Caillau, Guillon. Eusebius. Opera Omnia. 1830. Volume 2.

8/6/2019 Caillau, Guillon. Eusebius. Opera Omnia. 1830. Volume 2.

1/676


2/676


3/676


4/676


5/676

COLLECTIOSBI.BCTA

SS. ECCLESm PATRUM.XIX.

PATRES QUARTI ECCLESIjE SiECULl' EUSEBIUS.

II.


6/676

PROSTAT INSUPBR VENALELUGDUNI,

apud RUSAND, bibliopolam;MONTIS PESSULANI,

apud VIRENQUS, bibliopolam;PARISI1S,

APUD GAUME FRATHES , BIBLIOPOLAS;ROMM,

APUD MERIiE, BIBLIOPOLAM.

PARISIIS, E TYPOGRAPHEO COSSON,VIA VTJLGO DICTA SAINT-GERMAIN-DKS PBES , N 9.


7/676

COLLECTIOSELECTA

88. ECCLESftEg^TRUlH,comM.i>ctens

jEX^UISHJSSIMA OPEHA'TUM DOGMATICA ET M^Hl^LU , TUM ArOLOfifTCA ET ORATORIA ;

ACOURAirriBUS ,

D. A. B. CATIXAU,MISSIOMtM OitLtClBHM PP. ESBTfTBRO ,

JNONNULLISQUE CLERI GALLICA.NI PRESBYTERIS ,UNA CDM

D. M. N.S. GUILLON,IN FACULTATE THEOLOOI^ PARISIENSI ELOQUEITrijE SACRiE PROFESSORE ,PRjEDICATORE REGIO, AUCTORE LIBRI CUI TITULUS OAIXICE:MBLIOTHEQUE CHOISIE DESPERES GHECSETLATINS.

i OPUS REGI DICATUM.

TOMUS DECIMUS NONUS.

PARISIIS,APUD M&QUIGNON-IIAVARD, EDITOREM,

VIA VUT.GO DICTA DES SAINT-PERES,BH.UXEJ.IiIS, APUD KUMDEM.

PARISIIS, APUI) A. POILLEUX, BIBI.IOPOLAM ,VI k VUI.CO DICTA Uli CIMBTlkKR-S.-AirDKR-OBJ.4KCS.

M. DCCC. XXX.


8/676

8T. tttOHAL8OOLIMOM

sisi


9/676

EUSEBII PAMPHILICjESARIENSIS episcopi,

PR/EPARATIONIS EVANGELICiEPARS PRIOR

USQTJE AD LIBRIM XI.


10/676


11/676

?mT dC^SARE^ PALJESTIN^E EPISCOPI,

PRyEPARATTONIS EVANGELICiELIBRI QUINDECIM.

(iNTEUP. FRANC. VIGERO ROTOMAGENSI, SOC. JESU TRESBYT. )

p--


12/676

ETSEBUvelit , quod Evangelium appellamus , diligenter in primisenuclcare juvat. Est igitur Evangelium , quod faustam cceles-tium maximorumque bonorum praesentiam humani generisuniversitati annuntiat; quae cum praedicta jam olim fuis-sent, tum vero novissime omnibus illuxerunt. Illud porronec caecarum opum , nec vitae hujus brevissimae ac miser-rimae copiam facit , nec ullius omnino rei , quae cum cor-pore sit et corruptione conjuncta : sed earum duntaxat,quae cum animis intelligente natura praeditis necessitudinemacsocietateminiere; aquibus ea , quaecorporisproprkisunt,ita pendent, ut eas etiam instar umbrae consequantur. Ca-put autem horum omnium pietas est , on jam ista, quaenomen ementita suum inflnitis erroribus implicatur; sedcjusmodi , quae hanc sibi appellationem suffraganle veritatedefendit. Haec illa est , quae cum scnsus nostros ad eum

,

quem unum ac solum , uti vere est , omnia Deum confiten-tur, erigit; tum vitae nostrae rationes ex ipsius quoque vo-luntate moderatur. Ex hoc autem vitae genere nascitur ho-minis cum Deo amicitia , cui ter ille felix, et singulari Deibenevolentia constitutus ilnis comitatur , qui Cum coelitusex rerum immortalium connexione aptus est, tum ad ea-rum exemplum ac similitudinem regitur, atque in iis pos-tremo acquiescit. Quid vero felici hac et divitiis omnibuscircumfluente Dei amicitia beatius cogitari possit? Non illevilae , lucis , veritatis , bonorumque omnium quaestor veluti ac dispensator est ? Non quamobrem omnia sint atquevivant, causam in se ipse complectitur ? Qui ergo semeldivinae hujus amicitiae munere ornatus sit , quid tandem isultra desideret ? Quid, inquam , ei desit, qui bonorumauctorem omnium sibi devinctum habuerit? Cujus deni-que rei laboret inopia , qui magnum illum Praesidem , acpraepotentem hujus universitatis Moderatorem in patris actutoris locum obtinuerit ? Nihil profecto dici potest , quo ad


13/676

PRiEPAR. EVANG. LII5. I CAP. I.summam cumulatamquc tum animi , tum corporis , e\ler-nornmquc bonorum felicitalem indigeat, qui propius adRcgemuniversorumDeum vi charitatis acccsserit, quique al>eo fuerit bcatissimi amoris gratiam , pietatis hujus , scienliseacsapientiae conciliatricis , merito consecutus. Hanc igituradeo laetam ac salutarcm hominum cum Deo necessitudi-nem, missus ad nos ccclitus ex Deo summe bono Der.sVerbum , sic tanquam splendor aliquis immensi luminis

,

cunctishominibus fcliciter annuntiat. Is non ex uno alteroveloco , scd cx omnibus orbis universi nationibus homines adrerum omnium Deum vehemeuler invilat, Graecosque pa-rilcr ac Barbaros, viros simul , fccminas, ac puerulos; ino-pes acque ac divitcs , sapientes et idiotas , ut properare

,

oblatumque munus omni cum animorum alacritate ac stu-dio suscipere velint, extimulat : ac ne ipsum quidem ser~vile genus ab ejusmodi societate vocationis excludit. Ouippequi enim una eademque omnes substantia naturaque pro-crcavit, omnium parens, is jure omnes pariter in uniusacqualisque munificcntiae communionem ascivit, notitiamamoremque sui cum iis omnibus prolixe communicans , quimorem vocanti gerere, gratiaeque suae beneficium libenteraccipere complectique volucrint. Hanc itaquc Christus ergaPatrem suum charitatem oratione sua toli passim orbi pree-dicatum venit. Deus enim erat in Christo scipsum mundoconcilians, nec imputans eis peccata sua 1 , quemadmo-dum litterae divinac docent. Cum vcnisset, inquit, evan-gelizavit pacem iis, qui procul erant , et pacem, iis quiprope 2 . Atque haec ipsa mundo pridem universo Iie-brajorum 'aliqui divino aillati Spiritu oracula cecinere. Eteorum quidcm unus magna voce pronuntiat : Rcminis-centur et convertentur ad Dominum omnes lines terrae

,

cl adorabunt eum omnes patriae gentium 3 . Et rursus :1 2 Cor. v, 19. 2 Isai. lvii, 19. 3 Fsalm. xxr, i8.


14/676

4 EUSEBII Dicitc in gcntibus, quoniam Dominus regnavit : etcnimcorrexit orbem terras, qui non comniovebilur 4 . Aliusvero sic loquitur : Conspicuus erit Dominus in ipsis, etfunditus exterminabit omnes deos nationum terrae, ip-sumque adorabunt singuli ex loco suo 2 . Haec nimirumilla sunt , quoe jam usque ab ultima saxulorum memoria di-vinis oraculis mandata cum essent , Jesu Christi Servatorisnostri doctrinae beneficio nostris aliquando temporibus ex-litere. Ac merito sane Verbum illud , quod nuper ad nos ecoelo delapsum est , hanc tot pridem vocibus prcedicatamet ab iis saltem, qui iu hujusmodi rebus non hospites pe-nitus ac peregrini erant, expectatam , per omnes populosDei notitiam annuntiavit, ut priscorum illorum voces con-sentiente operum ipsorum exitu comprobaret.Verumenimvero , quorsum nimis incitato animi gestientis

impetu congruentem interniediae disputationis ordinem , etconsequentiam occupamus , cum rem a caplte arccssere, acquaeque nobisincommodare possunt omniasummoveripriusrefelli oporteat ? Nam cum hoc nonnulli persuasum habeantdisciplinae christianae professionem nulld posse ratione de-fendi , sed qui nomenilludamplectantur, eos quod semel vi-sum fuerit , inconsiderata fide , negligentique ac temerariaquadam assensionc comprobare; adeoque asseverent, qui sesead hoc institutum aggregarint, evidens ceriumque argumen-tum habcre nullum , quo rerum quac promitluntur veritatemdemonstrent, verum ad unam tantummodo fidem adhocres-cere velle, eosdemque propter istam nullo judicii nulloqucrationis examine attentatam exploratamque fidem , fidelesvulgo nominari : juresane ac merito facturus mihi operae pre-tium videor , si cum ad hocE vangelicae demoustrationis opusaggrediar , pauca sternendae ac pracmuniend.-e ad universamhanc disputationem viae gratia de rebus iis ante definiam

1 Psalm. xcv, 10. 2 Soph. ir , 11.


15/676

I'R,EPAIl. liVANU. LIB. I CAP. I. 5dc quiJbus tum Graeci , tum qui circumcisionem profitenlur,aut si qui pra*terea diligentius propiusque rcs nostras inspi-ccrc ac scrutari velint, juslam nobis quaestionem movcrepossc vidcantur. Etenim sic existimo , nostrum hunc sermo-ncm ad perfectiorcm Demonstrationis Evangelicae doctri-nam , graviorumque dogmatum intelligentiam ita demumconvenienti ordinc processurum , si quae ad praeparationemillam pcrlincnt , viam nobis aperuerint , quippe quae pri-morum elemenlorum ac facilioris introductionis loco futurasint, magisque ad earum gentium , quaenuper adnos acces-serc,captum accommodata. Deinde vero, ssimul atque hu-jusmodi rudimenta supcrarint, habitumque mentis ad ma-jora capienda probc compararint , exquisitam ipsis eorumcognitionem trademus , quae ad perfectissimae caetcraqucomnia complexae Jesu Chrisli servatoris ac Domini Deiquenostri oeconomiae mysleria pertinebunt. Hanc igitur Praepa-ralionem ab iis auspicemur, quae tam a Graecis, quam aJudaeis ac reliquis omnibus, qui subtilius in mores institu-lumquc nostrum iuquirunt , commcmorari possent.%\W\ VW V>WWAVWW^WAww\ v\>\\>w>\v> VV\ ^ \A vv\w* \\^\v\ww *\v* * w\ w\A/w vw\vwv-*w\ w\

CAPUT SECUNDUM.Quicnam vulgo nobis , qui rcs nostras criminantur, objiccrc

solcant.

Ac primum quidem non sinc causa quaesierit cx nobisquispiam , quidnam hominum simus , qui ad hoc scribcndigenus acccdamus : GraeciueanBarbari ?aut quidinter utros-que medium cssc queat? quales porro nos esse profiteamur,non ulique nomine , quod jam apud omnes vulgatum cst

,


16/676

EUSEBIIsed moruin vitaeque rationibus? Quippe se neque Groeco-rum apud nos ritus , neque Barbarorum sectam ullam in-tueri. Quid ergo novi professio nostra sit? aut quaenamhaec nupera vivendi norma ? Deinde vero , quis nos et sum-mc impios esse , et Divinitatem funditus sustulisse negetqui mores patrios deseruerimus , quorum observantia nullusnon populus, non civitas ante nulla contincbatur ? Prae-tcrea , quid hominibus illis ad spem illius boni ostenda-tur, qui tutelaribus Diis bellum denuntiarint

,quosque tot

beneficiorum auctores habent , repudiarint? Nam quid abiis aliud fieri , quam cum diis ipsis pugnari dicas ? Qua porrovenia dignos fore, qui cum ab eorum cultu defecerint , quosab omnis aevi memoria tam Graeci, quam Barbari passimuniversi, tam in urbibus quam in agris , omni sacrorumrcligionum, ac mysteriorum genere, communique Regumomnium , Legum - latorum , ac philosophorum approba-tione deos celebrarunt; tum vero quidquid inter hominesimpium, ac diis invisum erat , ultro delegerint? Quibus au-tem ii jure non subjiciantur poenis, qui patriorum sacro-rum desertores, peregrinas et ornnium traductas vocibusJudaeorum fabulas aemulentur? Quis item hoc summae cu-jusdam improbitatis ac temeritatis esse non videat , amico-rum necessariorumque mores atque rilus inconsiderate acieviter abjicere , ac sese futili quadam nulloque examineprobata fide ad hominum impiorum , populosque omneshostili prosequentium odio sectam adjungere ? Imo, neDeum quidem ipsum a Judaeis cultum more institutoqueJudaeorum venerari : sed novam ac desertam quamdam ,ubi nulium aut Graecorum, aut Barbarorum vestigium ap-pareat , semitam insistere?

Atque haec Graecorum forte quispiam , qui nihil usquamveri de suis nostrisve rebus ac rationibus intellexerit , nobisverisimilitcr objiciat. Hebraei vero contra succenseant


17/676

PR^PAR. KVANG. LIB. I CAP. III. 7quod cxtcrniet alienigcnae cum simus , corum tamen librisnihil ad nos utique perlincntibus abutamur, quodque nosipsos invcrecunde (ut ipsi loquentur) et impudenter intru-dentcs , domesticos ct indigenas patriis religionibus per vimcxturbare conemur. Enimvero, sive Christus aliquis divini-tus olim pramuntiatus habeatur , et Judaeis certe Prophetasillos fuisse , qui adventum ejus praedixere , qui simul ipsumJudaiis , non autem populis alienigenis Redemptorem esseRcgemqueventurum cecincre : sive aliaquaedam loetiora sa-craelitterae contineant, ea quoque Judaeispronuntiata esseadeoque minus juste nos facere, qui perperam eadem etalicno planc sensu capiamus. Illud ctiam perabsurdumesse , quod eas quidcm reprehensiones , quibus nationis hu-jus delicta coarguuntur, cupide admodum avideque arri-piainus; quae vero promissa divinitus ei bona sunt , omninoreticeamus , vel potius extorta per vim in nos ipsos transfe-ramus : quod sane palam et cum aliorum injuria suac cupi-dilali servirc , ac seipsum in errorem et fraudem inducereest. Denique , hoc ab omni ratione maxime alienum essequod cum ne illa qnidem , quae Judaeorum legibus consti-tuta sunt , eodem ritu servcmus , sed in omnium oculis ad-versiim ea delinquamus ; promissa tamen iis qui legibus ob-temperant optima quaeque no-bis praemia vendicemus.

CAPUT TERTIUM.Non tcmcrc susceptam a nobis csse salutaris doctrinw vcritatem.

Aoductis in medium iis , de quibus diibitari cum aliqiiaprobabilitalc possit, agc jam , implorato hujus univcrsitatis


18/676

8 CUSKBIIDei pcr Servatorem nostrum ipsius Verbum, tanquam persummum Pontificcm, auxilio; quod primum nohis objcc-tum cstita purgemus , ut eos ante omnia calumniari dcmon-strcmus , qui uihil a nobis certo posse argumento confir-mari , sed fidei cuidam ab omnibus rationibus imparata:addictos nos essc affixosque , pronuntiant. Neque verocommentum istuc longius repetitis probationibus , sed c renata ductis redarguemus; partim videlicct co demonstra-tionumgenere, quo apudiilos utimur, qui percipiendaj ser-monum eorum quos dc rebus nostris instituimus doctrina)gratia conveniunt : partim ex responsis , quibus in qua^s-tionibus ex subtiliori Logicorum arte discussis adversario-riim argumenta refellimus; partim denique ex. disputalioni-Lus illis, quas tanquam nobis honorificas , tam scriptoquam sine scripto , sive privatim cum singulis qui nos inter-rogant sive publice ad populum ultro haberc consuevimus.Quibus merito sanc libri , quos prae manibus habemus , addipcssunt , utpote qui universum Evangelicae dcmonstratio-nis opus comprehendant. Sic enim manantcm ex Deo gra-tiam,ac ccelestismunificentiaevini , tanquam felix nuncius,universo hominum generi susceptus a nobis sermo de-clarat , ut iilam quoque Jesu Christi Dei Filii ServatorisDominique nostri ccconomiam subtiliore plurimorum et il-lustrissimorum argumcntorum demonstratione confirinet.Ac permulti quidem ante nos in alio soepe disputandi ge-nere studiosius elaborarunt; seu scriptis voluminibus ad-versariorum nostrorum objectiones confutarent , seu com~mentariis quibusdam et tractatibus sigillatim in certa membradigestis, inspiratas divinitus sacrasque litteras diiigenter ex-planarent , seu denique fidei nostras dogmata vehementioricontcntione dcfenderent. Hujusmodi tamen quasi propriumac singuiare argumcntum a nobis cum animi voluptatetractatur. Quamquam omnium sane princcps Paulus ille


19/676

PRiEPAK. EVANG. LIB. I C\I>. III. jsaccr Apostolus, repudialis ialiacibus ac fVtcalam probabiiita-lis speciem ostendcnlibus conclusiunculis, cerlas ct abomni ainbiguitate vacuas dcmonstrationes adhibens, sicalicubi loquitur : Et scrmo meus ct praedicatio mea non inpcrsuasibilibuo humame sapicntiai verbis , scd in ostcn-sionc spiritus et virtutis \ Quibus bsec subjicit, Sapieu-tiam autem ioquimur intcr perfectos; sapieniiam vcro non hujus sacculi , neque principum hujus sxculi , qui des-lL*uuntur : scd loquimur Dei sapicntiam in mystcrio, qaaeabscondita cst. Ac rursum , Sufficientia noslra , inquit,ex Dco est, qui ct idoneos nos fecit ministros novi Testa-menti 2 . Enimvcro jure nobis intcr omnespra.xcptum hoccst , ut quicunquc dcmum illius spei, qitie religionc nostracontinetur, rationcm ex nobis rcquirat, ad suscipicndamejus dcfcnsionem parati continuo et expediti simus. Qua-mobrem explorare cuivis ac discutere licet , cum innumc-rabilcs, ut ante diccbam quas reccntiores plerique acutis-simas ct evidenlissiinas ad doctrime nostrre confirmationcmargttmcntorum probationes edidcre; tnm etiam commcn-tarios non paucos, quibus sacras acdivinitus conccptas littc-ras illustrando, veritatem iliorum et nusquam vacilianicmorationis constanliam, qui hunc nobis ab initio religionisdivinoe ritum praedicarunt , sic tanquam adhibitis Mathema-ticorum demonstrationibus , in omniuni oculis aciucc po-suerunt. Sedcnim sttpcrvacancum , opinor, fuerit, verbo-rum fidcm quserere , ubi rcs ipsas iistlcm longe clariorcs etillustriores intueri liccat, quas ccelcstis ac divina Servato-ris nostri vis ac potcstas , univcrsis hominibus divinam acCGcIcstcm vitam feliciter annuntians , paiam etiamnum ctevidenter ostendit. Nam cum ipsc non tantum fore prac-dixerit, ut (quod suffi apud omnes populos monimcntumvoluntalis exlaret) tradita ab eo doctrina , ubi degeret

1 i Cor. ii , 4. 2 a Cor. iii, 5.


20/676

lO EUSRBIlhominum genus , lougc latequc praedicarctur : vcrum eliamdivina praesentione , illam ipsam quae aliquanto post ejus-clem numine ex omnium gentium societate conflata est,quaeque nec dutn eo tempore , quo vitam inter homineshomo ipse degebat , coaluisse videbatur, Ecclesiam , nul-lis unquam viribus expugnandam , ac ne ab ipsa quidemmorte superandam : at penitus inconcussum illius roburmansurum esse praenuntiarit , utpote , quae vi ejus acpo-tcstate, sic tamque immoto ac nullis omninomachinis pcr-rumpendo scopulo , altis defixa radicibus niteretur : hu-jus sane praedictionis veritas cxilu comprobata , hiantemac procacem hominum istorum buccam omni oratione jus-tius obstruxerit , qui vulgo nihil non intemperanter etimpudenter effutiunt. Quis enim verax illud Christi oracu-lum esse non fateatur , cum res ipsae tantum non magna pa-lam et aperta voce pronuntient , non humanae id naturae ,sed numini divino tribuendum , quod res illas , priusquamfierentj eo futuras modo prospiciens ita pracdixerit , ut eas-dem operis ipsius fine compleret? Etenim jam universumqui solis quidem radiis iilustretur, orbem terrarum illiusEvangelii fama pervasit, jam omnes undiquaquc populosnationesque percurrit, ipsiusquepraedicatio, via plane cumcjusdem verbis cohaerente , longius in dies etiamnum la-tiusque procedit. Praiterea quain nominatim ipse divinituspraenuntiavit Ecclesia , jam profundis nixa radicibus, ho-minumquc sanctorum ac Deo dilectorum precibus votisquesublata , ad cceleslium usque orbium fornicem caput altol-lit, ac novis quotidie dignitatis incrementis aucta , spiritaliac divino prcedicatse ab illo pietatis fulgore passim ita corus-cat ut non suis tantum hostibus , sed ne ipsis quidem mor-tis , foribus vel tantillum debilitata concedat. Quae quidemomnia huic uni ab eo quondam prolatae voci accepta fe-rcnda sunt : Super hanc petram acdificabo Ecclesiam meam,


21/676

PR/EP\R. KVANG. LIB. I CAP. III. IIet porlaeinferi non praevalcbunt advcrsus eam 1 . Caclcrumiufiuita sunt id gcnus alia , a Servatore nostro praenuntiata ,quibus in proprium ac singulare argumentum locumquccongcstis , dum congruentes et consentaneos divinis ejuspraesentionibus rerum ipsarum exitus ante oculos ponimus ,eorum quae nobis de ipso persuademus, certiorem omnidubitatione vcritatem cssc demonslramus. Neque vero lcviset contemncnda est, si ad superiores adjungatur, eidcmveritati asserendae fides, quam ex Hebraicarum litterarumtestimonio arcessimus, cum iis antc tot annos praesentiumbonorum promissionemllebraeiProphetae generi mortaliumunivcrso pracdiearintj ipsiusque adeo Christi nominis itameminerint, ut futurum simul ad homines ejusdcm advcn-lum pracdixerint. Adde quod novum etiam et insolens ejus,quae pcr omncs populos funderetur, doctrinae genus indica-runt , futuram quoque Judaicae nationis incredulitatcm etobfirmatam in repugnandocontumaciam pracdicentes, nec-non quidquid adversus eum impiemolitaest, ac quaecumqucillam proptcrea non dilatae longius, sed quasi e vestigio se-cuta? calamitates oppressere : supremam intelligo regiae ip-sorum Metropolis obsidionem , ipsamque adeo regni fundi-tus cxcisi eversionem , cum eorum per omnes gentes dis-pcrsione , quamque sub inimicorum et hostium dominatupaliuntur servitule conjunctam. Qune certe praedictionibusillis conscntanea,post ejusdem noslri Servatoris adventum,in omnium oculis pertulerc. Jam vero , quis non illustresillas atque pcrspicuas eorumdem Prophetarum voccs, qui-bus futuram , Christo jam ex rebus humanis subducto, cumJudaeorum prolapsionem ac repudiationem , tum Gentiumvocationcm feliciter prsenuntiarunt , admiratione defixusobstupescat , cum haec similitcr Servatoris nostri doctrinaibcneficio , palam exitum nacta fuerit cum iilorum prophe-

1 Maith. xvr.


22/676

2 EUSEBIItiis omnino eongruentcin? Per ipsum cnim effectum est ,ut innumcrabiiis cx omni hominum generc multitudo re-jcclis idolorum crroribus, vcram praepotcntis rcrum om-nium modcratoris Dei notitiam rcligionemque susciperet,cumque cactcrorum qoae prisci homincs fuderunt oraculo-rum , lum hujus inprimis Hieremiae Propbetisc fidem quo-dammodo facerc videretur : Domine Deus meus , ad teGentes venient ab cxtremo terrae, et dicent , quod falsapatres nostri idola possederunt, ncc erat in ipsis utilitas. Siafacict sibi homo deos , et ipsi non sunt dii d ?UIUWU)\WU%\,\\iWWVvAiVV 'WVi'V\'V\'Vi'\\V\'V u\rtA/t\flft V\


23/676

PUTPAH, KVAIS'C. LIB. I CAP. IV. )5et nommi vim quamdam omni conatu et oppugnallonesupcriorcni, cunclorumque victricem hostium ccclesti auxi-lio largiatur. Jam vcro illud ipsum , quod cmnibus per sesehominibus ad bene bealcque vivendum , parlim clarissimisipsius verbis , partim vi occulliorc proponcbatur, cujus noiioculis diviuam cjus potestalcm virtutcmque subjiciat? Etc-uim divinac profcclo arcameque potestatis id fuit, ut simulal(}uc vcrbum illius , dcquc summi unius tantum Dei , quirebus praccsset omnibus, principatu, doctrina proponcrc-tur, continuo gcnus hominum in intcgram libertatcm , cuma fraudulenta damionum eiFicacitate , tum a mulliplici gcn-tiiun dominatu vindicarctur. Pncscrtirn , cum sexcenti oiinircgcs singulis in nationibus , in urbibus autem ac regionibusimperium infiniti rcguli oblincrcnt; aliique populi , tyran-norum alii, alii deniquc plurium dominatu premcrentur :cumquc inde omnis generis bella , ut par crat, cxistcrentcommissis inter sesc gcntibus , vicinosquc populos infcstisscmper, armis pctcnlibus , mutuasque vicissim clades stra-gcsque subeuntibus, quod mutuis alios alii obsidiombus iii-cursionibusque vcxarent. Ex quo proinde fiebat ut , non iimodo , qui civitates incolebant , sed ctiam ii , qui in agro-rum ac tcrrac cultura vcrsabanlur, rem militarem jam indea pueris addiscercnt , gladiosque continentcr, ac vulgo pcrvias publicas, pagos , agrosquc et rura gestarenl. At vcrocum sese primum Christus ostendisset ( dc quo Prophetaeolim isla cccincrant : Orictur in diebus ipsius justiiia ctmuIlitudo pacis : et conflabuntgladios suos in vomeres , ot lanceas suas in fulces , non sumet gcns advcrsus geoterngladium , nec disccnt amplius bellum gcrcrc 1 ) , oraculo-rum veritalem continuo rerum cxitus couiprobavit. Etc-nim mulliplcx ille Homanorum principatus illico sublatusost, cum Augustus sub ipsum noslri Scrvatoris advcnlmn

1 Ij>ai, II, ;.


24/676

l4 LtSOIIsummam rcrum , unus accepisset. Ex eo vero tempore aclTtalem usque nostram , civilates ut antea cum civitalibusdimicantes, populosque cum populis commissos., hominumdeniquc vitam rerum omnium perturbatione contritamnemo vidit. Quis ergo non jure miretur, si diligenter secumipse cogitet, quid causae fuerit , quamobrem homines olim,quo tempore gentes universas doemones tyrannide oppressastenebant , et summo cunctis a mortalibus cultu celebraban-tur, deorum ipsorum cestro perciti , io mutua bella furiosoquodam impetu ruerent : sic , ut modo Graeci cum Graecis

,

modo cum /Egyptiis /Egyptii , Syri cum Syris , cum Pioma-nis denique Romani ipsi bella susciperent aliique vicissimalios vel in servitutem abducerent, vel obsidionibus confl-cerent , quemadmodum veteres illorum temporum histcriisconsignatum ac testatum reliquere. Ut primum autem reli-giosissima pacisque amantissima Servatoris nostri doctrinaincrebuit, non ille tantum error, qui deorum multitudinemiuvehebat, funditus tollerctur; verum etiam importatoe du-dumperistapopulorumdissidiacalamitates subito conquies-ccrent ? Equidem id vel maximum arbitror divinoe arcanoequeServatoris nostri potestatis argumentum. Illius autem utilita-tis , quae palam doctrinae hujuspraedicationem consecutaest

,

cuivis rem secum attente reputanti clarum hoc inprimis etilluslre specimen intueri liceat; quod nec alias unquam exomni hominum memoria , nec ab eorum ullo , qui famaquondam nominis et existimatione floruerunt : sed tantumex quo ipsius doctrinac per universum orbem diffusoe verbiset concionibus hominum aures afllari co^pere, conlinuofactum sit, ut qui ferini prius ac barbari nationum omniummores fuerant , iidem lenioribus et humanioribus inslitutismansuescerent. Itoque nec Persoe , qui semel ejus disciplinaenomcn dederunt , nupiias amplius cum matribus ineunt:nec Scythcc , quodin eorum quoque regioncm Ghristi scrmo


25/676

PR/EPAR. UVAKG. LIR. I CAP. IV. 13penetrarit , humana jam carne pascunlur; nec alia barbaro-rum genera incesto filiarum ac sororumconcubitu polluun-tur : nec ad mares furioso lihidinis sestu mares ipsi rapiuntur,ncc cocteras , qtiae natiirse leges violant, corporis voluptalespcrsequuntur , nec canihus atquc volucribus necessariorumac propinquorum suorum cadavera , quihus id quondam inmore fucrat , ohjiciunt : nec senio jam confcctis, ut antea,laqueosinjiciunt , nec sibi amicissimorum carne post obitumantiquo ritu saginanlur : nec majorum instituto daemonibustanquam diis homines immolant, nec sihi carissimos jugu-Jant falsa pietatis opinione delusi. Haec nimirum illa suntaliaque id gcnus propemodum infinita , quibus infesla quon-dam hominum vila habehatur. Ac Massagetce quidem atqucDcrhices, ut historiarum fide proditum est, propinquorumsuorum longe miserrimos eos putahant, qui nalurali fatosupremum vitaB diem ohiissent, cujus ante propterea neces-sitatem occupantes , quos vehemenlius diligerent , es aetatcjam elfoetos non immolabant modo , sed iis etiam quasi lau-tissimis epulis utcbantur. At vero Tihareni senes maximasecum aflinitate conjunctos pra?cipites agere : Uyrcani vi-vos eosdem ac spirantes, Caspii jam mortc functos avihuscanibusquc ohjicere. Scytluc vivos una defodere, quosqu;;mortui summopere adamassent , ipsorum ad rogos jugu-lare , Bactrii Menique seniorcs adhuc supcrstites canibusttidem laniandos projicerc consueverant. Ha?c, inquam,omnia superioribus illis temporibus grassabanlur, nuncautem lieri omnino desicrc , iimnani ac belluina tot ma-lorum pcstc salutaris unius evangelicre Legis viribus pro-fligata. Jani vero , quod neque experlia vilae., surdaque si-mulacra , nequc conscclerati da?mones suarum in iis praesti-giarum vim cxerenles, neque partes mundi hnjus aspecla-I)iiis , neque homiuum piidem cxtinctorum manes, nequeanimantium ralione carcnlium tetcrrima? ac nocentissiina 1


26/676

1 () EUSKBIIdoorum amplius in numero habcaniur : sed istorum oixmiuniioco, pcr unam hanc cvangelicam Scrvatoris nostri doctri-nam effectum sit, ut ex Graccis paritcr ac Barbaris quot-quotejus verbum sincero aniino, non simulaiione quadamet inani ostentatione suscipiunt, cum supremae philosophiacgraduni attingant, ut unum eumdemquc summum Deum ,nullis hujus aut universitatis, aut aevi fmibus comprehen-sum , praepoteniem coeli terrarumque Regeni ac Dominum ,solis, astrorum^ totiusque mundi procreatorcm venercn-tur, celebrent , Deumque fatcaniur : ila porro vitam quasiad amussim exigere conformareque studeant , ut ipsum etiamoculorum sensum disciplinae legibus contineant, nihilque.110n temperatum ex aspcctu cum cupiditate conjuncto inanimum subire patiantur, ac vel ipsa ex cogitatione radici-tus genus omne foedac perturbationis excindant : haec omniaquis plurimum cunctis hominibus ad bcne beateque viven-dum momenti afferre non videat ? Praeterea , quod nulloplane jurejurando opus habeant ( tantum abest ut pcrjuriolocus essepossit), co quod nunquam omnino jurandumesse, at rejecto mendacio verum constanter et ubique re-tinendum ex illo didicerunt adeo ut, ita vel non , in oni-nem parteni satis esse putent , quippe qui vel ipsam animiinductionem omni sacramento firmiorem atque certioremexhibeant. Similiter, quod ne in lcvissimis quidem voculis ,ac mutuis quotidianisque congressionibus sese negligentiushabere velint , sed in iis etiam accuratc , quidquid loquun-tur, exp.endant, ne quod ipsis verbum aut vanum, aut con-iumeliosum , aut iurpe, minusve compositum excidat; id-que propter unum hoc ejusdem monitum : De omni verbo otioso reddetis rationcm in die judicii 1 ; totum , inquam

,

illudcr" sritae esi, quamquc sublimc phHosophiaegenus ] d hacc, quod infinita virorum, mulic-

4 Matt


27/676

PR.EPAR. EVANG LIB. I CAP. IV. IJrnm ac pucrorum , servorum pariter alquelibcrofitm, ignocorum , omnibus in Iocis, oppidis, regionibus, et qnotquotsoli subjectac sunt nationibus , ad subcundam eorum prae-ceptorum , quibus nuper informati sumus , disciplinam ,dcnso agmine multitudo confluat, cjusmodiquc scrmonibusaurcs praebeat , quibus ad coercendam non aclionum modopetulantiam , verum eliam carum , quae in sola mente ver-sanlur, cogitationum turpitudinem , omncsquc tum vcntrislum quac sub ventre sedem habent voluptates domandas ex-citctur : quodque nullum non genus hominum divinac doc-trinac prceceptionibus imbuatur, ut lacesseutium inimicoruminjurias excelso exaggcratoque animo ferrc , non mutuis acsimilibus improbos bomines ulcisci velit : ut iracundiac vim ,ut impotentem ac furiosum cupiditalis omnis impetum re-gere ac fracnarc conclur, adeoque ut opcs fortunasquc suascum inopibus egcntibusquc communicet : ut quemlibet ho-mincmcommunishumanitatis nomine complcctatur, quem-quc vulgo tanquam percgrinum habcnt, eum quasi naturaelegc conjunclissimum ac vcluti fratrem agnoscat. Hacc quisimul universa congerat, fieri ne poterit , quin idcm pracdi-catam a nobis doctrinam eam cssc fateatur, quacsumma vc-raquc bona cunctis hominibus feliciter nuntiarit , quodquepraecipuum ct quasi caput ad benc beateque vivendum perscsc crat , hominum vitae contulcrit? Illud porroquod scqui-tur, cujusmodi tandcm essc putas, quod nimirum eadcmgenus hominum universum non Graccorum modo, sed fc-rocissimorum etiam barbarorum , ct corum , qui in extremisterrae finibus degebant, a vccordi ferinoquc ritu abduxcrit,alque adscnlcnlias philosophis plane dignas traduxerit ? Cu-jusmodi sunt cac, ([iias dc animi immortalitate vitaque illa,quac postquam migratum hiuc fuerit Dco caros homincsapud ipsum quasi rccondita mancl , imbibcrunt : cujus amorc

XIX. 2


28/676


29/676

PREPAR. EVANG. Llft. I. CAP. V. ] ()Barbaros divino numinc libcratos , ad spiritalcm camdcm-quc clarissimam verse erga Dcuni praspotentem rerum om-nium regem pictatis luccm vindicavil. Scd cnim , quid atli-net hoc loco pluribus id conari , ut non inconsideralac cui-dam ac lemerariae fidci , scd consilii ulililatisquc plcnis ra-tionibus, quocquc vcrac piclatis formam ct inslitutum com-plcctantur , nos ipsos addixisse ostcndamus ? Equidem , cumuniverso hoc opere id agatur unum , qui vim ac momentarationum capcre et assequi possunt, cos ut in pcrvidcndamargumcntorumsanitatem incumbant , utquas accipiuntdog-matum nostrorum dcmonstralioncs altentius ac subtiliusexaminent, uti denique adsuscipicndam , quicumque ratio^ncm ex nobis quacrat , illius, quae religionc nostra continc-lur, spci dcfensionem , promptos scse ac paratos exhibeant,etiam alquc etiam adhortamur. Nunc vero, quoniam om-nium ea facultas et solerlia non est, cum ejusmodi sit tam-que amans hominum vcrbi divini suavitas , ut ncminem om-nino repudiet , scd potius cuilibet sanando congruam etconvenicntem medicinam adhibeat : adeoquc imperitos etidiotas ad lcviorcm curationis rationem invitet; jure sancac mcrito qui cx rudioribus initiantur, mulicres videlicetacpueros , vulgariumquc ac plebciorum hominum mullitudi-ncm ad christianae vilae pictalem quasi manu adducentcs ,integram sanamquc lidcm principio sic tanquam medica-mentum aliquod adhibcmus , corumquc mcntibus de di-vina Providcntia , de animorum immortalitate , dequc vitaad virtutis normam exigcnda cogitationcs inscrimus. Quidautcm ? an non eos etiam vidcmus , qui curandis corporuma^grotationibus opcram scicntcr navant , quaecumque adexquisitam medicinaj arlis cognilioncm pcrtincnt lon^o usumultaquc doctrina pcrdisccre , omniaque ratioqe tractare qui vcro ad cosdcm curandao gratia valeludinis acccsserintiilos fidci cuidam cxitusquc hctioris cxpcclationi sesc ita


30/676

90 EtJSEBTtpermiltere, ut cum cx istius scicntiae praeccptis intelligercniliil accurate perfectequc possint, non nisi ex utraque sus-pensas haheant incolumitatis sure raliones ? Ac peritissimusquidem medicus in medium prodiens , quid aut cavere autfacere oporleat , sic tanquam princops ac dominus aliquisscienter praecipit : segrotus autem ipsi pcrindc ac regi et lc-gislatori obsequitur , quod sibi quidquid praeceptum ab cofuerit , utile quoque futurum putet. Ita discipuli cujusvisdoctrinae praccepta a rnagistris excipiunt , quod ab illis didi-cerint, id sibi cxpedire rati. Imo vero ne ipsius quidemphilosophiae partem ullam quisquam allingerct , nisi ejusprofessionem usui anle sibi fore crederet. Atque ita factumvidemus, ut alius Epicuri sectam eligeret , alius cynicumvivendi genus scmularetur , ad Platonis , ad Aristotelis aliussese disciplinam adjrmgcret, alius denique stoicorum dog-mata caeteris omnibus anteferret : sic ut singuli quidquidprobarent , id fide quadam spequc meliori lanquam sibiprofuturum amarent atque retinerent. Sic artes eas , quaemediaenominantur, homines perscquutisunt; et alii quidemrei militari se dedere; mercaturam alii factitare maluerunt

,

ea nimirum fide ac pcrsuasione multo ante adducti , quodojusmodi vitae ratio plurimum sibi ad cam tuendam opis cs-set ac commoditatis allatura. Nuptiarum etiam primae illaecongrcssiones , cjusque spei quae sobolis propagalionem in-tuetur conjunctiones mutuae , ex sincera quadam egregia-que fide initium habuerunt. Praeterea navigationem quisadornat ancipili exitu , qui non alla prius salutem suamquam fidei laetseque spei ancora fundaverit. Alius ilemagriculturam cxcrcet, jacloque in terram semine domi se-det , tempcstatis conversionem expectans, futurumque sibipersuadens , ut semen illud jam in terraegremio corruptum

,

ac pluviarum inundationibus obrutum , denuo tanquam exipsa mortc reviviscat. Alius porro longum ex patria in exte-


31/676

PILEPAR. EVANG. LIB. I CAP. V. 2 1ram aliquam regioncm itcr instituens , spem simililcr alquefidcm sibi adjungit, faustas utique sibi viae duces futuras.Quid aliud dcnique manibus oculisquc tenemus , quam vi-tam hominum univcrsam ex duabus hisce rcbus spe nimi-rum fidcque suspensain teneri? Quid crgo causa3 cst, qua-mobrcm adco mircris , quibus non vacat omnia sigillatim acsubtilius addisccrc , illis divina hacc , quibusquc tantumanimus informalur , praxepta fideli manu tradi ; aliis veroliccre practerea ipsas quoque vesligare rationes , ct corumqunc asscrunlur docenturqucdcmonstrationes indagare ? Sedcnim pauca haec quasi prolusionis causa ncc sine utililalepncfati , ad primum accusalionis caput aliquando rcdeamus ,et quinam simus, quasvc scculi antca viUc raliones, iis ,qui utrumque cx nobis quacrerc solcnt , rcspondcamus. Nosigitur ct gcncrc Gra:cos essc , et Graxorum olim scnlenliasmorcsquc complcxos fuissc , nunc autem cx universis nalio-nibus , tanquam novissimc conscripli exercitus selcctos cxi-miosqucmilitcs congrcgatos a patria supcrslilionc defecisse,nc ipsi quidcm ncgavcriinus. Pra^lerca nobis, cum Judrco-rum lillcras approbcmus , maximamquc doclrinoe nostrceparlcm ex eorum prophetiis colligamus , non idcm lamcnamplius , quo circumcisionis dcfensorcs utunlur, vitac gcnusplaccrc, id vcro sponte quoque ultroquc fateamur. Nunccrgo tempus cst istorum omnium rcddcndi i\itionem. Quo-nam autcm alio conscqui modo poterimus, ut ritus patriosjurc ac mcrito dcseruisse vidcamur , quam si illos ipsos inmedium producainus, ct eorum, qui hos in libros incide-rint , ob oculos ponamus? Sic cnim cvangclicac quoquc dc-monstralionis vis illa divina clarius cluccsccl , si oculisom-ncs usurparc poluerint , quorum tandem ct cujusmodi ma~lorumea mcdicinam fclicitcr annunlict. Quopactopractereanos mr.gna cum rationc Judaeorum litlcras pcrscculos esseconslabit , nisi carum etiam vim alquc aucloritatem oslcn-


32/676

22 ETJSEBIIdamus ? Jam vero praeclarum simul fuerit , quam obcausamqui lpsorum monumcnla complectamur , simiiem lamenvitae consuetudinem repudiernus , oslendcre. Ad extremumquac nostra sit evangelicae doctrinae^atio , quis ilem propriechristianismusnominetur, quippe, quinequeGraecorum sit,neque Judaeorum institutum , sed recens quacdam veraqueDei sapientia , quae vel ipso nomine professionis suac novi-tatem prac se ferat. Age itaque, vetustissimas adeoque iilasipsas, quas a majoribus accepimus de deorum natura sen-tentias , quacque in omnibus passim urbibus etiamnum jac-tari solent ; unaque pergraves illas egregiorum philosopho-rum , de mundi ac deorum ipsorum origine , disputationssanle omnia contemplemur : sic enim intelligemus , jurenean secus ab iisdem recesserimus. Verbis autem , in iis quacabs me prodentur atque vulgabuntur, non meis utar, sedillorum, qui quos ipsi deos vocant, corum cultum singu-lari ac praecipua contentione studioque defenderunt , ut abomni fmgendicalumniandiquesuspicione nostra haec dispu-tatio vindicetur.

%V VH/MiW\WAWVWVWAMVWWMMVWW\'VMVWW\WVWW>WVWWvwwvvxvwwwvwCAPUT SEXTUM.

De principe Phoenicum /Egyptiorumque thcologia.

Piioenices quidem et /Egyptios omnium principes soli

,

lunac, ac slellis divinitatem tribuissc , vulgatumest, iisq-uesolis rerum omnium ortus interitusque causam assignasse;deinde vero quae passim et ubique jactantur deorum tammolitioncs quamprocreationes inhominumgenusinvexisseaaltem ante illos , supra res eas , quae in ccelo videri solent


33/676

PlwEPAR. KVANG. LIB. I CAP. VI. 2Hinlelligentia vcl ianlillum progressum cssc ncmincm ; si ia-men paucos aliquoi cxcipias, quorum apud Hebraeos me-moria celcbratur, qui totum id, quod visupercipitur, longepurissimo mcniis oculo supcrantes , ipsum mundi efTecto-rcin, ac rerum omniummolitoremsancte piequc coluerunt,cum tantam illius sapicntiam atquc potcstatem , quam ut-cunque sibi ex operibus ipsis animo et cogitationc linge-bant , singulari quadam admiratione proscqucrcntur : cum-quc unuin illumDcum semel essc credidissent , eumdem quo-quc Deum unum , ut par crat , ita pracdicarunt , ut vcramillam acprincipem eamdemque solam pictatem , quam a pa-rcntibus acccperant , studiose liberi retinerent. At reiiquahominum multitudo cum ab ejus unius veritale pietatis ex-cidissct , adcocli astrorum, quac corporcisoculisintucbatur,splendorcm puerili mente obstupescens , illa deos esse pro-nuntiavit , iisdemque sacrificiorum et adoralionis cultumadhibuit , sic tamen, ut nec ipsis templa construeret, neceorum statuas atquc simulacra mortalem ullam in speciemeilingerct , sed aspcctum in aethera ccelumque ipsum om-nino defigcrct, vimque mentis omnem rerum earum, quaein illo ccrnuntur fmibus terminarct. Verumcnimvcro , ne-quaquam hic sletit eorum , qui postea sccuti sunt , homi-num de multitudine Deorum error , scd in altam improbi-tatis voragincm actus , impielatem peperit ipso quoque ne-gatae divinitatis scelere graviorem. Alquo hujus crrorisPhoenices ac paulo post /Egyplii auctorcs fuere. Primumcuim cx iis Orpheum memorant Hyagri filium translala se-cum /Egypliorum mystcria cum Graccis hominibus com-municassc; Phcenicum aulcm religiones apud eosdem unacum ipsarum littcrarum disciplina Gadmum intulisse : neclilterarum eo adhuc lcmpore notum Graccis usum fuisse.Nos igitur in primis , quae ad primam illam mundi procrea-tionem attinent , co plane modo speclabimus , quo vulgali


34/676


35/676


36/676

20 EUSEBII Qui vero generatum eumdem atque occasurum putave- runt , ii perindealque ipsius , hominum etiam generationemcerto quodam tempore principium habuisse defenderunt.Quippe cum hujus primum universi coagmentatio ficret, unam aliquam cccli ct terrae ex permixta confusaque am-borum natura formam extitisse; deinde vero siinul atquecorporum distinctio successissct, continuo mundum quidem , totum hunc , quem videmus , partium ordinem ac- cepisse , aerem vero continenti motu agitari ccepisse ; itatamen ut pars ejus ignea supremam in regionem evolaret, quod ipsius natura sursum ingenita levitate ferretur (at-quc hanc esse causam , quamobrem sol ipse ac reliquasiderum multitudo incitatissimae circumvectionis impeturapiatur); quod autcm coenosum ac turbidum erat, id exhumidi conjunctione concretum, unum in locum ob insi-tam gravitatem subsideret. Illud porro cum in se ipsumperpetua conversione volveretur, ex humidis sui partibusmare, ex solidioribus vero terram lutosam admodumqueteneram mollemque procreasse : quas principio quidemigneo solis irradiantis afllatu compacta sensim ac stipataconstiterit; deinde , cum extima superficies vi caloris ef- fervesceret, partes ejus quajdam humidiores variis subinde locis intumuerint , quibus inclusa materies putrida , mem- branisque tenuissimis involuta foveretur : id quod in sta- gnis etiamnum , locisque palustribus fieri videmus , siquando posteaquam solum refrixerit, aestu rcpentino aerincalescat, neque paulatim mutationem ejusmodi patiatur.Itaque cum humidiores ilhe partes hunc in modum vitalempariendi vim ex calore prolemque conciperent, eas noctu quidem ex decidente ab aere circumfuso nebula nutrimen-tum, intcrdiu vero robur ex calore ac firmitatem acce-pisse : donec ipsi foetus justum incrementum suamque maturitatem obtincrcnt , ruptisque demum aestu membra-


37/676


38/676

28 EUSEBII bant , inter sese constitulis , notam eorum sibi omnium ex-plicalionem interpretationemque fecisse. Jam vero quodccctus cjusmodi tolo passim orbc conilarentur , singuli-que vcces , prout cuique temere ac fortuito visum erat, componcrent , non eamdem idcirco loquendi rationem cum universis communem fuisse. Atque hinc formae lin-guarum multipliccs, primaeque illae hominum societatesomnium parenles et capita gentium extiterunt. Cselerum quod nihil adhuc eorum , quae conservandae ac tuendae vitaescrviunt, excogitatum esset , illam aegre admodum primi isli homines lolerahant , quippe qui et a vestibus imparati nec domiciliorum aut ignis usum edocti , et victus ali-meol:que mitioris prcrsus ignari essent. Etenim cum ipsinondum comporlaudacex agris annonacrationcm tenerent nihil omnino fructuum lcvandae quondam inopiae gratia re-condcbant. [taque plurimi per hyemen cum asperitate fri- goris , tum cihorum penuria passim interibant. Verum ubipaulatim usu ipso cauliores cvasissent, in spcluncas liye-mis tempore confugere , quique asservari diutius poterant fructus reponcre coeperunt. Ignis autem aliarumque com-moditatum utililate pcrspecta, ipsas quoque paulalim ar- lcs ac caetera , quorum ex opportunitate plurimum adcom- munem vitam emolumenti redundaret, invenerunt. Enim-vero ipsa primum inopia sese omnium omuino rerum ma-gistram hominihus prachuit; cum uniuscujusque notiliamanimali optime a nalura comparato, quodque non tantumadminislris ad omnia manibus utebatur, scd ctiam ratione valebat animique solertia , familiariter suggererct. Atque haec nobis pracsertim qui mcdiocritati studeamus , dc primohominum ortu , deque vivcndi ritu vetustissimo , satis erunt.

Haclenus laudatus a nobis auctor, qui in ista sua mundiprocreatione commemoranda , ne Dei quidcm vel nomine


39/676


40/676


41/676


42/676


43/676


44/676


45/676


46/676


47/676


48/676

58 EtfSEBIIprocreationi , ac simul eorum ex mutua congressione gene-rationi , morlique adeo ipsi , per quam hac vita defungcren-tur, consecrabant. Ejusmodi erant divini cultus notioneshominum istorum imbecillitati , et angustis adhuc pusillis-que animis congruentes. Atque haec Phcenicum etiam libris ,ut deinceps cstendemus, continentur. Quinetiam ille ipse,qui nostra memoria vixit , quique evomendis in nos contu-ineliis atque maledictis famam sibi nomenque confecit , in iisquos de vitando rerum animatarum usu conscripsit , priscaeillius veterum consuetudinis , laudato Theophrasti testimo-nio , meminit his omnino verbis. Infmitum plane videtur *fluxisse tempus, ex quo genus hominum longe sapientissi-mum, ut loquitur Theophrastus , sanctissimam illam et a Nilo conditam regionem incoleret, ad focum domesticumsacra diis ccelestibus facere ccepit, non myrrhae, non ca- siae thurisque cum croco mixtorum primitiis (neque enim istorum usus nisi post multas aetates fuit , cum homo curio- sus erroris indagator efTectus , post multorum laborum at-que lacrymarum guttas , necessariae vitae primitias diis ob- tulit) ; non illarum , inquam , rerum , sed virentis herbae, cujus sic tanquam naturae genitalis primaevam quamdamlanuginem manibus sublatam ofFerebat, Quippe enim prio-res animantibus arbores, multoque ante ipsas gramen an-nuum terra procreavit, cujus folia radicesque carpentes cum inlegris earum naturae germinibus veteres illi combu-rebant, eoque sacriflcii genere , qui ccelestes Dii videban- tur, sibi conciliabant , atque sempiternos ignis honores ip-sorum divinitati consecrabant. Nam illis etiam ignem con- servabant suis in templis immortalem , quod iisdem simil-limus esse videretur. Gaeterum ex illa rerum , quas terra produxerat , avaQv^taffst , has subinde voces Gopar/ipia , Guciv, Qyartaat eflinxerunt , quibus nos perinde ac sinovum hoc im-

i Porpbyr. lib. n.


49/676


50/676

40 EUSEBIIeosdem nicntio fuerit; quodquc nec Jovem,aulSaturnum,aut Ncptunum , aut Apollinem , aut Junoncm , aut Palladcm,aut Bacchum, aut alium omninoDeum, scu mas foretseufoemina , quales infiniti postea cum apud Barbaros, tumapud Graecos passim extiterunt , agnoscerent : imo, quodnullus tum intcr homiues seu Lonus , seu malus Dsemon ce-lebrarctur : sed illa tantum quae in coelo apparcbant Astra,7raoa to S&lv, id est a currendo , swv, hoc est Deorum nomen,ut ipsimet aiunt , ohtinerent : denique, quod ne illa quidemanimantium immolationihus , autiis, qui postea sunt exco gitati superstitiosis honoribus colerentur; non jam orationenostra , sed domestico Gentilium ipsorum testimonio, quodcertam ex disertis eorum verbis , quacque citavimus anlea ,quaeque suis postea locis subjiciemus, prohationem suppe-ditat, planeconficimus. Quamquam divinaeetiam Christianaereligionis litterae hocipsum doccnt, quibus continetur, gen-libus quidem universis eorum , qua3 sub aspectum caduntsiderum altributum initio cultum fuisse , uni autem He-braeo populo singularem quamdam et eximiam cum hujusuniversi effcctoris ac moliloris Dei , tum etiam verae adver-sus eum pietatis notitiain praecipuo munere beneflcioqueconcessam. Quare nulla plane apud antiquissimos hominessive Graecorum , sive Barharorum Theogoniae mentio , nul-lus statucndorum simulacrorum usus, nulla, quae multanunc est in ista Deorumpartim marium , partim foeminarumappellatione , nugarum vanitas. Nec enim illius aetatis ho-minibus nota crant , quae postea ex mortalium ipsorumturba petila confictaquc nomina; imo nc daemonum quidemspirituumve sensus fugientium invocationes , nec absurdaeineptaeque de Diis ct Heroibus fabulae , nee arcanarum etinfandarum initiationum mysteria , nec ullum omnino mul-tiplicis ac stolidcc eorum , qui scquuti sunt , hominum su-perstitionis vestigium cernebatur. Sunt hax nimirum ab


51/676


52/676

4 2 EtSEBIlpartim ex Templornm monimcntis coagmentatam singu-lari veritatis studio perscripsit , Semiramide, quam Ilia- cis temporibus vel antiquiorem vel aequalem fuisse me-morant, apud Assyrios regnante, vixit. Ejusdem porroSanchuniathonis operaPhilo Byblius Groeco sermone do-navit. Haec ille, quihus istius Theologi cum in scribendoveritatem , tum etiam vetustatem nohis testatam reliquit.Verum in operis suscepti progressu non jam Deum uni-versi moderatorem , immo ne coeli quidem incolas , sedviros quosdam ac mulierculas morti obnoxios, eosque nonea morum honestate, ut propter virtutem suscipi ac pro-bari mereantur , aut ea praeditos sapientia , quae nos ad ip-sorum aemulationem invitet , sed omnibus flagitiis ac scele-ribus coopcrtos nobis pro Diis obtrudit , ac simul eos ipsosesse confirinat , qui passim etiamnum omnibus in oppidisatque regionibus Deorum loco celebrantur. Quarum tu re-rum certas etiam et ex illorum scriptis depromptas accipeprobationeso

Philo igitur, qui Sanchuniathonis opus universum no-vem in libros distribuit, ipso statim primi libri procemiohaec ad vcrbum de eodem auctore praefatur. Haec cum itase haberent, Sanchuniatho vir in primis eruditus, cum operam in rerum plurimarum studio posuisset , cumquegentium omnium historiam jam usque a prima universi molitione nosse vehementer optaret , praecipuam quamdam in pervestigandis Taauti rebus diligentiam adhibuit, quod satis intelligeret , omnium qui lucem hanc aspexe- rant , eum litteras principem invenisse , ac scribendorumcommentariorum auctorem fuisse. Ab illo autem auspica- tum esse ; queni ab /Egyptiis Thoyth , ab AlexandrinisThoth , nominatum , Graeci Epu?-v,hoc est Mercurium red- didere. His commemoratis ,>ecentiores illos , qui posteaemerserant, eo nomine reprehendit, quod quaa de Diis


53/676

PILEPAR. EVANG. LIB. I CAP. IX. $vulgo ferebantur, ad allegorias nescio quas et physicas ex-plicationes vi facta veritati traduccrent. Is ergo sic in pro-gressu loquitur. Sed enim qui novissime rerum sacrarumdisputationem attigcre , cum eorum quac facta crant ipso statim initio verilatem rejecissent , ailegoriis quibusdam acfabulis excogitatis, cumquc rebus iis , quoe hujus universinaturam consequuntur afliuitate conficta, mysteria densis obducta tenebris , institucrunt , ne quis eorum , quae reapse gesta erant , veritatem intueri facilc posset. Ille autem cum in arcana quaedam Ammoneorum volumina incidisset, quae ex interioribus templorum penetralibus , ubi ante jacue- rant , educta , cum obvia passim non esscnt , omnium sen-lcntiam diligenti meditalione quaesivit, laetumque sus-cepti laboris exitum consequutus , quae in ipso aditu oc-currebant fabulis cum allegoriis omnibus de medio subla-tis, institutum opus suam ad perfectionem maturitatem-que perduxit : donec qui post illum extitere Sacerdotes ,idem ipsum occultare denuo atque ad priscarum fabularum commcnta rcvocare postea voluissent, undc mysticusillescnsus emersit , quinunquam antea Graecorum animos occuparat. Quibus deinceps ista subjungit. Haectandema nobis reperta sunt, cum vehementi cognoscendac Plioe- nicum historiae desideriotcneremus, ac posteaquam ingen-tem librorum monimcntorumquc sylvam cupide scrutaliwessemus, non eam tamen, quac pcnes Graecos erat, quodwipsam magna cum dissensione animorum, et contentionispotius quam veritatis studio conflatam anonnullis esse per-viderem. Tum quibusdam interjectis, a Adfidcm , inqidt,illius scriptis adhibendam , eo maximc quod oculis intue-mur Gracorum hominum dissidioadducti sumus : de quo tria quoque volumina , quorum inscriptio est , Dc incre-tdibili historia , studiosc ac diligenter elaboravimus. Acrursum post alia nonnulla subdit : Jam vcro , quo illus-


54/676

44 EUSEBIItrior habeatur magisque distincta rei totius intelligentiahoc etiam ante omnia ponere nos oportet, Barbarorumantiquissimos, Pho^nices in primis et^Egyptios, a quibus casteri deinceps populi morem illum accepere , in maxi- morum Deorum loco eos omnes habuisse , qui res ad vi-tam agendam necessarias invenissent , quique beneficium aliquod in genus hominum contulissent. Eos nimirumquod sibi plurimorum auctores bonorum esse persuade-rent, divinis honoribus coluere; ac Templorum usu , qua3 jam ante constructa fuerant , hoc ad munus fliciumquetraducto, columnas insuper statuasque ligneas ipsorumnomine consecrarunt , eaque praecipuo religionis cultuprosequuti Phocnices , festos illis quoque dies longe cele-berrimos dedicarunt. In quo quidem eximium illud fuit,quod regum suorum nomina universi hujus elementis, acquibusdam eorum, quibus Divinitatem ipsi tribuebant ,imponerent. Naturales porro deos , solem , lunam, reli- quasque stellas inerrantes , cum elementis ac ca^teris cum iisdem aflinilate conjunctis solos ex omnibus agnoscebant; ut mortales quidem alios, alios autem immortales deoshabercnt. Quibus Philo breviter in procemio constitutis ,ad Sanchuniathonis interpretationem aggreditur , his ver-bis Phoenicum Theologiam edisserens.mpMM A/\/\wmwmwmvw% vwt/\*iww\niwm*M w\/%wnvw%^vi*wW*W\

CAPUT DEGIMUM.nicum theologia.

Principium hujus universitatis ponit Aerem tenebrosumac spiritu fcctum, seu mavis tenebrosi aeris flatuni acspi-


55/676


56/676

46 liUSEBII de mundl ortu commentariis scripta reperta sunt , quac quidem ipse cum argumenlis et conjecturis , quas mentis acie perviderat , excogitavit ; tum eorum quoque facemnobis lumenque praetulit. Mox Austri ac Boreae , caetero-rumque ventorum nominibus explicatis , ita prosequitur. At illi omnium principes terrae germina consecrarunt , iisque Deorumin loco habitis adorationiscultum tribuerunt,wquibus vitam non ipsi modo , sed ipsorum etiam posteri,majoresque omnes tolerarunt , inferiasque ac libaminaperfecerunt. Atque hae divini cultus cogitationes , inquit, cum eorum imbecillitate animique angustiis congruebant.Tumscribit,ex Golpia vento , atqueejusuxoreBaau , quamGrajci Nu-/ra, hoc est Noctem, interpretantur, /Evum acPrimogenitum , mortales ambo, procreatos; yEvumquecibi ex arboribus petendi auctorem fuisse. Qui ab illis geniti sint , eos Genus ac Progeniem appellatos , Phoenicenincoluisse : cumque vehementior aestus urgeret, in coelum manus ad Solem suslulisse. Quippe , Deum enim hunc , m- quit , unum cceli moderatorem esse credebant , eumquepropterea Beelsamen , id est, Phoenicum lingua, cceliDominum, Gracca vero Ata, hoc est Jovem, nominabant. Deinceps Graccorum his verbis traducit errorem. Nequeenim sine rationepluribusistamodisexplicate distinguendaputavimus, sed varias hac etiam in parte nominum quaerebus attribuuntur notiones ac significationes secuti su-mus; quae Gra3ci homines cum ignorarent, alieno sensu accepere , in errorem ambiguitate significationis inducti. Porro ex genere ^Evi ac Primogeniti filio natos ait esse liberos morti similiter obnoxios , eosqueLucis Ignis , et Flam-mae nominibus appellatos ; qui cum ignem ex mutua li-gnorum collisione reperissent, ejusdem usum homines docuerint. Iidem filios genuere, qui mole ac proceritatei corporis vulgus hominum longe superarent , quorum no-


57/676

PR/EPAR. EVANC LIB. I CAP. X. 4?mina montibus iis altributa sunt, quos ipsi prius occupa-rant. Quare montes Cassius, Libanus , Antilibanus, ctBralhyus , ab illis nomen accepere. Coetcrum ab iis Mem-rumus et Hypsuranius procrcati sunt; qui a matribus ejus-modi appellationcs invcnere , mulierculis, inquam , illis quae sui copiam eo tcmpore obvio cuilibct impudcntissime faciebant. Jam vero Hypsuranium in insula Tyro domici-lium suum collocassc , ac tuguriorum ex calamis cumjunco papyroque contextis elliciendorum arlem excogi-tasse, gravesque cum Usoo fratre iniinicitias exercuisse Iradit. Ac princcps quidem pellibus quas feris ab se captis detraxerat , corpus tegerc Usous instituit : cumque tur-bulentia imbrium ventorumque tempestate coorta , exTyri arborum collisione ignis exarsisset, quacque ibidemerat sylvam incendisset , arborc cujus ante ramos amputa-rat, navigii loco usus nequaquam sese mari , nullo licetcxemplo, commitlcrc dubitavil. Geminos quoque cipposcum lgni Ventoque dedicasset, mox utrique adorationiscultum exhibuit , quasque venando ceperat ferarum san- guinem libavit. Posteaquam autcm supremum isti omnes diem obiisscnt , qui supcrslites, inquit, remansere, virgas ac cippos in corum honorcm consecratos adorarunt , fes-tosque dics solenni rituquotannis peregerunt. At veromul- tis post scculis , cx illius Ilypsuranii sobolc Ycnator ac Pis-cator nali sunt, qui piscationis ac vcnalionis artem inve-nere, ac toti piscatorum venalorumquc nalioni suum pos-v lea nomen indiderc. Ab iisdcm fratres procreati duo , quislerrum ac multipliccm fcrri usuui reperere. Quorum alterGhrysor nomine, quem Vulcanum esse ait, plurimumoperc acstudiipartiin in cloquentia , parlim in cantionibusac divinandi artibus collocavit. Is eliam hamum atque es-cam, piscatorum lineam, ac lumultuarias rates invenit primusquo mortalium omnium navigaviL Quamobrcui


58/676

48 EUSEBIleum quoque post obilum instar Dei coluerunt, ipsumque praeterea Diamichii nomine appellarunt : nec desuntetiam qui ab ejusdem fratribus struendorum ex lateribusmurorum ac parietum rationem excogitalam esse velint. Ab ejusdem posteris geniii adolescentes duo , quorumunus Artifex , alter veroTerrestris Indigena nuncupatus. Hi quis-quiliarum cum lateritio lutomiscendarum , utriusque vero solis calore exiccandi , ac tectorum aedibus imponcndo- rum auctores fuere. Alios item duos procrearunt , quorum unus Agri , aller Rustici sive Agricolsc nomen accepit.^Et)huic quidem simulacrum eximio cultu dedicatum est , ad-dito quoque in Phccnice templo , quod ab aliquot jugato- rum boum paribus gestabatur : quin etiam in veterum libris deorum maximus elogio plane singulari nominatur. Ambo pra?terca construendis aedibus non solum atria , ve-rumetiam ducta in orbem septa cum speluncis addidere.Ab iis tam agricolarum , quam venatorum , qui canibus uterentur, genus propagatum. Iisdem Erronum ac Tita-num attributum nomen. Filios reliquerc Amynum et Ma-gum, quibus villarum gregumque alendorum rationes fe-runlur accepta3. Ex istis nati Misor et Sydyc, hoc est So~lutu facilis , ac Juslus, qui salis usum reperere. Misorfilium Taautum habuit, primorum in scribendo elemcn-torum inventorem , quem A^gyptii Thoor, AlexandriniThovth, Graeei Mercurium nominarunt. Ex Sydyc vero Dioscuri , seu Cabiri , seu Corybantes , seu denique Samo- ihraces originem accepcre. Ambos quoque navigium primos excogitasse ferunl. Ab utroque procreali alii , quinon herbas modo, scd etiam venenatorum morsuumcura-tionem et cantiones invencre. Eorumdem aetate natus estEliun quidam nomine Altissimus, ilemque fccmina Bcruth appellala. Hi lcca Byblo vicina tenuere ac Terrestrem quemdam sivc Indigciiam Ccelum postea nuucpatum ge-


59/676


60/676

5o EUSEBII quem suseeptum ex Coelofcetnm enixa Demaroontem no-minavit. Tum vero Saturnus aedes suas muro cingit, By-blumque condit urbem Phceuiciae principem. Mox Atlan-tcm fratrem , quod eum suspectum haberet , suadenteMercurio alta terra defossum obruit. Per idem fermetem-pus Dioscurorum nepotes cum tumultuariis ratibus navi-giisque conflatis navigarent, ad Cassium montem ejectitemplum eo loco dedicarunt. Jam vero socios Ili, qui Sa- turnus idem erat , Eloim quasi Saturnios appellarunt , quiejusdem Saturni sequalcs etiam dicebantur. Porro Sadi-dum filium Saturnus, quod secus aliquid de illo suspica-retur, gladio suo jugulavit, manusque paternas extinctisanguine cruentavit , ac paulo post filiam quoque suam capite truncavit , ut reliqui omnes Dii hanc Saturni men-tempenitus obstupescerent. At Ccelus cum interim exula-ret, post aliquod temporis intervallum , Astarten filiam virginem cum duabus alii sororibus , Rhea nimirum acDione, summisit , quae Saturnum fraude insidiisque tolle- rent. Yerum Saturnus puellas amore blanditiisque captas ,sorores ambas secum matrimonio copulavit. Quodubi Cce-lus audiisset , Fatum ac Pulchritudinem cum aliis sociis adversus eum expeditionem suscipere jussit , quam pariterulramque Saturnus illecebris delinitam apud se retinuit.Praeterea , Ccelus , inquit, Deus Baetylia reperit , animatos lapides insolenti arte molitus. Caeterum , Astarte filias septem Titanidas , sive Dianas , Saturno peperit , simulque Rhea totidem filios , quorum postremus ut primum lucemaspexit, consecratus est. Quin etiam ex Dione quidempuellas , ex Astarte vero mares praeterea duos Cupidinem Amoremque suscepit. Dagon autem , quod frumentum etaratruin invenisset, Aratrius Jupiter nuncupatus est. Sy-dyco, quem justum interpretamur, una ex Titanidis Ms-pculapium genuit. Saturno praeterea liberi tres in Peraea


61/676

PR.EPAR. EVANG. LIB. I CAP. X, 5lnati , Saturnus ejusdcm cum Patre nominis , Jupiter Be-lus , et Apollo. Ilis propemodum aequales Pontus , Typhoet Nereus Ponti pater, Ex Ponto Neptunus ac Sido nas-cuntur. Sidonis autem ea suavitas et elegantia vocis erat ut hymni modulatc canendi artcm princeps inveniret. A Demaroonte Melicarthus et Hercules procreantur ; moxque Ccelus ad Demaroontis sese partes adj ungens , Ponto , a quo defecerat , denuo bellum movet. AtPontus Demaroontem , qui magno impetu suos in fines incubuerat , in fugam ver-tit; ille autem felicis fugoe gratia sacrificium vovit. Porro Saturnus anno occupati regni altero supra tricesimum , ubi Coelum patrem mediterraneo quodam in loco structis insidiis captum in potestatem habuissct , verendaipsi juxta fontes fluviosque circumfusos amputavit; quo loco Ccelusidem postea consecratus est. Tum vero dispertitus ejus acdissipatus spiritus est, et sanguis e vulnere defluens in vi-cinorum fontium ac fluviorum aquas distillavit. Locus)> etiamnum ostenditur. Hae sunt cum Saturni , tum eorum %qui Saturni retate vixerunt , decantati a Graxis oevi laudesegregioe ; quos etiam , princeps atque aureum hominumlingua discrepantium genus, ob jactatam illam veterumfelicitatem , nuncupare solent. Yerum noster hic scriptorinterjectis quibusdam ita prosequitur. Astarte vero , quaj maxiuia nominatur , Jupiter Demaroon , et rex DeorumAdodus, in ea regione Saturno consentiente regnarunt. Astarte capiti suo , tanquam insigne regni, Tauri caput imposuit : cumque terrarum orbem peragraret, lapsam deccclo stcllam reperit , camque in Tyro sancta insula con- secravit ; caeterum hanc ipsam Astarten Phcenices Vene-rcm csse memorant. At vero Saturnus , dum orbem lus- trat universum ,Mincrvoe hlioe tolius Attica? regnum traditacdiroepestilcntia3inclcmenliaexitioquecommotus, filiumqucmuuum cx legilima uxorc susceperat, Ccelo pairi to-


62/676

d2 fiUSEfelltum flammis consiimptum immolat, tum sibiipseverendapraescindit , sociosque omnes ad simile factum per vimadigit; nec multo post , Muth filium , quem ex Rhea ge-nuerat, vita functum consecrat, quem Phoenices modo Morlem , modo Plutonem appellant. Deinde Saturnus By-blum urbem deae Baaltidi, quae etiam Dione vocabatur,Neptuno autem et Caberis , Agricolis item et PiscatoribusBerytum dono dedit , ubi Ponli reliquias iidem consecra-runt. Taautus vero Deus cum jam ante Cceli imaginem ef.fmxisset, mox Saturni eliam atque Dagonis caalerorumque deorum vultus , unaque sacros elementorum characteresexpressit. Quin etiam insigne regni Saturno ejusmodi ex- cogilavit ; oculos in vultu binos ac totidcm in occipite quorum duo placide connivere ac nictare viderentur : alas item singulis in humeris geminas , e quibus explicatai duae duae vero contractae ac demissae forent. Atque oculorumsymbolo significatum volebat, Saturnum et dormiendo cernere , et dormire vigilando ; alarum autem , eumdemet volare quiescendo, et volando quiescere : caeteris verodiis alas in humerisduas tantum attribuit , quippe qui Sa-turnum ipsum volando sequerentur. Ad ejusdem Saturni caput alas propterea geminas afllnxit , quarum altera mentis principatum , altera sentiendi vim indicaret. Saturnus autem cum in Meridiem venisset , Taautum Deum/Egyptiuniversae regem creavit. Atquehaecprincipes omnium, in-]uit, Cabiri seplem liberi Sydec, cum /Esculapio fratreoctavo, ipsiusmet Taauti jussu , in commentarios tabulas-que retulerant. Thabionis autem filius, primus apud Phoe-nices ex omni memoria sacrorum interpres , eadem allegoriis quibusdam ementitus , cum rerum naturalium et eorumquse passim hoc in mundo contingunt affectionibus con-juncta, Prophetis Orgia celebrant ibus , et sacrificiorumi mysteriorumquc principibus tradidit. Qui deinccps ina-


63/676

PILEPAR. LVAJNC. LIB. I CAP. X. 55nem hanc ostentationem , quam omni ope omniqoc sludioaugcre conati crant , suis quoquc successoribus ct initiatis reliquerc. Horum unus Isiris quidam fuit , trium littera-rum inventor, fraler illius Chnae , qui primus postca Pho3~nixvocatusest. Quibushacc deinde subjicit. At veroGraeci,homines prac caHeris gentibus politi admodum ct elegantisingenii, primum quidem istorum plcraquc sibi tanquampropria vindicarunt : scd cum aurcs atquc animos fabularum voluptate permulcere vellent , novis eadem ac multi-plicibus postea commentorum quasi ornamentorum acces- sionibus supra modum exaggcrarunt. Atque hinc Hesiodus ac reliqui circulares Poiitae , quorum fabellis omnia circum- souant , propria sibi quaedam Gigantum ac Titanum certa-mina, sectionesquc alias confmxere. Qua3 cum illi passinxet ubique jactarent, veritatem ipsam tandem oppresse- runt. Aures vero nostrae jam inde ab infanlia illorum fictio-nibus assuetac, et opinionibus per multa saecula propagatis occupatao , quam semel accepere fabularum vanitatem per* inde ac dcpositum aliquod, ut statim ab initio dixi, cus- todiunt. Itaquc quod ab ipso tempore vires ac robur acce-wperit , possessionem itaconfirmavit suam , ut eam cxcutere longe difTicillimum sit , jamque vcritas ipsa nugarum ,adulterinoc vero ac spurioc narrationes loco veritatis ha- beantur. Yerum satis ista sunto , quae ex Sanchuniathonisoperibus huc usque relulimus , quac cum a Philone Byblioconversa grneceque reddila sunt, tum Porphyrii philosophiteslimoiiio tanquam vera comprobantur. Caeterum idem inco, quem de Judacis scriptum reliquit, ha?c practcrea deSaturno commemorat. Taautus illc, quem Thoth /Egvptii vocant, cum ingcnti apud PhoMiicessapientiae laudc llore-rel, qna3 ad religionem cultumquc deorum perlinebantprimus ex humilium ac plcbeiorum capitum inscientia vindicata, clcganti ct accomodato ad scicntix legcs ordinc


64/676

54 EUSKBIIdisposuit. Cui cum Surmubelus deus , etThuro , quae deiri-ceps mutato nomine Chusarthis appellata est, longo oeta-tum intervallo successissent, occultam ipsius et allegoria-rum involutam umbris theologiam illustrarunt. Ac paulopost : Hoc , inquit , apud veteres in more positum eratut in surnmis reipublicae calamitatibus , penes quos aut civitatis aut gentis imperium esset, ii liberorum carissimiulloribus Daemonibus jugulati sanguine quasi pretio, pu-blicum exitium pestemque redimerent. Qui vero tum ad sacrificium devovebantur, eos mysticis quibusdam cere-moniis adhibitis jugulabant. Saturnus igitur, quem Phce-nices Israelem nominant , quemque post obitum in astrumejusdem nominis consecrarunt , cum iis in locis regnaret,ac filium unigenam ex nympha quadam indigena, quam Anobretem vocabant , suscepisset , eumque propterea no-mine Jeiidem appellatum, quod ea vox apud Phcenices unigenam etiamnum significet : cumque gravissimum bellipericulum universam in regionem incubuisset , illum ipsam regio cultu ornatum ad aram ab sese prius erectam etinstructam immolavit. Jam vero considera , cujusmodiea sint , quae idem ipse Philo ex Sanchuniathonis opere dePhcenicum elementis conscripto , gra^cis expressa verbisde reptilibus quibusdam acvenenum jaculantibus animali-bus commemorat; qua3 cum nullam hominibus utilitatemafferant , tum pestem iis atque interitum creant , in quostetrum illud suum et exitiale venenum excusserint. Sic igi-tur ad verbum ille. Taautus quidem draconis serpentium-quenaturae divinitatem aliquum tribuebat; quam ejus opi-nionem Phoenices et /Egyptii postea comprobarunt. Enim-vero genus hoc animantis prae cunclis reptilibus, vi etcopia spiritus abundare docet, ejusque naturam igneamesse, quod etiam propterca coleritatem , inquit, pra3 so fert omni exceptione majorcm , cuni neque peduin , nequo


65/676

PRjEPAR. EVANG. LIB. I CAP. X. 55manuum, neque alterius cujusquam exterioris membri adminiculum habeat, cujusmodi sunt, quibus ad motum reliqua? animantes uti solent. Praeterea varias ac multipli-ces corporis formas ostendit , ac sinuosis intortum spirissese quam libuerit incitato vibrat impetu. Diuturna^ admodum vitaecst , nec solum exuto senio juvenescit, verumetiam majora corporis simul et virium accipit incrementa, donec tandem confecto certo quodam annorum curriculoin seipsum iterum dissolvatur, quemadmodum in sacrisetiam tabulis idem Taautus scriptum reliquit. Id quod incausa fuit, cur boc animantium genus in sacris pariteratque mysteriis adhiberi soleret. De hoc autem in com-mcntariis, quos Ethothia inscripsimus , pluribus a nobis disputatum est , ubi ipsum immortale esse , et in sese de-nuo, quemadmodum ante dicebam, resolvi demonstravi-mus. Nec enim hujusmodi animal , nisi vi quadam percus-sum antc fuerit, morte naturali extinguitur. Atque illudaquidem Phcenices bonum Da^monem, iEgyptii vero Cne-phum similiter nuncuparunt, eidemque caput accipitrisob praecipuam quamdam hujus volucris agendi vim addi-dcrunt. Quin etiam Epeis ille, qui summus ab iis sacrorum interpres et scriba nominatur, quemque Arius Hera- cleopolites graeca lingua donavit, sic ad verbum allegorice rem istam exposuit : Unus omnium rnaxime divinus erat serpens ille , qui accipitris formam prae se ferebat , idem-que aspectu jucundissimus : quippe enim , ubi oculos ape-ruisset , continuo priinigenioe suae regionis Ioca omnialuce complebat : sin autem conniveret , illico tenebrae succede-bant. Ac natura quidem igneum illum esse vi ipsa verbifr&wtyarev, id est, illuslrabat, Epeis manifeste declaravit :lucis enim , t6 $Lzvyx(7zi, hoc est illuslrare, proprium est.Pherecydes autem , occasione ex Phcenicibus arrepta, theologicam de illo numine quod Ophionem |ipse nuncu-


66/676


67/676

PR.EPAR. EVANG. LIB. I CAP. X. hjomnibus ct poctis et fabularum scriptoribns antiquiorescomplectantur, fidcmque arccssant cum ex illa ipsa , quajin Phoenicum urbibus ac pagis etiamnum celebratur dco-rum appellatione atque historia , tum ex iis , qune apud sin-gulos peraguntur, mysteriis , quivis opinor intelligit : nihilut jam necesse sit coactas rerum istarum physicas explica-tiones perscrutari , cum certissimis qua3 sponte ac per seipsas illae suppeditant , argumcntis indiciisque teneantur.Haec ergo de Phocnicum Theologia dicta sunto. Jam enimtempus est , ut ad /Egyptiorum sacra doctrinamque trans-eamus.


68/676

58 EUSiiBIIWWVWVWWW -Wl W\VWww WV w/WWVWWWVWWWWVIW VWVW\VWwwvWwwwvww

LIBER SECUNDUS.

PROOEMIUM.Hujusmodi ergo sunt, quae Phcenicum theologia conti-

nentur, quae quidem sic, ut nusquam omnino respiciamusfugienda nobis esse, priscorum autem vesaniae curationemstudiose persequendam , salutaris Evangelii doctrina praeci-pit. Enimvero quod ista nec fabulae sint, nec commentapoetarum , quac latentem nescio quam reconditis in sensihuscontemplationem involvant; sed potius vera sapientium acvelerum , ut ipsi quidem loquuntur, theologorum testimo-nia, quae res omnihus et poetis, et fahellarum scriptorihusantiquiora complectantur, sihique fidem arcessant cum abilla ipsa , quae in Phoenicum urhihus ac pagis etiamnumretinetur, Deorum appellatione atque historia , tum ex iis ,quae apud singulos antiquo ritu celebrantur mysteriis, qui-vis , opinor, ex communi tam reliquorum auctorum , quameorum etiam , qui pro theologis hahentur, consensu intelli-gat. Siquidem ex eo constat, veteres illos, qui res ad Deo-rum naturam ac religionem pertinentes omnium primi col-legere , nihil penitus vel ad morum informationem , velallegoricos fahularum sensus referre , sed in nuda ac sim -plici narrationis ipsius historia constanter haerere voluisse.Hoc ipsissima eorum , quos laudavimus , omnium verha de-clarant, nihil ut jam necesse sit, coactas rerum istarumphysicas explicationes indagare , ctirn certissimis , quaesponte ac per se ipsas illae suppeditant , argumentis indiciis-


69/676

PRI-PAR. KVANG. LIR. II PROOEMIUM. 5qque toncantur. Hoec igitur de Phcenicum theologia dictasunlo. Jam vero tempus cst, ut ad /Egypticrum sacra doc-trinamque transeamus , ut perspectum omnes et explora-lum habeant, numabsque diligenti ac matura deliberationeab iis quoque disccdendum nobis esse statuerimus , nos-trumque hoc consilium non aliunde quam ex ipsamet Evan-gelica demonstratione petitis rationibus, primum quidem/Egyptiis , tum reliquis deinceps omnibus , qui cum iis opi-nionibus erant sententiisque conjuncti , probatum fauste acfeliciter evenerit. Ac Mancthus quidem /Egyptius historiamillorum universam graecis litteris fuse admodum explicavitprresertim vero quac ad ipsorum theologiam pertinebantcum in sacro volumine , tum aliis quibusdam operibuscom-prehendit. Sed quoniam Diodorus , is quem antea comme-moravimus , qui divcrsas cx pluribus collegit historias , sin-gularumque ritus , quam accuratissime fieri potuit, com-plcxus cst, vir sane clarissimus, opinionemque doctrinaenon exiguam apud omnes politioris litteraturae studiososconsecutus , sic totam in unum veluli corpus veterum his-toriam coegit, sequcntia cum prioribus apte connectens,ut ab illa /Egyptiorum theologia operis universi principiumduxcrit : operaepretium me facturumarbitror, si ex eadem,quccad propositam nobis disputalionem faciunt , depromptain omnium oculis ac Iuce conslituam , quod Graeci hominessncpius in hujus auctoris lcctione vcrscntur. Haec igitur advcrbum ille commcmorat.


70/676

Go EUSKCIIVV\vWvWVW.VWWvWVWvW\\\VWWV IVVVWWIVWI vw YW.Vt VWVWWWW v/v\vwvwvwwvw V\VA\

CAPUT PRIMUM.Theologlcc sEgyptiorum epitoma : ct qucmadmodum ad Gracos

inde (ransierit.

Aiunt, inquit*, ./Egyptii sub prlnium hujus universita-tis ortum, primos etiarn homines in /Egypto procreatos fuisse , partim ob singularem quamdamtotius regionis tem-perationem, partim ob ipsius Nili naturam : illum enim quod fcecundus admodum sit , ac cibos ultro sponteque nas-centes praebeat, facile genitas animantes alere. Jam vero deos ipsos, cum homines quoque mortalcs fuissent , tamenpropter sapicntiam , et communia quacdam in hominumgenus merita , immortalitatem consecutos esse , quorumetiam aliqui in yEgypto regnaverint. Eorum alios , si inter-prctari lubeat , ejusdem cum coelitibus nominis fuisse, alios propriam quamdam appellationem sibi vendicasse : atque inter eos Solem , Saturnum , Opem ,ipsumque praeterea Jovem, qui Ammon a quibusdam nuncupatur : Ju- nonem item atque Vulcanum , Yeslam , postremumqueMercurium. Ac Solem quidem , coeleste sidus nomine re- ferendum /Egypti regnum principem tenuisse, quanquame sacerdotibus nonnulli volunt, Vulcanum illum ignis inventorem primum rcgem numerandum esse, cui Saturnus in imperio successerit , exquc Ope sorore , quam in uxo- rem ipse duxerat ,, vel Osirin et Isin , ut scribunt aliqui vel , ut plures asserunt, Jovem Junonemque susceperitqui orbi postmodum univcrso proptcr eximiam virtutemimperarint; Deos aulem quinque genuerint, Osirin, Isin,

1 Diodor. lib i.


71/676

PRXPAR. EVANC. LIB. II CAP. I. 6lTyphoncm , Apollincm ac Vcncrem. Et Osirin quidemBacchum esse, lsin vero Cererem , quam cum ille secummatrimonio conjunxisset, regnumque capessisset, cumplurhna ab eodcm beneficia inRempublicam esse collata , tum urbem in Thebaide ccntum instructam portis , aedifi-wcatam , quae ab aliis civitas Jovis , ab aliis Theba3 nomine- tur. Jovi praeterea Junonique parentibus sacram aedemitemque Diis caeleris aurca tcmpla excitata , quibus singu lis efum certos quosdam honorcs , tum etiam in quos eo-rum cura incumberet, saccrdoles attribuerit. Porro euin- dem Osirin vitcm invenissse tradunt, primumquc vino usumesse, ac reliquos oinnes populos agriculturam docuisse. Apud eum autem summo in honore Mercurium fuisse quod in excogitandis iis , quae vilam hominurn juvare pos-sent, ingenii solcrtiam ostenderet plane singularem :quippe qui litlcras invenerit, deorum sacriftcia rite insti-wtuerit, lyrae cantum repererit , Graecosquc liominesT/jv eo- u*jvsiav , hoc est, elocutioncm docuerit, quam ob causam Eppjs id est Mercurius ab iisdem fuerit appellatus; deniqueolivae plantam invenerit. Jam vcro , cum orbem tcrrarumOsirisperagraretjPhoeniciaequidcmBusirimjiElhiopiaeau- lem ac Libyae Anlaeum ab eo praefcctum esse : at illum ex-pedilionein Apolline fratre socio suscepisse, a quo repcr-tam Laurum cssc ferunt. Osirim praelcrea duos liberos ex-pedilionis suae comitcs habuisse , Anubin , et Macedo-ncm; iisque Panem adjunxissc, quem praecipua quadam/Egyptii veneratione proscquantur , cujus eliam nomine Panos urbcm acdificarint. Dum autem circa Tapliosirin vcr-saretur, adductos ad eum Satyros fuissc : quodquc suavi-tate cantus in primis dclectarelur , musicorum ab co mul-wtitudinem circumductam , quorum e numero novem quo-que virgines cancncli perilissimae nec minus ab aliarumrcrum doclriua paratbe fuerint, quas Qrdecj Musas appel-


72/676

G2 ElSiiBlIlant, quibus Apollo praeesset. Porro cum nullus populusi Osirin, propter accepta ab eo beneficia, non quasi Deum ex- ciperet, plurima sui passim eumdem monumenta reliquisse urbesque non paucas in India condidisse , alias item circaPhrygiam obiisse nationes , ac per Hellespontum in Euro- pam trajecisse ; quin etiam ex filiis Macedonem Macedoniae re"em creasse , Triptolemo vero colendorum Atticae regionis agrorum curam provinciamque mandasse ; tandemque rebus subductum humanis , Templa , ac caeteros qui Diis tribui solent honores eximios ab Iside ac Mercurio conse-culum esse; qui ejus non modo sacrificia religionesque docuerint , sed etiam pleraque mysteriis involuta ipsius in gratiam excogitarint. Caoterum a Typhone fratre , homineconscelerato et impio, interfectum illum fuisse tradunt,qui cum ejus cadaver in sex et viginti partes concidissset eas in sicarios totidem caedisque fraternae socios diviserit quod omnes immani piaculo obstrictos esse vellet. Isin autem , quod Osiridis et soror et uxor esset , operam ei suam navante Oro filio , parricidium ultam esse , cumque Ty- phonem ac reliquos sceleris administros , circa eum , qui nunc Antaei pagus nominatur , sustulisset, toti /Egypto im- perasse. Praeterea , cum omnia corporis illius membra prae-ter verenda reperisset, partes singulas, in singulas item hominis effigies , quae Osirin magnitudine referebant , exaromatibus ceraque conflatas inclusisse., easque sacerdoli-bus tota passim /Egypto colendas tradidisse , sic ut ex iis,qu33 apud illos nascerentur, animantibus , quodcumquevisum essct, consecrarent : Tauros autem , qui sacri di- cuntur, quosque Apin ac Mnevin ipsi vocant , dedicatos ab iisdem fuisse. Ilaque ut ejusmodi animantes divinis honoribus omnes /Egyptii venerarentur, ubique constitutum quippe quos primis frumenti inventoribus , tam ad sementerrae committendum , quam ob cceleros agriculturae labo-


73/676

PfLEPAR. EVANG. LIB. II CAP. I. 65Pes, ante omnes usui fuisse constaret. Porro eamdem Isin jurejurando confirmasse aiunt, nullius sese viri consuetudinem in poslerum admissuram ; vitaque functa cum esset immortales etiam honores consecutam , ac circa Mem-phin sepultamfuisse. Jam vero cum reperta Osiridis membra , eum in modum , quem paulo ante commemoravimus ,sepulturae mandata essent; tum ipsius verenda , quae a Ty-phone"projecta in fluvium erant , Isidem nihilominus quamcaetera divino cultu prosecutam esse ferunt. Nam et illorum in templis simulacrum erexisse , ritusque ac ceremo-nias, cum legitimis ac solennihus hujus Dei sacriliciisisumma cum religione celebranda curasse. Quamobrem ipsos quoque Graecos , qui ab /Egyptiis orgiaca sacra cum Bacchi festis acceperint , membrum illud tam in Mysteriis quam in istius numinis initialionibus atque sacrificiis phalli nomine venerari solitos esse. Enimvero , qui Thebis Bceo- tiae Dcum illum ex Jove ac Semele natum esse dicant , idtemere ac leviter elTutire* Quippe, Orphcum , cum in /Egyptum commigrasset , iisque sacris initialus in ipsorumquoque Bacchi mysteriorum partem ac societatem ve-nisset, propter eam, quae sibi cum Cadmeis intercedebat, amicitiam , quosque ab illis honores acceperat , numinisillius ortum in ipsorumgratiam transtulisse : mullitudinemautem, partim ignoratione veritatis , partim quod huncDcum generc Griecum haberi vehementer optaret , ejusdem cum initiandi ritus , tum etiam mysteria studiose acIibenlcr admodum esse complexam. Caiterum Orpheo, Iransfcrendi ortus numinis, cjusmodi ansas et occasiones fuisse. Cadmum videlicel Thebis Egyptiis oriundum , cum aliis aliquol libcris Semelem quoque genuisse , hanc veroa nescio quo forte constupralam , post scptem a conceptu mcnscs infantcm pcpcrissc , ci , quem apud sc natum /Eyp-lii pncdicant, Osiridi persimjlem : Cadmum vero iniantis


74/676

G4 EUSEBIlmortui cadaver auro convestiisse , eique solemnes sacrifi-ciorum ritus instituisse , ac demum ipsius procreationemJovi assignasse, hoc utique cousilio , ut cum Osiridi ma~ jestatem conciliaret , tum ipsam quoque matrem a stupri oblati infamia liberaret. Hunc igitur in modum sparsam illam apud Graecos de Osiride famam esse , quod eum ex JoveSemelc Cadmi filia suscepisset, qua fabularum scriptoresomnia postmodum Theatra compleverint , eoque tandemfactum esse , ut constans ejus et inconcussa fides postero-rum mentibus insideret. Quin etiam Grsecos, ut verbo di- cam , celeberrimos quosque aiunt /Egyptiorum Heroas atque deos sibi tanquam proprios vindicasse. Nam Herculemetiam, /Egyptius genere cum esset , ac singulari fortitu-dine praedilus, magnam orbis lerrarum partem obiisse;eumdem tamen quasi Graecuma Grfecis praedicari , tametsi longc ab altero quodam Hercule diversum , quem in Graeciamultispost soeculis Alcmena peperit. AdduntPerseum quo-que lucem in /Egypto primum aspexisse; et ipsiusmet Isi-dis originem a Gra;cis hominibus translatam Argos fuisse,qui hanc ipsam , Io bovis in figuram aliquando mutatam esse fabulentur ; cum eamdem tamen Isin alii , alii Cere- rem , Thesmophoron , hoc cst , Legiferam alii , nonnulliLunam, alii denique Junonem esse opinentur. Osirin autem a quibusdam Serapin, Bacchum ab aliis, a nonnullis Plutonem , ab aliis Ammonem , vel Jovem , vel Pana exis- limari. Jam ab Iside remedia pleraque, ipsamque adeoMedicinae artem inventam esse tradunt , ac simul immor- talitatis pharmacum; cujus illa vi Orum filium quem Tita- num insidiis cxceptum , ac mortuum in aquis repertum non tantum in lucem reddito animo revocaverit , sed etiamimmortalitale donarit. Porro hunc Orum , qui deorum no-vissimus est , in /Egypto regnassc, ejusquc nomcn, inler- prelari si velis , Apcllinem significare ; qui quod ab Iside


75/676

PflyfiPAR. KVANG. LIH. II CAP. I. G5parcnlc medendi, ac vaticinandi arlem didicisset , cdcndisoraculis morbisque sanandis oplime dc hominum gcncre mereatur. Est autem hocc communis plurimorum existima- lio , giganlas quosdam immani vastaque mole corporis , ac prodigioso quodam instruclos apparalu , Jovcm Osirinquedeos , Isidis lemporibus bello lacessivissc. Ex eo dcnique le-gem illam /Egyptiorum de matrimonio cum sororibus ln-cundo fluxisse volunt , quod Osiris primus Isidem sororemin u.vorem accepissct. Atque hujusmodi sunt , qua? de ho-minibus in Deos consecratis yEgyptiorum historia? prodide-runt. Jam vero de animalium consecratione haec ab iisdemfere trahi solent. Quibusdam sane placet, qui ab initio Diifuerint , cum , ob paucitatem , hominum terrenorum partirnmulliludine partim impictate opprimerentur, eos animaliumralionecarentiumformatcctospericulumdeclinassc,eorum-que naturas, quorum mutuati similitudinem fuerant, ut ali-quam obacceplae salutis Leneficium gratiam referrent , con-sccrasse. Alii verosicexislimant,quodincertaminibusadver-sum hostes initis , earum animantium , quas ipsi nunc vcne-rantur arte elaboratas imagines , summis in capitibus exer-citus duces ac principes, sic tanquamimperiimonumentumaliquod ct insigne , gestassent , partis postmodum victoriis ,illas ab iisdem , quasi victoriam peperissent , Deorum injiiunerum relatas fuisse. Postremo sunt , qui tertiam cultuscjusmodi causam prcfcrant, utilitatem eam , quam cx hocaniuiantium genere pcrcipcrcnt. Quippe, bovem cnim fce-minam non pareremodo, scd etiani arare; abovibus aulemfcetus, vesles, lactis, caseique ulimentum suppeditari : ca-nem usui cum ad venationem, tum ad custodiam ho

Caillau, Guillon. Eusebius. Opera Omnia. 1830. Volume 2.

Documents

Transcript of Caillau, Guillon. Eusebius. Opera Omnia. 1830. Volume 2.