Perio

dic

iteit

: d

riem

aand

elijk

s I

afgi

fteb

urea

u: O

oste

nde

x • 3

A80

02 I

v.u

.: Fi

lip C

osse

men

t I B

ld. d

es C

anad

iens

118

- B

7711

Dot

tign

ies

j a a r g a n g 1 3 I m a a r t 2 0 1 6 I n r . 5 2

cool&comfortr e f r I g e r at I o n v e n t I l at I o n h e at p u m p s t h e r m I c s o l a r

Indirecte verdampings-koeling: Dry to Cool bij Greenchoice

Coolmark: propaan-chillers met natuurlijke koudemiddelen

Waar ‘sturen’ we het rende-ment? Bij de compressor of bij het expansieventiel?

Hoog rendement, zelfs voor de grootste systemen. Het uitgebreide BITZER portfolio van open- en semi-hermetische

zuiger- en schroefcompressoren geeft optimale flexibiliteit bij de systeemplanning en bij hun aanpassing aan

vol- of deellast. BITZER geeft oplossingen voor NH3, CO2 en R134a en voor booster, cascade of single-stage

systemen. Zo beheerst u op een energie-efficiënte en milieuvriendelijke wijze systemen met een koelcapaciteit

van meerdere megawatt. Meer informatie over onze producten vindt u op www.bitzer.de

INDUSTRIËLE KOELSYSTEMEN ZIJN NIET KANT-EN-KLAAR BESCHIKBAAR.RENDEMENT IS ECHTER ALTIJD DE NORM.

Cool & Comfort

Vakblad voor koeling, ventilatie en warmtepomptechniek. Gratis verstuurd naar architecten, adviesbureaus, koeltechnici, installateurs van airconditioning en industriële bedrijven.

PeriodiCiteit

Driemaandelijks

oPlage

8.000 exemplaren

redaCtieCoördinatie

Nele BoudrezT +32 56 94 11 69E nele.boudrez@fcomedia.be

redaCtieteam

Alex Baumans Rudy Gunst E redactie@coolandcomfort.be reClame-advies

Filip CossementT +32 56 77 13 10F +32 56 77 13 11E filip.cossement@fcomedia.be

vormgeving

Koen D’HaeneT +32 56 77 12 87E koen.dhaene@fcomedia.be

verantwoordelijke uitgever

Filip Cossement FCO MediaCanadezenlaan 1187711 DottenijsT +32 56 77 13 10F +32 56 77 13 11E filip.cossement@fcomedia.be

Niets uit deze uitgave mag worden verveel-

voudigd en/of openbaar gemaakt door mid-

del van druk, fotokopie, microfilm of op

welke wijze ook, zonder voorafgaande schrif-

telijke toestemming van de uitgever. Voor

ondertekende artikels zijn alleen de auteurs

aansprakelijk.

Lid van de Unie van de Uitgevers van de Periodieke Pers

I n s I d e n e w s 4

b e d r I j f s n I e u w sOpening Emerson Europe Solution Center 10

b e u r s n I e u w sMondial du Bâtiment 2015 12

VSK 2016. Kennis omhoog, verbruik omlaag 16 Ambrava sleept felbegeerde VSK Award in de wacht 19

Duurzame geïntegreerde oplossingen van Carrier op VSK 20 De voordelen van schaalvergroting bij SIG Air Handling 19

c o n g r e sASERCOM:trans-Atlantische link zorgt voor nieuwe dynamiek 22

p r o j e c tIndirecte verdampingskoeling: een doorbraak?Dry to Cool bij Greenchoice 26

r e p o r ta g e sDaikin presenteert Bluevolution-gamma 30

Nieuwe EC-ventilatoren voor retrofitting van con-ventionele ventilatoren in airconditioningsystemen 32

Coolmark zet in op natuurlijke koudemiddelen met eigen lijn propaanchillers 34

t e c h n I e kOntwerp van verdampers en condensors voor koude-middelmengsels met een grote temperatuurverschuiving (deel 1) 36 Waar ‘sturen’ we het rendement? Bij de compressor of bij het expansieventiel? 42

p r o d u c t n e w s 47

Cool&Comfort 52 Inhoud

34

26

16

cool&comfort

4

Inside News

Carrier airconditioning neemt klimarent over

Carrier Airconditioning Benelux heeft haar activiteiten in tijdelijke koel- en klimaatsystemen uitgebreid met de overname van de firma Klimarent BV uit Oudewater. Deze firma werd opgericht in 2001 en is in 15 jaar uitgegroeid tot een dienstverlener voor oplossingen voor tijdelijke klimaat-problemen voor klanten in de Benelux. De merknaam is be-kend, en zal worden voortgezet. Het huidige management blijft verder werken en zal samen met Carrier de verhuur-activiteiten uitbouwen.

www.klimarent.nl

www.carrier.nl

toshiba in de Benelux

Voortaan bundelen Intercool Technics BV, Intercool NV en DTC NV hun krachten binnen de Benelux nog meer dan voorheen. Intercool NV is vanaf nu niet enkel verantwoordelijk voor de distributie van Toshiba-klimaatapparatuur in Vlaanderen, maar ook in Wallonië en Luxemburg. Concreet worden de offerte-, verkoop- en technische afdeling van DTC NV en Intercool NV gebundeld in één bedrijf, Intercool NV. Logistieke, administratieve en marketingactiviteiten worden gecentraliseerd binnen Intercool Technics BV, waardoor de meer dan 40 jaar ervaring met Toshiba-producten volledig beschikbaar wordt voor de hele Benelux.

www.intercool.nl

HvaC service-gids van linum europe

Als innovatieve distributeur biedt Linum Europe een breed gamma producten voor de HVAC/R-specialist. Het assortiment gaat van montagekanalen over reinigingsmiddelen, condenspompen, sokkels, leidingdragers en dakdoorvoeren tot de complete montagesys-temen van Big Foot Systems. Nieuw zijn de kabelophangsystemen van Zip Clip, waarmee snel kabels, balken, luchtkanalen en dergelijke gemonteerd kunnen worden. Tevens is er het Great Stuff Pro-polyurethaanschuim van Dow, met onder meer het brandvertragende B1-schuim. Ook nieuw in het gamma is het All Seasons-schuim (-10 °C tot +25 °C) en Flex Foam met lage expansiedruk. Alle details over het aanbod vindt men in de Linum HVAC Service-brochure die op eenvoudig verzoek te verkrijgen is via marketing@linum.eu.

www.linum.eu

Voor meer informatie kijk op lgklimaat.nl/thermaV

De nieuwe standaard in

duurzaam koelen en verwarmen.

Koelen en verwarmen van ruimte en water De LG Therma V 3-in-1 lucht water warmtepomp verwarmt of koelt niet alleen een woning, maar ook het (sanitair) water. Het is eigenlijk een energiezuinige cv-ketel die ook koelt. CO2 neutraal en zeer geschikt voor nieuwbouw en renovatie.

De LG Therma V levert een effectieve bijdrage aan de energie-besparing voor woningen. Wij informeren u graag over de subsidiemogelijkheden voor dit toestel.

Verwarmen Koelen Warmwater

30-35% besparen op je energierekening

Beschikbaar in Monoblock en Split uitvoering. 3 t/m 16 kW

cool&comfort

6

Inside News

johnson Controls en Hitachi ronden joint venture af

Johnson Controls en Hitachi hebben recent hun joint venture op wereldschaal afgerond. Volgens dit akkoord verwerft Johnson Controls een belang van 60% in de nieuwe organisatie, terwijl Hitachi Appliances de overige 40% heeft. De jaarlijkse verkoop bedraagt ongeveer 2,8 miljard dollar, en de joint venture telt 14.000 werk-nemers en 24 sites wereldwijd. De joint venture wordt geleid door Frank Cerwinka (Johnson Controls) als CEO en Shinichi Iizuka als COO en voorzitter. De klanten zullen kunnen rekenen op een totaalaanbod in klimaatregeling, zoals VRFs, residentiële oplossingen, efficiënte koelma-chines en schroef- en scrollcompressoren. Dit assortiment wordt aangevuld met het Johnson Controls-aanbod van oplossingen voor HVAC en gebouwenbeheer.

www.johnsoncontrols.com

www.hitachi.com

ebm-papst neemt elektronicaspecialist ikor over

Ventilatorfabrikant ebm-papst maakte de overname van de Spaanse elektronicaspecialist IKOR bekend. Deze laatste telt 600 medewerkers voor een omzet van 60 miljoen euro. Er zijn drie moderne fabrieken, in Spanje, China en Mexico. Door de overname versterkt ebm-papst zijn knowhow in elektronica. Tevens krijgt de groep een betere toegang tot de Noord-Amerikaanse en Chinese markt. Ebm-papst is een toonaangevende fabrikant van ventilatoren en ventilatormotoren, onder meer voor indus-triële toepassingen. Wereldwijd omvat het bedrijf meer dan 11.000 medewerkers, 17 productievestigingen en een R&D-centrum.

www.ebmpapst.nl

waardering voor lg service app

Uit onderzoek naar de gebruikservaring met de LG Service App blijkt dat de meeste technici deze toepassing erg nuttig en gebruiksvriendelijk vinden. Ruim 90% van de deelnemers had de app al gebruikt en de helft van de ondervraagden benut de app meerdere keren per maand of zelfs wekelijks. Ze wordt vooral gebruikt om storingen te verhelpen: door de sto-ringscode in te tikken, krijgt men snel een voorstel tot oplossing. Men kan er tevens hand-leidingen op raadplegen. De app is ook offline te gebruiken. Op de vraag naar mogelijke verbeteringen, kwam naar voren dat men er graag meer handleidingen in zou terugvinden, evenals een tool om de bijvulling aan koelmiddel te berekenen. LG zal hiermee rekening houden en nieuwe functies introduceren in de loop van 2016. De app is te downloaden voor iOS en Android. De activeringscode kan worden aangevraagd bij de LG-servicedienst.

www.lg.com

cool&comfort

7

Inside News

koeltrofee 2016 voor tripleaqua

De NVKL Koeltrofee wordt om de twee jaar uitgereikt aan een innovatie op het gebied van koudetechniek of klimaat-beheersing. De winnaar werd op de afgelopen VSK beurs bekendgemaakt: de trofee ging naar Uniechemie voor het TripleAqua-systeem. Dat is een gecombineerde warmte-pomp/koelmachine die tegelijk koelwater (12 tot 18°C) als warm water (36 tot 28°C) kan leveren. Het systeem is voor-zien van een warme en een koude opslagtank met PCM’s en werkt op het natuurlijke koudemiddel R433A, een mengsel van propaan (70%) en propyleen (30%). Door de relatief hoge temperatuur van het koelwater en de lage tempera-tuur van het warme water, kan het systeem erg efficiënt werken. De besparing in vergelijking met een aparte chiller en ketel kan oplopen tot 50%.

www.nkvl.nl

milieucertificatie voor elastomeer isolatiemateriaal

Als eerste producent van soepele technische isola-tiematerialen heeft Armacell milieuverklaringen die gebaseerd zijn op een onafhankelijk berekende ecolo-gische balans. Een dergelijke Environmental Product Declaration (EPD) weerspiegelt de totale milieu-effec-ten van een bouwproduct en vormt de basis van de planning van duurzame gebouwen, overeenkomstig certificeringsystemen zoals LEED en Breeam. Eigen aan isolatiemateriaal is dat het tijdens de levensduur veel meer energie bespaart dan dat er nodig was voor de productie ervan. Uit de EPD van Armacell blijkt dat hun isolatie 140 keer meer primaire energie bespaart dan dat er verbruikt werd voor productie, distributie en afvalverwerking. Al na 50 dagen gebruik is de balans van primaire energie weer positief.

www.armacell.com

steunmaatregelen van de overheid

Met de investeringssubsidie duurzame energie (ISDE) kan men een tegemoet-koming krijgen voor de aanschaf van zonneboilers, warmtepompen, biomas-saketels en pelletkachels. De regeling geldt zowel voor particulieren als zakelijke gebruikers. De subsidie kan het hele jaar door aangevraagd worden. In totaal is er 70 miljoen euro beschikbaar. De precieze tegemoetkoming per apparaat hangt af van het type. De exacte bedragen staan in de online apparatenlijst. Daarnaast is er de Energie-investeringsaftrek (EIA), die gemiddeld 14% fiscaal voordeel oplevert. Op de online Energielijst kan men zoeken naar energiezuini-ge en milieuvriendelijke technieken. Men kan dan 58% van de investeringskos-ten aftrekken van de fiscale winst, boven op de gebruikelijke afschrijving.

www.rvo.nl/subsidies-regelingen/

cool&comfort

8

Inside News

gea Heat exchangers wordt kelvion

Uit de voormalige Heat Exchanger-afdeling van de GEA Group AG werd een nieuw zelfstandig bedrijf afgesplitst onder de naam Kelvion. Dit wordt een wereldwijd actieve specialist in warmtewisselaars, met platenwisselaars, buis-vinwis-selaars, buizenwarmtewisselaars, modulaire koeltorens en warmte-wisselaars voor koeling. De andere segmenten van de Heat Exchan-ger-afdeling zullen eveneens als onafhankelijke bedrijven opereren, zoals bijvoorbeeld DencoHappel. De naam Kelvion mag wel nieuw zijn, hij staat voor een organisatie met lange ervaring en expertise in toepassingen in diverse industriële sectoren. De omzet van de firma bedraagt 900 miljoen euro, met 4.500 medewerkers wereldwijd.

www.kelvion.com

goede vooruitzichten voor ventilatie met warmteterugwinning

Volgens een studie van Intercon-nection consulting is ventilatie met warmteterugwinning het systeem van de toekomst op de Europese markt. In 2015 was de verkoop in tien West-Euro-pese landen (Duitsland, Oostenrijk, VK, Frankrijk, Italië, Zwitserland, Benelux en Polen) goed voor 859,9 miljoen euro. Het grootste deel van de markt

overheid start handhaving aircokeuring

Eigenaars of gebruikers van airconditioningsystemen met een vermogen van meer dan 12 kW op gebouwniveau zijn sinds 1 december 2013 ver-plicht om een keer in de vijf jaar een aircokeuring te laten uitvoeren. Deze verplichting vloeit voort uit de EPBD-wetgeving van december 2013. Er is een instroomschema voor bestaande airconditioningsystemen. Installaties ouder dan 2003 moeten ondertussen al gekeurd zijn. Voor systemen die voor 30 november 2008 in gebruik werden genomen, lag de limiet op 1 januari 2016. Het onderdeel van het systeem dat eerst in gebruik werd genomen, is bepalend voor het keuringsmoment. De overheid heeft on-dertussen de eerste bedrijven aangeschreven om na te gaan of ze aan de verplichting hebben voldaan. Op de website van de NVKL zijn alle ins en outs over de keuring te vinden.

www.nvkl.nl/aircokeuring

bestaat uit afzuigtoestellen zonder warmteterugwinning. Toch kennen centrale units met WTW een groeiend succes, in de Benelux gingen ze zelfs met 11,9% vooruit. Decentrale units met WTW doen het dan weer goed in Duitsland en Italië. Hybride systemen van ventilatie met WTW en warmte-pompen blijven nog marginaal, met 5% marktaandeel in 2015. Toch heb-ben ze een interessant potentieel op middellange termijn. De markt kent ook een concentratiebeweging: de top 5-producenten vertegenwoor-digden samen 42,4% in 2015. Hoewel lokale producenten erg actief blijven, is er een trend naar een groter belang van multinationale constructeurs zoals Zehnder, Brink of Aldes.

www.interconnectingconsulting.com

www.aircon.panasonic.euwww.panasonicproclub.com

PANASONIC AQUAREAVOOR ALS HET ÉCHT KOUD IS!

PANASONIC AQUAREA BIEDT COMFORT OOK ALS HET ÉCHT KOUD IS

• Volledige capaciteit tot -15°C• Voor iedere toepassing een toestel• Smart grid ready • Energieneutraal bouwen

70371-0 Advertentie airconditioning PACi en of VRF_Definitief_286x138mm.indd 2 30-10-15 07:26

cool&comfort

10

[ b e d r I j f s n I e u w s ]

Speciaal voor de opening van het Europe Solution Center kwam David Farr, CEO van Emerson,

uit de VS overgevlogen. De opening betekent dan ook een mijlpaal in de ontwikkeling van de onderneming met meer dan 115.000 werknemers, 220 fabrieken en 24,5 miljard dollar omzet. “In ons Europe Solution Center hebben we onze beste ingenieurs en ontwerpers samengebracht. Hier brainstormen medewerkers uit meer dan 40 Europese landen, met één gemeenschappelijk doel: samen met onze klanten geïntegreerde oplos-singen en geavanceerde diensten ont-

wikkelen en testen”, aldus David Farr.

functioneel denkenJean Janssen leidt Emerson Climate Technologies Europe en is bijzon-der trots op de toekomstvisie van Emerson. De investering is niet gering, maar de meerwaarde in product- en systeemoptimalisatie zullen een versnelling hoger schakelen. De toekomstvisie van Emerson kwam tien jaar geleden al aan het licht, toen het eerste deel van het kantoorgebouw in Aachen werd gebouwd. De moge-lijkheid tot uitbreiding werd toen al voorzien, waardoor de nieuwbouw

vlot kon verlopen.“De samenwerking met de stadsdien-sten van Aachen was voorbeeldig”, aldus Jean Janssen. “Tussen het eerste plan en de opening van ons testcentrum ligt maar drie jaar. Dit is bijzonder weinig voor een dergelijk project. Iedereen keek dan ook in dezelfde richting, met maar één doel: dit dossier succesvol afsluiten. Weet je, voor Emerson Climate Technologies is Aachen een perfecte locatie. We zitten niet alleen centraal in de Europese markt, maar het is ook een ideale rekruteringsvijver voor hoogopge-leide medewerkers. Binnen Emerson Climate Technologies denken we niet meer geografisch, maar functioneel. Je bent sterker als je kennis verzamelt in plaats van te verspreiden over de ver-schillende vestigingen. Europa is de eerste markt waar we dit uitwerken. In april 2016 opent Emerson een tweede Solution Center in de VS.”

industrie 4.0 in aachen“De uitbreidingsplannen van Emer-son lopen gelijk met het project dat Aachen heeft voor dit stadsdeel”, vertelt Marcel Philipp, burgemeester van Aachen. “We willen hier bedrijven samenbrengen die rond technologie werken. Deze zullen andere bedrij-ven aantrekken die bijkomende diensten kunnen verlenen en zo kan er een nieuwe dynamiek ontstaan rond de kennisindustrie. Zo betrek-ken we Aachen in Industrie 4.0. Dit is de vierde industriële revolutie, een nieuwe stap in de organisatie en stu-ring van de gehele waardeketen over de levenscyclus van producten heen.

OpeNING emersON eurOpe sOlutION CeNter

Op 8 december 2015 opende Emerson Climate Tech-nologies in Aachen zijn Europe Solution Center. Hier-mee ondersteunt Emerson zijn strategie op lange termijn om geïntegreerde oplossingen te ontwikkelen die bedrijven helpen een antwoord te bieden op de uitdagingen binnen de Europese HVACR-markt, meer specifiek in het domein van energie-efficiëntie, duur-zaamheid en totaaloplossingen. Aan het Europe Solution Center is een investering van 8 miljoen euro gekoppeld. D O O R R u D y g u n s t

Officiële opening van het Emerson Europe Solution Center, met v.l.n.r. Bob Sharp (Executive Vice President Emerson en Business Leader Emerson Climate Technologies), Jean Janssen (President Emerson Climate Techno-logies Europe), David Farr (Chairman en CEO Emerson) en Marcel Philipp (burgemeester van Aachen).

Deze cyclus richt zich op de steeds verder geïndivi-dualiseerde wensen van de klant en strekt zich uit van idee, ontwikkeling en productie, levering aan de eindklant tot recycling. Trouwens, ook in België en Nederland speelt deze ontwikkeling.”

Bestaande oplossingen laten ontdekken en nieuwe oplossingen ontwikkelenHet Europe Solution Center bekleedt een unieke plaats in de Europese structuur van Emerson, naast de drie R&D-centra (Welkenraedt in België voor Copeland-scrollcompressoren en Alco Controls, Mikulov in Tsjechië voor semi-hermetische compres-soren, Pieve d’Alpago in Italië voor Dixell Controls) en de vijf fabrieken (Cookstown in Noord-Ierland voor kleine scrollcompressoren, Kolin in Tsjechië voor Emerson Climate Technologies en Alco Con-trols, Mikulov in Tsjechië voor semi-hermetische scrollcompressoren, condensingunits en de Referi-gerant Module Heating, Welkenraedt in België voor medium en grote Copeland-scrollcompressoren, Hojbjerg in Denemarken voor Emerson Transporta-tion Solutions).“Ons Europe Solution Center wordt de plaats waar onze klanten oplossingen met onze toestellen kunnen ontdekken”, legt Jean Janssen uit. “Maar het wordt ook een center waar de industrie terechtkan om samen met Emerson nieuwe oplossingen te ontwikkelen voor de vele uitdagingen die op ons afkomen. Ik denk bijvoorbeeld aan de F-gassenwet-geving. We mogen ons niet blindstaren op het GWP, maar moeten ook voor elk koelmiddel de efficiëntie berekenen. Wat baat het om een installatie te bou-wen met een koelmiddel met een laag GWP als die veel meer energie verbruikt dan een gelijkaardige installatie met een koelmiddel met een hoger GWP? We willen dit zelf ontdekken, zodat de beste oplos-sing kan worden aangeboden.”Emerson Climate Technologies heeft voor de komende jaren enkele doelen geformuleerd, aan-dachtspunten waarrond uiteraard ook zal worden gewerkt in de R&D-centra en in het Europe Solution Center. Deze doelen zijn onder meer de verbetering van de duurzaamheid en de energie-efficiëntie, maatwerk voor grote afnemers, geïntegreerde elektronica & communicatie (CoreSense-compressor met ingebouwde elektronica), synergie tussen dri-vers en controllers van Dixell en Alco en ontwikke-ling van industriële refrigeration en verwarming. Dit alles met steeds hetzelfde doel voor ogen: betere producten voor betere oplossingen.

I www.emersonclimate.eu Anders denken in klimaatoplossingen

ADVISERING I ONDERSTEUNING I TOTAALOPLOSSING

Airview Luchtbehandeling BV I 078 - 652 18 00 I www.airview.nl

Airview Luchtbehandeling BV is exclusief importeur van Clivet voor Nederland. De volledige range van Clivet koudwatermachines, luchtbehandelingsunits en commerciële airconditioners en de residentiële warmtepompen van Clivet Home worden door Airview vertegenwoordigd.

Het volledige leveringsprogramma Clivet producten bestaat uit:

KoudwatermachinesLuchtgekoeld & Watergekoeld

rooftopunitsInverter rooftops & complete dakcentrales

LuchtbehandeLingsunits Warmteterugwinning & luchtbehandeling

warmtepompen Lucht/Water & Water/Water

industriëLe airconditioning Verticale units & kanaalunits

watergeKoeLde airconditioningPackaged consoles en kanaalunits

Exclusief importeur Clivet

Naast de levering van de apparatuur vormen advies, ondersteuning en service & aftersales belangrijke ondersteunende onderdelen in de totaaloplossingen van Airview.

Wij laten u graag zelf de toegevoegde waarde van ons concept ervaren en nodigen u uit om contact met ons op te nemen voor het bespreken van de mogelijkheden.

cLivet home Residentiële warmtepompen

precisie airconditioningLuchtgekoeld, watergekoeld & koudwater

12

cool&comfort

[ b e u r s n I e u w s ]

De beurs werd voor de tweede keer gehouden in Paris-Nord Villepinte. De eerste editie

van 2013 kwam zelf maar een jaar na de laatste Interclima+elec in het beurscomplex van Porte de Versailles. De Mondial du Bâtiment stond voor een dubbele uitdaging. Enerzijds zijn de economische omstandigheden eerder somber en anderzijds stellen de klimaatdoelstellingen nieuwe eisen aan de technieken. In Frankrijk laat het economische herstel op zich wachten. Sommige gerenommeerde firma’s hebben zelfs deze editie van de beurs gewoon overgeslagen. Dit was vooral te merken in de verwar-mingsafdeling.De invoering van de ErP-richtlijn op 26 september, gekoppeld aan de introductie van het energielabel voor toestellen voor verwarming en sanitair warm water, betekent dat de fabrikanten hun aanbod grondig hebben herschikt en tal van nieuwig-heden konden voorstellen.

De 21e conferentie van de Verenigde Naties over de klimaatverandering (COP21) van eind november moest tot een algemeen bindend akkoord komen over het klimaat, met tot doel om de aardopwarming te beperken tot maximaal 2 °C. Die overweging was ook een motivatie voor de expo-santen in Villepinte om oplossingen te ontwikkelen.

Volgens Guillaume Loizeaud, direc-teur van Mondial du Bâtiment, had de beurs de ambitie om marktont-wikkelingen te versnellen rond drie thema’s, meer bepaald innovatie, opleiding en informatie, en business-opportunities. Deze tweede editie met de combinatie van de drie eerder genoemde vakbeurzen lijkt zijn doel bereikt te hebben.

Positieve elementen en minder positieve elementenOpnieuw volgens Guillaume Loizeaud vertoonde de editie van 2015 een gevarieerd beeld. De eerste cijfers wezen op een lichte daling van het aantal bezoekers met 3% (wel zonder de cijfers van de laatste dag). Aan de andere kant is er een stijging van het aantal bezoekers uit het buitenland met 4% tegenover 2013, wat hun aandeel op 23% brengt. Wat expo-santen betreft, kwam 51% van buiten

CrIsIs eN DuurzaamheID OverheerseN hvaC-beurs

mondial du bâtiment 2015 en de uitdagingen van erp en COp21

De Mondial du Bâtiment 2015, de overkoepelende beurs voor Batimat, Interclima+elec en IdéoBain vond begin november plaats in Parijs tegen een sombere achtergrond. Het economische klimaat is immers niet bepaald opwekkend. Bovendien moet de sector zich aanpassen aan ambitieuze klimaatdoelstellingen, na-melijk de Europese ErP-richtlijn voor verwarming en de COP21-klimaatconferentie. D O O R M i c h e l h a n O u l l e

De editie 2015 van Batimat trok een groter aandeel internationale bezoekers aan. Bovendien waren er meer vakmensen en installateurs.

Solstice® N40 (R-448A) nu beschikbaar! Beschikbare oplossingen ter vervanging

van R-404A / R-507 conform F-Gas

Solstice® N40 (R-448A)• GWP = 1387• Nieuw mengsel op basis van HFO’s voor nieuwe installaties of voor ombouw• Verbeterde koudeproductie• Laagste GWP van alle voorgestelde producten ter vervanging van R-404A

Performax® LT (R-407F)• GWP = 1825• Meer dan 3.000 installaties in Europa• Goedgekeurd door compressorfabricanten• Minimale investering voor een energiewinst van 6 tot 10%

GWP 1825 1387

Samenstelling HFC HFO / HFC

Aantal bestaande installaties

•••• ••

Goedkeuring compressorist

ROI* €€€ €€

Performax® LT (R-407F) Solstice® N40 (R-448A)

*Terugwintijd voor investering

****

Koudemiddelen Climalife: Oplossingen voor vandaag en morgen

**(**)

8811

MADEIN EU

VOEDINGSHYGIENEwww.marque-nf.com

FERMOSTOCK

6611

16.0

06

* tophygiëne * afwasbaar (NF/NSF)* met uitneembare leggers* diverse hoogtes & dieptes* stabiel, hoge draagkracht* uit voorraad leverbaar

OPBOUW ZONDER GEREEDSCHAP

Modulaire rekstellingen

KEUZE UIT 4 TYPES

Berekeningssoftware: www.rackline.eu

FERMOD BV • Oosterparkweg 35 H • 2985 SX RidderkerkT 0180 46 10 58 • F 0180 46 35 69 • info-nl@fermodeurope.eu • www.fermodeurope.eu

6611 - PERFO

8811 - FULL

5711 - LIGHT

6811 - ALU

Uw n° 1 !

16.006 Pub fermostock CC 190x134.indd 1 26/01/2016 9:47:15

14

cool&comfort

Frankrijk (op een totaal van 2.436). Er is ook een grote vernieuwing bij de exposanten: ongeveer 30% was een nieuwkomer. Voor de directeur blijft de Mondial du Bâtiment met onge-veer 350.000 bezoekers een van de belangrijkste internationale beurzen in de bouwwereld. Een andere reden tot tevredenheid was dat er meer vakmensen de beurs bezocht hebben, wat zich vertaalde in een groter aantal bestellingen die op de stand werden afgesloten. Ook de demonstraties en workshops kenden een groot succes. In de afdeling ‘Bâtiment du Futur’ wer-den tal van digitale ontwikkelingen voorgesteld, waardoor de beurs zijn pioniersrol volledig waarmaakte. De geleide bezoeken, die werden georganiseerd in samenwerking met de gespecialiseerde vakpers, konden eveneens op bijval rekenen.Ten slotte waren er de diverse wed-strijden (Concours de l’Innovation, Grand Prix Smart Home & Building, Prix de l’Architecture durable). De deelnemende producten kregen speciale aandacht via de Tours de

l’Innovation, waar de bezoekers concrete oplossingen konden vinden voor meer duurzaamheid in de bouw.

digitale revolutie in de bouwDoor de nieuwe wettelijke voorschrif-ten stond Interclima+elec uiteraard in het teken van energieprestatie en rendement. Bezoekers vonden er alle informatie over innovaties, oplei-dingen, uitleg over de ErP-richtlijn, uiteenzettingen over duurzaam bouwen...De digitale revolutie in de bouw en connectiviteit waren speciale aan-dachtspunten. Een volledige hal was gewijd aan domotica en concepten van smart building en smart cities. De Mondial du Bâtiment behoort daar-mee tot de avant-garde op dit vlak. Op de Parijse beurs waren er tal van spitstechnologische ontwikkelingen te zien qua computertoepassingen en

communicatiesystemen. Intelligente thermostaten waren ongetwijfeld een van de blikvangers van de beurs.Interclima+elec toonde een brede waaier van hybride systemen en warmtepompen. De beurs volgt daar-in de trend van de andere grote inter-nationale events, zoals ISH Frankfurt. Op een grote conferentie over de po-sitie van de warmtepomp in Frankrijk en Europa, vernamen we dat Frankrijk de grootste markt voor deze techniek is in Europa (lucht-water, geothermie en warmtepompboilers) met 163.293 stuks in 2014. Tegenover 2013 kende 2014 een spectaculaire groei van 40%. Bovendien rekent men omwille van de strenger wordende wettelijke voorschriften (Loi sur la Transition Energétique et la Croissance verte) op een verdere stijging tot 2030.

I www.batimat.com

Mondial du Bâtiment blijft met ongeveer 350.000 bezoekers een van de belangrijkste internationale beurzen in de bouwwereld.Guillaume Loizeaud, directeur van Mondial du Bâtiment

Het is een trend op alle Europese beur-zen: apps zijn overal. In Parijs was het niet anders.

[ b e u r s n I e u w s ]

Steek uw plannen niet in de ijskast, maar in een Ministore !

Ministore is een prijsgunstige en hoogkwalitatieve koel- of vriescel, die de oplossing biedt voor diverse toepassingen bij o.a. bakkers, slagers, vis- en vleeshandels, groenteverdelers, kruideniers, bloemisten, restaurants ...

Ook voor gebruik in ziekenhuizen, apotheken en labos laat Ministore zich perfect inzetten. Zelfs voor privé doeleinden als vervanging van een kelder is Ministore een welgekomen alternatief. Hun degelijke constructie met excentrische treksluitingen en tand- en groefverbindingen zorgt voor een snelle en probleemloze montage en/of demontage.

Verschillende standaard uitvoeringen zijn mogelijk volgens uw specifi eke noden.

Your reliable insulation partner

ISOBAR Nederland • Sparrelaar 29 • NL-5467 JP Veghel • T +31 413 366 438 • F +31 413 367 935 • d.passage@isobar.be

ISOBAR België • Pontstraat 80 • Waregem zone 11b • B-8791 Beveren-Leie • T +32 56 710 494 • F +32 56 703 287 • info@isobar.be www.isobar.be

Steek uw plannen niet in Steek uw plannen niet in de ijskast, maar in een Ministore !

Ministore is een prijsgunstige en hoogkwalitatieve koel- of vriescel, die de oplossing biedt voor diverse toepassingen bij o.a. bakkers, slagers, vis- en vleeshandels, groenteverdelers, kruideniers, bloemisten, restaurants ...

Ook voor gebruik in ziekenhuizen, apotheken en labos laat Ministore zich perfect inzetten. Zelfs labos laat Ministore zich perfect inzetten. Zelfs voor privé doeleinden als vervanging van een kelder is Ministore een welgekomen alternatief. Hun degelijke constructie met excentrische treksluitingen en tand- en groefverbindingen zorgt voor een snelle en probleemloze montage en/of demontage.

Verschillende standaard uitvoeringen zijn mogelijk

Your reliable insulation partner

Steek uw plannen niet in

ISOBAR ADV COOL&COMFORT 190x134 MINISTORE.indd 1 21/01/14 15:46

Het gamma Solstice®: HFO’s met een laag GWP nu beschikbaar!

Solstice®

producten

Solstice® N40 (R-448A)GWP* = 1387

Solstice® N13 (R-450A)GWP = 605

Solstice® ze(R-1234ze)GWP < 1

Solstice® zd(R-1233zd)GWP = 1

Positieve en negatieve koelingAggregatenAutonome toestellenTransportkoeling

Positieve koelingCO2 cascade systeem

WarmtepompenMidden en hoge druk chillersToestellen voor koeling

Lage druk chillersHoge temperatuur warmtepompen

Organic Rankine Cycle

• ODP = 0• GWP 65% lager dan R-404A• Vermindering van het energieverbruik met 5 tot 16%• Niet brandbaar (ASHRAE A1)

• ODP = 0• GWP 58% lager dan R-134a• Niet brandbaar (ASHRAE A1)

• ODP = 0• GWP 99,9% lager dan R-134a• Licht brandbaar (ASHRAE A2L)

• ODP = 0• Niet brandbaar (ASHRAE A1)

R-404A

R-134a

R-134a

R-123

R-245fa

Toepassing Voordelen Vervangers van traditionele koudemiddelen

*GWP berekend volgens 4de rapport IPCC en zoals opgenomen in de F-Gas regelgeving, behalve voor Solstice® zd en ze (IPCC 5de herziening)

Koudemiddelen Climalife: Oplossingen voor vandaag en morgen

HFO_NL_190x134.indd 1 19/03/2015 19:11

cool&comfort

16

“Het herstel van de instal-latie- en bouwsector was terug te vinden op de

beursvloer, waar exposanten veel leads hebben gescoord en busi-ness hebben omgezet in klinkende munt”, blikt brandmanager Installatie Cas Wegman tevreden terug. “Een belangrijke graadmeter voor beurs-succes is de exposantentevredenheid. We kregen een mooie 7,4 op ons rapport. Concreet betekent dit dat de exposanten de doelstellingen die ze hebben gesteld, uit de beurs hebben gehaald. Maar ook van de bezoekers kregen we een positieve feedback. In onze visie bestaat het concept van VSK uit producten, innovaties, kennis, fun en netwerken. We mochten op-tekenen dat we de juiste mix hebben gevonden.”Aantal bezoekers is één, de kwaliteit van de bezoekers is twee. In hun

eindbeoordeling gaven de exposan-ten aan dat het niveau van het bezoe-kers zoals gehoopt was. De helft van de bezoekers is direct werkzaam in de installatiesector, meer dan de helft neemt zelf of samen met collega’s beslissingen over aankoop van pro-ducten en diensten en heeft ook een stem in de investeringen. Opgedeeld in sectoren ging de meeste interesse naar verwarming (69%), gevolgd door luchtbehandeling, airconditioning & koudetechniek (45%), zonne- en alternatieve energie (37%) en venti-latie (eveneens 37%).

utrecht klimaatneutraal in 2030VSK stond in het teken van de klimaatdoelstellingen en duurzame innovatie. Vandaar ook werd gekozen voor het thema ‘Kennis omhoog, ver-bruik omlaag’. Elke exposant lichtte op zijn stand één product uit dat een

substantiële bijdrage kan leveren aan deze doelstelling. Gaststad Utrecht geeft alvast het goede voorbeeld met de ambitie om in 2030 klimaatneu-traal te zijn. De tussentijdse doelstel-lingen voor 2020 zijn 30% CO2-reduc-tie ten opzichte van 2010, duurzame opwekking van 20% van het totale energieverbruik en zonnepanelen op 10% van de daken. Met een stad die groeit naar circa 400.000 inwoners zijn de doelstellingen ambitieus én uitvoerbaar. Hiervoor geeft het stads-bestuur het goede voorbeeld door als gebouweigenaar energie te besparen en duurzame energie toe te passen in de eigen gebouwen. De verduurza-ming van 350 gebouwen is beschre-ven in het ‘Uitvoeringsprogramma energiezuinige gemeentelijke ge-bouwen’ en bij nieuwbouwprojecten en grootschalige renovatieprojecten worden er zo veel mogelijk zonne-panelen geplaatst.Maar er wordt ook gekeken naar het bedrijfsleven in Utrecht – en bij uitbreiding ook in Nederland – dat verantwoordelijk is voor 81% van het elektriciteitsverbruik en 60% van het gasverbruik. Sectoren met een groot aandeel in het energiegebruik zijn kantoren en zorg. “De afgelopen jaren hebben we met bedrijvencollectie-

vsK 2016

Van dinsdag 2 tot en met vrijdag 5 februari werd in de Jaarbeurs in Utrecht een succesvolle editie van VSK ge-houden. Met 35.057 bezoekers bevestigt VSK zijn status als toonaangevende beurs op het gebied van verwar-ming, sanitair, klimaatbeheersing en koudetechniek in de Benelux. D O O R R u D y g u n s t

KeNNIs OmhOOG, verbruIK OmlaaG

cool&comfort

17

[ b e u r s n I e u w s ]

ven gewerkt aan energiebesparing. Zo hebben we bijna 2.000 bedrijven bereikt”, vertelt wethouder Lot van Hooijdonk (Duurzaamheid, Milieu). “Deze aanpak blijkt efficiënt omdat hiermee in één keer een grote groep wordt aangesproken en bedrijven elkaar kunnen inspireren. We gaan door met die branches en onderne-mersverenigingen die de successen van de afgelopen jaren willen voort-zetten. Ook hebben we gemerkt dat veel trajecten lang duren en aandacht blijven vragen van de individuele on-dernemers. Daarnaast staat energie-besparing niet binnen het hele bedrijf op de agenda, bijvoorbeeld alleen bij het facilitair management en niet bij directie en werknemers. We moeten erover waken dat het onderwerp bij bedrijven op de agenda blijft en dat uiteindelijk investeringen in energie-besparing en duurzame energiepro-ductie worden gerealiseerd.”

vsk awardsBij VSK horen de beurs en de awards bij elkaar zoals peper en zout. Voor deze editie was er een recordaantal deelnemers voor de vier categorieën. Het waren er exact 100. “Het lijkt erop dat de sector weer in de lift zit en dat er weer ruimte is voor investeringen in productver-nieuwing”, vertelt juryvoorzitter Titia Siertsema van UNETO-VNI, de onder-nemersorganisatie voor de installatie-branche en de technische detailhan-del. “De inzendingen zijn over het algemeen geen rocket science maar echter zeer praktisch toepasbaar. Dat

illustreert de hands-on mentaliteit die in de branche heerst. Een trend die in veel van de inzendingen duidelijk naar voren komt, is het zoeken van samenwerkingen tussen verschil-lende disciplines en technieken. Disciplines schuiven steeds verder in elkaar en daardoor passen inzendin-gen soms in verschillende award-categorieën. Steeds meer fabrikanten zoeken elkaar op voor het integreren van componenten in één oplossing. Dit laat goed zien waar we als sector naartoe gaan: een meetbare totaal-prestatie van een systeem. Alleen een mooi product is niet meer voldoende: samenwerken moet en met techni-sche afstemming is nog veel winst te behalen. En dat geldt in zowel ontwerp als realisatie en beheer.”

Welke inzendingen in de prijzen vielen, werd bepaald door publiek en vakjury. Het was de eerste keer dat de stem van het publiek even zwaar woog als die van de vakjury. Dat een goede innovatie ook rekening moet houden met de installateur die het product moet plaatsen, woog sterk door in het stemgedrag en mocht blijken uit de vier winnaars: Samsung 360 Cassette van Ambrava (Design), Ecolution WTW-D van Inventum (Energiebesparing), het veilige en snelle Ubbink Beugelprogramma (Installateurzaken) en Zero Energy Concept van Itho Daalderop (Systeem- oplossingen).

eia-regeling 2016Meerdere exposanten gebruikten

Het herstel van de installatie- en bouwsector was terug te vinden op de beursvloer.Cas Wegman, brandmanager Installatie VSK

VSK stond in het teken van de klimaatdoelstellingen en

duurzame innovatie.

18

cool&comfort

[ b e u r s n I e u w s ]

de Energie-Investeringsaftrek of EIA-regeling 2016 waarmee fiscaal voordeel kan worden behaald door te investeren in energiezuinige tech-nieken en duurzame energie, om hun producten in de kijker te plaatsen. De EIA-regeling levert financieel voordeel op voor ondernemers die investeren in energiebesparende be-drijfsmiddelen en duurzame energie. De EIA-regeling levert in 2016 meer investeringsaftrek op ten opzichte van 2015. Waar de vergoeding in 2015 maximaal 41,5% was van de investering (aanschaf- en voortbren-gingskosten) komt dit in 2016 uit op 58%. Netto betekent dit een verho-ging van 10% naar 14% voordeel op de totaal geïnstalleerde kosten voor installaties. Er kan gebruik worden gemaakt van de EIA bij een minimale investering van 2.500 euro per be-drijfsmiddel, terwijl het maximale to-tale investeringsbedrag waarover EIA kan worden verkregen, 120.000.000 euro is. Het doel van de EIA is duide-lijk: stimuleren van investeringen in energiebesparende bedrijfsmiddelen of in duurzame energie.Maar opgelet, investeringen, waar-voor de ondernemer Investerings-subsidie duurzame energie (ISDE) krijgt, komen niet in aanmerking voor EIA. Met de ISDE wil de over-heid de komende jaren stimuleren dat Nederlandse huizen en bedrijven minder door gas en meer door duur-zame warmte worden verwarmd. De regeling geldt zowel voor particulie-ren als zakelijke gebruikers, waarbij de hoogte van het subsidiebedrag per apparaat afhangt van het soort apparaat (zonneboiler, warmtepomp, biomassaketel, pelletkachel) en de energieprestatie.

Building information modellingDat Building Information Modelling of BIM steeds duidelijker een trend wordt, bleek overduidelijk tijdens VSK. Almaar meer bedrijven wor-den zich bewust van de vraag naar uniforme data in het ontwerp en in het uitvoeringsproces en zoeken een praktisch toegankelijk platform om dit te delen. Installateurs krijgen steeds meer behoefte aan digitale bouwstenen. De sector vraagt om één standaard. Een goede com-municatie en efficiëntie zijn immers cruciaal om een project tot een goed einde te brengen. BIM is een proces voor het genereren en beheren van gebouwinformatie over de volledige levenscyclus. Het is een softwaresys-teem dat gebaseerd is op een digitale 3D-voorstelling van het gebouw, en dus een zeer belangrijke tool om op een virtuele manier slimmer, efficiën-ter en duurzamer te bouwen.Tijdens VSK lanceerde UNETO-VNI het project Uniforme Objecten-

bibliotheek. Met de data uit ETIM-RT (Reken- en Tekentoepassingen) kunnen uniforme en uitwisselbare objecten gegenereerd worden in de CAD-systemen van de installatie- bedrijven. Een team van specialis-ten van de betrokken IT-bedrijven ontwerpt momenteel een proof of concept. Naar verwachting worden tegen de zomer de eerste object- modellen en plug-ins voor de CAD-systemen opgeleverd. De dataprovider 2BA speelt hierbij een belangrijke rol. Van de gelegenheid maakte UNETO-VNI ook gebruik om het beheer over de standaard ETIM-RT over te dragen aan Stichting Ketenstandaard Bouw en Installatie.

I www.vsk.nl

Het lijkt erop dat de sector weer in de lift zit en dat er weer ruimte is voor investeringen in productvernieuwing. Titia Siertsema, juryvoorzitter

VSK Awards en voorzitter UNETO-VNI

Publiek en vakjury hadden elk de helft van de stemmen in het

bepalen van de winnaars van de VSK Awards.

19

cool&comfort

[ r e p o r ta g e ]

VSK 2016 was het uitgelezen moment voor Ambrava om aan de installatiemarkt nog eens

duidelijk te maken waarvoor het staat. “Dankzij een enorme aandacht voor duurzaamheid op alle niveaus onder-scheidt Ambrava zich door de voort-durende zoektocht naar economische, ecologische en comfortabele oplossin-gen voor elk gebruikersprofiel”, vertelt algemeen directeur Rimme van der Ree. “Dit doen wij voor diverse toepas-singen, zoals woningen, bedrijfspan-den, winkels, wellnesscenters, kantoren en gezondheidscentra. Maar naast leverancier is Ambrava met Samsung-systemen ook een volwaardige partner op klimaatbeheersingsgebied voor zowel installateurs, adviseurs als pro-jectleiders. Wij bieden serviceverlening in de vorm van technische en commer-ciële ondersteuning en een uitgebreid

programma aan producttrainingen, kosteloos aangeboden aan erkende installateurs en adviseurs.”

vsk awardAmbrava won de VSK Award in de categorie design met de Samsung 360 Cassette, de eerste ronde cassette op de markt zonder uitblaaslinialen. Daardoor past de cassette in elk interi-eur. De ronde vorm zorgt ervoor dat er in een ruimte geen ‘dode zones’ meer zijn. De cassette kan zowel geheel vrij als ingebouwd geïnstalleerd worden, voorkomt koudeval en zorgt voor een gelijkmatige luchtverdeling. Daardoor is de Samsung 360 Cassette bij uitstek geschikt om te koelen. De luchtsnelheid in de leefzone is lager dan 0,15 m/s. De linialen konden uit de cassette worden weggehaald door een aanjaagventi-lator in de unit. Deze zorgt voor een

lagedrukgebied in de buurt van de uitlaat, zodat de koude luchtstromen in de richting van het lagedrukgebied worden aangezogen. Deze natuurlijke convectie voorkomt koudeval. De jury roemde de Samsung 360 Cassette om zijn vernieuwende, mooie design en vindt dat het product zeer geschikt is om huidige ontsierende elementen met uitblaaslinialen te vervangen. Daarnaast vindt de jury de stromings-technische uitvoering innovatief. Een ander toestel dat volop de aan-dacht genoot, was de DVM Inverter Warmtepomp Chiller die de voordelen van een traditionele luchtgekoelde chiller combineert met de vaporin-jectie en invertercapaciteitsregel-technologie van een VRF-systeem. De aandachtspunten op de ontwerptafel waren goede vollast- en deellastrende-menten, een nauwkeurige en traploze capaciteitsregeling, comfort en prestatie in een breed werkingsgebied. Door het significant verlagen van de hoeveelheid koudemiddel voldoet de chiller aan alle huidige en toekomstige EU-regelgeving op dit gebied, waar-door dit systeem vooroploopt op het gebied van energiezuinige chillers. De Samsung DVM Chiller is verkrijgbaar in modules van 42, 56 en 65 kW. I www.samsung-airco.nl

ambrava sleept felbeGeerDe vsK awarD IN De waCht

Ambrava, exclusief importeur/distributeur van Samsung-warmtepompen, -airconditioners en -ventilatiesystemen in de Benelux, heeft tijdens VSK 2016 uitgepakt met een stijlvolle, leuk aangeklede stand vol met nieuwe ontwikkelingen. Boven-dien sleepte Ambrava een van de felbegeerde VSK Awards in de wacht. D O O R R u D y g u n s t

Rimme van der Ree, algemeen directeur Ambrava, met de VSK Award.

De DVM Inverter Warmtepomp Chiller voldoet aan alle huidige en toekomstige

EU-regelgeving.

De Samsung 360 Cassette won de VSK Award in de categorie design.

20

cool&comfort

[ r e p o r ta g e ]

Carrier is een prominente speler op het gebied van geavan-ceerde verwarmings-, aircon-

ditioning- en koeloplossingen. De opgebouwde expertise vertaalt zich in de levering van energie-efficiënte producten, regelsystemen voor gebouwen en energiediensten aan residentiële en commerciële klanten en klanten in de detailhandel, catering en de transportsector. Carrier werd opgericht door de uitvinder van de moderne airconditioning en het be-drijf maakt er nog steeds een punt van om ons leefmilieu te verbeteren door technologische innovatie en milieu-verantwoord ondernemen.

onderdompeling in geïntegreerde oplossingenOp de VSK-stand van Carrier vormde de UTC 3D Experience een eyecatcher waar de bezoeker moeilijk kon aan voorbijgaan. De bezoeker werd er via een driedimensionale weergave ondergedompeld in de geïntegreerde oplossingen voor gebouwgebonden installaties die Carrier kan aanbieden bij uitdagende projecten, zoals onder meer het Leids Universitair Medisch Centrum, het Rijksmuseum in Am-sterdam en het ING-hoofdkantoor in Brussel.

De stand was een heus ‘experience center’, waar de vakman niet alleen kon kennismaken met nieuwe ont-wikkelingen, maar waar ook service nooit veraf was. Zo bijvoorbeeld de AquaForce-chiller met PUREtec HFO-koudemiddel en Greenspeed intelligence. Of de 39CQ-luchtbehan-delingskast, Eurovent-gecertificeerd en geschikt voor montage boven een verlaagd plafond. Uit te voeren met warmteterugwinning door een hoog-rendementsplatenwisselaar en waarbij de recirculatie-units ook geschikt zijn voor verticale montage. Of ook nog de spiksplinternieuwe Carrier Carlyle-compressor, die in een opvallend meerkleurig jasje was gestopt.

klimarentCentraal op de stand werd ook verwezen naar de overname van de

firma Klimarent BV uit Oudewater, waardoor Carrier Airconditioning haar verhuuractiviteiten in tijdelijke koel- en klimaatsystemen sterk heeft uitgebreid. De overname past in de strategie om de klanten nog breder te kunnen onder-steunen bij alle HVAC-vraagstukken. Dit betreft levering van nieuwe apparatuur, service en onderhoud, verkoop van onderdelen, regeltechniek, monitoring en ook de inzet van tijdelijke koeling en/of verwarming.De Carrier-serviceportfolio wordt samengesteld op basis van enerzijds de klantwensen (beschikbaarheid, ge-wenst conditieniveau, energieverbruik, toegepaste temperatuur) en anderzijds externe factoren (wetgeving, veiligheid, koudemiddel, milieu-eisen). Het is een antwoord op servicebehoeftes en wordt pasklaar ingevuld om de werkelijke behoeften te dekken met onder meer servicecontracten, quick chiller scan, verhuur, Carrier Connect, preventief en correctief onderhoud, onderzoek en analyse, renovatie en reparatie. I www.carrier.nl

Duurzame GeïNteGreerDe OplOssINGeN vaN CarrIer Op vsK

Met de nadruk op de bekende payoff ‘Designing Inno-vative Solutions’ nam Carrier Airconditioning deel aan VSK 2016 en speelde hiermee perfect in op het algemene beursthema ‘Kennis omhoog, gebruik om-laag’, want volgens Erwin van Zuilen “is dit een thema wat perfect aansluit bij de visie van Carrier, daar zij zich committeert aan milieuverantwoordelijkheid.”D O O R R u D y g u n s t

In de UTC 3D Experience kreeg de bezoeker een driedimensionale weergave van geïntegreerde oplossingen voor gebouw-gebonden installaties.

De 39CQ-luchtbehandelingskast, Eurovent-gecertificeerd en geschikt voor montage

boven een verlaagd plafond.

cool&comfort

21

[ r e p o r ta g e ]

Als Europese groep maakt Air Trade Centre al sinds 2008 deel uit van SIG plc (beursgenoteerd

op de London Stock Exchange). Door middel van overnames en autonome groei behoren vele dochteronderne-mingen van de SIG-groep ondertussen tot de topspelers binnen de Europese HVAC-markt, maar ook andere sectoren binnen de bouw hebben hun plaats binnen de groep. Om deze Europese uitstraling en synergie te beklemtonen, is er besloten om met alle in Neder-land gevestigde werkmaatschappijen onder de groepsnaam SIG Air Handling Nederland verder te gaan, maar dit met behoud van de individuele bedrijfs-

namen. Hiermee speelt Nederland – naast België en Frankrijk – een pio-niersrol en zal de naam SIG Air Hand-ling de komende jaren in nog meer Europese landen opduiken.

distribution, solutions & services“Binnen onze firma hebben we steeds drie activiteiten met elkaar gecombi-neerd, met name Distribution, Solutions

en Services”, vertelt Ron van Kan, mana-ging director van SIG Air Handling The Netherlands. “Door de productgamma’s en expertise van tien bedrijven naast elkaar te leggen, zijn we nu optimaal geplaatst om aan onze klanten totaal-oplossingen aan te bieden, zonder dat ze hiervoor bij verschillende partners moeten aankloppen. Maar uiteraard behouden de bedrijven hun specialisme en blijven ook de vertrouwde contacten op post. Ook in de toekomst blijft SIG Air Handling samen met de professio-nele klant werken aan totaaloplossin-gen, en voortaan zal dit tot nog betere resultaten leiden. De vakman kan dus niet alleen blijven rekenen op grote voorraden en vlotte leveringen, maar ook op het vertrouwde professionele advies, productselecties, R&D, ontwerp en uiteraard de klantendienst, want voor ons stopt een project niet zodra de bestellingen op de werf zijn geleverd. We zijn pas tevreden als de installateur én de eindklant dat ook zijn.”De komende maanden zal er binnen de bedrijven worden gestreefd naar een betere synergie, enkele samenwer-kingen zullen op punt worden gezet, waardoor de service nog efficiënter wordt. “Ik denk bijvoorbeeld aan de logistieke dienstverlening en de boekhouding. Administratieve vereen-voudiging zal ook het leven van onze klanten gemakkelijker maken”, aldus Ron van Kan.

Door het samengaan van de bedrijven onder één koepel is SIG Air Handling in de luchttechniek de grootste part-ner geworden voor de Nederlandse installatiebranche en iedereen in het vakgebied, zoals adviseurs en project-ontwikkelaars. Bovendien zijn onder de vlag van SIG Air Handling uitslui-tend vertrouwde namen te vinden, zoals Inatherm, Holland Conditioning, Air Trade Centre, HC Barcol-Air en Interland Techniek (vochtbeheersing, luchtverdeling).

De vOOrDeleN vaN sChaalverGrOtING bIj sIG aIr haNDlING

De kracht van samenwerking. Breng tien bedrijven samen en het resultaat is groter dan de som van de verschillende bedrijven afzonderlijk. Binnen de HVAC-sector is dit feno-meen nog behoorlijk uniek, maar dat er veel voordelen verbonden zijn aan schaalvergroting bewijst SIG Air Handling. De grote winnaar in dit verhaal is het instal-latiebedrijf, dat voortaan voor een omvangrijk project bij één aanbieder kan aankloppen voor een totaaloplossing.D O O R R u D y g u n s t

Alle in Nederland gevestigde HVAC-dochterondernemingen van de SIG-groep komen samen onder de groepsnaam SIG Air Handling Nederland, maar dit met be-houd van de individuele bedrijfsnamen.

22

cool&comfort

Toen ASERCOM in 1992 werd opgericht, stond de afkorting voor Association of European

Refrigeration Compressor Manufac-turers. In 2010 kwam er een be-langrijke koerswijziging door de (kleine) naamsverandering met grote gevolgen. Voortaan staat ASERCOM voor Association of European Refri-geration Component Manufacturers, maar onder de ledenlijst voeren de compressorfabrikanten nog met groot overwicht de boventoon. Waarom dan die naamswijziging? “Om nog beter de HVACR-markt te kunnen vertegenwoordigen én ver-dedigen, onder meer door standaar-den op te stellen, wetenschappelijke en industriële kennisoverdracht te stimuleren, persconferenties te orga-

niseren, deelname aan symposia en vakbeurzen en door onderbouwde informatie te verspreiden, zodat de belangen van onze leden worden erkend”, klinkt ASERCOM-voorzitter Claude Blanc overtuigd. “Hiervoor zal ASERCOM in de toekomst ook nauw samenwerken met EPEE (European Partnership for Energy and the En-vironment) waarin fabrikanten van koelsystemen en warmtepompen zijn vertegenwoordigd.”

uitdagingen voor 2016Dit jaar belooft een zeer uitdagend jaar te worden voor ASERCOM. Het bestuur heeft enkele aandachts-punten gedefinieerd die tijdens het werkingsjaar extra aandacht zullen krijgen. Vooreerst moeten zowel de

interne als de externe communicatie verder verbeterd worden. De leden moeten nog beter op de hoogte zijn van wat de vereniging doet, maar ASERCOM wil ook harder doorwegen op de Europese en nationale beleids-makers. Daarnaast blijft de vereni-ging focussen op het opstellen van standaarden, het certificeringspro-gramma en marktonderzoek. Claude Blanc: “Ten slotte wil ASERCOM anticiperen op de veranderende Europese markt, want de nieuwe F-gassenwetgeving en Ecodesign hervormen de markt grondig. We willen hierop inspelen door aange-paste informatie te verspreiden en op de vragen en bekommernissen van onze leden te reageren.”

europa en de vs: gemeenschappe-lijke uitdagingenEen opvallende aanwezige op de ASERCOM-conferentie was Stephen Yurek, voorzitter en CEO van AHRI (Air-Conditioning, Heating, and Refri-geration Institute) met hoofdzetel in Washington DC. Tijdens zijn presen-tatie focuste hij op de gemeenschap-pelijke uitdagingen voor Europa en de VS. “Er bestaat geen magische

aserCOmtraNs-atlaNtIsChe lINK zOrGt vOOr NIeuwe DyNamIeK

Op 14 januari organiseerde ASERCOM in Brussel zijn jaarlijkse conferentie. Doorheen het boeiende programma met veel aandacht voor het eigen certi-ficeringsprogramma voor compressoren en conden-singunits, liep één thema als rode draad: de nieuwe F-gassenwetgeving en de onvermijdelijke zoektocht naar alternatieve koelmiddelen. D O O R R u D y g u n s t

23

cool&comfort

[ c o n g r e s ]

oplossing voor koelmiddelen met een hoog GWP. De markt moet kunnen kiezen op basis van o.a. beschik-baarheid, efficiëntie, veiligheid en kostprijs.”“AHRI heeft een 20-tal onderzoeks-programma’s lopen, waarin er ook speciale aandacht is voor de brand-baarheid. Maar koken kost geld. AHRI heeft 1 miljoen dollar vrijgemaakt om deze programma’s verder te zetten, maar om nog een stap verder te gaan, zoeken we samenwerking buiten de Amerikaanse grenzen, want het gaat om een problematiek met globale impact. De HVACR-markt heeft al belangrijke stappen gezet die de veiligheid en de duurzaam-heid verhogen, maar er is nog veel mogelijk. Belangrijk is dat hier de juiste beslissingen worden genomen, waarbij inhoud belangrijker is dan snelheid.”

kwalificatie alternatieve koelmiddelen“Alternatieve koelmiddelen overspoe- len de markt”, vult Regis Leportier, voorzitter van de technische werk-groep Koelmiddelen van ASERCOM, aan. “De creativiteit om blends te ontwikkelen, lijkt eindeloos. Het is onze taak om ze objectief en wetenschappelijk te onderzoeken, zodat we ze kunnen kwalificeren op basis van verschillende criteria, zoals brandbaarheid, giftigheid, compa-tibiliteit met bestaande componen-ten en efficiëntie, maar ook om te onderzoeken voor welke toepas-singen ze geschikt zijn. Nemen we zowel de markt, de wetgeving als de koelmiddelen in beschouwing, dan leidt het geen twijfel dat 2018 een schakeljaar wordt.”“Mijn werkgroep heeft hard gewerkt

om tot een geharmoniseerd besluit te komen, waarbij het aantal alterna-tieve koelmiddelen wordt beperkt. Dit kan ook richtinggevend zijn voor compressorfabrikanten, zodat ze weten op welke koelmiddelen ze hun R&D kunnen concentreren. Zonder mij vast te pinnen op getal-len, brengen we het brede aanbod aan nieuwe koelmiddelen terug tot ongeveer 10%.”

energiebesparing en industrie 4.0John Gibson van de ASERCOM-werkgroep Inverter stond stil bij de mogelijkheden van frequentie-gestuurde inverters om energie te besparen. Binnen de werkgroep wordt nagedacht rond vier thema’s: hermetisch, semi-hermetisch, inverter en monitoring. Een van de betrachtingen is het optimaliseren van de werking van de compressor en monitoring, waarbij het verlagen van de condensatietemperatuur met 1° gelijkstaat met een ener-giewinst van 2% en het verhogen van de verdampingstemperatuur met 1° zelfs 2 tot 4% energiewinst oplevert. Christian Ellwein somde enkele topics op van de nieuwe werkgroep Control & Communica-tion: communicatieprotocols tussen de verschillende componenten in het koelcircuit, risicoanalyse van een koelcircuit en de communicatie met systemen buiten het koelcircuit, of

anders gezegd industrie 4.0 invoeren in de HVACR-wereld. Industrie 4.0 is het equivalent van het Internet of Things en moet ervoor zorgen dat in fabrieken alle machines, produc-ten en diensten op één netwerk aangesloten zijn en informatie delen voor optimale productie, voorspel-baar onderhoud en klantspecifiek maatwerk.

Claude Blanc, voorzitter ASERCOM: “ASERCOM wil anticiperen op de veranderende Europese markt.”

Er bestaat geen magische oplossing voor koel-middelen met een hoog GWP. De markt moet kunnen kiezen op basis van o.a. beschikbaarheid, efficiëntie, veiligheid en kostprijs.Stephen Yurek, voorzitter en CEO van AHRI

24

cool&comfort

[ c o n g r e s ]

John Gibson van de ASERCOM-werkgroep Inverter stond stil bij de mogelijkheden van frequentiegestuurde inverters om energie te besparen.

gemeenschappelijke inspanningenEen joint werkgroep ASERCOM/AHRI zal een technisch document opstel-len rond de onzekerheden waarmee de HVACR-markt zal worden ge-confronteerd. “Onze gemeenschap-pelijke inspanningen moeten een werk opleveren dat als basis dient als partijen met verschillende belangen over dit onderwerp willen discuteren. Wij kunnen geen wetten maken, we kunnen ook geen standaarden opleggen, maar we kunnen wél informatie verschaffen aan zij die wel over de bevoegdheden beschikken. De samenwerking met AHRI zal onze autoriteit verhogen, want we praten nu met een trans-Atlantische stem”, aldus Heinz Jürgensen.

Correcte data onontbeerlijk voor de industrieGastspreker Wolfgang Zaremski van VDKF (Verbands Deutscher Kälte-Klima-Fachbetriebe e.V.) boeide de zaal met een uiteenzetting over het marktonderzoekprogramma in

Duitsland. “Correcte data zijn onmis-baar voor de industrie. Vooral met de eengemaakte Europese markt is het onontbeerlijk om over deze data te beschikken. Het is een tool om erover te waken dat de geldende wetgeving correct wordt toegepast, om onze consumenten én onze werknemers een betere bescherming te bieden. Tegelijk beschermen we ook onze Europese markt tegen oneerlijke concurrenten die het niet zo nauw nemen met de wetgeving. Ook namaak moet uit de markt worden gehaald, een hele uitdaging. Om correcte data te verzamelen, zullen we op grote schaal samenwerken met fabrikanten/importeurs, groothan-del en installateurs. Vooral van deze laatste groep verwachten we een

actieve deelname, want niemand staat sterker in de markt dan zij.”“Op termijn wil ASERCOM deze VDKF-werkwijze ook toepassen in andere landen, waarbij we in de eerste plaats denken aan België, Frankrijk, Italië en Luxemburg”, besluit Claude Blanc. “Want als dit lukt in Duitsland dankzij een objectieve, actieve en gediscipli-neerde participatie van alle betrok-ken partijen, dan moet dit toch ook lukken in andere landen?”

I www.asercom.org

Correcte data zijn een tool om erover te waken dat de geldende wetgeving correct wordt toegepast, om onze consumenten én onze werknemers een betere bescherming te bieden.Wolfgang Zaremski, VDKF

© 1

6.00

7

HVAC

HVACSERVICE

• Big Foot frames & structuren• Muur- en vloersteunen• Montagekanalen• Reinigingsmiddelen• Zip Clip kabelophangsystemen

• Condenswaterpompen• Werkschakelaars• Drainpipes• Dakdoorvoeren• Leidingdragers

c: 100m: 65y: 0k: 0

Linum Europe, totaalaanbod voor de innovatieve vakman

HVAC/R montage- en service toebehoren voor installateurs, constructeurs, fabrikanten ende gespecialiseerde vakhandel. Sinds 1983.

Vraag uw E-Shop login

LINUM EUROPE BVOosterparkweg 35 H, 2985 SX Ridderkerk

T: 0180-463588 • F: 0180-463569 • info-nl@linum.eu www.linum.eu • www.rackline.eu • www.gasketline.eu

Nieuwe HVAC

gids 2016 !

Vraag uw exemplaar

16.007 Pub C&C 2016 linum hvac service.indd 1 26/01/2016 10:53:21

SNEL EN KRACHTIGKOELEN EN VERWARMEN

www.aircon.panasonic.euwww.panasonicproclub.com

PANASONIC,DE PROFESSIONELE OPLOSSING

• De slimme thermostaat ‘Econavi’ zoekt steeds naar uw optimale comfort• Voor elke toepassing een gepast toestel. Van single split tot heat recovery VRF systemen• Laag energieverbruik en geen stroompieken met gas aangedreven VRF (ECO G)

70371-0 Advertentie airconditioning PACi en of VRF_Definitief_286x138mm.indd 1 30-10-15 07:26

26

cool&comfort

Wereldwijd zijn er steeds meer koelsystemen. Er zijn er voor airco, datacenters,

opslagplaatsen met beperkt houd-bare voedingsmiddelen... Maar, stelt Arthur van der Lee, projectmanager bij Dutch Climate Systems, “conventi-onele koeling werkt met synthetische koelmiddelen: freonen. Het koelpro-ces veronderstelt dat een compres-sor ze op een gegeven moment samendrukt, waarna ze een vloeistof worden… en dat vergt veel energie. Er is nog een tweede probleem: conventionele koelmiddelen zijn

schadelijk voor het milieu. De vaak gebruikte koelgassen R22 en R410A raakten zelfs bekend als ‘superbroei-kasgassen’: ze dragen duizend keer meer bij aan de opwarming van de aarde dan CO2. Ten slotte tast R22 de ozonlaag aan. Door deze schadelijke milieu-effecten is het gebruik van sommige freonen sinds dit jaar ver-boden in Europa en in de Verenigde Staten. Koudemiddelen die nu nog zijn toegestaan, zoals R410A, hebben niet langer een nadelig effect op de ozonlaag – maar ze dragen wél nog bij tot het broeikaseffect.”

water als koelmiddelEnkele koelsystemen maken gebruik van een wel erg ongevaarlijk koel-middel: water. Die systemen werken volgens het principe van de verdam-pingskoeling. Het is vergelijkbaar met wat gebeurt wanneer ons lichaam het te warm krijgt: dan ontstaan er op onze huid waterdruppeltjes die verdampen, wat tot gevolg heeft dat het lichaam afkoelt. Van der Lee: “Wij ontwikkelden een koelsysteem dat is gebaseerd op zo’n verdampingskoe-ling. Het systeem heeft een warmte-wisselaar waar aan de ene kant – in het primaire kanaal – de te koelen buitenlucht passeert. De zo gekoelde lucht gaat naar de binnenruimte van het gebouw. Aan de andere kant – in het secundaire kanaal – komt een tweede luchtstroom terecht, bijvoorbeeld retourlucht vanuit de te koelen ruimte; die stroomt terug naar buiten. In dat secundaire kanaal wordt water gesproeid dat verdampt in daar aanwezige lucht. Hierdoor daalt de temperatuur ervan, net zoals ons lichaam afkoelt wanneer zweet-druppels verdampen. Die secundaire lucht koelt de luchtstroom in het primaire kanaal. Het koelt die lucht tot dicht bij het dauwpunt van de buitenlucht, ons systeem is dus een

Dutch Climate Systems pakt uit met Dry to Cool. Het is een systeem dat indirecte verdampingskoeling combineert met een zeer efficiënt droogmateriaal. Dat materiaal wordt op lage temperatuur (40°C - 60°C) geregenereerd. Dry to Cool zou een energie-besparing opleveren van 80% op de koeling, zonder schadelijke koudemiddelen. En door het gebruik van lagetemperatuurwarmte is het goed te combineren met thermische zonnecollectoren, warmtepompen en warmtenetwerken. Bij energiebedrijf Greenchoice zou intussen bewezen zijn dat het systeem op punt staat. D O O R K O e n Va n D e p O p u l i e R e

INDIreCte verDampINGsKOelING: eeN DOOrbraaK?Dry to Cool bij Greenchoice

27

cool&comfort

[ p r o j e c t ]

dauwpuntskoeling. De zo gekoelde lucht gaat naar de binnenruimte van het gebouw. Doordat de vochtige lucht van het secundaire kanaal niet rechtstreeks met de binnenruimte in contact staat, is er geen risico op legionella.”

de oplossing: drogenAan verdampingskoeling kleven wel enkele nadelen, geeft van der Lee toe. “Een eerste nadeel is dat de lucht-vochtigheid het koudevermogen sterk beperkt. Hoe meer water zich al in de lucht bevindt, hoe minder er kan verdampen. Dan koelt het systeem minder intens. En de lucht-vochtigheid is, helaas, net het grootst in de zomer, op het moment dat de meeste koeling nodig is. Een tweede nadeel heeft te maken met het feit dat een aangenaam binnenklimaat niet alleen een geschikte tempe-ratuur vergt. Ook een geschikte luchtvochtigheid is nodig. Maar een dauwpuntskoelingsinstallatie kan niet drogen. Deze euvels leidden er-toe dat dauwpuntskoeling nog niet is doorgebroken. Beide problemen zijn op te lossen door de lucht te drogen in luchtdrogers, gecombineerd met dauwpuntkoelers. Helaas verbrui-ken ze veel energie. Wij slaagden er echter in om een oplossing te ontwikkelen waarmee we net op erg energiezuinige manier drogen. Het nieuwe klimaatsysteem doopten we Dry to Cool.”

CoP van 33Veel drogers bevatten silicagel die water uit de lucht opneemt, stelt van der Lee. Maar om dat water vervol-gens te verwijderen (de drogers te regenereren), “zijn al gauw tempera-turen boven 90°C nodig”, klinkt het. “Wij creëerden voor onze luchtdroger

een nieuw, vochtopnemend en intus-sen gepatenteerd materiaal: Ventux. Dat is al bij 40°C te regenereren; op piekmomenten is maximaal 60°C nodig. Dat zorgt ervoor dat de droger veel minder energie verbruikt dan andere types. Ook de CoP van de koeling is groot: meestal tussen de 8 en 20. Dat terwijl die van gangbare compressiekoelsystemen ongeveer 3 is. Merk ook op dat onze techniek dus warmte gebruikt om te koelen. Komt die van de centrale verwarmingske-tel, dan is de CoP 12. Maar we kun-nen de warmte, via zonneboilers, ook van de zon halen. Dat terwijl de zon net het meest schijnt in de warme maanden, dus wanneer mensen het meest verkoeling willen. Wie kiest voor een combinatie van koelingssys-teem mét zonneboiler, kan rekenen op een CoP tot 33. Overigens kunnen ook andere warmtebronnen dan zonneboilers gebruikt worden, zoals een stadsverwarmingssysteem of in-dustriële restwarmte. Bijzonder is de combinatie met een warmtepomp, waarbij de warmte gebruikt wordt voor de regeneratie, en de koude als voorkoeling.”

meer ventilatieWanneer een gebouw gebrekkig wordt geventileerd, raakt de binnen-

lucht vervuild, waardoor het welbe-hagen en comfort van de mensen in de binnenruimtes afnemen. Er moet dus vaak worden geventileerd. Van der Lee: “Continu ventileren met con-ventionele koeling zou impliceren dat constant buitenlucht wordt aan-gevoerd. Vooral ’s zomers is die heel warm. Deze lucht moet dan worden gekoeld, wat veel energie vergt. Het

We vonden D2Recool een heel mooie oplossing: koelen met water en zonne-energie, en met bovendien een heel hoge CoP.Bram Kok, facilitair manager van Greenchoice

De witte luchtslang is het inblaassysteem, weggewerkt in

de nok van het dak.

28

cool&comfort

Luchtbehandelingskast op het dak van Greenchoice.

Dry to Cool-koelsysteem biedt een oplossing, want het maakt continu gebruik van frisse buitenlucht.”Het systeem maakt het mogelijk om in het gebouw vlot de optimale vochtigheidsgraad te bereiken: “Een eerste reden daarvoor is dat de vochtige luchtstroom die in het secundaire warmtewisselaarkanaal stroomt, niet met de binnenruimte in verbinding staat. Een tweede reden is de droger.”

ruim toepassingsgebiedVan der Lee ziet toepassingsmoge-lijkheden in kantooromgevingen, openbare gebouwen, supermarkten, datacenters, ziekenhuizen... Wo-ningen zijn (nog) niet aan de orde, omdat de huidige Dry to Cool-syste-men niet op die maat zijn te krijgen. En wat is de terugverdientijd? “Die hangt sterk af van de toepassing”, luidt het. “De situaties waarin de installatie heel veel uren draait, zoals in Zuid-Europa, zullen een terug-verdientijd van minder dan drie jaar hebben. In Nederland zal ze langer

uitvallen omdat het koelseizoen daar korter is.” Maar als een gebouw verduurzaamd moet worden en energiebesparing gewenst is, dan is Dry to Cool de meest economische oplossing, gelooft van der Lee.

drie productenHet Dry to Cool-klimaatsysteem valt uiteen in drie producten. Een eerste is de D2Recool, die een gebouw koelt en ventileert. Het Dry to Cool-systeem heeft wel een groter formaat luchtbe-handelingskast. Als dat een probleem is, is er de mogelijkheid het systeem op te splitsen in een component dro-ging en twee of meer componenten koeling. Die oplossing is het tweede product: de Multisplit. Van der Lee: “Het drogen gebeurt dan centraal, het koelen en de aansturing lokaal. Bij Multisplit heeft elk van de zones in een gebouw een eigen unit.” Een derde product is D2Refresh. Van der Lee: “In sommige gebouwen is meer koeling nodig, in andere meer ventilatie. D2Refresh is ontworpen met nadruk op ventilatie.”

duurzaam bouwenHet systeem is uitgetest in demo- en aanverwante projecten. Op basis van die ervaringen zijn kinderziektes van de techniek geïdentificeerd en verholpen, zegt van der Lee: “Met de D2Recool is intussen 1.000 tot 3.500 euro per jaar te besparen op energie, afhankelijk van de kosten van energie en configuratie van het systeem. Daarbovenop komen enkele andere voordelen. Zo hoeft de elektriciteits-aansluiting niet vergroot te worden om de koeling te implementeren. Ook op onderhoud wordt bespaard, en het freongassenbesluit is er niet op van toepassing.”Van der Lee wijst er nog op dat Europa eist dat vanaf 2020 elk nieuw gebouw energieneutraal is. Vanaf 2018 geldt dat voor alle overheidsge-bouwen: “Doordat de D2Recool geen gebruik maakt van koudemiddelen en duurzaam is in energiegebruik, scoort hij hoog voor gebouwen-labels. Hij heeft een CoP van 12, volgens de ISSO (ISSO is in Nederland het kennisinstituut voor de instal-latiesector, n.v.d.r.). En doordat het totaalsysteem zowel de duurzame koeling, vrije koeling, ventilatie als warmteterugwinning verzorgt, kunnen er één of meer stappen in energielabel mee gehaald worden.”

greenchoiceGreenchoice is een leverancier van duurzame energie. De firma is geves-tigd in Rotterdam. “Bij Greenchoice is het voor het eerst dat het systeem helemaal, echt goed draait”, stelt van der Lee. “De D2Recool verzorgt er de koeling, droging, ventilatie en

29

cool&comfort

[ p r o j e c t ]

Het D2Recool-systeem werkt als top-down koeling.

warmteterugwinning voor het binnen- klimaat. Het systeem draait er sedert maart 2015. Het heeft zich in die tijd goed kunnen bewijzen, want de omstandigheden waren uitdagend: de zomer was heel vochtig, zeker in Rotterdam.”Dutch Climate Systems heeft de prestaties van het systeem de hele zomer door bekeken: “We hebben ze gematcht aan onze voorafgaande si-mulatie. Die rekende de koelprestatie en energieprestatie over het gehele klimaatjaar. Wat blijkt? Het systeem blijkt het beter te doen dan de simu-latie. Neem het warmste moment van die zomer. Toen was het buiten 30°C, bij een relatieve vochtigheid van 58%. Het D2Recool-systeem regenereert bij die extreem warme en vochtige omstandigheden normaal gesproken bij 60°C. Maar de zonnecollectoren zijn nog niet op het dak geplaatst. We moesten het daarom doen met het elektrische element in het buffervat. Dat haalde een regeneratietempera-tuur van 40°C. Dat is relatief laag. Toch is daarmee een inblaasconditie gehaald van 21°C en een relatieve vochtigheid van 83%. Het binnen-

klimaat was op dat moment 24,5°C: voor die extreme buitenomstandig-heden is dat uitstekend. Eenmaal de zonnecollectoren zijn geplaatst, wordt een hogere regeneratietempe-ratuur mogelijk: dan zal de koelpres-tatie nog vergroten en de binnentem-peratuur zal lager zijn. Bij die extreem vochtige en warme omstandigheden zal de Dry to Cool dan een inblaas van 18°C realiseren.”

Bram Kok, facilitair manager van Greenchoice: “Adviesbureau Air Aware raadde ons het D2Recool-systeem aan. We vonden dat een heel mooie oplossing: koelen met water en zonne-energie, en met bovendien een heel hoge CoP. Het D2Recool-systeem werkt als top-downkoeling: als de bovenste verdieping koel is, werkt dit in op de rest van het pand. Welnu, vroeger tikte de temperatuur in onze bovenverdieping aan tegen 30°C. Deze zomer was het 23°C. Ook de ventilatie is nu voldoende. En de terugverdientijd? Volgens Dutch Climate Systems is die rond de 7 jaar in vergelijking met een systeem op enkel elektriciteit. Het systeem

levert een energiebesparing op van 80% vergeleken met conventionele koeling, en dat zonder schadelijke koudemiddelen. Op onderhoud en gebruik van de installatie zullen we eveneens besparen. Intussen zijn we dan ook van plan om het systeem onder de aandacht te brengen bij middelgrote en kleine bedrijven, en bij gemeentes.”

stap voor stapEr zijn anderen die systemen op basis van indirecte verdampingskoeling leveren, geeft van der Lee toe: “Maar ze werken op een andere manier. Het meest essentiële verschil is dat onze droogstap zeer efficiënt is. Er zijn er anderen die tien keer meer energie nodig hebben dan wij om hetzelfde resultaat te bereiken. Anderen heb-ben minstens 90°C nodig om te drogen en ze halen slechts een CoP van 0,5 à 1.”Wat de vermarkting betreft, beperkt Dutch Climate Systems zich voorlo-pig tot Nederland en omliggende regio’s. “Dry to Cool is duurzaam, energiezuinig, stoot minder CO

2 uit en heeft geen nood aan syntheti-sche koudemiddelen. Je kan het dus echt een techniek van de toekomst beschouwen. We hebben niet de nei-ging om hoog van de toren te blazen, maar zien toch heel veel potentieel”, besluit van der Leee.

I www.dutchclimatesystems.com

Een belangrijke rol speelt onze luchtdroger. Die is al bij 40°C te regenereren; op piekmomenten is maximaal 60°C nodig. Dat zorgt ervoor dat de droger veel minder energie verbruikt dan andere types. Arthur van der Lee, projectmanager bij Dutch

Climate Systems

30

cool&comfort

Daikin is een Japanse fabrikant maar ontwerpt en ontwikkelt zijn toestellen voor de Euro-

pese markt in Europa. Patrick Crom-bez, Department Manager Strategic Marketing bij Daikin Europe: “In ons EMEA Development Center werken 248 ontwikkelaars, verdeeld over vier centra in Oostende, Pilzen, Güglingen (Rotex) en Istanbul (Airfel). Geogra-fisch mooi verspreid in verschillende klimaatzones. Daarnaast zijn we ook uniek in de totaalaanpak. We zorgen zelf voor de drie belangrijkste componenten – de unit, het koelmid-del en de compressor – en focussen daarbij op vier aandachtspunten: invertertechnologie voor optimale energie-efficiëntie, een koelmiddel

met een laag GWP en dus ook met een toekomstperspectief, promotie van warmtepompen als duurzame oplossing en kleinere klantgerichte toepassingen.”

intelligent gebruik van nieuwe technologieHet jongste resultaat is het Bluevolu-tion-gamma, dat op een intelligente manier gebruikmaakt van de jongste technologieën binnen de warmte-pompmarkt. De Ururu Sarara was de eerste lucht-lucht-warmtepomp met koelmiddel R32 in Europa. Koe-ling en verwarming, ontvochtiging en bevochtiging, luchtzuivering en ventilatie, de Ururu Sarara is een to-taaloplossing voor het binnenklimaat in residentiële toepassingen. Met een SEER tot 9,54 (A+++) en een SCOP tot 5,9 (A+++) de ideale combinatie tussen comfort en energiezuinigheid. Of ook nog de Daikin Emura, comfort in een topdesign en winnaar van ver-schillende prestigieuze prijzen zoals de Red Dot Design Award 2014 en IF Design Award 2015.In 2016 wordt de reeks die gebruik-maakt van het koelmiddel R32 en speciaal werd ontworpen voor maxi-maal gebruiksgemak, energie-effici-entie en het creëren van een gezon-der binnenklimaat verder uitgebreid met het Daikin Comfort-wandmodel FTXM met Flash Streamer-functie en een multi-buitenunit. Beschikbaar vanaf januari voor de kleine vermo-

gens, vanaf maart voor de hogere vermogens. De nieuwe toestellen hebben zowel voor koelen als voor verwarmen de hoogste energie- efficiëntie (A+++).

oog voor comfort en energiebeheerDe binnenunit FTXM-M is beschik-baar in zeven vermogens maar al-lemaal met dezelfde voordelen: door intelligente sensoren wordt de ruimte ingedeeld in een zone met of zonder personen voor een comfortabele uitworp die tocht beperkt, terwijl de 3D-luchtstroom het comfort ver-hoogt door een gelijke temperatuur in de hele ruimte te garanderen. Aan de buitenunit MXM-M kunnen tot vijf binnenunits worden gekoppeld. Deze kunnen beheerd worden vanuit één gecentraliseerd systeem, met een draadloze of bedrade bediening, of via een app. Units kunnen aan afzonderlijke zones en afhankelijk van het stroomverbruik volgens gebruik-spatronen worden toegewezen, om energie te besparen en het energie-verbruik voor verwarming en koeling te bewaken.

aandacht voor luchtkwaliteit“Bij de ontwikkeling van de toestel-len van de Bluevolution-range moest R&D focussen op vier pijlers”, vertelt Irene Verdiesen, Product Planning Officer bij Daikin Europe. “Dit zijn design, perfecte controle, efficiëntie en gezondheid. Bij Daikin gaat lucht-

DaIKIN bluevOlutION-Gamma

Op 24 november 2015 verzamelde Daikin 400 installateurs, adviseurs en salesengineers uit 26 Europese landen in de fabriek voor residen-tiële airconditioning in Pilzen (Tsjechië) om de Bluevolution-reeks voor te stellen. Duurzaamheid stond centraal. De nieu-we toestellen hebben een hoge energie-efficiëntie, gebruiken het koelmiddel R32 met een laag GWP en zijn nauwelijks hoor-baar. D O O R R u D y g u n s t

31

cool&comfort

[ r e p o r ta g e ]

kwaliteit hand in hand met tempe-ratuurcontrole. Met de Flash Strea-mer-technologie combineren we airconditioning met luchtzuivering. De Flash Streamer produceert hoge-snelheidselektronen die allergenen, bacteriën en geurtjes onschadelijk maken zonder daarbij een opho-ping van schimmels en virussen te veroorzaken. De binnenlucht wordt hierdoor in nauwelijks 10 minuten gezuiverd. Dit is tot 3,5 keer sneller dan bij natuurlijke ventilatie. Op de Ururu Sarara werd deze technologie voor de eerste keer toegepast.”

geluidsarme werkingComfort en geluid zijn onlosma-kelijk met elkaar verbonden. Irene Verdiesen: “Onderzoek heeft geleerd dat een nog goed werkend toestel om twee redenen wordt vervangen: energie-efficiëntie en geluid. Mensen hechten veel belang aan de geluids-productie van een toestel, want dit geluid wordt als extreem storend ervaren. Geluidsisolatie en een aangepast ontwerp zorgen voor een nagenoeg stille werking.”

keuze van het koelmiddel“Het koelmiddel is een belangrijke factor om de duurzaamheid te bepa-len”, aldus Jan Stozicky, Daikin Pilzen.

“Sterker nog, het is een sleutelfac-tor. Daarom heeft Daikin voor de Bluevolution-range gekozen voor R32. Daikin was in 2013 de eerste fabrikant die R32 gebruikte in een lucht-lucht-warmtepomp in Europa. Nu zetten we volledig in op R32, omdat we geloven dat dit koelmiddel met een GWP van 675 veel toekomstpotentieel bezit. Daarnaast heeft het ook een hoge efficiëntie, waardoor er minder koelmiddel nodig is. Zo kunnen we nu voor een gelijkaardig toestel met vroeger R410A en nu R32 het CO2-equivalent met 75% verminderen. Het CO2-equivalent heeft een belangrijke invloed op onder meer de periodieke lekcontrole. Volgens de nieuwe F-gassenwetgeving wordt periodieke lekcontrole verplicht vanaf 5 ton CO2-equivalent. Dit komt overeen met 2,4 kg R410A of 7,4 kg R32. Een hemel van verschil. Bovendien kunnen de bestaande leidingen voor R22, R407C of R410A hergebruikt worden.”Als R32 zo zaligmakend is, waarom werd het dan nog niet eerder gebruikt? Jan Stozicky: “Het werd al eerder gebruikt, en meer dan de installateurs denken! R410A (GWP 2.088) is namelijk een blend van 50% R125 (GWP 3.500) en 50% R32 (GWP 675). Toen Daikin jaren geleden resoluut koos voor R410A was dit onder andere door de gunstige ther-modynamische eigenschappen van R32. Nadeel is de ontvlambaarheid, daarom werd R125 erbij gehaald. Met welke factoren wordt rekening gehouden bij de keuze voor een koelmiddel? GWP, energieverbruik, klimaatverandering, veiligheid, be-schikbaarheid en duurzaamheid. Het zou dus eigenlijk voor de hand liggen

dat je voor natuurlijke koelmidde-len kiest, maar helaas vertonen ze allemaal belangrijke nadelen. R32 combineert energie-efficiëntie met een laag GWP, en behoort volgens de huidige, minder strenge normen inzake ontvlambaarheid, tot klasse 2L volgens ASHRAE34 en ISO817, wat staat voor een lage ontvlambaarheid. Daikin gelooft in R32, en net zoals het geval was met R410A verwachten we dat de markt zal volgen.”

I www.daikin.eu

Daikin ontwerpt en ontwikkelt zijn toestellen voor de Europese markt in Europa. Geen techno-logie die komt overgewaaid uit het verre oosten, maar custom made voor Europa.Patrick Crombez, Daikin Europe

Daikin heeft voor de Bluevolution-range gekozen voor R32, omdat we geloven dat dit koelmiddel met een GWP van 675 veel toekomstpotentieel bezit.Jan Stozicky, Daikin Pilzen

32

cool&comfort

Op dit moment worden ventilato-ren in luchtbehandelingskasten vaak indirect (met behulp van

een snaaraandrijving) aangedreven door asynchroon motoren. Dit soort op-lossingen neemt veel ruimte in beslag. Daar komt nog bij dat, vanwege slijtage, onderhoud nodig is. Denk hierbij bij-voorbeeld aan de poelies, de V-snaar en aan de lagers die een beperkte levens-duur hebben en dus regelmatig vervan-gen dienen te worden. Bovendien is dit concept niet ideaal wat betreft hygiëne, aangezien het schuren van de snaar een schadelijk effect kan hebben op de luchtkwaliteit. Een ander nadeel van een conventioneel systeem is dat de regel-baarheid te wensen overlaat. Met een niveau tussen 20% en 70% (afhankelijk van het asvermogen) voldoet het ren-dement van de asynchroon normmotor niet aan de hedendaagse eisen. Een goede regelbaarheid van conventionele systemen kan alleen verwezenlijkt wor-den wanneer er gebruik wordt gemaakt van kostbare frequentieregelaars.

direct aangedreven eC-ventilatorenGezien deze factoren zijn direct aan-gedreven EC-ventilatoren een perfect passend alternatief. EC-motoren hebben dezelfde voordelen als DC-motoren, kunnen net zo eenvoudig aangestuurd worden en behouden een efficiëntieniveau tot 90%. Behalve hoge efficiëntie, is een ander voordeel de reductie van warmteontwikkeling, wat een positief effect heeft op de levensduur van de lagers. Een ander

argument om te kiezen voor direct aangedreven EC-ventilatoren is het externe rotorontwerp. De elektrisch gecommutteerde motor en waaier zijn direct in de behuizing geïntegreerd, waardoor de ventilator compact blijft en de benodigde installatieruimte ver-mindert. Een snaaraandrijving tussen de motor en ventilator of een frequen-tieregelaar zijn niet nodig. Dankzij de EC-technologie zijn nieuwe luchtbe-handelingskasten compacter en dus is er minder installatieruimte vereist. Toch is het ook mogelijk om energie-besparende technologie toe te passen in bestaande ontwerpen. Retrofitting, met andere woorden, oud vervangen door energie-efficiënt, is geen pro-bleem, zoals ebm-papst bewijst met de nieuwe RadiFit-productrange.

energiebesparende technologie in de behuizingDe dubbel aanzuigende centrifugaal-ventilator met achteruit gebogen waaier in de slakkenhuisbehuizing is ontworpen als een energiebesparende totaaloplossing voor allerlei toepas-

NIeuwe eC-veNtIlatOreN vOOr retrOfIttING vaN CONveNtIONele veNtIlatOreN IN aIrCONDItIONINGsystemeNeen makkelijke manier om ‘oud’ uit te wisselen met ‘hoog efficiënt’

Een compacte unit is eigenlijk voor alle ventilatie- en airconditioningtoepassingen gewenst. De benodigde installatieruimte houdt men het liefst zo klein mogelijk. Ook energie-efficiëntie is een belangrijk aspect, bijvoor-beeld om te voldoen aan de Ecodesign-eisen. Moderne ventilatoren met de energiebesparende EC-technologie worden hierdoor uitermate interessant: niet alleen voldoen de compacte ventilatoren aan de huidige én toekomstige eisen, ze overtreffen deze al ruimschoots. Voor zowel het milieu als de klant heeft dit voordelen, te meer omdat de nieuwe ontwerpen eenvoudig uitge-wisseld kunnen worden met de oude, conventionele ventilatoren. De afmetingen komen overeen met de standaard inbouwmaten, waardoor het installeren of vervangen van conventionele ventilatoren kinderspel is. D O O R D O O R t i j s D e B R u i n e n D e n i s e s t e e n B a K K e R s , e B M - pa p s t B e n e l u x B .V.

De dubbel aanzuigende centrifugale ven-tilator met achteruit gebogen waaier in de slakkenhuisbehuizing.

De elektrische aan-sluitingen kunnen zowel links of rechts van de behuizing bevestigd worden.

33

cool&comfort

[ r e p o r ta g e ]

singen in ventilatie- en airconditioning-technologie. Afhankelijk van de maat, zijn deze EC-ventilatoren geschikt voor luchtdebieten tot 10.000 m³/uur per ventilator. Dankzij de ultra-efficiënte GreenTech EC-motoren, werken deze ventilatoren zeer efficiënt in hogedruk-bereik. Zowel de aerodynamisch geopti-maliseerde schoepen van de waaier als de slakkenvormbehuizing spelen hier een belangrijke rol in. Het uiteindelijke effect is een reductie in energieverbruik. Praktijktests hebben bewezen dat 40% besparing ten opzichte van conventi-onele systemen met dezelfde luchtca-paciteit mogelijk is. Dankzij geluidloos commutteren en dynamisch balanceren van de waaier-motor werken de venti-latoren extreem stil. Dit vermindert de belasting van de lagers, waardoor de levensduur wordt verlengd. Deze kenmerken bieden voordelen in verschillende toepassingen, bijvoor-beeld in compacte luchtbehandelings-kasten die de warmte gebruiken van de uitblaaslucht om de inkomende lucht te verwarmen. Om dit te doen, voeren de ventilatoren de lucht door de warmtewisselaar en daarna door de in- en uitblaaskanalen. Compacte, energie-efficiënte EC-ventilatoren met geïntegreerde toerenregeling zijn hier bij uitstek geschikt voor, met name als je kijkt naar de strenger

wordende energievereisten. Dit geldt ook voor centrale luchtbehandelings-kasten, waar de ventilatoren de lucht zowel door filters, warmtewisselaars of bevochtigers en ontvochtigers als door het kanalenwerk moet voeren, waarbij hier ook het drukverlies moet worden gecompenseerd. Tegelijkertijd moet de kast zo compact mogelijk zijn en vraaggestuurde ventilatie voor meerdere ruimtes bieden. Ventilatoren moeten echter ook aan soortgelijke eisen in industriële toepassingen voldoen, bijvoorbeeld voor generator-koeling. In dit geval wordt er lucht uit de omgeving door smalle kanalen naar de generator geblazen – dat is waar de ventilatoren op hun best zijn: dankzij de geïntegreerde toerenregeling kan de temperatuur constant gehouden worden, onafhankelijk van de belasting en warmte die daarbij gegenereerd wordt. En aangezien deze regelelektro-nica al geïntegreerd is in de ventilator, neemt deze zelfs nog minder ruimte in.

modulair systeem met flexibele aansluitingsopties Bij de montage van EC-ventilatoren kunnen eenvoudig aanpassingen uitgevoerd worden in functie van verschillende situaties. De bevestiging is variabel voor de maten 250 tot 400 mm. Maten 310, 355 en 400 zijn ook beschikbaar met een speciaal frame voor bevestiging. Ook is er gedacht aan de flexibiliteit wat de elektrische aansluiting betreft: die kan zowel links of rechts van de behuizing bevestigd worden. De EC-ventilatoren worden geleverd als praktisch plug-and-playtotaalpakket, inclusief behuizing en direct klaar voor gebruik. Speciaal ontworpen voor verschillende netaan-sluitingen, waaronder 50 Hz en 60 Hz, zijn ze toepasbaar over de hele wereld.

I www.ebm-papst.nl

Specifieke toepassingen voor de RadiFit zijn compacte luchtbehandelingskasten(a), centrale luchtbehandelingskasten(b) en generatorkoeling(c). (Foto’s: ebm-papst)

Zoals in de bovenste illustratie te zien is, heeft de RadiFit EC-ventilator een compact design, in vergelijking met een snaaraangedreven ventilator met frequentieregelaar zoals die in de onderste illustratie te zien is.

a b c

34

cool&comfort

“Natuurlijke koudemiddelen hebben toekomst, daar valt niet aan te ontko-

men”, vertelt Gert van Vugt, Hoofd Techniek & Projecten Koudetechniek bij Coolmark. “Eindgebruikers zullen het niet langer pikken dat hun instal-lateurs hen niet degelijk voorlicht over de toekomst van de chemische koudemiddelen. En waarom zouden de installateurs niet actiever de markt optrekken om te waarschuwen voor de nadelen van chemische koudemid-delen, en specifiek die met een hoog GWP? Coolmark organiseert regel-matig infodagen rond wetgeving, en telkens opnieuw is de meest opval-lende vaststelling dat er nog heel wat onwetendheid bestaat. Deze lacune willen we wegwerken.”Als ultieme bewijs dat Coolmark zelf sterk gelooft in natuurlijke koudemid-delen, brengt de importeur/fabrikant

onder eigen label een lijn propaanchil-lers op de markt. Waarom propaan? “Propaan of R290 heeft vooreerst een erg laag GWP van 3. Volgens NEN-EN378-1, de norm die de veiligheids- en milieueisen voor koelsystemen en warmtepompen bevat, behoort propaan tot de veiligheidsklasse A3, dus met een lage giftigheid (A) en een hogere brandbaarheid (3). Dit laatste betekent dat er vanwege de hogere brandbaarheid enkele voorzorgsmaat-regelen moeten worden getroffen om het explosiegevaar tot een minimum te beperken, maar een beetje vakman laat zich hierdoor niet afschrikken.”

voordelen van propaanHiertegenover staan dan weer be-langrijke voordelen van propaan: niet kritisch met metalen, lage koude-middelmassastroom (en dus minder energieverbruik), lage drukvallen in

de leidingsystemen, de werkdruk is vergelijkbaar als bij R22, goede ther-modynamische eigenschappen, hoog enthalpieverschil aan verdampings-zijde, uitstekende warmteoverdracht in de warmtewisselaar, lage persgas-temperaturen, een hoog kritisch punt en vooral een veel betere COP dan met R404A en R507, twee koudemiddelen die trouwens vanaf 2020 niet meer mo-gen worden toegepast in nieuwbouw.

wisselwerking en kennisoverdrachtDe luchtgekoelde propaanchillers zijn ontworpen voor buitenopstelling. Ze kunnen zowel voor klimaat-, koel- als vriestoepassingen worden gebruikt, wat belangrijke voordelen oplevert op het vlak van logistiek en service. “De propaanchillers worden door de twee afdelingen Koudetechniek en Klimaat-techniek gebruikt, wat de wisselwer-king en de kennisoverdracht alleen maar ten goede komt.”“De chiller is compact gebouwd rondom een frame van aluminiumpro-fielen waarop ook de compressoren gebouwd zijn. Standaard zijn dit semi-hermetische Dorin-zuigercompresso-ren, maar op vraag van de installateur kunnen er compressoren van een andere fabrikant worden geplaatst (Bitzer, Frascold) waarmee de instal-lateur meer vertrouwd is.”

De F-gassenwetgeving verplicht fabrikanten en impor-teurs van koelinstallaties en -componenten tot nieuwe ontwikkelingen. Verminderen van de koudemiddel-inhoud en verhogen van de energie-efficiëntie staan hoog op de agenda, maar helemaal in de spotlights komen de koudemiddelen met een laag GWP, en dan met name de natuurlijke koudemiddelen. D O O R R u D y g u n s t

COOlmarK zet IN Op NatuurlIjKe KOuDemIDDeleN met eIGeN lIjN prOpaaNChIllers

Coolmark-propaanchiller op het dak bij de koel-technische praktijkopleider PTC+ in Ede.

Rechts: De wateraansluiting van de propaanchiller.

35

cool&comfort

[ r e p o r ta g e ]

geluidsisolatieHet leidingwerk en alle onderdelen die door trillingen kunnen worden beschadigd, zijn met beugels met een rubberen laag bevestigd. De chiller wordt geleverd inclusief rubberen op-stelvoeten die individueel in hoogte verstelbaar zijn. Het koeltechnische deel van de installatie is afgescheiden van het elektronische gedeelte door een interne geluidsisolerende geslo-ten behuizing.De verdamper is een gesoldeerde platenwarmtewisselaar vervaardigd uit RVS316. Bij uitvoeringen met meerdere compressoren is er een platenwarmtewisselaar per koelcircuit. De efficiënte axiaalventilatoren van Ziehl Abegg vallen op door hun lage geluidsniveau. De condensor is een hoogefficiënte aluminium micro-kanaal luchtgekoelde condensor van de Spaanse fabrikant Climetal met een beperkte koudemiddelinhoud.“De koelcapaciteit wordt geregeld met een elektronische regelaar van Carel. Aangezien Coolmark ontstaan is als importeur van Danfoss, hebben we een uitgebreide kennis in huis over regelapparatuur, incluis onze eigen geluidsdichte testruimte. Als een rege-ling niet goed functioneert, dan zullen we die niet alleen herstellen, maar ook onderzoeken wat de oorzaken zijn om te vermijden dat het defect zich herhaalt. Dit betekent dat we ook de regelapparatuur van andere chillers kunnen herstellen en/of vervangen.”

De standaardrange bestaat uit een complete reeks units die zijn uitgevoerd met 1, 2, 3 of 4 semi-hermetische zuigercompressoren: blokmodules voor kleine capaciteiten (max. 176 kW), V-modules voor grote capaciteiten (max. 656 kW), aangevuld

met minimodules tot 60 kW, waarbij alle units configureerbaar zijn volgens de wensen van de klant.

f-gassenwetgevingEr zijn verschillende voordelen bij direc-te expansie in vergelijking tot indirecte expansie. Zo is er vooreerst een kleinere koudemiddelinhoud nodig, waardoor gemakkelijker kan worden voldaan aan de nieuwe F-gassenwetgeving, er in de verwerkingsruimte geen koudemid-del is en er minder kans op lekkage ontstaat. Minder koudemiddel heeft ook een positief effect op de kostprijs. Bij indirecte systemen is de nauwkeu-rige temperatuurregeling eenvoudiger en is het eenvoudiger om een klein temperatuurverschil te handhaven. Er is mogelijkheid tot buffering om de installatie stabieler te laten draaien en om de deellasten op te vangen. Bij een direct systeem is het leidingwerk een-voudiger en er is extra energie door een tussentrap, maar met 2,5% valt dit wel mee als je in ruil een hogere efficiëntie en dus beter COP krijgt.“We zijn bijzonder trots op wat we hebben gerealiseerd”, besluit Gert van Vugt. “Met onze eigen propaanchillers

hebben we niet alleen toestellen met een bijzonder hoog kwaliteitsniveau ontworpen, maar tegelijk hebben we andere voordelen meegenomen in dit project. Dankzij de Europese fabrica-tie is er een rechtstreekse lijn met de fabriek voor klantspecifieke aanpas-singen én een doeltreffende, snelle ondersteuning. De chillers vormen een perfecte aanvulling op ons bestaande aanbod, waardoor we nu nog beter geplaatst zijn om onze klanten bij te staan. Het is bovendien een product dat geschikt is voor zowel Koel en Kli-maat als Koel en Comfort. En ten slotte is er het natuurlijke koudemiddel pro-paan. Hiermee kunnen de installatie-bedrijven volop inzetten op de grote vervangmarkt van koelinstallaties die gebruikmaken van een koudemid-del met een hoog GWP en waarvoor er door de F-gassenwetgeving niet langer plaats is. Met de Coolmark-propaanchiller kan de installateur aan de eindgebruiker een koelinstallatie aanbieden die duurzaamheid en energie-efficiëntie combineert met vele jaren gemoedsrust.”

I www.coolmark.nl

De luchtgekoelde Coolmark-propaanchiller is uitgerust met

een semi-hermetische Dorin-zuigercompressor.

Coolmark organiseert regelmatig infodagen rond wetgeving, en telkens opnieuw is de meest opval-lende vaststelling dat er nog heel wat onwetend-heid bestaat. Deze lacune willen we wegwerken. Gert van Vugt, Hoofd Techniek & Projecten Koudetechniek Coolmark

36

cool&comfort

De verlaging van het totale CO2-equivalent binnen de EU, het zogenoemde ‘phase-down-

scenario’, vormt een grote uitdaging voor de sector van de koudetechniek en de klimaatbeheersing. Om de zeer ambitieuze doelstellingen te bereiken, moet het gemiddelde GWP van alle gebruikte koudemiddelen, dat nu ca. 2.200 tot 2.300 bedraagt, tot onder 500 zakken.Dit maakt duidelijk waarom het uitermate belangrijk is om nu al kou-demiddelen met een zo laag mogelijk GWP te gebruiken. Hiervoor worden naast de natuurlijke alternatieven CO2, NH3 en propaan ook syntheti-sche koudemiddelen en koudemid-delmengsels aangeboden. Deze zo-genoemde low GWP-koudemiddelen en -koudemiddelmengsels vertonen echter deels zeer hoge temperatuur-verschuivingen van wel 8 K.Temperatuurverschuivingen treden in het algemeen op bij alle koude-

middelen van de 400-reeks, dus ook bij R-404A. Hier is de verschuiving echter zo klein dat ze tot nu toe in de praktijk niet in aanmerking werd genomen. R-404A werd zodoende bij het ontwerp van de componenten als een quasi azeotropisch mengsel of een zuivere stof beschouwd.Met de grote temperatuurverschui-vingen van de nieuwe mengsels, bijvoorbeeld: R-407F, R-448A, R-449A en R-452A stelt zich natuurlijk ook de vraag welke invloed deze koudemid-delen hebben bij het kiezen van verdampers en condensors.Op dit onderwerp wordt in dit gespe-cialiseerde artikel verder ingegaan. Het moet planners, installatiebou-wers en praktijkmensen op een zo aanschouwelijk mogelijke manier in contact brengen met de effecten van de temperatuurverschuiving op de warmtewisselaars, en beperkt zich daarom tot de noodzakelijke aspecten.

Verwijzingen naar of commentaren op de theorie worden daarom alleen gebruikt waar ze absoluut noodzake-lijk lijken voor een goed begrip.

1. Beginselen1.1. Azeotropische koudemiddel-mengselsHet woord azeotropisch komt uit het Grieks: a- betekent ‘niet’, zeo- staat voor ‘kokend’ en tropos voor ‘kering’. Met azeotropisch wordt dus altijd een mengsel van minstens twee stoffen aangeduid, waarvan de dampfase dezelfde samenstelling heeft als de vloeistoffase. Een azeotropisch meng-sel gedraagt zich dus als een zuivere stof en vertoont dan ook geen tem-peratuurverschuiving.Afbeelding 1 toont dit gedrag in het log p-h diagram. We zien hoe het kook- en dauwpunt op dezelfde iso-thermen liggen. Of anders uitgedrukt: de isothermen lopen in het tweefa-sengebied parallel met de isobaren.

Gezien dit gedrag moeten er bij het ontwerp van de warmtewisselaars in vergelijking met eencomponent-koudemiddelen geen bijzondere aspecten in acht worden genomen. Bij het gebruik van zeotropische koudemiddelmengsels is dit echter helemaal anders.

ONtwerp vaN verDampers eN CONDeNsOrs vOOr KOuDemIDDel-

meNGsels met eeN GrOte temperatuurversChuIvING (Deel 1)

De nieuwe F-gassenverordening (EU nr. 517/2014) is sinds 1 januari 2015 van kracht. Het is de bedoeling van deze verordening om de klimaatverandering te vertragen, door de CO2-emissies die worden veroorzaakt door F-gassen (en daartoe behoren alle synthetische koudemiddelen) tot in 2031 drastisch te verminderen. D O O R M i c h a e l F R e i h e R R

Afbeelding 1: Azeotropisch koudemiddelmengsel of eencomponentkoudemiddel in het log p-h diagram.

37

cool&comfort

[ t e c h n I e k ]

1.2. Zeotropische koudemiddel-mengselsDe samenstelling van vloeistof en damp in zeotropische mengsels, vaak ook ‘niet-azeotropische mengsels’ genoemd, is in het tweefasengebied altijd verschillend. De oorzaak daarvan ligt in de sterk uiteenlopende kook-temperaturen van de afzonderlijke componenten – zie ook Tabel 1.

Tabel 1: Samenstelling van het koudemid-del R-449A.

Al verdampen alle afzonderlijke com-ponenten tegelijk, toch zal de com-ponent met het laagste kookpunt in veel sterkere mate verdampen dan de overige componenten met een hoger normaal kookpunt (NKP). Dit zorgt er-voor dat de component met het klein-ste NKP als eerste volledig verdampt is, terwijl alle overige componenten verder blijven koken. Aangezien hun kookpunten nu eenmaal hoger liggen, stijgt de gemiddelde verdampings-temperatuur bij het doorlopen van het tweefasengebied, zoals in Afbeelding 2 is getoond, gestaag.

Zodoende ligt de temperatuur aan het eind van het tweefasengebied van een verdamper, de zogenaamde dauwpunttemperatuur (dew point), altijd boven de verdamper-ingangs-temperatuur. Bij de condensor verloopt het ook zo, maar wordt het tweefasengebied in de omgekeerde richting doorlopen. Daardoor is de temperatuur van het koudemiddel aan de uitgang van een condensor (kookpunttemperatuur) steeds lager dan aan zijn ingang (dauwpunttem-peratuur).Dit fenomeen wordt temperatuurver-schuiving genoemd en vraagt om bij-

zondere aandacht bij het ontwerpen van verdampers en condensors.

2. invloed van de temperatuur-verschuiving2.1. Invloed van de temperatuur-verschuiving op de condensorWe nemen als voorbeeld een conden-sor met een nominaal vermogen van 10,2 kW met R-404A als koudemiddel. De technische gegevens van deze condensor zijn in Tabel 2 gedeeltelijk weergegeven. Hier moet erop worden gewezen dat het opgegeven vermo-gen van 10,2 kW betrekking heeft op

de condensatietemperatuur van 45°C gerelateerd aan de ingang van de condensor (= dauwpunttemperatuur of begin van de condensatie). Met een luchtingangstemperatuur van 35°C is deze condensor op een ∆TL1van 10 K ontworpen.

Als deze condensor met het koude-middel R-449A werkt, geeft de controleberekening een ander beeld (zie Tabel 3). Door de grotere tempera-

Tabel 2: Voorbeeldcondensor voor werking met R-404A.

Tabel 3: Voorbeeldcondensor voor werking met R-449A.

Massa- Normaal percentage kookpunt in % in °C

R-32 24,3 -52R-125 24,7 -48R-1234yf 25,3 -30R-134a 25,7 -26

Condensor gCHC rd 040.1/12-45 ui: 0000025m

Capaciteit 8.5 kW koudemiddel R449A

Heetgastemp. 75.0°C

Luchtdebiet 7084 m3/h Begin van de condensatie 45.0°C

Luchtintrede 35.0°C Condensaatuittrede 39.1°C

Opstellingshoogte 0 m Heetgasvolumestr. 1.99 m3/h

Luchtsnelheid 3.3 m/s Massastroom 161 kg/h

K-Waarde 38.58 W(m2K) Drukverlies 0.19 bar / 0.41 K

Condensor gCHC rd 040.1/12-45 ui: 0000025m

Capaciteit 10.2 kW koudemiddel R404A

Heetgastemp. 75.0°C

Luchtdebiet 7084 m3/h Begin van de condensatie 45.0°C

Luchtintrede 35.0°C Condensaatuittrede 43.1°C

Opstellingshoogte 0 m Heetgasvolumestr. 2.23 m3/h

Luchtsnelheid 3.3 m/s Massastroom 235 kg/h

K-Waarde 38.97 W(m2K) Drukverlies 0.31 bar / 0.65 K

Afbeelding 2: Zeotropisch koudemiddel-mengsel in het log p-h diagram.

38

cool&comfort

tuurverschuiving van R-449A daalt de temperatuur van het koude- middel aan de uitgang van de con-densor duidelijk. Hierbij gaat het dus niet om een onderkoeling van het koudemiddel!Dit geeft als resultaat een lager ge-middeld temperatuurverschil ∆Tm en zodoende een ca. 17% lager vermo-gen in vergelijking met de werking met R-404A. Deze berekeningsme-thode volgens de dauwpunttem-peratuur is volgens EN 327 volledig correct, maar leidt bij koudemiddelen met een grote temperatuurverschui-ving wel tot vertekeningen bij het kiezen van de ‘juiste condensor’.

Om de oorzaken hiervan te onderzoe-ken, bekijken wij eerst het warmte-transport in een R-404A-condensor in zuivere tegenstroom, getoond in

Afbeelding 3. Hierbij dient te worden opgemerkt dat het in werkelijkheid meestal om kruistegenstroom gaat. De verhoudingen zijn echter gemak-kelijker duidelijk te maken bij het ideaal van de zuivere tegenstroom. Om het nog eenvoudiger te maken, wordt de condensor zonder onder-koeling van het koudemiddel en eerst ook zonder drukverlies van het koudemiddel bekeken.

De weergave in Afbeelding 3 neemt de temperaturen van de voorbeeld-condensor over uit Tabel 2. Het temperatuurverloop van het koude-middel door de condensor is als een rode lijn weergegeven. Eerst wordt het hete gas gekoeld, daarna volgt de condensatie van het koudemiddel bij constante temperatuur. De luchttem-peratuur, in het diagram als blauwe

lijn weergegeven, stijgt in het verloop continu. De oppervlakte-integraal (blauw gearceerd vlak) tussen beide temperatuurverlopen vormt het gemiddelde temperatuurverschil. De algemeen bekende formule Q= k *A*∆Tm herinnert er nogmaals aan dat het gemiddelde tempera-tuurverschil ∆Tm in lineaire verhou-ding tot het warmtewisselaarsver-mogen Q staat. Neemt het verschil af, dan daalt het vermogen van een bepaalde warmtewisselaar in gelijke mate, en omgekeerd.In werkelijkheid zal er in een conden-sor echter altijd ook een drukverlies van het koudemiddel optreden. Drukverlies in de condensor betekent dat de druk aan de ingang van de condensor steeds hoger is dan aan de uitgang van de condensor. Deze omstandigheid leidt dan ook tot een verlaging van de condensortempera-tuur aan de condensoruitgang en zodoende ook tot een verkleining van het gemiddeld temperatuurverschil ∆Tm zoals in Afbeelding 4 als blauw vlak is weergegeven. Dit geldt zonder meer ook voor alle eencomponent-koudemiddelen of azeotropische koudemiddelmengsels.

De daling van de koudemiddel-uitgangstemperatuur met 0,5 K doet het gemiddelde temperatuurverschil met ca. 2% dalen. Een effect dat in de praktijk kan worden genegeerd of kan worden meegenomen in ther-modynamisch rekenende ontwerp-programma’s, maar dat het effect van een dalende condensortemperatuur aan de condensoruitgang principieel verduidelijkt.

Afbeelding 3: Ideale condensor met eencomponentkoudemiddel in zuivere tegenstroom.

Afbeelding 4: Reële condensor met zeotropisch koudemiddel-mengsel in zuivere tegenstroom.

39

cool&comfort

[ t e c h n I e k ]

De temperatuurverschuiving van zeotropische koudemiddelmengsels werkt immers op dezelfde wijze als de drukval in de condensor, aange-zien, zoals in Afbeelding 2 getoond, de kooktemperatuur altijd onder de dauwpunttemperatuur ligt. Zodoen-de wordt door de temperatuurver-schuiving van het koudemiddel het gemiddelde temperatuurverschil ver-der beperkt (Afbeelding 4, lichtgroen vlak). Het paars gearceerde vlak stelt het overblijvende en effectief bruik-bare temperatuurverschil voor de warmteoverdracht voor, na aftrek van alle verliezen.

tussentijds besluitDe temperatuurverschuiving van zeo-tropische koudemiddelmengsels leidt tot kleinere temperatuurverschillen aan de condensor. Het condensorver-mogen daalt.Gebeurt het ontwerp aan de hand van de dauwpunttemperatuur, dan moeten de condensors in vergelijking met koudemiddelen zonder tempera-tuurverschuiving groter worden.Dit leidt ten slotte tot lagere conden-satiedrukwaarden, wat een positief effect kan hebben op de efficiëntie van de hele koude-installatie.

2.2. Invloed van de temperatuurver-schuiving op de verdamperEen grote temperatuurverschuiving heeft natuurlijk ook effecten op de verdamper van een koude-installatie. Voordat we de oorzaken hiervan uit-leggen, zullen we eerst de uitwerkin-gen als voorbeeld weergeven.We zijn op zoek naar een verdamper met een vermogen van ca. 22 kW voor een NK-toepassing van on-verpakte levensmiddelen bij een kamertemperatuur van +6 °C. Als koudemiddel zal R-404A worden gebruikt. Aangezien de verdamper in het voorbeeld met een elektronisch injectieventiel moet worden bediend, wordt een oververhitting van 5K en een DT1= tL1-t0 van 8 K aangeno-men. De luchtkoeling moet wegens

de vochtgevoelige waren tot ca. 4 K begrensd worden. Daarom wordt een verdampingstemperatuur t0 van 0 °C en een luchtingangstemperatuur tL1 van +8 °C nagestreefd.De ontwerpsoftware berekent een passende verdamper waarvan de technische gegevens in Tabel 4 zijn getoond. Het vermogen bedraagt 21,8 kW en wordt bij een verdam-pingstemperatuur van ± 0,0 °C bereikt. De afkoeling van de lucht met 4,1 K leidt tot een ontvochtings-capaciteit van 3,38 kg/uur.

Wordt dezelfde verdamper met het koudemiddel R-449A berekend, dan verkrijgt men technische gegevens zoals in Tabel 5 getoond. Het toestel-vermogen ligt met 27,5 kW ca. 20% hoger in vergelijking met de werking met R-404A.

Oppervlakkig bekeken, zou nu de indruk kunnen ontstaan dat verdam-

pers bij gebruik van zeotropische koudemiddelmengsels kleinere op-pervlakken bij gelijk vermogen nodig hebben en zodoende aanzienlijk gun-stiger in aankoop zouden zijn.Kijkt men beter, dan valt echter op dat de ontvochtingscapaciteit van de R-449A-verdamper meer dan het dubbele van de R-404A-verdamper bedraagt! De oorzaak hiervan is de grotere luchtkoeling (+0,6 K) en de gemiddeld 0,9 K lagere temperatuur van het warmtewisselaaroppervlak (hier niet op de beknopte gegevens-bladen te zien).De achterliggende redenen moeten opnieuw met behulp van de diagram-men voor de temperatuurverhoudin-gen in zuivere tegenstroom worden toegelicht.De temperatuurverhoudingen in een ‘ideale’ verdamper, die werkt met een eencomponentkoudemiddel, zijn in Afbeelding 5 weergegeven. ‘Ideaal’ betekent dat het drukverlies door het

Tabel 4: Voorbeeldverdamper voor werking met R-404A.

Tabel 5: Voorbeeldverdamper voor werking met R-449A.

verdamper (dX) gaCC rX 050.1/2-70.a-1820867P

Capaciteit 21.8 kW koudemiddel R404A

Opp. reserve 0.1 % Evaporation temp. (dew point) 0.0°C

Luchtdebiet 13360 m3/h Oververhitting 5.0 K

Luchtsnelheid 2.7 m/s

Lucht intrede 8.0°C 72 % Begin van de condensatie 45.0°C

Lucht uittrede 3.9°C 91 % Onderkoeltemp. 44.7°C

Luchtdruk 1013 mbar

Condensaat 3.38 kg/h Massastroom 788 kg/h

K-Waarde 49.86 W(m2K) SHR 89.3 %

verdamper (dX) gaCC rX 050.1/2-70.a-1820867P

Capaciteit 27.5 kW koudemiddel R449A

Opp. reserve -0.1 % Evaporation temp. (dew point) 0.0°C

Luchtdebiet 13360 m3/h Oververhitting 5.0 K

Luchtsnelheid 2.7 m/s

Lucht intrede 8.0°C 72 % Begin van de condensatie 45.0°C

Lucht uittrede 3.3°C 91 % Onderkoeltemp.: 40.5°C

Luchtdruk 1013 mbar

Condensaat 7.13 kg/h Massastroom 738 kg/h

K-Waarde 51.84 W(m2K) SHR 82 %

40

cool&comfort

[ t e c h n I e k ]

toestel verwaarloosbaar is. Het is goed te zien dat de koudemiddeltempera-tuur (rode lijn) op ieder punt in het tweefasengebied dezelfde is. De lucht-temperatuur (blauwe lijn) neemt in het begin sterk af en oververhit daarbij de koudemiddelstroom die uit de ver-damper komt. Het bereik tussen beide lijnen stelt, zoals bij de condensor, ook het gemiddelde temperatuurverschil voor (lichtblauw gearceerd vlak).

Natuurlijk veroorzaakt elke verdam-per in werkelijkheid een drukverlies in

het koudemiddel. Zoals in Afbeelding 6 weergegeven, stijgt door het druk-verlies (weergegeven als blauw vlak) de temperatuur van het koudemiddel aan de verdamperingang. Dit leidt dan weer tot een kleiner tempera-tuurverschil (lichtgroen gearceerd vlak) en resulteert zodoende uitein-delijk in een iets kleiner vermogen van de verdamper.

Werkt de verdamper met een zeotro-pisch koudemiddelmengsel, dan is de koudemiddel-ingangstemperatuur aanzienlijk verlaagd in vergelijking met het ontwerp met een eencompo-nentkoudemiddel, aangezien volgens de norm de dauwpunttemperatuur maatgevend is voor het ontwerp van de verdamper en zodoende constant

gehouden wordt. Het koudemiddel moet dus met een lagere tempera-tuur in de verdamper binnenkomen, terwijl de dauwpunttemperatuur dezelfde moet blijven.Deze lage ingangstemperatuur leidt enerzijds tot een extra nuttig tempe-ratuurverschil (paars gearceerd vlak), wat resulteert in een hoger verdam-pervermogen, anderzijds echter ook tot een lagere oppervlaktetempera-tuur, die dan weer tot een aanzienlijk hogere ontvochting van de koelruim-telucht en uiteindelijk ook van het koelgoed leidt.

tussentijds besluitDe temperatuurverschuiving van zeotropische koudemiddelmengsels leidt tot grotere temperatuurverschil-len aan de verdamper. Het vermogen van de verdamper stijgt.Gebeurt het ontwerp aan de hand van de dauwpunttemperatuur, dan worden de verdampers in vergelijking met koudemiddelen zonder tempera-tuurverschuiving kleiner.Dit leidt bij de werking echter tot een grotere luchtafkoeling alsook lagere oppervlaktetemperaturen, wat dan weer tot een grotere ontvochting van de koelruimtelucht leidt.Dit effect heeft bijzonder negatieve uitwerkingen op de kwaliteit van on-verpakte, vochtgevoelige koelwaren in het normale koelbereik.

Het vervolg van dit artikel kunt u lezen in het volgende nummer van Cool & Comfort. In dit tweede deel zullen de resultaten van de bereke-ning met de gemiddelde tempera-tuur en de dimensionering van warmtewisselaars volgens de norm besproken worden.

I www.guentner.de

Afbeelding 5: Ideale verdamper met eencomponentkoudemiddel in zuivere tegenstroom.

Afbeelding 6: Reële verdamper met zeoptropisch koudemiddel-mengsel in zuivere tegenstroom.

Voor meer informatie: 033 - 247 78 00 www.western.nl info@western.nl

Koudwatermachines

• Capaciteit 7 – 1230 kW

• R290 / R1234ze

• Vrije koeling

• Warmteterugwinning

• Lage GWP-waarde

‘De toekomst kan

niet wachten’

CONTACTEER ONS...

Geluidsarme apparatuur - Zeer snel inzetbaar

Eigen transport

Alle toebehoren beschikbaar

Bel +32 93 627 487 of e-mail naar info@delta-temp.com

▪ AIRCO/ KOELING▪ INDUSTRIE & PROCESKOELING▪ VERWARMING▪ BOILERS▪ CHILLERS▪ KLIMAATKASTEN▪ ALLE ▪ ALLE TOEBEHOREN

■ VERHUUR■ VERKOOP ■ 24/7 SUPPORT & AFTER SALES

42

cool&comfort

In de meeste gevallen zorgt een lagedrukmeting voor de regeling of aansturing van de compressor. Het

is hier al duidelijk, eerst dient de druk te stijgen of te dalen vooraleer de compressor start, stopt of regelt. Men kan, in grotere installaties, anticiperen door de verbruikers in kaart te bren-gen en de regeling stabieler maken, toch blijft het een na-ijlende regeling. Drukken worden meestal bepaald door de omgevings- of procestempe-ratuur. Bij de condensor is dit vaak de buitentemperatuur, bij de verdamper de binnentemperatuur. Condensors zijn zelden uitgerust met een debiet-regeling, het gehele massadebiet dient te condenseren. De bepalende factor in massadebiet bij een (DX-)koelinstallatie is het expansieven-tiel. Het expansieventiel ‘regelt’ de oververhitting, niet meer, niet minder. De oververhitting wordt geregeld aan de hand van de openingsgraad van de doorlaat. Hoe hoger de oververhit-ting, hoe groter de doorlaat wordt. Hoe meer koelmiddel in de verdam-per, hoe efficiënter de verdamper, hoe groter het massadebiet, hoe hoger de lage druk. Zo eenvoudig is het.Het expansieventiel is dus zowat het meest belangrijke onderdeel van de in-stallatie! Toch wordt hier in de praktijk veel te weinig aandacht aan besteed.

Basistype expansieventielZonder in dit artikel het capillair in rekening te brengen, begint alles bij de keuze tussen inwendige of uitwendige drukvereffening. Inwen-dige drukvereffening (zonder extra aansluiting voor de lagedrukzijde) wordt enkel gebruikt bij verdampers met zeer lage interne weerstand (zon-der verdeelkop), de kleine vermo-gens dus. Een expansieventiel met inwendige drukvereffening meet de druk aan de ingang van de verdam-per en houdt dus geen rekening met de interne weerstand. De meting van de oververhitting kan flink afwijken bij verkeerde toepassing en is altijd te hoog! Expansieventielen met uitwen-

dige drukvereffening meten de druk aan de uitgang van de verdamper (extra aansluiting voor de lagedruk-zijde) en houden dus wel rekening met de interne drukval. De meting van de oververhitting ter hoogte van de verdamper is dan correct. Een expansieventiel met inwendige drukvereffening vervangen door een-tje met uitwendige drukvereffening zonder gebruik van de extra leiding werkt niet. Logisch toch? Toch komt dit vaker voor dan gedacht. Naast de keuze tussen inwendige en uitwendige drukvereffening is er de keuze tussen thermostatisch, elektro-nisch puls-modulerend, elektronische stappenmotor of een vlotter. Vlotters

waar ‘stureN’ we het reNDemeNt?

bIj De COmpressOr Of bIj het expaNsIeveNtIel?

Velen blijven steken bij de gedachte dat de compressor zorgt voor het rendement van een koelinstallatie. Niets is echter minder waar. De compressor is slechts het gevolg van het ontwerp en gebruik van de installatie. Een goede automotor met een slecht chassis, slechte overbrenging, ophanging, banden of aerodynamisch slecht koetswerk dient tot niets. In de koeltechniek is dit niet anders, het is het geheel dat telt en een installatie efficiënt maakt of niet. Uiteraard is er een verschil per type compressor, maar toch zien we in de praktijk dat dit zeer weinig uitmaakt (in functie van de toepassing weliswaar). D O O R j u R g e n B u c K i n x

Figuur 1: In- of uitwendige drukvereffening.

43

cool&comfort

[ t e c h n I e k ]

worden meestal gebruikt bij pomp-systemen of ‘near’ pompsystemen (met grote vloeistofafscheiders). In dit artikel gaan we in op de thermo-statische of elektronische expansie-ventielen.

welk type waarvoor?Om te beginnen is het belangrijk te weten dat elektronische expansie-ventielen niet automatisch zorgen voor een beter rendement, inte-gendeel. Een goed geselecteerd en afgeregeld thermostatisch expan-sieventiel levert een beter rende-ment op dan een niet afgeregeld elektronisch expansieventiel. Het is niet omdat een ventiel elektronisch is dat het niet dient afgesteld te wor-den in functie van het systeem. De stabiliteit van het systeem bepaalt de snelheid van de regeling, niet andersom. Een bijkomend voordeel van de elektronische versies is dat je ze vanop afstand kan bijregelen en monitoren. Ook kan je, indien je verder gebruikmaakt van alle andere regelapparatuur van dezelfde makelij (condensor-, compressor-sturing) zorgen voor optimalisatie van de installatie. Ook hier dient er benadrukt te worden dat afregeling en optimalisatie de nodige kennis vragen. Systemen optimaliseren niet vanzelf of via de standaardparame-ters van de regelaars.De selectie van de doorlaat is uiterst belangrijk. Een te grote doorlaat zorgt voor een onstabiele regeling, met ‘hunten’ tot gevolg. Een kleine aanpassing van de openingsgraad zorgt hier voor een groot effect op de inspuiting, een van de meest voorkomende oorzaken van vloei-stofslag.Een te klein expansieventiel zorgt voor een grotere oververhitting (bij vollast), maar regelt stabieler.Hou ook rekening met de verschil-

lende condensatietemperaturen. Hoe lager de condensatietempera-tuur (bij eenzelfde verdampingstem-peratuur), hoe lager het drukverschil over het expansieventiel, hoe lager het massadebiet, dus hoe lager het vermogen. De meeste producen-ten hebben vandaag erg goede software ter beschikking hiervoor. Onderkoeling van de vloeistof heeft een positief effect op de doorlaat, dus het massadebiet, waardoor het vermogen stijgt.In het algemeen kan men stellen dat een te kleine doorlaat minder schade berokkent en efficiënter werkt dan een te grote doorlaat. Hou ook rekening met de over-dimensionering. Een installatie overmatig overdimensioneren behoort tot het verleden: het zorgt voor inefficiëntie, een moeilijk stabiel te krijgen regeling en meer kans op vloeistofslag. Juist dimensioneren is de boodschap, en de toekomst. Data zijn vandaag veel makkelijker verkrijgbaar, maak er gebruik van!

oververhittingDe invloed van de oververhitting op het rendement van de koelinstallatie is enorm. Een grotere oververhitting heeft een directe negatieve impact op het energieverbruik. Dit is de reden waarom pompinstallaties of ‘near’ pompinstallaties efficiënter zijn. De oververhitting, en hierdoor de benutting van de verdamper, is optimaal.Op grafiek 1 (H-LogP) zien we het effect van oververhitting. Naast de oververhitting in de verdamper ontstaat er oververhitting in de zuigleiding, vloeistofafscheider…, maar vooral, bij gebruik van een hermetische of semi-hermetische compressor, in het compressorhuis. De gele zone toont de compressie-arbeid, wat resulteert in elektrisch verbruik. Oververhitting is, in verge-lijking met verdamping, niet nuttig voor het verdampingsproces en levert dus geen enkel voordeel op, naast bescherming van de compres-sor tegen vloeistofslag.

Grafiek 1: Oververhitting versus arbeid

44

cool&comfort

[ t e c h n I e k ]

Naast de arbeid bepaalt de overver-hitting ook de eindcompressietem-peratuur. Hoe hoger de eindcompres-sietemperatuur, hoe meer slijtage ter hoogte van de kleppen.Wanneer we dezelfde grafiek bij een grotere oververhitting bekijken (Grafiek 2), dan wordt onmiddellijk de impact op de arbeid van de compres-sor duidelijk. Indien deze oververhit-ting te wijten is aan de afregeling van het expansieventiel zorgt dit ook voor een lagere efficiëntie van de verdam-per (minder verdamping (latente warmte)). De eindcompressietem-peratuur loopt snel op tot kritische temperaturen voor olie en kleppen.Pompsystemen kunnen werken zonder of met een absoluut mini-mum aan oververhitting (Grafiek 3). Het is snel duidelijk, dit zorgt voor een energetisch efficiënt systeem. De eindcompressietemperatuur is ook veel lager dan in de andere gevallen. Oververhitting in de koelinstallatie zorgt dus enkel voor een negatieve impact op het verbruik. Een goede selectie en afregeling is zowat de meest belangrijke factor in een koel-installatie.

ConclusieDe focus op rendement en efficiëntie bij een DX-koelinstallatie dient niet gezocht te worden bij de compressor. Een van de belangrijkste onderde-len hierbij is het expansieventiel. Vloeistofslag is meestal te wijten aan een te groot of verkeerd geselec-teerd expansieventiel of doorlaat. In functie van de stabiliteit of verschil in snelheid van vraag naar vermo-gen (bijvoorbeeld snelkoeler) zijn er verschillende types expansieven-tielen op de markt. Informeer naar de mogelijkheden. Bereken zo goed mogelijk het gevraagde vermogen (vollast), zodat de installatie optimaal werkt. Angst voor vloeistofslag, dus de oververhitting wat groter regelen,

heeft een zeer negatieve impact op het energieverbruik van de installatie. Ervaring leert je het evenwicht tus-sen selectie en werking te bepalen. Meten (met kennis) is weten! Neem tijd voor de opstart, afregeling en parametrisatie van een installatie.

Deze instellingen bepalen trouwens mee de efficiëntie en levensduur van de installatie. U kunt uiteraard ook steeds een beroep doen op experten uit het vakgebied! I www.coolenergyconsult.be

Grafiek 2: Oververhitting versus arbeid met een grotere oververhitting.

Grafiek 3: Oververhitting versus arbeid met een absoluut minimum aan oververhitting.

Regelventi elen Elektrisch of pneumati sch Fail safe PN16-PN160 DN15-DN400 Staal of roestvrijstaalNiveauopnemersElektronische regelaars

Goed geregeld!

+31 (0)345 68 15 49, info@wijbenga.nl, www.wijbenga.nl

Natuurlijk de beste oplossing

meettoestellen bedienen via smartphone

Testo heeft een reeks van acht meettoestellen voor tech-nici HVAC, koeling of verwarming voorzien van een intuï-tieve bediening via de Smart Probes-app op smartphone. Deze laatste bestaat voor Android en iOS en heeft tal van functies: aflezen van de meetresultaten op smartphone of tablet, berekening van diverse temperaturen en debiet-berekening. Alle meetgegevens worden direct doorge-geven aan de app, waarna ze per e-mail kunnen worden doorgestuurd.

www.testo.nl

Packo Inox N.V. - Torhoutsesteenweg 154 - B-8210 Zedelgem (België)T. + 32 50 25 06 15 - F. + 32 50 20 07 52 - E. cooling@packo.com

www.packocooling.com

PACKO IJSWATERINSTALLATIES De betrouwbare oplossing voor het instant koelen met ijswater

Uw referentie voor proceskoeling in

grootkeukens - brouwerijen - industriële bakkerijen algemene voedingsindustrie

Expert in

proceskoeling

s m a r t c o o l i n g

T O O N A A N G E V E N D E C O 2 T E C H N O L O G I Evoor Koude-installaties en Warmtepompen Energiebesparend en MilieuvriendelijkADVANSOR is een internationaal opererende toonaangevende Deense fabrikant van duurzame koeling voor retail, industrie, voedselverwerking, chemie en ijsbanen. De door ADVANSOR ontworpen en geproduceerde koelsystemen gebruiken CO2 als enige koudemiddel. CO2 wordt gezien als het meest milieuvriendelijke koudemiddel. Advansor ontwikkelt alleen CO2 racks en heeft door deze specialisatie een uitzonderlijke expertise. Er zijn vandaag de dag ruim 2000 koelcentrales van ADVANSOR in bedrijf.Het zeer brede leveringsprogramma van 1,6 - 550 biedt toepassing voor de koelcel in de professionele keuken tot aan grote gekoelde magazijnen, ijsbanen en al ertussen zoals supermarkten, shops van tankstations. Bij centrales van het type “Sigma” bovendien AC en extra verwarming met warmtepomp voor winkel, kantine of kantoor.

compSUPER SIGMA “L 3+2X3” - Koelen, Vriezen, AC en warmtepomp op één rack! MT tot ca. 180 kW – LT tot ca. 50 kW – AC tot ca. 150 kW - zwaar industrieel kwaliteit

ADVANSOR A/S · Bautavej 1A · DK-8210 Aarhus · +45 7217 0174 · info@advansor.dk · www.advansor.dk Contactpersoon voor Vlaanderen & Nederland: Peter Staal · +31 70 335 93 82 · +31 6 52 89 53 26 · pes@advansor.dk

Contactpersoon voor Wallonië en Frankrijk: Darren Lacroix · +33 6 15 99 30 63 · dal@advansor.dk

100% milieuvriendelijk.Niet giftig en onbrandbaar.Één enkelvoudig toegepast koudemiddel.

Geen impact op opwarming van de aarde.Geen aantasting van de Ozon laag.Laag energieverbruik.

Toekomstbestendige oplossing.Vriezen, Koelen al dan niet gecombineerd.Veel opties zoals b.v. de chiller-module.

cool&comfort

47

Productnews

efficiënte warmteterugwinning-systemen

De nieuwe VRF-hydrokit en HR-multibox van Panasonic zijn niet alleen installatievriendelijk, maar ook energiezuinig, dankzij het gebruik van restwarmte. De ECOi Hydrokit produceert warm water op basis van de restwarmte van air-conditioningkoeling, die anders zou worden afgevoerd. Hiermee wordt een temperatuur van 45°C bereikt, die desgewenst in een elektrische boiler kan worden naverwarmd tot 65°C. De ECOi Hydrokit maakt deel uit van de Panasonic VRF-reeks, en is bijzonder goed uitgerust, met A-klasse pomp, ontluchtingsklep, stromingsschakelaar, overdrukven-tiel… De HR-multibox is beschikbaar met 4, 6 of 8 verbindingspoorten en levert meer installatiegemak. Zo kan het primaire koudemiddelcircuit aan beide zijden worden aangeslo-ten. Ook heeft de unit slechts één stroomaansluiting nodig. De HR-multibox kan worden geïntegreerd in uiteenlopende configuraties, met plaatsing achter de distributie-unit of voor een T-stuk.

www.aircon.panasonic.eu

ideale oplossing voor diep-vriesmagazijnen

Voor een beter rendement en meer onderhoudsvriendelijkheid, heeft Güntner het ontwerp van zijn geïso-leerde koelunits helemaal herzien. De nieuwe Thermostore is uitgerust met direct aangedreven EC-ventila-toren, en de interne lay-out van de componenten is geoptimaliseerd. De grote troef is het Easy Mainte-nance and Access System, waarvoor een patent is aangevraagd. Typisch is dat de ventilatoren op rails zijn gemonteerd, zodat ze gemakke-lijk kunnen worden uitgeschoven voor onderhoud of vervanging. Het toestel is ook voorzien van een grote toegangsdeur, interne verlichting, en alle onderdelen zijn vlot toegankelijk. Door het gebruik van direct aangedreven ventilatoren zijn er geen aandrijf-riemen meer die onderhoud nodig hebben. Deze geïsoleerde koelunits zijn breed inzetbaar, en kunnen buiten het eigenlijke koelmagazijn geplaatst worden, om opslagruimte te besparen. Ze zijn beschikbaar in vermogens van 20 tot 200 kW, en kunnen werken op natuurlijke en gefluoreerde koelmiddelen, of warmtetransportmedia zoals zout-oplossingen.

www.guentner.eu

intelligent koelen met Bitzer-condensoren

Bitzer heeft zijn aanbod Ecostar-con-densoren uitgebreid met de LHV5E-serie voor kleinere vermogens. Ze werken geluidsarm en erg efficiënt. Tegelijk wordt de LHV7E-serie van zes naar acht versies uitgebouwd. De Ecostar-reeks is voorzien van zuinige EC-ventilatoren met actieve PFC-bewaking. Het toerental kan traploos worden aangepast voor een optimale werking. De geïnte-greerde regeling stuurt daarbij zowel de ventilatoren als de compressor. De regelelektronica is voorbekabeld, wat tijd bespaart bij te montage op de werf. Het gamma omvat modellen voor R134a, R404A, R507A, R407A, R407C en R407F. Het gebruik van koelmiddelen met laag GWP, zoals R448A, R449A, R450A en R513A is al in de software voorzien, en kan op aanvraag worden toegepast. De Ecostar-condensoren kunnen wor-den aangestuurd via internet of een Modbus RTU. Bitzer heeft ook zijn gratis BEST-software aangepast voor de sturing van de LHV5E en LHV7E. Via een paswoordbeschermde con-troller is bediening via Bluetooth tot op 30 meter mogelijk. www.bitzer.de

cool&comfort

48

Productnews

ventilatorconvector voor plafondinbouw

Airconair, de exclusieve distributeur van Galetti in Nederland, introdu-ceert de Ductimax, een ventila-torconvector voor inbouw in het verlaagd plafond. Net als de overige ventilatorconvectoren van Gal-letti, kan ook de Ductimax uitgerust worden met modulerende EC-venti-latoren voor een laag geluidsniveau en verbruik. Dit toestel kan gecom-bineerd worden met hoog-aan-de-wandunits en cassettesystemen (ook voorzien van EC-motoren). Met aansluiting op een multifunc-tionele hoogrendementswater-warmtepomp ontstaat een compleet en energiezuinig systeem voor binnenklimaat, aangestuurd door de in huis ontwikkelde regeltechnieken Ergo en Evo.

www.airconair.com

energiebesparende eC-ventilatoren

Voor toepassingen waarbij de ventilator vaak wordt in- en uitge-schakeld, is het belangrijk dat het benodigde luchtvolume snel bereikt wordt. Daarvoor heeft ebm-papst Mulfingen een reeks EC-centrifugaal-ventilatoren met waaierdiameter 160-250 ontwikkeld. Deze reeks is energiezuiniger, en door de hoge vermogensdichtheid wordt een luchtstroom tot 3.000 m3/h bereikt met een opstarttijd van 3-4 seconden. De basis hiervoor is de GreenTech EC-motor van 0,75 kW. De geïntegreerde Power Factor Correction vermindert de harmonischen aanzienlijk, zodat meerdere ventilatoren probleemloos in parallel kunnen werken.

www.ebmpapst.nl

water-luchtwarmtepompen voor binnenopstelling

Airview Luchtbehandeling intro-duceert de Clivet Versatemp, een oplossing voor een water-lucht-warmte-pomp als buitenopstelling niet mogelijk is. Troeven zijn de stabiele werking, grote diversi-teit aan uitvoeringen en de hoge COP. Diverse modellen komen in aanmerking voor EIA-subsidiëring. De Versatemp-toestellen zijn leverbaar als console, laag-aan-de-wandmodel, of horizontaal model voor kanaalaansluiting. Ze zijn standaard uitgevoerd als omkeer-bare warmtepomp voor koelen en verwarmen. Het vermogen gaat van 1,3 tot 31,5 kW. De Versatemp kan worden gecombineerd met een gesloten watercircuit of bron, maar kan ook aangesloten worden op een waterleiding. Opties zijn een wandthermostaat, debietregelaar voor het waterverbruik en een GBS-module.

www.airview.nl

cool&comfort

49

Productnews

uitgebreid gamma supportsystemen

ALL AIR SYSTEMS, fabrikant van de ILP SUPPORT SYSTEMS, lanceert bin-nen het gamma de nieuwe ILP STRUT REGULATOR. Dit laat de monteur toe op eenvoudige manier eender welke ondersteuning te realiseren d.m.v. standaard strut-/flamcorail 41x41. De ILP STRUT REGULATOR is van hoog-waardige kwaliteit en laat tevens een makkelijke hoogteregeling toe. Toe-pasbaar voor montage van frames voor airco’s, ondersteuning van VRV-systemen, chillers, luchtgroepen, koelgroepen, luchtbehandelings-kasten, luchtkanalen, etc. www.ilp-supportsystems.eu

dC-axiaalventilator met hoge prestaties

Met de nieuwe 4300N biedt ven-tilatorspecialist ebm-papst een high performance ventilator die meer koelt voor minder geluid. In vergelijking met de vorige serie is het rendement verhoogd met 57% en het geluidsniveau verlaagd met 9 dB(A). Het toestel is bestemd voor compacte toepassingen, zoals omvormers, solarsystemen en auto-matisering, maar ook in de IT-sector en woningventilatie. De afmetingen zijn slechts 119 x 119 x 32 mm. De speciale ophanging van de motor en de innovatieve winglets aan de

vleugeltippen verbeteren de aerodynamische efficiëntie en voorkomen turbulentie die voor lawaai kan zorgen. De motoren zijn beschikbaar voor 12, 24 of 48 V DC. Het maximale debiet is 285 m3/h voor een luchtdruk van 146 Pa. Desgewenst is er ook een IP68-versie beschikbaar.

www.ebmpapst.nl

dimensionering op gemiddelde koelmiddeltemperatuur

Door de strenger wordende eisen van de F-gasverordening, wordt meer en meer overgeschakeld op koelmiddelen met een laag GWP. Deze mengsels hebben echter vaak een grote glide, wat kan leiden tot overgedimensioneerde condensors of een te sterke ontvochtiging van de lucht in de koelruimte. Om dat tegen te gaan, moeten de warmtewisse-laars worden ontworpen op basis van de gemiddelde koelmiddeltempera-tuur. In de nieuwste versie van de Güntner Product Calculator van de gelijknamige fabrikant van warm-tewisselaars is er een invoermodus voor een ontwerp van DX-verdam-pers en -condensors op basis van deze gegevens. Omrekenen van de temperaturen of de iteratieve bepa-ling van de juiste gemiddelde tempe-raturen behoren tot het verleden. www.guentner.eu

cool&comfort

50

Productnews

modulerende condenspomp

All Air Systems lanceert in het Aspen-gamma de Micro V-condenspomp. Ze werkt met een detectiemodule die niet waterpas hoeft te staan. Bovendien werkt de Micro V modulerend op laagspanning, wat de geluidsproductie be-perkt tot 19 dB(A). Het maximale debiet bedraagt 14,5 l/h met een maximale opvoerhoogte van 10 m bij een debiet van 6,8 l/h. Het toestel is geschikt voor units tot 19,3 kW, zowel vloer- als wandmodellen, of voor kanaalaansluiting. De pomp kan direct in de unit worden geïnstalleerd.

www.allairsystems.be

Compacte modulaire warmtepompchiller

In het kader van de strengere F-gaswetgeving is er een vraag naar aangepaste koudwatermachines. Samsung ontwikkelde daarom een compact modulair toestel: de DVM Inverter Warmtepomp Chiller. Dit combineert de voordelen van een traditionele luchtgekoelde chiller met de vaporinjectie en vermo-gensregeling van een VRF-systeem.

Bovendien zijn een aparte koeltoren en machineruimte overbodig, wat tot 50% ruimte bespaart. Door de lage koudemiddelinhoud voldoet dit toestel aan de huidige en toekom-stige regels. De Samsung DVM Chiller is verkrijgbaar in modules van 42, 56 en 65 kW tot een maximum van 1.040 kW. De SEER bedraagt 5,7, ook in deellast. www.samsung-airco.nl

Western Airconditioning in-troduceert een moni-toringsysteem op afstand voor haar waterkoelma-chines, warm-tepompen en closecontrol-units. Dit Blu-Eye-systeem werkt op basis van een module met gsm-interface die ter plaatse wordt gemonteerd, op de koelma-chine zelf of in de technische ruimte. De BluEye-module kan

een enkele machine bewaken, of gegevens verzamelen van

meerdere toestellen, evenals circulatiepom-

pen, kWh-meters of closecontrolunits. De beheerder heeft toe-gang tot de huidige werkingsgegevens en gegevens uit het verleden. De module

kan ook regelmatige rapporten versturen, en

storingen melden.

www.western.nl

monitoring voor koelmachines

www.eurovent-certifi cation.comDownload uw gecertifi ceerde oplossing op maat op

Met meer dan 7000 gecertificeerde warmtepompen in Europa sinds 2008, heeft het merk Eurovent Certified Performance het grootste aanbod van onafhankelijk gecertificeerde oplossingen voor uw project. Wij bieden binnenklimaatproducten die het verschil maken, dankzij certificering waar zowel u als uw klanten van profiteren. Haal het in huis.

Wanneer het gaat om het lokaal inkopen van uw apparatuur, kunt u kiezen uit een lijst van 10 marktleiders uit uw omgeving, terwijl u dankzij de 24/7-toegang tot onze database gecertificeerde prestaties online kunt vergelijken en bekijken.

KIES VOOR “EUROPESE WARMTEPOMP”-CERTIFICERING EN BIED UW KLANTEN GECERTIFICEERD COMFORT.

Door Eurovent Certita Certification, de toonaangevende Europese onafhankelijke certificeringsinstantie voor Binnenklimaat, Ventilatie & Luchtkwaliteit, Koeling & Koelketen.Photononstop /J.Grill-Tetra Images • Getty Images / C.Barber-T.Kitche-ML Harris.

Coolmark Propaan Chillers...

De Coolmark luchtgekoelde Propaan Chiller range bestaat uit een complete serie van

3 tot 720 kW. De Chillers zijn uitgevoerd met semi-hermetische zuigercompressoren

welke speciaal zijn ontworpen voor werking met het milieuvriendelijke Natuurlijke

Koudemiddel R290. De compacte afmetingen van de Propaan Chiller maken het

mogelijk deze eenvoudig overal te kunnen plaatsen. Kennis van Koeling

De Coolmark Propaan Chiller

is uitermate geschikt voor

uiteenlopende klimaat- en

koeltoepassingen.

Coolmark B.V.Postbus 393, 2990 AJ BarendrechtTel: +31 (0)180 751 300info@coolmark.nl, www.coolmark.nl

... de moderne chiller met een natuurlijk koudemiddel

Propaan chiller.indd 1 24-2-2016 8:03:18