De praedicatione dominicana sermonibus Capestranensibus Erfordiae parallela

Praeteritorum. cognitio progrediens ad minutiora semper facta historica conduciti Quamvis igitur Erfordensis illa commoratio Sancti loannis de Capestrano luculenter iam esset 'descripta (I), tamen novis nuper documentis potuit amplius elucidan (2). Rite obsewabatur Capestranensem inter coetus .universitarios Erfordenses non aeque fructificasse ac inter iuvenes studentes Lipsenses vel Cracovienses. Hoc ex eo forsan derivare licet 'quod Erfordiae fortis traditio propria inter Fratres Minores antiquae Provinciae Saxoniae vigebat necnon vita &tis bona inter studiosos istius universitatis florebat. Denuo autem innotuitetiam celebrem quendam Episcopum ex Ordine Fra- trum Praedicatorum oriundum in foro sacrae eloquentiae cum Sancto Ioanne con$umsse. Ut tale factum aliqualiter novum e t inexspecta- . tum de fontibus diligenter examinatis probemus, benigne nobis con- cedatur.

WOLPENBUETTEL, Bibliotheca Regionalis, Cod. 203 (Helmst. 176). - Est quidem codex chart-eus saeculi XV ligatus assibus corio fuscb:.tectis. Coni impressio ligatorem quendam Erfordensem forsan sapit. Laminae et duo claviculi recenter reparati servantur. In dorsi parte inferiore est scida, cui atramento moderno inscriptum est: 176. In assis anterioris parte inte- riore, versus marginem superiorem, atrameuto moderno notatur: EnthaeU 398 Blaefter. Codex integratur uno folio praefixo (I), 398 foliis numeratis. foliatione moderna atramentali, et uno folio suffixo (11). Conscriptus est quatuor manibus theutonicis scnptura semicursiva, una columna linearum (Fol. Ir). tnginta quinque. Et est mbricatus. Manus A ubicatur foliis Ir- 202 V, manus B foliis 205 r-234 r, manus C foliis 241r-346 r, manus D foliis 349 r-398 V. Fol. I vacat. Fol. Ir, parte infima, est signum rotundum nigmm:

(1) J. HOFER, Jokmnes von Capesfrmo: Ein teben im Kampf um die Rejorm der Kirche, Innsbruck 1936, 447-51.

(2) L. MEIER, De sermonibus quos S. Ioannes a Caprstram fecil Erfordiae, in Coüectanea Francimna 21 (1951) 89-94.

144 Meier

Bibliothek zu Wolfenbuetfel. De reliquis indicationibus technicis ad catalo- gum 0. V. Heinemann (I) remittimus. In codice continentur quae sequuntur.

Fol. Ir-3lr, (Suprascriptio): In nomine Filii Virginis Unigeniti Domini nostri lesu Christi. Amen. (Inc): Honorandi mei. Ut rudis non eo minus tamen studiosi animus abilitetur crebris exercitiis ... Zwentur pedes vestri et requiescite sub arbore. Ita scribitur Gen. 18 originaliter necnon in Canone Beatus, XXII, q. 2 transsumptive. (Expl): Malum exitum consueverunt habere.

Fol. 31v-35 r, (In;): Circa lecturam arboris cognationis spiritualis iuxta modum et formam egregii Doctoris loannis Andreae. (Expl): Concordant Bernardus et Hugo. - Et tantum de arbore illa legali.

Fol. 35 V-42 r, . (Suprascriptio): Distinctio aurea successionis. (Inc): Quaeritur ,si quis decederet intestatus non haben5 polem seu heredem ui. que ad decimum gradum ubi debent remanere ipsius bona. (Expl): De epi- scopis et clericis capitulo Si quis presbyter.

Fol. 42 1-49 V, '(Suprascriptio): Sequitur Traetatus de suecessioni'bus ab intesiato. (Inc): De modo quaerendi per successionem a b inte fato (!) suc- ceditur defuncto seu quaeritur eius hereditas. (Expl) : Limita ! et determi- nat lex positiva. - Explicit .Traciaius de successionibus ab intestato utilis et bonus.

Fol. 50 r-1081, (Suprascriptio): De arte notariae. (Inc): Tractaturi de arte notariae primo videndum est quid sit ars notariae. (Expl): Rogatus pariterque requisitus.

Fol. 108 V, (Inc): In nomine Domini. Amen. Nostri Iesu Christi verba tragssumpta in Canone, 23. Dist. In nomine Domini. Reverendiisimi Patres et Domini. Praemissa verba sine fusco velamine. (Expl): Ad similitudinem Dei factum.

pol. 108 V-117 r, (Suprascriptio): Collatio Iuris reconqendatoria. (Inc): In nomine Patris et 'Filii et Spiritus Sancti. In Canones I n Nomine ~ o i r i s , 73. Dist., In nomine Domini Iesu Christi Salvoioris, 23. Dist., In nomine Domini. Amen (Expl): 0 Domine bene prosperare, PS. 117. .

.

Fol. 117 r-121r, (Suprascriptio): Collatio luris recotiunenddoria. ' (lnc) In nomine . Patris . et Filii et Spiritus Sancti. In Canone In nomine Pdris, 73. Dist. ... Viri praeclarjssimi.'(ExpI): Quod est gratiarum actionum rela- tivum. Etc. . Fol. 121v-129 r, (Inc): Veritas nomine qui e s t Christus invocato,. ut De paenitentia, Dist. 2: Si enim, iuxta principium ... Praemissa igitur correc- tione Venerabilis viri Magistri . l o a n n i s C o 1 1 e d e n Utriusque luris Doctoris eximii, sub cuius umbra sedeo, repetiturus Decretalem Ex litteris, sub titulo De vita et honestate clericorum situatam. (Expl): Propter odium et criminis turpitudinem. .

( 1 ) Die Handschriften der herzoglichen ~ibliothek von Wolfenbu$tel, I; 1 , Wol- fenbuettel 1884, 15940.

De praedicatione dominicana 145

Fol. 129 r-135 V, (Inc): Repetiturus hanc Decretalem Curn canonicis, sub titulo De censibus situatam, consuetum servabo ordinem repetentium ... (129v) ... sub Dominorum meorum Doctorum eximiorom clippeo defen- sionis armatus et praesertim egregii viri Magistri I o a n n i s K o 1 1 e- d i n Iuris Doctoris fau-(I30 r)-toris mei ac Domini praeclarissimi sub cuius paternae protectionis alis fiducialiter nunc milito. (Expl): Canonum facun- dia non ministrat.

Fol. 135 V-142r, (Suprascriptio): In noinine Domini. Amen. (Inc): In superioribus dictom est de homicidio speciali. (Expl): Ad notam irregula- ritatis contrahendam.

Fol. 142 r-147 V, (Inc): In praesenti actu quatuor per ordinem sum facturus ... Tertio Dominos Baccalaureos volentes contra a me debiliter posita arguere. (Expl): Cum opportunitatem habuerit confessoris. - Capitu- lum Presbyter verte duo folia.

Fol. 147 V-149 r, (Suprascriptio): In nomine Domini. Ainen. (Inc): De- cretalem Presbyter sub titulo De celebratione missae situatam repetiturus tria per ordinem principaliter sum facturus ... Tertio Dominos opponere volentes cum benevolentia audiam non ex mea peritia sed de omnipotentis Dei adiutorio et egregii viri Domini L a m p e r t i V o e s promotoris mei siiig~ilarissinii nostrae sacratissimae facultatis iuridicae Decani dignissimi confisus auxilio eiusdem per posse meo respondebo. (Expl): Aut a se aut a scolaribus.

Fol. 149 V-160 V, (Suprascriptio): Capitulum Presbyter. (Inc): Repeti- tctrus Domini mei capitulum Presbyter sub titulo De celebratione missae situatum. (Expl): Venerabilis e t egregie Domine Doctor haec sunt quaedam brevia et exilia quae mihi occurrunt de praesentis capituli materia e t offero ea Vestrae Paternitati corrigenda et emendauda. - Sequitur alia Repetitio eiusdein Decretalis Presbyter.

Fol. 161r, (Suprascriptio): In nomine Domini. Amen. (Inc): Decretalem Presbyter sub titulo De celebratione missae situatam repetiturus tria per ordinem ... egregii viri Domini L a m p e r t i V o e s promotoris mei sin- gularissimi nostrae sacratissimae facultatis iuridicae Decani dignissimi. (Expl): Nihilominus etc. supersedeo.

Fol. 161r-169 V, (Suprascriptio): Repetitio capituli Ex transmissa, De decimis. (Inc. 161~) : Supra dictum est. (Expl): Offerens est impaenitens. - E t tantum de isto capitulo De decimis, videlicet Ex transmissa.

Fol. 170 1-176 r, (Suprascriptio): Secundum capitulum Nullus iudicum neque presbyterum, De loro competenti. (lnc): Expeditus de prima videlicet de continuatione rubri. (Expl): Brevitatis intuitu supersedeo etc.

Fol. 176 V-178 V, (Suprascriptio): In nomine Domini, Amen. (Inc): Vocatum est rzomen eius lacob, Gen. 27. Beatus Gregorius. (Expl): Delecta- biliter operaretur.

Fol. 178v-1791, (Suprascriptio): De S. Bartholomaeo. (lnc): Venite ad me omnes ... Matth. 2. In istis verbis tangitur. (Expl): Reputatae sunt etc.

Anfonranum. - An. XXlX 10

152 Meier

Fol. 150 v-154v, (Suprascriptio): Dominica X\?. post festum S. Trini- tatis. Sermo quem praedicavit Dominus Episcopus B a r t 11 0 I o m a e U s Coronensis Episcopus Erfordiae. (Inc): Noirne anima plus esf quam esca.

Fol. 154 v-159 r, (Suprascriptio): In die Exaltationis S. Crucis Serlno quem praedicavit Dominus B a r t h o 1 o m a e U s Coronensis Episcopus Anno 1452. (lnc): Dilectus quemadrnoduin filius unicorniuin.

Fol. 159 r-165 r, (Suprascriptio): Magister Gerardus Grote est auctor sequentis. (Inc): Quaeritur an quis possit locare sub annuo cetisu curam animarum.

Fol. 165 v-170 r, [~ermorzesj, (lnc): Adolescei7s tibi dico surge ... (167 V) ... Eraf quidam regulus cuius filius irifirinnbafur ... (169 r) ... Ecce defuncfus.

Fol. 170 v-214 V, [Alanus, De arte praedicaiidi], (Iiic): Accipite et man- ducate.

Fol. 214 v-218 V, (Suprascriptio): Articuli trigirzta oblati Episcopo Ha- velbergensi per Dominos Doctores in Tlieologia Magistruili H e i i r i C u rn- T o k e et Magistrum H e n r i C U m Z o 1 t e r nomine Archiepiscopi Magdeburgensis. (Inc): In oppido Vestro Wilsnack.

Fol. 218 v-222 V, (Suprascriptio): Sequitur Scripturn Magistri I o a 11-

n i s K a n n e m a n ri Doctoris Theologiae 0. hlin. (Inc): Utruin sacra- inentum nullam habeiis.

Fol. 222 v-225 r, (Suprascriptio): Factuni Fratris M a t t h i a e 0. Min. Ministri Saxoniae. (Inc). Cum per unanimeiii.

Fol. 225 r-230 r, (Inc): Super dubiis. (Expl): Anno Domitii 1446 Magi- stri theologicae facultatis studii Erfordensis.

Fol. 230 r-234 r, (Inc): Quaeritur utrum potestas coercendi daemones fieri possit per characteres, figuras aut verborum prolationes.

Fol. 324 r-328 V, (Suprascriptio): lncipit Dialogus inter Christuiu et Cain. (Inc): Descendit prius ad inferiores partes terrae.

Fol. 238v-252r, [Bernardus, Soliloqiuum]. (Inc): Multi multa sciunt. Fol. 252 v-258 r, (lnc): Quia teste ore veritatis. Fol. 258 v-263 V, (Inc): Ad requisitionem quorundain devotoruiii reli-

giosorum praecipue sacrae Carthusiensis religionis. Fol. 263 v-267 V, (lnc): Ad faciendam fideru iiidubitatain. Fol. 268 r-283 r, (Suprascriptio): lncipit Libellus de puritafe ef coizscien-

f ia cordis. (lnc): Quoniam fundamentum et ianua virtutum. Fol. 283 r-306 V, (Inc): Cum in buius saeculi perituri latissirna. Fol. 306 V-320 V, (Inc): Rebecca consors fidei.

Fol. 321r-333 r, [Guillelmus Parisiensis, De laudibus izu~nilifafis], (lnc): Post paupertatis laudes.

Fol. 335 r-339 r, (Inc): Eia nunc homuncio fuge. Fol. 339 v-364 r, (Varia iuridica).

De praedicatione dotninicana 153

Codicibus sic descriptis Guelferbytanum quod attiriet quasdam indicationes historicas breviter recensere iuvat. Bis enim in eo occur- rit Magister l o a n n e s C o l l e d e Utriusque Iuris Doctor (1). Aliunde auteni novimus ipsum anno 1447 fuisse Rectorem Univer- sitatis Erfordensis, Magistrum Artium, Utriusque luris Baccalau- reum (2), anno 1452 Magistrum luris Canonici (3), anno 1460 Recto- rem Universitatis, Utriusque Iuris Doctorem, Facultatis luridicae Ordinarium e t Decanum, S. Severi Canonicum, S. Michaelis Erfor- densis Plebanum (4), anno 1462 Doctorern valde aestirnaturn (5). Bis quoque occurrit Magister L a m b e r t U s V o e s Facultatis luri- dicae Decanus (6). Aliunde novimus. ipsurn anno 1453 fuisse Recto- reni Universitatis Erfordensis, Doctorem Decretorum, Licentiatum in lure Civili (7), e t niortuum anno 1491 (8). Quater porro occurrit Doniinus I o a n n e s G LI d e r m a n n, e t quidem ad annos 1476, 1434, 1435, 1436, (9). Aliunde novimus ipsum anno 1423 Universitati Erfordensi esse immatriculatum, anno 1439 eiusdem fuisse Rectorem, S. Scripturae Baccalaureum, Canonicurii S. Severi, anrio 1440 sub I o a n n e B r e m e r 0. Min. laurearri tlieologicani accepisse, anno 1452 iterlirn Rectoreni Universitatis, S. Scripturae Professorein, S. Se- veri Decanum fuisse, anno 1470 pro certo adhuc inter vivos coriiriio- ratum esse (10). Luccilenter igitur probatur istuni codicern Guelfer- bytanum inter res et personas Erfordenses ortuni esse. Idern in codice Liibecensi ex ligatura Erfordensi satis insinuatur.

Notatu digna est quaedam observatio ideologica. Nam in ano- nymo Sermorie Mariano (15) Immaculata Conceptio B. M. V. pro- pugnatur argumentis l o a n ri i D U 11 s S C o t o propriis, eiusdeni

(I) Wolfenbuettel, Cod. 203, Fol. 121v, 129 V.

(2) H. WEISSENBORN, Akten der Erfurler Universitael, in Geschiciilsquellen der Proviriz Sachsen, VIII, Halle 1881-99, 1, 210.

(3) WEISSENBORN~ 1 . C . 230. (4) WEISSENBORN. 1. C . 279. (5) WEISSENBORN, I. C . 290-3: u 1462. Ost ... (293) ... Martiniis Frederici Erfor-

densis gratis ob reverentiarn Doctoris C o l 1 e d e dedit 1 novellurn bedellis *. (6) Wolfenbuettel, Cod. 203, Fol. 147 V, 1611. (7) WEIESENBORN, I . C . 235. (8) T H . MUTHER, Die Juristerl der Universilaef Erfurt im 14. und 15. Jahr-

hundert, in Zeitscliriff fuer Rechtsgeschichte 9 (1870) 67. (9) Wolfenbuettel, Cod. 203, Fol. 222 V, 2411, 245 V, 249 V.

(10) L. MEIER, Die Rolle der Theologie irn Erfurter Quodlibet, in Recherches de Thiologie ancienne ef rnddiivale 17 (1950) 288-9.

156 Meier

eadein die in eadein civitate duo celebres oratores ad cleruni sermo- cinare potuerint? Nonne id fuit nimium? Certe, pliysice duplex ista praedicatio compatibilis iiidicari valet. Ratione practica tamen quae- rere licet, quare doniinicani Erfordenses rnirarn illani concurrentiam adtniserint vel ordinaverint, quippe quorum coiiventiis Minorum con- ventui proxiine adiaceret. Tali quaestioni rite respondere facile non est. Nam de hoc non sunt documenta. Neque ipse textus circa hoc nos illuminat. Meminisse tamen licet Lapaccium anteactis iam annis 1427 iisque 1431 circa controversiam Sanctissimi Noininis lesu cum Minoribus litterarie conflixisse (I). Praeterea iion est forsan terne- rarium, si cogitamus Praedicatores Erfordenses Minoribus magno et sancto oratore fulgentibus proprii Ordinis lurnen ac decus Bartholo- maeuni iuxtaponere in gloriain dominicanam voluisse. Huinaniim certe et non ignobile tentamen hoc fuisset. E contra etiarn hypotliesis fere contraria sese offert, in quaiituin res iiniversitaria intercedat, ubi Praedicatores e t Minores conveiituales, qui Capestranensi Matthia Doering duce non nimis favebant, eodern pacto niiniuin defluxuin et exitiiiii iuvenuin studentium ad vires praecludere satagebant. Vel aliae rationes adliuc imperviae erunt iriveiiiendae. Quomodocuiiique ornnia llaec se habuerint, de historico facto praedicationis parallelae dubiuiii niinime est. De rationibus auteiii facti sagacitas futurae inve- stigatioiiis invocatur.

( 1 ) E LONGPRE, S. Bernardin de Sicrine et k nom de Jesus, in Arcliivum Franciscanum Historicum 29 (1936) 465-72.