Cursusmap Natuurmanagement - Amazon Web Services · 2018. 10. 25. · Inleiding cursus 5 Inleiding...
243
Cursusmap Natuurmanagement Specialisatie natuurinspecteur Eerste editie, 2018.
Transcript of Cursusmap Natuurmanagement - Amazon Web Services · 2018. 10. 25. · Inleiding cursus 5 Inleiding...
Cursusmap
Natuurmanagement
Specialisatie natuurinspecteur
Eerste editie, 2018.
Inhoudstafel
Inleiding tot de cursus natuurmanagement specialisatie natuurinspecteur ..................................................................................... 5
Les voorbereiden met cursustekst en online .......................................................... 5
Werken met ecopedia......................................................................................... 6
Inhoud van de cursus ......................................................................................... 6
Een deel is zelfstudie.......................................................................................... 6
De milieuhandhavingsregelgeving ........................................................... 8
Toezicht- en opsporingsbevoegdheden van de natuurinspecteur .............................. 9
De toezichthouders en milieuopsporingsambtenaren bij het ANB ......................... 9
Toezichtbevoegdheid: toezicht en toezichtrechten .............................................11
Opsporingsbevoegdheid .................................................................................14
De grens tussen toezicht en opsporing ............................................................15
Eenvormigheid in handhaving: het Milieuhandhavings-decreet ...............................18
Milieu-inbreuken vs. milieumisdrijven ..............................................................19
Handhaving: instrumenten, middelen en procedures .........................................22
Vormgeving van het handhavingsbeleid ...............................................................46
DE VHRM: Vlaamse Hoge Handhavingsraad voor Ruimte en Milieu ......................46
De prioriteitennota vervolgingsbeleid milieurecht in het Vlaamse Gewest 2013’ ....48
De aanpak van ANB natuurinspectie ................................................................49
Cases ..............................................................................................................51
Bronnen ..........................................................................................................54
Basisbegrippen van het rechtssysteem in België ................................... 56
Scheiding der drie machten................................................................................56
Wet- en regelgeving..........................................................................................57
Rechtsbronnen .............................................................................................57
Opmaak regelgeving binnen ANB ....................................................................58
Informatiebronnen ........................................................................................61
Kennismaking met het (milieu)recht ...................................................................63
Bronnen ..........................................................................................................64
Ruimtelijke ordening in Vlaanderen ...................................................... 66
Ruimtelijke structuurplannen: visie op de gewenste structuur ................................66
Bestemmingsplannen: voeren het structuurplan uit ..............................................66
Ruimtelijke bestemmingen en bestemmingsvoorschriften ..................................67
De omgevingsvergunning ..............................................................................67
Hoe interpreteer ik een RUP of een gewestplan? ...............................................68
De omgevingsvergunning voor stedenbouwkundige handelingen relevant voor ANB ..72
Vrijstellingen omgevingsvergunningsplicht .......................................................73
Omgevingsvergunning voor ontbossen ............................................................74
Omgevingsvergunning voor het vellen van bomen, alleenstaand, in groeps- of
lijnverband, voor zover ze geen deel uitmaken van bos. ....................................74
Omgevingsvergunning voor reliëfwijzigingen ....................................................76
Omgevingsvergunning voor het plaatsen van afsluitingen, borden en andere
constructies .................................................................................................77
Procedure ....................................................................................................78
Illegale constructies ..........................................................................................78
Permanent bewoonde weekeindverblijven ........................................................79
Bronnen ..........................................................................................................81
Natuurbehoudswetgeving ..................................................................... 84
Krachtlijnen van het natuurbehoud .....................................................................84
Geïntegreerd natuurbeheer ............................................................................84
Algemene maatregelen ter bevordering van het natuurbehoud ...............................87
Zorgplicht ....................................................................................................87
Integratiebeginsel .........................................................................................88
Het natuurbeheerplan ...................................................................................89
Subsidies .....................................................................................................90
Bijkomende instrumenten: verwerving – natuurinrichting – beheerovereenkomsten
- regionale landschappen & bosgroepen ...........................................................90
Gebiedsgerichte maatregelen .............................................................................90
Het Vlaams Ecologisch Netwerk ......................................................................90
Het Integraal Verwevings- en Ondersteunend Netwerk ......................................96
De Speciale Beschermingszones (SBZ) ............................................................97
De natuurreservaten ................................................................................... 103
De Ramsar-gebieden ................................................................................... 106
Maatregelen in bossen ..................................................................................... 107
Definitie bos ............................................................................................... 108
Multifunctioneel en duurzaam bosbeheer ....................................................... 110
Bosbescherming: verbodsbepalingen in bossen .............................................. 112
Ontbossingsverbod ..................................................................................... 114
Boscompensatieplicht .................................................................................. 117
Bosuitbreiding ............................................................................................ 120
Maatregelen die zich uitstrekken buiten de beschermde gebieden ......................... 122
Wijzigen vegetatie en kleine landschapselementen .......................................... 122
Graslanden ................................................................................................ 128
Soortbescherming ........................................................................................... 135
Het Soortenbesluit ...................................................................................... 135
Visserij ...................................................................................................... 152
Invasieve uitheemse soorten ........................................................................ 163
Toegankelijkheid ............................................................................................ 166
Basisregel: principiële toegankelijkheid ......................................................... 167
Verbodsbepalingen van belang voor recreatie ................................................. 168
Toegankelijkheidsregeling ............................................................................ 169
Activiteiten organiseren ............................................................................... 171
Natuurwetgeving: De jacht.................................................................. 175
Jachtdecreet (JD) ........................................................................................... 176
Natuurdecreet (ND) .................................................................................... 176
Wat is jacht? .............................................................................................. 177
Wat is wild? ............................................................................................... 177
Jachtopeningsbesluit (JOB) .............................................................................. 179
Jachttijden ................................................................................................. 179
Jachtvoorwaardenbesluit (JVB) ......................................................................... 179
Jachtrecht .................................................................................................. 180
Jachtterrein ............................................................................................... 181
Voerplaatsen .............................................................................................. 182
Jachtkansels .............................................................................................. 182
Niet-vliegvlugge vogels ............................................................................... 182
Sneeuw- en vorstregeling ............................................................................ 182
Drijf- of drukjacht ....................................................................................... 183
Toegelaten wapens ..................................................................................... 183
Toegelaten munitie ..................................................................................... 184
Verboden middelen ..................................................................................... 184
Kastval en kooival ....................................................................................... 184
Vervoer en handel ...................................................................................... 185
Jacht in vogelrijke gebieden ......................................................................... 185
Jacht administratie besluit (JAB) ....................................................................... 186
Jachtverlof ................................................................................................. 186
Jachtexamen .............................................................................................. 187
Jachtvergunning ......................................................................................... 188
WBE .......................................................................................................... 188
Jachtplan ................................................................................................... 189
Faunabeheerplan ........................................................................................ 189
Het wildrapport .......................................................................................... 190
Afschotplan ................................................................................................ 190
Soortenschadebesluit (SSB) ............................................................................. 191
Code voor goede praktijk ............................................................................. 191
Afwijking art 33 .......................................................................................... 193
Bronnen ........................................................................................................ 197
Sociale en communicatieve vaardigheden voor natuurinspecteur ....... 199
Gastheerschap/gastvrouwschap ....................................................................... 199
Opvangen van klachten en bezwaren ................................................................ 204
Zones van impact en controle .......................................................................... 207
Professionele gespreksvoering .......................................................................... 212
Professionele gesprekssituaties..................................................................... 216
Omgaan met verbale agressie .......................................................................... 218
Escalatiesituaties ........................................................................................ 219
Tips voor het schrijven .................................................................................... 222
Inhoudelijke aspecten ................................................................................. 222
Enkele schrijftips ........................................................................................ 225
Bijlagen ......................................................................................................... 229
Actief luisteren ........................................................................................... 229
Rode lappen vragenlijst ............................................................................... 236
Inleiding cursus 5
Inleiding tot de cursus natuurmanagement
specialisatie natuurinspecteur
In de cursus natuurmanagement natuurinspecteur ligt de nadruk op wetgeving,
handhaving en communicatie. Wetgeving is voortdurend in beweging en kan dus
wijzigen. Deze cursus bevat de wetgeving zoals van toepassing eind november 2017.
De cursus bestaat uit twaalf contactdagen. Naast de contactdagen is er ook inhoudelijke
ondersteuning via www.ecopedia.be.
Net zoals in de basiscursus moet je bereid zijn om voldoende tijd vrij te maken voor
zelfstudie, tijdens maar ook na de cursus. Kennis over natuur en wetgeving opbouwen en
soorten leren herkennen doe je niet in zes maanden en ook niet met 2 cursussen van 6
maanden.
Les voorbereiden met cursustekst en online
De lessen bereid je zelf voor. Dat doe je met behulp van deze cursusmap en lesmateriaal
dat zal verschijnen op www.ecopedia.be/pagina/natuurmanagement-specialisatie-
boswachter. Als cursist heb je dus toegang tot internet nodig. Tijdens de les zelf ga je
dieper in op vragen en is er meer tijd voor oefeningen en discussie. Als cursusmateriaal
krijg je deze werkmap met daarin cursusteksten en verwijzingen naar materiaal op
www.ecopedia.be. Reken per les ongeveer 3 tot 4 uur voorbereidingstijd voor online
voortrajecten op ecopedia en het lezen van de cursus tekst. Soms kan dit wat meer zijn,
soms wat minder.
Al de te kennen leerstof staat in je cursusmap, met uitzondering van de soortenkennis.
De verplichte soorten leer je herkennen door middel van zelfstudie. Op ecopedia vind je
informatie die je kan helpen om de soorten onder de knie te krijgen.
Ecopedia gebruik je om:
- je les voor te bereiden;
- extra informatie te raadplegen;
- filmpjes en schema’s te bekijken die de leerstof duidelijker maken;
- een quiz te doen.
Belangrijk: Doe de voorbereiding op ecopedia en lees je cursustekst voordat je
naar de les komt.
Inleiding cursus 6
Werken met ecopedia
Op www.ecopedia.be/pagina/natuurmanagement-specialisatie-natuurinspecteur kan je
het online lesmateriaal raadplegen. Het online lesmateriaal is opgesplitst in trajecten.
Sommige lessen hebben één traject andere lessen hebben er meerdere.
Wanneer je in een traject zit, staat er bovenaan de webpagina een groene balk met
daarop de titels van de pagina's. Via deze balk kan je navigeren doorheen het traject.
Soms is er een zijsprong, deze staat dan lager in de groen balk. Elk traject begint met
een overzichtspagina.
Soms staan er linken naar webpagina's buiten het traject, dit voor extra informatie. Als
je buiten het traject bent merk je dit onmiddellijk doordat er bovenaan geen groene balk
meer staat. Terugkeren naar het traject doe je door één of meerdere malen op de knop
'ga naar vorige pagina' te klikken. Een test of quiz opent zich in een nieuw tabblad. Na de
test sluit je dit tabblad, zo kom je terug in het tabblad van het traject.
Nog een laatste tip: met crtl + en crtl – kan je de grootte van een webpagina aanpassen.
Inhoud van de cursus
De cursus bestaat uit 12 contactdagen met volgende thema’s:
1. Introductie + krachtlijnen
2. Milieuhandhaving
3. Natuurbescherming 1
4. Natuurbescherming 2
5. Wetgeving en beleid
6. Wildsoorten en jacht
7. Soorten
8. PV schrijven
9. Bossen en bosbescherming - regels
10. Communicatieve vaardigheden
11. Communicatieve vaardigheden rollenspel
12. Terreinbezoek - fietstocht
Een deel is zelfstudie
Soortenkennis is grotendeels zelfstudie.
Milieuhandhavingsregelgeving 7
Milieuhandhavings-regelgeving
voor natuurinspecteur
Milieuhandhavingsregelgeving 8
De milieuhandhavingsregelgeving
De handhaving van milieuregels gebeurt volgens de regels en procedures van het
milieuhandhavingsdecreet (titel XVI van het Decreet Algemene Bepalingen inzake
Milieubeleid van 5 april 1995 - DABM) en de uitvoeringsbesluiten.
Inhoudelijk is ANB bevoegd voor de handhaving van:
- het boswetboek van 19 december 1854;
- de jachtwet van 28 februari 1882;
- de wet van 1 juli 1954 op de riviervisserij;
- de wet van 12 juli 1973 op het natuurbehoud;
- het Bosdecreet van 13 juni 1990;
- het Jachtdecreet van 24 juli 1991;
- het decreet van 21 oktober 1997 betreffende het natuurbehoud en het natuurlijk
milieu;
en alle bijbehorende uitvoeringsbesluiten.
Het geheel van de bovengenoemde regelgeving valt onder de noemer van het
milieubeheerrecht, op grond van de definitie opgenomen in het Milieuhandhavingsbesluit
(MHB, zie verder).
Naast de bevoegdheid rond het MHB is er de volgende wetgeving waarvoor het ANB niet
inhoudelijk bevoegd is, maar waar het wel een (al dan niet beperkte)
handhavingsbevoegdheid heeft:
- het veldwetboek;
- de CITES-wet van 28 juli 1981 (wet houdende goedkeuring van de Overeenkomst
inzake de internationale handel in bedreigde in het wild levende dier- en
plantensoorten);
- het materialendecreet van 23 december 2011;
- het pesticidendecreet van 8 februari 2013;
- het mestdecreet (controle van de afstandsregels voor mest langs waterlopen
binnen ruimtelijk kwetsbaar gebied (RKG) en speciale beschermingszones (SBZ’s);
- De Vlaamse Codex Ruimtelijke Ordening (VCRO) voor wat betreft ontbossingen.
Tot slot is het ANB ook bevoegd voor de handhaving van diverse Europese
verordeningen, o.a. de verordening nr. 1143/2014 betreffende de preventie en
beheersing van de introductie en verspreiding van invasieve uitheemse soorten.
Binnen het Agentschap voor Natuur en Bos heeft de natuurinspectie de handhaving van
de natuurregelgeving (in brede zin) als kerntaak.
Milieuhandhavingsregelgeving 9
Om de handhaving naar behoren uit te voeren kreeg de natuurinspecteur welbepaalde
bevoegdheden toegekend en staan hem/haar tal van instrumenten en middelen ter
beschikking. Deze worden in dit hoofdstuk in detail besproken.
Wens je extra informatie? Dan vind je heel wat terug in de handhavingsrapporten die
jaarlijks worden opgemaakt door natuurinspectie
https://www.natuurenbos.be/publicaties/publicaties/handhavingsrapporten
Toezicht- en opsporingsbevoegdheden van de natuurinspecteur
De toezichthouders en milieuopsporingsambtenaren bij het ANB
Binnen ANB zijn de volgende personeelsleden aangewezen als gewestelijk
toezichthouder:
- de natuurinspecteurs;
- de celverantwoordelijken van de natuurinspectie;
- de administratieve medewerkers van de natuurinspectie;
- de boswachters;
- de regiobeheerders;
- een aantal beleidsmedewerkers (met beperkte bevoegdheden).
De volgende personeelsleden zijn aangewezen als gewestelijk
milieuopsporingsambtenaar:
- de natuurinspecteurs;
- de celverantwoordelijken van de natuurinspectie.
Natuurinspecteurs zijn aangewezen als gewestelijk milieuopsporingsambtenaar en
hebben als dusdanig de hoedanigheid van officier van gerechtelijke politie (OGP).
Gewestelijk milieuopsporingsambtenaren hebben de hoedanigheid van officier
van gerechtelijke politie (OGP). Een officier van gerechtelijke politie (OGP) heeft volle
bevoegdheden op gerechtelijk vlak (bv. gerechtelijke arrestaties, huiszoekingen,
gerechtelijke fouilleringen, etc.). Nieuw aangeworven natuurinspecteurs worden pas
aangewezen als gewestelijk toezichthouder/gewestelijk milieuopsporingsambtenaar nadat
zij een opleiding bij de politieschool of een interne opleiding (natuurmanagement,
vervolgtraject NI) hebben gevolgd.
Gewestelijke milieuopsporingsambtenaren kunnen als hulpofficier van de procureur
des Konings (HPdK) worden aangewezen. Dit betekent dat zij in feite assistenten zijn
van de procureur en daardoor bepaalde beslissingsbevoegdheden zelf toebedeeld krijgen
van de procureur.
Milieuhandhavingsregelgeving 10
Het statuut OGP–HPdK wordt binnen ANB toegekend aan de celverantwoordelijken
natuurinspectie (zie eerder) omdat volgens het Wetboek van Strafvordering
huiszoekingen bij heterdaad moeten gebeuren in aanwezigheid van een hulpofficier van
de Procureur des Konings. In het verleden diende hiervoor altijd een beroep te worden
gedaan op een medewerker van de federale of lokale politiediensten met dat statuut, wat
dikwijls tot problemen leidde omdat die personen niet altijd beschikbaar waren. Door de
aanwijzing van de celverantwoordelijken NI als HPK kunnen de huiszoekingen bij
heterdaad efficiënter en dikwijls met meer resultaat verlopen.
De celverantwoordelijken natuurinspectie worden ook aangewezen als gemachtigd
ambtenaar. Een gemachtigd ambtenaar wordt specifieke bevoegdheden toegekend
zoals:
- indienen van voorstellen bij de strafrechtbank tot oplegging van bevelen om de
plaats in de oorspronkelijke toestand te herstellen, het strijdig gebruik te staken of
aanpassingswerken uit te voeren;
- indienen van vorderingen bij de strafrechtbank tot oplegging van een dwangsom
per dag vertraging in de tenuitvoerlegging van de herstelmaatregelen;
- indienen van een vordering van herstelmaatregelen bij de burgerlijke rechtbank
bevoegd voor de plaats waar het milieumisdrijf plaatsvond;
- controle van de uitgevoerde herstelmaatregelen en vaststelling daarvan in een PV;
- opleggen van de door de rechtbank bevolen herstelmaatregelen aan de persoon
aan wie de rechtbank het herstel heeft opgelegd;
- het zelf uitvoeren (of laten uitvoeren) van de herstelmaatregelen wanneer de
persoon aan wie de rechtbank het herstel heeft opgelegd, de herstelmaatregelen
niet heeft uitgevoerd binnen de door de rechtbank opgelegde termijn.
Een aantal beleidsmedewerkers zijn aangewezen als toezichthouders met beperkte
toezichtrechten: zij beschikken enkel over het recht op toegang tot private terreinen
met het oog op de controle van vergunnings- en subsidievoorwaarden en van meldingen
op grond van de bos-, natuurbehouds-, jacht- vogelbeschermings- en riviervisserij-
wetgeving. Zij hebben geen bevoegdheid om milieu-inbreuken of milieumisdrijven vast te
stellen, noch om bestuurlijke maatregelen of veiligheidsmaatregelen op te leggen. Gelet
op het beperkte toezichtrecht is geen specifieke opleiding, bij een politieschool of intern,
vereist.
Toezichthouders en opsporingsambtenaren bij het ANB worden aangesteld bij ministerieel
besluit.
Onthoud:
NI = toezichthouder + gewestelijk milieuopsporingsambtenaar (OGP)
Celverantwoordelijke NI (CVNI) = toezichthouder + gewestelijk
milieuopsporingsambtenaar (OGP) + HPdK + gemachtigd ambtenaar
Milieuhandhavingsregelgeving 11
Toezichtbevoegdheid: toezicht en toezichtrechten
Toezicht is het verzamelen van informatie over de vraag of een handeling of zaak voldoet
aan de daaraan gestelde eisen, het zich daarna vormen van een oordeel daarover en het
eventueel naar aanleiding daarvan interveniëren. Toezicht is het geheel van handelingen
die erop gericht zijn zich te vergewissen dat de wetten en decreten worden nageleefd.
Het toezicht heeft als doel het nalevingsgedrag te verbeteren en is gericht op het
voorkomen of doen ophouden van delicten. Toezicht is preventief van aard.
Om deze controletaak te kunnen uitoefenen hebben toezichthouders – dus ook
natuurinspecteurs - een aantal decretaal omschreven bevoegdheden en werden in het
milieuhandhavingsdecreet (MHD) een aantal toezichtrechten ter beschikking gesteld.
Belangrijk hierbij is dat toezichthouders enkel gebruik mogen maken van hun
toezichtrechten voor zover zij deze gebruiken binnen hun bevoegdheden. Voor
natuurinspecteurs is dit de controle van het milieubeheerrecht (zie boven). De
toezichtrechten mogen ook enkel gebruikt worden als dit noodzakelijk is om een
bepaalde regelgeving te controleren. Een ondoordacht gebruik van toezichtrechten kan
dus niet.
Recht op toegang (Art.16.3.12. MHD)
Een toezichthouder mag altijd, zonder voorafgaande verwittiging, elke plaats vrij
betreden en het benodigde materiaal meenemen om eigen onderzoek ter plaatse te
kunnen doen.
Tot de bewoonde lokalen heeft een toezichthouder enkel toegang als aan een van de
volgende voorwaarden wordt voldaan:
- een voorafgaande en schriftelijke toestemming van de bewoner;
- een voorafgaandelijke en schriftelijke machtiging door de rechter in de
politierechtbank (een visitatiemachtiging, zie verder). In dit geval heeft een
toezichthouder alleen toegang tussen vijf uur ’s morgens en eenentwintig uur ‘s
avonds.
Aangezien de woning een zeer ruime bescherming geniet, zullen er buiten de openbare
plaatsen, niet veel private plaatsen zijn die zonder huiszoekingsbevel of
visitatiemachtiging betreden kunnen worden.
VUISTREGEL:
Vraag bij twijfel steeds visitatiemachtiging aan de politierechter of de toestemming van
de bewoner.
Milieuhandhavingsregelgeving 12
Het huiszoekingsbevel en de visitatiemachtiging worden verder besproken.
Recht op inzage en kopie van zakelijke documenten (Art.16.3.13. MHD)
Met het oog op de uitoefening van de toezichtrechten mag een toezichthouder inzage
vorderen van alle daarvoor noodzakelijke zakelijke documenten en andere zakelijke
informatiedragers. Onder ‘zakelijke’ wordt verstaan: betrekking hebbend op de zaak die
onderzocht wordt. Persoonlijke informatie valt buiten dit toezichtrecht!
Hij mag zich die informatiedragers laten voorleggen op een plaats die hij aanwijst.
De toezichthouder mag zich van alle zakelijke documenten en andere zakelijke
informatiedragers kosteloos een kopie laten verstrekken of er zelf een kopie van maken.
Als kopiëren niet mogelijk is, mag hij de informatiedragers tegen een door hem af te
geven schriftelijk bewijs bij zich houden of meenemen tijdens de periode die vereist is
om zijn opdracht te volbrengen. Nadien worden deze zaken teruggegeven (dit in
tegenstelling tot het beslag, zie verder).
Recht op onderzoek van zaken (Art.16.3.14 - 16 MHD)
Art.16.3.14. §1. Toezichthouders mogen zaken onderzoeken of laten onderzoeken. Zij
mogen ze onder meer beproeven of laten beproeven, er monsters van nemen of laten
nemen, ze meten of laten meten en ze analyseren of laten analyseren. Zij mogen
daartoe verpakkingen openen of laten openen.
Als het onderzoek niet ter plaatse uitgevoerd kan worden, mogen zij de zaken tegen een
door hen af te geven schriftelijk bewijs meenemen tijdens de periode die vereist is om
het onderzoek uit te voeren.
§2. Toezichthouders mogen de technische middelen en personeel om de monsterneming,
meting of beproeving uit te voeren kosteloos opvorderen van de houder van de te
onderzoeken zaken.
§3. Toezichthouders mogen gedurende de tijd die noodzakelijk is voor het onderzoek, het
vervoer, het gebruik en de verwerking van zaken verbieden zonder dat hen hiervoor
kosten worden aangerekend.
Dit toezichtrecht geeft aan de natuurinspecteurs het recht om wetenschappelijk
onderzoek te laten verrichten op verdachte substanties/verdachte overlijdens
van dieren enz.. Veelal gaat het bij de natuurinspectie om het laten uitvoeren
van toxicologische onderzoeken op kadavers van dieren om uit te maken of het
dier vergiftigd werd.
Milieuhandhavingsregelgeving 13
Recht op onderzoek van transportmiddelen (Art.16.3.17. MHD)
Toezichthouders mogen transportmiddelen en de lading ervan onderzoeken of laten
onderzoeken, en inzage vorderen van de wettelijk voorgeschreven documenten.
Zij mogen bevelen geven aan de bestuurders of begeleiders. Zo mogen ze onder meer
bevelen dat de bestuurders of begeleiders hun transportmiddel kosteloos stilzetten en
dat ze het kosteloos naar een door hen aangewezen plaats brengen.
Natuurinspecteurs mogen dus een voertuig tegenhouden om de lading ervan te
controleren op ‘conformiteit met de milieubeheerregelgeving’. Dit toezichtrecht wordt
voornamelijk ingezet voor controle van de voertuigen van vissers en jagers op mogelijke
stroperij.
Zoals bij elk toezichtrecht is het recht op onderzoek van voertuigen beperkt tot de
regelgeving waar de natuurinspecteurs voor bevoegd is. Een controle van de
boorddocumenten van het voertuig behoort derhalve niet tot de bevoegdheid van de
natuurinspecteur.
Recht op ondersteuning (Art.16.3.18 MHD)
Art.16.3.18. Bij de uitoefening van hun toezichtrechten mogen toezichthouders zich laten
bijstaan door personen die zij daartoe hebben aangewezen op grond van hun
deskundigheid.
Gemeentelijke toezichthouders mogen zich laten ondersteunen door gewestelijke
toezichthouders. De Vlaamse Regering kan daarvoor de nadere regels bepalen.
Noot: gemeentelijke toezichthouders zijn niet bevoegd voor de handhaving van het
milieubeheerrecht.
Wegens de techniciteit van bepaalde opdrachten is het mogelijk om specialisten in te
schakelen bij controletaken. Deze specialisten hoeven zelf niet aangewezen te zijn als
toezichthouder. Zo doen natuurinspecteurs een beroep op vogeldeskundigen om de
legaliteit van vogels te achterhalen. De identiteit van deze deskundigen alsmede een
verslag van diens werkzaamheden worden opgenomen in het proces-verbaal. De
deskundige tekent het proces-verbaal niet mee. De handtekening van de
natuurinspecteur onder het PV waarborgt de echtheid van de vaststellingen van de
deskundige.
Milieuhandhavingsregelgeving 14
Recht op het doen van vaststelling d.m.v. audiovisuele middelen (Art.16.3.19
MHD)
Art.16.3.19. Zonder afbreuk te doen aan de regelgeving inzake privacy kunnen de
toezichthouders vaststellingen doen met audiovisuele middelen.
Er kan gebruik gemaakt worden van camera’s en fototoestellen om vaststellingen te
documenteren. Enkele foto’s toevoegen als bewijsmateriaal versterken het dossier. Een
rechter zal hierdoor beter kunnen inschatten wat de ernst van de situatie is.
Het gebruik van een fotoval in het kader van toezicht is in principe niet mogelijk. Dit kan
enkel als het onderzoek vanaf het begin in het kader van opsporing gevoerd wordt (zie
verder). Gebeurt het onderzoek binnen het kader van opsporing dan kunnen de
toezichtrechten niet gebruikt worden.
Recht op bijstand (Art.16.3.21. MHD)
Artikel16.3.21 Toezichthouders kunnen bij de uitoefening van hun toezichtsopdrachten
de bijstand van de politie vorderen.
Om de uitoefening van het toezichtrecht op inzage en kopie van zakelijke gegevens
mogelijk te maken kunnen toezichthouders met de bijstand van de politie overgaan tot
het openen en gebruiken of doen gebruiken van zaken als de hiernavolgende
voorwaarden gelijktijdig zijn vervuld:
1. het volbrengen van de toezichtopdracht vereist de uitoefening van het
toezichtrecht;
2. de uitoefening van het toezichtrecht is niet mogelijk op een andere wijze;
3. de persoon die het genot heeft van de zaken in kwestie geeft geen toestemming tot
opening of gebruik.
Opsporingsbevoegdheid
Naast toezichtrechten hebben natuurinspecteurs als officier van gerechtelijke politie
(OGP) ook de mogelijkheid om opsporingsdaden te stellen en dit in het kader van een
opsporingsonderzoek.
Opsporing kan worden gedefinieerd als het geheel van handelingen die kaderen binnen
de bevoegdheden die het wetboek van strafvordering en bijzondere wetten en decreten
toekennen aan opsporingsambtenaren om misdrijven op te sporen met het oog op hun
vervolging door de strafrechter.
Opsporing kan enkel als er een vermoeden is van een misdrijf. Opsporing heeft als doel
bewijselementen te verzamelen met betrekking tot misdrijven zodat een eventuele
Milieuhandhavingsregelgeving 15
strafrechtelijk vervolging kan worden ingezet. Opsporing is repressief van aard. Indien er
enkel sprake is van milieu-inbreuken kunnen geen opsporingsdaden worden gesteld.
Het opsporingsonderzoek gebeurt door het parket (Openbaar Ministerie) nadat het kennis
kreeg van een misdrijf bijvoorbeeld na een klacht of op grond van een PV. De Procureur
des Konings (PdK) heeft een algemene opsporingsplicht en beschikt over een algemeen
opsporingsrecht. Als gevolg hiervan gebeurt een opsporingsonderzoek altijd onder leiding
van de PdK. Indien die aan zijn OGP’s (zoals natuurinspecteurs) opdrachten geeft,
bijvoorbeeld om een verhoor af te nemen, zal dit steeds onder de definitie van opsporing
vallen. Ook het uitvoeren van een huiszoeking met een huiszoekingsbevel valt onder
opsporing.
Een officier van gerechtelijke politie heeft een aantal bevoegdheden om hem te helpen
bewijzen te verzamelen van misdrijven. De bevoegdheden zijn terug te vinden in het
Wetboek van Strafvordering en in bijzondere wetten zoals de Wet op de voorlopige
hechtenis.
Voor de OGP’s van de natuurinspectie zijn de volgende opsporingsmiddelen het
belangrijkst: huiszoeking bij heterdaad, huiszoekingsbevel van de onderzoeksrechter,
gerechtelijk beslag, verhoor en de bijzondere opsporingsmethode (BOM) observatie
(infiltratie en informantenwerking gebeurt quasi nooit). Ze worden uitgebreid besproken
in het volgende hoofdstuk.
De grens tussen toezicht en opsporing
De rechtspraak verbiedt dat opsporingsbevoegdheden zouden aangewend worden voor
toezicht, of dat van toezichtbevoegdheden gebruik gemaakt wordt als een zaak in het
kader van opsporing wordt behandeld.
Omdat natuurinspecteurs de mogelijkheid hebben om zowel toezicht- als
opsporingsbevoegdheden te gebruiken, is in de praktijk vermenging – en zeker
verwarring – mogelijk.
Indien een rechter oordeelt dat beide bevoegdheden door elkaar gebruikt zijn, kan dit de
bewijskracht van de vaststellingen schaden. Het is dan ook van belang om te
benadrukken dat toezicht en opsporing niet door elkaar gebruikt mogen worden.
Redelijk vermoeden van misdrijf
We weten dat toezicht en opsporing niet haarscherp van elkaar te onderscheiden zijn.
De grens tussen toezicht en opsporing wordt gezet op het ogenblik dat er sprake is van
een vermoeden van misdrijf. Vanaf dat ogenblik handelt een natuurinspecteur als
gewestelijk opsporingsambtenaar.
Milieuhandhavingsregelgeving 16
Er is sprake van een vermoeden van misdrijf als de natuurinspecteur voldoende
objectiveerbare elementen voor handen heeft dat er door iemand een milieumisdrijf
werd gepleegd of, met andere woorden, die persoon ‘verdacht’ wordt. Subjectieve
vermoedens (lees: buikgevoel) zijn niet voldoende om een persoon als verdachte aan te
merken.
Een klacht of een melding voldoet niet aan de vereiste van ‘voldoende objectieve
elementen’ voor de aanwezigheid van een redelijk vermoeden van misdrijf. Een melding
of klacht geeft immers de visie weer van het subjectief oordeel van een derde dat er
mogelijks een misdrijf werd gepleegd. Een toezichthouder kan na een melding of klacht
dus perfect zijn toezichtrechten aanwenden om te controleren of er ook daadwerkelijk
een misdrijf is gepleegd ten einde objectief waarneembare elementen te verzamelen. Het
is pas als de toezichthouder zelf over voldoende objectieve elementen beschikt dat er een
strafbaar feit is gepleegd dat er sprake is van een redelijk vermoeden van een misdrijf.
Betrapping op heterdaad
Je zou kunnen stellen dat als er iemand op heterdaad wordt betrapt met het plegen van
een misdrijf het meteen duidelijk is dat er een misdrijf voorhanden is en dat er dus zelfs
meer dan een vermoeden van een misdrijf aanwezig is.
Toch betekent dit niet meteen dat er niet langer toezichtrechten kunnen worden
aangewend. Ook toezichthouders die niet de hoedanigheid van OGP hebben, moeten hun
toezichtrechten immers kunnen blijven uitoefenen als er reeds een misdrijf werd
gepleegd.
Artikel 16.4.1 van het DABM bepaalt daarom: “De toezichthouders behouden
hun toezichtrechten in de fase van de bestuurlijke handhaving.”
Het is duidelijk dat de fase van de bestuurlijke handhaving start wanneer er een
overtreding werd vastgesteld. En het is duidelijk de bedoeling dat de toezichthouders hun
toezichtrechten moeten kunnen blijven gebruiken ook in deze fase - dus als het vaststaat
dat er een overtreding is gepleegd.
Een betrapping op heterdaad betekent met andere woorden niet meteen dat een
natuurinspecteur daardoor de hoedanigheid van gewestelijk opsporingsambtenaar
verkrijgt en enkel met diens OGP-bevoegdheden verder kan. Enkel indien er naar
aanleiding van die betrapping gekozen wordt om de zaak als gewestelijk
opsporingsambtenaar verder af te handelen - omdat er bijvoorbeeld onderzoeksdaden
moeten worden gesteld om met OGP-bevoegdheid in samenspraak met de PdK
bewijsmateriaal te verzamelen - mogen er niet langer toezichtrechten worden gebruikt.
Milieuhandhavingsregelgeving 17
In één geval is het meteen duidelijk dat het om opsporing gaat: nl. als de
natuurinspecteur bij een betrapping op heterdaad ervoor kiest om onmiddellijk een
huiszoeking uit te voeren bij de verdachte in aanwezigheid van een OGP-HPdK. Dit houdt
wel in dat alle verdere onderzoekdaden zoals inbeslagnames enz.. verder gerechtelijk
dienen te gebeuren in overleg met de PdK.
Indien er na een betrapping op heterdaad geen dergelijke huiszoeking (met OGP-HPdK)
nodig is, omdat de verdachte bijvoorbeeld zijn toestemming verleent, of als er een
visitatiemachtiging voorhanden is dan behoudt de natuurinspecteur zijn hoedanigheid
van toezichthouder en kan hij alle toezichtrechten gebruiken om de zaak administratief af
te handelen.
Heb je als natuurinspecteur in een bepaald dossier een huiszoekingsbevel gevraagd en
gekregen, dan moet worden ingegaan op dit bevel en moet de huiszoeking plaatsvinden.
In deze gevallen kan enkel gebruik gemaakt worden van de opsporingsrechten zoals bv.
gerechtelijke inbeslagnames.
Hetzelfde doet zich voor bij een zaak die wordt geïnitieerd door middel van
vaststellingen met een fotoval. Het gebruik van een fotoval (zie verder) kan enkel in het
kader van opsporing waardoor er in diezelfde zaak geen toezichtrechten kunnen worden
gebruikt.
Zaken waarbij er pas na enige opsporing een dader in het vizier komt (bv. onderzoek
nummerplaatgegevens, burenonderzoek, belastende getuigenverklaringen, uitlezen GSM)
kunnen vanzelfsprekend voor het verdere verloop ervan best enkel met
opsporingsrechten worden afgehandeld. Een eventuele huiszoeking gebeurt dan enkel
met toestemming of met een huiszoekingsbevel en niet met een visitatiemachtiging. Een
PV waarin staat dat er door middel van onderzoek van het telefoonverkeer een dader in
het vizier kwam en waarbij er volgens met een visitatiemachtiging een huiszoeking
gebeurt waarbij er bestuurlijke inbeslagnames plaatsvinden zal te kampen hebben met
bewijsproblemen wegens vermenging van toezicht en opsporing … .
Om de preventieve rol te kunnen onderstrepen die van het toezicht uitgaat, namelijk het
voorkomen dat er milieu-inbreuken en milieumisdrijven worden begaan, stelt het
Grondwettelijk Hof dat toezichtrechten gescheiden zijn van handhavingsinstrumenten
zoals de bestuurlijke maatregel, de bestuurlijke geldboete en strafsancties (zie verder bij
de bespreking van de ‘instrumenten’).
Een toezichthouder zal dus ook bij een vermoeden van een misdrijf en bij betrapping op
heterdaad bestuurlijke maatregelen kunnen opleggen. Omdat de mogelijkheid bestaat
dat een natuurinspecteur ervoor kiest om in een zaak als gewestelijk
opsporingsambtenaar op te treden (bijvoorbeeld door een huiszoeking te doen in
aanwezigheid van een OGP-HPdK of met een huiszoekingsbevel) terwijl bestuurlijke
Milieuhandhavingsregelgeving 18
maatregelen enkel door toezichthouders kunnen worden opgelegd (art.16.4.6 MHD) zal
de natuurinspecteur in die gevallen echter geen bestuurlijke maatregelen kunnen
opleggen. Het vernietigen van verboden tuigen, het vrijlaten van vogels, enz. d.m.v. een
BHBM zal dan niet langer kunnen en gerechtelijke inbeslagnames zijn dan de enige
mogelijkheid.
Onthoud
Natuurinspecteurs zijn gewestelijke toezichthouders en gewestelijke
milieuopsporingsambtenaren.
Het MHD kent toezichthouders bepaalde bevoegdheden en toezichtrechten toe.
De toezichtrechten zijn:
- recht op toegang
- recht op inzage en kopie van zakelijke gegevens
- recht op onderzoek van zaken
- recht op onderzoek van transportmiddelen
- recht op ondersteuning
- recht op het doen van vaststellingen d.m.v. audiovisuele middelen
- recht op bijstand
De opsporingsmiddelen en bijzondere opsporingsmethoden zijn:
- huiszoeking bij heterdaad
- huiszoekingsbevel van de onderzoeksrechter
- gerechtelijk beslag
- verhoor (Let wel, een toezichthouder mag ook verhoren, al is dit recht niet
expliciet opgenomen in het MHD. Men kan een toezichthouder die verhoort
beschouwen als een agent van gerechtelijke politie)
De opsporingsbevoegdheden mogen niet aangewend worden voor toezicht en van
toezichtbevoegdheden mag geen gebruik gemaakt wordt als een zaak in het kader van
opsporing wordt behandeld.
Natuurinspecteurs hebben de mogelijkheid om zowel toezichts- als
opsporingsbevoegdheden te gebruiken. De grens tussen toezicht en opsporing wordt
gezet op het ogenblik dat er sprake is van een vermoeden van misdrijf. Vanaf dat
ogenblik handelt een natuurinspecteur als gewestelijk opsporingsambtenaar. In de
praktijk is die grens niet altijd even duidelijk.
Eenvormigheid in handhaving: het Milieuhandhavings-decreet
Zoals in het basistraject uitgelegd, werd de handhaving van de milieuwetgeving in 2009
sterk vereenvoudigd. Het toezicht en de handhaving van alle wetten en decreten
behorende tot het milieuhygiëne- en milieubeheerrecht (waaronder o.a. het
Natuurdecreet, het Bosdecreet en het Jachtdecreet) worden sindsdien op een eenvormige
Milieuhandhavingsregelgeving 19
manier geregeld. In het Decreet van 5 april 1995 houdende algemene bepalingen inzake
milieubeleid (DABM) werd hiervoor een nieuwe Titel XVI ingevoerd, met als opschrift
‘Toezicht, handhaving en veiligheidsmaatregelen’. Dit wordt het
‘Milieuhandhavingsdecreet (MHD)’ genoemd en trad in werking op 25 juni 2009.
Het Milieuhandhavingsdecreet opent heel wat mogelijkheden om de natuur beter te
kunnen beschermen. De klassieke weg van louter strafrechtelijke vervolging werd
verlaten. Voorheen moesten overtredingen van een dwingende rechtsregel strafrechtelijk
afgehandeld worden. Het gevolg was dat heel wat van die schendingen nooit aan
vervolging toekwamen, wegens de werklast bij de parketten en de strafgerechten.
Milieu-inbreuken vs. milieumisdrijven
Het nieuwe MHD creëert een kader waardoor, naast een strafrechtelijke sanctionering,
ook bestuurlijk gesanctioneerd kan worden aan de hand van alternatieve en exclusieve
bestuurlijke geldboetes, al dan niet met een voordeelontneming.
Daartoe wordt een onderscheid gemaakt tussen milieumisdrijven en milieu-inbreuken. De
milieu-inbreuken zijn eerder lichte schendingen met een beperkte impact op de mens of
het milieu. Ze worden opgesomd op lijsten die vastgesteld werden door de Vlaamse
regering. De lijsten vind je als bijlage bij het Besluit van de Vlaamse Regering van 12
december 2008 tot uitvoering van titel XVI van het decreet van 5 april 1995 houdende
algemene bepalingen inzake milieubeleid. De meest recente versie is hier terug te
vinden:
http://www.codex.vlaanderen.be/Zoeken/Document.aspx?DID=1017550¶m=inhoud
Milieuhandhavingsregelgeving 20
Milieu-inbreuken kunnen enkel bestuurlijk en dus niet strafrechtelijk worden
afgehandeld. Bij de bestuurlijke afhandeling kunnen ze gesanctioneerd worden met een
exclusieve bestuurlijke geldboete opgelegd door de afdeling Handhaving van het
departement Omgeving (het vroegere AMMC), de gewestelijke entiteit die speciaal werd
opgericht voor de bestuurlijke afhandeling van milieuovertredingen.
Een alternatieve bestuurlijke geldboete kan uitsluitend worden opgelegd voor
milieumisdrijven. In principe kunnen misdrijven strafrechtelijk worden behandeld,
maar wanneer de Procureur des Konings beslist om ze niet strafrechtelijk te behandelen
en dit tijdig laat weten aan de afdeling Handhaving, kan het milieumisdrijf door de
afdeling Handhaving worden gesanctioneerd met een alternatieve bestuurlijke geldboete.
Zoals we verder zullen zien, kan een toezichthouder bij de vaststelling van een milieu-
inbreuk een verslag van vaststelling opstellen. Dit verslag van vaststelling wordt
rechtstreeks naar de afdeling Handhaving verzonden waarna de afdeling een exclusieve
geldboete, al dan niet vergezeld van een voordeelontneming1, kan opleggen.
1 Bij een voordeelontneming wordt een overtreder verplicht een geldbedrag te betalen ter waarde van het
bruttovermogensvoordeel dat uit de milieu-inbreuk of het milieumisdrijf verkregen is.
Milieu-inbreuk
Verslag van Vaststelling (VV)
Rechtstreeks naar Afdeling Handhaving
Exclusieve bestuurlijke geldboete
Milieumisdrijf
Proces - Verbaal (PV)
Rechtstreeks naar parket
(openbaar ministerie)
Parket stuurt door naar Afdeling Handhaving
Alternatieve bestuurlijke geldboete
Parket vervolgt strafrechtelijk
Figuur 1 Behandeling milieu-inbreuk vs. milieumisdrijf
Milieuhandhavingsregelgeving 21
Binnen een termijn van 60 dagen na de ontvangst van het verslag van vaststelling kan
de afdeling Handhaving de vermoedelijke overtreder op de hoogte brengen van het
voornemen een exclusieve bestuurlijke geldboete op te leggen (al dan niet met een
voordeelontneming). Binnen een termijn van 90 dagen na de kennisgeving van het
bericht beslist de afdeling Handhaving over het opleggen van de exclusieve bestuurlijke
geldboete, al dan niet vergezeld van een voordeelontneming. Binnen de tien dagen dient
de vermoedelijke overtreder op de hoogte te worden gesteld van deze beslissing.
Bij de vaststelling van een milieumisdrijf bezorgt de verbalisant een proces-verbaal
rechtstreeks aan de Procureur des Konings bij de rechtbank binnen het rechtsgebied
waar het milieumisdrijf is gepleegd . Samen met het proces-verbaal wordt een schriftelijk
verzoek verzonden waarin de procureur gevraagd wordt te beslissen over de al dan niet
strafrechtelijke behandeling van het milieumisdrijf. Hij/zij krijgt hiervoor 180 dagen vanaf
de ontvangst van het proces-verbaal. Voor die periode verstreken is, kan ze eenmalig
gemotiveerd worden verlengd met maximaal 180 dagen. De afdeling Handhaving wordt
van de verlenging op de hoogte gebracht. Beslist de procureur om het misdrijf
strafrechtelijk te behandelen, of laat hij na om tijdig zijn beslissing mee te delen aan de
afdeling Handhaving, dan kan geen bestuurlijke geldboete door de afdeling Handhaving
worden opgelegd.
Als de procureur de afdeling Handhaving tijdig op de hoogte heeft gebracht over zijn
beslissing om het milieumisdrijf niet strafrechtelijk te behandelen, moet de afdeling
Handhaving de procedure voor de eventuele oplegging van een alternatieve bestuurlijke
geldboete opstarten. Na ontvangst van de beslissing van de procureur brengt de afdeling
Handhaving de vermoedelijke overtreder binnen een termijn van 30 dagen op de hoogte
van het voornemen om een alternatieve geldboete op te leggen (al dan niet vergezeld
van een voordeelontneming). De afdeling Handhaving heeft vervolgens 180 dagen om te
beslissen of die alternatieve bestuurlijke geldboete (al dan niet vergezeld van een
voordeelontneming) wordt opgelegd. Heeft de afdeling Handhaving beslist, dan wordt de
vermoedelijke overtreder binnen de 10 dagen op de hoogte gebracht van de beslissing.
Zowel bij alternatieve als bij exclusieve bestuurlijke geldboetes kan tegen de beslissingen
van de afdeling Handhaving beroep worden ingesteld bij het Milieuhandhavingscollege
(MHHC). Dit is een onafhankelijk Vlaams administratief rechtscollege (zie
http://www.dbrc.be/milieuhandhavingscollege).
Milieuhandhavingsregelgeving 22
Handhaving: instrumenten, middelen en procedures
Het Milieuhandhavingsdecreet biedt een waaier aan instrumenten die toezichthouders
kunnen gebruiken bij het realiseren van hun taak. In wat volgt bespreken we de
‘raadgeving’, de ‘aanmaning’, het ‘verslag van vaststelling’, het ‘proces-verbaal’, de
‘bestuurlijke maatregel’ en de ‘veiligheidsmaatregel’. Naast deze instrumenten kunnen ze
ook gebruik maken van een aantal middelen om de handhaving efficiënt te realiseren. Er
kunnen zoekingen gebeuren (via huiszoekingsbevel of visitatiemachtiging),
natuurinspectie kan zaken in beslag nemen (gerechtelijk of bestuurlijk), verdachten,
getuigen of slachtoffers kunnen verhoord worden of er kan gebruik gemaakt worden van
bijzondere opsporingsmethoden zoals observatie, infiltratie en informantenwerking. Deze
zaken worden hieronder ook besproken. Het instrument ‘raadgeving’
In artikel16.3.22 van het DABM wordt het instrument ‘raadgeving’ als volgt omschreven:
“Als toezichthouders vaststellen dat een milieu-inbreuk of een milieumisdrijf dreigt op te
treden, kunnen zij alle raadgevingen geven die zij nuttig achten om dat te voorkomen”.
De ‘raadgeving’ is een van de preventieve instrumenten en kan enkel worden gehanteerd
in het geval er bij controle geen misdrijf of inbreuk werd vastgesteld. Raadgevingen
kunnen mondeling of schriftelijk gebeuren.
Het instrument ‘aanmaningen’: bij bepaalde milieu-inbreuken of misdrijven,
eerste feit
Ook voor het instrument ‘aanmaning’ kan in het DABM een duidelijke omschrijving
worden gevonden. Artikel16.3.27 DABM vermeldt: “Als toezichthouders bij de uitvoering
van hun toezichtsopdracht een milieu-inbreuk of een milieumisdrijf vaststellen, kunnen
zij de vermoedelijke overtreder en eventuele andere betrokkenen aanmanen om de
nodige maatregelen te nemen om deze milieu-inbreuk of dat milieumisdrijf te beëindigen,
de gevolgen ervan geheel of gedeeltelijk ongedaan te maken of een herhaling ervan te
voorkomen.” De toezichthouder kan er bijgevolg voor kiezen om het instrument van de
aanmaning al dan niet in te zetten.
Ter ondersteuning van de natuurinspecteur werd binnen ANB een afwegingskader
ontwikkeld met een lijst van milieuregels waarvoor bij schending ervan een aanmaning,
dan wel een PV of VV aangewezen is.
De aanmaning wordt bij voorkeur geschreven op een modelformulier dat aan de
overtreder wordt overgemaakt. De aanmaningen worden opgemaakt aan de hand van de
handhavingsapplicatie van NI (de ‘HAP’ - handhavingsapplicatie).
Milieuhandhavingsregelgeving 23
Het instrument ‘verslag van vaststelling’, gevolgd door bestuurlijke afhandeling
Toezichthouders kunnen milieu-inbreuken vaststellen door middel van een verslag van
vaststelling (VV). Ze zijn hier niet automatisch toe verplicht want ze kunnen ook kiezen
om een aanmaning te geven (zie supra). Let wel, enkel toezichthouders kunnen VV’s
opstellen. Een politieagent of een bijzondere veldwachter die niet werd aangewezen als
toezichthouder kan geen milieu-inbreuken vaststellen. Natuurinspecteurs, boswachters
en bepaalde beleidsadviseurs kunnen wel VV’s opstellen, aangezien zij aangewezen zijn
als gewestelijk toezichthouder.
Figuur 2 Verslag van vaststelling (VV)
Via het VV wordt alle informatie over een milieu-inbreuk en de (vermoedelijke) dader(s)
verzameld en doorgegeven aan de afdeling Handhaving voor verdere bestuurlijke
afhandeling. Het VV bevat een objectief, chronologisch en nauwkeurig relaas van eigen
vaststellingen, afgelegde verklaringen en bekomen inlichtingen.
In vele opzichten is een VV identiek als een PV. Bijna alles wat we hieronder over PV’s
schrijven geldt in principe ook voor VV’s. VV’s genieten evenwel niet van de bijzondere
bewijswaarde tot het tegendeel (zie bij ‘PV’).
In de praktijk worden VV’s (en PV’s, zie onder) opgemaakt via een sjabloon dat ter
beschikking wordt gesteld via de ‘handhavingsapplicatie’ (de HAP) van natuurinspectie.
Intern werd overeengekomen dat om organisatorische redenen en in belang van de
dienst een afgesloten en ondertekend VV door de verbalisant bezorgd wordt aan het
bevoegde celhoofd natuurinspectie. Deze stuurt het zo snel mogelijk door naar de
afdeling Handhaving gebruik makend van een begeleidend modelformulier. Zo snel
mogelijk wordt ook een kopie bezorgd aan de vermoedelijke overtreder als die bekend is.
Milieuhandhavingsregelgeving 24
De afdeling Handhaving informeert NI altijd over het gevolg dat wordt gegeven aan een
VV. De afdeling Handhaving kan een minnelijke schikking (‘bestuurlijke transactie’) of
een ‘exclusieve bestuurlijke geldboete’ opleggen aan de vermoedelijke overtreder.
Onthoud:
- Een milieu-inbreuk wordt door toezichthouders vastgesteld door middel van een
verslag van vaststelling.
- Het VV wordt rechtstreeks naar de afdeling Handhaving van het departement
omgeving gestuurd.
- De afdeling Handhaving zorgt voor de bestuurlijke afhandeling van alle ontvangen
dossiers. Deze bestuurlijke afhandeling kan inhouden dat een exclusieve
bestuurlijke geldboete wordt opgelegd aan de overtreder.
Het instrument proces – verbaal (PV), gevolgd door strafrechtelijke of
bestuurlijke afhandeling
Waar een milieu-inbreuk kan worden vastgesteld door middel van een verslag van
vaststelling, dienen de toezichthouders (en gewestelijke milieuopsporingsambtenaren)
een proces-verbaal (PV) te gebruiken voor het melden van milieumisdrijven aan het
parket.
Net als een VV is het een objectief, chronologisch en nauwkeurig relaas van eigen
vaststellingen, afgelegde verklaringen en bekomen inlichtingen met het oog op het
bewijzen en opsporen van misdrijven en hun daders. PV’s kunnen enkel feiten bevatten
over misdrijven! Ook hier is de bedoeling van het PV om alle info te verzamelen en
bewaren zodat die kan doorgegeven worden aan de sanctionerende instantie (in dit geval
het parket).
Een PV wordt zo snel mogelijk aan de bevoegde Procureur des Konings (het parket)
bezorgd. Het parket kan het dossier zelf behandelen of beslissen om het door te sturen
naar de afdeling Handhaving. Binnen 5 werkdagen wordt aan het college van
burgemeester en schepenen gemeld dat er een proces-verbaal werd opgesteld.
Milieuhandhavingsregelgeving 25
Vormvereisten van een PV
PV’s hebben normaal enkel de waarde van een inlichting. Dit betekent dat een rechter
zelfstandig kan oordelen over de waarachtigheid van de aangeleverde feitelijke
vaststellingen. De PV’s van boswachters en natuurinspecteurs met betrekking tot
strafbare feiten die zij binnen hun bevoegdheid hebben vastgesteld genieten echter van
een bewijswaarde tot het tegendeel, op voorwaarde dat een kopie van het PV tijdig
(dit is binnen de 14 dagen na de afsluitdatum van het PV) aan de overtreder werd
bezorgd. De bewijswaarde tot het tegendeel betekent dat de rechter verplicht is om
de materiële vaststellingen en bevestigingen die een verbalisant met eigen ogen heeft
vastgesteld voor waar aan te nemen tenzij het tegendeel bewezen wordt.
Een PV moet correct worden opgesteld aangezien de meeste vormgebreken de
bewijswaarde van het PV kunnen aantasten. Afhankelijk van het vormgebrek kan de
bewijskracht tot het tegendeel teniet gaan en wordt het PV een gewone inlichting of
kunnen passages van het PV volledig nietig verklaard worden en worden ze als
onbestaande beschouwd.
Kortweg moet een PV aan de volgende vormvereisten voldoen om geldig te zijn:
- het moet opgesteld zijn door een persoon die daartoe bevoegd is;
- een verbalisant kan enkel geldige feiten vaststellen in het gebied waarvoor hij werd
aangesteld. Indien hij buiten het ambtsgebied verbaliseert is de bijzondere
bewijswaarde aangetast maar gelden de vaststellingen wel nog als inlichting;
- het moet geschreven zijn (schriftelijk). Het maakt daarbij niet uit welke methode
hierbij gebruikt wordt (eigenhandig of afgedrukt met een printer). In principe moet
het niet in een vooraf bepaald sjabloon worden geschreven maar om de
eenvormigheid binnen de Vlaamse handhavingsinstanties te promoten werd bij
Figuur 3 Proces-Verbaal (PV)
Milieuhandhavingsregelgeving 26
ministerieel besluit de vorm van een PV bepaald. Dit heeft echter geen gevolg voor
de bewijswaarde.
- datum en plaats van verbaliseren moet vermeld worden op het PV. Dit om de
territoriale bevoegdheid en de regels van de taalwetgeving na te kunnen gaan;
- identiteit en hoedanigheid van de verbalisant: het PV moet de naam, de functie en
de standplaats van de verbalisant vermelden;
- handtekening: het is geen vereiste dat de verbalisant het PV zelf moet uitschrijven
maar hij/ zij moet het wel ondertekenen. De handtekening van de overtreder is niet
vereist net zo min als de handtekening van een deskundige die meehelpt. Zijn er
meerdere verbalisanten dan volstaat de handtekening van een van hen. In het
geval er met een OGP-HPdK een huiszoeking bij heterdaad wordt gedaan dan moet
die OGP-HPdK het PV naar aanleiding van die huiszoeking mee ondertekenen. Dit
om te kunnen controleren of de OGP-HPdK aanwezig was.
- onder ‘randvermeldingen’ staan nog een aantal gegevens die geen wettelijk deel
uitmaken van het PV en dus geen bewijswaarde hebben. Ze zijn wel noodzakelijk
voor de vlotte administratieve verwerking van de PV’s. Het gaat om o.a. benaming
van de dienst, het nummer van het PV, naam en adres van de persoon die aangifte
of klacht heeft gedaan, het ten laste gelegd misdrijf, datum verzending van PV aan
de bevoegde magistraat,…
- de termen ‘pro justitia’ en ‘waarvan akte’: de vermelding ‘pro justitia’ geeft aan dat
de akte bestemd is voor justitie en daarom in tegenstelling tot andere authentieke
akten vrijgesteld is van zegel- en registratierecht. Als slotvermelding staat er ook
nog ‘waarvan akte’. Beide termen zijn geen geldigheidsvereisten en hebben ook
geen invloed op de bewijswaarde van het PV.
- opsteltermijn: een PV kan worden opgesteld zolang het nuttig is voor het
onderzoek. Het heeft echter geen zin om nog een PV af te sluiten voor feiten die al
zijn verjaard. Wacht niet te lang met het opstellen van het PV, de feiten zitten dan
nog vers in het geheugen. Een bijkomende reden om onmiddellijk over te gaan tot
het opstellen van een PV is dat het PV aan bewijskracht kan inboeten als je te lang
wacht. Dit is het geval als het PV niet binnen de 14 dagen vanaf afsluiten aan de
vermoedelijke overtreder ter kennis wordt gebracht.
- taal: het PV wordt uitsluitend in het Nederlands opgesteld omdat het delict werd
vastgesteld in het Vlaams gewest (Nederlandstalig taalgebied), ook in de zgn.
faciliteitengemeenten.
Procedure PV
In de praktijk worden PV’s en VV’s opgemaakt via een sjabloon dat ter beschikking wordt
gesteld via de ‘handhavingsapplicatie’ (HAP) van natuurinspectie.
Bij de opmaak van een nieuw PV zal de applicatie vragen om door middel van een code
de geschonden regelgeving aan te geven waarover het PV handelt. Deze code wordt de
‘betichtingsaanwijzer’ genoemd en zal onderdeel uitmaken van de unieke code die elk
Milieuhandhavingsregelgeving 27
PV verkrijgt. Deze unieke code per PV wordt het notitienummer genoemd. Voorbeelden
van betichtingsaanwijzers die ANB gebruikt zijn: 63A voor schendingen van de
regelgeving rond Jacht, 63B voor visvangst, 63M voor het Bosdecreet en 64J voor het
Natuurdecreet met inbegrip van het Soortenbesluit.
Intern werd overeengekomen dat om organisatorische redenen en in belang van de
dienst een afgesloten en ondertekend PV door de verbalisant bezorgd wordt aan het
bevoegde celhoofd natuurinspectie. Deze stuurt het zo snel mogelijk door naar het parket
of de bevoegde onderzoeksrechter, bij voorkeur gebruik makend van een begeleidend
modelformulier. Op basis van dit formulier kan het parket snel beslissen of de
geverbaliseerde persoon strafrechtelijk vervolgd wordt dan wel of het dossier naar de
afdeling Handhaving wordt gestuurd met het oog op verdere bestuurlijke sanctionering.
De betreffende natuurinspectieregio bezorgt binnen 14 dagen na afsluiten van het PV een
kopie aan de vermoedelijke overtreder als die bekend is.
In principe mogen PV’s niet worden overgemaakt aan andere instanties dan het parket,
tenzij dit wettelijk werd geregeld. Zo mogen PV’s wel worden overgemaakt aan de
afdeling Handhaving en moet aan het college van burgemeester en schepenen worden
gemeld dat er een PV werd opgesteld. Dit laatste doet de betreffende
natuurinspectieregio aan de hand van een modelbrief binnen de 5 werkdagen na afsluiten
van het PV.
In het Milieuhandhavingsbesluit is bepaald welke andere handhavingsentiteiten op de
hoogte moeten worden gebracht van schendingen die te maken kunnen hebben met de
regelgeving die zij handhaven.
Onthoud:
- Een PV moet aan een aantal vormvereisten voldoen om geldig te zijn.
- Een PV wordt best zo snel mogelijk opgemaakt en afgesloten.
- Een PV wordt doorgestuurd naar het parket dat zelf beslist of het dossier verder
strafrechtelijk dan wel bestuurlijk wordt afgehandeld. Wordt het verder bestuurlijk
afgehandeld dan kan de afdeling Handhaving een alternatieve bestuurlijke
geldboete opleggen aan de overtreder.
Het instrument ‘bestuurlijke maatregel’
Natuurinspecteurs kunnen gebruik maken van het instrument ‘bestuurlijke maatregel’.
Na het vaststellen van zowel milieu-inbreuken als milieumisdrijven kunnen
toezichthouders immers bestuurlijke maatregelen opleggen. Deze maatregelen kunnen
betrekking hebben op het stilleggen van werken; heraanplantingen; het verzegelen van
machines, installaties, toestellen, transportmiddelen, containers, terreinen en alles wat
zich daarin of daarop bevindt; de sluiting van een inrichting; het meenemen of
Milieuhandhavingsregelgeving 28
onmiddellijk vernietigen - op kosten van de overtreder - van zaken waarvan het bezit in
strijd is met de milieuwetgeving; de onmiddellijke vrijlating of overbrenging - op kosten
van de overtreder - naar een erkend opvangcentrum van dieren waarvan het bezit
verboden is, …
De toezichthouder beschikt dus over zeer ruime bevoegdheden om bestuurlijke
maatregelen te nemen die tot de beëindiging van de milieu-inbreuk of het milieumisdrijf
moeten leiden, de gevolgen ervan ongedaan moeten maken of herhaling ervan moeten
voorkomen.
Die grote macht brengt een grote verantwoordelijkheid met zich mee: de ruime
bevoegdheden moeten dan ook omzichtig worden toegepast. Daarom zullen een aantal
bestuurlijke maatregelen enkel na voorafgaand overleg met de celverantwoordelijke
(CVNI) worden opgelegd. Let wel, natuurinspecteurs die een dossier afhandeling met hun
opsporingsbevoegdheid kunnen in die specifieke dossiers geen BM opleggen!
Besluit houdende bestuurlijke maatregelen (BHBM): procedure
Bestuurlijke maatregelen kunnen mondeling of schriftelijk worden opgelegd tegen de
vermoedelijke overtreder en/of de opdrachtgever. Mondeling opgelegde maatregelen
moeten wel op straffe van verval schriftelijk worden bevestigd binnen de 5 werkdagen.
De schriftelijke oplegging of bevestiging gebeurt aan de hand van een Besluit
houdende bestuurlijke maatregelen (BHBM). Het BHBM moet een aantal gegevens
bevatten (vermelden van geschonden voorschriften, overzicht van vaststellingen,
omschrijving BM en uitvoeringstermijn, beroepsbepalingen) en wordt opgemaakt aan de
hand van een modelformulier opgenomen in de handhavingsapplicatie (HAP).
Het wordt door de betreffende natuurinspectie regio bezorgd aan de betrokkene en een
kopie wordt overgemaakt aan de burgemeester van de gemeente waar de BM wordt
opgelegd. Wegens de verregaande gevolgen die een BM kan hebben, kan een BM maar
opgelegd worden als er tegelijk een PV of een VV werd opgemaakt om de schending van
de milieu-inbreuk of het milieumisdrijf te doen sanctioneren. Een BM wordt in de
handhavingsapplicatie daarom steevast gekoppeld aan een PV of VV.
Een bestuurlijke maatregel kan niet alleen ambtshalve worden opgelegd maar ook op
verzoek van een derde die een rechtstreeks nadeel lijdt als gevolg van de milieu-inbreuk
of het milieumisdrijf of diegene die er belang bij heeft dat de overtreding wordt
beteugeld. Het verzoek moet voldoende gemotiveerd zijn en aan een aantal voorwaarden
voldoen. Na de vermoedelijke overtreder gehoord te hebben (zie ‘hoorplicht’), neemt NI
binnen de 30 dagen na ontvangst van het verzoek een beslissing.
Milieuhandhavingsregelgeving 29
Verschillende BM’s relevant voor NI
Voor natuurinspecteurs zijn 4 maatregelen relevant:
1. bevel tot staking van werken
2. bevel tot herstel van het perceel (gekapt, ontbost, gescheurd grasland,…)
3. vernietigen verboden tuigen die opgesomd zijn in bijlage 2C van het Soortenbesluit
en vrijlaten van gefraudeerde vogels: vogelvangstnetten, mistnetten,
vogelvangstkooien en –klemmen
4. bestuurlijk in beslag nemen van:
- zaken waarvan het gebruik reglementair verboden is om beschermde dieren te
vangen (bijlage 2A van het Soortenbesluit): strikken en stroppen, lijm, haken,
blindgemaakte of verminkte levende dieren die als lokdieren worden gebruikt, alle
akoestische hulpmiddelen, elektrische of elektronische apparaten waarmee dieren
kunnen worden gedood of bewusteloos kunnen worden gemaakt, kunstmatige
lichtbronnen, spiegels en andere verblindende voorwerpen, apparaten om
vangstplaatsen te verlichten, zoekers met een elektronische beeldversterker en
beeldomkeerder om te schieten in het donker, explosieven, netten die qua werking
of gebruik niet voldoende selectief zijn, vallen die qua werking of gebruik niet
voldoende selectief zijn, kruisbogen en katapulten, vergif en giftig of verdovend
lokaas, verboden jachtwapens en jachtmunitie;
- tuigen en hulpmiddelen die verboden zijn om te gebruiken bij de visvangst: fuiken,
kruisnetten, gekleurde maden.
Vaak wordt samen met een bevel tot staking onmiddellijk het herstel bevolen. De
natuurinspecteur beveelt aan de overtreder om onmiddellijk te stoppen met de
werkzaamheden en vervolgens beveelt hij het herstel van het perceel.
Figuur 4 Besluit houdende bestuurlijke maatregelen (BHBM)
Milieuhandhavingsregelgeving 30
Omdat het vernietigen en/of het vrijlaten van gefraudeerde vogels onomkeerbare
maatregelen zijn lijkt het zinloos om hiervan een schriftelijke BM op te leggen. Toch moet
ook in deze gevallen een BM worden opgelegd, zij het maar om de overtreder een soort
morele genoegdoening te geven door hem ook hier de mogelijkheid te geven om beroep
in te stellen.
Hoorplicht
Vooraleer Natuurinspectie een BM kan opleggen, is ze gebonden aan de ‘hoorplicht’. De
hoorplicht kadert in het recht dat alle burgers hebben om op nuttige wijze hun
standpunten naar voor te brengen. Dat heeft implicaties voor de wijze waarop de
hoorplicht moet worden uitgeoefend. Een voorafgaande mededeling van de feiten en
grieven die de betrokkene ten laste worden gelegd, de aard van de overwogen maatregel
en de motieven van het bestuur is vereist. Het bestuur moet de betrokkenen een
redelijke termijn gunnen om hun verweer voor te bereiden.
De hoorplicht vereist niet dat de betrokkenen hun standpunten mondeling moeten
kunnen naar voor brengen. Het volstaat dat de betrokkenen zich met kennis van zaken
tijdig schriftelijk kunnen uiten.
Er zijn drie uitzonderingen waarin de hoorplicht niet geldt:
1. bij feiten die direct, eenvoudig vast te stellen zijn door de overheid;
2. bij hoogdringendheid zoals bv. mondeling stil leggen van werken (hierbij zal de
overtreder vaak niet gehoord kunnen worden);
3. als de betrokkene niet binnen redelijke termijn kan worden bereikt. Bij het
voornemen om een BM op te leggen, moet natuurinspectie nl. het nodige doen om
een vermoedelijke overtreder te horen. Is de overtreder niet bereikbaar (max. 2
weken) dan moeten alle pogingen om hem te hebben willen bereiken vermeld
worden in de aanhef bij het BHBM.
Omdat een BM steeds gepaard gaat met een PV of VV en omdat bij een PV de overtreder
vaak word gehoord of verhoord, kan het voornemen tot het nemen van een BM tegelijk
besproken, behandeld en neergeschreven worden in het PV van verhoor.
Uitvoeringstermijn BM
In elke BM wordt bepaald tegen wanneer de maatregelen uitgevoerd moeten zijn. De
minimum uitvoeringstermijn is 104 dagen vanaf de datum van ondertekening ervan.
Beroep tegen een bestuurlijke maatregel
De overtreder heeft de mogelijkheid om bij de minister van leefmilieu beroep in te stellen
tegen een BM. Het beroep schorst het besluit niet, maar het besluit vervalt wel als de
minister niet tijdig beslist (90 dagen, eenmaal te verlengen met 90 dagen).
Milieuhandhavingsregelgeving 31
Als de partij die een beroep instelde tegen een BM aan de verbalisant vraagt om de
modaliteiten ervan te herzien moet de afdeling Handhaving hiervan op de hoogte worden
gebracht zodat zij hiermee rekening kunnen houden bij het verwerken van het beroep.
Als de minister in beroep de BM (gedeeltelijk) vernietigt of hervormt, moet het parket
hiervan in kennis worden gesteld (als het PV nog niet werd doorgestuurd naar de afdeling
Handhaving) zodat zij hiermee rekening kunnen houden bij de behandeling van het
dossier.
Tegen de beslissing van de minister die een BM heeft bevestigd kan er door de
overtreder vervolgens beroep aangetekend worden bij de Raad van State.
Niet naleven van een BM
Stel je als natuurinspecteur vast dat de BM niet nageleefd wordt dan kan je de overtreder
aanmanen om er werk van te maken. Het kan bijvoorbeeld zijn dat de overtreder meer
tijd nodig heeft.
Wordt de BM niet uitgevoerd dan kan een PV worden opgesteld wegens niet-naleving
van een BM (schending van artikel 16.6.1.§2 MHD). Er kan gewerkt worden met een
nieuw aanvankelijk PV met dezelfde betichtingsaanwijzer als het eerdere PV waarvoor de
BM werd opgelegd of er kan gewerkt worden met een navolgend proces-verbaal. Dit
hang af van de werkwijze die de lokale parketten prefereren.
Een PV wegens niet naleving van een BM zorgt er uiteindelijk voor dat de overtreder
hiervoor veroordeeld kan worden maar dit betekent nog niet dat er daadwerkelijk herstel
zal plaatsvinden. Om dit kracht bij te zetten kan naast het PV wegens niet naleven van
een BM, een nieuwe BM worden opgelegd, deze keer met een bestuurlijke dwangsom.
Bestuurlijke dwangsom
Het is mogelijk om bestuurlijke dwangsommen te koppelen aan een bestuurlijke
maatregel. Met de bestuurlijke dwangsom mag niet lichtzinnig worden omgesprongen,
het is bedoeld als een ‘stok achter de deur’ zodat de dwangsom slechts in uitzonderlijke
gevallen kan worden toegepast.
Voor eenzelfde schending kan het totaal van dwangsommen max. €1.000.000 bedragen.
Het zijn de toezichthouders die beslissen of ze aan hun BM een bestuurlijke dwangsom
koppelen. De beslissing tot het opleggen van een bestuurlijke dwangsom wordt
medeondertekend door het celhoofd natuurinspectie en medeondertekend door het
afdelingshoofd natuurinspectie.
Milieuhandhavingsregelgeving 32
Zoals eerder vermeld, wordt een dwangsom steeds gekoppeld aan een PV wegens niet
naleving van een bestuurlijke maatregel. Er wordt dus gewerkt met een PV waaraan een
nieuwe BM, deze keer met dwangsom wordt gekoppeld. Deze BM met dwangsom heft de
eerder opgelegde BM op.
Omdat de dwangsom een nieuwe BM betreft met ingrijpende gevolgen voor de
overtreder moet die voorafgaandelijk worden gehoord. Dit kan best tegelijkertijd
gebeuren met het opstellen van het PV wegens niet naleving van de BM. Indien je ervoor
opteert om geen verhoor te laten plaatsvinden kan dit ook middels een begeleidend
schrijven bij de BM waarin je stelt van plan te zijn om een BM met dwangsom op te
leggen, waardoor je de overtreder de tijd heeft om hierop te reageren.
Zodra het tijdstip waarop de BM moest zijn uitgevoerd, is gepasseerd, begint de
dwangsom te lopen. Bij een BM tot stopzetting van activiteiten zal ze dus quasi
onmiddellijk beginnen lopen, terwijl dit bij een BM tot herplant van een ontbost terrein
pas na een bepaalde termijn zal zijn.
Meestal wordt de dwangsom zo omschreven dat er een bepaalde som per dag vertraging
is verschuldigd, totdat de maatregel is uitgevoerd. Het bedrag hangt steeds af van de
concrete situatie. Wordt de dwangsom niet tijdig betaald dan wordt een deurwaarder
ingeschakeld.
De opheffing van een BM brengt ook automatisch de opheffing van de bestuurlijke
dwangsom met zich mee.
Opheffing BM
In principe is het dezelfde toezichthouder die de maatregelen heeft opgelegd die deze
maatregelen kan opheffen. Dit is per definitie de celverantwoordelijke natuurinspectie die
de maatregel heeft ondertekend.
Het is mogelijk dat de overtreder zelf verzoekt een BM op te heffen omdat hij
bijvoorbeeld vlugger dan vereist zijn maatregelen heeft uitgevoerd. De toezichthouder
maakt in het bevestigende geval steeds een Besluit Houdende Opheffing van Bestuurlijke
Maatregel (BHOBM). Dit gebeurt aan de hand van een modelformulier in de
handhavingsapplicatie en nadat een voorafgaand verslag werd opgemaakt waarin de
toezichthouder vaststelt dat de opgelegde voorwaarden zijn vervuld.
Een aantal maatregelen hebben het effect dat wanneer ze worden opgelegd, ze niet meer
opgeheven kunnen worden. Dit is bijvoorbeeld het geval bij bestuurlijke maatregelen tot
vernietiging van tuigen en vrijlaten van vogels. Logischerwijze hoeven dergelijke
maatregelen niet expliciet te worden opgeheven.
Milieuhandhavingsregelgeving 33
De vermoedelijke overtreder wordt binnen de 10 dagen na het nemen van het BHOBM op
de hoogte gebracht van dit besluit.
Onthoud:
- Bij zowel milieumisdrijven als bij milieu-inbreuken kunnen toezichthouders
bestuurlijke maatregelen opleggen (BM). BM kunnen ook opgelegd worden op
verzoek van derden.
- De bestuurlijke maatregelen kunnen de vorm aannemen van:
een bevel aan de vermoedelijke overtreder om maatregelen te nemen om de
milieu-inbreuk of het milieumisdrijf te beëindigen, de gevolgen ervan geheel
of gedeeltelijk ongedaan te maken of herhaling ervan te voorkomen;
een bevel aan de vermoedelijke overtreder om activiteiten, werkzaamheden
of het gebruik van zaken te beëindigen;
een feitelijke handeling van de bevoegde personen, op kosten van de
vermoedelijke overtreder, om de milieu-inbreuk of het milieumisdrijf te
beëindigen, de gevolgen ervan geheel of gedeeltelijk ongedaan te maken of
herhaling ervan te voorkomen;
een combinatie van deze maatregelen.
- Het opleggen van BM kan mondeling of schriftelijk. Bij mondeling opleggen moet
de BM schriftelijk bevestigd worden binnen de 5 werkdagen. De schriftelijke
oplegging/bevestiging gebeurt in een Besluit Houdende Bestuurlijke Maatregelen
(BHBM).
- Vooraleer een BM op te leggen is NI gebonden aan de hoorplicht.
- Elk BM heeft een bepaalde uitvoeringstermijn binnen dewelke de maatregelen
moeten zijn uitgevoerd.
- Tegen de oplegging van een BM kan beroep worden ingesteld bij de minister van
omgeving.
- Bij niet naleving van een BM kan aanvankelijk een aanmaning gegeven worden.
Worden de maatregelen niet uitgevoerd dan wordt PV opgemaakt waardoor een
overtreder wel kan veroordeeld worden maar het herstel mogelijks niet
plaatsvindt. Om het herstel toch te bewerkstellingen, kan bij het PV wegens niet
naleven van een BM een nieuwe BM worden opgelegd, deze keer met een
dwangsom.
- Een BM wordt opgeheven via een BHOBM. Dit vereist een voorafgaand verslag
waarin de toezichthouder vaststelt dat de opgelegde voorwaarden uit het BHBM
zijn vervuld.
Het instrument ‘veiligheidsmaatregel’
Toezichthouders, burgemeesters en provinciegouverneurs kunnen veiligheidsmaatregelen
nemen ten aanzien van personen die verantwoordelijk zijn voor een aanzienlijk risico
voor mens of milieu.
Milieuhandhavingsregelgeving 34
Veiligheidsmaatregelen zijn maatregelen waarbij alle handelingen kunnen worden gesteld
die onder de gegeven omstandigheden nodig zijn om een aanzienlijk risico voor mens of
milieu uit te schakelen, tot een aanvaardbaar niveau in te perken of te stabiliseren,
zoals:
- de stopzetting of uitvoering van werkzaamheden, handelingen of activiteiten,
ogenblikkelijk of binnen een bepaalde termijn;
- het verbod op het gebruik of de verzegeling van gebouwen, installaties, machines,
toestellen, transportmiddelen, containers, terreinen en alles wat zich daarin of
daarop bevindt;
- de hele of gedeeltelijke sluiting van een inrichting;
- het meenemen, bewaren of verwijderen van daarvoor vatbare zaken, met inbegrip
van afvalstoffen en dieren;
- het niet-betreden of het verlaten van bepaalde gebieden, terreinen, gebouwen of
wegen.
Er hoeft (nog) geen milieumisdrijf te hebben plaatsgevonden om veiligheidsmaatregelen
op te kunnen leggen. Enkel een dreiging tot aanzienlijke schade aan mens en/of milieu is
voldoende.
Een voorbeeld: ondanks het feit dat er een bouwactiviteit vergund werd, dreigt de
volledige populatie van een beschermde vogelsoort door de uitvoering van
werkzaamheden te verdwijnen. De bouwactiviteit kan derhalve worden stilgelegd met
een veiligheidsmaatregel tot het einde van het broedseizoen.
Een veiligheidsmaatregel wordt opgelegd ten aanzien van de persoon die
verantwoordelijk is voor het aanzienlijke risico en dit ongeacht zijn zakelijke band met
het terrein waarop het risico zich dreigt voor te doen. De enige voorwaarde is dat de
persoon ten aanzien van wie de veiligheidsmaatregel wordt opgelegd enige zeggenschap
heeft op het ontstaan of verder voortbestaan van het risico zodat door de oplegging van
de veiligheidsmaatregel deze persoon bij machte is om het risico te doen ophouden, te
herleiden tot het minimum of minstens een gezagsverhouding kan doen gelden ten
aanzien van het terrein opdat het risico in zijn plaats kan worden ingeperkt.
Schriftelijke oplegging
Een veiligheidsmaatregel moet om rechtsgeldig te zijn steeds schriftelijk worden
opgelegd door middel van een aangetekende brief met ontvangstbevestiging. Indien een
ogenblikkelijk optreden vereist is, kan een veiligheidsmaatregel ook mondeling worden
opgelegd, maar dan moet deze schriftelijk worden bevestigd binnen de 5 werkdagen. De
schriftelijke bevestiging vermeldt steeds een omschrijving van het aanzienlijke risico dat
het nemen van veiligheidsmaatregelen noodzakelijk maakt, evenals een omschrijving van
de veiligheidsmaatregelen die noodzakelijk zijn en de eventuele uitvoeringstermijnen.
Milieuhandhavingsregelgeving 35
Ten slotte moet een kopie van het besluit houdende de veiligheidsmaatregelen of van de
schriftelijke bevestiging van de mondeling genomen veiligheidsmaatregelen onmiddellijk
bezorgd worden aan het college van burgemeester en schepenen, de deputatie en de
relevante gewestelijke overheden.
Beroep tegen een veiligheidsmaatregel
Naast de geëigende weg van een beroep bij de Raad van State is er geen georganiseerd
administratief beroep voorzien tegen een veiligheidsmaatregel.
Opheffing veiligheidsmaatregel
Enkel als het aanzienlijke risico waarvoor veiligheidsmaatregelen werden genomen, is
uitgeschakeld of tot een aanvaardbaar niveau ingeperkt of gestabiliseerd is, kan degene
die de veiligheidsmaatregelen heeft genomen, ze gemotiveerd en ambtshalve opheffen.
De veiligheidsmaatregelen kunnen ambtshalve opgeheven worden of op verzoek van
personen ten aanzien van wie de veiligheidsmaatregelen zijn genomen.
Een ‘besluit houdende de opheffing van veiligheidsmaatregelen op gemotiveerd verzoek’
vereist een voorafgaand verslag waarin de bevoegde persoon vaststelt dat het
aanzienlijke risico waarvoor veiligheidsmaatregelen werden genomen, is uitgeschakeld of
tot een aanvaardbaar niveau ingeperkt of gestabiliseerd is.
Degene die de veiligheidsmaatregelen heeft genomen heeft dertig dagen de tijd om dit
verslag op te maken en te beslissen tot een bestendiging of opheffing van de
veiligheidsmaatregel. Deze beslissing moet vervolgens binnen de 10 dagen per
aangetekende brief met ontvangstbevestiging aan de verzoeker toekomen.
Figuur 5 Veiligheidsmaatregel
Milieuhandhavingsregelgeving 36
- Onthoud:
- bij een aanzienlijk risico voor mens en milieu kunnen toezichthouders,
burgemeesters en provinciegouverneurs veiligheidsmaatregelen opleggen;
- de veiligheidsmaatregelen kunnen alle maatregelen omvatten om een risico uit te
schakelen, tot een aanvaardbaar niveau in te perken of te stabiliseren, zoals:
de stopzetting of uitvoering van werkzaamheden, handelingen of activiteiten,
ogenblikkelijk of binnen een bepaalde termijn;
het verbod op het gebruik of de verzegeling van gebouwen, installaties,
machines, toestellen, transportmiddelen, containers, terreinen en alles wat
zich daarin of daarop bevindt;
de hele of gedeeltelijke sluiting van een inrichting;
het meenemen, bewaren of verwijderen van daarvoor vatbare zaken, met
inbegrip van afvalstoffen en dieren;
het niet-betreden of het verlaten van bepaalde gebieden, terreinen,
gebouwen of wegen.
- Het opleggen van veiligheidsmaatregelen kan mondeling of schriftelijk. Bij
mondeling opleggen moet de veiligheidsmaatregel schriftelijk bevestigd worden
binnen de 5 werkdagen. De schriftelijke oplegging/bevestiging gebeurt door middel
van een aangetekende brief met ontvangstbevestiging.
- Veiligheidsmaatregelen kunnen opgeheven worden na voorafgaand verslag waarin
de bevoegde persoon vaststelt dat het aanzienlijke risico is uitgeschakeld of tot
een aanvaardbaar niveau is ingeperkt of gestabiliseerd.
- Naast een beroep bij de Raad van State is er geen georganiseerd administratief
beroep voorzien tegen een veiligheidsmaatregel.
Het instrument: de gerechtelijke herstelvordering
De gerechtelijke herstelvordering is een manier om van een rechter een afdwingbaar
vonnis te bekomen waarin het herstel van de plaats van het delict wordt bevolen. Dit
instrument kan gebruikt worden als bv. de bestuurlijke maatregel geen soelaas brengt.
Het gerechtelijk herstel wordt door een rechter in een vonnis opgelegd ten aanzien van
de pleger van een milieumisdrijf en is dus onlosmakelijk verbonden met het
milieumisdrijf. Het belang van dit instrument is fel verminderd sinds het mogelijk is
geworden om een BM met bestuurlijke dwangsom op te leggen.
Onderscheid kan gemaakt worden tussen een strafprocedure en een burgerlijke
procedure:
- Bij een strafprocedure kan een herstelvordering worden gevorderd door het
Openbaar Ministerie (het parket), de gemachtigde ambtenaar of de burgerlijke
partij in een zaak die bij de strafrechter aanhangig is. Binnen ANB is de
gemachtigde ambtenaar de celverantwoordelijke natuurinspectie (CVNI). Bij
Milieuhandhavingsregelgeving 37
schendingen van het milieubeheerrecht is het bijgevolg in het overgrote deel van de
gevallen de celverantwoordelijke natuurinspectie die, als gemachtigde ambtenaar,
de herstelvorderingen instelt.
Een model van herstelvordering is beschikbaar in de handhavingsapplicatie. Een
herstelvordering kan ook ambtshalve worden uitgesproken door de strafrechter bij
wie de zaak aanhangig is.
- Bij een burgerlijke procedure
Stel dat een herstel in het kader van de strafprocedure (herstelvordering) of in het
kader van de administratieve procedure (bestuurlijke maatregel) geen soelaas gaat
bieden dan is het mogelijk om rechtstreeks, op initiatief van de gemachtigde
ambtenaar, een herstelvordering in te leiden voor de burgerlijke rechtbank van
eerste aanleg.
Omdat deze procedure geld kost is het aangewezen om eerst alle andere
mogelijkheden om herstel te bekomen uit te putten en het instellen van een
burgerlijke procedure tot herstel pas als laatste redmiddel te gebruiken. Men maakt
dus eerst een BM op, dan gewone herstelvordering, dan pas opstarten van de
procedure voor de burgerlijke rechtbank.
Soorten herstel
Gevraagd kan worden om de plaats te herstellen in de oorspronkelijke toestand, het
strijdige gebruik te staken of aanpassingswerken uit te voeren. Bij natuurinspectie zal het
vaak gaan om de heraanplanting van illegaal verwijderde vegetatie.
Een herstel van de plaats ‘in de oorspronkelijke toestand’ betekent niet dat de plaats
noodzakelijk moet worden hersteld in de materiële toestand die identiek is aan de
toestand die voor het misdrijf bestond. Zo kan een herstel bijvoorbeeld ook met andere
boomsoorten dan diegenen die onrechtmatig werden verwijderd.
Dwangsom
Om de uitvoering van het herstel kracht bij te zetten kan er aan de herstelvordering een
dwangsom worden gekoppeld.
Beroep
Indien de beklaagde wordt vrijgesproken of een herstel niet naar genoegdoening werd
uitgevoerd kan de CVNI, die de herstelvordering opstelde, net zoals het openbaar
ministerie zelfstandig in beroep gaan tegen deze beslissing. Aan te raden is om deze
mogelijkheid enkel bij flagrante fouten te gebruiken en om hierbij steeds een advocaat
Milieuhandhavingsregelgeving 38
onder de arm te nemen. Bovendien moet de administrateur-generaal ook hier
toestemming verlenen om gerechtelijke procedures op te starten.
De huiszoeking en de visitatiemachtiging
Zowel een huiszoekingsbevel als een visitatiemachtiging is een wettelijk voorziene
uitzondering op de grondwettelijke bescherming van de woonst waarbij, bij de verdachte
thuis, zonder diens toestemming, in diens privé-vertrekken gezocht mag worden naar
bewijsmiddelen in verband met feiten die in het huiszoekingsbevel of het
visitatiemachtiging zijn vermeld.
Onthoud:
Een huiszoekingsbevel wordt op verzoek van een OGP uitgevaardigd door de
onderzoeksrechter en kadert in een opsporingsonderzoek.
Een visitatiemachtiging wordt op vraag van een toezichthouder uitgevaardigd door de
politierechter en kadert in toezicht.
Een huiszoeking en een visitatie hebben tot doel het verzamelen van bewijsmateriaal in
verband met het misdrijf:
- alles wat gediend heeft om het misdrijf te plegen
- alles wat eruit schijnt voortgekomen te zijn
- alles wat kan dienen om de waarheid aan het licht te brengen
Omvang en beperkingen van een huiszoekingsbevel en een visitatiemachtiging
Met een huiszoekingsbevel of een visitatiemachtiging kan de woning niet tussen 21 uur ‘s
avonds en 5 uur ’s morgens betreden worden.
Zowel een huiszoekingsbevel als een visitatiemachtiging is beperkt tot de op het bevel
vermelde misdrijven en tot de dienst of de personen die erop vermeld staan. Indien er
tijdens de zoeking toevallig sporen worden gevonden van een ander misdrijf kan dat
misdrijf worden vastgesteld.
De zoeking kan eventueel beperkt zijn tot bepaalde delen van een woning. Als hierover
niets wordt bepaald kunnen alle plaatsen van het huis en alle meubelen worden
onderzocht zolang het redelijkerwijs verband houdt met een zoeking naar bewijsmiddelen
betreffende het misdrijf.
Als er niemand in het te doorzoeken pand aanwezig is, mag men in principe
binnenbreken of een slotenmaker opvorderen. Afgesproken werd dat de natuurinspectie
enkel een zoeking verricht als de bewoners thuis zijn.
Milieuhandhavingsregelgeving 39
Wanneer is er geen huiszoekingsbevel/visitatiemachtiging nodig?
Er is geen huiszoekingsbevel/visitatiemachtiging nodig op plaatsen die niet de
grondwettelijke bescherming van de woonst genieten, kortstondig na het ontdekken van
een misdrijf bij heterdaad, bij verzoek van het hoofd van het huis of bij een schriftelijke
toestemming van alle aanwezige meerderjarige bewoners.
De woning geniet een zeer ruime bescherming. Volgens het Hof van Cassatie zijn de
volgende plaatsen beschermd: ‘De plaats, met inbegrip van de erdoor omsloten eigen
aanhorigheden, die een persoon bewoont om er zijn verblijf of zijn werkelijke
verblijfplaats te vestigen en waar hij uit dien hoofde recht heeft op de eerbiediging van
zijn privéleven en de bedrijfsruimten in de mate dat daar ontwikkelde activiteiten een
privé karakter vertonen of er vertrouwelijke briefwisseling wordt bewaard. ‘
We geven wat verduidelijking bij de gebruikte begrippen:
- de plaats: het moet niet gaan om een vaste constructie. Elk verblijf dat voor een
zekere tijd als woning is ingericht geniet bescherming. Ook een caravan, verhuurde
kamer in een huis… zijn beschermd, zolang ze maar als woning zijn bestemd.
- aanhorigheden: niet alleen de woning zelf maar ook de gebouwen en plaatsen, al of
niet aanpalend aan de woning, die de betrokkene niet onmiddellijk gebruikt als
huisvesting, maar waar hij toch het recht heeft op privacy en onafhankelijkheid zijn
beschermd (schuren, stallen, garage, tuinhuisje, oprit, binnenplaats, besloten of
niet besloten tuin).
Akker- en weilanden en bos behoren niet tot de aanhorigheden van een woning,
ook al zijn ze omheind. Die zijn dus niet beschermd.
- Verblijf of werkelijke verblijfplaats: een plaats is beschermd als die is ingericht met
als doel om er, zelfs tijdelijk en rudimentair, te verblijven (zoals mobilhome,
caravan, studentenkamer, gekraakt pand…). Ook een hotelkamer is beschermd op
het ogenblik dat die wordt bewoond.
Het is niet noodzakelijk dat de meubelen in de woning aanwezig zijn. Ook meubelen
die in een gehuurde opslagplaats zijn ondergebracht zijn beschermd, alsook een
kluis bij een bank.
- Met recht op het eerbiedigen van het privéleven: het gaat om plaatsen waar
personen op een ongestoorde wijze hun privéleven moeten kunnen leiden.
- Ook bedrijfsruimten die een privatief karakter vertonen kunnen bescherming van
de woonst genieten. Zo bijvoorbeeld het kabinet van een arts, advocaat of notaris
omdat daar private briefwisseling wordt bewaard.
Buiten de openbare plaatsen zijn er bijgevolg niet veel private plaatsen die zonder
huiszoekingsbevel of visitatiemachtiging betreden kunnen worden. De vuistregel is dan
ook om bij twijfel steeds een huiszoekingsbevel/visitatiemachtiging of toestemming van
de bewoner, politierechter of onderzoeksrechter aan te vragen!
Milieuhandhavingsregelgeving 40
Toestemming
Als de bewoners toestemming geven om een huiszoeking te doen is er geen
huiszoekingsbevel of visitatiemachtiging nodig. Vooraleer je de toestemming vraagt om
een huiszoeking te doen, moeten er feiten of omstandigheden zijn die wijzen op het
bestaan van een misdrijf.
De toestemming tot huiszoeking:
- wordt schriftelijk gegeven (formulier toestemming tot huiszoeking);
- kan zowel overdag als ’s nachts gegeven worden;
- moet voorafgaandelijk worden gegeven, wat impliceert dat vaststellingen die
worden gedaan vooraleer de eigenlijke toestemming wordt gegeven nietig kunnen
worden verklaard (vb. tijdens de wandeling naar de voordeur over de lange oprit
worden al vaststellingen gedaan);
- moet uit vrije wil worden gegeven, wat impliceert dat er geen dwang of list mag
worden gebruikt;
- moet met kennis van zaken worden gegeven, wat impliceert dat de
natuurinspecteurs duidelijk zeggen waarnaar zij op zoek zijn en dat de bewoner de
taal moet begrijpen van het formulier toestemming tot huiszoeking.
De toestemming moet worden gegeven door alle meerderjarige personen die het
werkelijk genot hebben van de plaats. Dit zijn de personen die het pand bewonen met de
intentie om er hun verblijfplaats te vestigen (eigenaars, huurders, krakers…). De
toestemming kan dus niet gegeven worden door bijvoorbeeld de tuinman of de kok.
Indien de woning bewoond wordt door meerdere personen en zij thuis zijn moet de
toestemming gegeven worden door alle bewoners. Als slechts één van hen thuis is
volstaat zijn toestemming. Indien één van de bewoners het exclusieve toegangsrecht
hebben tot een bepaalde kamer kan enkel die bewoner zijn toestemming geven. Een
bewoner kan zelf de omvang van zijn toestemming bepalen. Zo kan hij bijvoorbeeld
enkel toestemming geven om zijn tuinhuis te doorzoeken maar niet de woonvertrekken.
Eens de toestemming is gegeven kan zij niet meer worden ingeperkt of ingetrokken.
Er moet ALTIJD een PV worden opgesteld, van gelijk welke huiszoeking
(heterdaad, visitatie-machtiging, toestemming tot huiszoeking of huiszoekingsbevel) en
dit ongeacht of er ook daadwerkelijk een overtreding wordt vastgesteld of niet. De reden
hiervoor is dat er een nauwkeurig verslag in het dossier aanwezig moet zijn en dat een
vermoedelijke overtreder natuurinspectie achteraf niet kan verwijten dat die zaken ten
onrechte zouden hebben ontvreemd. Om die reden is het ook verplicht om een
huiszoeking steeds in de aanwezigheid van de verdachte uit te voeren. Indien er geen
onregelmatigheden worden vastgesteld moet ook dit worden beschreven in het PV, zodat
Milieuhandhavingsregelgeving 41
het parket op de hoogte wordt gebracht van het feit dat er op die plaats geen overtreding
werd vastgesteld.
Heterdaad
In geval van heterdaad kan een officier van gerechtelijke politie - hulpofficier van de
procureur des Konings (OGP-HPdK), ook zonder huiszoekingsbevel of visitatiemachtiging
of zonder de toestemming van de bewoners tot een huiszoeking overgaan. Deze
huiszoeking kan, in tegenstelling tot een huiszoeking met een huiszoekingsbevel of een
visitatiemachtiging, ook tussen 9 uur ’s avonds en 5 uur ’s morgens plaatsvinden. Ze kan
zowel gebeuren op de plaats van het misdrijf als in de woning van de verdachte maar is
beperkt tot die voorwerpen die betrekking hebben op het op heterdaad ontdekt misdrijf.
De OGP–HPdK kan verbieden dat personen gedurende de zoeking de plaats van het
misdrijf of de woning die wordt onderzocht verlaten.
Art. 41 van het wetboek van strafvordering definieert heterdaad als volgt: ‘Het misdrijf
ontdekt terwijl het gepleegd wordt of terstond nadat het gepleegd is, is een op heterdaad
ontdekt misdrijf. Als ontdekking op heterdaad wordt ook beschouwd het geval dat de
verdachte door het openbaar geroep wordt vervolgd en het geval dat de verdachte in het
bezit wordt gevonden van zaken, wapens, werktuigen of papieren, die doen vermoeden
dat hij dader of medeplichtige is, mits dit kort na het misdrijf geschiedt.’
Om dit te illustreren zijn voor natuurinspecteurs de volgende situaties heterdaad:
- een vogelvanger wordt vanop een naburig erf betrapt terwijl hij in zijn tuin
mistnetten heeft opgesteld staan;
- een vogelvanger wordt betrapt kort nadat hij van een terrein gereden komt met in
zijn koffer de vangst en de verboden vangtuigen;
In voormelde voorbeelden kan er overgaan worden tot huiszoeking in aanwezigheid van
een OGP – HPdK (tenzij de bewoners schriftelijke toestemming geven, in welk geval dit
niet nodig is). Bij een weigering is het in deze gevallen nodig om onmiddellijk de OGP-
HPdK (celverantwoordelijke NI) te verwittigen.
Inbeslagnames die het gevolg zijn van een huiszoeking bij heterdaad dienen volgens de
regels van het wetboek voor strafvordering te gebeuren. Bestuurlijk beslag met een BM
is dus niet mogelijk. Het doel van een BM is eerder de terugkeer naar normconformiteit
te garanderen. Beslag in het kader van een huiszoeking heeft als doel bewijzen te
verzamelen of zaken in beslag te nemen ten einde ze te laten verbeurdverklaren als
bijkomende straf.
Milieuhandhavingsregelgeving 42
Ontdekking van een nieuw misdrijf
Hoger is al vermeld dat indien er andere misdrijven worden ontdekt dan die waarvoor de
huiszoeking werd bevolen hiervan vaststellingen kunnen worden gedaan. Dit geldt alleen
voor misdrijven waarvoor een natuurinspecteur bevoegd is om ze vast te stellen.
Indien het nieuwe misdrijf op heterdaad wordt ontdekt én er een OGP-HPdK aanwezig is,
dan kan deze dat misdrijf niet alleen vaststellen maar tevens verder onderzoeken en
overgaan tot inbeslagnames. Het parket dient dan wel zo spoedig mogelijk op de hoogte
worden gebracht.
Weigering van huiszoeking/visitatie ondanks bevel/machtiging.
In de gevallen dat er een huiszoeking is toegestaan (plaatsen die vrij betreden kunnen
worden, heterdaad, toestemming, huiszoekingsbevel, visitatiemachtiging) zou de
eigenaar kunnen weigeren om de zoeking te laten doen. Vraag dan steeds bijstand aan
de politie als de betrokkene halsstarrig weigert om diens woning en aanhorigheden te
mogen betreden. Ga zelf niet manu militari binnen.
Het gerechtelijk en bestuurlijk beslag
Zaken in beslag nemen kan via bestuurlijke weg (via een bestuurlijke maatregel
neergeschreven in een Besluit Houdende Bestuurlijke Maatregel) in het kader van
toezicht of via gerechtelijke weg in het kader van opsporing. Natuurinspectie opteert
ervoor het beslag maximaal via bestuurlijke weg af te handelen.
Als OGP worden zaken enkel via gerechtelijke weg in beslag genomen in de volgende
gevallen:
- beslag n.a.v. een huiszoeking bij heterdaad in aanwezigheid van een hulpofficier
van de procureur des Konings (bv. celverantwoordelijke NI);
- in uitvoering van een kantschrift van het parket (omdat dit een opdracht tot
verdere onderzoeksdaden implicieert);
- zaken die werden gebruikt om het misdrijf te plegen maar waarvan het verboden
gebruik niet wettelijk werd bepaald (bv. een kettingzaag om bomen te rooien
zonder vergunning).
De toezichthoudende instantie – in deze dus natuurinspectie - heeft
beschikkingsbevoegdheid over wat bestuurlijk in beslag werd genomen. Als
bestemmingsmogelijkheden kan natuurinspectie de zaken:
- vernietigen
- in bewaring houden (meestal in een ANB-loods)
- overbrengen van dieren naar een VOC
Milieuhandhavingsregelgeving 43
- onmiddellijk vrijlaten van dieren
- (laten) doden van dieren
- verkoop ( bv. van zaken waarvan enkel het gebruik verboden is)
- toewijzing van eigendom, bv. van levende dieren aan een VOC en van opgezette
dieren aan een educatieve instelling.
Let wel, dit heeft geen betrekking op het tijdelijk meenemen van zaken en
informatiedragers in het kader van de toezichtrechten (recht op inzage en kopie van
zakelijke gegevens, recht op onderzoek van zaken). Het meenemen van zaken en
informatiedragers kan enkel tegen afgifte van een schriftelijk bewijs en enkel indien het
onderzoek ter plaatse of kopiëren ter plaatse niet mogelijk is. Bovendien moeten die
zaken en informatiedragers na afloop van het onderzoek altijd teruggegeven worden aan
de betrokkene.
Bij een gerechtelijk beslag als OGP kunnen in principe volgende voorwerpen in beslag
worden genomen:
- alles wat kan dienen om de waarheid aan de dag te brengen;
- zaken die het voorwerp van het misdrijf uitmaken, zaken die gediend hebben of
bestemd waren tot het plegen van het misdrijf en zaken die uit het misdrijf
voortkomen;
- alles wat door de strafrechter verbeurd kan worden verklaard
voor zover eigendom van de overtreder.
Bij een gerechtelijk beslag met kosten moet vooraf contact opgenomen worden met het
parket voor toelating en moet dit duidelijk in het PV vermeld worden (“We nemen om x
uur contact op met de parketmagistraat. Op vordering van deze parketmagistraat wordt
overgegaan tot inbeslagname van…”).
Beslist het parket om het PV door te sturen aan de afdeling Handhaving dan vervalt de
strafvordering. Dit heeft voor gevolg :
- dat het gerechtelijk beslag vervalt; in dat geval rest enkel de teruggave, behalve
bij:
vrijwillige afstand volgens het modelformulier “Verklaring van vrijwillige
afstand”;
beslag van zaken waarvan het bezit verboden is.
overleg met parket over definitieve bestemming is aangewezen.
- dat een bestuurlijk beslag NIET vervalt. De natuurinspectie beslist autonoom over
de bestemming
Milieuhandhavingsregelgeving 44
Het verhoor
Er bestaat geen wettelijke definitie van een verhoor. Een goede definitie, uitgewerkt door
de rechtsleer, is dat het gaat om een stelselmatige, geleide en zaakgerichte ondervraging
door een bevoegd persoon van een persoon over misdrijven die hem ten laste kunnen
worden gelegd met het oog op het verzamelen van bewijselementen en de
waarheidsvinding, zowel à charge als à décharge2.
Om van een verhoor te kunnen spreken stelt de rechtsleer verder dat minimum de
volgende 3 cumulatieve voorwaarden vervuld moeten zijn alvorens men van een verhoor
kan spreken:
1. het moet gaan om een contact waarbij de ondervrager en ondervraagde gelijktijdig
op dezelfde locatie zijn;
2. er moet sprake zijn van een gesprek waarbij de leiding/sturing ligt bij de
ondervrager (= geleide ondervraging waarbij initiatief en leiding ligt bij de
bevoegde ondervrager);
3. de binding van de ondervraagde aan de tekst van zijn verhoor middels een
handtekening (of de mogelijkheid daartoe).
Volgende situaties zijn geen verhoor:
- Telefonische en schriftelijke inlichtingen/verklaringen die de vermoedelijke
overtreder zelf na de vaststellingen – al dan niet op uitnodiging van de
toezichthouders - opstelt en overmaakt aan de toezichthouders.
- Het vergaren van inlichtingen die moeten dienen om zich een beeld te vormen van
de situatie ter plaatse.
- Het stellen van vragen waarbij het antwoord op een andere manier kan verkregen
worden door de steller van de vraag (bv. de vraag naar de gewestplanbestemming
van een perceel: de toezichthouder kan deze informatie inwinnen door bij AGIV te
rade te gaan).
- Spontane bekentenissen/verklaringen door de (latere) vermoedelijke overtreder
afgelegd. Deze spontane bekentenissen kunnen gebeurd zijn in de context van een
gesprek waarbij inlichtingen worden ingewonnen.
- Verklaringen afnemen met betrekking tot inbeslagnames of monsternemingen.
- Toestemming tot huiszoeking (voor zover tijdens de huiszoeking geen verdere
gerichte vragen worden gesteld).
- Vragen over identiteit.
- Buurtonderzoek.
2 Bewijsmiddelen à charge: bewijsmiddelen tegen de verdachte, bewijsmiddelen à décharge: bewijsmiddelen
die in het voordeel zijn van de verdachte.
Milieuhandhavingsregelgeving 45
Bovenstaande gesprekken kunnen zonder verdere formaliteiten worden gevoerd. Enkel
bij echte verhoorsituaties moeten bepaalde rechten worden gerespecteerd.
Verschil verhoor - hoorplicht
De hoorplicht vormt onderdeel van de bestuurlijke afhandeling van een dossier en werd
hierboven beschreven.
De hoorplicht kadert in het recht dat alle burgers hebben om op nuttige wijze hun
standpunten naar voor te brengen voorafgaand aan de beslissing van het bestuur. Door
de hoorplicht wordt vermeden dat het bestuur door gebrek aan kennis van zaken een
onzorgvuldige beslissing neemt.
Onthoud:
De hoorplicht is de verplichting om een partij of een betrokkene te horen (zodat deze
zich kan verweren) vooraleer het bestuur een beslissing neemt dat op hem betrekking
heeft.
Het verhoor is een middel dat gebruikt wordt met het oog op het verzamelen van
bewijselementen en de waarheidsvinding naar aanleiding van een misdrijf. Tijdens het
verhoor stelt een bevoegd persoon vragen aan de vermoedelijke overtreder. De
antwoorden worden neergeschreven in een PV dat door beide partijen wordt
ondertekend.
Wie mag verhoren en wie wordt verhoord?
Enkel daartoe bevoegde personen mogen een verhoor afnemen. Binnen ANB zijn enkel
de natuurinspecteurs bevoegd, en dit wegens hun statuut van officier van gerechtelijke
politie (OGP). Boswachters die dit statuut niet hebben kunnen geen verhoren afnemen.
Wel kunnen zij eenzijdige verklaringen opvragen aan verdachten, getuigen en
slachtoffers. Dit is namelijk geen verhoor.
Er kunnen zich 3 situaties voordoen met betrekking tot de personen die verhoord
worden. Natuurinspectie kan een verhoor uitvoeren van:
- personen die worden verdacht van het plegen van een milieumisdrijf;
- slachtoffers van een milieumisdrijf;
- getuigen van een milieumisdrijf.
Omdat een verhoor in deze situaties een verschillende finaliteit heeft, is de omvang van
de gewaarborgde rechten verschillend.
Milieuhandhavingsregelgeving 46
Welke rechten hebben verhoorden?
Bij een verhoor hebben zowel getuigen, slachtoffers en verdachten een aantal rechten die
moeten worden meegedeeld en genoteerd op het proces-verbaal van verhoor. Voor
verdachten verschillen deze rechten naar gelang de zwaarte van de misdrijven waarover
ze worden verhoord.
Sowieso geldt voor ieder verhoord persoon bij elk verhoor ongeacht de zwaarte van de
misdrijven en de hoedanigheid van de verhoorde (Wet Franchimont):
- de verhoorde kan vragen en antwoorden laten weergeven in exacte bewoordingen,
- de verhoorde kan vragen dat een bepaalde opsporingshandeling wordt gesteld of
een verhoor wordt afgenomen,
- de mededeling aan de verhoorde dat zijn verklaring als bewijs in rechte kan worden
gebruikt.
Daarnaast werden nieuwe verhoorregels opgemaakt met de Salduz-hervormingen.
Hierbij wordt wel een onderscheid gemaakt tussen de zwaarte van de misdrijven en de
hoedanigheid van de verhoorde.
Om een natuurinspecteur hierbij te helpen werd een schema opgesteld met 3 categorieën
en 3 verhoorsituaties. Aan elke categorie en verhoorsituatie werd een model gekoppeld
met een juiste weergave van de rechten die van toepassing zijn. Deze worden ‘on the
job’ verduidelijkt.
Vormgeving van het handhavingsbeleid
DE VHRM: Vlaamse Hoge Handhavingsraad voor Ruimte en Milieu
Op grond van het milieuhandhavingsdecreet werd in 2009 een gewestelijke raad voor de
milieuhandhaving opgericht: de Vlaamse Hoge Handhavingsraad voor Ruimte en Milieu.
Deze overheidsinstantie adviseert de minister over de krachtlijnen en de prioriteiten van
het beleid inzake de handhaving van het milieurecht. De raad doet dat op eigen initiatief
of op verzoek van het Vlaams Parlement of de Vlaamse Regering.
Met het oog op een doelmatige handhaving van de milieuwetgeving organiseert de VHRM
dan ook het systematisch overleg met de milieuhandhavingsactoren. Dit overleg kan
uitmonden in afspraken tussen de verschillende actoren. Deze afspraken worden
protocollen genoemd.
De VHRM is de gangmaker voor zowel het voeren van overleg met
milieuhandhavingsactoren, als voor het voorbereiden en het afsluiten van de protocollen.
In dit kader kan worden verwezen naar het eerste milieuhandhavingsprotocol dat op 18
Milieuhandhavingsregelgeving 47
maart 2013 werd ondertekend door minister Schauvliege en minister Turtelboom, zijnde
de ‘Prioriteitennota vervolgingsbeleid milieurecht in het Vlaamse Gewest 2013’ (zie
hieronder).
De VHRM stelt een jaarlijks milieuhandhavingsrapport en een vijfjaarlijks
milieuhandhavings-programma op dat door de Vlaamse Regering moet worden
bekrachtigd.
Milieuhandhavingsprogramma
Het milieuhandhavingsprogramma, dat een tijdshorizon van vijf jaar heeft, beschrijft de
handhavingsprioriteiten van de gewestelijke overheden die belast zijn met de handhaving
van het milieurecht. Het milieuhandhavingsprogramma kan eveneens aanbevelingen
bevatten inzake de handhaving van het milieurecht op provinciaal en gemeentelijk
niveau, alsook inzake de samenwerking met en tussen deze beleidsniveaus.
Milieuhandhavingsprogramma 2015-2019 bevat ook een strategisch en operationeel plan
van de VHRM zelf en concrete beleidsaanbevelingen rond de thema’s water, afval en
informatie-uitwisseling.
Het Milieuhandhavingsprogramma 2015-2019 is terug te vinden op website van de
VHRM.
Milieuhandhavingsrapport
Jaarlijks stelt de VHRM een milieuhandhavingsrapport op.
Het milieuhandhavingsrapport bevat minstens een algemene evaluatie van het in het
afgelopen kalenderjaar gevoerde gewestelijke milieuhandhavingsbeleid; een specifieke
evaluatie van de inzet van de afzonderlijke handhavingsinstrumenten; een overzicht van
de gevallen waarin, binnen de gestelde termijn, geen uitspraak werd gedaan over de
beroepen tegen besluiten houdende bestuurlijke maatregelen; een evaluatie van de
beslissingspraktijk van de parketten inzake het al dan niet strafrechtelijk behandelen van
een vastgesteld milieumisdrijf; een overzicht en vergelijking van het door de gemeenten
en provincies gevoerde milieuhandhavingsbeleid; een inventaris van de inzichten die
tijdens de handhaving werden opgedaan en die kunnen worden aangewend ter
verbetering van de milieuregelgeving, beleidsvisies en beleidsuitvoering; en
aanbevelingen voor de verdere ontwikkeling van het milieuhandhavingsbeleid.
De milieuhandhavingsrapporten kunnen nagelezen worden op:
http://www.vhrm.be/publicaties
Milieuhandhavingsregelgeving 48
Tevens staat de VHRM in voor de opmaak van een jaarlijks handhavingsrapport
Ruimtelijke Ordening, analoog aan het Milieuhandhavingsrapport. Beide rapporten zullen
in de toekomst volledig geïntegreerd worden.
Overheden belast met de handhaving van het milieurecht
De volgende actoren zijn betrokken bij de handhaving van het milieurecht:
a. Departement Omgeving
de afdeling Milieu-inspectie
de afdeling Milieuvergunningen
de afdeling Handhaving
de afdeling Land- en Bodembescherming, Ondergrond en Natuurlijke
Rijkdommen;
b. de Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij (OVAM);
c. de Vlaamse Landmaatschappij (VLM);
d. de Vlaamse Milieumaatschappij (VMM);
e. het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB);
f. Waterwegen en Zeekanaal NV (AWZ);
g. het Vlaams Agentschap Zorg en Gezondheid (VAZG);
h. het Agentschap Wegen en Verkeer (AWV);
i. NV De Scheepvaart;
j. Departement Mobiliteit en Openbare Werken (MOW)
k. de Vlaamse burgemeesters;
l. de Vlaamse gemeenten;
m. de intergemeentelijke verenigingen;
n. de Vlaamse politiezones;
o. de Federale politie;
p. de Vlaamse provinciegouverneurs;
q. de Vlaamse provinciale toezichthouders;
r. het Milieuhandhavingscollege;
s. de parketten.
De prioriteitennota vervolgingsbeleid milieurecht in het Vlaamse
Gewest 2013’
Op maandag 18 maart 2013 ondertekenden Vlaams minister van Leefmilieu, Natuur en
Cultuur Joke Schauvliege en federaal minister van Justitie Annemie Turtelboom het 1e
milieuhandhavingsprotocol.
Het bepaalt de prioriteiten voor het toezicht en de vervolging van milieumisdrijven. Deze
bepaling van de prioritaire milieumisdrijven die strafrechtelijk vervolgd moeten worden
Milieuhandhavingsregelgeving 49
betekent niet dat alle andere milieumisdrijven geen aandacht meer zullen krijgen of nooit
meer geverbaliseerd zullen worden.
De aanduiding als prioritair milieumisdrijf houdt in dat het dossier op de meest
doeltreffende manier zal afgehandeld worden zowel wat de strafrechtelijke als de
bestuurlijke weg betreft.
Het prioritaire karakter wordt eveneens vermeld op het PV.
Bij de bepaling of een bepaalde categorie misdrijven al dan niet als prioritair wordt
aangeduid worden een aantal criteria gehanteerd.
- Algemene criteria zijn: ernst van het milieumisdrijf, het georganiseerd karakter van
het milieumisdrijf, het systematisch en langdurig karakter van het milieumisdrijf,
het feit dat de milieumisdrijven een belangrijk vermogensvoordeel met zich
meebrengen voor de overtreder, het ondanks een verbod toch uitoefenen van en
activiteit, het ontbreken van een noodzakelijke voorafgaande overheidsmachtiging
(vergunning, erkenning) bij het uitoefenen van een activiteit en het feit dat de
vaststelling van het milieumisdrijf aanleiding geeft tot bestuurlijke maatregelen.
Ook het (actief) tegenwerken van de handhaving is een criteria om het misdrijf als
prioritair te aanzien. Voorbeelden hiervan zijn het opzettelijk schenden van de
toezichtrechten, het niet-uitvoeren of negeren van opgelegde bestuurlijke
maatregelen en boetes, als er reeds meerdere vaststellingen en of veroordelingen
wegens milieumisdrijven.
- Per specifieke categorie van misdrijven worden dan nog specifieke criteria
gehanteerd, zoals bv. bij ‘bosmisdrijven’: illegale ontbossingen, onrechtmatige toe-
eigening van openbaar bos, andere schendingen waardoor aan het bospatrimonium
schade wordt toegebracht.
De prioriteitennota kan je downloaden via de volgende link:
http://www.vhrm.be/protocollen-0/prioriteitennota
De aanpak van ANB natuurinspectie
Het Agentschap voor Natuur en Bos wil haar handhavingsactiviteiten effectief en efficiënt
plannen en uitvoeren. Recent heeft het Management van het ANB een “Meerjarenvisie
Agentschap voor Natuur en Bos met betrekking tot natuurhandhaving” goedgekeurd. Dit
meerjarenplan beoogt de visie van het ANB rond handhaving voor de komende jaren te
schetsen.
Het doel van de inzet van natuurhandhaving is duidelijk: het zoveel mogelijk voorkomen
en beperken van schade aan natuur, en in voorkomend geval het herstellen van de
schade aan natuur. Het vernieuwende aan deze nieuwe visie van Natuurinspectie is dat
Milieuhandhavingsregelgeving 50
de acties in een globaal (rollend) meerjarenprogramma worden opgenomen met een
aanzet van gerichte interventies.
Natuurinspectie gaat hierbij bewust methodisch op zoek naar een andere aanpak en
combinatie van de inzet van instrumenten dan tot nog toe het geval was.
De essentie van dit meerjarenprogramma is een planmatige en
programmatorische aanpak met:
- meer nadruk op preventie (verhoging naleving);
- de inschatting van de risico’s van niet naleving (+ uitvoeren van risicoanalyse) wat
moet leiden tot het vaststellen van nieuwe prioriteiten;
- gefaseerde doelgroepenanalyse;
- een cyclische aanpak.
Programmatisch handhaven binnen ANB
De cel Natuurinspectie van het Agentschap voor Natuur en Bos (ANB) is belast met de
handhaving van het milieubeheerrecht. Bij deze handhavingsopgave wordt gewerkt met
een handhavingsplan, dat de prioriteiten voor dat jaar bevat.
Tot voor kort werden deze prioriteiten bepaald op basis van gezond verstand, ervaring en
vragen van doelgroepen. Om de keuze van de prioriteiten beter te kunnen motiveren liet
Natuurinspectie een risicoanalyse uitvoeren. Deze leidt tot een gemotiveerde keuze van
doelgroepen en regels waar de handhaving zich op zou moeten richten. Bijgevolg kan de
handhavingscapaciteit daar worden ingezet waar een maximaal effect op de
beleidsdoelen wordt bereikt, te weten op die doelgroepen die de hoogste risico’s vormen
voor de natuur. Samen met de risicoanalyse werd ook een analyse van de naleef- en
overtredingsmotieven uitgevoerd. Deze bepaalt welke de meest effectieve interventies
zijn voor de verschillende geprioriteerde doelgroepen of dus de manier waarop de
handhaving zou moeten worden ingericht.
Bij het uitvoeren van de risicoanalyse is gewerkt binnen het kader van het concept
“programmatisch handhaven”, zoals dat is ontwikkeld door het Nederlandse
Ministerie van Justitie. Dit houdt in dat de informatie, kennis en ervaring van het ANB en
haar partners gestructureerd benut wordt om het gedrag van de prioritaire doelgroep
effectief en efficiënt te beïnvloeden. De handhavingsuitdaging staat daardoor centraal, in
plaats van de eigen capaciteiten, bevoegdheden en handhavings-gewoonten. De aanpak
van het programmatisch handhaven is er bijgevolg op gericht om die acties en
interventies uit te voeren, die daadwerkelijk de naleving bevorderen op die punten waar
dat er ook echt toe doet.
Milieuhandhavingsregelgeving 51
Resultaten risico-analyse: de handhavingsprioriteiten
Op basis van enerzijds de impact van overtredingen op de natuurwaarde en anderzijds
het naleefniveau, is vastgesteld welke groepen het hoogste risico voor de natuur vormen.
Aanvullend is gekeken naar de bestuurlijke en maatschappelijke gevoeligheid van
overtredingen. De handhavingsinspanning kan daardoor gerichter en slimmer worden
ingezet op de doelgroepen die het grootste risico vormen voor de natuur.
Doelgroepen die regels schenden op vlak van “grondgebonden” delicten komen meestal
in de reeks van een hogere prioriteit, omdat hun overtredingen vaak schade en soms
onherstelbare schade aan de natuur teweegbrengen. Hierdoor komen overheden,
landbouwers, grondeigenaars, natuurbeheerders en paardenhouders in beeld.
Tot nu is veel aandacht gegeven aan doelgroepen die we eerder kunnen rekenen tot de
natuurgebruikers zoals vissers, jagers en recreanten. De meeste schendingen van de
riviervisserijregelgeving en jachtregelgeving hebben een relatief geringe impact op de
natuur. Slechts enkele situaties hebben een zodanige impact dat ze als prioriteit kunnen
beschouwd worden.
Ook recreanten hebben doorgaans een beperkte impact op de natuur. Alleen
gemotoriseerde recreatie in kwetsbare gebieden en recreanten die in informeel verband
in grote groepen overtreden komen als prioriteit naar voren. Voor de doelgroep van de
vogelhouders zal de focus gelegd worden op de beschermde soorten.
Voor deze doelgroepen wordt de komende jaren een aanpak op maat ontwikkeld, die er
op is gericht het aantal overtredingen en daarmee de schade aan de natuur terug te
dringen. De doelgroepen of bepalingen die geen prioriteit krijgen zullen niet worden
gedoogd. Ook deze gedragingen houden de aandacht van de natuurinspecteurs. Wanneer
er overtredingen worden geconstateerd, of meldingen binnen komen, dan kan en zal de
inspectie gepast optreden. Anders dan voor de geprioriteerde groepen en gedragingen,
zal er voor de niet geprioriteerde doelgroepen geen specifieke preventieve
interventiestrategie op maat worden ontwikkeld, maar wordt aangesloten bij de reguliere
sanctiestrategie.
Cases
Onderstaande voorbeelden illustreren hoe een natuurinspecteur kan optreden in vaak
voorkomende gevallen. Hierbij wordt ook nog eens het onderscheid tussen toezicht en
opsporing duidelijk gemaakt.
Casus 1
Een natuurinspecteur hoort van enkele buurtbewoners dat er op een bepaald adres
vogels worden gevangen. Hij gaat ter plaatse en van in een aanpalend veld ziet hij dat
Milieuhandhavingsregelgeving 52
er mistnetten opgesteld staan. Hij beslist om onmiddellijk in actie te schieten en belt zijn
celverantwoordelijke (CVNI) zodat er desnoods gedwongen een huiszoeking kan worden
gedaan.
De NI belt aan, confronteert de bewoner met het mistnet en vraagt toestemming tot
huiszoeking.
Situatie 1:
De toestemming tot huiszoeking wordt hem verleend door de bewoner. De NI en de
CVNI doen de zoeking ALS TOEZICHTHOUDER en treffen naast het mistnet eveneens
enkelen ongeringde vogels en een verboden pootklem aan.
Geval A: de overtreder doet afstand van de illegale voorwerpen en vogels
- de vogels kunnen met een BHBM worden vrijgelaten
- de pootklem kan met een BHBM bestuurlijk in beslag worden genomen
- het mistnet kan met een BHBM worden vernietigd
Geval B: de overtreder doet geen afstand van de illegale voorwerpen en vogels
- de vogels kunnen met een BHBM worden overgebracht naar het VOC tot aan de
uitspraak, daarna kunnen ze desgevallend worden vrijgelaten
- de pootklem kan met een BHBM bestuurlijk in beslag worden genomen
- het mistnet kan met een BHBM bestuurlijk in beslag worden genomen
Situatie 2:
De toestemming tot huiszoeking wordt hem niet verleend.
De NI en de CVNI doen de zoeking ALS GEWESTELIJK OPSPORINGSAMBTENAAR en
treffen naast het mistnet eveneens enkele ongeringde vogels en een verboden pootklem
aan.
- de vogels, de pootklem en het mistnet worden gerechtelijk in beslag genomen
Casus 2
Naar aanleiding van een verhoor van een man die betrapt werd op het vangen van
vogels komt aan het licht dat hij enkele gevangen vogels verkocht heeft aan een derde.
De natuurinspectie wil bij de derde een huiszoeking doen ten einde ook hier mogelijke
illegale praktijken aan het licht te brengen.
Een dergelijke zoeking zal enkel met een toestemming tot huiszoeking of een
huiszoekingsbevel kunnen worden uitgevoerd. Er zijn immers in hoofde van de
natuurinspecteur voldoende concrete elementen aanwezig dat de derde een misdrijf
Milieuhandhavingsregelgeving 53
heeft begaan en verdere onderzoeksdaden kunnen enkel ALS GEWESTELIJK
OPSPORINGSAMBTENAAR.
Eventuele zaken die naar aanleiding van de zoeking in beslag genomen worden kunnen
enkel gebeuren via de gerechtelijke inbeslagname.
Casus 3
Op het internet wordt een advertentie gevonden van een persoon die allerlei verboden
vogelvangstmateriaal verkoopt. De natuurinspecteurs hebben enkel een GSM-nummer
van de verkoper en willen de identiteit van dit nummer achterhalen. Aan de PK wordt
gevraagd om deze persoon te identificeren.
Na de identificatie wil men overgaan tot huiszoeking.
De huiszoeking zal enkel kunnen met een toestemming tot huiszoeking of met een
huiszoekingsbevel. Eventuele zaken die naar aanleiding van de zoeking in beslag
genomen worden kunnen enkel gebeuren via de gerechtelijke inbeslagname. NI treed
hier immers op als GEWESTELIJK OPSPORINGSAMBTENAAR.
Casus 4
Naar aanleiding van een controle van een jachtrevier wordt vergiftigd lokaas gevonden.
De natuurinspecteurs vermoeden sterk dat een bewoner uit de streek hiervoor
verantwoordelijk is. Geruchten doen immers de ronde dat de bewuste persoon, een
fervent duivenliefhebber, een sterke afkeer heeft van roofvogels ‘die al zijn duiven
pakken!’
De natuurinspectie wil bij deze persoon op zoek gaan naar het gebruikte gif/vergiftigd
lokaas.
De natuurinspecteur zal ALS TOEZICHTHOUDER een visitatiemachtiging aanvragen om
bij de bewoner thuis een zoeking te kunnen doen.
Eventueel aangetroffen gif/vergiftigd lokaas wordt meegenomen op grond van het
toezichtrecht: recht op onderzoek van zaken om te laten analyseren en te vergelijken
met het aangetroffen gif in het jachtrevier.
Indien het blijkt dat het inderdaad gaat om het gebruikte gif zal het gif (gebruik is
verboden) bestuurlijk in beslag genomen worden. Eventueel geprepareerd lokaas zal
bestuurlijk kunnen vernietigd worden.
Casus 5
Milieuhandhavingsregelgeving 54
Op een vogelbeurs worden mistnetten verkocht.
Situatie 1
De verkoper zegt dat hij niet wist dat dit verboden was, maar doet toch afstand van het
vangstmateriaal. Hij zegt dat hij thuis nog een voorraad heeft liggen en dat deze ook in
beslag genomen mogen worden. Thuis bij de verkoper wordt een huiszoeking met
toestemming gedaan.
De op de beurs aangetroffen mistnetten alsook deze gevonden bij de verkoper thuis
kunnen ALS TOEZICHTHOUDER bestuurlijk in beslag genomen en vernietigd worden.
Situatie 2
De verkoper zegt dat hij niet wist dat dit verboden was maar wil geen afstand doen van
het vangstmateriaal. De natuurinspecteurs vermoeden dat hij thuis nog meer verboden
tuigen heeft liggen en willen bij hem een zoeking doen. De verkoper weigert iedere
medewerking en verleent hiertoe geen toestemming.
De op de beurs aangetroffen mistnetten kunnen ALS TOEZICHTHOUDER bestuurlijk in
beslag genomen worden. De natuurinspecteur wacht nog even op de uitspraak en zal ze
daarna vernietigen.
De verkoper werd op heterdaad betrapt op het verkopen van verboden tuigen. Hij
weigert toestemming tot huiszoeking. Een visitatiemachtiging of huiszoekingsbevel is in
dit geval niet aangewezen omdat de verkoper waarschijnlijk meteen de verboden tuigen
gaat doen verdwijnen. Een huiszoeking met OGP-HPdK is wel mogelijk als dit kort na de
betrapping plaatsvindt. Eventueel gevonden verboden tuigen worden ALS GEWESTELIJK
OPSPORINGSAMBTENAAR gerechtelijk in beslag genomen.
Bronnen - Handboek Handhaving Milieubeheerrecht dd. 17/11/2016, Bert Vandenbosch
Natuurinspectie centrale diensten, intern document.
- Prioriteitennota vervolgingsbeleid milieurecht in het Vlaams gewest 2012
- Risicoanalyse Agentschap voor Natuur en Bos, Programmatisch handhaven in het
Vlaams milieubeheerrecht, Auee & Palmen Advies, november 2013.
- Handhavingsrapport 2016 (ANB)
- Milieuhandhavingsrapport 2016 (VHRM)
- http://www.vhrm.be
- http://www.natuurenbos.be
Basisbegrippen van het rechtssysteem 55
Basisbegrippen van
het rechtssysteem
Basisbegrippen van het rechtssysteem 56
Basisbegrippen van het rechtssysteem in
België
Voor wie niet vertrouwd is met het recht, verwijzen we naar de inleidende tekst in het
basistraject. Hieronder beschrijven we kort hoe regelgeving tot stand komt in Vlaanderen
en welke informatiebronnen je kan hanteren om de meest recente wetgeving op te
zoeken.
Scheiding der drie machten
Een moderne rechtsstaat zoals België is gebaseerd op de zgn. scheiding der machten.
Iedereen weet immers dat je niet tegelijk rechter en partij kunt zijn. Vandaar dat de
wetgever de normen vastlegt maar dat de concrete toepassing ervan, in geval van
betwisting tussen de overheid en de burger (strafrecht) of tussen burgers onderling
(burgerlijk recht) aan een onafhankelijk rechter is opgedragen. Er is dus een scheiding
tussen de wetgevende en de rechtsprekende macht. De derde macht is de uitvoerende
macht. Die moet de normen concreet uitvoeren, binnen de krijtlijnen daartoe getrokken
door de wetgevende macht, en moet zich neerleggen bij eventuele beslissingen van de
rechtsprekende macht.
- De federale wetgevende macht maakt de wetten en controleert de uitvoerende
macht. Ze wordt uitgeoefend door het parlement en de koning. Het parlement
bestaat uit twee kamers, de Senaat en de Kamer van volksvertegenwoordigers.
- De federale uitvoerende macht bestuurt het land. Ze zorgt ervoor dat de wetten in
concrete gevallen worden toegepast en nageleefd. De uitvoerende macht wordt
uitgeoefend door de koning en zijn regering van ministers en staatssecretarissen.
- De rechterlijke macht doet uitspraak over geschillen en wordt uitgeoefend door
hoven en rechtbanken. Ze controleert ook de wettelijkheid van de daden van de
uitvoerende macht.
De scheiding der machten geldt ook op het niveau van de gemeenschappen en de
gewesten. Ze hebben elk een aparte wetgevende en uitvoerende macht. De rechterlijke
macht wordt echter voor de federale overheid, de gemeenschappen en de gewesten door
dezelfde instanties uitgeoefend.
In algemene zin heeft de wetgevende macht het laatste woord. Want in reactie op
rechterlijke beslissingen staat het de wetgever vrij om de wet te wijzigen. Het principe
van de scheiding der machten is vastgelegd in de Grondwet.
Basisbegrippen van het rechtssysteem 57
Wet- en regelgeving
Rechtsbronnen
In onze samenleving bestaan de rechtsregels voor het grootste deel uit geschreven
teksten. Het zijn algemeen bindende regels die op eender welk niveau (federaal,
gewestelijk, gemeentelijk,…) kunnen uitgevaardigd worden door diverse
overheidsinstellingen (parlement, regering,…). De regels vormen samen de wetgeving.
De maatschappelijke afspraken die voortvloeien uit het federale parlement worden
‘wetten’ genoemd en zijn geldig over het volledige nationale grondgebied. Ze worden
uitgevaardigd door goedkeuring bij gewone meerderheid in de Kamer, bekrachtigd door
de Koning en gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad (BS).
Het initiatief voor een wet kan uitgaan van individuele parlementsleden in de kamer
(wetsvoorstel) of van de regering (wetsontwerp). In de praktijk gaan de meeste
initiatieven uit van de regering.
Het wetsontwerp of wetsvoorstel wordt eerst behandeld in de bevoegde parlementaire
commissie. Dit is een beperkte groep van parlementsleden die in het betrokken thema
gespecialiseerd zijn. Na de bespreking en eventueel aanpassing van de tekst in de
parlementaire commissie wordt het voorstel of ontwerp met een verslag doorgestuurd
naar de plenaire vergadering van de kamer waar de tekst ook besproken wordt en
eventueel aangepast (via amendementen). Zodra de kamer de tekst heeft gestemd
(aangenomen) wordt het een wetsontwerp. Zo een wetsontwerp heeft nog geen kracht
van wet. Dit gebeurt pas na bekrachtiging en afkondiging door de koning en de
bekendmaking in het BS.
De maatschappelijke afspraken voor Vlaanderen worden in decreten gegoten. Zoals
vermeld in het basistraject staan wet en decreet op gelijke voet. Zowel het Vlaams
Parlement als de Vlaamse Regering kunnen het initiatief nemen om een decreet uit te
werken en in te dienen:
- een ‘voorstel van decreet’ wordt ingediend door de leden van het Vlaams Parlement
- een ‘ontwerp van decreet’ wordt ingediend door de Vlaamse Regering
In de praktijk komen de meeste decreten tot stand op initiatief van de Vlaamse Regering.
Een decreet wordt goedgekeurd door het Vlaams parlement bij gewone meerderheid.
Voorafgaand aan de goedkeuring gebeurt eveneens een bespreking in de bevoegde
parlementaire commissie(s). Eens ze aangenomen wordt door het Vlaams Parlement,
moet ze vervolgens worden bekrachtigd en afgekondigd door de Vlaamse Regering en
gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad.
Basisbegrippen van het rechtssysteem 58
De Vlaamse Regering is als uitvoerende macht als enige belast met de uitvoering van de
Vlaamse decreten. Ze doet dit o.a. via de goedkeuring van uitvoeringsbesluiten
(Besluiten van de Vlaamse Regering – BVR’s). Uitvoeringsbesluiten mogen niet strijdig
zijn met het decreet/de wet waaraan ze hun bestaan ontlenen.
Maatregelen van tijdelijke aard of verdere detaillering van regels uit een
uitvoeringsbesluit worden door de regering soms doorgeschoven naar de bevoegde
minister. Die kan dan een ministerieel besluit (MB) nemen, dat ook gepubliceerd wordt in
het Belgisch Staatsblad. Ministers kunnen ook ministeriële omzendbrieven uitwerken.
Deze zijn niet bindend voor de burgers maar kunnen wel bindend zijn voor de
ambtenaren van de administraties.
Wat de bevoegdheden betreft, vermelden we nog kort dat een decreet enkel aspecten
kan regelen waarvoor het Vlaamse Gewest bevoegd is volgens de
bevoegdheidsverdelende regels tussen de federale overheid en de gewesten en
gemeenschappen. Een BVR kan enkel aspecten regelen waarvoor de Vlaamse Regering
bevoegd is gemaakt door een hogere rechtsnorm, met name door een decreet. Een MB
kan enkel zaken regelen waarvoor de betrokken minister bevoegd is, in de regel op basis
van een BVR.
Een wettekst wordt in principe van kracht 10 dagen na publicatie in het BS tenzij in de
wettekst zelf een andere datum wordt bepaald.
Opmaak regelgeving binnen ANB
Regelgeving is geen statische materie. Regelmatig worden kleine en minder kleine
wijzigingen aangebracht aan de bestaande regelgeving. Af en toe komt ook geheel
nieuwe regelgeving tot stand.
Het Agentschap voor Natuur en Bos speelt een belangrijke rol bij het voorbereiden en
begeleiden van regelgevende initiatieven met betrekking tot de materie waarvoor ANB
bevoegd is. In samenspraak met medewerkers van het kabinet van de bevoegde minister
wordt het dossier samengesteld door medewerkers die inhoudelijk met de betrokken
materie werkzaam zijn.
De aanzet om een regelgevend initiatief in gang te zetten kan zowel door de minister/het
kabinet als door de administratie (ANB) gegeven worden. In dit laatste geval is het
onvermijdelijk om het kabinet van nabij te betrekken bij het initiatief aangezien
reglementaire regelgeving moet worden vastgesteld door de wetgevende of de
uitvoerende macht. Voor wat de aspecten inzake handhaving betreft, wordt ook de cel
natuurinspectie betrokken bij elk regelgevend initiatief.
Basisbegrippen van het rechtssysteem 59
De totstandkoming van regelgeving gebeurt via een aantal opeenvolgende stappen die
we hieronder kort bespreken. Onderstaande schema geeft alvast de te volgen stappen
weer (https://overheid.vlaanderen.be/stroomschema):
Fase Beschrijving
1. Voorbereiding Kabinet en/of ANB bereiden al dan niet in onderlinge
samenwerking het regelgevingsdossier voor.
2. (Eerste) principiële
goedkeuring
In de aanloop naar de (eerste) principiële goedkeuring
moeten desgevallend bepaalde adviezen (o.a.
wetgevingstechnisch, taalkundig) en akkoorden (o.a.
akkoord van de minister van begroting) worden
gevraagd.
Vervolgens is het dossier klaar voor een (eerste)
principiële goedkeuring door het bevoegde niveau
(regering of minister).
- In het geval van een ontwerp-BVR (dus een
initiatief van de VR) is dit in de regel slechts een
eerste stap. Ontwerp-BVR’s moeten vervolgens
nog een tweede principiële goedkeuring en een
definitieve goedkeuring doorlopen.
- In het geval van een ontwerp-MB is de eerste
principiële goedkeuring tegelijk de definitieve
goedkeuring.
3. Tweede principiële
goedkeuring
Na de eerste principiële goedkeuring krijgen de minister
of de ministers van wie het initiatief uitgaat de opdracht
om een aantal adviezen in te winnen. Het gaat met
name om de adviezen van de zgn. ‘SAR’s’, de
strategische adviesraden, in het bijzonder de Minaraad.
Vervolgens is het dossier klaar voor een tweede
principiële goedkeuring door de Regering.
4. Definitieve goedkeuring Na de tweede principiële goedkeuring wordt het advies
Figuur 6 Stroomschema goedkeuring wetgeving
Basisbegrippen van het rechtssysteem 60
van de Raad van State over de ontwerptekst gevraagd.
Vervolgens is het dossier klaar voor een definitieve
goedkeuring door de Regering.
- In het geval dat het gaat om een Besluit van de
Vlaamse Regering is dit de finale stap: het nieuwe
BVR is een feit, mits publicatie in het Belgisch
Staatsblad.
5. Parlementaire
behandeling
In het geval dat het gaat om een ontwerp van decreet
moet het door de Regering voorgestelde ontwerp nog
worden ingediend bij en goedgekeurd door het Vlaams
Parlement vooraleer het nieuwe decreet helemaal een
feit is.
De behandeling in het Parlement gebeurt in de eerste
plaats in de daartoe bestemde commissie; in het geval
van ANB-materie is dit de Commissie Leefmilieu, Natuur,
Ruimtelijke Ordening en Onroerend Erfgoed. Na
goedkeuring van het ontwerp in de Commissie gaat het
naar de plenaire zitting in het Parlement, waar dan de
finale goedkeuring gebeurt.
6. Afkondiging en
bekrachtiging door de
Vlaamse Regering
In het geval dat het gaat om een ontwerp van decreet
moet het door de Regering voorgestelde ontwerp nog
worden afgekondigd en bekrachtigd.
Dit zijn twee formele stappen:
- de afkondiging is de daad waarmee de Vlaamse
Regering de authenticiteit van een door het
Parlement vastgesteld decreet bevestigd;
- de bekrachtiging is de allerlaatste fase in het
totstandkomingsproces van een decreet: de
Vlaamse Regering verklaart zich akkoord met de
inhoud van een decreet.
7. Publicatie in het Belgisch
Staatsblad
Een regelgevende tekst treedt pas in werking en wordt
pas bindend t.a.v. de burger na de publicatie ervan in
het Belgisch Staatsblad.
8. Gerichte communicatie Deze laatste stap is geen formele, verplichte stap. In
beginsel geldt het principe dat ‘elke Belg wordt geacht
de wet te kennen’ op basis van de publicatie van een
besluit of decreet in het Belgisch Staatsblad.
In de praktijk ligt het uiteraard niet zo eenvoudig: er is
Basisbegrippen van het rechtssysteem 61
nood aan externe communicatie. De bekendheid en
de efficiëntie van een nieuw initiatief kan gevoelig
verhoogd worden door het voeren van gerichte
communicatie over de nieuwe regelgeving ten aanzien
van de betrokken maatschappelijke actoren. De manier
waarop dat kan gebeuren varieert al naargelang het
geval.
Daarnaast is er ook nog het aspect van de interne
communicatie binnen ANB zelf. Het is belangrijk dat
alle ANB-medewerkers wiens taak wordt beïnvloed door
de nieuwe regelgeving op een degelijke en eenvormige
wijze duiding krijgen over de veranderingen.
Informatiebronnen
De volledige en actuele versie van de Vlaamse regelgeving is te vinden op
http://codex.vlaanderen.be. Bij ANB intern wordt de meest recente wetgeving gebundeld
op een platform. Ook de procedures en richtlijnen vind je hier terug. Specifiek voor ANB
Natuurinspectie wordt door de jurist van natuurinspectie een ‘instructiehandboek’
bijgehouden. Hierin vind je meer info over o.a. het toepassen de procedures inzake
milieuhandhaving.
Documenten die gepubliceerd worden in het Belgisch Staatsblad worden in de regel
binnen één werkdag na de publicatie verwerkt door www.codex.vlaanderen.be. Je kan er
dus van uitgaan dat de regelgeving die je er vindt op elk moment actueel is.
De meeste wetgevende teksten (wetten, decreten, Europese richtlijnen, verdragen, enz.)
worden na hun publicatie meermaals gewijzigd, aangevuld of gecorrigeerd. Voor burgers
of bedrijven is het moeilijk om al die wijzigingen bij te houden en te weten wat op een
bepaald ogenblik de correcte, geldende tekst is. Om dit te vergemakkelijken en om de
wetgeving overzichtelijker en toegankelijker te maken, kan men een consolidatie van
deze teksten maken. Hierbij wordt de oorspronkelijke basistekst genomen en daarin
verwerkt men alle wijzigingen die in de loop der jaren via afzonderlijke
wijzigingsbepalingen aan de wetgeving zijn aangebracht, zodat opnieuw één authentieke
wettekst voorhanden is. Zo een tekst in geconsolideerde vorm - of geconsolideerde tekst-
heeft enkel een informatieve waarde en is niet juridisch bindend; enkel de
oorspronkelijke publicaties zijn dat.
Coördinatie omvat het samenvoegen van verschillende afzonderlijke maar inhoudelijk
samenhangende regelgeving in één geheel, waarbij artikelen en bepalingen worden
gehergroepeerd, zonder dat wezenlijke inhoudelijke veranderingen plaatsvinden (bv.
coördinatie van alle uitvoeringsbesluiten op het Bodemsaneringsdecreet in één
reglement: Vlarebo).
Basisbegrippen van het rechtssysteem 62
Codificatie is meer ingrijpend. Het gaat over het samenvoegen en herstructureren van
wetgeving tot een logisch geheel, vaak vanuit een visie over de optimale toekomstige
structuur en waarbij inhoudelijke wijzigingen bijna onvermijdelijk zijn.
Daarbinnen kunnen twee varianten worden onderscheiden.
- Een eerste is het bundelen van regelgeving in een beperkt aantal wetboeken of
wetgevingscomplexen (bv. één Milieudecreet, één Energiedecreet, …).
- Een tweede is het gebruik van ‘horizontale decreten’ die de regels uniformiseren
rond een bepaald aspect dat tot dusver in vele of alle wetgeving afzonderlijk is
geregeld (bv. één Natuurdecreet).
Dat kan binnen één beleidsdomein gebeuren (bv. één Milieuhandhavingsdecreet dat de
uiteenlopende handhavingsbepalingen in milieudecreten en –besluiten vervangt) of over
beleidsdomeinen heen (bv. harmonisatie regels betreffende het voorkooprecht of het
gebruik van convenants, een decreet betreffende administratieve procedures,…).
Op www.codex.vlaanderen.be vind je de geconsolideerde versies van de
regelgeving. Dus de regelgeving (met wijzigingen) zoals die nu van kracht is.
Figuur 7 www.codex.vlaanderen.be
Bij het downloaden van de teksten op www.codex.vlaanderen.be kan je kiezen om extra
informatie te krijgen bij de artikels. Extra informatie is ook te vinden in een ‘memorie
van toelichting’. Dit is de uitleg opgemaakt door diegene die een wetsontwerp/ontwerp
van decreet of wetsvoorstel/voorstel van decreet indient. In de memorie van toelichting
geeft die aan waarom het onderwerp wettelijk moet worden geregeld. Tevens wordt in de
memorie van toelichting ieder artikel van de desbetreffende wet/decreet door middel
van commentaar toegelicht. Een wetsontwerp/ontwerp van decreet wordt door de
Basisbegrippen van het rechtssysteem 63
regering gezamenlijk met de memorie van toelichting (verplicht) en het advies van de
Raad van State ingediend bij het parlement.
Een verslag aan de Vlaamse Regering is erop gericht een systematische en algemeen
kenbaar gemaakte toelichting te verschaffen bij een ontwerp van besluit van de Vlaamse
Regering, m.a.w. hierin worden de bedoelingen van de Vlaamse Regering verduidelijkt.
Naast een algemene toelichting bevat dergelijk verslag ook een artikelsgewijze
bespreking. Net als een memorie van toelichting bij een ontwerp van
decreet/wetsontwerp hoort een verslag aan de Vlaamse regering bij een BVR maar is ze
niet verplicht.
Kennismaking met het (milieu)recht
Het milieurecht is, net zoals de natuur, ‘organisch gegroeid’. Daarom vertoont het een
grote complexiteit. Voor de globale indeling baseren we ons op de kenmerken van de
milieuproblematiek zelf. In deze cursus focussen we op het natuurbehoudsrecht, maar
we houden de talrijke en belangrijke dwarsverbanden met het ruimtelijke ordeningsrecht
in de gaten.
De indeling van het milieurecht is gebaseerd op de basisindeling van de
milieuproblematiek. Die is samen te vatten in 3 elementen:
- De mens onttrekt goederen aan de natuur (vooral aan het fysisch milieu: het water,
de bodem, de lucht) waardoor uitputting kan ontstaan.
- De mens geeft deze goederen na gebruik of verbruik terug aan de natuur. Als dit
gebeurt in een vorm waar de natuur geen blijf mee weet, spreken we van
vervuiling. Zo is het inbrengen van zware metalen in de natuur vervuiling; het
maken van compost uit organisch afval is dat niet.
- Door al deze menselijke activiteiten dreigt ook de levende natuur te worden
aangetast: de biodiversiteit neemt af.
Het voorkómen van uitputting is de opdracht van het milieubeheer. Het recht dat
daarmee verband houdt is het milieubeheerrecht. Het tegengaan van verontreiniging of
de sanering ervan is de opdracht van de milieuhygiëne, met daarmee samenhangend het
milieuhygiënerecht. Het behoud of het herstel van de biodiversiteit is de opdracht van
natuurbehoud en het natuurbehoudsrecht.
Deze cursus is gericht op het natuurbehoudsrecht. De belangrijkste wetten en
decreten zijn het Natuurdecreet (1997), het Bosdecreet (1990), het Jachtdecreet (1991)
en de Wet op de riviervisserij (1954). Het Vlaamse natuurbehoudsrecht wordt
aangestuurd door de Europese Vogelrichtlijn (1979) en de Europese Habitatrichtlijn
(1992).
Het natuurbehoudsrecht heeft de volgende onderdelen:
Basisbegrippen van het rechtssysteem 64
- Horizontale maatregelen: het zijn maatregelen die altijd en overal geldig zijn.
- Gebiedsgericht natuurbeleid: maatregelen gericht op het veilig stellen van
bepaalde natuurgebieden zoals het Vlaams Ecologisch Netwerk (VEN) en de
speciale beschermingszones in uitvoering van de Vogelrichtlijn en de Habitatrichtlijn
- Soortgericht natuurbeleid: maatregelen gericht op de instandhouding van
soorten, meestal als aanvulling op het gebiedsgericht natuurbeleid. Centraal staat
het Soortenbesluit, dat eveneens wordt beheerst door de Europese richtlijnen
vermeld in het vorige punt. Ook het Jachtdecreet en de Riviervisserijwet streven
het behoud van de te bejagen of te vangen soorten na.
En wat met de ruimtelijke ordening? Die zoekt naar de juiste afweging tussen de
verschillende bestemmingen die aan ons grondgebied kunnen worden gegeven (zie
verder). Traditioneel bestond een bestuurlijke waterscheiding tussen de beleidsdomeinen
ruimtelijke ordening enerzijds en milieuzorg en natuurbehoud anderzijds. De oude
opvatting was die van ruimtelijke ordening als ‘scheidsrechter’ tussen de verschillende
maatschappelijke aanspraken op de open ruimte. Ondertussen is de relatie tussen
ruimtelijke ordening en milieuzorg/natuurbehoud er een van wisselwerking. De
wisselwerking is dermate groot dat ze op 1 april 2017 geleid heeft tot een fusie van het
beleidsdomein Ruimtelijke Ordening, Woonbeleid en Onroerend Erfgoed (RWO) en het
beleidsdomein Leefmilieu, Natuur en Energie (LNE) tot het beleidsdomein Omgeving.
Hoewel de medewerkers van ANB niet bevoegd zijn op het vlak van ruimtelijke ordening,
is kennis van de dwarsverbanden tussen ruimtelijke ordening en natuurbehoud van groot
belang. De wetgeving inzake de ruimtelijke ordening staat beschreven in de Vlaamse
Codex Ruimtelijke Ordening. Deze codex volgt het Decreet Ruimtelijke Ordening (1999-
2009) op, dat de oude Wet ruimtelijke ordening, die dateerde van 1962, opvolgde.3
Bronnen
- https://overheid.vlaanderen.be/regeringsdocumenten
- Cursus wetgeving bosbouwbekwaamheid
- Instructie regelgevingsinitiatieven ANB, intern document
- https://overheid.vlaanderen.be/5-samenhangend
3 Met de grondwetsherziening van 1970 werd de aanzet gegeven tot de federalisering van België. Eerst werden
de culturele bevoegdheden overgedragen aan de ‘cultuurgemeenschappen’. Met de Bijzondere Wet van 8 augustus 1980 volgden de gewestmateries; die werden overgedragen aan de gewesten. In Vlaanderen kwam het meteen tot een fusie van de gemeenschap en het gewest. Het Vlaams Parlement maakt binnen zijn bevoegdheden decreten, die op dezelfde hoogte staan als wetten maar alleen maar binnen het eigen grondgebied gelden. Op die manier werden de oude nationale wetten na de gewestvorming stap voor stap vervangen door decreten. Een voorbeeld is de Wet ruimtelijke ordening van 1962 die in 1990 werd vervangen door een Vlaams decreet. Een ander voorbeeld is het Boswetboek van 1854, vervangen door het Vlaamse Bosdecreet van 1990.
Ruimtelijke ordening 65
Ruimtelijke ordening
in Vlaanderen
Ruimtelijke ordening 66
Ruimtelijke ordening in Vlaanderen
Ruimtelijke ordening schept een algemeen ruimtelijk kader voor alle maatschappelijke
sectoren in Vlaanderen. Op het beleid rond milieuzorg en natuurbehoud oefent
ruimtelijke ordening een belangrijke invloed uit. Hoe de ruimtelijke ordening vorm krijgt
en welke invloed ze heeft, wordt in dit hoofdstuk besproken.
Het centrale decreet inzake ruimtelijke ordening is de Vlaamse Codex Ruimtelijke
Ordening (VCRO, 15/05/2009). Tal van uitvoeringsbesluiten en verordeningen geven
uitvoering aan het decreet. Omzendbrieven en handleidingen lichten de wetgeving en
regelgeving toe. Een overzicht vind je via https://www.ruimtelijkeordening.be/Wetgeving
Ruimtelijke structuurplannen: visie op de gewenste structuur
Aangezien de open ruimte voor zeer uiteenlopende zaken gebruikt kan worden, zoekt het
beleidsdomein naar de juiste afweging tussen de verschillende functies die aan ons
grondgebied kunnen worden gegeven.
Een eerste vraag hierbij is waar de samenleving met de beschikbare ruimte naartoe wil.
Waar moeten woningen komen en waar kan industrie? Waar komt natuur? En hoeveel?
Ruimtelijke ordening maakt een ruimtebalans op en weegt o.a. de behoeften van
milieuzorg en natuurbehoud af aan andere maatschappelijke behoeften. Ze ontwikkelt
een visie op de ruimtelijke ordening op middellange en lange termijn. Deze visie wordt de
‘gewenste ruimtelijke structuur’ genoemd en wordt neergelegd in een ruimtelijk
structuurplan.
Ruimtelijke structuurplannen komen tot stand op drie niveaus: op Vlaams, provinciaal en
gemeentelijk niveau. Het gaat niet om gedetailleerde kaarten met
bestemmingsvoorschriften maar om een opsomming van bindende en richtinggevende
bepalingen. De burger is niet gebonden aan deze bepalingen, de overheid die het
ruimtelijk structuurplan heeft opgesteld en de lagere bestuursniveaus wel.
Bestemmingsplannen: voeren het structuurplan uit
In een volgende stap worden de bepalingen van de ruimtelijke structuurplannen vertaald
naar concrete bestemmingen (functies) met daaraan gekoppelde voorschriften. Dit
gebeurt in bestemmingsplannen zoals ruimtelijke uitvoeringsplannen (RUPs) en
(vroeger) de gewestplannen. Deze plannen bestaan uit kaarten waarop de
bestemmingen zijn aangeduid aan de hand van kleuren (bv. rood voor de bestemming
‘wonen’, geel voor de bestemming ‘landbouw’, …) en een opsomming van de bijhorende
bestemmingsvoorschriften.
Ruimtelijke ordening 67
De ruimtelijke uitvoeringsplannen voeren de structuurplannen uit. Daarom komen ze ook
op de drie bestuursniveaus - gewestelijk, provinciaal en gemeentelijk – tot stand.
Bestemmingsplannen zijn bindend voor iedereen, ook de burgers.
De voorlopers van de RUPs zijn de gewestplannen. Die dateren uit de tijd dat ruimtelijke
ordening nog een nationale materie was. Er zijn er 25 in het Vlaams Gewest en ze
werden uitgevaardigd in de periode 1975-1980. De gewestplannen blijven geldig tot ze
geheel of gedeeltelijk door een RUP worden vervangen. Ruimtelijke uitvoeringsplannen
hebben verordenende kracht: ze kunnen maar door een nieuw ruimtelijk uitvoeringsplan
gewijzigd of opgeheven worden.
Ruimtelijke bestemmingen en bestemmingsvoorschriften
Bestemmingsvoorschriften zijn gekoppeld aan een welbepaalde bestemming. Ze
beschrijven wat er in een bepaalde bestemming kan en mag. Soms kan het nuttig zijn
om regels uit te vaardigen die over het ganse grondgebied van het gewest, de provincie
of de gemeente van toepassing zijn. Dergelijke regels komen tot stand via
stedenbouwkundige verordeningen. Zo is er een gewestelijke stedenbouwkundige
verordening die voorschrijft dat alle buitendeuren van een openbaar gebouw naar buiten
moeten opendraaien (ongeacht in welke bestemming het openbaar gebouw wordt
opgericht). Een heel belangrijke maatregel in geval paniek zou uitbreken in het gebouw…
De meeste stedenbouwkundige verordeningen komen tot stand op gemeentelijk niveau.
De omgevingsvergunning
De derde stap is het toepassen van de bestemmingsvoorschriften op de concrete
praktijk. Hiervoor is een vergunningsstelsel in het leven geroepen: de
omgevingsvergunning.
De Vlaamse Codex Ruimtelijke Ordening (Art.4.2.1) somt de handelingen op waarvoor
een omgevingsvergunning (vroeger: ‘stedenbouwkundige vergunning’) moet
worden aangevraagd. Wie de vergunning aflevert, hangt af van het project dat men wil
uitvoeren. Het kan de gemeente zijn maar ook de provincie of het gewest.
De vergunningverlenende overheid gaat eerst na of de handeling waarvoor de
vergunning wordt aangevraagd, gesitueerd is in een bestemmingszone waar die
handeling toegelaten is. Zo kan er bv. geen vergunning voor de bouw van een woning in
natuurgebied worden aangevraagd. Vervolgens wordt bekeken of de handeling strookt
met de stedenbouwkundige voorschriften van de bestemming én met de
stedenbouwkundige verordeningen. Alle handelingen die strijdig zijn met de
bestemmingsvoorschriften of verordeningen zijn verboden!
Ruimtelijke ordening 68
In wat volgt, gaan we kort in op de voor deze cursus relevante bestemmingscategorieën
en de hieraan gekoppelde bestemmingsvoorschriften. We staan ook stil bij het begrip
‘ruimtelijk kwetsbare gebieden’.
Hoe interpreteer ik een RUP of een gewestplan?
De (oudere) gewestplannen gelden zolang ze niet vervangen worden door een (nieuw)
ruimtelijke uitvoeringsplan. In Vlaanderen zijn beide types bestemmingsplannen nog van
kracht. Als ANB-medewerker moet je beiden dus kunnen interpreteren. Daarom
bespreken we hieronder kort de opbouw, bestemmingscategorieën en bijhorende
voorschriften van beide plantypes.
Gewestplan
Elk gewestplan bestaat uit een set kaartbladen op schaal 1/25.000, met bijhorende
legende (een kleur = een bestemming). De stedenbouwkundige voorschriften die bij de
bestemming horen, werden vastgelegd in het K.B. van 28 december 1972 betreffende de
inrichting en de toepassing van de ontwerpgewestplannen en de gewestplannen
(geactualiseerd door de gelijknamige Omzendbrief van 8 juli 1997). De
stedenbouwkundige voorschriften voor een bepaalde bestemming (zoals b.v. bosgebied)
zijn bijgevolg voor alle gewestplannen dezelfde en staan beschreven in het KB.
Figuur 8 Gewestplan met legende
De gewestplannen zijn online te consulteren via het geoportaal ruimtelijke plannen en
verordeningen (https://ro.ruimtevlaanderen.be/roviewer/?t=7&m=1&category=2 ).
Ruimtelijke ordening 69
Je kan er zoeken op plaats, adres of perceelnummer en je krijgt het resultaat eerst op
een algemene contourenkaart gepresenteerd. Vanuit het resultaatvenster kan je dan
meer gedetailleerde cartografische en tekstuele informatie opvragen. Waar er overlap is
tussen gewestelijke RUP en gewestplannen, worden de laatste soort plannen nog steeds
getoond. De gebruiker moet dus de juiste interpretatie van de informatie doen.
Ruimtelijk uitvoeringsplan
Bij de introductie van de ruimtelijke uitvoeringsplannen werd geopteerd voor het
opstellen van aparte stedenbouwkundige voorschriften per RUP. Een RUP bestaat
bijgevolg uit een kaart met verschillende bestemmingszones en een tekst (‘het
verordenend deel van het RUP’) waarin de voorschriften beschreven staan.
Om die voorschriften wat te stroomlijnen werden in 2008 ‘algemene (sub)categorieën
van gebiedsaanduiding’ - beter bekend als de typevoorschriften - vastgesteld4. Het staat
een ruimtelijke planner vrij om gebruik te maken van de typevoorschriften of om zelf de
voorschriften te formuleren. Sowieso moet per RUP een tekst opgemaakt worden waarin
de voorschriften beschreven staan. Dit in tegenstelling tot het gewestplan waar geen
verordenend deel met voorschriften wordt opgemaakt maar waar men verwijst naar de
voorschriften uit het KB.
Figuur 9 RUP: kaart + voorschriften
4 De typevoorschriften voor de bestemmingscategorieën bij RUPs werden goedgekeurd als bijlage bij het 'BVR
van 11 april 2008 tot vaststelling van nadere regels met betrekking tot de vorm en de inhoud van de ruimtelijke uitvoeringsplannen': http://www2.vlaanderen.be/ruimtelijk/wetgeving/uitvoeringsbesluiten/typevoorschriften/080411_bijlage_typevoorschriften.pdf
Ruimtelijke ordening 70
Bestemmingscategorieën
De relevante gebiedscategorieën voor de gewestplannen zijn:
- De agrarische gebieden: geel gekleurde zones die bestemd zijn voor landbouw in
de ruime zin. Enkel gebouwen die noodzakelijk zijn voor het landbouwbedrijf,
woning van de exploitanten en para-agrarische bedrijven mogen er gebouwd
worden. Er wordt een verder onderscheid gemaakt tussen agrarische gebieden met
–destijds!- hoge ecologische waarde (groen-geel gestreept) en agrarische gebieden
met bijzondere landschappelijke waarde (zwart gearceerd).
De groen-geel-gestreepte zones kunnen naargelang het gewestplan een
verschillende benaming hebben: valleigebied of agrarisch gebied met ecologisch
belang of agrarisch gebied met bijzondere waarde. De zwart gearceerde gele zones
zijn de landschappelijk waardevolle agrarische gebieden. Deze bijkomende
aanduidingen zijn vooral van belang in de regelgeving inzake de natuurvergunning
(zie verder). Op de gewestplannen wordt geen onderscheid gemaakt tussen de
grondgebonden en niet-grondgebonden landbouw. Bij de nieuwe regeling rond de
RUPs is dit wel het geval (zie verder).
- De groengebieden: lichtgroen gekleurde zones die bestemd zijn voor het behoud,
de bescherming en het herstel van het natuurlijk milieu. Er wordt een onderscheid
gemaakt tussen de natuurgebieden en de natuurgebieden met wetenschappelijke
waarde. Eerstgenoemde worden op de gewestplannen aangeduid met een N,
laatstgenoemde met een R. De regelgeving inzake de natuurvergunning is van
toepassing binnen de groengebieden.
In de natuurgebieden (N-gebieden) mogen in principe jagers- en vissershutten
worden gebouwd voor zover deze niet kunnen worden gebruikt als woonverblijf, al
ware het maar tijdelijk.
De natuurgebieden met wetenschappelijke waarde (R-gebieden) zijn de gebieden
die in hun staat bewaard moeten worden wegens hun wetenschappelijke of
pedagogische waarde. In deze gebieden zijn uitsluitend de handelingen en werken
toegestaan die nodig zijn voor de actieve of passieve bescherming van het gebied.
Let op: er hoeft geen enkel verband te bestaan tussen deze ‘reservaatsgebieden’
volgens de ruimtelijke ordening en de echte natuurreservaten in uitvoering van het
Natuurdecreet!
- De bosgebieden: zijn de beboste of te bebossen gebieden bestemd voor het
bosbedrijf. Daarin zijn gebouwen toegelaten noodzakelijk voor de exploitatie van en
het toezicht op de bossen, evenals jagers- en vissershutten (niet te gebruiken als
woonverblijf, zelfs tijdelijk). Let op, de ruimtelijke bestemming ‘bosgebied’ is niet
noodzakelijk bebost! Omdat men er altijd al van uit gaat dat bomen en bossen
integraal deel kunnen uitmaken van alle bestemmingen, werden bossen niet
sowieso bestemd als ‘bosgebied’ op de bestemmingsplannen.
Het zijn zones die indertijd op de gewestplannen werden aangeduid voor
(monofunctionele) bosexploitatie. Dit is in elk geval niet langer in overeenstemming
met principes van multifunctioneel en duurzaam bosbeheer.
Ruimtelijke ordening 71
Om welke gebouwen voor exploitatie of toezicht gaat het? Volgens de Omzendbrief
van 8 juli 1997 gaat het niet om woningen, maar om constructies voor het
bosbedrijf (schuilplaats, administratie, werkopzichter, bergplaats materieel). Het
moet gaan om constructies met beperkte afmetingen die bovendien slechts in
bosbestanden met een vrij aanzienlijke oppervlakte aanvaardbaar zijn.
- De parkgebieden: moeten in hun staat bewaard worden of zijn bestemd om
zodanig ingericht te worden dat ze, in de al dan niet verstedelijkte gebieden, hun
sociale functie kunnen vervullen. De mogelijkheid om gebouwen op te trekken
wordt beperkt tot die welke strikt noodzakelijk zijn voor de openstelling, het
behoud, de verfraaiing en/of de aanleg van het park (Omzendbrief 8 juli 1997).
- De buffergebieden: moeten in hun staat bewaard worden, of moeten als groene
ruimte worden ingericht, om te dienen als overgangsgebied tussen gebieden
waarvan de bestemmingen onverenigbaar zijn of die t.b.v. de goede plaatselijke
ordening van elkaar moeten worden gescheiden. In deze gebieden geldt een
principieel bouwverbod.
Bij de formulering van de (sub)categorieën van gebiedsaanduiding van toepassing
op de ruimtelijke uitvoeringsplannen (‘typevoorschriften’) wordt rekening
gehouden met het bestaan van vormen van medegebruik: bestemmingscategorieën zijn
‘in hoofdzaak’ bestemd voor een bepaalde functie. Denk aan recreatief medegebruik in
agrarisch gebied of aan het inplanten van windturbines in agrarisch gebied.
De in het kader van deze cursus relevante gebiedscategorieën voor de RUPs zijn:
- Landbouw: gebied bestemd voor de beroepslandbouw. Bestaat ten minste uit
volgende subcategorieën van gebiedsaanduiding:
a) ‘agrarisch gebied’: in hoofdzaak bestemd voor beroepslandbouw;
b) ‘agrarische bedrijvenzone’: in hoofdzaak bestemd voor de inplanting van
agrarische bedrijven, in het bijzonder glastuinbouw;
c) ‘bouwvrij agrarisch gebied’: in hoofdzaak bestemd voor beroepslandbouw, met
dien verstande dat het oprichten van gebouwen niet is toegelaten.
- Bos: in hoofdzaak bestemd voor de instandhouding, de ontwikkeling en het herstel
van het bos, waarbij het recreatief medegebruik een ondergeschikte functie is.
- Overig groen, ten minste bestaande uit volgende subcategorieën van
gebiedsaanduiding:
a) ‘gemengd openruimtegebied’: binnen dit gebied zijn natuurbehoud, bosbouw,
landschapszorg, landbouw en recreatie nevengeschikte functies.
b) ‘parkgebied’: in hoofdzaak bestemd voor de instandhouding, het herstel en de
ontwikkeling van een park of parken. Dit gebied heeft ook een sociale functie.
Binnen dit gebied zijn natuurbehoud, bosbouw, landschapszorg en recreatie
nevengeschikte functies.
c) ‘reservaat en natuur’: in hoofdzaak bestemd voor de instandhouding, de
ontwikkeling en het herstel van de natuur, het natuurlijk milieu en bos.
Recreatief medegebruik is een ondergeschikte functie.
Ruimtelijke ordening 72
Echt nieuw zijn de gebiedscategorieën ‘bouwvrij agrarisch gebied’ en ‘gemengd
openruimtegebied’. Bos wordt in deze nieuwe regeling zowel bij de gebiedscategorieën
‘bos’ als ‘reservaat en natuur’ vermeld maar ook hier geldt dat niet alle bos opgenomen
werd in een ‘groene’ gebiedscategorie (aangezien de vegetatie bos overal kan
voorkomen, zie bij onderdeel ‘bos’).
De RUP’s zijn te consulteren via de websites van de betrokken overheden. De contouren
van de gewestelijke RUP’s zijn te vinden op geopunt.
Statuut ‘ruimtelijk kwetsbaar gebied’
Sommige gebiedscategorieën hebben het statuut van ruimtelijk kwetsbaar gebied
(RKG). Dit is o.a. van belang voor de handhaving. Binnen de RKG verjaart het
stedenbouwkundig misdrijf niet en onrechtmatig gebouwde constructies kunnen er dus
altijd tot afbraak gevorderd worden! Ook is de regeling m.b.t. de omgevingsvergunning
strenger in deze gebieden (veel vrijstellingen uit het vrijstellingsbesluit – zie verder-
gelden niet in RKG!).
De ruimtelijk kwetsbare gebieden worden opgesomd in Art. 1.1.2 van de Vlaamse
Codex Ruimtelijke Ordening:
a) volgende gebieden, aangewezen op de gewestplannen: agrarische
gebieden met ecologisch belang, agrarische gebieden met ecologische waarde,
bosgebieden, brongebieden, groengebieden, natuurgebieden, natuurgebieden
met wetenschappelijke waarde, natuurontwikkelingsgebieden,
natuurreservaten, overstromingsgebieden, parkgebieden, valleigebieden
b) volgende gebieden, aangewezen op ruimtelijke uitvoeringsplannen, en
sorterend onder één van volgende categorieën of subcategorieën van
gebiedsaanduiding: bos, parkgebied, reservaat en natuur, het Vlaams
Ecologisch Netwerk, bestaande uit de gebiedscategorieën Grote Eenheden
Natuur en Grote Eenheden Natuur in Ontwikkeling, vermeld in het
Natuurdecreet (zie verder), de beschermde duingebieden en de voor het
duingebied belangrijke landbouwgebieden, aangeduid krachtens de Wet op het
natuurbehoud.
De omgevingsvergunning voor stedenbouwkundige handelingen relevant voor ANB
In dit onderdeel overlopen de we de voor de ANB-medewerker relevante activiteiten
waarvoor een omgevingsvergunning moet worden aangevraagd. Ook de procedure komt
heel kort aan bod.
Ruimtelijke ordening 73
Vrijstellingen omgevingsvergunningsplicht
Art. 4.2.1 Vlaamse Codex Ruimtelijke Ordening somt de handelingen op waarvoor
een omgevingsvergunning voor stedenbouwkundige handelingen (korter:
‘omgevingsvergunning’) moet worden verkregen. Het is een uitgebreide lijst en wij
bespreken enkel die gevallen relevant voor een ANB-medewerker, nl. de
omgevingsvergunningsplicht bij het kappen van bomen buiten bos, bij ontbossing, bij
reliëfwijziging en bij het plaatsen van constructies.
Vooraleer hierop in te gaan, vermelden we dat heel wat ‘kleine werken’ vrijgesteld zijn
van de omgevingsvergunningsplicht. Deze vrijstellingen staan beschreven in het ‘BVR
van 17 juli 2010 tot bepaling van handelingen waarvoor geen stedenbouwkundige
vergunning nodig is’, ook wel ‘het Vrijstellingsbesluit’ genoemd
(https://www.ruimtelijkeordening.be/NL/Beleid/Wetgeving/Uitvoeringsbesluiten/Vergunni
ngen/b-Vrijstelling-vergunningsplicht-1dec2010).
De vrijstellingen op de omgevingsvergunningsplicht gelden onder een aantal
voorwaarden zoals bepaald in art. 1.2 t.e.m. art. 1.6:
- de handelingen zijn niet strijdig met stedenbouwkundige verordeningen of
voorwaarden in de omgevingsvergunningen, met de voorschriften van
gemeentelijke ruimtelijke uitvoeringsplannen, bijzondere plannen van aanleg of
verkavelingsvergunningen;
- de handelingen vinden niet plaats in de oeverzones rond waterlopen;
- de vrijstellingen zijn niet van toepassing op handelingen waarvoor een
milieueffectenrapport, een passende beoordeling of een mobiliteitsstudie moet
worden opgemaakt.
Het Vrijstellingsbesluit formuleert de vrijstellingen vervolgens per thema: vrijstellingen
voor kleine werken aan, in en bij woningen; in het industriegebied; bij tijdelijke
handelingen; bij wijzigingen van al ingerichte terreinen; bij publiciteitsinrichtingen; op
het openbaar domein; bij algemeen belang; bij telecommunicatie en bij afbraak.
Bij lezing van het Vrijstellingsbesluit valt je misschien op dat de meeste vrijstellingen niet
gelden in ruimtelijk kwetsbaar gebied (RKG). Als ANB-medewerker is het van belang dit
in het achterhoofd te houden!
Vrijstellingen die kaderen binnen goedgekeurde plannen of projecten
Volgende handelingen die opgenomen worden in een goedgekeurd beheerplan
(bosbeheerplan, natuurbeheerplan, onroerenderfgoedbeheerplan of geïntegreerd
beheersplan) worden vrijgesteld van de omgevingsvergunningsplicht:
1. het aanleggen of herinrichten van perceelsopritten en perceelsovergangen, inclusief
de eventueel hiervoor strikt noodzakelijke inbuizing van grachten;
Ruimtelijke ordening 74
2. het aanleggen, inbuizen, openleggen, herprofileren of geheel of gedeeltelijk
dempen van grachten voor de detailontwatering van een gebied, voor zover de
bodem van de aan te leggen grachten niet dieper is dan 1,5 meter, gemeten vanaf
het maaiveld;
3. het uitvoeren van reliëfwijzigingen van minder dan een meter die de aard en de
functie van het terrein niet wijzigen;
4. het plaatsen of herinrichten van kleinschalige toeristisch-recreatieve infrastructuur
zoals zitbanken, picknicktafels, vuilbakken, fietsenrekken, speeltoestellen,
infopanelen en infokiosken;
5. het plaatsen of herinrichten van kleinschalige faunavoorzieningen;
6. het aanleggen of herinrichten van infiltratie- of buffervoorzieningen met een
maximale oppervlakte van 100 vierkante meter;
7. het aanleggen of herinrichten van poelen in functie van natuur- of
landschapsbeheer met een maximale oppervlakte van 100 vierkante meter.
Omgevingsvergunning voor ontbossen
Deze regeling werd kort besproken in het basistraject en wordt uitvoerig behandeld in
het onderdeel over bossen.
Omgevingsvergunning voor het vellen van bomen, alleenstaand, in
groeps- of lijnverband, voor zover ze geen deel uitmaken van bos.
In de codex ruimtelijke ordening staat bij de vergunningsplichtige activiteiten (art.4.2.1)
dat niemand zonder omgevingsvergunning voor stedenbouwkundige handelingen bomen
mag vellen die op een hoogte van één meter boven het maaiveld een stamomtrek van
één meter hebben. De bomen mogen geen deel uitmaken van een bos!
Deze vergunningsplicht werd in het basistraject als voorbeeld besproken tijdens de les,
we herhalen het hier even.
Vrijstellingen:
Op deze vergunningsplicht zijn een ruim aantal vrijstelling geformuleerd. Bijgevolg is een
omgevingsvergunning niet nodig voor:
1. het vellen van hoogstammige bomen, op voorwaarde dat aan al de volgende
vereisten voldaan is :
a) ze maken geen deel uit van een bos;
b) ze liggen in een woongebied in de ruime zin, in een agrarisch gebied in de ruime
zin of in een industriegebied in de ruime zin, en niet in een woonparkgebied;
c) ze liggen binnen een straal van maximaal 15 meter rondom de vergunde
woning, de vergunde landbouwbedrijfswoning of landbouwbedrijfsgebouwen of
de vergunde bedrijfswoning of bedrijfsgebouwen;
Ruimtelijke ordening 75
2. het vellen van alleenstaande hoogstammige bomen of van enkele bomen in
lijnverband omwille van acuut gevaar en na voorafgaande schriftelijke instemming
van de burgemeester;
Wat is acuut gevaar? Het hoeft niet meteen om een onmiddellijk gevaar te gaan.
Het is voldoende dat het gevaar van dien aard is dat de normale
vergunningsprocedure te veel tijd in beslag zou nemen. Op de website van ANB is
meer info over acuut gevaar te vinden:
https://www.natuurenbos.be/helpdesk/acuut-gevaar .
3. het vellen van hoogstammige bomen, gelegen op terreinen waarvoor een door de
bevoegde overheid of bevoegde administratie(s) goedgekeurd beheerplan of
beheervisie bestaat op basis van de milieu- en natuurwetgeving (dit is: een
natuurbeheerplan, een bosbeheerplan, een landschapsbeheerplan), als het vellen
van de hoogstammige bomen als activiteit in dat beheerplan of beheervisie is
opgenomen;
4. het vellen van hoogstammige bomen die deel uitmaken van systemen voor
grondgebruik waarbij de teelt van bomen wordt gecombineerd met landbouw op
dezelfde grond (agroforestry) en waarvan de aanmelding via de verzamelaanvraag
en het aanplanten van de bomen is gedaan na 1 juni 2012.
5. het vellen van hoogstammige bomen die geen deel uitmaken van een bos, door of
op verzoek van de leidingbeheerder:
a) in de beschermde of voorbehouden zone aan weerszijden van bestaande
ondergrondse vervoersinstallaties voor gas of vloeistof;
b) in de veiligheidsstrook van 25 meter aan weerszijden van bestaande
bovengrondse hoogspanningslijnen;
c) in de veiligheidsstrook van vijf meter aan weerszijden van bestaande
ondergrondse hoogspanningslijnen;
6. het vellen van hoogstammige bomen die geen deel uitmaken van een bos, door of
op verzoek van de spoorwegbeheerder als aan een van volgende voorwaarden is
voldaan:
a) de hoogstammige bomen zijn gelegen binnen een ruimte van twintig meter van
de vrije rand van de bestaande spoorweg;
b) de hoogstammige bomen zijn hoger dan de afstand tussen de voet van de
boom en de vrije rand van de bestaande spoorweg;
7. het vellen van hoogstammige bomen die geen deel uitmaken van een bos, op
openbaar domein, mits in de onmiddellijke omgeving in het eerstvolgende
plantseizoen een heraanplanting gebeurt.
Uitbreiding wordt opgeheven!
Tot voor kort konden gemeentes d.m.v. een stedenbouwkundige verordening een
strengere vergunningplicht invoeren. Ze voerden dan een kleinere stamomtrek in
waarvoor binnen de gemeente een omgevingsvergunning noodzakelijk werd voor het
Ruimtelijke ordening 76
kappen van bomen. Op die manier konden gemeentes de hierboven vermelde
vrijstellingen weer ongedaan maken.
Deze mogelijkheid is recent geschrapt uit de wetgeving. De bestaande verordeningen
blijven evenwel bestaan tot ze worden opgeheven of gewijzigd.
Omgevingsvergunning voor reliëfwijzigingen
Art.4.2.1 van de VCRO stelt dat niemand zonder omgevingsvergunning voor
stedenbouwkundige handelingen het reliëf van de bodem aanmerkelijk mag wijzigen,
onder meer door de bodem aan te vullen, op te hogen, uit te graven of uit te diepen
waarbij de aard of de functie van het terrein wijzigt.
Vrijstellingen:
Een omgevingsvergunning is niet nodig voor reliëfwijzigingen als aan al de volgende
voorwaarden is voldaan:
1. het terrein ligt niet in ruimtelijk kwetsbaar, erosiegevoelig of mogelijk of effectief
overstromingsgevoelig gebied;
2. de aard of functie van het terrein wijzigt niet;
3. het volume van de reliëfwijziging is kleiner dan dertig m³ per goed;
4. de hoogte of diepte van de reliëfwijziging is op elk punt kleiner dan een halve
meter;
5. de reliëfwijziging strekt niet tot het geheel of gedeeltelijk dempen van grachten of
waterlopen.
Een omgevingsvergunning is bovendien niet nodig voor:
- het louter door uitgraving aanleggen van een veedrinkpoel met een maximale
oppervlakte van 100 m².
- het uitvoeren van reliëfwijzigingen van minder dan een meter die de aard en de
functie van het terrein niet wijzigen ALS dit kadert binnen het uitvoeren van de
plannen en projecten zoals hierboven beschreven;
- tijdelijke reliëfwijzigingen voor de organisatie van sportmanifestaties, als:
1. die maximaal driemaal per jaar worden georganiseerd;
2. die worden georganiseerd in recreatiegebied in de ruime zin, industriegebied in
de ruime zin, gebied voor gemeenschapsvoorzieningen en openbare
nutsvoorzieningen of agrarisch gebied in de ruime zin;
3. die niet worden georganiseerd :
a. in Speciale Beschermingszones;
b. in de Ramsargebieden;
c. in de als beschermd aangeduide duingebieden of als voor het duingebied
belangrijke landbouwgebieden;
Ruimtelijke ordening 77
d. in de beschermde landschappen;
e. in ruimtelijk kwetsbare gebieden;
4. het reliëf wordt hersteld in zijn oorspronkelijke staat binnen 10 dagen na de
aanvang van de werken.
Omgevingsvergunning voor het plaatsen van afsluitingen, borden
en andere constructies
De bouw of plaatsing van een constructie is in principe onderworpen aan een
omgevingsvergunning voor stedenbouwkundige handelingen.
Een constructie is een gebouw, een bouwwerk, een vaste inrichting, een verharding,
een publiciteitsinrichting of uithangbord, al dan niet bestaande uit duurzame materialen,
in de grond ingebouwd, aan de grond bevestigd of op de grond steunend omwille van de
stabiliteit, en bestemd om ter plaatse te blijven staan of liggen, ook al kan het goed uit
elkaar genomen worden, verplaatst worden, of is het goed volledig ondergronds.
Vrijstellingen:
Een hele reeks vrijstellingen kan je nalezen in het Vrijstellingsbesluit. ANB-medewerkers
worden het meest met onderstaande vrijstellingen geconfronteerd.
Een omgevingsvergunning is niet nodig voor de plaatsing van de volgende zaken, voor
zover ze niet liggen in ruimtelijk kwetsbaar gebied, met uitzondering van
parkgebied:
- open afsluitingen of open afsluitingen met dwarslatten met een maximale hoogte
van 2 meter;
- schuilhokken voor weidedieren. De schuilhokken hebben houten wanden, een
maximale hoogte van drie meter en minstens één volledig open zijde. De totale
oppervlakte is beperkt tot 40 m² per aaneengesloten groep van percelen in één
eigendom;
- het aanleggen van een dam uit plantaardige materialen langs de stroomafwaartse
perceelsgrens van een erosiegevoelig perceel, op voorwaarde dat de hoogte van de
dam beperkt is tot een meter boven het maaiveld.
Een omgevingsvergunning is niet nodig voor de plaatsing van de volgende zaken, als ze
in agrarisch gebied in de ruime zin liggen:
1. een krengenhuisje;
2. het draineren van een goed voor landbouw- of bodembeheerdoeleinden door de
aanleg van een geheel van ondergrondse zuig- en/of moerleidingen,
omhullingsmaterialen en eindbuizen en van een geheel van boven- en/of
Ruimtelijke ordening 78
ondergrondse uitmondingsvoorzieningen, controleputten en hulpstukken, mits aan
alle van de volgende vereisten voldaan is :
a) de bovengrondse zichtbare voorzieningen hebben maximale afmetingen van 1
meter x 1 meter en liggen gelijk met het maaiveld of met het talud van de
ontvangende waterloop;
b) de drainagewerken worden niet uitgevoerd in de volgende gebieden of zones :
1. Speciale Beschermingszones;
2. de Ramsargebieden;
3. ruimtelijk kwetsbare gebieden of een effectief overstromingsgevoelig
gebied, of op minder dan 50 meter van die gebieden;
c) voor de drainagewerken is geen milieueffectrapport vereist;
3. de strikt noodzakelijke toegangen tot en opritten naar de agrarische
bedrijfsgebouwen, inclusief de bedrijfswoning;
4. bijenstallen of bijenkorven;
5. jachtkansels.
Voor alle duidelijkheid: voor het bouwen van jachtkansels in andere gebieden dan
gebieden met de bestemming ‘agrarisch gebied’ is een omgevingsvergunning vereist!
Procedure
Wie de omgevingsvergunning voor stedenbouwkundige handelingen aflevert, hangt af
van het project waarbinnen de handeling plaatsvindt. Meer info vind je via
www.omgevingsloket.be.
Illegale constructies
Omdat een ANB-medewerker er af en toe mee te maken heeft, gaan we in wat volgt kort
in op illegale constructie. Dit zijn constructies die zonder omgevingsvergunning of in
strijd ermee worden opgetrokken.
In de ruimtelijk kwetsbare gebieden wordt niet alleen het illegaal optrekken van
constructies strafbaar gesteld, maar ook de instandhouding ervan. Dit betekent dat een
dergelijk misdrijf niet verjaart: elke dag dat de constructie blijft bestaan, wordt het
misdrijf a.h.w. opnieuw gepleegd.
Let wel: constructies opgetrokken vóór het ingaan van de algemene stedenbouwkundige
vergunningsplicht (22 april 1962) worden geacht vergund te zijn. Het is aan de eigenaar
om aan te tonen dat de constructie voor die datum werd opgetrokken. Voor constructies
opgetrokken na voormelde datum maar vóór de inwerkingtreding van het eerste
gewestplan geldt dat ze ‘vermoed worden vergund te zijn’, tenzij het tegendeel wordt
Ruimtelijke ordening 79
aangetoond met een proces-verbaal of niet-anonieme klacht daterend van binnen de 5
jaar na het optrekken van de constructie.
Wie kan optreden tegen een illegale constructie? Niet ANB, maar wel de gewestelijke
stedenbouwkundige inspecteurs en de bevoegde provinciale en gemeentelijke
ambtenaren alsook de leden van de federale en de lokale politie met de hoedanigheid
van officier van gerechtelijke politie (zie onderdeel ‘Milieuhandhaving’). De ANB-
medewerker zal dus contact moeten opnemen met een van deze opsporingsambtenaren.
Voor een illegale constructie in ruimtelijk kwetsbaar gebied kan de rechter het herstel
van de plaats in de oorspronkelijke toestand bevelen. Dit moet wel gevraagd worden
door de stedenbouwkundige inspecteur of door het betrokken college van burgemeester
en schepenen (zie onderdeel ‘Milieuhandhaving’).
In de zgn. openruimtegebieden verjaart het vorderingsrecht tot afbraak na 10 jaar, te
rekenen vanaf de dag dat het misbruik gepleegd werd. Openruimtegebieden zijn de
landelijke (agrarisch gebied, bosgebied, parkgebied, natuurgebied en natuurgebied met
wetenschappelijke waarde) en de recreatiegebieden op de gewestplannen (voor zover die
geen ruimtelijk kwetsbaar gebied uitmaken) en de gebieden die vallen onder de
(sub)categorieën ‘landbouw’, ‘recreatie’ en ‘gemengd openruimtegebied’ (indien niet
behorend tot het Vlaams Ecologisch Netwerk) op de RUP’s.
In alle gevallen is het van groot belang dat de stedenbouwkundige inspecteur of het
college van burgemeester en schepenen de rechtbank vraagt een dwangsom op te
leggen aan de veroordeelde. Dit is een geldsom die door de veroordeelde per dag
vertraging in de uitvoering van de herstelmaatregel moet worden betaald.
Permanent bewoonde weekeindverblijven
De problematiek van de permanente bewoning van weekeindverblijven kreeg in
2009 een nieuwe regeling in de Vlaamse Codex Ruimtelijke Ordening. Eigenlijk gaat het
om een niet-toegelaten vorm van zonevreemde functiewijziging. Weekeindverblijven
mogen bewoond worden, maar alleen in het raam van verblijfsrecreatie en niet als
woning.
Deze problematiek heeft een sociale dimensie waardoor definitieve oplossingen steeds
weer uitgesteld werden. De nieuwe regeling slaat op constructies niet groter dan 300 m³
bouwvolume en NIET gelegen in een natuurgebied met wetenschappelijke waarde of
natuurreservaat, aangewezen op een gewestplan of een RUP. De voor de planopmaak
bevoegde bestuursniveaus onderzoeken of planologische oplossingen kunnen worden
geboden voor bestaande knelpunten op het vlak van de ruimtelijke inplanting en de
permanente bewoning van weekendverblijven. Deze planologische oplossingen kunnen
onder meer inhouden dat weekendverblijven als woongebied of als recreatief woongebied
ingekleurd worden. Op basis van deze onderzoeken werden (op 30 april 2015 ten laatste)
Ruimtelijke ordening 80
ruimtelijke uitvoeringsplannen vastgesteld. In feite is deze opdracht aan de provincies
gegeven. De huidige permanente bewoners genieten een persoonlijk tijdelijk woonrecht
dat eindigt met de definitieve inwerkingtreding van het RUP dat een planologische
oplossing biedt of, als er geen dergelijke oplossing komt, tot 31 december 2029.
Onthoud:
De ruimtelijke ordening schept een algemeen kader voor alle maatschappelijke sectoren
in Vlaanderen en oefent op natuurbehoud en belangrijke invloed uit.
Ruimtelijke ordening denkt na over de verschillende functies die plaats kunnen en
moeten vinden op het grondgebied van Vlaanderen, nu en in de toekomst. De gewenste
ruimtelijke structuur wordt uitgetekend in ruimtelijke structuurplannen die bindend
zijn voor de overheid. Deze plannen worden concreet gemaakt in ruimtelijke
uitvoeringsplannen (RUPs). De uitvoeringsplannen zijn bindend voor iedereen.
De voorloper van de RUPs is het gewestplan. Dit werd opgemaakt voor gans België in
de jaren 1970-80. Ondertussen vervangen de RUPs het gewestplan. RUPs worden voor
gans Vlaanderen opgemaakt en waar ze van kracht gaan, heffen ze het bestaande
gewestplan op.
Als ANB-medewerker weet je dat we momenteel met deze twee plantypes werken en
waar je de bestemmingsvoorschriften kan opzoeken.
Het gewestplan kan je consulteren via het geoportaal ruimtelijke plannen en
verordeningen. Je vindt er ook de gewestelijke RUPs terug. In een later stadium zullen
ook de provinciale en gemeentelijke RUPs beschikbaar gemaakt worden. Voorlopig moet
je voor deze laatste plannen nog bij de bevoegde overheid aankloppen. Je belt best eens
met de gemeente, zij helpen je verder.
Weet dat een RUP bestaat uit een kaart waarop ruimtelijke bestemmingen aan de hand
van kleuren worden weergegeven. Bij de kaart hoort ALTIJD een verordenende tekst met
de beschrijving van wat mag en kan in een bepaalde bestemming (de
bestemmingsvoorschriften). Je zoekt dus in de tekst welke voorschriften gelden in een
bepaalde bestemming die ingekleurd werd op de kaart van het RUP.
Het gewestplan bestaat eveneens uit een kaart met ingekleurde bestemmingen maar de
voorschriften zijn officieel vastgelegd in een KB. Bij het gewestplan zoek je dus in het KB
welke voorschriften er gelden in een bepaalde bestemming op de kaart.
De ruimtelijke bestemmingen waar ANB vaak aan het werk is, zijn: de groen-, bos-,
park-, buffer- en agrarische gebieden op de gewestplannen en de gebiedscategorieën:
landbouw, bos, overig groen en reservaat en natuur op de RUPs.
Weet dat een aantal bestemmingen het statuut ruimtelijk kwetsbaar gebied hebben
gekregen. Binnen die gebieden verleent ANB advies en gelden de meeste vrijstellingen
Ruimtelijke ordening 81
op de omgevingsvergunningsplicht niet.
Voor een hele reeks activiteiten/handelingen is een omgevingsvergunning voor
stedenbouwkundige handelingen verplicht. Deze activiteiten vind je terug in art. 4.2.1
van de VCRO. Een groot aantal ‘kleine werken’ is van de vergunningsplicht vrijgesteld.
De vrijstellingen vind je terug in het Vrijstellingsbesluit.
Als ANB-medewerker weet je dat de volgende activiteiten een omgevingsvergunning
nodig hebben (maar dat er ook uitzonderingen kunnen zijn!):
- ontbossen
- kappen van bomen buiten bos
- reliëfwijzigingen
- plaatsen van constructies van allerlei aard
ANB komt vaak in contact met illegale constructies. Binnen de RKG verjaart dit
stedenbouwkundig misdrijf niet. Als ANB medewerker kan je hiertegen niet optreden
maar licht je wel een bevoegde opsporingsambtenaar in, zoals de gewestelijke
stedenbouwkundige inspecteurs of de bevoegde provinciale en gemeentelijke
ambtenaren of de leden van de federale en de lokale politie met de hoedanigheid van
officier van gerechtelijke politie.
Bronnen
- Cursus wetgeving bosbouwbekwaamheid
- www.ruimtelijkeordening.be
- www.geopunt.be
www.codex.vlaanderen.be
Ruimtelijke ordening 82
Natuurbehoudswetgeving 83
Natuurbehouds-
wetgeving
Natuurbehoudswetgeving 84
Natuurbehoudswetgeving
Krachtlijnen van het natuurbehoud
Vooraleer in te gaan op de regels voor de bescherming, het behoud, het beheer en de
uitbreiding van natuur en natuurterreinen, vermelden we hier kort het project
wetsintegratie. Het project heeft als doel de wet- en regelgeving inzake natuur en bos te
vereenvoudigen en samen te smelten. Het Agentschap voor Natuur en Bos werkt er sinds
2010 aan.
Uiteraard is bos een verschijningsvorm van natuur maar historisch zijn er een aantal
redenen waarom er een aparte wetgeving is voor de bescherming van vegetaties die als
bos worden gedefinieerd - nl. het Bosdecreet - en van andere natuur en
natuurelementen, het Natuurdecreet.
Binnen het project werkt men in fases om de bestaande wet- en regelgeving (Bosdecreet
en Natuurdecreet met hun respectievelijke uitvoeringsbesluiten) onderling af te stemmen
en samen te smelten. In een eerste fase werden alle bepalingen rond het (nieuwe)
natuurbeheerplan uitgewerkt, zodat de nieuwe natuurbeheerplannen van start kunnen
gaan. In de volgende fase pakt men o.a. het vergunningenbeleid aan.
Geïntegreerd natuurbeheer
Wettelijke bepalingen
Het samensmelten van Bosdecreet met het Natuurdecreet gebeurt aan de hand van
wijzigingsdecreten. Het eerste deel van de integratie van Bos- en Natuurdecreet werd
doorgevoerd via een wijzigingsdecreet (Decreet van 9 mei 2014 tot wijziging van de
regelgeving inzake natuur en bos). Dit wijzigingsdecreet brengt grondige wijzigingen aan
in beide decreten met als uiteindelijk doel het Bosdecreet te integreren in het
Natuurdecreet. In het Bosdecreet worden vooral bepalingen geschrapt terwijl de
overeenkomstige bepalingen in het Natuurdecreet worden gewijzigd en aangevuld. Het
Bosdecreet ondergaat dus een inkrimping ten voordele van het Natuurdecreet dat als
centrale decreet op vlak van natuur en bos in Vlaanderen wordt uitgebouwd. Bij het
tweede deel van de operatie is het de bedoeling dat het Bosdecreet volledig wordt
opgeheven en geïntegreerd wordt in het nieuwe, uitgebouwde Natuurdecreet.
Voorlopig werden wijzigingen doorgevoerd met betrekking tot het geïntegreerde
natuurbeheer (zie verder) en het instandhoudingsbeleid. Deze zijn als nieuwe artikels
ingevoegd in het bestaande Natuurdecreet en eventueel geschrapt uit het bestaande
Bosdecreet. Andere bepalingen zoals de verbodsbepalingen en beschermingsmaatregelen
blijven voorlopig behouden in respectievelijk het Bos- en het Natuurdecreet. De nieuwe
Natuurbehoudswetgeving 85
ingevoegde artikels moeten dan ook in combinatie met de ongewijzigde bepalingen
gelezen worden.
Om de nieuwe bepalingen uitvoering te geven op het terrein, worden uitvoeringsbesluiten
opgemaakt. In het eerste deel van de wetsintegratie gaat het onder meer om volgende
besluiten van de Vlaamse regering:
- Besluit van de Vlaamse Regering van 20 juni 2014 tot regeling van het Vlaams
Natura 2000-programma, de managementplannen Natura 2000, de zoekzones en
de actiegebieden voor de specifieke instandhoudingsdoelstellingen voor Europees te
beschermen soorten en habitats ("het instandhoudingsbesluit", BS 15/10/2014);
- Besluit van de Vlaamse regering van 14 juli 2017 betreffende natuurbeheerplannen
en de erkenning van natuurreservaten (“BVR natuurbeheerplannen”, BS
18/10/2017);
- Besluit van de Vlaamse regering van 14 juli 2017 betreffende de criteria
geïntegreerd natuurbeheer (“BVR criteria geïntegreerd natuurbeheer”, BS
25/08/2017);
- Besluit van de Vlaamse Regering van 14 juli 2017 betreffende de subsidiëring van
de planning, de ontwikkeling en de uitvoering van het geïntegreerd natuurbeheer
(“BVR subsidies”, BS 18/10/2017).
De bepalingen van het Natuur- en Bosdecreet (deels geïntegreerd) bespreken we
hieronder meer in detail.
Uitgangspunten
Geïntegreerd: natuur als kernbegrip
Het bestaande Bos- en Natuurdecreet (voor de integratie) bevatte verschillende statuten
en definities van natuur (zoals bv. Vlaamse en erkende natuurreservaten, bosreservaten,
domeinbossen, bossen met uitgebreid bosbeheerplan). Elk statuut bracht een
afzonderlijke procedure en subsidieregeling met zich mee. Bovendien bestond er geen
statuut voor terreinen buiten bos waarvoor het niet nodig, mogelijk of wenselijk is om
het statuut natuurreservaat toe te kennen, maar waarvoor wel doelstellingen in het
kader van natuurbeheer kunnen worden bepaald (bv. Natura 2000 doelen).
In het geïntegreerde natuurbeheer wordt ‘natuur’ het kernbegrip. Onder deze
gemeenschappelijke noemer ‘natuur’ vallen onder andere de beboste terreinen en
terreinen met open natuur en vervallen alle bestaande statuten.
De beheerder van een natuurterrein kiest zelf het ambitieniveau dat hij/zij wil realiseren
in zijn terrein (zie basistraject). Het beheer van die natuurterreinen wordt ongeacht het
type beheerder of het soort natuurterrein, geregeld in één zelfde soort beheerplan, nl.
‘het natuurbeheerplan’. Als ondersteuning van de duurzame uitvoering van het
Natuurbehoudswetgeving 86
praktische beheer werden ‘criteria geïntegreerd natuurbeheer’ uitgewerkt. Een aangepast
subsidiestelsel ondersteunt en stimuleert het effectieve geïntegreerde natuurbeheer (zie
verder).
Krachtlijnen natuurbehoud
Het natuurbehoudsrecht steunt op een aantal krachtlijnen:
- maatregelen ter bevordering van het natuurbehoud: het gaat om een aantal
horizontale maatregelen die altijd en overal geldig zijn zoals de zorgplicht jegens de
natuur en het zgn. integratiebeginsel. Hieronder vallen ook het instrument
‘natuurbeheerplan’, de erkenning als natuurreservaat en de subsidiëring van de
ontwikkeling en uitvoering van het natuurbeheer.
- gebiedsgericht natuurbeleid: maatregelen gericht op het veilig stellen van
‘natuurterreinen’ zoals o.a. het Vlaams Ecologisch Netwerk (VEN), de
natuurreservaten en de speciale beschermingszones (SBZ).
- soortgericht natuurbeleid: maatregelen gericht op het in stand houden van
soorten, meestal als aanvulling op het gebiedsgericht natuurbeleid. Centraal staat
het Soortenbesluit, dat eveneens wordt beheerst door de Europese Vogel- en
Habitatrichtlijn. Ook het Jachtdecreet en de Riviervisserijwet streven het behoud
van de te bejagen of te vangen soorten na.
Algemene doelstelling en stand-still
De algemene doelstelling van het natuurbeleid in Vlaanderen is gericht op de
bescherming, de ontwikkeling, het beheer en het herstel van de natuur en het natuurlijk
milieu, op de handhaving of het herstel van de daartoe vereiste milieukwaliteit en op het
scheppen van een zo breed mogelijk maatschappelijk draagvlak, waarbij educatie en
voorlichting van de bevolking inzake natuurbehoud wordt gestimuleerd (art.6 ND).
Uitgangspunt is het ‘stand-still beginsel’ dat stelt dat de kwaliteit en de kwantiteit van de
natuur in Vlaanderen niet mag achteruit gaan en dat natuurwaarden of
milieuomstandigheden die gunstige voorwaarden kunnen scheppen voor natuur
beschermd moeten worden voor toekomstige generaties.
Twee principes ondersteunen het beginsel: de zorgplicht en de ecologische
compensatie (zie verder).
Bovendien moet de Vlaamse Regering alle nodige maatregelen nemen om over het
gehele grondgebied van het Vlaamse gewest de milieukwaliteit te vrijwaren die vereist is
voor het behoud van de natuur. De maatregelen, die de instandhouding van de natuur
beogen, kunnen onder meer de bescherming inhouden van de bestaande natuur en
natuurelementen ongeacht waar de natuur en de natuurelementen zich bevinden. Ze
kunnen gericht zijn op het stimuleren van het natuurbeheer, het onderhoud, de
Natuurbehoudswetgeving 87
natuurontwikkeling en kunnen, binnen de perken van de begroting, een financiële
regeling vastleggen. Ze kunnen het uitvoeren van bepaalde activiteiten verbieden of aan
voorwaarden onderwerpen. De voorwaarden en activiteiten kunnen afhankelijk gemaakt
worden van het verkrijgen van een vergunning.
Naast de horizontale maatregelen die altijd en overal van toepassing zijn, kan de
overheid ook gebruik maken van meer gerichte algemene maatregelen om het
natuurlijke milieu te beschermen. We denken hierbij niet alleen aan verwerving,
vrijwillige beheerovereenkomsten en natuurinrichting maar bijvoorbeeld ook aan de
boscompensatieregeling en een aantal verbodsbepalingen uitgewerkt om bossen te
beschermen.
Het Natuurdecreet voorziet dat beheerovereenkomsten met grondgebruikers
kunnen worden afgesloten om het natuurlijke milieu te beschermen. In de praktijk werd
tot op heden alleen voor beroepslandbouwers een omstandige regeling uitgewerkt, mede
in uitvoering van het Plattelandsontwikkelingsprogramma (PDPO) (zie onderdeel over
graslanden en het Europees landbouwbeleid).
Natuurinrichting, tenslotte, is een instrument voor het natuurbehoud dat lijkt op de
ruilverkaveling voor de landbouwsector. Een natuurinrichtingsproject bestaat uit
maatregelen en inrichtingswerkzaamheden gericht op een optimale inrichting van
gebieden met als doel het behoud, herstel, beheer en ontwikkeling van het natuurlijke
milieu.
Algemene maatregelen ter bevordering van het natuurbehoud
De ‘horizontale maatregelen’ zijn maatregelen die altijd en overal voor iedereen van
toepassing zijn. We onderscheiden de zorgplicht naar de natuur en het integratiebeginsel.
Zorgplicht
De wettelijke verankering van de zorgplicht jegens de natuur wordt wel eens het
'koninginnenstuk' van het Natuurdecreet genoemd. Het wordt beschreven in artikel 14 en
luidt:
- iedere natuurlijke persoon of rechtspersoon5
5 Natuurlijke personen zijn individuele mensen. Daarnaast kent het recht rechtspersonen. Het zijn juridische
constructies die optreden als abstracte entiteiten voorzien van rechten en plichten zoals natuurlijke personen. De bedoeling is meestal een bepaald vermogen af te zonderen van het vermogen van natuurlijke personen, of om met een groep mensen een bepaald (ideëel) doel na te streven. Publiekrechtelijke rechtspersonen maken deel uit van de overheid of worden door de overheid opgericht. Privaatrechtelijke rechtspersonen volgen uit een privaatrechtelijke overeenkomst. Commerciële rechtspersonen zijn o.a. de Naamloze Vennootschap (NV) en de
Natuurbehoudswetgeving 88
- die manueel, met mechanische middelen of bestrijdingsmiddelen en met vaste of
mobiele geluidsbronnen
- ingrijpt op of in de onmiddellijke omgeving van natuurlijke en deels natuurlijke
habitats of ecosystemen, op waterrijke gebieden, op natuurlijke en halfnatuurlijke
vegetaties, op wilde inheemse fauna of flora of trekkende wilde diersoorten of hun
respectieve habitats of leefgebieden, of op kleine landschapselementen
- en die weet of redelijkerwijze kan vermoeden dat deze habitats, ecosystemen,
waterrijke gebieden, vegetaties, fauna, flora of kleine landschapselementen
daardoor kunnen worden vernietigd of ernstig geschaad
- is verplicht om alle maatregelen te nemen die redelijkerwijze van hem kunnen
worden gevergd om de vernietiging of de schade te voorkomen, te beperken of
indien dit niet mogelijk is, te herstellen.
Dit alles geldt eveneens ten aanzien van wie opdracht geeft tot de bedoelde ingrepen.
Een dergelijk artikel is erg ruim opgevat, maar daardoor in de praktijk niet steeds even
eenvoudig toepasbaar. Weet dat de bepaling dat slechts 'redelijkerwijze' te verwachten
maatregelen moeten worden genomen vermeld is om te beletten dat het
maatschappelijke leven zou stilvallen. Er moet dus steeds een afweging worden gemaakt
tussen het belang van de natuur en dat van het individu of de gemeenschap.
Het principe van de zorgplicht kan worden doorgetrokken naar een overheid die een
burger een vergunning, machtiging of toestemming moet verlenen. Dan komen we op
het terrein van het integratiebeginsel, geconcretiseerd in artikel 16 Natuurdecreet.
Integratiebeginsel
Het integratiebeginsel betekent dat de zorg voor milieu en natuur zich moet
uitstrekken tot alle geledingen van de overheid. Het is wettelijk verankerd in art. 16 van
het Natuurdecreet.
Art. 16: ‘In het geval van een vergunningsplichtige activiteit, draagt de bevoegde
overheid er zorg voor dat er geen vermijdbare schade aan de natuur kan ontstaan
door de vergunning of toestemming te weigeren of door redelijkerwijze voorwaarden op
te leggen om de schade te voorkomen, te beperken of, indien dit niet mogelijk is, te
herstellen.’
Het artikel is in ruime bewoordingen gesteld. Het gaat om elke overheid en om het even
welke vergunning, machtiging, toestemming, enz. Dus niet alleen in het raam van de
milieuwetgeving.
Besloten Vennootschap met Beperkte Aansprakelijkheid (BVBA). De bekendste niet-commerciële rechtspersoon is de Vereniging Zonder Winstoogmerk (vzw).
Natuurbehoudswetgeving 89
Bovendien kan je het zo interpreteren dat een overheid vermijdbare schade aan natuur
natuurlijk altijd zou kunnen vermijden door de vergunning of toestemming te weigeren.
Maar dan kan niets meer toegestaan worden! Omdat ze de mogelijkheid heeft om
voorwaarden op te leggen, geldt hier dezelfde logische voorkeurreeks die ook in art. 14 is
opgenomen: voorkomen, beperken of, indien dit niet mogelijk is, herstellen.
Art. 16 moet dus in die zin begrepen worden dat, als voor een bepaalde handeling die
schade aan de natuur kan toebrengen een alternatief bestaat dat geen of minder schade
veroorzaakt, de overheid steeds dit alternatief moet opleggen (via
vergunningsvoorwaarden). Als zou blijken dat de aanvrager niet bereid is om de aldus
opgelegde maatregelen toe te passen, dan moet de vergunning geweigerd worden. Deze
interpretatie volgt ook uit het feit dat in art. 26bis voor het VEN uitdrukkelijk gesteld is
dat een activiteit aldaar geen onvermijdbare en onherstelbare schade mag veroorzaken.
Omgekeerd geredeneerd is zo’n activiteit buiten het VEN dus wel toelaatbaar. M.a.w. er
kan sprake zijn van een activiteit die onvermijdbare schade meebrengt (in die zin dat er
geen alternatieven voorhanden zijn), die dus toch vergund kan worden.
Hoe werkt de natuurtoets?
In de praktijk houdt het integratiebeginsel in dat een overheid bij iedere beslissing die ze
maakt nagaat of er door de geplande werken schade zal toegebracht worden aan de
natuur, en of deze voorkomen kan worden. Dit gebeurt via de ‘natuurtoets’ waarbij de
vergunningsverlener gevraagd wordt om de aanvraag te bekijken en te evalueren naar
aanwezige natuurwaarden. Zo kan de vergunningverlener na gaan of er schade zal zijn
aan de natuur en kan hij/zij bekijken welke maatregelen kunnen opgelegd worden om die
schade te voorkomen, beperken of herstellen.
De aanvrager moet een beschrijvende nota opstellen die hij samen met de aanvraag
indient. Aan de hand van deze nota, bijkomende informatie (biologische
waarderingskaart,..) en eventueel een plaatsbezoek maakt de vergunningsverlener een
afweging. Dat is de natuurtoets.
Nadat de natuurtoets werd doorgevoerd, kan het nodig zijn om maatregelen op te leggen
die de natuurwaarden behouden. Deze zijn dan een bindende voorwaarde voor het
uitvoeren van de vergunning.
Het natuurbeheerplan
Het instrument natuurbeheerplan werd besproken in het basistraject.
Natuurbehoudswetgeving 90
Subsidies
Natuurbescherming en –behoud wordt vanuit de Vlaamse overheid gestimuleerd en
ondersteund. Dit gebeurt o.a. via een aantal subsidiekanalen. De subsidiëring van de
natuurbeheerplanning en de ontwikkeling en uitvoering van het geïntegreerd
natuurbeheer is geregeld in het BVR van 14/7/2017 betreffende de planning, de
ontwikkeling en de uitvoering van het geïntegreerd natuurbeheer. In het besluit vind je
de procedure en alle voorwaarden om voor de subsidie(s) in aanmerking te komen. Voor
alle subsidiekanalen is (de opmaak van) een natuurbeheerplan een vereiste om in
aanmerking te komen. Een natuurbeheerplan is dus duidelijk de rode draad in het
geïntegreerde natuurbeheer.
Meer info over de verschillende subsidies vind je op de website van ANB.
Bijkomende instrumenten: verwerving – natuurinrichting –
beheerovereenkomsten - regionale landschappen & bosgroepen
Het Natuurdecreet somt vier bijkomende instrumenten ter ondersteuning van het
gebiedsgericht natuurbeleid op. Het gaat om verwerving, natuurinrichting,
beheerovereenkomsten en de regionale landschappen en bosgroepen. De laatste zijn
door het Natuurdecreet in het leven geroepen als een instrument om draagvlak voor
natuurbehoud te creëren. Maar hun werking strekt zich inmiddels ook uit tot de
landschapszorg. Op deze instrumenten gaan we niet verder in.
Gebiedsgerichte maatregelen
In bepaalde zones in Vlaanderen geniet de (aanwezige en toekomstige) natuurwaarde
extra bescherming. We bespreken de beschermingsbepalingen in het VEN, de SBZ’s en in
natuurreservaten.
Het Vlaams Ecologisch Netwerk
Het Natuurdecreet voorziet in de realisatie van een Vlaams Ecologisch Netwerk, in
samenhang met een Integraal Verwevings- en Ondersteunend Netwerk (IVON). Het VEN
omvat onze ‘groene kroonjuwelen’ en er geldt een afwijkende beschermingsregeling: in
principe is een reeks handelingen verboden maar er kan algemeen of individueel
ontheffing verleend worden.
Het VEN wordt in het Natuurdecreet omschreven als ‘een samenhangend en
georganiseerd geheel van gebieden van de open ruimte waarin een specifiek beleid
inzake het natuurbehoud wordt gevoerd. Dit beleid is gebaseerd op de kenmerken en
Natuurbehoudswetgeving 91
elementen van het natuurlijk milieu, de onderlinge samenhang tussen de gebieden van
de open ruimte en de aanwezige en potentiële natuurwaarden’.
Binnen het VEN wordt onderscheid gemaakt tussen Grote Eenheden Natuur (GEN) en
Grote Eenheden Natuur in Ontwikkeling (GENO). In het GEN zijn belangrijke actuele
natuurwaarden aanwezig. In een GENO bestaan potenties voor de ontwikkeling van hoge
natuurwaarden. Het onderscheid heeft verder weinig praktisch belang.
Natuur is hoofdfunctie in VEN
In het VEN is natuur hoofdfunctie. Dit is het belangrijkste onderscheid met het –
nauwelijks bestaande – IVON, waarin natuur permanent nevenschikkend is aan andere
functies. Let wel, VEN-gebieden zijn geen natuurreservaten en zijn alles behalve
monofunctioneel op te vatten!
De VEN-verboden
Elk VEN-gebied geniet van een basisbescherming die erop gericht is de bestaande
natuurwaarden te behouden. Voor de exacte bepalingen verwijzen we naar artikel 25 §3
van het Natuurdecreet en naar de artikelen 5 en 6 van het Maatregelenbesluit (BVR van
21 november 2003 houdende maatregelen voor de uitvoering van het gebiedsgerichte
natuurbeleid). Dit laatste is het uitvoeringsbesluit dat de bepalingen rond o.a. het VEN
verder uitvoering geeft. Je vindt er onder andere de procedures m.b.t. de VEN-
ontheffingen.
In het kort zijn de principes voor de bescherming van de natuurwaarden binnen het VEN:
- bemesting kan volgens hetgeen is vastgelegd in het Mestdecreet. In de praktijk
betekent dit dat landbouwers nog twee generaties mogen bemesten. Daarna kan
het niet meer. Na verkoop mag er ook niet meer bemest worden;
- het is verboden bestrijdingsmiddelen te gebruiken (maar dit verbod geldt niet voor
percelen van landbouwbedrijven die een ontheffing op het verbod van bemesting
hebben in bos-, natuur- en natuurontwikkelingsgebieden en natuurgebieden met
wetenschappelijke waarde alsook voor een aantal andere percelen waarnaar wordt
verwezen in het Mestdecreet). In de praktijk komt het er op neer dat als je mag
bemesten, je ook bestrijdingsmiddelen mag gebruiken.
Merk op dat het verbod inzake bestrijdingsmiddelen precies in een aantal
'donkergroene gebieden' opgeheven wordt ten bate van de beroepslandbouw. Dit
staat haaks op het uitgangspunt dat natuur in het VEN hoofdfunctie dient te zijn!
- het is er verboden de vegetatie te wijzigen, met inbegrip van meerjarige
cultuurgewassen of van kleine landschapselementen, behalve indien in toepassing
van een goedgekeurd beheerplan.
Vegetatiewijziging is normaal onderworpen aan de regelgeving van het
uitvoeringsbesluit van 1998 inzake de natuurvergunning, e.d. (zie hieronder). In
Natuurbehoudswetgeving 92
het VEN gaat het dus om een algemeen verbod, tenzij ANB een individuele
ontheffing verleent;
- het reliëf van de bodem wijzigen is verboden. Reliëfwijziging is in de meeste
gevallen onderworpen aan een omgevingsvergunning (zie boven) maar in VEN is
elke reliëfwijziging (ook de geringste) verboden!
- in VEN is het verboden werkzaamheden uit te voeren die rechtstreeks of
onrechtstreeks het grondwaterpeil verlagen, alsook maatregelen die de bestaande
ont- en afwatering versterken;
- Het ‘Maatregelenbesluit’ maakt verder duidelijk dat het hier gaat om het
ontwateren of inbuizen van bron- en kwelzones; het inbuizen van beken en
rivieren, sloten, grachten en greppels; het aanleggen van overstorten; het irrigeren
van een goed.
Ont- en afwateringen en irrigaties, die reeds bestaan op het ogenblik van
afbakening, kunnen behouden blijven en onderhouden worden, in de mate dat ze in
de speciale beschermingszones (zie hieronder) geen oorzaak zijn van een
verslechtering van de natuurkwaliteit en het natuurlijk milieu of van een
betekenisvolle verstoring van een soort of binnen het VEN geen onvermijdbare en
onherstelbare schade aan de natuur veroorzaken. Het is verboden om overstorten
aan te leggen in de speciale beschermingszones aangeduid voor een vissoort uit
bijlage II van het Natuurdecreet;
- het is verboden de structuur van de waterlopen te wijzigen;
- het kunstmatig zaaien, aanplanten of op elke andere wijze introduceren van niet-
inheemse planten, inclusief bomen en struiken, is verboden, uitgezonderd:
a) indien voorzien in een goedgekeurd beheerplan;
b) indien het cultuurgewassen op cultuurgronden betreft;
c) indien het laanbeplantingen met populieren betreft;
d) indien het hoogstamboomgaarden betreft;
e) omwille van specifieke cultuurhistorische redenen.
- bij het beheer van bossen af te wijken van de criteria voor geïntegreerd
natuurbeheer uitgezonderd indien voorzien in een goedgekeurd beheerplan;
- permanent grasland te scheuren. Let op, permanent grasland is te onderscheiden
van historisch permanent grasland! Permanenten graslanden zijn de cultuurgronden
die minimum vier jaar ononderbroken grasland zijn (graslanden worden verder
meer in detail behandeld);
- strandvisserij te beoefenen met behulp van warrelnetten.
Voorkomen van onvermijdbare en onherstelbare schade in het VEN
Art. 16 Natuurdecreet, dat het integratiebeginsel vastlegt, bevat het principe van het
vermijden van vermijdbare schade (zie hierboven). Zoals gezegd, moet dit gelezen
worden als het vermijden van schade wanneer niet schadelijke of minder schadelijke
alternatieven voorhanden zijn. Maar onvermijdelijke schade is dus wel mogelijk! In het
hier besproken art. 26bis Natuurdecreet wordt een verstrenging ingevoerd voor het VEN:
Natuurbehoudswetgeving 93
onvermijdbare maar tevens onherstelbare schade mag in principe niet in het VEN
worden toegestaan.
Wat is onvermijdbare en tevens onherstelbare schade? Wanneer een weg doorheen een
bos moet worden getrokken, brengt dit onvermijdbare schade mee die tevens
onherstelbaar is. Zolang de weg er is, blijft het bos weg. Anders is het wanneer een
ondergrondse pijpleiding moet worden aangelegd in niet kwetsbare bodems. De aanleg
veroorzaakt onvermijdbare schade, maar die kan grotendeels worden hersteld. Na enkele
jaren is het aan de vegetatie vaak niet meer te zien dat er een ondergrondse pijpleiding
ligt.
De overheid mag geen toestemming of vergunning verlenen voor een activiteit die
onvermijdbare en onherstelbare schade aan de natuur in het VEN kan veroorzaken.
Aangezien heel wat handelingen in het VEN in principe al verboden zijn, zal ANB bij een
vraag tot ontheffing van het verbod moeten nagaan of er sprake is van onvermijdbare en
onherstelbare schade. Deze analyse wordt de verscherpte natuurtoets genoemd. Is
er sprake van onvermijdbare en onherstelbare schade dan kan geen individuele
ontheffing verleend worden maar kan eventueel een afwijkingsprocedure op
grond van art. 26bis § 3 opgestart worden.
Deze afwijkingsregeling is geïnspireerd op wat voorzien is voor de speciale
beschermingszones (zie hieronder):
- een eerste voorwaarde is dat er geen alternatief is. Dit is een toepassing van het
integratiebeginsel, het vermijden van vermijdbare schade;
- een tweede voorwaarde is dat er dwingende redenen van groot openbaar belang
zijn, met inbegrip van redenen van sociale of economische aard. Het is de Vlaamse
Regering die over het bestaan van deze redenen moet oordelen;
- een derde voorwaarde is dat alle schadebeperkende en compenserende
maatregelen genomen worden.
Het verzoek tot afwijking wordt gedaan door de aanvrager die een weigering van de
vergunning resp. een mededeling van het onvermijdbare en onherstelbare karakter heeft
ontvangen. Het verzoek wordt gericht tot dezelfde overheid. De Vlaamse Regering heeft
de procedure voor deze aanvragen en voor de behandeling ervan vastgesteld in het
Maatregelenbesluit (BVR van 21 november 2003 houdende maatregelen voor de
uitvoering van het gebiedsgerichte natuurbeleid).
De VEN-ontheffing
Het ‘Maatregelenbesluit’ heeft de algemene ontheffingen vastgesteld. De hierboven
vermelde verbodsbepalingen gelden niet:
Natuurbehoudswetgeving 94
- op een woonperceel van een vergunde, hoofdzakelijk vergunde en vergund geachte
woning of op een bedrijfsperceel van een vergund, hoofdzakelijk vergund en
vergund geacht bedrijf;
- in zoverre ze op zich het vergunnen en de uitvoering van de vergunde werken en
handelingen verhinderen aan zonevreemde woningen of zonevreemde bedrijven,
conform de regels van de Vlaamse Codex Ruimtelijke Ordening;
- voor het aanbrengen van wijzigingen aan een waterloop en de oever in het geval
van een activiteit met het oog op de verhoging van de structuurdiversiteit van de
waterloop of de oever van de waterloop in functie van natuurontwikkeling of -
herstel en voor de realisatie van projecten inzake de aanleg van
overstromingsgebieden in combinatie met aanzienlijke natuurontwikkeling in
zoverre deze projecten ofwel zijn goedgekeurd door de Vlaamse regering ofwel zijn
opgenomen in een goedgekeurd bekkenbeheerplan zoals bedoeld in het Decreet
Integraal Waterbeleid;
- als voldaan wordt aan de bepalingen van het Pesticidenreductiedecreet;
- voor ontginningen in de ontginningsgebieden en de ermee vergelijkbare
bestemmingsgebieden, aangewezen op de gewestplannen of RUP’s, opgenomen in
een goedgekeurd afbakeningsplan van een GENO;
- wanneer ze het normaal gebruik van bestaande, vergunde wegen, jaagpaden,
waterwegen en spoorwegen met hun aanhorigheden, van bestaande en vergunde
ondergrondse leidingen en van bovengrondse elektriciteitsleidingen onmogelijk
maken;
- voor normaal onderhoud, in voorkomend geval conform de code van goede
natuurpraktijk, van bestaande, vergunde openbare wegen, waterwegen en
spoorwegen met hun aanhorigheden; van bestaande en vergunde ondergrondse
leidingen met hun aanhorigheden; van bovengrondse leidingen met hun
aanhorigheden;
- voor de noodzakelijke waterkeringswerken zoals bedoeld in het artikel 4 van het
decreet van 16 april 1996 betreffende de waterkeringen;
- voor kustverdedigingswerken in zoverre deze uitgevoerd worden conform de code
van goede natuurpraktijk.
De individuele ontheffingen worden verleend door ANB. Indien voor een handeling ook
een ontheffing van het verbod inzake wijziging van vegetatie of van kleine
landschapselementen op grond van art. 13 Natuurdecreet door de bevoegde Vlaamse
minister moet worden verleend, dan verleent deze laatste ook de individuele ontheffing
krachtens de regeling in het VEN. De procedure werd vastgesteld door het
‘Maatregelenbesluit’.
De ontheffing wordt door middel van een aangetekend schrijven aangevraagd bij ANB.
Het ‘Maatregelenbesluit’ somt de elementen op die de aanvraag moet bevatten. Indien
de ontheffing wordt gevraagd voor een activiteit of een plan of programma dat
onderworpen is aan de verplichting tot milieu-effectbeoordeling overeenkomstig de
Natuurbehoudswetgeving 95
wetgeving in uitvoering van de project-MER-richtlijn en van de plan-MER-richtlijn, wordt
ook het conform verklaarde milieu-effectrapport (MER) toegevoegd.
ANB onderzoekt of de aanvraag tot ontheffing al dan niet ontvankelijk en volledig is en
brengt de aanvrager daarvan op de hoogte door een aangetekende brief verstuurd
binnen 30 dagen na verzending van de aanvraag. Wordt de aanvraag onontvankelijk of
onvolledig bevonden, dan wordt de aanvrager medegedeeld welke gegevens en
documenten ontbreken. Wanneer het dossier onvolledig is, beschikt de aanvrager over
30 dagen na de ontvangst van voornoemd bericht om het dossier te vervolledigen.
De aanvrager wordt van de beslissing van ANB op de hoogte gebracht binnen 60 dagen
na de kennisgeving van de ontvankelijkheid en volledigheid van de aanvraag of na het
verstrijken van de termijn waarbinnen het dossier vervolledigd moet worden.
De regeling inzake individuele ontheffing bevat een aantal koppelingen met andere
regelingen:
- indien blijkt dat de activiteit waarvoor ontheffing wordt gevraagd onvermijdbare en
onherstelbare schade aan de natuur in het VEN kan aanrichten, wordt dit
medegedeeld aan de aanvrager. Die laatste kan dan vragen om de in artikel
26bis§3 Natuurdecreet voorziene afwijkingsprocedure toe te passen. Als in
uitvoering van de afwijkingsprocedure een activiteit of een plan wordt toegelaten of
toegestaan of een programma wordt goedgekeurd, waarvoor ook een ontheffing
nodig is, dan geldt voormelde toelating als een ontheffing.
- indien blijkt dat de activiteit waarvoor ontheffing wordt gevraagd een betekenisvolle
aantasting van de natuurlijke kenmerken van de speciale beschermingszone kan
veroorzaken, kan de aanvrager vragen om de in artikel 36ter§5 Natuurdecreet
voorziene afwijkingsprocedure toe te passen. Als in uitvoering van de
afwijkingsprocedure een activiteit of een plan wordt toegelaten of toegestaan of een
programma wordt goedgekeurd, waarvoor ook een ontheffing nodig is, dan geldt
voormelde toelating als een ontheffing.
- overeenkomstig artikel 16§1, 26bis en 36ter Natuurdecreet worden in voorkomend
geval aan de ontheffing voorwaarden verbonden om vermijdbare schade en
onvermijdbare schade te voorkomen, te beperken of indien dat niet mogelijk is, om
de schade te herstellen of eventueel om de schade te compenseren.
- wanneer ANB betreffende de activiteit waarvoor een ontheffing zou moeten worden
aangevraagd een positief advies heeft verleend in het raam van een aanvraag tot
machtiging of in het raam van een vergunningverlening, dan geldt dat advies als
een ontheffing op voorwaarde dat de verleende machtiging of vergunning het
advies, en de eventueel opgelegde voorwaarden, heeft overgenomen. In de praktijk
is dit vooral van belang voor handelingen waarvoor een omgevingsvergunning
verplicht is. Merk op: dit is een strengere voorwaarde dan die welke geldt voor de
koppeling van de regeling van art.13 Natuurdecreet met die van de
omgevingsvergunning: daar wordt het verbod opgeheven of is geen
Natuurbehoudswetgeving 96
natuurvergunning nodig als ANB – positief of negatief – advies heeft uitgebracht
n.a.v. de procedure van de omgevingsvergunning!
- wanneer een ontheffing werd verleend, dan is in voorkomend geval geen
natuurvergunning nodig.
Het Integraal Verwevings- en Ondersteunend Netwerk
De beperkte realisatie van deze gebiedscategorie maakt dat we deze slechts summier
behandelen.
Het IVON is omschreven als ‘een geheel van gebieden waarin de administratieve
overheid, binnen haar bevoegdheden, zorg draagt voor het behoud van de aanwezige
natuurwaarden, maatregelen neemt ter bevordering en versterking van die
natuurwaarden, alsook stimulerende maatregelen neemt ter bevordering van de
biologische diversiteit’. Essentieel is dat in het IVON natuur geen hoofdfunctie is, maar
nevenfunctie. Het IVON vult het VEN aan.
Ook in het IVON worden verschillende onderdelen onderscheiden:
- Natuurverwevingsgebieden (NVWG): aaneengesloten gebieden waarin verschillende
functies voorkomen en die gekenmerkt zijn door de aanwezigheid van hoge
natuurwaarden, waarvan de duurzaamheid kan worden bereikt door het realiseren
van het stand-stillbeginsel, het instandhouden en herstellen van de
structuurkenmerken van de waterlopen, het instandhouden en herstellen van de
waterhuishouding, het reliëf en de bodem en het bevorderen van het onderhoud en
de ontwikkeling van de natuurwaarden.
- Natuurverbindingsgebieden (NVBG): gebieden die ongeacht hun oppervlakte van
belang zijn voor de migratie van planten en dieren tussen de gebieden van het VEN
en/of natuurreservaten en die strook- of lijnvormig zijn met een aaneenschakeling
van kleine landschapselementen.
Wat kan er in het IVON nagestreefd worden? Het gaat om stimulerende maatregelen
naar eigenaars en grondgebruikers, ter bevordering van:
- een natuurgerichte bosbouw en ecologisch verantwoorde bebossing ;
- de bescherming en het beheer van de vegetatie van kleine landschapselementen,
de fauna en de flora;
- het behoud van een voor de natuur gunstige waterhuishouding en het tegengaan
van risico van verdroging en van aantasting van reliëf en bodem zonder dat dit
disproportionele gevolgen heeft voor de overige functies;
- binnen de groen-, park-, buffer- en bosgebieden (en vergelijkbare gebieden) wordt
aan het vorige punt toegevoegd: het herstel hiervan zonder dat dit disproportionele
gevolgen heeft voor de omliggende gebieden;
- het behoud of het herstel van voor de natuur gunstige structuurkenmerken van de
waterlopen;
Natuurbehoudswetgeving 97
- de totstandkoming van een verenigbaar recreatief medegebruik;
- inrichting met het oog op het in stand houden of verbeteren van de
verbindingsfunctie;
- onderhoud, ontwikkeling en beheer van de kleine landschapselementen en overige
verbindingselementen met inbegrip van waterlopen;
- de instandhouding en de ontwikkeling van de bestaande natuurelementen.
Uiteraard blijft in het IVON een bepaling als de zorgplicht voor iedereen van toepassing!
De Speciale Beschermingszones (SBZ)
Daar waar het VEN een Vlaams initiatief is, ontwikkelde de Europese Unie een eigen
gebiedsgericht beleid waaraan alle lidstaten hun medewerking moeten verlenen. De
grondslag ervan is terug te vinden in de Vogelrichtlijn van 1979 en de Habitatrichtlijn van
1992. Op basis van deze richtlijnen werden speciale beschermingszones afgebakend. Dit
werd in het basistraject besproken.
Er is ruimtelijk een belangrijke overlap met de VEN-gebieden maar hoewel de
beschermingsregeling van de speciale beschermingszones zich minder ver lijkt uit te
strekken, weegt ze in de praktijk zwaarder door. Binnen de speciale beschermingszones
geldt de natuurvergunningsplicht. In dat kader maar ook voor elke andere vergunning is
een advies van ANB-AVES vereist. Dit om na te gaan of geen ‘betekenisvolle aantasting’
van de natuur in de speciale beschermingszone kan worden aangericht.
Op vraag van de Europese Commissie werd het Natuurdecreet in 2002 aangepast om het
in overeenstemming te brengen met de bepalingen van de Europese richtlijnen.
Richtlijnen moeten immers omgezet worden in nationale (in dit geval: regionale)
wetgeving om bindend te worden voor alle burgers. Om aan de vraag tegemoet te
komen, werden het Natuurdecreet aangevuld met art. 36 bis en art. 36 ter .
Art.36bis regelt de procedure van vaststelling en aanwijzing van de speciale
beschermingszones.
Art. 36ter Natuurdecreet gaat achtereenvolgens in op:
- de instandhoudingsmaatregelen (behoud van de natuurkwaliteit);
- de beschermingsmaatregelen (tegengaan van verlies aan natuurkwaliteit);
- de passende beoordeling van een mogelijke betekenisvolle aantasting van de
natuurkwaliteit;
- het opleggen van voorwaarden voor het vermijden van een mogelijke
betekenisvolle aantasting van de natuurkwaliteit;
- de afwijkingen op het in het vorige punt gesteld principe van vermijding van
betekenisvolle aantasting;
- de motiveringsplicht van de betrokken overheden;
Natuurbehoudswetgeving 98
- de mogelijkheid tot integratie van procedures door de Vlaamse Regering.
Voor de toepassing van deze artikels werd een aantal nieuwe bijlagen toegevoegd aan
het Natuurdecreet:
- bijlage I: habitattypes van bijlage I van de Habitatrichtlijn die in Vlaanderen
voorkomen;
- bijlage II: dier- en plantensoorten van bijlage II van de Habitatrichtlijn die in
Vlaanderen voorkomen en waarvoor speciale beschermingszones moeten worden
ingesteld;
- bijlage III: dier- en plantensoorten van communautair belang van bijlage IV van de
Habitatrichtlijn die in Vlaanderen voorkomen; ‘communautair belang’ is Europees
jargon en moet je lezen als ‘Europees belang’;
- bijlage IV: vogelsoorten van bijlage I van de Vogelrichtlijn die in Vlaanderen
voorkomen en waarvoor speciale beschermingszones moeten worden ingesteld;
- bijlage V: criteria betreffende de selectie van gebieden die kunnen worden
aangewezen als gebieden van communautair belang en als speciale
beschermingszones.
Beschermingsregelingen in de speciale beschermingszones
Voor de speciale beschermingszones is een specifieke beschermingsregeling uitgewerkt in
art.36ter van het Natuurdecreet. De bescherming gaat in vanaf het definitieve
vaststellingsbesluit. Eerder was ook al de natuurvergunningsplicht ingevoerd voor de
SBZ’s.
Art.36ter§1 Natuurdecreet bepaalt dat de overheden, elk binnen hun bevoegdheden, de
nodige instandhoudingsmaatregelen moeten nemen in de speciale
beschermingszones, ongeacht de (ruimtelijke) bestemming van het betrokken gebied.
Om de maatregelen te kunnen bepalen werden eerst instandhoudingsdoelstellingen (IHD)
geformuleerd. De definitieve goedkeuring van de instandhoudingsdoelen en prioritaire
inspanningen gebeurde op 23 april 2014, waarna de besluiten op 15 oktober werden
gepubliceerd in het Belgisch staatsblad. Enkel die gepubliceerde besluiten tot definitieve
goedkeuring van de instandhoudingsdoelstellingen d.d. 23 april 2014 hebben juridische
kracht.
Vastgestelde instandhoudingsdoelstellingen voor Europees te beschermen gebieden zijn,
voor de administratieve overheden, bindend bij:
- eigen besluitvorming;
- het nemen van beslissingen, in uitvoering van artikel 36ter § 1 en § 2
Natuurdecreet;
- het nemen van beslissingen of het verlenen van advies in uitvoering van artikel
36ter § 3 tot en met § 6 Natuurdecreet;
Natuurbehoudswetgeving 99
Art.36ter§2 Natuurdecreet bepaalt dat de bevoegde overheden, elk binnen hun
bevoegdheden, de nodige beschermingsmaatregelen nemen in een speciale
beschermingszone, ongeacht de bestemming van het betrokken gebied. Het gaat om
maatregelen bedoeld om:
- elke verslechtering van de natuurkwaliteit en het natuurlijk milieu van de habitats
van bijlage I Natuurdecreet en van de habitats van de soorten van bijlagen II, III
en IV Natuurdecreet alsook van de niet in bijlage IV vermelde en op het
grondgebied van het Vlaamse Gewest geregeld voorkomende trekvogels te
vermijden;
- elke betekenisvolle verstoring van een soort van bijlagen II, III of IV Natuurdecreet
alsook van de niet in bijlage IV vermelde en op het grondgebied van het Vlaamse
Gewest geregeld voorkomende trekvogels te vermijden.
Het gaat om het vermijden van een verslechtering van de natuurkwaliteit of om het
vermijden van een verstoring. Er mag dus niet gewacht worden tot het kwaad is geschied
om het dan te proberen te herstellen. Dit is een toepassing van het voorkomingsbeginsel.
Wat is een betekenisvolle verstoring? Deze term mag niet opgevat worden als een
‘belangrijke’ of ‘aanzienlijke’ aantasting. Volgens het Natuurdecreet gaat het om een
verstoring die meetbare en aantoonbare gevolgen heeft voor de staat van
instandhouding van een soort waarvoor de speciale beschermingszone is aangewezen
(vermeld in bijlage II Natuurdecreet) of van een soort van communautair belang
(vermeld in bijlage III Natuurdecreet) die in de SBZ voorkomt (en dus niet alleen van de
soorten waarvoor de SBZ is aangewezen). De bescherming van de bijlage III-soorten
buiten de SBZ wordt geregeld in het Soortenbesluit (zie verder).
Voor de betekenisvolle verstoring van een soort geeft art.2 Natuurdecreet in dat verband
volgende opsomming:
- elke activiteit die bijdraagt tot de afname op lange termijn van de grootte van de
populatie (populatieomvang) van de betrokken soort in het gebied of tot een
geringe afname waardoor in vergelijking met de begintoestand de soort niet langer
een levensvatbare component van de natuurlijke habitat kan blijven;
- elke activiteit die ertoe bijdraagt dat het verspreidingsgebied van de soort in het
gebied kleiner wordt of dreigt te worden;
- elke activiteit die ertoe bijdraagt dat de omvang van de habitat van de soort in het
gebied kleiner wordt.
Betekenisvolle aantasting – passende beoordeling
In het vorige punt is verwezen naar de beschermingsmaatregelen tegen een
verslechtering van de natuurkwaliteit van habitats en van habitats van soorten en tegen
een betekenisvolle verstoring van soorten. De Europese richtlijnen bevatten een speciale
Natuurbehoudswetgeving 100
procedure om dit in de praktijk om te zetten wanneer sprake is van een
vergunningsplichtige activiteit of een plan of programma die slaan op een speciale
beschermingszone.
Art.36ter§3 Natuurdecreet schrijft een passende beoordeling voor inzake de
betekenisvolle effecten voor de natuurlijke kenmerken van een speciale
beschermingszone, voor:
- een vergunningsplichtige activiteit die of
- een plan of programma dat
- afzonderlijk of in combinatie met één of meer bestaande of voorgestelde
activiteiten, plannen of programma’s, een betekenisvolle aantasting van de
natuurlijke kenmerken van een speciale beschermingszone kan veroorzaken.
Met vergunningsplichtige activiteit worden activiteiten bedoeld waarvoor op grond van
een wet, decreet of uitvoeringsbesluit een vergunning, toestemming of machtiging
vereist is. Deze verplichting geldt ook wanneer wegens het verstrijken van een lopende
vergunning van de vergunningsplichtige activiteit een nieuwe vergunning moet worden
aangevraagd.
De activiteiten zijn niet beperkt tot activiteiten binnen de speciale beschermingszone. Het
gaat om activiteiten met impact op de speciale beschermingszone, ook al situeren ze zich
daarbuiten.
Het doel van de passende beoordeling is na te gaan of een activiteit, plan of programma
een betekenisvolle aantasting aan de habitats of soorten waarvoor de SBZ is aangewezen
kan veroorzaken. Het is belangrijk er op te wijzen dat eveneens de effecten onderzocht
moeten worden op de eventueel in de SBZ voorkomende soorten van bijlage III
Natuurdecreet, ook indien de SBZ daarvoor niet is aangewezen. Dit volgt uit de definitie
van “betekenisvolle aantasting van de natuurlijke kenmerken van een speciale
beschermingszone” in art.2,30° Natuurdecreet.
Let wel dat er sprake is van ‘kan veroorzaken’ en niet van ‘zal veroorzaken’. Ook de kans
dat een betekenisvolle aantasting zal optreden moet vermeden worden; het is niet nodig
dat er zekerheid bestaat dat de aantasting zich zal voordoen (zie hieronder).
De initiatiefnemer is verantwoordelijk voor het opstellen van de passende beoordeling.
Indien een vergunningsplichtige activiteit of een plan of programma onderworpen is aan
de verplichting op een milieueffectrapport op te stellen, gebeurt de passende beoordeling
in het raam van de MER. De Vlaamse Regering kan nadere regels vaststellen.
Indien er geen MER-plicht is, vraagt de betrokken administratieve overheid
steeds het advies van ANB-AVES. ANB zal via het advies op het eerste zicht nagaan of
geen betekenisvolle aantasting kan optreden. Van zodra twijfel ontstaat, moet
Natuurbehoudswetgeving 101
overgegaan worden tot de passende beoordeling. Een eerste hulpmiddel hierbij is de
voortoets die kan uitgevoerd worden via de link www.voortoets.be.
Art.36ter§4 Natuurdecreet bepaalt hoe moet omgegaan worden met het resultaat van
het advies van ANB of met het resultaat van de passende beoordeling (al dan niet via
een MER). De overheid die over een vergunningsaanvraag, een plan of een programma
moet beslissen, mag de vergunning slechts toestaan of het plan of programma slechts
goedkeuren indien de uitvoering ervan geen betekenisvolle aantasting van de
natuurlijke kenmerken van de betrokken speciale beschermingszone kan veroorzaken.
De bevoegde overheid draagt er steeds zorg voor dat er door het opleggen van
voorwaarden geen betekenisvolle aantasting van de natuurlijke kenmerken van de
speciale beschermingszone kunnen ontstaan.
Er zijn dus twee mogelijke gevallen:
- de activiteit, het plan of het programma biedt geen grote zekerheid dat er geen
betekenisvolle aantasting kan optreden en deze laatste kan ook niet vermeden
worden door het opleggen van voorwaarden: de overheid weigert;
- de activiteit, het plan of het programma biedt grote zekerheid dat middels het
opleggen van voorwaarden er geen betekenisvolle aantasting kan optreden: de
overheid legt die voorwaarden op.
Ook dit is een toepassing van het voorkomingsbeginsel (‘voorkomen is beter dan
genezen’). Er moet grote zekerheid bestaan dat er geen betekenisvolle aantasting kan
optreden.
Art.36ter§5 Natuurdecreet voorziet een uitzonderingsregeling op het principe van
vermijden van betekenisvolle aantasting. De hiervoor bedoelde vergunningsplichtige
activiteiten, plannen of programma’s kunnen toch worden toegestaan als ze een
betekenisvolle aantasting veroorzaken, op voorwaarde dat aan alle volgende
voorwaarden inzake motivering is voldaan:
- er is gebleken dat er voor de natuurlijke kenmerken van de speciale
beschermingszone geen minder schadelijke alternatieve oplossingen zijn (= tevens
toepassing van het beginsel van vermijden van vermijdbare schade; zie het
integratiebeginsel);
- bovendien bestaan dwingende redenen van groot openbaar belang, met inbegrip
van redenen van sociale of economische aard; het is de Vlaamse Regering die
oordeelt over het bestaan ervan;
- als de betrokken speciale beschermingszone of een deelgebied ervan een gebied
met een prioritair type natuurlijke habitat (bijlage 1 ND) of een prioritaire soort is,
komen alleen argumenten i.v.m. de menselijke gezondheid, de openbare veiligheid
of met voor het milieu gunstige effecten in aanmerking; andere dwingende redenen
Natuurbehoudswetgeving 102
van groot openbaar belang kunnen dan maar ingeroepen worden na advies van de
Europese Commissie.
Bovendien moet een aantal voorwaarden inzake compensatie vervuld zijn:
- de nodige compenserende maatregelen moeten genomen zijn en de nodige actieve
instandhoudingsmaatregelen die waarborgen dat de algehele samenhang van de
speciale beschermingszone en –zones bewaard blijft, moeten genomen zijn of
worden;
- de compenserende maatregelen zijn van dien aard dat een evenwaardige habitat of
het natuurlijk milieu ervan, van minstens een gelijkaardige oppervlakte in principe
actief is ontwikkeld;
- de compensatie moet een feit zijn op het ogenblik waarop de betekenisvolle
aantasting zich voordoet. Ze moet niet volledig gerealiseerd zijn als wordt
aangetoond dat dit niet noodzakelijk is om de bijdrage van het gebied aan het
Natura-2000 netwerk veilig te stellen of als het gaat om een habitat met langdurige
ontwikkelingstijd (b.v. loofbos). In dat geval moet wel aangetoond worden dat de
actieve realisatie op een afdoende wijze gestart is;
- compensatie mag niet gebeuren met een gebied dat in feite had moeten worden
aangewezen of aangemeld als speciale beschermingszone. Compensatie kan wel
door de natuurkwaliteit van een speciale beschermingszone op te trekken naar een
hoger niveau.
De Vlaamse Regering kan nadere regels vaststellen voor het opstellen van een passende
beoordeling, voor het onderzoeken van minder schadelijke alternatieven en inzake de
compenserende maatregelen.
Art.36ter§6 Natuurdecreet vult §5 aan. De overheid houdt bij haar beslissing over de
voorgenomen actie, en in voorkomend geval ook bij de uitwerking ervan, rekening met
het goedgekeurd MER, de passende beoordeling of het advies van ANB. Dit moet blijken
uit de motivering van de beslissing, in het bijzonder op volgende punten:
- de keuze voor de voorgenomen actie, een bepaald alternatief of bepaalde
deelalternatieven;
- de aanvaardbaarheid van de te verwachten betekenisvolle aantasting van de
natuurlijke kenmerken van een speciale beschermingszone;
- de in het MER, in de passende beoordeling of in het advies van de administratie
bevoegd voor het natuurbehoud voorgestelde compenserende maatregelen en
actieve instandhoudingsmaatregelen.
Wordt deze beslissing genomen in het raam van een vergunningverlening of van het
verlenen van een toestemming of machtiging, dan deelt de overheid ze mee aan de
aanvrager op dezelfde wijze als de beslissing over de aanvraag voor de vergunning enz.
wordt meegedeeld.
Natuurbehoudswetgeving 103
De natuurreservaten
Natuurreservaten zijn het oudste gebiedsgericht instrument voor natuurbehoud. Vanaf
1957 werden door de staat zgn. 'domaniale reservaten’ opgericht. Vanaf de
Natuurbehoudswet 1973 werden dit ‘staatsnatuurreservaten’, terwijl ook de mogelijkheid
voor erkende reservaten ontstond. Het Natuurdecreet hernam de vroegere regeling in
grote lijnen. Een aangewezen natuurreservaat werd ‘Vlaams natuurreservaat’ genoemd,
een erkend gewoon ‘erkend natuurreservaat’.
Met het wijzigingsdecreet van 2014 werd ook de regeling rond de natuurreservaten onder
handen genomen en de definitie van een natuurreservaat aangepast. Art.16terdecies
stelt dat een terrein van type 3 met een goedgekeurd natuurbeheerplan dat tevens
erkend is als natuurreservaat, een terrein van type 4 wordt. Terreinen van type 4 zijn
bijgevolg de ‘natuurreservaten’.
Het onderscheid tussen de bestaande Vlaamse en erkende natuurreservaten wordt
opgeheven en het ingevoerde artikel16ter (dat het onderscheid in de 4 terreintypes,
m.a.w. het ambitieniveau, invoert) lijkt aan te geven dat alle natuurreservaten nu
erkende reservaten zijn. Ook het onderscheid tussen bosreservaten en natuurreservaten
wordt opgeheven. Bosreservaten vonden hun decretale basis in het Bosdecreet. De
bestaande bosreservaten worden geacht erkend te zijn als natuurreservaat volgens de
nieuwe decretale regeling.
Om erkend te worden kunnen worden als natuurreservaat moet een terrein aan de
volgende voorwaarden voldoen:
- het terrein voldoet aan het toetsingskader voor de Vlaamse natuurreservaten. Het
terrein moet zich kunnen ontwikkelen om een belangrijke bijdrage te leveren op
een van de volgende vlakken:
a) op het vlak van de habitats, populaties van inheemse dier- en
plantensoorten en ecosystemen;
b) op het vlak van mozaïeklandschappen en onbeheerde climaxvegetaties,
waarbij natuurlijke processen een sturende rol spelen;
c) op het vlak van het natuurlijk milieu met hoge natuurkwaliteit en hoge
biodiversiteit;
- de schaal van het terrein is voldoende ruim voor het duurzaam voeren van een
gepast natuurbeheer voor de realisatie van de beoogde natuurstreefbeelden en
voor de instandhouding van populaties of deelpopulaties van de soorten die
kenmerkend zijn voor de beoogde natuurstreefbeelden.
Bovendien vestigt de erkenning als natuurreservaat een erfdienstbaarheid tot algemeen
nut op het terrein, meer bepaald een publiekrechtelijke erfdienstbaarheid van duurzaam
gebruik en langdurig beheer van het terrein als natuurreservaat.
Natuurbehoudswetgeving 104
Ook in de nieuwe regeling wordt een beschermingsregeling ten bate van het
landbouwareaal ingevoerd:
- in de agrarische gebieden en de landschappelijk waardevolle agrarische gebieden,
gelegen buiten de gebieden afgebakend in uitvoering van internationale
overeenkomsten of verdragen betreffende het natuurbehoud of van akten
betreffende het natuurbehoud, met inbegrip van Europese richtlijnen, vastgesteld
op grond van internationale verdragen, kunnen terreinen alleen erkend worden als
natuurreservaat (type vier) als ze aan de volgende criteria voldoen:
1. ofwel zijn het gronden die een actuele hoge natuurwaarde hebben en weinig
geschikt zijn voor normaal landbouwgebruik in de betrokken landbouwstreek en
waarvan de erkenning de agrarische structuur niet aantast;
2. ofwel zijn het gebieden met een hoge actuele of potentiële natuurwaarde en lage
landbouwwaarde die in het kader van een goedgekeurd ruilverkavelingsplan of
een goedgekeurd richtplan van een landinrichtingsproject hiertoe zijn
aangewezen en waarvan de erkenning de agrarische structuur niet aantast.
In de valleigebieden, de brongebieden, de agrarische gebieden met ecologisch belang of
agrarische gebieden met bijzondere waarde buiten het VEN en buiten de gebieden
afgebakend in uitvoering van internationale overeenkomsten of verdragen betreffende
het natuurbehoud of van akten betreffende het natuurbehoud, met inbegrip van
Europese richtlijnen, vastgesteld op grond van internationale verdragen, kan de Vlaamse
Regering specifieke criteria voor erkenning vaststellen.
De procedure voor de erkenning, wijziging en opzegging van natuurreservaten wordt
bepaald in het BVR van 14/07/2017 betreffende de natuurbeheerplannen en de
erkenning van natuurreservaten (“BVR natuurbeheerplannen”, BS 18/10/2017).
Verbodsbepalingen in natuurreservaten
Art.35§2 Natuurdecreet somt een aantal verbodsbepalingen op die gelden in de
natuurreservaten. Ontheffing wordt voorzien in goedgekeurd beheerplan.
Het gaat om:
- individuele of groepssporten beoefenen;
- gemotoriseerde voertuigen gebruiken of achterlaten, behalve de voertuigen voor
het beheer en de bewaking of voor hulp aan personen in nood;
- keten, loodsen, tenten of andere constructies plaatsen, zelfs tijdelijk;
- de rust verstoren of reclame maken, op welke wijze ook;
- in het wild levende diersoorten opzettelijk verstoren, vooral tijdens de perioden van
voortplanting, afhankelijkheid van de jongen of overwintering en trek; ze
opzettelijk vangen of doden; hun eieren opzettelijk rapen of vernielen of hun
nesten, voortplantingsplaatsen of rust- en schuilplaatsen vernielen of beschadigen;
Natuurbehoudswetgeving 105
- planten opzettelijk plukken, verzamelen, afsnijden, ontwortelen of vernielen;
planten of vegetatie op welke wijze ook beschadigen of vernietigen;
- opgravingen, boringen, grondwerkzaamheden of exploitatie van materialen
verrichten; welk werk ook uitvoeren dat de aard van de grond, het uitzicht van het
terrein, de bronnen en het hydrografisch net zou kunnen wijzigen; boven- of
ondergrondse leidingen leggen; reclameborden en aanplakbrieven plaatsen;
- vuur maken en afval storten;
- pesticiden gebruiken;
- meststoffen gebruiken, met uitzondering van de natuurlijke uitscheiding als gevolg
van extensieve begrazing;
- het waterpeil wijzigen en op kunstmatige wijze water lozen;
- het terrein op geringe hoogte overvliegen of er landen met vliegtuigen, helikopters,
luchtballons en andere luchtvaartuigen van om het even welke aard.
Randvoorwaarde is dat deze maatregelen geen erfdienstbaarheden kunnen opleggen
op de omliggende gebieden.
De Vlaamse Regering kan om redenen van natuurbehoud bijkomende maatregelen
treffen voor natuurreservaten. Anderzijds kan ze ontheffing verlenen van de
verbodsbepalingen:
- in het belang van het natuurbehoud, de volksgezondheid of het wetenschappelijk
onderzoek;
- ter voorkoming van disproportionele schade.
De Vlaamse Regering kan ook bepalen dat het Agentschap ontheffing kan verlenen van
de verbodsbepalingen, met het oog op het recreatief of educatief medegebruik en voor
zover dit medegebruik inpasbaar is in de doelstellingen van het natuurreservaat.
Natuurbehoudswetgeving 106
De Ramsar-gebieden
Behalve door het Natuurdecreet wordt het natuurbehoud in Vlaanderen gerealiseerd in
uitvoering van een aantal internationale regelingen. De Vogelrichtlijn en de
Habitatrichtlijn werden eerder behandeld. Hier behandelen we nog de Conventie van
Ramsar.
De Wet van 22 februari 1979 houdende goedkeuring van de Overeenkomst inzake
watergebieden die van internationale betekenis zijn, in het bijzonder als woongebied voor
watervogels, aangenomen te Ramsar, Iran, op 2 februari 1971 stelde de zgn. ‘Conventie
van Ramsar’ voor België in werking. Deze internationale overeenkomst beoogt de
bescherming van trekkende watervogels, o.a. door het beschermen van hun broed-,
pleister- en overwinteringsgebieden.
In uitvoering van deze overeenkomst werd door het K.B. van 27 september 1984 tot
aanwijzing van de watergebieden van internationale betekenis een aantal
water(vogel)gebieden aangeduid. Binnen het Vlaamse Gewest gaat het om:
- het Zwinreservaat te Knokke-Heist
- de Blankaart in Diksmuide
- de schorren te Doel, het Galgenschoor te Lillo en het Groot Buitenschoor te
Zandvliet
- de Kalmthoutse Heide in Kalmthout
- de Vlaamse banken voor de Westkust werden eveneens aangeduid; ze liggen
evenwel in de territoriale wateren en vallen onder federale bevoegdheid.
De Ramsar-gebieden kunnen via www.geopunt.be (kaarten en plaatsen > natuur en
milieu > natuur) worden gevisualiseerd.
Elk land engageert zich om in de aangeduide watergebieden (wetlands) de aldaar
voorkomende populaties van watervogels zo goed mogelijk te beschermen. Dit gebeurt
o.a. door wetenschappelijk onderzoek, door een goed beheer en door de opleiding van
deskundig personeel voor onderzoek, beheer en bewaking.
Concreet zijn momenteel in de zgn. ‘Ramsargebieden’ volgende
beschermingsmaatregelen van kracht:
- de Ramsargebieden worden als ‘bijzonder beschermde gebieden’ beschouwd voor
de toepassing van de project-MER-plicht;
- er is een verbod voor jacht op waterwild met loodhagel;
- er is een natuurvergunning vereist voor het wijzigen van vegetatie en van kleine
landschapselementen;
- er is een verbod op het exploiteren van bepaalde inrichtingen (Vlarem: inrichtingen
m.b.t. omlopen voor wedstrijden, test- en oefenritten met motorvoertuigen);
Natuurbehoudswetgeving 107
- de afdeling bevoegd voor milieuvergunningen moet een advies verlenen waarin
uitdrukkelijk een gemotiveerde beoordeling is opgenomen van de verenigbaarheid
met het statuut van Ramsargebied van een inrichting waarvoor een
milieuvergunning wordt gevraagd (art. 21 § 1 Vlarem I);
- er is geen vrijstelling van omgevingsvergunning voorzien voor drainagewerken en
voor tijdelijke reliëfwijzigingen voor sportmanifestaties (zie onderdeel ruimtelijke
ordening);
- voor omgevingsvergunningsaanvragen, voor voorontwerpen van ruimtelijke
uitvoeringsplannen en voor bebossen is het advies van ANB-AVES vereist;
- de besturen van de polders en de wateringen werden bij administratief
rondschrijven in 1992 gewezen op de bindende beleidsdoelstellingen van de
Conventie van Ramsar.
Het is duidelijk dat dit eerder om passieve beschermingsmaatregelen gaat!
Maatregelen in bossen
Ook bosbeheer is een vorm van beheer van de natuur, maar werd in het verleden in
strikte zin van het natuurbeheer onderscheiden. Met het integratietraject en decretale
hervorming van Bos- en Natuurdecreet wordt deze piste verlaten. De relevante aspecten
uit het bestaande Bosdecreet worden stapsgewijs in het bestaande Natuurdecreet
geschoven.
De juridische definiëring van bossen - een van de verschijningsvormen van natuur - blijft
bestaan. De multifunctionaliteit van de bossen – een aspect dat vroeger enkel in het
Bosdecreet beschreven stond - is van toepassing op alle verschijningsvormen van natuur.
Bijgevolg werd de multifunctionaliteit van natuur (incl. bossen) decretaal verankerd in
het Natuurdecreet. Het natuurbeheerplan is het instrument om het duurzaam
multifunctioneel beheer van bos (als verschijningsvorm van natuur) te beschrijven. Het
vroegere bosbeheerplan wordt vervangen door ‘natuurbeheerplan’
Met het wijzigingsdecreet van 2014 werden de verschillende functies van natuur
decretaal verankerd in het Natuurdecreet middels een nieuw hoofdstuk ‘hoofdstuk IIIbis
Geïntegreerd beheer ten behoeve van het natuurbehoud’ waarin de drie hoofdfuncties
van natuur (ecologisch, economisch en sociaal) beschreven zijn. Zolang het
integratietraject niet rond is, blijft het Bosdecreet (met wijzigingen, hoofdzakelijk
schrappingen) en het Natuurdecreet (met wijzigingen, hoofdzakelijk toevoegingen)
bestaan.
Hieronder gaan we eerst mee wat juridisch onder ‘bos’ wordt verstaan. Vervolgens
behandelen we de bescherming van de bossen en de uitbreiding van het bosareaal. Voor
het beheer van de bossen, verwijzen we naar het basistraject.
Natuurbehoudswetgeving 108
Definitie bos
De meeste mensen hoeven niet lang na te denken om zich een ‘bos’ voor de geest te
halen. Toch is het niet makkelijk om een sluitende juridische definitie van bos op te
stellen. De decreetgever heeft een poging ondernomen en bovendien sommige
grondoppervlakten met bos gelijkgesteld of, omgekeerd, uitgesloten van toepassing van
het Bosdecreet. We herhalen hier kort wat we in het basistraject bespraken.
De definitie van bos vinden we (voorlopig nog) in art. 3 van het Bosdecreet. Bossen
worden omschreven als grondoppervlakten waarvan de bomen en de houtachtige
struikvegetaties het belangrijkste bestanddeel uitmaken, waartoe een eigen fauna en
flora behoren en die één of meer functies vervullen.
Merk op dat struikvegetaties altijd houtachtig zijn. De verwijzing naar de
functievervulling lijkt overbodig.
De decreetgever heeft geen oppervlaktecriterium ingevoerd om ook kleine oppervlaktes
bos te kunnen beschermen. Dit betekent ook dat een aantal bomen in de tuin als bos kan
beschouwd worden, als die natuurlijk gepaard gaan met een boseigen fauna en flora.
Met bos gelijkgestelde oppervlakten en vegetaties
Het Bosdecreet breidt het toepassingsgebied uit tot een aantal met bos gelijkgestelde
oppervlakten en vegetatievormen:
- de kaalvlakten, voorheen met bos bezet, die tot het bos blijven behoren;
- niet-beboste oppervlakten die nodig zijn voor het behoud van het bos, zoals
boswegen, brandwegen, aanpalende of binnen het bos gelegen stapelplaatsen,
dienstterreinen en ambtswoningen;
- bestendig bosvrije oppervlakten of stroken en recreatieve uitrustingen binnen het
bos;
- de aanplantingen die hoofdzakelijk bestemd zijn voor de houtvoortbrengst, o.m. die
van populier en wilg, uitgezonderd de korte-omloop-houtteelt waarvan de aanplant
plaatsgevonden heeft op gronden die op dat ogenblik gelegen zijn buiten de
ruimtelijk kwetsbare gebieden;
- de grienden (tenzij wissenteelt, zie hieronder).
Kaalvlakten ontstaan na een kaalkap (b.v. van een populierenbestand) met de bedoeling
het terrein opnieuw te bebossen wordt als bos beschouwd. Het spreekt vanzelf dat de
tijdelijke kaalvlakte tot het bosareaal blijft behoren.
Het uitdrukkelijk vermelden van populieren- en wilgenaanplantingen is wellicht gebeurd
om discussies te vermijden, in die zin dat dergelijke aanplantingen – ook wel als
'houtakkers' omschreven – geen echte bosecosystemen zouden zijn. Meestal herbergen
Natuurbehoudswetgeving 109
ze toch wel een aantal typische elementen van een bosecosysteem, b.v. in de
ondergroei.
Met korte-omloop-houtteelt worden de echte houtakkers bedoeld die worden
geëxploiteerd als ‘energiebossen’ (pellets): het is de teelt van snelgroeiende houtige
gewassen waarbij de bovengrondse biomassa periodiek tot maximaal 8 jaar na de
aanplanting of vorige oogst in zijn totaliteit wordt geoogst.
Het gelijkstellen met bos van grienden, hakhoutbossen van wilg, lijkt in tegenspraak met
het feit dat de ‘wissenteelt’, het kweken van wilgentenen voor o.a. de mandenvlechterij
dat nauw aansluit bij grienden, uitgesloten wordt van toepassing van het Bosdecreet (zie
hieronder). De verklaring is te vinden in de memorie van toelichting bij de wijziging van
de bewuste artikels van het Bosdecreet: met ‘grienden’ worden bossen van natte zones
bedoeld (broekbossen).
Niet als bos beschouwde oppervlakten en vegetaties
Het Bosdecreet somt een aantal vegetatievormen op die niet binnen het
toepassingsgebied van het decreet vallen:
- fruitboomgaarden en fruitaanplantingen;
- tuinen, plantsoenen en parken;
- lijnbeplantingen en houtkanten, o.m. langs wegen, rivieren en kanalen;
- boom- en sierstruikkwekerijen en arboreta die buiten het bos zijn gelegen;
- sierbeplantingen;
- aanplantingen met naaldbomen die uitsluitend bestemd zijn voor de verkoop als
kerstboom. Een aanplanting wordt geacht niet langer aan deze voorwaarde te
voldoen wanneer de gemiddelde hoogte van het bestand 4 meter heeft bereikt;
- de wissenteelt waarvan de bovengrondse massa periodiek tot maximaal drie jaar na
de aanplanting of na de vorige oogst, in zijn totaliteit wordt geoogst;
- de korte-omloop-houtteelt waarvan de aanplant plaatsgevonden heeft op gronden
die op dat ogenblik gelegen zijn buiten de ruimtelijk kwetsbare gebieden zoals
bedoeld in de Vlaamse Codex Ruimtelijke Ordening;
- systemen voor grondgebruik waarbij de teelt van bomen wordt gecombineerd met
landbouw op dezelfde grond, toegepast op een perceel landbouwgrond6 en waarvan
de aanmelding via de verzamelaanvraag en het aanplanten van de bomen gebeurde
na 1 juni 2012 ( agroforestry).
6 als vermeld in artikel 2, 12°, van het decreet van 22 december 2006 houdende inrichting van een
gemeenschappelijke identificatie van landbouwer, exploitatie en landbouwgrond in het kader van het meststoffenbeleid en het landbouwbeleid.
Natuurbehoudswetgeving 110
Het begrip 'park' is hier niet gedefinieerd. Als een deel van wat als 'park' bekend staat in
feite aan de definitie van bos beantwoordt, valt het wel binnen het toepassingsgebied
van het Bosdecreet.
Een aangelegde tuin (de grasperken, borders en sierplanten) bij een woning in het bos
wordt niet als bos aanzien. De delen van de tuin die met bomen bezet zijn en waartoe
een boseigen fauna en flora behoort, worden wel als bos aanzien!
Lijnbeplantingen en houtkanten behoren tot de zgn. 'kleine landschapselementen'. Ze
dienen in de regel als erfafscheidingen en zijn daardoor te onderscheiden van lintvormige
bossen, die wel binnen het toepassingsgebied van het Bosdecreet vallen.
Multifunctioneel en duurzaam bosbeheer
Aanvankelijk (Boswetboek van 1854) was het doel volledig gericht op financiële
opbrengst, uit houtverkoop en de verpachting van de jacht. Met het Vlaamse Bosdecreet
van 1990 werd het uitgangspunt dat het bos multifunctioneel moet zijn, aangezien de
beschikbare bosoppervlakte in Vlaanderen beperkt is. Natuurbehoud werd een van de
doelstellingen, naast de belangrijke recreatieve en economische doelstellingen. Eind
jaren negentig werd deze multifunctionaliteit in het perspectief van duurzame
ontwikkeling geplaatst: duurzaam bosbeheer luidt nu het credo. Het historisch perfect te
verklaren onderscheid tussen bos en natuur komt met het wijzigingsdecreet van 2014 te
vervallen. Alle types natuur zijn multifunctioneel en dit principe werd, samen met een
beschrijving van de hoofdfuncties, door het wijzigingsdecreet verankerd in het (nieuwe,
geïntegreerde) Natuurdecreet. Betreffende de bossen – een van de verschijningsvormen
van natuur - zijn er op dit moment nog steeds een aantal specifieke bepalingen die nog
niet overgenomen werden in het nieuwe Natuurdecreet. Dit zal binnen onafzienbare tijd
gebeuren.
We bespreken hieronder de bepalingen die momenteel nog steeds in het Bosdecreet
opgenomen zijn en dus specifiek van toepassing zijn op vegetaties die aan de definitie
van bos voldoen.
Kapquantum, kapmachtiging, exploitatie en erkenningsregeling
De economische functie was traditioneel de belangrijkste bosfunctie. Hoewel nog steeds
belangrijk, is ze wellicht voorbijgestoken door de sociaal-recreatieve functie. De amper 2
artikels die in hoofdstuk II gewijd zijn aan de economische functie werden aangevuld met
nagenoeg het hele hoofdstuk VI, dat aan de exploitatie van openbare bossen is gewijd,
en met enkele artikels uit hoofdstuk VII die slaan op het beheer van de privé-bossen.
In het kader van het duurzame beheer van openbare bossen wordt door het Agentschap
een na te streven voorraadpeil en het jaarlijks gemiddeld kapquantum in alle openbare
Natuurbehoudswetgeving 111
bossen vastgelegd in het beheerplan. Elke overschrijding van het in het beheerplan
vastgelegd kapquantum, ongeacht deze overschrijding het gevolg is van een vergissing,
verleende machtiging, inbreuk, ongeoorloofde toe-eigening of een geval van overmacht,
dient te worden gecompenseerd door het uitvoeren van kappingen beneden het peil dat
werd bepaald, om de voorraad opnieuw op een behoorlijk peil te brengen. In deze
gevallen moet het beheerplan worden aangepast.
Het beheer van bossen gaat gepaard met het kappen van bomen. Kappingen voorzien in
een goedgekeurd beheerplan mogen onmiddellijk worden uitgevoerd en zijn niet
meldingsplichtig. Kappingen waarvoor geen goedgekeurd beheerplan bestaat, zijn
onderworpen aan een voorafgaande machtiging van ANB-AVES. Deze wordt doorgaans
als een ‘kapmachtiging’ omschreven. ANB beslist binnen 60 dagen na de datum van de
aanvraag. Van de beslissing worden de betrokken gemeentebesturen onmiddellijk op de
hoogte gesteld. Na het verstrijken van de termijn wordt het verzoek geacht te zijn
ingewilligd.
Hoewel het decreet hier niets over zegt, worden in de praktijk voorwaarden gesteld bij
het verlenen van een kapmachtiging. Zo wordt in de regel gestipuleerd dat herbebost
moet worden (eventueel door natuurlijke verjonging) en wordt ter bescherming van de
fauna een schoontijd opgelegd tijdens het broedseizoen (toepassing van het
integratiebeginsel, zie hierboven). De betrokken gemeentebesturen zijn die van de
gemeenten op het grondgebied waarvan het bos waarvoor de aanvraag wordt gedaan,
gelegen is.
Het Bosdecreet voorziet een afwijkingsregeling om dringende redenen:
- indien onverwijld moet worden overgegaan tot een kapping om veiligheidsredenen,
moeten de kapping en de motivering ervan ten laatste 24 uur na het aanvangen
van de kapping schriftelijk worden meegedeeld aan ANB;
- indien dringend moet worden overgegaan tot kapping om sanitaire redenen,
moeten de kapping en de motivering ervan minstens 14 dagen vóór het aanvangen
van de kapping aan ANB worden meegedeeld.
De bosbeheerder is verplicht om een herstelplan voor de door de dringende redenen
getroffen situatie in te dienen bij ANB. De bedoeling van deze bepaling is uiteraard te
voorkomen dat dringende redenen een voorwendsel zouden vormen voor ontbossing.
Is het mogelijk een kapping die zonder machtiging van ANB is gebeurd nadien toch nog
te regulariseren, door alsnog een machtiging af te leveren? Het Bosdecreet voorziet
terzake niets. In elk geval is een regularisatie slechts mogelijk als de kapping in kwestie
in aanmerking kwam voor een machtiging. Een dergelijke regularisatie doet de eventuele
strafvordering niet vervallen.
Natuurbehoudswetgeving 112
ANB kan toezicht uitoefenen op het merken, het kappen en de aflevering van de gevelde
bomen, op de werkzaamheden tot verjonging, de herbebossing en de bebossing.
De exploitatie van openbare bossen is strikt geregeld. De regels staan beschreven in
Hoofdstuk VI van het Bosdecreet dat achtereenvolgens de verkopingen, de eigenlijke
exploitatie en de schouwing en controle aan bod laat komen.
De eigenaar van openbaar bos beslist of het te kappen hout bestemd is voor eigen
gebruik ofwel openbaar verkocht zal worden. De regels voor de openbare verkopingen
werden vastgesteld door het BVR van 7 juni 2002 houdende de werkwijze en de
voorwaarden inzake de openbare verkopingen van hout en andere bosproducten
afkomstig uit openbare bossen. Dit besluit regelt niet alleen de openbare verkopingen
zelf, maar ook de exploitatie van het aangekochte hout. Het geeft, wat dit laatste aspect
betreft, invulling aan de principes van duurzaam bosbeheer. Op de regels inzake de
exploitatie en openbare houtverkoop gaan we in deze cursus niet verder in.
Weet dat kopers en exploitanten van hout uit openbare bossen een erkenning moeten
hebben als ze jaarlijks meer dan 50 m³ hout kopen of exploiteren. De erkenning van
beroepskopers - en vooral exploitanten - waarborgt duurzaam en vakkundig bosbeheer
dat rekening houdt met de multifunctionaliteit van de bossen. Het BVR van 8 november
2002 houdende de erkenning van kopers en exploitanten van hout overeenkomstig
artikel 79 van het Bosdecreet van 13 juni 1990 regelt dit verder. Een erkend koper of
exploitant krijgt een erkenningsnummer en jaarlijks een erkenningskaart zolang de
erkenning geldt. Ook het personeel krijgt een dergelijke kaart. De erkenningskaart moet
op de houtverkoop voorgelegd kunnen worden door de erkende koper. Erkende
exploitanten en hun personeel moeten de erkenningskaart steeds kunnen voorleggen bij
controle door de bosbeheerder of ANB. Inbreuken kunnen leiden tot schorsing en
intrekking van de erkenning.
Het Bosdecreet regelt ook het belangrijke probleem van het vervoer van het hout.
Hiermee kan immers belangrijke schade worden aangericht aan de structuur en de
vegetatie van de bosbodem. Het vervoer moet gebeuren langs de wegen die daarvoor
gewoonlijk gebruikt worden of op de wijze die door de aangewezen ambtenaar of zijn
afgevaardigde wordt aangewezen. In geen geval mag de koper nieuwe wegen of
doorgangen aanleggen. Het gaat hier zowel om het uitslepen van de bomen van de
standplaats naar de laadplaats, als om het vervoer met de vrachtwagen vanaf de
laadplaats tot buiten het bos.
Bosbescherming: verbodsbepalingen in bossen
Het Bosdecreet omvat een reeks verbodsbepalingen ter bescherming van dit
waardevolle ecosysteem. Ze staan vermeld in art.20, 96,97 en 100 van het Bosdecreet.
De verbodsbepalingen gelden tenzij:
Natuurbehoudswetgeving 113
- er een ontheffing is voorzien in het (goedgekeurde) beheerplan;
- machtiging wordt verleend door ANB.
Daarnaast blijven alle verbodsbepalingen op grond van andere wetten, decreten en
reglementen onverminderd van toepassing.
Onderstaande tabel geeft een overzicht van de verbodsbepalingen uit het Bosdecreet en
de voorwaarden om toestemming te krijgen om de verbodsbepalingen toch uit te voeren
in bossen.
Hierbij hanteren we volgende legende:
- BP: activiteit uitzonderlijk toegestaan wanneer opgenomen in goedgekeurd
beheerplan
- T: toestemming van eigenaar of beheerder nodig
- M: machtiging van het Agentschap voor natuur en bos nodig
- TR: activiteit uitzonderlijk toegestaan ter uitvoering van een goedgekeurde
toegankelijkheidsregeling
Activiteiten Privaatbos Openbaar
bos
Verbodsbepalingen in andere weten, decreten en reglementen blijven van toepassing!
Verbodsbepalingen zijn toch toegestaan indien de activiteit is opgenomen in een
goedgekeurd beheerplan!
veg
eta
tie
Bomen beschadigen, planten wegnemen, uitrukken of
afsnijden
T + M /BP T + M / BP
Ingrijpende wijzigingen en beschadigingen van de
bodem, strooisel-, kruid- of boomlaag
M / BP M / BP
Strooisel verwijderen T + M /BP T + M / BP
Dood hout (liggend of op stam) verwijderen
(uitgezonderd indien verkocht)
T + M / BP
Knoppen, scheuten, twijgen, bloeiwijzen, kegels,
vruchten, zaden verzamelen en verwijderen
T + M / BP
Bomen opsnoeien T + M / BP
Planten of onderdelen van planten verwijderen M/BP
Planten introduceren M / BP
Die
ren
Dieren houden binnen omheiningen T + M /BP T + M / BP
Dieren introduceren M / BP
Dieren verdelgen, verplaatsen of vangen, hun jongen,
eieren, nesten of schuilplaatsen storen
M + C / BP
Jagen M + C / BP
In
fras
tru
ctu
ur
Constructies oprichten of plaatsen tenzij voor beheer,
bewaking en veiligheid.
T + M /BP T + M / BP
Reclame maken (aan bomen, plaatsen borden edm.) T + M /BP T + M / BP
Natuurbehoudswetgeving 114
Infrastructuur vernielen, beschadigen, verplaatsen en
misbruiken
T + M /BP T + M / BP
Prikkeldraad aanbrengen en/of in standhouden in en
om de bossen
T + M /BP T + M / BP
Bo
sb
od
em
/ b
osm
ilie
u
Resten, vuilnis en afval achterlaten buiten de
verzamelplaatsen (behalve houtafval en boomschors na
exploitatie)
T + M /BP T + M / BP
Ingrijpende wijzigingen en beschadigingen van de
bodem, strooisel-, kruid- of boomlaag
M / BP M / BP
Opgravingen of extracties van materiaal uit de bodem
of uit de ondergrond verrichten M / BP
Werkzaamheden uitvoeren die van aard zijn wijzigingen
aan te brengen in de mineralogische en
paleontologische sites, de archeologische grondvesten,
het landschap, het reliëf, de natuurlijke
waterhuishouding de bodemvruchtbaarheid, de
zuiverheid en het regime van de waterlopen, de
vegetatie en de inheemse flora en fauna
M / BP
Bronnen, veen- of turflagen wijzigen M / BP
Pesticiden gebruiken M / BP
Meststoffen gebruiken, behalve stalmest in plantput M / BP
Ru
st De rust in het bos en van de bezoekers op welke wijze
ook verstoren T + M /BP T + M / BP
Vu
ur
In alle bossen en binnen een afstand van vijfentwintig
meter tot de bossen is het verboden vuur te maken in
de open lucht om welk motief dan ook behalve indien
wettelijk verplicht
BP / TR / M BP / TR /
M
Vuur maken behalve wanneer zulks nodig is als
beheersmaatregel, als fytosanitaire maatregel bij wet
verplicht of als onderdeel van een wetenschappelijk
experiment
BP / M
Voor bosreservaten geldt hetzelfde al voor ‘openbaar bos’ en moet de commissie worden
gehoord vooraleer de verbodsbepalingen kunnen plaatsvinden. Bovendien gelden voor
reservaten (type 4 terreinen) ook de verbodsbepalingen uit art.35 van het Natuurdecreet
(zie eerder)!
Ontbossingsverbod
De regelgeving rond ontbossing werd in het basistraject kort aangehaald. In dit
onderdeel gaan we er dieper op in.
Natuurbehoudswetgeving 115
Art. 90 bis van het Bosdecreet stelt dat ontbossen in Vlaanderen verboden is.
Ontbossing wordt hierbij gedefinieerd als: iedere behandeling waardoor een bos geheel
of gedeeltelijk verdwijnt en aan de grond een andere bestemming of gebruik wordt
gegeven. Bij ontbossing verdwijnt het bos om plaats te maken voor een andere functie,
bv. woningbouw, een hooiland, heide ontwikkeling,… Dit in tegenstelling tot bv. een
eindkap of kaalkap, waarbij bomen gekapt worden met het oog op het opnieuw bebossen
van de plek waar gekapt werd (bos blijft bos).
Op het ontbossingsverbod zijn een aantal uitzonderingen geformuleerd. In deze
uitzonderlijke gevallen wordt de ontbossing gekoppeld aan het bekomen van een
omgevingsvergunning en het realiseren van boscompensatie.
De uitzonderingen op het ontbossingsverbod zijn:
1. ontbossing met het oog op handelingen van algemeen belang7;
2. ontbossing of verkaveling in zones met de bestemmingen woongebied of
industriegebied in de ruime zin (of gelijk te stellen bestemmingen);
3. ontbossing van de uitvoerbare delen in een niet-vervallen vergunde verkaveling;
4. ontbossing in functie van vastgestelde instandhoudingsdoelstellingen, opgemaakt
voor speciale beschermingszones op voorwaarde dat die ontbossing opgenomen is
in een goedgekeurd beheerplan.
De omgevingsvergunning voor het verkavelen van gronden geldt ook als
omgevingsvergunning tot ontbossing, als de ontbossing voorzien is in de
omgevingsvergunning voor het verkavelen van gronden (VCRO art. 4.2.17). Indien de
houder van de omgevingsvergunning voor het verkavelen van gronden de vergunde
ontbossing niet heeft uitgevoerd, dan mag de individuele bouwheer op grond van de
omgevingsvergunning voor het verkavelen van gronden deze ontbossing uitvoeren,
zonder daarvoor een aparte omgevingsvergunning tot ontbossing aan te vragen. De
vergunning is immers een zakelijk recht en dus verbonden aan het onroerend goed en
niet aan de persoon.
ANB-AVES brengt voorafgaand advies uit. Het advies wordt aangevraagd door de
vergunning verlenende overheid (van de omgevingsvergunning). ANB brengt binnen 30
dagen advies uit, zo niet wordt het geacht gunstig te zijn.
Een omgevingsvergunning tot ontbossing kan niet worden verleend zonder
boscompensatie (zie verder).
7 De handelingen van algemeen belang vind je in het BVR van 5 mei 2000 (BVR tot aanwijzing van de
handelingen in de zin van artikel 4.1.1, 5°, artikel 4.4.7, § 2, en artikel 4.7.1, § 2, tweede lid, van de Vlaamse
Codex Ruimtelijke Ordening en tot regeling van het vooroverleg met de Vlaamse Bouwmeester).
Natuurbehoudswetgeving 116
Voor een ontbossing van meer dan 3 ha is bovendien een milieueffectrapport (MER)
vereist.
Uitzonderingen op de omgevingsvergunningsplicht
Er zijn twee uitzonderingen op het verplicht aanvragen van de omgevingsvergunning tot
ontbossing:
1. conform art. 87 van het Bosdecreet dient er geen omgevingsvergunning tot
ontbossing aangevraagd te worden voor private bossen gelegen in het agrarisch
gebied die binnen de 22 jaar na de aanplanting of na het ontstaan (indien spontane
bebossing) gerooid worden en opnieuw in landbouwgebruik genomen. Dat kan met
een eenvoudige melding.
Private bossen in agrarisch gebied die binnen de 22 jaar geëxploiteerd worden (bv.
kaalkap) via een kapmachtiging (conform art. 81 Bosdecreet) kunnen binnen de 3
jaar na deze exploitatie weer in landbouwgebruik genomen worden. Ook dat is
mogelijk met een eenvoudige melding.
2. er dient geen omgevingsvergunning tot ontbossing aangevraagd te worden voor
een ontbossing in een natuurreservaat met een goedgekeurd beheerplan, als de
ontbossing in dit beheerplan is opgenomen. Voor de beheerplannen goedgekeurd
na 1 januari 2009 geldt deze vrijstelling van vergunningsplicht slechts voor zover
de ontbossing noodzakelijk is voor het behoud, het herstel of de ontwikkeling van
een of meerdere habitats, vermeld in bijlage I van het decreet Natuurbehoud of van
een of meerdere habitats van soorten, vermeld in bijlage II, III of IV van het zelfde
decreet.
Ontheffing op het ontbossingsverbod
Voor alle ontbossingen die niet onder de 4 uitzonderingen op het ontbossingsverbod
vallen, kan de Vlaamse minister van Omgeving een ontheffing verlenen op het
ontbossingsverbod. In de praktijk heeft de minister deze bevoegdheid gedelegeerd naar
de Administrateur-Generaal van het Agentschap voor Natuur en Bos. De ontheffing dient
te gebeuren met inachtneming van de wetgeving inzake ruimtelijke ordening en na
advies van ANB-AVES.
Het bekomen van de ontheffing is te onderscheiden van het verkrijgen van de
omgevingsvergunning voor ontbossing. De ontheffingsprocedure gaat vooraf aan de
vergunningsprocedure. Het advies van ANB in het kader van de ontheffingsprocedure is
dus eveneens te onderscheiden van het advies in het kader van de
vergunningsprocedure. Het bekomen van een ontheffing betekent nog niet dat
automatisch een omgevingsvergunning voor ontbossing zal worden afgeleverd. Deze zal
immers gebaseerd moeten zijn op overwegingen van ruimtelijke ordening. De
ontheffingsprocedure is ook geregeld in het BVR van 16 februari 2001 tot vaststelling van
Natuurbehoudswetgeving 117
nadere regels inzake compensatie van ontbossing en ontheffing van het verbod op
ontbossing.
De aanvraag tot ontheffing gebeurt op individueel en gemotiveerd verzoek van de
aanvrager d.m.v. een aangetekend schrijven aan ANB. Als de aanvrager ontheffing op
het verbod tot ontbossing wordt verleend, moet hij een eensluidend verklaard afschrift
van die beslissing bij zijn aanvraag voor een omgevingsvergunning tot ontbossing
voegen.
Als de ontheffing op het verbod tot ontbossing niet wordt toegekend, dan blijft het
verbod op ontbossing geldig en kan er geen omgevingsvergunning tot ontbossing worden
afgeleverd.
Boscompensatieplicht
Om een gelijkwaardig bosareaal te behouden in Vlaanderen geldt er een
boscompensatieplicht voor:
- de houder van de omgevingsvergunning tot ontbossing (tenzij er al werd
gecompenseerd door de houder van de omgevingsvergunning voor het verkavelen
van gronden)
- de houder van een omgevingsvergunning voor het verkavelen van gronden als de
verkaveling in een deels of geheel bebost terrein is gelegen
Op het ogenblik van de aanvraag van de omgevingsvergunning tot ontbossing of de
omgevingsvergunning voor het verkavelen van gronden moet de aanvrager een
boscompensatievoorstel indienen. Dit gebeurt op het formulier ‘Boscompensatievoorstel
bij de aanvraag van een omgevingsvergunning tot ontbossing of een
omgevingsvergunning voor het verkavelen van gronden’ dat hij volledig ingevuld en
ondertekend bij zijn aanvraag voegt. Daarop vermeldt hij de te ontbossen oppervlakte en
de manier waarop de compensatie zal uitgevoerd worden.
De vergunningverlenende overheid bezorgt het formulier samen met de adviesaanvraag
over de ontbossing aan ANB. ANB heeft beslissingsbevoegdheid over het
boscompensatievoorstel en beoordeelt de voorgestelde compensatie. Bovendien brengt
ze advies uit met betrekking tot de ontbossing.
Als ANB oordeelt dat het compensatievoorstel moet aangepast worden, dan stelt ANB de
aanvrager hiervan schriftelijk op de hoogte. De aanvrager kan dan binnen de 14 dagen
na ontvangst bezwaren tegen deze aanpassing of een alternatief compensatievoorstel
aan het agentschap bezorgen.
Natuurbehoudswetgeving 118
Als ANB het formulier met de beslissing over de compensatie niet binnen de dertig dagen
heeft teruggestuurd naar de vergunningverlenende overheid, wordt dat beschouwd als
een goedkeuring van het voorstel van de aanvrager.
Het goedgekeurde compensatieformulier maakt integraal deel uit van de
omgevingsvergunning tot ontbossing of omgevingsvergunning voor het verkavelen van
gronden voor geheel of gedeeltelijk beboste terreinen. De compensatiemaatregel en
bijhorende voorwaarden moeten dan ook in de voorwaarden van de vergunning worden
opgenomen. Het formulier wordt samen met de omgevingsvergunning tot ontbossing of
de omgevingsvergunning voor het verkavelen van gronden naar de aanvrager verstuurd.
Als de aanvrager niet akkoord gaat met de goedgekeurde en eventueel aangepaste
compensatiemaatregelen opgenomen in de voorwaarden van de vergunning, moet hij
gebruik maken van de administratieve beroepsmogelijkheid waarin het decreet
betreffende de ruimtelijke ordening voorziet. Het goedgekeurde compensatievoorstel kan
niet gewijzigd worden los van de omgevingsvergunning tot ontbossing of
omgevingsvergunning voor het verkavelen van gronden.
Vrijstelling compensatieplicht
De compensatieplicht geldt niet voor gronden die spontaan zijn bebost na de invoering
van het Bosdecreet (1990), als die spontane bebossing jonger is dan 22 jaar. Gronden
die al spontaan waren bebost vóór 1990 blijven wel aan de compensatieplicht
onderworpen. Voor de ontbossing van spontane bebossingen blijft wel een
omgevingsvergunning tot ontbossing vereist (behalve voor spontane bebossingen van
private bossen in het agrarisch gebied). Ook moet ANB een advies formuleren over de
ontbossing.
Daarnaast wordt om sociale redenen een uitzondering toegestaan op de
compensatieplicht met het oog op woningbouw. Die uitzondering geldt voor het
ontbossen van de eerste 5 are op een kavel kleiner dan 12 are in zones met als
bestemming woongebied in de ruime zin of daarmee gelijk te stellen gebied. De
uitzondering kan maar eenmaal worden verkregen. Bovendien moet de aanvrager een
natuurlijk persoon zijn, die op datum van de aanvraag nog over niet de volle eigendom
van een woning beschikt.
Verkavelingen
De compensatieplicht voor de verkavelaar werd ingevoerd door een wijziging van het
Bosdecreet en geldt voor alle verkavelingen aangevraagd na 23 maart 2001.
De verkavelaar moet compensatie geven voor iedere beboste oppervlakte binnen de
verkaveling, zowel de oppervlakte van de kavels als de oppervlakte waarop
Natuurbehoudswetgeving 119
werkzaamheden door de verkavelaar moeten worden uitgevoerd (de aanleg van wegen,
van ruimten van openbaar nut en dergelijke meer). De verkavelaar kan in zijn
verkavelingsaanvraag wel de te behouden beboste groene ruimten aanduiden. Die mag
hij in mindering brengen van de te compenseren oppervlakte. De verkavelaar duidt dus
zelf aan wat ontbost kan worden en wat als bos behouden moet blijven.
De compensatieplicht wordt gekoppeld aan de omgevingsvergunning voor het verkavelen
van gronden en bovendien kunnen de kavels alleen worden doorverkocht als de
verkavelaar volledig voldaan heeft aan de opgelegde compensatievoorwaarden. Het
behoud van deze groene ruimten wordt in de verkavelingsvoorschriften opgenomen.
Voor de aanvraag van een omgevingsvergunning tot ontbossing in die verkavelingen
moet de gemeente niet opnieuw de vergunning tot ontbossing voorleggen voor advies
aan ANB. Bovendien vervalt de compensatieplicht, omdat die al ten laste valt van de
verkavelaar. Ontbossing in verkavelingen die vóór 23 maart 2001 zijn aangevraagd,
moeten nog altijd worden gecompenseerd door de houder van de omgevingsvergunning
tot ontbossing.
Ontbossing in verkavelingen van de ‘als bos te behouden groene ruimten’ is alleen
mogelijk na een verkavelingswijziging en de bijhorende compensatie.
Wijze van boscompensatie
We herhalen kort wat in het basistraject werd aangeleerd.
De Vlaamse Regering heeft de nadere regels inzake de wijze en de omvang van de
compensatie vastgesteld met het BVR van 16 februari 2001 tot vaststelling van nadere
regels inzake compensatie van ontbossing en ontheffing van het verbod op ontbossing.
De compensatie wordt gegeven hetzij in natura (dus door elders een nieuw bos aan te
leggen op een plek waar nog geen bos stond, zelf of door een derde), hetzij door storting
van een bosbehoudsbijdrage in het Fonds voor de compenserende bebossing of door een
combinatie van beide.
De boscompensatie wordt berekend aan de hand van een compensatiefactor waarbij de
te compenseren oppervlakte = de ontboste oppervlakte * compensatiefactor.
Deze factor hangt af van de ecologische waarde van het bos, waarbij de
boomsoortensamenstelling bepalend is.
Natuurbehoudswetgeving 120
Type bos Boscompensatiefactor
Niet-inheems loofbos en/of naaldbos: grondvlak bestaat uit
minstens 80% niet-inheems loofhout, naaldhout of een
menging hiervan
1
Gemengd bos: grondvlak inheems loofhout ligt tussen 20
en 80%
1,5
Inheems loofbos: grondvlak bestaat uit minstens 80%
inheems loofhout
2
Bos dat beantwoordt aan een of meerdere van de volgende
habitat-codes (Europees te beschermen (bos)habitat):
2160, 2170, 2180, 9110, 9120, 9130, 9150, 9160, 9190,
91D0, 91E0, 91F0
3
Compenseert men financieel dan wordt een bosbehoudsbijdrage als volgt berekend:
Oppervlakte ontbossing (in m²) x boscompensatiefactor x €3,5/m² (jaarlijkse indexatie)
Vervreemding van bos en onteigening
Openbare bossen kunnen niet vervreemd worden (verkocht) zonder machtiging van de
Vlaamse Regering. Belangrijk is dat ook de ruil van bossen (b.v. tussen een gemeente en
een privé-boseigenaar) onder deze bepaling valt. Dit wordt verder niet behandeld in deze
cursus.
Bosuitbreiding
Hiermee zijn we bij een van de laatste krachtlijnen van het Bosdecreet aanbeland. Het
beperkte bosareaal noopt Vlaanderen om niet alleen de bestaande bossen te beschermen
maar ook te streven naar bosuitbreiding. In de praktijk wordt deze doelstelling
nauwelijks gerealiseerd: de effectieve bosuitbreiding kan de voortschrijdende inkrimping
van het bestaande bosareaal niet of amper bijhouden. Een bijzonder probleem is de
regeling die opgenomen is in het aloude Veldwetboek.
De aanleg van nieuwe bossen moet gebeuren conform de ruimtelijke bestemming. De
aanleg van bossen is niet onderworpen aan de omgevingsvergunning maar de
bestemmingsplannen (gewestplannen en ruimtelijke uitvoeringsplannen) hebben
verordenende kracht. Volgens de geest van het wetgeving ruimtelijke ordening kan bos
in elke bestemming voorkomen.
Natuurbehoudswetgeving 121
Bosaanleg in agrarisch gebied wordt bemoeilijkt door het Veldwetboek. Artikel 35§5
verbiedt in de voor landbouw bestemde gedeelten van het grondgebied bosaanplanting
op minder dan 6 meter van de eigendomsgrens (aanplant van lijnvormige kleine
landschapselementen of van hoogstamboomgaarden wordt niet als bosaanplanting
beschouwd). De afstandsbepaling is ook van toepassing op de voor bosbouw bestemde
zones, die grenzen aan de voor landbouw bestemde zones. De buur kan bovendien de
rooiing eisen van de bomen, hagen of struiken die op een kortere afstand werden geplant
dan de verplichte 6 meter. Ook het college van burgemeester en schepenen kan dit
eisen. Bovendien is voor een dergelijke bosaanplanting – buiten de verboden strook van
6 meter – vergunning nodig van het college van burgemeester en schepenen. Het college
beslist binnen 30 dagen na de aanvraag, zoniet wordt de vergunning geacht verleend te
zijn. De eventuele weigering dient gemotiveerd. Binnen een maand na de kennisgeving
ervan kan beroep worden ingesteld bij de deputatie. Deze regeling werd door het
Bosdecreet nog verstrengd: behalve de vergunning van het college van burgemeester en
schepenen is een (niet bindend) advies van het departement Landbouw en Visserij
vereist.
Natuurbehoudswetgeving 122
Maatregelen die zich uitstrekken buiten de beschermde gebieden
Natuur kan overal voorkomen, het beperkt zich niet tot de grenzen van een bos, een
natuurreservaat, of een SBZ. We zagen eerder dat natuur binnen VEN, SBZ, bossen en
natuurreservaten beschermd wordt door de horizontale maatregelen enerzijds en
specifieke op deze gebieden gerichte maatregelen zoals de verboden in het VEN en
natuurreservaten en de natuurvergunningplicht in SBZ’s. Maar buiten deze gebieden
wordt natuur ook beschermd. De complexe regelgeving werd al kort aangehaald in het
basistraject maar wordt hier meer in detail behandeld.
Wijzigen vegetatie en kleine landschapselementen
Deze bijzonder ingewikkelde regelgeving is terug te vinden in het BVR van 23 juli 1998
tot vaststelling van nadere regels ter uitvoering van het Decreet van 21 oktober 1997 (…)
(‘Vegetatiebesluit’) en is verder verfijnd in de Omzendbrief LNW/98/01 betreffende
algemene maatregelen inzake natuurbehoud en wat de voorwaarden voor het wijzigen
van vegetatie en kleine landschapselementen betreft volgens het besluit van de Vlaamse
regering van 23 juli 1998 tot vaststelling van nadere regels ter uitvoering van het
decreet van 21 oktober 1997 betreffende het natuurbehoud en het natuurlijk milieu.
Het wijzigen van vegetatie en van kleine landschapselementen is in bepaalde gevallen
hetzij verboden, hetzij onderworpen aan het verkrijgen van een natuurvergunning. Voor
beide categorieën bestaat eenzelfde lange reeks uitzonderingen, zodat het verbod eerder
omschreven kan worden als een ‘relatief verbod’. De zaak wordt nog sterk bemoeilijkt
doordat de regelgeving niet de enige is die de wijziging van vegetatie en kleine
landschapselementen beoogt.
We benadrukken en herhalen nog eens:
- de meeste aspecten met betrekking tot bossen worden (voorlopig nog) geregeld
door het Bosdecreet. Vegetatiewijzigingen in bossen worden geregeld via de
machtiging van het ANB en leiden tot een vrijstelling van de
natuurvergunningsplicht. Wijzigingen die in het beheerplan werden goedgekeurd
mogen uitgevoerd worden zoals in het beheerplan beschreven is;
- daarbovenop komt dat in VEN het wijzigen van vegetaties en KLE’s principieel
verboden is tenzij een individuele ontheffing bekomen werd (zie onderdeel over
VEN en SBZ);
- in SBZ geldt de natuurvergunningsplicht maar moet nagegaan worden of de
handeling geen betekenisvolle aantasting van de natuurwaarde van de SBZ kan
veroorzaken (zie onderdeel over VEN en SBZ).
Natuurbehoudswetgeving 123
Het volgen van een aantal stappen in de redenering maakt het mogelijk om tot een
antwoord te komen of de wijziging al dan niet vergunningsplichtig of verboden is:
1. Ga na of het om ‘vegetatie’ dan wel ‘kleine landschapselementen (KLE)’ gaat. Er
wordt immers onderscheid gemaakt tussen beide begrippen.
2. Het Vegetatiebesluit voerde een aantal gevallen van vrijstelling op het verbod en de
vergunningsplicht in. Ga na of dit voor uw specifieke situatie het geval is. Is dit het
geval, dan ben je vrijgesteld van het verbod of de vergunningsplicht en kan je de
wijziging gewoon doorvoeren. Uiteraard, rekening houdend met de zorgplicht.
3. Is dit niet het geval, ga dan na of het om een verbod gaat.
4. Het wijzigen van de volgende vegetaties en kleine landschapselementen zijn
verboden: holle wegen, graften, bronnen, historisch permanente graslanden
afhankelijk van de bestemming (zie verder onder ‘graslanden’), vennen en heiden,
moerassen en waterrijke gebieden, duinvegetaties. Kijk in de bijlages van het
besluit voor de beschrijving van de vegetaties of KLE’s want ze kunnen sterk
afwijken van wat er volgens het gewone spraakgebruik onder verstaan kan worden.
5. Is het niet verboden, kijk dan na in welke bestemmingszone de te wijzigen
vegetatie of het KLE zich situeert. Ga na of het een bestemmingszone is waar de
natuurvergunningsplicht geldt. Opgelet, deze zones verschillen bij vegetaties en
KLE’s!
6. Als het antwoord op voorgaande positief is (situeert zich in een zone waar de
natuurvergunningsplicht geldt), ga dan na of het om een vergunningsplichtige
wijziging gaat. Is dit het geval dan vraag je de natuurvergunning aan, indien niet,
dan kan je de wijziging doorvoeren zonder vergunning.
Vrijheid van exploitatie
Belangrijke beperking op wat hierna volgt, is de vrijheid van exploitatie, voor zover
deze in overeenstemming is met de ruimtelijke bestemming van het gebied (art.9 ND).
Dit houdt in dat iemand vrij moet zijn te exploiteren als de ruimtelijke bestemming dit
toelaat. Bv. landbouwers moeten hun landbouwexploitatie kunnen uitvoeren in de
ruimtelijke bestemming agrarisch gebied. In de praktijk zal deze beperking meer spelen
voor de vegetaties dan voor de kleine landschapselementen. Zo zal het vernietigen van
een holle weg moeilijk te rechtvaardigen zijn i.f.v. de exploitatie van een
landbouwbedrijf. De begroeide taluds van een dergelijke holle weg zijn immers moeilijk
in exploitatie te nemen – tenzij uiteraard de hele weg wordt volgestort.
De begrippen 'vegetatie' en ‘kleine landschapselementen’
Omzendbrief LNW/98/001 en het Natuurdecreet geven meer duidelijkheid over deze
begrippen.
Onder vegetatie wordt verstaan: de natuurlijke en halfnatuurlijke begroeiing met alle
spontaan gevestigde kruid-, struweel- en bosbegroeiingen. Het abiotische milieu (het
Natuurbehoudswetgeving 124
water, de bodem,…) waarin de vegetaties voorkomen, kan door de mens beïnvloed of
gevormd worden. Het betreft zowel begroeiingen in het water als op het land. Ook
bossen zijn vegetaties, onafhankelijk van het feit of de boomlaag is aangeplant of niet.
Cultuurgewassen behoren niet tot de natuur.
Voorbeelden van vegetaties zijn o.a. vennen, heiden, moerassen, schorren, slikken,
duinvegetaties, niet recent omgeploegde en ingezaaide graslanden, loofbossen,
houtachtige beplantingen.
Onder kleine landschapselementen (KLE) verstaan we: lijn- of puntvormige
elementen met inbegrip van de bijhorende vegetaties waarvan het uitzicht, de structuur
of de aard al dan niet resultaat zijn van menselijk handelen, en die deel uitmaken van de
natuur zoals: bermen, bomen, bosjes, bronnen, dijken, graften, houtkanten, hagen, holle
wegen, hoogstamboomgaarden, perceelrandbegroeiingen, sloten, struwelen, poelen,
veedrinkputten en waterlopen.
In de omzendbrief staan de begrippen uitgebreid beschreven mét verwijzing naar de
codes op de biologische waarderingskaart (BWK).
De uitzonderingsbepalingen: vrijstelling op het verbod en de
natuurvergunningsplicht
Vooraleer verder in te gaan op welke wijzigingen verboden en welke
natuurvergunningsplichtig zijn, geven we eerst de gevallen waarin het verbod of de
natuurvergunningsplicht niet geldt. Voorwaarde is wel dat er uitdrukkelijk voldaan wordt
aan de zorgplicht (art.14 ND), aan het integratiebeginsel (art.16 ND) en aan de regeling
inzake de speciale beschermingszones (art.36ter ND).
De vrijstellingen van het verbod en de natuurvergunningsplicht staan beschreven in het
BVR van 23 juli 1998 tot vaststelling van nadere regels ter uitvoering van het Decreet
van 21 oktober 1997 (…) en in de omzendbrief LNW/98/01.
In het kort komt het neer op een vrijstelling van het verbod en de
natuurvergunningsplicht voor:
- activiteiten op de huiskavel van een woning en/of bedrijfsgebouw binnen een straal
van maximaal 100 m rondom de vergunde woning of stal (wordt 50 m in de
bestemmingen groen-, park-, buffer- en bosgebied).
Een huiskavel is door het decreet gedefinieerd als: het kadastraal perceel of de
kadastrale percelen die ofwel behoren bij een vergunde woning, ofwel behoren bij
de stal of stallen van de landbouw- of veeteeltinrichting zoals bedoeld in het
Mestdecreet en die met de vergunde woning, stal of stallen een ononderbroken
geheel vormen. De begrenzing van de huiskavel vindt plaats op basis van een
Natuurbehoudswetgeving 125
duidelijk herkenbaar specifiek gebruik of op basis van een in het landschap duidelijk
herkenbaar element.
- activiteiten waarvoor een omgevingsvergunning is bekomen en waarbij advies aan
ANB gevraagd werd.
Dit advies hoeft niet positief te zijn maar als de vergunningverlenende overheid
haar afwijkende beslissing niet naar behoren motiveert, kan ANB tegen deze
beslissing beroep aantekenen.
- de werken worden uitgevoerd op basis van een regelmatige machtiging afgeleverd
op basis van het Bosdecreet;
- activiteiten die opgenomen zijn in een goedgekeurd (beheer)plan;
- activiteiten die tot het normaal onderhoud horen, zoals het knotten van bomen;
- normale onderhoudswerken werden beschreven in Bijlage 1 bij de Omzendbrief van
10 november 1998 betreffende algemene maatregelen inzake natuurbehoud en wat
de voorwaarden voor het wijzigen van vegetatie en kleine landschapselementen
betreft volgens het B.Vl.Reg. van 23 juli 1998 (…) en Code van Goede
Natuurpraktijk i.f.v. wijziging van vegetatie en van kleine landschapselementen
waarmee een Code van Goede Natuurpraktijk werd ingesteld.
Verboden wijzigingen van vegetaties en van kleine landschapselementen
We herhalen dat in VEN het wijzigen van vegetaties, meerjarige cultuurgewassen en
kleine landschapselementen sowieso verboden is, behoudens individuele ontheffing.
Elders zijn volgende wijzigingen verboden:
- holle wegen: overal
- graften: overal
- bronnen: overal
- historisch permanent grasland inclusief microreliëf en poelen (HPG) in bepaalde
gevallen, zie onderdeel ‘graslanden’
- vennen en heiden: overal
- moerassen en waterrijke gebieden: overal
- duinvegetaties: overal
De vegetaties worden beschreven in de bijlages bij de omzendbrief, je kijkt ze best na
want de vermelde vegetaties wijken soms sterk af van wat er volgens het gewone
spraakgebruik onder verstaan kan worden. Zo behoren tot de 'heiden' ook zgn.
'heischrale graslanden' met soorten als pijpenstrootje, struisgrassoorten of borstelgras.
Onder 'moerassen' vallen ook gagelstruwelen, elzen- en essenbossen. Onder
'duinvegetaties' ook duindoornstruweel en zuur duinbos!
Voor de historisch permanente graslanden verwijzen we naar het onderdeel over
graslanden (zie verder).
Natuurbehoudswetgeving 126
Individuele afwijkingen op de verbodsbepalingen kunnen door de bevoegde
Vlaamse minister worden toegestaan. De afwijking moet schriftelijk worden aangevraagd
bij ANB-AVES. Ze dient volgende elementen te bevatten:
- de omschrijving van de beoogde wijziging;
- een door de aanvrager ondertekende situatietekening op een kopie van een
stratenplan met vermelding van de straatnaam of van de gangbare plaatsnaam en
van de kadastrale gegevens;
- de technische redenen die de afwijking motiveren;
- een voorstel van de maatregelen ter naleving van de zorgplicht volgens artikel 14
Natuurdecreet;
- een voorstel van de compenserende maatregelen voor natuurherstel of -
ontwikkeling, zodanig dat de natuur in kwantiteit en kwaliteit niet vermindert. De
aanvrager kan hieromtrent garanties geven via een derde.
De Vlaamse minister doet uitspraak binnen een termijn van 3 maanden na de indiening
van de aanvraag, na advies van ANB-AVES. Wordt de afwijking toegestaan, dan kunnen
voorwaarden worden opgelegd met het oog op de naleving van de zorgplicht zoals
bepaald in artikel 14 en het vermijden van schade zoals bepaald in artikel 16
Natuurdecreet. Indien geen beslissing is genomen binnen 3 maanden, wordt de
afwijkingsaanvraag geacht te zijn afgewezen.
Natuurvergunningsplicht voor wijziging van vegetatie
We herhalen de stappen in de redenering nog eens. Bij het wijzigen van vegetaties of
KLE’s vraag je je af:
1. Is er sprake van een vrijstelling?
2. Indien niet, is er sprake van een verbod?
3. Indien niet, situeert de handeling zich in een bestemmingszone waar de
natuurvergunningsplicht geldt?
4. Als het antwoord op de vorige vraag positief is: gaat het om een
natuurvergunningsplichtige wijziging?
Waar geldt de natuurvergunningsplicht voor wijziging van vegetatie?
- de groengebieden, parkgebieden, buffergebieden, bosgebieden,
natuurontwikkelingsgebieden, valleigebieden, brongebieden, agrarische gebieden
met ecologisch belang of waarde, agrarische gebieden met bijzondere waarde (en
vergelijkbare bestemmingsgebieden volgens de gewestplannen of RUP’s);
- de beschermde duingebieden (Duinendecreet);
- de Speciale Beschermingszones ;
- de Ramsargebieden (zie eerder).
Welke activiteiten zijn natuurvergunningsplichtige wijzigingen van vegetatie?
Natuurbehoudswetgeving 127
- het afbranden van een vegetatie;
- het met mechanische of chemische middelen vernietigen, beschadigen of doen
afsterven van een vegetatie, tenzij wanneer deze activiteiten plaatsvinden met
betrekking tot percelen met cultuurgewassen;
- het wijzigen van het reliëf met inbegrip van nivellering van het microreliëf;
- het rechtstreeks of onrechtstreeks wijzigen van de waterhuishouding door drainage,
ontwatering, dichten alsook het wijzigen van het overstromingsregime van
vegetatie;
- het wijzigen van historisch permanente graslanden, met inbegrip van het daaraan
verbonden microreliëf en poelen, in bepaalde gevallen (zie onderdeel ‘graslanden’).
Natuurvergunningsplicht voor wijziging van kleine landschapselementen
Dezelfde stappen in de redenering worden gemaakt als voor vegetatiewijziging.
Waar geldt de natuurvergunningsplicht voor wijziging van kleine landschapselementen?
- de groengebieden, parkgebieden, buffergebieden, bosgebieden,
natuurontwikkelingsgebieden, valleigebieden, brongebieden, agrarische gebieden
met ecologisch belang of waarde, agrarische gebieden met bijzondere waarde (en
vergelijkbare bestemmingsgebieden volgens de gewestplannen of RUP’s);
- de beschermde duingebieden (Duinendecreet);
- de Speciale Beschermingszones ;
- de Ramsargebieden (zie verder);
- de agrarische gebieden en de landschappelijk waardevolle agrarische gebieden (en
vergelijkbare bestemmingsgebieden volgens plannen van aanleg of ruimtelijke
uitvoeringsplannen);
- het IVON.
Welke activiteiten zijn natuurvergunningsplichtige wijzigingen van kleine
landschapselementen?
- Het rooien of anderszins verwijderen en het beschadigen van houtachtige
beplantingen op weg-, waterweg of spoorwegbermen of op het talud van holle
wegen, van houtachtige beplantingen langs waterlopen, dijken of taluds, van
heggen, hagen, houtkanten, houtwallen, bomenrijen en hoogstamboomgaarden;
- het wijzigen van de vegetatie horende bij de kleine landschapselementen met
inbegrip van het afbranden en het vernietigen, beschadigen of doen afsterven van
de vegetatie met mechanische of chemische middelen van
perceelsrandbegroeiingen en sloten;
- het uitgraven, verbreden, rechttrekken, dichten van stilstaande waters, poelen of
waterlopen;
- het wijzigen van sloten, greppels, laantjes, poelen, uitgesproken microreliëf,
bronnen, kwelzones en andere kleine landschapselementen in de historisch
Natuurbehoudswetgeving 128
permanente graslanden die door de minister als bijzonder waardevol zijn
aangewezen, op voorwaarde dat deze gelegen zijn in het agrarisch gebied met
landschappelijke waarde binnen de landbouwstreek de Polders, zoals vastgesteld in
het koninklijk besluit van 24 februari 1951 houdende grensbepaling van de
landbouwstreken van het Rijk.
Graslanden
Graslanden zijn vegetaties die zowel vanuit natuurbehoud als vanuit landbouw worden
beschermd. Vooraleer op deze bescherming in te gaan, gaan we kort in op het Europees
landbouwbeleid en de hieraan gekoppelde vergroeningsmaatregelen.
Europees landbouwbeleid, PDPO, cross-compliance en
vergroeningsmaatregelen
Landbouw is een beleidsdomein waarvoor de lidstaten de verantwoordelijkheid volledig
hebben gebundeld. Het gemeenschappelijk landbouwbeleid (GLB) trad in 1962 al in
werking. Via het wordt het landbouwbeleid en de financiële steun voor boeren niet door
elk land afzonderlijk geregeld maar door de EU. Het beleid heeft grote successen gekend
en is een aantal keer (grondig) hervormd.
In de eerste periode (1962 - 1992) kregen landbouwers voor hun producten
gegarandeerde minimumprijzen en werden productieoverschotten opgekocht. Dit
aanvankelijk zeer succesvolle beleid had grote overschotten (‘de boterberg’, ‘de
melkplas’) en uit de hand lopende budgettaire kosten tot gevolg.
De eerste hervorming van 1992 zorgde voor een grote ommekeer: het systeem van
prijsondersteuning werd afgebouwd en vervangen door directe subsidies (die evenwel
nog gekoppeld waren aan geproduceerde hoeveelheden). Ook werd het GLB opgedeeld in
twee pijlers:
- pijler I: het markt- en inkomensbeleid;
- pijler II: het plattelandsontwikkelingsbeleid.
De hervorming introduceerde binnen het Europese landbouwbeleid verschillende
maatregelen voor plattelandsontwikkeling en stelde agromilieumaatregelen verplicht voor
alle lidstaten. Elke lidstaat kiest de meest geschikte maatregelen en vult ze in op maat.
In Vlaanderen werd een programma voor plattelandsontwikkeling (PDPO) opgestart
waarbinnen de agromilieu- en klimaatmaatregelen (AMKM) verder werden uitgewerkt. Dit
resulteerde in agromilieumaatregelen beheerd door het Agentschap voor Landbouw en
Visserij zoals ‘behoud met uitsterven bedreigde veerassen en variëteiten
hoogstamboomgaarden’, ‘introductie van vlinderbloemige gewassen in het silagevoeder’,
‘mechanische onkruidbestrijding’ enerzijds en beheersovereenkomsten (BO) van de
Vlaamse Landmaatschappij (VLM) anderzijds. Landbouwers kunnen
Natuurbehoudswetgeving 129
beheersovereenkomsten afsluiten voor bv. erosiebestrijding, kleine
landschapselementen, perceelsrandenbeheer, botanisch beheer en soortenbescherming.
In ruil voor het vrijwillig uitvoeren van de maatregelen krijgt de landbouwer een vooraf
bepaalde vergoeding.
De hervormingen van 2003 moeten leiden naar een beleid van ontkoppelde steun (steun
onafhankelijk van de geproduceerde hoeveelheid). De toeslagen die landbouwers
ontvangen, worden sindsdien onderworpen aan randvoorwaarden met betrekking tot
milieu, voedselveiligheid en dierenwelzijn. Het principe dat boeren moeten voldoen aan
voorwaarden om geld te ontvangen wordt cross-compliance genoemd.
De randvoorwaarden zorgen voor een beter evenwicht tussen landbouw en milieu. De
randvoorwaarden zijn gekoppeld aan zowel de uitbetaling van rechtstreekse steun
(basisbetaling, vergroening, jonge landbouwerstoeslag, …) als de betalingen van de
agromilieu – en klimaatmaatregelen (AMKM) van het Vlaams Programma voor
Plattelandsontwikkeling (PDPO).
De randvoorwaarden bestaan uit:
- beheereisen die voortvloeien uit dertien Europese richtlijnen en verordeningen die
betrekking hebben op volksgezondheid, diergezondheid, gezondheid van planten,
milieu en dierenwelzijn;
- normen met betrekking tot bodem en koolstofvoorraad, de biodiversiteit, landschap
(minimaal onderhoud) en water met het oog op het in goede landbouw- en
milieuconditie houden van landbouwgrond.
Afhankelijk van de status of ligging van een perceel zijn specifieke voorwaarden van
toepassing. De landbouwer is verantwoordelijk voor de naleving van de randvoorwaarden
op zijn percelen gedurende de volledige campagne.
Wil een landbouwer steun ontvangen dan moet hij dus voldoen aan de randvoorwaarden.
Of hij/zij voldoet, wordt nagegaan via de ‘verzamelaanvraag’. Dit is een
aangifteformulier waarmee land- en tuinbouwers jaarlijks steun aanvragen voor de
rechtstreekse betalingen (pijler 1) of betalingen in het kader van agromilieumaatregelen,
beheerovereenkomsten of hectaresteun voor biologische productiemethode (pijler 2). In
2007 trad de 'Eenmalige Perceelsregistratie' (EPR) in werking wat inhield dat land- en
tuinbouwers de percelen die worden gebruikt in het kader van bemesting niet langer
moeten aangeven via de mestbank maar dat alles kan aangegeven worden via één
centrale aangifte via de verzamelaanvraag van het Departement Landbouw en Visserij.
Ook het teeltplan en de percelen waarop bebossing op landbouwgrond zal plaatsvinden
wordt via de verzamelaanvraag ingediend. Op een teeltplan geeft de landbouwer aan
welke gewassen op welke percelen geteelt worden tijdens een bepaalde campagne.
Natuurbehoudswetgeving 130
Welke land- en tuinbouwers verplicht zijn om al dan niet jaarlijks deze aanvraag in te
dienen en aan welke voorwaarden de land- of tuinbouwer moet voldoen vind je op de
website van het departement landbouw en visserij (http://lv.vlaanderen.be).
In 2013 is het GLB bijgestuurd om op toekomstige uitdagingen te kunnen inspelen. Om
te beantwoorden aan de verwachtingen van de samenleving is de aandacht verschoven
naar groenere landbouwmethoden, onderzoek en het verspreiden van kennis, een
eerlijker steunstelsel voor de boeren en een sterkere positie voor de boeren in de
voedselketen.
Sinds de hervorming van 2013 moeten landbouwers milieuvriendelijke duurzame
landbouwmethoden gebruiken om de inkomenssteun waarop ze recht hebben, volledig te
ontvangen. Deze ‘vergroening in het kader van het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid
(GLB)’ houdt in dat de landbouwer vergroeningsmaatregelen (gewasdiversificatie,
blijvend grasland, ecologisch aandachtsgebied) neemt en hiervoor een
vergroeningspremie krijgt. Zo krijgt hij/zij compensatie voor de inspanningen die
geleverd worden voor het toepassen van klimaat en milieuvriendelijke praktijken.
Wil een land- of tuinbouwer Europese steun aanvragen voor het telen van gewassen (in
de vorm van uitbetaling van betalingsrechten), dan is hij/zij verplicht kenbaar te maken
over welke percelen of welke vergroeningselementen hij/zij beschikt. De toeslag voor
vergroening wordt uitbetaald als aan de vergroeningsvoorwaarden voldaan wordt.
In de praktijk betekent dit dat landbouwers blijvend grasland moeten onderhouden
(gras absorbeert veel koolstofdioxide, wat helpt tegen de klimaatverandering), een
minimum aantal verschillende gewassen moeten telen en 5% van hun landbouwgrond zo
moeten bewerken dat de biodiversiteit wordt bevorderd (‘ecologische aandachtsgebieden
– EAG’). Ze ontvangen extra steun als ze nog milieuvriendelijker landbouwproductie-
methoden toepassen.
Bescherming van de graslanden
Omdat graslanden door zowel de natuurbehouds- als de landbouwwetgeving worden
gevat, is er rond de bescherming en het behoud van graslanden een bijzonder complexe
regelgeving van toepassing. Beide beleidsdomeinen erkennen het belang van (het
behoud van) graslanden en hebben maatregelen uitgewerkt om waardevolle graslanden
te beschermen. Als gevolg hiervan kan het scheuren van waardevolle graslanden ofwel
verboden ofwel natuurvergunningsplichtig zijn.
Natuurbehoudswetgeving 131
Definitie waardevolle graslanden binnen het natuurbehoud: de ‘historisch
permanente graslanden (HPG)’
Het Natuurdecreet beschermt waardevolle graslanden via het statuut van ‘historisch
permanent grasland (HPG)’.
De ‘historisch permanente graslanden’ worden als volgt gedefinieerd: ‘een halfnatuurlijke
vegetatie bestaande uit grasland gekenmerkt door het langdurige grondgebruik als
graasweide, hooiland of wisselweide met ofwel cultuurhistorische waarde, ofwel een
soortenrijke vegetatie van kruiden en grassoorten waarbij het milieu wordt gekenmerkt
door aanwezigheid van sloten, greppels, poelen, uitgesproken microreliëf, bronnen of
kwelzones.’
Voor de landbouwstreek ‘Polders’ (provincie Oost- en West-Vlaanderen) werd een kaart
met waardevolle graslanden opgemaakt waarbij de HPG definitief vastgesteld werden
door de VR. Voor de rest van Vlaanderen wordt indicatief verwezen naar de Biologische
Waarderingskaart (BWK).
Volgende karteringseenheden komen in aanmerking als ‘historisch permanent grasland’:
Hc Vochtig, licht bemest grasland ('dotterbloemhooiland')
Hj Vochtig, licht bemest grasland gedomineerd door russen
Hf Natte ruigte met Moerasspirea
Hm Onbemest, vochtig pijpestrootjesgrasland
Hmo Onbemest, vochtig pijpestrootjesgrasland - oligotroof type
Hmm Onbemest, vochtig pijpestrootjesgrasland - mesotroof type
Hme Onbemest, vochtig pijpenstrootjesgrasland - eutroof type,
basiklien
Hk Kalkgrasland
Hd Kalkrijk duingrasland
Hv Zinkgrasland
Hu Mesofiel hooiland
Hpr Weilandcomplex met veel sloten en/of microreliëf
Hp* Soortenrijk permanent cultuurgrasland met relicten van
halfnatuurlijke graslanden
Hp+Mr Soortenarm permanent cultuurgrasland met elementen van
rietland
Hp+Hc(Kn) Soortenarm permanent cultuurgrasland met elementen van
dotterbloemhooiland al dan niet met veedrinkpoel
Hp met fauna Soortenarm permanent cultuurgrasland met belang voor
Natuurbehoudswetgeving 132
(avi-) fauna.
Naast de historisch permanente graslanden, definieert het Maatregelenbesluit (Besluit
van de Vlaamse Regering houdende maatregelen ter uitvoering van het gebiedsgericht
natuurbeleid van 21/11/2013) ook nog de ‘permanente graslanden’. Dit zijn de
cultuurgronden die minimum vier jaar ononderbroken grasland zijn. Hierboven, bij de
VEN-verboden, hebben we gezien dat het scheuren van permanente graslanden
verboden is in de gebieden van het VEN.
Definitie waardevolle graslanden binnen de landbouw: ‘blijvende graslanden
(BG)’
De aangifte van percelen die in gebruik zijn, is een verplicht onderdeel van de
verzamelaanvraag. De teelten die op die percelen gekweekt worden, worden aan de hand
van gewascodes aangegeven.
Alle percelen die gedurende 5 opeenvolgende jaren werden aangegeven met een
teeltcode voor gras worden vanaf de verzamelaanvraag van 2015 als blijvend grasland
(BG) aangeduid.
Binnen de vogel- en habitatrichtlijngebieden (de speciale beschermingszones, SBZ)
worden bepaalde van die percelen blijvend grasland aangeduid als ‘ecologisch
kwetsbaar blijvende grasland (EKBG)’. Belangrijk om weten is dat niet alle percelen
blijvende grasland in SBZ sowieso als EKBG worden aangeduid. Bij de aanduiding wordt
de focus gelegd op de blijvende graslanden die gelegen zijn in waterrijke gebieden, op
veengronden of waarvoor reeds een scheurverbod door de natuurwetgeving geldt.
Bescherming van graslanden in navolging van het Natuurdecreet.
Het Vegetatiebesluit (BVR van 23 juli 1998 tot vaststelling van nadere regels ter
uitvoering van het decreet van 21 oktober 1997 betreffende het natuurbehoud en het
natuurlijk milieu), een van de uitvoeringsbesluiten van het Natuurdecreet, regelt de
bescherming van o.a. historisch permanente graslanden in Vlaanderen.
Het wijzigen van historisch permanente graslanden is ofwel verboden ofwel
onderworpen aan de natuurvergunningsplicht. Of de wijziging verboden dan wel
vergunningsplichtig is, hangt af van de ruimtelijke bestemming of de geografische
ligging.
Het wijzigen van historisch permanente graslanden, met inbegrip van het
daaraan verbonden microreliëf en poelen, is verboden als die graslanden gelegen
zijn:
Natuurbehoudswetgeving 133
A) in de groene bestemmingen (groengebied, parkgebied, buffergebied,
bosgebieden) op de bestemmingsplannen en de bestemmingsgebieden die
vergelijkbaar zijn met die gebieden;
B) in beschermd cultuurhistorisch landschap;
C) in SBZ Poldercomplex (BE2500932) en SBZ Het Zwin (BE2501033), als er voor
die gebieden geen afwijkende instandhoudingsdoelstellingen vastgesteld zijn
die het wijzigen noodzakelijk maken;
D) op de kaart (Geopunt catalogus Historisch Permanent Grasland)
opgemaakt door de Vlaamse regering. Het verbod geldt voor zover de HPG’s
definitief zijn vastgesteld én gelegen zijn binnen een van de gebieden
beschreven onder A, B of C.
Het wijzigen van historisch permanente graslanden, met inbegrip van het
daaraan verbonden microreliëf en poelen, wordt natuurvergunningsplichtig
gesteld als deze gelegen zijn:
A) in valleigebieden, brongebieden, natuurontwikkelingsgebieden, agrarische
gebieden met ecologisch belang of agrarische gebieden met bijzondere waarde
op de bestemmingsplannen en de bestemmingsgebieden die vergelijkbaar zijn
met die gebieden;
B) in SBZ IJzervallei (BE 2500831)
C) in SBZs in uitvoering van de Habitatrichtlijn, in zoverre het desbetreffende
type historisch permanent grasland binnen deze perimeters als habitat is
aangemeld;
D) op de kaart opgemaakt door de Vlaamse regering. De natuurvergunningsplicht
geldt voor zover de HPG’s definitief zijn vastgesteld én gelegen zijn binnen een
van de gebieden beschreven onder A, B of C.
Bescherming van graslanden in navolging van het landbouwbeleid.
In het kader van de vergroening van het gemeenschappelijk landbouwbeleid werd in
Vlaanderen de vergroeningsmaatregel ‘behoud blijvend grasland’ uitgewerkt (zie boven).
Elke land- en tuinbouwer die steun ontvangt, is verplicht om deze vergroeningsmaatregel
na te leven.
De vergroeningsmaatregel houdt een waarborg in dat het totale Vlaamse areaal blijvend
grasland in behouden blijft. Hierbij werd 2012 als referentiejaar gekozen. Het areaal
blijvend grasland mag m.a.w. niet meer dalen dan 5% t.o.v. het areaal van 2012 of er
komen strikte maatregelen om het areaal opnieuw op het niveau van het referentiejaar
te brengen. Indien land- en tuinbouwers toch genoodzaakt zijn om areaal BG om te
zetten dan moeten ze dit binnen het bedrijf compenseren met een nieuw areaal blijvend
grasland.
Bepaalde percelen ‘blijvend grasland’ zijn door de aanwezigheid van specifieke fauna en
flora bovendien als ‘ecologisch kwetsbaar’ aangeduid. Deze aangewezen percelen
Natuurbehoudswetgeving 134
ecologisch kwetsbaar blijvend grasland (EKBG) moeten absoluut behouden blijven
in het kader van de Europese natuurwetgeving (Natura 2000) en dus beschermd worden.
Hieruit volgt dat de percelen ‘blijvend grasland’ in principe nog omgezet kunnen worden;
zolang het totale Vlaamse areaal op het niveau van 2012 blijft. Het areaal ‘ecologisch
kwetsbaar blijvend grasland’ mag daarentegen absoluut niet afnemen en deze percelen
kunnen dus niet omgezet noch geploegd worden. Op de percelen EKBG geldt bijgevolg
een absoluut scheurverbod. Deze percelen worden voorgedrukt in de verzamelaanvraag.
Uitzonderingen op de beschermingsmaatregelen voor HPG en EKBG
Huiskavels zullen niet onderworpen worden aan de beschermingsmaatregelen die
uitgewerkt zijn voor HPG en EKBG.
- Voor de vastgestelde HPG percelen die door de natuurbehoudswetgeving worden
beschermd, geldt de huiskavelregeling uit de natuurwetgeving.
De beschermingsmaatregelen voor HPG en EKBG gelden dus niet op huiskavels van
een vergunde woning en/of bedrijfsgebouw en gelegen binnen een straal van
maximum 100 meters rondom de vergunde woning en/of bedrijfsgebouw voor
zover ze respectievelijk bewoond of in gebruik zijn. Deze straal wordt beperkt tot
50 meter als groengebied, parkgebied, buffergebied of bosgebied bestreken wordt.
Voor zover gelegen binnen groengebieden, parkgebieden, buffergebieden en
bosgebieden wordt dit beperkt tot het kadastraal perceel van de vergunde woning
en/of bedrijfsgebouw met een maximale straal van 50 meter rondom de vergunde
woning en/of bedrijfsgebouw.
- Voor de vastgestelde HPG die niet door de natuurbehoudswetgeving worden
beschermd, worden huiskavels begrepen als landbouwgebruikspercelen met
blijvend grasland, die geheel of gedeeltelijk gelegen zijn binnen een straal van 50
meter voor groen-, park-, buffer- of bosgebieden respectievelijk 100 meter voor
andere gebieden rond het kadastrale perceel met de vergunde woningen of
bedrijfsgebouwen van de landbouwers en, teneinde elke vorm van speculatie uit te
sluiten, worden de landbouw-gebruikspercelen in de geconsolideerde laag van de
verzamelaanvraag 2015 als referentie gebruikt voor de vaststelling van de
huiskavels.
Omdat de wetgeving dermate complex is, heeft ANB een kaart gemaakt waarop de
vastgestelde HPG en EKBG zijn aangeduid voor gans Vlaanderen. De kaart is beschikbaar
gemaakt via het geoloket van geopunt Vlaanderen: www.geopunt.be (catalogus:
‘historisch permanente graslanden’). Hierop kan je een grasland aanklikken en zie je
automatisch welke beschermingsbepalingen er op van toepassing zijn. Handig!
Onthoud:
- Graslanden zijn vegetaties waarvoor een complexe beschermingsmaatregel is
Natuurbehoudswetgeving 135
uitgewerkt. Ze worden zowel vanuit natuurbehoud als vanuit landbouw beschermd.
- Er wordt binnen het natuurbehoud een onderscheid gemaakt tussen permanente
graslanden en historisch permanente graslanden.
Op permanente graslanden geldt een scheurverbod in het VEN (VEN-verbod).
Het wijzigen van historisch permanente graslanden is in bepaalde gevallen
verboden en in andere natuurvergunningsplichtig.
Landbouw beschermt waardevolle graslanden via het statuut ‘blijvend grasland’ en
‘ecologisch kwetsbaar blijvend grasland’. De percelen ‘blijvend grasland’ kunnen in
principe nog omgezet worden zolang het totale Vlaamse areaal op het niveau van
2012 blijft. Het areaal ‘ecologisch kwetsbaar blijvend grasland’ mag daarentegen
absoluut niet afnemen en deze percelen kunnen dus niet omgezet noch geploegd
worden. Op de percelen EKBG geldt bijgevolg een absoluut scheurverbod.
Natuurinspectie controleert of de vergroeningsmaatregelen in het kader van het
Europees landbouwbeleid worden nageleefd en kijkt op het terrein na of de
graslanden behouden blijven. NI geef inbreuken door aan Departement Landbouw
en Visserij die de toeslag voor boeren(deels) kan intrekken.
Soortbescherming
Hierboven werd het beheer van natuurgebieden besproken. In dit hoofdstuk gaan we in
op het soortgericht natuurbeleid. Het is in eerste instantie complementair aan het
gebiedsgericht natuurbeleid. De meeste soorten kunnen immers maar voortbestaan als
ook hun leefgebieden beschermd zijn. Maar sommige soorten laten zich niet in specifieke
gebieden opsluiten, of ze komen in de nabijheid van de mens voor. Of de mens heeft een
bijzondere ‘belangstelling’ voor bepaalde soorten ontwikkeld, waardoor beschermende
maatregelen zich opdringen. In dit kader situeren zich ook de wet- en regelgeving inzake
jacht en riviervisserij.
Het Soortenbesluit
Het soortgericht natuurbeleid vormde al een onderdeel van de Natuurbehoudswet, in
uitvoering waarvan verschillende besluiten genomen werden. Al deze besluiten werden in
2009 vervangen door het Soortenbesluit (BVR van 15 mei 2009 met betrekking tot
soortenbescherming en soortenbeheer). De decretale basis voor het Soortenbesluit
wordt geleverd door hoofdstuk VI Natuurdecreet: 'De bescherming van plant- en
diersoorten en van hun levensgemeenschappen' (art.51 en 52).
Het Soortenbesluit omvat volgende luiken: inventarisatie en registratie,
soortenbescherming, soortenbeheer, aanpak van uitheemse soorten, de werking van
opvangcentra voor wilde dieren, het houden van beschermde soorten in gevangenschap
en het toezicht.
Natuurbehoudswetgeving 136
Een soort wordt omschreven als een verzameling organismen die in alle belangrijk
geachte kenmerken met elkaar en hun nakomelingen overeenkomen, daarbij inbegrepen
alle ondersoorten, rassen en variëteiten.
Toepassingsgebied
Waarop is het Soortenbesluit van toepassing?
1. inheemse soorten8;
2. uitheemse9 vogelsoorten die van nature in het wild voorkomen op het Europese
grondgebied van de Europese Unie, of andere uitheemse soorten dan vogels, die
zijn opgenomen in bijlage IV van de Habitatrichtlijn of in bijlage II van het verdrag
van Bern;
3. overige uitheemse soorten, voor de introductie van specimens van die soorten in
het wild of de toepassing van maatregelen met betrekking tot in het wild
voorkomende populaties ervan.
4. invasieve uitheemse soorten die voorkomen op de lijst van voor de Europese Unie
zorgwekkende invasieve uitheemse soorten vermeld in artikel 4, lid 1, van
verordening 1143/2014 van het Europees Parlement en de Raad van 22 oktober
2014 betreffende de preventie en beheersing van de introductie en verspreiding
van invasieve uitheemse soorten.
5. voor het Vlaamse Gewest zorgwekkende invasieve uitheemse soorten.
Het Soortenbesluit is niet van toepassing op:
1. Gedomesticeerde soorten, rassen of variëteiten. Dat zijn soorten, of rassen of
variëteiten van een soort, die het resultaat zijn van menselijke
domesticatieprocessen en die zich door middel van uiterlijke kenmerken
onderscheiden van soorten, of rassen of variëteiten van soorten, die van nature in
het wild voorkomen.
2. De genetisch gewijzigde organismen, vermeld in artikel 2, 2° van het K.B. van 21
februari 2005 tot reglementering van de doelbewuste introductie in het leefmilieu
evenals van het in de handel brengen van genetisch gemodificeerde organismen of
van producten die er bevatten (K.B. Plantenbescherming).
3. De diersoorten die onder het jachtwild vallen, vermeld in artikel 3 Jachtdecreet,
behalve voor aspecten die niet geregeld worden in de regelgeving op het vlak van
de jacht.
4. De diersoorten die vallen onder de Riviervisserijwet, behalve voor aspecten die niet
geregeld worden in de regelgeving op het vlak van de riviervisserij.
8 Een inheemse soort is een soort die van nature in het wild voorkomt of is voorgekomen in het Vlaamse Gewest, of er reeds lang is ingeburgerd. 9 Een uitheemse soort is een soort die niet van nature in het wild voorkomt in het Vlaamse Gewest.
Natuurbehoudswetgeving 137
5. De dier- en plantensoorten die vallen onder het K.B. van 19 november 1987
betreffende de bestrijding van voor planten en voor plantaardige producten
schadelijke organismen.
6. de uitheemse soorten, voor de in-, uit- en doorvoer, vermeld in artikel 6, § 1, III,
2°, van de bijzondere wet van 8 augustus 1980 tot hervorming der instellingen. Dit
is een federale bevoegdheid gebleven.
Luik 1: inventarisatie en registratie
Voor een soortenbeleid zijn de zgn. rode lijsten een belangrijk instrument. De opmaak
van deze lijsten is in Vlaanderen officieel geregeld. Ze worden opgemaakt door het
Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek en vastgesteld door de bevoegde Vlaamse
minister. ANB registreert de toevallige vangst of doding van soorten die als dusdanig zijn
aangeduid op de lijst in bijlage 1 van het besluit. Ook de afwijkingen die worden
toegestaan in uitvoering van het besluit worden geregistreerd.
Luik 2: soortenbescherming
De beschermde soorten
Dit onderdeel gaat over de bescherming van de beschermde soorten. Om die
beschermde soorten te beschermen werd er een reeks verbodsbepalingen uitgevaardigd
die het beschermd statuut van de soorten uitmaken (basisbescherming). Daarbovenop
kan de bevoegde Vlaamse minister soortenbehoudsmaatregelen treffen of
soortenbeschermingsprogramma’s vaststellen.
De beschermingsbepalingen gelden ongeacht de levensfase waarin de specimens zich
bevinden.
De beschermde soorten zijn de soorten waarbij categorie 1, 2 of 3 is aangekruist in
bijlage 1 van het Soortenbesluit.
Bijlage 1 bevat 5 categorieën, die worden weergegeven door middel van kolommen
achter de namen van de, op de Nederlandstalige benaming alfabetisch gerangschikte,
soorten. Voor de groepen van soorten, die in de bijlage zijn aangegeven met de term
‘alle soorten’ zijn de bepalingen van het besluit alleen van toepassing op de inheemse
soorten van die groepen van soorten.
Opgelet: behalve de soorten opgenomen in deze bijlage zijn ook andere soorten
beschermd:
- van nature op het Europese grondgebied van de lidstaten van de Europese Unie in
het wild voorkomende vogelsoorten zoals bedoeld in artikel 1 Vogelrichtlijn;
Natuurbehoudswetgeving 138
- andere uitheemse soorten dan vogels, die zijn opgenomen in bijlage IV
Habitatrichtlijn;
- andere uitheemse soorten dan vogels, die zijn opgenomen in bijlage II van het
verdrag van Bern.
Figuur 10 Beschermde soorten, categorieën
De 5 categorieën van de lijst in bijlage 1 zijn:
- Categorie 1: soorten waarop de basisbeschermingsbepalingen van het besluit van
toepassing zijn. Van die beschermingsbepalingen kan worden afgeweken onder de
voorwaarden van artikel 20, § 1, § 2 en § 4.
Het gaat om de planten die beschermd waren door het K.B. van 1976 en de
zoogdieren, reptielen, amfibieën en ongewervelden (aangevuld met enkele soorten
insecten die met uitsterven bedreigd zijn) die beschermd waren door het K.B. van
1980, maar niet beschermd zijn door de Habitatrichtlijn (zie daarvoor categorie 3).
Op grond van het stand-stillbeginsel wordt hun bescherming gehandhaafd. Conform
het Natuurdecreet mogen de voormelde verbodsbepalingen voor deze soorten geen
beperkingen inhouden die absoluut werken, of die handelingen verbieden of
onmogelijk maken die overeenstemmen met de plannen van aanleg of de
ruimtelijke uitvoeringsplannen van kracht in de ruimtelijke ordening, of die absoluut
Natuurbehoudswetgeving 139
de realisatie van die plannen en hun bestemmingsvoorschriften verhinderen of de
realisatie van de algemene bestemming betekenisvol in het gedrang brengen. Met
andere woorden: de realisatie van de ruimtelijke bestemmingen heeft voorrang op
het voorkomen van een soort van categorie 1.
Categorie 2: soorten waarop de basisbeschermingsbepalingen van toepassing zijn.
Van die beschermingsbepalingen kan er worden afgeweken onder de voorwaarden
van artikel 20, §1, §3 en §4.
Aangezien het om Europees te beschermen soorten gaat, gelden de aan de
planologische bestemming verbonden vrijstellingen niet (m.a.w. de realisatie van
de ruimtelijke bestemming heeft geen voorrang op het voorkomen van een soort
van categorie 2).
Het gaat om alle vogels alsook om andere soorten waarvoor volgens bijlage II
Habitatrichtlijn speciale beschermingszones moeten worden ingesteld. Opname in
categorie 2 garandeert voor deze laatste soorten een rechtstreekse bescherming,
ook buiten de SBZ.
- Categorie 3: soorten die zijn opgenomen in bijlage IV Habitatrichtlijn (bijlage III
Natuurdecreet) en die regelmatig voorkomen in het Vlaamse Gewest. Als gevolg
van hun aanwezigheid op de vermelde bijlage van de Habitatrichtlijn genieten die
soorten van de strengste beschermingsregeling. Van de beschermingsregeling ten
aanzien van deze soorten kan worden afgeweken onder de voorwaarden van artikel
20, §1 en §4.
- Categorie 4: jachtwild en riviervissen als vermeld in artikel 3, §2, 3° en 4°,
waarop het besluit alleen van toepassing is als het gaat over aspecten die niet
geregeld worden in de jacht- of visserijregelgeving.
- Categorie 5: soorten die in aanmerking komen voor vervoer als vermeld in artikel
13, 2°. Het gaat hier slechts om 3 soorten uitheems jachtwild: Barbarijse patrijs,
moerassneeuwhoen en rode patrijs.
Alle soorten vermeld in categorie 1, 2 en 3 komen in aanmerking voor maatregelen en
programma's van soortenbehoud (zie hieronder) op voorwaarde dat ze opgenomen zijn
in de klassen ‘uitgestorven’, ‘ernstig bedreigd’, ‘bedreigd’, ‘kwetsbaar’ of ‘bijna in gevaar’
van een rode lijst.
Verbodsbepalingen m.b.t. specimens of eieren (art.10 SB)
Ten aanzien van specimens van beschermde diersoorten is verboden:
- het opzettelijk doden;
- het opzettelijk vangen;
- het opzettelijk en betekenisvol verstoren, in het bijzonder tijdens de perioden van
de voortplanting, de afhankelijkheid van de jongen, de overwintering en tijdens de
trek.
Natuurbehoudswetgeving 140
Het is verboden de eieren van beschermde diersoorten opzettelijk te vernielen, te
beschadigen of te verzamelen.
Ten aanzien van specimens van beschermde plantensoorten of andere soorten
organismen zijn de volgende handelingen verboden:
- het opzettelijk plukken of verzamelen;
- het opzettelijk afsnijden;
- het opzettelijk ontwortelen;
- het opzettelijk vernielen;
- het verplanten.
De verbodsbepalingen betreffende beschermde planten gelden niet voor
beheerwerkzaamheden die geen nadelige invloed hebben op de staat van instandhouding
van de populaties van de soorten in kwestie.
Een handeling wordt onder meer geacht onopzettelijk te zijn wanneer de
verantwoordelijke voor deze handeling niet wist en redelijkerwijze niet hoorde te weten
dat deze handeling kon leiden tot de hierboven beschreven negatieve gevolgen voor
specimens van beschermde diersoorten of plantensoorten.
Verbodsbepalingen m.b.t. het onder zich hebben, het vervoeren en het
verhandelen (art.12 SB)
Het onder zich hebben, het vervoeren, het verhandelen of ruilen of het te koop of in ruil
aanbieden van specimens of eieren van beschermde soorten is verboden.
Dit verbod geldt niet m.b.t. het onder zich hebben of vervoeren van zeer kleine aantallen
opgezette dieren voor educatieve of wetenschappelijke activiteiten in
onderwijsinstellingen, in educatieve centra of in onderzoeksinstellingen.
Het verbod geldt evenmin voor specimens van de 3 soorten van categorie 5 van bijlage
1. Voorwaarde is dat kan worden aangetoond dat ze op geoorloofde wijze werden
verkregen buiten het Vlaamse Gewest maar op het grondgebied van de Europese Unie,
en dat ze op een geoorloofde wijze zijn gedood of gevangen of verkregen.
Verbodsbepalingen m.b.t. nesten, voortplantingsplaatsen en rustplaatsen van
beschermde dieren (art.14 SB)
Het is verboden de nesten van beschermde vogelsoorten of de voortplantingsplaatsen of
rustplaatsen van andere beschermde diersoorten dan vogels opzettelijk te vernielen, te
beschadigen of weg te nemen.
Natuurbehoudswetgeving 141
Het vernielen, beschadigen of wegnemen van nesten, voortplantingsplaatsen of
rustplaatsen van beschermde diersoorten wordt onder meer geacht onopzettelijk te zijn
wanneer de verantwoordelijke voor deze handeling niet wist en redelijkerwijze niet
hoorde te weten dat deze handeling kon leiden tot de beschreven negatieve gevolgen
voor nesten, voortplantingsplaatsen of rustplaatsen. Maar inzake de diersoorten waarbij
categorie 3 is aangekruist in bijlage 1 is evenwel ook het onopzettelijk vernielen of
beschadigen van de voortplantingsplaatsen of de rustplaatsen verboden! Dit laatste is
wel conform de strikte bescherming die de Habitatrichtlijn voor deze soorten oplegt maar
lijkt niet te stroken met het beginsel van rechtszekerheid. Daarom vermeldt de
toelichting bij het Soortenbesluit dat deze bepaling in eerste instantie een opdracht naar
de overheid inhoudt om alle betrokken actoren proactief te wijzen op de mogelijke
negatieve gevolgen van hun handelen op deze soorten. De overheid moet m.a.w. via
voorlichting een situatie creëren dat de betrokkenen achteraf zich er niet op kunnen
beroepen dat ze redelijkerwijs niet konden weten dat ze schade zouden berokkenen.
Een voortplantingsplaats is een plaats die door een dier wordt gebruikt om te paren en
zich voort te planten, alsook de onmiddellijke omgeving van die plaats, als die nodig is
voor de eerste levensfasen van de jongen van dat dier. Een rustplaats is een plaats die
essentieel is voor het behoud van een dier of een groep van dieren als ze niet actief zijn,
ook al wordt die plaats niet permanent gebruikt. Onder nesten worden begrepen: de
bewoonde nesten, de nesten die in aanbouw zijn als voorbereiding op het komende
broedseizoen, alsook de nesten die in de regel jaar na jaar tijdens het broedseizoen
hergebruikt worden.
Verbodsbepalingen m.b.t. middelen, installaties en methoden voor het doden of
vangen van dieren (art.16 SB)
Het is verboden om voor het doden of vangen van in het wild levende dieren in het kader
van het besluit gebruik te maken van de middelen, installaties of methoden, vermeld in
bijlage 2, A van het besluit.
Het gebruik van eender welke middelen, installaties of methoden is verboden als die er
op gericht zijn om dieren te vangen of te doden op een massale of niet-selectieve wijze,
of om bij dat vangen of doden vermijdbaar leed te veroorzaken.
De verboden middelen, installaties en methoden zijn:
1. strikken en stroppen;
2. lijm;
3. haken;
4. levende dieren die als lokdier worden gebruikt. Een lokdier is een specimen van een
dier dat kan dienen als een middel om te lokken, hetzij van dezelfde soort als het
specimen, hetzij van een andere soort;
5. alle akoestische hulpmiddelen;
Natuurbehoudswetgeving 142
6. elektrische en elektronische apparaten waarmee dieren kunnen worden gedood of
bewusteloos kunnen worden gemaakt;
7. kunstmatige lichtbronnen;
8. spiegels en andere verblindende voorwerpen;
9. apparaten om vangstplaatsen te verlichten;
10. zoekers met een elektronische beeldversterker en beeldomkeerder om te schieten
in het donker;
11. explosieven;
12. netten die qua werking of gebruik niet voldoende selectief zijn;
13. vallen die qua werking of gebruik niet voldoende selectief zijn;
14. kruisbogen en katapulten;
15. vergif en giftig of verdovend lokaas;
16. uitgassen, uitroken of onder water zetten;
17. andere vuurwapens en munitie dan de vuurwapens en munitie, vermeld in artikel 9
en 10 van het besluit van het Jachtvoorwaardenbesluit.
Het is verboden om voor het doden of vangen van in het wild levende dieren in het kader
van dit besluit de vervoermiddelen te gebruiken, vermeld in bijlage 2, B van het besluit:
- luchtvaartuigen;
- motorvoertuigen;
- vaartuigen die met een snelheid van meer dan 5 km/u worden aangedreven.
Het is verboden om volgende middelen, vermeld in bijlage 2, C van het besluit onder zich
te hebben, te vervoeren, te verhandelen, te ruilen, te koop aan te bieden of in ruil aan te
bieden:
- vogelvangstnetten: netten die opgespannen een oppervlakte hebben van meer dan
1 m², een maaswijdte hebben tussen 11 en 29 mm, gemeten over het garen van
knoop tot knoop, vervaardigd zijn uit synthetische, kunstmatige of natuurlijke
vezels en waarvan het garen is samengesteld uit 2 tot 8 getorste of geweven
draden;
- mistnetten: netten in banen, aan het stuk of in bepaalde vorm vervaardigd, van
garens in synthetische of van kunstmatige vezels met een totale dikte van minder
dan 150 deniers (16,2 mg per meter) en waarvan de maaswijdte gemeten over het
garen, van knoop tot knoop, kleiner is dan 35 mm;
- vogelvangkooien en -klemmen: allerlei types van kooien, klemmen en vallen, van
welk formaat ook, die geschikt zijn voor de vangst van vogels, met uitzondering
van de vallen die worden toegelaten conform bijlage 3 en bijlage 3/1 van het
besluit.
Natuurbehoudswetgeving 143
Verbodsbepalingen m.b.t. het introduceren in het wild (art.17 SB)
Het is verboden om specimens van soorten die onder het toepassingsgebied vallen van
het besluit, opzettelijk te introduceren in het wild.
Introduceren in het wild is het vrijlaten van dieren of het aanplanten of uitzaaien van
planten op alle terreinen en plaatsen, ongeacht de aard of de bedekking van die
plaatsen, en als die niet zijn afgesloten door een doorlopende constructie die de
verspreiding van de dieren of planten naar omliggende terreinen en plaatsen onmogelijk
maakt.
De verbodsbepaling geldt niet ten aanzien van:
- specimens van plantensoorten die gezaaid, geplant, geteeld of anderszins ingezet
worden in het kader van wettige bosbouw-, landbouw- of tuinbouwactiviteiten of in
het kader van tuin-, park- of landschapsbeheer;
- specimens van soorten die in landbouwkundige of industriële toepassingen door
professionelen of particulieren worden gebruikt met het oog op bestuiving, op
biologische bestrijding of geïntegreerde bestrijding;10
- specimens van vissoorten die gepoot worden in vijvers, visputten of andere
afgesloten viswateren, waarbij de vissen die er leven zich, als gevolg van
permanente, natuurlijke of van kunstmatige hindernissen, niet vrij kunnen bewegen
tussen deze wateren en openbare wateren.
Wie gebruik maakt van deze uitzonderingsmogelijkheden neemt alle redelijke
voorzorgsmaatregelen om te voorkomen dat de geïntroduceerde specimens zich kunnen
verspreiden of verbreiden in het wild.
Afwijking van de verbodsbepalingen (art.20-21 SB)
Van al deze verbodsbepalingen kan afgeweken worden. Dit wordt toegestaan door ANB-
AVES onder de voorwaarden van het besluit.
Bovendien kunnen handelingen die afwijken van de in art.10 geformuleerde
verbodsbepalingen betreffende doding of vangst van beschermde soorten, het
10 Voor uitheemse soorten, is deze vrijstelling alleen van toepassing op soorten die voorkomen op een lijst die wordt vastgesteld door de Vlaamse minister bevoegd voor leefmilieu, in samenspraak met de Vlaamse minister bevoegd voor het landbouwbeleid. Deze lijst wordt voor advies voorgelegd aan het INBO en het Instituut voor Landbouw en Visserijonderzoek. Op de lijst kunnen enkel soorten voorkomen waarvoor een voorafgaand impactonderzoek aantoont dat er geen risico bestaat dat ze ongunstige gevolgen kunnen hebben voor de in het Vlaamse Gewest voorkomende natuurlijke habitats in hun natuurlijke verspreidingsgebied of voor de inheemse
dier- of plantensoorten. Tijdens het onderzoek, vermeld in het eerste lid, vinden het overleg en de informatie-uitwisseling plaats, vermeld in artikel 3 van beschikking M (83) 27 van het Comité van Ministers van de Benelux Economische Unie van 17 oktober 1983. Er wordt ook overleg gepleegd met de Europese Commissie als de aanvraag betrekking heeft op vogelsoorten die niet van nature in het wild leven op het grondgebied van de lidstaten van de Europese Unie.
Natuurbehoudswetgeving 144
vervoersverbod vermeld in art.12 of de verbodsbepalingen betreffende middelen,
installaties en methoden voor het doden of vangen van dieren vermeld in art.16
uitgevoerd worden op basis van een melding, indien deze handelingen specimens
betreffen van soorten vermeld in bijlage 3 van het Soortenbesluit, onder de daar
vermelde voorwaarden.
Het besluit beschrijft de procedure voor het aanvragen van een afwijking in art.22. Er is
beroep mogelijk tegen een weigering, bij de bevoegde Vlaamse minister.
Afwijkingen kunnen onder bepaalde voorwaarden geïntegreerd worden in:
- een natuurvergunning
- een ontheffing van de voorschriften van het VEN
- een natuurbeheerplan, een faunabeheerplan, een onroerenderfgoedbeheerplan
- een projectuitvoeringsplan van een natuurinrichtingsproject
- een omgevingsvergunning
Er zijn 3 voorwaarden voor integratie in een van de opgesomde vergunningen,
ontheffingen en plannen:
- het beoordelingskader voor afwijkingen moet in acht genomen worden (zie
hieronder, de redenen en voorwaarden);
- de beslissing moet de verplichte onderdelen van de normaal door ANB te verlenen
afwijkingsbeslissing bevatten;
- in voorkomend geval, moet de vergunning, ontheffing of het plan rekening houden
met het advies van ANB.
De afwijkingen kunnen maar om bepaalde redenen worden verleend. M.b.t. de
beschermde soorten kunnen er specifieke afwijkingen verleend worden van de
verbodsbepalingen, die betreffende introductie in het wild uitgezonderd, om een of meer
van de volgende redenen:
- in het belang van de volksgezondheid of de openbare veiligheid;
- in het kader van dwingende redenen van groot openbaar belang, met inbegrip van
redenen van sociale en economische aard, en voor het milieu gunstige effecten;
deze afwijkingsmogelijkheid geldt niet voor de vogelsoorten vermeld in bijlage 1
van het besluit;
- in het belang van de veiligheid van het luchtverkeer;
- ter voorkoming van belangrijke schade aan gewassen, vee, bossen, visserij of
wateren of aan andere goederen in eigendom of gebruik; deze
afwijkingsmogelijkheid geldt niet voor de vogelsoorten vermeld in bijlage 1, wat de
voorkoming aangaat van belangrijke schade aan de voormelde andere goederen;
- ter bescherming van de wilde fauna of flora, of ter instandhouding van de
natuurlijke habitats;
Natuurbehoudswetgeving 145
- voor doeleinden in verband met onderzoek of onderwijs, repopulatie of
herintroductie, alsook voor de daartoe benodigde kweek;
- om het onder strikt gecontroleerde omstandigheden mogelijk te maken op
selectieve wijze en binnen bepaalde grenzen een beperkt en vastgesteld aantal van
bepaalde specimens te vangen, te plukken of in bezit te hebben.
M.b.t. de beschermde soorten, waarbij categorie 1 is aangekruist in bijlage 1, kunnen er
bovendien ook afwijkingen verleend worden om redenen van economische, sociale of
culturele aard, of vanwege regionale of lokale bijzonderheden.
Bovenstaande afwijkingen kunnen alleen maar toegestaan worden als de volgende
voorwaarden zijn vervuld:
- er mag geen andere bevredigende oplossing bestaan;
- de afwijking mag geen afbreuk doen aan het streefdoel om de populaties van de
soort in kwestie in een gunstige staat van instandhouding te laten voortbestaan, op
lokaal niveau of op Vlaams niveau.
Specifieke afwijkingen van het verbod tot introductie kunnen, m.b.t. inheemse soorten,
alleen verleend worden in één van de volgende gevallen:
- in het kader van een soortenbeschermingsprogramma (zie verder);
- in het kader van een specifieke afwijking met het oog op translocatie.
Onder translocatie wordt begrepen: de opzettelijke en overwogen verplaatsing van een of
meer specimens van een soort binnen zijn actueel verspreidingsareaal. De translocatie
moet voldoen aan de bepalingen, vermeld in artikel 20 (zie hierboven bij ‘de redenen
waarbij afwijking kan worden verleend’).
In geval van een translocatie moeten de volgende aspecten mee in overweging genomen
worden :
- de geschiktheid van de biotoop;
- het tijdstip van vangst en vrijlating;
- het risico op de verspreiding van ziekten bij in het wild levende dieren vermeld in
het Wildedierenziektendecreet van 28 maart 2014;
- de genetische impact;
- het lokale maatschappelijke draagvlak;
- de overlevingskans van de betrokken specimens voor en na de translocatie;
- de mogelijke impact van de verplaatste populatie op de omgeving;
- de duurzaamheid van de ingreep.
In het geval van een translocatie gelden de volgende voorwaarden :
- er wordt een advies ingewonnen bij het instituut;
Natuurbehoudswetgeving 146
- specimens die gevangen en verplaatst worden, ondergaan een gezondheidscheck
en worden zo veel mogelijk voorzien van een markering;
- er is een voorafgaande schriftelijke toestemming van de eigenaar en, in
voorkomend geval, de gebruiker of gebruikers, van het terrein waar de dieren
worden vrijgelaten;
- een translocatie is in voorkomend geval verenigbaar met een goedgekeurd
natuurbeheerplan van type drie of type vier als vermeld in artikel 16ter van het
decreet van 21 oktober 1997;
- een translocatie is in voorkomend geval verenigbaar met een goedgekeurd
soortbeschermingsprogramma voor de betrokken soort.
Voor de introductie van uitheemse soorten kunnen er specifieke afwijkingen verleend
worden ten aanzien van het verbod tot introductie in het wild op voorwaarde dat er, op
basis van een voorafgaand impactonderzoek, wordt aangetoond dat er geen kans bestaat
op ongunstige gevolgen voor de in het Vlaamse Gewest voorkomende natuurlijke
habitats in hun natuurlijke verspreidingsgebied of voor de diersoorten of plantensoorten
die van nature in het wild voorkomen in het Vlaamse Gewest.
Tijdens het impactonderzoek vinden het overleg en de informatie-uitwisseling plaats,
vermeld in art.3 van beschikking M(83)27 van het Comité van Ministers van de Benelux
Economische Unie van 17 oktober 1983. Er wordt ook overleg gepleegd met de Europese
Commissie als de aanvraag betrekking heeft op vogelsoorten die niet van nature in het
wild leven op het grondgebied van de lidstaten van de Europese Unie.
Soortenbehoud
Soortenbehoud vormt het tweede luik van de soortenbescherming: maatregelen om de status van de
beschermde soorten actief te verbeteren. Het eerste luik met verbodsmaatregelen omvat een
passieve bescherming.
Boven op het beschermende statuut dat voortvloeit uit de verbodsbepalingen kan de minister, voor
de beschermde soorten die opgenomen zijn in de klassen ‘uitgestorven’, ‘ernstig bedreigd’,
‘bedreigd’, ‘kwetsbaar’ en ‘bijna in gevaar’ van een rode lijst soortenbehoudsmaatregelen nemen of
soortenbeschermingsprogramma's vaststellen om :
- een goede staat van instandhouding te bereiken van die soorten of groepen van
soorten, in voorkomend geval op grond van de in dat verband vastgestelde
instandhoudingsdoelstellingen;
- te verzekeren dat het bij toeval vangen of doden van de soorten, waarbij categorie
3 aangekruist is in bijlage 1, geen significant ongunstige weerslag heeft op de staat
van instandhouding van soorten in kwestie.
De soortenbehoudsmaatregelen kunnen betrekking hebben op:
Natuurbehoudswetgeving 147
- het uitvoeren van sensibiliseringsacties, daarbij inbegrepen het uitbrengen van
codes van goede praktijk;
- het verrichten van specifieke verwervings-, inrichtings- of beheeractiviteiten;
- het toekennen van subsidies;
- het sluiten van overeenkomsten met administratieve overheden of met
rechtsonderhorigen, organisaties of verenigingen, om regionale of plaatselijke
soortenbehoudsinitiatieven te ondersteunen;
- afwijkingen van de voormelde verbodsbepalingen, op voorwaarde dat de
soortenbehoudsmaatregelen opgenomen zijn in een geheel van maatregelen in de
vorm van een soortenbeschermingsprogramma;
- aanvullende specifieke verbodsbepalingen, boven op de voormelde
verbodsbepalingen, voor wat betreft de soorten waarbij categorie 3 is aangekruist
in bijlage 1 van het besluit, op voorwaarde dat ze opgenomen zijn in een
soortenbeschermingsprogramma. Dat laatste moet bovendien, in afwijking van wat
hierna volgt, vastgesteld zijn door de Vlaamse Regering.
Een soortenbeschermingsprogramma wordt opgemaakt op basis van een rapport.
Een ontwerp van programma wordt opgemaakt door of in opdracht van ANB. Het
programma wordt vastgesteld door de bevoegde Vlaamse minister. Een
soortenbeschermingsprogramma (SBP) is een programma van soortenbehouds-
maatregelen dat met name gericht is op het verkrijgen van de gunstige staat van
instandhouding van een inheemse soort of een groep van soorten in het gebied waarop
het programma van toepassing is. Het is geldig voor een periode van maximaal 5 jaar
maar kan verlengd worden. Het Soortenbesluit beschrijft de onderdelen van het rapport.
De vastgestelde soortenbeschermingsprogramma’s kan je inkijken via
https://www.natuurenbos.be/SBP
Luik 3, 3/1 en 4: soortenbeheer, aanpak van uitheemse soorten, werking van
opvangcentra voor wilde dieren
Deze onderdelen worden niet besproken binnen de cursus (behalve aanpak invasieve
exoten, zie verder). Voor meer info verwijzen we naar het Soortenbesluit of de website
van ANB.
Luik 5: houden van beschermde soorten in gevangenschap
Dit onderdeel van het Soortenbesluit regelt het houden van beschermde soorten, in het
bijzonder voor het houden van vogels.
Natuurbehoudswetgeving 148
Houden van vogels in gevangenschap
Houders van specimens van beschermde vogelsoorten kunnen voor die specimens de
verboden handelingen van art.10 (vangen, verstoren) en art.12 (houden en vervoeren)
stellen, als aan een van de volgende voorwaarden is voldaan:
- het gaat om specimens die in het Vlaamse Gewest in gevangenschap zijn geboren
en gekweekt. Dat wordt aangetoond met een gesloten pootring die voldoet aan
de bepalingen van het besluit;
- het gaat om specimens die afkomstig zijn uit een ander Belgisch gewest of uit een
andere lidstaat van de Europese Unie en die er op een legale wijze onder zich
werden gehouden. Dat wordt aangetoond met een van de onderstaande
merkingsmethoden:
a) een gesloten pootring die voldoet aan de relevante regelgeving van een
ander Belgisch gewest of een lidstaat van de Europese Unie en die
aantoonbaar rechtmatig is afgegeven;
b) een ander rechtmatig afgegeven merkteken dan een gesloten pootring,
dat voldoet aan de relevante regelgeving van een ander Belgisch gewest of
een lidstaat van de Europese Unie en dat aantoonbaar rechtmatig is
afgegeven.
- het gaat om specimens van fazant of patrijs die door professionele kwekers worden
gekweekt en gehouden met het oog op consumptiedoeleinden;
De vrijstelling geldt niet voor het verbod inzake het vervoer of de verhandeling van de
eieren van die vogelsoorten.
Met behoud van voormelde afwijkingsregeling, kunnen houders van specimens van de
vink (Fringilla coelebs), voor die specimens welke geringd zijn met een open pootring
die werd aangebracht conform de geldende regelgeving op het moment van het
aanbrengen, tot en met 31 december 2015 de verboden handelingen inzake vervoer
stellen.
Gesloten pootringen
De gesloten pootring moet voldoen aan de volgende voorwaarden :
- de ring moet niet-vervormbaar en slijtvast zijn;
- de ring moet naadloos zijn, dat wil zeggen een ononderbroken ring of manchet,
zonder enige naad of las, waarmee op geen enkele wijze is geknoeid;
- de ring moet voorzien zijn van een uniek merkteken;
- het formaat van de ring moet zodanig zijn dat hij, nadat hij in de eerste
levensdagen van de vogel is aangebracht, niet meer kan worden verwijderd van de
poot zonder beschadiging of verandering wanneer de poot van de vogel zijn
Natuurbehoudswetgeving 149
definitieve omvang heeft bereikt. Bij het bevestigen van de ring mag de poot niet
worden verwond.
Zowel de gesloten pootring als de open pootring moet voldoen aan door de minister
vastgestelde voorwaarden, gericht op de kenmerken en kwaliteit van de ring, om fraude
te vermijden.
De gesloten pootringen zijn persoonlijk. Ze mogen door de vogelhouders die ze hebben
aangevraagd niet worden verhandeld, geruild of ter beschikking gesteld aan derden om
vogels te ringen die niet door de aanvrager zelf gekweekt werden. Vogels die in het
Vlaamse Gewest in gevangenschap geboren zijn, moeten worden geringd met pootringen
die zijn afgeleverd conform artikel 43. De vogels mogen alleen worden geringd met
ringen waarop het jaar waarin de vogels zijn geboren is weergegeven, als onderdeel van
het unieke merkteken.
De gesloten pootringen worden afgeleverd door erkende vogelhoudersverenigingen. Die
laatste worden erkend door ANB voor maximum 3 jaar, te verlengen.
Een erkende vogelhoudersvereniging mag alleen gesloten pootringen afleveren als
voldaan is aan de volgende voorwaarden :
Figuur 11 Pootring
Natuurbehoudswetgeving 150
- de aanvraag tot het verkrijgen van ringen, die gericht is aan een vereniging, bevat
een ondertekende clausule waarin de aanvrager verklaart de voorbije vijf jaar geen
veroordeling of geen bestuurlijke geldboete te hebben opgelopen wegens
overtredingen van de regelgeving inzake het houden van vogels in gevangenschap;
- de aanvraag tot het verkrijgen van een hoeveelheid ringen, die gericht is aan een
vereniging, bevat een ondertekende clausule waarin de aanvrager verklaart ook
werkelijk een vergelijkbare hoeveelheid specimens in gevangenschap te kweken die
behoren tot soorten waarvoor die gesloten pootringen vereist zijn.
- de aanvraag tot het verkrijgen van een hoeveelheid ringen, die gericht is aan een
vereniging, bevat het adres van de locatie waar de vogels waarvoor de ringen
worden aangevraagd worden gehouden, alsook het adres van de woonplaats van de
aanvrager.
De verenigingen wijzen een aanvraag tot het verkrijgen van pootringen geheel of
gedeeltelijk af als redelijkerwijze vermoed kan worden dat de aanvrager in strijd zal
handelen met de bepalingen van dit besluit of als de aanvrager een overmatig aantal
pootringen aanvraagt. Ze melden dat onverwijld aan het agentschap voor natuur en bos.
Op voordracht van ANB kan de bevoegde Vlaamse minister een lijst van op het Europese
grondgebied van de Europese Unie van nature in het wild voorkomende vogelsoorten
vaststellen, waarvan de wilde populaties kwetsbaar zijn voor de onttrekking van
specimens uit het wild met het oog op het frauduleus in de handel brengen ervan, alsof
ze in gevangenschap zijn geboren en gekweekt.
Een vogelsoort kan aangemerkt worden als kwetsbaar voor onttrekking uit het wild als
vermeld in het eerste lid, als de vogelsoort voldoet aan ten minste 2 van de volgende 3
criteria:
- de soort in kwestie is zodanig zeldzaam of bedreigd in de Europese Unie dat elke
onttrekking van specimens ervan uit het wild een significant ongunstige impact kan
hebben op de staat van instandhouding van de soort in de Europese Unie;
- van de soort in kwestie is algemeen aanvaard dat ze moeilijk te kweken is in
gevangenschap;
- specimens van de soort in kwestie hebben een relatief hoge geldwaarde in de
vogelhandel.
Voor die soorten gelden bijkomende registratieverplichtingen in hoofde van de individuele
vogelhouders en vogelhandelaars. Voor die en alle andere soorten gelden
registratieverplichtingen in hoofde van de erkende vogelhoudersverenigingen.
Houden andere beschermde soorten dan vogels in gevangenschap
Ook het houden van andere beschermde soorten dan vogels in gevangenschap is
geregeld.
Natuurbehoudswetgeving 151
Houders van specimens van andere beschermde diersoorten dan vogels kunnen de
verboden handelingen uit art.10 en art.12 stellen, op voorwaarde dat ontegensprekelijk
kan worden aangetoond dat is voldaan aan één van de volgende voorwaarden:
- de specimens zijn in gevangenschap geboren of gekweekt;
- de specimens waren al legaal uit het wild onttrokken voor de inwerkingtreding van
de Habitatrichtlijn, namelijk op 10 juni 1994;
- de specimens zijn afkomstig uit een ander Belgisch Gewest of uit een andere
lidstaat van de Europese Unie, waar zij op een legale wijze onder zich werden
gehouden;
- het gaat om specimens van boommarter, bunzing, hermelijn of wezel die al legaal
onder zich werden gehouden voor de inwerkingtreding van het aankruisen van die
soorten in categorie 1 van bijlage 1.
De bevoegde Vlaamse minister kan nadere regels vaststellen betreffende de wijze
waarop kan worden aangetoond dat er voldaan is aan de in het eerste lid vermelde
voorwaarden. Nadat die regels zijn vastgesteld, worden ze meegedeeld aan de Vlaamse
Regering.
De wetgeving met betrekking tot het beschermen van soorten moet goed gekend zijn
door de natuurinspecteur.
Als natuurinspecteur controleer je op regelmatige basis of de regels inzake
soortenbescherming worden gerespecteerd:
- er worden vogelvangstcontroles uitgevoerd, er wordt nagekeken of de
verbodsbepalingen niet geschonden worden, of er geen verboden tuigen gebruikt
worden, of er geen verboden handelingen gesteld worden m.b.t. soorten
- het houden van vogels wordt in het bijzonder streng gecontroleerd. De
pootringen worden nagekeken, er wordt gecontroleerd of een houder van vogels
niet fraudeert,…
Natuurbehoudswetgeving 152
Visserij
Het Agentschap voor Natuur en Bos is verantwoordelijk voor het visserijbeleid in
Vlaanderen. Het visserijbeleid is een onderdeel van het Milieu- en Natuurbeleid en het
Integraal Waterbeleid van de Vlaamse overheid.
De twee basisprincipes van het visserijbeleid zijn:
- een duurzaam beheer van de natuurlijke visstand en zijn leefomgeving;
- het verstandig gebruik van de visstand en zijn leefomgeving.
Hoofddoelstelling van het beleid is dat de visstand zich niet alleen op natuurlijke wijze
kan in stand houden maar ook benut kan worden zodat geen blijvend negatief effect
ontstaat op de soortenrijkdom en het ecologisch functioneren van de Vlaamse
binnenwateren.
Het visserijbeleid streeft naar duurzaamheid en zowel de recreatieve visser als de
natuurliefhebber dragen hun steentje bij. Duurzame beoefening van de visserij verstoort
het (vaak fragiele) evenwicht van visbestanden en biotopen niet. Het zorgt ervoor dat
ook toekomstige generaties nog volop kunnen genieten van een gezond en gevarieerd
visbestand in onze Vlaamse wateren. Bovendien streeft het visserijbeleid ernaar elke
visser met één Vlaams visverlof in alle Vlaamse openbare wateren volgens een duidelijke
regelgeving te laten vissen.
Wetgeving en toepassingsgebied
Nadat in 1883 een eerste wetgeving op de riviervisserij tot stand was gekomen, werd
deze ruim een halve eeuw later vervangen door de Wet van 1 juli 1954 op de
riviervisserij. Deze wet is nog steeds van toepassing. De riviervisserij is inmiddels een
gewestelijke bevoegdheid geworden, zodat het Vlaams Parlement bij decreet de
bestaande wet kan wijzigen, aanvullen of integraal vervangen.
Het belangrijkste uitvoeringsbesluit is het Besluit van de Vlaamse Regering van 1 februari
2013 tot uitvoering van de wet van 1 juli 1954 op de riviervisserij.
De wet regelt de visserij in de binnenwateren. De visserij beoefend op vijvers, visputten,
sloten en kanalen valt er niet onder als de vissen die er leven zich niet vrij kunnen
bewegen tussen deze plaatsen en de stromen, rivieren en andere openbare waterlopen.
De waters waarop de wet niet van toepassing is, worden ‘gesloten waters’ genoemd. De
eigendom van een viswater is hierbij van geen tel. Van zodra er een verbinding is met
openbare waterlopen, valt het viswater onder toepassing van de wet.
Natuurbehoudswetgeving 153
Figuur 12 Toepassingsgebied Riviervisserijwetgeving
Visserijfonds en provinciale Visserijcommissies
De Wet op de Riviervisserij bepaalt de oprichting van een visserijfonds en provinciale
visserijcommissies.
- Het Visserijfonds heeft als opdrachten de bepoting van de waterlopen die onder
het toepassingsgebied van de wet vallen, de verscherping van het toezicht, de
steun aan de strijd tegen waterverontreiniging en de verbetering van de
riviervisserij in het algemeen. Het visserijfonds begon zijn werkzaamheden vanaf
het ogenblik dat de wet zelf in werking trad, op 1 januari 1955.
Het fonds beheert o.a. de opbrengst van de verkoop van de visverloven. Die
opbrengst wordt geïnvesteerd in de uitvoering van het visserijbeleid en komt dus
het algemene belang van de openbare visserij ten goede.
- Iedere Vlaamse provincie telt een Provinciale Visserijcommissie. De Provinciale
Visserijcommissies zijn het wettelijke overlegorgaan tussen de hengelaar en de
overheid. Elke visserijcommissie doet jaarlijks voorstellen voor de uitvoering van
het visserijbeleid in zijn provincie.
Natuurbehoudswetgeving 154
Bij het infoloket van de Provinciale Visserijcommissies kan je terecht voor alle
informatie rond visserijregels, viswateren, visrechten, vissoorten en
visstandbeheer.
Het Visrecht
Openbaar waterwegennet
Rivieren, kanalen en beken, maar ook stilstaande of stromende wateren, die niet degelijk
afgesloten zijn van het openbare waterwegennet, vallen onder de wet van 1 juli 1954 op
de riviervisserij en het besluit van de Vlaamse Regering van 1 februari 2013.
Met een Vlaams visverlof heeft iedereen het recht om te vissen in de waterwegen
(bevaarbare waterlopen) waarvan het onderhoud ten laste is van het Vlaamse Gewest.
Bij het vissen mag de oever gebruikt worden over maximaal 1,5 meter breedte vanaf het
hoogste peil van het water.
Opgelet: in bepaalde wateren zijn bijzondere toegangsregelingen van kracht. Deze kan je
vinden op de website van ANB. Je hebt er een bijkomende toestemming of een
bijkomende vergunning nodig om te mogen vissen.
Andere waterlopen
In al de andere waterlopen hebben de oevereigenaars het visrecht, ieder van zijn kant
tot in het midden van de waterloop.
Om hun visrecht uit te oefenen, hebben deze oevereigenaars ook een visverlof nodig.
Visverlof
Wie wil vissen in de openbare wateren, moet in het bezit zijn van een geldig visverlof. De
visverloven zijn telkens geldig voor het jaar waarin zij zijn afgeleverd (van 1 januari tot
en met 31 december).
Er zijn drie types van visverlof.
- Jeugdvisverlof: gratis maar verplicht voor kinderen jonger dan 14 jaar om zonder
begeleiding te vissen met 1 hengel; zij moeten elke gevangen vis onmiddellijk en
voorzichtig vrijlaten in het water van herkomst.
Kinderen jonger dan 14 jaar mogen zonder visverlof vissen met één hengel als ze
vergezeld zijn van hun vader, moeder of voogd die in het bezit is van een visverlof.
Kinderen jonger dan 14 jaar die zonder begeleiding met twee hengels willen vissen,
die hun vangst willen meenemen of die anders dan vanaf de oever willen vissen,
moeten het gewoon of het groot visverlof kopen.
Natuurbehoudswetgeving 155
- Gewoon visverlof van € 11,16 om te vissen vanaf de oever met één of twee
hengels, of van op een steiger of plateau, verankerd of verbonden met de oever.
- Groot visverlof van € 45,86 om te vissen anders dan vanaf de oever met één of
twee hengels (bv. wadend vissen of vissen vanuit een boot) of voor nachtvisserij.
Het groot visverlof geeft ook het recht om te vissen volgens dezelfde
reglementering van het gewone visverlof.
Elk type visverlof kun je via het internet aanvragen of aankopen in een postkantoor van
het Vlaamse Gewest. Wie een visverlof aankoopt (online of in het postkantoor) ontvangt
ook het gratis magazine Vislijn.
Hoe vissen?
Begrippen en methoden
De Riviervisserijwet bevat geen definitie van het begrip ‘vissen’ of ‘hengelen’. De
rechtspraak omschrijft dit begrip als ‘alle handelingen die tot opzet hebben vissen of
rivierkreeften die in de binnenwateren in vrijheid leven, te bemachtigen en/of te doden
en met de inzet van de middelen die daartoe dienstig kunnen zijn’.
Enkele gevolgen van deze omschrijving:
- het gaat om vissen of rivierkreeften: het (proberen te) bemachtigen van
andere waterdieren is dus geen visserijmisdrijf, maar kan wel een inbreuk zijn op
b.v. het Natuurdecreet; bevruchte viseieren worden daarentegen wel als vis
beschouwd;
- de dieren leven in vrijheid: het principe is dat vis van niemand is, als het in
vrijheid leeft. Dit wordt juridisch als een ‘res nullius’ omschreven. Ook wild is een
‘res nullius’. Vis en wild zijn dus niet automatisch eigendom van diegene op wiens
grond het voorkomt. Dit is een belangrijk verschil met (wilde) planten, die fysisch
verenigd zijn met de grond waarop ze groeien en die juridisch dus ‘onroerend door
bestemming’ zijn. Het wegnemen van andermans planten is diefstal; het vangen
van een dier op andermans grond is dat niet. Maar het zich op die grond van
iemand anders bevinden kan wel een misdrijf uitmaken.
Vissen uit openbaar water behoren diegene toe die zich er het eerst meester van
maakt. Voor gesloten vijvers (waar de wet dus niet van toepassing is) kun je dus
wel spreken van diefstal, vermits die vis toebehoort aan de eigenaar van de vijver.
- met de nodige middelen: dit is onbeperkt, voor zover ze maar kunnen leiden tot
het vangen van de vis of kreeft. Ook met de blote hand vissen valt eronder. Wie
een visser helpt door het schepnet te bedienen voor het scheppen van de gevangen
vis is ook ‘visser’ en moet dus in het bezit zijn van een visverlof;
Natuurbehoudswetgeving 156
- de bedoeling moet bestaan om de vis of kreeft te bemachtigen of te doden:
het redden van vissen (onder toezicht van de overheid) is geen misdrijf; evenmin
het doden van vis door een scheepsschroef.
De Vlaamse Regering bepaalt (in uitvoeringsbesluiten):
- de tijd, de seizoenen en de uren tijdens welke het vissen verboden is, hetzij overal,
hetzij op sommige waterlopen of waterloopgedeelten, evenals de vissoorten waarop
dit verbod van toepassing is;
- de wijzen van vissen en de vistuigen en –toestellen die verboden zijn;
- de gebruiksvoorwaarden, de afmetingen evenals de wijze van keuring van de
geoorloofde vistuigen;
- de maten beneden welke sommige vissoorten in het water teruggeworpen moeten
worden;
- de lokazen waarvan het gebruik verboden is als aas aan de vistuigen.
Wat hieruit relevant is voor een natuurinspecteur en beleidsadviseur van ANB bespreken
we hieronder meer in detail.
De Riviervisserijwet hanteert dus een omgekeerd systeem als het Jachtdecreet. Dit
laatste beschouwt de jacht in principe gesloten, maar deze kan onder bepaalde
voorwaarden geopend worden. De Riviervisserijwet beschouwt het vissen in principe
toegelaten, tenzij wanneer dit onder bepaalde voorwaarden verboden wordt.
Hengel
Onder hengel wordt verstaan: om het even welk snoer dat van een roede voorzien is,
wat ook het gebruikte lokaas is.
De peur (of poer, zie verder) wordt met de roede gelijkgesteld. Het gaat om een roede
voorzien van een snoer met een aantal bijeengebonden wormen, zonder haak.
In de praktijk gaat het vaak om een lange stok met flexibel uiteinde waaraan een vislijn
wordt vastgemaakt. De meeste "vaste" hengels bestaan tegenwoordig uit meerdere
delen die in elkaar geschoven kunnen worden. Deze delen lopen van een dik achterdeel
(waar de hengel wordt vastgehouden) middels steeds dunner wordende tussendelen tot
aan de flexibele zeer dunne top. In Europa worden nu bijna alle hengels van zeer lichte
en sterke kunststoffen gemaakt. Vaste hengels zijn daardoor verkrijgbaar in lengtes tot
20 meter. In de wedstrijdvisserij zijn vaste hengels nog steeds het belangrijkst.
Het gebruik van de hengel is alleen geoorloofd voor zover de visser zich in de
mogelijkheid bevindt de hengel voortdurend te bewaken.
Natuurbehoudswetgeving 157
Deze bepaling is geïnspireerd vanuit het feit dat in sommige gevallen van stroperij
vissers bijv. nachtlijnen leggen en deze onbeheerd achterlaten en de volgende dag
komen ophalen. Dergelijke praktijken zijn niet toegestaan. Het bewaken van de hengel
impliceert ook dat een visser zijn hengel op een auditieve manier mag bewaken. Een
visser hoeft dus niets steeds vlak naast zijn hengel te zitten en deze visueel bewaken,
maar mag zich ook in de nabijheid bevinden waarbij hij van een aanbeet verwittigd wordt
door een elektronische beetverklikker die een auditief signaal weergeeft.
Aasvis
Onder aasvis wordt verstaan elke vis of deel van een vis dat kan gebruikt worden als aas
om andere vissen mee te vangen. De regels rond het gebruik van aasvissen zijn duidelijk
gedefinieerd, je kan ze nalezen op de website van ANB
(https://www.natuurenbos.be/beleid-wetgeving/natuurgebruik/visserij/gebruik-van-
aasvissen ).
Kunstaas vormt de basisuitrusting voor iedere visser die op roofvis vist. Er bestaat een
enorm assortiment kunstaas, zoals imitaties van visjes (pluggen) of ‘spinners’ die
bestaan uit een metalen/ijzeren stangetje waar een ovaal metalen blad om heen draait.
Bekend is ook de ‘kunstvlieg’ die door vliegvissers gebruikt worden. Bij het vliegvissen
wordt de kunstaasvlieg met een vlieghengel, een reel en een drijvende of zinkende lijn
ingeworpen. De visser haalt vervolgens de kunstvlieg met hele korte en langzame rukjes
binnen.
Netten
Een leefnet is een langwerpig fijnmazig net met als doel de gevangen vis een poosje te
bewaren. Ze kunnen rond of vierkant van vorm zijn met een gesloten bodem. De vorm
wordt vaak in stand gehouden door hoepels, net als bij fuiken.
De leefnetten worden ongeveer horizontaal in het water langs de oever gelegd, zodat de
gevangen vis nog een redelijke zwemruimte heeft. Ze worden ook van een knooploos
netmateriaal gemaakt wat ervoor zorgt dat de vissen zo min mogelijk schade van hun
verblijf ondervinden. Een leefnet is dus géén vangtuig.
Een schepnet, ook wel landingsnet genoemd is een net met een diameter tot 1 meter
dat gebruikt wordt om een zware vis op de kant te krijgen (om grotere vissen te
‘landen’). Een schepnet mag alleen gebruikt worden om de met de hengel gevangen vis
weg te nemen.
In de praktijk kan het schepnet dus gebruikt worden wanneer een visser een vis
gevangen heeft en hij deze vis omwille van zijn gewicht met een schepnet aan land wil
brengen om de vis te kunnen onthaken. Met een schepnet vissen uit het water proberen
Natuurbehoudswetgeving 158
te scheppen die niet met een hengel gevangen worden, is dus niet toegelaten. Een
schepnet mag dus niet gebruikt worden als vistuig.
Het gebruik van alle andere netten dan leefnetten en schepnetten is verboden.
Hieronder worden de meest voorkomende vangnetten beschreven:
Bij kieuwnetten steekt de vis zijn kop door een maas van het net maar blijft dan haken
door zijn kieuwdeksels. Deze vismethode kan selectief zijn aangezien te kleine vissen
door de mazen heen zwemmen en grote vissen er niet in vast komen te zitten. Grote
exemplaren (die voor veel nakomelingen zorgen) worden zo gespaard. De bijvangst aan
ondermaatse vis en ongewenste soorten is bij deze methode laag in vergelijking met de
sleepnetvisserij.
Warrelnetten zijn een variant van de kieuwnetvisserij. Het vistuig bestaat uit meerdere
kieuwnetten van verschillende maaswijdten achter elkaar. Zo hangen één of meer
fijnmazige netten voor een grootmazig net. De vis trekt het fijnmazige net door de grote
mazen heen en raakt zo verstrikt. De visserij met warnetten is minder selectief omdat
het hier gaat om een combinatie van fijnmazige en grofmazige netten.
Stelnet of fuik: een vistuig dat bestaat uit een netwerk dat om twee of meer hoepels is
gespannen en dat voorzien is van een of meer inkelingen, bijvoorbeeld een schietfuik en
een visfuik.
- schietfuik : een vistuig bestaande uit twee deelfuiken, elk met één inzwemopening,
verbonden met één vleugel en zonder ander toebehoren;
- visfuik : een fuik met één inzwemopening, voorzien van maximaal twee vleugels en
zonder andere toebehoren;
Een fuik bestaat dus uit een aantal achter elkaar geplaatste trechters, waardoor vissen
(vooral paling) wel naar binnen doch lastig naar buiten kunnen zwemmen. Een fuik wordt
af en toe door de visser bezocht om de vissen eruit te halen. Naast de vissen die uit de
fuik worden gehaald zitten er ook vaak muskusratten in. Boven water wordt de locatie
van een fuik gemarkeerd door een aantal lange stokken.
Voor de toegestane fuiken gelden de volgende maten:
- maaswijdte : minstens 7 mm;
- lengte (deel)fuik : maximaal 10 m;
- lengte vleugel : maximaal 15 m.
De maaswijdte geldt voor elke zijde van de mazen, nat gemeten.
Een kruisnet is een vierkant visnet aan twee elkaar kruisende gebogen stokken. Deze
vistechniek bestaat er in het kruisnet in het water te laten zodat het op de bodem terecht
komt. Zwemmen er vissen boven dan is het de kunst het zo snel mogelijk uit het water
Natuurbehoudswetgeving 159
te trekken en zo de vissen te vangen die er net boven zwommen. Deze techniek is dus
verboden.
Peurvissen
Peuren is een van de oudste methoden om op paling te vissen. Een peur is een
aaneengeregen dot wormen (zie boven). De paling wordt door de geur gelokt en bijt zich
vast in de peur. Zo komen zijn minuscule tandjes in de garen van de peur vast te zitten.
Het is daarna aan de peurder om, voordat de paling de kans krijgt terug los te laten,
deze uit het water te tillen en boven het peurnet te brengen.
Het is altijd en in alle wateren toegestaan met de peur op paling te vissen.
Vissers mogen tijdens het vissen in de periode van 16 april tot en met 31 mei of tijdens
de nachtvisserij alleen paling in het bezit hebben of meenemen op voorwaarde dat ze
gebruik maken van één peur en geen andere hengel gebruiken.
Vliegvissen
Vliegvissen is een hengeltechniek waarbij gebruikgemaakt wordt van het gewicht van de
lijn om het aas, de kunstvlieg te werpen.
In alle waterwegen en onbevaarbare waterlopen is het vliegvissen vanaf de oever toch
toegestaan van 16 april tot en met 31 mei. Elke gevangen vis moet onmiddellijk en
voorzichtig in het water van herkomst worden vrijgelaten.
Terugzetverplichting
Voor snoek geldt een volledige terugzetverplichting en afhankelijk van de maat van
andere vissoorten kan er ook een terugzetverplichting gelden. Zo moeten beekforellen,
zeelten, palingen of snepen die kleiner zijn dan 30 cm onmiddellijk en voorzichtig in het
water van herkomst vrijgelaten worden. Bij barbeel en snoekbaars is de minimale maat
45 cm en bij karpers geldt dat karpers kleiner dan 30 cm en karpers groter dan 60 cm
altijd moeten worden teruggezet. Hierbij wordt de lengte gemeten van de punt van de
bek tot het uiteinde van de staartvin. Als visser heb je dus best steeds een meetlatje op
zak.
In alle wateren moet elke gevangen vis onmiddellijk en voorzichtig in het water van
herkomst worden vrijgelaten tijdens het vissen in de periode van 16 april tot en met 31
mei of tijdens de nachtvisserij.
Tijdens de nachtvisserij mag een visser evenmin vis in het bezit hebben die buiten de
periode van nachtvisserij is gevangen. Tijdens de nachtvisserij is het gebruik van vis of
delen ervan als aas en kunstaas met een totale lengte van meer dan 2 cm verboden.
Natuurbehoudswetgeving 160
Alle vissen die toevallig gevangen worden in de tijd waarin het vissen erop verboden is,
moeten onmiddellijk en voorzichtig in het water van herkomst worden vrijgelaten.
Alle onbevaarbare waterlopen, en sommige waterwegen en openbare visplassen zijn
aangeduid als ‘ecologisch waardevolle viswateren. De lijst van deze ecologisch
waardevolle viswateren wordt jaarlijks gepubliceerd in de brochure ‘vissen volgens de
wet’ die wordt bijgesloten in het magazine ‘Vislijn’. In deze waterlopen is het van 1
maart tot en met 31 mei verboden vis of delen ervan als aas en kunstaas met een totale
lengte van meer dan 2 cm te gebruiken.
Meeneembeperking : 5 vissen
Elke visser mag na zijn hengelbeurt in totaal vijf vissen, waarvan maximaal drie
snoekbaarzen, meenemen. De vissen moeten groter zijn dan 15 cm en dood zijn. Enkel
paling mag levend vervoerd worden. Bovendien moeten de minimale en maximale maten
van vissoorten nageleefd worden en is het meenemen van beschermde soorten en snoek
verboden. Gevangen vissen mogen niet ter plaatse worden geconsumeerd.
Beschermde vissoorten
Onderstaande soorten zijn in onze wateren zeer zeldzaam geworden. Om deze soorten in
stand te houden mag je ze niet meer vangen. Laat de vissen na eventuele vangst dan
ook onmiddellijk en voorzichtig vrij in het water van herkomst.
1. beekprik (Lampetra planeri);
2. bermpje (Barbatula barbatula);
3. bittervoorn (Rhodeus sericeus);
4. grote modderkruiper (Misgurnus fossilis);
5. inlandse kreeft (Astacus astacus);
6. kleine modderkruiper (Cobitis taenia);
7. kwabaal (Lota lota);
8. rivierdonderpad (Cottus gobio);
9. rivierprik (Lampetra fluviatilis);
10. steur (Acipenser sturio);
11. Atlantische zalm (Salmo salar);
12. zeeforel (Salmo trutta trutta);
13. zeeprik (Petromyzon marinus);
14. elft (Alosa alosa);
15. fint (Alosa fallax);
16. gestippelde alver (Alburnoides bipunctatus);
17. grote marene (Coregonus lavaretus);
18. houting (Coregonus oxyrhynchus);
19. vetje (Leucaspius delineatus);
20. vlagzalm (Thymallus thymallus).
Natuurbehoudswetgeving 161
Vissen tijdens de paaiperiode en nachtvisserij.
In de ecologisch waardevolle viswateren is het verboden te vissen tijdens de paaitijd (16
april tem 31 mei) en tijdens de nacht (vissen van twee uur na zonsondergang tot twee
uur voor zonsopgang).
Hoe niet vissen?
- Het is verboden om het even welke levende vis afkomstig uit viswater waarop de
wetgeving van toepassing is, aan dit water te onttrekken en te vervoeren. Deze
regel is niet van toepassing op paling en op aasvissen (zie ook vorige deel).
- Het is verboden andere vistuigen, vistoestellen of onderdelen van een vistuig of
vistoestel dan een hengel of schepnet, opgesteld laten staan of te gebruiken
- Het schepnet mag alleen gebruikt worden om met de hengel gevangen vis uit het
water te nemen. Het gebruik van de hengel is alleen geoorloofd voor zover de
visser zich in de mogelijkheid bevindt de hengel voortdurend te bewaken
- Onder ijs mag er niet gevist worden.
- Het gebruik van gekleurde maden is verboden. Die bevatten kleurstoffen, die giftig
kunnen zijn voor de vis en de visser.
- Het is verboden om met meer dan twee hengels te vissen.
- Het is verboden eenzelfde hengel van meer dan drie enkelvoudige of veelvoudige
haken voorzien.
Wanneer en waar vissen?
Om de visbestanden te beschermen zijn er twee types van maatregelen: enerzijds
bepaalde periodes waarin je niet mag vissen op bepaalde vissoorten en anderzijds
bepaalde ecologisch waardevolle wateren waar het vissen in bepaalde periodes verboden
is.
Er moet dus een onderscheid gemaakt worden tussen de ecologisch waardevolle
viswateren en de overige waterlopen (in de regel de bevaarbare rivieren en kanalen). In
de ecologisch waardevolle viswateren gelden immers meer beperkingen dan op de
waardevolle viswateren.
Onderstaande tabel geeft een overzicht wanneer en hoe je mag vissen.
Vissen mag van twee uur voor zonsopgang tot twee uur na zonsondergang. Bij
nachtvissen wordt er gevist tussen twee uur na zonsondergang en twee uur voor
zonsopgang.
Natuurbehoudswetgeving 162
jan
uari
feb
ru
ari
maart
1-
15
ap
ril
16
-30
ap
ril
mei
jun
i
juli
au
gu
stu
s
sep
tem
ber
okto
ber
no
vem
ber
decem
ber
Vissen op
forel X X √ √ * * √ √ √ √ X X X
Vissen op
snoek en
snoekbaars √ √ * * * * √ √ √ √ √ √ √
Vissen op
andere
soorten √ √ √ √ * * √ √ √ √ √ √ √
Nachtvissen
* * * * * * * * * * * * *
Wadend
vissen X X √ √ X X √ √ √ √ √ √ X
√: toegelaten
*: toegelaten in de viswateren die NIET zijn opgenomen in de lijst ecologisch kwetsbare
viswateren
X: overal verboden
Opgelet: de lokale eigenaar of beheerder kan de toegang in de gesloten tijd of ’s nachts
beperken. Respecteer dus steeds lokale toegangsregelingen..
Waar niet vissen?
Er mag nooit gevist worden:
- in sluizen
- boven op bruggen van bevaarbare waterlopen
- in vispassages
- op alle plaatsen, zowel vanaf de oever als op het water, waar het Agentschap voor
Natuur en Bos ter plaatse door middel van de signalisatieborden een tijdelijk of
permanent visverbod heeft aangeduid.
Natuurbehoudswetgeving 163
Natuurinspecteurs controleren op regelmatige basis of de regels m.b.t. de riviervisserij
gerespecteerd worden. Ze gaan dan op ‘visserijcontrole’.
Tijdens de controle worden de visverloven nagekeken, het gebruikte materiaal, wat er
gevist werd, welk aas er gebruikt wordt, ….
Daarom ken je als natuurinspecteur het toepassingsgebied van de Wet op de
riviervisserij, herken je de vissoorten (zie soortenlijst), weet je de openingstijden en de
toegelaten en verboden middelen.
Invasieve uitheemse soorten
Meer en meer soorten verspreiden zich dankzij de mens buiten hun natuurlijk
verspreidingsgebied. Sommige van deze exoten gedragen zich invasief en zijn een
bedreiging voor onze biodiversiteit.
Uitheemse soorten of exoten
Soorten zijn ‘uitheems’ als zij door menselijk toedoen –bewust of onbewust– buiten hun
natuurlijke verspreidingsgebied zijn geïntroduceerd. Uitheemse soorten worden ook wel
‘exoten’ genoemd. Deze term is gangbaar bij o.a. terreinbeheerders. Dit kunnen zowel
planten, dieren of micro-organismen (bv. schimmels) zijn. De manieren waarop zij
geïntroduceerd worden, zijn zeer divers: zij kunnen onbedoeld meereizen met personen
of goederen, of ontsnappen uit kweek of gevangenschap.
Het aantal uitheemse soorten is sterk toegenomen in de afgelopen eeuw. In Europa zijn
al zeker 11000 uitheemse soorten in de natuur vastgesteld. In Vlaanderen zijn sinds
1800 al bijna 2000 uitheemse plantensoorten vastgesteld.
Natuurbehoudswetgeving 164
Invasieve exoten
De meeste uitheemse soorten veroorzaken geen problemen, bijvoorbeeld omdat ze zich
in ons klimaat niet blijvend kunnen vestigen. Anderen weten zich wel te vestigen, maar
groeien niet uit tot een plaag of richten geen schade aan.
Bij een kleine minderheid van soorten wordt, na vestiging en uitbreiding, evenwel een
negatieve impact op de natuur, de volksgezondheid of infrastructuur vastgesteld. In dat
geval spreekt men van een ‘invasieve uitheemse soort’.
De vuistregel stelt dat van elke 1000 getransporteerde soorten er 100 in de natuur
belanden, er zich daarvan 10 vestigen, en er daarvan één schade aanricht. Zo worden er
van de ongeveer 2000 uitheemse planten in Vlaanderen slechts een 60-tal als
problematisch bestempeld. Voor dergelijke soorten dringt een aanpak zich op.
Beleid rond invasieve exoten
Europese verordening
Om tot een uniforme en effectieve aanpak van invasieve exoten te komen, werd een
Europese verordening ‘Exoten’ opgesteld die van kracht is sinds 1 januari 2015. De
Verordening focust op de drietrapsaanpak en heeft tot doel de negatieve impact van
invasieve exoten binnen Europa zoveel mogelijk te beperken.
De drietrapsaanpak houdt het volgende in:
1. preventie
2. snel opsporen en ingrijpen
3. beheren en terugdringen
Op 14 juli 2016 werd de eerste lijst van voor de Europese Unie zorgwekkende invasieve
soorten gepubliceerd. Vanaf de twintigste dag na deze bekendmaking gelden voor deze
soorten verschillende maatregelen:
- Voor deze soorten geldt een totaalverbod op bezit, handel, transport, teelt en
vrijstelling in de natuur.
-
- Hierbij zijn enkele overgangsbepalingen van kracht. Gezelschapsdieren die voor het
in voege treden van de Verordening in bezit waren, mogen gehouden worden tot
hun natuurlijke dood, op voorwaarde dat de dieren in een gesloten omgeving
gehouden worden, niet kunnen ontsnappen en zich niet kunnen voortplanten.
Commerciële voorraden kunnen tot één jaar na opname van de soort op de Unielijst
aan particulieren worden verkocht, onder de voorwaarde dat ze in een gesloten
omgeving gehouden en getransporteerd worden. Particulieren die deze soorten
Natuurbehoudswetgeving 165
aankopen gedurende dit ene jaar, mogen deze houden tot de natuurlijke dood
ervan, maar moeten kunnen verzekeren dat deze in een gesloten omgeving worden
gehouden en zich niet kunnen voortplanten. (Bv. aquaria kunnen als gesloten
omgevingen worden beschouwd, maar vijvers niet.)
Bovendien kunnen commerciële voorraden tot twee jaar na opname van de soort op
de Unielijst aan erkende instellingen (o.a. onderzoekscentra en dierentuinen)
worden verkocht of overgedragen.
- Lidstaten moeten een monitoringsysteem opstellen om de aanwezigheid van deze
soorten zo snel mogelijk op te sporen, zowel indien deze opzettelijk als accidenteel
in het land terecht komen. Hierbij wordt de hulp van het brede publiek ingeroepen
om waarnemingen te melden.
- Indien een soort van de lijst wordt waargenomen, dient deze zo snel mogelijk
bestreden te worden om zo negatieve impact te vermijden. Deze bestrijding is een
gedeelde verantwoordelijkheid van (lokale) overheden en terreineigenaars.
- Voor die soorten op de lijst die al wijdverspreid zijn, dienen de lidstaten
maatregelen te nemen om deze soorten zoveel mogelijk onder controle te houden.
Ook dit is een gedeelde verantwoordelijkheid tussen overheden en
terreineigenaars.
Welke soorten staan op de lijst?
Soorten worden op de Europese lijst opgenomen indien ze een aantoonbare negatieve
impact op de inheemse Europese biodiversiteit hebben én de maatregelen zoals voorzien
door de Verordening deze impact kunnen beperken. Een aantal van deze soorten komen
momenteel niet in Vlaanderen voor, het is echter belangrijk ook voor deze soorten
waakzaam te zijn zodat er snel kan opgetreden worden indien ze alsnog zouden
opduiken.
De Unielijst is dynamisch, in de zin dat zij op regelmatige basis kan worden aangevuld of
geüpdatet. Nieuwe soorten die opgenomen moeten worden, worden door de Europese
Commissie of door de lidstaten zelf aangebracht. Een soort kan pas voor opname
beschouwd worden indien een wetenschappelijk correcte risicoanalyse werd uitgevoerd
die aan bepaalde vereisten voldoet. Deze vereisten worden door zowel de Europese
Commissie als een Wetenschappelijk forum gecontroleerd.
Via het informatieplatform van de Commissie, kan je nagaan welke soorten momenteel
ter beoordeling door het Wetenschappelijk forum voorliggen en dus mogelijks aan de
Unielijst zullen toegevoegd worden.
Natuurbehoudswetgeving 166
Indien voor een soort een correcte risicoanalyse werd opgesteld, wordt deze soort ter
opname voorgelegd aan een Europees Comité (een werkgroep waarin alle lidstaten
vertegenwoordigd zijn). Binnen deze werkgroep worden verschillende belangen
afgewogen, wordt een ontwerplijst opgemaakt en wordt finaal gestemd voor of tegen
opname van deze ontwerplijst van soorten op de officiële Unielijst.
Veel informatie over invasieve exoten vind je op ecopedia:
https://www.ecopedia.be/pagina/exoten
Toegankelijkheid
Met het wijzigingsdecreet van 2014 werd de multifunctionaliteit van natuur decretaal
verankerd in het Natuurdecreet (zie boven). Bij het beheer van terreinen ten behoeve
van het natuurbehoud, wordt immers gestreefd naar een geïntegreerd beheer waarbij
rekening gehouden wordt met de ecologische, de economische en de sociale functie.
De sociale functie van een natuurterrein heeft onder meer betrekking op:
- de natuurbeleving en -educatie;
- de toegankelijkheid van het terrein met het oog op recreatie;
- de rol van het terrein voor algemene landschapszorg en het beheer van onroerend
erfgoed;
- de rol van het terrein voor het wetenschappelijk onderzoek.
De nieuwe regels rond toegankelijkheid zijn beschreven in het Natuurdecreet onder de
(nieuwe) artikels 12 septies-novies. Ze kunnen pas uitvoering krijgen als een nieuw
uitvoeringsbesluit rond toegankelijkheid voor natuurterreinen wordt uitgewerkt en
goedgekeurd.
Voorlopig blijft het bestaande uitvoeringsbesluit van kracht en is de toegankelijkheid
enkel uitgewerkt en geregeld voor de natuurreservaten en de bossen in het BVR van 5
december 2008 betreffende de toegankelijkheid van de bossen en de natuurreservaten.
Zeer binnenkort zal ze open getrokken worden naar alle natuurterreinen. Bovendien
heeft minister Schauvliege het principe van ‘omgekeerde toegankelijkheid’ voor de
bossen in beheer van ANB in haar beleidsnota opgenomen. Dit betekent dat de bossen,
beheerd door ANB, opnieuw volledige toegankelijk gesteld worden, behalve daar waar
een toegankelijkheidsregeling werd uitgewerkt, waar aangeduid staat dat je op de paden
moet blijven of waar de toegang verboden is. Ook dit principe moet verder uitgewerkt
worden in het nieuwe uitvoeringsbesluit.
In afwachting van het nieuwe uitvoeringsbesluit bespreken we kort de algemene
bestaande principes.
Natuurbehoudswetgeving 167
Basisregel: principiële toegankelijkheid
Vlaanderen is dicht bevolkt. Om zoveel mogelijk mensen toegang te verlenen tot
natuurterreinen en de verschillende wensen (economie, ecologie, recreatie) op elkaar af
te stemmen is een duidelijke wetgeving noodzakelijk.
De basisregel of principiële toegankelijkheid betekent dat iedere voetganger het recht
heeft om in bossen en natuurreservaten te wandelen op de boswegen en voor het
verkeer minder belangrijke openbare wegen. Elke uitbreiding op de principiële
toegankelijkheid wordt geregeld in een toegankelijkheidsregeling.
Aan de principiële toegankelijkheid zijn voorwaarden gekoppeld.
Voetgangers zijn steeds welkom op de wegen in bos of natuurreservaat tenzij:
- de wegen op een wettelijke wijze zijn afgesloten op basis van een
toegankelijkheidsregeling, op basis van een machtiging van het Agentschap voor
Natuur en Bos of op basis van het bord ‘verboden toegang privé-eigendom’ aan de
voornaamste ingangen van privébossen;
- de wegen ontoegankelijk zijn gesteld en op het terrein aangeduid via de
gebruikelijke bebording. Wandelaars mogen enkel de toegankelijke wegen
betreden;
- de privéboseigenaar zijn bos (of een deel ervan) heeft afgesloten voor het publiek.
De bijlage bij het Besluit van 5 december 2008 betreffende de toegankelijkheid van
de bossen en de natuurreservaten heeft een signalisatiebord (V.14) vastgelegd
waarmee iedere privéboseigenaar zijn bos op een legitieme manier ontoegankelijk
kan maken. Privéboseigenaars moeten geen verantwoording afleggen aan derden
of aan de overheid wanneer ze dit bord willen gebruiken. Toch spoort de overheid
de privébosbezitters zoveel mogelijk aan om dit bord niet te gebruiken en te komen
tot een oplossing die voor alle partijen aanvaardbaar is. Zo voorziet de overheid
subsidies om openstelling van privébossen en erkende natuurreservaten te
stimuleren voor de eigenaars.
Met voetgangers wordt gelijkgesteld: de rolstoelgebruikers en fietsers jonger dan 9 jaar.
Voor andere groepen gebruikers zoals fietsers, ruiters, zwemmers, schaatsers, roeiers,…
moet de toegankelijkheid geregeld worden in een goedgekeurde
toegankelijkheidsregeling.
Kunnen terreinen ontoegankelijk gesteld worden?
Een terrein zoals hierboven vermeld kan door de beheerder geheel of gedeeltelijk
ontoegankelijk gesteld worden, met uitzondering van de openbare wegen. De
ontoegankelijkheid kan van bepaald of onbepaalde duur zijn en kan betrekking hebben
op een of meer categorieën van gebruikers.
Natuurbehoudswetgeving 168
Openbare natuurterreinen of terreinen verworven met financiële tussenkomst van ANB
kan de ontoegankelijkheid enkel worden ingesteld in de volgende gevallen:
- als dit is opgenomen in een goedgekeurd toegankelijkheidsreglement;
- als dit noodzakelijk is voor de openbare veiligheid (zoals brandgevaar, storm of
andere gevaarlijke situaties);
- als dit noodzakelijk is voor de bescherming van inheems dier- en plantensoorten;
- als er beheerwerkzaamheden worden uitgevoerd waarbij de veiligheid van de
bezoekers niet gegarandeerd kan worden;
- als er jacht en bestrijdingsactiviteiten plaatsvinden.
De ontoegankelijkheid wordt op een duidelijk zichtbare wijze aangeduid.
Figuur 13 Verbodsbord verboden toegang privé-eigendom (V14) en verbodsbord verboden toegang (V15)
Elke uitbreiding of inperking op de principiële toegankelijkheid moet geregeld worden
door een toegankelijkheidsregeling (zie verder).
Verbodsbepalingen van belang voor recreatie
Geen enkele vorm van gemotoriseerd verkeer is toegelaten in natuurterreinen,
uitgezonderd op de openbare wegen die ingericht zijn voor het gewone gemotoriseerde
verkeer en in hoofdzaak bestemd zijn als doorgangsweg. Bovendien geldt dit verbod niet
voor gemotoriseerd verkeer dat nodig is voor het uitvoeren van beheeractiviteiten,
inclusief jacht- en bestrijdingsactiviteiten, voor het uitoefenen van toezicht en opsporing,
het garanderen van de veiligheid van de bezoekers, bijzondere omstandigheden die
vastgesteld zijn in een toegankelijkheidsregeling of het natuurbeheerplan, het gebruik
van toegangswegen door de beheerder van het terrein of zijn genodigden in functie van
de bereikbaarheid van onroerende goederen.
Belangrijk om weten is ook dat honden en andere gezelschapsdieren steeds aan de
leiband moeten gehouden worden en de wegen niet mogen verlaten tenzij:
- bij het scheperen van schaapskuddes die ingezet worden bij het beheer van het
gebied;
Natuurbehoudswetgeving 169
- bij deelname aan activiteiten die toegestaan zijn door of krachtens het
Jachtdecreet;
- in de hondenzones;
- in het kader van trainingen met speurhonden door politie en operationele diensten
van de civiele veiligheid.
Uiteraard moeten bezoekers rekening houden met de verbodsbepalingen uit het Bos- en
Natuurdecreet en is het verboden vuur te maken, tenten en andere al dan niet tijdelijke
constructies zoals dranghekken en controleposten te plaatsen, dieren en de rust te
verstoren, vegetatie te plukken of verwijderen, afval achter te laten en reclame te maken
in bossen en in natuurreservaten.
Van deze verbodsbepalingen kan eventueel afgeweken worden op basis van een
beheerplan en/of op basis van een specifieke machtiging van het ANB. Vergeet hierbij
ook niet de eventuele toestemming van de eigenaar (zie verder ook bij ‘organisatie
activiteiten’)!
Toegankelijkheidsregeling
Beheerders van natuurterreinen kunnen de principiële toegankelijkheid uitbreiden.
Zo kunnen ze ook andere groepen van gebruikers toelaten dan wandelaars of kunnen ze
bepaalde zones aanduiden als speel-, honden-, bivakzone of vrij toegankelijke zone.
Figuur 14 Officiële toegankelijkheidsborden
De toegankelijkheidsregeling is daarvoor het instrument. Een toegankelijkheidsregeling is
opgebouwd uit een tekstgedeelte en een bijbehorende kaart, de toegankelijkheidskaart,
van het gebied waarop het tekstgedeelte van toepassing is. De kaart toont duidelijk de
toegankelijke wegen en zones en dient steeds geïnterpreteerd te worden op basis van
het corresponderende tekstgedeelte en de legende bij het kaartgedeelte.
Natuurbehoudswetgeving 170
Als de toegankelijkheid beperkt blijft tot het verlenen van toegang voor voetgangers op
de boswegen (= principiële toegankelijkheid voor voetgangers), dan is er geen
verplichting voor het opmaken van een toegankelijkheidsregeling.
Privéboseigenaars die hun bos ontoegankelijk willen maken hoeven daarvoor ook geen
toegankelijkheidsregeling op te stellen. Zij dienen enkel gebruik te maken van het bord
V.14 'verboden toegang – privé-eigendom’.
De toegankelijkheidsregeling wordt op het terrein zichtbaar gemaakt via infopanelen aan
de voornaamste ingangen van het gebied. Die verplichting geldt niet voor privébossen
indien de toegankelijkheid tot het gebied beperkt blijft tot de voetgangers op de wegen
(principiële toegankelijkheid). De toegankelijkheid wordt in overeenstemming met de
toegankelijkheidsregeling op het terrein aangeduid via het plaatsen van
aanwijzingsborden, zoneborden en verbodsborden uit de bijlage bij het besluit.
Routes of routenetwerken voor fietsers, ruiters of bestuurders van gespannen die
gedeeltelijk door bos gaan, moeten voor dat gedeelte in overeenstemming zijn met de
toegankelijkheidsregeling van het gebied. De toegankelijkheid wordt in dat geval op het
terrein geregeld via het plaatsen van wegwijzers, eigen aan de route of het netwerk op
voorwaarde dat deze wegwijzers duidelijk het corresponderende type van weggebruiker
afbeelden. Indien dit niet het geval is, worden de aanwijzingsborden uit de bijlage bij het
besluit gebruikt.
Behalve de aanwijzings-, zone- en verbodsborden heeft het besluit een reeks
verbodsaffiches ingevoerd. Ze dienen om bij brandgevaar, voor de bescherming van
kwetsbare fauna en flora, bij gevaarlijke beheerwerkzaamheden en bij jachtactiviteiten
een bos geheel of gedeeltelijk ontoegankelijk te maken. Zie enkele afbeeldingen
hieronder.
De verbodsaffiches worden door de beheerder aangebracht aan de belangrijkste
toegangen van het ontoegankelijk te stellen geheel of deel. De borden worden uiterlijk 48
uren voor de inwerkingtreding van de maatregel geplaatst, tenzij wanneer de
inwerkingtreding onverwijld moet plaatsvinden. De verbodsaffiches worden in een
perfecte staat van zichtbaarheid en leesbaarheid gehouden tijdens de volledige duur van
Natuurbehoudswetgeving 171
de toepassing van de maatregel. Ze worden uiterlijk 24 uur na het einde van de
toepassing van de maatregel verwijderd.
De verbodsaffiches bevatten de volgende gegevens:
- de plaats waar de maatregel van toepassing is;
- het begin en het einde van de duur van de toepassing van de maatregel;
- de groep van gebruikers waarop de maatregel van toepassing is;
- de verantwoordelijke voor het plaatsen van het verbodsbord.
Activiteiten organiseren
Natuurterreinen lenen zich uitstekend voor allerhande ontspannende activiteiten zoals
wandel- en ruitertochten, oriëntatiewedstrijden, mountainbiketourtochten,… Activiteiten
in natuurterreinen brengen risico’s met zich mee, niet alleen voor de recreanten en
andere bezoekers, maar ook voor de fauna en flora. Een mountainbiketoertocht door een
grote groep mensen, waarbij niet-toegankelijke wegen éénmalig worden opengesteld,
kan nefaste gevolgen hebben voor de bodem, de vegetatie of de rust van de dieren.
Vooraleer activiteiten mogen plaatsvinden moeten een aantal stappen ondernomen
worden door de organisator. Is er geen toegankelijkheidsregeling voor het gebied, dan
moet een specifieke toestemming bekomen worden van de beheerder. Is ANB beheerder,
dan wordt de toestemming gelijkgesteld aan een machtiging. Is de activiteit risicovol dan
moet er ook altijd een machtiging aan het ANB aangevraagd worden.
Niet-risicovol Risicovol
Toegelaten volgens TR Melding (ANB-gebieden) Machtiging
Niet toegelaten volgens
TR of geen TR
Toestemming Machtiging+Toestemming
Uitzondering:
natuurdomeinen daar is
machtiging = toestemming
De toestemming wordt aangevraagd bij de beheerder. Als de beheerder het Agentschap
voor Natuur en Bos is, dan stelt de Vlaamse Regering dat je deze toestemming
schriftelijk en minstens twee weken voorafgaand aan de geplande activiteit moet
aanvragen. De organisator moet tijdens de activiteit steeds in het bezit zijn van de
toestemming van de beheerder zodat hij bij controle door natuurinspectie of andere
gemachtigde toezichthouders (bv. boswachters) deze toestemming kan voorleggen.
De machtiging wordt aangevraagd bij het Agentschap voor Natuur en Bos minstens 35
dagen voorafgaand aan de activiteit. Deze machtiging is meteen ook de toestemming
voor risicovolle activiteit die in natuurdomeinen plaatsvinden.
Natuurbehoudswetgeving 172
Na aanvraag gaat de boswachter van het betrokken natuurterrein na of de activiteit mag
plaatsvinden en geeft zijn advies door aan de cel AVES van ANB. Zij maken de
machtiging op en sturen die door naar de aanvrager. De dienst Natuurinspectie van het
Agentschap voor Natuur en Bos ziet er op toe dat de toegankelijkheidsvoorwaarden van
de machtigingen correct worden nageleefd.
Zowel de beheerder als ANB kunnen voorwaarden opleggen. Bij het verlenen van een
machtiging houdt ANB rekening met de ecologische en de sociale en educatieve
draagkracht van het gebied en van de directe omgeving.
Veel activiteiten vallen onder een gezamenlijke noemer of worden door
koepelverenigingen georganiseerd zoals ruitertochten, oriëntatieloopwedstrijden en
mountainbiketoertochten. Door deze activiteiten een vaste datum op de jaarkalender te
geven, kan men de druk op de gebieden spreiden. Activiteiten die zijn opgenomen op de
goedgekeurde jaarkalender van het Agentschap voor Natuur en Bos hoeven geen
afzonderlijke machtiging meer aan te vragen.
Zelf houdt ANB een kalender bij met alle activiteiten die in een bepaald natuurterrein
plaatsvinden, zo is de boswachter steeds op de hoogte van de activiteiten en kunnen
verschillende activiteiten optimaal gespreid worden in tijd en ruimte.
Vandaar dat het ANB ook aanraadt om geplande activiteiten, ook al vereisen die geen
machtiging of toestemming, toch te melden aan het ANB. Denk maar aan grootschalige
wandel- of jogactiviteiten die soms op dezelfde routes plaatsvinden als de gemachtigde
fiets- of ruiteractiviteiten. Wanneer deze activiteiten vooraf worden gemeld met inbegrip
van de geplande routes dan kunnen, bijvoorbeeld via bijsturing van het parcours,
onaangename verrassingen worden vermeden op de dag zelf. Bij grootschalige
activiteiten komt vaak ook extra organisatie kijken zoals de inrichting van een
controlepost waarvoor sowieso een machtiging is vereist.
Voor activiteiten in domeinen van het agentschap neemt men liefst 35 dagen voor de
activiteit contact op met de beheerder.
Wanneer is een activiteit risicovol?
Indien men als voetganger de wegen wenst te verlaten voor een activiteit in het
natuurterrein dan wordt deze activiteit als risicovol aanzien. Uitzondering hierop vormt
het toegestane gebruik in de speelzones, hondenzones, bivakzones en vrij toegankelijke
zones conform de toegankelijkheidsregeling voor het gebied. Opgelet: enkel activiteiten
voor voetgangers kunnen plaatsvinden buiten de paden in natuurterreinen. Voor alle
andere gebruikersgroepen zullen ze niet toegestaan worden.
Natuurbehoudswetgeving 173
Ook risicovol zijn de grootschalige activiteiten op de toegankelijke wegen met een
verwachte deelname vanaf:
- 100 mountainbikers, cyclocrossers of veldrijders;
- 25 ruiters;
- 10 menners of mushers.
Deze aantallen zijn inclusief de te verwachten toeschouwers.
Dit geldt niet voor grootschalige activiteiten in private bossen die onder normale
omstandigheden ontoegankelijk zijn op basis van het bord V.14 'verboden toegang –
privé-eigendom'. Hier is de verstoring immers gering aangezien er geen reguliere
bezoekers worden toegelaten en er dus ook weinig kans is op conflicten tussen
gebruikersgroepen onderling.
Paintball, airsoft en lasergame worden beschouwd als risicovolle activiteiten omdat je
daarbij de wegen verlaat. De organisator moet daarom altijd een machtiging van het
Agentschap voor Natuur en Bos hebben indien de activiteit in een natuurterrein doorgaat.
Dit geldt zowel voor openbare als private natuurterreinen. De machtiging van het
agentschap is verplicht, net zoals de toestemming van de eigenaar of beheerder van het
bos of natuurreservaat.
Door het specifieke karakter van de activiteit heeft het agentschap speciale, beperkende
voorwaarden opgelegd aan het verlenen van een machtiging. Er zal slechts een
machtiging voor paintball, airsoft of lasergame terreinen worden verleend indien voldaan
is aan volgende voorwaarden:
- de activiteit is niet eenmalig maar wordt herhaaldelijk georganiseerd op het
betreffende terrein
- het betreft een privaat bos
- het privaat bos of bosgedeelte is niet opengesteld voor andere vormen van
recreatie
- het privaat bos of bosgedeelte is niet gelegen in het Vlaams Ecologisch Netwerk of
in een Speciale Beschermingszone
- het privaat bos of bosgedeelte heeft als planologische bestemming ‘gebied voor
dagrecreatie’
De eigenaar of beheerder kan, indien het geen eenmalige activiteit betreft en het bos of
bosgedeelte voldoet aan de bovenstaande vier voorwaarden, via de opmaak van een
toegankelijkheidsregeling een officiële paintball/airsoft/lasergame locatie laten machtigen
door het Agentschap voor Natuur en Bos. Het agentschap zal de aanvraag toetsen aan de
ecologische waarde en de draagkracht van het gebied.
Natuurbehoudswetgeving 174
Deze voorwaarden houden geen rekening met andere geldende regelgeving zoals Vlarem
en andere wetgeving op niveau van gemeente en provincie. Indien daarenboven de
inrichting gepaard zou gaan met ontbossing in de ruime zin van het woord, dan is een
omgevingsvergunning tot ontbossing nodig en geldt de compensatieplicht.
Het plaatsen en zoeken van geocaches tot een afstand van 3 meter van de rand van de
weg mag mits eenvoudige toestemming van de eigenaar of beheerder. Eenzelfde
toestemming volstaat voor caches in de ‘vrij toegankelijke zones’.
Activiteiten die georganiseerd en begeleid worden door erkende bosgidsen of
natuurgidsen of door de conservator van het specifieke natuurreservaat worden NIET als
risicovol beschouwd.
Natuurwetgeving: jacht 175
Natuurwetgeving: De jacht
De uitgangspunten van de jacht in Vlaanderen zijn het duurzaam gebruik van het wild en
het voorkomen van schade. Beide aspecten vragen om een doordacht en planmatig
wildbeheer. Om dat mogelijk te maken moet een jager beschikken over een
faunabeheerplan waarin men per wildsoort de doelstellingen en beheermaatregelen
bespreekt. Het vraagt ook om afspraken over de grenzen van de individuele
jachtterreinen heen. Wildbeheereenheden vormen daarop het antwoord.
Deze uitgangspunten zijn als volgt vertaald in de jachtwetgeving:
- gewone jacht beoogt het duurzaam gebruik en het normale populatiebeheer van
het wild
- bijzondere jacht heeft tot doel om schade door wild te voorkomen op een
jachtterrein
- bestrijding kan overal waar er schade door wild is, ingezet worden om deze
schade in te perken
Voorkomen is beter dan genezen en dat geldt zeker ook voor schade. De eerste stap om
schade te voorkomen is het nemen van de juiste preventieve maatregelen. Welke
preventieve maatregel er per type schade verplicht is, werd bepaald in de code van
goede praktijk van preventieve maatregelen ('Natuur als goede buur'). Slechts wanneer
een preventieve maatregel niet het gewenste effect heeft, mag men overgaan tot
bijzondere jacht of bestrijding.
Natuurwetgeving: jacht 176
Jachtdecreet (JD)
Het Jachtdecreet zorgt ervoor dat de jacht veilig en duurzaam verloopt met respect voor
mens, dier en milieu. Het bepaalt op welke diersoorten je mag jagen, wanneer dit moet
gebeuren en aan welke voorwaarden de jacht moet voldoen. De bepalingen van het
jachtdecreet worden verder uitgewerkt in 4 uitvoeringsbesluiten:
1 Het Jachtopeningsbesluit (JOB), waarin alle openingstijden van de gewone jacht en de
bijzondere jacht worden weergegeven.
2 Het Jachtvoorwaardenbesluit (JVB), waarin de voorwaarden voor de jacht worden
beschreven.
3 Het Jachtadministratiebesluit (JAB), dat alle administratieve bepalingen bevat.
4 Het Soortenschadebesluit (SSB), dat de vergoedingen voor schade door jachtwild en
beschermde soorten regelt. Het volledige jachtdecreet, de uitvoeringsbesluiten en de
nodige formulieren vind je terug op www.natuurenbos.be/ wildbeheer
Natuurdecreet (ND)
Het natuurdecreet legt de bescherming van de soorten decretaal vast.
1 Het soortenbesluit (SB) reguleert het beschermen en beheren van onze verschillende
dier- en plantensoorten en belet dat exotische soorten die schade en overlast kunnen
veroorzaken bij ons uitgezet worden.
Natuurwetgeving: jacht 177
Wat is jacht?
Het jachtdecreet omschrijft in artikel 2 de jachtdaad als: de handeling waarbij het wild
gedood of gevangen wordt, alsmede de handeling waarbij dat wild met dat doel
opgespoord en achtervolgd wordt. Het woord ‘jagen’ wordt in het Jachtdecreet gebruikt
in de betekenis van het stellen van een jachtdaad.
Jagen is dus niet hetzelfde als het doden van wild. Ook het levend vangen van wild is
jagen. Maar jagen impliceert niet noodzakelijk dat het wild daadwerkelijk gedood of
gevangen wordt; ook het opsporen en achtervolgen van wild met dat doel is jagen. Dus
niet het opsporen en achtervolgen van wild om het te observeren of om er foto’s van te
maken. Het beschieten van wild zonder het te raken kan tot het ‘achtervolgen met het
doel het wild te doden of te vangen’ gerekend worden.
De definitie van jachtdaad verwijst naar het begrip ‘wild’. Ook dit is gedefinieerd in het
Jachtdecreet. Het doden of bemachtigen van andere dan als wild gerangschikte dieren is
dus geen jachtdaad. Dergelijke handelingen kunnen wel verboden zijn op grond van
andere wet- of regelgeving (b.v. beschermde dieren krachtens het Soortenbesluit).
Wat is wild?
Jagen mag enkel op bepaalde soorten. Het Jachtdecreet geeft in artikel 3 een
beperkende opsomming van als wild gerangschikte diersoorten, ingedeeld in 4
verschillende categorieën:
Natuurwetgeving: jacht 178
De wildsoorten zijn verdeeld in bejaagbaar en niet-bejaagbare soorten. Dit houdt in dat
de niet-bejaagbare soorten wel de status hebben van wildsoorten maar de jacht gesloten
is.
Categorie Bejaagbare wildsoort Niet-bejaagbare wildsoort
Grof wild Edelhert
Damhert
Moeflon
Ree
Wild zwijn
Klein wild Fazant Korhoen
Haas
Patrijs
Waterwild Canadagans Bokje
Grauwe gans Goudplevier
Kievit Kleine rietgans
Smient Kolgans
Wilde eend Krakeend
Kuifeend
Meerkoet
Pijlstaart
Rietgans
Slobeend
Tafeleend
Toppereend
Waterhoen
Watersnip
Wintertaling
Zomertaling
Overig wild Houtduif Bunzing
Konijn Boommarter
Verwilderde kat Hermelijn
Vos Steenmarter
Wezel
Natuurwetgeving: jacht 179
Jachtopeningsbesluit (JOB)
Jachttijden
Artikel 4 van het jachtdecreet legt vast welke perioden er op bepaalde jachtwildsoort
mag worden gejaagd. Hierbij wordt een onderscheid gemaakt in gewone jacht en
bijzonder jacht. Deze tijden worden iedere 5 jaar herzien door de Vlaamse overheid, voor
de actuele informatie over de openingstijden van de jacht raadpleeg je best
www.natuurenbos.be/wildbeheer
Naast de periodes waarin gejaagd mag worden, regelt artikel 6 ook de uren. Er mag
enkel gejaagd worden tussen zonsopkomst en zonsondergang met de volgende
bijkomende uurregeling in artikel 23:
Met afschotplan: 1 u voor ZOP (zonopkomst) en 1 u na ZON (zonsondergang)
Met afschotplan + bijzondere jacht (wild zwijn): van ZON tot ZOP
Op waterwildsoorten: 1 u voor ZOP en 1 u na ZON
Tijdens loerjacht op konijn: 1 u voor ZOP en 1 u na ZON
Jachtvoorwaardenbesluit (JVB)
In het Jachtvoorwaardenbesluit staat per soort beschreven aan welke voorwaarden de
jacht moet voldoen. Hierdoor verloopt de jacht met respect voor mens, dier en de
Natuurwetgeving: jacht 180
omgeving. Het besluit bepaalt per soort waar, met welke wapens en op welk tijdstip van
de dag er mag gejaagd worden. Alle toegestane jachtmethoden en uitzonderingen
worden beschreven.
Jachtrecht
In het Vlaamse Gewest is het jachtrecht een onderdeel van het eigendomsrecht van de
grond waarop de jacht wordt uitgeoefend. Artikel 7 van het Jachtdecreet stelt dat jagen
op andermans grond strafbaar is. Een verkoper van een grond kan zich wel het
jachtrecht voorbehouden. Aan dit voorbehoud komt in elk geval een einde bij het
overlijden van de verkoper. Het jachtrecht hebben houdt in dat men de aanwezigheid
van wild op zijn grond kan bevorderen en beschermen, door beheermaatregelen en door
het aanstellen van een zgn. bijzondere wachter.
De houder van het jachtrecht hoeft zelf niet te jagen. Hij kan met behoud van het
jachtrecht anderen toestemming geven om op zijn grond te jagen of hij kan het
jachtrecht zelf tijdelijk geheel of gedeeltelijk overdragen: jachtpacht. Het bezitten van
een landbouwpacht op een stuk grond houdt niet automatisch de jachtpacht in.
Het afsluiten van een jachtpacht wordt niet geregeld door de jachtwetgeving, zodat de
algemene regels van het Burgerlijk Wetboek van toepassing zijn. Wel stelt het
Jachtdecreet dat er een uitdrukkelijke toestemming moet zijn om op andermans grond te
mogen jagen. ‘Uitdrukkelijk’ betekent hier niet noodzakelijk ‘schriftelijk’, maar wel ‘niet
stilzwijgend’. Een en ander is van bijzonder belang als een grond van eigenaar verandert.
Het is duidelijk dat een geschreven overeenkomst en beter nog een geregistreerde akte
de voorkeur verdienen op een mondelinge overeenkomst. Dit laatste wordt trouwens
bevestigd door artikel 7 Jachtdecreet: in geval van betwisting inzake het jachtrecht op
hetzelfde perceel heeft hij die een schriftelijk akkoord van de eigenaar kan voorleggen
het jachtrecht.
De verpachter van het jachtrecht moet de jachtpachter het normaal en ongestoord genot
van het jachtrecht waarborgen. Dit betekent dat vnl. in openbare bossen sommige
boswegen tijdelijk of permanent kunnen worden afgesloten voor het publiek met het oog
op het vrijwaren van het jachtrecht. De jachtpachter moet het jachtterrein beheren
volgens de algemene zorgvuldigheidsplicht en het in goede staat teruggeven op het einde
van de overeenkomst.
De jacht op de domeinen van de staat – het militair domein inbegrepen –, het Vlaamse
Gewest, de provincies, de gemeenten, de OCMW’s en de kerkfabrieken kan alleen
uitgeoefend worden door artikel 11 op grond van een openbare aanbesteding.
Onderhandse jachtpacht is dus onwettig. Loutere bestrijding van wild kan wel via een
onderhandse opdracht gebeuren.
Jagen op militaire domeinen is in principe mogelijk; militaire belangen kunnen zich
uiteraard verzetten tegen de uitoefening van het jachtrecht. Indien evenwel de jacht
Natuurwetgeving: jacht 181
wordt toegestaan, is de jachtwetgeving van toepassing. In dat geval zijn ook de
boswachters en natuurinspecteurs van ANB bevoegd om eventuele jachtmisdrijven op te
sporen.
Jachtterrein
Artikel 8 van het jachtdecreet regelt de afmetingen en eisen van een jachtterrein. De
jacht met het geweer is enkel toegestaan op een terrein waarvan de aaneengesloten
oppervlakte minimaal 40 ha bedraagt. Als aaneengesloten terreinen worden alle
terreinen gerekend die met elkaar verbonden zijn doormiddel van doorgangen van
minimaal 50 meter doorsnee en niet zijn doorkruist door:
Autosnelweg
Bevaarbare waterloop
Spoorweg >50m
Voor de jacht met het geweer op waterwild geldt een soepeler regeling: ze is toegestaan
op een terrein met minimaal 3 ha aaneengesloten wateroppervlakte. Als aaneengesloten
wateroppervlakten worden beschouwd alle ononderbroken wateroppervlakten, evenals de
watervlakten die onderling op natuurlijke of kunstmatige wijze door een watergang
verbonden zijn.
Voor de jacht zonder geweer, met bijvoorbeeld roofvogel, vangkooi of fret en buidel is er
geen minimum oppervlakte en spoorwegen mogen enkel door aangelanden bejaagd
worden met fret en buidel.
Artikel 8 van het jachtdecreet regelt ook dat er niet binnen 150 meter naar huizen toe
geschoten mag worden in verband met de veiligheid.
Natuurwetgeving: jacht 182
Voerplaatsen
Artikel 4 JVB regelt het gebruik van voerplaatsen in jacht en bestrijding. Deze geeft aan
dat het niet is toegestaan om een voerplaats aan te leggen binnen 150 meter van de
grens van het jachtterrein, tenzij er geen jacht is op het aanpalend terrein of men
schriftelijk toestemming heeft.
Voor grofwild is het alleen toegestaan om hooi, zoutpasta of zoutstenen te voeren,
waarbij een wildweide of wildakker niet gezien mogen worden als voerplaats.
Voor waterwild en overige wild mag er niet gejaagd worden binnen 150 meter van de
vaste voerplaats of binnen 1 maand na de laatste voedering.
Jachtkansels
Artikel 5 JVB geeft aan dat het niet is toegestaan om zich met een geweer op een
jachtkansel of hoogzit te bevinden binnen een afstand van 150 meter van de grens van
het jacht terrein, tenzij er geen jacht is op het aanpalend terrein of men schriftelijk
toestemming heeft.
Niet-vliegvlugge vogels
Artikel 6 JVB verbied het doden van niet-vliegvlugge vogels. Een uitzondering op deze
regel vormen bijzondere jacht op grauwe gans en Canadese gans en bestrijding.
Sneeuw- en vorstregeling
Tot 24 uur na het vallen van minimaal 5 cm sneeuw regelt artikel 7 JVB de opschorting
van de jacht. Deze regel is de verantwoordelijkheid van de jager. De uitzonderingen op
deze regel zijn bossen met een zone van 50 meter erbuiten. De jacht op grofwild,
Canadese gans, houtduif, konijn en waterwild op het water.
Is door vorst het water half dichtgevroren is het aan de jager om niet te jagen op
waterwild met een buffer van 150 meter. Bij zware vorst periodes heeft het hoofd van
ANB ook de mogelijkheid om de jacht op te schorten per provincie en categorie wild
doormiddel van een publicatie van het Belgisch Staatsblad.
Natuurwetgeving: jacht 183
Drijf- of drukjacht
Voor de organisatie van drijf- en drukjacht op grofwild omschrijft artikel 8 JVB dat de
onderstaande borden geplaatst moeten worden op een dag voordien tot 1 uur na de jacht
op alle toegangswegen die in het terrein leiden.
Tevens dient dit minimaal 5 dagen op voorhand overlegd te worden met de naburige
jachtrechthouders en is een melding bij ANB en burgermeester 3 dagen voor de jacht
verplicht.
Toegelaten wapens
Artikel 9 JVB geeft aan dat van de gladloop wapens (hagelwapens) de kalibers tussen 8
en 36 zijn toegestaan. Bij de wapens met een getrokken loop (kogelwapens) moet het
minimaal kaliber .22 (5,56 mm) zijn.
Verboden wapens zijn:
Semi-automaten, met een capaciteit van meer dan 2 patronen in het magazijn.
Korte wapens, < 30 cm looplengte of/en < 60 cm totaal lengte
Machinegeweren
Vuurwapens met een geluidsdemper
Vuurwapens met beeldomzetter of beeldversterker
Hulpmiddelen om in het donker te schieten.
Natuurwetgeving: jacht 184
Toegelaten munitie
Artikel 10 JVB schrijft ons de eisen voor waar de munitie aan moet voldoen.
Ree: kogelpatroon getrokken loop (>5,56 mm en > 980j /
100m)
Ander
grofwild:
kogelpatroon getrokken loop (>6,5 mm en > 2200j / 100m)
kogelpatroon gladde loop 12, 16, 20
Klein wild: hagel ≤ 4mm
Waterwild: hagel ≤ 4mm
kogelpatroon getrokken loop (BJ en BS)
Overig wild: hagel ≤ 4mm
kogelpatroon getrokken loop
Verboden munitie zijn:
Randvuurkogelpatronen
Fosforkogelpatronen
Lichtspoorkogelpatronen
Volmantel kogelpatronen
Niet-deformerende kogelpatronen
Loodhagel
Zinkhagel
Verboden middelen
Artikel 11 JVB benoemt dat de volgende middelen verboden zijn om in de gewone jacht,
bijzondere jacht of de bestrijding te gebruiken.
Honden met het oog op vossenjacht in een cirkel van 50m rond een vossenbouw.
Hazewindhonden
Meute en paarden
Een rustplaats of voorplantingsplaats onder water of een andere stof in
gasvormige, vaste of vloeibare toestand zetten.
Levende lokdieren
Veerklemmen
Levend vangen met honden
Kastval en kooival
Artikel 2 JVB regelt het gebruik van de kastval, deze heeft minimaal 3 gesloten wanden
en een kooival, deze bestaat uit gaaswanden. Beide vallen zijn bedoeld om levend te
vangen en geven ruimte voor vrije beweeglijkheid van het dier in gevangenschap.
Natuurwetgeving: jacht 185
Het lokaas in de val moet plantaardig of niet levend lokaas zijn. Een vangkooi met een
levende haan is dus niet toegestaan. Tevens moet er op maaiveld hoogte een extra
opening zijn met een minimale diameter van 6.5 cm voor het laten ontsnappen van niet
bedoelde bijvangsten zoals marterachtigen.
De jager is verplicht om de val dagelijks te controleren en te ledigen en het aanwezige
indentificatieplaatje te controleren. Hierop dient het jachtverlofnummer te zijn vermeld
en het telefoonnummer van het ANB.
Vervoer en handel
Het JVB artikel 26 regelt de wetgeving rond de handel en het vervoer van wild. De basis
regel is dat vers wild verhandeld en vervoerd mag worden vanaf de opening van de
jachtperiode t/m 10 dagen na de sluiting. Al het grofwild mag het jaarrond vervoerd en
verhandeld worden mits voorzien van een label, waarbij bij het ree buiten de
jachtperiode +10 dagen diepgevroren moet zijn.
Bij fazantenhanen moet in de periode van 10 januari t/m 10 februari de kop of
staartveren aan het dier verbonden zijn i.v.m. de sluiting van de jacht op de
fazantenhennen.
Tevens is de handel in eieren het gehele jaar verboden en mag er geen wild worden
uitgezet.
Jacht in vogelrijke gebieden
In gebieden die aangewezen zijn als vogelrijke gebieden is regelt artikel 14 JVB dat er
niet gejaagd mag worden in de periode van 15 november t/m 28 of 29 februari in
verband met de verstoring van overwinterende vogels. In deze periode is er een
uitzondering voor het bejagen van grofwild.
Natuurwetgeving: jacht 186
Jacht administratie besluit (JAB)
Het Jachtadministratiebesluit schrijft de administratie voor die nodig is om te mogen
jagen in Vlaanderen.
Jachtverlof
Om met een geweer te mogen jagen, heb je een jachtverlof nodig. De Vlaamse regering
organiseert hiervoor een jachtexamen. Het verlof is persoonlijk en blijft één jaar geldig.
Wie met het geweer jaagt, moet een jachtverlof bij zich hebben. Als vastgesteld wordt
dat dat niet het geval is, moet hij binnen 48 uur na de vaststelling het bewijs leveren dat
hij op het ogenblik van de feiten houder was van een regelmatig jachtverlof. Het
jachtverlof is alleen verplicht voor de jacht met het geweer. Voor de jacht met andere
toegelaten hulpmiddelen, zoals buidels en fretten of roofvogels, is geen jachtverlof nodig,
maar men moet wel voldoen aan de eisen van het jachtverlof.
Modaliteiten
Het jachtverlof is een persoonlijk document. Het is maar geldig voor 1 jaar, te rekenen
vanaf 1 juli, deze termijn geldt ongeacht de datum van uitreiking.
De Vlaamse regering regelt de wijze, de vorm en de voorwaarden van hun afgifte. Dit
gebeurt in het Jachtadministratiebesluit.
Een jachtverlof is een officieel document, bestaande uit een kaart voorzien van een foto
van de titularis van het verlof, aangevuld met een strookje geldig voor één jachtseizoen.
Het jachtverlof wordt afgeleverd door de arrondissementscommissaris.
In het Vlaamse Gewest bestaan twee categorieën jachtverloven:
jachtverlof dat alleen ’s zondags geldig is;
jachtverlof voor alle dagen van de week.
Wie kan een jachtverlof verkrijgen?
Iedere meerderjarige persoon (op 1 juli van het jaar waarvoor het jachtverlof wordt
aangevraagd) kan een jachtverlof verkrijgen.
Natuurwetgeving: jacht 187
De arrondissementscommissaris weigert aan de volgende personen een jachtverlof of een
jachtvergunning (zie verder) af te leveren:
1. de personen die geschorst zijn, ontzet zijn of vervallen verklaard zijn van het
recht om wapens voorhanden te hebben of te dragen;
2. de personen die minder dan 18 jaar oud zijn;
3. de personen die veroordeeld zijn wegens een jachtmisdrijf. Deze bepaling geldt
alleen voor misdrijven die aan de arrondissementscommissaris sinds minder dan
twaalf maanden voor de aanvraag bekend zijn, tenzij in het geval van
veroordeling wegens een jachtmisdrijf, gepleegd met verboden wapens, in bende,
bij nacht, met verboden tuigen of met motorvoertuigen;
4. de personen die zich niet hebben gehouden aan de strafrechtelijke verplichtingen
die volgen uit een veroordeling wegens jachtmisdrijf;
5. de personen die veroordeeld zijn wegens een misdrijf waarbij daden van geweld
of weerspannigheid zijn gepleegd;
6. de personen die geheel of ten dele vervallen verklaard zijn van de rechten,
vermeld in artikel 123sexies van het Strafwetboek.
De arrondissementscommissaris kan weigeren om een jachtverlof of een jachtvergunning
af te leveren aan de volgende personen:
1. de personen die door een veroordeling ontzet zijn van een van de rechten,
vermeld in artikel 31, 1° tot 5°, van het Strafwetboek;
2. de personen die veroordeeld zijn wegens diefstal, oplichting, valsheid in geschrifte
of misbruik van vertrouwen;
3. de personen van wie slecht gedrag, geestestoestand of vorig gedrag laat
veronderstellen dat ze een slecht gebruik van wapens kunnen maken;
4. de personen aan wie, met toepassing van titel XVI van het decreet van 5 april
1995 houdende algemene bepalingen inzake milieubeleid en de
uitvoeringsbesluiten ervan, een bestuurlijke geldboete is opgelegd wegens
schending van de jachtregelgeving.
Jachtexamen
Dit is verplicht gesteld om een jachtverlof te kunnen verkrijgen. Deze bepaling wordt
uitgevoerd door het Jachtadministratiebesluit. Het jachtexamen wordt ingericht door
ANB. Het bestaat uit een theoretisch en een praktisch examen.
Personen die slagen in het theoretisch examen mogen zich inschrijven voor het praktisch
jachtexamen.
De jachtexamengetuigschriften vervallen na een veroordeling voor overtreding van de
jachtwetgeving of zo men sedert meer dan 10 jaar sinds de afgifte van het getuigschrift
of sinds de laatste aflevering van een jachtverlof geen nieuw jachtverlof meer heeft
verkregen.
Natuurwetgeving: jacht 188
Jachtvergunning
De houders van een jachtverlof afgegeven in het Vlaamse Gewest kunnen als gastheer
een jachtvergunning verkrijgen voor hun niet in het Vlaamse Gewest wonende
genodigden.
De jachtvergunning wordt afgeleverd door de arrondissementscommissaris, zoals bepaald
voor het jachtverlof (zie hierboven, 7.1.6.1).
De jachtvergunning is slechts geldig voor de 5 vooraf bepaalde data van het jachtseizoen
vermeld op de jachtvergunning.
De genodigde die jaagt zonder jachtvergunning zowel als de gastheer zijn strafbaar zoals
in geval van jagen zonder jachtverlof.
De modaliteiten zijn geregeld door het Jachtadministratiebesluit.
WBE
Een wildbeheereenheid (WBE) is een vrijwillig samenwerkingsverband tussen individuele
jachtrechthouders binnen een ruimtelijk begrensd gebied. Dit werkingsgebied omvat
verschillende jachtrevieren waarop aan planmatig wildbeheer wordt gedaan. Hierbij dient
er te worden samengewerkt met andere belanghebbende partijen.
In de praktijk bestaat het werkgebied van een wildbeheereenheid uit minstens 5
jachtrevieren met een totale oppervlakte van minstens 1000 hectaren. Een
wildbeheerplan behoudt en ontwikkelt binnen dat gebied een evenwichtige wildstand.
De aansluiting tot een wildbeheereenheid biedt enkele voordelen:
- De jacht op patrijs is toegestaan aan jachtrechthouders die aangesloten zijn bij
een wildbeheereenheid, mits voldaan is aan de voorwaarde om gedurende drie
opeenvolgende jaren een gemiddelde dichtheid van minstens drie broedparen
patrijs per 100 ha open ruimte te beschikken.
- De jacht op ree is mogelijk voor al de jachtrechthouders van de WBE, indien de
WBE over een afschotplan beschikt.
- Een wildbeheereenheid kan een projectsubsidie bekomen. De projecten moeten
passen binnen de realisatie van een duurzaam wildbeheer of een verbeterde
veiligheid van de jacht.
Natuurwetgeving: jacht 189
Jachtplan
De verzameling van alle aaneengesloten percelen waarop een jager het jachtrecht heeft
noemt men het jachtterrein. Iedere jager moet jaarlijks een jachtplan van zijn
jachtterrein indienen. Dat plan geeft dus weer op welke percelen hij over het jachtrecht
beschikt.
Jaarlijks moet vóór 1 april een voorstel van het jachtplan ingediend worden bij de
arrondissementscommissaris van de provincie waarin het jachtterrein ligt. Wanneer de
jachtpachter lid is van een erkende wildbeheereenheid (WBE) wordt het voorstel van
jachtplan ingediend door deze WBE. Een onafhankelijke jachtrechthouder die niet
aangesloten is bij een erkende WBE dient zelf in te staan voor het indienen van het
voorstel van jachtplan. Bij het voorstel van jachtplan moet een verklaring gevoegd
worden waarin alle leden-jachtrechthouders en de medejachtrechthouders verklaren dat
ze akkoord gaan met het voorgestelde jachtplan.
Faunabeheerplan
Een faunabeheerplan is het document dat aangeeft hoe een jager het wildbeheer op zijn
jachtterrein wil invullen. Het faunabeheerplan heeft een looptijd van zes jaar voor een
WBE en vijf jaar voor een onafhankelijk jachtrechthouder. Een jager moet beschikken
over een goedgekeurd faunabeheerplan om op zijn jachtterrein te mogen jagen.
Een faunabeheerplan omvat minimaal volgende vijf onderdelen:
1. Populatiebeheer
Een faunabeheerplan legt per wildsoort vast wat de doelstellingen zijn. Het gaat enerzijds
om de doelstellingen die men heeft over de omvang van een populatie en anderzijds om
de doelstellingen die men heeft om wild te bejagen. Voor het bepalen van de
doelstellingen moet men rekening houden met de wildstand, de oppervlakte en kwaliteit
van de aanwezige biotopen, conditie van het wild, afschotcijfers, schade... Zodra men de
doelstellingen bepaald heeft, geeft men vervolgens weer welke maatregelen men gaat
nemen om die doelstellingen te realiseren. Naast de maatregelen wordt ook de
jachtplanning opgenomen. Deze planning doet een algemene uitspraak over waar er
wanneer gejaagd wordt. Aangezien de doelstellingen o.a. bepaald worden door de
wildstand is het belangrijk dat men in het faunabeheerplan weergeeft hoe men de
wildstand opvolgt.
2. Valwild
Een andere factor die de wildstand bepaalt, is valwild. Dit is wild dat sterft door
aanrijdingen, slachtoffer is van maaien, verdrinkt in kanalen, sterft door ziekte...
Natuurwetgeving: jacht 190
3. Wildschade
Naast een duurzaam populatiebeheer doet het faunabeheerplan ook uitspraken over
wildschade. Men geeft aan hoe informatie over schade verzameld wordt, welke
doelstellingen nagestreefd worden en welke maatregelen genomen worden om de schade
te voorkomen of te beperken.
4. Overlastsoorten
Ook andere soorten dan jachtwild kunnen voor overlast zorgen. Men geeft aan hoe
informatie over overlastsoorten verzameld wordt en welke doelstellingen nagestreefd
worden en welke maatregelen daarvoor genomen worden.
5. Subsidies
Tot slot kan een wildbeheereenheid nog aangeven welke subsidieprojecten men
gedurende de looptijd van het faunabeheerplan wil uitvoeren.
6. Natura 2000
Indien het jachtterrein overlapt met het Natura2000-netwerk, dan moet het
faunabeheerplan in overeenstemming zijn met de natuurdoelen en inspanningen die voor
deze speciale beschermingszone door de Vlaamse regering zijn vastgesteld.
Het wildrapport
Het wildrapport is de jaarlijkse rapportage die elke wildbeheereenheid en elke
onafhankelijke jachtrechthouder opmaakt. Het wildrapport omvat voor het jachtterrein:
- de geschatte voorjaarsstand van het voorgaande kalenderjaar
- de afschotcijfers van het voorgaande kalenderjaar van de verschillende
wildsoorten
- de gerealiseerde vangst van het voorgaande kalenderjaar van de verschillende
wildsoorten
Afschotplan
Om te jagen op grofwild moet je in het bezit zijn van een afschotplan. Een afschotplan
geeft per jaar het aantal dieren weer dat geschoten mag worden, verdeeld over de
verschillende leeftijdsklassen en geslachten.
In het afschotplan krijgt ieder dier dat geschoten mag worden een uniek nummer. Dat
nummer komt overeen met een label.
Natuurwetgeving: jacht 191
Het eerste label moet boven het hielgewricht van de achterpoot worden bevestigd. Het
label moet zo worden aangebracht dat het niet meer kan verwijderd worden van het dier
zonder het label te beschadigen. Het label mag niet worden verwijderd zolang het dier
zich niet bij de eindgebruiker of in een erkende wildbewerkingsinrichting bevindt.
Het tweede label moet aan de linker onderkaak worden bevestigd. Het label mag niet
worden verwijderd. De onderkaak met het label moet minstens tot twee maand na het
verstrijken van het kwartaal waarin het dier geschoten werd, bewaard worden ter
controle door ANB of INBO. De labels zijn bestand tegen koken. Als je de onderkaak
afkookt voor bewaring heeft dat geen gevolgen voor het aangehechte label.
Soortenschadebesluit (SSB)
De procedure om bij schade een vergoeding aan te vragen, staat gedetailleerd
beschreven in het Soortenschadebesluit. Belangrijk om te weten is dat je niet zomaar
een vergoedingjachtwildsoorten krijgt, terwijl in het Natuurdecreet schade door
beschermde soorten aan bod komt. Meer info vind je op www.natuurenbos.be/schade.
Code voor goede praktijk
Wanneer er voldaan is aan een aantal voorwaarden kan de Vlaamse overheid schade door wild- of beschermde soorten vergoeden. De voorwaarden en de procedure zijn vastgelegd in het Soortenschadebesluit. Deze administratieve procedure wil een alternatief bieden voor een gerechtelijke procedure die zwaar, tijdrovend en zelfs duur kan zijn.
Een van de voorwaarden om voor een vergoeding in aanmerking te kunnen komen, is het vooraf nemen van de juiste preventieve maatregel. Welke preventieve maatregel men redelijkerwijs verplicht dient te nemen staan omschreven in de code goede praktijk en zijn te vinden op de website www.denatuuralsgoedebuur.be
Natuurwetgeving: jacht 192
Natuurwetgeving: jacht 193
Afwijking art 33
In bepaalde omstandigheden kan je een afwijking van de Vlaamse jachtwetgeving
aanvragen. Dergelijke uitzonderingen hangen vast aan een aantal strenge voorwaarden.
Je kan een afwijking aanvragen in de volgende gevallen:
Wanneer de volksgezondheid of de openbare veiligheid in het gedrang komt.
Bij dwingende redenen van groot openbaar belang (niet voor vogelsoorten).
Om het luchtverkeer veilig te houden.
Wanneer wilde fauna, flora of natuurlijke habitats in gevaar zijn.
Met als doel bij te staan in onderzoek of onderwijs, repopulatie of herintroductie.
Om het onder strikt gecontroleerde omstandigheden mogelijk te maken
soortenaantallen te reguleren.
Je moet je aanvraag voldoende motiveren en aantonen dat er geen andere
oplossingen mogelijk zijn. Bezorg je aanvraag tot afwijken aan de Centrale Diensten
van het Agentschap voor Natuur en Bos.
Natuurwetgeving: jacht 194
Bijlage: Overzicht JVB per wildcategorie
GEWONE JACHT BIJZONDERE JACHT BESTRIJDING
GROF WILD middelen
vuurwapens vuurwapens vuurwapens
kast- en kooivallen van max.
100m²
kast- en kooivallen van max. 100m²
niet elektronische akoestische
lokmiddelen
akoestische lokmiddelen akoestische lokmiddelen
bijkomend voor wild zwijn:
aankorrelplaatsen
bijkomend voor wild zwijn:
aankorrelplaatsen
bijkomend voor wild zwijn:
aankorrelplaatsen
jachtwijze
aanzitjacht aanzitjacht aanzitjacht
bersjacht bersjacht bersjacht
drukjacht drukjacht drukjacht
drijfjacht
uurregeling
aanzitjacht: 1 uur voor
zonsopgang tot 1 uur na
zonsondergang
aanzitjacht: 1 uur voor
zonsopgang en 1 uur na
zonsondergang
aanzitjacht: van zonsopgang tot
zonsondergang
bijkomend voor wild zwijn:
aanzitjacht van zonsondergang
tot zonsopgang
bersjacht: 1 uur voor
zonsopgang tot 1 uur na
zonsondergang
bersjacht: 1 uur voor
zonsopgang tot 1 uur na
zonsondergang
bersjacht: van zonsopgang tot
zonsondergang
drukjacht: van zonsopgang tot
zonsondergang
drukjacht: van zonsopgang tot
zonsondergang
drukjacht: van zonsopgang tot
zonsondergang
drijfjacht: van zonsopgang tot
zonsondergang
administratie
afschotplan afschotplan afschotplan
melding afschot indienen
binnen 1 maand na verstrijken
van kwartaal waarin afschot
plaatsvond
melding afschot indienen binnen
1 maand na verstrijken van
kwartaal waarin afschot
plaatsvond
melding afschot indienen binnen 1
maand na verstrijken van kwartaal
waarin afschot plaatsvond
label boven hielgewricht en
linker onderkaak
label boven hielgewricht en
linker onderkaak
label boven hielgewricht en linker
onderkaak
de onderkaak bewaren tot 2
maand na verstrijken van
kwartaal waarin afschot
plaatsvond
de onderkaak bewaren tot 2
maand na verstrijken van
kwartaal waarin afschot
plaatsvond
de onderkaak bewaren tot 2 maand
na verstrijken van kwartaal waarin
afschot plaatsvond
Voorafgaande meldingsplicht Voorafgaande meldingsplicht
soortspecifieke bepalingen
ree: enkel indien jachtterrein
min. 1000ha groot is of 250ha
dekking omvat of binnen een
erkende WBE
Natuurwetgeving: jacht 195
GEWONE JACHT BIJZONDERE JACHT BESTRIJDING
KLEIN WILD middelen
vuurwapens vuurwapens
roofvogels roofvogels
uurregeling
van zonsopgang tot
zonsondergang
van zonsopgang tot zonsondergang
administratie
Voorafgaande meldingsplicht
soortspecifieke bepalingen
patrijs: enkel door erkende
wildbeheereenheid en onder
specifieke voorwaarden
WATERWILD middelen
vuurwapens vuurwapens vuurwapens
roofvogels roofvogels roofvogels
niet levende of kunstmatige
lokdieren
niet levende of kunstmatige
lokdieren
niet levende of kunstmatige
lokdieren
niet elektronische akoestische
lokmiddelen
akoestische lokmiddelen elektronische akoestische
lokmiddelen
uurregeling
van zonsopgang tot
zonsondergang
1 uur voor zonsopgang tot 1 uur
na zonsondergang exclusief de
vogelrichtlijngebieden
van zonsopgang tot zonsondergang
administratie
Voorafgaande meldingsplicht Voorafgaande meldingsplicht
soortspecifieke bepalingen
kievit: enkel op vliegvelden
OVERIG
WILD
Middelen
vuurwapens vuurwapens vuurwapens
roofvogels roofvogels roofvogels
bijkomend voor konijn: fret en
vangkooi of buidel
bijkomend voor konijn: fret en
vangkooi of buidel
bijkomend voor konijn: fret en
vangkooi of buidel
bijkomend voor de verwilderde
kat: kast- of kooivallen van max.
1000dm³
bijkomend voor de verwilderde
kat en vos: kast- of kooivallen
van max. 1000dm³
bijkomend voor de verwilderde kat
en vos: kast- of kooivallen van max.
1000dm³
niet levende lokdieren of
kunstmatige lokdieren
niet levende lokdieren of
kunstmatige lokdieren
niet levende lokdieren of
kunstmatige lokdieren
niet elektronische akoestische
lokmiddelen
akoestische lokmiddelen akoestische lokmiddelen
bijkomend voor de houtduif:
duivencarrousel
bijkomend voor de houtduif:
duivencarrousel
uurregeling
van zonsopgang tot
zonsondergang
van zonsopgang tot
zonsondergang
van zonsopgang tot zonsondergang
Natuurwetgeving: jacht 196
GEWONE JACHT BIJZONDERE JACHT BESTRIJDING
OVERIG
WILD
administratie
Voorafgaande meldingsplicht Voorafgaande meldingsplicht
soortspecifieke bepalingen
vos: niet binnen 50 m rond een
vossen- of dassenburcht
vos: niet binnen 50 m rond een
vossen- of dassenburcht
vos: niet binnen 50 m rond een
vossen- of dassenburcht
verwilderde kat: enkel vangen
met kast- of kooival en indien:
verwilderde kat: enkel vangen met
kast- of kooival en indien:
o visueel kenmerk eigenaar →
vrij
o visueel kenmerk eigenaar → vrij
o geen visueel kenmerk → asiel o geen visueel kenmerk → asiel
Natuurwetgeving: Visserij 197
Bronnen
- http://lv.vlaanderen.be/nl/bedrijfsvoering/verzamelaanvraag-
randvoorwaarden/randvoorwaarden
- http://lv.vlaanderen.be/nl/subsidies/perceelsgebonden/vergroeningspremie
- www.natuurenbos.be
- www.codex.vlaanderen.be
- www.geopunt.be
- Cursus Natuurwetgeving Bosbouwbekwaamheid, Inverde
Bijzondere dank aan de medewerkers van ANB voor hun waardevolle input!
Sociale en communicatieve vaardigheden voor natuurinspecteur 198
Sociale en
communicatieve vaardigheden voor
natuurinspecteur
Sociale en communicatieve vaardigheden voor natuurinspecteur 199
Sociale en communicatieve vaardigheden
voor natuurinspecteur
Gastheerschap/gastvrouwschap
Inleiding Volgens de filosofie van gastheerschap (hostmanship) is iedereen
gast. Door er voortdurend naar te streven dat iedereen zich
welkom voelt ontstaan bijzondere momenten wanneer mensen
ergens te gast zijn. Een bezoek, een wandeling, een verblijf wordt
een beleving. Gasten die deze beleving hebben, zullen graag
terugkomen en hun enthousiasme uitstralen naar anderen.
Het is in het beheer van een organisatie ook belangrijk dat alle
betrokken partijen (medewerkers, collega’s, aannemers,
belangengroepen, …) als gast beschouwd worden, zich welkom
voelen. Hierdoor ontstaat een positief effect op de resultaten en
het imago van de organisatie.
Het begrip gastheerschap is de laatste tijd zeer belangrijk
geworden in de horeca maar daarnaast doet het ook zijn opgang
in de zorgsector, openbare dienstverlening en daarmee uiteraard
ook in het natuurmanagement.
We bekijken verder de rol die gastheerschap kan hebben in de
communicatie van de natuurinspecteur met de gebruikers en de
belanghebbenden van de natuur.
Voor de boswachter en de beleidsnatuurinspecteur is dit begrip
een stuk vanzelfsprekender dan voor de natuurinspecteur. Bij
controles van bijvoorbeeld vissers die volledig in orde zijn met
alle regels is dat nog niet zo moeilijk maar het wordt anders als
we te maken krijgen met weerspannige overtreders. Ook dan
zorgt het feit dat we die overtreder tegemoet treden als ‘gast’ er
voor dat we onnodige energie en agressiviteit vermijden. Dit
uiteraard zonder toe te geven op de handhavingsmaatregelen.
Filosofie Vader van het begrip gastheerschap zoals we dat hier hanteren is
de Zweed Jan Gunnarsson: “hostmanship is the art of making
people feel welcome.”
Zijn vertrekpunt is dat gastheerschap voortkomt uit een open
attitude naar mensen en situaties die we tegenkomen in de
werkpraktijk. Gastheerschap komt dus altijd voor, vormt altijd de
basis van elke activiteit, project of programma dat we
ontwikkelen in het natuurbeheer. Gastheerschap is een praktische
filosofie omdat ze voortbouwt op onze ‘real life’ ervaringen met
anderen.
3 scenarios of
stappen in gastheerschap
Gunnarsson onderscheidt drie stappen in gastheerschap:
1. Welkom aan de anderen: vissers, jagers, wandelaars,
vogelaars, mountainbikers, jeugdbewegingen, bewoners,
‘overtreders’, … zijn gasten. Als je ze als gasten beschouwt ga
je hen met een heel andere attitude/houding benaderen.
Communicatie is inhoud + vorm + relatie (zie basisopleiding).
Sociale en communicatieve vaardigheden voor natuurinspecteur 200
Gunnarsson vertrekt vanuit de relatie. Een relatie waarin we
onze gesprekspartner als gast beschouwen gaat automatisch
de inhoud en de vorm van de communicatie positief
beïnvloeden.
2. Welkom aan mekaar: gastheerschap wordt ook gezien als
een nieuwe kijk op samenwerken. Het is een inclusieve kijk
op het natuurproject dat we beheren en handhaven: iedereen
wordt er bij betrokken. Collega’s, leveranciers, aannemers,
beleidsmensen, … beschouwen als gasten in je project geeft
hen een constructieve rol in een constructieve relatie.
3. Welkom aan jezelf: persoonlijke ontwikkeling. Een attitude
van verwelkoming brengt met zich mee dat je je open stelt
voor andere mensen met andere ideeën en kansen. Dat doe
je uiteraard vanuit een geheel van overtuigingen en waarden
waar je voor staat en die je probeert waar te maken.
Basis en Wow Gastheerschap maakt een onderscheid tussen Basis en Wow.
Basis zijn de zaken die minimaal moeten gebeuren zoals
afgesproken met de klant, alles volgens afgesproken procedures
en kwaliteitsnormen. De publicaties, de infoborden, de
bewegwijzering, toelichting bij wetten en regels … alles zoals het
hoort.
Wow zit veel meer in het gedrag van de natuurinspecteur, in het
proactief en positief verrassen van gebruikers. Het gaat om hoe
hij de dialoog aangaat met de burgers, leveranciers, aannemers,
instanties, verenigingen, … het gaat ook over de initiatieven die
hij neemt om dat welkomgevoel te creëren.
6 basis ideeën
om Wow te realiseren
Echt WOW-gastheerschap steunt op 6 pijlers:
1. Dienstbaar zijn: je bent er voor de gast, verras hem
eens!
Dienstbaarheid staat tegenover eigenbelang.
2. Verantwoordelijkheid nemen: je voelt je
verantwoordelijk voor het project van de gast.
Verantwoordelijkheid staat tegenover onverschilligheid.
3. Inlevingsvermogen tonen: laat zien dat het je echt iets
kan schelen.
Inleving staat tegenover afstandelijkheid.
4. Het geheel zien: je bent bepalend voor de prestatie van
de hele organisatie.
Het geheel zien staat tegenover overdreven detaillisme.
5. Dialoog aangaan: ga in gesprek met de klant om hem te
begrijpen en zijn project te helpen realiseren binnen jouw
dienstverleningsgrenzen.
Dialoog staat tegenover conflict.
6. Kennis inzetten: je antwoordt de gast op basis van jouw
kennis.
Kennis staat tegenover arrogantie.
Het gaat hier over het gastgericht, actief en proactief beheren
van de ‘arena’ uit het JOHARI-venster. Zie syllabus basis
opleiding.
Sociale en communicatieve vaardigheden voor natuurinspecteur 201
Functie-
beschrijvingen In de functiebeschrijvingen bij het ANB wordt als volgt verwezen
naar gastheerschap:
GASTHEERSCHAP (regiobeheerder)
Als goede gastheer zich de reflex eigen maken om bij het beheer
rekening te houden met de behoeften van de bezoeker en om de
nodige initiatieven te nemen om een aantrekkelijk en dynamisch
geheel aan bereikbare en toegankelijke domeinen aan te bieden.
Daartoe stemt hij/zij realisaties af op visies, detecteert zij/hij
opportuniteiten, speelt er op in en zoekt samenwerkingen teneinde
ervoor te zorgen dat ANB-domeinen maximaal mee invulling geven
aan de behoeften van de maatschappij zonder de draagkracht van
de domeinen te overschrijden.
Voorbeelden van activiteiten : Waken over de kwaliteit van het onthaal in de domeinen zowel
op het vlak van infrastructuur als op inhoudelijk vlak (informatie, educatie, … )
De bereikbaarheid van de domeinen optimaliseren: bewegwijzering, openbaar vervoer, auto- en fietsenparking, …
De toegankelijkheid van de domeinen optimaliseren waarbij aandacht wordt besteed aan integrale toegankelijkheid
Kansen zoeken en benutten op het vlak van regionale inbedding van het domein in toeristische concepten, netwerken en pakketten inclusief het opzetten van partnerschappen
Kansen zoeken en benutten voor een afgewogen commerciële invulling van het domein
GASTHEERSCHAP (boswachter)
Informatie uitwisselen en contacten onderhouden teneinde ervoor te
zorgen dat burgers zich welkom voelen en betrokken zijn.
Voorbeelden van activiteiten
Bezoekers ontvangen (gastheerschap) peilen naar de meningen van bezoekers en partners communicatie naar aanleiding van specifieke
werken/gebeurtenissen input leveren voor educatieve dragers en infrastructuur overleg en samenwerking met partners
Voor de natuurinspecteur wordt in de functieomschrijving niet
specifiek verwezen naar het begrip gastheerschap. We hanteren
het voor deze functie ook omdat het een constructief
communicatiekader schept.
Voor zelfstudie Vraag
Je bent natuurinspecteur en je hoort van je buurman die bij een
kmo in een industriepark werkt dat zij in hun loodsen veel last
Sociale en communicatieve vaardigheden voor natuurinspecteur 202
hebben van steenmarters. Hij vraagt je hoe zij die het best
kunnen uitroeien.
Je zegt dat je begrijpt wat het probleem is want dat die dieren
inderdaad veel overlast kunnen bezorgen. Het is echter op dat
moment dat de steenmarters met jongen zitten en je zegt dat het
ook nuttige dieren zijn die zorgen voor een ecologisch evenwicht.
Je wijst hem er op dat het doden van die dieren strafbaar is want
dat ze beschermd zijn, wat niet wegneemt dat zij met een
probleem zitten dat moet opgelost worden. Je verwijst hem naar
een website die alle nodige informatie geeft over steenmarters. Je
geeft hem ook adressen van gespecialiseerde firma’s die de
dieren op een verantwoorde manier kunnen verjagen en daarvoor
een vergunning hebben. Je spreekt met de buurman af dat hij jou
op de hoogte houdt.
Welke van de 6 pijlers van WOW-gastheerschap heb je hier
toegepast? Je antwoord moet zo volledig mogelijk zijn.
1. dienstbaarheid, verantwoordelijkheid,
inlevingsvermogen, het geheel zien, dialoog
aangaan, kennis inzetten
2. het geheel zien, inlevingsvermogen, dialoog
aangaan
3. dienstbaar zijn, verantwoordelijkheid, het geheel
zien, kennis inzetten
Antwoord: 1
Dienstbaarheid: de natuurinspecteur stelt zich in dit
gesprek dienstbaar tegenover de klant die hij met zijn
probleem wil verder helpen binnen de grenzen van de
regelgeving.
Verantwoordelijkheid: de natuurinspecteur gaat mee in het
project van de klant (oplossen van het probleem van
overlast)
Inlevingsvermogen: de natuurinspecteur verwoordt
expliciet dat hij het probleem van de klant begrijpt
Het geheel zien: de natuurinspecteur schets voor de klant
alle aspecten en invalshoeken van het hele probleem
Dialoog aangaan: de natuurinspecteur gaat echt het
gesprek aan met de klant en stelt zich ook open voor
feedback achteraf
Kennis inzetten: de natuurinspecteur zet zijn kennis in van
het leven van de steenmarters, de problemen die zij
kunnen veroorzaken, de regelgeving en de alternatieve
oplossingen
Vraag
Je zegt hem dat hij dat zeker niet mag doen. Het gaat hier om
een beschermde diersoort en dat is belangrijker dan wat overlast
waar ze niet flauw over moeten doen. Het helpt trouwens niet om
de dieren te doden want dan komen er toch andere steenmarters.
Dat zou hij moeten weten als hij wat interesse zou hebben voor
de natuur.
Sociale en communicatieve vaardigheden voor natuurinspecteur 203
Welk van de 6 pijlers van WOW-gastheerschap in relatie met de
klant heb je hier met de voeten getreden?
Antwoord:
Dienstbaarheid: de klant moet maar leren leven met het
probleem
Verantwoordelijkheid: de natuurinspecteur schuift de
verantwoordelijkheid door naar de klant
Inlevingsvermogen: de natuurinspecteur vindt de klant
zelfs flauw
Dialoog: de natuurinspecteur blokkeert het gesprek met
de klant en biedt hem geen alternatieven aan
Kennis: wat de natuurinspecteur hier aan kennis aanbiedt
(de marters doden helpt niet) wordt op een arrogante
manier verwoord (zou hij moeten weten als hij
geïnteresseerd was) zodat hij de klant niet aanzet tot
kennisverwerving.
Sociale en communicatieve vaardigheden voor natuurinspecteur 204
Opvangen van klachten en bezwaren
Klantgericht
gastheerschap
Ondanks onze inspanningen om als gastheer/vrouw op te treden
kunnen er nog altijd ontevreden klanten zijn. Bij het opvangen
van klachten en bezwaren is het belangrijk dat de klant het
gevoel krijgt dat hij ernstig wordt genomen.
Houdingen
Hieronder vindt u een overzicht van de mogelijke houding van de
klant en de houding die u daar tegenover kan stellen.
Actie-reactie
Houding van de ontevreden
klant
Uw houding
ontevreden en lange tenen ernstig nemen
kwaad en opgewonden luisteren en vriendelijk
blijven
wil gelijk hebben gelijk geven; het probleem
bevestigen
overdrijft om te overtuigen concreet maken
aandringen om oplossingen
te krijgen
duidelijk uw rol als
beleidsnatuurinspecteur
aflijnen
Het grote gelijk
Klachten opvangen is geen spelletje gelijkhalers. Het doet op dat
ogenblik niet terzake wie er gelijk heeft maar hoe de klant kan
worden opgevangen en hoe het probleem kan worden opgelost.
De schuldvraag stelt zich achteraf en enkel terwijl we ons
afvragen hoe we een dergelijke klacht een volgende keer kunnen
voorkomen.
De klant mag geen gezichtsverlies lijden, ook al heeft hij ongelijk.
Bezwaren moet u niet weerleggen, maar beantwoorden. Verder
rondt u steeds het gesprek af met het voorstellen van een
oplossing.
Klachtopvang is in essentie toekomstgericht.
Niet alles is een
klacht Onze klanten zoeken – gelukkig – voor veel meer dan alleen
klachten contact met onze diensten. Zij vragen ook om informatie
en formuleren suggesties. Het is daarom belangrijk het
onderscheid te maken tussen een informatievraag, een melding,
een suggestie en een klacht.
De informatievraag
In een informatievraag vraagt de klant duidelijk en alleen om
feitelijke informatie over een situatie, een product of een
dienstverlening. Hij kan daarbij soms negatieve signalen geven,
maar die zijn geen blijk van ongenoegen.
‘Wij zouden als door de stedelijke sportraad erkende vzw een
uitdagende MTB initiatie willen organiseren. Maar we weten niet
of wij daarbij van de bestaande MTB paden mogen afwijken.’
Sociale en communicatieve vaardigheden voor natuurinspecteur 205
De melding
Bij een melding brengt de klant ons op de hoogte van een situatie
of een ervaring. In de meeste gevallen verwacht hij dat wij daar
iets aan doen. Hij kan daarbij negatieve signalen geven, maar die
zijn geen blijk van ongenoegen.
‘De wandelpaden die op de kaart van het bosgebied zijn
uitgestippeld kloppen niet met de bewegwijzering in het bos.’
De suggestie
In een suggestie formuleert de klant verbetervoorstellen over een
situatie, een product of een dienstverlening die verder gaan dan
wat wij er zelf over hebben gecommuniceerd. De klant meldt dat
en verwacht dat we hieraan iets doen. In zijn formulering geeft
hij alleen in de feitelijke omschrijving van de bestaande toestand
soms negatieve signalen. In zijn eigenlijke voorstel geeft hij geen
signalen van ongenoegen, meestal omdat hij weet dat zijn
verwachtingen verder gaan dan wat hij normaal mag verwachten.
‘Ik ben blij dat de wandelpaden eindelijk worden heraangelegd
en ben even de plannen komen inzien. Daarbij zag ik dat de
toekomstige nieuwe route door een slijkerige holle weg zal lopen.
Dit is erg lastig voor toevallige wandelaars die er niet op voorzien
zijn. Vandaar mijn suggestie om op die plek een alternatieve,
droge route te voorzien boven de holle weg door het bos.’
De klacht We spreken van een klacht wanneer een klant niet tevreden is
met een situatie, een product of een dienst. De klant meldt dit
ook aan onze organisatie en verwacht dat we hieraan iets doen.
Bij een gegronde klacht is zijn ontgoocheling terecht, want deze is
gebaseerd op correcte verwachtingen over onze producten of
onze dienstverlening. Bij de niet-gegronde klacht is ze echter
gebaseerd op misverstanden, een verkeerde interpretatie van
onze dienstverlening of op foute verwachtingen over onze
producten of onze dienstverlening. De klant hanteert bij de
formulering van zijn ongenoegen duidelijk negatieve signalen in
de omschrijving van de klacht.
‘ik heb drie maanden geleden een formulier ingevuld voor het
wijzigen van kleine landschapselementen. Ik wil namelijk een
modderpoel dichtgooien op de weide van mijn schapen. Ik moest
daarop vermelden wanneer ik welke werken zou uitvoeren.
Sindsdien heb ik niks meer van jullie vernomen. De datum van de
geplande werken zijn ondertussen al lang voorbij en ik heb heel
wat kostbare tijd laten voorbij gaan. Als jullie niet reageren voer
ik de werken toch uit, vergunning of niet!’
Klachten
stimuleren We moeten het onder ogen zien: zeker niet alle klachten bereiken
ons. Vaak klagen klanten niet, ook al hebben ze daartoe een
reden. Meestal omdat ze niet geloven dat hun klacht ter harte
wordt genomen. Soms vrezen ze negatieve of zelfs vijandige
reacties bij latere contacten.
Een goed klachtenmanagement moedigt daarom klanten aan om
te klagen, bijvoorbeeld door zo weinig mogelijk drempels in te
bouwen en door open te communiceren over de klachten en de
klachtenprocedure. Klachtenformulieren vergemakkelijken het
formuleren van klachten. Bovendien helpen ze om die informatie
Sociale en communicatieve vaardigheden voor natuurinspecteur 206
bij de klant los te weken die we nodig hebben om de klacht te
behandelen.
Veel organisaties gaan ook proactief op zoek naar klachten, zeker
naar klachten die via sociale media worden geformuleerd. Een
gratis tool als ‘Hootsuite’ is daarbij een erg hanteerbaar
hulpmiddel. Met deze software kunnen we immers makkelijk
screenen wat er via de sociale media over onze organisatie
gezegd wordt. Verder kunnen we sluimerende klachten opsporen
via bevragingen rond klantentevredenheid.
De klant als slachtoffer
Een klagende klant voelt zich altijd in meer of mindere mate het
slachtoffer van ons falen. De mate waarin hij dat gevoel heeft,
wordt sterk bepaald door zijn betrokkenheid bij het probleem.
Een sluikstort twee straten verder is nu eenmaal een stuk minder
problematisch dan het sluikstort in zijn voortuin. Hij voelt zich
ook meer slachtoffer naarmate een probleem zich herhaalt: het
nu-is-het-genoeg-geweest-gevoel is een belangrijke trigger om te
reageren. Ook de angst dat een eenmalig probleem zich zal
herhalen is zo’n trigger.
Klagers zijn blijvers
Een klagende klant is niet noodzakelijk een ontrouwe klant. Hij
wordt dat pas als onze reactie uitblijft of niet aan zijn
verwachtingen voldoet. Is dat wel het geval, dan vergroten we de
kans dat de klager een blijver wordt. Al is dat soms een erg
kritische blijver. Trouwens: tevreden klanten zijn ook niet
noodzakelijk trouwe klanten wanneer zij kunnen kiezen uit
verschillende dienstverleners.
De klant heeft verwachtingen over de inhoud van onze reactie en
over de manier waarop wij de relatie herstellen. Als de klant
inhoudelijk gelijk krijgt maar zich niet correct behandeld voelt, zal
hij ook geen blijver zijn. Als de klant inhoudelijk niet krijgt wat hij
verwacht maar zich wel begrepen en met respect behandeld
voelt, kan hij toch tevreden zijn. Het relationele aspect weegt
soms zelfs zwaarder door dan het inhoudelijke.
Enkele redenen om te klagen
De meest voorkomende redenen om te klagen zijn:
Het niet nakomen van de afspraken die we met de klant
maken;
Het gevoel van het kastje naar de muur gestuurd te worden
door een gebrek aan coördinatie en interne communicatie bij
de diensten van de organisatie;
Een onzorgvuldige, administratieve behandeling van de klant;
Kwaliteitsgebreken van producten of diensten;
Onzorgvuldigheid bij het uitvoeren van de diensten;
Onzorgvuldigheid in de communicatie met de klant;
Onbereikbaarheid van medewerkers;
Het gevoel van de klant niet belangrijk genoeg te zijn;
Het gevoel ongelijk behandeld te worden;
Lang moeten wachten op een reactie.
Sociale en communicatieve vaardigheden voor natuurinspecteur 207
Zones van impact en controle
Impact klager en
behandelaar De vraag of een klager zal klagen, wordt sterk bepaald door de
impact die hij zelf denkt te hebben op het probleem. Net zoals de
reactie van de klachtbehandelaar sterk afhangt van diens impact.
Hun impact kan zich in drie zones situeren:
In de zone van controle hebben we vat op het probleem en
kunnen we het zelf oplossen.
In de zone van invloed moeten anderen het oplossen, maar
we kunnen die anderen wel beïnvloeden.
In de zone van onmacht hebben we geen enkele invloed op
het probleem.
De drie zones voor de klant
De klant in de zone van controle hoeft geen klacht te formuleren:
hij lost het probleem zelf wel even op. Maar hij kan dat wel doen
wanneer hij vindt dat onze organisatie haar verantwoordelijkheid
moet nemen.
‘De takken van de bomen op het openbaar domein voor mijn
huis buigen door en hangen over de fietsstrook. Ik neem mijn
snoeischaar en doe de takken weg. Of ik vul een meldingskaart
in.’
De klant in de zone van invloed formuleert wel een klacht of
suggestie: hij gaat er vanuit dat zijn argumentatie ons zal
overtuigen om initiatief te nemen en dat het probleem zo
opgelost raakt.
‘Mijn buurman heeft boom staan naast mijn garage die gevaarlijk
overhelt naar mijn kant. Hij weigert hem om te hakken. Om mijn
eigendom te beschermen heb ik klacht ingediend.’
De klant in de zone van onmacht formuleert geen klacht, soms
omdat hij dat al zonder resultaat heeft gedaan, soms omdat hij
zone van controle
zone van invloed
zone van onmacht
Sociale en communicatieve vaardigheden voor natuurinspecteur 208
gelooft dat het niks uithaalt om te klagen. Dit is de klant die na
een tijdje gaat zeuren.
De fietsers krijgen aan het kruispunt bij mij in de buurt groen
licht, samen met de wagens die rechts indraaien en dus over het
fietspad rijden. Dit is een gevaarlijke situatie en ik heb via de
verkeersdienst, de fietsersbond en ook een politicus gevraagd om
hieraan iets te doen. Tevergeefs. Voortaan maak ik een omweg
om deze gevaarlijke situatie te vermijden.
De drie zones voor de klachtenbehandelaar
De klachtenbehandelaar in de zone van controle beschikt over de
kennis, de vaardigheden en het mandaat om de oorzaak van de
klacht zelf weg te (laten) nemen. De klacht die zich inhoudelijk in
onze cirkel van controle bevindt, kunnen we zonder problemen
afhandelen. We kunnen de klant, als die terecht klaagt,
tevredenstellen. Het ligt immers binnen onze
verantwoordelijkheid om recht te zetten wat verkeerd is gegaan.
Als de klant onterecht klaagt, kunnen we inhoudelijk onze
grenzen stellen en hem relationeel proberen weer aan onze kant
te krijgen.
Ik krijg tijdens een natuurwandeling die ik begeleidt de
opmerking dat de titels van sommige artikels in de nieuwe lay-out
van de wandelbrochure in te weinig contrasterende kleuren zijn.
Daarom zijn ze slecht leesbaar voor mensen met een visuele
beperking. Ik brief het communicatiebureau en spreek met hen af
de kleuren aan te passen.
De klachtenbehandelaar in de zone van invloed moet een beroep
doen op anderen die over de kennis, de vaardigheden en het
mandaat beschikken om het probleem op te lossen.
De klacht die zich inhoudelijk in onze cirkel van invloed bevindt,
kunnen we doorschuiven naar de dienst in onze organisatie die
wel het mandaat heeft. We kunnen de klant niet rechtstreeks
informeren of zijn klacht terecht is of niet omdat we daarvoor
afhangen van anderen. Onze controle bestaat er dus in dat we de
klant kunnen verzekeren dat we onze invloed maximaal zullen
inzetten om zijn klacht optimaal op te volgen. Relationeel gaan
we hier vol voor, maar inhoudelijk zijn we afhankelijk van onze
tweede lijn.
Ik krijg als verantwoordelijke binnen de speelpleinwerking de
klacht dat sommige speeltuigen te weinig stabiel zijn. Ik moet
hiervoor gaan aankloppen bij de collega’s van de groendienst en
er bij hen op aandringen dat dit snel wordt opgelost.
De klachtenbehandelaar in de zone van onmacht kan het
probleem niet oplossen omdat hij hiervoor niet het mandaat
heeft. Al is het best mogelijk dat hij wel over de vaardigheden of
de invloed beschikt om dit wel te doen. Klachten over het beleid
situeren zich vaak in deze zone. We moeten de klant inhoudelijk
het beleid toelichten en relationeel opnieuw aan onze kant
krijgen.
‘Het stadsbestuur heeft na een terrorisme waarschuwing beslist
om alle activiteiten waar meer dan 30 personen aan deelnemen
te verbieden. Daardoor gaat de natuurwandeling niet door.
Ondanks, volgens mij terecht, protest blijft het stadsbestuur bij
Sociale en communicatieve vaardigheden voor natuurinspecteur 209
haar beslissing.’
Van onmacht naar invloed
Zeurders suggereren vaak onrealistische oplossingen.
Oplossingen zoals ‘zoveel blauw op straat dat elke misdaad
voorkomen wordt’. Het is dan zaak om de klant in de cirkel van
onmacht te begeleiden naar de cirkel van invloed.
De eerste stap is dat we de klager bevestigen in zijn klacht.
Tegenspraak zou tot discussie en ergernis kunnen leiden en dat
kost ons enkel tijd en energie. Voor we het weten, verzeilen we in
een welles-nietesspelletje. We proberen dus niet om gelijk te
halen, maar erkennen de klant in de opmerking.
‘De aanwezigheid van politie had inderdaad dat concrete misdrijf
kunnen voorkomen.’
Het feit dat we de opmerking erkennen zonder mee te gaan in het
spelletje gelijkhalen betekent niet dat de klant daarom gelijk
heeft. Het is alleen de aanzet tot de tweede stap: we gaan met de
klant richting cirkel van invloed.
‘Nu, zij kunnen niet overal tegelijk zijn en daarom is het
belangrijk dat zij zo snel mogelijk weten waar nieuwe risicozones
opduiken. Het is dus belangrijk dat aangifte wordt gedaan van elk
relevant voorval.’
Nu we ter zake zijn gekomen, kunnen we de klant actie
suggereren om die invloed te realiseren.
‘Zou u zo vriendelijk willen zijn aangifte te doen en dit formulier
in te vullen?’
Klachten
opvangen LEON
Reactie starten vanuit de klager
De kernvraag voor elke klager is natuurlijk: ‘Krijg ik gelijk?’. Dit is
het antwoord op het inhoudelijke probleem. Maar daarnaast stelt
die klant zich ook de vraag of we hem wel goed begrepen hebben
en de vraag of we begrip hebben voor zijn probleem. Gelijk
krijgen is dus ook zeer ingrijpend in het relationele aspect van de
klacht. De LEON-methodiek start daarom vanuit de klager.
L = luisteren
E = erkennen
O = oplossen
N = nazorg
Luisteren
Een mondelinge klacht is voor ons emotioneler omdat de klager
ons rechtstreeks aanspreekt. Kritiek krijgen is voor niemand
gemakkelijk. We zijn snel geneigd in de verdediging te gaan en
dat levert alleen maar escalatiesignalen op in onze
klachtafhandeling. Niet te snel reageren is dus de boodschap.
Luisteren is essentieel om ons voldoende te informeren en zo een
goed zicht te krijgen op het inhoudelijke aspect van de klacht. We
stellen hierdoor de onmiddellijke reactie uit zodat we niet
impulsief inhoudelijk in de verdediging zullen gaan. We kunnen de
perceptie van de klant op de situatie analyseren en inhoudelijk
Sociale en communicatieve vaardigheden voor natuurinspecteur 210
onze uitgangspunten bepalen. Luisteren geeft ons ook de
gelegenheid om de emotionele betrokkenheid van de klager in te
schatten.
Luisteren, zeker als dat expliciet en actief gebeurt, toont aan de
klant dat we belangstelling hebben voor hem en de klacht. Het
maakt hem duidelijk dat hij geen agressie nodig heeft om
aandacht te krijgen. We zetten al een eerste stap in het herstel
van de relatie. De vorm van onze vragen en van onze
samenvatting van het probleem is hierbij zeer belangrijk. We
zorgen ervoor dat we zo neutraal mogelijk formuleren en
gebruiken geen evaluerende termen.
De klant heeft meestal al een lang denkproces achter de rug voor
hij klaagt. Veel klagers formuleren daarom hun klacht in de vorm
van hun conclusie, hun oplossing of hun eis. Dat is niet
noodzakelijk de beste oplossing voor ons en ook niet voor de
klant zelf. We moeten dus met hem een stap terug zetten naar de
analyse van de feiten. In de luisterfase is het daarom belangrijk
niet tegen het voorstel van de klant in te gaan maar dat even te
parkeren. Als het even kan, doen we dat niet expliciet.
Als we met de klant opnieuw de analyse van de feiten maken en
hem meekrijgen in ons denkproces, creëren we openheid in zijn
denken. We verliezen ook geen tijd en energie aan het
argumenteren tegen de eis of de oplossing van de klant. Het
vraagt ook van ons dat we ons oordeel uitstellen en met dezelfde
openheid aan het luisterproces beginnen.
In de schriftelijke reactie luisteren we door de klacht samen te
vatten. Zo krijgt de klant, net als in de ontvangstmelding, het
signaal dat we begrepen hebben waarover het gaat. Samenvatten
betekent niet dat we de klacht letterlijk herhalen. Het heeft geen
zin nog eens het mes in de wonde te steken. Onze samenvatting
is dus voldoende herkenbaar voor de klant, maar best algemener
of vager geformuleerd.
Erkennen
Erkenning wil niet zeggen dat we toegeven dat de klant gelijk
heeft. We tonen wel dat we begrip hebben voor zijn situatie en de
gevoelens die dit bij hem veroorzaakt. Als het om een duidelijk
gegronde klacht gaat, excuseren wij ons hier. Dat is de meest
expliciete vorm van erkenning.
Bij de mondelinge klacht buigen we hier de emotionele weerstand
tegen ons, onze organisatie of onze dienstverlening om naar de
wil om tot een oplossing te komen. Zolang de klant die bocht niet
heeft gemaakt, is hij niet bereid om een stap voorwaarts te
zetten. Als we hem nu zouden zeggen dat zijn klacht ongegrond
is, gaat hij zich onnodig schrap zetten. Het kost ons dan nog
meer energie om tot een oplossing te komen.
Oplossen
Omdat de klant een oplossing wil, is het belangrijk hem die ook te
geven. Dat is niet altijd hetzelfde als een onmiddellijke inwilliging
van de eisen van de klant. Hij moet wel weten wat we nu gaan
doen.
De oplossing die we gaan uitwerken/voorstellen, hangt af van
onze plaats in de cirkels van controle – invloed – onmacht.
Sociale en communicatieve vaardigheden voor natuurinspecteur 211
Inhoudelijk doen we wat we kunnen, binnen onze grenzen.
Grenzen die we ook duidelijk stellen voor de klant.
In onze schriftelijke reactie geven we bij de gegronde klacht een
korte verklaring en zeggen we hoe we het probleem oplossen, bij
de niet-gegronde klacht geven we een korte verklaring en
adviseren we hoe de klant herhaling kan voorkomen.
Nazorg
Nazorg is doen wat we beloven. Op die manier werken we aan
herstel van het vertrouwen. We stellen ons daarnaast ook open
voor eventuele feedback van de klant en bevestigen onze wil om
in de toekomst met de klant samen te werken. Nazorg is meer
een relationeel dan een inhoudelijk aspect.
Voor zelfstudie Vraag
Welk van de volgende klantenboodschappen is een klacht en
waarom?
1. We hebben de laatste tijd in onze kmo-zone nogal
wat overlast van everzwijnen. Hebt u als inspecteur
geen suggesties om dat op te lossen? Je hoort
tegenwoordig veel over georganiseerde drijfjachten.
2. We hebben de laatste tijd in onze kmo-zone nogal
wat overlast. Zij breken voortdurend door de
omheining en vernielen dan onze dure demo-tuinen.
Het liefst zouden we ze afknallen maar daar zullen
jullie als groene betweters wel niet mee akkoord zijn.
Allemaal goed en wel maar wij zitten elke keer met
de problemen.
Antwoord:
2 want de klant uit duidelijk zijn persoonlijk ongenoegen in een
negatieve formulering. Hij is duidelijke betrokken bij deze
situatie.
1 is een combinatie van een informatievraag en een melding.
Vraag
In welke zone van impact zit de klant in deze situatie:
Een bosexploitant heeft een negatief advies gekregen om met zijn
machines in het bos te komen. Hij moet wachten tot de bodem
opnieuw stabiel genoeg is. Dat betekent voor hem veel tijdverlies.
Hij spreekt je aan om daar toch nog iets aan te doen.
Antwoord:
In zijn zone van invloed. De klant kan hier kan hier niet
autonoom beslissen maar probeert de inspecteur te beïnvloeden.
Vraag
Zet deze uitspraken van een natuurinspecteur, die reageert op
een mondelinge klacht over een negatief advies voor de aanleg
van een kmo-zone, in de correcte volgorde .
1. Ik kan daar vanuit mijn functie niet over beslissen.
De beleidsadviseur maakt op basis van de
Sociale en communicatieve vaardigheden voor natuurinspecteur 212
bestaande regelgeving en de feitelijke informatie
mijn advies. Hij vraagt mij enkel om informatie
vanuit mijn terreinkennis
2. U kan daar altijd bezwaar tegen indienen bij de
bevoegde instantie en dat doet u dan best bij ...
3. U zegt dat het advies van ANB voor u broodroof
betekent.
4. Ik begrijp uw ergernis.
Antwoord: (LEON)
3: de natuurinspecteur herhaalt de opmerking van de
klant en geeft daarmee aan dat zij heeft geluisterd
(Luisteren)
4: de natuurinspecteur erkent het gevoel van de klant
(Erkennen)
1: de natuurinspecteur formuleert de oplossing voor de
klant, dat is in dit geval het feit dat zij binnen haar
mandaat voor hem gegeven de omstandigheden geen
bevredigende oplossing heeft. (Oplossen)
2: door de klant door te verwijzen naar een bevoegde
instantie zorgt de natuurinspecteur hier voor nazorg echter
zonder haar mening te veranderen. (Nazorg)
Professionele gespreksvoering
Inhoud In dit deel overlopen we:
hoe je een professioneel gesprek structureert;
welke stappen je zet in de procedure en met je
gesprekspartner;
hoe de relatie is met je gesprekspartner in elke stap.
Wederzijdse
identificatie Elk professioneel gesprek begint bij de wederzijdse voorstelling
van de gesprekspartners. Door het dienstvoertuig en het uniform
wordt al veel duidelijk maar de natuurinspecteur mag er niet van
uit gaan dat dit voldoende is. Een legitimatiebewijs tonen en
zeggen wie je bent is noodzakelijke informatie voor de
gesprekspartner.
Naast het informatieve aspect speelt hier ook een
relationeel/communicatief onderdeel van de gespreksvoering:
je bepaalt de stijl van de communicatie: gemoedelijk,
neutraal-zakelijk, streng, …
je hebt het initiatief in het gesprek;
Sociale en communicatieve vaardigheden voor natuurinspecteur 213
je zet de structuur van het gesprek op;
je bepaalt de grenzen van het gesprek;
…
Het is ook best dat je de voorstelling van de gesprekspartner
stuurt. Niet alleen de naam is hier van belang maar ook de relatie
tot de context van de controlesituatie moet worden uitgeklaard:
eigenaar, gebruiker, slachtoffer, melder, …
Het gesprek
structureren Als inspecteur heb je het gesprek in handen. Je bepaalt waarover
het gaat, wat de grenzen van het gesprek zullen zijn, welke
onderdelen van het gesprek wanneer zullen worden behandeld.
Vanuit de principes van het gastheerschap verloopt dit best in
een niet dwingende, constructieve stijl. Voor het professionele
verloop van een controle en/of handhavingsgesprek is het zaak
de gesprekspartner in zijn/haar waarde te laten. Als je houding
en taal weerstand oproept zal dat het gesprek zowel inhoudelijk
als relationeel bemoeilijken.
Door het gesprek duidelijk te structureren stuur je niet alleen het
gesprek maar geef je je gesprekspartner ook het gevoel dat
hij/zij de greep op de situatie niet kwijt is. De gesprekspartner
weet wat er gaat komen en is meer geneigd om constructief mee
te werken aan het doel van het gesprek.
De eenvoudigste structuur die je kan hanteren is de regel van
drie:
1. Zeg wat je gaat zeggen (de agenda van het gesprek)
2. Zeg je zeg (het inhoudelijke, eigenlijke gesprek)
3. Zeg wat je gezegd hebt (samenvatting, besluit en
opvolging van het gesprek)
Een andere, handige gespreksstructuur dient zich aan als we een
bepaalde procedure moeten volgen: de stappen die daarin
worden gezet in het gesprek bepalen dan mee de volgorde.
Een voorbeeld: tijdens een controle op de opvolging van de
compensatieregeling na een illegale houtkap werden door de
inspecteur de volgende stappen gezet:
1. Hij overloopt de verschillende stappen van het proces
verbaal
2. Hij vat samen wat in de compensatieregeling was
afgesproken
3. Hij nodigt de gesprekspartner uit om hem te vergezellen
bij de controle ter plaatse
4. Hij overloopt met de gesprekspartner de vaststellingen
5. Hij maakt afspraken voor de verdere correct toepassing
van de compensatiemaatregelen
6. Hij maakt afspraken over de termijnen die best worden
gevolgd en wanneer de volgende controle zal worden
uitgevoerd.
Sociale en communicatieve vaardigheden voor natuurinspecteur 214
Actief luisteren
tijdens een
professioneel inspectiegesprek
Naast visuele vaststellingen ter plaatse zijn inspectiegesprekken
een van de essentiële onderdelen van de handhavende taken van
de natuurinspecteur.
Het uitgangspunt is dat de natuurinspecteur hier een neutrale,
open, eerder empathische relatie opbouwt met de
gesprekspartner. Wat er in eerste instantie uitziet als een
heterdaad kan bij nader inzien toch een perfect legale situatie
zijn.
Het is dan ook belangrijk dat hij/zij op een professionele manier
bij de gesprekspartner inlichtingen verzamelt om zich een beeld
te vormen van de situatie in de correcte context.
In deze fase is het dus zaak zoveel mogelijk medewerking te
krijgen van de gesprekspartner. Toestemming tot het betreden
van privé ruimtes, spontane bekentenissen, spontane
toestemming tot herstel (bijvoorbeeld loslaten van illegaal
gevangen vogels) enz. verkrijg je beter als je je als inspecteur in
deze fase ‘neutraal-constructief’ opstelt.
Dit vergt van de inspecteur een beheerste, professionele en
rationele opstelling. Verontwaardiging, een belerende houding,
opwinding over een ‘heterdaad’, uitdagende/defensieve reacties
van de gesprekspartner dreigen deze opstelling te dwarsbomen.
Ken je eigen ‘rode lappen’. We verwijzen hier naar de
vragenlijst (Buss test) in de bijlagen.
Voor de gesprekstechnische aspecten van het actief luisteren
gebruiken we de onderdelen over actief luisteren uit de
basisopleiding die we in de cases verder zullen uitdiepen. In de
bijlagen herhalen we dat deel van de syllabus.
Formuleren van vaststellingen
Na het verzamelen van feiteninformatie en inzichten vat de
natuurinspecteur deze vaststellingen samen tegenover de klant.
Hij/zij zet alle relevante feiten op een rij en situeert die in de
handhavingscontext:
welke feiten werden vastgesteld. Het is essentieel dat die
op een objectieve manier worden geformuleerd. Hierbij
somt de inspecteur op wat hij zelf heeft vastgesteld en wat
de gesprekspartner hem/haar heeft verteld tijdens de fase van het actief luisteren.
eventueel welke gevolgen of schade er door werd veroorzaakt
welke wet- en regelgeving hierdoor werd overtreden
welke opmerkingen de gesprekspartner hierop
formuleerde. Ook hier is het belangrijk dat er zo veel mogelijk letterlijk en feitelijk wordt geformuleerd.
De natuurinspecteur koppelt regelmatig terug met de
gesprekspartner zodat hij/zij zeker is dat die begrepen heeft wat
er in de samenvatting zit, hoe er werd geformuleerd en wat er
eventueel werd weggelaten.
De natuurinspecteur laat ook expliciet ruimte voor reactie van de
gesprekspartner zodat die zich niet gemanipuleerd voelt. De
gesprekspartner krijgt de gelegenheid om te argumenteren,
begrip te vragen voor omstandigheden, bezwaren te formuleren,
Sociale en communicatieve vaardigheden voor natuurinspecteur 215
…
Dit stadium van het inspectiegesprek is in principe geen
onderhandeling. De reacties van de gesprekspartner helpen de
inspecteur wel om zijn beslissing en de maatregelen tot
handhaving in de juiste context te plaatsen en kunnen ook zijn
beslissing sturen. Het geeft de inspecteur een zicht op de
mogelijke effectiviteit van een raadgeving of een aanmaning. Dit
maakt echter niet expliciet deel uit van het gesprek.
Ook hier is het relevant dat de inspecteur afstand neemt van
zijn/haar ‘rode lappen’.
Formuleren van
besluiten en
maatregelen tot
handhaving
Op basis van zijn/haar vaststellingen formuleert de inspecteur nu
zijn besluit:
een raadgeving
een aanmaning
een verslag van vaststelling
een proces verbaal
De relatie tussen de inspecteur en de gesprekspartner slaat hier
over naar de correcte uitoefening van de autoriteit van de
inspecteur. Het besluit en de maatregelen tot handhaving worden
dus geformuleerd als een feitelijke mededeling zonder oordeel of
verwijt.
Het besluit staat in deze fase van het gesprek niet meer ter
discussie.
Formuleren van
opvolgings-
maatregelen en
afspraken en
afronden
Uit de vastgestelde feiten vloeit dan het besluit van de
natuurinspecteur: welke handhavingsmaatregelen zal hij/zij
treffen.
Een goed onderbouwd en gefundeerd besluit is een beslissing
van de natuurinspecteur. Het is dus belangrijk dat de
gesprekspartner begrijpt wat hem overkomt maar dat dat niet
ter discussie staat.
In het gesprek is het dus belangrijk regelmatig terug te koppelen
zonder in te gaan op bezwaren, conflictueuze opmerkingen of
argumentatie.
Voor de inhoudelijke criteria verwijzen we hier naar de afspraken
en de richtlijnen in de werkpraktijk van de natuurinspecteurs.
Voor de structuur van deze opvolgingsmaatregelen en afspraken
kunnen we het principe hanteren van ‘downchunken’ (vertrekken
van het hoogste niveau en eindigen op het basisniveau) in de
piramide van Dilts en Bateson gebruiken. We vertrekken van de
top van de piramide: de visie op het natuurbeleid.
Om er voor te zorgen dat de milieukwaliteit en de biodiversiteit
zich optimaal kunnen ontwikkelen is het belangrijk dat iedereen
zich daarvoor engageert.
We bekijken dan die visie vanuit de rol van de betrokkene.
Als vogelliefhebber is het daarom belangrijk dat u zich aan de
regels van de wet houdt zodat we nog lang kunnen genieten van
Sociale en communicatieve vaardigheden voor natuurinspecteur 216
onze hobby.
We sturen dan de aannames bij de gesprekspartner bij:
Het lijkt misschien zo dat er voldoende spreeuwen zijn als je die
enorme vluchten soms ziet. De spreeuwen bevolking in
Vlaanderen is echter de laatste jaren enorm gedaald en we
moeten er samen voor zorgen dat we deze dieren alle kansen
blijven geven.
We geven daarna aan wat competent gedrag is in deze
omstandigheden:
Spreeuwen vangen kan dus enkel met toestemming en alleen als
er aangetoonde schade is en dat is hier duidelijk niet het geval.
Dan maken we concrete afspraken over verdere afhandeling van
deze case:
We nemen dus de netten in beslag en u laat nu de gevangen
vogels vrij. Ik stel een PV op en bezorg dit aan het parket en u
krijgt hier binnen 14 dagen een afschrift van.
Cfr bijlagen actief luisteren: ‘op het juiste niveau communiceren’.
Rekening
houden met gastheerschap
Als we al deze stappen op een gestructureerde, expliciete en
duidelijke manier zetten, zorgen we voor een correcte
handhaving zonder toegevingen maar met respect voor de
gesprekspartner
Professionele gesprekssituaties
Het verhoor Voorgaande communicatie-inzichten en -technieken gelden voor situaties buiten het verhoor.
Tijdens professionele gesprekken zijn er naast communicatieve
aspecten ook een aantal wettelijk bepaalde onderdelen noodzakelijk.
Bijvoorbeeld voor het verhoor van personen die verdacht worden
van misdrijven die geen aanleiding kunnen geven tot een
gevangenisstraf van een jaar of meer:
Eerste verhoor: MODEL 4
Naast de voorafgaandelijke mededeling dat zij niet
verplicht kunnen worden om zichzelf te beschuldigen moet
tevens voorafgaandelijk aan het verhoor worden
meegedeeld dat zij het recht hebben om een verklaring af
te leggen, te antwoorden op de hem gestelde vragen of te
zwijgen (zwijgrecht zware versie).
Aan deze categorie van verdachten moet ook voorafgaandelijk
aan het verhoor een schriftelijke verklaring van al hun rechten
worden overhandigd. (“letter of rights”)
Navolgend verhoor over dezelfde feiten: MODEL 5
Als deze personen later opnieuw worden verhoord over
dezelfde feiten hoeft de letter of rights niet meer worden
overhandigd.
Sociale en communicatieve vaardigheden voor natuurinspecteur 217
Verhoorgesprekken vereisen meer gespecialiseerde en juridisch
onderbouwde technieken en behoren niet tot het bereik van deze opleiding.
De raadgeving en de aanmaning
De raadgeving
De ‘raadgeving’ is een van de preventieve instrumenten en kan
enkel worden gehanteerd in het geval er bij controle geen misdrijf
of inbreuk werd vastgesteld. Raadgevingen kunnen mondeling
gebeuren maar kunnen ook geformuleerd worden tijdens een
controle waarbij een overtreding vastgesteld wordt door middel
van een aanmaning, verslag van vaststelling of proces-verbaal.
De aanmaning
Als toezichthouders bij de uitvoering van hun toezichtsopdracht
een milieu-inbreuk of een milieumisdrijf vaststellen, kunnen zij de
vermoedelijke overtreder en eventuele andere betrokkenen
aanmanen om de nodige maatregelen te nemen om deze milieu-
inbreuk of dat milieumisdrijf te beëindigen, de gevolgen ervan
geheel of gedeeltelijk ongedaan te maken of een herhaling ervan
te voorkomen.” De toezichthouder kan er bijgevolg voor kiezen om het instrument van de aanmaning al dan niet in te zetten.
De toepassing van deze twee handhavingsinstrumenten is
afhankelijk van de inzichten van de toezichthouders en de
afspraken die daarover door de bevoegde instanties werden
gemaakt.
Voor de structuur van deze raadgeving of aanmaning kunnen we
opnieuw van het principe van ‘downchunken’ hanteren
(vertrekken van het hoogste niveau en eindigen op het
basisniveau) in de piramide van Dilts en Bateson gebruiken. We
vertrekken van de top van de piramide: de visie op het
natuurbeleid.
Om er voor te zorgen dat de milieukwaliteit en de biodiversiteit
zich optimaal kunnen ontwikkelen is het belangrijk dat iedereen
zich daarvoor engageert.
We bekijken dan die visie vanuit de rol van de betrokkene.
Als visser is het daarom belangrijk dat u zich aan de regels van
de wet houdt zodat we nog lang kunnen genieten van onze
hobby.
We sturen dan de aannames bij de gesprekspartner bij:
U zei dat u niet wist dat het niet toegestaan is om met een
gewoon visverlof wadende in het water te vissen, omdat de
oever hier zo ondiep is.
We geven daarna aan wat competent gedrag is in deze
omstandigheden:
Als u zoals daarnet zeker aan aantal meter is het water staat
bevindt u zich duidelijk niet meer op de oever.
Dan maken we concrete afspraken over verdere afhandeling van
deze case:
Sociale en communicatieve vaardigheden voor natuurinspecteur 218
We raden u dus aan om voortaan vanop het droge te vissen of
een groot visverlof aan te vragen.
Cfr bijlagen actief luisteren: ‘op het juiste niveau communiceren’.
Verslag van
vaststelling en proces-verbaal
De instrumenten verslag van vaststelling en proces-verbaal worden na aanwerving intern verzorgd.
Omgaan met verbale agressie
Agressie-vormen
DIRECT
ACTIEF
PASSIEF
Fysiek:
aanvallen
(lichamelijk of met wapens)
Verbaal:
roepen, bedreigen, vloeken,
beledigen, …
Fysiek en verbaal alle
medewerking weigeren
INDIRECT
ACTIEF
PASSIEF
Fysiek:
slaan met deuren, eigendom
van anderen vernietigen,
afreageren op
…
Verbaal:
Roddelen
Een slechte bui, dwarsliggen,
negativisme
…
Soorten agressie Emotionele agressie:
Reactief: agressie is een reactie op iets wat zich voordoet en
is niet gepland met een vooropgezet doel.
Emotioneel: de agressor reageert vanuit basisgevoelens bij
Sociale en communicatieve vaardigheden voor natuurinspecteur 219
gevaar of angst: vechten, vluchten, verstarren (fight, flight,
freeze)
Uiterlijke kenmerken van emoties: vertrokken
gelaatsuitdrukking, gebalde vuisten, rood aanlopen,
schreeuwen, …
Niet doelgericht: het agressief gedrag heeft geen vooropgezet
doel.
Controleverlies: de agressor kiest niet vrijwillig voor dit
gedrag
Niet persoonlijk gericht: de agressor ziet de ambtenaar niet
als persoon maar als vertegenwoordiger van de organisator.
Instrumentele agressie:
Actief gedrag: agressie is een doelgerichte actie
Niet-emotioneel gedrag: agressie wordt bewust gebruikt
Uiterlijke kenmerken: imponerend gedrag, dreigende
houding, uiting van dreigementen, …
Bewust opbouwen van agressie
Controle: de agressor heeft de controle over zichzelf en tracht
de situatie te controleren
Persoonlijk gericht gedrag: om het doel te bereiken richt de
agressor zich op de persoon van de ambtenaar
Escalatiesituaties
Tips • Kleine zaken klein houden: stem je optreden af op de situatie,
reageer binnen de verhoudingen. Probeer geen lange tenen te
hebben, weet een grap te waarderen en toon respect en
geduld.
• Sociaal vaardig omgaan met het publiek: tracht zoveel
mogelijk ‘theater voor publiek’ te vermijden en te beheersen.
‘Supporters’ beïnvloeden de ‘klant’. Die wil gezichtsverlies
vermijden en zal minder geneigd zijn zich te ‘geven’.
Supporters kunnen ook bemoeiallen worden en deel gaan
uitmaken van de agressiesituatie.
• Sociaal vaardig omgaan met overtredingssituaties: begrip
tonen voor reacties van een ‘klant’ die wordt beboet voor wat
in zijn ogen een ‘klein’ vergrijp is kan er toe bijdragen dat hij
zich niet extra gefrustreerd voelt in de situatie. Frustratie leidt
immers tot agressie. Voor de ambtenaar gaat het bij een
overtreding over een conflict tussen de overtreder en de
wetgeving. Voor de overtreder gaat het meestal over een
conflict tussen hem en de ambtenaar, die de beslissing heeft
genomen hem te beboeten. Hij had het immers door de vingers
kunnen zien of het bij een waarschuwing kunnen gehouden
hebben.
• Bij escalerende situaties de nodige tijd nemen. Tijdrekken kan
een belangrijke tactiek zijn om te voorkomen dat agressie zich
tegen de betrokken ambtenaar keert.
• Geef de ‘klant’ het gevoel dat de situatie voor hem
Sociale en communicatieve vaardigheden voor natuurinspecteur 220
beheersbaar/overzichtelijk blijft. Het idee dat men niet meer
meester is van de situatie en leidt tot angst. En angst kan
aanleiding zijn tot agressie (een kat in het nauw …) Vertel dus
in de mate van het mogelijke wat er gaat gebeuren, wat je
volgende stappen zijn.
• Kies voor veiligheid:
o die van jezelf
o die van de omstaanders
o EN die van de agressor
Voor zelfstudie Vraag
Welke vorm/vormen van agressie komt/komen voor in de
volgende situatie:
Een klant die een negatief advies voor ontbossing heeft gekregen
is niet tevreden komt u tegen in het bos, hij houdt u staande en
zegt: ‘ dat is nu weer typisch voor een domme ambtenaar die niet
verder kijkt dan zijn neus lang is. Elke regelgeving heeft zijn
grenzen en zo’n project kelderen voor een stomme salamander
getuigt van zo’n onbegrijpelijke kortzichtigheid dat ik niet anders
kan dan mijn contacten in de politiek te gebruiken om jouw
carrière te nekken!!’
Antwoord:
Direct: gericht aan de natuurinspecteur
Actief: de belediging en het dreigement zijn het initiatief
van de klant
Verbaal: de klant verwoordt zijn ergernis maar gaat niet
over tot fysieke agressie
(alle elementen moeten voorkomen voor een goed antwoord)
Vraag
Welke vorm/vormen van agressie komt/komen voor in de
volgende situatie:
Je hebt voor de afhandeling van een melding informatie nodig
van een boseigenaar. Zij reageert op geen enkele mail en stuurt
ook brieven terug naar afzender.
Tijdens een telefoongesprek zegt ze dat je niet bevoegd bent om
hier in te grijpen want dat zij gehoord heeft dat jij als groene
fundamentalist altijd de kant van gelijk welke domme vleermuis
kiest.
Antwoord:
Direct: in eerste instantie weigert de klant alle
medewerking;
Passief: de klant werkt niet actief tegen maar werkt niet
mee;
Direct, actief en verbaal: tijdens het telefoongesprek
betwijfelt de klant openlijk je bevoegdheid en neutraliteit;
Sociale en communicatieve vaardigheden voor natuurinspecteur 221
(alle elementen moeten voorkomen voor een goed antwoord)
Vraag
Wat vind je goed en minder goed aan de reactie op die situatie
om escalatie te voorkomen en waarom? Baseer je antwoord op de
tips uit de syllabus.
Je zegt tegen de dame uit de vorige vraag dat ze best een toontje
lager zingt; zij heeft niet te beslissen over jouw bevoegdheid. Je
zegt dat je altijd objectief oordeelt maar dat de verleiding om
daarmee te stoppen nu groot is. Daarop haak je de telefoon in.
Antwoord:
Positief:
Niets binnen sociale vaardigheden en communicatie
negatief:
De formulering is meegaan in de agressieve toon. De
zaken worden hier niet binnen proportie gehouden en
zullen escaleren. (kleine zaken klein houden)
Niet voldoende tijd nemen
De klant niet het gevoel geven dat de situatie nog
beheersbaar is
De ambtenaar maakt zichzelf deel van het conflict
Sociale en communicatieve vaardigheden voor natuurinspecteur 222
Tips voor het schrijven
Inhoudelijke aspecten
Soorten informatie
In onze teksten gebruiken we 4 soorten informatie:
feitelijke: De schade aan het bosgebied bedraagt 1432,50
EUR.
verklarende (omdat-informatie): Omdat de zichtbaarheid
op het moment van de jacht vanwege de mist erg beperkt
was …..
evaluerende (volgens mij-informatie): Het lijkt mij weinig
waarschijnlijk dat de schade aan de oevers van de vliet
veroorzaakt kan zijn door …...
adviserende: Voorstel: een vergadering beleggen met het
stadsbestuur van ….
Elke volgende informatiesoort heeft al de vorige nodig:
wanneer u verklarende info geeft, moet u ook feitelijke
geven;
wanneer u evaluerende info geeft, horen daar ook
feitelijke en verklarende bij;
wanneer u adviserende info geeft, geeft u eerst ook de 3
andere soorten info.
Soorten
informatie markeren
Het is belangrijk om de informatie die u geeft duidelijk te
markeren, zodat de lezer ze maar op één manier kan
interpreteren. Daarom gebruikt u signaalwoorden in uw tekst: die
geven duidelijk aan hoe u de informatie bedoelt.
feitelijke:
wie, wat, waar
kenmerken
voorwaarden
‘citaat’
resultaten
verklarende:
verklaring
motivering
redenen
oorzaak
achtergrond
evaluerende:
interpretatie
bedenking
positief
negatief
evaluatie
beoordeling
adviserende:
waarschuwing
advies
suggestie
voorstel
Sociale en communicatieve vaardigheden voor natuurinspecteur 223
Soorten
informatie in het PV of VV
feitelijke informatie
(verklarende informatie)
De verklarende informatie is beperkt tot verklaringen die
onomstotelijk vast staan.
Omdat het jaagpad hier onvoldoende breed is om de
vrachtwagens te laten keren, zijn zij verplicht om door te
rijden tot kmp. 165,7.
Meningen van betrokkenen geeft u alleen in citaatvorm, ze zijn
dan feitelijke informatie.
U geeft in het officiële document als inspecteur dus geen eigen
mening/evaluerende informatie. Wees u ervan bewust dat dit
soms onbewust gebeurt.
Let op het verschil tussen volgende zinnen:
De bestuurder van het voertuig reed hierbij opzettelijk
tegen het voertuig van de toezichthouder(evaluerend)
Er heeft een aanvaring plaatsgehad tussen de voertuigen
van de verdachte en de toezichthouder. (feitelijk)
In de eerste zin zegt de auteur dat de bestuurder oorzaak is van
de aanrijding, in de tweede zin laat hij dat in het midden.
Soorten
informatie in
advies en aanmaning
In het advies en de aanmaning geeft u wel uw mening als
toezichthouder.
Het verslag bevat:
feitelijke informatie;
verklarende informatie;
evaluerende informatie;
Het advies bevat daarnaast ook adviserende informatie.
De structuur van
het advies en de
aanmaning
Hieronder vindt u de structuur van het verslag. Alle onderdelen
hiervan worden verder apart besproken.
1. Onderwerp
2. Situering incident/samenvatting van de adviesvraag
3. Beoordeling van het incident/beoordeling van de
mogelijkheden
4. Conclusie/advies
Tip: gebruik deze titels ook als de tussentitels in uw verslag: zo
zorgt u ervoor dat de dingen die samenhoren effectief ook samen
staan.
Sociale en communicatieve vaardigheden voor natuurinspecteur 224
Het onderwerp Uitgangspunt voor een goed onderwerp/betreft is dat de lezer al
van bij het begin de essentie van het verslag/advies moet
meehebben.
Voor verslag
het onderwerp bestaat uit 2 regels:
de eigenlijke titel met de situering van het incident;
de locatie (exacte plaatsinformatie);
de eigenlijke titel begint met het woord ‘verslag’ gevolgd door de
kernmededeling van het verslag;
niet: schade aan de Snoekplas veroorzaakt door de
overtreder;
wel: Verslag beschadiging oever van de Snoekplas over 20
meter;
Bij de eerste versie weet de lezer dat er ‘iets’ gebeurd is, bij de
tweede versie krijgt hij concrete informatie.
Voor advies
het onderwerp bestaat uit 2 regels:
de eigenlijke titel ;
de locatie (exacte plaatsinformatie)
de eigenlijke titel begint met ‘gunstig advies’ of ‘ongunstig advies’
gevolgd door de kern van de vraag;
niet: Bouwen van pyloon
wel: Gunstig advies bouwen pyloon met paneelantennes door
Mobistar.
Beoordeling Dit onderdeel bevat vooral verklarende en evaluerende
informatie.
Voor verslag
u formuleert op basis van de feiten en verklaringen een oordeel
over het incident;
zorg ervoor dat u de relevante feiten in uw oordeel verwerkt;
soms is het nodig verschillende mogelijke verklaringen te
bespreken en te beoordelen.
Voor advies
u beschrijft op basis van feiten de haalbaarheid van de vraag;
zowel voor een ja/neen-advies als voor een open advies kan het
nuttig zijn om hier andere opties of andere mogelijkheden te
vermelden.
Conclusie -
advies
Dit is een korte, kernachtige mededeling die in het rapport
evaluerend is, in het advies adviserend.
Voor advies
u vermeldt expliciet ‘gunstig advies’ of ‘ongunstig advies’;
Sociale en communicatieve vaardigheden voor natuurinspecteur 225
u vermeldt ook de voorwaarden of de aandachtspunten waarmee
rekening moet worden gehouden bij de uitvoering.
Enkele schrijftips
Gebruik de actieve vorm
Fout: Door de voorzitter van de vergadering werd opgemerkt
dat Jan Janssens al voor de derde keer afwezig is.
Juist: De voorzitter van de vergadering merkte op dat Jan
Janssens al voor de derde keer afwezig is.
Vermijd lange zinnen
Fout: Wij betreuren het natuurlijk dat u tijdens deze werken
zal worden geconfronteerd met ongemakken als een moeilijke
bereikbaarheid van uw woning of eventueel slijk en plassen bij
slecht weer wat niet te vermijden is en net daarom zullen wij
alles in het werk stellen om de werken uit te voeren volgens
de timing zoals die reeds vroeger is meegedeeld.
Juist: Wij betreuren het dat u tijdens de werken uw woning
moeilijk zal kunnen bereiken en dat u bij slecht weer last kan
hebben van plassen en slijk. Dit is echter niet te vermijden.
Daarom zullen wij alles in het werk stellen om de werken uit
te voeren volgens de timing zoals die reeds vroeger is
meegedeeld.
Formuleer
constructief
Fout: Uw nalatigheid bij het beantwoorden van vraag 9 van
het aanvraagformulier maakt het voor ons onmogelijk u de
gevraagde verklaring te verstrekken.
Juist: Als u ook vraag 9 van het aanvraagformulier invult,
kunnen wij u de gevraagde verklaring bezorgen.
Hanteer
verzorgde spreektaal
Fout: Uw schrijven van 15 februari, gericht aan onze
technische dienst, heeft onze aandacht weerhouden.
Juist: Als antwoord op uw brief van 15 februari stellen wij ons
als technische dienst het volgende voor:
Voor zelfstudie Vraag
Welke soort/soorten informatie is/zijn dit?
‘In de Broekse Meersen werd vorig jaar de Kempense
bidsprinkhaan gespot door drie onafhankelijke bronnen. (Jos
Valgaeren, de plaatselijke boswachter, Robin Thijs,
insectenspecialist van Natuurpunt en Marc Van Leemputte,
bioloog van de universiteit van Hasselt)
Antwoord:
Sociale en communicatieve vaardigheden voor natuurinspecteur 226
feitelijke informatie
Vraag
Welke soort/soorten informatie is/zijn dit?
‘Omdat er in het gebied de laatste vier jaar een opmerkelijke en
onrustwekkende aangroei van de Japanse duizendknoop werd
vastgesteld (cfr. rapport van ANB dd 4 april 2016) is het best met
een regelmaat van 2 maal per maand te maaien.
Antwoord:
feitelijke, evaluerende en adviserende informatie (alle elementen
moeten voorkomen in het antwoord)
Vraag
Op een overlegvergadering over beschermingsmaatregelen voor
een zeldzame veldleeuwerik probeer je een gecoördineerde actie
op touw te zetten. Op de vergadering zijn de volgende groepen
aanwezig:
de ornithologische cel van de plaatselijke bosgroep,
de bioloog van de gemeentelijke milieudienst die voor het
project gewonnen is maar die weinig of geen budget heeft
om aangepast maaibeheer in te voeren,
een delegatie van bezorgde landbouwers die een nieuwe
inmenging in hun werkmethoden vrezen.
Op wie richt je best je eerste communicatie om snelle eerste
resultaten te boeken? En waarom?
Antwoord:
op de bioloog omdat het een twijfelaar is en daar het eerste
gewin zit.
Vraag
In welke van de 6 fases van overtuigen zitten de landbouwers in
de situatie van de vorige vraag?
Antwoord:
De landbouwers zijn ‘afwijzers’ en zitten zelf nog niet in fase 1. In
geen enkele fase dus.
Vraag
Welke discussiedoder wordt hier gebruikt in een discussie in de
situatie van de vorige vraag?
Zoals altijd zullen de landbouwers hier wel weer dwars liggen. De
boeren hebben altijd moeilijkheden met het beschermen van
zeldzame diersoorten.
Antwoord:
Dit is een foute veralgemening
Vraag
Welke argumentatieve oneerlijkheid wordt hier gemaakt:
Sociale en communicatieve vaardigheden voor natuurinspecteur 227
‘Wetenschappelijk onderzoek heeft ruimschoots aangetoond dat
pesticiden kankerverwekkend zijn. Ik stel dus voor om in onze
gemeente het gebruik er van te verbieden.’
Antwoord:
Dit is een vaag en te algemeen gezagsargument. (het woord
gezagsargument is op het examen genoeg)
Vraag
Tijdens een vergadering met een projectgroep ter bescherming
van een gebied van blauwgrasland zeg je tegen een landbouwer:
‘U vraagt al jaren om dat gebied op te kopen en voor intensieve
landbouw te gebruiken. Tijdens de laatste periode van
overvloedige regen vloeide er oeverstromingswater, besmet door
bemesting, van uw land naar het blauwgrasland. Moet ik daar een
tekening bij maken? U had beter moeten weten!’
Welke logische fout maak je hier?
Antwoord:
Dit is een ‘deze-conclusie-dringt-zich-op-redenering’. Je
suggereert dat de landbouwer dat opzettelijk laat gebeuren of dat
hij nalaat om het te verhinderen.
Vraag
‘Om correct te kunnen reageren op de gewijzigde
omstandigheden is het noodzakelijk dat we een goed inzicht
hebben in de oorzaken van die verandering. In mijn presentatie
leg ik uit wat …’
Welke fase van overtuigen probeert de spreker hier te
verwezenlijken?
Antwoord:
begrijpen (fase 2)
Vraag
Tijdens een discussie zegt een natuurinspecteur tegen een
gesprekspartner: ‘Als u dit niet vanuit wetenschappelijk
standpunt wil bekijken en u zich blijft baseren op emotionele
argumenten, zullen we nooit tot een akkoord komen.’
Tegen welke discussieregel zondigt de natuurinspecteur hier?
Antwoord: de vrijheidsregel (de natuurinspecteur belet de
gesprekspartner emotionele standpunten naar voor te brengen).
Vraag
Zet deze elementen van een advies in de correcte volgorde.
Baseer u daarbij op de 4 vragen bij het opbouwen van een
schriftelijk advies.
1. U kan de stallingen en de uitloop zo construeren dat de
vossen er fysiek gesproken onmogelijk kunnen
binnendringen.
2. U heeft regelmatig ongewenst bezoek van vossen in uw
pluimveebedrijf.
Sociale en communicatieve vaardigheden voor natuurinspecteur 228
3. Het verbouwen van de stallingen en de uitloop is de
duurste maar ook de meest duurzame en op termijn meest
effectieve oplossing.
4. U kan een vergunning vragen om vossen af te schieten in
uw gebied.
5. De voornaamste reden van de schade die u heeft geleden
is de gemakkelijke toegankelijkheid van uw kippenstallen.
6. U kan diverse afschrikkingsmaatregelen nemen als
geluidssignalen, schrikdraad enz.
Geef de juiste volgorde van de cijfers voor de zinnen.
Antwoord:
2, 5, 1, 6, 4, 3 (de cluster 1, 4, 6 kan in gelijk welke volgorde
maar hoort wel bij mekaar)
Vraag
Welke schrijftips uit de syllabus treedt de opsteller van deze tekst
met de voeten?
Naast het feit dat het een leefgebied van de Rode Lijstsoort
Moerassprinkhaan is, is er in het Viersels Gebroekt ook een zeer
goed ontwikkeld Blauwgrasland met o.a. Moeraskartelblad, Mei-
en Gevlekte orchis, Wateraardbei en vele soorten Blauwe zegges.
Het bestaat uit enkele hooilandjes waar NP jaren werk in heeft
gestoken met vele laantjes erin getrokken om het regenwater bij
tijd af te voeren zodat het basische kwelwater zijn optimale
werking kon blijven doen t.o. de huidige extreem waardevolle
vegetaties.
Door een ongelooflijke strategische “zet” van de bevers werd het
gehele Viersels Gebroekt onder water gezet met als gevolg
teloorgang van deze Blauwgraslanden.
Antwoord:
gebruik van lange zinnen,
verzorgde spreektaal
actieve zinnen.
Vraag
Volgens welke structuur is deze argumentatie opgebouwd?
‘Als je vossen gaat afschieten om te voorkomen dat ze er met je
kippen vandoor gaan dan is dat enkel een tijdelijke oplossing. Je
schiet wel een vos maar daarna nemen andere vossen het
vrijgekomen gebied in en zij gaan zich op hun beurt vergrijpen
aan je pluimvee.’
Antwoord:
chronologie
Sociale en communicatieve vaardigheden voor natuurinspecteur 229
Bijlagen
Actief luisteren
Voordelen De voordelen van het actief luisteren zijn:
alle partijen kunnen openlijk hun hart luchten;
mensen blijven aanspreekbaar, verantwoordelijk, betrokken;
het vermijdt weerstand, ja-maar-gesprekken;
actief luisteren bespaart tijd;
beladen negatieve uitspraken worden verduidelijkt en concreet gemaakt.
Technieken Mogelijke technieken van actief luisteren zijn:
1. niet-selectieve vaardigheden, zoals:
o non-verbaal gedrag,
o verbaal volgen: hm, ja;
2. selectieve vaardigheden, zoals:
o vragen stellen: open en gesloten,
o herhalen (parafraseren),
o reflecteren van gevoel,
o concretiseren,
o samenvatten: inhoudelijk en gevoelsmatig.
8 vragen over luisteren
1. Luister ik actief of ben ik al bezig met het antwoord?
2. Luister ik naar details, hoofdzaken of naar beide?
3. Probeer ik duidelijk te weten te komen wat de
gesprekspartner wil of presenteer ik hem al direct een
mogelijk antwoord?
4. Geef ik structuur aan door alles nog eens op een rijtje te
zetten?
5. Gebruik ik bewust open en gesloten vragen?
6. Moedig ik de gesprekspartner aan om zijn verhaal te
vertellen?
7. Ga ik ervan uit dat ik weet wat de gesprekspartner bedoelt of
stel ik vragen om tot een beter begrip te komen?
8. Laat ik iemand merken dat ik begrijp hoe hij zich voelt?
Toepassing Actief luisteren is interessant wanneer een gesprekspartner in een
bepaalde situatie allerlei vragen heeft maar deze vragen verpakt
in een zeer uitgebreid verhaal. U hebt dan de natuurlijke neiging
om niet zo goed te luisteren en snel te denken dat u weet
waarover het gaat. Daardoor gaat u nog minder luisteren. Uw
gesprekspartner voelt dit echter aan en zal daardoor
waarschijnlijk nog verder in details gaan en nog meer proberen u
te overtuigen van het belang van zijn/haar verhaal.
In dergelijke gevallen is actief luisteren niet alleen de meest
efficiënte manier om de duur van het gesprek te beperken. Uw
gesprekspartner zal dit ook ervaren als een heel respectvolle
manier van communiceren.
Wat doet u concreet:
Zorg voor oogcontact. Zo bevestigt u dat u luistert.
In de initiële fase van het gesprek kunt u ook aangeven dat u
Sociale en communicatieve vaardigheden voor natuurinspecteur 230
luistert door bijvoorbeeld een aantal kernwoorden te noteren.
Ook ‘hm, hm…, oké…, ja’ toevoegen aan het gesprek, zorgt
ervoor dat uw gesprekspartner duidelijk voelt dat u luistert.
Zodra u een beter beeld hebt van wat uw gesprekspartner wil,
kunt u hem/haar onderbreken om vragen te stellen die de
situatie helderder krijgen: ‘Dus als ik het goed begrijp, bent u
op zoek naar informatie over…. ‘ of ‘U wilt dus graag meer
weten over …’
Als uit de antwoorden blijkt, dat u op dezelfde golflengte zit,
kunt u concrete afspraken maken voor de opvolging van dit
gesprek: ‘Dus u bezorgt ons een kopie van dit document en
wij mailen het aanvraagformulier door.’
Rond het gesprek af door heel duidelijk samen te vatten en de
afspraken te herhalen. ‘U was dus op zoek naar info over …
Wij hebben daarover dan de volgende afspraken gemaakt …
Als laatste element, vraagt u aan uw gesprekspartner om te
bevestigen dat dit duidelijk is: ‘Heb ik het zo goed
samengevat?’
Herformuleren
of parafraseren
Herformuleren is een belangrijke stap in actief luisteren. U bereikt
er een aantal dingen mee:
u laat zien dat u uw best doet om te luisteren;
u bevestigt uw betrokkenheid bij wat uw gesprekspartner
zegt;
u controleert of uw interpretatie overeenstemt met die van uw
gesprekspartner;
u betrekt de gesprekspartner bij uw luisteren en geeft hem de
gelegenheid om bij te sturen.
Hanteer volgende tips:
Kondig uw herformulering aan: ‘dus, als ik u goed begrijp …’
Het gaat over de inhoud van wat de ander gezegd heeft en
hoe u die interpreteert. Vestig de aandacht van uw
gesprekspartner ook daar op: ‘stuur me bij als ik uw mening
verkeerd formuleer.’
Als iets voor u niet duidelijk is in het betoog van uw
gesprekspartner, geef hem dan de kans om zelf te
herformuleren: ‘ik weet niet goed hoe ik XXX moet
interpreteren, kunt u dat verduidelijken?’
Doe aan expliciete beurtoverdracht in het gesprek en vraag
aandacht voor uw herformulering: ‘heb ik dat volledig
samengevat en correct geformuleerd?
Vermijd evaluerende formuleringen: ‘u wil toch niet zeggen
dat …’
Op het juiste
niveau communiceren
Elke communicatie bevat elementen op verschillende niveaus van
concreet naar visionair. Die niveaus worden niet altijd expliciet
verwoord. Er zit meestal een heleboel informatie ‘achter de
schermen’ of verondersteld. Om elkaar niet mis te verstaan
maken we best zo veel mogelijk duidelijk en expliciet.
Om dit te duiden maken gebruiken we het model van Dilts &
Bateson. In elke relatie/situatie onderscheiden zij zes niveaus:
van zeer praktisch, met beide voeten in de realiteit tot de visie
Sociale en communicatieve vaardigheden voor natuurinspecteur 231
van waaruit we handelen. Zorg er voor dat we in een gesprek de
juiste niveaus bestrijken.
Dat doen we door vragen te stellen:
Verduidelijken binnen het niveau
Uitbreiden van alternatieven op dat niveau (lateraal chunken)
Stijgen, een abstracter, persoonlijker niveau (upchunken)
Dalen, een concreter, praktischer niveau (downchunken)
In de onderstaande tekening vindt u de verschillende niveaus met
telkens het corresponderende vraagwoord.
Je kan in een gesprek starten van de concrete situatie, de nuchter
feiten. Dat is het onderste niveau in de piramide.
Daarna klimmen we op naar niveau 2 en 3 om het vereiste
gedrag te beschrijven of om duidelijk te maken welk gedrag niet
aanvaardbaar is.
Het is daarbij belangrijk dat we dan ook verklaren waarom dat
gedrag (on)gewenst is. We zitten dan in niveau 4.
De overtuigingen en waarden wegen zwaar door tijdens een
klantcontact. Zo kan een jager er van overtuigd zijn dat hij op
zijn ‘jacht’ het voor het zeggen heeft, hij heeft tenslotte een
diploma, hij betaalt er voor, … Een boswachter of
natuurinspecteur is daarbij alleen maar een bemoeial. Dergelijke
overtuigingen, zeker als ze niet expliciet gemaakt worden,
kunnen de goede relatie in de weg zitten.
Het is in de professionele communicatie natuurlijk ook belangrijk
dat duidelijk wordt gemaakt vanuit welke rol u spreekt. (niveau
5)
Wie bent u als natuurmanager in uw specifieke functie voor uzelf,
Sociale en communicatieve vaardigheden voor natuurinspecteur 232
uw organisatie en voor de gesprekspartner. Voorstelling bij het
begin van het gesprek, het legitimatiebewijs, het uniform,
wapendracht, het gebruik van officiële documenten, … spelen hier
een belangrijke rol.
Tenslotte dient u in al wat u professioneel doet het hogere belang
waar uw organisatie voor staat. (niveau 6)
Vraagstelling: de basis
Belangrijk in luisteren
Een van de belangrijkste technieken bij het actief luisteren is
vragen stellen. Deze techniek bewust gebruiken stelt u in staat om:
voldoende informatie te vergaren op het juiste detailniveau;
te controleren of u en de gesprekspartner de informatie op
dezelfde manier interpreteren;
een goed zicht te krijgen op de emotionele betrokkenheid van
de gesprekspartner;
het gesprek in de juiste richting te sturen;
aan uw gesprekpartner duidelijk te maken dat u belangstelling heeft voor zijn visie op te feiten.
Hieronder gaan we dieper in op een aantal belangrijke aspecten
van het vragen stellen.
Gesloten vragen Gesloten vragen zijn vooral aangewezen als u feitelijke
informatie wil verzamelen. Het is dan ook van belang dat de
vraag precies vraagt naar de informatie die u verlangt.
Gesloten vragen beantwoordt de gesprekspartner met
• "ja" of "neen";
• zijn keuze uit een beperkt aantal mogelijkheden.
1. Drinkt u dikwijls koffie?
Deze vraag mag dan wel een gesloten vraag zijn, het
antwoord erop is niet noodzakelijk exact en informatief. Het
woord 'dikwijls' vraagt om een interpretatie van de
gesprekspartner. Met het antwoord 'ja' weet u enkel dat de gesprekspartner naar zijn mening dikwijls koffie drinkt.
2. Hoeveel koppen koffie drinkt u per dag: 10 of 20?
Deze vraag is al veel preciezer. 10 koppen koffie per dag is
informatie die u verder statistisch zou kunnen verwerken. Ook
hier kan u natuurlijk weer vragen stellen naar de
wetenschappelijke exactheid van de vraag en het antwoord.
Hoe groot is een kop koffie (een 10 cl mokkakopje of een 30
cl mok)? Hebben we het over een gemiddelde werkweekdag of geldt dit ook voor het weekend?
Gesloten vragen zijn onmisbaar wanneer antwoorden van
gesprekspartners met mekaar worden vergeleken.
Sociale en communicatieve vaardigheden voor natuurinspecteur 233
Open vragen Open vragen zijn onmisbaar daar waar weinig zekerheid bestaat over wat er aan antwoorden te verwachten is.
• De gesprekspartner antwoordt in eigen bewoordingen.
• Sterk uiteenlopende antwoorden zijn mogelijk.
In een klachtengesprek zijn open vragen aangewezen om uit te
vinden wat juist de klacht van de gesprekspartner inhoudt. Voor
we het verhaal van de gesprekspartner gehoord hebben, kunnen we nog geen gerichte, gesloten vragen stellen.
1. Wat vindt u van de geloofwaardigheid van de politici?
De vraagsteller biedt hier een thema aan en de soort
informatie die hij wil. De vraag zoals hij die hier stelt, laat
zeer veel ruimte open voor interpretatie van de
gesprekspartner. Over welke politici gaat het hier? Waarom
stelt de vraagsteller hun geloofwaardigheid in vraag? Waarom
wil de vraagsteller de mening van de gesprekspartner kennen?
Waar begint u als gesprekspartner met uw antwoord?
Verwacht men een algemeen filosofisch antwoord of moet u
het hebben over de politici betrokken bij het laatste politieke schandaal?
2. Vertel eens iets over uzelf?
Deze vraag is in hetzelfde bedje ziek. Begint u bij uw
voorouders of moet u het hebben over uw conceptie?
Dergelijke vragen worden dikwijls gesteld om
gesprekspartners uit hun tent te lokken.
Doorvragen Een open vraag kunt u indelen in een hoofdvraag en doorvraag-vragen.
Een hoofdvraag snijdt een algemeen thema aan. Een doorvraag-
vraag volgt het spoor van de gesprekspartner en vist naar meer bijzonderheden.
Doorvraagscenario tussen een natuurinspecteur (i) in een oude
boomgaard met een eigenaar (klant) die bomen aan het rooien is
:
i Waarvoor gebruikt u uw boomgaard?
k O, ik heb elk jaar een grote hoeveelheid appels nodig.
i Mag ik vragen waarvoor u die appels dan gebruikt?
Verkoopt u die of …?
k Nee, ik gebruik die als bijvoer voor mijn paarden. Ik ga ze hier in de boomgaard laten grazen.
i U bent dan ook niet van plan de fruitbomen te gaan
rooien?
k Nee ik ben alleen bezig met het omhakken van allerhande wilde bomen die er tussen staan.
i Dus u bent bezig met de boomgaard te herstellen. U
zei dat u uw paarden hier wil laten grazen. Dat betekent ook dat u het stuk land gaat omheinen niet?
k ...
Sociale en communicatieve vaardigheden voor natuurinspecteur 234
Goede vragen?
Niet sturend Op een wél sturende vraag volgt een bepaald antwoord
makkelijker dan een ander antwoord omdat de vragensteller deze
antwoorden uitlokt. Een sturende vraag kan 4 richtingen uitgaan.
Oordeelsturend
1. Zouden we met hem nog wel langer kunnen samenwerken?
Bronsturend
2. Vorige onderzoeken bewezen dat invoering van nieuwe
vergunningsregels vooral bij particulieren voor veel problemen zorgen. Wat vindt u ervan?
Voorbeeldsturend
3. Wat vindt u het aantrekkelijkst in uw werk, bijvoorbeeld de
omgang met de bezoekers, of de mooie omgeving?
Beperkingsturend
1. Hoe hebt u de betrokkenen daarover ingelicht? Per brief of
per telefoon?
Enkelvoudig Een enkelvoudige vraag vraagt slechts naar één element.
1. Waar zag u uw collega voor het laatst?
Een meervoudige vraag is eigenlijk een combinatie van een aantal
vragen tegelijk. Dit houdt het gevaar in dat men elementen van de vraag vergeet.
2. Wanneer zag u uw collega voor het laatst, wat zei hij toen en
tegen wie hebt u dat verder verteld?
Eenvoudig en kort
Een duidelijke vraag moet eenvoudig en kort zijn en bij voorkeur positief gesteld.
1. Gebeurt het u nooit als u zich lang in een probleem hebt
ingewerkt dat u dan zoveel detailproblemen hebt moeten oplossen dat u het overzicht hebt verloren?
Beter is de vraag eerst te situeren en ze dan eenvoudig te formuleren:
2. Stel dat u tijdens de analyse van een probleem veel
detailproblemen moet oplossen. Verliest u dan het overzicht?
Antwoorden
Valide Zegt de gesprekspartner wat hij denkt, zonder verdoezeling?
Mogelijke redenen voor niet-valide antwoorden zijn bijvoorbeeld:
sociaal-wenselijk gedrag;
vriendelijkheidsoverwegingen;
verdringing en selectief geheugen.
Relevant Is het antwoord een antwoord op de vraag?
De gesprekspartner kan ongemerkt op iets anders overgaan
Sociale en communicatieve vaardigheden voor natuurinspecteur 235
wanneer hij de vraag wil ontwijken.
Vindt u dat de projectleider de voorschriften nauwkeurig opvolgt?
(opinievraag)
Dat zegt men toch. (feitenantwoord)
Volledig Vooral bij open vragen is het moeilijk te oordelen of het antwoord volledig is.
Na een stilte kan de gesprekspartner een tweede of derde adem
vinden. Kom dus niet onmiddellijk met een volgende vraag.
Doorvragen levert ook vollediger antwoorden op, zeker op een antwoord als:
Dat is moeilijk te zeggen.
Dat hangt ervan af.
Men kan volledigheid ook verwarren met het antwoord dat men in
zijn hoofd heeft. Als men vooringenomen is, luistert men maar tot
men bevestiging krijgt van wat men zelf over een probleem denkt.
Duidelijk Een duidelijk antwoord is niet voor meerdere interpretaties
vatbaar. Wat betekenen bijvoorbeeld begrippen als: meerdere,
later en ver weg?
Wanneer doorvragen?
V Kent u het programma?
A Ik heb er ooit al eens mee gewerkt.
V Wat hebt u er dan al mee gedaan?
A O, ik heb ooit eens een demo uitgeprobeerd op een beurs.
Had men hier na de eerste vraag genoteerd dat de
gesprekspartner het programma kende dan zou het mogelijk zijn
dat bijvoorbeeld bij een taakverdeling de gesprekspartner als
specialist in de betreffende software wordt aangeduid.
Sociale en communicatieve vaardigheden voor natuurinspecteur 236
Rode lappen vragenlijst
Akkoord Niet
akkoord
1 Af en toe kan ik de neiging om anderen kwaad te doen niet
bedwingen
2 Ik verspreid soms geroddel over mensen die ik niet mag.
3 Ik word gemakkelijk kwaad maar het gaat vlug over.
4 Ik doe slechts wat mij gevraagd wordt, als men het mij op een
vriendelijke manier vraagt.
5 Ik heb het gevoel niet te krijgen wat mij toekomt.
6 Ik weet dat mensen ertoe neigen achter mijn rug over mij te
roddelen.
7 Als ik het gedrag van mijn vrienden afkeur, zeg ik hun dat ook.
8 De paar keren dat ik bedrog pleegde, had ik achteraf een
ondraaglijke wroeging.
9 Ik kan geen enkele geldige reden bedenken om ooit iemand te
slaan.
10 Ik word wel eens zo kwaad dat ik met voorwerpen gooi.
11 Ik ben altijd geduldig met andere mensen.
12 Wanneer iemand een regel opstelt waar ik niet van hou, ben ik
geneigd die te overtreden.
13 Andere mensen lijken altijd alle kansen te krijgen.
14 Ik ben ertoe geneigd op mijn hoede te zijn voor mensen die wat
vriendelijker zijn dan ik verwachtte.
15 Ik ben het dikwijls oneens met andere mensen.
16 Ik heb soms slechte gedachten die maken dat ik beschaamd ben
over mezelf.
17 Indien iemand mij eerst slaat, geef ik hem ervan langs.
18 Wanneer ik woest ben sla ik soms met de deuren.
19 Ik ben veel prikkelbaarder dan de mensen wel denken.
Sociale en communicatieve vaardigheden voor natuurinspecteur 237
20 Wanneer iemand bazig is doe ik het tegenovergestelde van wat hij
vraagt.
21 Wanneer ik terugblik op wat me in mijn leven overkomen is, kan ik
het niet verhelpen enigszins wrevelig te zijn.
22 Er zijn een aantal mensen die een sterke afkeer voor mij lijken te
hebben.
23 Ik kan het niet verhelpen in een woordentwist te verzeilen wanneer
men het oneens met mij is.
24 ”Plantrekkers” op het werk moeten zich zeer schuldig voelen.
25 Degene die mij of mijn familie beledigt, vraagt om een vechtpartij.
26 Soms hou ik de gek met mensen.
27 Mijn bloed kookt wanneer iemand mij voor de gek houdt.
28 Wanneer mensen bazig doen sta ik erop hen daarop te wijzen.
29 Bijna elke week zie ik iemand die ik niet graag heb.
30 Er zijn een aantal mensen die jaloers zijn op mij.
31 Ik eis dat men mijn rechten respecteert.
32 Het maakt me neerslachtig dat ik niet meer voor mijn ouders
gedaan heb.
33 Mensen die u voortdurend plagen, vragen om een klap op de neus.
34 Wanneer ik boos ben, bok ik soms.
35 Ik erger mij eraan als iemand mij onrechtvaardig behandelt
36 Wanneer ik woest ben op iemand kan ik doen alsof hij voor mij niet
bestaat.
37 Alhoewel ik het niet toon, word ik soms verslonden door afgunst.
38 Ik heb soms het gevoel dat anderen mij uitlachen.
39 Wanneer mijn boosheid opgewekt wordt, gebruik ik harde taal.
40 Ik maak me zorgen over het feit of mijn zonden mij zullen
vergeven worden.
41 Ik sla zelden terug, zelfs als iemand mij eerst aanvalt.
42 Wanneer ik mijn zin niet krijg, mok ik soms.
Sociale en communicatieve vaardigheden voor natuurinspecteur 238
43 Soms hinderen mensen mij, alleen al door hun aanwezigheid.
44 Ik uit soms bedreigingen die ik niet werkelijk wil uitvoeren.
45 Er zijn mensen die ik door en door haat.
46 Mijn leuze is: “Vertrouw nooit onbekenden”.
47 Indien iemand mij verveelt ben ik in staat hem te zeggen wat ik
van hem denk.
48 Ik doe veel dingen waardoor ik me daarna berouwvol voel.
49 Wanneer ik werkelijk kwaad word ben ik in staat iemand te slaan.
50 Sedert mijn 10de jaar heb ik al wel eens een woedeaanval gehad.
51 Ik voel me vaak als een vaatje buskruit, klaar om te ontploffen.
52 In een discussie ben ik ertoe geneigd mijn stem te verheffen.
53 Indien ik de mensen laat zien hoe ik over de dingen denk, zullen ze
mij beschouwen als iemand waarmee moeilijk om te gaan valt.
54 Ik vraag me gewoonlijk af welke verborgen reden iemand kan
hebben om iets vriendelijks voor mij te doen.
55 Wanneer men tegen mij roept, schreeuw ik terug.
56 Mislukkingen geven me een gevoel van wroeging.
57 Ik vecht ongeveer evenveel als gelijk wie.
58 Ik herinner mij ooit zó boos geweest te zijn, dat ik het
dichtstbijzijnde voorwerp opnam en brak.
59 Ik voel me soms prikkelbaar.
60 Over ’t algemeen verberg ik mijn povere opinie over anderen.
61 Nu en dan heb ik het gevoel dat ik de harde kant van het leven
toebedeeld krijg.
62 Ik had de gewoonte te denken dat de meeste mensen de waarheid
zeggen, maar nu weet ik wel beter.
63 Wanneer ik kwaad ben zeg ik gemene dingen.
64 Wanneer ik iets verkeerd doe, straft mijn geweten mij zwaar.
65 Wanneer ik mijn toevlucht moet nemen tot lichamelijk geweld om
mijn rechten te verdedigen, zal ik dat ook doen.
Sociale en communicatieve vaardigheden voor natuurinspecteur 239
66 Ik toon soms mijn kwaadheid door hard op tafel te slaan.
67 Ik kan het niet verhelpen een beetje ruw te zijn tegenover mensen
die ik niet graag heb.
68 Ik zou gemakkelijker op een punt toegeven, dan er een
woordentwist over te beginnen.
69 Onlangs heb ik nog een mopperbui gehad.
70 Ik heb vijanden die me werkelijk kwaad wensen.
71 Ik kan iemand op zijn plaats zetten, indien hij dat nodig heeft.
72 Ik heb dikwijls het gevoel dat ik niet het goede soort leven heb
geleid
73 Ik heb mensen gekend die me zover kregen dat we handgemeen
werden.
74 Een boel onbelangrijke dingen maken mij prikkelbaar.
75 Ik heb dikwijls het gevoel dat mensen me pogen woedend te
maken of te beledigen.
Op de volgende bladzijde staan de nummers van de vragen in 8 kolommen.
U omcirkelt het nummer van de vraag indien u akkoord hebt geantwoord.
Let op: indien het nummer van de vraag gevolgd wordt door een N zoals 9N, 11N,… dan
omcirkelt u dit nummer wanneer u op die vraag NIET AKKOORD hebt geantwoord.
Sociale en communicatieve vaardigheden voor natuurinspecteur 240
Vervolgens berekent u per kolom hoeveel getallen u omcirkelt hebt. Deze acht cijfers
hebben we nodig als resultaat van deze zelfkennistest.
1 2 3 4 5 6 7 8
9N 10 11N 12 13 14 15 16
17 18 19 20 21 22 23 24
25 26 27 28 29 30 31 32
33 34 35 36 37 38 39 40
44
41N 42 43 45 46 47 48
52
49 50 51 53 54 55 56
60N
57 58 59 61 62 63 64
68N
65 66 67 70 71 72
69
73 74 75
___ ___ ___ ___ ___ ___ ___ ___
Sociale en communicatieve vaardigheden voor natuurinspecteur 241
Scoreblad Buss-test
Aanval
Onrecht-
streekse
aanval
Prikkel-
baarheid
Nega-
tivisme
Wrevel
Argwaan
Wan-
trouwen
Verbale
agressie
Schuld
1 2 3 4 5 6 7 8
9N 10 11N 12 13 14 15 16
17 18 19 20 21 22 23 24
25 26 27 28 29 30 31 32
33 34 35 36 37 38 39 40
44
41N 42 43 45 46 47 48
52
49 50 51 53 54 55 56
60N
57 58 59 61 62 63 64
68N
65 66 67 70 71 72
69
73 74 75
UW SCORE:
Gemiddelde score & standaardafwijking voor MANNEN
4
1-6
4
2-6
6
3-9
3
1-4
2
0-4
4
1-6
8
5-10
3
1-5
Gemiddelde score & standaardafwijking voor VROUWEN
3
0-5
4
2-6
7
5-9
2
1-4
2
0-4
3
1-5
7
4-10
4
2-6
