De Commons - Tine De Moor

COMMONS: WAT ZIJN HET EN WAT MOETEN WE ERMEE?

TINE DE MOORUTRECHT UNIVERSITY

The International Association for the Study of the Commons (IASC)

Tine De Moor_Utrecht University

INHOUD• Wat zijn “commons”?

• Waarom is dit nu plots zo’n revolutionair concept? • Is het wel zo revolutionair/nieuw? • Waaraan ligt de plotse ‘boom’? Welke rol spelen de crisis

en technologie in dit verhaal?• Hoe verhouden coöperatieven maar ook bv. de

deeleconomie zich tot de commons• Toekomstperspectief?

COMMONS?

Alles wat we delen?

Alle bronnen die we

gezamenlijk bezitten?

Deel-economie?

Burger-initiatieven?

Peer-to-peer-economy?

Common Pool Institutions?

Common Property Regimes?

Common Pool Resources?

COMMONS?

Alles wat we delen?

Alle bronnen die we

gezamenlijk bezitten?

Deel-economie?

Burger-initiatieven?

Peer-to-peer-economy?

Samen BEZITTEN/MAKEN/BEHEREN

/WERKEN= EEN COMMON??

VAN…………………………………………. TOTEigenaarschap over eigen arbeid/Agency:

Variërend in optimalisering inkomen uit arbeid

Vrijwillige bijdrage aan collectief project(Peerby)

Horizontale samenwerkingtussen peers (zelfde noden, niet noodzakelijk zelfde bezit), soms via ruil

Werknemerscoöperaties (Schoongewoon)

Public privatepartnerships

Verhuur eigen goederen en diensten buiten reguliere arbeidssysteem, Vaak ook negeren bestaandewettelijke kadersvia nieuwe platforms (Uber)

Verkorting keten tussen vraag en (onderbenut) aanbod:Variërend in optimalisering inkomsten uit eigen bezit

Eigen voorziening(Zonnecellen op eigen dak)

Collectieven van producerende/dienstverlenende burgers

collectieven van burgers die niet zelf produceren maar er nauw bij betrokken zijn(CSAs, Ecopower)

Collectievenwaarbij leden niet noodzakelijk consumenten zijn (Linux)

Samenwerking peers via faciliterend bedrijf met oog op on-demand economy

Samenwerking peers via samen-aankoopinitiatieven

En:Variabel in bestaande resources (parken), te produceren goederen (energie) als te

verlenen diensten (zorg, poetsen, taxi-rit)

Variabel in samenwerking met/betrokkenheid van overheden

EVOLUTIE OOK DUIDELIJK ADV AANTAL NIEUWE COOPERATIES PER SECTOR 1990-2012

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180 Banken

In & verkoop food

In & verkoop nonfood

Industrie, Energie & transport

Kunst & Cultuur

Land & Tuinbouw

Onderwijs

Overige

Prof. dienstv.

Scheepvaart

Verzekeraars

Wonen, Recreatie & Vastgoed

Zorg

Totaal

OOK NIEUWE VORMEN VAN COOPERATIES, BV. GEBIEDSCOOPERATIES (NL)


“TALKIN BOUT A REVOLUTION?”


WAAROM LIJKT DE HUIDIGE “PARADIGMAVERSCHUIVING” REVOLUTIONAIR?

• We zijn het collectief als ‘gangbare’ organisatie-eenheid vergeten

18e eeuw: • Het “individu” wordt de centrale eenheid in de samenleving

(Verlichting) • Rationalisatie van landbouw door Physiocratie19e eeuw: Natiestaat: • Introductie van de code civil als juridische basis voor individuele

rechten• Organisatie van de samenleving wordt gecentraliseerd, ook de

juridische en economische basis-> 1750s-1850s: implementatie van regionale en nationale wetten in Europa om de commons op te heffen/ te verdelen/ te verkopen Bijv. Belgium, 1847: “Loi sur le défrichement” = in feite een privatiseringswet

-> Halverwege de 19de eeuw: gecentraliseerd opheffen van commonsoveral in West-Europa


ER WAS EENS….


GEMENE GRONDEN/HEIRNIS/MEENTEN/MARKEGENOOTSCHAPPEN

1

10

100

1000

Markegenootschappen

Totaal

KOOPMANS- & AMBACHTS-GILDEN

1

10

100

1000

Gilden Totaal

WATERSCHAPPEN

1

10

100

1000

Waterschappen

Totaal

BEGIJNHOVEN

1

10

100

1000

Begijnhoven

Totaal

LATE MIDDELEEUWEN: BEGIN EERSTE GOLFROND 1800: EINDE EERSTE GOLF

1

10

100

1000

1000

-102

410

25-1

049

1050

-107

411

00-1

124

1125

-114

911

75-1

199

1200

-122

412

25-1

249

1250

-127

412

75-1

299

1300

-132

413

25-1

349

1350

-137

413

75-1

399

1400

-142

414

25-1

449

1450

-147

414

75-1

499

1500

-152

415

25-1

549

1550

-157

415

75-1

599

1600

-162

416

25-1

649

1650

-167

416

75-1

699

1700

-172

417

25-1

749

1750

-177

417

75-1

800

Begijnhoven

Gilden

Markegenootschappen

Waterschappen

Totaal

Libe

ralis

erin

gsgo

lfVo

rmin

g na

tiest

aten

COÖPERATIES & ONDERLINGE WAARBORGFONDSEN

1

10

100

1000

10000

Coöperaties (incl. onderlinge waarborgmaatschappijen)

Totaal1897

VAKVERENIGINGEN & ERKENDE VERENIGINGEN

1

10

100

1000

10000

Erkende VerenigingenVakverenigingen

Totaal

1905

2005-…. -> DERDE GOLF?

0

20

40

60

80

100

120

140

160

180 Banken

In & verkoop food

In & verkoop nonfood

Industrie, Energie & transport

Kunst & Cultuur

Land & Tuinbouw

Onderwijs

Overige

Prof. dienstv.

Scheepvaart

Verzekeraars

Wonen, Recreatie & Vastgoed

Zorg

Totaal

ECONOMISCHE VOORDELEN INSTITUTIES VOOR COLLECTIEVE ACTIE• Risico vermijden en delen• Natuurlijke risico‘s & bedrijfsrisico’s• Risico van gebruik van kennis en voordelen van het delen van

productkennis• Vermijden sociale risico’s vna ziekte voor de leden &

ondersteuning van weduwen en wezen• Schaalvoordelen• Lagere kosten voor investeringen• Bulk-goederen• Rechtsbijstand• « Knowledge pooling »

-> Gunstiger onderhandelingspositie-> Minder informatie-assymetrie

ECONOMISCHE VOORDELEN INSTITUTIES VOOR COLLECTIEVE ACTIE• Goedkoper en effectiever:

• Kort op de bal spelen bij problemen• Preventie en detectie via verhoogde sociale controle• Gedeelde verantwoordelijkheid in rapporteren

freeriding• Daarnaast ook mogelijke sociale motivaties…

Maar waarom soms wel en soms niet? Wat verklaart periodieke toename in commons?

TRIGGER??

1000 JAAR - 3 GOLVEN BURGERCOLLECTIEVEN• Nieuwe “golf” komt steeds na versnelde ontwikkelingen in de vrije

markt• Marktwerking & privatisering leveren niet altijd het gewenste effect

op• Prijseffect? • Kwaliteitseffect? • Toegankelijkheid?

-> Burgercollectieven ontstaan als reactie op geen of een onvoldoende kwalitatief aanbod via commerciële wegen/vrije markt

-> correctiemechanisme!-> Geen reactie tegen huidige crisis :

• Huidige golf begon al voor de crisis• Komt voor in heel verschillende sectoren• Niet gerelateerd aan crisis-gevoeligheid van regio

SAMENGEVAT…Burgers gaan collectief handelen, op eigen initiatief, als

groep, met gemeenschappelijke goederen/diensten omwille bepaalde voordelen

Maar dit creeërt ook een SOCIAAL DILEMMA

=> burgers vormen in vele gevallen INSTITUTIES VOOR COLLECTIEVE ACTIE (commons, gilden, coöperaties, …)-> “commons” eigenlijk een pars pro toto voor allerlei vormen van ICAs


DRIE DIMENSIES VAN COMMONS ALS GOVERNANCEMODEL


DRIE DIMENSIES VAN COMMONS ALS GOVERNANCEMODEL


INSTITUTIONS:Bieden ruimte

aan burgers om hun eigen regels voor gebruik en

beheer collectieve

goederen te ontwerpen

RESOURCES: In het bijzonder

resources die “rivalrous” maar “hard to exclude”

zijn

MEMBERS=PROSUMERS:

Voorzien in gebruiksrecht

op wederkerige

basis

PRO-SUMERSVariabel in mate van betrokkenheid bij • Productie: financiële bijdrage -> eigenlijke

productie/dienstverlening• Consumptie: financieel voordeel -> eigenlijke consumptie

Maar sowieso: • Beperkt tot een bepaalde groep• Gebruiksrecht ipv bezit• Inspraak in wijze en niveau productie en consumptie (equity)• Aandeel van prosumers is cruciaal in productie (equity)• Belang van product/dienst is ook groot voor leden (utility)

-> goed functioneren hangt af van reciprociteitMogelijk ook: • Beperking winstuitkering• 1 man 1 vote

PRO-SUMERSGebruiksbezit van collectief GEPRODUCEERD of VERWORVEN goed-> Suggereert beperkt consumptieniveau, afgestemd op eigenlijke noden, niet groei/mogelijkheden-> Consumptiegedeelte kan ook opengesteld zijn voor niet-leden, maar dan al vaak neiging tot commercialisering…

HISTORISCHE VOORBEELDEN VAN BEPERKING GEBRUIK“Het recht om te weiden kan niet verkocht of verpacht worden, noch mag de melk van de koeien op de gemene weide verkocht worden.” (Heirnis, Flanders, 1705)“Niemand mag meer turf meenemen dan hij op zijn eigen wagen kan vervoeren en in zijn eigen huis wil verbranden” (Dunsborger Hattemer mark, The Netherlands, 1558)“Degenen met gebruiksrechten mogen geen turf verkopen, maar alleen turf steken voor eigen gebruik” (Marke Bestmen, The Netherlands, 1770)

-> op het overtreden van al deze regels stonden fikse straffen

-> De markt: tegelijkertijd bedreiging en stimulans voor institutionalisering ( zie “COMMON RULES”-project op http://www.collective-action.info/_PRO_Main)

INSTITUTIESVariabel in mate van self-governance:

• Self-regulated• Self-sanctioning• Self-managed

-> variabele betrokkenheid van leden bij al deze aspecten

Maar sowieso:

• Binnen bestaande wettelijke kader• Regulering opmaken is een grote inspanning -> lange

termijn perspectief!

HISTORISCHE BEWIJS VOOR HET BELANG VAN WEDERKERIGHEID EN INTENSIEVE PARTICIPATIE� Commons die lang wisten te overleven:

� Maakten minder regels waar sancties aan verbondenwaren

� Maakten vaker aanpassingen maar minder per vergadering

� Sanctionering werd met zorg toegepast, zie bijv. Het beperkte gebruik van graduele sancties

� Wijze beheer van de common: heel belangrijk was voor de levensduur van de common à hoge mate van betrokkenheid en een goed ontwerp regels voor het beheerwas de beslissende factor

->het niveau van participatie was waarschijnlijk hetgeen de regels zo effectief maakte-> Investeren in internatisatie van regels is belangrijker voorde levensduur dan het eigenlijke maken van regels


GEMEENSCHAPPELIJK BEZIT VAN GOEDEREN/DIENSTENVariabel in types gemeenschappelijke goederen/diensten• Meestal sterk onderhevig aan “rivalry”• Meestal moeilijk uit te sluiten> combinatie is precies wat collectief als governancemodel nuttig maakt

Maar sowieso: • Collectief:

• userights ipv property rights over resources en services die als collectief beschouwd worden

• Mate van individuele toeëigening is groepsbeslissing

Mogelijk ook: • Multiple resources -> multiple purposes

IMPLICATIES VAN HET MODEL: COMMONS ZIJN• Governance regimes, niet enkel goederen of diensten, of

een groep van mensen, of een bepaalde wettelijke vorm (zoals de coöperatie)

• Opgezet voor langdurig functioneren, niet éénmalig• Verschillend in institutional design, door hun lokale

inbedding, no one-size-fits-all • Beperkte groepen, omvatten niet de gehele samenleving,

maar een specifieke groep aan gebruiksgerechtigden/leden


VERSCHILLEN TUSSEN VROEGER EN VANDAAG• Doelstelling zijn “opgesplitst”:

• Historisch: multi-purpose organisations• Sociale en economische noden worden samengebracht in één collectief• Consumptie en productie samen

• Vandaag: participatie in verschillende collectiviteiten is noodzakelijk om in alle dagelijkse noden te voorzien

-> Nadeel: • reduceert de mogelijkheid om wederkerig gedrag complementair te maken• Aan alle noden voldoen vereist lidmaatschap van verschillende collectiviteiten

• Levensduur organisaties aanzienlijk korter

• Neiging tot opschaling:

• 1ste golf: opsplitsen bij snelle groei• 2de golf: Fuseren ipv opsplitsen• 3de golf: ontstaan landelijke consortia per sector (bv. Hier

opgewekt, Nederland zorgt voor elkaar)

VERSCHILLEN TUSSEN VROEGER EN VANDAAG• Wederzijdse, grotere interactie tussen collectiviteit en markt

• Biedt nieuwe mogelijkheden voor beide zijden• Verhoogt de mogelijkheden in termen van institutionele diversiteit

• Gebruik van technology maakt samenwerking met onzichtbare gebruiker mogelijk (en creeërt nieuwe uitdagingen)

• Demonstreert dat mensen zelf “blind” kunnen vertrouwen in de ander zolang er richtlijnen zijn over de procedure (wederzijdse voorwaarden)

• Werkt wellicht enkel in het geval van non-substractible goods.

TECHNOLOGIE + ECONOMISCHE ACTIVITEIT≠ GOVERNANCE REGIMEOnline app + groep van individuele users ≠ common

-> technologie is niet noodzakelijk bevorderlijk voor samenwerking

-> technologie kan instituties niet vervangen-> de frequentie en intensiteit waarop mensen interageren is belangrijker dan de middelen waarmee ze dat doen


ROL TECHNOLOGIEWel zo dat bepaalde vormen van technologie een bepaalde vorm van samenwerking (opnieuw) kunnen mogelijk maken:• Decentralisering energieproductie en distributie door

bv. zonnecellen, grids etc. • Decentraal waterbeheer

Interessant: dit zijn net technieken die eerder opschalen terugdraaien, en weer meer kansen bieden aan bevolking om echte ‘prosumers’ te worden.

MACRO-VERSCHILLEN TUSSEN COMMONS EN “SHARINGECONOMY” (IN BREDE ZIN)• Oplossing sociaal dilemma

• Lange termijn perspectief engagement• Reciprociteit vereist ook herkenbaarheid en leidt tot

begrenzing collectief

VERSCHILLEN OP VLAK VAN INSTITUTIONAL DESIGN

Beslissingsproces Snel maar top-down Traag maar constructief en bottom-up

Belang van reciprociteit Nihil Zeer groot

Onderlinge controle Nihil Belangrijk!

Gelijkwaardigheid aanbieders Nihil Staat voorop, ook in beslissingsproces

Verantwoordelijkheid Iedere deelnemer afzonderlijk Groep als collectief (enindividuele gebruiker)

Bestemming winst Uber als bedrijf Groep + afzonderlijke leden

Freeriding Grote kans Beperkt

Commitment in dienstverlening Nihil Belangrijk

Toekomstperspectief Snelle opgang, snelle neergang Trage opgang, blijver?

ZORG IN NL

-volledig vermarkt sinds 2006

-Heel veel verschillende zorgverzekeraars MAAR: in totaal beperkt tot 6-tal consortia

-iedereen basisverzekering bij private zorgverzekering, ong. 700€, maar daar bovenop: 300-400€ eigen risico

hoe hoger het eigen risico, des te hoger de korting op de maandelijkse premie

Verzekerden met een eigen risico van 860 euro -> maandelijkse premie ligt dan rond de 69 euro

-4 milj. NL hebben overheidsondersteuning nodig om in basisverzekering te voorzien-momenteel campagne ‘nationaal zorgfonds/geen eigen risico”

ZORG IN NL• Sterke opkomst aan burgercollectieven: ruim 350 in

2016

DECISION MAKING POWER

OWNERSHIP RESPONSIBILITY-> inclusief de mogelijke negatieve gevolgen!

-> experience the effect of improvements and involvedment by stakeholders instead of shareholders; participation in profit of various kinds

ROL OVERHEID: KOMEN TOT INSTITUTIONELE DIVERSITEIT EN PUBLIC-COLLECTIVE-PARTNERSHIPS

-> over de redenen en de format van de samenwerking

BELANGRIJKE VRAAGSTUKKEN VOOR DE TOEKOMST • Omgaan met exclusiviteit commons: Piketty-effect? In

het bijzonder wanneer deelname financiële bijdrage vereist

• Hervorming verzorgingsstaat: versterken indirecte solidariteit door meer directe solidariteit in burgercollectieven?

• Governance model meer kritische massa geven-> hoe komen tot keuze uit een veelheid/rijkdom aan keuzes, niet uit armoede

XVIth Biennial IASC Meeting‘Practicing the commons’

Utrecht (The Netherlands), 10 –14 July 2017

TineDe Moor


UW BIJDRAGE…..


https://nl.surveymonkey.com/r/vooruit

GROTE VARIATIE IN…-grootte groep

-type grondstoffen/diensten en combinatie van resources-mate van self-governanceÞ Grote verschillen in utility, equity, efficiencyÞ Grote verschillen in moeilijkheid van samenwerking en

kansen op lange termijnperspectief


Moeten verder gaan dan het formuleren van utopische ideeën en het opsommen van initiatieven die aan dat beeld lijken te voldoen (vaak mits ommissie van bepaalde feitelijkheden)

Moeten streven naar terminologische hygiene, er niet constant termen bij verzinnen, is onnodig, onze taal was/is rijk genoeg

Moeten stoppen met commons steeds als tegenovergestelde van kapitalisme etc. te beschouwen

+ commons worden steeds vergeleken met de gevolgen van doorgedreven kapitalisme, niet met het functioneren van het systeem zelf.

• Vele vormen van burgercollectieven gebruiken ook marktmechanismen, soms zelfs voorlopers van typisch kapitalistische fenomenen

• Het is ook niet zo dat commons het winststreven zomaar zullen elimineren. Ook binnen commons zal er een bepaald winststreven zijn, het gaat er alleen om waarin die winst naderhand ge>ïnvesteerd en herverdeeld wordt

• Ook binnen commons kan er ook sprake zijn van ongelijkheid; maar: voldoende inspraak van alle leden kan ervoor zorgen dat dit binnen de perken blijft.

• Ook commons kunnen falen, en ook voor negatieve externaliteiten zorgen inzake milieu en sociale …

Nood aan

• systematische analyse van institutionele kenmerken van bestaande initiatieven • goed begrip van ontstaansfctoren• Beter zicht op succes- en faalfactoren onder bepaalde omstandigheden•

COOPERATIES IN VELE VORMEN• Ouderparticipaticrèche

• Oudercoöperatie: ouders zijn lid (eigenaar en gebruiker) van coöperatie

• TOP-COÖPERATIE GERICHT OP DIENSTVERLENING AAN KINDEROPVANG CENTRA

• Multi-stakeholdercoöperatie: meerdere partijen zijn aandeelhouders, ook bv. local besturen (via bv. ondersteuning in natura)

MULTI-STAKEHOLDER COOPERATIES: DEELNAME VAN OVERHEID IN INITIATIEVEN• Als partner en mede-investeerder, beter dan als

subsidievoorziener-> Minder afhankelijk van externe financiering-> overheid heeft een belang in de organisatie en moet ook meedenken in het bereiken van de doelstellingen-> kan ook toegankelijkheid voor minder-kapitaalkrachtigen zo in de gaten houden en intern afdwingen-> kan sociale doelstellingen mee helpen realiseren

STEPS NEEDED TO “INTEGRATE” ICAS/COMMONS IN CURRENT GOVERNANCE MODEL

GOVERNMENT MARKET

CITIZENS’COLLECTIVES

1. VALUE AND EVALUATE: -embrace & trust existing initiatives-recognise their potential-evaluate equally-give initiatives the change to fail

2. EXPLORE-which goods and services can benefit from a bigger rol for the collectivity? -wat are the conditions for success?

3. FACILITATE-create a juridical and operational framework to set-up initiatives easily-PublicCollectivePartnerships-Institutions-in-a-box

4. MONITOR & CONTROLMake sure interaction between civil collectivity and market are corrected when needed


OUDERENZORG-KINDEROPVANG: INTERGENERATIONELE SAMENWERKING BEVORDEREN

Alternatieve ouderenzorg-opties:• Nieuwe munt om

intergenerationele support te stimuleren? -> gericht op korte-termijn reciprociteit

• Informele hulp-> garantieprobleem

• Via geïnstitutionaliseerde samenwerking (coöperatie/andere rechtsvorm mogelijk?)

Nood aan creatieve ideeën: ‘transgenerationele coöperatie’Grootouders investeren (aandelen) in kinderopvang coöperatie met de zekerheid dat zij op termijn zelf opvang kunnen genieten + overdracht kapitaal naar kinderen

De Commons - Tine De Moor

Education

Transcript of De Commons - Tine De Moor