2

ชอหนงสอ CBR Guidelines ขององคการอนามยโลก ฉบบภาษาไทย

(Community Based Rehabilitation) ทปรกษา

Mr. Mike Davies ทปรกษางานดาน CBR ขององคการ CBM และ ผอ านวยการแผนกพฒนาโครงการ CBM UK.

MS.Silvana Mehra ผอ านวยการองคการ CBM ประจ าภมภาคเอเชยตะวนออกตอนกลาง

คณะจดท าและพมพ

นางมยร ผวสวรรณ ผเชยวชาญดานการสงเสรมและพฒนาคณภาพชวตคนพการ กระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย

แพทยหญงดารณ สวพนธ ผอ านวยการศนยสรนธรเพอการฟนฟสมรรถภาพทางการแพทยแหงชาต กระทรวงสาธารณสข

นางสาววไลภรณ โคตรบงแก อาจารยประจ าคณะสงคมสงเคราะหศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร Ms.Karen Heinicke-Motsch ผประสานงานกลมทปรกษางานดาน CBR ขององคการ CBM และ

ผอ านวยการแผนกพฒนาโครงการระหวางประเทศ CBM USA.

Mr.Barney McGlade หวหนาส านกงานประสานงานดาน CBR ประจ าภมภาค เอเชยตะวนออกเฉยงใตและแปซฟก

นางสาวปยมาส อมษเฐยร เจาหนาทโครงการประจ าองคการ CBM (ประเทศไทย) พมพคร งท 1 พฤษภาคม 2556

จ านวนพมพ 100 เลม พมพโดย พรเมยม เอกซเพรส

หนงสอบทน า

การฟนฟสมรรถภาพคนพการโดยชมชน

แนวทางการฟนฟสมรรถภาพคนพการโดยชมชน

4

ขอมลทางบรรณานกรมของหนงสอ หองสมดองคการอนามยโลก การฟนฟโดยมชมชนเปนศนยกลาง: คมอซบอาร 1.การฟนฟสมรรถภาพ.2.คนพการ.3.บรการสขภาพชมชน .4.นโยบายสขภาพ .5.สทธมนษยชน .6.ความเปนธรรมทางสงคม.7.การมสวนรวมของผบรโภค .8.แนวทาง .I.องคการอนามยโลก . II.ยเนสโก . III.องคกรแรงงานระหวางประเทศ . Iv.สหภาพพฒนาคนพการนานาชาต. ISBN 978 92 4 154805 2 (รหส NLM: WB 320) สงวนลขสทธ องคการอนามยโลก 2010 สงวนลขสทธ ทานสามารถขอรบสงพมพขององคการอนามยโลกไดจากส านกพมพองคการอนามยโลกท WHO Press, World Health Organization, 20 Avenue Appia, 1211 Geneva 27, Switzerland (โทรศพท +41 22 791 3264/ โทรสาร +41 22 791 4857/ อเมลbookorders@who.int) หากทานตองการขออนญาตท าส าเนาหรอแปลสงพมพขององคการอนามยโลกเพอการจ าหนายหรอเพอการจายแจกซงไมมเปาประสงคในเชงพาณชย โปรดตดตอส านกพมพองคการอนามยโลกตามทอยขางตน (โทรสาร +41 22 791 4806 / อเมลpermissions@who.int) ค าเรยกทใชและการน าเสนอเนอหาใดๆ ในสงพมพนไมไดเปนการแสดงออกถงความคดเหนขององคการอนามยโลกทม ตอสถานะทางดานกฎหมายของประเทศ อาณาเขต เมองหรอพนทใดๆ หรอของทางการในประเทศ อาณาเขต เมองหรอพนทนนๆ ทงยงไมเปนการแสดงออกถงความคดเหนในเรองของแนวชายแดนและขอบเขตใดๆ อกดวย เสนประบนแผนทเปนการบงบอกถงแนวชายแดนโดยสงเขปเทานนโดยทประเทศทเกยวของอาจไมไดเหนพองตองกนตามนนโดยสมบรณ การระบชอบรษทหรอผผลตสนคารายใดในทนไมไดเปนการสอวาองคการอนามยโลกยอมรบหรอแนะน าบรษทหรอผผลตนนๆ มากไปกวาบรษทหรอผผลตรายอนใดทไมมการกลาวถง ผด ตก ยกเวน ชอของผลตภณฑตางๆ จะสะกดตวอกษรแรกดวยตวใหญในภาษาองกฤษ องคการอนามยโลกไดใชความระมดระวงเทาทจะท าไดในการตรวจสอบขอมลทปรากฏในสงพมพน อยางไรกด องคการอนามยโลกแจกจายเอกสารตพมพนโดยไมมการรบประกนใดๆ ทงสนทงโดยตรงและโดยออม ผอานจ าเปนตองมความรบผดชอบในการตความและการใชเอกสารนเอง องคการอนามยโลกจะไมรบผดชอบตอความเสยหายใดๆ อนอาจเกดขนจากการใชงานเอกสารน ออกแบบและจดเรยงโดย Inís Communication (www.iniscommunication.com) พมพทประเทศมอลตา

มงส... การพฒนาแบบครบวงจร โดยมชมชนเปนศนยกลาง

6

บรรณาธการใหญ: Chapal Khasnabis และ Karen Heinicke Motsch คณะทปรกษา: Philippe Chervin, Mike Davies, Sepp Heim, Einar Helander, Etienne Krug, Padmani Mendis, Federico Montero, Barbara Murray, Alana Officer, Enrico Pupulin และ William Rowland กองบรรณาธการและนกเขยนอาวโส: Kamala Achu, Kathy Al Jubah, Svein Brodtkorb, Philippe Chervin, Peter Coleridge, Mike Davies, Sunil Deepak, Kenneth Eklindh, Ann Goerdt, Cindy Greer, Karen Heinicke-Motsch, Derek Hooper, Venus B Ilagan, Natalie Jessup, Chapal Khasnabis, Diane Mulligan, Barbara Murray, Alana Officer, Francesca Ortali, Bob Ransom, Aline Robert, Sue Stubbs, Maya Thomas, Venkatesh Balakrishna และ Roselyn Wabuge-Mwangi บรรณาธการดานเทคนค: Nina Mattock และ Teresa Lander การออกแบบและจดรปเลม: Inis Communication ภาพประกอบ: Regina Doyle ภาพถายลงปก: Chapal Khasnabis และ Gonna Rota ค าบรรยายภาพ:Angela Burton เงนทนสนบสนน : รฐบาลอตาล , United States Agency for InternationalDevelopment (USAID), รฐบาลฟนแลนด, รฐบาลนอรเวย, รฐบาลสวเดน , รฐบาลสหราชอาณาจกร , องคกรแรงงานระหวางประเทศ (ไอแอลโอ ), องคการการศกษา วทยาศาสตรและวฒนธรรมแหงสหประชาชาต (ยเนสโก ), CBM, Sightsavers, AIFO และ Light for the World ธรการ: Rachel MacKenzie

คมอซบอาร หนงสอบทน า

สารบญ

ค าน า 1 กตตกรรมประกาศ 3 ขอมลเกยวกบคมอซบอาร 11 บทน า 15 การจดการ 33 บทน า 33 ขนท 1: การวเคราะหสถานการณ 40 ขนท 2: การวางแผนและการออกแบบ 47 ขนท 3: การจดตงและการเฝาสงเกต 53 ขนท 4: การประเมนผล 60 ภาคผนวก: ตวอยางโครงสรางการจดการในโปรแกรมซบอาร 67

1

ค าน า การฟนฟ สมรรภาพ โดยชมชน( Community-based rehabilitation หรอ CBR) เปนแนวทางทองคการอนามยโลก (WHO) รเรมขนหลงจากทมการประกาศใชปฏญญาอลมา-อตา (Declaration of Alma-Ata) ในป ค.ศ. 1978 เพอใชเปนยทธศาสตรในการชวยใหคนพการในประเทศทมรายไดในระดบต าหรอปานกลางสามารถเขาถงบรการฟนฟ สมรรภาพตางๆ ไดดยงขนดวยการใชทรพยากรในทองถนใหเกดประโยชนสงสด และดวยความรวมมอขององคกรตางๆ ของสหประชาชาต องคกรพฒนาภาคเอกชนและองคกรเพอคนพการคนพการตางๆ ตลอดระยะเวลา 30 ปทผานมาจงท าใหซบอารมการพฒนาจนกลายเปน ยทธศาสตร พหภาคทสามารถตอบสนองตอความตองการของ คนพการไดอยางหลากหลายยงขน ท าใหคนพการมสวนรวมและเปนสวนหนงของสงคม ตลอดจนยกระดบคณภาพชวตของ คนพการใหสงขนอก แนวทางทปรากฏในคมอซบอารนเปนผลงานทเกดจากความรวมมอของผเกยวของจากภาคสวนตางๆ ซงใชระยะเวลาเวลาหาปในการตอยอดจากค าแนะน าส าคญซงไดจากการประชม International Consultation to Review Community-based Rehabilitation ทกรงเฮลซงกในป ค.ศ. 2003 และจากเอกสารจดยนรวมกน ในเรองซบอาร ระหวาง องคกรแรงงานระหวางประเทศ (ILO) องคการการศกษา วทยาศาสตรและวฒนธรรมแหงสหประชาชาต (UNESCO) และองคการอนามยโลก (WHO) ในป ค.ศ. 2004 แนวทางดงกลาวสนบสนนการใชซบอารเพอเปนยทธศาสตรทมศกยภาพในการปฏบตใชอนสญญาวาดวยสทธคนพการคนพการ ( Convention on the Rights of Persons with Disabilities) และการออกกฎหมายระดบชาตทค านงถงคนพการคนพการดวยซงจะเปนการสงเสรมการพฒนาแบบครบวงจรโดยมชมชนเปนฐานอกดวย แนวทางนชวยชน าผจดการซบอาร (CBR manager)และผเกยวของอนๆ ในเรองของการพฒนาและการเสรมสรางความแขงแกรงของโปรแกรมซบอาร และชวยใหคนพการและสมาชกในครอบครวสามารถเขาถงบรการดานสขภาพ ดานการศกษา ดานความเปนอยทดและดานสงคมตางๆ แนวทางนเนนเรองการสรางศกยภาพดวยการท าใหคนพการ สมาชกในครอบครวและชมชนมสวนรวมในการกระบวนการดานการพฒนาและการตดสนใจทงปวง นอกจากนคมอซบอารยงสนบสนนใหมการประเมนผลโปรแกรมซบอารตางๆ และใหมการด าเนนการวจยเพมเตมเพอใหทราบถงประสทธภาพและประสทธผลของซบอารในบรบทตางๆ ทหลากหลายอกดวย องคการอนามยโลก องคกรแรงงานระหวางประเทศ ยเนสโก สหภาพพฒนาคนพการนานาชาต (IDDC) โดยเฉพาะอยางยงสมาชกทมเฉพาะกจซบอารอนไดแก Handicap International, ItalianAssociation Amici di Raoul Follereau (AIFO), Light for the World, Norwegian Association of Disabled และ Sightsavers ไดรวมมอกนอยางใกลชดในการจดท าเอกสารชดนข น นอกจากนยงมบคลากรอกกวา 180 คน และองคกรตางๆ อกเกอบ 300 องคกรซงสวนมากมาจากประเทศทมรายไดต าหลายประเทศทวโลกไดมสวนรวมในการใหขอมลและสนบสนน ดงนนเราจงขอขอบพระคณทกคนส าหรบความชวยเหลออนมคาในครงนเปนอยางยง ดร. อลา อลวน รองผอ านวยการ ฝายโรคไมตดตอและสขภาพจต องคการอนามยโลก

2

3

กตตกรรมประกาศ ผมสวนสนบสนน Alireza Ahmadiyeh, Suman Ahmed, Anupam Ahuja, Flavia Ester Anau, Marta Aoki, ShitayeAstawes, Luis Fernando Astorga, Ruma Banerjee, Angelo Barbato, Alcida Perez Barrios,Denise Dias Barros, Mary Basinda, Raymann Beatriz, Beverly Beckles, Herve Bernard,Josse M. Bertolote, Francoise Boivon, Johan Borg, Wim Van Brakel, Vianney Briand, RonBrouillette, Lissen Bruce, Jill Van den Brule, Stephanie Lucien Brun, Cesar Campoverde,Joan Carey, Lorenzo Carraro, Blanca Castro, Mahesh Chandrasekhar, Gautam Chaudhury,Park Chul-Woo, Denis Compingt, Huib Cornielji, Enrique Coronel, Hannah Corps, AjitDalal, Tulika Das, Nan Dengkun, Bishnu Maya Dhungana, Pascal Dreyer, Servious Dube,Marcia Dugan, Livia Elvira Enriquez, Daniel Essy Etya’Ale, Amy Farkas, Harry Finkenflugel,Jonathan Flower, Ruiz Alix Solangel Garcia, Rita Giacaman, Susan Girois, Aloka Guha,Ghada Harami, Sally Hartley, Piet Van Hasselt, Sanae Hayashi, Damien Hazard, ElsHeijnen, Sepp Heim, Emma Howell, Patrick Hubert, Shaya A. Ibrahim, Djenena Jalovcic, N.Janardhan, Ivo de Jesus, Zhang Jinming, Donatila Kanyamba, Anita Keller, Jahurul AlamKhandaker, Charles Kilibo, Kalle Konkkola, Pim Kuipers, Emmanuel Laerte, Silva Latis,Chris Lavy, Soo Choo Lee, Tirza Leibowitz, Anne Leymat, Yan Lin, Johan Lindeberg, AnnaLindstrom, Graziella Lippolis, Betty MacDonald, Geraldine Maison-Halls, M.N.G. Mani,Steve Mannion, Enzo Martinelli, Gloria Martinez, Phitalis Were Masakhwe, Roy Mersland,Rajanayakam Mohanraj, Ashis K.Mukherjee, Roselyn Mwangi-Wabuge, James Mwesigye,Margaret Naegeli, D.M. Naidu, Alex Ndeezi, Alice Nganwa, Tran Thi Nhieu, Stela MarisNicolau, Henry Mwizegwa Nyamubi, Lawrence Ofori-Addo, Joan Okune, Fatima Correa Oliver, Francesca Ortali, Parvin Ortogol, Djibril Ouedreagou, R. Pararajasegaram, IstvanPatkai, Carole Patterson, Akhil S.Paul, Norgrove Penny, Hernan SOTO Peral, Debra Perry,Katharina Pfortner, Eric Plantier, Fiona Post, Grant Preston, Bhushan Punani, Sheila PurvesNandini Rawal, Eladio Recabarren, Chen Reis, Ramin Rezaei, Aline Robert, Silvia Rodriguez,Desire Roman, Gonna Rota, Theresa Rouger, Johannes Sannesmoen, Mary Scott, AlaaSebeh, Tom Shakespeare, Albina Shankar, Valerie Sherrer, Andrew Smith, Sian Tesni,Ongolo Thomas, Florence Thune, Heinz Trebbin, Daniel Tsengu, Veronica Umeasiegbu,Claudie Ung, Isabelle Urseau, Geert Vanneste, Johan Veelma, Rens Verstappen, John Victor, Mary Kennedy Wambui, Sheila Warenbourg, Patrick Wasukira, Terje Watterdal,Marc Wetz, Mary Wickenden, Hu Xiangyang, Miguel Yaber, Veda Zachariah, DanielZappala, Tizun Zhao และ Tuling Zhu คณะผตรวจทาน

Kamala Achu, Rosangela Berman-Bieler, Roma Bhattacharjea, Dan Blocka, Jean-LucBories, Wim Van Brakel, Matthias Braubach, Svein Brodtkorb, Rudi Coninx, Huib Cornielji,Kenneth Eklindh, Gaspar Fajth, Hetty Fransen, Beth Fuller, Cristina Gallegos, DonnaGoodman, Demet Gulaldi, Praveena Gunaratnam, Sally Hartley, Sanae Hayashi, SayedJaffar Hussain, Djenana Jalovcic, Aboubacar Kampo, Etienne Krug, Garren Lumpkin,Chewe Luo, Charlotte McClain-Nhlapo, Asish Kumar Mukherjee, Barbara Murray, Brenda Myers, Kozue Kay Nagata, Alice Nganwa, Kicki Nordstrom, Alana Officer, Hisashi Ogawa,Malcolm Peat, Louise A. Plouffe, Fiona Post, Francesca Racioppi, Pia Rockhold, Hala Sakr,Chamaiparn Santikarn,

4

Benedetto Saraceno, Shekhar Saxena, Helen Schulte, Kit Sinclair,Joe Ubiedo, Nurper Ulkuer, Armando Vasquez และ Alexandra Yuster คณะผตรวจทานภาคสนาม

บงคลาเทศ Centre for Disability in Development (CDD) และ National Forum of Organizations Working with the Disabled (NFOWD) เบอรกนาฟาโซ Centre Opthalmologique de Zorgho และ Community-based Rehabilitation programme (RBC) of Ouargaye and Garnago กมพชา Cambodian Development Mission for Disability (CDMD) และ National Centre of Disabled Persons จน Anhui University Hospital, Beijing University 1st Hospital, China Association ofRehabilitation Medicine, China Disabled Persons’ Federation, China Disabled Persons’Federation (Social Service Guidance Centre), China Rehabilitation Research Centre,Chinese Society of Physical Medicine and Rehabilitation, Disabled Persons’ Federation‟ Dong Guan City, Disabled Persons’ Federation ‟ Guangdong Province, Disabled Persons’ Federation ‟ Hubei Province, Disabled Persons’ Federation ‟ Nan Pi County,Disabled Persons’ Federation ‟ Shun De District, Disabled Persons’ Federation ‟Wuhan City, Disabled Persons’ Federation Rehabilitation Association ‟ GuangdongProvince, Disabled Persons’ Federation Rehabilitation Centre ‟ Guangdong Province,Disabled Persons Service Centre ‟ Shenzhen, Disabled Persons Service Centre ‟ ShunDe District, Fudan University ‟ Huashan Hospital, Guangdong Rehabilitation MedicalAssociation, Guangdong Worker’s Rehabilitation Centre, Guangzhou Likang FamilyResource Centre, Guangzhou Shi Jia Zuang City 1st Hospital, Hua Zhong University ofScience & Technology, Jiang Men City North Street Community Health Centre, KummingMedical College 2nd Hospital, Nan Pi, Jin Ya Village, Nan Pi, Yu Shan Te Village, Savethe Children ‟ UK, Shenzhen 2nd People’s Hospital, Shenzhen 9th People’s Hospital,Shenzhen City Resource Centre for Assistive Technology for People with PhysicalDisabilities, WHO Collaborating Centre for Rehabilitation ‟ The Hong Kong Society forRehabilitation, WHO Collaborating Centre for Rehabilitation ‟ Sun Yat-Sen University ofMedical Sciences, WHO Collaborating Centre for Training and Research in Rehabilitation‟ Tongji Hospital, Xianning Public Health School, Zhejiang Provincial Hospital และ ZhongShan University 3rd Hospital

5

อยปต Support, Education, Training and Integration Centre ‟ Cairo เอธโอเปย Arba Minch Rehabilitation Center, CBM Ethiopia, CBR Network Ethiopia, CheshireFoundation Ethiopia ‟ Addis Ababa, Cheshire Foundation Ethiopia ‟ Jimma, CheshireServices ‟ Dire Dawa, Cheshire Services ‟ Harar, Cheshire Services Ethiopia, EthiopianNational Association for the Deaf, Ethiopian National Disability Action Network, Fiche(CBR), Gondar University (CBR), Gondar University (Physiotherapy department), Helpersof Mary, Sako (CBR), Medical Missionaries of Mary, Ministry of Education, Ministry ofHealth, National Association of Mentally Retarded Children and Youth, Nekemtie (CBR),RAPID (CBR), Rapid Adama (CBR) และ Rehabilitation Services for the Deaf กานา Action on Disability and Development (ADD), Agona District Assembly, Bawku Hospital(audiology, physiotherapy and orthopaedic units), Department of Social Welfare,Department of Social Welfare ‟ Agona District, Department of Social Welfare ‟ VoltaRegion, Department of Social Welfare ‟ Winneba, District Assembly of Nkwanta, SwedruDistrict Health Administration, Echoing Hills, Garu CBR, Ghana Association of the Blind‟ Ga-Adangme, Ghana Association of the Blind (GAB), Ghana Education Service (GES),Ghana Federation of the Disabled, Ghana National Association of the Deaf, Ghana Societyfor the Blind ‟ Brong Ahafo Region, Ghana Society for the Blind (GSB), Krachi CBR Project,Ministry of Education, National Commission on Civic Education, Parents and Familiesof the Disabled, Presbyterian CBR ‟ Garu, Salvation Army ‟ Dunkwa, Salvation Army ‟Begoro, Salvation Army (Community Rehabilitation Project), Salvation Army (IntegratedSchool for the Deaf ), Salvation Army (Medical and Social Services) ‟ Accra, SandemaCommunity Based Rehabilition Programme ‟ Upper West Region, Sightsavers ‟ countryoffice, Sightsavers ‟ Karachi, Sightsavers ‟ Nkwanta, Swedru District Planning Officer,traditional and religious leaders of Duakwa และ University of Education ‟ Winneba

6

กยานา Caribbean Council for the Blind, Guyana Community Based Rehabilitation Programme,Ministry of Health, National Commission on Disability และ Support Group for the Deaf อนเดย Aaina, Action on Disability and Development ‟ India, AIFO India, Basic Needs India, BlindPeople’s Association ‟ India, CBM, CBR Forum, CBR Network ‟ Bangalore, Cheshire HomesIndia ‟ Coorg, Human Rights Law Network, Leonard Cheshire International, LeonardCheshire International ‟ Bangalore, Ministry of Human Resource Development, Ministryof Social Justice and Empowerment, Mobility India, Movement for Rural Emancipation,Narendra Foundation, Office of the State Commissioner for Persons with Disabilities,Pallium India, Postgraduate Institute of Medical Education and Research ‟ Chandigarh,Rehabilitation Council of India, Rohilkhand University (Institute of Advanced Studies inEducation), Saha Foundation, Sense International ‟ India, SEVA in Action, Shree RamanaMaharishi Academy for the Blind, Spastic Society of Karnataka, Spastic Society of TamilNadu, The Association of People with Disability และ Viklang Kendra อนโดนเซย CBR Development and Training Centre (CBR-DTC) และ CBR South Sulawesi Province เคนยา Association for the Physically Disabled in Kenya, Kenya National Association of the Deaf,Kenya Medical Training College, Kenya Society for the Blind, Kenya Union for the Blind,Leonard Cheshire Disability ‟ East and North African Regional Office (ENAR), Little RockECD, Ministry of Health, Sense International ‟ East Africa และ Voluntary Service Overseas(VSO) ‟ Kenya สาธารณรฐประชาธปไตยประชาชนลาว Handicap International Belgium ‟ country office เลบานอน Arc En Ciel, Community Based Rehabilitation Association, Diakonia, General Union ofPalestinian Women, Medical Aid for Palestinians, Nahda Association, Norwegian People’sAid, Save the Children ‟ Sweden และ The Norwegian Association of Disabled

7

มาลาว Federation of Disability Organizations in Malawi (FEDOMA), Feed the Children Malawi,Malawi Council for the Handicapped (Secretariat of the National CBR Programme forMalawi), Ministry of Education Science and Technology, Ministry of Gender and ChildDevelopment, Ministry of Health และ Ministry of Labour เมกซโก Pina Palmera มองโกเลย AIFO ‟ country office, Mongolia CBR Program และNational Rehabilitation Center ofMongolia,National CBR Programme สาธารณรฐแหงสหภาพพมา World Vision International ‟ country office นคารากว Juigalpa CBR Project ปาเลสไตน Al-Noor Center, Al-Wafa Charitable Society, Al-Wafa Hospital, Al-Widad Society, AtflalunaSociety for Deaf Children, Baituna Society, Bethlehem Arab Society for Rehabilitation,Birzeit University (Institute of Community and Public Health), CBR Program ‟ Central WestBank, CBR Program ‟ North West Bank, CBR Program ‟ South West Bank, CommunityCollege, Diakonia and The Norwegian Association of Disabled, Gaza Community MentalHealth Program, General Union of Disabled Palestinians, International Deaf Club, HebronIslamic Relief, Jabalya Society, Jerusalem Rehabilitation Society, Media Institute, MedicalAid for Palestinians ‟ UK, Ministry of Education and Higher Education (Special EducationDepartment), Ministry of Health (Crisis Management Department), Ministry of LocalGovernment, Ministry of Social Affairs, Ministry of Youth and Sports, National Centerfor Community Rehabilitation, National Society for Rehabilitation ‟ Gaza, PalestinianCommission for the Rights of the Disabled, Palestinian Medical Relief Society, PalestinianNunchaku Union, Physicians Without Frontiers, Radio A-Iradah (The Voice of the Disabled),Red Crescent Society, Right to Life Society, Save the Children ‟ Palestine, Shams Centerfor Disability Care, Society for the Physically Handicapped, Sports Union for the Disabled,Stars of Hope Society, UNICEF, United Nations Relief and Works Agency (rehabilitationprogramme), WHO และ Wifaq Society for Relief and Development

8

ปาปวนวกน Callan Services for Disabled Persons สาธารณรฐฟลปปนส CBM (CBR Coordination Office), Simon of Cyrene Children’s Rehabilitation andDevelopment Foundation, University of the Philippines และ Philippines General Hospital(Department of Rehabilitation) แอฟรกาใต Cheshire Homes South Africa, JICA (Japan International Cooperation Agency) ‟ SouthAfrica Office, Leonard Cheshire Disability ‟ South African Regional Office (SARO) และ South African Non Government Organizations Network ไทย ศนยพฒนาและฝกอบรมคนพการคนพการแหงเอเชยและแปซฟก (APCD), Handicap International ประจ าประเทศไทย, ส านกงานระดบภมภาคองคกรแรงงานระหวางประเทศประจ าประเทศไทย , มหาวทยาลยขอนแกน (คณะสหเวชศาสตร ), ศนยฟนฟสมรรถภาพทางการแพทยแหงชาต (กระทรวงสาธารณสข ) และส านกงานสงเสรมและพฒนาคณภาพชวตคนพการคนพการแหงชาต อกนดา Action on Disability and Development ‟ Uganda, Busia District CBR Programme, CBM,CBR Africa Network, Community Based Rehabilitation Alliance, German Leprosy ReliefAssociation, GOAL Uganda, Kyambogo University, Leonard Cheshire Disability ‟ Uganda,Luzira Senior Secondary School, Mental Health Uganda, Ministry of Health, Minstry ofEducation and Sports, Ministry of Gender, Labour and Social Development, NationalAssociation of the Deafblind in Uganda, National Union of Disabled Persons of Uganda,Sense International, Sightsavers International ‟ Uganda, The AIDS Support Organizations, Uganda National Association of the Deaf, Uganda Foundation for the Blind และ UgandaSociety for Disabled Children

9

สาธารณรฐสงคมนยมเวยดนาม CBM, Danang Rehabilitation and Sanatorium Hospital, Bach Mai Hospital (rehabilitationunit), Medical Committee Netherlands ‟ Viet Nam และ World Vision International‟ Viet Nam ซมบบเว African Rehabilitation Institute, Cheshire Foundation, Clinical Research Unit, EpilepsySupport Foundation, Ministry of Health, National Association of Societies for the Careof the Handicapped, National Council of Disabled People in Zimbabwe, University ofZimbabwe, WHO และ Zimbabwe Open University

10

11

ขอมลเกยวกบคมอซบอาร ความเปนมาของคมอซบอาร ไดมการประมาณการไววาประชากรของโลกอยางนอย รอยละ10เปนคนพการคนพการ (1)โดยสวนมากอยในประเทศทก าลงพฒนาซงตกอยภายใตเงอนไขของความยากจนคนพการคนพการจงเปนกลมประชากรทมศกยภาพนอยทสดและตกอยในความเสยงสงสดกลมหนงของโลกและคนพการคนพการมกรสกวาตนเองมมลทนและมกจะประสบกบปญหาเรองการกดกน ท าใหมความสามารถในการเขาถงบรการทางดานสขภาพ การศกษาและโอกาสในการมความเปนอยทดในระดบทจ ากด การฟนฟโดยมชมชนเปนศนยฐาน ( Community-based rehabilitation หรอ CBR) เปนแนวทางทองคการอนามยโลก (WHO) รเรมขนหลงจากทมการประชม International Conference on Primary Health Care ในป ค.ศ. 1978 และปฏญญาอลมา-อตา (Declaration of Alma-Ata) ทไดมการประกาศใชตามมา (2) แตเดมนนซบอารจดวาเปนยทธศาสตรทชวยใหบคคลพการเฉพาะในประเทศก าลงพฒนาใหสามารถเขาถงบรการฟนฟตางๆ ไดดยงขน อยางไรกตามในชวงเวลา 30 ปทผานมาไดมการขยายขอบเขตของซบอารใหครอบคลมประเดนตางๆ มากขนอกพอสมควร การประชม International consultation to review community-based rehabilitation ทกรงเฮลซงกในป ค.ศ. 2003 ไดมขอเสนอแนะทส าคญส าหรบซบอารจ านวนหนง (3) อนน าไปสการปรบเปลยนดงทระบไวในเอกสารจดยนรวมกน ในเรองซบอารระหวางองคกรแรงงานระหวางประเทศ (ILO) องคการการศกษา วทยาศาสตรและวฒนธรรมแหงสหประชาชาต (UNESCO) และองคการอนามยโลก (WHO) วาซบอารเปนยทธศาสตรดานการพฒนาชมชนโดยทวไปเพอการฟนฟ การกอใหเกดโอกาสทเทาเทยมกน การลดความยากจนและการท าใหคนพการเปนสวนหนงของสงคม (4) และในป ค.ศ. 2005 การประชมสมชชาอนามยโลก (World Health Assembly) ไดมมต (58.23) (5)ในเรองการปองกนความพการและการฟนฟโดยเชอเชญใหประเทศสมาชก“สนบสนนและเสรมความแขงแกรงใหกบโครงการฟนฟทมชมชนเปนฐาน...” ขณะนมประเทศทใชแนวทางปฏบตของซบอารอยกวา 90 ประเทศ และแนวทางฉบบนนบวาเปนการตอบสนองตอเสยงเรยกรองจากผมสวนเกยวของฝายตางๆ ทวโลกเพอใหมแนวทางทชดเจนในการพฒนาใหโปรแกรมซบอารกาวตอไปขางหนาดวยความสอดคลองกบพฒนาการตางๆ ขางตน นอกจากนแนวทางฉบบนยงเปนการรวบรวมเอาความเขาใจพนฐานเกยวกบซบอารและประสบการณจากการปฏบตใชจรงกวา 30 ปจากทวโลกมาถายทอดเพอใหเกดเปนกรอบแนวทางในการปฏบตพรอมดวยค าแนะน าทเกยวของ ทงนแนวทางฉบบนไดรบอทธพลจากอนสญญาวาดวยสทธคนพการ (Convention on the Rights of Persons with Disabilities หรอ CRPD)ตลอดจนโปรโตคอลเสรมของอนสญญา (6) ซงออกมาในชวงทมการจดท าแนวทางฉบบนพอด วตถประสงคของคมอซบอาร

• เพอใหแนวทางการพฒนาและสงเสรมความแขงแกรงของโปรแกรมซบอารทสอดคลองกบเอกสารจดยนรวมกนในเรองซบอาร (CBR Joint Position Paper) และอนสญญาวาดวยสทธคนพการ

• เพอสนบสนนใหมการใชซบอารในฐานะยทธศาสตรการพฒนาแบบครบวงจรโดยมชมชนเปนฐานในการพฒนาคนพการเปนสวนหนงของกระบวนการพฒนาตางๆ โดยเฉพาะอยางยงเพอการลดความยากจน

12

• เพอสนบสนนใหบคลากรฝายตางๆ ทเกยวของไดเขาใจถงความตองการพนฐานและๆ ยกระดบคณภาพชวตของคนพการและครอบครวโดยการอ านวยความสะดวกใหคนพการสามารถเขาถงบรการดานสขภาพ ดานการศกษา ดานชวตความเปนอยและดานสงคมตางๆ ไดสะดวกยงขน

• เพอสนบสนนใหภาคสวนตางๆ รวมกนเพมศกยภาพใหกบคนพการและครอบครวดวยการสนบสนนใหคนเหลานเปนสวนหนงในการกระบวนการดานการพฒนาและการตดสนใจทงปวง

กลมเปาหมายของคมอซบอาร กลมเปาหมายหลกของคมอซบอาร ไดแก

• ผจดการซบอาร

กลมเปาหมายรองของคมอซบอาร ไดแก

• บคลากรซบอาร • เจาหนาทสาธารณสขระดบปฐมภม ครระดบโรงเรยน เจาหนาทสงคมสงเคราะหและเจาหนาทพฒนาชมชน

อนๆ

• คนพการและสมาชกในครอบครว • องคกรเพอคนพการและกลมพงพาตนเองตางๆ • เจาหนาทของรฐทมสวนเกยวของกบโปรแกรมเพอคนพการ โดยเฉพาะอยางยงบคลากรของรฐในทองถนและ

ผน าทองถน

• บคลากรจากองคกรพฒนา องคกรพฒนาภาคเอกชนและองคกรทไมมงหวงผลก าไร • นกวจยและนกวชาการ

ขอบเขตของคมอซบอาร จดมงเนนทส าคญของคมอนคอการน าเสนอภาพรวมของมโนทศนส าคญตางๆ ระบเปาหมายและผลทควรจะเกดขนจากโปรแกรมซบอาร และเสนอแนะกจกรรมตางๆ เพอชวยในการบรรลเปาหมายดงกลาว (ทงนคมอนไมไดจดท าขนเพอเสนอแนะ วธการทตายตว หรอใชเพอเพอตอบค าถามเกยวกบอาการทพพลภาพใดๆ เฉพาะเพยงอาการใดอาการหนงหรอเพอการแนะน ากระบวนการแกไขทางดานการแพทย/ทางดานเทคนคหรอเพอบอกวธการพฒนาและน าโปรแกรมซบอารไปใชแบบเปนข นตอนโดยละเอยด) คมอซบอารนจดท าเปนหนงสอทงหมดเจดเลมดวยกน „ เลมท1หนงสอบทน าเปนหนงสอทอธบายถงภาพรวมของความพการ อนสญญาวาดวยสทธคนพการ การพฒนาซบอารและเมทรกซซบอาร มบท “การจดการ” ทอธบายถงภาพรวมของวงจรการจดการทสมพนธกบการพฒนาและการเสรมสรางความแขงแกรงใหแกโปรแกรมซบอาร „ เลมท 2‟6หนงสอแตละเลมเปนการน าเสนอรายละเอยดในแตละองคประกอบส าคญของเมทรกซซบอารทง 5 องคประกอบ (สขภาพ การศกษา ความเปนอยทด สงคมและการเพมศกยภาพ)

13

„ เลมท7หนงสอเสรมซงครอบคลมปญหาทส าคญ 4 เรอง ไดแก สขภาพจต เชอเอชไอว /โรคเอดส โรคเรอนและวกฤตทางดานมนษยธรรมซงในโปรแกรมซบอารเดมไดมองขามประเดนปญหาเหลานไป กระบวนการพฒนาคมอซบอาร เมอเดอนพฤศจกายนค.ศ.2004 องคกรแรงงานระหวางประเทศ ยเนสโกและองคการอนามยโลกไดเชญผเชยวชาญดานความพการ และนกพฒนาการโปรแกรมซบอารจ านวน 65 ทานใหมารเรมการจดท าคมอซบอารนรวมกน ผเชยวชาญกลมดงกลาวประกอบดวยบคลากรซงบกเบกและเปนใชงานโปรแกรมซบอาร บคลากรคนพการ ตวแทนจากองคการสหประชาชาต ประเทศสมาชก องคกรพฒนาภาคเอกชนระดบนานาชาตช นน า องคการเพอคนพการ องคการดานวชาชพ และองคกรอนๆจากการประชมในครงนนสงผลใหเกดรางเมทรกซซบอารซงไดก าหนดขอบเขตและโครงสรางของคมอเลมนในภายหลง หลงจากนนจงมการพฒนาคมอนเพมเตมโดยการน าของคณะทปรกษาและกลมงานหลก กลมงานหลกนไดเลอกกระบวนการเขยนทครอบคลมกลมตวอยางหลากหลายจากประเทศทมรายไดต า สตรและคนพการ ทงนเพอใหเชอไดวาคมอฉบบนจะสะทอนใหเหนถงวธการปฏบตทดเนองจากสรางขนจากองคความรทไดส งสมมาจากประสบการณการใชโปรแกรมซบอารหลายรอยโปรแกรมในระยะเวลากวา 30 ปทวโลก ทงนแตละสวนของคมอนเขยนโดยนกเขยนหลกอยางนอยสองทานรวมกบผทรงคณวฒอนๆ จนไดเปนเนอหาฉบบราง เนอหาทปรากฏในคมอนจงเปนความรวมมอกนของผทรงคณวฒรวมกวา 150 คนจากทวโลก เนอหาในคมอนมาจากแหลงขอมลหลากหลายทงทมการตพมพแลวและทยงไมมการตพมพซงอธบายถงวธการปฏบตทดทสดในวงการพฒนาชมชนของประเทศตางๆ สามารถน าไปประยกตใชในบรบทของประเทศทมรายไดต าโดยตรงและผมสวนเกยวของกบซบอารในประเทศทมรายไดต า สามารถเขาถงไดโดยงาย นอกจากนยงมกรณศกษาจากความพยายามในการพฒนาโปรแกรมซบอารตางๆ เพอเปนตวอยางถงประเดนทกลาวถงในเนอหา และตอกย าความส าคญของประสบการณจรงดวยเรองเลาจากบคคลตางๆทยนยนถงความส าคญและอรรถประโยชนของการใชแนวทางซบอาร เอกสารฉบบรางไดผานการตรวจสอบภาคสนามใน 29 ประเทศซงครอบคลมทกภมภาคขององคการอนามยโลก และไดรบขอมลปอนกลบจากผเกยวของกบซบอารกวา 300 คนจากนนจงผานการทบทวนอกคร งหนงโดยกลมงานหลกกอนทจะสงใหคณะนกวชาการตรวจสอบซงประกอบดวยผเชยวชาญดานซบอาร คนพการ หนวยงานของสหประชาชาตและนกวชาการตางๆ แลวจงมการทบทวนครงสดทายโดยกลมงานหลกเอง คมอนไดรบการอนมตใหตพมพในวนท 19 พฤษภาคม ค.ศ. 2010 และเปนทคาดกนวาเนอหาในคมอนจะใชไดจนถงป ค.ศ. 2020 แลวจงมการทบทวนใหมโดยแผนกปองกนความรนแรง การบาดเจบและความพการ ประจ าส านกงานใหญองคการอนามยโลกทต งอย ณ กรงเจนวา

14

เอกสารอางอง 1. Disability prevention and rehabilitation: report of the WHO expert committee on disability preventionand rehabilitation. Geneva, World Health Organization, 1981 (http://whqlibdoc.who.int/trs/WHO_TRS_668.pdf, accessed 10 August 2010). 2. Declaration of Alma-Ata: International conference on primary health care, Alma-Ata, USSR, 6–12September 1978, Geneva, World Health Organization, 1978 (www.who.int/hpr/NPH/docs/declaration_almaata.pdf, accessed 10 August 2010). 3. International consultation to review community-based rehabilitation (CBR). Geneva, World HealthOrganization, 2003 (http://whqlibdoc.who.int/hq/2003/who_dar_03.2.pdf, accessed 10 August 2010). 4. International Labour Organization, United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization,World Health Organization. CBR: A strategy for rehabilitation, equalization of opportunities, povertyreduction and social inclusion of people with disabilities. Joint Position Paper 2004.Geneva, World HealthOrganization, 2004 (www.who.int/disabilities/publications/cbr/en/index.html, accessed 10 August2010). 5. Resolution WHA58.23. Disability, including prevention, management and rehabilitation.Fifty-eighthWorld Health Assembly, Geneva, 25 May 2005 (www.who.int/disabilities/publications/other/wha5823/en/index.html, accessed 10 August 2010). 6. Convention on the Rights of Persons with Disabilities. New York, United Nations, 2006 (www.un.org/disabilities/default.asp?navid=12&pid=150, accessed 10 August 2010).

15

บทน า ความพการ ววฒนาการของแนวคดเรองความพการ การพจารณาววฒนาการของแนวคดเรองความพการในอดตสามารถชวยใหเราเขาใจมมมองทสงคมมตอความพการในปจจบนไดดยงข น ในประวตศาสตรยคโบราณคนเราพยายามใชศาสนาหรอเทวต านานตางๆ เพอเปนเหตผลอธบายถงความพการ เชน คนทพการเปนเพราะวาปศาจหรอวญญาณเขาสง หรอเปนเพราะวาแตกอนท าอะไรไมดไวจงตองรบผลแหงกรรม แนวคดเชนนยงคงมอยในสงคมแบบดงเดมหลายแหงในปจจบนน ในชวงศตวรรษท 19 และ 20 พฒนาการดานวทยาศาสตรและการแพทยไดชวยสรางความเขาใจวาความพการนน เปนสงทเกดจากการเสอมสมรรถภาพในการท างานหรอในดานลกษณะโครงสรางของสวนใดสวนหนงของรางกาย ซงเชอมโยงกบเงอนไขดานสขภาพ ซงทจรงแลวเปนปจจยดานชววทยาซงสามารถใชเหตผลทางการแพทยอธบายได รปแบบในเชงการแพทยนจงมองความพการวาเปนปญหาของแตละบคคลและมงเนนเรองการรกษาและการใหการดแลรกษาทางการแพทยโดยบคลากรทมความเชยวชาญเปนหลก จากนนในชวงยคทศวรรษท 1960 และ 1970 มมมองเรองความพการไดมการเปลยนแปลงอกคร งโดยมแนวทางดานสงคมตางๆ ทเกดขน อาท รปแบบทางสงคมวาดวยเรองของความพการ (social model ofdisability)ซงเปลยนจดสนใจจากแงมมดานการแพทยของความพการไปเปนเรองอปสรรคทางสงคมและการแบงแยกอยางทคนพการตองประสบอยรปแบบนใหค านยามความพการใหมวาเปนปญหาของสงคมมากกวาทจะเปนปญหาของบคคล และการแกไขปญหากมงเนนเรองการก าจดอปสรรคทางสงคมและการกอเกดความเปลยนแปลงทางสงคมแทนทจะมงเนนไปทเรองการรกษาทางการแพทยเหมอนแตกอน มมมองเรองความพการทเปลยนแปลงไปนขบเคลอนโดยกลมองคกรเพอคนพการตางๆ ซงเรมตนขนในชวงปลายทศวรรษท 1960 ในทวปอเมรกาเหนอและยโรปกอนทจะขยายออกไปทวโลก ค าขวญทคนเคยกนดวา “ Nothing about us without us” หรอ “ไมมอะไรทเกยวกบเราทปราศจากเรา”ไดแสดงใหเหนชดเจนแลววากลมทไดมการเคลอนไหวมอทธพลมากเพยงใด องคการเพอคนพการตางๆ ไดมงเนนใหคนพการมสวนรวมในสงคมอยางบรบรณและไดรบโอกาสตางๆ เทาเทยมกบผอน องคการเหลานเองมบทบาทส าคญในการจดท าอนสญญาวาดวยสทธคนพการ (1)ซงสนบสนนการเปลยนมมมองเรองความพการมาเปนแบบอยางของรปแบบในเชงสทธมนษยชน

16

กรอบท 1: อหราน การเพมศกยภาพใหประชาชนดวยการยกระดบความรวมมอ

รฐบาลแหงสาธารณรฐอสลามอหรานไดรเรมโปรแกรมซบอารในสองพนทของประเทศในปค.ศ. 1992 เมอโปรแกรมดงกลาวประสบความส าเรจแลวจงมการขยายโปรแกรมในป ค.ศ. 1994 ใหครอบคลมอกหกพนทในหกจงหวด เมอถงป ค.ศ. 2006 โปรแกรมนจงไดครอบคลมทง 30 จงหวดของประเทศโดยมองคกรสวสดการสงคม (Social Welfare Organization) ภายใตกระทรวงสวสดการสงคม (Ministry of Social Welfare) เปนผรบผดชอบจดการโปรแกรมซบอารตางๆ ทวประเทศโดยใชบคลากรกวา 6,000คนไดแก เจาหนาทพฒนาชมชน เจาหนาทซบอารระดบกลาง แพทย ผเชยวชาญดานซบอารและผจดการซบอารในการจดกจกรรมซบอารทเกยวของ

ภารกจของโปรแกรมซบอารระดบชาต คอ “การเพมศกยภาพใหแกคนพการ สมาชกในครอบครวและชมชนโดยไมค านงถงชนชน สผว ความเชอ ศาสนา เพศ อายหรอประเภทและสาเหตของความพการดวยการยกระดบความตระหนก สงเสรมใหคนพการเปนสวนหนงของสงคม ลดความยากจน ก าจดความคดวาความพการเปนสงทนาประณาม ตอบสนองตอความตองการพนฐาน อ านวยความสะดวกในการเขาถงโอกาสทางดานสขภาพ การศกษาและความเปนอยทด”

โปรแกรมนไดกระจายการจดการจากศนยกลางลงสระดบชมชนโดยทกจกรรมซบอารสวนมากจดโดย “ศนยซบอารประจ าเมอง” ศนยเหลานจะด าเนนงานอยางใกลชดกบหนวยงานดานสขภาพหลกตางๆ ซงรวมถง “เรอนสขภาพหมบาน” ในชนบทและ “สถานสขภาพ” ในเขตเมอง บคลากรดานสขภาพประจ าศนยเหลานจะไดรบการปฐมนเทศเรองยทธศาสตรซบอารและแผนสขภาพแหงชาตเปนเวลาหนงถงสองสปดาหเพอใหมความสามารถในการคดหาคนพการและแนะน าใหเขาเหลานนไปตดตอศนยซบอารประจ าเมองทใกลทสด

กจกรรมหลกของโปรแกรมซบอาร ไดแก

• การฝกอบรมสมาชกในครอบครวและชมชนทเกยวของกบคนพการและซบอารโดยใชคมอการฝกอบรมซบอารขององคการอนามยโลกเปนเครองแนะแนวทาง

• การใหความชวยเหลอทางดานการศกษาและอ านวยความสะดวกใหคนพการมสวนรวมในการศกษาผานทางการสรางศกยภาพใหกบทงบคลากรทางดานการศกษาและตวนกเรยนเอง และผานทางการปรบปรงดานกายภาพของอาคาร

• การแนะน าใหคนพการไปรบบรการจากผเชยวชาญ อาท การผาตดและการฟนฟสมรรถภาพในกรณทมนกกายภาพบ าบด นกบ าบดการพดและนกอาชวบ าบด

• การมอบอปกรณชวยเหลอตางๆ อาท ไมเทา ไมค าเดน รถเขน อปกรณชวยฟงและแวนตา

• การสรางโอกาสในการประกอบอาชพโดยการจดการฝกอบรม การสอนงานและการใหเงนสนบสนนส าหรบกจกรรมทสามารถสรางรายไดได

• การใหการสนบสนนกจกรรมเพอสงคมตางๆ ตลอดจนการกฬาและการสนทนาการ • การใหความชวยเหลอทางดานการเงนเพอการยกระดบความเปนอย การศกษาและการปรบปรงทอยอาศย

คนพการจ านวนกวา 229,000 คนไดรบความชวยเหลอจากโปรแกรมซบอารระดบชาตนบตงแตป ค.ศ. 1992 เปนตนมา ปจจบนโปรแกรมนครอบคลมพนทชนบท 51% ของประเทศและมเปาหมายในการขยายใหครอบคลมหมบานในชนบททงประเทศภายในป ค.ศ. 2011 ทงนยงไดมการจดตงสภาซบอารข นดวยเพอสงเสรมความรวมมอระหวางทกภาคสวนทท างานพฒนาและเพอท าใหซบอารในประเทศอหรานกาวตอไปขางหนาไดอยางตอเนอง

17

นยามในปจจบน ความพการนนมการนยามไวแตกตางกนตามมมมองตางๆ ดงทไดกลาวถงขางตน อยางไรกตามค านยามของค าวาความพการทไดมการเสนอไวลาสดมทมาจากสองแหลง ไดแก

• International Classification of Functioning, Disability and Health (ICF) ซงระบวาความพการ คอ “ค าเรยกรวมส าหรบความทพพลภาพ ขอจ ากดของการท ากจใดๆ หรอขอจ ากดในการเขารวมในกจกรรมใดๆ” (2) ซงเกดจากปฏสมพนธระหวางบคคลและสภาพทางสขภาพและปจจยทางสงแวดลอม (อาท สภาพแวดลอมทางกายภาพ ทศนคต) และปจจยสวนบคคล (อาท อายหรอเพศ)

• อนสญญาวาดวยสทธคนพการซงระบวาความพการมการเปลยนแปลงค านยามไดตอเนองและ “เปนผลจากการปฏสมพนธระหวางบคคลและความทพพลภาพและอปสรรคทางดานทศนตและสงแวดลอมทท าใหตนไมสามารถเขารวมเปนสวนหนงของสงคมไดอยางเตมทและมประสทธภาพเทาเทยมกบผอน” (1)

บคคลทวไปมประสบการณเรองความพการทแตกตางกนมาก เพราะความทพพลภาพนนมหลายชนดและคนทมความทพพลภาพนนกจะไดรบผลกระทบในรปแบบตางๆ กนไป บางคนมความทพพลภาพเพยงแบบเดยว บางคนมหลายแบบ บางคนเกดมาโดยมสภาพนนแลวในขณะทบางคนอาจเกดความทพพลภาพขนในภายหลงเมอเตบโตขน ตวอยางเชนเดกคนหนงอาจจะเกดมาพรอมดวยสภาพทสมองบางสวนถกท าลายกอนหรอขณะคลอด ทหารหนมคนหนงอาจจะตองสญเสยขาขางหนงไปเพราะเหยยบโดนกบระเบด หญงวยกลางคนผหนงอาจเกดเปนโรคเบาหวานแลวท าใหตาบอด หรอผสงอายทเกดอาการจตเสอมกถอวาเปนคนทมความพการเชนกน โดยอนสญญาวาดวยสทธคนพการระบไววาคนพการ คอ “...คนทมความทพพลภาพทางกาย ใจ ปญญาหรอประสาทรบรในระยะยาว...”(1) แนวโนมในระดบโลก เมอพจารณาสถานการณในระดบโลกแลวจะเหนไดวาสาเหตหลกของความพการ ไดแก โรคเรอรง (เชน โรคเบาหวาน โรคหลอดเลอดหวใจและโรคมะเรง) การบาดเจบ (เชน จากอบตเหตบนทองถนน ความขดแยง การตกจากทสงและถกกบระเบด) ปญหาสขภาพจต ความผดปกตตงแตเกด การไมไดรบสารอาหารทเหมาะสม เชอเอชไอว /โรคเอดสและโรคตดตออนๆ (3) ทงนเราไมสามารถประมาณจ านวนคนพการทงโลกได แตจ านวนคนพการยอมตองเพมขนเนองจากปจจยตางๆ อาท การเตบโตของจ านวนประชากร ภาวะทางสขภาพเรอรงตางๆ ทเพมมากขน อายของประชากรทเพมมากขนและพฒนาการทางการแพทยทสามารถรกษาและท าใหชวตยนยาวขนได (3) ประเทศทมรายไดระดบต าและระดบกลางจ านวนมากตองมภาระในสวนนมากเปนสองเทา เพราะนอกจากจะตองแกไขปญหาเดมๆ อยางเชนการขาดสารอาหารและโรคตดเชอแลวยงมปญหาใหมๆ แทรกเขามาตวอยางเชนอาการเรอรงประเภทตางๆ เปนตน

18

กรอบท 2

สถตเกยวกบคนพการทวโลก

• ประชากรของโลกราว 10%เปนผมความพการ (4) • คนพการจดเปนชนกลมนอยทมจ านวนมากทสดในโลก (5) • คนพการประมาณ 80% อาศยอยในประเทศทก าลงพฒนา (5) • 15-20% ของคนทจนทสดในโลกมความพการ (6) • คนพการใน 62 ประเทศไมมบรการฟนฟสมรรถภาพใดๆ ใหสามารถเขาถงได(7) • คนพการเพยง 5-15% ในประเทศก าลงพฒนาสามารถเขาถงอปกรณชวยเหลอตางๆ (8) • เดกทมความพการมโอกาสทจะไดเขาโรงเรยนนอยกวาเดกอนๆ มาก ยกตวอยางเชนมาลาวและสาธารณรฐ

แทนซาเนยซงความนาจะเปนทเดกจะไมไดเขาโรงเรยนเลยจะเพมขนเปนสองเทาหากเดกนนมความพการ (9)

• คนพการมกจะประสบปญหาการวางงานมากกวาและมรายไดต ากวาคนปกต(10)

พฒนาการ ความยากจนและความพการ ความยากจนนนสามารถพจารณาไดหลายลกษณะดวยกนทงนเนองจากความยากจนไมไดเปนเพยงสถานะของการทไมมเงนหรอขาดรายไดเทานนดงนน “ความยากจนจงเปนสงทกดกรอนหรอท าลายสทธในเชงเศรษฐ กจและสงคมของบคคลอาทเชนสทธ ในการมสขภาพทด มทอยอาศยทเหมาะสม มอาหารและน าดมทสะอาดปลอดภยและมการศกษา ตลอดจนสทธแหงพลเรอนและสทธในทางการเมอง เชน สทธในการไดรบการพพากษาคดอยางยตธรรม สทธในการมสวนรวมทางการเมองและในการทจะมความมนคงในชวต...” (11)

“การยกระดบชวตหนงใหข นมาจากความยากจนไมวาจะในทแหงใดกตาม เทากบเปนการปกปองสทธมนษยชนของบคคลผนนและเมอใดกตามทเราลมเหลวในภารกจนกเทากบวาเราลมเหลวในการธ ารงไวซงสทธมนษยชนดวย”

†โคฟ อนนาน อดตเลขาธการองคการสหประชาชาต ความยากจนเปนทงเหตใหเกดความพการและอาจเปนผลจากความพการดวย (12) คนจนมความเสยงในการทจะเกดความพการมากกวา และคนพการกมความเสยงทจะตกอยในสภาพความยากจนมากกวาดวยเชนกน แมวาคนพการทกคนจะไมไดเปนคนจนกตามแตในประเทศทมรายไดต านนพบวาคนพการมจ านวนและอยในทามกลางกลมทยากจนทสด พวกเขาเหลานมกถกเพกเฉย แบงแยกและกดกนออกไปจากแนวทางการพฒนาสายหลกตางๆ เขาเหลานประสบอปสรรคในการเขาถงโอกาสทางดานสขภาพ การศกษา ทอยอาศยและความเปนอยทด อนเปนเหตน าไปสความยากจนทรนแรงยงกวาหรอความยากจนเรอรง ความโดดเดยวและอาจถงข นเสยชวตกอนวยอนควร นอกจากนคารกษาพยาบาล คากายภาพบ าบดและคาอปกรณชวยเหลอยงเปนปจจยทท าใหคนพการจ านวนมากไมสามารถหลดพนจากวงจรแหงความยากจนอกดวยเชนกน

19

การแกปญหาเรองความพการเปนข นตอนทส าคญในการลดความเสยงทจะเกดความยากจนในทกๆ ประเทศในขณะเดยวกนการแกปญหาเรองความยากจนกสามารถชวยลดความพการไดดวยเชนกน ดงนนเจงมความจ าเปนทจะตองก าจดความยากจนเพอใหคนพการมคณภาพชวตทดข น ดงนนหนงในวตถประสงคหลกของโปรแกรมซบอารใดๆ จงควรจะเปนการลดความยากจนดวยการท าใหคนพการสามารถเขาถงโอกาสทางดานสขภาพ การศกษาและความเปนอยทดข นได กรอบท 3

ตอชวตนองเซลาม ตงแตอาย 8 ป เซลามตองเปนทกขจากอาการปวดศรษะครอบครวของเธอไมรวาจะท าอยางไรกเลยไดแตสงเธอไปทโบสถหลายครงแลวเพอรบน ามนต แตน ามนตนนกหาไดชวยอะไรเธอไมและเธอกคอยๆ เรมสญเสยการมองเหนไป วนหนงเซลามไปยงศนยสขภาพทมแผนกจกษดวย แตเจาหนาททศนยแหงนนรสกวากรณของเธอเกนศกยภาพในการรกษาจงไดสงเธอไปเพอรบการรกษาตอทโรงพยาบาลใหญทเมองหลวงซงลงชอของเซลามไวในรายชอผปวยทรอรบการผาตด อยางไรกตาม แมเวลาละลวงเลยไปกวา 1 ป กยงไมถงล าดบทเธอจะไดรบการรกษาและดวยความยากจนของครอบครวจงไมสามารถสงเธอไปรบการผาตดทโรงพยาบาลเอกชนเชนกน โดยในชวงเรมแรกทเซลามไดรบการบรรจชอเพอรอรบการผาตดนนเธอยงคงมองเหนบางเลกนอย แตเมอเวลาผานไปเธอกสญเสยการมองเหนเกอบทงหมด เพราะความพการและความยากจนนเองท าใหเธอไมสามารถศกษาตอได เซลามจงเรมรสกเครยด โดดเดยวอยกบบานและไมเขาสงคมกบเพอนอกตอไป เธอเรมกลายเปนภาระของครอบครวซงไมรวาจะด าเนนการอยางไรกบเธอด และเธอกปวดศรษะมากขนเรอยๆ จนเรมมอาการอาเจยนและเสยการทรงตว กระทงอาการไดทรดหนกและเธอกจวนจะเสยชวตอยเตมท แตแลวบคลากรซบอารกสามารถด าเนนการนดใหเซลามไดพบกบศลยแพทยผเชยวชาญระบบประสาทซงพบวาเธอมเนองอกชนดไมรายแรงบรเวณเยอหมสมองหรอไขสนหลง จากนนเซลามจงไดรบการผาตดเพอน าเนองอกดงกลาวออก หนวยงานตนสงกดของโรงพยาบาลและกองทนเพอสงคมไดมอบคาใชจายในการผาตดกวา 75% และโปรแกรมซบอารสมทบคาใชจายทเหลออก 25% โดยทางครอบครวของเธอเปนผออกคาเดนทาง คาอาหารและคาทพก ปจจบนนเซลามไมมปญหาสขภาพนนแลวแตเนองจากความยากจน กอปรดวยระบบและการเขาชวยเหลอทลาชาจงท าใหเธอเกอบจะมองอะไรไมเหนเลย แตแลวเจาหนาทซบอารกชวยฝกเซลามจนเธอสามารถพงตนเองไดและสามารถเคลอนตวไปตามทตางๆ ในชมชนไดเอง นอกจากนเซลามยงเรมเรยนอกษรเบรลลดวยเพอทเธอจะไดกลบไปเรยนหนงสอได เพราะความชวยเหลอของโปรแกรมซบอารนเองทท าใหคณภาพชวตของเซลามจงดขนไดเปนอยางมากและไมเปนภาระของครอบครวอกตอไป ทงหมดนเหนไดวาเปนผลทเกดขนจากความรวมมอของเซลามและครอบครวของเธอ การเชอมโยงกบศนยสงตอและความชวยเหลอของผเชยวชาญและหนวยงานตนสงกดโรงพยาบาล

เปาหมายการพฒนาแหงสหสวรรษ

20

เมอเดอนกนยายนป ค.ศ. 2000 ประเทศสมาชกองคการสหประชาชาตตอบรบเปาหมายการพฒนาแหงสหสวรรษ (Millennium Development Goal หรอ MDG) แปดขอซงครอบคลมตงแตการก าจดความยากจนและความหวโหยในระดบทแรนแคนเปนทสดไปจนถงการท าใหเดกทกคนไดรบการศกษาในระดบประถมศกษาอยางทวถงกน ทงหมดนเปนเปาหมายทตองการใหส าเรจภายในป ค.ศ. 2015 (13)เปาหมายการพฒนาทนานาประเทศตกลงรวมกนนถอเปนเกณฑมาตรฐานเพอการพฒนานบตงแตเรมศตวรรษใหมน อยางไรกตามเปาหมายการพฒนาแหงสหสวรรษไมไดระบถงความพการอยางชดแจงแตเปาหมายแตละขอนนโดยพนฐานแลวมสวนสมพนธกบความพการและเปนเปาหมายทไมสามารถบรรลไดโดยไมค านงถงปญหาเรองความพการดวย(14) ดงนนในเดอนพฤศจกายน ค.ศ. 2009 ทประชมสมชชาใหญแหงสหประชาชาตคร งท 64 จงไดมมต Realizing the millennium development goals for persons with disabilities(A/RES/64/131) ในทสด (15) กรอบท 4

ธนาคารโลกสงเสรมใหมการน าคนพการกลบเขามาเปนสวนหนงของสงคม “หากเราไมน าเอาคนพการกลบเขาสการพฒนาสายหลก เรากจะไมสามารถลดความยากจนลงไดครงหนงภายในป ค.ศ.2015 และจะไมสามารถท าใหเดกหญงและชายทกคนไดมการศกษาในระดบประถมศกษาภายในปเดยวกนนน [ซงนนถอเปนหนงใน] เปาหมายทผน าโลกกวา 180 คนตกลงรวมกนทการประชม UN Millennium Summit เมอเดอนกนยายนป 2000” † เจมส วลเฟนโซฮน อดตประธานธนาคารโลก จาก Washington Postฉบบวนท3 ธนวาคม 2002 การพฒนาแบบครบวงจรทค านงถงคนพการ การพฒนาแบบครบวงจรคอการพฒนาทครอบคลมและเกยวของกบทกคนโดยเฉพาะอยางยงกลมคนทถกผลกใหออกไปอยชายขอบของสงคมและกลมคนทมกจะถกแบงแยกกดกน (16)คนพการและสมาชกในครอบครวของคนพการโดยเฉพาะอยางยงทอาศยอยในชมชนชนบท ชมชนทอยหางไกลหรอชมชนแออดในตวเมองมกจะไมไดรบประโยชนจากโครงการพฒนาตางๆ ดงนนการพฒนาแบบครบวงจรทค านงถงคนพการจงเปนเครองมอส าคญทจะท าใหเขาเหลานสามารถมสวนรวมในกระบวนการและนโยบายพฒนาไดอยางมความหมาย(17) การสรางกระแสแหงสทธของคนพการในวาระของการพฒนาตางๆ เปนเสมอนหนทางทจะน าไปสการสรางความเทาเทยมของคนพการ (18)และเราอาจจ าเปนตองใชวธการแบบคขนานในการทจะท าใหคนพการมสวนรวมในการสรางโอกาส มสวนรวมในการตดสนใจและไดรบประโยชนจากการพฒนา วธการแบบคขนานดงกลาวเปนเครองมอทท าใหแนใจไดวา (1)โครงการพฒนาสายหลกมการพจารณาถงปญหาเรองความพการอยางจรงจง และ (2)มกจกรรมทเจาะจงและตงเปาส าหรบคนพการตามสมควร (12)ซงกจกรรมทเสนอแนะส าหรบโปรแกรมซบอารดงทปรากฏในคมอนมพนฐานมาจากวธการแบบคขนานนเอง แนวทางการพฒนาโดยชมชน

21

นโยบายการพฒนาดานตางๆ มกเปนสงทก าหนดจากเบองบนลงมาโดยผวางนโยบาย ซงมสถานะทหางไกลจากชมชนมากโดยทตวชมชนเองกไมไดมสวนเกยวของกบนโยบายเหลานน แตปจจบนนเปนทยอมรบกนแลววาองคประกอบส าคญของการพฒนากคอการท าใหชมชนมสวนรวมทงในฐานะของบคคล กลมบคคลหรอองคกรหรอการมตวแทนในทกข นตอนของกระบวนการพฒนาซงรวมถงการวางแผน การจดตงและการเฝาสงเกต (19)แนวทางแบบมชมชนเปนฐานชวยท าใหแนใจไดวา การพฒนาตางๆ เขาถงคนจนและคนทอยชายขอบของสงคมไดจรง และสงเสรมใหเกดแนวทางตางๆ ทย งยน สามารถปฏบตไดจรงและเนนการมสวนรวม หนวยงานและองคกรจ านวนมากสนบสนนแนวทางการพฒนาแบบมชมชนเปนศนยกลาง อาท ธนาคารโลกกบโครงการซดด (Community Driven Development) (20) และองคการอนามยโลกกบโครงการซบไอ (Community-based Initiatives) (21) สทธมนษยชน สทธมนษยชนคออะไร สทธมนษยชนคอมาตรฐานทนานาชาตตกลงรวมกนวาใหใชกบมนษยทกคนได (22)กลาวคอมนษยทกคนมสทธแหงความเปนมนษยโดยเทาเทยมกน เชน สทธในการศกษา สทธในการไดรบอาหารเพยงพอ สทธในการมทอยอาศยและสทธในการมการประกนสงคม ทงนโดยไมตองค านงถงสญชาต สถานทอยอาศย เพศ เชอชาตหรอถนทมาดงเดม สผว ศาสนาหรอสถานะอนใด (23)สทธเหลานมการระบไวแลวใน ปฏญญาวาดวยสทธมนษยชน (Declaration of Human Rights) ซงประเทศสมาชกสหประชาชาตทกประเทศตกลงยอมรบในป ค.ศ. 1948 (24) และในสนธสญญาระดบนานาชาตอนๆ ทวาดวยสทธมนษยชนและเจาะจงกลมหรอประเภทของประชากรตางๆ โดยเฉพาะอยางเชนคนพการเปนตน อนสญญาวาดวยสทธคนพการ เมอวนท 13 ธนวาคม ค.ศ. 2006 ทประชมสมชชาใหญแหงสหประชาชาตไดมมตยอมรบอนสญญาวาดวยสทธคนพการ (Convention on theRights of Persons with Disabilities)(1) อนสญญานเปนผลจากการรณรงคเพอคนพการซงใชระยะเวลานานหลายป และอยบนพนฐานของกฎมาตรฐานของสหประชาชาตในเรองโอกาสทเทาเทยมกนส าหรบคนพการ (ป ค.ศ. 1993) [UN Standard Rules on the Equalizationof Opportunities for Persons with Disabilities (1993)](25)และแผนปฏบตการโลกวาดวยเรองคนพการ(ป ค.ศ. 1982)[World Programme of Action Concerning Disabled Persons (1982)] (26)ตลอดจนสอดรบกบกรอบแมบทดานสทธมนษยชนทมอยแลว อนสญญานเกดขนโดยคณะกรรมการซงมตวแทนจากรฐบาลของประเทศตางๆ สถาบนสทธมนษยชนแหงชาตองคกรพฒนาภาคเอกชนและองคกรเพอคนพการหลายสถาบนและหลายองคกร โดยมวตถประสงคเพอ “สงเสรม ปกปองและสรางความมนใจวาคนพการทกคนไดรบสทธมนษยชนและอสรภาพพนฐานทกประการเทาเทยมกบผอน และเพอสงเสรมใหสงคมเคารพในศกดศรความเปนคนของคนพการ”(1 [ขอ 1]) กรอบท 5

22

ยคใหมแหงสทธส าหรบคนพการ “อนสญญาวาดวยสทธคนพการของสหประชาชาตเปนเสมอนอรณรงแหงยคใหมของคนพการราว 650 คนทวโลก” †โคฟ อนนาน อดตเลขาธการองคการสหประชาชาต อนสญญานครอบคลมประเดนส าคญ อาท การเขาถงทรพยากรการเปลยนแปลงสถานภาพ การศกษา บรการสขภาพ การฟนฟสมรรถภาพและการประกอบอาชพ และระบมาตรการซงประเทศทเปนคสญญาจะตองน าไปปฏบตใชเพอธ ารงไวซงสทธของคนพการ อนสญญานไมไดก าหนดสทธใหมใดๆ ใหกบคนพการ เพราะวาคนพการมสทธมนษยชนเชนเดยวกนกบบคคลอนๆ ในชมชนอยแลว แตอนสญญานท าใหสทธทมอยแตเดมแลวนนครอบคลมและเขาถงไดโดยคนพการนนเอง แนวทางการพฒนาโดยใชสทธมนษยชนเปนฐาน สทธมนษยชนและการพฒนา มความสมพนธเชอมโยงกนอยางใกลชด สทธมนษยชนคอองคประกอบพนฐานของการพฒนา และการพฒนากคอวธการทจะท าใหสทธมนษยชนเกดขนจรงได (27)ดงนนหนวยงานและองคกรจ านวนมากจงเลอกใชแนวทางการพฒนาโดยใชสทธมนษยชนเปนฐานในโปรแกรมการพฒนาของตน และแมวาจะไมมสตรส าเรจใดส าหรบแนวทางเชนนแตองคการสหประชาชาตกไดบญญตลกษณะส าคญ (28)ของแนวทางลกษณะดงกลาวไวดงน

• เตมเตมสทธมนษยชน วตถประสงคหลกของโปรแกรมและนโยบายพฒนาควรจะเปนการสงเสรมใหเกดสทธมนษยชนทแทจรง

• มความสอดคลองกบหลกการและมาตรฐาน ความรวมมอและโปรแกรมพฒนาในทกภาคสวน (เชน สขภาพและการศกษา) ควรจะมหลกการและมาตรฐานของสนธสญญาสทธมนษยชนระดบนานาชาตเปนแนวทางในทกข นตอนของโครงการ (เชน การวเคราะหสถานการณ การวางแผนและการออกแบบ การจดตงและการเฝาสงเกต การประเมนผล) (ดหลกการทวไปทครอบคลมภายใตอนสญญาวาดวยสทธคนพการในกรอบท 6)

• มความเกยวของกบเจาของสทธและผมหนาทดแล เจาของสทธคอผทมสทธ เชน เดกเปนผมสทธทจะไดรบการศกษา ผมหนาทดแลคอกลมบคคลหรอองคกรทมหนาทรบผดชอบใหเจาของสทธไดรบสทธของตน เชน กระทรวงศกษาธการคอผมหนาทดแลใหเดกสามารถเขาถงการศกษาได และผปกครองกถอเปนผมหนาทดแลเชนกนเพราะวาจะตองใหการสนบสนนใหบตรหลานของตนไปโรงเรยนได

23

การฟนฟสมรรถภาพโดยชมชน (ซบอาร) ยคเรมแรก ปฏญญาอลมา-อตาซงประกาศใชในป ค.ศ. 1978 (29)เปนปฏญญาระดบนานาชาตฉบบแรกทรณรงคเรองการดแลสขภาพระดบปฐมภมเพอใหเปนยทธศาสตรหลกในการบรรลเปาหมาย “สขภาพดถวนหนา” หรอ “health for all” ขององคการอนามยโลก (30) การดแลสขภาพระดบปฐมภมมเปาหมายในการท าใหทกคนจะมฐานะทางเศรษฐกจระดบใดกตามสามารถเขาถงบรการและสภาพแวดลอมทจ าเปนในการกอเกดสขภาพทดทสดของตน หลงจากทมปฏญญาอลมา-อตาแลวองคการอนามยโลกจงไดแนะน าแนวทางซบอารตามมา ในชวงเรมแรกซบอารเปนกระบวนการน าสงบรการซงไดรบการออกแบบมาใหสามารถใชประโยชนจากทรพยากรดาน การดแลสขภาพระดบปฐมภมและทรพยากรชมชนไดอยางมประสทธภาพทสด ซบอารมเปาหมายในการน าบรการดแลสขภาพระดบปฐมภมและบรการฟนฟสมรรถภาพเขาไปใหใกลตวคนพการมากยงขนโดยเฉพาะในประเทศทมรายไดต า กระทรวงสาธารณสขในหลายประเทศ (อาท สาธารณรฐอสลามอหราน มองโกเลย สาธารณรฐแอฟรกาใต สาธารณรฐสงคมนยมเวยดนาม) ไดรเรมโปรแกรมซบอารของตนโดยใชบคลากรดานการดแลสขภาพระดบปฐมภมเปนตวขบเคลอน โปรแกรมในยคเรมแรกมงเนนเรองการท ากายภาพบ าบด การใชอปกรณชวยเหลอและกระบวนการแกไขทางดานการแพทยหรอศลยกรรม บางโปรแกรมมกจกรรมทางการศกษาและมการมอบโอกาสในการมความเปนอยทดดวยผานทางการฝกทกษะและโปรแกรมสรางรายไดตางๆ ในป ค.ศ. 1989 องคการอนามยโลกไดตพมพคมอชอ Training in the community for people with disabilities(31) เพอเปนการชน าและสนบสนนโปรแกรมซบอารและผเกยวของตางๆ ซงรวมถงคนพการ สมาชกในครอบครว ครในระดบโรงเรยน หวหนางานในระดบทองถนและสมาชกสภาฟนฟชมชน คมอดงกลาวนไดรบการแปลเปนภาษาตางๆ มากกวา 50 ภาษาและยงคงเปนเอกสารซบอารฉบบส าคญทยงคงมการใชงานกนอยในประเทศทมรายไดต าหลายประเทศ นอกจากนยงมคมอชอ Disabled village children: a guide for community health workers,rehabilitation workers and families ซงมสวนส าคญในการพฒนาโปรแกรมซบอารดวยโดยเฉพาะอยางยงในประเทศทมรายไดต า (32) ในทศวรรษท 1990 ในขณะทโปรแกรมซบอารมจ านวนเพมมากขน วธการจดตงโปรแกรมซบอารไดมการเปลยนแปลงไปเชนกน หนวยงานของสหประชาชาตอนๆ เชน องคกรแรงงานระหวางประเทศ (ไอแอลโอ) องคการการศกษา วทยาศาสตรและวฒนธรรมแหงสหประชาชาต (ยเนสโก) ส านกงานโครงการพฒนาแหงสหประชาชาต(ยเอนดพ) และกองทนเพอเดกแหงสหประชาชาต (ยนเซฟ) เรมเขามามสวนรวมโดยค านงถงแนวทางแบบพหภาคดวยอนน าไปสการออกเอกสารจดยนรวมฉบบแรกโดยไอแอลโอ ยเนสโกและองคการอนามยโลกในป ค.ศ.1994 ทบทวนซบอารในโอกาสครบรอบ 25 ป ในเดอนพฤษภาคม 2003 องคการอนามยโลกรวมกบหนวยงานของสหประชาชาตอนๆ รฐบาลและหนวยงานพฒนาภาคเอกชนระดบนานาชาตตลอดจนองคกรภาควชาชพและองคกรเพอคนพการไดจดการประชมหารอขนทกรงเฮลซงก ประเทศฟนแลนดเพอท าการทบทวนซบอาร (33) รายงานทออกตามมานนเนนย าเรองความจ าเปนทโปรแกรมซบอารจะตองมงเนนประเดนตางๆ ดงตอไปน

• การลดความยากจนดวยค านงวาความยากจนเปนเหตกอเกดและเปนผลอนเนองมาจากความพการ • การสนบสนนใหชมชนมสวนรวมและมความรสกเปนเจาของ • การพฒนาและเสรมสรางความรวมมอแบบพหภาค

24

• การดงเอาองคกรเพอคนพการเขาไปมสวนรวมในโปรแกรมตางๆ • การขยายขนาดโปรแกรม

• การสนบสนนวธปฏบตแบบทมหลกฐานเปนพนฐานส าคญ เอกสารจดยนรวมซบอาร ในป ค.ศ. 2004 ไอแอลโอ ยเนสโกและองคการอนามยโลกไดด าเนนการปรบปรงเอกสารจดยนรวมซบอารฉบบแรกเพอใหครอบคลมค าแนะน าของการประชมทเฮลซงก เอกสารจดยนรวมฉบบปรบปรงใหมนสะทอนใหเหนถงววฒนาการของแนวทางซบอารจากการน าสงบรการเปนการพฒนาชมชน เอกสารนใหค านยามซบอารไววาเปน“ยทธศาสตรหนงของการพฒนาชมชนโดยทวไปเพอการฟนฟ การลดความยากจน การท าใหเกดโอกาสทเทาเทยมกนและการท าใหคนพการทกคนเขามาเปนสวนหนงของสงคม” และเอกสารนยงสนบสนนการใชโปรแกรมซบอาร จาก“...ความรวมมอกนระหวางตวคนพการดวยกนเอง ครอบครวของคนพการ องคกรและชมชน และหนวยงานดานสขภาพ การศกษา อาชพ สงคมและบรการดานอนๆ ของรฐและเอกชนทเกยวของ” (34) เอกสารจดยนรวมฉบบนชวาคนพการควรจะสามารถเขาถงบรการทงปวงทมใหส าหรบผคนในชมชน อาท บรการดานสขภาพชมชนและสขภาพเดก ประกนสงคมและการศกษา ทงยงเนนย าเรองสทธมนษยชนและเรยกรองใหมการด าเนนการเพอตอสกบความยากจนและใหรฐบาลใหการสนบสนนและออกนโยบายในระดบชาตอกดวย ซบอารในวนน เมทรกซการฟนฟสมรรถภาพโดยชมชน เนองจากซบอารมการพฒนาจนกลายเปนยทธศาสตรการพฒนาแบบพหภาคจงมการก าหนดเมทรกซการฟนฟสมรรถภาพโดยชมชนขนในป ค.ศ. 2004 เพอใหเปนกรอบพนฐานรวมกนส าหรบโปรแกรมซบอารตางๆ (ภาพท 1) เมทรกซนประกอบดวยองคประกอบทส าคญหาองคประกอบดวยกน ไดแก สขภาพ การศกษา สภาพความเปนอย สงคมและการสรางศกยภาพ ในแตละองคประกอบทงหานประกอบไปดวยหาองคประกอบยอย องคประกอบยอย สองคประกอบแรกนนสมพนธกบภาคสวนหลกของการพฒนา สะทอนใหเหนถงความเปนพหภาคของซบอาร สวนองคประกอบ ยอยสดทายนนสมพนธกบการสรางศกยภาพใหคนพการ ครอบครวของคนพการและชมชนซงถอเปนรากฐานส าคญของการท าใหคนพการสามารถเขาถงภาคสวนของการพฒนา การยกระดบคณภาพชวตของคนพการและการท าใหคนพการไดรบสทธมนษยชนของตน อยางไรกดโปรแกรมซบอารไมสามารถกอใหเกดทกองคประกอบของเมทรกซนได จดประสงคของการมเมทรกซนคอเพอใหโปรแกรมซบอารตางๆ เลอกเอาองคประกอบทตรงกบความตองการในพนท ล าดบความส าคญและทรพยากรทม อยของตนเองไปตงเปนเปาหมาย และนอกจากเหนอจากการจดตงกจกรรมตางๆ ส าหรบคนพการโดยเฉพาะแลวโปรแกรมซบอารยงจ าเปนตองสรางพนธมตรและความรวมมอกบภาคสวนอนๆ ทซบอารไมไดครอบคลมดวยเพอใหแนใจไดวาคนพการและสมาชกในครอบครวจะสามารถเขาถงประโยชนทภาคสวนเหลานนมให ผอานสามารถศกษาขอมลเพมเตมเกยวกบเมทรกซการฟนฟสมรรถภาพโดยชมชนไดในบท “การจดการ” ของคมอน

25

ภาพท 1: เมทรกซการฟนฟสมรรถภาพโดยชมชน

หลกการซบอาร หลกการซบอารต งอยบนหลกการของอนสญญาวาดวยสทธคนพการ (1)ซงมอางองถงขางใตน นอกจากนยงมอกสองหลกการทเพมเขามา ไดแก การสรางศกยภาพซงรวมถงการรณรงคดวยตนเอง (ดองคประกอบ “การสรางศกยภาพ) และความยงยน (ดบท “การจดการ”) ทกแงมมของงานซบอารควรจะมหลกการเหลานเปนเครองน าทาง กรอบท 6

อนสญญาวาดวยสทธคนพการ, ขอ 3: หลกการทวไป (1) หลกการทน าเสนอภายใตอนสญญาน ไดแก

ก. ความเคารพในศกดศรของบคคลและความเปนตวของตวเองของเขาเหลานน ตลอดจนอสรภาพในการเลอกสงตางๆ ใหตนเองและการทตนไมตองขนอยกบใคร

ข. การไมแบงแยก ค. การมสวนรวมและการเปนสวนหนงของสงคมอยางเตมทและมประสทธภาพ ง. ความเคารพในความแตกตางและการยอมรบคนพการวาเปนหนงในความหลากหลายของมนษยชาต จ. โอกาสทเทาเทยมกน ฉ. การเขาถงบรการตางๆ ช. ความเทาเทยมกนระหวางชายและหญง ซ. ความเคารพในศกยภาพทเพมมากขนอยเสมอของเดกพการและความเคารพในสทธของเดกพการในการทจะ

รกษาไวซงอตลกษณของตนเอง

สขภาพ

การสนบสนนและสงเสรม

การปองกน

การดแลทางการแพทย

การฟนฟ

อปกรณชวยเหลอ

การศกษา

ปฐมวย

ประถมศกษา

มธยมศกษาและอดมศกษ

การศกษานอกระบบ

การเรยนรตลอดชวต

ความเปนอย

การพฒนาทกษะ

การประกอบกจการของตนเอง

การจางงาน

บรการดานการเงน

การปองกนทางสงคม

สงคม

การชวยเหลอในระดบบคคล

ความสมพนธ การสมรสและครอบครว

วฒนธรรมและศลปะ

การสนทนาการ การพกผอนและกฬา

ความยตธรรม

การเสรมพลง

การรณรงคและการสอสาร

การปรบเปลยนสถานภาพของชมชน

การมสวนรวมในทางการเมอง

กลมพงพาตนเอง

องคกรเพอคนพการ

26

การกาวตอไปขางหนา คมอซบอารเปนเครองมอใหโปรแกรมซบอารตางๆ ไดแสดงออกใหเหนประจกษวาซบอารนนเปนยทธศาสตรทสามารถน าไปปฏบตใชไดจรงในการด าเนนการตามอนสญญาวาดวยสทธคนพการ (1)และในการสนบสนนการพฒนาแบบครบวงจรโดยมชมชนเปนฐาน ซบอารเปนยทธศาสตรพหภาคแบบทพฒนาจากระดบรากหญาขนเพอใหแนใจไดวาอนสญญานจะเกดประโยชนจรงในระดบชมชน ตวอนสญญานเองมการก าหนดปรชญาและนโยบายใหแลว ซบอารจงเปนยทธศาสตรส าคญในการปฏบตใชและจดตงกจกรรมตางๆ กจกรรมซบอารลวนแลวแตไดรบการออกแบบใหตอบสนองตอความตองการพนฐานของคนพการ ลดความยากจน เพมโอกาสในการเขาถงบรการดานสขภาพ การศกษา สภาพความเปนอยทดและสงคมซงกจกรรมทงหมดนสามารถเตมเตมตามเปาประสงคของอนสญญาวาดวยสทธคนพการทงสน โปรแกรมซบอารเปนสงทเชอมโยงระหวางคนพการและนโยบายดานการพฒนา คมอซบอารไดรบการจดท าขนส าหรบภาคสวนหลกๆ ทเกยวของกบการพฒนาซงจ าเปนตองมความรอบดานครบวงจรเพอทคนพการและสมาชกในครอบครวของคนพการจะไดมศกยภาพมากยงขน อนจะเปนการกอเกดสงคมแบบองครวมหรอ “สงคมส าหรบทกคน” การมสวนรวมของชมชนถอเปนองคประกอบส าคญของการพฒนา ดงนนคมอนจงเนนความจ าเปนทโปรแกรมซบอารตางๆ จะไดมงพยายามดงเอาชมชนเขามามสวนรวมมากขนดวย กรอบท 7 โปรแกรมซบอารเปลยนสงคมไดจรง ซบอารสามารถชวยน าเอาผลประโยชนภายใตอนสญญาวาดวยสทธคนพการไปถงคนพการในระดบทองถนจรงดวยวธการตางๆ ดงตอไปน

• การสรางความเขาใจเรองอนสญญา -- ประชาสมพนธอนสญญาและชวยใหประชาชนเกดความเขาใจในความหมายของอนสญญา

• รวมมอกบผมสวนไดเสย -- ประสานงานกบองคกรพฒนาภาคเอกชนและองคกรเพอคนพการตางๆ และหนวยงานรฐในระดบทองถนในการปฏบตใชอนสญญาน

• รณรงค -- จดกจกรรมรณรงคเพอพฒนาและเสรมสรางความแขงแกรงของกฎหมายปองกนการแบงแยก ตลอดจนนโยบายระดบชาตและระดบทองถนทเกยวของกบภาคสวนตางๆ อาท สขภาพ การศกษาและการวาจางงาน

• ประสานงานระหวางระดบทองถนและระดบชาต -- สนบสนนใหเกดการสอสารระหวางหนวยงานระดบทองถนและระดบชาต เสรมสรางความแขงแกรงของกลมงานในระดบทองถนหรอองคกรเพอคนพการใหมบทบาททส าคญมากยงขนในระดบทองถนและระดบชาต

• ด าเนนความชวยเหลอในการสรางและควบคมการใชแผนปฏบตบตงานในระดบทองถน -- สนบสนนการจดท าแผนด าเนนการระดบทองถนซงระบถงข นตอนทชดเจนและทรพยากรทจ าเปนเพอการน าเรองความพการบรรจเขาเปนสวนหนงของนโยบายสาธารณะระดบทองถนและเพอใหเกดความรวมมอระหวางภาคสวนตางๆ ไดอยางแทจรง

• กจกรรมภายใตโปรแกรม -- จดกจกรรมทชวยท าใหคนพการและคนยากจนตามชนบทสามารถเขาถงบรการดานสขภาพ การศกษา ความเปนอยทดและสงคมไดมากยงขน

27

งานวจยและหลกฐาน คมอชดนไดสะทอนใหเหนวาซบอารเปนยทธศาสตรแบบพหภาคทมงเนนเรองการท าใหคนพการและครอบครวเปนสวนหนงของนโยบายการพฒนาตางๆ อยางแทจรง ความพยายามในครงนถอเปนความทาทายส าหรบนกวจย และจ านวนชนของหลกฐานทสามารถยนยนถงประสทธภาพและประสทธผลของซบอารยงคงมจ ากดอย อยางไรกตามหลกฐานในลกษณะดงกลาวนก าลงมเพมมากขนเรอยๆ ทงจากการศกษาอยางเปนทางการ ประสบการณอนหลากหลายในเรองความพการและซบอาร การประเมนผลโปรแกรมซบอารและการใชวธปฏบตทดทสดซงไดรบมาจากแนวทางอนๆ ทคลายคลงกนในโครงการพฒนาภาคสนามและโครงการพฒนาระดบนานาชาตตางๆ งานวจยดานซบอารในประเทศทมรายไดต ามจ านวนเพมขนและคณภาพสงขนเปนอยางมากในชวงเวลาไมกปทผานมาน (35)ท าใหสามารถสรปขอคนพบส าคญจากการวจยดานซบอารทมการตพมพและเอกสารขอมลอนๆ ซงไมใชการศกษาแบบแยกรายดงตอไปน

• โปรแกรมประเภทซบอารมประสทธภาพ (36,37)และในบางกรณมประสทธภาพสงมาก (38) ผลลพธทเกดจากโปรแกรมซบอาร ไดแก คนพการมความเปนอสระมากขน มความสามารถในการปรบเปลยนสถานภาพทางสงคมและมทกษะดานการสอสารดขน (39)นอกจากนยงมการระบถงความคมทนของโปรแกรมซบอารอกดวย(36,37,38)

• การทบทวนงานวจยทมชมชนเปนฐานทเกยวของกบการฟนฟสมรรถภาพของผปวยหลงจากไดรบการกระทบกระเทอนทางสมองในประเทศทมรายไดสงพบวาแนวทางเหลานมประสทธภาพอยางนอยเทยบเทาแนวทางแบบเดมหรอมประสทธภาพสงกวา มผลในทางจตสงคมสงกวา และไดรบการยอมรบจากคนพการและครอบครวมากกวา(40,41,42,43)

• การเขาไปชวยแกไขเรองความเปนอยของโปรแกรมซบอารท าใหคนพการและครอบครวมรายไดมากขน (39)ซงมสวนสมพนธกบความเคารพตนเองและการเปนสวนหนงของสงคมมากยงขน(44)

• ในระบบการศกษา ซบอารไดชวยใหเดกและผใหญทมความพการสามารถปรบตวไดดข นและมสวนรวมกบผอนมากยงขน (38,39,36)

• แนวทางซบอารสามารถชวยฝกอบรมเจาหนาทบรการชมชนไดอยางสรางสรรคในการทจะน าบรการสงถงตวผรบบรการ (38)

• งานวจยลกษณะคลายคลงกนในประเทศทมรายไดสงไดแสดงใหเหนแลววากจกรรมซบอารกอเกดผลลพธทางสงคมในเชงบวก ชวยปรบทศนคตของชมชนตอคนพการไปในทางทดข นและท าใหคนพการปรบตวไดดยงขนและเปนสวนหนงของสงคมมากยงขน (38,39,36)

28

เอกสารอางอง 1. Convention on the Rights of Persons with Disabilities.New York, United Nations, 2006 (www.un.org/ esa/socdev/enable/rights/convtexte.htm, accessed 18 June 2010). 2. International classification of functioning, disability and health (ICF). Geneva, World Health Organization,2001 (www.who.int/classifications/icf/en/, accessed 18 June 2010). 3. Disability and rehabilitation: WHO action plan 2006–2011. Geneva, World Health Organization, 2006 (www.who.int/disabilities/publications/dar_action_plan_2006to2011.pdf, accessed 18 June 2010). 4. Disability prevention and rehabilitation: report of the WHO expert committee on disability prevention andrehabilitation. Geneva, World Health Organization, 1981 (www.who.int/disabilities/publications/care/en/ index.html, accessed 18 June 2010). 5. Convention on the Rights of Persons with Disabilities: some facts about disability. New York, United Nations, 2006 (www.un.org/disabilities/convention/facts.shtml, accessed 18 June 2010). 6. Elwan A. Poverty and disability: a survey of the literature. Washington, DC, The World Bank, 1999 (http://siteresources.worldbank.org/DISABILITY/Resources/280658-1172608138489/PovertyDisabElwan.pdf,accessed 18 June 2010), accessed 18 June 2010). 7. Global survey on government action on the implementation of the Standard Rules on the Equalizationof Opportunities for Persons with Disabilities. UN Special Rapporteur on Disability, 2006 (www.escwa.un.org/divisions/sdd/news/GlobalSurvey_Report_Jan30_07_ReadOnly.pdf). 8. Assistive devices/technologies: what WHO is doing.Geneva, World Health Organization (undated) (www.who.int/disabilities/technology/activities/en/, accessed 18 June 2010). 9. EFA global monitoring report: reaching the marginalized. Paris, United Nations Educational Scientificand Cultural Organization, 2009 (http://unesdoc.unesco.org/images/0018/001866/186606E.pdf,accessed 18 June 2010). 10. Facts on disability in the world of work. Geneva, International Labour Organization, 2007 (www.ilo.org/public/english/region/asro/bangkok/ability/download/facts.pdf, accessed 18 June 2010). 11. Human rights dimension of poverty. Geneva, Office of the High Commissioner for Human Rights(undated) (www2.ohchr.org/english/issues/poverty/index.htm, accessed 18 June 2010). 12. Disability, poverty and development. UK, Department for International Development, 2000 (www.make-development-inclusive.org/docsen/DFIDdisabilityPovertyDev.pdf , accessed 18 June 2010). 13. Millennium development goals. New York, United Nations, 2000 (www.un.org/millenniumgoals,accessed 18 June 2010). 14. Disability and the MDGs. Brussels, International Disability and Development Consortium, 2009 (www.includeeverybody.org/disability.php, accessed 18 June 2010). 15. Realizing the millennium development goals for persons with disabilities (UN General Assembly ResolutionA/RES/64/131). New York, United Nations, 2009 (www.un.org/disabilities/default.asp?id=36). 16. Inclusive development. New York, United Nations Development Programme (undated) (www.undp. org/poverty/focus_inclusive_development.shtml, accessed 18 June 2010). 17. Inclusive development and the comprehensive and integral international convention on the protection andpromotion of the rights and dignity of persons with disabilities (International disability and

29

developmentconsortium reflection paper: Contribution for the 5th Session of the Ad Hoc Committee, January2005). International Disability and Development Consortium, 2005. (http://hpod.pmhclients.com/ pdf/lord-inclusive-development.pdf, accessed 18 June 2010). 18. Mainstreaming disability in the development agenda. New York, United Nations, 2008 (www.un.org/ disabilities/default.asp?id=708, accessed 18 June 2010). 19. A guidance paper for an inclusive local development policy. Handicap International, Swedish Organisations’ of Persons with Disabilities International Aid Association, and the Swedish Disability Federation, 2008 (www.make-development-inclusive.org/toolsen/inclusivedevelopmentweben.pdf, accessed 18 June 2010). 20. Community driven development: overview. Washington, DC, The World Bank (undated) (http://web. worldbank.org/WBSITE/EXTERNAL/TOPICS/EXTSOCIALDEVELOPMENT/EXTCDD/0,,contentMDK:2025 0804~menuPK:535770~pagePK:148956~piPK:216618~theSitePK:430161,00.html, accessed 18 June 2010). 21. Community-based initiative (CBI). Cairo, WHO Regional Office for the Eastern Mediterranean, 2009 (http://www.emro.who.int/cbi/, accessed 18 June 2010). 22. Human rights, health and poverty reduction strategies. Geneva, World Health Organization, 2008. (http://www.ohchr.org/Documents/Publications/HHR_PovertyReductionsStrategies_WHO_EN.pdf, accessed 18 June 2010). 23. Your human rights. Geneva, Office of the High Commissioner for Human Rights (undated) (www.ohchr.org/en/issues/Pages/WhatareHumanRights.aspx, accessed 18 June 2010). 24. Declaration of Human Rights. United Nations, 1948 (www.un.org/en/documents/udhr/index.shtml, accessed 18 June 2010). 25. The Standard Rules on the Equalization of Opportunities for Persons with Disabilities. New York, UnitedNations, 1993 (www.un.org/esa/socdev/enable/dissre00.htm, accessed 18 June 2010). 26. World Programme of Action Concerning Disabled Persons. New York, United Nations, 1982 (http://www.un.org/disabilities/default.asp?id=23, accessed 18 June 2010). 27. Human development report 2000: Human rights and human development. New York, United Nations Development Programme, 2000 (http://hdr.undp.org/en/reports/global/hdr2000/, accessed 18 June 2010). 28. Frequently asked questions on a human rights-based approach to development cooperation. Geneva, Office of the High Commissioner for Human Rights, 2006 (www.un.org/depts/dhl/humanrights/toc/ toc9.pdf, accessed 18 June 2010). 29. Declaration of Alma-Ata: international conference on primary health care, USSR, 6‟12 September 1978.Geneva, World Health Organization, 1978 (www.who.int/hpr/NPH/docs/declaration_almaata.pdf, accessed 18 June 2010). 30. Primary health care. Geneva, World Health Organization (undated) (www.who.int/topics/primary_ health_care/en/, accessed 18 June 2010). 31. Helander et al. Training in the community for people with disabilities. Geneva, World Health Organization,1989 (www.who.int/disabilities/publications/cbr/training/en/index.html, accessed 18 June 2010).

30

32. Werner D. Disabled village children. Berkeley, CA, Hesperian Foundation, 2009 (www.hesperian.org/ publications_download_DVC.php, accessed 30 May 2010). 33. International consultation to review community-based rehabilitation (Report of a meeting held in Helsinki, Finland, 2003). Geneva, World Health Organization, 2003 (http://whqlibdoc.who.int/hq/2003/ WHO_DAR_03.2.pdf, accessed 18 June 2010). 34. CBR: A strategy for rehabilitation, equalization of opportunities, poverty reduction and social inclusion ofpeople with disabilities (Joint Position Paper 2004). Geneva, International Labour Organization, United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization, and World Health Organization, 2004 (www. who.int/disabilities/publications/cbr/en/index.html, accessed 18 June 2010). 35. Finkenflugel H, Wolffers I, Huijsman R. The evidence base for community-based rehabilitation: a literature review. International Journal of Rehabilitation Research, 2005, 28:187‟201. 36. Mitchell R. The research base of community based rehabilitation. Disability and Rehabilitation, 1999, 21(10‟11):459‟468. 37. Wiley-Exley E. Evaluations of community mental health care in low- and middle-income countries: a 10-year review of the literature.Social Science and Medicine, 2007, 64:1231‟1241. 38. Mannan H, Turnbull A. A review of community based rehabilitation evaluations: Quality of life as an outcome measure for future evaluations. Asia Pacific Disability Rehabilitation Journal, 2007, 18(1):29‟45. 39. Velema JP, Ebenso B, Fuzikawa PL. Evidence for the effectiveness of rehabilitation-in-the- community programmes. Leprosy Review, 2008, 79:65‟82. 40. Barnes MP, Radermacher H. Neurological rehabilitation in the community. Journal of Rehabilitation Medicine, 2001, 33(6):244‟248. 41. Chard SE. Community neurorehabilitation: A synthesis of current evidence and future research directions. NeuroRx, 2006, 3(4):525‟534. 42. Evans L, Brewis C. The efficacy of community-based rehabilitation programmes for adults with TBI. International Journal of Therapy and Rehabilitation, 2008, 15(10):446‟458. 43. Doig E et al (under review). Comparison of rehabilitation outcomes in day hospital and home settings for people with acquired brain injury: a systematic review. Neurorehabilitation and Neural Repair. 44. De Klerk T. Funding for self-employment of people with disabilities. Grants, loans, revolving funds or linkage with microfinance programmes. Leprosy Review, 2008, 79(1):92‟109. เอกสารแนะน าใหอานเพมเตม A handbook on mainstreaming disability.London, Voluntary Service Overseas, 2006 (www.asksource.info/ pdf/33903_vsomainstreamingdisability_2006.pdf, accessed 18 June 2010). ABC: teaching human rights (Practical activities for primary and secondary schools). Geneva, Office of the High Commissioner for Human Rights, 2003. (http://www.ohchr.org/EN/PUBLICATIONSRESOURCES/ Pages/TrainingEducation.aspx, accessed 18 June 2010). Biwako Millennium Framework for Action towards an Inclusive, Barrier-free and Rights-based Society for

31

Persons with Disabilities in Asia and the Pacific.Bangkok, Economic and Social Commission for Asia and thePacific, 2003 (http://www.unescap.org/esid/psis/disability/, accessed 18 June 2010). Convention on the Rights of Persons with Disabilities (A teaching kit and complementary resources). Lyon,Handicap International, 2007 (www.handicap-international.fr/kit-pedagogique/indexen.html, accessed18 June 2010). Disability, including prevention, management and rehabilitation (World Health Assembly Resolution 58.23). Geneva, World Health Organization, 2005(http://www.who.int/disabilities/WHA5823_resolution_en.pdf, accessed 18 June 2010). Disability Knowledge and Research (KaR) website. (www.disabilitykar.net/index.html, accessed 18 June 2010). Griffo G, Ortali F. Training manual on the human rights of persons with disabilities. Bologna, AIFO, 2007 (www.aifo.it/english/resources/online/books/cbr/manual_human_rights-disability-eng07.pdf, accessed 18 June 2010). Hartley S (Ed). CBR as part of community development – a poverty reduction strategy. University College London, 2006. Helander E. Prejudice and dignity: An introduction to community-based rehabilitation. United Nations Development Programme, 2nd edition, 1999 (www.einarhelander.com/PD-overview.pdf, accessed 18 June 2010). Italian Association Amici di Raoul Follereau (AIFO) website. (www.aifo.it/english/resources/online/books/ cbr/cbr.htm, accessed 18 June 2010). Making PRSP inclusive website. (www.making-prsp-inclusive.org/fr/accueil.html, accessed 18 June 2010). Poverty Reduction Strategy Papers (PRSP). Washington, DC, International Monetary Fund, 2010 (www.imf. org/external/np/exr/facts/prsp.htm, accessed 18 June 2010). The build-for-all reference manual.Luxembourg, Build-for All, 2006 (www.build-for-all.net/en/documents/, accessed 18 June 2010).

32

33

การจดการ บทน า เมทรกซการฟนฟโดยมชมชน (ซบอาร) ทไดกลาวถงไปกอนหนานประกอบดวยองคประกอบทส าคญหาองคประกอบดวยกน ไดแก สขภาพ การศกษา สภาความเปนอย สงคมและการสรางศกยภาพซงในแตละองคประกอบนนกจะมองคประกอบยอยลงไปอก เมทรกซนเปนเหมอนกรอบแนวทางเพอการพฒนาหรอจดตงโปรแกรมซบอารใหมอยางไรกตามแมวาจะมเมทรกซทใชรวมกนเปนพนฐานเชนนแลวแตโปรแกรมซบอารแตละโปรแกรมอาจมคณลกษณะทแตกตางกนไดเนองดวยปจจยอนหลากหลาย อาท ปจจยทางดานกายภาพ ปจจยทางดานเศรษฐศาสตรสงคม ปจจยทางดานวฒนธรรมและปจจยทางดานการเมอง เนอหาในบทนจะเปนใหแนวทางแกผจดการโปรแกรมซบอารเพอใหเกดความเขาใจพนฐานวาจะเลอกองคประกอบและองคประกอบยอยส าหรบโปรแกรมซบอารของตนไดอยางไร โดยการพจารณาวาองคประกอบใดจะเกยวของและเหมาะสมตามความตองการ ล าดบความส าคญและทรพยากรทมในทองถนมากทสด ในขณะทโปรแกรมซบอารทงหมดมรายละเอยดทแตกตางกนแตล าดบข นตอนของการจดตงโปรแกรมนนไมไดตางกนแตอยางใด ซงสามารถเรยกข นตอนตางๆ นวาวงจรของการจดการซงประกอบดวย การวเคราะหสถานการณ (ขนท 1) การวางแผนและการออกแบบ (ขนท 2) การจดตงและการเฝาสงเกต (ขนท 3) และการประเมนผล (ขนท 4) บทนจะเปนการลงในรายละเอยดของวงจรการจดการเพอชวยใหผจดการโปรแกรมเขาใจถงแงมมตางๆ ทส าคญและสามารถจดตงโปรแกรมทมประสทธภาพ ครอบคลมผมสวนไดเสยส าคญทกกลมและตรงตามความตองการของคนพการและสมาชกในครอบครวของคนพการได ทงนโปรดพจารณาวาเนอหาในบทนไมใชแนวทางทเฉพาะเจาะจงหรอตายตว เพราะวาโปรแกรมซบอารมกเปนการจดตงรวมกบหนวยงานอนๆ อยแลว อาท หนวยงานของรฐบาลหรอหนวยงานผใหเงนทนสนบสนนซงอาจจะมแนวทางบงคบส าหรบการจดตงโปรแกรมทตางออกไปบางและแมวาเนอหาในสวนนจะมงเนนเรองการจดตงโปรแกรมซบอารข นใหมเปนส าคญแตผอานกสามารถน าขอมลทไดไปใชเพอการปรบปรงโปรแกรมซบอารทมการจดตงไปแลวดวยเชนกน

34

กรอบท 8 อนเดย

ขบเคลอนเพอสงคมทเปนหนงเดยว Mobility India เปนองคกรพฒนาภาคเอกชนซงมส านกงานใหญตงอยทเมองบงกาลอร สาธารณรฐอนเดย มพนธกจในการสงเสรมงานซบอารมาตงแตป ค.ศ. 1999 โดยมเปาหมายในการสรางสงคมทเปนหนงเดยวทซงคนพการจะไดมสทธ เทาเทยมกบผอนและมคณภาพชวตทดดวย Mobility India ด าเนนโปรแกรมซบอารในสามพนทดวยกน ไดแก 1) ชมชนแออดทบงกาลอร 2) พนทชานเมอง (อเนกล ตาลค) ราว 35 กม. จากบงกาลอร และ 3) พนทชนบท (จงหวดชมราชนาการ) ราว 210 กม. จากบงกาลอร โปรแกรมซบอารในสามพนทนมกจกรรมสวนทเหมอนกนบาง อาท การสงเสรมการกอตงกลมพงพาตนเอง การอ านวยความสะดวกในการเขาถงบรการดานสขภาพ การศกษา ความเปนอยทดและสงคมหรอแมแตการขบเคลอนชมชน แตในรายละเอยดแลวโปรแกรมเหลานกมสวนทตางกนเนองจากบรบทแวดลอม ณ พนทจรงนนเอง จากการประเมนท าให Mobility India สามารถพจารณาเหนบทเรยนในเรองของการจดการทมคาตางๆ ซงเกดขนตลอดระยะเวลาทผานมา บทเรยนเหลานไดแกเรองความส าคญของ...

• การน าผเกยวของทกฝายเขามามสวนรวมในวงจรการจดการในทกระดบข น

• การด าเนนการวเคราะหสถานการณกอนทจะเรมตนใชโปรแกรมซบอารใดๆ • การลงทนกบการวางแผนในชวงเรมแรกเพอใหไดเครองชบงทชดเจน • การสรางสมพนธภาพกบผมสวนไดเสยและการก าหนดบทบาทและหนาททชดเจน ทงนมองดวยวาความ

รวมมอกบหนวยงานของรฐในทองถนถอเปนเรองทจ าเปน

• การกอตงกจกรรมทจะยงประโยชนตอทงชมชนไมใชเพยงคนพการจ านวนหนงเทานน • การรบสมครเจาหนาทซบอารจากคนในพนทและการเลอกเอาคนพการเขามาท างานโดยเฉพาะอยางยงทเปน

สภาพสตร

• การท าใหการสรางศกยภาพเปนกระบวนการทตอเนองและครอบคลมทกคน อาท คนพการ สมาชกในครอบครว สมาชกอนๆ ในชมชน ผใหบรการ ผน าในทองถนและผมอ านาจตดสนใจ

• การรวมแบงปนความส าเรจและความลมเหลวรวมกบผอน

35

มโนทศนส าคญ โครงการซบอารและโปรแกรมซบอารแตกตางกนอยางไร โครงการซบอารและโปรแกรมซบอารมการด าเนนการในหลายประเทศทวโลก แตอาจจะยงมขอสงสยวาระหวางโครงการและโปรแกรมมความเหมอนและความแตกตางกนอยางไรส าหรบโครงการซบอารโดยรวมแลวมกจะมขนาดเลกและมกจะมเปาหมายใหบรรลผลทประสงคในองคประกอบใดองคประกอบหนงของเมทรกซการฟนฟสมรรถภาพโดยชมชนเชนองคประกอบสขภาพเปนตน โครงการซบอารจงมระยะสน มจดเรมตนและจดสนสดทชดเจน ในกรณทการสนบสนนดานซบอารจากรฐบาลมจ ากดกนยมจดตงโครงการโดยกลมชมชนทองถนหรอองคกรพฒนาภาคเอกชนอยางเชนทสาธารณรฐอารเจนตนา ราชอาณาจกรภฏาน สาธารรฐโคลอมเบยสาธารณรฐสงคมนยมประชาธปไตยศรลงกาและสาธารณรฐยกนดาซงหากประสบความส าเรจแลวกอาจจะสามารถขยายขนาดตอเนองใหถงระดบโปรแกรม เชนโปรเจคน ารองทไดกลายเปนโปรแกรมระดบชาตในทสดทสาธารณรฐประชาชนจน สาธารณรฐอยปตและสาธารณรฐอสลามอหรานเปนตน สวนโปรแกรมซบอารนนคอกลมของโครงการทเกยวของกนหลายๆโครงการซงมการจดการในรปลกษณะทสมพนธกน ซงส าหรบโปรแกรมนนมกมลกษณะการด าเนนงานในระยะยาว ไมมก าหนดวนสนสด และมขนาดใหญและซบซอนมากกวาโครงการ แตแมวาโครงการและโปรแกรมจะมคณลกษณะทแตกตางกนแตในบทนจะใชค าวา “โปรแกรม” เพอแทนทงโครงการและโปรแกรม วงจรการจดการตามแบบทกลาวถงในบทนและผลลพธตางๆ มโนทศนส าคญและกจกรรมทแนะน าในองคประกอบอนๆ ของคมอสามารถน าไปประยกตใชไดกบทงโครงการและโปรแกรมดวยเชนกน การเตรยมการเบองตน การจดตงซบอารนนมกไดรบการกระตนจากภายนอกชมชนกอน เชน โดยกระทรวงหรอโดยองคกรพฒนาภาคเอกชน (1) แตไมวาความสนใจทจะจดตงนนเรมตนจากภายในหรอภายนอกชมชนกตามกยอมถอเปนสงส าคญยงทผเกยวของจะไดตรวจสอบทรพยากรตางๆ ทมเสยกอนและพจารณาวาชมชนนนมความพรอมทจะพฒนาและจดตงโปรแกรมซบอารหรอไม (ด “การจดการการมสวนรวม” ขางใต) อยางไรกตามกระทรวง กรม หนวยงานรฐในทองถนหรอองคกรทจดตงโปรแกรมซบอารอาจไมสามารถจดตงทกองคประกอบของซบอารได และองคกรซงท าหนาทจดตงนควรจะสรางสมพนธภาพกบผมสวนไดเสยกลมตางๆ ทรบผดชอบแตละองคประกอบของเมทรกซนในการทจะพฒนาโปรแกรมทม ความครอบคลมครบวงจรได แตละภาคสวนควรจะไดรบการกระตนใหมความรบผดชอบในการท าใหโปรแกรมและบรการของตนมอยเปนสวนหนงของโปรแกรมเพอทจะไดตอบสนองความตองการของคนพการ ครอบครวของคนพการและชมชนโดยรวมได ยกตวอยางเชนกระทรวงสาธารณสขและ/หรอองคกรพฒนาภาคเอกชนทท างานอยในสายสขภาพควรจะรบผดชอบดวยการน าองคประกอบดานสขภาพไปดแล สวนกระทรวงศกษาธการและ /หรอองคกรพฒนาภาคเอกชนทท างานอยในสายการศกษาควรจะรบผดชอบดวยน าองคประกอบดานการศกษาไปดแล เปนตน ขอบเขตทางภมศาสตรทครอบคลม โปรแกรมซบอารอาจจะจดตงในระดบทองถน ระดบภมภาคและระดบชาตกได ทงนข นอยกบวาองคกรหรอหนวยงานใดจะเปนผจดตงโปรแกรม การเขาไปชวยแกไขมในเรองใดบาง และมทรพยากรอะไรทพรอมส าหรบการใชงานบาง ทงนจะตองไมลมวาคนพการและสมาชกในครอบครวตางกตองการความชวยเหลอทอยใกลชมชนของตนโดยเฉพาะอยางยงในพนทชนบททหางไกล ทงนเนองจากทรพยากรในประเทศทมรายไดในระดบต าสวนมากมกมอยในระดบจ ากด

36

และกระจกตวอยแตในเมองหลวงหรอเมองใหญเทานน ความทาทายแรกทผวางแผนจดตงซบอารตองประสบกคอการหาวธการทเหมาะสมทสดเพอใหเกดบรการทมคณภาพอยใกลบานเรอนของผประสงคจะรบบรการใหมากทสดโดยค านงถงสภาพความเปนจรงและทรพยากรทมอยแลวในแตละสถานทนนๆ (ด ข นท 1: การวเคราะหสถานการณ) โครงสรางการจดการซบอาร ผจดการโปรแกรมซบอารแตละโปรแกรมจะตองตดสนใจเองวาจะจดการโปรแกรมของตนเองอยางไรดงนนในเอกสารนจงไมสามารถน าเสนอโครงสรางการจดการเพยงลกษณะเดยวเพอใหครอบคลมทงหมดในสวนน อยางไรกดผอานสามารถดตวอยางโครงสรางการจดการซงน ามาจากโปรแกรมทมอยจรงในทตางๆ ทวโลกไดทายเลมน (ด ภาคผนวก) หลายครงในการจดตงซบอารกมการตงคณะกรรมการขนเพอชวยบรหารโปรแกรมดวยซงถอวาเปนสงทด คณะกรรมการซบอารมกจะประกอบดวยคนพการ สมาชกในครอบครว สมาชกในชมชนทใหความสนใจและตวแทนจากหนวยงานของภาครฐ คณะกรรมการนสามารถดแลเรองตางๆ ตอไปน

• ก าหนดพนธกจและวสยทศนของโปรแกรมซบอาร • พจารณาใหเหนถงความจ าเปนและทรพยากรทมในทองถน • ก าหนดบทบาทและความรบผดชอบของบคลากรซบอารและผมสวนเกยวของทกฝาย

• พฒนาแผนการด าเนนงาน • ขบเคลอนทรพยากรเพอการน าโปรแกรมไปใช • ใหการสนบสนนและการชแนะแนวทางส าหรบผจดการโปรแกรมซบอาร

การจดการการเขามสวนรวม ปจจยส าคญประการหนงในการด าเนนการขบเคลอนโปรแกรมซบอารทกแหงกคอการมสวนรวม โดยทวไปแลวผจดการโปรแกรมซบอารจะรบผดชอบท าหนาทตดสนใจในทายทสด แตถอวาเปนเรองส าคญยงทผเกยวของทงหมดโดยเฉพาะอยางยงตวของคนพการเองและสมาชกในครอบครวจะไดมสวนรวมในทกข นตอนของวงจรการจดการ ผเกยวของสามารถชวยใหขอมลทเปนประโยชนไดโดยการเลาเรองราวประสบการณทตวเองไดพบมา แบงปนขอสงเกตและเสนอแนะในสงทตนเหนสมควรเปนตน การมสวนรวมของผเกยวของตลอดทงวงจรการจดการนจะท าใหโปรแกรมซบอารสามารถตอบโจทยความตองการของชมชนไดดทสดและท าใหชมชนมสวนชวยใหโปรแกรมซบอารด าเนนการกาวหนาตอไปในระยะยาวดวย (ด ข นท 1: การวเคราะหผเกยวของ) การสรางความยงยนใหโปรแกรมซบอาร ความตงใจทดมกเปนจดเรมตนของการจดตงโปรแกรมซบอาร แตเพยงความตงใจอยางเดยวนนอาจยงไมเพยงพอตอการด าเนนและสรางความยงยนใหกบโปรแกรมซบอารได จากประสบการณของทกฝายพบวาโปรแกรมทน าโดยรฐบาลหรอไดรบการสนบสนนจากรฐบาลจะมทรพยากรมากกวา สามารถเขาถงกลมเปาหมายไดทวถงกวาและมความยงยนกวาเมอเปรยบเทยบกบโปรแกรมทองคกรประชาสงคมดแล แตในทางกลบกนโปรแกรมทน าโดยองคกรประชาสงคมกกลบสามารถมความสอดคลองและเกดผลมากกวาในสถานการณทยากล าบาก ทงยงท าใหชมชนมสวนรวมและรสกเปนเจาของโปรแกรมไดดกวาอกดวย ดวยเหตนโปรแกรมซบอารทประสบความส าเรจสงสดกคอโปรแกรมทไดรบการสนบสนนจากรฐบาลและมการค านงถงปจจยตางๆ ในทองถน อาท วฒนธรรม การเงน ทรพยากรมนษยและการสนบสนนจากผมสวนไดเสย ตลอดจนหนวยงานรฐในทองถนและองคกรเพอคนพการ

37

ปจจยส าคญทจะชวยท าใหโปรแกรมซบอารมความยงยน ไดแก

• การน าอยางมประสทธภาพ --การสรางความยงยนใหกบโปรแกรมซบอารจะเปนเรองทยากมากหากไมมภาวะผน าและการจดการทมประสทธภาพ ผจดการโปรแกรมซบอารมหนาทในการกระตน สรางแรงบนดาลใจ ก ากบและสนบสนนผเกยวของใหบรรลเปาหมายและผลลพธของโปรแกรม ดงนนการเลอกผน าทเขมแขง ทมเท สอสารเกงและเปนทเคารพของกลมผเกยวของและชมชนในวงกวางจงถอเปนเรองส าคญยง

• การเปนพนธมตรซงกนและกน --โปรแกรมซบอารหลายๆ โปรแกรมทด าเนนงานแยกจากกนโดยอสระมความเสยงทจะท างานแขงหรอซ าซอนกนเองจนเปนเหตใหสนเปลองทรพยากรอนมคาได การเปนพนธมตรซงกนและกนจะชวยเพมประสทธภาพการใชทรพยากรใหถงขดสงสดและท าใหโปรแกรมซบอารมความยงยนดวยการมอบโอกาส ความรและทกษะ บรการทางดานการเงนและเปนอกสวนหนงทจะชวยผลกดนใหมการออกกฎหมายและนโยบายของภาครฐในเรองของสทธของคนพการ ในหลายกรณนนการจดแจงเรองตางๆ อยางเปนทางการดวยการท าสญญาการใหบรการ บนทกความเขาใจและสญญารปแบบอนๆ กสามารถเปนประกนถงการมสวนรวมในระยะยาวของพนธมตรไดดวยเชนกน

• ความรสกเปนเจาของของชมชน --โปรแกรมซบอารทประสบความส าเรจมกเปนโปรแกรมทประชาชนในชมชนรสกวาตนมความเปนเจาของโปรแกรม เหลานนการท าใหชมชนรสกเปนเจาของจะเกดขนไดดวยการน าผเกยวของหรอผมสวนไดเสยเหลานนเขามามสวนรวมในทกข นตอนของวงจรการจดการ(ดองคประกอบ การสรางศกยาพ: การขบเคลอนชมชน)

• การใชทรพยากรในทองถน --การลดความพงพาทรพยากรบคคล ทนทรพยและวสดตางๆ จากแหลงภายนอกจะชวยใหโปรแกรมมความยงยนยงขน ชมชนควรไดรบการสนบสนนใหใชทรพยากรของตนเองในการแกปญหาทตนประสบ โดยจดล าดบใหมการใชทรพยากรระดบทองถนกอนทจะใชทรพยากรระดบชาต และใชทรพยากรระดบชาตกอนทจะใชทรพยากรจากประเทศอนๆ

• การค านงถงปจจยทางดานวฒนธรรม --วฒนธรรมนนเปนสงทมความแตกตางกนไปและสงทเหมาะสมในเชงวฒนธรรมส าหรบคนกลมหนงกอาจจะไมเหมาะสมส าหรบคนอกกลมหนงกได ในการทจะท าใหโปรแกรมซบอารมความยงยนในบรบทตางๆ ไดนนจ าเปนตองพจารณาวาโปรแกรมซบอารทพฒนาขนจะไปมผลตอธรรมเนยมและประเพณในทองถนอยางไร โปรแกรมทพฒนาขนอาจจะประสบแรงตอตานอะไรบางและผปฏบตงานจะสามารถจดการแรงตอตานนนไดอยางไร ในสวนนกเปนเรองส าคญทเราจะตองหาจดสมดลระหวางการเปลยนแปลงความเชอและพฤตกรรมทผดๆ เกยวกบคนพการและการปรบเปลยนโปรแกรมและกจกรรมใหสอดคลองกบบรบทในทองถนดวย

• การกอเกดความสามารถ --การท าใหผเกยวของมความสามารถในการวางแผน จดตง เฝาสงเกตและประเมนโปรแกรมซบอารจะท าใหโปรแกรมมความยงยนยงกวาเดม โปรแกรมซบอารควรจะมองคประกอบในการสรางความตระหนกและการฝกอบรมทแขงแกรงเพอชวยใหกอเกดความสามารถนในกลมของผเกยวของ ยกตวอยางเชนการสรางความสามารถในกลมคนพการจะท าใหเขาเหลานนมทกษะทจ าเปนในการรณรงคใหเรองความพการเปนสวนหนงของแนวทางการพฒนาสายหลกตางๆ เปนตน

• การสนบสนนทางการเงน --โปรแกรมซบอารทกโปรแกรมควรจะมการจดหาแหลงเงนทนสนบสนนทม นคง แหลงเงนทนประเภทตางๆ ไดแก เงนทนจากรฐบาล (เชน การจดสรรงบประมาณโดยตรงหรอการมอบเงน) เงนทนจากผบรจาค (เชน การสงขอเสนอโครงการเพอการพจารณาของผบรจาคในประเทศหรอจากตางประเทศ การบรจาคดวยสงของหรอการอปถมภ) และการสรางรายไดดวยตนเอง (เชน การขายผลตภณฑ คาธรรมเนยม คาบรการหรอไมโครไฟแนนซ

38

• การสนบสนนจากภาคการเมอง --นโยบายซบอารระดบประเทศ เครอขายซบอารและการสนบสนนทางดานงบประมาณทจ าเปนจะท าใหผลประโยชนภายใตอนสญญาวาดวยสทธคนพการ (2)และแนวทางการพฒนาตางๆ ไปถงคนพการทกคนและครอบครวไดจรง การบรรจเรองความพการในกฎหมายและนโยบายของรฐบาลจะชวยท าใหเกดผลประโยชนทจรงส าหรบคนพการในการทจะไดเขาถงบรการและโอกาสตางๆ ในดานสขภาพ การศกษา ความเปนอยทดและสงคม

การขยายขนาดโปรแกรมซบอาร การขยายขนาดโปรแกรมซบอารหมายถงการขยายวงกวางของผลลพธทเกดจากโปรแกรมทประสบความส าเรจแลว ประโยชนของการขยายขนาดโปรแกรมกคอการน าซบอารไปสคนพการจ านวนมากขนซงยงไมไดรบการตอบสนองตามความตองการของตน เพมความตระหนกเรองความพการในสงคมและอาจจะสามารถยกระดบการสนบสนนใหมการแกไขนโยบายและการจดสรรทรพยากรทเกยวของกบความพการดวย การขยายขนาดนนจ าเปนตองอาศย 1)การแสดงใหเปนทประจกษถงประสทธภาพของโปรแกรม2)การยอมรบของคนพการและสมาชกในครอบครวของคนพการ 3)การยอมรบโดยชมชน4)ทรพยากรทางดานการเงนทเพยงพอ และ5)กฎหมายและนโยบายทชดเจน การขยายขนาดโปรแกรมซบอารสามารถท าไดหลายวธดวยกน วธหนงกคอการเพมพนททโปรแกรมนนจากเพยงแตเฉพาะชมชนหนงเปนหลายๆ ชมชน แลวอาจขยายตอไปเปนระดบภมภาคและระดบชาต อยางไรกดโดยทวไปแลวโปรแกรมซบอารควรจะเรมจดตงเปนขนาดเลกในพนททเขาถงไดงายและกอใหเกดผลจรงกอนทจะมการขยายขนาด และเนองจากโปรแกรมซบอารจ านวนมากเนนเรองคนพการทมความทพพลภาพอยางใดอยางหนงโดยเฉพาะดงนนการขยายขนาดโปรแกรมซบอารกสามารถท าไดดวยวธการเปดกวางใหครอบคลมคนพการทมความทพพลภาพรปแบบอนดวยเชนกน วงจรการจดการ ในการพฒนาและเสรมสรางความแขงแกรงของโปรแกรมซบอารนนเราจ าเปนตองนกภาพกระบวนการจดการทงหมดใหเหนเปนวงจร (ภาพท 2) เพอใหครอบคลมสวนหลกๆ ทงหมดและเพอใหเหนวาทกสวนนนสอดคลองและเชอมโยงกนไดเปนอยางด วงจรการจดการตามแบบฉบบของคมอนประกอบดวยสข นตอนดวยกน

39

1. การวเคราะหสถานการณ ‟ ขนตอนนเปนการพจารณาสถานการณในปจจบนทคนพการและครอบครวประสบ และระบขอปญหาทจ าเปนตองไดรบการแกไข

ภาพท 2: วงจรการจดการ

2. การวางแผนและการออกแบบ‟ ขนตอนตอไปคอการตดสนใจวาโปรแกรมซบอารควรจะท าอะไรเพอเปนการแกไขปญหาดงกลาวน จากนนจงวางแผนเพอการลงมอท าจรง 3. การจดตงและการเฝาสงเกต‟ ณ ขนตอนนโปรแกรมมการจดตงขนแลว มการเฝาสงเกตและทบทวนเปนประจ าเพอใหแนใจไดวาโปรแกรมด าเนนไปในทศทางทเหมาะสม 4. การประเมนผล‟ ขนตอนนเปนการประเมนโปรแกรมเมอเทยบกบผลลพธทไดเพอดวาเปาหมายตางๆ มการบรรลแลวหรอไมอยางไร และประเมนผลทเกดขนโดยรวมของโปรแกรมน เชน ความเปลยนแปลงทเกดขนอนเปนผลสบเนองจากโปรแกรมน

4. การประเมนผล

2. การวางแผน และการออกแบบ

1. การวเคราะห สถานการณ

3. การจดตงและ การเฝาสงเกต

40

ขนท 1: การวเคราะหสถานการณ บทน า โปรแกรมซบอารจ าเปนตองตงอยบนพนฐานของขอมลทเกยวของและตรงประเดนส าหรบแตละชมชนเองเพอใหสามารถตอบสนองตอความตองการทแทจรง คมคาและมความเปนไปไดจรงทสด โดยมากผทวางแผนมกจะคดกอนเรมจดตงโปรแกรมซบอารวาตนมขอมลเพยงพอวาสงใดเปนสงทจ าเปนและสงใดเปนสงทตองท า แตในหลายตอหลายกรณกลบพบวาขอมลนนไมครบถวนจรง ดงนนข นตอนแรกของวงจรการจดการควรจะเปนการวเคราะหสถานการณเสยกอน

การวเคราะหสถานการณมงตอบค าถามวา “ในขณะนเราอยทไหน” เพอทผวางแผนจะไดเกดความเขาใจในสถานการณ (หรอบรบท) ของการอยอาศยและมชวตอยของคนพการและครอบครวอนจะน าไปสการเลอกวธการหรอกจกรรมทเหมาะสมทสดได การวเคราะหสถานการณประกอบดวยการรวบรวมขอมล การระบบคลกรทเกยวของหรอผมสวนไดเสยและอทธพลทเกดขนจากคนกลมน การระบปญหาหลกและวตถประสงคของโปรแกรม และการพจารณาวาทรพยากรทมภายในชมชนนนไดแกอะไรบาง ข นตอนนเปนข นตอนทส าคญในวงจรการจดการเนองจากเปนการท าใหเกดขอมลทจ าเปนส าหรบการวางแผนและการออกแบบโปรแกรมซบอาร (ด “ข นท 2: การวางแผนและการออกแบบ”) ขนตอนทเกยวของ การวเคราะหสถานการณประกอบดวยข นตอนดงตอไปน

1. การรวบรวมขอเทจจรงและภาพรวมของชมชน 2. การวเคราะหผเกยวของหรอผมสวนไดเสย 3. การวเคราะหปญหา 4. การวเคราะหวตถประสงค 5. การวเคราะหทรพยากร

การรวบรวมขอเทจจรงและภาพรวมของชมชน การรวบรวมขอเทจจรงและภาพรวมของชมชนพนฐานชวยใหเหนวามสงใดทเราทราบอยแลวเกยวกบตวคนพการและสถานการณแวดลอมในการใชชวตของเขา ทงยงเปนขอมลเกยวกบเหตการณทเปนฐานหรอสาเหตบางประการซงอาจจะเปนประโยชนส าหรบการประเมนผลในอนาคตดวย (ด ข นท 4: การประเมนผล) ขอเทจจรงและตวเลขดงกลาวนเกยวเนองกบสถานการณทางดานสงแวดลอม สงคม เศรษฐกจ วฒนธรรมและการเมองในระดบชาต ระดบภมภาคและ/หรอระดบทองถน

4. การประเมนผล

2. การวางแผน และการออกแบบ

1. การวเคราะห สถานการณ

3. การจดตงและ การเฝาสงเกต

41

ตวอยางของขอมลทควรมการเกบ ไดแก

• ประชากร เชน จ านวนคนพการ อาย เพศ ประเภทของความทพพลภาพ • สภาพความเปนอย เชน ลกษณะของบานเรอน แหลงน าและสขอนามย

• สขภาพ เชน อตราการเสยชวต สาเหตของการเสยชวตและปวยเปนโรค บรการดานสขภาพในทองถน • การศกษา เชน จ านวนเดกพการทเขาเรยนในโรงเรยน อตราผรหนงสอหรอสามารถอานเขยนได • เศรษฐศาสตร เชน แหลงทมาของรายได รายไดตอวนโดยเฉลย • รฐบาล เชน นโยบายและกฎหมาย ระดบความสนใจในปญหาเรองความพการ สถานะการยอมรบและปฏบตใช

อนสญญาวาดวยสทธคนพการ มาตรฐานและขอบงคบเกยวกบการเขาถงตางๆ

• วฒนธรรม เชน กลมวฒนธรรม ภาษา การปฏบตและทศนคตทมตอความพการ • ศาสนา เชน ความเชอและกลมทางศาสนา • ภมศาสตรและสภาพอากาศ

การรวบรวมขอเทจจรงอาจอาศยการพดคยกบผคน เขาพบหนวยงานรฐในทองถนและ/หรอศกษาเอกสารและขอมลซงอาจมอยบนอนเทอรเนต สงพมพของรฐบาล หนงสอและงานวจยตางๆ การวเคราะหผเกยวของหรอผมสวนไดเสย เราจ าเปนตองระบวาผเกยวของหรอผมสวนไดเสยหลกทงหมดมใครบางและน าผมสวนไดเสยเหลานนเขามามสวนรวมตงแตเรมตนวงจรการจดการเพอใหเขามสวนรวมและรสกเปนเจาของรวม การวเคราะหผมสวนไดเสยจะท าใหเราเหนถงผมสวนไดเสย (บคคล กลมบคคลหรอองคกร) ซงอาจจะไดรบประโยชนจากโปรแกรมซบอาร อาจจะสามารถท าสงใดเพอโปรแกรมซบอารหรอสงผลโนมนาวในทางใดทางหนงได เราสามารถใชเครองมอตางๆ เพอการพจารณาใหเหนถงตวผมสวนไดเสย บนทกระดบอทธพลทมและกจกรรมตางๆ ของผมสวนไดเสยเหลานน การวเคราะห SWOT กเปนหนงเครองมอทสามารถใชเพอวเคราะห จดแขงและจดออนของกลมผมสวนไดเสยตลอดจน โอกาสและผลกระทบทอนตรายจากภายนอกซงผมสวนไดเสยอาจตองประสบ บทบาทและความรบผดชอบของบคลกรทเกยวของ การวเคราะหผเกยวของหรอผมสวนไดเสยอาจท าใหไดเหนถงบคคลหลายฝายดวยกน อาท คนพการและสมาชกในครอบครว สมาชกในชมชน (รวมถงผน าชมชน คร ฯลฯ) องคกรประชาสงคม (องคกรพฒนาภาคเอกชน องคกรศาสนาและกลมสตร) องคกรเพอคนพการและหนวยงานภาครฐ (ภาพท 3) นอกจากนตวบคลากรซบอารและผจดการโปรแกรมซบอารเองกถอเปนผมสวนไดเสยดวย ซงแตละฝายสามารถน าทกษะ ความร ทรพยากรและเครอขายมารวมกนสรางสรรค และจะมบทบาทและความรบผดชอบชดเจนในการพฒนาและจดตงโปรแกรมซบอาร

42

ภาพท 3: ผมสวนไดเสยในโปรแกรมซบอาร รฐบาลระดบชาต ผน าทางการเมอง สอมวลชน รฐบาลระดบทองถน องคกรพฒนาภาคเอกชน กลมคนพการ ผน าชมชน คร เจาหนาทสาธารณสขและชมชน ชมชน คนพการและครอบครว คนพการและครอบครวของคนพการ คนพการและครอบครวจะมบทบาทส าคญยงในซบอาร บทบาทและความรบผดชอบคนพการและครอบครวมระบไวในคมอซบอารแลวซงพอสรปไดดงน

• การมบทบาทอยางกระตอรอรนในทกแงมมของการจดการโปรแกรมซบอาร • การเขารวมเปนคณะกรรมการซบอารระดบทองถน • การมสวนรวมโดยการอาสาและท างานเปนบคลากรซบอาร

• การสรางความตระหนกเกยวกบความพการในชมชน เชน การชใหเหนถงก าแพงทขวางกนอยและการเรยกรองใหสมาชกในชมชนทลายก าแพงนนลงเสย

สมาชกในชมชน ซบอารสามารถยงประโยชนใหทกคนในชมชนได ไมเพยงเฉพาะคนพการเทานน โปรแกรมซบอารควรจะกระตนใหสมาชกในชมชนรบบทบาทและความรบผดชอบดงตอไปน

• การเขารวมในการฝกอบรมเพอท าความเขาใจกบความพการ

• การเปลยนแปลงความเชอและทศนคตทอาจไปจ ากดโอกาสของคนพการและครอบครว • การพจารณาใหเหนถงอปสรรคอนๆ ทจะท าใหคนพการและครอบครวไมสามารถรวมใชชวตเปนสวนหนงของ

ชมชนได

• การเปนตวอยางและการน าคนพการและครอบครวใหมาเขารวมกจกรรมดวย

• การมอบทรพยากร (เชน เวลา เงน อปกรณ) ใหกบโปรแกรมซบอาร • การปกปองชมชนและการพจารณาใหเหนถงตนเหตแหงความพการ • การใหการสนบสนนและความชวยเหลอทจ าเปนส าหรบคนพการและครอบครว

43

องคกรประชาสงคม บทบาทและความรบผดชอบขององคกรและกลมประชาสงคมตางๆ นนขนอยกบระดบขององคกร เชน ระดบนานาชาต ระดบชาต ระดบภมภาคหรอระดบชมชน และยงไดรบอทธพลจากระดบประสบการณและการมสวนรวมในงานดานความพการและซบอารดวย แตเดมองคกรพฒนาภาคเอกชนจ านวนมากเคยเปนศนยกลางในการท างานซบอารดงนนองคกรในกลมนจงเปนแรงขบเคลอนเบองหลงโปรแกรมซบอารทจดตงใหมหรอมอยแลวได บทบาทและความรบผดชอบขององคกรประชาสงคมโดยทวไปมดงน

• การพฒนาและจดตงโปรแกรมซบอารในกรณทมการสนบสนนจากรฐบาลในระดบทจ ากด

• การใหความชวยเหลอทางดานเทคนค ทรพยากรและการฝกอบรมส าหรบโปรแกรมซบอาร • การสนบสนนการพฒนาเครอขายการสงตอระหวางผมสวนไดเสยดวยกนเอง • การสนบสนนโปรแกรมซบอารในการกอเกดความสามารถใหแกผมสวนไดเสยอนๆ

• การน าเรองความพการเขาสโปรแกรมและบรการสายหลกทมอยแลวอนๆ • การสนบสนนใหมการประเมน วจยและพฒนาซบอาร

องคกรเพอคนพการ องคกรเพอคนพการเปนทรพยากรส าคญในการเสรมสรางความแขงแกรงของโปรแกรมซบอารและหลายองคกรกมบทบาทอยางมากในโปรแกรมซบอารตางๆ ดวย (ดองคประกอบ “การสรางศกยภาพ : องคกรเพอคนพการ”) บทบาทและความรบผดชอบขององคกรเพอคนพการ ไดแก

• การเปนตวแทนพทกษผลประโยชนของคนพการ • การใหค าแนะน าเกยวกบความตองการของคนพการ

• การใหความรคนพการเกยวกบสทธของตน • การรณรงคและโนมนาวใหเกดการลงมอจรงเพอใหรฐบาลและผใหบรการค านงถงสทธของคนพการเชน การ

จดตงโปรแกรมทสอดคลองกบอนสญญาวาดวยสทธคนพการ

• การใหขอมลดานการบรการตางๆ แกคนพการ • การมสวนรวมโดยตรงในการจดการโปรแกรมซบอาร

44

รฐบาล ปญหาเรองความพการนนมสวนสมพนธกบรฐบาลทกระดบและทกภาคสวน ไมวาจะเปนสขภาพ การศกษา การวาจางงานและสงคม บทบาทและความรบผดชอบของรฐบาลมดงน

• การเปนองคกรหลกในการน าการจดการและ/หรอการจดตงโปรแกรมซบอารระดบชาต • การออกกฎหมายและกรอบนโยบายทเหมาะสมเพอการสนบสนนสทธของคนพการ • การพฒนานโยบายซบอารระดบชาต หรอการท าใหซบอารเปนยทธศาสตรหนงในนโยบายทเกยวของ เชน

นโยบายการฟนฟหรอการพฒนา

• การจดทรพยากรบคคล วสดและเงนทนใหแกโปรแกรมซบอาร • การท าใหคนพการและสมาชกในครอบครวสามารถเขาถงโปรแกรม บรการและสงอ านวยความสะดวก

สาธารณะทงปวง

• การพฒนาซบอารใหเปนวธการในเชงปฏบตหรอเปนกลไกน าสงบรการฟนฟตางๆ ทวทงประเทศ ผจดการซบอาร บทบาทและความรบผดชอบของผจดการซบอารนนขนอยกบวาใครเปนผจดตงโปรแกรมซบอารและขนอยกบวาโปรแกรมนมการกระจายการจดการออกจากศนยกลางมากนอยเพยงใด อาท โปรแกรมนเปนโปรแกรมระดบชาต ระดบภมภาคหรอระดบทองถนเปนตน แตในภาพรวมแลวบทบาทและความรบผดชอบของผจดการซบอารมดงตอไปน

• การดแลความเปนไปของแตละข นตอนของวงจรการจดการ • การดแลใหมนโยบาย ระบบและกระบวนการเปนทเรยบรอยเพอการจดการโปรแกรม

• การสรางและการรกษาเครอขายและพนธมตรทงภายในและภายนอกชมชน • การท าใหผเกยวของหลกทกรายมสวนรวมในแตละข นตอนของวงจรการบรหาร และไดรบการแจงใหทราบถง

ความส าเรจและพฒนาการตางๆ

• การขบเคลอนและจดการทรพยากร อาท ทรพยากรดานเงนทน บคคลและวสด

• การกอเกดความสามารถใหกบชมชนและการท าใหปญหาเรองความพการเขาเปนวาระหนงของแนวทางการพฒนาสายหลก

• การจดการในแตละวนโดยการมอบหมายงานและความรบผดชอบ • การสนบสนนและก ากบบคลากรซบอาร อาท การท าใหบคลากรซบอารตระหนกถงบทบาทและความ

รบผดชอบ ตลอดจนการพบปะกบบคลากรซบอารเปนประจ าเพอทบทวนประสทธภาพและพฒนาการและเพอการจดโปรแกรมฝกอบรม

• การจดการระบบขอมลเพอเฝาสงเกตความกาวหนาและประสทธภาพ บคลากรซบอาร บคลากรซบอารเปนแกนกลางส าคญของการขบเคลอนโปรแกรมซบอารและเปนทรพยากรส าหรบคนพการ ครอบครวของคนพการและสมาชกในชมชน ส าหรบในคมอนบทบาทและความรบผดชอบของบคลากรซบอารจะมความชดเจนมากยงขนเรอยๆ ตามล าดบแตโดยทวไปแลวมดงตอไปน

• การคดหาคนพการ การตรวจประเมนความสามารถเบองตนและการใหการบ าบดข นพนฐาน

• การใหความรและฝกอบรมสมาชกในครอบครวใหสนบสนนและชวยเหลอคนพการได

45

• การใหขอมลเกยวกบบรการทมภายในชมชน และการเชอมโยงคนพการและครอบครวเขากบบรการเหลานโดยการสงตอและการตดตามผล

• การชวยคนพการใหรวมตวกนเปนกลมพงพาตนเองได

• การรณรงคเพอการปรบปรงการเขาถงบรการตางๆ และการท าใหคนพการเปนสวนหนงของสงคมโดยการตดตอกบศนยสขภาพ โรงเรยนและสถานทท างานตางๆ

• การยกระดบความตระหนกในชมชนเกยวกบความพการเพอสนบสนนใหมการน าคนพการเขามาเปนสวนหนงของชวตครอบครวและชวตชมชน

ตารางท 1: โปรแกรมซบอารระดบชาตของเวยดนาม -- บทบาทและความรบผดชอบของผเกยวของ ระดบ ผเกยวของ บทบาทและความรบผดชอบ หมบาน คนพการและครอบครว

การจดตงระบบการฟนฟในบาน การดดแปลงสภาพแวดลอมของบาน การรวมตวกนเปนสมาคม การท างานเปนผประสานงาน (อาสาสมคร)

หมบาน อาสาสมครซบอาร การตรวจหาหรอระบลกษณะความพการโดยเรว การสงตอและตดตามผล การรวบรวมและรายงานขอมล การยกระดบความตระหนก การกระตน การรณรงคกบคนพการ ครอบครวและชมชน การสรางความเชอมโยงกบภาคสวนอนๆ

ชมชน (กลมหมบาน)

คณะกรรมการก าหนดทศทาง เจาหนาทซบอาร

การจดการ การประสานงานและการสนบสนนกจกรรมของผประสานงาน การรายงาน การขบเคลอนและจดสรรทรพยากร การจดตงระบบการฟนฟในบานและการอ านวยความสะดวกใหกบองคกรเพอคนพการ

เขต คณะกรรมการก าหนดทศทาง ผจดการซบอาร เลขานการซบอาร ผฝกอบรมและผช านาญการ

การจดการและการประสานงาน การเฝาสงเกต การรายงาน การสนบสนนระบบการฟนฟในบาน การวนจฉย การประเมน การฝกอบรมและการจดสรรทรพยากร

จงหวด คณะกรรมการก าหนดทศทาง ผจดการซบอาร เลขานการซบอาร ผฝกอบรมและผช านาญการ

การพฒนานโยบาย การจดสรรทรพยากร การเขาไปชวยแกไขโดยมสถาบนเปนศนยกลาง การประสานงานและการจดการโดยรวม การเฝาสงเกตและการประเมน การสนบสนนระบบการฟนฟในระดบบาน การวนจฉย การประเมนและการฝกอบรม

ประเทศ กลมผฝกอบรมระดบสง ผเชยวชาญ ผออกนโยบาย

การพฒนานโยบาย การพฒนาพสด การเขาไปชวยแกไขโดยมสถาบนเปนศนยกลาง การฝกอบรม การวจย

การวเคราะหปญหา โปรแกรมซบอารไดรบการจดตงขนโดยมเปาหมายเพอแกไขปญหาทมอยในชมชนส าหรบคนพการและสมาชกในครอบครว การวเคราะหปญหาตางๆ จะชวยใหเจาหนาทและผเกยวของสามารถเหนปญหาส าคญได และทราบถงสาเหตทมาและผลกระทบหรอผลพวงทอาจจะตามมาของปญหานนๆ ปญหาทส าคญทสดทพบจงควรจะเปนวตถประสงคหลกของโปรแกรมซบอาร (ด การเตรยมแผนโปรแกรม) ทงนวตถประสงคตางๆ ของโปรแกรมซบอารทจะมไดนนไดอธบายเนนไวแลวในหวขอ “บทบาทของซบอาร” ในแตละองคประกอบและองคประกอบยอยของคมอซบอาร

46

การวเคราะหปญหาควรด าเนนการรวมกบกลมผเกยวของหรอผมสวนไดเสยทส าคญ ทระบไวขางตนเนองจากวาหากไมมมมมองของผเกยวของในเรองของปญหาใดๆ แลว ลกษณะของปญหาและความตองการการแกไขนนกจะไมมความชดเจน การจด ประชมเชงปฏบตการก ถอเปนวธการหนงทมประโยชนในการวเคราะหปญหารวมกบผ เกยวของ และสามารถชวยสรางความเขาใจ ก าหนดจดมงหมายและลงมอด าเนนการรวมกนได อยางไรกดเราควรจด ประชมเชงปฏบตการกบบคลากรหรอผมสวนไดเสยหลายๆ กลม เพอทวาผมสวนไดเสยกลมทมความมนคงนอยกวานนจะไดสามารถบอกเลาถงความคดเหนของพวกตนไดอยางเตมทมากยงขน การวเคราะหปญหาสามารถท าไดโดยการใชเครองมอหลากหลายประเภท เครองมอหนงทใชกนแพรหลายกคอ “ตนไมปญหา” หรอ “problem tree” (3,4) ซงเปนเทคนคทใชการวาดรายละเอยดของสถานการณทเปนปญหาออกมาในรปของภาพตนไม โดยมผลของปญหาอยบนกงกานและมตนเหตของปญหาอยทฐานราก การวเคราะหวตถประสงค การวเคราะหวตถประสงคเปนจดเรมตนของการพจารณาหาหนทางแกไขทเปนไปไดตนไมวตถประสงค (objectives tree) เปนเครองมอทมประโยชนทสามารถใชในข นตอนนตนไมวตถประสงคมลกษณะทคลายกบตนไมปญหาทกลาวถงไปแลวขางตน สงทแตกตางกนกคอวา ตนไมวตถประสงค เปนการพจารณา เฉพาะแต วตถประสงคแทนทจะพจารณาปญหานนเอง (3,4) หากมการวาดตนไมปญหาไวกอนแลวกสามารถน ามาปรบเปลยนใหเปนตนไมวตถประสงคไดโดยงายโดยการปรบเปลยนตนเหตของปญหา (ดานลบ) กลบมาเปนค าประกาศวตถประสงค (ดานบวก) วตถประสงคทสามารถระบไดในข นตอนการวเคราะหนเปนสวนส าคญส าหรบการข นตอนของการวางแผนและออกแบบเพราะนคอพนฐานของแผนโปรแกรม เราสามารถระบปญหาและวตถประสงคไดในข นตอนนของวงจรโปรแกรม ดงนนจงถอเปนเรองสมควรทจะจดล าดบความส าคญทโปรแกรมนจะมงเนนตงแตเวลาน (ด การวางแผนและการออกแบบ)

47

การวเคราะหทรพยากร ชมชนทกชมชนมทรพยากรเปนของตนเองแมแตชมชนทยากจนมากกตาม การวเคราะหทรพยากร คอการพจารณาใหวาในเวลานชมชนมทรพยากรอะไรทโปรแกรมซบอารสามารถน ามาใชหรอพฒนาตอยอดขนไปไดบางตลอดจน พจารณาวาทรพยากรดงกลาวมศกยภาพเปนอยางไร (เชน มจดแขงและจดออนอะไรบาง) ในการทจะตอบ สนองตอ ความตองการของคนพการ การวเคราะหทรพยากรควรจะครอบคลมทรพยากรมนษย ทรพยากรพสด (เชน โครงสรางพนฐาน อาคาร การขนสง อปกรณ แหลงเงนทนและระบบสงคมทมอยในพนท) และโครงสรางตางๆ อาท องคกรหรอกลมตางๆและโครงสรางทางการเมอง พรอมทงระบทต งของทรพยากรเหลานดวย

ขนท 2: การวางแผนและการออกแบบ บทน า

จากขนท 1 ผวางแผนซบอารควรจะมขอมลเพยงพอแลวส าหรบการด าเนนการในข นท 2 หรอการวางแผนและการออกแบบตอไป ผวางแผนควรจะเรมตนข นตอนนดวยภาพสถานการณของคนพการทชดเจนและบรบทในการด าเนนงานของโปรแกรมซบอาร ผวางแผนควรจะมขอมลเกยวกบจ านวนคนพการ ความตองการของคนพการและครอบครว วธการแกไขทเปนไปไดและทรพยากรทชมชนม

การวางแผนชวยใหผด าเนนการโครงการซบอารมองไปขางหนาและเตรยมความพรอมส าหรบอนาคตได ทงยงเปนการแนะแนวทางส าหรบข นตอไปของวงจรการจดการดวย (ขนท 3: การจดตงและการเฝาสงเกต) การวางแผนจะชวยใหเกดความมนใจวา โปรแกรมทพฒนาขนจะมองคประกอบครบถวนมการจดล าดบความส าคญของความ ตองการ จ าเปนตางๆ มแผนท (หรอแผน) ทชดเจน เพอน า ไปสเปาหมายทตองการ มการพจารณาถงระบบการเฝาสงเกตและประเมนผลตลอดจนทรพยากรตางๆ ทจ าเปนส าหรบการท าใหแผนโปรแกรมซบอารบรรลเปนผลส าเรจดวย ขนตอนทเกยวของ วางแผนรวมกบบคลกรผเกยวของหรอผมสวนไดเสยหลก การจดการอภปรายสาธารณะกบบคลกรทเกยวของหรอผมสวนไดเสยถอเปนวธทดทจะไดทบทวนและหารอเรองขอมลทรวบรวมไดจากข นท 1 เพอ น ามาก าหนดล าดบความส าคญ การออกแบบแผนโปรแกรมและการเตรยมงบประมาณ ทงนควรจะมคนพการและสมาชกในครอบครวเขารวม การอภปราย ดงกลาวนดวยเพอทเขาเหลานจะไดมสวนรวมในโปรแกรมอยางมความหมายในภายหลง ขอมลทน าเสนอกควรจะอยในรปแบบทคนพการทมความทพพลภาพลกษณะตางๆ สามารถเขาถงได และดงทไดกลาวถงในขนท 1 ทงนในบางกรณ อาจมความ จ าเปนตองจด การอภปราย แยกกนส าหรบกลมผมสวนไดเสยบางกลม อาท คนพการและสมาชกในครอบครว เพอให สมาชกในแตละกลม สามารถบอกกลาวมมมองของตนเองไดโดยสะดวกและอสระ

4. การประเมนผล

2. การวางแผน และการออกแบบ

1. การวเคราะห สถานการณ

3. การจดตงและ การเฝาสงเกต

48

ก าหนดล าดบความส าคญ การด าเนนการในข นท 1 อาจท าใหดเสมอนหนงวาผด าเนนงานโปรแกรมซบอารจะตองพจารณาความตองการทกประการของกลมเปาหมาย ซงมความแตกตางกนดงนนการจดล าดบหรอการก าหนดล าดบความส าคญ แกความตองการเหลานน จงมความส าคญมาก ในการก าหนดล าดบความส าคญนตองพจารณาวาความจ าเปนใดเปนเรองท ส าคญทสด กลาวคอเปน เรองทมความเปนไปไดท อาจจะกอใหเกดความเปลยนแปลงมากทสดและทรพยากรทเรามอยนนไดแกอะไรบาง ผมสวนไดเสยหลกควรจะรวมในการก าหนดล าดบความส าคญนเพอท าใหโปรแกรมนสอดคลองและเหมาะสมกบความตองการของตนเอง การจดล าดบความส าคญนนตองอาศยทกษะและความเขาใจในความเปนจรง โดยในบางครงอาจจ าเปนจะตอง ใชผกระตนหรอสนบสนน จากภายนอก ซงอาจชวยไมใหเกดการหลงหรอ เบยงเบน ออกจากเปาหมายของโปรแกรมไป เตรยมแผนโปรแกรม กรอบแมบทหลกคออปกรณในการวางแผนทเราสามารถใชในโปรแกรมซบอารได กรอบแมบทหลกชวยใหเราพจารณาไดครอบคลมถงทกแงมมทจ าเปนตอความส าเรจของโปรแกรม และจะชวยตอบค าถามตางๆดงตอไปน

• โปรแกรมนตองการบรรลสงใด (เปาหมายและวตถประสงค)

• โปรแกรมนจะบรรลเรองดงกลาวไดอยางไร (ผลลพธและกจกรรม) • เราจะทราบไดอยางไรวาโปรแกรมไดบรรลสงดงกลาวแลว (ตวบงช) • เราจะยนยนไดอยางไรวาโปรแกรมไดบรรลเชนนนแลวจรง (เครองมอในการตรวจสอบและยนยน)

• ปญหาทอาจจะพบในขนตอนของการด าเนนงานไดแกอะไรบาง (ความเสยง) ตารางท 2: กรอบแมบทหลก

สรป ตวบงช เครองยนยน สมมตฐาน

เปาหมาย

วตถประสงค

ผลลพธ

กจกรรม

ทรพยากรทจ าเปน ตนทน

49

ความเขาใจในขนตอนดงทจะตามมามความส าคญอยางมากตอการ เตรยมโปรแกรมซบอารโดยการใชกรอบแมบทหลกได โปรดดตารางท 2 ซงแสดงถงโครงสรางโดยทวไปของกรอบแมบทหลก และตารางท 3 ซงเปนตวอยางของกรอบแมบทหลกทกรอกครบถวนแลว ทงนค าศพททใชในตวอยางขางใตอาจเหมอนหรอแตกตางจากทองคกรหรอหนวยงานสนบสนนเงนทนอนๆ ใช ก าหนดเปาหมาย กอนทจะเรมคดวาเราจะท าอะไร (กจกรรมอะไร) สงทส าคญมากกวาคอเราต าเปนตองเขาใจ ดวยวาอะไรเปน เปาหมายระยะยาวของโปรแกรมเสยกอน เปาหมายนเปนการระบถงผลในทายทสดทโปรแกรมซบอารมงหวงใหเกดขน เชน สามารถก าจดปญหาไดอยางเบดเสรจหรอวาสถานการณมพฒนาการไปในทางทดข นอยางมนยส าคญ (ด ข นท 1 : การวเคราะหปญหา) ระบวตถประสงค วตถประสงคของโปรแกรมหมายถงความเปลยนแปลงท ผด าเนนโปรแกรม ตองการใหเกดขนเพอน าไปสเปาหมายในภายหลง โดยปกตวตถประสงคควรจะมเพยงขอเดยวเพอใหการจดการโปรแกรมสามารถท าไดงายแตโปรแกรมซบอารบางโปรแกรมอาจจะมวตถประสงคมากกวาหนงขอกไดเนองจากโปรแกรมเหลานน อาจตองการครอบคลมมากกวาหนงองคประกอบ /องคประกอบยอยของเมทรกซการฟนฟสมรรถภาพโดยชมชน (เชน สขภาพและการศกษา) ในสถานการณเชนนเราจ าเปนตองใชกรอบแมบทหลกแยกกนแตทงหมดจะตองมเปาหมายในภาพรวมเหมอนกนดวย (ด ข นท 1: การวเคราะหปญหา) ก าหนดผลลพธ ผลลพธคอสงทโปรแกรมซบอารตองการใหเกดขน ผลลพธนจะครอบคลมงานทงหมดทจะท า โดยปกตแลวในกรอบแมบทหลกแตละแผนจะมผลลพธไมเกนสามถงหกรายการ (ด ข นท 1: การวเคราะหเปาหมาย) การพจารณาเพอก าหนดกจกรรม กจกรรม คองานหรอ สงทไดจดกระท าเขาไปแกกลมเปาหมาย ซงจ าเปนส าหรบการบรรลวตถประสงคและผลลพธ ส าหรบกรอบแมบทหลกนเราสามารถระบกจกรรมหลกเพยงคราวๆ ไดแลวจงคอยๆ เพมเตมลงในรายละเอยดภายหลง เชน เมอมการพฒนาแผนงานแลว (ด ข นท 3: พฒนาแผนงานแบบลงรายละเอยด) ตงตวบงช ตวบงชคอเปาทแสดงถงพฒนาการระหวางทางไปถงผลลพธของโปรแกรมซบอารและเปนเครองมอส าคญส าหรบการเฝาสงเกต (ด ข นท 3: การจดตงและการเฝาสงเกต) และการประเมนผล (ด ข นท 4: การประเมนผล) ตวบงชส าหรบโปรแกรมซบอารจะท าการวดสงตางๆตอไปน

• คณภาพของบรการและความรวดเรวในการใหบรการ • กจกรรมของโปรแกรมทสามารถเขาถงตวบคคลกลมเปาหมายไดจรง • การยอมรบทมตอบรการและการใชบรการจรง

• ตนทนในการจดตงโปรแกรม • การน าโปรแกรมไปใชเมอเทยบกบแผนทวางไว • การพฒนาการโดยรวมของโปรแกรมและอปสรรคในการพฒนา

50

มขอพงระลกทส าคญวาตวบงชทก าหนดขนนนตองสอดคลองกบหลกSMART ซงประกอบดวย

• Specific หรอมความเฉพาะเจาะจง‟ ตวบงชควรจะระบระดบของความเปลยนแปลงทมงหวงโดยเจาะจง ลงไป เชน จ านวน (มากนอยเพยงใด) ลกษณะของการเปลยนแปลง เชน คณภาพ (ความพงพอใจ ความคดเหน ความสามารถในการตดสนใจหรอการเปลยนแปลงทศนคต) และ ระยะ เวลาในการเกดความเปลยนแปลง (เมอใดหรอบอยเพยงใด)

• Measurable หรอสามารถวดได ‟ ตวบงชทก าหนดขนในความเปนจรงแลวสามารถวดไดหรอไม

• Attainable หรอสามารถท าส าเรจได ‟ ผด าเนนโปรแกรม สามารถบรรลตามตวบงชนภายในตนทน หรอคาใชจายทสมเหตสมผลไดหรอไม

• Relevant หรอมความสอดคลอง‟ ตวบงชนสอดคลองกบสงทวดหรอไม

• Timely หรอทนตอเวลา‟สามารถรวบรวมขอมลส าหรบตวบงชนเมอตองการใชขอมลดงกลาวหรอไม ก าหนดเครองยนยน หลงจากทมการก าหนดตวบงชแลวจ าเปนตองตดสนใจตอไปวาในการทจะใชตวบงชแตละตวในการวดนนเราจ าเปนตองมขอมลอะไรบางซงขอมลดงกลาวยอมไดมาจาก เครองยนยนนนเอง เครองยนยน ดงกลาว ไดแก รายงาน บนทกการประชม สมดลงทะเบยนการเขารวมกจกรรม งบการเงน ตวเลขสถตจากรฐบาล แบบส ารวจ การสมภาษณ บนทกการฝกอบรม จดหมายโตตอบหรอการสนทนา กรณศกษา รายงานประจ าสปดาห ประจ าเดอนหรอประจ าไตรมาสของโปรแกรม การประเมนผลชวงกลางโปรแกรมหรอปลายโปรแกรม โดยในขณะท ผด าเนนการโปรแกรม ก าหนดเครองยนยนนจ าเปนทจะตองพจารณาตอไปดวยวาจะสามารถเกบรวบรวมขอมลเหลานไดจากใคร ทใดและเมอใด พจารณาวาจะตองตงสมมตฐานอะไรบาง ขอใหผด าเนนการพจารณาความเสยงและสงทอาจ จะผดพลาดไดในชวงระยะเวลาของโปรแกรมเมอ ตองจะกรอกชองสมมตฐานในกรอบแมบทหลก ความเสยงคอสงทโปรแกรมซบอารทกโปรแกรมตองเผชญ อยางไรกดหาก ผด าเนนการโปรแกรมสามารถเหนถงความเสยงเหลานนไดตงแตเนนๆ กจะชวยใหไมท าใหเกดความแปลกใจ ในภายหลงเมอ ความเสยงไดเกดขนจรง เมอทราบถงความเสยงนนแลว ผด าเนนการโปรแกรม กจะสามารถจดการโดยการปรบเปลยนแผนโปรแกรมเพอลดหรอก าจดความเสยงนนเสย และสามารถเปลยนความเสยงใหเปนประโยคในเชงบวก (สมมตฐาน) เพอไประบไวในกรอบแมบทหลกได เตรยมแผนการเฝาสงเกตและประเมนผล โปรแกรมทกโปรแกรมควรจะมระบบการเฝาสงเกตและประเมนผลเปนของตนเอง ผด าเนนการโปรแกรม จ าเปนตองค านงถงระบบเหลานต งแตข นตอนของการวางแผนเนองจาก จะตองเรมเกบรวบรวมขอมลทนททการจดตงโปรแกรมเรมตนขน ตวบงชและเครองยนยนทพจารณาไดในแผนโปรแกรมจะเปนพนฐานส าคญของระบบการเฝาสงเกตและประเมนผล (ด ข นท 3: การจดตงและการเฝาสงเกต และ ข นท 4: การประเมนผล)

51

พจารณาวาจ าเปนตองใชทรพยากรอะไรบาง ทรพยากรทจ าเปนส าหรบโปรแกรมซบอารอาจไมไดม มาพรอมตงแตทโปรแกรมเรมตนขน แต ผด าเนนการโปรแกรมควรจะพจารณาใหเหนถงทรพยากรเพอการจดตงกจกรรมของโปรแกรมเหลานและเพอใหสามารถจดหาทรพยากรดงกลาวได โปรดอยาลมอานหวขอการวเคราะหทรพยากรในข นท 1 อกคร งเพอการพจารณาวาทรพยากรใดบางทมอยแลวในทองถน (ด ข นท 1: การวเคราะหทรพยากร) ทรพยากรทควรจะพจารณามดงตอไปน ทรพยากรมนษย ประเภทของบคลากรทจ าเปนการน าโปรแกรมไปสการปฏบต เชน ผจดการโปรแกรม บคลากรซบอาร ผชวยงานธรการและพนกงานขบรถ เปนตน ทรพยากรพสด ประเภทของสถานทและอปกรณทจ าเปนส าหรบการจดตงโปรแกรม เชน พนทส านกงาน เฟอรนเจอร คอมพวเตอร โทรศพทเคลอนท ยานพาหนะ โสตทศนปกรณและอปกรณฟนฟสมรรถภาพรางกาย ทรพยากรดานการเงน ตนทนมกเปนปญหาใหญส าหรบโปรแกรมใหมๆ ดงนน จงจ าเปนทจะตอง พจารณาใหถวนถวา โปรแกรม จ าเปนตองใชเงนจ านวนเทาใด วธการทดทสดในการทจะท าเชนนคอการจดท างบประมาณซงเปนสงส าคญไมวาโปรแกรมซบอาร ทจดขนจะใชเงนทนทมอยแลวหรอจะใชเงนทนจากผบรจาคใดๆ กตาม เตรยมงบประมาณ งบประมาณคอจ านวนเงนทโปรแกรมวางแผนจะระดมทนและใชจายเพอการจดตงกจกรรมตางๆ ภายในระยะเวลาทระบ งบประมาณชวยให ผปฎบตงาน สามารถการจดการดานการเงนไดอยางโปรงใส สามารถวางแผน (ท าใหทราบวาโปรแกรมนจะมตนทนทงหมดเทาใด) สามารถระดมทน (ท าใหผบรจาคทราบวาเงนของตนนนจะ มการน าไปใชอยางไร) สามารถจดตงโปรแกรมและเฝาสงเกตโปรแกรม (เปรยบเทยบตนทนจรงกบตนทนตามงบประมาณ) และสามารถประเมนผลโปรแกรมได งบประมาณนจะตองสะทอนถงตนทนทสมพนธกบทรพยากรทระบไดในหวขอ “ พจารณาวาจ าเปนตองใชทรพยากรอะไรบาง” ขางตน ส ารบเรองงบประมาณถอเปนเรองทจะตองใชความระมดระวง เพราะหาก ผด าเนนงาน มงบประมาณไมเพยงพอกอาจไมสามารถด าเนนกจกรรมบางประการของโปรแกรมได และหากตงงบประมาณ ส าหรบบางอยาง ไวสงเกนไป ผบรจาคกอาจจะไมยนดทจะใหเงนสนบสนนแกโปรแกรมซบอารของหนวยงานเชนกน

52

ตารางท 3: ตวอยางกรอบแมบทหลกส าหรบองคประกอบสขภาพ สรป ตวบงช เครองยนยน สมมตฐาน เปาหมาย

คนพการสามารถมสขภาพในระดบมาตรฐานทสงทสดเทาทจะเปนไปได

อตราการเสยชวตและอตราการปวยเปนโรคของคนพการลดลง X%

อาท สถตจากศนยสขภาพในทองถน

วตถประสงค

คนพการสามารถเขาถงสถานบรการดานสขภาพและดานอนๆเชนเดยวกบสมาชกอนๆในชมชน

จ านวนคนพการทเขารบบรการทศนยสขภาพในทองถนเพมสงขน X% ภายในสนป X X% ของคนพการระบวาตนมความพงพอใจกบบรการดานสขภาพในทองถนในระดบทสง

อาท สถตจากศนยสขภาพในทองถน การประเมนผลชวงกลางหรอปลายโปรแกรม

มบรการดานการดแลสขภาพของรฐในทองถน

ผลลพธ

1. คนพการมความรเรองสขภาพดขน และพยายามเสาะแสวงหาสขภาพทดยงขน

X% ของคนพการเขารวมกจกรรมของกลมพงพาตนเองในทองถนภายในสนป X จ านวนผทมอาการระดบทตยภมลดลง X% ภายในสนป X

อาท บนทกการเขารวมกจกรรม การเฝาสงเกต รายงานจากคนพการและครอบครว

คนพการไมถกกดกนไมใหไดรบบรการดานการดแลสขภาพ

2. ภาคสขภาพมความตระหนกถงเรองความพการในระดบทดขน

% ของเจาหนาทดานการดแลสขภาพเขารบการฝกอบรมเรองความเทาเทยมกนของคนพการภายในสนป X

อาท การเฝาสงเกต รายงานจากคนพการและครอบครว

บรการดานการดแลสขภาพของรฐในทองถนมก าลงเพยงพอ

3. สามารถลดอปสรรคดานกายภาพภายในสถานบรการดานสขภาพได

% ของสถานบรการดานสขภาพมลกษณะทางกายภาพทเอออ านวยตอการเขาถงภายในสนป X

อาท การตรวจสอบสถานบรการดานสขภาพ การเฝาสงเกต การประเมนชวงปลายโปรแกรม

กจกรรม 1.1 ใหขอมลแกคนพการเกยวกบทตงของสถานบรการและบรการดานสขภาพ 1.2 จดตงกลมพงพาตนเองซงมงเนนเรองปญหาสขภาพเปนส าคญ 2.1 ฝกอบรมเจาหนาทสถานบรการดานการดแลสขภาพในทองถนเกยวกบเรองความพการ 3.1 ท าการตรวจสอบสถานบรการดานสขภาพเพอใหเหนถงอปสรรคในทางกายภาพทท าใหคนพการไมสามารถเขาถงได 3.2 จดการประชมรวมกบหนวยงานรฐดานสขภาพในทองถนเพอใหค าแนะน าเกยวกบวธการก าจดอปสรรคทางกายภาพดงกลาวนน

ทรพยากรทจ าเปนตองใช ทรพยากรมนษย „ ผจดการโปรแกรม 1 คน „ เจาหนาทซบอาร 2 คน „ ผฝกอบรมซบอาร 1 คน พสด „ เอกสารขอมล „ เอกสารประกอบการสอน „ สถานทจดการฝกอบรม „ เครองมอตรวจสอบ „ ยานพาหนะ

ตนทน ระบตนทนส าหรบทรพยากรทงหมดทจ าเปนตองใช

คนพการใชขอมลทไดรบเพอการเขาถงบรการตางๆ คนพการมความกระตอรอรนทจะเขารวมและน ากจกรรมของกลมพงพาตนเอง เจาหนาทดานการดแลสขภาพน าความรทไดจากการฝกอบรมไปประยกตใช กระทรวงสาธารณสขจดสรรทรพยากรเพอการปรบปรงอาคารและส านกงาน

53

ขนท 3: การน าไปใชและการควบคม

บทน า ขนทสามคอการน าไปใชและการควบคมซงเปนการน าเอาแผนทไดจากข นท 2 มาปฏบตใชและด าเนนกจกรรมทงปวงตามทก าหนดไวเพอใหเกดผลลพธทตองการ ในขนตอนของการจดตงน ผด าเนนโครงการหรอผจดการโปรแกรม จ าเปนตองควบคมความกาวหนาของโปรแกรมซบอารอยางตอเนอง การการควบคมดงกลาว จะท าใหผจดการมขอมลส าหรบการตดสนใจและการเปลยนแปลงการวางแผนในระยะสนเพอใหสามารถบรรลผลลพธไดจรงและบรรลเปาหมายและวตถประสงคหลกในทายทสดดวย ทงน ควรจะวางระบบการควบคมและก าหนดตวบงชและเครองยนยนไวแลวตงแตข นท 2 เมอมาถงในขนท 3 นจงสามารถเรมใชระบบการ ควบคมดงกลาวไดทนทเพอรวบรวม บนทก วเคราะห รายงานและใชขอมลตางๆเพอการจดการโปรแกรมซบอารได

ขนตอนทเกยวของ ขนตอนตางๆทระบถงขางใตนสามารถสบเปลยนล าดบกนไดตามความเหมาะสมของการปฏบตจรง พฒนาแผนงานแบบลงรายละเอยด ส าหรบสวนแรกของข นตอนการ น าโปรแกรมไปใชผจดการหรอผด าเนนโปรแกรม จะตองน าเอาแผนโปรแกรมมาเปนขอมลเพอการพฒนาแผนงานแบบลงรายละเอยดดวยความชวยเหลอของทมงานและ บคลากรกลม อนๆ ทเกยวของ แผนงานแบบลงรายละเอยดจะตองมขอมลดงตอไปน

• มงานเฉพาะเจาะจงงานใดบางทสามารถท าใหกจกรรมทวางแผนไวส าเรจ • งานแตละงานเหลานนควรจะเรมด าเนนการเมอใดและจะท าเสรจสนเมอใด • ใครเปนผรบผดชอบในการท างานแตละอยางใหเสรจสน

เราควรสรปขอมลทงหมดของแผนงานใหเปนรปของตารางเพอใหเหนภาพโครงรางไดชดเจนยงขน ตารางแบบทใชกนแพรหลายกคอตารางแกนท (Gantt chart) (3)

4. การประเมนผล

2. การวางแผน และการออกแบบ

1. การวเคราะห สถานการณ

3. การจดตงและ การเฝาสงเกต

54

ขบเคลอนและจดการทรพยากร ทรพยากรดานการเงน การระดมทน : การพฒนาโปรแกรมใหมและการท าใหโปรแกรมทมอยแลวสามารถด าเนนงานตอไดนนจ าเปนตองอาศยการหาแหลงเงนทน ซงเงนทนส าหรบโปรแกรมซบอารสามารถหาไดจากแหลงตางๆ ในกรณทเปนไปไดควรเนนการใชสนบสนนเงนทนโดยชมชนเองเนองจากจะท าใหโปรแกรมมความยงยนในระยะยาว แหลงเงนทนในชมชน ไดแก

• เงนใหหรอเงนชวยเหลอจากรฐบาลในทองถน

• เงนบรจาคจากภาคธรกจในทองถนและการอปถมภโดยองคกร • องคกรประชาสงคม อาท สมาคมโรตารและสมาคมไลออนส • คาบรการหรอคาธรรมเนยมทเรยกเกบจากคนพการซงมฐานะ

• สลากเพอการกศล กจกรรมทางสงคม การแขงขนและงานพเศษอนๆ • กจกรรมทกอใหเกดรายได • การท าไมโครไฟแนนซหรอกองทนหมนเวยนส าหรบชมชน

หากในชมชนมทรพยากรไมเพยงพอกอาจจ าเปนตองระดมทนในระดบภมภาค ระดบชาตหรอระดบนานาชาตเพอการพฒนาและจดตงโปรแกรมซบอาร การจดการดานการเงน: เปนสงทส าคญอยางยงทระบบการจดการเงนตอง มความโปรงใสเพอแสดงความรบผดชอบตอผมสวนไดเสยซงรวมถงหนวยงานทสนบสนนเงนทน สมาชกในชมชนและตวคนพการเอง การจดการดานการเงนถอเปนบทบาทส าคญประการหนงของผจดการโปรแกรมแตบคลากรอนกอาจมสวนเกยวของไดเชนกน โดยเฉพาะอยางยงในกรณทโปรแกรมมขนาดใหญและตองอาศยทนจ านวนมากซงการจดการดานการเงนประกอบดวย

• การมกลไกเพอการตรวจสอบวาตนทนสมพนธกบกจกรรมทระบในข นตอนของการวางแผนหรอทตกลงกบผจดการโปรแกรมจรงหรอไม

• การเกบรกษาบนทกทางดานการเงนอยางเพยงพอ

• การปรบตวเลขทางดานการเงนใหทนสมยอยเสมอเพอใหสามารถใชอางองไดทนท • การวางระบบเพอการตรวจสอบและถวงดลอยางเหมาะสม • การแจงใหผมสวนไดเสยทกกลมทราบเปนประจ าถงสถานะทางการเงนของโปรแกรม

ทรพยากรมนษย การรบคนเขา :การด าเนนโปรแกรม ควรมการรบผจดการโปรแกรมและบคลากรซบอารจากชมชนเองหาก เปนไปได เพราะเขาเหลานมความเขาใจในวฒนธรรมและภาษาถนดกวา และสามารถเขาถงสมาชกในชมชนไดงายกวาดวย โปรแกรมซบอารควรจะมความมงม นในการรบคนพการหรอสมาชกในครอบครวของคนพการเขาท างาน เพราะจะ เปนการแสดงใหเหนถงความมงม นทโปรแกรมมตอหลกการซบอารเอง (ด บทน า : ซบอารในวนน) และยงจะชวยสรางศกยภาพใหแกคนพการและครอบครวในอกทางหนงดวย แตไมวาในกรณใดๆ การรบคนเขา มาท างานในโปรแกรมจะตองอยบนพนฐานของความร ทกษะและความสามารถในการท าหนาท ผด าเนนการควรมการเตรยมค าอธบายหนาทงานไวกอนทจะเรมกระบวนการรบบคคลากรใหม เอกสารค าอธบายนจะระบถงบทบาทและความรบผดชอบของผทจะมาท างานในต าแหนงดงกลาวและประสบการณทบคคลนนพงม

55

โปรแกรมซบอารบางโปรแกรมอาจมความจ าเปนตองพจารณารบอาสาสมคร โดยเฉพาะอยางยงในกรณททรพยากรมจ านวนจ ากด อาสาสมครอาจจะไมไดรบคาตอบแทนแตมกจะไดรบสงจงใจและทรพยากรเพอชวยใหสามารถท างานของตนได สมาชกในชมชนบางคนอาจจะยนดท างานใหกบโปรแกรมซบอารในลกษณะอาสาสมคร อาท คนพการ สมาชกในครอบครวของคนพการ นกเรยนนกศกษา และบคลากรทประกอบวชาชพตางๆ ดวยเหตน ผด าเนนโปรแกรมจ าเปนตองพจารณาใหเหนถงทงขอดและขอเสยของการใชอาสาสมคร กลาวคอในขณะท อาสาสมครมความรเกยวกบทองถนดและเปนการประหยดงบประมาณ แตกเปนไปไดวาอาสาสมคร ผนนอาจ กกมเวลาจ ากดและ สงผลให อตราการเลกท างานสงดวยเชนกน การฝกอบรม:ผจดการโปรแกรมซบอารและบคลากรซบอารจ าเปนตองมความรและทกษะทหลากหลายเพอใหสามารถท างานตามบทบาทและความรบผดชอบของตนได (ด ข นท 1: การวเคราะหผมสวนไดเสย) และจากการทมการก าหนดเมทรกซการฟนฟสมรรถภาพโดยชมชน(ด บทน า: ซบอารในวนน) และคมอซบอารนข นกจะท าให ผเกยวของ ตองไดรบการฝกอบรมเพมเตมในอนาคต ดงนนโปรแกรมซบอารจ าเปนตองปรบปรงและสรางหลกสตรการฝกอบรมของตนอยเสมอหรอพฒนากจกรรมการฝกอบรมใหมๆ ตามทจ าเปน หลกสตรฝกอบรมซบอารส าหรบผจดการโปรแกรมและบคลากรซบอารมกระจายอยตามประเทศตางๆทวโลก หลกสตรเหลานมระยะเวลาและเนอหาสาระทพฒนาแตกตางกนไปและจดโดยหนวยงานประเภทตางๆ ยกตวอยางเชนในบางประเทศมสถาบนระดบตตยภม ทม หลกสตรระดบอนปรญญาส าหรบบคลากรซบอาร ในขณะทบางประเทศอาจจะมหลกสตรชนดทไมไดรบวฒบตรและอาจจะใชเวลาอบรมเพยงไมกสปดาหหรอไมกเดอนเทานน การฝกอบรมเจาหนาทซบอารมจดมงหมายในการยกระดบความสามารถในการน าบรการทมคณภาพสง สงไปใหถงคนพการและสมาชกในครอบครว การฝกอบรมอาจครอบคลมเรองตางๆ อาท สทธของคนพการ การพฒนาชมชนและการปฏบตแบบครบวงจร การสอสาร ทกษะการฟนฟสมรรถภาพรางกายขนพนฐาน (เชน การระบประเภทของความทพพลภาพ การคดกรองและการประเมนเบองตน และกจกรรมบ าบดข นพนฐาน) และกระบวนการกลม (เชน การจดตงกลมพงพาตนเอง) ในการพฒนาหลกสตรการฝกอบรมส าหรบบคลากรซบอารนนเราจ าเปนตองพจารณาอยางถถวนวาเนอหาประเภทใดทมความเหมาะสม เพราะหลกสตรการฝกอบรมมกองพนฐานมาจากหลกสตรทออกแบบมาส าหรบผประกอบวชาชพดานการฟนฟสมรรถภาพรางกายอยางเชนนกกายภาพบ าบดหรอนกอาชวบ าบด ดงนนหลกสตรเชนนจงไมเหมาะสมและไมสามารถปฏบตไดจรงเนองจากมงเนนการพฒนาทกษะทางคลนกและเทคนคในระดบทสงเกนกวาทจ าเปนส าหรบงานพฒนาชมชน การฝกอบรมผจดการโปรแกรมซบอารมจดมงหมาย เพอเพมความสามารถในการจดการกจกรรมของโปรแกรม ใหมประสทธภาพและประสทธผล ผจดการโปรแกรม จงจ าเปนตองมความคนเคยกบข นตอนทงสของวงจรการจดการซงจ าเปนตอความส าเรจของโปรแกรมเปนอยางมาก ทงนผจดการยงตองมความเขาใจในเรองความพการและยทธศาสตรซบอารอยางดอกดวย

56

กรอบท 9 หมเกาะโซโลมอน การศกษาในระดบวชาชพเพอความสามารถในการใหบรการดานการดแลสขภาพทดยงกวา Solomon Islands College of Higher Education เรมจดการเรยนการสอนหลกสตรระดบประกาศนยบตรสาขาการฟนฟโดยมชมชนซงมพนฐานมาจากยทธศาสตรซบอารเปนครงแรกในป ค.ศ. 2010 เปาหมายของหลกสตรนคอการพฒนาบณฑตใหมทกษะและความรในการปฏบตใชยทธศาสตรซบอารในระดบจงหวด โดยหลกสตรระยะเวลาสองปดงกลาวครอบคลมองคความรตางๆดงตอไปน ทกษะการขยายผลการบ าบด‟ เรยนรเกยวกบประเภทของความพการและทกษะการท ากายภาพบ าบด อาชวบ าบดและการบ าบดดวยการสนทนาในขนพนฐาน ทกษะการฟนฟชมชน‟ ทกษะในการท างานรวมกบชมชน ตลอดจนการชวยเหลอชมชนใหเขาใจในเรองความพการ และการใหโอกาสทเทาเทยมกนแกคนพการ ทกษะการพฒนาชมชน ‟ ทกษะในการรเรมโครงการหรอกลมระดบชมชนทชวยสงเสรมคนพการในชมชน ทกษะและความสามารถในการลงพนทจรงในงานซบอาร‟ ฝกปฏบตทกสงทไดเรยนไปกบผคนจรงๆในชมชน หลงจากทส าเรจการศกษาแลวเปนทคาดวาบณฑตตามหลกสตรดงกลาวจะมทกษะและความรทเหมาะสมส าหรบการท างานในหนวยซบอาร (ภายใตกระทรวงสาธารณสขและบรการดานการแพทย) ในฐานะเจาหนาทภาคสนามในจงหวดตางๆหรอในฐานะผชวยงานบ าบดประจ าโรงพยาบาล หรอหากออกไปนอกภาคสวนของการดแลรกษาสขภาพกยงสามารถท างานในระบบการศกษาและองคกรพฒนาภาคเอกชนไดดวยเชนกน การพฒนา การสนบสนนและก ากบดแลเจาหนาท: การพฒนาเจาหนาท (อาท การฝกอบรมแบบตอเนอง) เปนสงส าคญในการทจะท าใหผจดการโปรแกรมซบอารและผเกยวของไดทบทวนทกษะทตนมอยแลวและพฒนาทกษะใหมทควรมตามความจ าเปน โดยมากแลวเราสามารถใชทรพยากรทมอยในชมชนเพอการฝกอบรมแบบตอเนอง อาท หลกสตรการฝกอบรมทมอยแลว เอกสารการฝกอบรมจากองคกรอนและผเชยวชาญในสาขาทเกยวของ โปรแกรมซบอารบางโปรแกรมอาจไมประสบความส าเรจเพราะวาไมไดใหการสนบสนนและการก ากบดแลเจาหนาทอยางเพยงพอ บคลากรซบอารจงเปนเสมอนกระดกสนหลงส าคญของโปรแกรมซบอาร ดงนนผจดการจงจ าเปนตองท าใหบคลากรเกดความเชอม นวาเสยงของพวกเขามผรบฟงและมผคอยใหการสนบสนนบทบาททพวกเขาแสดงอยการสนบสนนและการก ากบดแลประกอบดวย การก าหนดสายการก ากบดแลและรายงานทชดเจน การท าใหบคลากรทราบถงบทบาทและความรบผดชอบของตน และการพจารณาประสทธภาพในการท างานอยเปนประจ า ผจดการโปรแกรมจ าเปนตองเฝาระวงอาการ “หมดไฟ” ซงอาจเกดขนไดกบบคลากรซบอารทรบงานมามากเกนไป หนกเกนไปหรอตองปฎบตงานนานเกนไป

57

กรอบท 10 ปาปวนวกน ยกระดบความนาเชอถอและสถานะของบคลากรซบอาร หลงจากทส าเรจหลกสตรการฝกอบรมระยะสนแลวบคลากรซบอารทปาปวกนจะสามารถคดกรองหาโรคเทาปกในเดกและโรคตอกระจกในผใหญไดและสงผปวยเหลานตอไปเพอรบการเขาไปแกไขชวยเหลอทางการแพทยทจ าเปน การเขาไปแกไขชวยเชนนมประสทธภาพเปนอยางยงส าหรบคนทมอาการทพพลภาพดงกลาวและสมาชกในครอบครว ทงยงเปนการยกระดบความนาเชอถอและสถานะของบคลากรซบอารในชมชนของตนอกทางหนงดวย ด าเนนกจกรรมตามทวางแผนไว ผจดการโปรแกรมควรจะมความเขาใจกบแผนงานเปนอยางดและสามารถตระเตรยมงานเพอใหเกดความพรอมในดานตางๆซงจะสงผลใหสามารถด าเนนกจกรรมไดตามทวางแผนไว คมอฉบบนจะไมอธบายลงในรายละเอยดของกจกรรมซบอารเนองจากขอมลในสวนนนจะไดกลาวถงตอไปในองคประกอบตางๆ (ด คมอเลม 2-6) และคมอเลมเสรม (ด คมอเลม 7)ส าหรบกจกรรมสวนมากจะจดไดเปนประเภทหลกตางๆดงน การยกระดบความตระหนก กจกรรมการยกระดบความตระหนกทใชในงานซบอารมงเนนไปทกลมบคลากรผมสวนเกยวของหลกๆเพอใหขอมลและความรเกยวกบความพการ เพอใหเกดความเปลยนแปลงในดานทศนคตและพฤตกรรม และกอเกดกระแสสนบสนนยทธศาสตรและโปรแกรมซบอาร และเพอกระตนใหผมสวนไดเสยไดมสวนรวมในโปรแกรมดวยตนเอง การประสานงานและการสรางเครอขาย กจกรรมประสานงานและสรางเครอขายเปนสงจ าเปนในการสรางความสมพนธและการเปนพนธมตรทดกบผเกยวของของโปรแกรมซบอาร กจกรรมเชนนถอวามความส าคญตอการแบงปนความรและทรพยากร ลดการด าเนนงานซ าซอนและชวยในการขบเคลอนความรวมมอรวมใจของชมชน การน าคนพการเขาสกระแสหลก กจกรรมการน าคนพการเขาสกระแสหลกของการพฒนาในดานตางๆท าใหคนพการสามารถมสวนรวมไดอยางเตมทและไดรบการสนบสนนใหมสวนรวมในภาคสวนตางๆของการพฒนา อาท ภาคสขภาพ ภาคการศกษา ภาคความเปนอยทดและภาคสงคม กจกรรมเหลานจะตองมมาตรการเฉพาะประกอบดวย เชน การอ านวยความสะดวกตามสมควรเพอใหคนพการสามารถเขาถงโอกาสทเทาเทยมกนได

58

การใหบรการ โปรแกรมซบอารแตละโปรแกรมจะใหบรการทแตกตางกนโดยขนอยกบวาโปรแกรมนนมงเนนไปทสวนใดของเมทรกซการฟนฟสมรรถภาพโดยชมชน กจกรรมหลายกจกรรมทสมพนธกบการใหบรการนนจะตองด าเนนการโดยบคลากรซบอาร ซงกจกรรมดงกลาวอาจเปนไปไดตงแตการคดกรองคนพการและการสงตอไปยงบรการสายหลกการใหบรการเฉพาะทางเพอใหไดรบการฟนฟสมรรถภาพรางกายขนพนฐานและอปกรณชวยเหลอข นพนฐานตางๆ เปนตน การรณรงค ในการด าเนนการแตเดมของโปรแกรมซบอาร มไดค านงถงการรณรงค เพราะมงเนนทจะใหการบรการแกคนพการเพยงอยางเดยว กจกรรมรณรงคมหลายประเภทดวยกนและสามารถใชเพอใหคนพการไดรบโอกาสและสทธเทาเทยมผอนในดานสขภาพ การศกษา สภาพความเปนอยทดและสงคม ตลอดจนในแงมมอนๆของชวตชมชนดวย การสรางความสามารถหรอศกยภาพ การเสรมสรางความสามารถหรอศกยภาพในการท างานใหแกผเกยวของของโปรแกรมซบอาร จะชวยใหเกดความมนใจวา บคลากรเหลานนมความรและทกษะเพยงพอทจะท าหนาทตามบทบาทและความรบผดชอบของตน (ด ข นท 1: การวเคราะหผเกยวของ) การฝกอบรมเปนวธการหนงทจะพฒนาความสามารถของบคลากร และมการระบใหเปนกจกรรมแนะน าอยเสมอในชดคมอน อยางไรกตาม บคลากรผเกยวของหรอผมสวนไดเสยทกคนหรอทกกลมไมจ าเปนตองไดรบการฝกอบรมประเภทหรอระดบเดยวกนเสมอไป แตการฝกอบรมควรจะอยบนพนฐานของบทบาทและความรบผดชอบทคาดหวง และความจ าเปนทเกดขนจากบทบาทและความรบผดชอบดงกลาวนน ผมสวนเกยวของบางรายอาจตองการเพยงเขารบการอบรมเชงปฏบตการในระยะสนๆ เชน การสมมนาหรอการฟงบรรยายเพอท าใหตนเขาใจในปญหาเรองความพการและยทธศาสตรซบอาร แตผเกยวของบางรายอาจถงข นตองการหลกสตรการฝกอบรมในลกษณะทเปนทางการเลยกเปนได โปรแกรมซบอารจ าเปนตองพจารณาใหเหนถงหลกสตรฝกอบรมทมอยแลวในชมชนกอนเพอประหยดทรพยากรและใชทรพยากรใหเกดประโยชนทสด ทรพยากรในการฝกอบรมอาจหมายรวมถงหนวยงานรฐ องคกรพฒนาสายหลกและองคกรพฒนาภาคเอกชนทเชยวชาญเรองความพการ การฝกใหผอนมความสามารถในการฝกอบรมผอนอกทอดหนงในเรองซบอารกเปนสงส าคญเชนกนเพอทจะท าใหแนใจไดวาในระดบทองถนมคนทมความรเรองซบอารเปนอยางดและมทกษะในการสอนเพอพฒนาความสามารถใหบคลากรคนอนๆ การควบคมและการเฝาสงเกต การควบคมและการเฝาสงเกตคออะไร การควบคมคอการตดตามการด าเนนกจกรรมตางๆ ของโปรแกรม ในการควบคมน ผรบผดชอบอาจตองเฝาสงเกตและเกบรวบรวมและวเคราะหขอมลเปนประจ าตลอดทงชวงเวลาของข นตอนการเฝาสงเกต การควบคมในลกษณะเชนนจดเปนงานภายในของโปรแกรม (ด าเนนการโดยผจดการโปรแกรมซบอารและบคลากรซบอาร) เพอชวยใหทมสามารถพจารณาไดวากจกรรมใดด าเนนไปไดดวยดและกจกรรมใดด าเนนไปไดไมดนกผลจากการเกบรวบรวมขอมลจะน ามาใชปรบปรงหรอแกไขปญหาตางๆตามความเหมาะสม หากโปรแกรมใดมระบบการควบคมและเฝาสงเกตทมประสทธภาพกจะท าใหการประเมนผลโปรแกรมท าไดงายขนเปนอยางมาก (ด ข นท 4: การประเมนผล)

59

ขนตอนของการควบคมและการเฝาสงเกต ตงตวบงช: การตงตวบงชควรตงตงแตข นท 2 หรอข นของการวางแผนและออกแบบ ตดสนใจวาจะเกบรวบรวมขอมลอยางไร : การตดสนใจวาจะเกบรวบรวมขอมลเพอการเฝาสงเกตอยางไร (เครองยนยน) ควรจะท าตงแตข นท 2 เชนกน เกบรวบรวมและบนทกขอมล: โปรแกรมควรจะมระบบเพอการเกบรวบรวมและบนทกขอมลอยางเปนทางการ ระบบทวานควรจะมลกษณะและวธการทเรยบงายทสดเทาทจะเปนไปไดและเกบรวบรวมเฉพาะขอมลทตองการจรงๆเทานน เจาหนาททกคนควรจะไดรบการฝกอบรมใหสามารถปฏบตตามและใชระบบนได เชน ควรจะสามารถใชแบบฟอรมเกบรวบรวมขอมลไดอยางถกตองเปนตน นอกจากนระบบแบบทไมเปนทางการกอาจจะมประโยชนเชนกน เชน ทางโปรแกรมอาจขอใหบคลากรซบอารบนทกขอมลเกยวกบกจกรรมของตนลงในสมดบนทกประจ าวน และจดใหมตารางการเกบรวบรวมขอมลเปนประจ า เชน ทกวน ทกสปดาห ทกเดอนและ /หรอทกไตรมาส ทงนข นอยกบความจ าเปนในการรายงานผลของโปรแกรม วเคราะหขอมล: การเกบรวบรวมและบนทกขอมลอยางสม าเสมอมกจะท าไดงายกวาการวเคราะหขอมลนน อยางไรกดหากผจดการโปรแกรมซบอารไมพจารณาขอมลทไดใหถวนถกจะไมสามารถเลงเหนถงความกาวหนาของกจกรรมภายใตโปรแกรมและปญหาตางๆทอาจเกดขนได หลงจากทวเคราะหขอมลแลวกอาจจ าเปนทจะตองศกษาหรอสบสอบเพมเตมตอไป เพอใหเกดความกระจางวาปญหาทพบนนแทจรงแลวคออะไรกนแน รายงานและแบงปนขอมล: การรายงานและการแบงปนขอมลทไดจากการเฝาสงเกตกบผเกยวของหรอผมสวนไดเสยหลกจะท าใหโปรแกรมมความโปรงใสและแสดงใหเหนถงความรบผดชอบ รายงานการเฝาสงเกตควรจะมขอมลตางๆ อาท กจกรรมหรองานทรายงาน งานทวางแผนไวส าหรบระยะเวลาของการรายงานนนและงานทท าส าเรจจรง พฒนาการไปสผลลพธทประสงคของโปรแกรม คาใชจายตามงบประมาณเปรยบเทยบกบคาใชจายจรง ความส าเรจ ขอจ ากด/ปญหาทพบ การแกไขทไดด าเนนการไปหรอทแนะน า และบทเรยนทไดรบ เกณฑในการรายงานอาจแตกตางกนตามโครงสรางการจดการของโปรแกรมซบอารนนๆ ยกตวอยางเชนในระดบทองถนนนบคลากรซบอารอาจจะตองรายงานตอผจดการโปรแกรมทกสปดาห ผจดการโปรแกรมอาจตองรายงานขนไปในระดบทสงขนทกเดอน เปนตน จดการขอมล: ในการด าเนนโปรแกรมซบอารโดยปกตแลวจะมการน าเสนอขอมลตางๆออกมาเปนจ านวนมาก อาท เอกสาร รายงาน จดหมายโตตอบและบญชตางๆ การจดการขอมลทดจงจ าเปนตองอาศยระบบการจดเกบแฟมขอมลทมประสทธภาพซงจะชวยประหยดเวลาและปองกนความผดพลาดในขนตอนของการเฝาสงเกตไดมาก และหากมการเกบรวบรวมขอมลทเปนความลบดวยกจ าเปนตองดแลใหมการรกษาขอมลนนไวในททปลอดภยเทานน

60

ขนท 4: การประเมนผล บทน า การประเมนผลเปนข นตอนสดทายของวงจรการจดการ การประเมนผลดงกลาวนคอการประเมนโปรแกรมซบอารทก าลงด าเนนอยหรอทเสรจสมบรณไปแลวเพอพจารณาวาผลลพธทระบในแผนโปรแกรม (ด ข นท 2: การวางแผนและการออกแบบ) บรรลแลวหรอไมและสถานการณพนฐาน (ด ข นท 1: การวเคราะหสถานการณ) มการเปลยนแปลงไปหรอไม การประเมนผลจะท าใหสามารถตดสนใจไดวาจะด าเนนการโปรแกรมตอ เปลยนแปลงโปรแกรมหรอยตโปรแกรม และยงสามารถเปนหลกฐานชนส าคญอกดวยวาซบอารเปนยทธศาสตรทดส าหรบการสรางโอกาสทเทาเทยมกน การลดความยากจนและการท าใหคนพการเปนสวนหนงของสงคม

ผจดการโปรแกรมซบอารสวนหนงอาจเปนกงวลวาผลการประเมนอาจแสดงใหเหนถงความผดพลาดหรอจดออนของตนเดนชดขน ในเรองนจงตองท าความเขาใจเสยกอนวาไมมโปรแกรมใดทจะด าเนนการไปไดอยางราบรนโดยสมบรณอยแลว และแมแตโปรแกรมทประสบความส าเรจสงกยงประสบปญหาบางระหวางการด าเนนโปรแกรมอยด โปรแกรมซบอารทประสบความส าเรจจงควรจะตองสะทอนใหเหนถงปญหาทประสบเรยนรจากปญหาเหลานนและใชผสทไดจากการเรยนรปญหาเพอการวางแผนทดในอนาคต คนจ านวนมากคดวาการประเมนผลเปนเรองทยากล าบากเพราะคมอ สวนใหญ มกบรรยายถงกระบวนการและวธการตางๆในรปแบบทซบซอน เปนเหตใหเจาหนาทโปรแกรมซบอารจ านวนมากรสกวาตนจะตองเปนผเชยวชาญเทานนถงจะท าการประเมนได อยางไรกตามหากมการวางแผนและเตรยมการอยางเหมาะสมดแลวผประเมนโปรแกรมซบอารกจะสามารถท าการประเมนผลอยางงายไดเพอใหไดขอมลทเปนประโยชนตอการพฒนา

4. การประเมนผล

2. การวางแผน และการออกแบบ

1. การวเคราะห สถานการณ

3. การจดตงและ การเฝาสงเกต

61

การประเมนผล

การประเมนผลคออะไร การประเมนผลคอการเกบรวบรวมขอมลเกยวกบการพฒนาในดานตางๆ ของโปรแกรม กลาวคอ เปนการประเมนความสอดคลอง ประสทธภาพ ประสทธผล ผลกระทบและความยงยนของโปรแกรมซงลวนแลวแตเปนปจจยส าคญทงสน เมอท าการประเมนผลแลวผจดการโปรแกรมซบอารจะสามารถเรยนรจากประสบการณของโปรแกรมเองและใชบทเรยนทไดนนในการปรบปรงกจกรรมทด าเนนอยในปจจบนและสงเสรมใหเกดการวางแผนทดยงข นโดยการเลอกวธการอนๆส าหรบการด าเนนงานในอนาคต ใครเปนผท าการประเมน ผประเมนโปรแกรมซบอาร อาจเปนเจาหนาททเกยวของกบโปรแกรมซบอารทประเมนงานของตนเองเปนการภายใน (การประเมนผลตนเอง) หรออาจเปนบคคลหรอหนวยงานอสระจากภายนอกทเขามาตรวจสอบการด าเนนกจกรรม (การประเมนผลจากภายนอก) การประเมนผลทงสองรปแบบมขอดและขอดอยของตนเอง ดงนนการประเมนผลของแตละโปรแกรมจะมความแตกตางกนไป แตหากจะใหดแลวควรเปนการประเมนผลดวยการผสมระหวางทงสองแนวทางทไดกลาวถงน การประเมนผลจะมขนเมอใด การประเมนผลแตกตางจากการควบคมหรอเฝาสงเกตเพราะวาการประเมนผลไมไดเกดขนอยางตอเนอง การประเมนผลเกดขน ณ ชวงเวลาบางชวงของวงจรโครงการเทานน โดยอาจมขนเมอถงครงทางของการจดตงโปรแกรม ทนทหลงจากทโปรแกรมเสรจสมบรณหรอหลงจากนน (เชน การประเมนในรอบ 2ป) ขนตอนของการประเมนผล การประเมนผลโปรแกรมซบอารจะขนอยกบสงทท าการประเมน ผทขอใหมการประเมนและผทจะท าการประเมน โดยปกตแลวการประเมนผลจะมข นตอนดงตอไปน จดมงเนนในการประเมน ขนตอนแรกของการประเมนผลคอการพจารณาวาจดมงเนนของการประเมนผลคออะไร หรอกลาวคอการพจารณาวาเหตใดจงมการประเมนผลเกดขน (วตถประสงค) และพจารณาวาการประเมนผลในครงนน าไปสขอมลทเปนค าตอบใด เนองจากเราไมสามารถท าการประเมนผลเพยงคร งเดยวเพอใหครอบคลมทกแงมมของโปรแกรมได ดงนนเราจงจ าเปนตองพจารณาอยางถถวนวาวตถประสงคของการประเมนผลนนคออะไร วตถประสงคของการประเมนผล ไดแก

• ประเมนวาบคลากรซบอารสามารถท าหนาทตามบทบาทและความรบผดชอบของตนเองไดอยางเตมความสามารถหรอไมเพอทจะไดพจารณาตอไปวาบคลากรเหลานควรตองไดรบการฝกอบรมเพมเตมหรอไม

• ประเมนวากจกรรมใดเกดผลดทสด พจารณากจกรรมสวนใดของโปรแกรมทควรจะมการด าเนนการตอและกจกจกรรมสวนใดทควรจะลมเลกไป

• ประเมนวาโปรแกรมเกดผลตามทวางไวหรอไม เพอพจารณาวาจะน ายทธศาสตรนไปใชซ าทอนหรอไม • ประเมนวาทรพยากรถกใชอยางเหมาะสมหรอไม ผลลพธทไดรบและกระบวนการทตามมา เพอชวยในการ

ตดสนใจเกยวกบอนาคตของโปรแกรม

62

เมอทราบถงวตถประสงคของการประเมนผลแลวจงสามารถก าหนดขอค าถามทการประเมนผลนนจะตองตอบใหได ค าถามไมควรเปนค าถามพนฐานเพยงเพอใหไดค าตอบวา “ใช” หรอ “ไมใช” เทานนแตควรจะเปนค าถามทจะท าใหทราบถงความสอดคลอง ประสทธภาพ ประสทธผล ผลกระทบและความยงยนของโปรแกรม (ด ตารางท 4: องคประกอบของการประเมนผล)

ตารางท 4: องคประกอบของการประเมนผล

ความสอดคลอง โปรแกรมนสามารถตอบสนองตอความตองการของคนพการ ครอบครวของคนพการและชมชนหรอไม

ประสทธภาพ โปรแกรมไดมการน าทรพยากร (มนษย การเงนและพสด) ไปใชในวธการทเหมาะสมหรอดทสดหรอไม

ประสทธผล โปรแกรมสามารถบรรลผลลพธในเชงคณภาพ ปรมาณและเวลาหรอไม

ผลกระทบ โปรแกรมสามารถบรรลเปาหมายในวงกวางแลวหรอไม โปรแกรมนไดเปลยนแปลงชวตของคนพการและครอบครวอยางไร โปรแกรมนมผลตอชมชนในดานทศนคตและพฤตกรรมทมตอคนพการอยางไร

ความยงยน โปรแกรมนจะสามารถด าเนนตอไปไดหรอไมเมอการสนบสนนจากภายนอกถกลดลงหรอถอดถอนไป

เกบรวบรวมขอมล ขนตอนทสองคอการตดสนใจวาจะตอบค าถามของการประเมนผลอยางไรโดยการพจารณาถงประเดนตอไปน

• ใครสามารถใหขอมลได ‟ ผเกยวของกบโปรแกรมซบอารทกฝาย คอแหลงขอมลทดซงผประเมนสามารถเกบรวบรวมขอมลจากคนพการและครอบครว โปรแกรมเพอชมชนอนๆ หนวยงานรฐในทองถน (อาท ส านกงานสถตแหงชาต) ฯลฯ บคลากรซบอารและบคลากรในวชาชพอนๆกสามารถเปนแหลงขอมลทดไดเชนกนเนองจากบคลากรเหลานมการบนทกกจกรรมและการเขาไปชวยแกไขทตนไดด าเนนการไปตลอดจนผลลพธทเกดขน

• การเกบรวบรวมขอมลจะท าไดอยางไร‟ การเกบรวบรวมขอมลสามารถท าไดหลายทางดวยกน แตละทางกมขอดและขอเสยในตวเอง แตโดยปกตแลวการประเมนผลจะใชวธการรวบรวมขอมลมากกวาหนงวธ (ด ตารางท 5: วธการเกบรวบรวมขอมล)

• จะเกบรวบรวมขอมลเมอใด ‟ เราสามารถเกบรวบรวมขอมลไดในชวงของข นตอนตางๆ ในการด าเนนโปรแกรมการเกบรวบรวมขอมลกอนโปรแกรมเรมตนขนจะท าใหเรามขอมลเบสไลน (ด ข นท 1: การวเคราะหสถานการณ) ขอมลเบสไลนเปนสงส าคญทควรจะตองมเวลาทตองการวดผลกระทบทเกดขนจากโปรแกรมซบอาร หากเราไมทราบสถานการณกอนทโปรแกรมจะเรมขนเรากจะประเมนไดยากวาโปรแกรมนมผลกระทบใดๆบาง นอกจากนเรายงสามารถเกบรวบรวมขอมลขณะทโปรแกรมก าลงด าเนนไป (ด ข นท 3: การควบคมและการเฝาสงเกต) หรอเมอถงจดสนสดของโปรแกรมดวยเชนกน

63

ตารางท 5: วธการเกบรวบรวมขอมล

วธการ เชงคณภาพ เชงปรมาณ วตถประสงคโดยรวม

แบบสอบถาม X X เพอใหไดขอมลเกยวกบจ านวนของปญหาทเจาะจงและชดเจนจากคนพการ ผปกครองหรอผมสวนไดเสยหลกอน

แบบประเมนรายบคคล

X X เพอประเมนสถานการณปจจบนในดานความเปนอย สขภาพ กจกรรมประจ าวน ฯลฯ ผลลพธทไดสามารถน าไปเปรยบเทยบกบรายงานกรณศกษาเรมแรกได

แบบส ารวจ

X เพอประเมนความเปลยนแปลงของทศนคตและคณภาพชวต (หากจะใหดตองเปรยบเทยบกบขอมลเบสไลน) ผานทางการใชแบบส ารวจ

การพจารณาเอกสาร

X X

เพอท าความเขาใจนโยบายพนฐานของโปรแกรมและวธการด าเนนงานของโปรแกรม (การทบทวนนโยบาย ขอบงคบ กระบวนการ การจดการดานการเงนและธรการ)

การพจารณาบนทกขอมล

X

เพอใหไดภาพรวมของจ านวนและลกษณะของคนพการทมารบบรการ พฒนาการทเกดขน การเขาไปชวยแกไขทไดด าเนนการไป ความสมพนธระหวางขอมลปอนเขาและผลลพธ อตราภาระงานของเจาหนาทฟนฟสมรรถภาพรางกาย ฯลฯ

การสมภาษณ

X เพอใหเกดความเขาใจในมมมอง ความรสกหรอประสบการณของผใหสมภาษณหรอเพอใหเกดความเขาใจเพมขนวาเหตใดเขาจงตอบแบบสอบถามเชนนน

การสงเกต

X X

เพอรวบรวมขอมลทถกตองเกยวกบการด าเนนงานทแทจรงของโปรแกรม โดยเฉพาะอยางยงเกยวกบกระบวนการและการมปฏสมพนธกบผทเกยวของตางๆ

การประชมหรอการสนทนากลม

X

เพอท าความเขาใจกบเรองใดๆในระดบทลกลงไปอกดวยการสนทนากลม เชน เพอใหทราบวาผใหขอมลเหลานนมปฏกรยาตอประสบการณหรอค าแนะน าอยางไร หรอเพอใหเกดความเขาใจในปญหาตางๆรวมกน ฯลฯ

64

วเคราะหขอมลและหาขอสรป หลงจากทเกบรวบรวมขอมลแลวผประเมนจะตองท าความเขาใจกบขอมลนนตอไป การวเคราะหขอมลจะท าใหเหนถงรปแบบ แนวโนมหรอขอคนพบทคาดไมถงจากนนจงพจารณาวาขอมลนนสามารถตอบขอค าถามของการประเมนผลหรอไม และหากตอบไดแลวสามารถตอบไดดเพยงใด ขอมลตางประเภทกนกจ าเปนตองมการวเคราะหตางกน ยกตวอยางเชนขอมลในเชงปรมาณจากแบบสอบถาม การทดสอบหรอบนทกกมกจะใชวธการและโปรแกรมทางสถต ขอมลเชงคณภาพจากการสมภาษณหรอการประชมสนทนากลมกมกจะวเคราะหโดยการจดโครงสรางตามหวขอหลกทก าหนดไว และเมอไดท าการวเคราะหขอมลแลวจงจะสามารถหาขอสรปและเสนอค าแนะน าเกยวกบโปรแกรมนได แบงปนขอคนพบและน าไปด าเนนการ การประเมนผลจะไมมประโยชนแตอยางใดเลยหากมไดมการน าขอสรปและค าแนะน าทไดไปด าเนนการตอ ดงนนจงถอเปนเรองส าคญทจะไดมการรายงานและแบงปนขอคนพบทไดการรายงานและแบงปนขอคนพบสามารถท าไดหลายวธดวยกน เชน การน าเสนอรายงานการประเมนผลอยางเปนทางการในลกษณะของลายลกษณอกษร การน าเสนอผลการประเมนในทประชมรวมกบสมาชกในชมชน การเขยนบทความเพอตพมพในหนงสอพมพทองถน การเขยนกรณศกษาเพอตพมพในจดหมายขาวทจะสงเวยนไปยงหนวยงานอนๆ การเขยนบทความเพอตพมพในวารสารหรอการน าเสนอรายงานในทประชมใหญ หลงจากทมการประเมนผลแลวกจ าเปนทจะตองไตรตรองและเรยนรดวยวาสงใดเกดผลและสงใดไมเกดผล สงใดททานท าถกแลวและสงใดททานท าผดไป ผลของการประเมนควรจะมอทธพลตอการตดสนใจเกยวกบกจกรรมหรอสวนตางๆของโปรแกรมวาควรจะมการด าเนนการตอไปปรบปรงแกไขหรอยกเลกการปฏบตทประสบความส าเรจใดทควรจะน าไปขยายผลการด าเนนงานและปญหาหรอสงส าคญอะไรบางทชมชนจะตองดแลแกไขกนตอไป เอกสารอางอง 1. CBR: A strategy for rehabilitation, equalization of opportunities, poverty reduction and social inclusion ofpeople with disabilities (Joint Position Paper 2004). International Labour Organization, United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization, and World Health Organization, 2004 (www.who.int/disabilities/publications/cbr/en/index.html, accessed 30 March 2010). 2. Convention on the Rights of Persons with Disabilities. New York, United Nations, 2006 (http://www. un.org/disabilities/, accessed 30 March 2010). 3. Blackman R. Project cycle management. Teddington, Tearfund, 2003 (http://tilz.tearfund.org/ Publications/ROOTS/Project+cycle+management.htm, accessed 5 May 2010). 4. Australian Agency for International Development.AusGuideline: 3.3: The logical framework approach. Canberra, Commonwealth of Australia, 2005 (http://www.ausaid.gov.au/ausguide/pdf/ ausguideline3.3.pdf, accessed 5 May 2010). เอกสารแนะน าใหอานเพมเตม ARC resource pack: a capacity-building tool for child protection in and after emergencies. London, Action onRights for Children, 2009 (http://www.arc-online.org/using/index.html, accessed 5 May 2010). Community based initiatives series. Cairo, World Health Organization Regional Office for the Eastern Mediterranean, 2003 (http://www.emro.who.int/publications/series.asp?RelSub=Community-Based%20 Initiatives%20Series, accessed 5 May 2010).

65

Community-based rehabilitation and the health care referral services: a guide for programme managers. Geneva, World Health Organization, 1994 (http://whqlibdoc.who.int/hq/1994/WHO_RHB_94.1.pdf, accessed 5 May 2010). Cornielje H, Velema JP, Finkenflugel H. Community based rehabilitation programmes: monitoring and evaluation in order to measure results. Leprosy Review, 2008, 79(1):36‟49 (http://www.leprosy-review.org.uk/, accessed 5 May 2010). During I, ed. Disability in development: experiences in inclusive practices. Lyon, Handicap International, 2006(http://www.cbm.org/en/general/CBM_EV_EN_general_article_46088.html, accessed 5 May 2010). FAO Socio-Economic and Gender Analysis Programme.Project cycle management technical guide. Rome, Food and Agriculture Organization of the United Nations, 2001 (http://www.fao.org/sd/Seaga/downloads/ En/projecten.pdf, accessed 5 May 2010). Guidance Note 5: Tools for mainstreaming disaster risk reduction – project cycle management. European Commission, 2004 (http://www.proventionconsortium.org/themes/default/pdfs/tools_for_ mainstreaming_GN5.pdf, accessed 5 May 2010). Guidelines for conducting, monitoring and self-assessment of community based rehabilitation programmes:using evaluation information to improve programmes. Geneva, World Health Organization, 1996 (http://whqlibdoc.who.int/hq/1996/WHO_RHB_96.3.pdf, accessed 5 May 2010). Handicap International/ Swedish Organisations’ of Persons with Disabilities International Aid Association (SHIA)/ Swedish Disability Federation (HSO). A guidance paper for an inclusive local development policy. Make Development Inclusive, 2009 (www.make-development-inclusive.org/toolsen/ inclusivedevelopmentweben.pdf, accessed 5 May 2010). Helander E. Prejudice and dignity: an introduction to community-based rehabilitation, 2nd ed. New York, United Nations Development Programme, 1999 (http://www.einarhelander.com/books.html, accessed 5 May 2010). Make development inclusive: how to include the perspectives of persons with disabilities in the project cyclemanagement guidelines of the EC – concepts and guiding principles. Make Development Inclusive (undated)(http://www.inclusive-development.org/cbmtools/, accessed 5 May 2010). Managing the project cycle.Network Learning, 2009 (http://www.networklearning.org/index. php?option=com_docman&Itemid=52, accessed 5 May 2010). Manual project cycle management.European Commission Directorate-General for Humanitarian Aid (ECHO), 2005 (http://ec.europa.eu/echo/files/about/actors/fpa/2003/guidelines/project_cycle_mngmt_ en.pdf, accessed 5 May 2010). McGlade B, Mendorza VE, eds. Philippine CBR manual: an inclusive development strategy. Bensheim, CBM/National Council on Disability Affairs (NCDA), 2009. Ojwang VP, Hartley S. Community based rehabilitation training in Uganda: an overview. (http://www. asksource.info/cbr-book/cbr04.pdf, accessed 5 May 2010). Shapiro J. Monitoring and evaluation. Johannesburg, World Alliance for Citizen Participation (CIVICUS) (undated) (http://www.civicus.org/new/media/Monitoring%20and%20Evaluation.pdf, accessed 5 May 2010).

66

Thomas M. Evaluation of CBR programmes (http://www.aifo.it/english/resources/online/books/cbr/ workshop95/CBR%20evaluation.pdf, accessed 5 May 2010). Thomas M, Thomas MJ, eds. Manual for CBR planners. Bangalore, Asia Pacific Disability Rehabilitation Journal Group, 2003 (http://www.aifo.it/english/resources/online/apdrj/Manual%20for%20cbr_planners. pdf, accessed 5 May 2010). WWF standards of conservation project and programme management.WWF, 2007 (http://www.panda.org/what_we_do/how_we_work/programme_standards/, accessed 5 May 2010). Zhao T, Kwok J. Evaluating community based rehabilitation: guidelines for accountable practice. RehabilitationInternational Regional Secretariat for Asia and the Pacific/ Regional NGO Network for Asia and the PacificDecade of Disabled Persons 1993 -2002/ Rehabilitation Action Network for Asia and the Pacific Region, 1999(http://www.dinf.ne.jp/doc/english/resource/z00021/z0002101.html#contents, accessed 5 May 2010).

67

ภาคผนวก: ตวอยางโครงสรางการจดการโปรแกรมซบอาร โปรแกรมซบอารในระดบทองถน

คณะกรรมการซบอาร

โรงเรยนประถมศกษา / มธยมศกษา

หนวยงานควบคมโรงเรยน

ผจดการซบอาร

ผจดการซบอารระดบกลาง

หนวยงานรฐในทองถน

เจาหนาทซบอาร

ผสงเสรมหรออ านวยความสะดวกใน

ชมชนหรออาสามคร / ผน ากลมพงพา

ตนเอง

ศนยสขภาพ / หนวยงานดานการดแลสขภาพระดบปฐมภม / โรงพยาบาล

ศนยสขภาพชมชน / เจาหนาทขยายผล

68

โปรแกรมซบอารในระดบต าบล/หมบานโดยรฐบาลหรอองคกรพฒนาภาคเอกชน

ผอ านวยการ หรอหวหนาสถาบน

ผจดการซบอาร

ผประสานงานดานสขภาพ

ผประสานงานดานสภาพความเปนอย

ผประสานงานดานการศกษา

ผประสานงานดานสงคม

ผจดการซบอารระดบกลาง

เจาหนาทซบอาร

ผสงเสรมหรออ านวยความสะดวกในชมชนหรอ

อาสามคร

การเสรมพลง

69

โปรแกรมซบอารรวมระหวางภาครฐและภาคเอกชน

ผอ านวยการหรอ หวหนาสถาบน

ผจดการซบอาร

ผประสานงานดานสขภาพ

ผประสานงานดานสภาพความเปนอย

ผประสานงานดานการศกษา

ผประสานงานดานสงคม

ผจดการซบอารระดบกลาง

เจาหนาทซบอาร

ผสงเสรมหรออ านวยความสะดวกในชมชนหรอ

อาสามคร

รฐบาล

องคก

รพฒน

าภาคเอกช

น /

ส านก

งานโครงการพฒ

นาขอ

งรฐบ

าล

การเส

รมพล

ง

70

โปรแกรมซบอารโดยกระทรวงสาธารณสข

คณะกรรมการซบอาร

หนวยงานควบคมโรงเรยน

ศนยสขภาพระดบเขต/จงหวด

หนวยงานดานการดแลสขภาพ ระดบปฐมภมและ

ผจดการซบอาร

โรงเรยนประถมศกษา / มธยมศกษา

ศนยสขภาพทม บคลากรดานสขภาพและเจาหนาทซบอาร

โครงการสงเสรมสภาพความเปนอย / โครงการเกยวกบ

อาชพ / โครงการฝกอบรม

อาชพ และสรางรายได

หนวยงานดานสภาพความเปนอย

ศนยสงตอ

ผสงเสรมหรออ านวยความ

สะดวกในชมชนหรออาสามคร / ผน ากลมพงพา

ตนเอง

71

ก าหนดการ “การแนะน า CBR Guidelines ขององคการอนามยโลก”

ฉบบภาษาไทย ในวนจนทร ท 3 มถนายน 2556

ณ หองกมลทพย 1 โรงแรมเดอะสโกศล ถนนศรอยธยา กรงเทพฯ **************************************

เวลา 08.00 ‟ 09.00 น. ลงทะเบยนรบเอกสาร เวลา 09.00 ‟ 09.30 น. พธเปด โดย ผแทนองคการอนามยโลก เวลา 09.30 ‟ 10.00 น. ความเปนมาและการผลกดนแนวทาง CBR Guidelines ของประเทศท ประสบความส าเรจ โดย „ Ms.Karen Heinicke ‟ Motsch : ผอ านวยการองคการ CBM ประจ าภมภาคเอเชยตะวนออกตอนกลาง เวลา 10.00 ‟ 10.15 น. พกรบประทานอาหารวาง เวลา 10.15 ‟ 10.35 น. การบรรยาย “ประสบการณการด าเนนงานตามแนวทาง CBR Guidelines ของกระทรวงการพฒนาสงคมและความมนคงของมนษย” โดย „ นางมยร ผวสวรรณ ผเชยวชาญดานการสงเสรมและพฒนาคณภาพชวตคนพการ ประธานเครอขายคณะท างาน CBR ประเทศไทย เวลา 10.35 ‟ 10.50 น. การบรรยาย “ประสบการณการด าเนนงานตามแนวทาง CBR Guidelines ของกระทรวงสาธารณสข” โดย „ แพทยหญงดารณ สวพนธ

ศนยสรนธรเพอการฟนฟสมรรถภาพทางการแพทยแหงชาต เวลา 10.50 ‟ 11.10 น. การบรรยาย“แนวทาง CBR กบความเชอมโยง UNCRPD ในมมมองของคนพการ” โดย „ นายมณเฑยร บญตน สมาชกวฒสภา คณะกรรมการวาดวยสทธคนพการของสหประชาชาต เวลา 11.10 ‟ 11.30 น. การบรรยาย”บทบาทและหนาทในภารกจงานดานคนพการ ของกรมสงเสรมการปกครองทองถน

โดย „ นายราม จนตมาศ หวหนาฝายสงเสรมการมสวนรวมและการพฒนาชมชน ส านกสงเสรมการพฒนาเศรษฐกจ สงคมและการมสวนรวม

กรมสงเสรมการปกครองทองถน เวลา 11.30 ‟ 12.00 น. มมมองการบรณาการ CBR Guidelines ในพนทยากล าบาก โดย „ นางสาวศษรา ชนเหนชอบ นกวจยสถานการณทนระเบดในประเทศไทย เวลา 12.00 - 12.30 น. ขอเสนอแนะ / แลกเปลยน

*********************************

72