COPYRIGHT AND CITATION CONSIDERATIONS FOR THIS …navorsing. en oak vir interessante idees deur bom...

COPYRIGHT AND CITATION CONSIDERATIONS FOR THIS THESIS/ DISSERTATION

o Attribution — You must give appropriate credit, provide a link to the license, and indicate if changes were made. You may do so in any reasonable manner, but not in any way that suggests the licensor endorses you or your use.

o NonCommercial — You may not use the material for commercial purposes.

o ShareAlike — If you remix, transform, or build upon the material, you must distribute your contributions under the same license as the original.

How to cite this thesis

Surname, Initial(s). (2012) Title of the thesis or dissertation. PhD. (Chemistry)/ M.Sc. (Physics)/ M.A. (Philosophy)/M.Com. (Finance) etc. [Unpublished]: University of Johannesburg. Retrieved from: https://ujdigispace.uj.ac.za (Accessed: Date).

http://www.uj.ac.za/

https://ujdigispace.uj.ac.za/

SIELKUNDIG • GEORIl!NTEERDE TEGNIEKE IN DIEPRESTASIE VAN PADATLETE

deur

BRUNO DE MEYER

VERHANDELING

vOOllele ter vervullllll van die vereJstes vir die araad

MAGISTER COMMERCII

In

SPORTBESTUUR

Indie

FAKULTEIT EKONOMIESE EN BESTUURSWETENSKAPPE

sandie

RANDSE AFRIKAANSE UNIVERSITEIT

STUDIELEIER: PROF. E. WOLFF

MEDE-STUDIELEIER: PROF. W.J. HOLLANDER

DESEMBER 1994

.~

~OIO

4e1[;

VOORWOORD

Hiennee wi! ek eerstens erkenning gee un my Verlosser, Vriend en Hemelse Vader. watmy inalles bystaan, nou tot in ewigheid, Dankie Jesus,

Ek wit ook my opregte dank en waardering betuig aan my studieleier. Professor EddieWolff. vir sy bekwame leiding en voortdurende ondersteunmg. U is werldikwaar 'naangename studieleier om mee saam tewerk, maar oak 'n ware vriend. Verder wi!ek ookdank en waardering betuig aan my mede-studieleler, Professor Wim Hollander. veral vir aIsy administratiewe hulp.

Dankie aan Doktor And~ Roux vir sy aanwakkering van my belangstelling in hientienavorsing. en oak vir interessante idees deur bom verskaf.

Baie dankie aan Johan Tredoux en Petro lanse van Rensburg vir die netjiese tikwerk enbaie moeite ten spyte van julle baie besige programme, en ook dankie aan Nico vanNiekerk vir die taal-, en Brian de Meyer virdie tegniese versorging..

Aan al die R.A.U. en Wits studente, sowel as auete van Run For Life. wat ean dienavorsing deelgeneem bet. baie dankie. Sonder julle sou die studie onmoondi1c geweesbet.

Aan myouers, dankie datjulle altyddaar isvir my.

Geldelike bystand gelewer deur die Sentrum vir Wetenskapsontwikkeling (R.O.N. Suid Afrika) vir hierdie navorsing word hiermee erken. Menings uitgespreek engevolgtrelckings waartoe gekom is. is die van die outeur self, en behoort nie aan dieSentrum vir Wetenskapsontwikkeling toegeskryf te word Die.

B.DEMEYER

JOHANNESBURG

Desember 1994

.'

SIELKUNDIG·GE6RIENTEERDE TEGNIEKE

IN DIE PRESTASIE

VAN PADATLETE

"

SUMMARY

De Meyer. Bruno, M. Com.• Rand Afrikaans University.

Psycholoi:ical-oricntatcd techniQues in the pedonnance of road athletes.

Study leader: Prof. E. Wolff.

Co-study leader: Prof. W. J. Hollander.

South Africa is currently entering an era of increased international sport participation.

Athletes have not only fallen behind in this regard due to decades of isolation. but may

also have fallen behind in the era of performance enhancement techniques.

Road running has been one of South Africa's most popular sports for quite some time

now. Although the importance of psychological preparation for road runners has been

realised, not a lotofconclusive studies have been conducted inthis regard. It is therefore

necessary that the constructs relevant to the success of road runners should be

investigated and stated so that it can be used in road races. At present there is no

organisation in South Africa encouraging or researching the implementation of such a

program to be developed to apply these constructs meaningfully.

To conduct such astudy. it was firstly necessary to analysespan. road running as well as

the sport psychological aspects which is found in road running, Secondly a program had

to be developed from available literature to evaluate the possible role that the identified

sport psychological aspects can play in the enhancement of pedormance. Thirdly the

effectiveness of the program had to beevaluated.

Based on current literature it has been attained that relaxation. attention style and

visualisation are the three main sport psychological components which might enhance

pedonnance in road running.

ii

The study has been conducted in an attempt to support the hypothesis that muscle

relaxation, attentional style and visualisation, individually as well as cumulatively will

significantly better road runners' perfonnance in races. To attain this, a program was

developed, based on available literature, in order to improve these three sport

psychological aspects ofroad running.

To evaluate the effectiveness of the program initially, seventy three subjects were

randomly divided into two groups, namely an experimental and a control group. After

preliminary testing, the experimental group was subjected to relaxation- • attentional

style- and visualisation exercises. after which they were tested respectively. The latter

testing was also conducted on the control group. but without submitting them to the

program. A repeated measurement, experimental- and control group design has been

used. The statistical analyses consisted of firstly a grouping of the dependant variables

and the forthflowing determining of the significanse of differences of the repeated

measurements with a multi variable Hotelling e,. Secondly t· tests were used to determine

the differences of the repeated measurement differences between the experimental - and

control group andthe experimentalgroup internally.

The results indicate support for the hypothesis that muscle relaxation will significantly

better road runners' performance in races. The hypothesis that attentional style.

visualisation, and muscle relaxation, attentional style and visualisation cumulatively, will

significantly better road runners' perfonnance in races was not supported. The lack of

fully supportive data results can be discussed in terms of psychological - and followed

physiological fatigue, as well a possible measuring instrument infavourableness. The

implication of these findings is that relaxation is probably the most important sport

psychological component for success in road running, Funher research in the field of

relaxation and performance in road running isrecommended.

iii

OPSOMMING

De Meyer. Bruno, M. Com.• Randse Afrikaanse Universiteit,

Sjelkundie-eeijdenteerde teenieke in die prestasje van padatete.

Studieleier: Prof. E. Wolff.

Mede-studieleier:Prof. W. J. Hollander

Suid Afrika betree tans 'n era van groter intemasionale sponmededinging, waarby die

atlete virdie afgelope aantal jare weens onder andere isolasie agter geraak het. Atlete het

verder ook 'n agterstand met betrekking tot die benutting van daardie tegnieke wat

prestasie moontlik mag bevoordeel.

Padwedlope is at vir geruime tyd in Suid-Afrika een van die land se gewildste sportsoorte,

Alhoewel 'n bewustheid van die belangrikheid van sielkundige voorbereiding in hierdie

sportsoort bestaan, moes daar vasgestel word watter van die sielkundige konstrukte

relevant mag wees by die sukses van padatlete. Daar bestaan tans egter geen organisasie

wat die aanwending van sulke konstrukte bevorder of navors nie. Dit is daarom van

belang om verskeie konstrukte te analiseer, waama 'n program ontwerp rnoet word, sodat

hierdie konstrukte tydens padwedlope aangewend kan word.

Om 'n studie in hierdie verband te ondemeem, was dit dus eerstens nodig dat 'n analise

gemaak moes word van sport. padatletiek en daardie sponsielkundige aspekte wat

moontlik kan bydra tot die prestasie van padwedlopers. Tweedens moes 'n program op

grond van literatuur beskikbaar, ontwikkel word, ter verbetering van die sportsielkundige

tegnieke wat by padwedlope benut kan word. Derdens moes die effektiwiteit van die

program geevalueer word.

Op grond van bestaande literatuur is daar bepaal dat ontspannlng, aandagsrigting en

visualisering as die drie belangriJcste sportsieUcundige komponente, wat prestasie in

padwedlope magverbeter, beskou lean word.

jv

Die studie is uitgevoer in 'n poging om die hipotese dat splerspanning, aandagsrigting en

visualisering individucel en kumulatief, padatlete se prestasie in wedlope betekenisvol sal

verbeter, geldig te verklaar. Om dit te doen is 'n program op grond van Iiteratuur

beskikbaar onrwikkel, ier verbetering van hierdie drie sportsielkundige aspekte van

padwedlope.

Om die effektiwiteit van die program te evalueer was daar oorspronkJik drie en sewentig

proefpersone ewekllJlsig in twee groepe, naamlik 'n eksperimentele- en 'n kontrolegroep

onderverdeel. Na uitvoering van die voortoetse is die eksperirnentele groep aan die drie

eksperimentele ingrepe (naamlik ontspannings-, aandagsrigtings- en

visualiseringsoefeninge) onderwerp waama natoetse telkens op hulle uitgevoer is. Die

kontrolegroep het ook ann die drie natoetse deelgeneem, maar sonder enige blootstelling

ann die program. 'nHerhaalde rnetings, eksperimentele- en konirolegroep ontwerp is dus

gebruik. Die statistiese analise het bestaan uit eerstens 'n groepering van die afhanklike

veranderlikes en die gevolglike bepaling van die betekenisvolheid van verskille van die

herhaalde metingsmet behulp van 'n meerveranderlike Hotelllng t2• Vervolgens is daar vir

die herhaalde metings verskille tussen die eksperimenele- en kontrolegroep, en

eksperimentele groep intern bepaal deur middel van studente t-toetse,

Die resultate toon ondersteuning vir die hipotese dat spierontspanning, padatlete se

prestasie in wedlope betekenisvol sal verbeter, Die hipoteses dat aandagsrigting,

visuaJisering. en spierontspanning. aandagsrigting en visualisering kumulatief. padatlete se

prestasie in wedlope betekenisvol sal verbeter, was nie onderseun nie. Die tekort aan

volledig onclersteunende data resultate kan bespreek word in terme van psigiese- en

gevolglike fisiese uitputting. sowel as moontlike meetinstrurnent ongunstigheid. Die

implikasie van hierdie bevindinge is dat ontspanning waarskynlik die belangrikste

sportsieUcundige komponent vir sukses in padatletiek is. Verdere navorsing op die gebied

van ontspanning en prestasie in padatletiek, word aanbeveel.

.'

v

INHOUDSOPGAWE

BLADSY

Summary

Opsomming

Lys van Tabelle

Lys van Figure

i

iii

xvii

xxiii

HOOFSTUK 1

INLEIDINO, PROBLEEMSTELLlNG, DOEL EN VERLOOP VAN DIE STUDIE

1.1. Inleiding 1

1.2. ProbleemsteUing 5

1.3. Doel met die smdie 6

1.4. Verloopvan die studie 7

1.5. Samevatting 8

HOOFSTUK2

SPORT, SPORTSIELKUNDE EN SPORTSIELKUNDIGE TEGNIEKE

2.1. Inleiding

2.2. Sport

2.2.1. Doelwiaevan sponbeoefening

2.2.2. Tipes sport

2.2.3. Padwedlope

2.2.3.I.Afstande by padwedlope

2.2.3.2.Presasie by padwedlope

2.2.3.3.FisioIogiese aspekte van hardloop

2.2.3.4.SieUcundige aspekte van hardloop

2.3. Sportsielkunde

2.4. Sielkundige tegnieke in Sponsielkunde

2.4.1. Visualisering of beelding

2.4.2. Spanning, angs en stres

9

9

10

11

13

14

14

15

20

24

26

27

35

2.4.3. Aandag

2.4.4. Medirasie

2.4..5. Self-praat

2.4.6. Hipnose

2.4.7. Self-hipnose

2.4.8. Bioterugvoering

2.4.9. Kognisie

2.4.10. Selfvenroue en self-konsep

2.4.11. Musiek

2.4.12. Sistematiese desensitisering

2.4.13. Godsdiens en geestelike eksplorasie

2.4.14. Ander tegnieke

2.5. Konklusie

2.6 Samevaning

vi

43

48

SO

51

52

53

54

56

56

57

57

57

58

S9

HOOFSTUK3

EMPIRIESE ONDERSOEK EN NAVORSINGSISTRUMENTE

3.1. Inleiding 61

3.2. Navorsingsinstrumente 61

3.2.1. Keuse van inseumente 61

3.2.2. Meetinstrumente 63

3.2.2.I.Beck Depressie lnventaris (Bylac A) 63

3.2.2.2.Nideffer se verkorte Toets van Aandag en Interpersoonlike

Styl (TAlS)(Bylae B) 64

3.2.2.3.Bett se Vraelys van Mentale Beelding (VMB) Duidelikheid

van Beelding Skaal (Bylae C) 6S

3.2.2.4.Gordon se Teets van Beeldingsbeheer (Bylae D) 66

3.3. Steekproeftrekking 67

3.3.1. Die universum 67

3.3.2. Die populasie 67

3.3.3. Die steekproef

3.4. Prosedure

3.4.1. Voor-eksperimentele groepseleksie en meting

3.4.2. Eksperimentele prosedure

3.4.3. Na-eksprimentele meting

3.S. Eksperimentele ontwerp en statistiese analise

3.6. Samevaning

67

70

70

70

77

77

78

HOOFSTUK4

VELDWERK EN VERWERKING VAN DIE DATA

4.1. Inleiding 79

4.2. Die loodsondersoek 79

4.3. Die wericswyse 80

4.4. Hantering van die data 81

4.4.1. Hipotesestelling 81

4.4.2. Gemiddelde navorsingstellings vir afbanklike veranderlikes 82

4.4.3. Samevatting van waarskynlikheidswaardest-toets tellings vir

die eksperimentele- en kontrolegroep sowel asdie eksperimentele

groep intern 84

4.4.3.I.Samevatting van waarskynlikheidswaardes vir die eksperimentele-

en kontrolegroep 84

4.4.3.2.Samevatting van waarskynlikheidswaardes vir die eksperimentele

~p ~

4.4.4. Versldlle tussen dieeksperimentele- enkontrolegroep vir

faseeen 86

4.4.4.I.Meerveranderlike bepaling van verskille tussen die

eksperimentele- en kontrolegroep tenopsigte van

verandering in gegroepeerde afhanklike veranderlikes 86

"

viii

4.4.5. Enkelveranderlike bepaling van verskille tussen die

eksperimentele- en kontrolegroep ten opsigte van bepaalde

afhankJike veranderlikes vir fase een 87

4.4.5.1.Verskille tussen die eksperimentele-en kontrolegroep ten

opsigte van depressie 87

4.4.5.2.Verskille tussen die eksperimentele- enkontrolegroep ten

opsigte van beeldingsduidelikheid 88

4.4.5.3. Verskille tussen die eksperimentele- enkontrolegroep ten

opsigte van beeldingsbeheer 89


opsigte van nou aandagsrigting 90

4.4.5.5.Verskilie tussen die eksperimentele- enkontrolegroep ten

opsigte van breed-eksterne aandagsrigting 91

4.4.5.6.Verskilie tussen die eksperimentele- enkontrolegroep ten

opsigte van breed-interne aandagsrigting 92


.~~~ ~

4.4.6. VerskiUe tussen die eksperimentele- enkontrolegroep vir

fase een en twee gesamentlik 94

4.4.6.1.Meerveranderlike bepaling vanverskille tussen die

eksperimenrele- en kontrolegroep ten opsigte van

verandering in gegroepeerde afhanklike veranderlikes 94

4.4.7. Enkelveranderlike bepaling vanverskiUe tussen die

eksperimenele- en kontrolegroep ten opsigte van bepaalde

athankli.ke veranderlikes vir fase een en twee gesamentlik 95

4.4.7. 1.Verskilie tussen die eksperimentele- enkontrolegroep ten

opsigte vandepressie 96


opsigte vanbeeldingsduidelikheid 96

ix

4.4.7.3.Verskille tussen dieeksperimentele-enkontrolegroep ten




4.4.7.5.Verskille tussen die eksperimentele-enkontrolegroep ten


4.4.7.6.Verskille tussen dieeksperimentele-en kontrolegroep ten



opsigte van tye 101

4.4.8. Verskille tussen dieeksperirnentele- enkontrolegroep vir

fase een twee en drie gesarnentlik 102

4.4.8. 1.Meerveranderlike bepaling van verskille tussen die

eksperimentele- en kontrolegroep tenopsigte van

verandering in gegroepeerde afbanklike veranderlikes 102

4.4.9. Enkelveranderlike bepaling vanverskille tussen die

eksperimentele- en kontrolegroep ten opsigte van bepaalde

afhankllke veranderlikes vir fase een, twee en drie

~~e~ 1m4.4.9.1 Verskille tussen die eksperimentele- en kontrolegroep ten


4.4.9.2.Verskille tussen die eksperimentele- en kontrolegroep ten

opsigte van bceldingsduidelikheid 104


opsigte van beeldingsbeheer lOS





.'

l

4.4.9.6.Verskille nssen die eksperimentele- enkontrolcgroep ten

opslgte van breed-interne aandagsrigting 108

4.4.9.7.Verskille nssen die eksperimentele- enkontrolegroep ten

opsigte van lye 109

4.4.10. Verskille tussen die eksperirnentele- enkontrolegroep vir

fase twee 110

4.4.1 O.I.Meerveranderlike bepaling vanverskille tussen die

eksperimenele- enkontrolegroep ten opsigte van

verandering in gegroepeerde afhanlclike veranderlikes 110


eksperimemele- enkontrolegroep ten opsigte van bepaalde

athanklike veranderlikes vir fase twee III


opsigte van depressie III

4.4.11.2.Verskille rossen die eksperimentele- enkontrolegroep ten


4.4.1 1.3.Verskilie nissen die eksperimentele- enkontrolegroep ten


4.4.l1.4.Verskille tussen die eksperimentele- enkontrolegroep ten







opsigte van lye 117

4.4.12. VerskiUe tmsen die eksperimentele- enkontrolegroep vir

fase drie 118

xi

4.4.12. 1.Meerveranderlike bepaling van verskiUe tussen die

eksperimentele- en kontrolegroepten opsigte van

vemndering in gegroepeerde afhanklike veranderlikes 118


eksperirnemele- en kontrolegroepten opsigte van bepaalde

afhanklike veranderlikes vir fase drie 119

4.4.13.1.Verskilie tussen dieeksperimentele- enkontrolegroep ten


4.4.13.2.Verskillctussen dieeksperimentele- enkontrolegroep ten


4.4.13.3.Verskille tussen dieeksperimentele- enkontrolegroep ten

opsigte vanbeeldingsbeheer 121


opsigte vannou aandagsrigting 122

4.4. 13.5.Verskille tussen die eksperimentele- enkontrolegroep ten

opsigte vanbreed-eksterne aandagsrigting 123


opsigte vanbreed-interne aandagsrigting 124


opsigte vanlye 125

4.4.14. Verskille intern totdie eksperimentele groep vir fase een 126

4.4.14.I.Meerveranderlike bepaling vanverskille intern tot die

eksperimentele groep ten opsigte van verandering in

gegroepeerde afhankJike veranderlikes 126

4.4.15. Enkelveranderlike bepaling van verskille intern tot die

eksperimentele groep ten opsigte van bepaalde afhanklike

veranderlikes vir rase een 127

4.4.15.l.Verskille intern tot die eksperimentele groep ten opsigte

van depressie 127

xii

4.4.15.2.Verskille intern tot die eksperimentele groep ten opsigte

van beeldingsduidelikheid 128


van bceldingsbeheer 129


van nou aandagsrigting 130

4.4.15.5.Verskille intern tot die eksperimentele groep ten opsige

van breed-eksterne aandagsrigting 131


van breed-interne aandagsrigting 132


van tye 133

4.4.16. Verskille intem lOtdie eksperimentele- en kontrolegroep

vir fase eenen twee gesamentlik 134


eksperimentele groep ten opsigte van verandering in gegroepeerde

afhanklike veranderlikes 134

4.4.17. Enkelveranderlike bepaling vanverskille intern tot die

eksperimentele groep ten opsigte van bepaalde afhanklikc

veranderlikes vir faseeen en tweegesamentlik 135

4.4. 17. I.Verslcille intern tot die eksperimentele groep ten opsigte

van depressie 135

4.4.17.2.Verslcille intern tot die eksperimentele groep ten opsigte



van beeldingsbeheer 137



4.4.17.S.Verskille intern tot die eksperimentele groep ten opsigte

van breed-eksteme aandagsrigting 139

xiii

4.4.17.6.Verskille intern tor die eksperimentele groep ten opsigte


4.4.17.7.Verskilleintern lOt die eksperimentele groep ten opslgte

van tye 141

4.4.18. Verskille intern tot die eksperimentele groep vir fase een,

twee en drie gesamentlik 142

4.4. 18. I.Meerveranderlike bepaling vanverskille intern tot die

eksperimentele groep ten opsigtevan verandering in

gegroepeerde afhanklike veranderlikes 142

4.4.19. Enkelveranderlike bepaling vanverskille intern tot die

eksperimentele groep ten opsigte van bepaalde afhanklike

veranderlikes vir rase een, tweeendrie gesamentlik 143

4.4.19.1.Verskilleintern tot die eksperimentele groep ten opsigte

van depressie 143

4.4.19.2.Verskilleintern lOt die eksperimentele groep ten opsigte


4.4.19.3.Verskilleintern lOt die eksperirnentele groep ten opsigte


4.4.19.4.Verskille intern lOt die eksperimentele groep ten opsigte


4.4.19.5.Verskilleintern tot die eksperirnentele groep ten opsigte


4.4.19.6.Verskilleintern tot die eksperimentele groep ten opsigte


4.4.19.7.Verskilleintern lOt die eksperimentele groep ten opsigte

vantye 149

4.4.20. Verskille intem totdie eksperimentele groep vir fase twee 1SO


eksperimentele groep ten opsigtevan verandering in

gegroepeerde afhank1iJce veranderlikes 1SO

xiv


eksperimemele groep ten opsigtevan bepaalde afhanklike

veranderlikes vir rase twee 151

4.4.21.1.Verskille intern tot die eksperirnentele groep ten opsigte

van depressie 151





4.4.21.4.Verskille intern totdie eksperimentele groep ten opsigte

van nou nandagsrigting 154

4.4.2I.S.Verskille intern totdie eksperimentele groep ten opsigte

van breed-ekneme aandagsrigting 155




van rye 157

4.4.22. Verskille wssen die eksperimentele groep virfase twee 158


eksperimemele groep ten opsigtevan verandering in

gegroepeerde afhanklilce veranderlikes 158


eksperimentele groep ten opsigtevan bepaalde afhanklike

veranderlikes vir rase drie 159

4.4.23.I.Verskille intern totdie e1csperimentele groep ten opsigte

vandepressie 159

4.4.23.2.Verskille intern totdie e1csperimentele groep ten opsigte


4.4.23.3.Verskille intern totdie e1csperimentele groep ten opsigte


lV

4.4.23,4.Verskille intern tot die eksperimentele groep ten opsigte






4.4.23,7.Verskilie intern tot die eksperimentele groep ten opsigte

van tye 165

4.5 Samevatting 166

HOOFSTUKS

RESULTATE, GEVOLGTREKKINGS EN AANBEVELINGS.

5.1. Inleiding 166

5.2. Resultate 167

5.2.1. Sport, Sportsielkunde en sponsielkundige tegnieke 167

5.2.2. Die sponsielkundige program 169

5.2.3. Die effek van die toegepaste sieUcundige tegnieke 169

5.2.3.I.Ontieding van meerveranderliJce data 169

5.2.3.2.Ontleding van individuele bevindinge 170

5.3 Gevolgtrekkings 175

5.3.1. Sport, Sportsielkunde en sponsielkundige tegnieke 175



5.4. Aanbevelings 178

5.4.1. Sport, Sponsielkunde en sponsielkundige tegnieke 178



5.4.4. Aanbevelings vir verdere studies 180

5.5 Slot 181

xvi

BRONNELYS 182

BYLAES

A: Beck Depressie Inventaris 190

B: Bense Vraelysoor Mentale Beelding(VMB) Duidelikheid

van Beelding Skaal 195

c: Gordon seTeets van Beeldingsbeheer 199

0: Nidefferse Toets van Aandag en Interpersoonlike

Styl (TAIS) 201

E: Sponsielkundige ingreep 208

"

xvii

LYS VAN TABELLE

BLADSY

4.1. Gemiddelde navorsingstellings virafbanklike veranderlikes 83

4.2. Samevatting van waarskynlikheidwaardes virdie eksperimentele-

en kontrolegroep 84

4.3. Samevatting van waarskynlikheidswaardes vir die eksperimentele

groep 85

4.4. Meerveranderlike analise van verskille tussen die

eksperimentele- en kontrolegroep 86

4.5. t-toets verskille tussen die eksperimentele- en kontrolegroep

ten opsigte van depressie 87

4.6. t-toets verkille tussen die eksperimentele- en kontrolegroep

ten opsigte van beeldingsduidelikheid 88


ten opsigte van beeldingsbeheer 89

4.8. t- toets verskille tussen die eksperimentele- en

kontrolegroep ten opigte van nouaandagsrigting 90


ten opsigte van breed-eksterne aandagsrigting 91


ten opsigte van breed- interne aandagsrigting 92


tenopsigte van lye 93


eksperimenele- en kontrolegroep 94





xviii

4.15. t-toets verskiUe tussen die eksperimentele- en kontrolegroep



ten opsigte van nou aandagsrigting 98


ten opsigte van breed-eksteme aandagsrigting 99

4.18. t-toets verskille iussen die eksperimentele- en kontrolegroep

ten opsigte van breed-interne aandagsrigting 100


ten opsigte van tye 101

4.20. MeerveranderUke analise van verskille tussen die









ten opsigte van nou aandagsrigting 106

4.25. t-toeis versdlle tussen die eksperimentele- en kontrolegroep



ten opsigte van breed- interne aandagsrigting 108

4.27. t-toets verskille tussen die ekspedmentele- en kontrolegroep

ten opsigte van lye 109


eksperirnentele- en kontrolegroep 110


ten OpsiglC van depressie 111

xix






tenopsigte van nou aandagsrigting 114










tenopsigte van depressie 119






tenopsigte van nou aandagsrigting 122

4.41. t-toets verskille tussen die eksperirnentele- en kontrolegroep

tenopsigte van breed-eksterne aandagsrigting 123





4.44. Meerveranderli.ke analise van verskille intern tot die

eksperimentele groep 126

"

Xl

4.45. t-toets verskille intern tot die eksperimentele groep ten

opsigte vandepressie. 127




opsigte vanbeeldingsbeheer 129


opsigte vannou aandagsrigting 130


opslgte van breed-eksterne aandagsrigting 131




opsigte van tye 133

4.52. Meerveranderlike analise van verskille intern tot die






4.55. t-toets versldlle intern tot die eksperimentele groep ten









opslgte van tye 141

xxi

4.60. Meerveranderlike analise van verskiUe intern tot die

eksperimenele groep 142






opsigte van beeldingsbeheer 14S



4.6S. t-roets verskille intern tot die eksperimentele groep ten





opsigte van tye 149


eksperimentele groep ISO4.69. t-toets verskille intern tot die eksperimentele groep ten

opsigte van depressie lSI4.70. t-toets verskille intern tot die eksperimentele groep ten

opsigte van beeldingsduidelikheid IS24.71. t-toets verskille intern tot die eksperimentele groep ten

opsigte van beeldingsbeheer IS34.72. t-toets verskillc intern tot die eksperimentele groep ten

opsigte van nou aandagsrigting IS44.73. t-toets verskillc intern tot die eksperimentele groep ten

opsigte van breed-eksterne aandagsrigting ISS4.74. t-toets verskille intern tot die eksperimentele groep ten

opsigte van breed-inteme aandagsrigting IS6

uii

4.7S. t-toets verskille intern tot die eksperimentele groep ten

opsigte van lye 157







4.79. t-toets verskille intern tot die eksperimemele groep ten









opsigte van lye 165

uiii

LYS VAN FIGURE

1.1 Die verloop van die studie

2.1 Die stimulus-geloofstelsel gedrag diagram(Noakes, 1992.

p. 281)

BLADSY

7

21

HOOFSTUK 1

INLEIDING, PROBLEEMSTELLING,DOEL EN VERLOOP VAN DIE sruors

1.1. InleldJng

Weens isola-de het Suid·Afrika se atlete, inverskeie sportsoorte, die afgelope aantal jere 'n

agterstand op die gebied van internasionale mededinging beleef. Atlete het verder ook as

gevolg van 'n verlaagde vlak van mededinging agter genak met betrekking tot die

benutting van daardie regnieke wat prestasie moontlik mag bevoordeel. Die cede mag

daarin gelcl! was dat kompetisies op sodanige vlakke bedryf was dat dit nie nodig was om

verelste prestasievlakke Ie behaal nie. Hierdie situasie mag as ongunstig vir die land se

sportprestasies bestempel wont.

Die belangrikheid van sport in die wereld. tesame met h~vlakprestasie. en dan veral

padatletlek, speel 'n noodsaaklike rol in die kommersialisering van sport, Reeds teen 1991

was sport die twee-en-twintigste grootste bedryf in die VSA (''The Sporting News and

Wanon Econometric Forecasting Group". aangehaal deur Parkhouse, 1991). Handerson

(aangehaal deur Diamant, 1991) toon aandar 5 500000 Amerikaners gedurende 1988 ten

minste drie maal per week gehardloop het (2% van die populasie, 'n 10% styging vanaf

1987). Daar is egter miljoene meer wat minder gereeld hardloop (of draf of stap) maar

steeds deelneem. Delhagen (aangehaal deur Diamant, 1991) rapporteer verder dat daar 25

miljoen gereelde hardlopers gedurende 1988 indie VSA opgemerk is. Op daardie stadium

het hierdie waarde 10% van die Amerikaanse populasie veneenwoordig. Die hoeveelheid

mense wat in die V.S.A. aan ten minste een wedloop deelgeneem het, was ook meer in

1988 as in 1987.

In Suid-Afrika word dieselfde tendens gevind. Buiten die taIIe pretdrawwe en nuwe

wedlope was daar reeds meer as 780 padwedlope vir 1994 geskeduleer ("South African

Road RUMing Association (SARRA) 1994 Fixture List"). Wanneer in aanmerlcing

2

geneem word dar sommige van die groter wedlope tussen 6000 en 12 000 atlete betrek, is

dit nie moeililc om Iesien waarom padwedlope so 'ngevestigde sport in Suid-Afrika is nie,

Volgens Green (1994) s! SARRA dat padatletiek 'n geregistreerde ledetal van ongeveer

60 000 atlete het, Die Buro vir Bemarkingsintelligensie ("Bureau for Marketing

Intelligence" (BMI)) meen egter dat daar meer as 'n halfmiljoen mense in Suid-Afrika is

wat ann sport deelreem, sonder dar hulle by 'n kJub geregisueer is. Green (1994) glo

egter dat daar ook 'n groot hoeveelheid mense iswat nie die gereelde oefening wat hulle in

die vonn van draf kry, as hardloop bestempel nie. Buiten die feit dat draf as sodanig deur

talle sielkundige en mediese praktisyns aanbeveel word (vir byvoorbeeld stresverlaging,

gewigskontrole en 'n gesonder kardiovaskulere stelsel), speel dit weens aspekte soos

onder andere borgskappe, (televisie dekking en hardloop toerusting) ook 'n belangrike rol

indie land se ekonomie.

Weens die politieke situasie in die land. was Suid-AfriJcaanse padatlete die voorreg van

intemasionale mededinging vir 'n geruime tyd ontneem. Selfs onder hierdie

omstandighede het Suid-Afrikaanse padatJete intemasionaal mededingende prestasies

gelewer. So het Bruce Fordyce byvoorbeeld tydens die Standard Bank 100lan wedloop

vroeg in 1989 in Coertzenburg die wedloop in 'n nuwe wSreldrekordtyd voltooi. Tydens

di6 prestige wedloop waaraan 30 van die were1d se beste ultra-marathon atlete

deelgeneem het, was die eerste drie, asook ses uit die top tien posisies, deur Suid

Afrikaanse atlete ingeneem (Green. 1989).

Oit is egter eers na Suid-Afrika se deelname aan die 1992 Olimpiese Spele, dat Suid

Afrikaanse atlete se prestasies intemasionaal vergelyk kon begin word. Hoewel Xolile

Yawa 12de in die mans·, en Elana Meyer tweede in die dames 10000 meter Olimpiese

finaal ~indig het (Noakes. 1992), het beide die allete oor die vermDe beskik om beter te

vaar, maar het waarsJcynlik weens abnormaJe h~ emosionele· en prestasiedruk, en die

onvermoe om die situasie volkome te hanteer, effens swiller, hoewel steeds uitstekend,

presteer. In die marathon item het die Suid-Afrikaanse mans me presteer nie, terwyl

Colleen De Reuck in die dames wedloop byna agt minute stadiger as haar kwalifiserende

3

tyd tydens die Suid-Afrikaanse marathon kampioenskappe gehardloop het

("Debut",1993).

Ander opspraakwekkende prestasies wat deur Suid-Afrikaanse padatlete op intemasionale

vlak gelewer is. is kart na die 01irnpiese Spele gelewer toe Meek Mothuli tweede in die

IAAF Wereld-halfmarathon-kampioenskappe vir junior atlete, in Newcastle (Engeland),

ge~indig het. Tydens die senior wedloopdie volgende dag, wat ook deel gevonn het van

die ''Great North Run", het Suid-Afrikaanse mans onderskeidelik 12de. 23. 24,41,44,45,

46,62 en 85ste geeindig, terwyl die dames die 16.46. 51. en 61ste posisies ingeneem het

("Northern".1992).

Gedurende 1992 het David Tsebe die Berlyn marathon in 'n uitstekende tyd gewen, en was

hy derde in die Honolulu marathon ("Marathon", 1993). Willie Mtolo het die New York

marathon ook in 'n uitstekende tyd gewen ("Mtolo". 1992). Weereens was die ander

Suid-Afrikaanse atlete se prestasies, hoewel goed, Die op standaard in verhouding tot die

res van die betrokkeveld van top atlete Die. Dieselfde geld virSuid-Afrikaanse prestasies

gedurende 1993 in die Rotterdam-, Londen- en Boston- marathonne (Mackay. 1993).

lola Pieterse het eger kritici verbaas toe sy die ''Ohlson's Great South Run" in Durban

gedurende Augustus 1993 gewen het (Gillingham, 1993). Hoewel die wedloop plaaslik

plaasgevind het, was Xolile Yawa die manlike Suid-Afrikaanse atleet wat die beste gevaar

het, Hy het vierde geeindig. Gedurende 1993 is die gesogde Comrades Marathon titel

deur 'n 39-jarige Duitse ultra-marathon atleet, Charly Doll, ingepalm (Howard, 1993a).

Selfs in die 1993 w!reld l00km kampioenskappe moes Suid-Afrikaanse atlete tevrede

wees met onderskeidelik 4de, 6de, l lde, 14de, 54, 73, en 74ste posisie in die

mansafdeling, en die 7,14en 17de posisie in die damesafdeling (Howard, 1993b). Meek

Mothuli kon weI daarin slaag om die eerste Suid-Afrikaanse w!reldkampioen te word toe

hydie juniorhalfmarathon titel in Brussels in Oktober 1993 ingepalm het (Howard, 1994).

Elana Meyer het op haar beurt 'n verstommende debuut marathon gehardloop toe sy

tydens die 1994 Boston-Marathon die SA Vroue marathon rekord met meer as twee

"

4

minute verbeter het("Hartseerhoogte", 1994). Hoewel dit 'n puik prestasie is, wys die feit

datsyderde ge!indig het daarop dat sy wei nog kan verbeter,

Hoewel Suid-Afrikaanse padatlete die imernasionale arena met goeie prestasies betree het,

is daar soos uitgelig. nag baie plek vir verbetering. Prestasies is verner ook nie

konsekwent nle, en top plaaslike wedlooptye is stadiger as top lye wat in ander lande

behaal word. Oil blyk duidelik te wees wanneer plaasllke en oorsese prestasies met

mekaar vergelyk word. ('n goeie voorbeeld van 'n pur oorsese lye kan onder andere in

"International", 1992, gevind word).

Hoewel Suid-Afrikaanse padatlete oar die jare gevorderde oefenprogramme ontwikkel het

en relanef tot ander adedek-items Internasionaal-mededingende prestasies in padatletiek

opgelewer het, word beweer dat daar beter prestasies gelewer tan word. Tun Noakes

(1992), 'n kundige op die gebied van fisiologiese navorsing rakende langafstand hardloop,

meen in di6 verband dat ten spyte van aIles wat oor voorbereiding van die liggaam vir

hardloop geskryf is, sielkundige voorbereiding 'n verdere belangrike faletor is wat

hardloopsukses bepaal, Ook Rushall (1991) glo dat prestasleverbetering by hoevlak sport

die gevolg van die toepassing van sielkundige beginsels is. Hy beskou Sportsielkunde as

die lcritieke sportweenskap, aangesien sielkundige vaardighede volgens hom die graad

bepaal waartoe bydraes van ander sponwetenskaplike dissiplines gebruik word. Rushall

beklemtoon ook die belangrikheid van Sportsielkunde vir atlete, afrigters en

sportadministrateurs en daag sponsielkundiges uit om verdere navorsing te ondemeem in

die rol van sielkundige intervensies op prestasie in sport. In di~ verband word verdere

menings van top Suid·Afrikaanse padatlete aangehaal (Noakes, 1992). waarin die

belangrikheid, maar oak die nood aan Sportsielkunde in padatletiek in Suid-Mrika

lUlngetoon word.

"I believe that a top athlete mustexplore all possibilities and professional helpin

this area. if 1had access to it. it could have given me an extra edge" (Xolile Yawa

l2de in die 1992 mans 10 OOOmeter Olimpiese finaal) (p. 306).

"The mentalaspect is undoubtably the most important" (Elana Meyer - tweede in

die 1992 dames 10 OOOmeter Olimpiese Finaal) (p. 397).

"Probably he should have no brain cells at all. More seriously, concentration is

critical. A top ultramarathonner must be very good at concentrating. There is no

room for fantasizing about anything - the mind must be totally on the race. That's

why I'm always such an unhappy-looking winner. It's a bit like coming out of a

very tough exam. You're exhausted byall the concentration. In the early stages I

may joke a bit, but even then I am thinking about what I'm doing and how the

others are placed." (Bruce Fordyce - nege keer Comrades Marathon wenner, drie

keer"London-na-Brighton" wenner en S.A. 100 kilometer rekordhouer) (p.185).

Uit die bogenoemde is dit duidelik dat Sportsielkunde 'n defnitiewe rol in die prestasie van

padatlete mag speeI. Oaar mag selfs 'n verband bestaan tussen die aanwending van

sponsielkundige tegnieke en die prestasie van padatlete in wedlope. Noudat die

belangrikheid van Sportsielkunde in die prestasie van padatlete aangetoon is, sal die

probleemstelling vervolgens uitgelig word.

1.2. ProbleemsteUing

Hoewel Sponsielkunde in padwedlope as belangrik beskou word, is dit interessant om

waar te neem hoe min dit formeel by hoevlak atlete aangewend word. Ungerleider &

Golding (1992) wysdaarop dat selfs by baan en veld items. veldatlete waarskynlik eerder

van beelding-strategiee gebruik maak as atlete indie hardloopnommers. Hoewel daar baie

boeke, kursusse, seminare en werkswinkels oor Sportsielkunde in die huidige tyd gebied

word, is daar steeds min afrigters wat daarvan gebruik maak, Dit is waarskynlik so

aangesien baie van die afrigters nie vertroud genoeg voel om so 'n program op hulle eie

aan te bied nie (Orlick, 1986). 'n Rede daarvoor mag wees dat hoewel Sponsielkunde

persone aanmoedig om Ie konsentreer, te glo en vol selfvertroue te wees, word die

tegnieke wat hiermee gepaard gaan, meestal nie aangedui nie, Nideffer (1992) sa in

.'

6

hierdie verband dat die Sportsielkunde vir afrigters en atlete die operasionele definisies

moet bied wat hulle benodig om vertroue te bou indie onderskeie sielkundige intervensies.

Verder bestaan daar egter nog geen organisasie in Suid-Afrika wat die aanwending en

navorsing van sulke konsuukte bevordernie.

Die probleem van die onderhawige studiekan soos volg gestel word:

Die moontlike sportsielkundige tegnieke watvir die verbetering van padatlete se

prestasies benut kan word. is nog nie ge\'dentifiseer nie.

Geen operasionele program is reeds virpadatlete ontwikkel, waardeur

sponsielkundige tegnieke op 'n pralctiese wyse toegepas kan word nie.

Die effek van sponsielkundige tegnieke virdie verbetering

van padatlete se prestasies is nog nie wetenskaplik bepaal nie.

1.3. Doel met diestudle

Teen die voorafgaande as agtergrond sowel as die probleemstelling kan die doelstellings

van die studie soos volg uiteengesit word:

Om daardie sportsielkundige konstrukte (tegnieke) te identifiseer

wat 'n moontlike bydrae tot die verbetering van padatletese prestasies mag lewer.

Om 'n program teontwiklcel waardeur padatlete sportsielkundige tegnieke

operasioneel kan aanwend.

Om die effek van sekere sportsielkundige tegnieke vir die verbetering van

padatletese prestasies wetenslcaplik te bepaal.

7

1.4 Verloop van dJestucUe

Die volgende figuursal die verloop vandie studie duidelilc uiteen sit:

HOOFSTUK I: INLEIDING,PROBLEEMSTELLlNG,

DOEL EN VERLOOP VANOlE STUDIE

HOOFSTUK 2: SPORT, SPORTSIELKUNDE EN

SPORTSIELKUNDIGE TEGNIEKE

In bierdie boofslUk word 'n ontJeding gemaalc van sport,

Sporuielkunde en sponsielkundige tegnieke soos wat dit

tans in sport aangewend en nagevors word Daar word uiteinde·

lik gepooa om uit die IiterabJur vas te stel wattersp<>nsielkundige

tegnieke moonl1ik as relevant tot diesukses van padal1ete beskou

tan word.

HOOFSTUK 3: EMPIRIESEONDERSOEK EN

NAVORSINGSINSTRUMENTE

Die navoningsinsttumente, stedcproeftrekking, prosedure,

sowelas die eksperimemeleontwerp enstatistiese analise word

in hierdie boofstuk besoreek.

HOOFSTUK 4: VELDWERKEN VERWERKING VAN

DATA

Hoofstuk 4bestaan Uil On bcspreking van die loodsondcnoek,

en die navoningsmatigc wcrksw)'SC gevolg indie slUdie. Die

banrerina VIIIdie data word ook indieboofstuk bespreek,

IHOOFSTUK 5: RESULTATE, GEVOLGTREKKINGS EN

.AANBEVELINGS

Flguar 1.1 DIe verloop van dieltudle.

.'

8

In hoofstuk 2 word 'n ontJeding gemaak van sport. Sponsielkunde en sportsielkundige

tegnieke soos dit tans in sport aangewend en nagevors word. Daar word uiteindelik

gepoog om uit die literatuur vas te stel waner sponsielkundige tegnieke moontlik as

relevant totdie sukses van padatJete beskou kan word.

Die navorsingsinstrumene, steekproeftrekking. prosedure sowel as die eksperimentele

ontwerp en statistieseanalise word in hoofstuk 3 bespreek,

Hoofstuk 4 bestaan uit 'nbespreking vandie loodsondersoek en die werkswyse wat in die

studie gevolg word. Die hantering van diedataword ook in dieselfde hoofstuk bespreek.

In hoofstuk S word die resultate van die empinese ondersoek bespreek, waama

gevolgtrekkings en aanbevelings in verband met diestudie gemaak word.

1.S Samevatdng

In hierdie hoofstuk is die behoeft.e aan nie net sponsielkundige navorsing nie, maar ook

aan die toepassing van sportsielkundige tegnieke in padatletiekuitgewys. Die tekort aan

sponsielkundige navorsing op di6 gebied is uitgelig waarna die probleemst.elling en die

doel van die studie ooreenkomstig gestel is. Laastens is die verloop van die onderhawige

studie gestel is. Vervolgens word sport, Sportsielkunde en sportsielkundige tegnieke

vanuit die literatuur deurskou, ten einde daardle tegnieke te identiftseer wat moontlikdie

prestasies van padatlete mag verbeter.

9

HOOFSTUK2

SPORT, SPORTSIELKUNDE EN SPORTSIELKUNDIGE TEGNmKE

2.1. Inleiding

Die behoefte, maar ook die tekort, aan navorsing op die gebied van Sportsielkunde en

vera! op die gebied van padatletiek is reeds in hoofstuk een uitgelig. In hoofstuk twee

word sport, Sportsielkunde en sportsielkundige tegnieke vanuit die literatuur nagevors,

ten einde tot daardie tegnieke te kom wat moontlik 'n bydrae kan lewer tot die verbetering

van padatlete se prestasievlakke. Die identiftsering van moontlike sportsielkundige

tegnieke ter verbetering van padatle se prestasies word daarom as fokus van hierdie

hoofstuk beskou.

Vervolgens word aandag aan sport en sportbeoefening geskenk,

2.2. Sport

Voordat daar na Sportsielkunde verwys kan word is dit belangrik om te begryp wat met

sport bedoel word. 'n Goeie vertrekpunt mag binne die veld van definisies wees. So

verwys Gouws (1994) na 'n aantal auteurs se definisies en lig die volgende aspekte met

betrekking tot die term "sport" uit:

Die term is afkomstig vanaf die Franse, enverwys na uiterste fisiese aktiwiteite

(Tempelhoff,1983).

Die Amerikaanse sienswyse beklemtoon sport as 'n aktiwiteit waarin al die

sintuie tot dieuiterste ingespan word (Brussow, 1960).

Span kan in terme van intensiteit van fisiese inspanningvarieer, maar het 'n

sterk fisies-prestasie komponent (Vendien, 1968).

Spesifieke genetiese- en ervaringsfaktore bestaan. Individuele- of spanmededing-

"

10

ing, met ander woorde standaarde, reels en 'n sekere puntestelsel korn voor.

Georganiseerde sport en sport vir rekreasiedoeleindes moet van mekaar onderskei

word (Spears& Swanson. aangehaal deur Le Unes, 1989).

Spon is 'n aktiwiteit wat binne 'n bepaalde tyd, spasie en terrein plaasvind

(Snyder. 1983).

Opsommend kan sport gedefinieer word as 'n georganiseerde aktiwiteit waarby

deelnemers (insluitend toeskouers) betrokke is. Oit vind in vrye tyd plaas, en daar bestaan

In defnitiewe stel reels, Die aktiwiteit is verder mededingend van aard en gewoonlik is

daar In wenner (Gouws & Hollander. 1993).

Wat re!ls in sport betrer is dit ook belangrik om die kwessie van aanspreeklikheid in

gedagte te hou. Hier word daar nie net na die skade verwys nie, maar ook na ander

verbode middels (ergogene hulprniddels). Dit is egter belangrik dat die voomemende

Sponsielkundige deeglik van hierdie kwessie, sowel as moontlike implikasies, bewus sal

wees.

Noudat daar begryp word wat met sport bedoel word is dit ook nodig om die redes vir

spondeelname uit te lig.

2.2.1. Doelwftte van sportbeoerenfng

Gouws (1994) toon aan dal mense om die volgende redes sport beoefen:

sport as relcreasie; sport vir opvoedkundige redes: sport vir fiksheid; sport as

professie.

Rekreasie word deur Oouws & Hollander (1993) gedefmieer as In fisiese. beplande en

geoganiseerde aJctiwiteit wat tydens vrye tyd beofen word. Our moet gewaak word om

rekreasie rue met ontspanning te verwar rue. omdat ontspanningnie na 'n flsiese aJctiwitiet

verwys nie. Die doelvan rekreasiespon is genot, Reels mag dus voorkom, maar wordnie

.'

11

as 'n voorvereiste vir rekreasie gestel nie. Gewoonlik sal daar aan sport wat ligas en

toemooie insluit, en wat in publieke areas met publieke fasiliteite en publieke befondsing

plaasvind, deelgeneem word. Die individu sal gewoonlik 'n keuse kan uitoefen van die

ripe rekreasie-aktiwiteite waaraan deelgeneem wil word.

By die opvoedkundige fokus van sport val die Idem op motoriese ontwikkeling en die

aanleer van 'n vaardigheid indie ontwikkeling van motorise beheer van vera! jong kinders.

Dit geskied deur middel van 'n sportaktiwiteit

Individue neem ook aan sport deel om hulle fiksheid te verbeter, Buiten die verbetering

van die fisiologiese fiksheldskomponent (waarvan maskulere fiksheid, energie fiksheid en

soepelheid die drie hoofkomponente is), is 'n verdere cede vir deelname aan sport in dfe

kategorie ook medies van aard. So kan sportdeelname byvoorbeeld voorgeskryf word vir

onder andere oorgewig ofangstige persone.

'n Laaste aspek van sportdeelname is Me van sport as 'n professie. Hierword nie net na

professionele sportdeelname verwys nie, maar ook vera! na sport as 'n bedryf. Vir

laasgenoemde "sportdeelnemers" is finansiele gewin uit die sportbedryf dikwels van groter

belang as fisiese deelname aansport as sodanig. Diesportbedryfkan byvoorbeeld aspekte

soos sportgoedere, behuising en reis, sportagentskappe, sportklubs, afrigting,

sportbestuursdienste en sportondememings insluit (Parkhouse, 1991).

Sport word dus om verskeie cedes beoefen wat strek vanaf ontspanning tot

beroepsgeorienteerde deelname. Verskeie tipes sportkom voor.

2.2.2 Tlpessport

Kategorisering van deelnemers op grond van hul ouderdomme word wyd aangewend in

sport, Die doel van hierdie verdeling is om regverdige mededinging te bevorder. In

padatJetiek word byvoorbeeld die volgende verdelings op grond van ouderdom gevind:

"

12

juniors (l8jaarenjonger); sub-veterans (35 tot 39 jaar); veterane (40 tot 49

jaar); meesters (SO tot 59 jaar): groot meesters (60 jaar en ouer),

Ander algemende verdelings op grond van ouderdom word vera! in spansportsoorte

gevind soos byvoorbeeld, waar onder 21 en onder 23 spanne dikwels meeding. Op

skoolvlak word ouderdomsverdelings gewoonlik perjaarvlak gedoen.

Verdeling op grond van geslag vind by bykans alle sportsoorte plaas. Die grootste cede

hiervoor is weens diefisiologiese verskille wat tussen mans en dames bestaan. By rekrea

siesport word soms gemengde deelname aangetref, byvoorbeeld gemengde spanne by

aksiekrieket.

Sportdeelnemers se doelwitte (sien ook paragraaf 2.2.1) mag as bron vir verdeling van

deelname dien. So word daar byvoorbeeld dikwels in padwedlope 'n verdeling gemaak

tussen eUte (neem moontlik professioneel deel) en gemiddelde- en ondergemiddelde

hardlopers (neem moontlik deel vir rekreasie of fiksheid), deur 'n area af te baken waar

elite atlete mag wegspring. Sodoende word atlete in di6 kategorie se prestasie

byvoorbeeld nie deur 'n stadige wegspring as gevolg van stadiger atlete voor hulle

benadeel nie.

Sport kan ook op grond van individuele- en spansportsoorte onderverdeel word. By

individuele sportsoorte is die individu verantwoordelik vir sy eie prestasie. Die

sportdeelnemer bepaal dus sy eie prestasie en is in beheer daarvan, byvoorbeeld 'n

padatleet. By spansportsoorte is die betrokke sportdeelnemers egter aangewese op elke

spanlid se insette vir prestasie van die span,sokker is 'n voorbeeld van 'n spansportsoort,

aangesien sukses Cn doel geskop) deur samewerlcing van al die spelers behaal word.

Kommunikasie is 'n vereiste vir spansport.

'n Verdere verdeling kan ook op grond van energie verbruik gedoen word. Aerobiese

sportsoorte behels die herhaling van 'n sekere aksie (byvoorbeeld trap in fietsry) vir 'n

.'

13

tydperlc vanongeveer20 minute of langer. Hierdie aksie vind teen 'n aerobiese intensiteit,

naamlik 60-80% intensiteit plaas (Lombaard, 1993), hoewel eUte atlete soms teen 'n effens

hoer intensiteit mag deelneem. Anaerobiese- en maskulere sportsoorte behels aktiwiteite

waar maksimale pogings vir 'n tydperk van ongeveer drie minute of korter(Lombaard,

1993) uitgevoer word, byvoorbeeld naeUope en gewigoptel. Oaar bestaan egter ook

heelwat sportsoorte wat tussen laasgenoemde twee verdelings resorteer, byvoorbeeld

"aerobics" (aangesien verskeie spiergroepe aangewend word) middelafstande by atletiek

en die meeste spansportsoorte (byvorbeeld basketbal). 'n Kombinasie van aerobiese en

anaerobiese enegiesisteme word hier aangewend.

Sportsoorte as sodanig kan ook laastens as 'n stelsel vir die onderverdeling van sport dien.

Daar is in die bespreking van sport reeds na die defmisie van sport, doelwitte van

sportbeoefening en tipes sport verwys. Onder tipes sport is onder andere sportsoorte as 'n

stelsel vir die onderverdeling van sport genoem, Een van hierdie sportsoorte, naamlik

padwedlope, sal noubespreek word.

2.2.3. Padwedlope

Padwedlope kan gedefmieer word as enige offisil:le wedloop wat op die pad (gewoonlik

teer, maar lean ook wissel, byvoorbeeld sement wees) gehardloop word. Wedlope op

grondpad en veld word onder land loop geklassifiseer, terwyl bergwedlope verwys na

wedlope waar daar totaal of gedeeltelik oor 'n berg, op grondpad of veld, gehardloop

word. 'n Wedloop moet aan standaard vereistes voldoen om as 'n padwedloop

geklassifiseer te word. Hierdie vereistes sluit aspekte in soos onder andere nommers wat

deur atlete gedra moet word, deelname deur atlete in verskiUende ouderdomsgroepe

(alhoewel almal saam hardloop), waterpunte en die reenwoordigheid van 'n

wedloopskeidsregter. Die wedloop moet ook deur 'n georganiseerde atletiekklub

aangebied word, en self ook by die betrokke provinsiale padhardlopersassosiasie

geregistreer wees. Vir 'n wedloop om geldig te wees, in feme van rekordtye daarop

"

14

behaal, meet die mete self ook nan sekere vasgestelde vereistes vir padwedlope voldoen

(Transvaal 1993/1994 Atletiek Handboek). Hierdie vereistes sluit aspekte 500S korrekte

afstend. gemeenskaplike begin- en eindpunt enofflesiele tydhouding in.

Buiten die feit dat die wedloop nan spesifieke vereistes moet voldoen om geldig te wees,

moet deelnemers oaksekere reels nakom om aan wedlope deel Ie mag neem. Atlete moet

byvoorbeeld provinsiale- of tydelike nommer voor en agter op hulle hemde dra. Daar

meet indie korrekte ouderdomsgroep deelgeneem word. (sien paragraaf 2.2.2) en, waar

van toepassing, moet kategorie~ op die atlete se hemde aangedui word. Waar van

toepassing, moet daarook aan ouderdomsbeperkings by wedlope gehoor gegee word.

'n Onoffisi~le wedloop word gewoonlik as 'n pretdraf beskou. Atlele wat vir rekreasieof

virgesondheidsdoeleindes (sien paragraaf 2.2.1) hardloop, sowel asatlele wat nie aan die

ouderdomsbeperlcings van sekere langer en strawwer wedlope voldoen nie, neem

gewoonlik aan pretdrawwe deel.

2.2.3.1.Arstande by padwedJope

Die volgende afstande word as standaard by padwedlope beskou: IOkm, ISkm, 21,1km

(halfmarathon); 42,2km (Marathon); 30 myl; SOkm; lookm (n wedloop verder as

42.2km word as 'n ultra·marathon beskou) ("SARRA 1994 fixture list").

Daar bestaan egter ock baie ander afstande wat gereeld gehardloop word en waarvan

rekords ook erken sal word. Weeklikse tydtoetse war deur atletiekkJubs aangebied

word.is gewoonlik korter (4km. SIcm of 8km).

U.3.2.Prestasie by padwedJope

Prestasie in padwed lope kan na twee aspekte verwys, naamliJc dieposisie wat 'n atleet in 'n

padwedloop behaal, ofdietyd waarin 'n atleet 'n sekere afstand aft!. Wat die posisie in 'n

IS

wedloop behaal betref, sal 'n laer posisie behaal, 'n beter prestasie aandui. Aan die ander

kant , kan 'n beter prestasie ook deur af1egging van die betrokke afstand in 'n korter of

vinniger tyd aangedui word

Vir die doeleindes van hierdie studie, sal atlete se tye behaal oor afstande as maatstaf vir

prestasie gebruik word. Di6 maatstaf vir prestasie is rneer objektief as die wedloopposisie

wat behaal word, aangesien tye behaal op verskillende roetes met mekaar vergelyk lean

word indien die roetes ongeveer dieselfde profiel toon. Posisie as maatstaf vir prestasie

word aan die ander kant deur talle eksterne faktore, byvoorbeeld die hoeveelheid mense

wat aan 'n wedloop deelneem, bepaal,

2.2.3.3.Fisiologiese aspekte van hardloop

Deur sekere basiese ftsiologiese komponente van hardloop te besmdeer, kan moontlike

redes bekom word waarom sekere atlete in verskillende sportsoorte beter as ander atlete

presteer. Aangesien hierdie 'n uiters gespesialiseerde veld van inligting is, sal slegs

agtergrondskennis vir doeleindes van hierdie studie hanteer word:

-Spierstruktuur en funksie (Noakes, 1992).

Daar bestaan twee hooftipes spiervesels, ripe I vesels (rooispiervesels) besit 'n groot

hoeveelheid mitochondria wat "energie" (ATP) stoor, Di6 vesels toon ook 'n h~

mioglobieninhoud Hierdie proteien (mioglobien) vervoer suurstof wat in die bloed na die

mitochondria gedraword endien ook as 'n suurstofstoor in die spiere. Tipe I vesels staan

ook as "slow twitch" (ST) vesels bekend, aangesien dit teen 'nstadige spoed 'weens 'n lae

miosien ATP-ase inhoud saarntrek. Elite langafstandatlete toon normaalweg 'n groter

hoeveelheid tipe I spier vesels as nie-eUte langafstand- en anderatlete.

Tipe II of witspiervesels staan ook as "Fast twitch" (m vesels weens vmruge

kontraksiespoed, asgevolg van hc:X! miosien ATP-ase inhoud, belcend. Hierdie vesels lean

in drie groepe, naamlik "fast twitch" a. "fast twitch" b en "fast twitch" C onderverdeel

16

word. "Fast twitch" a vesels is soortgelyk aan "Slow twitch" vesels, en word dus

hoofsaaklik by atlete van uithouvermoe-sportsoorte (byvoorbeeld padatlete) gevind. FIb

vesels beskik oor 'n lae mitochondria inhoud en word vera! by krag- en naelatlete gevind.

fTc vesels besit die vemoe om in Ffa- of ST vesels te verander en word ook by

langafstandatlete in groter hoeveelhede aangetref.

'n Atleet se spierveselsamestelling is genetics bepaalbaar. Deur aerobiese oefeninge

(byvoorbeeld langafstandhardloop) te doen, kan die spier egter sekere aanpassings

ondergaan wat sy suerstofdravermoe (wat tot beter prestasie in padwedlope sal lei) sal

verhoog, byvoorbeeld verhoogde vlakke van aerobiese ensieme, venneerdering in grootte

en aantal mitochondria en verbeterde vermoe van die spier omvet as energiebron aan te

wend (vet word oorwegend tydens aerobiese aktiwiteit verbrand) (Sharkey, 1979).

• Kardiorespiratoriese veranderlikes (Reilly, Seeber, Snell & Williams, 1990).

- Die term V02 males verwys konweg na 'n persoon se suurstofdraverrnoe. Die

vermoe om h~ V02 males waardes te bereik en om dit vir lang tydperke te lean behou

(wat tot beter prestasie in sportsoorte, waar uithouvermoe essensieel is. aanleiding sal

gee) word deur 'naantal ander kardiorespiratoriese veranderlikes bepaal:

- Hanritme verwys na die aantal slae wat die han per minuut pomp. 'n Hoer hartritrne

sal meer bloedvloei en op sy beurt meer suurstof na werkende spiergroepe tot gevolg

he.- Slagvolume verwys na die hoeveelheid bloed per hartslag wat deur die han gepomp

word. Elfte langafstandatlete se slagvolumes is weens 'n vergroting van die han h~r

asnie-elfte langafstand- en ander atlete seslagvolumes.

Alveolere verskil (av 02 verskil) verwys kortweg na die verskil tussen

suurstofwaardes teenwoordig in die arteries (watsuurstofryke bloed vanaf die hart na

die spiere neem) en die venes (wat suurstofarme bloed vanaf die spiere na die hart

neem). Hoe groter die verskil (met ander woorde hoe meer suurstof deur die

werkende spiergroepe aangewend word) hoe grater is die atleet se V02 maks,

17

- Hemoglobienstatus (Reilly et al, 1990) : Hoe meer hemoglobien in 'n atleet se bleed

teenwoordig is, hoe meer suurstof kan deur die bleed vervoer word, aangesien

hemoglobien hoofsaaklik suurstof in die bloed vervoer. Hemoglobien in die liggaam,

kan deur middel van aerobiese oefening verhoog word. ElCte langafstandatlete toon

ook h~ hemoglobien waardes.

- KapillSre digtheid (Reilly et al., 1990) : Die hoeveelheld kapillSre vate rondom die

spiervesels teenwoordig verwys na die kapillSre digtheid. Hoe meer kapillSre vate

teenwoordig, hoe h~r die diffusietempo om meer suurstof vanaf die bloed na die

splere en afvalprodukte vanaf die spiere nadie bloed oor te lira.

- Metaboliese veranderlikes (Reilly et al., 1990) : Metaboliese veranderinge in die spier

self, byvoorbeeld veranderende ensiemaktiwiteit en veranderinge in die oksidatiewe

kapasiteit van die spier sal plaasvind weens aanpassings as gevolg van aerobiese

aktiwiteit (sien spierstruktuur en -funksie),

- Energie metabolisme (Noakes, 1992)

Die hele proses waardeur die liggaam energie uit voedsel verkry om dit vir

spieraktiwiteit nan te wend, is ingewikkeld Oit iswei nodig om kennis te neem dat 'n

atleet se dieet sy prestasie noemenswaardig kan beinvloed, So sal 'n gebalanseerde,

h~ koolhidraatdieet byvoorbeeld vir langafstandatlete voorgeskryf word sodat

prestasie geoptirnaliseer kan word. Die voorgeskrewe dieet hang ook af van die tipe

sportsoort wat beoefen word.

Oit is laastens ook nodig om te weet OOt uithouvermoe-programme die liggaam se

aanpassing op kragprogramme. en omgekeerd sal beperk. So sal 'n persoon wat

byvoorbeeld slegs vir kragverbetering wit oefen, nie homself un 'n hardloopprogram

wat uithouvermot! impllseer, onderwerp nie. Op dieselfde wyse sal 'n padatleet

byvoorbeeld nieuitsluitlik kragprogramme volg nie.

• Fisiese eienskappe (Reilly et al., 1990).

Top marathon allete is gewoonlik kon in strUlctuur en het 'n lac

liggaamsvetpersenwie. en weeg ook ligter as die a1gemene persoon. Oil het

18

waarskynlik te make met die ekonomiteit van hul hardloopstyl, sowel as hulle

spierveselsamestelllng (beskik oorwegend oor"slow twitch'vspiervesels),

• Biomeganiese faktore en hardloopstyl ekonomiteit (Reilly etal., 1990).

EUte atlete is nonnaalweg meer ekonomies in terrne van suurstofkoste teen 'n gegewe

spoed (Hulle V02 males sallaer wees teen 'n gegewe spoed as die van nie-elfte atlete),

Minder suurstof word dus aangewend en benodig vir 'n gegewe hardloopspoed. Ellte

atlete gebruik ook minder inspanning om te hardloop. Hoewel nog nie statisties

beduidend nie, toon eUte marathonatlete ook 'n korter treelengte en vinniger ritme as

nie-elfte maratonatlete.

• Geslagsverskille (Reilly et al, 1990)

Damesatlete se prestasie in padwedlope is in die algemeen swakker as die van manlike

atlete. Redes wat aangevoer word is onder andere laer V02 maks-waardes weens laer

hemoglobienwaardes in die bloed, laer glikolitiese spierkapasiteit en veranderende

hormonale funksionering weens strawwe oefening by dames. Ander redes kan ook

kleiner bloedvolume, hoer liggaamsvetpersentasie en swalcker spiervesels (hoewel

spierveselsamestelling dieselfde is by die betrokke dames- en mansatlete) weens

minder manlike testosteroonhormoon bydames wees (Lombaard, 1993).

• Temperatuurregulering, vloeistof- en elektrolietbalans (Reilly etal, 1990).

Slegs sowat 20·25% van die beskikbare chemiese energie wat deur die spiere gebruik

word, word vir spierlcontraksies aangewend. Die res word as hitte vrygestel, Die

liggaam maak van sekere prosesse gebruik om van hierdieekstra hitte ontslae te raak

om sodoende sy eie temperatuur te behou. Indien die omgewingstemperatuur waarin

gehardloop word hoog is, mag hierdie prosesse, naamlik konduksie en konvek.ses van

termoregulering bemoeiliJc. Verdarnping deur sweet is in di6 geval 'n nuttige metode

om van hitte ontslae te raak. Weens vloeistof- en elelctrolietverlies wat hiermee

gepaard gaan, moet die atleet om homeostase te behou, verlore vloeistowwe en

"

19

elektroliete weer in die liggaam terugplaas deur die drink van water of sekere

spondranJdes tydens oefening of wedlope.

• Omgewingsfaktore

Hoogte bo seespleel en omgewingstemperatuur, veraJ uiterstes, sal ook

hardloopprestasie be'invloed. Weens lae atmosferiese druk by h~ hoogtes bo seevlak

is minder suurstof beskikbaar. Oit gee aanleiding tot swiller langafstand

hardloopprestasie (Lombaard, 1993). Die teenoorgestelde geld by lae hoogtes bo

seevlak. Hoe temperature is reeds bespreek (sien termoregulering- en vloeistof en

elektrolietbalans). Wanneer daar by lae temperature nie behoorlik opgewann word nie

kan beserings maklik opgedoen word(byvoorbeeld spierskeere),

• Hardloopbeserings (Noakes. 1992.)

Verkeerde oefenmetodes, verkeerde hardloopskoene en biomeganiese hardloopstyl

kIlO aanleiding gee tot talle hardloopbeserings. Verder kan Iangafstandwedlope. vera!

rnarathonne en langer afstande as sodanig, ook tot spierskeurtjies aanleiding gee. Om

hierdie cede sal padatlete wat beserings wil vermy ook nie te gereeld aan wedlope

(verallang wedlope) deelneem nie. Beserings kan venny word deur sekere fisiese en

sielkundige (talle beserings spruit voort uit of lei tot sielkundige probleme) strategie~

(byvoorbeeld sttek. opwanning en spierversterkende oefeninge) tevolg.

Deur gereeld en reg te oefen kan 'n persoon dussy liggaam, weens aanpassing by die nuwe

lading, sekere veranderinge laat ondergaan wat sy prestasie in padwedlope sal laat

verbeter, Hierdie veranderings lean egter aangehelp word deur van sekere siellcundige

tegnieke, wat later bespreek sal word, gebruiJc te maak.

Uit die voorafgaande is dit duideliJc dat prestasie in padwedlope deur talle fisiologiese

aspekte beperk of bevorder kan word. Dit is egter reeds bekend dat wat flSiologie en

anatomie betref, topatlcte in die w~reld in hul onderskeie sportsoone (ook padatJete) nie

veel van mekaar verskiJ rue. Dieselfde geld vir oefenprogramme. Om hierdie rede begin

20

atlete bulle ook na ander metodes, veral op sielkundige vlak wend, om bulle prestasies te

optimaliseer.

2.2.3.4.Sielkundige aspekte van hardloop

Vroee sportsielkundige navorsing bet gepoog om persoonlikheid aan deelname in atletiek

te koppel. Gedurende die grootste gedeelte van die 1990's was sportsielkundiges op sock

na teoriee in die Sielkunde wat van toepassing kon wees op presiese uitvoering van

motoriese vaardighede, Hierdie vroee laboratoriurn-georienteerde resultate bet belowend

geblyk te wees, in terme van die ontwikkeling van Sportsielkunde as 'n wetenskap, Min

van hierdie voorspellings was egter in terme van die praktiese toepassings op sportgedrag

oordraagbaar. As gevolg biervan is sulke teorie-toetsings gedurende die laat 1970's en

vroee 1980's bykans geheel en al gestaak, en meer kliniese vrae soos: "hoe kan

ontspanningstegnieke sponverwante stres help verlaag en bestuur?" en: "hoe kan

visualisering sportprestasie help verbeter?" is gevra.

Alboewel baie vrae wat vroeer deur afrigters gevra was beantwoord is, het daar 'n tekort

aan teoriee en 'n teoretiese basis van atletiek in die wetenskap ontstaan. Tans word daar

gepoog om sportspesifieke teoriee, op grond van veldnavorsing, in gimnasiums en

laboratoriums te ontwikkel, ten einde teoretiese en praktiese vrae in atletiekverband te

beantwoord. Daar moet dus gepoog word om nuwe teorie~, uniek tot individuele

sportgedrag, te ontwikkel (Bird & Cripe, 1986).

Wat die sielkundige aspekte van hardloop betref, bestaan daar tans nie 'n spesifieke

teoretiese basis nie. Daar is egter wei al navorsing gedoen met betrekking tot sekere

sielkundige aspekte by hardloop. So word die belangrikheid van die beheer van emosies

engedagtes ter bereiking van optimale prestasie inpadwedlopebyvoorbeeld (ook deur

Noakes, 1992) deur die stimulus-geloofstelsel gedrag diagram aangetoon,

"

.....- ..;Gedrag -

GedaRtes" PosltJef +~NegatJef

Sdmulus + Geloor,tebel" [

;~ ~

21

Emosles ..

(self·praat)

PosltJef +~NegatJef

(posltJef of

oegatJef)

Terugvoer

Flguur2.1 DieIItlmulus-geloorstelsel geelrag diagram(Noakes, 1992, p281)

Die diagram toon aan dat '0 atleet '0 positiewe of negatiewe sportgedrag sal toon na

gelang van die positiwiteit of negatiwiteit vansy emosies en gedagtes, wat weer op hulle

beurt deur sy geloofstelstel (wat hy van homself dink) beinvloed word. Die gedrag wat

gelewer word sal ook 'neffek op sy geloofstelsel he, en weer verdere gedrag beiilvloed.

Hierdie eenvoudige sielkundige model het weinutin die begrip van hoe sekere sielkundige

tegnieke, wat later bespreek sal word, hardloopprestasie kan beinvloed, Dit is belangrik

om ook die verband tussen die Sportsielkunde en Sielkunde in die bestudering van

sielkundige tegnieke by hardloop te beskou sowel as die rol wat hardloop in hierdie

verband speel. Diamant (1991) dui aan hoe Sportsielkunde en Sielkunde (sien ook

paragraaf 2.3) met mekaar skakel. Sponsielkundiges help atlete om steurende,

inmengende emosionele en buitoestande deur hoogs mededingende situasies veroorsaak,

te antisipeer en te hanteer. In die lig van Williams. Krahenbohl & Morgan (1992) se

bevinding dat korttennyn fluktuasies in hardloop-ekonomiteit (ekonomiese hardloop styl)

sterk aan buitoestande verwant is, kan die moontlike rol van Sielkundiges in die

verbetering van padadete se prestasie in padwedlope verder afgelei word (buitoestande

kan byvoorbeeld haneer word). Aan die ander kant maak Kliniese Sielkundiges weer

diJcwels staat op die gereedskap van sport en oefening om emosionele en buitetoestande,

wat afsonderlilc van die veld van kompetisie ontwiJckel het, te hanteer. Verder toon

"

22

Diamant (1991) ook san dat hardloop self, as 'n byvoeging tot ander kognitiewe

benaderings, ook as 'n terapie aangewend lean word (bekend as hardloopterapie) om angs

endepressie te behandel. Sheelam (aangehaal deur Sacks & Sachs, 1981) beklemtoon juis

die feit dat hardloop nie as 'n sielkundige handeling gesien moet word me. Hy sa dat

hardloop as 'n fisiese aktiwiteit baie terapeutiese waarde het, aangesien dit die psige

be'invloed. Morgan (aangehaal deur Sacks & Sachs, 1981) stel egter voor dat die

positiewe impale van hardloop op gevoelens van welstand en verhoogde strestolleransie

van niks meeras die hardloopsessie, wat 'n"tyd-uit" periode weg van die stressors van die

alledaagse lewe is, mag resulteer nie.

Hoe ditook al sy, dit is duidelik dat hardloop baie positiewe ervarings tot gevolg kan he.

Sommige hardlopers ervaar selfs kruinervarings ("Runne~ High") tydens hardloopsessies.

Diamant (1991,) sa egter dat dit ongereeld voorkorn, maar wei in baie gevalle at venneld

is. Kenmerke van so 'nkruinervaring is byvoorbeeld dat die persoon meer in voeling met

homself is, as tydens ander tye. Die persoon is verder meer in voeling met die res van die

wereld. Hy ervaar homself op die toppunt van sykrag, en vermoens word tot hut uiterste

aangewend. Spanningloosheid en gemak van funksionering word ervaar. Die persoon

vonn die middelpunt van aktiwiteite en persepsies. Hy is meer spontaan, ekspressief en

natuurlik. Hoewel die ervaring nie voorspel kan word nie, bevorder koel, kalm weer met

lae humiditeit, asook lac staat angs hierdie toestand by die atleet, In Voorvereiste vir In

kruinervaring om ervaar te kan word is egter datdieatleet die venn~ moet besit om vir 'n

lang tydperk te kan hardloop, en die pas gemaklik moet wees.

Ten spyte van positiewe ervarlngs wys Noakes (1992) ook op die moontlike sielkundige

nadele van hardloop. Die grootste probleem is waarskynlik verslawing aan hardloop

("Running addiction"), en lean tot verdere probleme aanleiding gee, byvoorbeeld

persoonlikheidsveranderinge. Masters & Lambert (1990) toon aan dat hoewel daar nie

verskille tussen mans en vroue se oefengewoontes bestaan nie, vroue makliker (en indie

algemeen meer) verslaafraak aan hardloopas mans. Volgens verskeie outeurs is die rede

die h~ tekort aan sosiale aanvaarding van vroue wat aan sport deelneem wat krag en

"

23

uithouvermoe beklemtoon. Die gevolg hiervan is dat hulle met deelname moet volhou,

ongeag vandie kostedaarvan. Ten spyte van die feitdat vera! ellte atlete nadele as gevolg

van deelname aan hardloop mag ervaar, toon hule ook sielkundige en gevolglik

gedragspatrone wat hulle van nie-eute onderskei en ook tot beter prestasie aanleiding kan

gee.

Wat die sielkundige aspekte by hardloop betref isdit verder ook nodig om uit lig dat eUte

atlete sekere unieke attribute en benaderings tot kompetisie toon (Rushall, aangehaal deur

Noakes, 1992). So word daar byvoorbeeld slegs op 'n enkel doel tydens oefening

gekonsentreer, Meerinspanning word in 'n wedloop geplaas as in oefeninge. Ellte atlete

beskik ookoor selfvenroue om te presteer soos hulle verwag dat bulle sal presteer, en kan

ook akkuraat skat boe daar tydens kompetisie presteer sal word. Die atleet besit 'n

gedetailleerde kompetisieplan wat weer selfvertroue verhoog. Hy weet wat om te doen

indien planne skeefloop, en hersien die kompetisie, soveel keer moontlik, mentaal voordie

tyd. Hy raak nie bekommerd oor klein probleme voor kompetisie nie. Hy weet hoe om

weer vonn voor 'n kompetisie te verkry indien probleme opduik en weet hoe om kaIm te

word weens h~ vlakke van opwekking. Selfvertroue kan dus voor kompetisie berwin

word. Onbekende mededingende omgewings word nie as steurend ervaar nie en

ongewone omstandighede kan hanteer word voor kompetisies. Ellte atlete is nie

bekommerd oor ander mededingers tydens kompetisie nie, Hulle verkies om alleen, direk

voor die kompetisie op te warm, en benodig nie 'n afrigter tydens opwarming nie.

Opwanning sluit oefensessies van die item self in. Laastens word beheerde angs of

senuweeagtigheid nie direk voor 'n kompetisie getoon nie.

Suksesvolle elfte atlete toon ook sekere unieke gedragspatrone (Noakes, 1992). Die atleet

spaar bomself byvoorbeeld nie aan die begin vir 'n beter eindpoging later nie. Hy

konsentreer regdeur die item, selfs aI tree moegbeid in terwyl druk hanteer kan word. 'n

Maksimum poging word gelewer, selfs aI wen die atleet nie. Oit wat in 'n betrokke

wedloop geleer is word in die volgende wedloop toegepas,

"

24

Selfs in hierdie brel! oorsig oor sekere sielkundige aspekte van padwedlope is dit duidelik

dat daar baie praktiese leemtes in die veld bestaan, Hoewel sekere algemene beginsels

deur atlete en afrigters verstaan word, word dit nog nie ten volle in padwedlope toegepas

nie. Dit kan waarskynlik weens die tekort van navorsing, teoriee en programme in die

veld wees. Verder bestaan daar reeds 'n aantal tegnieke in die Sportsielkunde, maar

sportspesifieke ernpiriese navorsing in hierdie veld, korn nog kort.

2.3. Sportslelkunde

Sportsielkunde vind die oorsprong in sy moederwetenskap, naamlik die Sielkunde.

Laasgenoemde vind weer sy bestaansreg binne die bree, algemene terrein van die

gedragswetenskappe, en lean in die volgende dissiplines verdeelword:

Terapeutiese-, Vocrligtings-, Kliniese-, Bedryfs-, Navorsings- en Opvoedkundige

Sielkunde.

Dit lean meerkonkreet as volg ingedeel word (Weiten, 1992):

Professionele praktyk fokus:

-Kliniese Sielkunde

Kliniese Sielkunde behels die evaluasie, diagnose en behandeling van individue

met sielkundige afwykings, sowel as die behandeling van minder ernstige

gedrags- en emosionele probleme.

eVoorligtingsielkunde

Minder ernstige, algemene probleme word deurdie Voorligtingsielkundige

hanteer, Daar Un ingesins-, mentale- of loopbaanvoorligting gespesialiseer

word.

eOpvoedkundige sielkunde

Oaar word inopvoedlcundige sielkunde gepoog om aspekte van die

opvoedkundige proses. byvoorbeeld onderwysersopleiding, te verbeter,

Skoolsielkundiges sal vera! kinders met skool- of huislike probleme behandel

"

en voorlig.

•Bedryfsielkunde

Bedryfsielkunde behels die uitvoering van 'n verskeidenheid take in die bedryfs

en industriele wereld deur die bestuur van 'n personeelafdeling.

Navorsingsfokus

Navorsing word vera! op die volgende terreine ondemeem:

Eksperimentele-, Fisiologiese-, Kognitiewe-, Ontwikkelings-, Psigometriese-,

Persoonllkheids- en Sosiale Sielkunde.

Hoewel Sportsielkunde uit die Sielkunde spruit, word dit in Suid-Afrika nie as 'n

wetenskap beskou nie (net soos in die geval van Pastorale Sielkunde). Voomemende

Sponsielkundiges moet dus eers hulself as Sielkundiges of Bedryfsielkundiges bekwaam

voordat hulle in die veld van Sportsielkunde kan praktiseer. Daar isegter reeds aangetoon

datSportsielkkunde en Sielkunde met mekaar skakel (sien paragraaf2.2.3.4).

Huidiglik bestaan daar nog geen algemeen aanvaarde definisie vir Sportsielkunde nie, tog

word die volgendedefinisies van Sportsielkunde deur Le Unes &Nation (1989) uitgelig:

Morgan (1972) beskou Sportsielkunde as 'n studie van die Sielkundige fondasies van

fisiese aktiwiteit. Volgens Sleet (1972) is Sportsielkunde nie beperk tot die studie van

atlete ofgedrag in atletiese kompetisie nie, Hy meen dat Sponsielkundige navorsing ook

gei'ntresseerd is in die verkryging van kennis rakende skares se gedrag, rehabilirasie en

terapie deur fisiese aktiwiteit, motoriese vaardigheidsverkryging, groepsdinamika in spel,

gereedheid en fisiese venncX! en fenomenologie van beweging. Singer (1978) verwys weer

na SportsieUcunde as die wetenskap van die Sielkunde, toegepas op sport, Turko (1979)

meen weer dat Sponsielkunde die studie van gcdrag is soos wat dit verwant is aan

atletiek. Volgens AJdennan (1980) het Sponsielkunde te doen met die effek van sport self

op menslikc gedrag. Beide Turko (1979) en Alderman (1980) plus dus die klem op die

humanistiese benadering van Sportsielkunde. Cratly (1983) beskou Sponsielkunde as 'n

26

toegepaste subdivisie van die algemene Sielkunde en beklemtoon so die mening deur

Singer (1978) gehuldig. KJem word dus op die sielkundige komponent van

Sponsielkunde geplaas.

Volgens Martens (asngehaal deur Le Unes & Nation. 1989) behoort daar in die

daarstelling van 'n definisie van Sponsielkunde gekyk te word na wat sponsielkudiges

doen, omdat die vakgebied te onvolwasse in sy ontwikkeling is dar daar universeel op 'n

definisie ooreengekom kan word. AJdennan meen in hierdie verband dat hierdie

beskrywing die ontwikkeling van nuttige teoretiese en navorsingsmodeUe wat benodig

word vir die ontwikkeling van die dissipline hinder. weens tekortkominge in die professie

(aangehaal deur Le Unes &Nation. 1989)

Samevattend kan Sponsielkunde dus gesien word as die aanwending van siekundige

beginsels en tegnieke ter bereiking van optimale sportpresusie, Dit impliseer dat

Sponsielkunde van reeds bestaande tegnieke in die Siellcunde gebroilc maak, ten einde

sportpersone se prestasies in sport te verbeter,

Noudat Sponsielkunde omskryf is. kan daar met die bespreking van sekere bestaande

sielkundige tegnieke in die Sportsielkunde voortgegaan word.

2.4. Sielkundlle tegnfeke in SponsieIkunde

Aangesien Sponsielkunde sy oorsprong in die Sielkunde vind, word daar ook by

Sponsielkunde tegnieke aangewend wat algemeen in die Sielkunde voorkom. Waar

sielkundige tegnieke egter aangewend word om alledaagse probleme en afwykende gedrag

by persone te hanteer en op te los. word dit by sport aangewend in die verbetering van

sponpersone se prestasies. Hierdie sponsielkundige tegniekesalnou bespreek word.

27

2.4.1. Visualisering ofbeeldlng

Syer & Connolly (1989) definie~r visualisering asdie proses waarin 'n persoon homself op

'n skenn in sy "brein se oog" sien (""mind's eye"). In die proses wakker hy bewustelike

dagdrome ann en lei hy dit na 'n spesifieke doelwit. Volgens Liebetrau (1982) is

visualisering die mentale beeld wat 'n persoon in sy gedagtes vonn terwyl gefantaseer

word. Hybeskou visualisering as 'n outomatiese aktiwiteit waaraan aile mense deelneem,

hoewel die meeste mense onbewus daarvan is. Visualisering moet egter onderskei word

van dagdrome en drome. Horn (1992) toon nan dat dagdrome en drome, ander tipe

ervarings as visualisering is. Die verskil isdaarin gel~ dat dagdrome en drome toevalling

en onbewustelik is. terwyl visualisering 'n bewustelike fokus van die bewustheid is. Waar

drome en dagdrome toevallige en onbewustelik is. is visualisering 'n doelgerigte

bewustelike fokus van die bewustheid.

Visualisering kan verder ook gedefinieer word as die gebruik van beelde (sonder woorde)

en vera! persepsies om 'n toestand te skep waar alle gebeure presies en outomaties

plaasvind (Roux, 1993). In terme van sport word ge'impliseer dat die atleet visua1iseer om

sy fisiologie te beheer en daardeur prestasies moontlik te kan verbeter.

'n Beeldings- of visualiseringservaring boots 'n sensoriese- (byvoorbeeld visuele) en

perseptuele (gevoelsmatige) ervaring na (Horn. 1992). Aangesien visualisering 'n

vaardigheid is. kan die handelinge wat hiennee gepaard gaan verbeter, verfyn en deur

middel vanoefeningverder verbeter en beheer word.

Die rol van visualisering in span behoon daarom die bereiking van perfekte atletiese

gedrag na te streef.. Dit is daarom veral noodsaaklik om visualisering in die verbetering

van byvoorbeeld styl sowel as voorkoming, eerder as regsteUing van probleme te gebruilc

(Garfield, 1984). Volgens Orlick (1990) het visualiseringoefeninge ook die volgende

voordele:

Oitdwing In atleet om te fokus op wathygaan doen.

28

Oil herinner die atleet waarop hy behoort te fokus om goed te presteer,

Die atleet sebeeldingsvaardighede word verbeter.

'n Klimaat word geskep vir verbeterde prestasie.

Potgieter & Steyn (989) meen ook dat beelding die aandag op relevante faktore fokus,

Verder toon hy aan dat beelding die liggaam en gees voorberei vir die daaropvolgende

aktiwiteite, en ook dat dit as bron vir motivering dien. DaM moet egter in gedagte gehou

word dat waar sekere beelde totale prestasie kan stimuleer, versterk, motiveer, ondersteun

en genot verskaf, ander weer tot 'n beperking en selfs afnarne van prestasie aanleidingkan

gee. Hierdie aspek geld ook by sport. Deur byvoorbeeld vorige mislukkings te herroep

kan 'n negatiewe mentale houding geskep word en angstigheid verhoog word. wat op sy

beurt 'n verlaging in motivering en die maak van onnodige foute tot gevolg sal he(Liebetrau, 1982). Positiewe visualisering sal 'n motiveringseffek toon, aangesien dit

selfvertroue, determinasie en aggressiwiteit (waar van toepassing) kan laat toeneem.

Verder kan dit ook bydra om 'n atleet onder druk kalm te laat bly en strategies te laat

antisipeer. Afbangende van die tyd, plek en situasie waar dit aangewend word kan

dieselfde tegniek dus prestasie verbeter of verswak.

Laastens lig Syer & Connolly (1989) die feit uit dat visualisering fisiese funksionering

affekteer (Edmond Jackobson het al in die 1930's bevind dat beeldingsoefeninge 'n invloed

hetop onwillekeurige spierwerking),ook dieleerproses help versnel, en 'n taal gebruik wat

deur die liggaam hegryp word. (die liggaam se sensasies word tydens visualisering

aangewend). Die outeurs meen dat deur slegs iemand met goeie vaardighede waar te

neem, 'n mens se eie vaardighede verbeter kan word. Hierdie fenomeen kan egter baie

eenvoudig verklaar word.

Oit is reeds bekend <!at 'n persoon sy overte (waarneembare) gedrag kan verander deur

middel van aanpassings in sy koverte (nie waameembare) gedrag. Dit kan vergelyk word

metdie Carpenter effek wat deur Potgieter& Steyn (1988) soos volg beskryf word:

Tydens visualisering vind daar outomatiese motoriese response in die vorm van

spieraktiwiteit plaas. Impulse word gedurende visualisering voortgebring wat langs

29

dieselfde neurologiese bane beweeg as wat gedurende die werXlike beweging geaktiveer

word. Dieselfde EMG'patrone kom dus in die betrokke spiergroep tydens visualisering,

as gedurende die werklike beweging, voor (Roux, 1993). Jowdy &Harris (1990) het so

byvoorbeeld bevind dal vaardiger persone 'n groter verskil in spieraktiwiteit toon tydens

beelding as minder vaardige persone. Visualisering blyk dus In nuttige sportsielkundige

tegniek te wees, mits dit reg gedoen word. Die vraag word geopper na die sogenaamde

"regte'wat noodwendig ook die nard vandie beeIde by visualisering insluit. Om nader aan

In antwoord te kom behoort die nard van beeIde kortliks bespreek le word.

Ollar bestaan tans nog nie eenstemmigheid oor die aard van beelde nie. Volgens die

tweeledige of dubbele ("Dual") kode teorie, word beeldinligting as bf verbale- bf visuele

kodes verteenwoordig. Die proposisionele teorie stel in die plek daarvan voor dat sulke

inligting 'n meer algemene of abstrakte vonn aanneem. Hierdie eerie geniet ook meer

ondersteuning as eersgenoemde (Bird & Cripe, 1986). Daar is verder ook twee primSre

modelle ontwikkelom die visualiseringsproses tebeskryf. Dieinvloei (of neuromuskulere)

model steun die aanname dar daar gedurende visualisering 'n gepaardgaande innervasie van

spiere is, wat gelokaliseerd maar k1einer in omvang is. Die uitvloei model voorspel weer

dat die primcre oorsaaklike faktore van die positiewe effekte van visualisering die

simboliese koderingsaktiwiteit is wat tydens hierdie aktiwiteit plaasvind (Bird & Cripe,

1986).

Syer & Connolly (1989) wys weer daarop dat twee tipes visualisering voorkom, naamlik

probleem-oplossings- en bemeesteringsvisualisering. Probleem-oplossings (hanterings)

visualisering verwys na die proses waartydens beelding aangewend word om stres te

bestuur. Die beginsel van resiprokiese inhibasie word hier gevolg, naamlik dat 'n mens nie

twee emosies (byvoorbeeld hoogs angstig en totaal ontspanne) gelyktydig lean ervaar nie.

Bemeesteringsvisualisering maak weer gebroik van die mentale uitvoering van bewegings

deur atlete om sodoende hul prestasie te verbeter.

30

Ten einde visualiseringsoefeninge suksesvol uit te voer is dit noodsaaklik dat sekere

beginsels gevolg word. Die atleet moet homself intern en ekstem (asof hy homself van

buite sy eie liggaam waameem) kan sien (Roux, 1993). Gill (1986) meen egter dat

visualiseringsoefeninge meer suksesvol is indien die atleet 'n interne perspektief gebruik en

die kinestetiese gevoelens van die uitvoering van die aktiwitelt ervaar, eerder as om die

perspektief van 'n eksteme fokus in te neem, Dit is belangrikdat die atleet al sy sintuie sal

aanwend ten einde die perfekte hologram in sy brein te skep (Roux, 1993). 'n Interne

fokus blyk beter te wees vir geslote vaardighede, en 'neksterne fokus viroop vaardighede,

Bird & Cripe (1986) beklemtoon ook die feit dat helder beelde en beheer daarvan tot

groter voordele sal lei. Die atJeet moet dus beweging kan visualiseer. Volgens Garfield

(1984) sal visualisering wat beweging insluit, net so effektief en voordelig vir

gekondisioneerde atlete wees as die werklike fisiese oefening wat hulle vir hul sportsoorte

doen, Virdie laasgenoemde, om plaas te kan vind, is dit eersteas nodig dat die atleet die

taak kan konseptualiseer (Silva & Weinberg, 1984). Veeder moet die atleet die beweging

teen die korrekte (perfekte) spoed en tyd kan visualiseer, Indien die item van 'n kort

tydsduur is leandit in stadige aksie gevisualiseer word (Roux,1993).

Ander beginsels by visualisering is dat ontspanningsoefeninge dit moet voorafgaan, die

huidige tyd tydens visualiseringsessies gebruik moet word en realistiese en spesifieke

doelwitte gestel moet word. Verder is gereelde oefening nodig. Syer & Connolly (1989)

stel vyf na ses sessies per week. vyf na tien minute per dag voor. Langer sessies van tot

dertig minute word ook aanbeveel. Die lengte van die visualiseringsessies sal athang van

die taak. Vir padatlete word sessies van hoogstens tien minute voorgeskryf. (Surgent,

aangehaal deur Odendal, 1992). Laastens moet visualisering positief engenotvol wees.

Wat navorsing in visualisering betref vestig Silva & Weinberg(1984) die aandag daarop

dal hoewel daar teen 1984 reeds meer as SO studies op die effelctiwiteit van visualisering

op flsiese prestasie gedoen is, daar steeds nie eenstemmige resultate verlcry is nie. Ter

verduideliking haal hulle Corbin aan wat na interpretasie van bestaande literatuur op

31

daardie stadium postuleer dat hoewel daar min twyfel bestaan oor die effektiwiteit van

visualisering op vaardige motoriese prestasle gedurende optimale toestande, dit net so

duidelik isdat beelding nie altyd 'n hulpmiddel tot verbeterde prestasie is nie.

Mohr (aangehaal deur Butt. 1987) het op sy beun 39 studies hersien, waarvan 24 studies

visualisering en fisiese oefeninge gekombineer het. In 19 van die studies het 'n kombinasie

van albei clemente tot grater verbetering in prestasie as enige van die twee clemente

afsonderlik gelei. By vier studies was die fislese element belangriker, terwyl een studie

mentale oefening aanbeveel het, Feltz en Landers (aangehaal deur Butt. 1987) bevind dat

by spesifieke toestande mentale oefening effektief kan wees, aangesien dit na 'n fisiese

effek omgesit word. Van Gyn, Wenger & Gaul (1990) het verder aangetoon dat

visualisering. tesame met nie-spesifieke oefening, beduidend beter bydra tot die

verbetering van prestasie as nie-spesifieke oefening alleen, Visualisering fassiliteer dusdie

oorgang van acfening na prestasie. Daar is verder ook vasgesel dat visualisering

motoriese prestasie fassiliteer (Surburg & Turner. 1991). Dit blyk dus asof dit die fisiese

effek, as gevolg van visualisering is. wat tot prestasieverbetering aanleiding gee. Isaac

(1992) wys egter daarop dat persone. met 'n h<X! visualiseringsvermoe wat van mentale

oefensessies gebruik maak, beduidend meer sal verbeter as persone met 'n lae

visualiseringsverm<X!.

Visualiseringoefeninge verhoog ook selfvenroue. Feltz & Riessinger (1990) het die

relatiewe waardes van visualisering en prestasieterugvoer in dieverhoging van selfvertroue

( met betrekking tot persepsies van doeltreffendheid) en prestasie in 'n kompeterende

spieruithou-taak. nagevors. In die studie het die persone wat van visualisering gebruilc

gemaak het, se prestasie sowel as hut verwagting van prestasie, beduidend hoer waardes

getoon as persone wat slegs aan prestasieterugvoer blootgestel was, of as persone in die

kontrolegroep.

Visualiseringsoefeninge, gekombineer met beelde op In film en ontspanningsoefeninge,

mag vera! belowend vir kinders wees. In In studie om die toepaslikheid van mentale

32

oefening vir kiDders vas te stet, het U-Wei. Qi-Wei. Orlick & Zirzelsberger (1992) 'n

groep sewe- tot lien jarige kinders (tafeltennisspelers) gebruik om die waarde van

beeldingsoefeninge spesifiek met verwysing na kinders se prestasieverbetering na te vors.

Die resultate van die studie het getoon dat kinders wat van visualisering gebruik gemaak

het, beduidend groter verbeterings in akkuraatheid en tegniese kwaliteit van hul houe

getoon hetas in vergelyking met kinders in diekontrolegroep.

Die aanwending van visualisering in sport kan verskeie variasies aanneern. Smith &

Overby (aangehaal deur Smith & Overby. 1990) toon byvoorbeeld aan dat visualisering

aangewend lean word om kwaliteit beweginservarings in dans te verkry. In dieselfde

artikel wys Hamrahan &Salmela daarop dat visualisering as 'n instrument aangewend lean

word om spesifieke dansvaardighede, sowel as dansers se persepsie van

beeldingsaanwending, te verander. Lewis stel unwending van kreatiewe visualisering

voor om die liggaam en brein te integreer, om meer beweging voort te bring en om'n hoer

vlak van sielkundige- en fisiese welstand te bereik,

Navorsing op baan en veld atlete is deur Ungerleider & Golding (1992) gedoen om te

bepaal tot watter mate visualisering en mentale oefeninge deur atlete 'n verhouding tot

hulle items gebroilc is, soweI as die tipe visualisering en mentale oefeninge wat gebruik is.

Ow was ook gepoog om vas te stel of visualisering en mentale oefeninge se aanwending

by olimpiese lcwalifiseerders verskil van di~ by nie-olimpiese kwaliflSeerders. By die

ondersoek van 633 Amerikaanse baan en veld atlete is vasgestel dat 85% van die atlete

wei 'nvorm van visualisering en mentale oefening gebruilc het. 3S% het van interne, 31%

van eksterne (byvoorbeeld video beeld) en 34% van 'n kombinasie van interne- en eksterne

visualisering gebroik gemaalc. Visualisering was ook baie meer by veld as by

hardloopitems aangewend. Oil is dus duidelik dat daar 'n leemte mag bestaan in die

wetenskaplike aanwending van visualiseringstegnielee deur hardlopers.

Lee (1990) stipuieer dat daar 'n tekon is aan inligting ralcende visualisering in

uithoupreswie. Togis reeds vasgestel dat die spesifieke inhoud van visualisering. eerder

.'

33

asdie positiewe aspekte daarvan. krities indie bepaling van dieeffek daarvan op prestasie

is. Hom (1992) wys ook daarop dat 'n persoon se visualiseringsvermoe bepaal word deur

die duidelikheid van die beelde sowel as die mate waartoe hy die beelde lean beheer,

Surgent (aangehaal deur Odendal, 1992)gee 'n duidelike beskrywing van die wyse waarop

visualisering deur langafstandallete geoefen kan word. Hy dui op die belangrikheid

daarvan am eerstens kognitiewe- en tweedens flslese ontspanning te bereik. Oil kan

volgens hom deur progressiewe ontspanningstegnieke gedocn word. Visualiscringsessies

moet oak nie langer as 10 minute duur nie, en kan 'n positiewe, aangename hardloopsessie

insluit, Buiten die feit dat beeIde so duidelik beheerbaar en werklik moontlik gesien moet

word, stelhy 'n paareenvoudige tegnieke voor:

Deur die visualisering daarvan moet die atlete die roete op verskillende maniere

(byvoorbceld re~n, wind en hitte) voel enervaar.

Moeilikedeleop die roete moet positiefbeskou word. (byvoorbeeld "ek kan dit

doen".en "ditsal my nie pia nie").

Die wedloop moet in a1 sy belangrike stadiums gesien word, byvoorbceld die

voorbcreiding daarvan, die begin daarvan, sowelas die wedloop self. Elke stadium

meet positief ervaar word.

Elke goeie vorige prestasie (ook tydens oefening) moet aangewend word om die

visualisering so duidelik en positief moontlik te verlcry.

Oit is belangrik am in gedagte te hou dat die eerste stap tot visualisering, ontspanning is.

Garfield (1984) toon aan dat die Sovjet atletiese oefenprogramme rondom twee

sleutelvaardighede gebou is. naamlik ontspanning en beclding. Hy wys daarop dat

ontspanning 'n oop, reseptiewe toestand van die brein skep wat as essensid!1 beskou word

vir beelding. Navorsing deur Suedfield & Bruno (1990) ondersteun die felt, Gill (1986)

meen dat visualisering as sodanig, as 'n algemene ontspannings -of angstigheids

verlagingstegniek numg karl wees. Volgens Shorr. Sabel, Robin & ConneUo (1980) vind

visualisering deur psigo·visualiscring-tegnieke plaas. Die nut van visualiscring in hierdie

verband tree na vore waar die betrokke persoon 'nduidclike beeld Un kry van die "ideale

model". die self enlofdie gebeunenis. Aan dieander kant lean spanning (byvoorbeeld oak

34

negatiewe gedagtes wat daartoe aanleiding gee) deurvisualisering negatief bei"nvloed word

(Roux, 1993).

Net soos by ontspanning, word fokus ook as 'n verdere belangrike terrein binne die

studiegebied van visualisering beskou. Shorr et al, (1980) wys in dle verband nie net na

aspekte 5005 spanning in spiere nie, maar ook na die gevoel wat die liggaam ervaar (erens

tussen die keel en die maag) wanneer 'n persoon byvoorbeeld 'n vertrek binnekom. Soos

die persoon sy aandag naby hom hou, mag hy voel hoe dit in fokus kom, Garfield (1984)

rig ook die aandag daarop dat konsentrasie tydens visualisering verhoog (fokus en

konsentrasie kan in die verband as sinonieme beskou word).

Oit is belangrik om Ie onthou dat visualisering gewoonlik in kombinasie met ander

tegnieke gebruik word. Kendall. G. Hrycalko, Martin & Kendall, T. (1990) het die effek

van 'n visualiserings-, ontspannings- en self-praat pallet op 'n spesifieke

basketbalvaardigheid tydens kompetisie nagevors. Hier het huUe bevind dat die

intervensie in die verbetering van 'n vaardigheid tydens spel, effektief was. Net so het

Hanrahan, Grove & Lockwood (1990) bepaal dat 'n sielkundige

vaardigheidsoefenprogram oak suksesvol opblinde atlete toegepas kan word.

Virvisualisering om sydoer te bereik, naamlilc om die atleet na perfekte atletiese gedrag

te lei, moet dit eerstens begryp en tweedens korrek aangewend word. In paragraaf 2.4.1

is die aard van beelde, sowel as die tipes beelde wat voorkom bespreek. Veeder is die

vereistes vir suksesvoUe beelde ook uitgelig. Die effektiwiteit van visualisering in sport is

ook nan die hand van navorsing op die gebied van visualisering en sport verduidelik.

Laastens is die raakvlak van visualisering met ander sponsieUcundige tegnieke

aangespreek.

Hoewel spesifieke navorsing met betrekking tot die effektiwiteit van visualisering op die

prestasle van padatletegrootliks ontbreek, blyk dit wei uit navorsing op ander persone en

sportsoorte dat visualisering wei 'n positiewe effek op die prestasie van padatlete behoon

.'

35

te he. Om egter meer inligting rakende die effek van sportsielkundige tegnieke by die

prestasies van padatlete te bekom sal spanning en angs volgende onder die loep geneem

word.

2.4.2. Spanning, angs en stres

Angs kan beskou word as die emosionele impak, of kognitiewe dirnensie van aktivering.

Angs word in die verband gesien as gevoelens van senuwee-agtigheid en spanning

geassosieer met aktivering of opwekking van die organisme (Hom, 1992).

Daar moet gedifferensieer word tussen angs as 'n buitoestand (staat-angs) en angs as In

persoonlikheidskenmerk (trek-angs), Staat-angs word geassosieer met wisselende vlakke

van aktivering en kan gedefinieer word as 'n tydelike toestand van spanning in 'n gegewe

spesifieke situasie. Trek-angs is 'n relatiewe stabiele predisposisie om 'n wye reeks van

situasies as bedreigend te beskouen om daarop te reageer met staat-angs,

Bird & Cripe (1986) onderskei ook tussen mededingende staat- en trek-angs.

Mededingende staat-angs word gedefinieer as die angs reaksie gesneller deur 'n spesifieke

mededingende situasie, terwyl mededingende trek-angs beskou word as 'n geneigdheid om

'n mededingende situasie as bedreigend te sien en om met spanning op so 'n situasie te

reageer, So kan daar verklaar word waarom veral top padatlete soms direk voor 'n

belangrike wedloopspanningsvol voorkom.

Stres kan weer op sy beun gedefinieer word as die proses waarin die persepsie van 'n

substansiele wanbalans tussen omgewingsvereises en responsvermce voorkom. Oit kom

veral voor onder toestande waar mislukking om die vraag te bevredig, beskou word en

sou dit belangrilce negatiewe gevolge he. Die persoon reageer dan hierop met verhoogde

vlakJce van staat-angs (Martens. 1987). Stres kan ook beskou word as 'n negatiewe

emosionele reaksie wat die selfbeeld bedreig (Schutte, 1992). Stres resulteer wanneer daar

'n bloklcasie of inmenging tussen 'n atleet se motivering om te presteer, en die werklike

"

36

preswie is. of wanneer intense druk of konflilc die sneer affekteer. Die gedragsvolgorde

soos deur UebetnW (1982) voorgestel, naamlilc motivering > gedrag > doelwitbereiking.

word nou versteur en sal tot sues aanleiding gee. Indie meese gevalle is dit die betrokke

persoon se eie evaluering van die situasie wat tot verhoogde vlakke van stres aanleiding

gee. Hy dink byvoorbeeld hy presteer onvoldoende, sien die vereistes van die kompetisie

h~r as wat dit werklik is, of dink <!alk te veer ean die gevolge van mislukking. Sues is

dus 'n funksie van die lltleet se eie persepsie (sy persepsie stem nic ooreen met die

werklikheid nie) (Schutte. 1992).

Selyc (lW1gehaal deur Hom. 1992) onderskei tussen eustres (goeie sees) en distres (slegte

sees), wat daarop dul dal nie aile stressors asnegatief beskou moet word nie,

Oil isdus belangrik dat sees bestuur meet word. en waar nodig selfs aangewend moet

word. Hierdie stelling isjuls van toepassing inpadatletielc.

Indie lig van wat oor angs en vera! stres gts! is. is dit duidelik dal te veel angs en sees,

negatiewe gevolge vir die atleet mag inhou. Om hierdie rede is dil noodsaakliJc dat angs

ensuesnie net hanteer sal word nie, maarook waar moomlik, bestuur sal word. Alvorens

stres en angs bestuur kan word. is dit egter nodig dat die bronne van stres en angs

geYdentifiseer moet word.

Bronne van 5tres en angs by atiete sien 500S volg daaroit:

Die hoeveelheld plesier vertay uitdie vorige kompetisie.;

Vrees vir vedoor, beserings en pyn.:

Konflik weens botsende doelwitte (Pretorius. 1992).:

Vrees vir sukses (en nienet vreesvirmislukking nie):

Onkunde en onsektrheid:

On,eduld:

Teenwoordigheid van ander persone:

Fisiese omgewin.:

37

Kompetisie-angs;

Die spanpraaljie. Nie at die spanlede verkeer op dieselfdevlak van aktivering

nie, en behoeftes verskil. 'n Spanpraatjie mag dus sekere allete bevoordeel, maar ook

baie benadeel (Polgieter & Steyn, 1988).

Verdere aspekte wat vera! die atleet se kognitiewe evaluering van die situasie sal bepaal,

en ook tot verhoogdeangs en stres aanleiding kan gee, is onder andere staat angs, interne

gedagtes, attribusies (die manier waarop hy sy eie gedrag en ook die eksterne stressor

evalueer, byvoorbeeld intern teenoor ekstern, stabiel teenoor onstabiel, globaal teenoor

spesifiek), lokus vankontrole. Die waarskynlikheidsvoorspelbaarheid dat die stressor sal

voorkom en ook trek-angs (Roux, 1993).

Elke individu beskik eger oor 'n eie strestolleransievlak. Die hoeveelheid of intensitelt

van stres wat 'n persoon effektief en gemaklik kan hanteer hangvan twee kornponente af,

naamlik oorcrflikheid en die omgewing. 'n Persoon wat in 'n h~ stres omgewing

grootword se strestolleransie sal mettertyd verlaag (Liebetrau, 1982). Volgens

Spielberger (aangehaal deur Diamant, 1991) mag angs ook individue1e verskille in die

frekwensie en intensiteit reflekteer waarin sraat-angs manifesteer. Hoe sterker die trek

angs, hoe groter is die waarskynlikheid dat die individu meer intense elevasies in staat

angs in 'n bedreigende situasie sal ervaar. Morgan (aangehaal deur Diamant, 1991) toon

ann dat die wennende atleet ietwat laer op staat-angs en trek-angs en spanning is, in

vergelyking met die nie-wennende atleet, Landers (1984) merle op dat eUte atlete een uur

voor 'n wedloop verhoogde vlakke van angs ervaar, maar dat dit verminder soos wat die

wedloop nader kom. Nie-eUte atlete se angsv1akke verhoog weer totdat die wedloop

begin. Sodra die wedloop begin verlaag albei groepe se angsvlakke. 'n Week voor die

wedloop is die eltte groep se angsvlakke laer as die van die nie-el!te groep. Verhoogde

angsvlakke kan ook tot verslceie gevolge aanleiding gee, wat vervolgens bespreek word.

Garfield (1984) korn tot die ontdekking dat verhoogde angs selfs meer nadelig vir

prestasie mag wees as 'ntekort aan slaap.

"

38

Om die gevolge van angs verder uit te lig verdeel Pretorius (1992) angs en sues in twee

komponente, naamlilc 'n psigiese en 'n fisiologiese !component. Die psigiese komponent

bestaan uit vrees, spanning, onsekerheid, kommerrillinge en eienaardige gevoelens tesame

met gevoelens van skerpheid en gereedheid.

Die fisiologiese komponent word deur die hipotalwnus in die brein beheer. Die

hipotalamus skei hormone at' en beheer die hormoonvlak wat met angs verband hou.

Verder beheer die hipotalamus die piturt!re Iclier wat kontrole oor die simpatiese-en

parasimpoatiese senuweestelsels uitoefen.

Alhoewel 'n madge graad van angs soms 'n voorvereiste vir prestasie mag wees (Potgieter,

1988), mag te hal! vlakke van angs die volgende nadelige gevolge h~.

Fisiologiese reaksies: Dit mag verhoogde hartklop, verlaagde bloeddruk, laer

weerstand teen uitputting en pyn, vergrote pupille, spiere wat span, mond wat

droog raak, sweetafskeiding, verhoogde asemhaling, somatiese reaksies

(byvoorbeeld maaglcrampe) tot gevolg h8 (Roux, 1993).

Kognitiewe reaksies: Dit mag weer verlaagde konsentrasie, verswakte geheue,

sukkel om besluite te neem, verhoogde bekommernis, antisipering dat die atleet

gaan misluk en obsessiewe gedagtes (negatief) tot gevolg he (Roux, 1993).

Verskeie gedragsreaksies mag ook by angstige persone voorkom, naamlik

spanningsgedrag, rusteloosheid, agressie, argumentasie en passiwiteit (Roux,

1993).

Emosionele reaksies soos vrees, spanning, depressie en skuldgevoelens mag ook

voorkom (Roux, 1993).

Potgieter& Steyn (1988) Jig ook die volgende sielkundige gevolge van verhoogde

angs uit:

.'

39

Gevoelens van moegheid, duiseligheid, verwardheid, paniek en verlies aan beheer

oor gedrag. Betreffende konsentrasie, verloor die atleet ook dikwels die vermoe

om aandagwydte en fokus te bebeer, Gewoonlik vernou aandagwydte Cn

rugbyspeler sal byvoorbeeld nou minder oplettend wees)en word aandag na binne

gefokus Cn persoon mag nou moontlik selfbewus raak), Soos wat druk (staa«

angs) toeneem, is daar ook 'n verhoogde geneigdheid van adele om deel te neem

na aanleiding van hulle aandagstyl-sterkpunte (Nideffer, aangehaal deur Bird &

Cripe, 1986).

Verhoogde angs in die sportsituasie kan ook net so nadelig vir prestasie wees. Forst &

Tenenbaum (aangehaal deur Landers. 1984) ondersoek die die verhouding tussen

sportprestasie en suat-angs, 'n Globale meting van staat-angs het 'n omgekeerde-U

verwantskap met prestasie in sokker en basketbal getoon, Oaar was egter nie 'n

beduidendheid met prestasie in handbal (in spanverband) en swem nie. Die waarskynlike

rede hiervoor is 'n te klein steekproefgrootte. Bird & Hom (1990) toon weer 'n direkte

linere verwantskap aan tussen kognitiewe-angs en mentale foute wat tydens sportprestasie

voorkom.

Oit blyk dus asof 'n vehoging in angs tot 'n verlaging in sportprestasie aanleiding sal gee,

indien hierdie angsvlak 'n optimum waarde (uniek vir elke sportsoort) oorskry. Deur

kortliks naalctivering te verwys lean die bogenoemde stelling duideliker omskryf word.

Aktivering word gedefmieer as die algemene fisiologiese en sielkundige opwekking van

die organisme wat varieer op 'n kontinuum vanaf diepe slaap tot intense opgewondenheid

(Hom, 1992). Potgieter & Steyn (1988) vestig die aandag daarop dat alhoewel

motivering en aktivering dikwels as sinonieme beskou word. db nie heeltemal as korrek

beskou kan word nie, aangesien aJctivering nie aan 'n spesifiekeemosie verbind word nie.

Oit sluit wei 'n wye reeks emosies, byvoorbeeld angs, vrees en opwinding in. Hy beskou

aktivering dus as 'n proses wat 'n individu kan aanwakker, stirnuleer en opwek, of energie

beskikbaar kan siet, as deel van 'n gereedmalcingsproses vir aksie. Volgens Pretorius

40

(1992) verwys aktivering na 'n konstellasie van sielkundige en flsiologiese tekens wat op

'n sportpersoon se gereedheid dui om tot intense fisiese aktiwiteit oor te skakel, Die

sportpersoon se gereedheid kan op 'n skaal van aktivering aangedui word. Die korrekte

vlak van aktivering sal van verskeie faktore athang, naamlik maklike of goed aangeleerde

take teenoor moeilike of pasaangeleerde take: Die optimum vlak van aktivering van

maklike of goed aangeleerde take is nie spesifiek aanduibaar me, maar 'n breer spektrum

van optimale aktivering bestaan, Die teenoorgestelde sal vir moeilike of pasaangeleerde

take geld, nwunlik dat laasgenoemde se optimum vlak van aktivering meer spesifiek

aanduibaar sal wees,

Die tweede aspek tenopsigte van die vlak van aktivering is die tipe sport wat die korrekte

vlak van aktivering aandui. Fyn, kontrole sportsoorte vereis 'n laer vlaJc van aktivering ,

terwyl sportsoorte waar krag en spoed 'n vereiste is, 'n hoer vlak van aktivering vir sukses

vereis.

Laastens sal die sportpersoon se vaardigheidsvlak as 'n aanduider van die korrekte vlak

van aktivering dien. Vaardige (gewoonlik suksesvolle) sponmanne bet nonnaalweg 'n

b~r vlak van optimum aktivering nodig., terwyl die teenoorgestelde vir sportrnanne wat

nie so vaardig is nie geld, naamlik dar 'n lac vlak van optimum alctivering benodig word

viroptimale prestasie,

In terme van padatletiek Un ons dus aflei dat 'n redelike bret! optimum vlak van

aktivering, voorkom, aangesien hardloop as sodanig as 'n eenvoudige aktiwiteit vir die

bereiking van optimalc prestasie bestempel lean word. In die a1gemeen word meer

aktivering benodig as by fyner, konuole tipe sportsoone, aangesien fyn kontrole tipe

sponsoone 'n laer vlak van aktivering benodig as sponsoorte waar krag en spoed 'n

vereiste is.

Oil is ook nadig om na die verband tussen sues, en alctivering en die invloed daarvan op

prestasie te let Potgieter& Steyn (1988) en Hom (1992) verduidelik ditsoos volg:

"

41

-H<Xl stres en lae aktivering sal onderstimulasie (verveeldheidlvennoeidheid) tot gevolg

h!, rerwyl lac stres enh~ aktivering sal lei tot opwinding. Lae sees en lae aktivering sal

weer tot slaap (lomerigheid) lei. Dit is duidelik dat. indien prestasie vebeter wit word,

oormatige angs hanteer en bestuur rnoet word.

Volgens Syer& Connolly (1989) gaan alle angs gepaard met fisiese spanning. Indien dit

verby die punt van positiewe opwekking verhoog, mag gepaardgaande spanning as

neuroties bestempel word. Terwyl angs 'n atleet se veg-en-vlug reaksie stimuleer, verlaag

dit sy begeerte om deel te neem. Die eerste Slap in die hantering van angs is om dit te

herken, Sielkundiges gebruik sielkundige tegnieke om interne eneksteme stressors in die

algemene lewe beter te kan hanteer, Hierdie tegnieke word ook in sport aangewend

(Liebetrau, 1982). Syer & Connolly (1989) definieer ontspanning as 'n tydelike en

doelbewuste onttrekking van aktiwiteite wat, indien dit op die regte tydstip gedoen word,

'n persoon toelaat om hom te herlaai en sy flsiese, mentale en emosionele energie ten voile

te benut, Ontspanning word daarom ook fisies, emosioneel en mentaal gekenmerk deur 'n

afwesigheid van aktiwiteit en spanning. Oil kom in grade voor, en kiln op 'n kontinuum

voorgestel word. Die term "ontspanningst.erapie" of "ontspanningsoefeninge" word

algemeen gebruik om te verwys na enige van verskeie tegnieke waarvan die hoofdoel is

om van die nonnale, maar negatiewe, fisiologiese simptome wat die menslike liggaam

onder stres vertoon, ontslae te raaIc (Cotton, 1990).

Oit isdus duidelikdat ontspanningstegniekc die teenoorgestelde effek het as angs en stres,

Oil isegter belangrikdat hierdie tegniekc nienet as behandeling vir angs-en stressimptome

aangewend moet word nie, maar ook vera! pro-aktief aangewendmoet word as deel van

dieatleet se totaie oefenprogram. In hierdie verband wys Orlick (1990) op die nut vandie

aanwending van sleutelwoorde. Indien die atleet sekere sleutelwoorde lean aanleer (wat

gewoonlik relevant is en maklilc om te onthou) tydens ontspanningsessies, lean hy in 'n

krisissituasie maklik weer entspan en sy aandag behou deur dump re fokus,

42

OnlSpanningsoefeninge in Sponsielkunde word ook aangewend om atlete gereed te maak

vir onder andere mentale oefeninge (byvoorbeeld visualisering) en visuele motoriese

gedragsoefeninge (Bun, 1987). Ontspanning gee die atleet die vermoe om

linkerbreinaktiwiteit te venninder (wat deur spanning en angs veroorsaak lean word, en

kan lei tot onakkurate en lomp bewegings), selfs in spanningsvolle situasies. Verhoogde

regterbreindominansie sal daartoe lei dat die atleet beeIde produseer wat die

senuweestelsel rig am aksies uit te voer. Alhoewel linkerbreindominansie nodig is om

strategiet! uit te werk, is die manipulasie en herrangskikking van beelde sentraal tot die

atleet se gedrog. Ow word dus aanvaar dat die regterbrein gebruik moet word am die

atleet te rig vir sy sponbeoefening (Raux, 1993). Die drie ontspanningstegnieke wat

wwskynlikdie bekendste is, en die meeste indie Sportsielkunde gebruik word. is:

Progressiewe ontspanningsoefeninge van Edmund Jacobson;

Outogene opleiding van J.D. Schultz;

Meditasie.

Wat navorsing betref wys Gill (1986) daarop dat die beslaywing en toepassing van

angsbestuursiegnleke in sport beperlc in omvang is. Daar bestaan volgens hom nie

sekerheid oor waner tegniek die rnees effektiewe vir onderskeie individue en verskillende

situasies is nie. Verder is die gewensde wyse waarop sportdeelnemers gehelp kan word

om hul eie angsbestuurstegnieke te ontwikkel, nie breedvoerig nagevors nie. Tog is dit

interessant dat ontspanningsoefeninge as een van die populSrste sielkundige tegnieke in 'n

mentale oefenprogram van Ball (1990) ingesluit is. Hierdeur impliseer hy dat

ontspanningsoefeninge deel van 'n mentale oefenprogram behoort te vorm.

Oit is dus duidelik dat In angsverlagingsprogram in die hantering van angs oak tot

moontlike prestasies van padatlete aanleiding mag gee. Deur onlSpanningsoefeninge as

deel van 'n sponsielkundige ingreep in so 'n studie in te sluit, kan hierdie aanname

empiries nagevors word. Kerr &. Leih (1993) het byvoorbeeld bevind dat so 'n program

totbeter prestasie. visualisering en aandagsyl aanleiding gegee het

43

In voorafgaande paragrawe is 'n omskrywing van angs en stres, sowel as tipes angs en

stres weergegee. Oorsake, gevolge en die hantering van angs enstres is bespreek waama

die die raakvlak tussen angs en stres en aktivering verwys is. Vervolgens sal aandag as

verskynsel, waarna as sportsielkundige tegniek onder die loep geneem word.

2.4.3. Aandag

Twee onderwerpe binne die veld van kognitiewe vermoens wat die meeste belangstelling

in die Sportsielkunde prikkel, is visualisering en aandagstyl (Gill, 1986). Maartens (1987)

beskou aandag as die proses waardeur bewustheid gerig word soos wat inligting aan die

sintuie beskikbaar raak. Aandag is die proses wat 'n persoon gebruik om die buitewereld

te ervaar. Twee aspekte van aandag kan onderskei word naamlik konsentrasie en

wakkerheid (Martens. 1987).

Konsentrasie (fokus) kan gedefinieer word as die vemouing van aandag, 'n fiksasie van

aandag na 'n sekere stimulus, en die volhou van aandag op geselekteerde stimuli.

Konsentrasie staan ook bekend as aandagspan. Tydens konsentrasie word die brein tot

"stilstand" gebring - gefokus op die hede. Dit is ook noodsaaklik dat konsentrasie

gemaklik plaasvind. - dit wit sa met inspanninglose inspanning. Konsentrasie dui dus op

hoe gekonsentreerd jouaandag is.

Die tweede aspek van aandag is wakkerheid. Die graad van wakkerheid verwys na 'n

persoon se bewustheid van die stimuli wat op sy sintuie inwerk. Oit het ook te make met

'n persoon se responsiwiteit totdie omgewing. Om wakker te wees beteken om aandag te

skenk, Oit vereis egter mentale inspanning, en is daarom afhanklik van die betrokke

persoon se mentale kapasiteit. Indien die omgewing kompleks isen die betrokke persoon

se kapasiteit oorskry word (wat vera! die geval in baie sportsituasies is) sal prestasie

afneem. Om psigiese uitputting (wat na fisiese uitputting sal lei) dus te voorkorn, behoon

atlete te weet wanneer om te konsentreer en wanneer Die, juis omdat konsentrasie as

sodanig self baie energie verg. Psigiese uitputting kan ook daartoe aanleiding gee dat

44

aandaggewingsmeganismes defek kan raak. Die belangrikheid van korrekte aandagfokus

en aandagverskuiwing word dus hier uitgelig.

By die ondersoek van die aandagverelstes van 'n taak kan drie dimensies onderskei word

(Nideffer. aangehaal deur Potgieter, 1988). Eerstens word daar na breedte van aandag

verwys, wat bepaal word deur die hoeveelheid stimuli waaraan gelyktydig aandag geskenk

word. Aandagbreedte kan op 'n kontinuum geplaas word wat vanaf nou tot wyd strek.

Die breedte van die aandagstyl word bepaal deur die hoeveelheid stimuli waaraan

gelyktydig aandag gegee kan word. Aandagsrigting is die tweede dimensie van vereistes

by aandag. Dit kan intern en ekstern wees, en kan verder ook op 'nkontinuum geplaas

word. Tydens 'n interne fokus skenk die betrokke persoon aandag aan sy eie gedagtes en

gevoelens, terwyl tydens 'neksterne fokus, aandag aan die omgewing geskenk word. Die

derde dimensie van aandag is die vermoe om aandag langs die genoemde kontinuums te

verskuif, nagelang van bepaalde omstandighede.

Uit die bogenoemde is dit duidelik dat daar vier aandagstyle, naamlik breed-ekstern, nou

ekstern, breed-intern en nou-intem, bestaan wat op grade van aandagsbreedte en

aandagsrigting van mekaar verskil. Langafstandatlete sal byvoorbeeld oorwegend van 'n

non-interne styl gebruik maak am hulle gedagtes opdie meganika van hul hardloopstylen

die ontspanning van sekere spiergroepe te rig (Potgieter & Steyn, 1988). Morgan

(aangehaal deur Martens, 1987) wys daarop dat hoewel baie ulthouvermoe-atlete hul

gedagtes vanaf hul liggame en die gebeurtenis dissosieer, wareldklas langafstand

deelnemers gedurig hul sandag verskuif vanaf intern (op liggaamrespons en tegniek) na

ekstem (op mededingers en die roete) en omgekeerd, Die rede hiervoor is dat hulle hul

pas en tegniek kan sanpas am prestasie daardeur te optimaliseer. So het Acevedo,

Dzewaltowski. Gill & Noble (1992) oak die feit beklemtoon dat dissosiasie die atleet kan

help om van pyn en eentonigheid te vergeet en die wedloop meer te geniet, Uit Seller

(1991) se studie lean afgelei word dat top atlete vroeer as gemiddelde atlete klein

hindemisse op hardlooproetes ignoreer (wat andersins die atlccI stadiger laat hardloop

45

weens flsieseltegniese kostes) en dus 'n vinniger hardloopspoed deur die hele wedloop

handhaaf, wat assosiasie tydens wedlope bekJemtoon.

Oit is noodsaaklik om daarop te let dat aandaggewing- en konsentrasievaardighede

aangeleer en ingeoefen kan word. Verskeie tegnieke bestaan in die Sponsielkunde om

hierdie vaardighede aan te leer en nan te wend. Bird & Cripe (1986) dui byvoorbeeld aan

dat transendentele meditasie van Benson gebruik word om 'n persoon se aandag passief te

fokus. Orlick (1990) beklemtoon ook die belangrikheid van die inoefening om te kan

herfokus, as 'n strategie vir die beheer van afleidings. Sleutelwoorde kan in hierdie opsig

net so effektief aangewend word as by spanning, inteendeel, dit is meestal spanning en

angs wat verantwoordelik is viraandagverlies.

Navorsing voor die 1984 se Olimpiese Spele met betrekking tot wat afrigters as die

belangrikste sielkundige komponente vir atlete (baan sowel as veldatlete) wat aan die

Spele sou deelneem beskou het, het die volgende vier aspekte op die voorgrond laat tree.

Hantering vanekserne stressors betreffende evaluering;

Hantering van kulterele verskille;

Konsentrasie beheer- vooren tydens die item;

Om positief te bly.

Onder konsentrasie-beheer was veral spanning voor die tyd, bantering van onvoorsiene

gebeure en herfokus na slegte beslissings, foute en terugslae uitgelig (Orlick, 1986).

Orlick & Partington (1986) het na aanleiding van vraelysdata van 165 Olimpiese atlete

bevind datatlete wat hul foms die beste kan beheer en rig, voor en tydens deelname, die

beste presteer, Die atlete se visualiseringsverm~ (ervaring van enbeheer van beelde) was

ook direk verwant aan prestasie-uitkomste by die Olimpiese Spele. In terme van

padatletiek mag dit interessant wees om vas te stel of konsentrasiebeheer en

visualiseringsvermoe (sien paragraaf 2.4.1.) ook tot 'n verbetering in prestasie by padatlete

aanleiding salgee.

"

46

Bull (1991) het in 'n ondersoek om die persoonlike en situasionele invloede op

ontvanklikheid van 'n mentale vaardigheidsoefenprogram te identif'aseer, bevind dat atlete

wat hulle vrywillig aan die program onderwerp her, hoer sportmotiverigstcllings en laer

konsentraslevermoens getoon het as atlete wat hulle rue vrywillig aan die program wou

onderwerp nie. Die rede is dat eersgenoemde groep graag hulle mentale vaardighede wou

verbeter. Konsentrasie word dus as 'n belangrike mentale vaardigheid beskou.

Oit isduidelik dat 'n sportman aandagsfoute kan maak wat 'n negatiewe uitwerking op sy

prestasie sal hS. Nideffer (aangehaal deur Butt, 1987) vestigjuis die aandag op die feit dat

die onderliggende aanname van aandagsbeheeroefenlnge die feit isdat konsentrasie deur''n

persoon se aandagstyl gefassiliteer of geblok word (tc nou aandagfokus mag byvoorbeeld

tot stikking lei). Volgens Potgieter & Steyn (1988) is die probleem gewoonlik nie 'n

onttrekking van konsentrasie nie, maar wei konsentrasie op die verkeerde dinge. Hy

bedoel hierby nie dat die aandag nooit moet verskuif nie, aangesien 'n onbuigbare

aandagstyl netso nadelig vir sportprestasie kan wees. Syer & Connolly (1989) dui aan dat

die atleet 'n bewustheid moet behou van atdie veranderende inligting verwant aan die vloei

van die item, sodat diemees relevante inligting aanhoudend toegelaat kan word om tydelik

in fokus te kom ten koste van alles anders. Slegs dan saldie atleet vinnig en ten volle lean

reageer om sy doelwit te bereik. Deur te oefen om te konsentreer, kan die atleet leer .

wanneer, waarheenenwaarom sy aandag afgelei word. Die rede waarom aandag afgelei

word bly dieessensielegedagte by konsentrasie.

Easterbrook (aangehaal deur Bird & Cripe. 1986) postuleer dat die probleem byangs la.

Volgens sysein ("Cue") -aanwendings hipotese isdaar 'n vennindering in die hoeveelheid

perifere seine wat 'n persoon kIlO prosesseer soos watsy angsvlakke toeneem. Soos wat

angs verhoog, vind daar dus 'n aandagsverskuiwing plaas. Dit kan vanuit twee

perspektiewe beskou word:

Aandagstyl en trek·angs.

Angs is sistematies verwant aan 'n deelnemer se vermoe om sy aandag vrywillig te

vemou en om konsentrasie tydens deelname te behou (Bird & Cripe. 1986).

47

Indien 'n arleet nie aandagsvemouing kan beheer nie, neig hy om deur stimuli

oorbelaai te raak, wat weer sy prestasle sal beperk. 'n Persoon met hoe trek-angs

toon beide interne en eksterne stimuli-oorbelading, sowel as 'n onvermoe om

nandagsvemouing te beheer,

Aandagstyl en staat·angs.

500s wat druk (staat-angs) toeneem, verhoog die geneigdheid van atlete om na

aanleldlng van hul aandag-sterkpunte deeI te neem, 'n Verlies nan

aandllgbuigbaarheid kom dan voor. Volgens Malan (1992) sal te veer stres (flSies

en psigies) 'n atleet se aandag tot nou-Intem dwing, terwyl te min stres 'n dwaal

effek op die atleet se aandagstyl sal he. Our sal dus respektiewelik van

stresverlagings- en stresverhogingstegnieke gebruik gemaak moet word om die

atleet sy aandagstyl korrek te laat aanpas. 'n Optimale vlak van stres vir die

betrokke atleet en situasie (ook tipesport) word dus hier asrasionaal gevolg,

In 'nstudie gemik om kruinprestasie beter te begryp, hetJackson &Roberts (1992) bevind

dat 'n totale fokus op prestasie onder andere 'n sleutelelement in die persepsie van 'n

superior toestand van funksionering is. Wanneer aandag op die aktiwiteit gerig is en

positiewe psigiese energie hoog is. rapporteer allete dikwels die ervaring van veranderde

toestande van bewustheid ("altered states of consciousness"). Hierdie toestande word

gewoonlik gekenmerlc deur tyd wat blyk om te verstadig of stil te staan en bewegings wat

in 'n stadige aksie afspeel (Martens. 1987). Ludwig (aangehaal deur Nideffer.I992) het 'n

verskeidenheid van hierdie ervarings insluitend drorne, dwelmervarings. meditasie,

spontane kruinervarings en mentale afwyJdngs nagevors. Die volgende perseptuele- en

inligtingsproseseringsvaardighede is gei'dentUlSCCr wat blyk om kritieke bepalers van

hierdie ervarings te wees:

Alterasies in denke, versteurde tydsin. verlies van beheer, verandering in

emosionele uitdrukking. liggaamsbeeldverandering. perseptuele seumisse,

verandering in betekenis en betekenisvolheid. gevoelens van herlewing. groter

oopheid vir suggesties en stiklcing.

48

Vit die bogenoemde is dit duidelik dat aandagstyl 'n belangrike rol in die prestasie van

sponpersone speel, Verder kan gestel word dar 'n verkeerde aandagstyl tot verswakte

prestasie in selfs 'n sportsoort soos padatletiek aanleiding kan gee. So is ook aangetoon

dat langafstandatlete oorwegend van 'n non-Interne aandagstyl gebroik sal maak, maardat

dit ook noodsaaklik isom aandag te kan verskuif. Die effektiwiteit van 'n nou-inteme

aandagstyl mag betekenisvol bydra tot die prestasie van padatlete. Vervolgens word

aandag geskenk nan medltasie as verdere sielkundige tegniek wat moontlik 'n positiewe

bydrae totdie prestaslevlakke van padatlete mag lewer,

2.4.4 Medltasle

Transendentele Meditasie, sowel as ander meditasie-prosedures byvoorbeeld yoga en zen,

het ongeveer 4000 jaargelede in Indi~ en ander dele van Asil! ontstaan (Bird & Cripe,

1986). Dit het eers vanafdie 1960's belangstelling indie Weste ontlok, en bied geestelike

tegnieke wat konsentrasie op die subjektiewe brein aanmoedig. By yoga en transendentele

meditasie word daar gestrewe na innerlike vryheid en ruirnte, sodat die brein, liggaam en

siel losgemaak word van die strukture wat dit gewoonlik omsluit. Atlete kan nou ook

innerlike bronne aanwend om optimale prestasie te bereik (Butt, 1987).

Tydens transendentele meditasie word daarpassief op 'n mantra (enige voorwerp of klank,

byvoorbeeld die lettergreep "om" in "ahom"), uniek vir elke persoon, gekonsentreer

deurdat die persoon syoe sluit, Volgens Potgieter & Steyn (1988) is die gedagte nie vir

diepersoon om beheer oor sy aandag te verkry nie, maar om bewus te raak van sy aandag

wat dwaai en dit gemakJilc na die mantra te laat terugkeer, Om dienut van 'n mantra beter

te begryp sal na die funksionering van die regterbrein tydens meditasie verwys word.

Roux (1993) haaI die volgende persone aan in die verduideliking van hoe meditasie en die

regterbrein funksioneer:

"

49

-Clrignotta, Todsco & Lugaresic (1980) het sieUcundig en neurologies bewys dat die

regter-lurnbiese sisteem betrokke is by ekstasiese ondervindinge (die emosie wat met

kruinervarings geassosieer word).

-Wieser & Mazzola (l98S) het bewys dat musikale konkordansie regterbrein

funksionering aktiveer, Rinne word in baie mediteringstegnieke ingesluit (byvoorbeeld

mantras. drome, musiek en sang) am 'n mediteringstoestand binne Iegaan.

-Tydens die WlIlvang van meditasie kom verhoogde alpha-amplitudes in die

linkerhemisfeer voor en versprei dan na die regterhemisfeer (Grueck & Stroebel. 1975).

Die aanwending van so In mantra sal slegs geslaag wees indien daar aan sekere vereistes

voldoen word. Vir mediteringsbenaderings isdaarviervoorveretstes:

'nStil plek, vry van afleiding;

'nGemaklike posisie (watgewoonlik vir20minute behou kan word);

'nObjek, k.lanlc, gevoel of gedagte om op te fokus;

'n Passiewe houding (Cotten, 1990).

Indien meditasie suksesvol uitgevoer word, mag dit sekere voordele inhou. Potgiete &

Steynr (1988) wys op die volgende fisiologiese gevolge van transendentele meditasie:

Afname in harttempo, asemhalingstempo, bloeddruk, velgeleidingsweerstand en

spiertonus, Hy meen dal die tegniek atlese lean help omvinniger te leer, meerontspanne te

wees, en minder energie vir dieselfde take te gebruik, Benson (1975) se

ontspanningsresponstegniek isook van transendentele meditasie afgelei (Cotton, 1990).

In die lig van die voorafgaande, is dit nie moontlik om uitsluitsel te gee oor die effek wat

meditasie op sportpresusie, en veral ook die prestasie van padatlete, mag h! nie. Min

empiriese navorsing is reeds indie gebied ondemeem. 'n Moontlilce rede hiervoor mag die

kontroversie op godsdienstige vlak. met betrekking tot hierdie tegniek wees. 'n Volgende

sielkundige tegniek watmoontlik 'n invloed op padatlete se prestasievlaklce mag uitoefen,

naamlik self-praat , sal nau bespreek word.

2.4.5. SeJ'.praat

Tydens self·praat word daar op die gedagtes. geheue, seJf-verkJarings en kognitiewe

Imerpsigiese kragte binne 'n persoon gekonsentreer. Alben. Ellis, Zastrow. Glasser en

ander rnsionele psigoterapeute het reeds die kragtige en belangrike invloed van self-praat

op aile aspekte van die totale persoon se sielkundige-, fisiologiese- en persoonlike

funksionering aangetoon (l.iebetrau, 1982). Self·proat. wat eintlik oorwegend gedagtes

oordie selfbehels, won! buiten die fisiologiese potensiaal en oefening van die atleet as die

enkele belangrikste bepaJer van sukses in sport beskou, Verskeie navorsers het in die

verlede gepoog, en is steeds besig, om self-praat teoreiies te verklaar. Ellis se rasionele

emotiewe terapie (RET)·model word gebruik om self-praat betertebegryp.

'n Persoon se respons hang van sy geloofstelsel af. 'n Positiewe geloofstelsel behoort

volgens hom optimum prestasie tot gevolg te h8. Zastrow se self·praat model plans

verdere lig op die onderwerp, wanneer hy stel dat 'n stimulus self·praat tot gevolg sal h8

wat weer opsy beurt 'nresultaat sal veroorsaak,

Liebetrau (1982) wys venier ook dat geverbaliseerde self-praat 'n sterk motiverings- en

opwekkingseffek op atlete het, veral wanneer atlete daarvan bewus is dat hulle van die

tegniek gebroik maaJc. Dieselfde beginsels soos reeds verduidelik geld bier. Die invloed

van kognisie en kognitiewe beheer van die atleet se emosies en gedrag mag verleng en

deur geverbaliseerde self·praat. voor en tydens deelname in sport verbeter word. Dit is

wei nodig dar self-praal deur die atleet selfgedoen moet word, en positief, opwekkend,

stimulerend en motiverend is. aangesien dit hoogs persoonlik is en tot voordeel van die

atleet selfsal strek.

In 'n studie van Kendall et aI. (1990) kom hy tot die gevolgtrekking dat self-praat 'n

positiewe invloed op preswie in die uitvoering van 'n spesifieke basketbalvaardigheid

gehad het. Daar is ook verder deur Acevado et al, (1992) vasgestel dat

ultramarathonatlete se voorbereidingstrategie! gedurende oefening en wedlope wei

51

voorbeelde van self-praat ingesluit het. Dit blyk dus asof self-praat 'n nuttige tegniek in

die verbetering van padatlete se prestasies mag wees, In die bespreking van bestaande

sponsielkundige tegnieke wat moontlik padatlete se prestasievlakke in wedlope mag

verbeter, word die rol van hipnose in Sponsielkunde vervolgensuitgelig.

2.4.6. Hlpnose

Hipnose is die vermoe om aandagfokus te manipuleer (Taylor, Horevitz & Balague,

1993). Benson en ander, sowel as Gorton (aangehaaJ deur Bird & Cripe, 1986)definieer

hipnose asdiegernduseerde status gekenmerkdeur verhoogde aanvaarding van

suggesties. Hipnose kan ook beskou word as'n toestand van verhoogde aandag. (Bale

miskonsepsies bestaan oor hipnose, byvoorbeeld dat dit 'n toestandvan onbewustheid is,

ofdatiemand onder hipnose iets teen sy wilkan doen), Die hipnotiese proses bestaan uit

sekere stappe war. hoewel dit effens verskillend insommige bronne aangetoon word.

basies soos volg onderskei word: Pre-induksie prosedures, induksie prosedure, behoud

van hipnotiese status, ontwaking.

Hoewel gevolgtrekkings dikwels teenstryding is, meen Butt (1987) dat hoe meer

ontwikkeld die atleet is, hoe minder sy prestasie deur hipnose bei'nvloed sal word. Hy wys

ook daarop dat persoonlikheidsfaktore soos vatbaarheid vir hipnose en selfvertroue die

hipnotiese effek lean be\'nvloed. London & Fuhrer (aangehaal deur Butt. 1987) sa dat daar

soms 'n positiewe effekverkry word aangesien die persoon positief ingestel is. eerder as

gevolg van die objelctiewe effek van hipnose, juisweens die feit dat die suggesties, tydens

hipnose gebruilc. so motiverend is. Butt (1987) lig die volgende doelwitte van hipnose in

spon uit:

Motivering word verhoog en 'n intense begeerte om te oefen word geskep;

Foute in die persoon setegnielc kan gekorrigeer word:

Irriterende faklore in die omgewing kan bestuur word:

Die uitJewing van 'nvrye mededingende houding op die regte tyd kan aangemoedig

word:

"

'2

Die atleet lean aehelp word om sy mentale beperkinge uildie wea te ruim;

Die behandeling van beserings kan vergemaklik word.

Taylor (1993) wys daarop dat hoewel hipnose 'n nunige tegniek in die verbetering van

sportprestasies kan wees en die sukses daarvan buite sponverband reeds empiries bewys

is, daar min empiriese bewyse van die effektiwiteit daarvan in sport bestaan, Die outeurs

beklemtoon die feit dat die potensiele gevaar van hipnose net so nadelig kan wees as wat

die moontlike nut daarvan voonJelig kan wees, Deeglike voorbereiding (opleiding, sowel

as vas.~tel1ing van behoeftes) word dus vereis. Slegs opgeleide deskundiges mag van

hipnose as tn tegniek gebruik maak, maar die etiese beginsels moet egter altyd in gedagie

gehou word. 'n Verdere tegniek binne die veld van hipnose is self-hipnose.

2.4.7. Selr.hlpnose

Tydens self-hipnose tree die betrokke persoon as sy eie hipnotiseerder op, deurdat by

homself in tn ontspanne, reseptiewe toestand plaas. Die persoon mag dan met homself ,

praat, 'n gedeelte lees of OIl 'n band van homself of van iemand anders luister (Orlick,

1990). Orlick meen dal hipnose, self-hipnose, suggesties en outo-suggesties die kapasiteit

het om menslike prestasie te verbeter, Hy defmieer 'n suggestie as die proses waarin een

persoon direk of inditek die gedagtes of aksies van 'n ander in tn nonnale, wakker toestand

infiltreer. GedurendeOUlO-suggestie betnvloed die beb'Okke persoon direk of indirek sy eie

gedagtes of aksies in 'nbewuste, wakker toestand. Oil lean intensioneel of onintensioncel

Wee! enmag positieweofnegatiewe gevolge he.

Volgens Nideffer (1992) het self-hipnose dievolgende gevolge vir sport:

Oit gee 'n persoon struktuur en leer hom om beheer en verantwoordelikheid Ie

aanvaar;

tn Persoon lean deel word van die vaardighede wat by wit ontwikkel. Self-hipnose

b maklik gestruktureerd, soclat die persoon homself post·hipnotiese suggesties kiln

53

gee wat die oordrag van sy gevoelens en ervarings in die hipnotiese toestand tot

die werklike prestasiesituasie sallaat fassiliteer.

Self-hipnose bestaan uit vier komponente (Nideffer, 1992):

Fiksasie is die eerste kornponent. Dit behels die ontwikkeling van 'n toe stand van

spierontspanning. Die tweede komponent bestaan uit sentrering en die

verskuiwing van aandag vanaf ekstern (Usagte oe") na intern ("harde oe") terwyl

die derde komponent na die atleet se inlewing en visualisering van homself en die

omgewing, terwyl hy "in die sone speel", verwys. Die gee van suggesties om die

persoon se gevoelens en beheer oor konsentrasie oor te dra na die werklike

prestasie situasie vorm die vierde kornponent van self-hipnose.

Self-hipnose kan as 'n eenvoudige en veiligetegniek gesien word. Oit is egter nie

moontlik omsonder empiriese navorsing alckuraat te voorspel wat die nut daarvan in die

prestasies van padatletesal wees nie. Die tegniek blyk tog gestruktureerd en wei van

motiveringswaarde te wees. 'n Verdere tegniek wat moontlik by padatlete aangewend

kan word is bioterugvoering.

2.4.8. Bfoterugvoerfna

Bioterugvoering behels die verskaffing van inligting oor die betrokke persoon se

Uggaamsprosesse. Die atleet lean nou spanning in sy spiere monitor, deurdat 'n

elektrorniograaf (EMG) 'n verhoging of verlaging in spierspanning aandui (Potgieter,

1988). Die elektromiograaf is 'n grafiese voorstelUng van die versterkte elektriese

aktiwiteit van die spier (boer spanning in die spier salh~r elektriese aktiwiteit tot gevolg

hal. Deur middel van biotemgvoering lean die atleet dus leer om sy spierspanningsvlak te

beheer. Bioterugvoering word diJcwels in samehang met outogeniese

ontspanningsoefeninge gebruik (Butt. 1987).

"

Aangesien gespesiaJiseerde toerusting benodig word vir bioterugvoering, blyk hierdie

tegniek se praktiese waarde in die verbetering van sportprestasie beperk te wees. Die

moontlike invloed van kognisie op prestasie inpadatletiek sal noubespreek word.

2.4.9. Kognisie

Kognisie in Sponsielkunde verwys na die invloed van kognitiewe denke op prestasie in

sport. Tegnieke wat dikwels gebruik word sluit onder andere gedagtestop, die

verandering van vrees na opgewondenheid, "asof" tegnieke, potensi~le probleemanalise en

potensiele geleentheidsanalise in (Roux, 1992). Kognitiewe herstrukturering word ook

gedoen aan die hand van Ellis se rasionele emotiewe terapie, Beck se kognitiewe terapie

en Meichenbaum se self-instuksionele opleiding (sowel as stres inokulasie wat 'n variasie

van laasgenoemde tegniek is) (Roux, 1993).

Durtchi & Weiss (aangehaal deur Landers, 1984) het by die vasstelling van sielkundige

kenmerke van elite en nie-eHte marathonatletegevind dat varierende patrone van kognisies

en mentale voorbereidingstegnieke, in die algemeen sterk gekorreleer het met prestasies

van die atlete. ElIte adete verskil beduidend van nie-elfte atlete op veranderlikes van

selfvertroue, aandagfokus en maksimum potensiaal (Gerald, Weiss & Weinberg, 1981;

Highlen & Benett, 1979; Silva & Schultz, Haslam & Murray, 1981). Na aanleiding van 'n

ondersoek na die psigo-flsiologiese disfunksies tussen eHte en nie-eHte atlete (stoeiers,

roeiers en langafstandatlete) is daar voorspel dat 'n angstige, depressiewe, introvertiese,

onsekere, moe! en psigies-uhgeputte atleet minder suksesvol behoort te wees as 'n atleet

waarby genoemde lcenmerke ontbreek (Morgan & Costill, 1972; Morgan & Johnson,

1978; Morgan & Polloack, 1977). In hut ondersoek na die sielkundige kenmerke,

kognitiewe strategi~ enoefenmetodes van eUte en nie-eUte marathonatlete, het Durteh &

Weiss verder bevind dat:

EUte en nie-eUte atlete verskil in hul toewyding tot hardloopen motiewe

daarvoor. EUte adele oefen kwantitatief- en Icwalitatiefgewys ook meer as nie

eUte atlete.

.'

55

Beide groepe se profiel van buitoestande ("Proflle of Mood States" (P.O.M.S.»

was dieselfde. In die algemeen toon belde groepe positiewe mentale gesondheid,

Die outeurs lig ook die belangrikheid van verdere navorsing op die gebied van

sporrpersoonlikheid en voorspelling van atletiese prestasie uit. Hulle wys daarop

dat toetse egter sum met ander metings gebruik moet word en eksterne faktore in

aggeneern moet word.

Sacks, Milay, Perry & Sheennan (aangehaal deur Sacks & Sachs, 1981), toon dat atlete se

denke (mentale toestand) tydens langafstand hardloopsessies verstadig en versteur word

(Chodes, 1978; Sheehan, 1978). Morgan & Pollock (1977) onderslcei op grand van

kognitiewe tegnieke twee groepe marathon atlete , naamlik assosieerders en dissosieerders

(sien paragraaf 2.4.3.). Sime (aangehaal deur Sacks & Sachs, 1981) het egter in di~

verband bevind dat sommige atlete van beide assosiasie en dissosiasie tegnieke tydens

wedlope gebruik maak. Sacks kan egter geen eenvoudige kcnmerkende eienskappe van

kognitiewe hanteringstrategie! in die hardlopers wat hy bestudeer het, vind me. Diamant

(1991) wys egter op die belangrikheid daarvan om die fyn lyn tussen maksimum prestasie

en oorekstensie te bereik. Hy dui aan dat dissosiasie 'n doelbewuste afsnyding van die

atleet van sy sensoriese terugvoer is. wat hynormaalweg van die liggaam verkry•. In hut

studie het Sacks & Sachs (1989) ook geen hardlopers gevind wat 'n kruinervaring

("Runner's high") ondervind het me. Die atlete het verbasend skerp tot en met 10 ure se

hardloop gebly, waarna hulle 'n ligte verstadigde responstyd getoon het (wat effense

mentale uitputting lean aantoon). Pyn was indie algemeen gesienas 'n tekcn van iets wat

indieliggaam gebeur, eerder as iets onverdraagsaam. Dissosiasie isdus hieraangewend.

Hoewel mededingende harlopers meer in wedlope mag assosieer om prestasie te

malcsimeer, gebruilc hulle beide strategiel! tydens oefening (Diamant, 1991). Konsentrasie

of aandagspan war vir assosiasie nodig is, soos reeds genoem, is 'nsielkundige vaardigheid

watmet oefening ontwikkellcan word.

.'

Acevedo et al, (1992) het in hul studie om die kognitiewe orientasies van

ultramarathonatlete te ondersoek (ook in 'n 100 myI wedloop) bevind dat atlete tydens

oefening en wedlope oak van die volgende kognitiewe strategiee~ gebruik gemaak het:

Voorbeelde van visualisering, die lees van oefenstof, doelwitstelling (Weinberg. Gorland,

Bruya & Jackson (1990) lig die ems uit waarmee auete doelwitte beskou, asook hul

toegewydheid om vasgestelde doelwitte te bereik), self-praat en gedagte beheer,

Alhoewel dit uit navorsing, soos hierbo aangetoon. duidelik is dat padatlete wei van

kognitiewe strategie~ in hul voorbereiding vir wedJope gebruik maak, is empiriese

navorsing in die effektiwiteit daarvan op hul prestasie beperk. Oit blyk tog of hierdie

tegnieke veral nuttig mag wees in die hantering van probleme. Vervolgens sal enkele van

die minder bekende tegnieke kortliks bespreek word.

2.4.10. Selfvertroue enselr.konsep

Die hoofbepaler van 'n atleet se motivering en selfvertroue, is die houding wat hy oor

homself. sy potensiaal, sy span, sy afrigter en die doelwitte in sy sport het (Nideffer,

1992). 'n Atleet se self·konsep (sy houding teenoor homself en die mate waartoe by

homself aanvaar) is egter die belangrikste enkele determinant van sy motivering. Self

konsep kan dus 'n groot invloed op die atleet se kognisie en selfs neurologiese

funksionering uitoefen, wat weer sal bepaal hoe die atleet op stimulasies en inhibisies sal

reageer (Nideffer, 1992). Om hierdie rede, glo Nideffer (1992), dat selfvertroue

oefeninge in sport belangrik is. Oil kan gedoen word deur positiewe self-konsep attribute

indie atleet te versterk en negatiewes uit te skakel.

2.4.11. Muslek

Die regte musiek met die regte riune kan 'n toestand van ontspanning induseer. In

Sportsielkunde word vera! van klassieke musiek van die Barok-periode gebruik gemaak

om asemhaling te vertaag en met hanslagpatrone te sinkroniseer. Verdere fisiologiese

.'

'7

gevolge is ook 'n verlaging in bloeddruJc en verhoging in die persentasie van alpha-ritmes

indie brein. Ritmes van 60 sine per minuut is ideaal. Voorbeeldevan die tipe musiek sluit

Bach. Teleman, Handel. Vivaldi en Carelli in(Roux, 1993).

2.4.12. Sistemadesedesensitlsering

Sistemanese desensitisering is gebaseer op ontspanning en kognitiewe ingryping. Sodra 'n

persoon 'n ontspanne toestand bereik het, begin hy ann 'n situasie in die kompetisie dink

wat min angs by hom opwek en fokus hy daarop totdat dit geen spanning meer by hom

opwek nie. Hiema dink hy ann 'n situasie wat gewoonlik meer angs by hom opwek, en

beweeg hy sy gedagtes op hierdie wyse sistematies deur die hi~rargie van angswek.kende

situasies. Daar kan ook van werklike situasies gebruik gernaak word. Hoewel verskeie

variasies van die tegniek voorkom, is die doer uiteindelik om die sportman sistematies deur

angswekkende situasies Ie help (Potgieter & Steyn, 1988).

2.4.13. Godsdlem en geestellke eksplorasfe

Buiten bestaande tegnieke, beleef atlete, veral op proffesionele vlak, steeds ernstige

emosionele krisisse, sowel as motiverings - en gedragsprobleme. Sommige atlete verklaar

dat hulle verligting van angst persoonlike- en ander probleme nie deur oefentegnieke of

sielkundige praktisyns gevind het nie, maar in die sekuriteit en vemuwing wat met

godsdienstige bekeringgepaard gaan (Butt, 1987).

2.4.14. Ander teanleke

Daar bestaan ook anderlegnieke in Sponsielkunde wat eintlik deel van sommige van die

genoemde tegnieke vorm, ofwat minder algemeen gebruik word. Voorbeelde van sulke

tegniekc is sentrering. aanmatigingsoefening. simulasies, positiewe denke,

bevoegdheidsoefening. affektiewe bebeer, liggaamsbewwtheidsoefeninge en

doelwitsteUing. Die verskillende sponsielkundige tegnieke is beskou Oil is dus nog van

~8

belang, om uit die gegewe inligting. vas te stel watter tegnieke relevant tot die verbetering

van diepadatlete se prestasie is.

2.5. Konklusle

Wanneer die groei in getalle padatlete in die wercld en veral ook in Suid-Afrika (sien

paragraaf 1.1) in aanmerking geneern word, word tot die besef gekom dat al hoe meer

padatlete ann padatletiek deelneem- nie net plaaslik nie, maar ook intemasionaal. Om

hierdie rede is dit gerusstellend om te noem dat Suid-Afrikaanse padatlete se prestasies

binne Suid-Afrika, tansbesig is om te verbeter,

Wanneer Suid-Afrikaanse atlete se prestasies opintemasionale vlak vergelyk word sien die

beeld ietwat anders daaruit. Dit is duidelik datjare van isolasie nie alleen 'n agterstand in

die fisiologiese oefenmetodes en programme van padatlete laat ontstaan het nie, maar

vera! ook 'n agterstand op die gebied van sielkundige voorbereiding (Sien paragraaf 1.1).

Hoewel daar 'n agterstand op die gebied van sielkundige voorberciding in sport (en veral

in padatletiek) bestaan, word die bewustheid van die belangrikheid daarvan vir prestasie

steeds sterker (sien paragraaf 1.1 en 2.2.3.4.).

Aangesien die Sponsielkunde self 'n jong wetenskap is, en daar op die gebied van

sielkundige voorbereiding in padatlektiek min navorsing bestaan, is dit noodsaaklik dar 'n

analise gemaak moes word van die sponsielkundige aspekte van padwedlope (Sien

paragraaf 2.2.3.4. en 2.4.) wat moontlik 'n bydrae tot die voorbereiding en prestasie van

padatlete kan lewer.

Ralcende die moontlike sportsielkundige tegniekc wat reeds bestaan is daarop gewys dat

die Sovjet atletiese oefenprogramme rondom twee sleutelvaardighede gebou is. naamlik

ontspanning en beelding (Garfield. 1984). Syer & Connolly (1989) meld dat ontspanning

en konsentrasie twee verwante vaardighede is wat belangrik is vir beide individuele- en

spansportscorte. Die noodsaaklikheid van assosiasie as sty) vir aandaggewing (Diamant.

59

1991, Potgieter, 1988) is reeds verduidelik, sowel as die aanwending van beelding in

padatletiek (Surgent, aangehaal deur Odendal, 1992). Verder moet daar in aanmerking

geneem word dat 'n tegniek soos meditasie, visualisering en konsenuasie insluit (Bird &

Cripe, 1986), terwyl self-hipnose basies konsentrasie en ontspanning, sowel as self-praat

behels. Hipnose kan weer as 'n samestelling van ontspanning en visualisering beskou word.

Wanneer ons hierdie gegewens in gedagte hou en ook Acevado et al, (1992) en Kendall

et at (1990) (sien paragraaf 2.4.9) se navorsing in aanmerking neem, lean die volgende

belangrike sielkundige komponente in padwedlope uitgelig word, naamlik doelstelling,

ontspanning, aandagsriguing, visualisering, self-praat en kognisie,

Aangesien doelwitstelling en self-praat gekombineer kan word en tesame met kognisie

tydens visualisering aangewend kan word, sou die drie belangrikste sielkundige

komponente in padwedlope waarskynlik ontspanning, aandagsrigting en visualisering

wees. Dit is interessant om daarop te let dat Me Alpine & Fordyce (1994) ook hierdie drie

sportsielkundige tegnieke as moontlike tegnieke vir die verbetering van prestasie van

padwedlopers voostel, Hoewel daar aangetoon is dat die hoofbepaler van 'n atleet se

motivering en selfvertroue, die houding is wat hy oor homself, sy potensiaal, sy span, sy

afrigter endiedoelwitte in sy spon het (Nideffer, 1992), lean hierdie aspekte waarslcyn1ik

deur positiewe visualiseringstegnieke, wat veral self-praat en doelwitstelling insluit,

aangespreek word.

Our is dus nou 'n analise gemaak van die sportsielkundige aspekte van padwedlope. Oit

is egter noodsaaklik dat daar nou 'n program op grond van die literamur ontwikkel moet

word, ter verbetering van hierdie aspekte ten behoewe van sporrprestasie. Dit is ook

verder noodsaaklik dat die effelctiwiteit van hierdie program, geevalueer sal moet word.

2.6 Samevattfna

In hoofstuk twee is 'n ontleding gemaak van spon en Sportsielkunde. Daar is ook

sporrsielkundige tegnieke geYdentiflSeer wat 'n moontlike invloed op padatlete se prestasie

60

karl uitoefen. Oil is aan die hand van 'n ontleding van bestaande sportsielkundige tegnieke

in die Iiteratuur gedoen. Die navorsingsinsmimente en steekproeftrekking, sowel as die

prosedure van die navorsing en die eksperinentele en statistiese analise. war in die

bepaling van die effektiwiteit van die geidentiflseerde tegnieke aangewend sal word. sal in

hcofstuk driebespreek word.

61

HOOFSTUK3

EMPIRIESE ONDERSOEK EN NAVORSINGSINSTRUMENTE

3.1. Inlefdlnl

In die bepaJing van die effektiwiteit van sielkundig-gelSri'enteerde tegnieke in die

verbetering van prestasies by padatlete, is dit eerstens noodsaaklik dat 'n analise gemaak

moet word van die sportsielkundige aspekte van padwedlope. Op grond van die

bestaande literatuur is daar in die vorige hoofstuk (sien paragraaf 2.5) gepostuleer dar

ontspanning, aandagsrigting en visualisering as die drie belangrikste

motiveringskomponente by padatlete beskou kan word.

Daar is verder uit die Iiteratuur aangedui dat hierdie drie tegnieke individueel en

kumulatief, moontlik padatJete se prestasie in wedlope betekenisvol sal kan verbeter,

Vervolgens word die navorsingsinstromente, en daama die steekproeftrekking bespreek.

Hiema word die prosedere van die navorsing uitgelig, Laastens word na die

eksperimentele ontwerp en statistiese werkswyse verwys.

3.2. Navonlnpfnstrumente

3.2.1, Keuse van lnstrumente

Buiten die afnecm van lye deur proefpersone behaal, was dit vir diedoeleindes van hierdie

studie ook nodig om metinp van angs, aandagsrigting en visualiserinpverm~ te verkry,

sodatdie invloed van inisielc waardes. sowel asdieeffek van die intervensies op waardes

van angs, aandagsrigting en visualiseringsvenn<>e vasgestel kon word.

62

Aangesien die Sportsielkunde nog 'n jong wetenskap is, is die hoeveelheid en

verkrygbaarheid van spesifieke meetinstrumente nog relatief beperk, veral in Suid-Afrika.

Daar is om die volgende redes op die volgende meetinstrumente vir elk van die drie

genoemde konstrukte besluit.

Die Beck Depressie inventaris is vir diedoeleindes van hierdie studie gebruik om

om die effek van oefenverbetering op gemoedstoestand te bepaal. Die depressie

inventaris is beskou as 'n meer toereikende bepaling van die effek van oefening op

gemoedstoestand as op angs, aangesien angs dikwels op gekompliseerde wyse by

die motiverings-en prestasiefasette van sportprestasies betrokke is.

Nideffer se verkorte toets van Aandagen InterpersoonlikeStyl (TAIS).

Deur van die TAIS gebruik te maak kan onder andere at vier aandagstylsterktes

(naarnlik, nou, breed, intern en ekstem) getakseer word. Aangesien daar nie 'n

masker vir die TAIS gevind kon word nie, is daar besluit om van die verkorte

TAISgebruik te maak vir die takseringvanaandagsrigting,aangesien die toets ook

al vieraandagstylsterktes kan takseer.

Bense Vraelys van Mentale Beelding (VMB) Duidelikheid van Beeldingskaal.

Bett se VMB Duidelikheid van Beelding skaal (die verkorte vorm, soos in hiedie

studie gebruik ) is 'nkort, eenvoudige, maar tog effektiewe toets, vir die taksering

van visualiseringsvermoe in terme van beeldingsduidelikheid. Die toets neem nie

lank om in te vul nie, en die moeite vanuit die proefpersone se oogpunt word

beperk, Aan dieander kant word geldigheid en betroubaarheid nie prysgegee nie.

Gordon se Toets van Beeldingsbeheer.

Daar is reeds aangetoon dat 'n persoon se beeldingsvermoe bepaal word deur die

duidelikheidvan beelde wat hy visualiseer, sowel as die mate waartoe hy die beelde

kan beheer (Hom, 1992). Om hierdie cede isdaar ook besluit om Gordon se Toets

van Beeldingsbeheer as 'n meetinstrument indie studie in te sluit, aangesien dit een

van die min toetse beskikbaar is wat beeldingsbeheer takseer.

63

3.2.2. Meetlnstrumente

3.2.2.l.Beck Depressfe Inventaris (Bylae A)

Die Beck Depressie Inventaris (Beck. 1978) isontwikkel vir die taksering van depressie

op 'n objektiewe wyse.

Die Beck Depressie Inventaris bestaan uit 21 items op grond waarvan 'npersoon se telling

depressie wat voorkom al dan nie, sou aandui. So 'n telling se waarde ten opsigte van 'n

indeks van depressie, sowel as die depressie inventaris se aanduiding van die vlak: van

depressie, bestaan dan uit 'n sommering van hierdie individuele tellings. Die telling wat

dieproefpersoon onderskryf, word as aanduiding van die persoon se depressievlak gesien.

Die totale telling van die toets strek vanaf 0 tot 63. Hoe hoer die telling hoe groter die

graad van depressie.

Die Beck Depressie Inventaris is reeds wyd gebruik in navorsing oor alle fasette van

menslike prestasie en menslike optrede, en word allerwee beskou as een van die sterkste

aanduiers van die teenwoordigheid of afwesigheid vandepressie by 'n persoon ("Clinical

Psychologist", aangehaal deur Owen. 1992).

Die Beck Depressie Inventaris is reeds by 'n groot verskeidenheid studies in Suid - Afrika

gebruik, en beidedie Afrikaanse en Engelse weergawes daarvan beskik oor meer as

toereikende en aanvaarbare mates van geldigheid en betroubaarheid. Bumberry, Oliver &

McClure (aangehaal deur Owen, 1992) rapporteer byvoorbeeld h~ konkurente geldigheid

virdie BOI wanneer dit met psigiese tellings virkollege studente vergelyk is (r =0.79; n =56).

'n Volgende instrument wat gebruik word is die Nideffer se verkorte Toets van Aandag en

Interpersoonlike Styl (TAIS).

64

3.2.2.2.Nfdetrer se verkorte Toets van Asnclag en InterpersoonlikeStyl

(TAIS)(Bylse B)

Daar is aanvanklik nan die proefpersone die TAIS gegee om te voltooi, Die T AIS meet

aandagstyl en fokus. Aandag kan in hierdie geval beide in tenne van wydte en rigting

gesien word. Wydte bestaan op 'n bree na nou kontinuurn, terwyl fokus intern of ekstern

kan wees. Die TAIS is 'n 144-items-selfrapponeringsmeetinstrument, en neem ongeveer

25 minute om te voltooi. Elke item bestaan uit 'n stelling wat die proefpersoon self

beskryf, waaraan die proefpersoon een van vyf waardes moet toeken na aanleiding van die

mate waartoe die stelling op hom van toepassing is. Die waardes word soos volg

toegeken:

0= Nooit

I = Seide

2 = Soms

3 = Gereeld

4 = Altyd

Bepunting geskied ook hiervolgens (van 0 tot 4), met 4 wat 'n groter graad van die

betrokke aandagstyl van die betrokke item aandui, Die TAIS meet17 aandags- en

interpersoonlike faktore, waarvan elkeen bereken word deur die tellings, van elke

aandags- en interpersoonlike faktor se betrokke items te sommeer,

Aangesien daar nie 'n masker inSuid-Afrika beskikbaar is vir die nasiening van die TAIS

nie (die toets self moesook vanaf die V.S.A. verkry word). en daarook nie een tot op

hede gevind kon word nie, is die verkorte TAIS virdiestudie aangewend, soos uiteengesit

deurMalan (1992). 'n Breed- eksterne aandagstylsterkte word gemeetdeur items 34 en

42 van die oorspronklike TAIS se teUings te sommeer. 'n Breed- interne (analitiese)

aandagstylsterkte word weer gemeet deur items 3 en70 van die oorspronklilce TAIS se

tellings te sommeer, terwyl 'nnou aandagstylsterkte gemeet word deur items 28 en 29 van

die oorspronkJilce TAISse tellings te sommeer. Elkeen van die drie groepe aandagstyle

saldussuek vanaf 0 totS. Hoe hoer die telling hoe beter die betrokke aandagstyl. Vir

doeleindes van hienJie studie sou die verkorte TAIS steeds 'n uitsekende meetinstrument

wees omte gebruik, aangesien die vier aandagstyle soos deur Nideffer bepaal (naamlik

nou, breed, ekstern en intern) gerneet kan word. Dietoets se beuoubaarheid en geldigheid

mag egternie so beduidend soos die oorspronklike TAIS wees nie.

'n Verdere instrumentwat indie onderhawige studie gebruik gaan word is die Bett se

Vraelys van MentaleDeelding (VMB) Ouidelikheid van Beeldingskaal.

3.2.2.3,Bett se Vraelysvan Mentale Beeldlnl (VMB) DuldeUkheJd van Beeldlnl

Skaal (Bylae C)

Die Ben se VMB Ouidelikheid van Beelding Skaal is die verkorte 35 - item vonn van Bett

se oorspronklike Vraelys oor Mentale Deelding wat reeds in 1909 ontwikkel is. Dit is In

selfrapporteringsmeetinsrument wat beeldingsduidelikheid in sewe modaliteite meet. Elke

ir.em stel 'n beeld voor wat gevisualiseer moet word (ander sintuie word telkens

aangewend • vyf vrae per sintuig of modaliteit). Die duidelikheid waannee beelde

gevisuallseer word, word deur die proefpersoon gegradeer vanaf I tot 7. waar I 'n

perfekte, duidelike, werklike ervaring voorstel, en 7 geenbeeld voorstel nie. Die totale

tellings van die toets strek vanaf 35 tot 245 wat verlery word deur die tellings van die

items te sommeer. Hoe laer die telling hoe beter die persoon se visualiseringsvenn~.

Volgens Richardson (1969) is die grootste probleem wat visualiserings-/

beeldingsnavorsing in die gesig staar die van meting. Dit is vandag nog so. Volgens

Sheikh (1983) is beeldingsduidelikheid. soos gemeet deur Bett se VMB Duidelikheid van

Beelding Skaal moontlik verwant aan:

kreatiwiteit in mans maar nie in dames nie; verbetering in 'n fisiese vaardigheid met die

gebruik van mentaJe oefeninge: verhoging, maar nie verlaging nie, in hartritrne:

onafbanklikheid by dames; ekstroversie • introversie (indien die vlak van neurose onder

beheer is); en hoer seksuele opwekbaarheid.

66

Richardson (1986) toon aan dat beide die oorspronklike vonn van Bett se toets en die 35

item hersiende vorm korrelasies bo 0.90 toon met totale duidelikheid van beeldingtellings.

In 'n ongepubliseerde studie toon Richanlson ook die suiwerheid van die verkorte vonn

van die toets as 'n meting van algehele beeldduidelikheid aan. 'n Toets-hertoets

geldigheidsondersoek het 'n korrelasie van 0,78 na 'n interval van sewe maande grtoon.

Omdat daaralreeds sportsielkundige navorsing gedoen is waar Dell se VMB Duidelikheid

van Beelding Skaal aangewend is. kan aanvaar word dat die meetinstrument ook in hierdie

studie geldige en beiroubare resultate ten opsigte van die verbetering in proefpersone se

vlsualiseringsvermoe al dan nie sal aantoon, Ow lean ook objektief vasgestel word 6f

visualiseringsoefeninge 6fdie verbetering in visualiseringsvermoe 'n effek op prestasie in

padatletiek sal he.

Die vierde meetinstrument, wat in die onderhawige studie benut sal word, is die Gordon se

Toets van Beeldingsbeheer.

3.2.2.4.Gordon se Toets van Beeldingsbeheer (Bylae D)

Gordon se Toets van Beeldingsbeheer was ontwikkel in 1949 om tussen outonomiese en

beheerde visuele beelding te diffirensieer, Oit bestaan uit 12 items en is oak 'n

selfrnpporteringsmeetinsuument. Ellce item bestaan uit 'n vraag waarop "ja", (1 waarde);

"nee", (3 waarde), of "onseker", (2 waarde) geantwoord lean word. 'n Telling van I sal

dus 'n grater mate vanbehcerbaarheid van die betroklce beeld in die betrokke item aandui.

Die totale teUing van die toets strek vanaf 12 tot 36 wat verlcry word deurdie tellings van

die items te sommeer. Hoe laer die telling. hoe beter die persoon se vermoe om beelde

wathyvisuallseer, te beheer.

Richardson (1986) toon san dat tellings verby op Gordon se toets, positief korreleer met

prestasie in 'n taak wal divergerende denke bebels, produksie van verbale beelde,

woordeskat en IK tellings, asook hipnotiese vatbaarheid in dames maar Die in mans nie.

67

Noudat die meetistrumeme bespreek is. is dit noodsaaklik dat die steekproeftrekking

vervolgens onder die loep geneem sal word.

3.3. SteekproeftrekkJng

3.3.1. Die universum

Die universum bestaan uit aile geregistreerde padatletiekklubs inSaid-Afrika.

3.3.2. Diepopulasie

Die populasie bestaan uit die geregistreerde padatletiekklubs in die Johannesburg en

omgewing.

Die bereikbare populasie bestaan uit daardie geregistreerde padatletiekklubs in

Johannesburg wat binne In radius van tien kilometer vanaf die Randse Afrikaanse

Universiteit gelee is.

3.3.3. Diesteekproer

In Aanvanklike proefpersoonpopulasie vandrie ensewentig vrywillige padatlete uit

hoofsaaklikdrie lokasies (ewekansig geselekteerde k1ubs) is geselekteer om aan die studie

deel te neem. Die betrokke atlete moes minstens aan die volgendevereistes voldoen:

• Atlete moes vir die hele tydperk van die studie gereeld oefen, watter oefenprogram

ook al gevolg word.

• Die oefenprogramme moes sover moontlik dieselfde gebly hetgedurende die

studietydperk.

68

• Atlete moes in staal wees om minstens 'n afstand van agr kilometer te kan voltooi,

aangesien dit die afstand was waaroor hulle asdeel van die vooren natoetse

geevalueer sou word.

In hierdie betrokke studie was prestasie, ouderdom, rasen geslag nie as 'n voorvereiste vir

deelname aan proefpersone gestel nie, aangesien verandering in waardes van die betrokke

konstrukte sowel as rye behaal oor afstande gehardloop as bronne vir die ontleding van

resultate gebruik is. eerder as die inisil!le of spesifieke waardes as sodanig. Waar die

moontlikheid bestaan dat daar sekere gevalle, weens fisiologiese redes, wei ouderdoms- of

geslagsinvloede op resultate verkry sou word. sou dit gemeld word. en waar moontlik in

berekening gebring word by die ontleding van die resultate. Daar is egter aanvaar dat

sulke verskille weens die ewekansige verdeling van die proefpersone in 'n eksperimentele

en kontrolegroep, gelyk verdeel is onder proefpersone in die eksperimentele- en

kontrolegroepe.

Die rede waarom daar van drie hoof lokasies gebruik gemaak is IS in die verkryging van

proefpersone. Dit was hoofsaaklik om te verseker dat die betrokke proefpersone 50

oefenprogramme nie te veel van mekaar sou verskil nie. Hoewel dit mag blyk dat so 'n

steekproef nie aan at die kriteria vir stadstiese veralgemening voldoen nie, en tot 'n groot

mate 'n geselekteerde groep verteenwoordig, is dit egter nie die geval nie. Dit kan

verduidelik word deur na die drie lokasies tekyk wat gebruik is:

• Die Randse Afrikaanse Universiteit

Daar kan aanvaar word dat sosio- ekonomiese en sosio- lculturele veranderlikes

waarskynlik redelik ewekansig in die steelcproef versprei was, aangesien die proefpersone

wat gebruik is hoofsaaklik uit koshuise verkry is (indien een daghuis gebruik sou word sou

dit betoken dat 'n aantal proefpersone uit dieselfde omgewing afkomstig was).

Proefpersone was dus afkomstig van verskillende gebiede en agtergronde(daar is wei ook

van dag- en deeltydse studente in die studiegebruik gemaak).

69

• Run ForLife

Die steekproef atlete by Run For Life is ook nie eenders wat ouderdom, ras, geslag,

geloof, omgewing woonagtig, beroep en sosio- ekonomiese status betref nie.

• Universiteit vandie Witwatersrand

Net soos by die Randse Afrikaanse Universiteit kan aanvaar word dat sosio- ekonomiese

ensosio- kulturele veranderlikes waarskynlik redelik ewekansig in die steekproef versprei

is aangesien proefpersone ook uit verskillende gebiede en agtergronde afkomstig is.

Die belangrikheid van ewekansige toewysing van die subjekte tot die eksperimentele- en

kontrolegroep, word deur Mouton & Marais (1990) beklerntoon. Hulle toon dat wanneer

betekenisvolle resultate met die eksperimentele groep verkry word, en nie met die

kontrolegroep nie, die afleiding gernaak sou kon word dat dit weI die eksperimentele

manipulasie is wat vir die betrokke resultate verantwoordelik is. Verder word

subjekeffekte, ook deur die gebruikrnaking van kontrolegroepe, gekontroleer. Dit is vera!

noodsaaklik by veklarende navorsing.

Buiten die feit dat die proefpersone uit 'n verteenwoordigende populasie afkomstig is, is

hulle ook om statistiese geldigheid te verseker op lukraak wyse, deur gebruikmaking van

'n tabel van ewekansige syfers, aan die verskillende eksperimentele toestande toegewys,

Dit mag wei wees dat proefpersone van die Randse Afrikaanse Universiteit en die

Universiteit van die Witwatersrand oor 'n hoer vlak van kognitiewe funksionering beskik

as die algemene publiek. Hierdie invloed is egter grootliks uitgeskakel deur die

gebruikmaking van 'n derde groep proefpersone (ook afkomstig van Run For Life), en

ook die ewekansige toewysing van al drie die groepe, as een geheel, tot die

eksperirnentele- en kontrolegroepe. Deur van kontrolegroepe gebruik te maak word daar

dus ook virsubjekeffekte gekontroleer (Mouton & Marais. 1990).

70

Daar kan dus aanvw word dar die steekproef waaruit die eksprimentele - en

kontrolegroep verkry is. verteenwoordigend van die populasie is. en tweedens dat die

proefpersone ewekansig aan die verskillende eksperirnentele toestande toegewys is.

3.4. Prosedure

3.4.1. Voor-eksperimentele groepseleksle en medng

Die drie-en-sewentig proefpersone is op ewekansige wyse in 'n eksperirnentele- en

kontrolegroep verdeel, Aanvanklilc het die eksperimentele groep uit 36 en die

kontrolegroep uit 37 proefpersone bestaan.

Hiema moes proefpersone in die eksperimentele- sowel as in die kontrolegroep aan die

voortoets deelneem, wat uit 'n agt kilometer tydtoets en die bogenoemde vier vraelyste

(sien paragraaf 2.3.) bestaan het. Die rede waarom agt kilometer tydtoets gebruilc is. is

tweeledig, In die eerste plek word die liggaam fisiologies afgebreek wanneer daar gereeld

tydtoetse of wedlope langer as sestien kilometer gehardloop word (Newton. aangehaal

deur Noakes. 1992). wat weer prestasie van latere tydtoetse indie natoetse nadelig sal

betnvloed, Tweedens is agt kilometer ook 'n gerieflike tydtoetsafstand wat weekliks deur

die meeste klubs in hul tydtoetse gehardloop word..

3.4.2. Eksperimentele prosedure

'n Sielkundige oefenprogram vir padatlete is uitdie bestaande literatuur ontwikkel (Bylae

E) en aan die eksperimentele groep gegee om as deeI van hulle gewone fisiese

oefenprogram te volg. Die program is onder andere uit die volgende bronne verkry en

aangepas:

Garfield. 1984; Liebetrau, 1982; Orlick. 1990; Syer & Connolley, 1989; Roux,

1992; Roux, 1993. Verder is 'n paar tegnieke oak self aangewend en aangepas.

71

Die program het uit drie afdelings bestaan, naamlik ontspanningsessies.

aandagsrigtingsessies envisuaJiseringsessies. Elke afdeling het weer uit drie sessies per

week bestaan en het twee weke lank geduur. Tussen elke afdeling was daar 'n week

oopgelaat virdoeleindes van natoetsing.

Die sielkundige ingreep (bylae E) het soos volg daaruit gesien:

-Ontspanningsessieslweke I en 2):

*Progressiewe ontspanning(week 1, sessie I)

Progressiewe ontspanning word aangewend om mense te laat ontspan deur die

skeletspiere sistematies saam te trek en dan weer te laat onspan (Potgieter & Steyn,

1988). Die tegniek isreeds indie vroe dertigerjare deur Edmund Jacobson gebruik.

In sport word die tegniek in 'n sekere volgorde deurgevoer, waartydens die aandag

telkens op 'n spesifieke spiergroep gevestig word. Die betrokke spiergroep word

doelbewus vir 5 tot 7 sekondes saamgetrek, waarna dit weer ontspan word.

*Asemhaling en outogene oefening(week I, sessie 2)

Die doel met asemha1ingsoefeninge as deel van ontspanning in sport is om

spanningsbeheer en ontspanning gedurende stresvolle omstandighede aan te leer (Garfield,

1986). Outogene oefeninge (ontwikkel deur 1. D. Shultz) verbeter weer die liggaam en

brein se vermoe om willekeurig te ontspan.

Tydens die tegniek word die atleet se aandag eerstens op sy asemhaling gefokus. Sodra

die atleet gemaklik asemhaal word sy aandag op spesifieke spiergroepe in 'n bepaalde

volgorde gefokus. Die spiere word egter Die saamgetrek nie, maar word as swaar ervaar

deur dit so te visualiseer. Nadat aile spiergroepe indie liggaam hanteer is. word dieselfde

72

spiergroepe as wann ervaar, ook deur middel van visuaJisering. Die voorkop word as

koel ervaar,

·Ontspanning deur denke (week I. sessie 3)

Ontspanning deur denke is 'n vinniger metode van outogene ontspanning, Dieselfde

doelwitte as by outogene ontspanning word nagetreef, naamlik om willekeurige

ontspanning, veral tydens stresvolle omstandighede, aan te leer, sowel as die verhoging

van Iiggamnsbewustheid.

Die tegniek word op dieselfde wyse as tydens outogene ontspanning uitgevoer, maar in

minder besonderheid,

*Die stil plek (week 2, sessie I)

Die "stil plek"·legniek wend mentale oefening sanompsigiese enflsiologiese ontspanning

by atlete te bewerkstellig. Die tegniek worddeur progressiewe • ofoutogene ontspanning

voorafgegaan, en behels die inlewing van die atleet in sy eie persoonlike stil plek,

byvoorbeeld Seens in die natuur. Hoewel die atleet ontspan, verskerp sy

sintuigaanwending. aangesien die sintuie bydie inlewing van On stil plek aangewend word.

*Gekleurde vloeistof ontspanning (week 2, sessie 2)

Mentale oefening word ook tydens gekleurde vloeistof ontspanning aangewend om psigies

en fisiologies Ie ontspan. Die tegniek worddeur progressiewe • ofoutogene ontspanning

voorafgegaan.

Tydens gekJeurde vloeistofontspanning moet dieatleet hom met gekJeurde vloeistof gevul

ervaar, r.erwyl dit besig isom uit sy liggaam te vloei. 5005 wat die vloeistof uit die atleet

73

se liggaam "vloei", ervaar hy homself al hoe ligter en leer, totdat hy volkome ontspanne

is.

-Ligtheidstegniek (week 2, sessie 3)

Ole tegniek word bykans op die teenoorgestelde wyse as outogene ontspanning uitgevoer,

aangesien dieatleet homself as lig (in plans van swaar) en koel (in plaas van warm) ervaar.

Die ligtheidstegniek gnan met asernhalingsoefeninge gepaard en word deur progressiewe

of outogene ontspanning voorafgegaan.Die doel met die tegniek is om die atleet vry en

ontspanne te laat voel.

Daar is telkens na elke ontspanningsessie virdie atlete die opdrag gegee om ook voor en

tydens hardloop oefensessies en die tydtoets teontspan, na aanleiding van wat tydens elke

ontspanningsessie ervaar is.

-Aandagsrigtingsoefeninge (weke 4 en 5)

AI die aandagsrigtingsoefeninge is deur 'n kort progressiewe - of outogene

ontspanningsoefening voorafgegaan.

-Pendulum oefening (week 4, sessie 1)

Die oefening het konsentrasieverbetering (nou aandagsrigting) ten doel, Die atleet hou 'n

pendulum insy dominante hand vas, terwyl hyslip daarvoorkyk en dit metsy gedagtes in

verskillende patrone probeer beweeg. Die oefening moes vir dertig minute lank gedoen

word.

74

*AsemhaJing, observering en meditasie (week 4, sessie 2)

ore meditasie tegniek behels die aanwending van sekere asemhalingsoefeninge wat

gepaard gaan met die optel van die santa! asemhaJings gedurende 10 minute. Die doel

hiennee is om die atleet se fokus (nou aandagsrigting) te verbeter.

*Aandagsverskuiwingsoefeninge (week 4, sessie 3)

Twee aandagsversuiwingsoefeninge is gedoen. Tydens breed I nou verskuiwing word

daar 'n prent van 'n aantal hardlopers besigtig en gepoog om soveel van die hardlopers se

kwaliteite moontIik raak te sien, Daarna word daar op een enkelehardloper gefokus. Die

oefening word vir IS minute herhaal, en behoort aandagsverskuiwing vanaf breed na nou

en weer vanafnou na breed te bevorder,

Tydens eksterne I interne aandagsrigtingsverskuiwing ervaar die atleet homself eers van

binne deur byvoorbeeld op sy asemhaling te fokus. Daarna word daar op die omgewing

gefokus. Die tegniek word vir IS minute herhaal, en behoort aandagsverskuiwing vanaf

ekstern naintern en weer vanaf intern na ekstern te bevorder,

*Pendulum (week 5, sessie I)

Dieselfde pendulum oefening as wat tydens week 4, sessie 1 gedoen is, word hier

herhaaJ.

*Yantra oefening (week S, sessie 2)

Die doel met die yantra oefening is om veral fokus te verbeter. Die atleet staar vir

ongeveer twee minute na die yantra (sien bylaag E), waarna hy 'n wit muur aanskou. 'n

Inverse yantra behoort op die muur "gesien" te kan word. Daar word gepoog om die

prent vir so 'n lang tydperk moontlik waar te neem. Sodra die beeld verdwyn word die

oefening herhaal. Die oefening duur vir 'n tydperk van 30 minute.

·Mentale fokus (weekS. sessie 3)

Tydens mentale fokus word 'n voorwerp, byvoorbeeld 'n hardloopskoen, vir 30 minute

lank gevisualiseer, Die doel met die oefening is om mentale fokus Ie verbeter, deurdat

dwalende gedagtes telkens na die betrokke voorwerp teruggelei word.

Daar is telkens na ellce aandagsrigtingsoefening aan atlete in die eksperimentele groep die

opdrag gegee om voor en tydens hulle hardloop oefensessies sowel as die tydtoets

afwisselend te ontspan en op 'n punt ongeveer sewe meter voor hulle op die pad te fokus.

-Visualiseringsoefeninge (weke 7 en 8)

AI die visualiseringsoefeninge is deur On kort progressiewe - of outogene

ontspanningsoefening voorafgegaan.

·Swarthouer en regte plek regte tyd oefening (week 7, sessie 1)

Die atleet visualiseerhomself aanvanklik waar hy agter On lessenaar sit. en iets wat hom

op daardie oomblilc mag hinder op 'n stukkie papier neer te skryf. Daarna plaas hy die

stukkie papier in 'n swan houer, en visualiseer verder On herinnering gedurende sy

hardlooploopbaan waanydens hy op die regte plek op die regte tyd teenwoordig was. Die

doer met die oefening is om On aangename gevoel tydens hardloop te visualiseer en

uitelndelik te ervaar,

76

·Preswie oefening (week 7, sessie 2 )

Die atleet visualiseer homself van buite (dit wit~ as 'n buitestander) terwyl hy hardloop.

Die klem word op die atleet se hardloopstyl (watgemaklik moet wees) geplaas, Die doel

met die oefening is om 'ngemaklike en ekonomiese hardloopstyl byadete te bevorder.

·HerToeping van die hardloopsessie voor en na die tyd (week 7, sessie 3)

Direk voor die hardloopsessie ontspan die atleet homselfoutogeen, Na die hardloopsessie

visualiseer hydie betrokke sessie, sowel as voor die volgende hardloopsessie. Die proses

word dus herhaal. Die doel met hierdie oefening is om atlete 'n ontspanne hardloopstyl

nan te leer.

·Die ideale model oefening (week 8. sessie 1)

Die atleet visualiseer homself eers terwyl hy hardloop, waama hy 'n atleet met 'n ideale

hardloopstyl viaualiseer, Daama visualiseerdie atleet weer homself, maar asof hy nou

oordie ideate hardloopstyl beskik. Die ideale model oefening mag ook die betrokke atlete

sehardloopstyle laat verbeter.

·"Asof' visualisering (week 8, sessie 2)

Tydens "asof' visualisering identifiseer die atleet aspekte van sy adetiek wat verbeter lean

word. Daama visualiseer hy iemand waarby d{e aspek 'n sterk punt is. Hy het dus nou al

hierdie aspek "ervaar", en visualiseer homself waar hydie aspekgoed uitvoer tydens 'n

hardloopsessie. Die "85of' visualisering mag aspekte wat die atleet se prestasie beperk,

moontlik verbeter,

n

*Prestasie oudisie (week 8, sessie 3)

'n Wedloop of tydtoets word in al sy fasene gevisualiseer, Sodoende word sukses

geantisipeer en mag prestasie in die werklike wedloop of tydtoetsverbeter word.

Die atlete moes dit wal hul1e tydens die visualiseringsessies ervaar het ook voor en

gedurende hulle hardloopsessies en die tydtoets toepas,

Die kontroJegroep het gedurende die heJe periode sJegs mel huJle normale fisiese

oefenprogram voortgegaan.

3.4.3. Na-eksperfmentele medne

Gedurende die oop week na die ontspannings-, aandagsrigtings- en visualiseringsessies het

beide die eksperimentele- en die kontrolegroep aan die natoetse deelgeneem, wat net soos

in die geval van die voortoets- uit 'n agt kilometer tydtoets sowel as die vier vraelyste

(sien paragraaf 3.2.1.) bestaan her, Daar was dus by drie geleenthede tydens die studie

van natoetse gebruik gernaak,

Die eksperirnentele antwerp en statistiese analise salnou bespreekword.

3.5. EksperfmenteJe ontwerp en stadstJese analise

Hierdie studie bestaan uit 'n eksperimentele- en 'n kontrolegroep. Verder bestaan die

ontwerp uit verskeie metings wat periodiek afgeneem is. Die metings is van beide die

effek van die eksperimentele ingreep geneem, sowel as die indirekte effek van die

eksperimentele ingreep. (5OOS getakseer deur spoed(tyd) van aflegging van 'n sekere

afstand), asook waardes verlcry van die vier vraelyste wat aangewend is (sien paragraaf

3.2.1). Die eksperimenr.eJe ontwerp vir die onderhawige studie is dus 'n herhaalde

metings-, eksperimentele- en kontrolegroep ontwerp.

78

Die stadstiese analise her bestaan uit eerstens 'n groepering van die afhanIdike

veronderlikes en die gevolglike bepaling van betekenisvolheid van verskille van die

herhaalde metings met behulp van "n meerveronderlike Hotelling t2, Vervolgens is daar vir

die herhalende metings, verskille tussen die eksperimentele- en kontrolegroep, en die

eksperimentele groep intern. deur middel van studente t-toetse bepaal,

3.6. SamevattJnl

In hierdie hoofstuk was die navorsingsinstrumente, steekproeftrekking, prosedure en

eksperimentele ontwerp. sowel as statistiese analise bespreek. Ow sal in die volgende

hoofstuk nadie veldwerk en verwerking van diedata gekyk word.

79

HOOFSTUK4

DIE VELDWERK EN VERWERKING VAN DIE DATA

4.1. InleldJng

Die doel van hierdie studie was om te bepaal watdie invloed vansielkundig-georienteerde

tegnieke op die prestasies van padatlete sal wees, sodat daar uiteindelik bepaal sou kon

won! wetter van hierdie tegnieke relevant totdiesukses van padatlete is.

Daar is reeds aangetoon dat spierontspanning, aandagsrigting en visualisering, waarskynlik

die drie belangrikste sportsielkundige komponente blyk te wees. Verder is ook daarop

gewys hoe 'n program ontwikkel is om hierdie drie sportsielkundige komponente van

padatlete te verbeter.

In hierdie hoofstuk saldaar eerstens na die loodsondersoek gekyk word. Tweedens sal die

werkswyse van die studie uitgelig word, waama die data, hipotesestellings en die

verwerking van empiriese gegewens, laastens hanteer sal word.

4.2. Die loodsondersoek

Twintig padatlete, wat nie deel van die steekproef gevorm het rue, was vooraf genader en

gevra om die vraelyste (sien paragraaf 3.2.1.) wat in die studie aangewend sou word, te

voltooi enenige gei"dentif"lSccrde probleme uitte lig.

Die enigste laitiek was teen die lengte van Nideffer se toets van Aandag en

Interpersoonlike styl, Aangesien hierdie toets egter noodsaaklik was vir die taksering van

a1 vier aandagstylsterktes (breed, nou, internenekstern), en dit opdaardie stadium nog nie

bekend was dat die toetsse masker onvericrygbaar sou wees nie, isdaar besluit om met die

studie voort te gaan, Geen verdere probleme is uitgelig nie.

80

4.3. Diewerkswyse

Om die data te kon insamel was dit eerstens nodig omdie geselekteerde proefpersone aan

'n eksperimentele- en kontrolegroep toe te wys.

Tydens die voortoetsfase was die geselekteerde proefpersone aan die vier instrumente wat

depressie ('n vonn van angst sien paragraaf 3.2.2.1.), aandagsrigting en

visualiseringsvermoe meet, sowel as ann 'n agt kilometer tydtoets, onderwerp. Aangesien

die proefpersone uit 'n groat verskeidenheid omgewings aflcomstig is en verskillende

daaglikse roetines het, is die prosedure ann hulle verduidelik en moes hulle die toetse self

in hulle eie tyd voltooi. Die proefpersone moes oak die tydtoetse op hulle eie, onder

normale omstandighede, aft!.

Met die oog op die toctsing van die hipotese was die proefpersone in die eksperimentele

groep aan 'n eksperimemele ingreep onderwerp. Die ingreep het uit drie afdelings

bestaan, naamlik ontspanningsoefeninge, aandagsrigtingsoefeninge en

visualiseringsoefeninge. Wat die sportsieUcundige sessies betref, was die program so

ontwikkel dat die proefpersone in die eksperimentele groep telkens die sessies op hulle eie

kon doen. Elk van die spierontspannings-, aandagsrigtings- en visualiseringsingrepe het

uit drie sessies per week, twee weke lank. geduur. Daama was die proefpersone telkens

nan natoetsing onderwerp wat uit dieselfde toetse as die voortoetsing bestaan het. Daar

was dus 'n stel voortoetse met drie stelle natoetse indie studie gebruik. Die proefpersone

in die kontrolegroep was ook aan die natoctse onderwcrp, maarsonder enige deelname

nan dieeksperimentele ingreep.

Die toetse is nagesien en binne die konteks van die eksperimentele ontwerp statisties

ontlced. Vcrvolgens sal die hipotesestelling gedoen word, waarna dic verwerking van

empiriese gegewens, sal valg.

81

4.4. Hanterioa van dJe data

4.4.1. HJpotesestelUn~

Vir doeleindes van statistiese analise kan die hipoteses soos volg gestel word:

H:O

Geen van die sportsielkundige tegnieke sal padatlete se prestasie in wedJope

betekenisvol verbeter nie.

H:l

Spierontspanning sal padatlete se prestasie inwedJope betekenisvol laat verbeter.

H:2

Aandagsrigtingsoefeninge sal padatlete se prestasie in wedlope betekenisvol laat

verbeter,

H:3

Visualiseringsoefening sal padatlete se prestasie in wedlope betekenisvol laat

verbeter.

H:4

Spierontspannings- en aandagsrigtingsoefeninge gesamentlik, sal padatlete se

prestasie in wedlope betekenisvol laat verbeter,

H:5

Spierontspannings-, aandagsrigtings- en visualiseringsoefeninge gesamentlik, sal

padatlete se prestasie in wedlope betekenisvol laat verbeter,

Die resultate van die statistiese analise word gerapporteer. Dw word eerstens van

meerveranderlike en daama van enkeJveranderlike bepaling van verskilJe tussen die

eksperimentele- en konlrolegroep gebruik gemaak. Daarna word van meerveranderlike en

vervolgens van enkelveranderlike bepnling van verskilJe intern tot die eksperimentele

groep gebruik gernaak.

82

4.4.2. Gemlddelde navorslngstelUngs viralhankllke veranderllkes

By die weergawe van resultate in terme van betekenisvolheid van bepaalde afhanklike

veranderlikes, sal daar telkens ook gemiddelde navorsingstellings weergegee word.

Sodoende kan werklike numeriese waardesook beskou word.

83

TABEL4.l

GEMIDDELDE NAVORSINGSTELLINGS VIR AFHANKLIKE VERANDERLIKES

Ve....U1derlike

Depressle VDepressie NIDelRssle N2Depressie N3Bceldingsduide1lkheld VBceldingsduJdelikheld N1BeeldingsduJdelikheld N2BceldingsduJdelikheld N3Beeldingsbeheerbaarheld VBeeldingsbeheerbaarheld N1Beeldingsbeheerbaarheld N2Beeldingsbeheerbaarheld N3Nou Aandagsrlgting VNou Aandagsrlgting N1Nou Aandagsrlgting N2Nou Aandagsrlgting N3Breed-Eksterne Aandagsrlgtlng VBreed·Eksteme Aamdagsrigtlng N1Breed-Eksterne Aandagsrlgting N2Breed - Eksteme Aandagsrigtlng N3Breed-Interne Aandagsrlgtlng VBreed·lnterne Aandagsrigtlng NIBreed·lnterne Aandagsrlgtlng N2Breed • Interne Aandagsrlgtlng N3TyeVTyeNITyeN2TyeN3

V= Voortoeis

NI= Natoets een

N2= Natoets twee

N3= Natoets drie

Konb'OlegroepGemiddeld

6.86674.60004.33334.5333105.2000102.670098.2670102.530017.800016.467016,467016.60004.33334,53334.20004.46674,88674,68874,53334,86674,73334,66674,46674.600035.671035.030034,957035.3390

Eksperimemele groepGemidde1d

7.66676,1330~,6667

4,8(0)88.~330

88.133078,800080.067016.133016,13301~,8670

15.73303.33303.6(0)3,53333.8(0)4.13334.46674,26674,46674,2(0)4.6(0)4,66674.8(0)39,159037.756037,133040,4960

84

4.4.3. Samevattfl1l van waarskynJfkhefdswaardes vir dJe eksperfmentele- en

kontrolearoep sowet asdIe eksperfmentele groep Intern

4.4.3.l.samevattfng van waarskynllkhefdswaardes vir dIe eksperfmentele- en

kontrolqroep

Die waarskynlikheidswaardes vir die eksperimentele- en kontrolegroep kan in die

volgende label saamgevat word.

TABEL4.2

SAMEVATIINOVAN W AARSKYNLIKHEIDSWAARDES VIR DIE

EKSPERIMENTELE·EN KONTROLEGROEP

Verandcrlike Fase 1 Fase 2 Fase 3 Fase 1& 2 Fase 1,2 & 3

Depressle p<O.OS· p>O.OS p>O,OS p>O,OSNB p<O,OS·BeeJd.lnglngsduideUkheld (»O,OS p<O,OS· p>O,OS p<O,OS· p<O,OS·Boeldingsbeheerbaarheld (»O,OS p>O,OS p>O,OS p>O,OS (»O,OSNou.Aandagsrigting (»O,OS p>O,OS p>O,OS p>O,OS (»O,OSBreed·Eksterne Aandagsrigting (»O,OS p>O,OS p>O,OS p>O,OS p>o,OSBreed-Interne Aandagsrigtlng (»O,OS p>O,OS p>O,OS p>O,OS p>O,OS'rye p<O,OS· p>O,OS p>O,OS p>O,OSNB p>O,OS

• p<O,OS

NB p<O,06

------------------------

4.4.3.2.Samevatdnl van waarskynUkheidswaardesvir dJe eksperlmentele groep

Die waarskynlikheidswaanJes vir die eksperimentele groep kan in die volgende tabel

saamgevat word.

TABEL4.3

SAMEVATIlNO VAN W AARSKYNLlKHEIDSWAARDES VIR DIE

EKSPERIMENTELE GROEP

Veranderllkc Fasc 1 Fase 2 Fase 3 Fase 1&2 Fase 1,2 & 3

Depressle p>O,OS NB p>O,OS p>O,OS p<O,OS· p<O,OS·BeeldinglngsduideUkheld p>O,OS p<O,OSNB p>O,OS p<O,OS· p>O,OS NBBeeldlngsbeheerbaarheld p>O,OS p>O,OS p>O,OS p>O,OS p>O,OSNou-Aandllgsrlgting p>O,OS p>O,OS p>O,OS p>O,OS p>O,OSBreed-Eksteme Aandagsrigtlng p>O,OS p>O,OS p>O,OS p>O,OS p>O,OSBreed-Interne Aandagsrlgtlna p>O,OS p>O,OS p>O,OS p>O,OS p>O,OSTye p<O,OS* p>O,OS p>O,OS p<O,OS· p>O,OS

·P<O,OS

NB p<O,06

86

4.4.4. VersJdJle tossen cUe eksperimentele. en kontrolegroepvir rase een

Ten einde te bepaal of daar betekenisvolle verskille voorgekom het tussen die

eksperimentete- en kontrolegroep is die afhankJike veranderlike gegroepeer en In

meerveranderlike analise van verskille tussen die begin en einde van fase een sowel as

tussen dieeksperimentele- en kontrolegroep uitgevoer,

4.4.4.1.Meerveranderllke bepaling van verskfUe tussen die eksperfmentele- en

kontrolearoep ten opslgte van veranderfng Ingearoepeerde afhankJlke

veranderUkes

Ten einde die verskille Ie bepaal tussen die eksperimentele- en kontrolegroep ten opsigte

van verandering in gegroepeerde afbanklike veranderlilces is 'n meerveranderliJce Hotelling

t% uitgevoer,

TABEL4.4

MEERVERANDERLIKE ANALISE VAN VERSKILLE TUSSEN DIE

EKSPERIMENTELE- EN KONTROLEGROEP

Toetsnaam

MahaJaoobls b2

HoceWngr

Waarde

0,5692

17,07S0

Hlpotetlese GV

7

23

p

p>O,S

In 'n meerveranderlike ana1ise van verskille tussen die eksperimentele- en kontrolegroep is

geen betekenisvolle verskil gevind nie (p>O,OS; sien tabeI4.4).

87

4.4.5. EnkelveranderUke bepaUne van verskille tussen dJe eksperimentele-en

kontrolegroep tenopslgte van bepaalde afhankJlke veranderUkes vir rase een

4.4.S.1.Verskille tussen die eksperfmentele- en kontrolegroep tenopslgte van

depressfe

Om hienJie verskille te bepaal is 'n t-toets uitgevoer.

TABEL4.5

T·TOETS VERSKILLE ruSSEN DIE EKSPERIMENTELE- EN KONTROLEGROEP

TEN OPSIGTE VAN DEPRESSIE

Veranderllke

Depressle

T

2,4

DF

29

p

p<O,05

In 'n enkelveranderlike analise van verskille tussen die eksperirnentele- en kontrolegroep

met behulp van 'n t-toets ten opsigte van depressie is 'n betekenisvolle verskil gevind

(p<O,05; sien label 4.5)

In hierdie opsig het die eksperimentele groep betekenisvol groter verlaging in depressie

gerapponeer(XV = 7,6667;iNI = 6.1333) as die kontrolegroep (xV =6,8667; iNl = 4,6)

(sien tabelle 4.1 en 4.5).

88

4.4.5.2.VerskDle tussen dIe eksperfrnentele- en kontrolegroep ten opsigte van

beeldJngsduJdeUkhefd

Om hierdie verskille tebepaal is 'n t-toets uitgevoer,

TABEL4.6

T-TOETS VERSKILLE11JSSEN DIE EKSPERIMENTELE- EN KONTROLEGROEP

TEN OPSIGTE V AN BEELDINGSDUIDELIKHEID

Veranderlike

Beeldingsduidelikheid

T

0.59

DF

29

p

p>O.OS

In 'n enkelveranderlike analise van verskille tussen die eksperimentele- en kontrolegroep

met behulp van 'n t-toets ten opsigte van beeldingsduidelikheid is geen betekenisvolle

verskil gevind nie (p>O,OS; sien tabel 4.6).

89

4.4.S.3.VenkDle tussen die eksperfmentele- en kontrolegroep ten opslgte van

beeldlngsbeheer

Om hierdie verskille te bepaal is 'n t-toets uitgevoer,

TABEL4.7

T·TOETS VERSKILLE russEN DIE EKSPERIMENTELE- EN KONTROLEGROEP

TEN OPSIGTE VAN BEELDlNGSBEHEER

Veranderlike

Beeldingsbfheer

T

1,41

DF

29

p

p>O,OS


met behulp van on t-toets ten opsigte van beeldingsbeheer is geen betekenisvolle verskil

gevind nie (p>O,OS: sien tabeI4.7).

90

4.4.5.4.VerskJUe tussen die eksperimentele- en kontrolegroep ten opslgte van nou

aandagsrigdna

Om hienJie verskille te bepaal is 'n t-toets uitgevoer,

TABEL4.8

T·TOETS VERSKILLE ruSSEN DIE EKSPERIMENTELE· EN KONTROLEGROEP

TEN OPSIGTE V AN NOV AANDAGSRIGTING

Veranderlike

Nou Aandagsrigting

T

- 0,55 29

OF p

p>O.05

In 'n enkelveranderlike analise van verskille tussen dieeksperimenele- en kontrolegroep

met behulp van 'n t-toets ten opsigte van nou aandagsrigting is geen betekenisvolle verskil

gevind nie (p>O.05: sien tabeI4.8).

91

4.4.5.5.Verskllie tussen dJe eksperfmentele- en kontro1earoep ten opsfete van breed

eksterne aandagsri~tinlE

Om hierdie verskille tebepaal is 'n t-toets uitgevoer.

TABEL4.9

T-TOETS VERSKILLE TUSSEN DIE EKSPERIMENTELE·EN KONTROLEGROEP

TEN OPSIGTE VAN BREED· EKSTERNE AANDAGSRIGTING

Veranderlike

Breed-Eksteme Aandagsrigting 31

T

29

OF

p>O.OS

P

In 'n enkelveranderlike analise van verskille tussen die eksperimentele-en kontrolegroep

met behulp van 'n t-toets ten opsigte van breed • eksterne aandagsrigting is geen

betekenisvolle verskil gevind nie (p>O.05; sien label 4.9).

92

4,4.5.6.Venkllle tussen die eksperfmentele- en kontrolegroep tenopsfgte van breed

InterneaandaesrigtJne

Om hienJie verskiIJe tebepaal is 'n t-toets uitgevoer,

TABEL4.10


TEN OPSIGTE VAN SEED·INTERNE AANOAGSRlGTING

Veranderlike

Breed-Interne Aandagsrigting

T

- 0,82

OF

29

p

p>O,05


met behulp van 'n t-toets ten opsigte van breed-interne aandagsrigting is geen

betekenisvolle verskil gevind nie (p>O,05; sien label 4.10).

-------------

93

4.4.5.7.VerskDle tussendJe eksperfmentele- en kontroleeroep ten opsfgte van lye


TABEL 4.11

T-TOETS VERSKILLE 11JSSEN DIE EKSPERIMENTELE- EN KONTROLEGROEP

TEN OPSIGTE VAN TYE

Veranderlike

Tye

T

2,85

OF

29

p

p<O.05


met behulp van 'n t-toets ten opsigte van lye is geen betekenisvolle verskil gevind nie

(p<O,05; sien label 4.11).

In hierdie opsig het dieeksperimentele groep betekenisvol groter verbetering in tye (dit wit

~ korterlye gehardloop oor die gegewe afstand)(iV =39.159; iNI =37,756) getoon as

die kontrolegroep (x"V =35,671; iNl =35,030) (sien tabelle 4.1 en4.11).

4.4.6.VersklUe tussen die eksperimentele- en kontrolegroep vir rase een en twee

eesamentllk


eksperimentele- en kontrolegroep is die afhanklike veranderlikes gegroepeer en 'n

meerveranderlike analise van verskille tussen die begin van fase een eneinde van fase twee

sowel as tussen die eksperimentele - en kontrolegroep uitgevoer,

4.4.6.l.Meerveranderllke bepallng van verskiUe tossendie eksperimentele- en

kontrolegroep ten opslgte van verandering In gegroepeerde afhankllke

veranderllkes

Ten einde die verskille te bepaal tussen die eksperimentele- en kontrolegroep ten opsigte

van verandering in gegroepeerde afhanklike veranderlikes is 'n meerveranderlike Hotelling

t2 uitgevoer,

TABEL4.l2

MEERVERANDERLIKE ANALISE VAN VERSKILLETUSSEN DIE


Toetsnaarn

Mahalandbis 0 2

Hoetelling~

Waarde

0.6303

18.9083

Hipotetiese GV

7

23

p

p>O.OS

In 'n meerveranderlike analise van verskille tussen die eksperimentele- enkontrolegroep is

geen betekenisvolle verskil gevind nie (p>O.OS. sien tabeI4.12)

4.4.7. Enkelveranderllke bepaJlng van verskUle tussen die eksperlmentele- en

kontrolegroep ten opslgte van bepaaJde afhankUke veranderllkes vir rase een

en twee gesamentJlk

4.4.7.l.VersklJle tussen die eksperimentele- en kontrolegroep ten opslgte van

depressle

Om hierdie verskille te bepaal is 'n t-toets uitgevoer.

TABEL4.13


TEN OPSIGTE VAN OEPRESSIE

Veranderlike

Depressie

T

3.03

OF

29

p

p>O.05


met behulp van 'n t-toets ten opsigte van depressie is geen betekenisvolle verskil gevind

nie (p>O,05, sien tabeI4.13).

96

4.4.7.1.Verskllle tussen cUe eksperimentele- en kontrolegroep ten opslgte van

beeldlnesduJdelikheld

Om hierdie verskille te bepaal is 'n t-toets uitgevoer.

TABEL4.14


TEN OPSIGTE V AN BEELDINGSOUIDELIKHEID

Veranderlike


T

2.72

OF

29

p

p<O.05


met behulp van 'n t-toee ten opsigte van beeldingsduidelikheid is betekenisvolle verskil

gevind (p<O.05. sien tabeI4.l4).

In hierdie opsig het die eksperirnentele groep betekenisvol grater verbetering in

beeldingsduidelikheid gerapporteer (xV =88.533;~N2 =78.8) asdie kontrolegroep (XV =105.2; xN2 =98.267) (sien tabelle 4.1 en 4.14).

97

4.4.7.3.VerskDle tussen die eksperimentele- en kontrolegroep ten opsfgte van

beeldlngsbeheer


TABEL4.IS

T·TOETS VERSKILLE TUSSEN DIE EKSPERIMENTELE· EN KONTROLEGROEP

TEN OPSIGTE VAN BEELOINGSBEHEER

Veranderlike

Beeldingsbeheer

T

1.39

OF

29

p

p>O.05

In 'n enkelveranderlike analise van verskilletussen dieeksperirnenele- en kontrolegroep

met behulp van 'n t-toets ten opsigte van beeldingsbeheer is geen betekenisvolle verskil

gevind nie (p>O.05. sien tabeI4.15).

98

4.4.7.4.VersklUe tussen dJe eksperimenteJe- en kontrolegroep ten opsfgte van nou

aandaprfadnC


TABEL4.16


TEN OPSIGTE VAN NOVAANDAGSRIGTING

Veranderlike

Nou Aandagsrigting

T

0.21

OF

29

p

p>O.OS

In 'n enkelveranderlike analise van verskille tussen dieeksperimenele- en kontrolegroep

met behulp van 'n t-tcets ten opsigte van nou aandagsrigting is geen betekenisvolle verskil

gevind nie (p>O.OS. sien tabel 4.16).

99

4.4.7.5.VerskiJle tossen die eksperimentele- en kontrolegroep tenopsfgte van breed

eksterne aandagsrfgtfng


TABEL4.17

T-TOETS VERSKILLE11JSSEN DIE EKSPERIMENTELE- EN KONTROLEGROEP

TEN OPSIGTE VAN BREED- EKSTERNE AANDAGSRIGTING

Veranderlike T

Breed-Eksterne Aandagsrigting 0,42

OF

29

p

p>O,05


met behulp van 'n t-toets ten opsigte van breed-eksterne aandagsrigting is geen

betekenisvolle verskil gevind nie (p>O,05, sien tabeI4.17).

100

4.4.7.6.VerskJUe tussen dle eksperimenteJe- en kontrolegroep ten opsfgte van breed •

Interne aandagsrigtlng

Om hierdie verskille Iebepaal is 'n t-toets uitgevoer,

TABEL4.18

T-TOETS VERSKILLE ruSSEN DIE EKSPERIMENTELE- EN KONTROLEGROEP

TEN OPSIGTE VAN BREED-INTERNE AANOAGSRIGTING

Veranderlike


T

- O,S9

OF

29

p

p>O,OS

In 'n enkelvernnderlike analise van verslci1le tussen die eksperimentele- en kontrolegroep


betekenisvolle verskil gevind nie (p>O,05, sien tabe14.18).

101

4.4.7.7.Venkllie tussen dJe eksperfmentele- en kontrolegroep ten opsfgte van tye

Om hierdie verskille It bepaal is 'n t-toets uitgevoer,

TABEL4.19

T-TOETS VERSKILLE TUSSEN DIE EKSPRIMENTELE- EN KONTROLEGROEP

TEN OPSIGTE VAN TYE

Veranderlike

Tye

T

2.72

OF

29

p

p>O.05

In 'n enkelvernnderlike analise van verskille tussen die eksperimentele- en kontrolegroep

met behulp van 'n t-toets ten opsigte van tye is geen betekenisvoUe verskil gevind nie

(p>O,05. sien label 4.19).

102

4.4.8. Verskille tussen die eksperimentele- en kontrolegroep virrase een, twee en

drie gesamentJik



meerveranderlike analise van verskille tussen die begin van fase een en die einde van fase

drie sowel as tussen die eksperimentele- en kontrolegroep uitgevoer,

4.4.8.l.Meerveranderlike bepaling van verskiUe tussen die eksperimentele- en

kontrolegroep ten opslgte van verandering In gegroepeerde afhankllke

veranderlikes



t2uitgevoer,

TABEL4.20

MEERVERANDERLIKE ANALISE VAN VERSKILLETUSSEN DIE


Toetsnaam

Mahalandbis 02

Hotelling T2

Waarde

0,5904

17,7113

Hipotetiese GV

7

23

p

p>O,05

In 'n meerveranderlike analise van verskille tussen die eksperimentele- en kontrolegroep is

geen betekenisvolle verskil gevind nie(p>O,05, sien tabel 4.20).

103

4.4.9. Enkelveranderllke bepaUng van verskUle tussen die eksperimentele- en

kontrolegroep ten opsigte van bepaaldeafhanklike veranderlikes vir rase een,

twee en drie gesamentllk

4.4.9.1.Verskille tussen die eksperimentele- en kontrolegroep ten opsigte van

depressie


TABEL4.21

T-TOETS VERSKILLElUSSEN DIE EKSPERIMENTELE- EN KONTROLEGROEP


Ve randerlike

Depressie

T

3,22

DF

29

p

p<O,05


met behulp van 'n t-toen ten opsigte van depressie is 'n betekenisvolle verskil gevind

(p<O,OS, sien label 4.21).

In hierdie opsig het die eksperimentele groep betekenisvol groter verlaging in depressie

gerapporteer(iV =7,6667, itN3 =4.8) as die kontrolegroep (XV =6,8667; iN3 = 4,5333)


104

4.4.9.2.Verskllie tussen die eksperimentele- en kontrolegroep ten opsJgte van

beeldJngsduJdelikheJd

Om hierdie verskille Ie bepaal is 'n t-toets uitgevoer,

TABEL4.22

T·TOETS VERSKILLETUSSEN DIE EKSPERIMENTELE-EN KONTROLEGROEP

TEN OPSIGTE V AN BEELDlNGSDUIDELIKHEID

Veranderlike


T

2.23

OF

29

p

p<0,05

In 'n enkelveranderlike analise van verskille tussen dieeksperimentele- enkontrolegroep

met behulp van 'n t-toets ten opsigte van beeldingsduidelikheid is 'nbetekenisvolle verskil

gevind (p<O,05; sien tabeI4.22).

In hierdie opsig het die elcsperimentele groep betekenisvol groter verbetering in

beeldingsduidelikheid gerapporteer (xV = 88.533; iN3 = 80,067) as die kontrolegroep

(xV = 105,2; iN3 = 102,53) (sien tabelle 4.1 en4.22.)

lOS

4.4.9.3.VerskDle tussen dJe eksperimentele- en kontrolegroep ten opsfgte van

beeldfngsbeheer

Om hienJie verskille tebepaal is 'n t-toets uitgevoer,

TABEL4.23

T-TOETS VERSKILLE.1USSEN DIE EKSPERIMENTELE- EN KONTROLEGROEP

TEN OPSIGTE VAN BEELDINGSBEHEER

Veranderlike

Beeldingsbeheer

T

1,3

OF

29

p

p>O,OS


met behulp van 'n t-toets ten opsigte van beeldingsbeheer is geen betekenisvolle verskil

gevind nie (p>O,OS; sien tabeI4.23).

106

4.4.9.4.VerskJUe tussen dle eksperimentele- en kontrolegroep ten opsigte van nou

aandagsrigting


TABEL4.24


TEN OPSIGTE VAN NOU AANDAGSRIGTING

Veranderlike

Nou Aandagsrigting

T

- 0,84

OF

29

p

p>o,OS



gevind nie (p>O,05; sien tabeI4.24).

107

4.4.9.5.Verskllie tussen cUe eksperimentele- en kontrolegroep ten opsJgte van breed

eksterne aandaprigdng


TABEL4.2S


TEN OPSIGTE VAN BREED·EKSTERNE AANOAGSRIGTING

Veranderlike

Breed-Eksterne Aandagsrigting

T

- 0,71

OF

29

p

p>o,OS


met behulp van 'n t-toets ten opsigte van breed-eksterne aandagsrigting is geen

betekenisvolle verskil gevind nie (p>O,05; sien tabeI4.25).

108

4.4.9.6.VerskDle tusstndJe eksperimentele- en kontrolegroep tenopsJete van breed

Interne aandagsrfadne


TABEL4.26

T·TOETS VERSKILLE TUSSEN DIE EKSPERIMENTELE- EN KONTROLEGROEP

TEN OPSIGTE VAN BREED-INTERNE AANDAGSRIGTING

Veranderlike


T

- 1,02

DF

29

p

p>O,05



betekenisvolle verskil gevind nie (p>O,05; sien tabeI4.26).

109

4.4.9.7.VerskDle tussen die eksperfmentele- en kontrolegroep ten opsJ&te van tye

Om hierdie verskilJe Ie bepaal is 'n t-toets uitgevoer,

TABEL4.27


TEN OPSIGTE VAN TYE

Veranderlike

Tye

T

- 0,26

OF

29

p

p>O,OS


met behulp van 'n t-toets ten opsigte van rye is geen betekenisvolle verskil gevind geen

(p>O,OS; sien label 4.27).

110

4.4.10. VerskDle tussen die eksperimentele- en kontrolegroep vir rase twee



meerveranderlike analise van verskille tussen die begin en einde van fase twee sowel as

tussen dieeksperimentele- en kontrolegroep uitgevoer,

4.4.10.l.Meeneranderlike bepallng van verskUle tussen die eksperimentele- en

kontrolegroep ten opslgte van veranderlngIngegroepeerde afhankUke

veranderllkes


van verandering in gegroepeerde afbanklike veranderlikes is 'n meerveranderlike Hotelling

t2 uitgevoer,

TABEL4.28

MEERVERANDERLIKE ANALISE VAN VERSKILLE TUSSEN DIE

EKSPERIMENTELE· EN KONTROLEGROEP

Toetsnaam

Ma.haIandbis 0 2

Hotelling -r:

Waarde

0,3314

9,9409

Hipotetiese GV

7

23

p

P>O,OS

In 'n meerveranderlike analise van verskille tussen die eksperimenele- en kontrolegroep is

geen betekenisvolle verskil gevind nie (p>O,05, sien label 4.28).

III

4.4.11. Enkelveranderllkebepallne van verskJlle tussen dJe eksperimentele- en

kontroleeroep ten opslete van bepaaldealhankJlke veranderllkes vir rasetwee

4.4.11.1.Verskille tussen dieeksperimentele- en kontrolegroep ten ops1ete van

depressle

Om hienJie verskille te bepaal is 'n t-toets uitgevoer,

TABEL4.29

T-TOETS VERSKILLE russEN DIE EKSPERIMENTELE- EN KONTROLEGROEP


Veranderlike

Depressie

T

0,47

OF

29

p

p>0,05

In 'n enkelveranderlike analise van verslci11e tussen die eksperimentele- en kontrolegroep

met behulp van 'n t-ioeu ten opsigte van depressie is geen betekenisvolle verskil gevind


112

4.4.11.2.VerskDle tussen dieeksperfmentele- en kontrolegroep ten opslgte van

beeldlngsduJdelikheld

Om hierdie verskille Ie bepaal is 'n t-toets uitgevoer.

TABEL4.30

T-TOETS VERSKILLElUSSEN DIE EKSPERIMENTELE· EN KONTROLEGROEP

TEN OPSIGTE V AN BEELDlNGSDUIDELlKHEID

Veranderlike


T

2.43

OF

29

p

p<O,OS

In 'n enkelveranderlike analise van verskille tussen die eksperimentele- en

kontrolegroep- met behulp van 'n t-toets ten opsigte van beeldingsduidelikheid is In

betekenisvolle verskil gevind (p<O.OS, sien tabeI4.30).

In hierdie opsig het die eksperirnentele groep betekenisvol groter verbetering in

beeldingsduidelikheid gerapporteer (iNl =86,133: xN2 = 78,8) as die kontrolegroep

(iNl =102,67: 3tN2 =98,267) (sien tabe14.1 en4.30.)

113

4.4.11.3.Verskllie mssen dieeksperimenteJe-enkontrolegroep ten opsfgte van

beeldJngsbeheer


TABEL4.31

T-TOETS VERSKILLE roSSEN DIE EKSPERIMENTELE· EN KONTROLEGROEP


Veranderlike

Beeldingsbeheer

T

0,27

DF

29

p

p>O,OS


met behulp van 'n t-toets ten opsigte van beeldingsbeheer is geen beekenisvolle verskil

gevind nie (p>O,OS, sien label 4.31 ).

114

4.4.11.4.VerskiUe tussen dieeksperimentele- en kontrolegroep ten opslgte van nou

aandagsrigdng

Om hienJie verskille tebepaal is 'n t-toets uitgevoer.

TABEL4,32

T-TOETS VERSKILLE roSSEN DIE EKSPERIMENTELE- EN KONTROLEGROEP

TEN OPSIGTE V AN NOV AANDAGSRIGTING

Veranderlike

Nou Aandagsrigting

T

0.84

DF

29

p

p>O.05




II'4.4.11.5.VerskDle tussen die eksperimenteJe- en kontrole&J"oep ten opsl&te van

breed-eksteme aandagsrigdng


TABEL 3.33


TEN OPSIGTE VAN BREED·EKSTERNE AANDAGSRIGTING

Veranderlike


T

1,09

OF

29

p

p>O,OS


met behulp van 'n t-toets ten opsigte van breed- eksterne aandagsrigting is geen


116

4.4.11.6.Verskflle tossen die eksperimentele- en kontrolegroep ten opslgte van breed

Interne aandagsrigting


TABEL4,34



Veranderlike


T

0,47

OF

29

p

p>O,OS

In 'n enkelveranderlike analise van verskille tussen die eksperimenele- en kontrolegroep


betekenisvolle verskilgevind nie (p>O,OS. sien tabe14.34).

117

4.4.11.7.Verskllie tu1un die eksperimentele- en kontrolegroep ten opsJgt.e van lye

Om hierdie verskille Ie bepaal is '0 t-toets uitgevoer,

TABEL4.3S


TEN OPSIGTE VAN TYE

Veranderlike

Tye

T

1,06

OF

29

p

p>O,OS

In 'n enkelvemnderlike analise van verskille tussen die eksperimentele- en kontrolegroep

met behulp van 'n t-toets ten opsigte van tye is geen betekenisvolle verskil gevind nie

(p>O,OS, sien tabeI4.35).

118

4.4.12.VerskJlle tussen dJe eksperimentele- en kontrolegroep virr. drie



meerveranderlike analise van verskille tussen die begin en einde van fase drie sowel as

tussen dieeksperirnentele- en kontrolegroep uitgevoer,

4.4.l2.l.MeerveranderJlke bepallng van verskllle tussen die eksperfmentele- en

kontrolegroep ten opslgte van verandering Ingegroepeerde afhankUke

veranderllkes



t2 uitgevoer,

TABEL4,36

MEERVERANDERLIKE ANALISEVAN VERSKILLETUSSEN DIE


Toetsnaarn

Mahalandbis 0 2

Hotelling r

Waarde

0.222

6.66

HipotetieseGV

7

23

p

p>0.05

In 'n meerveranderlilce analise van verskille tussen dieeksperimentele- enkontrolegroep is

geen betekenisvolle verskil gevind nie (p>o.OS. sien label 4.36).

119

4.4.13. Enkelveranderllke bepaUI1& vandieverskflle tussen die eksperimentele- en

kontrolegroep ten opslgte van bepaalde afhankllke veranderUkes vir fasedrie

4.4. I3.1.Verskflle tussen die eksperimentele- enkontrolegroepten opslgte van

depressle

OmhienJie verskille Ie bepaal is 'n t-toets uitgevoer,

TABEL4.37

T-TOETS VERSKILLE TUSSEN DIE EKSPERIMENTELE- EN KONTROLEGROEP


Veranderlike

Depressie

T

0.98

OF

29

p

p>0.05


met behulp van 'n t-toets ten opsigte van depressie is geen betekenisvolle verskil gevind

nie (p>O,05. sien tabeI4.37).

120

4.4.13.2.Verskllie MWn die eksperimentele- en kontrolegroep ten opsigte van

beeldJngsduJdelikheid

Om hierdie verskille Ie bepaaJ is 'n t-toets uitgevoer,

TABEL4.38

T·TOETS VERSKILLE TUSSEN DIE EKSPERIMENTELE· EN KONTROLEGROEP

TEN OPSIGTE V AN BEELDINGSDUIDELIKHEID

Veranderlike


T

- 1,18

OF

29

p

p>O,05


met behulp van 'n t-toets ten opsigte van beeldingsduidelikheid is geen betekenisvolle

verskil gevind nie (p>O,05. sien label 4.38).

121

4.4.13.3.Verskllle tussen die eksperimentele- en kontrolegroep ten opslgte van

beeldJflISbeheer


TABEL4.39

T·TOETS VERSKILLE 11JSSEN DIE EKSPERIMENTELE· EN KONTROLEGROEP


Veranderlike

Beeldingsbeheer

T

o

OF

29

p

p>O,OS


met behulp van 'n t-toets ten opsigte van beeldingsbeheerbaarheid is geen betekenisvolle

verskil gevind nie (p>O,OS, sien label 4.39).

122

4.4.13.4.VerskJUe tussen die eksperimentele- en kontrolegroep ten opslgte van nou

aandagsrfadna

Om hienlie verskille te bepaal is On t-toets uitgevoer,

TABEL4.40

T·TOETS VERSKILLETUSSEN DIE EKSPERIMENTELE· EN KONTROLEGROEP

TEN OPSIGTE VAN NOV AANDAGSRIGTING

Veranderlike

Nou Aandagsrigting

T

- 1.31

OF

29

p

p>O.05

In 'n enkelvernnderlike analise van verskilletussen dieeksperimentele- en kontrolegroep


gevind nie (p>O.OS. sien tabeI4.40).

123

4.4.13.5.VerskJlle tussen dJe eksperimenteJe. en kontrolegroep ten opslgte van breed

eksterne aandagsrfgdne


TABEL4.41


TEN OPSIGTE VAN BREED·EKSTERNE AANDAGSRIGTING

Veranderlike


T

-1,49

OF

29

p

p>O.OS


met behulp van 'n t-toets ten opsigte van breed - eksterne aandagsrigting is geen


124

4.4.13.6.VerskJlle tussen dieeksperfmentele-enkontrolegroep ten opsJgte van breed

Interne aandagsrlgdng

Om hierdle verskille Ie bepaal is '0 t- toets uitgevoer.

TABEL4.42



Veranderlike


T

- 0,72 29

DF p

p>O,05

In 'n enkelveranderlike analise van verskille tussen die eksperimentele-en kontrolegroep


betekenisvolle verskil gevind nie (p>O,05, sien tabeI4.42).

125

4.4.13.7.Verskllie tussen die eksperimentele- en kontro1earoep ten opsl&te van tye

Om hierdie verskille Ie bepaal is On t-toets uitgevoer,

TABEL4.43

T·TOETS VERSKILLE roSSEN DIE EKSPERIMENTELE- EN KONTROLEGROEP

TEN OPSIGTE VAN TYE

Veranderlike

Tye

T

- 1.01

OF

29

p

p>O.OS


met behulp van On Hoets ten opsigte van tye is geen betekenisvolle verskil gevind Die

(p>O.OS. sien tabeI4.43).

126

4.4.14. Verskllie Intern tot die eksperimentele groep vir rase een

Ten einde te bepaaJ ofdaar betekenisvolle verskille intern tot die eksperimentele groep

voorgekom het is die afhanklike veranderlikes gegroepeer en is 'n meerveranderlike

analise van verskille tussen die begin en einde van fase een sowel as intern tot die

eksperimentele groep uitgevoer,

4.4.t4.t.Meerveranderllke bepaJlng van verskJlle Intern tot die eksperimentele groep

ten opslgte van veranderlng In gegroepeerde afhankllke veranderllkes

Ten einde die verskille Ie bepaal intern tot die eksperirnentele groep ten opsigte van

verandering in gegroepeerde afhnnklike veranderlikes is 'n meerveranderlike Hotelling t2

uitgevoer,

TABEL4.44

MEERVERANDERLIKE ANALISE VAN VERSKILLE INTERN TOT DIE


Toetsnaam

Mahalandbis 0 2

Hotelling t2

Waarde

2,0735

31,1026

Hipotetiese GV P

7 p>O,05

8

In 'n meerveranderlike analise van verskille intern tot die eksperimentele groep is geen

betekenisvolle verskil gevind nie (p>O,OS, sien tabeI4.44).

127

4.4.15. Enkelveranderllke bepaUng van dieverskille intern totdie eksperimentele

groep ten opslgte van bepaaJde afhanklike veranderlikes vir rase een

4.4.15.1.VerskDle intern tot die eksperimentele groep ten opslgte van depressie


TABEL4.45

T·TOETS VERSKILLE INTERN TOT DIE EKSPERIMENTELE GROEP TEN

OPSIGTE VAN DEPRESSIE

Veranderlike

Depressie

T

1,89

DF

14

p

p>O,05

In 'n enkelveranderlike analise van verskilleintern totdie eksperimentele groep met behulp

van 'n t-toets ten opsigte van depressie is geen betekenisvolle verskil gevind nie (p>o,05,

sien label I en 4.45)

128

4.4.15.2.VerskJUe Intern tot die eksperfmenteJe groep ten opslKte van

beeJdJngsduidellkheJd

Om hierdie verskille tebepaal is On t-toets uitgevoer,

TABEL4.46

T-TOETS VERSKILLE INTERN TOT DIE EKSPERIMENTELE GROEP TEN

OPSIGTE VAN BEELOINGSOUIDELIKHEID

Veranderlike


T

0,11

OF

14

p

p>O,05

In 'n enkelveranderlike analise van verskille intern totdie eksperimentele groep met behulp

van 'n t-toets ten opsigte van beeldingsduidelikheid is geen betekenisvolle verskil gevind


129

4.4.15.3.VerskJlle Intern tot die eksperimenteJegroep ten opsf&te van

beeldlngsbeheer


TABEL4.47


OPSIGTE V AN BEELDINGSBEHEER

Veranderlike

Beeldingsbeheer

T

o

OF

14

p

p>O.05


van 'n t-toets ten opsige van beeldingsbeheer is geen betekenisvolle verskil gevind nie

(p>O,05, sien tabel 4.47).

130

4.4.15.4.VerskllJe Intern tot die eksperfmenteJe IroeP ten opsf&te van noo

aandaasrildnl


TABEL4.48

T-TOETS VERSKILLE INTERN TOTDIEEKSPERIMENTELE GROEP TEN

OPSIGTE V AN NOV AANDAGSRIGTING

Veranderlike

Nou Aandagsrigting

T

- 0,17

OF

14

p

p>O,05

In 'n enkelveranderlike analise van verskille intern totdie eksperirnentele groep met behulp

van 'n t-toets ten opsigte van nou aandagsrigting is geen betekenisvolle verskil gevind nie

(p>O.05, sien label 4.48).

131

4.4.15.5.Verskllle Intern tot die eksperfmentele groep ten opslgte van breed-eksteme

aandaesrfetlng


TABEL4.49


OPSIGTE VAN BREED-EKSTERNE AANDAGSRIGTING

Yeranderlike


T

- 0,89

OF

14

p

p>O,05

In 'n cnkelveranderlike analise van verskille intern totdie eksperimentele groep met behulp

van 'n t-toets ten opsigte van breed-eksterne aandagsrigting is geen betekenisvolle verskil

gevind nie (p>O,05, sien tabel 4.49).

132

4.4.15.6.Verskille Intern tot die eksperimentele groep ten opsJgte van breed-Interne

aandagsrigdng

Om hierdie verskille te bepaal is On t-toets uitgevoer,

TABEL4.50

T-TOETS VERSKILLE INTERN TOTDIE EKSPERIMENTELE GROEP TEN

OPSIGTE VAN BREED-INTERNE AANDAGSRIGTING

Veranderlike


T

- 1,25

DF

14

p

p>O,05


van 'n t-toets ten opsigte van breed-interne aandagsrigting is geen betekenlsvolle verskil

gevind nie (p>O,05, sien label 4.50).

133

4.4.1S.7.VerskIlIe Intern tot die eksperfmentele groep ten opsf&te van tye

Omhierdie verskille Iebepaal is "n t-toets uitgevoer.

TABEL4.SI

T-TOETS VERSKILLE INTERN TOTDIE EKSPERIMENTELE GROEP TEN

OPSIGTE VAN TYE

Veranderlike

Tye

T

2,37

OF

14

p

p>O,05

In 'n enkelveranderliJce analise van verskille intern totdie eksperimentele groep met behulp

van 'n t-toets ten opsigte van tye is geen betekenisvolle verskil gevind nie (p>o,05, sien

rabel4.S I).

134

4.4.16. VerskJlle intern totdIe eksperfmentele groep vir fase een en twee

eesamentlik

Ten einde te bepaal ofdaar betekenisvolle verskille intern tot die eksperimentele groep

voorgekom het is die afhankJike veranderlikes gegroepeer en is 'n meerveranderlike

analise van verskille tussen die begin van fase een en die einde van fase twee sowel as

intern totdie eksperimentele groep uitgevoer,

4.4.l6.l.Meerveranderlike bepallng van verskflle intern tot die eksperfmentele groep

ten opsfgte van verandering In gegroepeerde afhankllke veranderUkes

Ten einde die verskille te bepaal intern tot die eksperimentele groep ten opsigte van

verandering in gegroepeerde afhanklike veranderlikes is 'n rneerveranderlike Hotelling t%

uitgevoer,

TABEL4.52

MEERVERANDERLIKE ANALISE VAN VERSKILLEINTERN TOT OlE


Toetsnaam

Mahalandbis 0 2

Hotelling r

Waarde

1,4869

22,3031

Hipotetiese GV

7

8

p

p>O,OS

In 'n meerveranderlike analise van verskille intern tot die eksperirnentele groep is geen

betekenisvolle verskil gevind nie (p>O,OS, sien tabeI4.52).

135

4.4.17. EnkeJveranderllke bepaJlng van versklUe Intern tot dJe eksperfmenteJe groep

ten opsigte van bepaalde alhankllke veranderUkes vir rase ten en twee

gesamentJik

4.4.17.1.Verskflle Intern tot die eksperfmentele groep ten opslgte van depressle

Om hienJie verskille Ie bepaal is 'n t-toets uitgevoer.

TABEL4.S3

T-TOETS VERSKILLE INTERN TOT DIEEKSPERIMENTELE GROEP TEN


Veranderlike

Depressie

T

2.32

OF

14

p

p<O.05


van 'n t-toets ten opsige van depressie is 'n betekenisvolle verskil gevind (p<O.05. sien

tabeI4.53).

In hierdie opsig het die eksperimentele groep 'n betekenisvolle verlaging in depressie

gerapporteer tussen die begin van fase een (XV =7.6667) en einde van fase twee (XN2 =

5.6667) (sien tabelle 4.1 en 4.53).

136

4.4.17.2.VerskJlle Intern tot dJe eksperimentele groep ten Ops1lte van

beeldJngsduidellkheid

Om hierdie verskille Ie bepaal is On t-toets uitgevoer.

TABEL4.S4

T·TOETS VERSKILLE INTERN TOTDIE EKSPERIMENTELE GROEP TEN

OPSIGTE VAN BEELDlNGSDUIDELIKHEID

Veranderlike


T

2,18

OF

14

p

p·>O,OS

In On enkelveranderlike analise van verskille intern tOIdie eksperimentele groep met behulp


nie (p>O,OS, sien tabeI4.S4).

137

4.4.17.3.VerskUle Intern tot die eksperlmentele groep ten opslgte van

beeldJngsbeheer

am hierdie verskilleIe bepaal is 'n t-toets uitgevoer,

TABEL4.55


OPSIGTE VAN BEELDINGSBEHEER

Veranderlike

Beeldingsbeheer

T

0,38

OF

14

p

p>O,05

In 'n enkelveranderlike analise van verskiUe intern totdie eksperirnentele groep met behulp

van 'n t-toets ten opsigte van beeldingsbeheerisgeen betekenisvoUe verskil gevind nie

(p>O,05, sien label 4.55).

138

4.4.17.4.VerskJlIe Intern tot die eksperimentele IroeP ten opsfete van nou

aandaesriltfna

Om hierdie verskille ie bepaal is 'n t-toets uitgevoer,

TABEL4.S6



Veranderlike

Nou Aandagsrigting

T

o

OF

14

p

p>O.05


van 'n t-toets ten opsigte van beeldingsduidelikheid is geen betekenisvoUe verskil gevind


139

4.4.17.5.VerskDle Intern tot die eksperimenteJegroep ten opslgte van breed-eksteme

aanda&Srigdng

Om hierdie verskille Ie bepaal is '0 t-toets uitgevoer.

TABEL4.S7


OPSIGTE VAN BREED-EKSTERNE AANOAGSRIGTING

Veranderlike


T

- 0.34

OF

14

p

p>0.05

In 'n enkelveranderlike analise van verskiUe intern totdie eksperimentele groep met behulp

van 'n t-toets ten opslgte van breed - eksterne aandagsrigting is geen betekenisvolle

verskil gevind nie (p>O.OS. sien label 4.57).

140

4.4.17.6.VerskUle Intern tot die eksperimenteJegroep ten opsigte van breed-Interne

aandagsrigtfna


TABEL4.58


OPSIGTE VAN BREED-INTERNE AANDAGSRIGTINTING

Verunderlike


T

- 1,1

DF

14

p

p>O,OS

In 'n enkelveranderlilce analise van verskille intern totdie eksperimentele groep met behulp

van 'n t-toets ten opsigte van breed - interne aandagsrigting is geen betekenisvolle verskil

gevind nie (p>O,OS, sien tabeI4.S8).

141

4.4.17.7.VerskJUe Intern tot die eksperfmentele groep ten opslgte van tye

Om hierdie verskille te bepaaJ is 'n t-toets uitgevoer,

TABEL4.59


OPSIGTE VAN TYE

Veranderlike

Tye

T

2.59

OF

14

p

p<O.OS

In 'n enkelveranderlike analise van verskille intern totdie eksperimemele groep met behulp

van 'n t-toets ten opsigte van rye is 'n betekenisvoUe verskil gevind (p<O.05. sien label

4.59).

In hierdie opsig het die eksperimentele groep 'n betekenisvolle verbetering getoon in rye

behaal tussen die begin van fase een (xV = 39,159) en einde vanfase twee (xN2 =37,133)


142

4.4.18. VerskJlle Intern tot dJe eksperimentele IroeP vir rase een, tweeen drie

eesamentllk


voorgekom het is die afhanklike vemnderlikes gegroepeer en is 'n rneerveranderlike

analise van verskille tussen die begin van fase een en die einde van rase driesowel as intern

tot dieeksperimentele groep uirgevoer.

4.4.18.l.Meerveranderllke bepaJina van verskille Intern tot dieeksperimentele groep

ten opslate vanveranderfna In aegroepeerde afhankllke veranderUkes


verandering in gegroepeerde afhanklike veranderlikes is 'n meerveranderlike Hotelling t2

uitgevoer.

TABEL4.60

MEERVERANDERLIKE ANALISE VANVERSKILLE INTERN TOT DIE


Toetsnaam

Mahalandbis D2

Hotelling r

Waarde

2.1878

32.8164

Hipotetiese GV

7

8

p

p>O.OS

In 'n meerveranderlike analise van verskille intern tot die eksperimentele groep is geen

betekenisvolle verskil gevind nie (p>O.OS. sien tabeI4.60).

143

4.4.19. Enkelveranderllke bepaUnl van versklUe Intern tot dieeksperimentele IroeP

ten opslete van btpaaJde afhankllke veranderUkes vir rase een ,twee en drie

eesamentllk

4.4.19.1.Verskflle Intern tot die eksperimentele groep ten opsfgte van depressfe


TABEL4.61



Veranderlike

Depressie

T

2,27

OF

14

p

p<O,05


van 'n t-toets ten opsigte van depressie is 'n betekenisvolle verskil gevind (p<O,05, sien

label 4.61).

In hierdie opsig het die eksperimentele groep 'n betekenisvolle verlaging in depressie

gerapporteer tussen die begin van fase een (xV =7,6667) en einde van fase twee (:iN3 =4.8) (sien tabelle 4.1 en 4.61 ).

144

4.4.19.2.VerskJlleIntern tot dJe eksperfmentele groep ten opsl&te van

beeldlngsduldellkheld


TABEL4.62


OPSIGTE VAN BEELDINGSDUIOELIKHEID

Veranderlike


T

1.96

OF

14

p

p>O.05


van 'n t-toets ten opsigte van beeldingsduideliJcheid is geen betekenisvoUe verskil gevind

nie (p>O.05. sien tabeI4.62).

4.4.19.3.VerskJlle Intern tot die eksperfmentele IfOeP ten opslete van

beeldJf1&Sbeheer

Om hienJie verskille Iebepaal is 'n t-toets uitgevoer,

TABEL4.63


OPSIGTE VAN BEELOINGSBEHEER

Veranderlike

Beeldingsbeheer

T

0.39

OF

14

p

p>O.OS

In 'n enkelveranderliJce analise van verskilJe intern totdie eksperimentele groep met behulp

van 'n t-toets ten opsigte van beeldingsbeheer is geen betekenisvolle verskil gevind nie

(p>O,OS. sien mbeI4.63).

146

4.4.19.4.VerskJlle Intern tot die eksperimentele lroeP ten opsfgte van nou

aandagsriadna


TABEL4.64



Veranderlike

Nou Aandagsrigting

T

- 0,72

OF

14

p

p>o,05

In 'nenkelveranderlike analise van verskille intern tot die eksperimentele groep met behulp

van 'n t-toets ten opsigie van nou aandagsrigting isgeen betekenisvolle verskil gevind nie

(p>O,05, sien tabeI4.64).

147

4.4.19.5.VerskDle Intern tot die eksperfmentelegroep ten opslgte van breed-eksteme

aandagsrigdng

am hierdie verskille te bepaal is 'n t-toets uitgevoer.

TABEL4.65


OPSIOTE VAN BREED-EKSTERNE AANDAGSRIOTING

Veranderlike


T

- 0.81

DF

14

p

p>O.05


van 'n t-toets ten opsigte van breed-eksteme aandagsrigting is geen betekenisvoUe verskil

gevind nie(p>O.05. sien label 4.65).

148

4.4.19.6.VerskJlle Intern tot die eksperfmentele &roep ten opsJate van breed-Interne

aandagsriadna

Om hierdie verskilleIe bepaal is 'n t-toets uitgevoer.

TABEL4.66


OPSIGTE VAN BREED·INTERNE AANDAGSRIGTING

Veranderlike


T

• 1,66

OF

14

p

p>O,05


van 'n t-toets ten opsigte van breed-interne aandagsrigting is geen betekenisvolle verskil

gevind nie (p>O,OS, sien tabel 4.66).

149

4.4.19.7.VerskJlleIntern tot dJe eksperimentele groep ten opslgte van tye


TABEL4.67


OPSIGTE VANTYE

Veranderlike

Tye

T

- 0.34

OF

14

p

p>0.05


van 'n t-toets ten opslgte van tye is geen betekenisvolle verskil gevind nie (p>O.05. sien

tabeI4.67).

ISO

4.4.10. VerskJUe Intern tot die eksperfmentele groep vir rase twee


voorgekom het is die athanklike veranderlikes gegroepeer en is 'n meerveranderlike

analise van verskille tussen die begin en einde van fase twee sowel as intern tot die

eksperirnentele groep uitgevoer,

4.4.10.l.Meerveranderlike bepaling van verskille intern tot die eksperfmentele groep

tenopslgte van verandering In gegroepeerde alhankllke veranderlikes


verandering in gegroepeerde afhank.like veranderlikes is 'n meerveranderlike Hotelling t2

uitgevoer,

TABEL4.68



Toetsnaam

Mahalandbis 0 2

Hotelling r

Waarde

1.3152

19.7286

Hipotetiese GV p

7 p>O.05

8

In 'n meerveranderlilce analise van versldlle intern tot die elcsperimentele groep is geen

betekenisvolle verskil gevind nie (p>O.OS. sien tabeI4.68).

lSI

4.4.21.Enkelveranderllke bepallng van verskJUe Intern tot dieeksperimentele groep

ten opsJgte van bepaalde afhankUke veranderllkes vir rase twee

4.4.21.1.VerskUle Intern totdie eksperlmentele groep ten opslgte van depressle

am hierdie verskille te bepaal is 'n t-toets uitgevoer,

TABEL4.69

T·TOETS VERSKILLE INTERN TOT DIE EKSPERIMENTELEGROEP TEN


Veranderlike

Depressie

T

0.26

DF

14

p

p>O.05


van '0 t-toets ten opsigte van depressie is geen betekenisvoUe verskil gevind nie (p>O.05.

sien tabel 4.69).

1.52

4.4.21.2.VerskUle Intern tot die eksperfmentelegroep teo opsl&ie van

beeldJogsduldellkheld

Omhierdie verskille Ie bepaal is '0 t-toets uitgevoer,

TABEL4.70

T·TGETS VERSKILLE INTERN TOTDIE EKSPERIMENTELE GROEP TEN

OPSIGTE VAN BEELDINGSDUIDELIKHEID

Veranderlike


T

1,67

OF

14

p

p>O,OS



nie (p>O,OS, sien tabeI4.70).

153

4.4.21.3.VerskJlle intern tot die eksperimenteleIroeP ten opsl&te van

beeldlngsbeheer


TABEL4.71

T·TOETS VERSKILLE INTERN TOT DIEEKSPERIMENTELE GROEP TEN

OPSIGTE VAN BEELDlNGSBEHEER

Veranderlike

Beeldingsbeheer

T

0,51

OF

14

p

p>O.05

In 'n enkelveranderlike analise van verskiUe intern totdie eksperirnentele groep met behulp

van 'n t-toets ten opsigte van beeldingsbeheer is geen betekenisvoUe verskil gevind nie

(p>O,05, sien tabeI4.71).

1S4

4.4.21.4.VerskJlle Intern tot die eksperfmenteJe groep ten opslgte van nou

aandagsrfgdna


TABEL4.72


OPSIGTE VAN NOV AANDAGSRIGllNG

Veranderlike

Nou Aandagsrigting

T

0,19

OF

14

p

p>O,OS


van 'n t-toets ten opsigte van nou aandagsrigting is geen betekenisvelle verskil gevind nie

(p>O,OS, sien label 4.72).

4.4.21.5.VerskDle Intern tot die eksperimenteleIroeP ten opsl&te van breed-eksteme

aandapriadnl

am hierdie verskille Ie bepaal is 'n t-toets uitgevoer.

TABEL4.73


OPSIGTE VAN BREED-EKSTERNE AANOAGSRIGTING

Veranderlike


T OF

14

p

p>O,05

In 'n enkelveranderlike analise van verskiUe intern totdie eksperimenele groep met behulp

van 'n t-toets ten opsigle van breed - eksterne aandagsrigting is geen betekenisvolle

verskil gevind nie (p>O,OS. sien tabe14.73).

156

4.4.21.6.VerskJlle Interntot die eksperimentele IJ'Otp ten opsJeu van breed-Interne

aandagsrigdng


TABEL4.74


OPSIGTE VAN BREED-INTERNE AANOAGSRIGTING

Veranderlike


T

- 0.32

OF

14

p

p>O.05


van 'n t-toets ten opsige van breed-interne aandagsrigting is geen betekenisvolle vers1ci1


IS7

4.4.21.7.VerskJlle Intern tot die eksperimentele groep ten opslgte van tye

Omhierdie verskilleIebepaal is 'n t-toets uitgevoer,

TABEL4.75


OPSIGTE VAN TYE

Veranderlike

Tye

T

1.03

OF

14

p

p>O.OS


van 'n t-toets ten opsigte van rye is geen betekenisvolle verskil gevind nie (p>O,05. sien

tabeI4.75).

158

4.4.22. Verskllle Intern totdie eksperimentele groep vir rase drie

Ten einde te bepaal of daar betekenisvolle verskille intern tot die eksperimentele groep

voorgekom het is die afhanklike veranderlikes gegroepeer en is In meerveranderlike

analise van verskille tussen die begin en einde van fase drie sowel as intern tot die

eksperimentele groep uitgevoer,

4.4.22.l.Meerveranderlike bepaJing van verskille Intern tot die eksperimentele groep

ten opslgte van verandering In gegroepeerde afhanklike veranderlikes


verandering in gegroepeerde afhanklike veranderlikes is 'n meerveranderlike Hotelling t%

uitgevoer,

TABEL4.76



Toetsnaam

Mahalandbis 0%

Hotelling r

Waarde

0,4567

6,8507

Hipotetiese GV P

7 p>O,05

8

In 'n meerveranderlilce analise van verski1le intern tot die eksperirnentele groep is geen

betekenisvolle verskil gevind nie (p>O,05, sien rabeI4.76).

IS9

4.4.23. Enkelveranderllke bepaline van verskJUe Intern tot dJe eksperimenteJe groep

ten opslgte van bepaaJde afbankJlke veranderUkes virrase drie

4.4.23.1.Verskllle Intern tot die eksperlmentele groep ten opslgte van depressle


TABEL4.77

T·TOETS VERSKILLE INTERN TOT DIE EKSPERIMENTELEGROEP TEN

OPSIGTE VAN OEPRESSIE

Veranderlike

Depressie

T

1.54

OF

14

p

p>O.05

In 'n enkelveranderlilce analise van verskiUe intern totdie eksperimentele groep met behulp

van 'n t-toets ten opsigte van depressie is geen betekenisvolle verskil gevind nie (p>O.OS.

sien tabeI4.77).

160

4.4.23.2.VerskJlle Intern tot die eksperfmenteJegroep ten opslgte van

beeJdingsduidellkheJd

Om hierdie verskilletebepaal is 'n t-toetsuitgevoer,

TABEL4.78


OPSIGTE VAN BEELDINGSDUIDELIKHEIO

Veranderlike

Beeldingsduide 1ikheid

T

- 0,33

OF

14

p

p>O,OS


van 'n t-toets ten opsigte van beeldingsduidelikheid is geen beekensvolle verskil gevind

nie (p>O.OS, sien tabeI4.78).

161

4.4.23.3.VerskUle Intern tot die eksperimentele groep ten opsl&te van

beeldJngsbeheer

Om hierdie verskille te bepaal is On t-toets uitgevoer,

TABEL4.79

T·TOETS VERSKILLE INTERN TOT DIEEKSPERIMENTELE GROEP TEN

OPSIGTE VAN BEELDlNGSBEHEER

Veranderlike

Beeldingsbeheer

T

0.21

OF

14

p

p>O.05


van 'n t-toets ten opsigte van beeldingsbeheer is geen betekenisvolle verskil gevind nie

(p>O.OS. sien tabel 4.79).

162

4.4.23.4.VerskUle intern tot die eksperimentele groep ten opsj&te van nou

aandagsrigdng

Omhierdie verskille Ie bepaal is '0 t-toetsuitgevoer.

TABEL4.80


OPSIGTE V AN NOV AANDAGSRIGTlNG

Veranderlike

Nou Aandagsrigting

T

- 0.94

OF

14

p

p>O.OS


van 'n t-toets ten opsigte van nou aandagsrigting is geen betekenisvoUe verskil gevind nie

(p>O,05. sien tabeI4.80).

163

4.4.23.5.Verskllie Intern tot die eksperfmentele groep ten opslgte van breed-eksteme

aandaasrfgdnl

Om hierdie verskille ie bepaal is 'n t-toets uitgevoer,

TABEL4.81


OPSIGTE VAN BREEO-EKSTERNE AANDAGSRIGTING

Veranderlike


T

- 0,82

OF

14

p

p>O,OS


van 'n t-toets ten opsigte van breed-eksteme aandagsrigting is geen betekenisvoUe verskil

gevind nie (p>O.OS, sien label 4.81 ).

164

4.4.23.6.Verskille Intern tot die eksperlmentele groep ten opslgte van breed-Interne

aandagsrlgdna

Om hierdie verskille tebepaal is On t-toets uitgevoer,

TABEL4.82


OPSIGTE VAN BREED-INTERNE AANOAGSRIGTING

Veranderlike


T

- 0,38

OF

14

p

p>O,OS


van 'n t-toets ten opsigte van breed-interne aandagsrigting is geen betekenisvolle verskil

gevind nie (p>o,05, sien tabeI4.82).

16.5

4.4.23.7.VerskJlle Intern tot die eksperimentelegroep ten opslete van tye

Om hierdie versldUe te bepaal is 'n t-toetsuitgevoer.

TABEL4.83


OPSIGTE VAN TYE

Veranderlike

Tye

T

- 0,9

OF

14

p

p>O,OS


van 'n t- toets ten opsigte van tye is geen betekenisvolle verskil gevind nie(p>O,OS, sien

tabeI4.83).

4.5 Samevattfng

In hierdie hoofstuJc was die l00dsondersoekeerstens bespreek. Tweedens was die

werkswyse van die slUdie uitgelig, waamadiedata, hipotesestellings en die verwerking

van die empiriese gegewens hanteer is. Vevolgens saldie resultate van die empiriese

ondersoek bespreek word, waarna die gevolgtrekJcings en aanbevelings in verband metdie

studie gemaak word.

166

HOOFSTUK 5

RESULTATE, GEVOLGTREKKINGS EN AANBEVELINGS

5.1. InleidJng

In hoofstuk een is die probleem van die onderhawige studie gestel. Daar is aangedui dat

die moontlike sportsielkundige tegnieke wat virdie verbetering van padatlete se prestasie

in wedlope benut kan word. nog nie geidentiflseer is nie. Verder is daar ook nog nie 'n

operasionele program vir padatlete ontwikkel nie, waardeur sulke sportsielkundige

tegnieke ter verbetering van padatlete se prestasies toegepas kan word, Die effek van die

gerdentifiseerde sportsielkundige tegnieke vir die verbetering van padatlete se prestasie in

wedlope is laastens nag nie wetenskaplik bepaal nie.

Teen die probleemstelling as agtergrond is die volgende doelstellings getdentifiseer:

Om daardie sportsielkundige konstrukte (tegnieke) te identifiseer

wat 'n moontlike bydrae tot die verbetering van padatlete seprestasies mag lewer.

Om 'n program te ontwikkel waardeur padatlete sportsielkundige tegnieke

operasioneel kan aanwend.

Omdie effekvan sekere sportsielkundige tegnieke vir die verbetering van

padatlete se prestasies wetenskaplik te bepaal.

In hoofstuk twee is 'n ontleding van sport. Sportsielkunde en sportsielkundige tegnieke

soos wat dit tans in sport aangewend en nagevors word. uit die Iiteratuur gemaak. Op

grond van hierdie ontleding is vasgestel dat spierontspanning, aandagsrigting en

visualisering waarskynlik asdie drie belangrikste sponsielkundige tegnieke by die

verbetering van padatlete se prestasies in padwedlope beskou mag word. Om die effek

van hierdie tegnieke vir die verbetering van padatlete se prestasie in padwedlope te

bepaal, was dit eerstens nodig om die navorsingsintrument, steelcproeftrekJcing en

prosedure, sowel as die elcsperimentele ontwerp en statistiese analise in hoofstulc drie te

167

bespreek. Daama was die loodsondersoek werkswyse gevolg en hantering van die data in

hoofstuk vier bespreek.

Die resultate van die empiriese ondersoek sal vervolgens bespreek word. waama

gevolgtrekkings en aanbevelings in verband met die studie gernaak sal word.

5.2. Resultate

5.2.1. Sport, Sportslelkunde en sportslelkundlge telnleke

Ten opsigte van die identifisering van die moontlike sportsielkundige tegnieke wat by die

verbetering van die prestasie van padatlete benut kan word. is daar eerstens na sport

verwys, Sport is opsommend gedefinieer as 'n georganiseerde aktiwiteit waarby

deelneemers (insluitend toeskouers) betrokke is. Dit vind in vrye tyd plaas, en daar

bestaan 'n definitiewe stel reels, Die aktiwiteit is verder mededingend van nard en

gewoonlik is daar 'n wenner (sien paragraaf 2.2). Daar is ook doelwitte van

sportbeoefening uitgelig, naamlik sport as rekreasie, sport vir opvoedkundige redes,

sport vir fiksheid en sport as 'n professie (sien paragraaf 2.2.1). Verder is tipes sport

bespreek (sien paragraaf 2.2.2). Kategorisering van deelname is op grand van ouderdom,

geslag, sportdeelnemers se doelwitte, individuele teenoor spansportsoorte, energie

verbruik en sportsoorte gedoen. Een so 'n sportsoort, naamlik padwedlope, is op grond

van afstande by padwedlope. prestasie by padwedlope, fisiologiese aspekte van hardloop

en sielkundige aspekte van hardloop bespreek (sien paragraaf 2.2.3).

Tweedens is daar na SponsieUcunde verwys (sien paragraaf 2.3). Oaar is aangetoon dat

Sportsielkunde sy oorsprong in sy moederwetenskap vind, naarnlilc die Sielkunde.


gedragswetenskappe. Sportsielkunde is gedefmi~er as die aanwending van sielkundige

beginsels en tegnieke ter bereiking van optimale sportprestasie. Dit impliseer dat

168

Sponsielkunde van reeds bestaande tegnieke in die Sielkunde gebruik maak ten einde

sportpersone se prestasies in span te verbeter,

Die bostaande sportsielkundige tegnieke isderdens onderoek. Die volgende tegnieke is

uitgelig:

- Visualisering of beelding (sien paragraaf2.4.1);

- Ontspanning (sienparagraaf 2.4.2);

· Aandag (sien paragraaf 2.4.3);

• Meditasie (sien paragraaf 2.4.4);

• Self-praat (sien paragraaf 2.4.5);

• Hipnose (sien parllgraaf2.4.6);

• Self-hipnose (sien paragraaf 2.4.7);

• Bioterugvoering (sien paragraaf 2.4.8);

• Kognisie (sien paragraaf 2.4.9);

- Selfvenroue en selt-konsep (sien paragraaf 2.4.10);

• Musiek (sien paragraaf 2.4.11);

- Sistematiese desensitisering (sien paragraaf 2.4.12);

•Godsdiens en geestelike eksplorasie (sien paragraaf 2.4.13);

• Ander Minderalgemene tegnieke SODS sentrering, aanmatigingsoefening, affektiewe

beheer, liggaamsbewustheidsoefeninge en doelwitstelling (sien paragraaf 2.4.14).

Op grond van die bogenoemde literatuurstudie, sowel as bestaande navorsing met

betrekking tot die effek van bogenoemde tegnieke in die verbetering van padatlete se

prestasie in padwedlope gedoen, is gepostuleer dat die drie belangrikste sielkundige

tegnieke vir padwedlope moontlik ontspanning, aandagsrigting en visuali.sering sal wees

(sien parngraaf2.5).

169

5.2.2. Die sportsJelkundige program

Om ontspannings-, andagsrigtings- en visualiseringstegnieke operasioneel toepasbaar vir

padatlete te maak, is 'n program uit die volgende bronne ontwikkel om hierdie

sportsielkundige komponente te vebeter:

Garfield. 1984; Liebetrau, 1982; Orlick, 1990; Syer & Connolly, 1989;

Roux, 1992;Roux, 1993. Verder is 'n paar tegnieke ook self aangewend en

aangepas.

Die program het soos volg daaruit gesien (sien paragraaf 3.4.2):

-Ontspanningsessies:

Progressiewe ontspanning: asemhaling en outogene oefening; ontspanning deur denke;

diestil plek; gekleurde vloeistof ontspanning: ligtheidstegniek.

- Aandagsrigtingsoefeninge:

Pendulum oefening; asemhaling; observering en meditasie; aandagsverskuiwingsoefeinge;

pendulum; yantra oefening; mentale fokus.

- Visualiseringsoefeninge:

Swart houeren regte plek regte tyd oefening; prestasie oefening; herroeping van

harldloopsessies voor en na die tyd; die ideate model oefening; "asof' visualisering;

prestasie oudisie.

5.2.3. Dieefrek van die toegepaste sielkundige tegnieke

5.2.3.1. Ontledlng van meerveranderlike data

Die hipotese is nie onderst.eun tydens die analise van meerveranderlilce data nie. Daar is

verskeie redes hiervoor waarvan die belangrikste waarskynliJc is dat in meerveranderlilce

data analise data bymekaar gevoeg word, wat, t.eoreties gesproke nie altyd bymekaar

hoort nie. Die moontlikheid bestaan dat 'n effelctiewe komponent in 'n meerveranderlike

analise verlore sal gaan en nie die effektiwit.eit daarvan sal aantoon nie, Aan die ander

170

kant kan dil ook beteken dat een enkele Jcomponent verskille sou veroorsaak, maar dat die

ander komponente se foetvariansie die vandie enkele komponente oorskry. Dit blyk dus

nodig te wees om na individuele bevindinge te kyk.

5.2.3.2. Ontledlng van Indlvlduele bevlndlnge

In 'n enkelveranderlike analise van verskille tussen die eksperimentele • en kontrolegroep

met behulp van 'n t-toets ten opsigte van depressie (soos getakseer deur die Beck

Depressie Inventaris), en lye behaal oor agt kilometer vir fase een is betekenisvolle

verskille gevind.

Daar sou dus ges! kon word. dat die eksperimentele groep 'n betekenisvol groter

verbetering in rye behaal oor agt kilometer getoon het. as die kontrolegroep, weens die

invloed van ontspanningsoefeninge. Dit het waarskynlik plaasgevind omdat die

eksperimentele groep 'n betekenisvol groter verlaging in depressie ervaar het as die

eksprimentele groep, weens die invloed vanontspanningsoefeninge.

Wanneer t-toets verskille intern tot die eksperirnentele groep ontleed word. word daar

soortgelyke resultate gevind. In 'n enkelveranderlike analise van verskille intern tot die

eksperimentele groep met behulp van 'n t - toets ten opsigte vandepressie (soos getakseer

deurdie Beck Depressie Inventaris), en lye behaal ooragt kilometer vir fase een is slegs 'n

betekenisvolle verskil gevind ten opsigte van lye. Ten opsigte van depressie was die

verskil, hoewel Die betekenisvol Die. wei baie naby ann betekenisvol.

Bogenoemde resultate bevestig Landers (1984) se bevindings, in 'n aanhaling van studies.

dat 'n angstige, depressiewe. moee en psigies uitgeputte (ook introvertiese en onseker)

atleet, minder suksesvol behoon te wees as 'n atleet waarby genoemde kenmerke

ontbreek. WiUiams. Krahenbohl & Morgan (1992) het verder bevind dat konterrnyn

fluktuasies in hardloopekonomiteit (ekonomiese hardloopstyl • wat prestasie in padatJetiek

beinvloed: Noakes. 1992), sterk verwant isann buitoestande. Ow Jean dus afgelei word

171

dat 'n depressiewe, angstige persoon se hardloopekcnorniteit, en gevolgliJc prestasie in

padatletiek, sal afneem, Die rol van ontspanning in die verbetering van prestasie in

padatletiek kan dus ook aan 'n verbetering in hardloopekonorniteit verwant wees. Dit is

belangrik om ook in gedagte te hou dat hardloop as sodanig depressie kan verlaag

(Sheelam, aangehaal deur Sacks en Sacks, 1981). Weens die felt dat die eksperimentele

en kontrolegroep betekenisvol van mekaar verskil ten opsigte van depressietellings, kan

die invloed buite rekening gelaat word.

Dit is verder insiggewend dat in 'n enkelveranderlike analise van verskille tussen

eksperimentele- en kontrolegroep met behulp van 'n t • toets ten opsigte van

beeldingsduidelikheid, (5005 getakseer deur Ben se VMB Duidelikheid van Beelding

Skaal), vir fase twee, 'n betekenisvolle verskil gevind is. In 'n enkelveranderlike analise

van verskille interne tot die eksperimentele groep, met behulp van 'n t • toets ten opsigte

van beeldingsduidelikheid, (soos getakseer deur Bett se VMB Duidelikheid van Beelding

Skaal), vir fase twee • hoewel geen betekenisvolle verskil gevind is nie • is, 'n verskil baie

naby nan betekenisvol gevind. Dit blyk dus asofaandagsrigtingsoefeninge, soos in hierdie

smdie aangewend, beeldingsduidelikheid verhoog.

Hoewel aandagsrigtingsoefeninge veral ontwikkel wasom 'n nou-inerne aandagsrigting te

bevorder(padatlete gebruik oorwegend 'n nou • interne aandagstyl, Potgieter & Steyn,

1988: ook bevestig deur Seller,l99I), is daar, buiten vir beeldingsduidelikheid, geen

betekenisvolle verskille tussen die eksperimentele - en kontrolegroep en die

eksperimentele groep intern met behulp van t-toetse ten opsigte van bepaalde afhanklike

vemnderlikes vir fase twee gevind nie.

Nie een van die enkelveranderllke analises van verskille tussen die eksperimentele- en

kontrolegroep en die eksperimentele groep intern, ten opsigte van bepaalde afbanklike

vemnderlikes vir fase drie, het betekenisvolle verskille getoon nie, ten spyte daarvan dat

vi.~uaJiseringsessies volgens riglyne vir beelding by padatlete, gegee deur Odendal (1992),

saamgestel is.

172

In 'n enkelveranderlike analise van verskille tussen die eksperimentele • en kontrolegroep

met behulp van t-toetse ten opsigte van depressie, (soos getakseer deur die Beck

Depressie Invemtaris), en beeldingsduidelikheid, (soos getakseer deur Ben se VMB

Duidelikheid van Deelding Skaal), en tye behaal oar agt kilometer vir fase een en twee

gesamentlik, is 'n betekenisvolle verskil gevind ten opsigte van beeldingsduidelikheid. Ten

opsigte van depressie en tye is daar, hoewel nie betekenisvolle verskille gevind nie,

verskille bale naby aan betekenisvol gevind,

In 'n enkelveranderlike analise van verskilleintern totdie eksperimentele groep met behulp

van t-toetse ten opsigte van de pressie, (soos getakseer deur die Beck Depressie

Inventaris), beeldingsduidelikheid, (soos getakseer deur Bett se VMB Duidelikheid van

Beelding Skaal), en tye behaal oor agt kilometer vir fase een, is betekenisvolle verskille

gevind. Hoewel daar tydens fase twee 'n verbetering in beeldingsduidelikheid opgemerk

word, was daar geen verlaging in depressie of verbetering in tye tussen die

eksperimentele- en kontrolegroep, en die eksperimenteIe groep intern in 'n

enkelveranderlike analise van verskille met behulp van t-toetse gevind nie. Daar kan dus

afgelei word dat verlaging in depressie en verbetering in tye vir fase een en twee

gesamentlik bloot die drempeleffek is wat oorgedra is vanaf fase een


mel behulp van t-toetse ten opsigte van depressie.I 5005 getakseer deur die Beck

Depressie Inventaris), en beeldingsduidelikheid, (soos getakseer deur Ben se VMB

Duidelikheid van Betiding Skaal), vir fase een, twee en drie gesamentlik is betekenisvolle

verskille gevind. In 'n enkelveranderlike analise van verskille intern tot die eksperimentele

groep met behulp van t-toetse ten opsigte van depressie, soos geukseer deur die Beck

Depressie Inventeris, en beeldingsduidelikheid, soos getakseer deur Belt se VMB

Duidelikheid van Beelding Skaal, is 'n betekenisvoUe verskil ten opsigte van depressie

gevind, Ten opsigte van beeldingsduidelikheid was die verskil, hoewel nie betekenisvol

nie, baie naby aan betekenisvoJ.

173

Aangesien daar geen betekenisvolle verskille gevind is in 'n enkelveranderlike analise van

verskille tussen die eksperimentele - en kontrolegroep en die eksperimentele groep intern,

met behulp van t-toetse ten opsigte van bepaalde afhanklike veranderlikes vir fase drie nie,

kan daar ookafgelei WON dat verlaging in depressie en verhoging in beeldingsduidelikheid

opgemerk in fase een, twee en drie, gesarnentlik bloot die drempeleffekte is wat oorgedra

isvanaf fase een (depressie) en fase twee (beeldingsduidelikheid).

Hoewel die verlaging in depress ie, waarskynlik weens die drempeleffek van die

ontspanningsoefeninge in fase een, blywend was regdeur die studie, het die verbeterde tye,

waarskynlik weens die drempeleffek van die ontspanningsoefeninge in fase een, egter

gedurende fase drie verswak, en gedurende fase twee minstens konstant gebly (dit wit senie verbeter nie). Hierdie stagnasie en afname van rye kan egter ook aan fisiologiese redes

toegeskryf word. dit wit sa uitputting kon ingetree het, of 'n plato kon bereik geword het,

Wat uitputting betref is voorsiening gernaak deur tydtoetse kort te hou, dit ver genoeg

uitmekaar te spasieer en van 'n kontrolegroep gebruik te maak (sien paragraaf 2.4.1.).

Wat die bereiking van 'n plato betref sou dit as positief bestempel kon word dat 'n plato

deurbetrokke ontspanningsoefeninge bereik soukon word.

Dit blyk dus uit genoemde resultate asof ontspanningsoefeninge, soos in hierdie studie

ontwikkel vir padatlete, se prestasie in wedlope betekenisvol verbeter, en weI weens

verlaging indepressie.

Hieruit kan moontlik afgelei word dat by die atlete wat vir hierdie studie gebruik is,

spanning die grootste beperkende faktor was, en dat spanning bygedra het tot 'n

betekenisvolle hoeveelheid van die verskille wat waargeneem is in die ontledings. Dit sou

gevolglik beteken dat spanning 'n drempeleffek getoon het, In hierdie drempeleffek

beteken dit dat verbetering in prestasie nie net op spanning gebasseer is nie, maar dat 'n

ontspanningsingreep 'nsekere drempel sou oorskry het ten eindeontspanning te bevorder.

Die oorskryding van hierdie drempel wat verkry is deur die ontspanningsingreep,

174

veroorsaak dan 'n verbeiering in prestasie, terwyl die ander faktore dan minder sterk is as

die ontspanningsingreep,

Buiten flslologiese redes mag hierdie bevindmg, veral in fase twee, ook wees weens die

feit wees, dat hoewel at vier aandagsrigtlngsessies aangewend is. daar veral op 'n nou

interne aandagsryl gefokus is. Proefpersone was dus geleer om vera! te assosieer tydens

hardloopsessies, Wat assosiasie en dissosiasie betref wys Diamant (1991) egter op die

belangrikheid daarvan om die fyn Iyn tussen maksimum prestasie en ooraktivering te

bereik. Hy dui nan dat hoewel mededingende hanUopers meer mag assosieer in wedlope

om prestasie te maksimeer, hulle van albei sUltegiet! gebruik maak tydens oefening. Oit

mag dus wees dat proefpersone tydens fase twee te veel gekonsentreer het en sodoende

psigies, en gevolglik flsies, uitgeput germ het, Omdat dit moeilik is om vir 'n lang tyd te

ussosieer, mag dit ook wees dat die ses aandagsrigtingsessies in die studie gebruik, nie

voldoende was om hierdie sielkundige vaardigheid ten volle te ontwikkel nie. Dit mag

ook wees dat aangesien daar van Nideffer se verkorte TAIS in die snidie gebruik gemaak

is om aandagsrigting te takseer, eerder as sy oorspronklike TAIS. waardevolle inligting

verlore gegaan het, en moontlik ook verklaar waarom daar deur die hele studie geen

betekenisvolle verandering in aandagsrigting opgemerk is nie,

Wat visualiseringsvermoe betref mag dit ook moontlik wees dat Gordon se Toets van

Beeldingsbeheer en Belt se VMB Duidelikheid van Beelding Skaal nie vir Suid-Afrikaanse

toestande gunstig kan wees nie. Aangesien die visualiseringsessies tydens die laaste fase

van die studie plaasgevind het, mag psigiese en fisiese uitputting ook 'n invloed op die

datagehad beL Dit mag ook daartoe aanleiding gegee het dat hierdie sessie nie met soveel

ywer as dieontspanningsessies gedoen is nie.

Daar moet taastens ook in gedagte gehou word dat die sportsielkundige konstrukte

waarvan in hierdie studie gebruik gernaak is, nie geheel en al van mekaar geskei kan word

nie, mw wei integrerend van aard is. Ontspanningsessies sal dus ook van aandaggewing

en visualisering gebruik maak. Net so sal aandaggewing en visualisering effektiewer wees

175

indien ontspanningsessies dit voorafgaan. Prestasie weens die effek van

ontspanningsessies mag dus ook gedeeltelik toegeskryf word aan die effek van

aandaggewing en beelding.

5.3. Gevoll:trekkJnes

5.3.1. Sport, SportsJelkunde en sportslelkundJge tegnleke

Ten opsigte van die identiflSCring van die moontlike sportsielkundige tegnieke wat by die

verbetering van die presusie van padatlete benut kan word.kan daar eerstens na sport

verwys word. Sport kan gedefinieer word as 'n georganiseerde aktiwiteit waarby

deelneerners (insluitend toeskouers) betrokke is. Dit vind in vrye tyd plaas, en daar

bestaan 'n definitiewe stel reels. Die aktiwiteit is verder mededingend van aard en

gewoonlik is daar 'n wenner. Sport word ook na aanleiding van verskeie doelwitte

beoefen, naamlik sport as rekreasie, sport vir opvoedkundige redes, sport vir fiksheid en

sport as 'n professie. In terme van tipes sport kan kategorisering van deelname op grond

van ouderdorn, geslag, sportdeelnerners se doelwitte. individuele teenoorspansportsoorte,

energie verbruik en sportsoorte gedoen word. Padwedlope kan as 'n tipe sportsoort

beskou word. en kan op grond van afstande by padwedlope, presusie by padwedlope,

fisiologiese aspekte van hardloop en sielkundige aspekte van hardloop bespreek word.

Tweedens kan daar na Sponsielkunde verwys word. Sponsielkunde vind sy oorsprong in

sy moederwetenskap, naamlik die Sielkunde. Laasgenoemde vind weer sy bestaansreg

binne die bre!. algemene terrein van die gedragswetenskappe. Sportsielkunde lean

gedefinil!er word as die aanwending van siellcundige beginsels en tegnielce ter bereiking

van optimaJe sportprestasie. Oil impliseer dat Sponsielkunde van reeds bestaande

tegnieke in die Sielkunde gebruik maak ten einde sportpersone se prestasies in sport te

verbeter,

176

Op grond vandie literatuur , sowel as navorsing met betrekking tot die effek van

bostaande sportsielkundige tegnieke in die verbetering van padatlete se prestasie in

padwedlope gedoen, kan derdens gepostuleerword dat die drie belangrikste sielkundige

tegnieke virpadwedlope moontlik ontspanning, aandagsrigting en visualisering sal wees

5.3.2. OlesportslelkundJge program

Ten opsigte van die program war ontwikkel isom ontspannings-, aandagsrigtings- en

visualiseringstegnieke operasioneel toepasbaar virpadatlete te mw, mag die program,

soos uit die volgende bronne ontwikkel, moontlik padatlete se prestasie in padwedlope

verbeter.:

Garfield. 1984; Liebetrau, 1982; Orlick. 1990; Syer & Connolly, 1989;

Roux, 1992; Roux, 1993. Verder is 'n pur tegnieke ookself aangewend en

aangepas.

Die program sien soos volg daaruit :

- Ontspanningsessies:

Progressiewe ontspanning: asemhaling en outogene oefening: ontspanning deur denke; die

stil plek; gekleurde vloeisiof ontspanning: ligtheidstegniek.


Pendulum oefening: asemhaling: observeringen meditasie; aandagsverskuiwingsoefninge;

pendulum; yantra oefening; mentale fokus.


Swanhouer en regte plek regte tyd oefening;prestasie oefening; herroeping van

hanJloopsessies voor en na die tyd; die ideate model oefening; "asor'visualisering;

prestasie oudisie.

In

5.3.3. Die etrek van die toegepaste sfelkundlle teanJek e

Die effek van die toegepaste sielkundige tegnieke sal nan die hand van die aanvaarding of

verwerping van die hipoteses gedoen word:

H: I

Spierontspannlng sal padatlete se prestasie in wedlope betekenisvol laat verbeter.

Die hipotese won! aanvaar.

H·.,..Aandagsrigtingsoefenige sal padatlete se prestasie in wedlope betekenisvol laat verbeter.

Die hipotese won! verwerp.

H: 3

Visualiseringsoefeninge sal padatlete se prestasie inwedlope betekenisvol laat verbeter.

Die hipotese word verwerp.

H:4

Spierontspannings- en aandagrigtingsoefeninge gesamentJik sal padatlete se prestasie in

wedlope betekenisvollaat verbeter.

Die hipotese word verwerp.

H:S

Spierontspannings-, aandagsrigtings- en visualiseringsofeninge gesamentlik, sal padatlete

se prestasie in wedlopebetekenisvol iaat verbeter.

Die hipotese word vewerp.

Ditblyk dus uit genoemdc resultate asof ontspanningsoefeninge, soos in hierdie studie

ontwikkel vir padauete, padatlete se prestasie in wedlope betekenisvollaat verbeter het, en

wei weens 'n verlagingin depressie.

178

OW'kan dus afgelei word darontspanning moontlik as die belangrikste sponsielkundige

komponent in die motivering van padatlete ter verbetering van hul prestasie in padwedlope

beskou kan word.

5.4. Aanbevellngs

5.4.1. Sport, Sportslelkunde en sportslelkundige tegnieke

Ten opsigte van die identifisering van die moontlike sportsielkundige tegnieke wat by die

verbetering van die prestasie van padatlete benut kan word. behoort daar eerstens na sport

verwys te word. Sport behoort as 'n georganiseerde aktiwiteit waarby deelnemers

(insluitend toeskouers) betrokke is gedefinieer te word. Dit behoort in vrye tyd plaas te

vind, en daar behoort "n definitiewe stel re(!ls te bestaan. Die aktiwiteit behoort verder

mededingend van aard te wees en gewoonlik behoort daar 'n wenner te wees. Daar

behoort ook doelwitte van sportbeoefening uitgelig te word, naamlik sport as rekreasie,

sport vir opvoedkundige redes, sport vir fiksheid en sport as 'n professie. By die

bespreking van tipes sport behoort kategorisering van deelnarne is op grond van

ouderdom, geslag, spondeelnemers se doelwitte, individuele teenoor spansportsoorte,

energie verbruik en sportsoorte gedoen te word. Een so 'n sportsoort, naamlik

padwedlope, behoon op grand van afstande by padwedlope, prestasie by padwedlope,

fisiologiese aspekte van hardloop en sielkundige aspekte van hardloop bespreek te word.

Tweedens behoon daar na Sportsielkunde verwys te word. Daar is aangetoon dat

Sportsielkunde sy oorsprong in sy moederwetenskap vind, naamlilc die Sielkunde.


gedragswetenskappe, Sponsielkunde behoort as die aanwending van sielkundige

beginsels en tegnieke gedefinil:!er te word. Oit impliseer dat SponsieUcunde van reeds

bestaande tegnieke indie Sielkunde gebruik mw ten einde sportpersone se prestasies in

sport te verbeter.

179

Op grond van die literatuur, sowel as navorsing met betrekking tot die effek van

bogenoemde tegnieke indie verbetering van padatlete se prestasie in padwedlope gedoen,

is gepostuleer dar die drie belangrikste sielkundige tegnieke vir padwedlope moontlik

ontspanning, uandagsrigiing en visualisering behoort te wees.

5.4.2. Die sportslelkundlge program

Om ontspannings-, andagsrigtings- en visualiseringstegnieke operasioneel toepasbaar vir

padatlete te maak, is 'nprogram uit die volgende bronne ontwikkel wat hierdie

sportsielkundige komponente behoort te vebeter:

Garfield. 1984; Liebetrau, 1982: Orlick. 1990; Syer & Connolly. 1989:

Roux, 1992: Roux, 1993. Verder is 'n paar tegnieke ookself aangewenden

aangepas.

Die program behoort soos volg daaruit te sien :

- Ontspanningsessies:

Progressiewe ontspanning: asemhaling en outogene oefening; ontspanning deur denke: die

slil plek: gekleurde vloeistof ontspanning; ligtheidstegniek,


Pendulum oefening; asemhaling: observering en meditasie: aandagsverskuiwingsoefninge;

pendulum: yantra oefening; mentale foleus.


Swart houer en regte plek regte tyd oefening; prestasie oefening; herroeping van

harloopsessies voor en na die tyd;die ideate model oefening: "asof" visualisering: prestasie

oudisie.

180

5.4.3. Dieerrek van dle toegepaste sJelkundige tegnleke

Ten opsigte van die effek van die toegepaste sielkundige tegnieke, blyk dit asof

ontspanning die belangriksie sportsielkundige komponent vir dieverbetering van padatlete

se prestasie in padwedlope behoort te wees. Ontspanningsoefeninge, soos in hierdie

studie ontwikkel vir padarlete. behoort in padatletiek aangewend te word ter verbetering

van padatlete se prestasie in padwedlope. Padatlete se prestasie behoort te verbeter weens

'n verlaging in depressie.

5.4.4. AanbevellnltS vir verdere studies

Die grootste probleem tydens die studie ondervind was waarskynlik die heX! uitsaksyfer.

Waar daar aanvanklik met drie-en-sewentig proefpersone begin is, bet slegs dertig die

studie voltooi (vyftien persone in die eksperimentele-, en vyftien persone in die

kontrolegroep). Die grootste cede was fisiologies van aard, naamlik beserings en siekte,

veral nan dieeinde van die studie, aangesien dit kouer begin word het Dit sal dus wenslik

wees om 'n soortgelyke studie so te beplan dat die eksperimentele fase slegs in die somer

plaasvind.

Oitmag moontlik ookwees dat waar proefpersone weens ander cedes. byvoorbeeld te min

tyd, uit die studie geval het, dit juis hierdie proefpersone is wat by 'n sportsielkundige

ingreep kan baat, Met ander woorde, proefpersone wat die slUdie voltooi het kan

moontlik 'n beter sportsielkundige profiel toon as proefpersone wat nie die studie voltooi

her nie, en sal gevolglik minder betekenisvolle verskille toon na 'n sportsielkundige

ingreep.

Sommige proefpersone het gekla oor die moeite en tyd wat die program in beslag geneem

het. Die ontwikJceling van 'n program wat minder insene van die proefpersone se kant af

verg, maar steeds net so ofselfs meer effektief is. is beslis 'n uitdaging om te oorweeg vir

verdere studies op die gebied.

181

Daar kan ook oorweeg word om langer afstande, maar minder gereeld, as deel van die

vooren natoetse in verdere studies in hierdie veld te gebruik. Sodoende behoort

veranderinge in rye weens toeval tot 'n groter mate uitgeskakel te kan word (klein

veranderinge sal dus nie as betekenisvol weergegee word nie), Dit is in hierdie opsig

interessant om te venneld dar 'n dame wat nan die program onderwerp is as deel van haar

voorbereiding vir die Comrades Maraton (ongeveer negentig kilometer lank) haar tyd met

een en 'n halwe uur verbeter her. A1hoewel sy nie deel van die studie was nie, en die

verbetering nan baie ander faktore toegeskryf kan word (byvoorbeeld ervaring of beter

voorbereiding), lig dit tog die sinvolheid daarvan uit om van langer afstande in 'n

soortgelyke studie gebruik te maak. Daar sal egter wei daarop gelet moet word dat die

toetse ver genoeg gespasieer moet word sodat uitputting nie 'n effek op die resultate sal

henie,

Aangesien Nediffer se verkorte TAIS gebruik moes word in die taksering van

aandagsrigting, kon waardevolle inligting moontlik verlore gegaan het, en moontlik selfs

verklaar waarom daar gedurende die hele studie geen betekenisvoUe verandering in

aandagsrigting gevind is nie. 'n Ander toets vir aandaggewing, of Nideffer se

oorspronklike T AlS, sal in 'n soortgelyke studieaanbeveel word.

Aangesien dit volgens hierdie studie blyk dat ontspanning moontlik die belangrikste

sportsielkundige komponent vir sukses in padatletiek is, sal verdere navorsing op die

gebied van ontspanning en padatletiek sterk aanbeveel word.

5,5, Slot

In hierdie hoofstuk is die resultate van die empiriese ondersoek bespreek, waarna

gevolgtrekkings en aanbevelings in verband met die studie gemaaJc is. Hoewel

ontspanningsoefeninge, soos in hierdie studie ontwikkeI vir padatlete, padatlete se

prestasie in wedlope betekenisvol laat verbeter het, en wei weens verlaging in depressie,

won! verdere navorsingop diegebied van ontspanning en padatletiek sterk aanbeveel.

182

BRONNELYS

Acevado, E.O.• Dzewaltowski, D.A.•Gill. D.L. & Noble. J.M. (1992). Cognitive

orientations of ulrramaraihoners. The Sport Psychologist. 6 (3).242·252.

Bini. A.M. & Cripe. B.K. (1986). Psychology andsportbehaviour. St. Louis: Times

Mirror/Mosby College Publishing.

Bini. A.M. & Hom. M.A. (1990) Cognitive anxiety and mental errors in sport, Journal of

Sport andExercise Psychology, 12 (3), 217• 221.

Bull, S.J. (1991). Personal and situational influences on adherence to mental skills

training. Journal ofSport and Exercise Psychology, 13 (2),121·131.

BUll. D.S. (1987). Psychology of sport, The behaviour. motvation, personality an

performance ofathletes (2nd ed.). New York: Van Nostrand Reinhold.

Campbell, M. (1993). Ultra distance news. Distance Running Yearbook: September

/992 . March J993. (1),35.

Colton, D.M.G. (1990). Stress management. New York: Brummer.

Debut brings succes (1993). S.A. Runner. (2), 39.

Diamant, L. (1991). Psychology ofsports, exercise andfitness. Social andpersonal

issues. New York: Hemisphere Publishing.

Ritz, D.L. & Riessinger, C.A. (1990). Effects of in vivo emotive imagery and

performance feedbackon self'- efficiency anmuscular endurance. Journal ofSport and

Exercise Psychology, 12 (2), 132 - 143.

183

Garfield, C.A. (1984). Peak performance. Mental training uchniquts ofthe world's

greatest athletes. New York: Warner Books.

Gill, D.L. (1986). Ps)'chological dynamics ofsport. Champaign. Illinois: Human

kinetics.

Gillingham. M. (1993). Zola wins in beach front stroll. S.A. Runner, (10), 34 - 41.

Gouws, 1.S. (1994). Stortbestuur. 'n Historiese, teoretiese en bestuursmatge fundering.

OngepubliseenJe proefskrif. Randse Afrikaanse Universiteit,

Gouws, 1.S. & Hollander. W.l. (1993). Sportbestuur. Ongepubliseerde klasaantekeninge,

Randse Afrikaanse Universiteit,

Green, M. (1989). You can book on Bruce. S.A. Runner, (3), 8· 11.

Green, M. (1994). The inside track. Licence torun. Runner's World. 2 (4), 4.

Hanrahan, S.l., Gove,1.R. & Lockwood, R.I. (1990). PST for the blind athlete. Journal

ofsponand Exercise Psychology, 12 (2), 214.

Hartseerhoogte potjieElana (1994, 24 April). Rapport, p.34.

Hom, T.S. (1992). Advances in sport Psychology. Champaign,illinois: Human kinetics.

Howard, M. (1993a). Profile, Charly Doll. S.A. Runner, (7), 17·19.

Howard, M. (1993b). World l00km Championchips. S.A. Runner, (9), 12 - 1S.

184

Howard. M. (1994). Road review of '43. SA. Runner, (1), 28 - 30.

International races (1992). S.A. Runner, (7). 36.

Isaac. A.R. (1992). Mental practice - does it work in the field? The Sport Psychologist.

6 (2). 192 - 198.

Jackson. S.A. & Roberts, G.L. (1992). Positive performance state ofathletes: Toward a

conceptrual understanding of peak: performance. The Sport Psychologist, 6 (2). 156

171.

Jowdy, D.P. & Harris.D.V. (1990). Muscular responses during mental imagery as a

function of motor skill level. Journal ofSport and Exercise Psychology. 12 (2), 191

201.

Kendall. G.•Hrycalko,D.• Martin, G.L. & Kendall, T. (1990). The effects of an imagery

rehearsal. relaxation and self - talk package on basketball game performance. Journal of

Sport and Exercise Psychology, 12 (2), 157- 165.

Kerr, G. & Leith, L. (1993). Stress management and athletic performance. The Sport

Psychologist, 7 (3), 222 ·231.

Landers. D.M. (1984). The 1984 Olympic scientific Congress proceedings. volume 3.

Sport and eliteperformers. Champaign, lllinois: Human kinetics.

Lee, C. (1990). Psyching up for a muscular endurance task: effects ofimage content on

performance an moodstate. Journal ofSport andExercise Psychology. 12 (1), 66 - 73.

Le Unes, A.D. & Nation. J.R. (1989). Sport psychology. An introduction. Chicago:

Nelson- Hall.

18.5

Liebetrau, C. (1982). Psychological training for competitivesport. Pretoria: Haum.

Li . Wei, Z. , Qi • Wei, M. .Orlick, T. & Zitzelsberger, L. (1992). The effect of mental

imagery on performance enhancement with 7 - 10 - year - old children. The Sport

P.\")'chologist, 6 (3),230·241.

LombaanJ, AJ. (1993). Oefenkunde. Ongepubliseerde klasaanbieding, Randse

Afrikaanse Universiteit,

Mackay, D. (1993). Nightmare on city streets. S.A. Runner (6), 17·20.

Malan, E. (1992). Aandagsbeheer tydens sportbeoefening, Menslike Beweglngskunde

Simposiumverslae, R.A.U. ,32 - 41.

Marathon redeemer (1993). S.A. Runner, (2), 40.

Martens, R. (1987). Coaches guide to sportpsychology. Champaign, Dlinois: Human

kinetics.

Martens, R. , Vealy, R. & Burton, D. (1990). Competitive anxiety in sport. Champaign,

Illonois: Human kinetics

Masters, K.S. & Lambert, MJ. (1990).Joumal ofSport and Exercise Psychology, (12),

196 - 202.

Mcalpine, K. & Fordyce, B. (1994). Digging deep. Runner's World, (3),38 - 42.

Mouton, J. & Marais, H.C. (1990) Basiese begrippe: Metodologie van die

geesteswetenskappe. Pretors-Wes: Guttenberg boekdrukkers,

186

Mtulu's Zulu magic (1992). S.A. Runner. (1). 24.

Nideffer, R.M. (1992). PS)'chetl to win. Champaign. Illinois: Leisure Press.

Noakes. T. (1992). Lore ofrunning. Cape Town: Oxford.

Northern experience (1992). S.A. Runner. (I). 18 • 19.

Odendal, A. (1992). The use of mental imagery insportpsychology. Menslik~

ReWtRinR.'ikunde simposiumverslae, R.A.U. •42 • 49.

Orlick. T. (1986) Coaches training manual. Psyching For Sport. Chapaign, Dlinois:

Leisure Press.

Orlick. T. (1990). In persuit ofexcellence. How to win in sportand life through mental

training (2nd. ed.). Chanpaign, Olinois: Leisure Press.

Orlick. T. & Partington, 1. (1986). Psyched Inner views ofwinning. Ottowa. Ontario:

Coaching Association ofCanada.

Owen. K. (1992). Cognitive specificity in the eating disorders. Ongepubliseerde

magesterverhandeling, R.A.U.

Parkhouse, B. L. (1991). Tht management ofsport- it's foundation and application. St

Louis: Mosby.

Potgieter, J. & Steyn,B. (1988). Si~/kundige aspekse vanfisiese aktiwiteit. spel en

sport(2·druk). Steltenbosch, Grahamstad: Universiteits - Uitgewers en

Boekhandelaars.

187

Pretorius, W. (1992). Angs, sues en aktivering in sport Menslike Bewegingskunde

Simposiumverslae, R.A.U. ,21 - 31.

Reilly, T.• Secher, N.. Snell, P. & Williams. L. (1990). Psychology cf sports. London:

E& F.N. San.

Richardson, A. (1969). Mental imagery. London: Roetledge & Kegan Paul.

Roux, A. (1992). Sportsielkunde. Ongepubliseerde klasaanbiedinge, Randse Afrikaanse

Universiteit,

Roux, A. (1993). Sponsielkunde, Ongepubliseerde klasaanbiedinge, Randse Afrikaanse

UniversiteiL

Rushall, B.S. (1991). It's all in your mind. Journal ofSportand Eexercise Psychology,

13 (1),94.

Sacks. M.H. & Sachs, M.L. (1981). Psychology ofrunning, Champaign. Illinois:

Human kinetics.

SARRA 1994 FixtureList.

Schutte, L. (1992). Stanslelkunde, Ongepubliseerde klasaanbieding, Randse Afrikaanse

Universiteit

Seller. R. (1991). Thinking om the ron. Journal ofSport and Exercise Psychology. 13

(1),98.

188

Sharkey. BJ. (1979). Ps)'chology ofjimess(3 rded.). Champaign, Illinois: Human

kinetics.

Sheikh. A.A. (1983). Imagery: Current theory, research and application. New York:

John Wiley.

Shorr.lE.•Sabel, a.E..Robin, P. & Connello, J.A. (1980). Imagery: It's many

dimensions and applications. New York: Plenum Press.

Silva. J. M. & Weinberg, R. S. (1984). Psychological foundations ofsport. Champaign.

Illinois: Human kinetics.

Smith. K. J. & Overby, L.Y. (1990). Imagery inthe studio. Journal ofPhysical

Education, Recrestion and Dance. 6/ (2). 17- 32.

Suedfield, P. & Bruno, T. (1990). FlotationRest and imagery inthe improvementof

athletic performance. Journal ofSport and Exercise Psychology. 12 (1),82 - 85.

Surburg, P.R. & Turner. P.E. (1991). Experimenter naivete and imagery practice.

Journal ofSport and Exercise Psychology. 13 (2). 200- 205.

Syer, J. &Connolly. L. (1989). Sporting body. sporting mind. An athlete's guide to

mental training. Englewood Cliffs, N. J.: Prentice-Hall.

Taylor. J. , Horevitz, R. &. Balague, G. (1993). The use of hypnosis in applied sport

psychology. The Spon Psychologist, 7 (1 >. S8 - 78.

Transvaal 1993/1994 Atletiek Handboek.

Ungerleider, S. & Golding. J. (1992). Imagery use by track and field athletes. Journal of

Sport &Exercise Psychology. 14 (2),229 - 230.

189

Van Gyn, G.H.• Wenger. H.A. & Gaul. C.A. (1990). Imagery as a method of enhancing

transfer from training to performance, Journal ofSport and Exercise Psychology. 12(4).

366·375.

Weinberg. R.• Bruya, L, Garland. H. & Jackson. A. (1990). Effect ofgoal difficulty and

positive reinforcement on endurance performance, JournalofSpon and Exercise

Psychology. 12 (2). 144· 156.

Weiten. W. (1992). Psychology: Themes and variations (2nd edition). California:

Brooks/cole.

Williams. TJ.• Krahenbuhl. a.s. & Morgan. D.W. (1992). Mood state and running

economy. Journal ofSport and Exercise Psychology. 14 (1>. 114.

Ziegler.5.G. (1992). Perceived benefits ofmarathon running. Journal ofSport and

Exercise Psychology, 14 (2),332 - 333.

190

BYLAE A

BECK INVENTORY

NAME : DATE : _

On the questionnaire are groups of statements. Please read each group of statements

carefully. Then pick out the statement in each group which best describes the way you

have been feeling the PAST WEEK, INCLUDING TODAY! Circle the number beside

the statement you picked. If several statements in the group seem to apply equally well,

circle each one. Be sure to read all statements jn each I:roup before makin!: your chojce.

1. 0 I do not feel sad

I feel sad

2 I am sad all the time and I can't snap out of it

3 I am so sad or unhappy I can't stand it

2. 0 I am not particularly discouraged about the future

I I feel discouraged about the future

2 I feel Ihave nothing to lookforward to

3 I feel that the future is hopeless and that things cannot improve

3. 0 I do not feel likea failure

I I feel Ihave failed more than the average person

2 As I look back on my life,all I can see is a lot offailure

3 I feel Iam acomplete failure asa person

191

4. 0 I get as much satisfaction out of things as I used to

I don't enjoy things the way I used to

2 I don't get real satisfaction out ofanything anymore

3 I am dissatisfied or bored with everything

5. 0 I don't feel particularly guilty

I I feel guilty a good part of the time

2 I feel quite guilty most of the time

3 I feel guilty allof the time

6. 0 I don't feel I am being punished

I I feel Imay be punish

2 I expect to bepunish

3 I feel Iam being punish

7. 0 I don't feel disappointed in myself

I am disappointed in myself

2 I am disgusted with myself

3 I hate myself

8. 0 I don't feel I am any worse than anybody else

I I am critical of myself for my weakness or mistakes

2 I blame myself all the time for my faults

3 I blame myself for everything bad that happens

9. 0 I don't have any thoughts of killing myself

I I havethoughts of killing myself, butI wouldn't carry them out

2 I would like to kill myself

3 I would kill myself if I had the chance

192

10. 0 I don'tcry anymore than usual

I I cry more now than I used to

2 I cry all the time now

3 I used lObe able to cry, butnow Ican't even though I want to

11. 0 I am no more irritated now than Ieveram

I get annoyed or irritated more easily than I used10

2 I feel irritated all the time now

3 I don'tget irritated at all by the things that used to irritate me

12. 0 I have not lost interest in other people

I am less interested in otherpeople than I used tobe

2 I have lost most of my interest in other people

3 I have lost all of my interest in other people

13. 0 I make decisions about as well as Ievercould

I I putoff making decisions more than I used to

2 I have greater difficulty in making decisions thanbefore

3 I can't make decisions at all anymore

14. 0 I don't feel I look worse than I used to

I I am worried that I am looking old or unattractive

2 I feeltbere are permanent changes in my appearance that make me look

unattractive

3 I believe that I look ugly

IS. 0 I can work aboutas well as before

I it takes an extra effon to getstarted at something

2 I have to push myself veryhard todo anything

3 I can'tdo any work at all

193

16. 0 I can sleep as well as usual

I don't sleep as well as I used to

2 I wake up 1-2 hours earlier than usual an find it hard to get back to sleep

3 I wake up severoll hours earlier than I used to and cannot get back to sleep

17. 0 I don't get more tired than usual

I get tired more easily than I used to

2 I get tired from doing almost nothing

3 I am too tired to do anything

18. 0 My appetite is no worse than usual

I My appetite is not so good as it used to be

2 My appetite is much worse now

3 I have no appetite at all anymore

19. 0 I haven't lost much weight, if any, lately

I haven't lost more than 5 pounds I am purposely trying

2 I have lost more than 10pounds to lose weight by eating

3 I have lost more than 15 pounds less. Yes__ No__

20. 0 I am no more worried aboutmy health than usual

I I am worried about physical problems such as aches and pains: or upset

stomach; or constipation

2 I am very worried about physical problems. and it is hard to think of much

else

3 I am so worried about my physical problems. that Icannot think about

anything else

21. 0

2

3

194

I havenot noticed any recent change inmy interest in sex

I am less interested in sex than I used to be

I am much less interested insex now

I have lost interest in sex completely

19S

BYLAE B

THE BETTS QESTIONAIRE UPON MENTAL Il\1AGERY (QMO VIVIDNESS

OF IMAGERY SCALE

Name: .

Date: ..

Sex: .

Age: ..

Instructions:

The aim of this test is to determine the vividness of your imagery. The items of the

test will bring certain images to your mind. You are to relate the vividness of each

image by reference to the accompanying rating scale. which is given. Record your

answer in the space provided. Before you start the test, familiarize yourself with

the different categories on the rating scale.

Please complete each item before continuing to the following item, and please do

not refer back to earlier items, or change items after you have answered it. Try to

doeach item separately independent of how you may have done other items.

Scale:

The image aroused byan item of this test may be:

• Perfectlyclear and as vivid as the actual experience

Ratingl

Very clear and comparable in vividness to the actual experience

Rating 2

• Moderately clear and vivid

Rating 3

196

• Not clearorvivid, but recognizable

Raling4

• Vague and dim Rating 5

• So vague and dim as to be hardly discernible

Rating 6

• No image present at all, you only "know" that you are thinking of the object

Raling 7

Example:

Consider the image which comes toyour mind's eye of a red apple.

If your visual image was moderately clear andvivid youwould check the rating

scale and mark number 3 on the scale:

[!]0~0[2]

Think of some relative or friend whom you frequently see, considering carefully the

picture that rises before your mind's eye. Classify the images suggested by each of the

following questions as indicated by degrees ofclearness and vividness.

I. The exact contour of face. head. shoulders andbody

2. Characteristic poses of head. attitudes of body, etc.

3. The precise carriage, length of step, etc. inwalking

4. The differentcolours worn by in familiar costume

Think of seeing the following, considering carefully the picture which comes before your

mind's eye:

S. The sun as it is sinking below the horizon

Think ofeach of the following sounds, considering carefully the image which becomes to

your mind's ear:

6. Thewhistle ofalocomotive

7. The honk of an automobile

197

8. Themewing ofacat

9. Thesound ofescaping steam

10. The clapping ofhands in applause

Think of feeling touching each of the following , considering carefully the image which

comes to your mind's touch:

II. Sand

12. Linen

13. Fur

14. Theprick of 11 pin

IS. The wnnnth of11 tepid bath

Think of performingeach ofthe following acts,considering carefully the image that comes

to your mind:

16. Running up stairs

17. Jumping across agutter

18. Drawinga circle on paper

19. Reaching to a high shelf

20. Kicking something outof your way

Think of tasting each of the following considering carefully the image which comes to

your mind:

21. Salt

22. Sugar

23. Oranges

24. JeUy

2S. Your favouritesoup

Think of smelling each ofthe following, considering carefully the image which comes 10

your mind:

198

26. An ill-ventilaed room

27. Cooking cabbage

28. ROa."1 beef

29. Fresh paint

30. New leather

Think of each of the following sensations. considering carefully the image that comes

before your mind:

31. Fatigue

32. Hunger

33. A sore throat

34. Drowsiness

35. Repletion asfrom a very full meal

199

B YLA E C

THE GORDON TEST OF VISUAL IMAGERY CONTROL

Name: .

Date: ..

Sex: .

Age: .

You have just completed a questionnaire that was to measure the vividness of different

kinds of imagery. In This present questionnaire some additional aspects of your imagery

are being studied.

The questions are concerned with the ease with which you can control or manipulate

visual images. For some people this task is relatively easy and for others relatively hard.

One subject who could not manipulate his imagery easy gave this illustration. He

visualized a table, one of whose legs suddenly began to collapse. He then tried to

visualized another table with four solid legs. butfound it impossible. The image of the first

table with its collapsing legs persisted. Another subject reported that when he visualized a

table the image was rather vague and dim. Hecould visualize it briefly but it was difficult

to retain by any voluntary effort. In both these illustrations the subjects had difficulty in

controlling or manipulating their visual imagery. It is perhaps important to emphasize that

these experiences are in no way abnormal and are as often reported as the controllable

type of image.

Read each of the questions, then close your eyes while you try to visualize the scene

described. Record your answer by marking "yes". "no' or "unsure", whichever is the most

appropriate. Remember that your accurate and honest answer to these questions is most

important for the validity of this study. If you have any doubts at all regarding the answer

toa question, mark "unsure". Please make sure toanswer all twelve questions.

200

I. Can you see a car standing in the road in front ofa house?

2. Can you see in colour?

3. Can you now see in adifferent colour?

4. Can you now see the same car lying upside down?

5. Can you see the same car back on itswheels again?

6. Can you see the car running along the road?

7. Can you see it climb up a very steephill?

K Can you see it climb over the top?

9. Can you see itget out of control andcrash into a house?

10. Can you now see the same car running along the road with

a handsome couple inside?

II. Can you see the car crass a bridge and fall overthe side into

the stream below?

12. Canyou see the car all old and dismantled ina car-cemetery?

201

BYLAE D

TESTS OF ATTENTIONAL AND INTERPERSONAL STYLE

Ruben M. Nediffer,Ph.D.

INSTRUCTIONS

USE NO.2 PENCIL

DO NOT WRITE ON THE TEST BOOKLET

Read each item carefully and then answer according to the frequency with which it

describes you or your behaviour. For example, item 1 is "When people talk to me, I find

myself distracted bythe sights and sounds around me."

A=NEVER

B=RARELY

C=SOMETIMES

D=FREQUENTLY

E=ALWAYS

Ifyour answer to the firs item is SOMETIMES, you would mark under C for item number

I. The same key is used for every item, thus each time you mark an A you are indicating

NEVER,etc.

202

I. Please be sure to mark your name in the spaces provided at the right of the answer

sheet.

2. Fill in your date ofbinh in the spacesprovided at the bottom ofthe answer sheet.

3. Indicate your sex in the space provided.

4. At the bottom of the answer under grade, please indicate the number of years of

schooling you have completed.

I. When people talk tome I find myselfdistracted by sights and sounds around me.

2. When people talk tome I find myselfdistracted by my ownthoughts and ideas.

3. All I need is Q little information and I can come up with Q large number of ideas.

4. My thoughts are limited to the objects and people in my immediate surroundings.

S. Ineed to have all the information before I say or do anything.

6. The work I do is focused and narrow, proceeding in a logical fashion.

7. I run back and forth from task to task.

8. Iseem to work in "fits and starts" or "bits and pieces".

9. The work I do involves a wide variety of seemingly unrelated material and ideas.

10. My thoughts and associations come sorapidly I can't keep up with them.

11. The world seems to be a booming buzzing brilliant flash ofcolour andconfusion.

12. When I make a mistake it is because Ididnot wait to get all ofthe information.

13. When I make a mistake it is because I waited toolong and got too much information.

14. When I need it is easy to block out everything by the book.

IS. I focus on one small part of what a person says and miss the total message.

16. In school I failed towait for the teachers' instructions.

17. Ihave difficultyclearing my mind of a single thought or idea.

18. I think about one thing at a time

19. Igetcaught up in my thoughts and become oblivious to what is going on around me.

20. I theorise and philosophise.

21. Ienjoy quiet. thoughtful times.

22. Iwould ruther be feeling and experiencing the world than my own thoughts.

23. My environment isexciting and keeps me involved.

203

24. My interests are broader the most people's

25. My interests are narrower than most people's.

26. It iseasy for me to direct my attention and focus narrowly on something.

27. It iseasy for me tofocus on a number of things at the sametime.

2N. It is easy for me to keep thoughts from interfering with something I m watching or

listening to.

29. It iseasy for me to keep sights and sound from interfering with my thoughts.

30. Happenings or objects grab my attention.

31. It iseasy for me to keep my mind on a single thought or idea.

32. I am good at picking a voice or instrument out of a piece of music that I am listening

to.

33. With so much going on around me, it's difficult for me to think about anything forany

length of time.

34. I am good at quickly analysing complex situations around me, such as how a play is

developing in football of which of four of five kids started afight.

35. At stores I am faced with so many choices Ican't make upmy mind.

36. Ispend a great deal oftime thinking about all kinds of ideas I have.

37. I figure out how to respond to others by imagining myself in their situation.

38. In school [ would become distracted and didn'tstick to thesubject.

39. When [ get anxious or nervous my attention becomes narrow and I fail to see

important things that are going on around me.

40. Even though I am not hungry, if something I like is placed in front of me, I'll eat it.

41. Iam more of a doing kind of person than a thinking one.

42. In a room filled with children or out on a playing field. [ know what everyone is doing.

43. It iseasy for me to keep my mind on asingle sight or sound.

44. I am good at rapidly scanning crowdsand picking out a panicular person of face.

45. Ihave difficultyshifting back and forth from one conversation to another.

46. I get confused trying to watch activities such as a football game or circus where a

number of things are happening at thesame time.

47. Ihave so many things on my mind that I become confused and forgetful.

204

48. On easy tests my answers are (were) too narrow and don't cover the topic.

49. It iseasy for me to forget about problems by watching a good movie or by listening to

music.

50. Ican't resist the temptation when it is right in front of me.

51. In games I make mistakes because I am watching what one person does and forget

about the others.

52. Icanplan several moves ahead in complicated games like bridge and chess.

53. In school was not a"thinker".

54. In a roomful ofpeople I can keep track of several conversations atthe same time.

55. Ihave difficulty telling how others feel bywatching them and listening to them talk.

56. People have to repeat things to me because I become distracted by irrelevant sights or

sound around me.

57.1 make mistakes because I try to do too many things at once.

58. Iam good at analysing situations and predicting in advance what others will do.

59. On essay tests my answers are (were) too broad, bringing in irrelevant information.

60.People fool me because I don't bother to analyse the things the say; I take them at

face value.

61. Iwould much rather be doing something than justsitting around thinking.

62.I make mistakesbecause my thoughtsgetstuck on one ideaorfeeling.

63. Iam constantlyanalysing people andsituations.

64. Igetconfused atbusy intersections.

65.I am good at glancing at a large area and quickly picking out several objects, such as

in those hidden figure drawings in children's magazines.

66.Igetanxious and block out everything on tests.

67.Even when I am involved in a game orsport, mymind is going amile a minute.

68. Ican figure out how to respond to others justby looking atthem.

69. I have a tendency to get involved in a conversation and forget imponant things lie a

pot on the stove, or like leaving the motor running on the car.

70. It iseasy for me to bring together ideas from a number of different areas.

71. Sometime lights and sounds come at me so rapidly they make me light-headed 0 diuy.

205

72. People have to repeat things because I getdistracted by myown irrelevant thoughts.

73. People pull wool over my eyes because I fail to see when they are obviously kidding

by looking at the way they are smilingor listening to their joking tone.

74. I can spend a lot oftime just looking at things with my mind almost a complete blank

except for retlecting the things that I see.

75. Isometimes confuse otherbecause I tell them too many things atonce.

76. Iengage in physical activity.

77. People describe me as serious.

78. Isitalone listening to music.

79.People take advantage of me.

80. Ikeep my thoughts tomyself.

81. I keep my feelings to myself.

82. Iam good at getting my own way.

83. I like to argue.

84. Others see me as aloner.

85. I talked a lot inclass when I was at school.

86. Ienjoy intellectual competition with others.

87. I enjoy individual athletics competition.

88. Icomplete(d) athletically.

89. Iphysically express my feelings of affection.

90. Icompete with myselfintelleetually.

91. I compete with myself physically

92. Ienjoy activities with danger or an element of theunknown in them.

93. Iexpress my opinions on issues.

94. Ican keep a secret.

95. When I believe deeply in something I find I am a poor loser and unable to

compromise.

96. Iam socially self-confident when interacting with those whoare like myself.

97. Iam socially self-confident when interacting with authority figures.

98. Iam socially self-confident when talking infront of large groups.

206

99. Iam socially self-confident when talking with the opposite sex.

100.1 express my anger.

101.1 dated in highschool.

I02.People think I am aclown.

lOll getmad and express it.

104.1 getdown on myself.

105.1 was one of the smartest kids in school.

106.1 am a good person.

107.My feelings are intense.

108.1 need to help others.

109.1 need to be liked.

110.1 enjoy planningfor the future.

111.1 wish [lived inadifferent time.

112.1 feel guilty.

113.1 feel ashamed.

114.1 am seen as a cold person by others.

115.1 am a good mixer.

116.1 am socially outgoing.

117.1 have difficulty waiting for good things to happen.

118.1 peeked at Christmas.

119.When I am angry [lose control and say things thatsometimes hurts others.

120.1 have been angry enough that I physically hunsomeone.

121.At dances of parties Ifmd a comer to avoid the limelight

122.1 acted in dramatic productions in high school and/or college.

123.1n school the kids [hung around withwhere athletes.

I24.1n school the kids [hung around with were intellectuals.

I25.1n school the kids [ hung around with were popular.

126.1n school the kids [hung around with were outcasts or loners.

127.People trust me with their secrets.

128.1 am incontrol ofinterpersonal situations.

207

129.1 fought in school.

130.1 have used illegal drugs.

131.1n groups I am one ofthe leaders.

I32.People admire me for my intellect.

I33.People admire me for my physical ability.

I34.People admire me for my concern forothers.

13S.People admire me for my social status.

136.1 ran of class offices in school.

137.1 feel as though Iam a burden to others.

13M.People see me as an angry person.

139.1 see myself as an angry person.

140.1 have a lot of energy for my age.

141.1 am always on the go.

142.1 cut school in high school.

143.1 have engaged in activities that couldget me in trouble with the police.

144.1 guess you could call me a bad loser.

208

BYLAE E

SPORTSIELKUNDIGE INGREEP

INSTRUCTIONS

Name: It." ••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••••

Sex: , ,

Age: .

I. Complete the three tests included inthepackage. on the following days:

2. Run the same 8km time trail on the following days:

Date: ~_ --.1_ ~_ --.1_ -1_ ---1_

Time: _:_ .-'- -'- -'- -'- -'-

3 (Only for the experimental groups)

3.1 Dothe relaxation exercises on the following days

3.2 Dothe attentional skills exercises on the following days:

--.1_ ---1_ ---1_ -1_ --.1_ -1_

3.3 Dothe Visualization exercises on the following days:

209

4. ( Only for the experimental groups)

4.1 Doall the sessions in a quiet place ( you may use soft. classical music)

4.2 Some of the exercises you can do on your own but otherwise you may get

somebody toread the scripts in a slow. monotonous and deliberate manner, with a

low tone of voice. You may use a cassette recorder.

4.3 Do the sessions before you go fora run, if you can findaplace without noise.

Otherwisedo them before you go to sleep in theevening.

4.4 Enjoy it anddon't concentrate on concentrating. As soon your thoughts wonder try

to let them pass away, relax and focus comfortably on the instructions of the

session

210

RELAXATION EXERCISES

I, Progressive relaxation

• Each of the following relaxation exercises should take about nve to ten seconds,

with a pause ofabout ten secondsbetween each step.

• Read the instructions in a monotonous, slow and deliberate manner with a low

tone of voice ( ifdone verbally)

I. Sit in a comfortable reclining chair, or lie ona bed withafum base or on a

comfortable carpet.

2. Spread youranns and legs so that they are notcrossed, but resting on the support

provided. Lean your head back. You may close your eyes or you may keep then

open. whichever is more comfortable.

3. Breathe in deeply and hold your breath for 5 -10 seconds. Now let your breath out

slowlyand gently. You must breath in afairly deep but a relaxed and regular way.

4. Repeatstep 3three times.

5. Keep your arms and hands straightand lift them about 30 centimeters. Hold you

arms in that position and focus your attention on the muscle tension building up

inyour arms,

While holding your arms in this position also concentrate on breathing normally.

Now let youranns slowly down in three counts. Let them rest and notice the

difference between the feeling of tension andrelaxation.

6. Raise your anns again and close your hands in tight fists and continue to clench it

even tighter.Continue to breathe normally. Notice the tension in your hands and

arms. Continue tokeep your hands clenched and bend your fists slightly down so

that you become aware of the tension inyour fore arms.Slowly let your hands

and arms relax and then let your arms down slowly to acount of three. One ...

Two.•• Three ...

7. Now raise your anns again and keep your fingers together while stretching them.

Lift your elbows to your head. keeping your arms stretched, while the palms of

211

your hands are next to one another and are pointing away from your face. Increase

the tension in your arms, Hold it like that... Now you slowly relax the muscles. At

the count ofthree slowly let yourarms down again. One ... two... three...

Relax. breathe normally and focus your attention to the feeling of relaxation.

While you are resting like this, move your forearms and hands very slightly from

side to side in aslow rolling movement.to "loosen" your muscles. Keep doingit

( S seconds). Now let

yourarms and hands rest and relax again, while you breath normally.

8. Lift your legs about 30 centimeters, keeping them straight. Notice the increase of

tension in your leg muscles. Increase the tension by pointing your toes downward.

Curl your toes slightly and press them against the sidesof your shoes. Feel how

the muscles in your feet and legs begin to shake from the tension.

Slowly let the muscles in your feet and legs relax and let itdown to the count of

three. One ... two ...three...

Relax. enjoy the wann feeling of relaxation, and breathe normally.

9. Lift your legs again and hold it Keep your legs straight. Now pull your feet

backwards, towards your face. Notice how the tension in your lower legs

increases.Hold itlike that, while you also tense the muscles in your thighs.

Breathe nonnallyand relax yourmouth muscles. Hold it !Tense all the muscles

in your legsand feet even more! Now slowly relax those muscles and slowly. to

the count of uree, let your legs down. One...two ...three...

Notice the nice, warm, lazy feeling as your whole bodyjust go limpand you

breathe deeply

10. Now tense yourslOmach muscles. Tense them even more. Notice the trembling

feeling of tension and how difficult it is to breathe. Hold it!...hold iL..now slowly,

to the count of three, relax those muscles. One...two...three.

Just lie back, breathe deeply and relax. Enjoy the nice feeling ofsinking into the

suppon underneath you. and the wonderful feeling of breathing easily and without

tension.

212

11. Now cross your arms in front of you, so that the wrist ofone hand rests on the

wrist of your other hand.

Pull your wrists together slightly, while you lift your elbows slightly outwards,

away from your body.

Tense the muscles of your shoulders and chest. Increase the tension, while you

keep wrists together, but relax your hands. Feel how the tension tightens in your

stomach muscles and makes yourbody shake from the tension.

Increase the tension! Hold it ... now slowly letyour muscles relax and slowly, to

the count ofthree, let your arms down again. One...two... three...

Just relax, breathe normally ... move your lower jaw slightly fonn side to side,

without your teeth touching. Now justkeep still ... breathe in deeply. hold it ... ( 3

sec.). Now breathe out slowly ... continue breathing fairly deeply, but in a relaxed

way while you enjoy the feeling ofrelaxation.

12. Now bend your arms and pull them slightly in towards your body. Pull your

shoulders up as ifyou are pullingyour head into your shoulders, and arch your

shoulder-blades and elbows towards the back.

Tense all the muscles in your shoulders, shoulder-blades and neck. Relax your

hands while you do this. Even rnorel... Hold it ...Now slowly relax those muscles

and gradually, to the count of three, letyour arms slowly down again.

One...two...three.

Slowly move your head so that you can "loosen" the muscles inyour neck even

more. Move your head from side toside. Slowly...now move iteasily in a relaxed

lazy movement in a clockwise circle letyour shoulderssag downwards as if they

are heavy and tired ... Fine. now keep still, breathe normally enjoy the rest and the

rest and thenice wann lazy feeling of relaxation. almost As if you are falling

asleep.

13. Now open your mouth as wide as possible ...as if you are yawning. A little

wider... hold it.now slowly relax those muscles and slowly, to thecount of three,

let your mouth close. One ...two... three...Do not close your mouth completely ...

Keep yourmouth slightly open..relax your lips and letyour jawsag a little.

213

Breathe nonnallyand enjoy the feeling oflooseness and relaxation.

14. Now open your mouth again andgothrough the motion ofsinging a very high

tone... without sound!

Notice the tension in your vocalchords, your mouth, face and neck.

Try to go toan even higher note ... keep it up ...

Nowslowly, to the count of three, relax all these muscles. One... two... three...

Breathdeeply let yourjaws sag slightly, keep your mouth slightly open and relax .

just lie back and relax...

15. Now open your mouth and pretend to sing a very low note ... again without

sound!

Try to move to an even lower note ... now slowly, to the count of three, relax

those muscles. One...two... three...

16. Now tense the muscles of your mouth by pressing your lips tightly together. Hold

it!..Even morel., Now slowly, to the count of three, relax. One... two..• three...

Just rest and relax.

17. Now open your eyes as wide as wide as possible. Wrinkle your forehead and pull

yourchin inwithout opening yourmouth while doing this. Hold it! ... Even

moreL. Notice the tension in yourfacial muscles•..

Now slowly,to the count of three, let these muscles relax. One... two ••. three...

Concentrate on how enjoyable thefeeling of relaxation is, incontrast to previous

muscle tension.

18. Now close your eyes and squeezethem tight together. You can feel slight pain

and a lot of tension (3 sec.),

Now relax ... keep youreyes closed... notice how the tension and slight pain

diminishes as you relax.

19. Now lift your legs andarms and tty to tense all the muscles in yourbody

simultaneously, as If you are exerting all your strength to prevent something from

crushing your body.

Tense all the muscles in your body and those in your face even more... Hold it! ...

Now slowly let all your muscles relax ...one... two... three...

214

Just sink back... letyour whole body go limp... imaginethat your body is very

heavy and sinking into a very softbed.

20. Breathe in fairly deeply ... hold it forone second ... now exhale slowly ... Keep on

exhaling until all the air is out andthen slowly inhale again ... hold the air in your

full lungs for one second ... now slowly breath out again.

Continue breathing normally.

21. Keep all other thoughts out of your mind, just relax and breathe normally.

now slowlyfocus your attention on your toes and from there, slowly move your

attention up along your legs and move the focus of your attention to all the parts

of your body. Notice the nice, lazy wann feeling of relaxation.

22. Stay like this for one minute, just relaxing ... make sure that your jaws do not

clench and make sure that your shoulders sagdownwards...

To the count offive you will feel very calm, relaxed, and refreshed, after which

youcan getup slowly... one ... two... you arefeeling very calm ... three ... very

relaxed ... four... very refreshed and rested...five.

When you go out for a run again,just focus on keeping arelaxed, smooth running

style as soon as you start feeling any tension or uncomfortableness, just focus on

breathing and running relaxed, by thinking "RELAX !!"

2. Breathingand autogenic exercises

Do this exercise lying down on you backwith your legs spreadout and arms comfortably

next to your body.

Start off focusing your attention on your breathing as you begin to breathe slower and

deeper.

Take a deep breath inhaling through yournose.

Watch your body as, fust, your lower abdomen expands, then your upper abdomen and

finally yourchest,

Hold your breath for ten seconds.

Feel the tension build in yourthrough and mouth asyou hold your breath.

215

Release your breath with a "sigh of relief' exhaling through your mouth. You can feel the

wann air pass through your mouth and lips as you exhale. Every time you exhale feel your

body getting heavier and warmer. Do it comfortably.

Repeat for five minutes.

Now imagine you are putting on an imaginary "relaxation mask". Feel it's gentle weight

against your skin. All the muscles of your face become relaxed as you put on the mask,

smoothing out all frown lines and tension wrinkles. Your eyelids are closed. rested gently,

your eyes aimed toward, but not necessarily focusing on the tip ofyour nose.

With the imagery mask in place. the areas above and around your eyes completely relaxed.

Your cheek musclesrelaxed. The muscles around yourmouth and jaw relaxed.

Focus on all the feelings of relaxation that having the mask on might induce. Just enjoy

these sensations. letting your face fully relax.

Silently, and purposely, repeat the following to yourself:

"My right (or left. if you are left handed) ann is getting limp and heavy" [ Repeat four to

six times]

"My right (left) annis getting heavier andheavier" [ Repeat four to six times]

"My right (left) annis completely heavy" [ Repeat four to six times]

"I feel supremely calm and relaxed" [repeat one time]

Don't try too hard. if you have any difficulty imagining the feeling of heaviness hold

something heavy in you hand.

Repeat the exercise with yournon dominant arm.

Now repeat the following, substituting theabove mentioned phrases:

"Both arms aregetting limp and heavy"

"My right leg is getting limp and heavy"

"My left leg is getting limp and heavy"

"Both legs are getting limp and heavy"

"My arms and legs are getting limp and heavy"

216

If you don'l have any difficulty feeling heavy (if you do. repeat the above mentioned

exercise),

repeat the following phrases:

"My right (left if you are left-handed) ann is getting limp and wann" [(Repeat four to six

times)

"My right (left) ann is getting wanner and warmer" [Repeat four to six times]

"My right (left) ann is completely warm" [Repeat fourto six times].

"I feel supremely calm and wann" [Repeat one time)

If you have any difficulty imagining the feeling of warmness. you may at first put your

arms and legs in comfortably wann water. or recall a time at the beach when you were

being warmed,

Repeat ihe exercise with your non dominant arm.

Now repeat ihe following. substituting the above mentioned phrases:

"Both arms are getting limpand wann"

"My right leg is getting limp and wann"

"My left leg isgetting limpand warm"

"Both legs are getting limp and wann"

"My arms and legs are getting limp and warm"

Now combine the heaviness and wannth exercises.using the following phrases:

"My arms and legs are getting limp. heavy and warm" [Repeat four to six times]

"My arms and legs are getting heavier and wanner" [Repeat four to six times]

"My arms and legs are completely heavy and wann" [Repeat four to six times]

"I feel supremely calm and relaxed" [Repeat one time)

When you are reclining and relaxed. try to gain a mental sense of your heartbeat Do this

by concentrating either on your chest or on your throat While relaxed. you will usually

get a clear sense of your heartbeat within a few minutes. If you do not. touch your finger

lightly to your pulse on your left wrist. your chest. or on your neck to the left on your

windpipe. After you have achieved a sense of your heartbeat, repeat the following:

217

"My chest feels wann and pleasant" [Repeat four tosix times]

"My heanbeat iscalm and steady" [Repeat four to six times]


Also repeat the following:

"My stomach isgetting warm and soft" [Repeat four to six times]


If you have difficulty imagining 11 sense of warmth, rest the palm of your hand onyour

abdomen above your solar plexus as you do the exercise. Concentrate on the feelings of

warmth in the areacovered byyour hand.

Now repeat the following:

"My forehead iscool" {Repeat four to six times]

"I feel supremely calm and relaxed" [Repeat one time]

As you say the words to yourself. imagine a fresh breeze as it gently cools your forehead.

Should you need to create the actual sensation, stand in front of a fan or air conditioner

set at low speed. and say aloud: "My forehead is cool".

You canmemorize the total session as follows:

Deep diaphragmatic breathing- three breaths.

My relaxation mask is on.

My face feels smooth and relaxed.

My arms and legs are limp, heavy and wanner.

My arms and legs are getting heavier and wanner.

My arms and legs are completely heavy and warm.

My heartbeat is calm and steady.

I feel supremely calm and relaxed.

My stomach feels soft and warm.


My forehead feels cool.

218


End each session gradually and calmly. Open your eyes gently. Move around very slowly

at first. Stretch yourself and throw off your sense ofheaviness. warmth, and relaxation.

Lightly run in place. shake your hands. and soon. Be physically active. and the benefits of

relaxation will begin to appear in the form of increased alertness, increased energy. and

improved ability to concentrate on whatever activityyou choose to do.

When you go out for a run again. quickly go through the total session (as summarized)

before the run. During the run just focus on keeping a relaxed. smooth running style. As

soon as you stan feeling any tension or uncomfortableness, just focus on breathing and

running relaxed. by thinking: "Relax!"

3. Thinking relaxation (a quicker form of autogenic training)

Get somebody to read the following instructions to you in a slow. deep voice. or pre

record itand listen to it on cassette.

The exercise can be done either by lying down on the ground (relaxing from your feet

upwards) orby sitting (relaxing from yourhead downwards).

Close your eyes and adjust your position so that you are stretched out t 0 make maximum

contact with the ground. first raising and lowering your head to stretch yourneck (making

sure that your head is not tilted backwards). then wriggling to flatten your back and finally

pushingaway with your heels to stretch your legs.

Take a deep breath and. as you let it out slowly: Feel the weight of your body on the

ground ... take another deep breath and let the ground begin to support your body to. Take

a moment to watch your feelings. lL. if you are standing out of doors on a clear night

watching the moon ... and imagine that the wraps of cloud floating by are like your

feelings, watch them pass, identify them. give thema name ...

219

Now tum your attention to your thoughts and imagine that you are standing on a bridge.

lookingdown at a stream. and your thought. whether statements. questionsand pictures in

your mind, are like leaves on the water passing under the bridge and away watch your

thoughts and see them change ...

Now shift your attention back to your body. Notice again its weight ... and become

particularly aware off your feet. Notice the sensation of your toes.. the muscles under

your feet and around your ankles ... if you find any tension there. stay with it and then a

little while later. when exhaling. gradually let that tension go ...

Allowing the floor to hold your feet. tum your attention to your calf muscles. feeling the

bones of your lower legs. resting on your calf muscles with the muscles relaxed and

supported by the floor ...

Now feel your thigh muscles. feeling the muscles ofyour upper legs. resting on the bones

of yourupper legs. resting on your hamstring muscles relaxed and supported by the floor.

As youexhale just feel howall the tension goes out ofyour legs .•.

Feel how the muscles around your groin and pelvis relax and all the tension in thatarea

goes away every time youexhale. Feel how the bones inyour pelvis and hips rest on your

buttocks, relaxed and supported by thefloor.

While still breathing slowly and relaxed. Feel how your waist muscles relax completely as

all the tension goes away everytime you exhale. Feel the relaxation slowly spreading

towards your stomach muscles. your stomach muscles are getting warmer and heavier

everytime you exhale. Feel how your upper waist muscles and stomach muscles rest on

the muscles ofyour lower back. relaxed and supported by the floor.

220

Feel your chest muscles relax as you exhale. Feel your ribs. resting on your upper back.

relaxed and supported by the floor. Everytime you exhale you just feel all the tension

flowingaway form your chestand back.

Feel your shoulders getting more and more relaxed. Every time you exhale you can feel

your shoulders getting heavier and heavier. wanner and wanner.

Now feel the muscles of yourupper arms, resting on the bones of you upper arms, resting

on the muscles underneath them. relaxed and supported by the floor. As you exhale just

feel how all the tension goes away from your upper arms... The relaxation is slowly

spreading towards your elbows. It is spreading towards your forearms. You can also feel

your wrists. thumbs and hands relaxing. Your arms are relaxed and heavy. you can not

move them. Feel the remaining tension draining away through your fingers to the floor.

You can now feel how your neck starts to relax and how the relaxation is spreading

throughyour jaw. your mouth. your tongue. your cheeks. the muscles around your eyes.

the muscles of your eyes. the muscles of your forehead and offer the crown of your head.

Your whole head is now completely relaxed and heavy and attached to your body by

relaxed neck muscles...

Tum your attention to your feelings again...to your thoughts... Now turn your attention

back to the weight of your body on the floor... Be aware of your toes. the muscles under

your feet. your ankles. yourcalve muscles. your thighs. your hamstrings. your groin. your

buttocks. your pelvis. your waist. your stomach muscles. your lower back your chest

muscles, your upper back. your shoulders. your upper arms. your elbows, your forearms,

your wrists. your thumbs, your hands" your fingers, your neck. your jaw, your mouth.

your tongue. your checks the muscles around your eyes, the muscles of your eyes, the

muscles ofyour forehead and the muscles over the crown off your head. Your whole

body isnow relaxed and heavy.

221

Feel the sensation of peacefulness and pleasure at having the floor supporting your body

while you let gocompletely. Feel the wannth and potential strength of life as your energy

is replenished ... when your are ready ... stretch your arms over your head and slowly roll

over on to the side and then sit up.

When you go out for a run again use the above technique to quickly scan through your

body and relax tense muscles before the run. During the run focus on keeping a relaxed.

smooth running style. As soon as you are feeling any tension or uncomfortableness, just

focus on breathing and running relaxed, by thinking: "Relax!"

4. The quiet place

Get yourself into a comfortable position. Let yourself relax. Feel the relaxation spread

through your body Breathe easily and slowly. Become aware of your feet Move your

toes slightly. Let them relax. Now think into your lower legs. let your calf muscles

totally relax. Think into your upper legs. Let them totally relax. Feel your legs sink into

a completely relaxed state. Relax your behind.

Focus on the muscles in your lower back. Think relaxation into those muscles. Feel the

relaxation spread into your upper back. Feel your whole body sink into a deep state of

relaxation. Now focus on your fingers. Feel themtingle slightly. Think warmth into your

fingers. let them totally relax. Relax your forearms., your upper arms, and your

shoulders. Totally relax. relax your neck ... and your jaw. Feel your head sink into a

totally relaxed and comfortable position.

Scan your body for possible areas of tightness and relax those areas. Feelyour entire body

enriched with soothing warmth and relaxation, Enjoy the wonderful state of complete

relaxation. (Pause one minute).

Now focus on your breathing. Breathe easily and slowly ...

222

As your breathe in allow yourstomach to rise and extend. As you breathe out let your

whole body relax. Breathe in. Feel your stomach rise. Breathe out - relax. Breathe in •

feel your stomach rise. Breath out • relax (Do it for three minutes) for the next 10

breaths, each time you breathe in feel your stomach rise • each time you breathe out think

to yourself ... relax ... relax ... relax.

Feel yourself sink deeper and deeper into a calm and wonderful state of complete

relaxation.

Now in your mind you are going to a very special place. You can go to a place wherever

you want tofind peace and tranquillity. In your quiet place the sun is shining. The sky is

blue. You are totally relaxed enjoying the wannth and tranquillity. If more than one place

comes to mind, be aware which came to mind first, and allow the other impressions to

fade.

Notice what cloths you are wearing and what position you are in •.. If you are lying down"

sit up and then let yourself relax in that position, noticing what is straight ahead of you

the objects, the colors, the line of the horizon, and any faint movement there might be in

the distance ... Then look down at the ground ... what color is the ground? What sort of

ground is it? Reach out and touch the ground and feel it is rough or smooth, warm or

cool. damp or dry ... and rub your fingers harder on the ground before lifting them to your

nose and seeing if it has a smell.

Let your head drop and turn to the left. What do you see on your left? What objects?

What colors? Notice the play of light and shadow and as you look, be aware of the

season, the time of day and of the weather ... what sighs of the weathercan you see or

hear. what sighs can you feel on the skin of your face? The warmth of sunshine? The

breath ofa wind? The darkness of mist?

Then tum and look to the right ... and again notice what you see on your right. become

aware ofthe sounds that belong to this place ... the hum of insects. the calling of birds the

sound ofrunning water. of wind inthe trees. or of children calling in the distance.

223

Then look behind you ... look above you ... and settle back into your original position..

looking stnlight ahead. seeing again the line of the horizon, the shapes, the colors, and any

faint movement there may be in the distance ... Let yourself be aware of how it feels to be

in this place where you can completely relax, notice all that is peaceful around you ...

Allow yourself to stay therea little longer ...

Now let the scene fade for a moment and without opening your eyes become aware again

of your body on the chair or on the ground in this room. Become particularly aware of

your hands ... Now take the thumb of your left hand in the fingers of the right and squeeze

your thumb with a gentle pressure ... and as you feel this pressure. let yourself drift back

to your quiet place ...

See yourself there, notice the cloths that you are wearing.. and the position you are in. If

you are lying down. sit up and let yourself be in that position, looking out at the horizon.

noticing what is straight ahead of you, the objects, the colors, the line of horizon and only

faint movement there might bein the distance.

Again see, feel and smell the ground. Also see, hear and experience everything on your

left. everything on your right, and everything behind you. Look in front of you and

experience all that is peacefularound you while you relax ... go into youroriginal position.

lying down, stay there a little longer.

Become aware of your body, particularly your hands. Take the thumb of your left hand in

the fmgers ofthe right handand squeeze the thumb with a gentle pressure ... and as you

feel this pressure, let yourselfdrift back to your quiet place ...

When you go out for your next run again.. first go through a quick relaxation session as

mentioned in the beginning part of this exercise, and then, by gently squeezing the thumb

of your left hand in the fingers of your right hand. let yourself drift back to your quiet

place. During the run focus on keep~g a relaxed, smooth running style. As soon as you

224

stan feeling only tension or uncornfortableness, just focus on breathing and running

relaxed by thinking: "Relax!"

5. Colored llquld relaxadon

Sit on a chair, or on the ground with your back supported against the wall, in a

comfortable position. Let yourself relax. Feel the relaxation spread through your body.

Breatheeasily and slowly. Become aware of your head, sinking into a totally relaxed and

comfortable position. Relax your jaw, and your neck. Feel them totally relax everytime

you exhale. Feel the relaxation spreading into yourshoulders, your upperarms, and your

forearms. Now focus on your fingers. Feel them tingle slightly. Think warmth into your

fingers. Let them totally relax. Focus on the muscles in your upper back and chest.

Think relaxation into those muscles. Feel the relaxation spread into your lower back and

stomach. Feel yourwhole body sink into a deep state of relaxation. Totally relax.

Think into your upper legs. let them totally relax. Now think into your lower legs. Let

your calve muscles totally relax. Become aware ofyour feet Move your toes slightly.

Let them relax. Feel your legs sink into acompletely relaxed state.

Scan your body for possible areas oftightness and relax those areas. Let any tension drain

out of your body through your fingers and toes everytime you exhale. Feel your entire

body enriched with soothing wannth and relaxation. Enjoy the wonderful state om

complete relaxation. (Pause one minute).

Now focus on yourbreathing. Breathe easily and slowly ...

As you breathe in" allow your stomach to rise and extend. As you breathe out let your

whole body relax. Breathe in • feel your stomach rise. Breathe out • relax. (do it for

three minutes). For the next 10 breaths, each time you breath in. feel your stomach rise

each time you breathe out. think toyourself ... relax ... relax ... relax.

Find yourself sink deeper and deeper into a calm and wonderful state of complete

relaxation.

Imagineyourself as a shell. filled with a beautiful. heavy, colored liquid... you have taps on

your fingers and on your toes and as you are sitting a little man comes and turns on the

taps ... and you can feel how the liquid is streaming out of the taps so that a clear space

appears at the top of your head as the level gradually falls to your eyebrows. your eyes.

your lips and down. until the whole of your head isclear. The liquid is drained away from

your neck and is leaving your shoulders, its weight pulling it smoothly down and away.

through your wrists. thumbs. hands and fingers... now the whole of your upper bodies

clear and the remaining liquid isdraining away through your pelvis. buttocks, the level is

dropping to your thighs. knees, ankles. feet and the last drops tickle away through your

toes. leaving you empty. clear. light and relaxed. the shell of your body supported by the

chair and the floor...

When you go out for a run again. first go through a quick relaxation session as mentioned

in the beginning part of this exercise. then go through a liquid relaxation session. During

the run focus on keeping a relaxed. smooth running style. As soon as youstartfeeling any

tension or uncornfortableness, just focus on breathing and on running relaxed bythinking:

"Relax !!"

6. Lightness technique

Lie down in acomfortable position with your legsapart and your arms spread out next to

your body.

Let yourself relax. Feel the relaxation spread through your whole body. Breathe easily and

slowly become aware of yourfeet, Move your toes slightly. Let them relax.

226

Now think into your lower legs. Let your calve muscles totally relax. Think into your

upper legs. Let them totally relax. Feel your legs sink into a totally relaxed state. Relax

your behind.

Focus into the muscles of your lower back. Think relaxation into these muscles. Feel the

relaxation spread into your upper back. Feel your whole body sink into a deep state of

relaxation. Now focus on your fingers. Feel them tingle slightly. Think warmth into your

fingers. Let them totally relax. Relax your forearms. your upper arms, and your shoulders.

totally relaxed. Relax your neck... and your jaw. Feel your head sink into a totally relaxed

and comfortable position.

Scan your body for possible areas of tightness and relax those areas. Feel your entire body

enriched with soothing warmth and relaxation. enjoy the wonderful state of complete

relaxation.

( pause one minute)

Now focus on yourbreathing. Breathe easily and slowly

A4i you breathe in allow your stomach to rise and extend. As you breathe out let your

whole body relax.

Breathe in - Feel your stomachrise. Breath out - relax.

Breathe in - Feel your stomachrise. Breath out - relax.

9 Do it for three minutes) For the next 10 breaths. each time you breath in feel your

stomach rise •each time you breath out think to yourself ... relax ..• relax ... relax.

Feel your self sinkdeeper and deeper into a calm and wonderful state of relaxation.

Now close your eyes and imagine yourself being on acloud ... Imagine yourself floating in

the air with nothing around you except the cloud ... Keep your eyes closed and

concentrate on just feeling very light. as if you are completely weightiness and just

floating...

227

Relax your muscles and enjoy the feeling of lightness. Feel the relaxation spreading

through your entire body.

Now imagine yourself running in a perfect. relaxed style. with a slow. veryslow movement

of your body. you move from one cloud to another. Imagine yourself drifting through the

air: concentrate on the lightness of your body. You feel light as a feather. and you drift

easily and comfortably through the air. Now imagine yourself having the mental power to

lift yourbody even further up in the air. Just relax and enjoy the wonderful feeling of being

in complete control of yourself of feeling light as a feather. and enjoy the feeling of

floating ... just float along.

Breath slowly and in a lazy manner. as if you are falling asleep and is just drifting in a

dream. You're feeling wonderfulIy light and calm ... you feel wonderfully well. (pause for

about two minutes).

At the count of five you may open your eyes. You will feel calm. relaxed and wonderfully

refreshed. One... two ... You are becoming more aware of your environment ... three...

four ...You are still feeling relaxed and calm. but you becoming more alert ... five!

Open your eyes. feel relaxed.calm. and wonderfully well.

When you go out for a ron again. first go thorough a quick relaxation exercise as

mentioned in the first part of this exercise. Then imagine yourself running lightly on

clouds. as mentioned above. During the ron focus on keeping a relaxed. smooth running

style. As you start feeling any tension or uncomfonableness. just focus on breathing and

running relaxed by imagining yourself running weightless on the clouds. by thinking:

"relax !!"

Also dothis on your next time trail.

228

ATIENTIONAL SKILL EXERCISES

Before you do any attentional skills exercises. first do aquick relaxation exercise, as done

in the first part of the colored liquid relaxation exercise (Relaxation exercise no. 5) sitting

comfortably on a chair.

1. Pendulum exercise

The following exercise will show you how much your actions are influenced by your

thoughts.

Make your own pendulum. by attaching a small object or weight to a string of 30

centimeters in length.

Hold the loose end of the string (so that the object is hanging in the air) with the thumb

and fore finger of your dominant ann.

Relax and only focus on the object hanging in the air while you keep your arms and hands

stick. Now try to move the object with your thoughts, first clockwise and then anti

clockwise. Then move the object to and fro your body, and then parallel to your body. Do

this exercise for 30 minutes.

When you go out for a run again, try to only focus on a point about seven meters in front

of you on the road. while driving comfortably forward. by thinking :"Focus". If your

thoughts wonder. comfortably focus back on the point on the road in front of you again.

by thinking: "focus".

2. Breathing, observing and medJtadon

Sit on an upright chair. with both feet on the ground and arms uncrossed. Close youreyes.

take a deep breathe and let it out slowly as you begin to relax from the forehead

downwards ... Once you are relaxed, notice your breathing and without changing it's

rhythm, begin to count silently so that one breath (in and out again) counts as one. the

next in and out breath counts as two, and so on. When you reach ten, go back to one and

stan again. If you loose count or find yourselfcounting beyond ten, stop and trace your

wondering thoughts back as you canbefore you startagain at one.

Do this session for ten minutes.

Sit in an upright chair and place one of your running shoes in front of you. Relax as before

and keep your eyes open. Spend 10 minutes without moving, noticing as many qualities of

the running shoe as possible.

Place the index finger of your left-hand on the forehead at a point just above and between

your eyebrows, Your thumb against the left nostril to close it, and then with eyes closed

breathe in through the right nostril for the count offour. Thereafter your middle finger

close your right nostril and, holding your breath say an affirmation ( a short positive

sentence,e.g.: "I will ...") silently. Then take your thumb away and breath out of the left

nostril to the count of four. Then breath in to the count offour through the left, close the

left nostril, hold, and repeat the affumation, release the right and breath out through the

right to the count of four. Repeat the sequence for ten minutes.

When you go out for a run again, only focus on your breathing. e.g. two steps in .two

steps out, while your eyes are focused at a point on the road about seven meters in front

of you, by thinking : .. Focus!!" If your thoughts wonder, just think; "focus" and

concentrate only on the point in front of you. while you continue counting your breaths

(one, two [in], three. four[out] ).

230

3. Shirtfne

Broad / narrow shifting

Sit in an upright chair and place any picture, preferably a picture with a lot of runners, in

front of you. on a desk or against a wall, Get a broad picture of all the runners together

and try to see as many qualities of the picture as possible (do it for one minute),

Now focus only on one runner in the pictureas possible, (do it for one minute),

Repeat for IS minutes.

External / inumalshifting

Close your eyes and focus on something going on imide your body for example your

heartbeat. breathing, tension orpain. (Do it for one minute)

Now open your eyes and focus on something outside your body, for example your

surroundings (do it for one minute)

Repeat for 15 minutes.

When you go out for a run again, focus on a point about seven meters in front of you

while you are driving comfortably forward by thinking :" Focus". As soon as you feel

yourself running too fast or tensing up a bit, focus on relaxing your body and running

smoother and more comfortable by thinking: "Relax", When your energy stores are filled

again, oryou feel your pace begin to slow, go back to thinking: "Focus" again and stare

about seven meters in front of you while driving a bit harder.

4. Pendulum

Repeat the exercise (as explained in Attentional skills exercise no. 1)

231

When going out for a run, keep on thinking : "focus" aOO "relax". as explained in the third

anentional skills exercise.

s. Yantra exercise

This exercise is for concentration and imagery.

Sit in anupright chair. Keep the Yantra about two feet (60 centimeters) in front of you at

about eye level. Close your eyes and picture a warm, velvet black background. Maintain

the picture in your mind's eye for approximately two minutes. Open your eyes and look at

the Yanua for about three minutes. Continue to gaze at it without blinking and in a

passive manner until you see an edge of color forming around the white square. Slowly

transfer your focus to a blank wall. An after image should appear as a black square. Hold

that afterimage as long as youcan. When it begins to disappear, imagine it as still there.

232

After itdisappears, close your eyes and recreate it mentally in your mind's eye. repeat the

whole exercise for 30 minutes.

When you go out for a run, again. keep on thinking: "focus". and "relax". as explained in

the third artentional skill exercise.

6. Mental focus

Sit in a comfortable position in an upright chair. Close your eyes and see your running

shoe in your mind's eye. Try to see as many qualities of the running shoe as possible. for

example it's laces. colors, stitches, dirt on it. etcetera. Ifyour thoughts wander. just easily

focus itback on the shoe again. Do it for30 minutes.

When you go out for a run again, Keep on thinking: "focus", and "relax", as explained in

the third attentional skill exercise.

Also dothis on your next time trail.

233

VISUALIZATION EXERCISES

Before you do any visualization exercise, first do aquick relaxation exercise, as done in

the first pan of the colored liquid exercise(relaxational exercise no. five), sitting

comfortably in a chair.

1. Blackbox and right place rf&ht timeexerdse

Sit still,close your eyes, take a deep breathe and allow yourself to sit heavily in the chair

while you breathe slowly. Imagine yourself sitting in front of a desk in front of a window.

Look out ofthe window and notice what you are seeing, what the weather is like, what

movements may there be. Now look at the desk and see a blank sheet of paper and a pen.

Pick up the pen and write down what is bothering or exciting you, anything that you see

as a distraction. See the fonn of your hand writing on the paper, feel the weight of your

upper body on your arms. If you find it easier draw apicture to represent the disctractions

your distracted mood. If you are finished put the pen down, fold the sheet of paper and

tum around. You can see a box behind you. It may be on a shelf or on the floor. Notice it's

size, it's color and whether it standing in the light or in the shade. Open the lid. Place the

folded sheet of paper in the box, close the lid and tum back to the desk. Siton your chair

and again look out of the window

Let the scene in front of youchange andevoke a memory in your running career when you

felt you were in the right place in the right time ... just one such moment, the first that

occurs to you, a moment when you could do no wrong, when you seemed to know in

advancewhat was going to happen, when it seemedsome part of you wasa dispassionate

observer.

Notice what you doing, where you are and who you are with, but above all notice what it

feels like toperform in this way. While you see yourself running in a natural balanced flow

of action also how light you are feeling and how spontanious and perfect your running

234

style is. Notice the weather, your surroundings, the colors and sounds, what you are

smelling and the soothing taste of the air as you breathe comfortably. Seeyourself running

in a natural balanced flow of action and experience how light you are feeling and how

spontaneous and perfect your running style is. Play through the short sequence that come

to you spontaneously again, focusing on the natura] balanced flow of your action.

Come back into the room. Open your eyes slowly.

When you go out for a run again go through this exercise beforehand, and while running

try to experience the same natural flow ofaction you did during the visualization exercise.

2. Performance practice

Close your eyes. See yourselfstanding next to the road on one of your training routes. See

the surroundings as clear as possible. See the colors and shapes of the houses and trees

next to the road. See what season it is, the time of the day, the weather. If there are other

people, see what clothes they are wearing. Scent the smell in the air. Listen to the sounds.

If there arc motorcars. hearand see them pass by, also smell the fumes coming outof their

exhaust pipes, seeand senseasmuch detail as possible.

Suddenly as you watch you see yourself walJc on the road and do a few stretching

exercises. You are tying yourshoe laces, adjust your stopwatch. and making the last few

adjustments before starting your run.

You begin your run. Notice particularly those critical factors of your running style which

are the cutting edge of your ability and which you are going to improve. See yourself

having areal comfortable and strong training run. How does your style look? How do you

use yourarms and when: are your eyes looking at? In what position are your head and

how does your posture look? How do you we your legs? Your hips? Notice lL~ much

detail as possible.

235

Take a minute or two to watch yourself running, while seeing as much detail as possible.

Take a deep breathe, letting it out slowly as you go back to your visualization. Change

your position so that you can watch the same scene from somewhere else • from a

differentside. closeror further away.

From this new viewpoint, watch yourself running again. Don't force it but coax the image

from your memory. If pan of the image is vague, don't worry. If it is clear, notice what

new insights you get by watching from this angle. Watch yourself running for another

minute or two. Then come back to the room you are in now and without opening your

eyes take another deeper breathe. As you let it out slowly. let yourself release any new or

remaining tension before returning to your visualization.

This time as you begin running, focus your attention one of your hands, watch closely ...

and you suddenly realize that you are now watching from inside your body and you can

feel yourself running. Feel the weather through your skin. Notice the touch of your cloths.

Notice what parts of your body seem most alive. Look around. What do you see? What

objects and colors do you notice? What sounds do you hear? What can yousmell?

While you are still running be aware of all the sensations and feelings you identify with a

perfect running style. Notice how good it feels. Watch yourself running perfectly for a

minute or two.

Stop take a deep breath, and as you breathe out get rid of the new or remaining tension.

Relax, and watch only one part of your running motion. This might be in the past or a

specific area of the body which you have previously ignored. Notice how this element of

the movement or part of the body functions when you perform with grace and ease of

your visualization. Let yourself enjoy the sense of imaginations you see yourself running

for another minute or two.

236

Now lei your attention expand again into your whole body so that you are asconscious as

possible ofhow you feel.

Notice your training performance flows from the sensation of performing your running

style effectively and gracefully, and that this sensation is itself the key to a deep breath

slowlybreathe out and relax. Open your eyes.

When you go out for a run again, go through this exercise beforehand and during the run

try to feel the same as youdidwhen you visualized yourself running perfectly.

3. Instant preplay and Instant replay

Stand upright (as if you are standing with a crowd ofpeople at the beginning of a road

race, and the race will be starting any moment). Take adeep breath and as you let it out

allow the tension to drain do the floor fora moment, as ifyou letting a heavy overcoat slip

from your shoulders. you may notneed to close your eyes, but at that moment the feeling

of running at the correct speed, going through thecomplete running action. Also view the

action from inside. Take another deep breath, openyour eyes if you had them closed, take

stock again of your surroundings, and without hesitation, stan running as you have just

visualized it

Do this exercise before everyrun. Also do it before your time trail.After you finished your

next and other runs, do the following: stay where you are, standing. Take a beep breath,

exhale and relax. Then recreate the scene of a moment earlier. What did it feel like,

running then? Imagine for a moment it's happening again now. How are you using your

body? What pansof it move? How free or controlled are your movements? What quality

were you expressing?

If you have time (otherwise maybe when you are back in your room again), go back to the

beginning and become an observer. Notice if there is any part of your body which you had

237

forgotten about. This can be important. If you want to replay the scene another time, go

back OUI side and notice what you were thinking immediately before you started running,

What feelings did you have? Did they contributeordistraet from your performance?

Is there some light technical adjustment to make in your running style? If so, re-edit the

memory, maintain the positive qualities which you thought were of value and introducing

the changes which will improve your performance. Then the revised version. Later when

you goout 10 run again, use this new version as an instant preplay•

4. Ideal model

Close your eyes. Think of any road runner that according to you. has got a perfect running

style and also does everythingelse during the run (e.g. focus. relax, etc.) perfectly - either

someone you know or someone you've seen on television. Make sure that his or her

running style doesn't clash with yours. You may also want to choose someone with of

much the same height and weight as yourself.

Feel yourself back at the place where you were running either during the performance

practice exercise. or during the last training run. This time you • instead of watching

yourself, you are watching your "ideal" model. As he or she begins to run notice how he I

she uses his I her body in as much detail as possible. Clearly see every aspect of that

perfect, relaxed but driving running style.

Watch him I her a minute or two, relax again and repeat the rehearsal. this time focusing

on oneofthe athlete's hands as he I she runs ... realize that it is your hand and you have

become the athlete. and feel what it is like to run in that way. Be aware of the ease, the

strength, the confidence and the pleasure of running like this. Rehearse it for a minute or

two. and then bring these feelings back with you in the room.

238

Before you go out for a run again. first combine this exercise with your instant preplay

exercise. During the ron try 10 experience the same feelings you experienced during this

visualizadon exercise.

s. ItAsIf ..." vlsualtzatlon

Take some time to identify the quality Ihat you need 10 develop and decide whether it is a

quality which you should permeate your whole running performance or one specific part

of it only. You should abo be aware whether this is II quality you never had or whether it

is one you have expressed in some past performance, ifonly for a moment

In the firsIcase you should then think of someone who expresses this quality. Notice who

comes to mind first and the precise action and situation that you see. Don't change it. For

you the search of a symbol needs to go further. For example. if the quality was

concentration. you might have thought of Broce Fonlyce: self-confidence- Said Aquila:

lightness ofnmning - Elana Meyer. etcetera. What precisely was he I she doing as he I she

flashed on the screen of your imagination? Close your eyes. relax and let the image

become clearer. feel your way into the image become clearer. feel your way into the image

by doing an ideal model rehearsal. What does it feel like to be ...? How do you run? Where

is the tension any how is it related to the power and speed of your run? This feeling of

quality may itself suggest another image. You may complete the sentence; "I feel like ..."

by an object that carne to mind (e.g. a tornado) or the person. Both are fine.

In the second case. where you have experienced the quality before. close your eyes. relax

and a top perfonnance rehearsal of one such panicular moment. If you are with someone

describe what's happening out aloud. Focus your attention on the lcinesthetic: sense of

performing this way and then eventually begin the sentence: "I feel like ..." and see what

happens.

239

In both cases the next stage is to evoke a new scene, a picture of a competition in which

you are soon to take pan (or your next run or time trail) or a recent competition that you

remember well. See yourself in these surroundings running in a way that expresses the

quality you have just experienced. watch first from the outside and then move inside and

again experience the feeling of running this way . as a... or as a... • in these new

surroundings.

You may want to practice this new rehearsal a few times, but as soon as you can, evoke

the image at the stan of a training run (begin by saying; "I feel like.,") and then run as if

you are in the image. Give yourself a set period of time to run this way • perhaps five

minutes initially· when your only objective is to be as exact an expression of your image

as you possible can. This is you "as if..... visualization practice, the rest was a means of

constructing it.

Once you have used the image comfortably duringa training run. it is advisable to use it

during a training run. it is advisable to use it during competition (e.g. your time trail).

whenever you need to draw on extra reserves. capitalize on a golden opportunity or hold

your position ina critical moment

6. Performance rehearsal

"It is ... (date of race. in this case the time trail). When Iwoke up this morning I felt great

I had an excellent night's sleep. I am looking forward to the time trail today - I want to

run, andIwant to run hard.

I am standing on the place where my time trail will stars. I can see everything around me

very clearly. all the colors and all the shapes of the houses and trees. I can feel the road

underneath my running shoes. I can feel the sun shining on my skin, the wind blowing

against my face. I can feel my clothes against my body. I can smell the familiar

surrourdings. I can taste the wind. I can clearly see any movement of cars, people, and

leaves. I feel something inside me • excitement- Iwant to run. and I want to run hard.

I takeadeep breath and as I let itout I feel al the tension draining to the ground, as if I am

letting aheavy overcoat slip from my shoulders. I imagine feeling of running at the correct

speed as I go through the complete running action. I feel like ... (person or object in

identified in previous exercise). I take another deep breath, notice my surroundings, and.

without hesitation. stan running as I have just visualized it

I feel myself running. I don't think of it - it is a totally natural action. I feel great. I am

running perfectly. I relax. I feel light and easy and am in total control. My eyes are

focused on a point about seven meters in front of me on the road. I breathe relaxed, but I

don't think of it. I only focus on my rhythm and relaxed, driving running style. I feel

like... The road ahead of me isa river and I am running lightly on the water, touching its

surface very lightly with every stride. My rhythm is quick and relaxed, and it feels as if I

am flying, only keeping myself on the same height

I am aware ofeverything and everybody around me, but I don't see them. Myanns swing

easy and relaxed alongside my body. When ever my thoughts wonder, I just think:

"focus", I then focus only on the point about seven meters in front of me while I drive

relaxed. As soon as I feel uncomfortable or tire a bit, Ijust think: "relax",and immediately

feel my shoulders relax. I feel light again.

Focus... relax... focus... relax... focus... relax...

I see every kilometer marlcing pass by, but don't think of it I only think here and now,

and how I am executing mystyle. When I approach an uphill. I just shorten my strides.

When I approach a downhill. I quicken my stride. The rest of the time I just drive

comfonably forward.

241

Focus... relax... focus ... relax... focus... relax...

I want to run, and I want to run hard. I see myself finish the time trial. I t was a good

run. It was a fast run. Takeadeep breath, slowly breath out and relax. Open your eyes.

Your nex: running session will probably be your time trial. If you start feeling nervous,

change your anxiety to excitement by thinking: "I want to". Get rid of tension by

scanning your body and relaxing tensed muscles as you have done in your relaxation

exercises in the beginning of the course and also before the attentional skills and

visualization exercises. Also try todothe visualizauon exercise just completed as much as

possible before the time trial. You may also listen to your favorite tune (e.g, "Chariots of

Fire") while doing the visualization exercise.

COPYRIGHT AND CITATION CONSIDERATIONS FOR THIS …navorsing. en oak vir interessante idees deur bom...

Documents

Transcript of COPYRIGHT AND CITATION CONSIDERATIONS FOR THIS …navorsing. en oak vir interessante idees deur bom...