r;

praecipue vero prsgrandes dc fuaueseducat VVeida fluui-uius.

Ffintes&cpix viax & falientis in montibus, vallibus, opidis, pagis , priuatis xdi&ciis uinumerabiles:nec defunt e.ciam cdlidarum aquarum falubres & vberrima? fcaturigines; qnx cnra non exiguiun fint naturx clemcntis munus , G.~ lentio prietereundas haudduco» Cum ergo multis iii locis terraopertosignesregacquibus iugepabulum alumen, ful-phur , bitumen , & huiuTmodi aliaprabent,vnde Pac-U:

Siue Utuminearapimtwcendiavires, Lutettue exiguis ardefiuntfulphurafumis:

fit vtcorurn ardorc incalefcem tellus fcruidumjvaporem-. D i infa-

*# NlCQLAI HENELII:

infuperioraemittatloca : quo offenfi vicini fontes efferuei fcuntintervenasfuasjatqueita profluunt calidi: incorrupto* interdumfaporcfiremotiorab ignis pabulo foncium ortus. Quodfi veroptripfalocafulphureaiiaue materia plena flu-antaqua?>.nonc'aloremmodoillius canta&u> fed.& faporem atque odorem contrahunt. Huiufmodi fontes duo parui milliaris itinere ab opido Hirsberga in pago,qui Warmbrunn dicitur,(nos adaquas SilefitidM veterum confuecudine vocare poflumus, quibus mons fiait huiufmodi Ioca, in quibus calidi tontesfuncaquarum-nominc adpellare) haud magno inter-ualloabfeinuicemdiftancescalidisaquisebulliunt: quos va-riis corporum morbis curandis efficaciflimos efle, muitis ex-perimentiscognitumeftj&adhucindiesmagis ac magisco-gnofcitur,quamplurimis vtriufqj fexus morralibus variis ex locisvaletudiniscurandi?gratiaco confluencibus. Prior,qui ligneopariete &;aflcrib. continetur, vulgo adpellatur ligneu lauacrum, &quia paupenplebecul* deftinatum eft> omni-bu$qjpatet,lauacrumegenorum. Aker,qui lapidibus qua-draiis foris circundatus eft ,interius vcro afleribus cindus, lapideurhbalheumdiciturrinquo iis lauare conceditur,qui non funt dc infima plebe.- Ligneae tHermae ex argilla feu coeno lento,pingui,copiofo3arena,&glarea pcrmixtis,fenfimpro-mananti Mbderati funtcalbns: piuriraum fulphurese: atq;, adeo mediocriter calefaciunc, exiccant valde, ex alto tra-hunt, difcutiunt, ad vlcera&w&i & diuturna valde efficaces* Prxtereacache&icis &.omnibus aliis, quibus totum corpus v.elparsaliquacxiccatibne& ealefadione indiget, apprime vtiles. Thermaz lapideas feu diuitum cx faxo durimmo ex-cauato profiliunt. Aqua vltra primum gradum calida, ful-]>hurea,fedminus quamilla,qu«Ein fontcligneo : vim pr^-tcreahabensaluminofam&fcrream. Odor etiam bitumi-nis aliquid ineffe arguit, & cinerem infuper fecum vchit. Bi-ttiminis igitur & fulphuris racione emollit &difcutit, ctiam

tendoncs»

S l L E S I O G R A P H l A~. 1$

acndbnes fcirrhofos. Obalumen vcro &: ferrum adftringit & corroborat. Itaqueproptermixturarnprjedi&orumpar-tim refoluit, partimvimac robur membris adiicit, & meatus coar&at. Vnde fit, vc qui fruxiofribus obnoxii func,ad has potiffimumthexmasfeconferre foleant. Quianquam ad-uerfus aiioseciamomnisgencrisdiuturnos acpene defpera-tos morfros-efficaciffimas ciTe Medicorum filii conicntiencer cradunt, &: inter eos )r»»rf» ««'TOJ<®- »&»>, Casp. Schuuenckfeldius: cu-ius cnmmentarmns eruditilllmum lingua vernacula de ho-cum fo.f xnrn vfu acvirtute confGriptum, qui plura cognofce-Wcupitjlcgat. MorboGallico tamen laborans fruftra eft,vt hinc falutem fperct: ncque enim hac lue infc»2:os therrax noftraetolerant,vt nec leprofos,hydtopicos, afthmaticos. Gulofosquoquepluslaeduntquamiuuantioculis nocent,i-temepjlepticis.- Sed &lauandimagjsqtiam potandigratia adhas thermas itur: idque potiffimum in Maii medio, & fre-quentiusluniomenfe; Quibusverovernotemporenonli-cetjiiAuguflo&Septembrifead eas conferunt. Tempus balnei pro cuiusque natura& viribus ac modo operationis menfuratur: nec enim fas eft de omnibus pariterftatuere, cii itnparesfmtpleriquc. Solenttamen magnaex partecentum hocashalneisimpenxlerejleditadeterminata5,vtprimisdie-buspaullatimafcendant, fequentibus in ftatu pcrfeuerent, poftremis numerum deminuant 3 & ad principium rcdeant. Pbnamus in horis fenarium numerum fore fummum, vltra quemvixeftvtprogrediantur:tumvero horas itadiftribuur.-vc per biduum fingulis diebus infidcant horavna, fequenti bi-duo morae horam adiiciant dimidiam, cum ordine procedant ad duas,tres,quattuor,quinque,fex horas: quoque diutius la-uare conftituerunt, eo pluribus diebus fex horis laucnt: non tamen vno eodemqueinfeflu continuandis, fed iuxta tempo-ris antemeridiani &c pomeridiani partitionem intercidendis. Pbftquamofficio fuofatisfeciflcvidentur therma:,tum ordi»

D 3 nc;