C2 MGZN - vccn.nl · Berendsen Micronclean | Koopman Heeresweg 10 | 8701 PR Bolsward | 0515 570 820...

SENSOR TECHNOLOGYhet exact meten van waarden

met de juiste apparatuur

ULTRASCHONE OKnieuwe richtlijn maakt andereventilatiesystemen mogelijk

REINIGINGSVALIDATIEStegengaan van kruisbesmetting

bij productie van medicatie

GEDRAGSCODESprocedures én uitvoering beide van groot belang

CALL FOR PAPERS vanaf september

insturen papers ISCC

CONT

AMIN

ATIO

N CO

NTRO

L M

AGAZ

INE

| UIT

GAVE

VAN

VCC

N | J

AARG

ANG

30 |

EDIT

IE 2

-201

7

Vereniging Contamination Control Nederland

WE SHARE THE KNOWLEDGE

C2MGZN

Berendsen Micronclean | Koopman Heeresweg 10 | 8701 PR Bolsward | 0515 570 820 | [email protected]

IT COULD BE FOR DISHES,BUT IT’S FOR CLEANROOMS ONLY

MicronGoggles - Cleanroombrillen Service

Inconsistente resultaten door handmatige desinfectie? Elimineer dit risico door ons automatische desinfecteerproces voor cleanroombrillen.

Geautomatiseerd en gevalideerd proces

Volledig traceerbaar door micro-chips Automatisch vervang van bril

Altijd beschikking over een consistent schone cleanroombril

Benieuwd hoe een bril uit ons proces komt? Vraag vrijblijvend aan: www.berendsen.nl/cleanroombrillen

DÉ CLEANROOMEN OK SENSORZONDER ZORGENOVER KALIBRATIEEN ONDERHOUD

www.pedak.nl | +31 (0)475 497424

Pedak biedt levenslange garantiebij deelname aan het ruilprogramma.Vraag naar de mogelijkheden en voorwaarden.

• nauwkeurig meetsysteem voortemperatuur en luchtvochtigheid

• unieke verwisselbare sensor• kalibratie zonder meetonderbreking

met ruilprogramma

Niet vergeten:inschrijven voor Summer School

30 en 31 augustusin Baarn

2 dagen lang de laatste facts & figures over contamination control

Contamination Control Magazine editie 2-2017 54

V O O R W O O R D

Zomer!

Beste lezer,

Met typisch Nederlands “lenteweer” (dat soms leek op herfstweer) hebben we gelukkig ook mogen genieten van de eerste zomerse dagen. Misschien kijkt u uit naar uw zomervakantie, of gaat u er alleen in gedachten even tussenuit. Eén ding is zeker, de temperaturen buiten de cleanroom-muren gaan omhoog.

Voor u ligt de nieuwe editie van C2MGZN 2017. Het tweede nummer van dit jaar met een viertal interessante artikelen. Wederom een magazine zonder hoofdthema, u wordt verrast door uiteenlopende onderwerpen.

Remko Noor schrijft in zijn artikel over de ingebruikname en validatie van het innovatieve luchtbehandelingssysteem Opragon in ziekenhuis St Jansdal. Een spannend moment voor zowel het ziekenhuis als Royal HaskoningDHV.

Hoe maakt u de keuze voor de juiste sensoren in uw cleanroom? Wat zijn uw criteria en welke afwegingen maakt u? In het tweede artikel leest u welke specificaties van belang zijn bij de keuze van de juiste sensoren in een cleanroom. Naast de aanschaf wordt er dieper ingegaan op het onderhoud van sensoren; onmisbaar voor een optimaal binnenklimaat.

Koos Agricola schrijft over contaminatie door mensen. Na een risicobeoordeling wordt een ontwerp gemaakt van de “contamination control” oplossingen. De effectiviteit hiervan moet tijdens gebruik worden aangetoond door middel van een monitoringprogramma.

Het laatste artikel gaat in op de belangrijke recente wijzigingen in de Europese GMP’s, welke aanleiding gegeven hebben tot herziening van de schoonmaak validatieprogramma’s.

Namens de redactie wens ik u veel leesplezier en een mooie zomer!

Noor Cloudt

SENSOR TECHNOLOGYDe cleanroom, hèt domein van precisie en reinheid. Exacte meting van de omstandigheden is daarom noodzakelijk. Filtersystemen, luchtverversingsfrequentie, temperatuur, luchtvochtigheid en druk worden beheerst om de hoeveelheid en het formaat van de zwevende deeltjes in de lucht binnen de vereiste specificaties te houden. Goede sensortechnologie is van essentieel belang.

Marco Cau

10

06

REINIGINGS VALIDATIESDe afgelopen jaren werden verschillende wijzigingen aange-bracht in de Eudralex European Good Manufacturing Practice (EU GMP) richtlijnen en verordeningen voor geneesmiddelen. Een van de hoofdpunten van de recente EU GMP herziening was het voorkomen van crosscontaminatie.Crosscontaminatie staat in de top tien van tekortkomingen.

Walid El Azab 16Noor Cloudt

Marketing & CommunicatiePedak Meettechniek

I N H O U DVoorwoord door Noor CloudtZOMER

04

Exacte meting is noodzakelijkSENSOR TECHNOLOGY

06

St Jansdal ziekenhuis operationeel met OpragonULTRASCHOON

10

Verslag ...VERSLAG

14

Stoffy & Beesy overleven de schoonmaakCLEANRUMOURS STOFFY & BEESY

15

Het voorkomen van crosscontaminatieREINIGINGSVALIDATIES

16

De mens is de belangrijkste bron van contaminatieGEDRAGSCODES IN DE CLEANROOM

20

Word jij één van de sprekers?ISCC 2018 IN DEN HAAG

26

Twee dagen lang alle ins & outs contamination risksSUMMER SCHOOL 2017

28

Cleanroom ReinigingOPLEIDING UITGELICHT

30

Data symposia en cursussenAGENDA

32

Nieuwe leden, redactie, verantwoording en advertentieverkoop

NIEUWE LEDEN & COLOFON

33ULTRASCHOONHet ziekenhuis St Jansdal in Harderwijk besloot als eerste haar nieuwe OK-complex uit te rusten met Opragon, een innovatief luchtbehandelingssysteem. Sinds begin januari draait Opragon in alle OK’s van het St Jansdal en kunnen we de eerste ervaringen met u delen.

Remko Noor

GEDRAGSCODESSummer School in BaarnDe mens is de belangrijkste bron van deeltjes en een fractie van deze deeltjes draagt micro organismen met zich mee. ‘Contamination control’ begint bij een risicobeoordeling, ge-volgd door het vaststellen en vastleggen van oplossingen. Vervolgens moet de effectiviteit hiervan worden aangetoond middels een continue monitoringsprogramma.

Koos Agricola

20

Max vd Berg Senior System Architect Festo B.V.BEDRIJFSINTERVIEW

14

De cleanroom,

hèt domein

van precisie

en reinheid.

Exacte meting

van de

omstandigheden

is daarom

noodzakelijk

““

Marco CauMarketing & Sales [email protected]

goedesensor-

technologieis van

essentieelbelang in

een cleanroom

SENSORTECHNOLOGY


Een cleanroom is een afgesloten omgeving met een specifiek geregeld binnenklimaat, waarin besmettingen via de lucht onder controle gehouden worden. Cleanrooms zijn onmisbaar in bijvoorbeeld de farmaceutische industrie, de halfgeleidersector, in ziekenhuizen en in de levensmiddelenindustrie. Kortom, overal waar besmettingen een negatieve uitwerking kunnen hebben op producten of personen. Per definitie wordt in cleanrooms de concentratie van zwevende deeltjes in de lucht geregeld. Filtersystemen, luchtverversingsfrequentie, temperatuur, luchtvochtigheid en druk worden beheerst om de hoeveelheid en het formaat van de zwevende deeltjes in de lucht binnen de vereiste specificaties te houden.

Over het algemeen werken cleanrooms met overdruk, die ontstaat door de afregeling van de hoeveelheden afgevoerde en aangevoerde lucht. De druk in de binnenruimte is daardoor hoger dan erbuiten, wat voorkomt dat deeltjes de cleanroom in kunnen zweven als er bijvoorbeeld een deur of doorgeefluik geopend wordt. In bepaalde gevallen wordt juist met onderdruk gewerkt. Dit heeft precies het omgekeerde effect, zodat kan worden voorkomen dat bijvoorbeeld gevaarlijke ziekteverwekkers hun weg naar buiten vinden. Typische voorbeelden voor ruimtes met onderdruk zijn quarantaineruimten en isolatoren.

Voor producten uit de farmaceutische, halfgeleider-, flatscreen- en zonne-industrie is een gecontroleerd cleanroomklimaat een belangrijke voorwaarde voor een hoge kwaliteit en een laag uitvalpercentage. Fabrikanten van farmaceutische producten werken over het algemeen bijvoorbeeld veel met cleanrooms. Temperatuur, vochtigheid, druk en deeltjes moeten worden beheerst en bijgehouden volgens de strenge regels van de Good Manufacturing Practice (GMP).

Achtergrond - het meten van de relatieve luchtvochtigheidMet relatieve luchtvochtigheid wordt aangegeven wat het aandeel waterdamp is in de samenstelling van het gasmengsel in een omgeving. Het geeft de verhouding aan tussen het huidige gehalte aan waterdamp in vergelijking met het maximaal mogelijke gehalte bij gelijkblijvende temperatuur. De meeste mensen merken een paar procent verschil in deze relatieve luchtvochtigheid nauwelijks. Voor een product kan dit echter van doorslaggevend belang zijn.

Daarom is het absoluut nodig om hoogwaardige sensoren voor de luchtvochtigheid te gebruiken, omdat het zonder goede meting niet mogelijk is om de vereiste omgevingsomstandigheden te behouden. De sensoren staan op de eerste plaats in de keten

van meting naar aansturing en regeling en bepalen dus direct hoeveel ventilatoren, luchtbevochtigers, verwarmingselementen etc. werken. Bij het ontwerpen van cleanrooms moet dus veel aandacht worden besteed aan de sensortechnologie. Bij de keuze voor de sensoren moet worden gelet op nauwkeurigheid, stabiliteit en de herhaalbaarheid van de metingen. Alleen dan kan een consequent hoge productkwaliteit worden gewaarborgd en kunnen exploitatie- en onderhoudskosten worden verlaagd. Vochtigheid heeft een grote invloed op verschillende processen. Denk aan uitzetten of krimpen en uitharden of zacht worden van materialen, veranderingen in de viscositeit van een vloeistof, groei van microben, toename van de statische elektriciteit en niet te vergeten, corrosie.

In de levensmiddelen verwerkende industrie moet de luchtvochtigheid in de productieruimten op een bepaalde waarde liggen, of onder een bepaald maximum blijven. Waarden van 40% relatieve luchtvochtigheid of lager zijn gebruikelijk. Dit gaat de groei van bacteriën en kiemen tegen, die anders voedselvergiftiging kunnen veroorzaken.

In de halfgeleider- en elektronicasector ligt steeds minder tijd tussen de verschillende productgeneraties. De bewaking van de relatieve luchtvochtigheid in het fabricageproces wordt daardoor steeds belangrijker. In de mini-cleanrooms van productielocaties zijn hiervoor ondertussen extreem nauwkeurige meetsystemen vereist, die een maximale afwijking van slechts +/-0,5% relatieve luchtvochtigheid mogen hebben. Ook in installaties voor de productie van LCD-schermen en verf is de bewaking van de luchtvochtigheid essentieel. Hier moeten de luchtvochtigheidssensoren niet alleen nauwkeurig en stabiel zijn, maar ook robuust. In deze productieomgevingen komen vaak ongewenste schadelijke stoffen in de lucht, die een negatieve invloed hebben op het meetelement. u

foto: fibroblasten, menselijke huid

SENSOR TECHNOLOGY

-vervolg-

Bij de keuze voor een geschikt meetapparaat

moeten niet alleen de prijzen en technische specificaties

worden meegewogen, maar ook de nauwkeurigheid

van de metingen, de kennis en kunde

van de fabrikant en de beschikbare service.

““iedere

6 tot 12maandende meet-

apparatuuropnieuw

kalibrerenop

juistheid


In de praktijk worden twee soorten luchtvochtigheids-sensoren gebruikt om het waterdampgehalte in de lucht te meten. De ene soort meet de relatieve luchtvochtigheid, de andere het dauwpunt. Als de relatieve luchtvochtigheid in een atmosfeer minstens 10% is, wordt deze meestal direct gemeten met bijvoorbeeld resistief-elektrolytische sensoren. Bij lagere percentages wordt de voorkeur gegeven aan een dauwpuntmeting.

Bij de keuze voor een geschikt meetapparaat moeten niet alleen de prijzen en technische specificaties worden meegewogen, maar ook de nauwkeurigheid van de metingen, de kennis en kunde van de fabrikant en de beschikbare service. Deze factoren dragen namelijk sterk bij aan de succesvolle toepassing van de meetapparatuur.

De keuze van de sensorenIn een cleanroom spelen klimaatsensoren een steeds grotere rol. Uiteindelijk zijn ze namelijk verantwoordelijk voor stabiele en conforme luchtwaarden in de ruimte. Meestal worden in cleanrooms luchtvochtigheids-, temperatuur- en drukverschilsensoren gebruikt, en soms ook meetapparatuur voor zwevende deeltjes. Deze apparatuur heeft als taak om permanent de actuele werkelijke waarde te bepalen en deze als gestandaardiseerd stuursignaal door te geven. De vereiste doelwaarden en de nauwkeurigheid van de klimaatparameters hangen in de eerste plaats af van het toepassingsbereik. Een cleanroom in een farmaceutische productiefaciliteit wordt anders ingesteld dan een cleanroom in de microtechniek, de medische technologie en een ziekenhuis. Om aan deze hoge eisen te voldoen is het belangrijk om de sensoren te kiezen aan de hand van de juiste criteria. Er zijn namelijk grote verschillen als het gaat om de nauwkeurigheid, reproduceerbaarheid, stabiliteit en robuustheid van klimaatsensoren. De gebruikte meettechniek speelt daarbij een belangrijke rol.

Helaas wordt klimaatmeetapparatuur echter vaak uitsluitend geselecteerd op basis van de prijs. De aanschafprijs als enige criterium blijkt echter vaak niet afdoende voor een goede beslissing. Er moet veel meer aandacht zijn voor de technische aspecten zoals meetnauwkeurigheid, stabiliteit, responstijd, hysterese, etc.. Vergeet niet dat aan het begin van elke meet-stuur-regelketen altijd een sensor of ander apparaat voor klimaatmeting staat, dat de werkelijke waarde opneemt en deze doorgeeft aan de actuatoren. De sensoren spelen dus een centrale rol in het totale systeem van een klimaatinstallatie. De investering in nauwkeurige sensortechnologie betaalt zich hoe dan ook terug. De meerkosten voor de meetinstrumenten staan in geen verhouding tot het verbeterde proces en daarmee de verminderde bedrijfs- en energiekosten. Geoptimaliseerde processen voor de regeltechniek bieden de volgende kostenbesparende voordelen:

�Minder energieverbruik om water voor te behandelen voor luchtbevochtiging� Minder inzet van aggregaten voor de klimaatbeheersing� Langere levensduur van filtersystemen� Langere intervallen voor het kalibreren en justeren� Minder regelcycli� Grotere proceszekerheid

Een voorbeeld; controle/kalibratie van geïnstalleerde luchtvochtigheidssensorenOok de precisie van het nauwkeurigste meetinstrument wordt begrensd door de referentiewaarde respectievelijk de standaard die het gebruikt. Het proces van kalibreren en justeren staat dus aan de basis van de meet-stuur-regelketen, nog voor de daadwerkelijke meting.

Ten eerste moet worden gecontroleerd of de sensor de luchtvochtigheid correct meet. Bij foute meetwaarden is immers zelfs de beste regeltechniek nutteloos. Vaak worden de geïnstalleerde sensoren gecontroleerd met een tweede apparaat in dezelfde ruimte, dat een vergelijkwaarde levert. Het doel is de geïnstalleerde sensor controleren en indien nodig justeren. De referentiesensor moet daarom zo dicht mogelijk bij de geïnstalleerde sensor worden geplaatst. Geschikte sensoren kunnen bijvoorbeeld met een kabel op de juiste plaats worden bevestigd.

Een andere methode is een meerpuntskalibratie van de sensor. Deze werkt het eenvoudigste met verzadigde zoutoplossingen. Zoutoplossingen hoeven niet te worden bereid, zijn bijzonder gemakkelijk in gebruik en kunnen naar believen worden hergebruikt. Ze genereren een constante, reproduceerbare luchtvochtigheid met een nauwkeurigheid van 0,3% relatieve luchtvochtigheid. Ze zijn verkrijgbaar voor verschillende percentages tussen 4 en 97%. Dankzij het gebruiksgemak kunnen hiermee luchtvochtigheidssensoren op locatie worden gekalibreerd voor meerdere luchtvochtigheidspercentages, en indien nodig worden gejusteerd.

Controle van het ruimteklimaat/mappingHelaas is ook een perfect ingeregeld meet- en regelsysteem geen garantie voor een gelijkmatig klimaat in de gehele ruimte. Afhankelijk van het product, de vulgraad van het magazijn, de frequentie van de luchtverversing, de ventilatie en andere invloeden, kan het klimaat binnen de ruimte sterk variëren hetgeen van invloed is op het product. Het is daarom de moeite waard om met referentiesensoren metingen uit te voeren op verschillende plaatsen in de ruimte. Voor deze zogeheten mapping moeten de gebruikte sensoren natuurlijk geschikt zijn voor het bestaande klimaat in de ruimte, maar ook snel reageren.

Het verdient aanbeveling om hierbij de klimaatgegevens gedurende meerdere uren vast te leggen.Een dergelijke referentiemeting vraagt om hoogwaardige sensoren die werken op basis van het elektrolytische meetprincipe. Deze bieden namelijk de vereiste nauwkeurigheid en responstijd. Natuurlijk kunnen deze metingen ook puntsgewijs worden uitgevoerd, bijvoorbeeld met een handmeetapparaat dat ook de waarden vastlegt. Met losse sensoren, zo dicht mogelijk bij de processensor, kan ook in lastig bereikbare hoeken een referentiemeting worden uitgevoerd.

Betrouwbare en controleerbare apparatuur voor referentiemetingenNog een overweging is de inzetbaarheid van de apparatuur voor referentiemetingen. Meer functies garanderen een bredere inzetbaarheid en zo een betere prijs-kwaliteitverhouding. Aanschaf en onderhoud (met jaarlijkse certificering) kunnen in de papieren lopen. Deze kosten moeten worden meegerekend en worden terugverdiend met een maximale inzet van de apparatuur.

Een belangrijke vraag die voorafgaand aan een controlemeting moet worden gesteld is, gaat het om een controle van het ruimteklimaat, of moeten de geïnstalleerde sensoren en de regeltechniek worden gecontroleerd? Dat lijkt in eerste instantie op hetzelfde neer te komen, als de sensoren die worden gebruikt in de regeling correct meten, zou ook het klimaat in de cleanroom in orde moeten zijn. Dit hoeft echter niet altijd het geval te zijn, afhankelijk van de situatie. Daarom is het de moeite waard om de verschillende perspectieven te overwegen. De doelstellingen zijn namelijk anders, en ook de aanbevolen methode verschilt.

De kern van kalibratie; regelmaat en herleidbaarheidEr moet altijd voor worden gezorgd, dat de meetwaarden die de apparatuur aangeeft nauwkeurig en betrouwbaar zijn. Hiervoor is een regelmatige kalibratie van essentieel belang. Afhankelijk van het toepassingsgebied kunnen de intervallen voor de kalibratie variëren. Normaal gesproken wordt meetapparatuur alle 6 tot 12 maanden gekalibreerd en indien nodig gejusteerd.

Overal ter wereld worden metingen gebaseerd op het SI-systeem, het internationale systeem van eenheden. Dit systeem waarborgt dat overal zo veel mogelijk dezelfde eenheden gebruikt worden, zodat metingen met verschillende meetapparatuur op verschillende locaties toch onderling vergelijkbaar zijn. Nationale laboratoria zijn verantwoordelijk voor het behoud en de verdere ontwikkeling van de herleidbaarheid tot nationale standaard, en voor de hoogst mogelijke nauwkeurigheid van de kalibratie.

Het kan zijn dat deze laboratoria zich beperken tot de kalibratie van extreem nauwkeurige primaire standaarden. Commerciële aanbieders bieden vaak kalibratieservices voor minder nauwkeurige standaarden en meetapparatuur. Dit kunnen fabrikanten zijn, die een kalibratieservice bieden voor hun eigen apparatuur, of laboratoria die allerlei meetapparatuur kalibreren. De meerderheid van deze kalibratie-aanbieders is niet geaccrediteerd. Dit geldt vooral voor de fabrikanten van meetapparatuur en een groot deel van de commerciële kalibratie-aanbieders. Zonder accreditatie is niet bewezen dat deze aanbieders daadwerkelijk competent zijn. Voordat een dergelijke aanbieder wordt ingezet, moet eerst diens competentie worden gecontroleerd. Het is belangrijk dat iedere aanbieder van kalibratiediensten een goede keten van herleidbaarheid onderhoudt. Dit houdt in dat minimaal één referentie van het laboratorium extern gekalibreerd is, voordat deze intern wordt gebruikt voor verdere kalibraties. Controleer de competentie van dergelijke aanbieders altijd van tevoren. In sommige gevallen is het zinvol om een bedrijfsinterne kalibratiedienst op te zetten. Denk aan meetapparatuur die lastig te verplaatsen is (kalibratie ter plaatse), of als er grote hoeveelheden sensoren ingezet zijn. Bij het opzetten van bedrijfsinterne kalibratiediensten is het raadzaam hiervoor een aparte interne autoriteit aan te stellen. Dit kan een persoon zijn, maar ook een hele afdeling met leiding en kalibratiemedewerkers.

Over het algemeen geniet de kalibratie in een laboratorium altijd de voorkeur boven kalibratie op locatie. In een laboratorium kan de omgevingsinvloed, en dus ook het aantal factoren dat een uitwerking heeft op het meetresultaat, minimaal worden gehouden. Met kalibraties in het bedrijf kan meetapparatuur snel en eenvoudig worden gecontroleerd, zonder dat deze uit het proces of de ruimte hoeft te worden verwijderd. Voor deze kalibratie moet een werkstandaard als referentie beschikbaar zijn. Dit kan worden geleverd door een draagbaar of anderszins geschikt meetapparaat, dat wordt gebruikt om de stationaire apparatuur te controleren. De referentiestandaard zelf wordt in een hoger geplaatst laboratorium gekalibreerd.

Afgewogen keuzesIn ruimten waar een hoogwaardig binnenklimaat van (levens)belang is, kan de keuze van de juiste sensor alleen gemaakt worden door alle criteria te bekijken. Wat zijn de technische specificaties? Wat is de nauwkeurigheid? Wat zijn de kosten? En bovenal, wat levert de sensor op?

Een consequent hoge producten ruimtekwaliteit wordt alleen gewaarborgd door zorg en aandacht voor onderhoud. Bewuste omgang met kalibratie is een onmisbare factor in een stabiele en efficiënte procesregeling.t

PRIMEUR

St Jansdal

operationeel met Opragon

met als resultaat

ultraschone operatie kamersCold TurkeyHet is 7 januari 2017, vroeg in de ochtend. Voor ziekenhuis St Jansdal breekt een spannende dag aan. Na maanden van voorbereiding vindt vandaag de verhuizing plaats naar het gloednieuwe OK-complex, bestaande uit vijf reguliere OK’s, één hybride OK en een CSA. Het wordt een ‘cold turkey’-transitie, dat wil zeggen dat de oude operatiekamers worden ontmanteld, ten gunste van het nieuwe OK-complex. De nieuwe OK’s zijn volledig uitgerust met Opragon, een primeur in Nederland.

Om 7.30 uur begint de verhuizing en wordt alle ap-paratuur overgebracht naar de nieuwe OK’s. Tegen 13.00 uur is het verhuis- en schoonmaakteam al zo ver, dat de eerste drie OK’s door de verantwoordelij-ke gebruikers en andere betrokken partijen, akkoord voor gebruik worden verklaard. Een uur later vindt de eerste operatie in de nieuwe setting plaats. De ingreep verloopt succesvol. Tegen 16.00 uur zijn alle zes OK’s ingericht, schoongemaakt en operationeel. Missie geslaagd.

Primeur in NederlandSt Jansdal is het eerste ziekenhuis in Nederland dat alle operatiekamers en opdekruimten van Opragon heeft voorzien. De nieuwe WIP-richtlijn heeft systeemkeuzevrijheid opgeleverd, waardoor het mogelijk werd om het gangbare 2T plenum te vervangen door het innovatieve Opragon.

Beide systemen behoren tot de categorie UDF (unidirectional flow systems) die geschikt worden geacht voor de strengste norm voor luchtreinheid in OK’s: prestatieniveau 1, conform de WIP-richtlijn. Wanneer een Nederlandse OK hieraan voldoet, mogen alle typen operaties worden uitgevoerd.

Voorkomen wondinfectiesHoe minder bacteriën in de OK, hoe beter. Post-operatieve wondinfecties zijn serieuze risico’s voor operatiepatiënten. De mens zelf, denk aan patiënt en OK-personeel , is daarbij de grootste vervuilingsbron. Per minuut verliezen we tijdens het lopen zo’n 10.000 huiddeeltjes aan de lucht. Zo’n 10 % van die deeltjes bevat bacteriën. Het is belangrijk om de luchtzuiverheid en/of een snel herstel hiervan na vervuiling in de OK te borgen om de kans op wondinfecties te minimaliseren.

Als maatstaf voor de luchtreinheid in OK’s, hanteren we in Nederland een ‘cleanroom-benadering’ die zich richt op het meten van rondzwevende deeltjes. Omdat die deeltjes ook bacteriën bevatten, is er een direct verband met infectiegevaar. In andere landen, zoals Zweden waar Opragon is ontwikkeld, wordt de luchtkwaliteit bepaald door het aantal aanwezige bacteriën (KVE’s). Om de prestaties van Opragon te kunnen vergelijken met de ‘plenum-norm’, moeten dus stofdeeltjes worden geteld in plaats van bacteriën.u

Jarenlang was slechts één type ventilatiesysteem toegestaan in Nederlandse operatiekamers. Dit veranderde met de nieuwe richtlijn van de Werkgroep Infectie Preventie (WIP) in 2014, waarin prestatie ging prevaleren boven type installatie. Het ziekenhuis St Jansdal in Harderwijk besloot op advies van Royal HaskoningDHV als eerste de sprong te wagen en haar nieuwe OK-complex uit te rusten met Opragon, een innovatief luchtbehandelingssysteem. Sinds begin januari draait Opragon in alle OK’s van het St Jansdal en kunnen we hier de eerste ervaringen delen.

De operatiekamer met Opragon, het nieuwe innovatieveluchtbehandeling-systeem.De eerste ervaringen zijn bijzonderpositief

““Het doel is

om op eenvoudige en betrouwbare

wijze de mate van

lucht-doorlatendheid te bepalen en te beoordelen

ULTRASCHOON


Remko Noor MScSenior Consultant HealthcareRoyal HaskoningDHV

ULTRA SCHOON

-vervolg-

Pas bij 23,6 miljoen vervuilingsdeeltjes

kon er iets gemeten worden:

namelijk een beschermingsgraad van 4,6.

Dit is vele malen schoner dan de norm.

Geringe turbulentieOpragon werkt met verdringing en zwaartekracht. HEPA-gefilterde koudere lucht stroomt met hele lage impuls van boven naar beneden. Net als een 2T plenum kent ook Opragon twee verschillende temperaturen. De koudere luchtstroom valt over het operatiegebied, de iets warmere luchtstroom daalt neer over de rest van de ruimte en wordt onderin weggezogen. Niet alleen voldoet de hele OK aan de strengste eis voor luchtreinheid – ISO-klasse 5 – maar dankzij de werking met zwaartekracht is er heel weinig turbulentie, waarmee de kans op wondinfecties nog verder wordt gereduceerd.

PioniersvertragingOorspronkelijk zou het nieuwe OK-complex op 17 december jongstleden haar deuren openen. Dit is onder meer niet gehaald omdat de prestaties van Opragon niet direct aansluiten op de eisen van Richtlijn 7 van de Vereniging Contamination Control Nederland (VCCN). Richtlijn 7 is namelijk afgestemd op het conventionele 2T plenum dat twee zones onderscheidt: een schoon operatiegebied (max. 3520 deeltjes / m3 van 0,5 µm) en daarbuiten een ‘minder schoon’ periferiegebied (max. 352.000 deeltjes/m3 van 0,5 µm). Op basis hiervan wordt ook de Beschermingsgraad en de Hersteltijd bepaald ofwel de prestaties van het systeem om de lucht te zuiveren bij vervuiling.

Bij Opragon is de gehele operatiekamer en opdekruimte ISO-klasse 5 (≤ 3520 deeltjes/m3 van 0,5 µm) ofwel ‘schoon’ gebied. Door het ontbreken van een ‘minder schoon’ gebied, krijgt het operatieteam maximale bewegingsruimte. Maar hoe worden de prestaties gemeten? Zowel de beschermingsgraad als de hersteltijd vragen om een andere wijze van meten. Om aan te kunnen tonen dat Opragon gelijkwaardig is aan de richtlijnen van de WIP en VCCN werd er een afwijkend validatieprotocol ontwikkeld. Omdat het hier om een primeur ging, heeft validatiebedrijf Intermicon ruim 20.000 metingen verricht om niets aan het toeval over te laten. Naast enige vertraging, heeft dit bijzondere resultaten opgeleverd.

Onmeetbare beschermingOm te controleren hoe ‘vuilbestendig’ een OK is, worden op diverse posities in de ruimte vervuilende stofdeeltjes ingebracht. Vervolgens wordt de afname van het aantal deeltjes gemeten in en rond het operatiegebied. Het midden van het operatiegebied geldt als ‘plenum-norm’ Beschermingsgraad 3, dat wil zeggen dat hier een deeltjes-afname met minimaal factor 1000 is te meten, volgens Richtlijn 7. Op de rand van het beschermde operatiegebied geldt Beschermingsgraad 2 ofwel een meetbare deeltjes-afname met factor 100. Omdat Opragon maar één zone kent – ISO-klasse 5 schoon – is dit een uitdaging.

VCCN-Richtlijn 7 bepaalt dat er minimaal 10 miljoen stofdeeltjes (≥ 0,5 μm/m3) moeten worden ingebracht om de beschermingsgraad te kunnen bepalen ‘in rust’. Er werd geen enkele verandering gemeten, de hele OK bleef ISO-klasse 5 schoon. Dus is de vervuilingsinbreng verhoogd. Pas bij 23,6 miljoen vervuilingsdeeltjes kon er iets gemeten worden: namelijk een beschermingsgraad van 4,6. Dit is vele malen schoner dan de norm. De totale aanpak en details van de metingen zijn vastgelegd in het officiële validatierapport.

87 miljoen deeltjesEen andere belangrijke validatietest is het meten van de zogeheten ‘Hersteltijd’. Hierbij wordt direct onder de OK-lamp vervuiling aangebracht. Ook hier gaat het om minimaal 10 miljoen deeltjes volgens Richtlijn 7. In een tijdsbestek van minder dan drie minuten moet de deeltjes-afname factor 100 zijn, ofwel beschermingsfactor 2. Controlemetingen aan een 2T plenum lieten zien dat er 2,5 minuut nodig is om bij de inbreng van 2 miljoen deeltjes tot Beschermingsfactor 2 te komen. Bij Opragon zijn er maar liefst 87 miljoen deeltjes ingebracht om op bed-niveau 23.943 deeltjes te kunnen meten. Gezien het feit dat de afname op moment 0 al zo groot was, is het niet mogelijk gebleken om een hersteltijd te bepalen. Waardevolle investeringVoordat het St Jansdal de beslissing nam om haar nieuwe OK-complex van Opragon te voorzien, is een grote presentatie gegeven vanuit Royal HaskoningDHV aan bestuurders en gebruikers, waarin gezondheidsopbrengst, gebruikscomfort en business case uitgebreid zijn toegelicht. Het Opragon-systeem is duurder in aanschaf, maar goedkoper in onderhoud en energiegebruik. Over de hele levenscyclus is Opragon beduidend voordeliger dan 2T plenum. Om de onderhouds- en energievoordelen te valideren, worden komende maanden de operationele kosten van Opragon in het ziekenhuis St Jansdal vergeleken met de kosten van een gemiddeld 2T plenum. Omdat de business case conservatief is ingeschat, worden positieve resultaten verwacht.

ResultaatBij de validatie is aangetoond dat het Opragon systeem gelijkwaardig is aan de eisen zoals die zijn gesteld in de WIP-richtlijn OK complex klasse 1, prestatieniveau 1. Door met alle betrokkenen de juiste meetmethode te bepalen om de eisen en de kritische procesparameters vast te stellen, is een goed resultaat voor het ziekenhuis neergezet.Het ziekenhuis heeft nu enkele maanden geopereerd in de OK’s met het Opragon systeem. De eerste ervaringen van de gebruikers zijn zeer positief. Het comfort in de OK is veel hoger en de gebruiker heeft meer vrijheid in de OK. t

12

Quality has its color

S C I E N T I F I C C R E D I B I L I T Y

®

is a brand of STAXS® Discover the DOTCH® cleanroom disposableswww.staxs.eu

VCCN.indd 1 16/02/2017 12:20:33

Sinds wanneer is uw bedrijf lid van VCCN?Festo B.V. is lid sinds 2016.

Waarom is uw bedrijf lid?Festo levert steeds meer producten en diensten die te maken hebben met cleanroom omstan-digheden. Met name voor de halfgeleiderindustrie worden klantspecifieke modules ontworpen en gebouwd, die aan de hoogste eisen voor reinheid moeten voldoen. Niet alleen qua uiterlijke ken-merken, maar ook in gebruik en interne reinheid, wanneer het gaat om pneumatische schakelingen. Hoe onderdelen slijten en waar het materiaal heengaat moet dus exact bekend zijn. Daarvoor heeft Festo ook in Nederland een cleanroom gebouwd, zodat ten behoeve van de klant snel iets getest kan worden. VCCN is een goede bron van bestaande kennis in de wereld van cleanrooms. Wellicht kan Festo weer bijdragen aan deze kennis door de ontwikkelingen in haar eigen R&D.

Van welk aanbod van VCCN maakt u gebruik of zou u gebruik willen maken?Festo heeft alle medewerkers die potentieel in de cleanroom gaan werken een VCCN cleanroom gedragscursus aangeboden. De cursus geeft een goed inzicht, ook voor mensen die nog niet bekend zijn met de eisen van de halfgeleiderindustrie, de ervaring is derhalve positief.

Wat voor cleanrooms heeft u?Wij hebben een cleanroom met turbulente downflow (ISO 14644-1 class 5), waarbij een gedeelte is ingericht met laminaire downflow (ISO 14644-1 class 3).

Wat is uw toekomstverwachting met betrekking tot cleanrooms en contaminatie control?Wij verwachten een enorme toename van toepassingen in de halfgeleiderindustrie en de medische (proces-)industrie. Te verwachten is dat deze ontwikkelingen ertoe zullen leiden dat ook andere in-dustrieën van deze kennis gebruik zullen gaan maken. Denk dan vooral aan de auto mobielindustrie en de voedingsmiddelenindustrie.

Max van den Berg Senior System Architect - Festo B.V.

BEDRIJFSINTERVIEW

Cleanrumours

Stoffy Beesy&

“Het is zomer”, zegt Stoffy, “eindelijk lekker dwarrelen in zon.” Beesy droomt weg en ziet het helemaal voor zich; zon, zee, strand en een heerlijk windje dat waait door zijn haar. Ruw schrikt hij wakker uit zijn dagdroom. “Aaaaaaaaaah!” schreeuwt Beesy, “Help me Stoffy, help!!” Beesy ligt lekker op een vochtdeeltje en ziet de luchtstroom over het hoofd. Hij kan niet tegenhouden dat hij langzaam richting de luchtafvoer gedreven wordt.“Wat doe je?” roept Stoffy, en hij kijkt verschrikt naar Beesy. “Je weet toch dat je altijd uit de luchtstroom moet blijven?” Beesy baalt. Altijd als hij een foutje maakt krijgt hij een preek van Stoffy. “In deze cleanroom moet vervuilde lucht naar buiten, Beesy. Ga nooit meer zitten op een stof- of vochtdeeltje in de lucht”, zegt hij dan, of: “Hoe vaak moet ik je nog zeggen dat je jezelf moet verstoppen als de cleanroom schoon gemaakt wordt. De reinigingsmiddelen van tegenwoordig laten van jou geen Beesy over.” Gelukkig weet Beesy dan dat het altijd wel weer goed komt. “Heb vertrouwen”, zegt hij dan, “ik red me wel, hoor.”Maar dit keer is het menens. Had ik maar naar die preken van Stoffy geluisterd, kan Beesy alleen nog maar denken, dan hadden we nog lekker kunnen rond dwarrelen en dromen over de zomer.Het ventilatierooster komt dichterbij en dichterbij. Beesy sluit zijn ogen. “Dit was het dan…” zucht hij. Even later komt hij met een zachte plof tot stilstand. Verward opent Beesy zijn ogen, zo’n zachte landing had hij niet verwacht. Om zich heen ziet hij heel veel blauw textiel en het beweegt. Wacht eens even…, denkt Beesy, en hij wordt langzaam enthousiast: “Ik zit op een mens!”Opgelucht roept hij om zich heen: “Stoffy, waar ben je? Stoffy?” Verbaasd hoort hij Stoffy vanuit de andere kant van de cleanroom roepen: “Beesy? Ben jij dat echt?” Beesy: “Oh Stoffy, ik heb zo’n spannend avontuur meegemaakt.”Stoffy kan zijn ogen niet geloven. Daar zit Beesy op een mens: “De grootste vervuiler in de cleanroom”, zegt hij altijd tegen Beesy. Direct begint Stoffy: “Je weet toch dat je nooit…”, maar bedenkt zich dan. Beesy heeft gelijk, alles komt goed.Stoffy zucht en hij is de grootste vervuiler in de cleanroom dankbaar. “Geniet van de zomer, Beesy”, zegt Stoffy. “Jij ook”, zegt Beesy.

Graag stelt VCCN je voor aan onze nieuwe collega Esmeralda Pondmand. Zij komt sinds 18 april het team versterken en neemt de taken van Sandra van Ewijk over. Ze heeft 12 jaar bij Stichting Floravontuur Promotie Zoetermeer gewerkt als Coördinator Evenementen en was toe aan een nieuwe uitdaging. Het complete proces van opzet tot uitvoering is haar passie. Daarnaast houdt Esmeralda van actieve vrijetijdsbesteding.

KENNISMAKEN

www.cleanroomcg.com

We hebben de kennis, de ideeën, de materialen...Cleanroom Combination Group droeg zorg voor de bouwkundigerealisatie van het BSL3 en BSL3+ lab van het Erasmus MC te Rotterdam.

14

VERSLAG ALV &VCCN CLEANROOM SYMPOSIUMOp woensdag 31 mei 2017 organiseerde VCCN in 1931 Congrescentrum Brabanthallen ’s-Hertogenbosch het jaarlijkse VCCN Cleanroom Symposium in combinatie met een bedrijvenbeurs. Voorafgaand aan het symposium vond voor VCCN leden de Algemene Ledenvergadering (ALV) plaats.

Algemene Ledenvergadering De vergadering verliep soepel met als afsluiter een interessante korte discussie. Ook in 2016 gingen de ontwikkelingen bij VCCN door. Zo was er een stabiele groei naar bijna 500 leden en mochten we ruim 725 cursisten ontvangen. Ook in het buitenland bleef VCCN niet onopgemerkt. De VCCN delegatie mocht in Sao Paulo het stokje overnemen voor het ISCC 2018 symposium. VCCN heeft wederom een mooi jaar achter de rug, met een positief resultaat, mede dankzij de goed draaiende VCCN opleidingen.

Cleanroom SymposiumHet eerste deel van het symposium bestond uit een parallelle sessie van anderhalf uur. Na een pauze en bezoek aan de vakbeurs werd er vervolgd met twee parallelle sessies van elk een uur. Verschillende onderwerpen die de revue passeer-den: Ontwikkelingen gezondheidszorg, Oppervlaktereinheid en Clean proces en effluenten.

Afscheid SandraTer afsluiting van de geslaagde dag was er een netwerkborrel met buffet en gelegenheid om de bedrijvenbeurs te be-zoeken. Tijdens de netwerkborrel werd nog even stil gestaan bij het vele werk dat Sandra van Ewijk – Jansma jarenlang voor VCCN heeft verricht met het organiseren van alle lezingen en conferenties. Als dank daarvoor werd haar een prachtig beeldje overhandigd.

Impact van de

wijzigingen

in de

Europese GMP’s

bij reinigingsvalidaties

CrosscontaminatieHet voorkomen van crosscontaminatie was een van de hoofdpunten van de recente EU GMP herziening. Het voorkomen van crosscontaminatie is één van de top tien tekortkomingen, vastgesteld door het “Medicines Health Regulation Agency” tussen 2011 en 2013 [1;2]. Strenge schoonmaakvalidatie en het opstellen van gezondheidskundige grenswaarden voor blootstelling zijn geïdentificeerd als effectieve manieren om kruisbesmetting te voorkomen. Als gevolg hiervan werden nieuwe sets van vereisten rondom deze thema’s toegevoegd aan de nieuwe EU GMP.

Dit artikel beschrijft belangrijke wijzigingen in schoonmaakvalidatie begeleiding, inclusief het opstellen van maximumwaarden en het identificeren van ‘worst case’ residu die onderdeel zouden moeten uitmaken van een “life-cycle” benadering van reinigingsvalidatie

Nieuwe wijzigingen in schoonmaakvalidatie eisenDe navolgende documenten verklaren de nieuwe validatie eisen:

l De EMA heeft haar richtlijn herzien met betrekking tot het opstellen van gezondheidskundige-grenswaarden…”, toepasbaar vanaf juni 2015 [3].Actieve- of detergent residuen moeten worden beoordeeld aan de hand van gezondheidskundige grenswaarden met behulp van de PDE (Permitted Daily Exposure of toegestane dagelijkse blootstelling). De PDE vermeldt een dosering van een actieve stof waarbij een nadelig effect op de gezondheid onwaarschijnlijk is, wanneer een persoon levenslang en dagelijks wordt blootgesteld aan deze dosering of aan een lagere dosis.De PDE wordt berekend met behulp van de NOAEL (No Observed Adverse Effect Level), het lichaams-gewicht en vijf onzekerheidsfactoren, b.v. toxicologi-sche en farmacologische klinische- of niet klinische gegevens. De PDE moet vastgesteld worden door een ervaren toxicoloog. LOEL (Lowest Observed Effect Level) kan gebruikt worden als de NOAEL gegevens niet vastgesteld kunnen worden [4]. Tot slot moeten de toxicologische gegevens onderdeel uitmaken van een ‘worst case’ product identificatie beoordeling, behalve dan wanneer het residu kan degradeerd worden en het zodanig farmacologisch of toxicologisch inactief kan worden.u

De afgelopen jaren werden verschillende wijzigingen aangebracht in de Eudralex European Good Manufacturing Practice (EU GMP) richtlijnen en ver-ordeningen voor geneesmiddelen. De reden van deze wijzigingen van de EU GMPs, is de zogenaamde richtlijn betreffende vervalste geneesmiddelen, (Directive 2011/62/EC). Het doel was de EU GMP richtlijnen aan te passen en rekening te houden met nieuwe productie-technologieën. Ook de EU GMP in lijn brengen met andere Europese (EMA) en internationale richtlijnen (FDA, ICH) hoorde was onderdeel daarvan.

Actieve- of detergent residuen moeten worden beoordeeld aan de hand van gezondheidskundige grenswaarden met behulp van de PDE (Permitted Daily Exposure).

““Walid El Azab

Technical Service Manager STERIS Life Science

het tegengaan van kruis-besmettingtijdens de productie

van medicijnen

is één van de hoofdpunten

REINIGINGSVALIDATIES


Vervolg nieuwe validatie eisen:l De EU GMP Annex 15 “Qualification and Validation”, toepasbaar vanaf 1 oktober 2015 [5], vereist dat schoonmaakvalidatie gebaseerd is op wetenschappelijke- en risico-gebaseerde aanpak. Bijgevolg is dat een ‘optisch schoon verklaard’ criterium niet langer aanvaardbaar is.Het aantal vereiste validatieruns kan worden vastgesteld door middel van verantwoording van de risicobeoordeling. Robuuste schoonmaak kan aangetoond worden door het inzamelen van voldoende gegevens aan de hand van ononderbroken verificatie en controle. De frequentie zal worden gedreven door de kwaliteit en risico-evaluatie resultaten. De richtlijn bepaalt ook dat de grenswaarde voor actief residu berekend wordt met behulp van toxicologische gegevens (met het oog op de bescherming van de gezondheid). Derhalve zou het ‘worst case’ residu moeten worden vastgesteld op basis van oplosbaarheid, reinigbaarheid en werkzaamheid, met inbegrip van de beoordeling van toxicologische gegevens. Tot slot zou een toegewijde reinigingsinstallatie in overweging genomen moeten worden wanneer een schoonmaak proces niet effectief is om onder de berekende grenswaarde te kunnen blijven.

lEU GMP, hoofdstuk 3 “Premise and Equipment” en hoofdstuk 5 “Production” werden ook herzien en zijn toepasbaar sinds 1 maart 2015. De documenten leggen de nadruk op het voorkomen van kruisbesmetting en op toxicologische beoordeling [6;7]. De overgangsregeling voor het implementeren van toxicologische beoordeling is anders en strenger dan degene die in de EMA-richtlijn wordt voorgesteld. Als gevolg daarvan zou een implementatiestrategie moeten worden ontwikkeld om mogelijke tekortkomingen ten opzichte van het Eudralex implementatie tijdpad te rechtvaardigen.

De gevolgen van de veranderingen bij het instellen van residu-limieten bij actieven Om MACO (Maximum Allowable Carry Over) [8;9] te berekenen werd 1/1000ste van de minimum therapeutische dosis die farmacologisch resultaat geeft, gebruikt. Dit is de zogenaamde traditionele methode. Echter, voor toxisch actief residu of mengsel zonder dosis gebaseerde gegevens, werd de MACO berekend met behulp van een minimale dodelijke orale doses 50 in

ratten (LD50), b.v. schoonmaakmiddel. Andere toxiciteitstudies, zoals acuut systemische, aquatische, cytotoxische etc. werden ook gebruikt, afhankelijk van de toedieningsweg van het product en/of het gevolg voor de kwaliteit van het volgende te produceren product.

Een veiligheidsfactor, gebaseerd op in de sector geldende ‘best practices’ voor het type product en de patiënt, werd ook toegepast. Tot slot werd de empirische grenswaarde van 10 ppm en “optisch schoon” of “visually-clean” gebruikt als standaardinstelling, wanneer de 1/1000ste of de LD50 niet kon worden vastgesteld of in een niet bruikbare waarde resulteerde. De nieuwe richtlijn eist dat de MACO berekening gebruik maakt van gezondheidskundige advieswaarden voor blootstelling die gebaseerd zijn op de methode voor het vaststellen van de Permitted Daily Exposure (PDE), of een andere wetenschappelijk gerechtvaardigde methode, zoals beschreven in de Appendix 3 van de ICHQ3C (R4) en Appendix 3 van de VICH GL 18(a). Het is bekend dat voor bepaalde residuen de PDE-waarde kan verschillen al naar gelang de toxicoloog of de blootstellingsroute.

Een andere manier om de MACO te berekenen is met behulp van de Acceptable Daily Exposure/ADE (aanvaardbare dagelijkse blootstelling). De ADE wordt gedefinieerd als een blootstelling of dosis die waarschijnlijk geen negatieve gevolgen voor de gezondheid oplevert wanneer een persoon voor de rest van zijn leven, dagelijks aan deze dosering of aan een lagere dosering wordt blootgesteld (oraal, via de huid, via het weefsel) [10]. Net als bij de ADE, houdt het vaststellen van een PDE een risico identificatie in door beoordeling van alle relevante toxicologische en farmacologische gegevens, het vaststellen van de NOAEL en het gebruik van verschillende correctiefactoren om onzekerheden te verantwoorden. Bijgevolg zou de ADE gelijkwaardig aan de PDE kunnen zijn, ongeacht de blootstellingsroute, bij een lichaamsgewicht van 50Kg voor een volwassen mens en een minimum van 1Kg voor een dier (tabel 1). Afhankelijk van het veterinair actief residu, kan de MACO grenswaarde heel laag zijn voor geneesmiddelen voor kleinere dieren. In sommige gevallen is de MACO waarde dus lager dan de LOD (Limit of Detection) of LOQ (Limit of Quantification).

REINIGINGS VALIDATIES

-vervolg-

De nieuwe richtlijn eist dat de

MACO berekening gebruik maakt van

gezondheidskundige advieswaarden

voor blootstelling die gebaseerd zijn op

de methode voor het vaststellen

van de Permitted

Daily Exposure (PDE).


Een specifieke reinigingsinstallatie lijkt de meest voor de hand liggende oplossing. Het stellen van grenswaarden voor ongeacht welk actief residu zou gebaseerd moeten zijn op kennis van de installatie, de bemonsteringswijze, de LOD van de analysemethode en de grenswaarde van zichtbaar residu.

Zodoende kan een gerechtvaardigde, risicogebaseerde aanpak waarbij veterinair product voor gebruik bij “lightweight animal products” die in de menselijke voedselketen terechtkomen een mogelijk hogere MACO waarde rechtvaardigen, omdat de veterinaire PDE lager moet zijn dan de menselijke PDE. Anders moet er gebruik gemaakt worden van een specifieke reinigingsinstallatie voor het veterinaire product. Het residu met de laagste MACO-waarde wordt beschouwd als het meest ongunstige actief residu (zie figuur 1).

Hierdoor moet voor niet gespecialiseerde apparatuur een schoonmaak revalidatie plaatsvinden wanneer de MACO, gebaseerd op gezondheidskundige grenswaarden voor

blootstelling, lager is dan de vastgestelde waarde. Het aantal runs behoeft een risicogebaseerde rechtvaardiging. Daarentegen, als de huidige vastgestelde grenswaarden lager zijn dan de gezondheidskundige grenswaarden, kan een eenvoudige rechtvaardiging worden geschreven om aan te tonen dat de gebruikte MACO de veiligste is in het voorkomen van kruisbesmetting.

Tot slot, de gezondheidskundige grenswaarden zouden over het algemeen hoger moeten zijn dan de traditionele methode of the empirische waarde. Dit zou door producenten kunnen worden aangewend om een uitrol PDE identificatie te verantwoorden na de uitvoeringstermijn van de richtlijn.

ConclusieDe recente wijzingen in de EU GMP hebben aanleiding gegeven tot de herziening van de schoonmaak validatie programma’s en schoonmaak procedures van producenten. Hierdoor moeten de nieuwe wettelijke eisen begrepen en geïntegreerd worden zodat het verschil met de huidige schoonmaak eisen adequaat beoordeeld kan worden.t

Bronnen¹ Medicines & Healthcare products Regulatory Agency (MHRA) top defi ciency. Accessed on 05. April 2015 at: http://www.gmp-compliance.org/enews_03189_MHRA-publishes-GMP-Defi ciency-Data-Review- April-2011---March-2012.html² Medicines & Healthcare products Regulatory Agency (MHRA) top defi ciency. Accessed on 05. April 2015 at: http://webarchive.nationalarchives.gov.uk/20141205150130/http://www.mhra.gov.uk/home/groups/pl-a/ documents/websiteresources/con464241.pdf.³ European Medicines Agency (EMA), Guideline on setting health based exposure limits for use in risk identification in the manufacture ofdifferent medicinal products in shared facilities, November 2014.

l Lai Yeo Lian, M. Ovais. (2008) Setting Cleaning Validation Acceptance Limits for Topical Formulations Pharmaceutical Technology, Band 32,Issue 1.l European Commission, Good Manufacturing Practice Medicinal Products for Human and Veterinary Use Annex 15, Qualifi cation and Validation, 2015.lEuropean Commission, Good Manufacturing Practice Medicinal Products for Human and Veterinary Use - chapter 3, Premises and Equipment, 2015.l European Commission, Good Manufacturing Practice Medicinal Products for Human and Veterinary Use chapter 5, Production, 2015.lFourman, G., and Mullen, M., “Determining Cleaning Validation Acceptance Limits for Pharmaceutical Manufacturing Operations,” PharmaceuticalTechnology, April 1993.lActive Pharmaceutical Ingredients committee (APIC), Guidance on Aspect of Cleaning Validation in Active Pharmaceutical Ingredient Plants, May 2014.lInternational Society for Pharmaceutical Engineering (ISPE), Risk-Based Manufacture of Pharmaceutical Products, September 2010

DE INVLOED VAN

CLEANROOMGEDRAG OP

CONTAMINATION CONTROL

Cleanrooms

(stofarme ruimten)

worden gebruikt om

ongewenste verontreiniging

van producten te voorkomen.

De mens is de belangrijkste

bron van deeltjes

en een fractie van deze deeltjes

draagt micro organismen

met zich mee.

IntroductieEen cleanroom met een deugdelijke cleanroom- installatie bereikt in de ‘in rust’ bezetting een concentratie aan zwevende deeltjes die wordt bepaald door het ontwerp en de constructie van de installatie. De mate van depositie van macrodeeltjes (> 5 µm) zal 0 zijn. Op het moment dat mensen de cleanroom betreden, neemt de deeltjesconcentratie toe en vindt depositie van deeltjes plaats. Mensen zijn in een cleanroom nodig om complexe handelingen uit te voeren die niet op een rendabele manier door machines kunnen worden uitgevoerd. Mensen kunnen op basis van hun waarnemingen en verzamelde meetgegevens beslissingen nemen en hun handelingen hierop aanpassen. De gevolgen van menselijke contaminatie of verontreiniging door menselijke activiteiten, moet worden beperkt door het ontwikkelen en implementeren van deugdelijke operationele procedures.In sommige gevallen is het niet mogelijk om het gewenste reinheidsniveau te behalen. In dat geval worden machines (robots) in aparte cleanrooms of schone zones (mini-environments) gebruikt om het fabricageproces uit te voeren. Een tussenoplossing via een apart apparaat als een handschoenenkast kan ook uitkomst bieden.Om het effect van mensen te beheersen worden procedures opgesteld voor toelating, de juiste manier van omkleden, binnenkomst, werken, reiniging, het overdragen van goederen en het vertrek uit de cleanroom. Personeel moet regelmatig worden getraind en gemotiveerd de procedures op de juiste manier uit te voeren. In dit artikel worden beide aspecten behandeld.

Het risico van productcontaminatieDe eerste stap in een risicoanalyse is het vaststellen van wat schadelijk zou kunnen zijn voor een product

(of patiënt) gedurende de processtappen die nodig zijn om het doel van de genoemde processtappen te bereiken. De manier om dit type beoordeling uit te voeren wordt in [1, 2] beschreven. Het resultaat zal een lijst met kritieke plaatsen zijn waar de contaminatie van deeltjes van een bepaald soort en/of bepaalde afmeting niet overgedragen mag worden op een kritiek productoppervlak.De ernst moet bij ieder soort contaminatie en ieder kritiek productoppervlak worden vastgesteld. De ‘contamination control’ oplossing moet de kans dat de ongewenste contaminatie op het kritieke productoppervlak wordt overgedragen minimaliseren.

Twee mechanismenEr zijn twee contaminatie mechanismen. Ten eerste de overdracht van deeltjes vanuit de lucht of deeltjesdepositie en ten tweede de overdracht van deeltjes door middel van contact met een besmet oppervlak. Contactvlakken worden door beide mechanismen gecontamineerd.Uiteindelijk is het deeltjesdepositie niveau in de kritieke omgeving de belangrijkste factor die beheerst dient te worden.

Deeltjesdepositie wordt veroorzaakt door deeltjes in de lucht die niet kunnen worden verwijderd door het ventilatie systeem. Deze deeltjes komen in de lucht door de introductie van onreine lucht en door de overdracht van deeltjes van oppervlakken naar de lucht. De overdracht van deeltjes van oppervlakken ontstaat door onreine oppervlakken of door deeltjes genererende oppervlakken. Oppervlakken genereren deeltjes door slijtage, frictie en veroudering. Bij ‘contamination control’ wordt het depositie niveau van deeltjes in overweging genomen. Het resultaat van deeltjesdepositie gedurende een bepaalde tijd wordt soms deeltjes ‘fall out’ genoemd.u

““

Koos Agricola

Alles draait om

procedures en om

de juiste toepassing

daarvan

GEDRAGSCODES

20

Cleanroomgedrag bestaat uit twee onderdelen. Allereerst de verschillende procedures die erop gericht zijn de gevolgen van verontreiniging door de mens te minimaliseren. En ten tweede het correcte gedrag van personeel dat de procedures toepast. ‘Contamination control’ (het binnen grenzen houden (beheersen) van ongewenste verontreiniging of besmetting) begint bij een risicobeoordeling gevolgd door een ontwerp van de ‘contamination control’ oplossingen. Nadat de contamination control oplossingen zijn vastgesteld, moet de effectiviteit ervan tijdens gebruik worden aangetoond middels een monitoringprogramma. In dit artikel worden beide aspecten besproken.


18

De relatie tussen het deeltjesdepositie niveau en het aantal ongewenste deeltjes ≥ Dc µm, dat gedurende blootstelling op een bepaalde locatie op een kritiek productoppervlak Ac terecht kan komen NDc, is ge-geven door:

NDc = RDc.Ac.THierin is RDc het deeltjesdepositie niveau voor deel-tjes ≥ Dc µm gedurende blootstellingstijd T. T is al-leen van belang gedurende de “in bedrijf toestand” omdat er geen deeltjesdepositie van macrodeeltjes plaatsvindt gedurende de “in rust toestand”.Contaminatie door middel van contactoverdracht wordt hier niet gekwantificeerd, maar het moge duidelijk zijn dat alle potentiële contactoppervlakken zoals bijvoorbeeld gereedschap, producthouders, werkbanken, handen, verpakking etc. na reiniging en/of uitpakken gecontamineerd worden door deel-tjesdepositie.Deeltjesdepositie niveau R wordt uitgedrukt in het aantal deeltjes per oppervlak per tijd (aantal/m2/s), zie ook [3,4,5].De mate van deeltjesdepositie hangt van de lokale luchtreinheid (deeltjesconcentratie C per m3) en de deeltjesdepositie snelheid u:

R = C.uDe mate van deeltjesdepositie veroorzaakt een ver-andering van oppervlaktereinheid door een toename van de deeltjesconcentratie ΔCs per m2 gedurende blootstelling:

R = ΔCs.THet deeltjesdepositie niveau wordt bepaald door menselijke activiteit en het aantal macrodeeltjes in de cleanroom. Deeltjes > 20 µm kunnen alleen door reiniging worden verwijderd. Als er geen regelmati-ge, adequate cleanroom reiniging plaatsvindt, zal het totale aantal deeltjes op oppervlakken toenemen. Zodoende zal in combinatie met menselijke activiteit, het deeltjesdepositie niveau toenemen.

Contaminatie door mensenEen mens verliest bijna een biljoen deeltjes per dag. Dit is niet een continu proces maar een gebeurt op bepaalde momenten, afhankelijk van de activiteiten van de persoon. Het grootste gedeelte van deeltjes blijft in de kleding achter. In een cleanroom draagt een mens speciale omsluitende cleanroomkleding die functioneert als een eenvoudige filter (als een zeef met variabele gaten). De overdracht van deeltjes door deze kleding hangt af van hoe goed de kleding het lichaam omsluit en de kwaliteit van de stof. Het aantal deeltjes dat een persoon in een cleanroom genereert is afhankelijk van de effectiviteit van de barrièrefunctie maar ook van het aantal deeltjes dat op de buitenkant van de kleding aanwezig is. Het aantal deeltjes aan de buitenkant is afhankelijk van de omkleedfrequentie, de omkleedprocedure en de reinheid van de perso-nensluis (omkleedsluis)1. De reinheid van de perso-nensluis hangt af van het aantal mensen met gewone kleren en het reinigingprogramma.

Het resultaat

wordt sterk beinvloed door het aantal

mensen

““Contamination Control Magazine editie 1-2017 2322

GEDRAGS CODES

-vervolg-

Als er geen regelmatige,

adequate cleanroom reiniging

plaatsvindt, zal het totale

aantal deeltjes op oppervlakken

toenemen.

De logistiek is ook van belang. Wanneer iemand de cleanroomkleding uittrekt, zal een groot aantal deeltjes in de lucht terechtkomen. Als iemand an-ders tegelijkertijd schone cleanroomkleding aantrekt, zullen veel deeltjes van de persoon die vertrekt te-rechtkomen op de persoon die op het punt staat de cleanroom te betreden. Buiten dat zal het aantal om-kleedfases in de kleedkamer de hoeveelheid kruis-besmettingen beïnvloeden. Wanneer mensen cleanroomonderkleding in plaats van dagelijkse kleding dragen, is de deeltjes belas-ting veel lager. Bovendien vermindert het gebruik van speciale omkleedhandschoenen de impact van deeltjes. Door het gebruik van onderkleding zal de kruisbesmetting en de overdracht door cleanroom-kleding afnemen. Een grove schatting van de invloed van voor de cleanroom geklede mensen kan worden gemaakt door het gebruik van een gesimplificeerde,

empirische door de auteur gelegde relatie:

ND = N1 / (P.D2)Hierin is ND de emissie van deeltjes ≥ D µm door een person per seconde (D ≥ 1 µm). Er is aangenomen dat de deeltjesemissie van een wandelde persoon in dagelijkse kleding ongeveer 100.000 deeltjes ≥ 1 µm per seconde is. P is de beschermingsfactor van de gebruikte cleanroomkleding. P is ongeveer 4 voor een cleanroom jas in combinatie met schoen-hoesje en haarnetje, 20 voor een coverall en 100 voor volledig gesloten cleanroomkleding inclusief cleanroomonderkleding2. Als er geen afschermende kleding wordt gebruikt is P=1/D.

voetnoten:1. In sommige cleanrooms wordt een luchtdouche toe-gepast om het aantal deeltjes aan de buitenkant van de kleding te verwijderen. De effectiviteit hiervan wordt be-paalt door het ontwerp van de luchtstroming, de initiële verontreiniging van de kleding en de verblijftijd van de per-soon. Er zijn geen data beschikbaar van de prestatie van luchtdouches op het deeltjesdepositieniveau. Als voorbeeld geeft deze relatie een emissie van 200 deeltjes ≥ 5 µm per seconde als men een coverall met beschermingsfactor P=20 draagt en een emissie van 8 deeltjes ≥ 25 µm per seconde. 2. Als de toevoerlucht in een kleine cleanroom van 80 m3 met één persoon 480 m3/uur is (6 luchtwisselingen per uur) dan wordt de concentratie van zwevende deeltjes N5 = 3.600*200/480 = 1.500 deeltjes ≥ 5 µm per m3, hetgeen overeenkomt met een luchtreinheidsniveau van ISO 7 in bedrijf. Als de toevoerlucht wordt verhoogd naar

3.600 m3/uur wordt N5 200/m3 hetgeen overeen komt met ISO 6 (ISO 14644-1). De meeste deeltjes ≥ 25 µm zullen neerslaan op de om-ringende oppervlakken. Stel de omringende oppervlak-te is 36 m2 dan is het deeltjesdepositie niveau R25 = 8*3.600/36 = 1.000 deeltjes ≥ 25 µm per m2 per uur. Gedurende 6 operatonele uren zal de gemiddelde opper-vlaktereinheid veranderen van SCP 4 (direct na reiniging) naar log10 (10.000 + 6* 1.000*25) = SCP 5,2 (ISO 14644-9).

Het zal duidelijk zijn dat de invloed van personeel kan worden beperkt door de keuze van toegangsproce-dure, de kleding prestatie factor en de indeling van de kleedkamer. Het resultaat wordt sterk beïnvloed door het aantal mensen daar het verlies van deel-tjes en de kruisbesmetting proportioneel is aan het aantal mensen. Het betere resultaat zal meer geld

kosten. Daarom wordt in de praktijk vaak voor een compromis gekozen. Het compromis hangt af van het geaccepteerde deeltjesdepositie niveau en de concentratie van deeltjes in de lucht. Bij microbio-logische toepassingen met strenge omgevingseisen worden vaak de betere toegangsprocedures toege-past. Bij technische toepassingen zijn de procedures in evenwicht gebracht met het aantal geaccepteerd afkeurproducten. Echter, de kennis om de relatie tus-sen ‘contamination control’ oplossingen en prestatie te begrijpen, is niet altijd voorhanden [6;7].

Contaminatie door menselijke activiteitenMenselijke activiteiten veroorzaken op velerlei wijzen contaminatie in een cleanroom. De generatie van deeltjes is hierboven beschreven. De door mensen verstoorde luchtstromen zullen het plaatselijk terug-keren van deeltjes afkomstig van vuile oppervlakken veroorzaken. Deeltjes worden overgedragen van en naar opper-vlakken wanneer deze worden aangeraakt. Mense-lijke beweging zal het terugkeren van deeltjes van hun kleding en lichaamsoppervlak veroorzaken. Daarnaast transporteren mensen deeltjes door de hele cleanroom door te bewegen en door deeltjes op te werpen met hun voetstappen. Wanneer zij zich langzamer bewegen is de impact minder.

Mensen moeten zich bewust zijn van de kritieke loca-ties en momenten in het productieproces en van hun eigen impact op contaminatie. Dit bewustzijn zou ver-keerd gedrag in de buurt van kritieke producten en ap-paratuuroppervlakken moeten helpen voorkomen.u

Het bereiken van gewenst menselijk gedragAdequate operationele procedures moeten geïmplementeerd zijn om de invloed van menselijk cleanroom gedrag op ‘contamination control’ te beheersen. Deze procedures zouden van dien aard moeten zijn dat wanneer iedereen ze op de juiste manier toepast, de luchtreinheid en deeltjesdepositie binnen de gestelde grenswaarden blijft. Om de juiste uitvoering van de procedures te bereiken, is regelmatige training van een ieder die de cleanroom betreedt noodzakelijk. Daarnaast moeten mensen worden gemotiveerd deze procedures te volgen.

Motivatie is onderdeel van bedrijfscultuur en heeft continue aandacht nodig. Wanneer procedures veel afwijken van natuurlijk menselijk gedrag, zal de kwaliteit van de uitvoering afnemen. Daarom zou goede uitvoering moeten worden beloond en slechte uitvoering moeten worden gecorrigeerd. Het regelmatig opfrissen van de uitvoeringsinstructies zou kwaliteitsafname moeten voorkomen. In het bijzonder zou iedereen in een management functie zich bewust moeten zijn van zijn voorbeeldfunctie. Daarom moet management dat soms de cleanroom betreedt, ook regelmatig worden getraind. Weergave van realtime deeltjesdepositie zal bewustwording creëren.

ConclusieTijdens het schrijven van dit artikel realiseerde de auteur zich dat hij een ideale situatie beschreef. In de praktijk zijn improvisatie en gezond verstand nodig om goede resultaten te bereiken. De wereld van ‘contamination control’ heeft veel meer gerelateerde gegevens nodig om gerichte oplossingen te kunnen ontwikkelen en realiseren.

Veel cleanrooms waar een teveel aan lucht circuleert zijn over gedimensioneerd terwijl de werkzaamheden veel effectiever zouden kunnen zijn. Dit zal veel energie kosten. De impact van de werkzaamheden wordt slechts deels duidelijk wanneer er alleen met deeltjestellers wordt gemeten. Een deeltjesdepositie monitoring systeem zal helpen gegevens te verzamelen die gebruikt kunnen worden voor een risicobeoordeling. Bovendien kan dit systeem de impact van veranderingen in de operationele procedures aantonen.In cleanrooms voor microbiologische toepassingen zal het deeltjesdepositie niveau evenredig zijn met de data van sedimentatie platen en het is daarom zinvol ook hier de deeltjesdepositie te monitoren om de operatie kwaliteit in de gaten te houden. t

18

‘contamination control’ oplossingenDe kern van ‘contamination control’ oplossingen is het in de hand houden van de introductie van deeltjes in de kritieke gebieden, het verwijderen van zwevende deeltjes met behulp van een cleanroom installatie en het verwijderen van afgezette macrodeeltjes van alle oppervlakken door middel van frequente reiniging. De cleanroom installatie is zodanig ontworpen dat de concentratie van deeltjes tot 5 µm op alle locaties, gedurende het hele productieproces voor 95% van de tijd binnen de cleanroom klassegrens blijft. Daar mensen de hoofdbron van zwevende deeltjes zijn, moet het aantal mensen en het soort kleding bekend zijn om een specifiek ontwerp mogelijk te maken. Voor de classificatie van luchtreinheidsniveaus wordt ISO 14644-1:2015 [8] gebruikt.

Het reinigingprogramma moet zodanig zijn ontworpen dat de concentratie van deeltjes op alle oppervlakken binnen de gespecificeerde oppervlakte reinheidslimiet blijft. De oppervlakte reinheidsniveaus zijn beschreven in ISO 14644-9:2012 [9]. De oppervlakte reinheidsspecificatie zou voor gereedschap strenger kunnen zijn dan voor vloeren. De deeltjesdepositie snelheid wordt beïnvloed door de manier waarop de cleanroom wordt gebruikt. Controle kan worden uitgeoefend door diverse operationele procedures te omschrijven. Een hoog deeltjesdepositie niveau leidt tot een hogere concentratie van deeltjes op oppervlakken. Minder schone oppervlakken in combinatie met menselijke activiteiten, leiden tot een hoger deeltjesdepositie niveau. Om het deeltjesdepositie niveau in de hand te houden moet de introductie van macrodeeltjes beperkt blijven en moet het reinigingprogramma de oppervlaktereinheid binnen de correcte grenswaarden houden. VCCN richtlijn 9:2013 kan worden gebruikt om deeltjesdepositie niveaus uit te drukken [10;11;12].

De operationele procedures in een bepaalde cleanroom zullen het deeltjesdepositie niveau bepalen en daarmee het risico op contaminatie van het product beïnvloeden. Het deeltjesdepositie niveau kan worden beperkt door het ontwikkelen van procedures die de introductie van deeltjes beperkt en door het bevorderen van oppervlaktereinheid door gedegen reiniging.

Procedures kunnen worden geoptimaliseerd door de relatie met het deeltjesdepositie niveau vast te stellen. Hiervoor is meer onderzoek nodig. Cleanroom procedures moeten worden gemaakt voor:�de toegang tot de cleanroom�het gebruik van cleanroomkleding en het omkleden

�het binnenbrengen van producten�reiniging�cleanroomgedrag�werk�het verlaten van de cleanroomWanneer deze procedures gedurende de ontwerpfase worden ontwikkeld, kan de indeling van de reinigingsvoorzieningen geoptimaliseerd worden voor de uitvoering van de procedures.

Monitoren Wanneer de cleanroom installatie en de operationele procedures geïmplementeerd zijn, dient men de belangrijkste reinheidskenmerken te monitoren om de effectiviteit van de beheersmaatregelen aan te tonen. De luchtreinheid kan worden gemonitord met deeltjestellers. Zij geven informatie over de cleanroom installatie en de emissie van deeltjes tot 5 µm.

De oppervlaktereinheid kan ook op kritieke locaties worden gemeten. Ervan uitgaande dat de reinigingsprocedures voldoende effectief zijn, is het zinvol deze te meten voorafgaand aan de reiniging. Dit laat zien of de reinigingsfrequentie te hoog of te laag is. Om de uitvoering van de operationele procedures aan te tonen, moet het deeltjesdepositie niveau op kritieke locaties worden gemonitord. Dit kan worden gedaan door middel van opvang platen met bekende oppervlaktereinheid en het meten van de oppervlaktereinheid na voldoende blootstelling. Hiervoor kunnen ook ‘in situ’ (en realtime) deeltjesdepositie monitoren worden gebruikt [12;13;14].

In het geval dat het gemeten deeltjesdepositie niveau te hoog is, moet de uitvoering van de operationele procedures of de procedures zelf, worden verbeterd. Om vast te kunnen stellen welke operationele aspecten verbeterd zouden moeten worden, is verdere analyse van deeltjesdepositie data nodig. De meest belangrijke informatie wordt prijsgegeven door de momenten van deeltjesdepositie en de deeltjesgrootteverdeling.Deze verdeling kan worden vergeleken met de theoretische grootteverdeling die hoort bij het vereiste deeltjesdepositie niveau. Bijvoorbeeld, als het aantal deeltjes ≥ 100 µm relatief hoog is in vergelijking met deze verdeling. In dit geval moet de reiniging van de cleanroom en de apparatuur worden verbeterd. Als het aantal deeltjes tussen 30 en 100 µm relatief hoog is, moet de impact van mensen worden verlaagd door de toegang- en aanverwante procedures te verbeteren. Het controleren van gegevens zal de noodzaak voor het verbeteren van de operationele procedures of de uitvoering ervan aantonen.

motivatieis een

onderdeelvan debedrijfscultuur

““De snelheid

van deeltjesdepositie wordt beïnvloed door de manier

waarop de cleanroom wordt gebruikt.


GEDRAGS CODES

-vervolg-

References1. Agricola K (2015). Product Oriented Contamination Control (POCC), Clean Air and Containment Review 24, p10-17. 2. Agricola K and Oostendorp C (2007), Strategisch strijden tegen stofdeeltjes, VCCN.3. Whyte W, Agricola K and Derks M. Airborne particle deposition in cleanrooms: Deposition mechanisms. Clean Air and

Containment Review, Issue 24, pp4-9, 2015.4. Whyte W, Agricola K and Derks M. Airborne particle deposition in cleanrooms: Relationship between deposition rate and

airborne concentration. Clean Air and Containment Review, Issue 25, pp4-10, 2016.5. Whyte W, Agricola K and Derks M. Airborne particle deposition in cleanrooms: Calculation of product contamination and

required cleanroom class. Clean Air and Containment Review, Issue 26, pp4-10, 2016.6. Agricola K (2012). Determination of operational quality of cleanroom by particle deposition monitoring, ICCCS Symposium

2012, Zürich. 7. Agricola K. and Van Duijn C.J. (2012) Invloed van de cleanroommedewerker op reinheid, VCCN magazine 25-2, 11-14.8. ISO 14644-1:2015. Cleanrooms and Associated Controlled environments. Part 1: Classification of air cleanliness by

particle concentration. International Organization for Standardization, Geneva, Switzerland, 2015.9. ISO 14644-9:2012. Cleanrooms and associated controlled environments. Part 9: classification of surface cleanliness by

particle concentration. International Organization for Standardization, Geneva, Switzerland, 2012.10. VCCN Guideline 9. Particle deposition in cleanrooms and associated controlled environments. Vereniging Contamination

Control Nederland, Woerden, The Netherlands, 2014.11. Agricola, K. Particle deposition monitoring - the missing link in contamination control, 45th R3Nordic symposium, Naantali,

VIT Technology, 168, pp143-153, 2014.12. Agricola K. Proposal for the classification of particle deposition, ICCCS Symposium 2014, Seoul, 2014.13. Agricola K. Practical experiences in particle deposition monitoring, ICCCS Symposium 2014, Seoul, 2015 and Clean Air

and Containment Review, Issue 21, pp4-8, 2015.14. Agricola K. Real-time Particle Deposition Monitoring of Operational Cleanroom Quality, Journal of the IEST, V.59.1 p1-13, 2016.

Van 23 t/m 26 september ‘18

organiseert VCCN het

International Symposium

on Contamination Control

in het World Forum

in Den Haag.

Het centrale thema voor

dit tweejaarlijkse symposium:

“The world behind

contamination control”.

ISCCDEN HAAG 2018

De eerste informatie over het symposium, het pro-gramma en de locatie staat sinds kort op de web-site van ISCC’18. Inschrijven voor sponsoring en de bedrijvenbeurs is open. Wees er op tijd bij om gebruik te maken van de early bird kortingen en zeker te zijn van jullie plek.

Programma en sprekersOp dit moment wordt er achter de schermen hard gewerkt aan het verder invullen van het programma via de workshops, tutorials, technische excursies, etc. Naast het uitnodigingen van keynote sprekers, komt er vanaf september een call for papers online op de ISCC’18 website. Een commissie zal de auteurs van de meest innoverende en interessante papers uitno-digingen als mogelijke spreker op het symposium.

De papers moeten een van de zeven sub thema’s omvatten:

Kennis delenVCCN nodigt alle contamination control professio-nals uit om tijdens het symposium kennis te delen. Ontmoet collega’s en bezoek het symposium met interessante, technische papers. Leer alles over nieu-we applicaties en innovaties met betrekking tot de kwaliteit van cleanrooms. In cleanrooms hangt con-tamination control af van knowhow over elk detail.

Onze sneak preview over de ‘The World behind Contamination Control’ tref je aan op de ISCC’18 website. We houden jullie op de hoogte van onze voorbereidingen.

Wil je je inschrijven voor de ISCC’18 nieuwsbrief? Bezoek iscc2018.com.


�Health Care�Life Sciences�Micro-Nano�Photonica�Micro assembly�Food�Space

stuur vanaf septemberje paper in en mogelijk

word jij een van de sprekers

tijdens het ISCC ‘18

““ Van 23 t/m 26 september 2018 wordt het International Symposium on

Contamination Control gehouden in het World Forum in Den Haag. Het centrale thema voor dit 2-jaarlijkse symposium: ‘The world behind contamination control.’

Er is vanaf september een ‘call for papers.’ Stuur je paper over één van de onderwerpen in, en mogelijk word je gevraagd om te spreken voor een internationaal gehoor, tijdens het ISCC.

CALLFOR

PAPERS

CALLFOR

PAPERSvanaf september komt er een call for papers online op ISCC2018.com

INTERNATIONAL SYMPOSIUM ON CONTAMINATION CONTROL

THE NETHERLANDS THE HAGUE

23-26 SEPTEMBER

ISCC’ 18

AT ISCC2018.COM

Summer School ‘17 in Baarn

op woensdag 30

en donderdag 31 augustus.

Twee dagen lang

de laatste facts en figures

over de risico’s

van contamination.

Mis het niet want vol=vol.

Schrijf je vandaag nog in via

vccn.nl/summerschool-2017

SUMMER SCHOOL’17

28

SUMMER SCHOOL VCCNVCCN organiseert op woensdag 30 augustus & donderdag 31 augustus de VCCN Summer School. Thema van de Summer School: Contamination risks. Een uitgelezen moment om kennis op te doen van, en te leren hoe om te gaan met de risico’s van contaminatie in de cleanroom. De Summer School vindt plaats in Kasteel Groeneveld in Baarn.

OnderwerpenlAssessment contamination riskslEstablish control contamination riskslDemonstrate control contamination riskslCase studies contamination control

CursusdagenWoensdag 30 augustus van 09.30 tot 21.30 uurDonderdag 31 augustus van 09.00 tot 15.00 uur

LocatieDe Summer School vindt plaats in het fraaie Kasteel Groeneveld te Baarn. Op donderdag organiseren wij een interactief avondprogramma.

InschrijvenVoor meer informatie, deelnamekosten en inschrijven voor de Summer School ga naar: http://www.vccn.nl/summerschool-2017

Het verwerven van kennis is een belangrijk onderwerp bij het omgaan met risico’s van contaminatie. Kennis betekent niet alleen hoe maar ook waarom. Kennis van hoe deze risico’s beperkt worden kan alleen bestaan als er ook kennis is waarom deze risico’s onder controle dienen te worden gehouden. Kennis = weten hoe + weten waarom

PROGRAMMA SUMMER SCHOOL ‘17

WOENSDAG 30 AUGUSTUS 2017 09.30 uur Clean air; Airborne particular en molecular contaminiation door Dirk Noordmans 12.00 uur Lunch 13.30 uur Assessment contamination risico’s en quantification methodes door Koos Agricola en André van Tongeren 17.00 uur Barbecue 19.30 uur Contamination control case 21.30 uur Einde cursusdag

DONDERDAG 31 AUGUSTUS 2017 09.00 uur Establish contamination control, design en commissioning door André van Tongeren 12.00 uur Lunch 13.30 uur Demonstrate control, behaviour en cleaning door Philip van Beek en Koos Agricola 15.00 uur Einde cursus

U kunt zich inschrijven voor de Summer School via http://www.vccn.nl/summerschool-2017

SUM

MER

SCH

OOL WE

SHARE THE

KNOWLEDGE ‘17

SUM

MER

SCH

OOL

‘17

CURSUSDAGENWoensdag 30 augustusDonderdag 31 augustusKasteel Groeneveld in Baarn.

ONDERWERPEN• Assessment contamination risks• Establish control contamination risks• Demonstrate control contamination risks• Case studies contamination control

CONTAMINATION RISKS

SUM

MER

SCHO

OL

Een mooi moment om kennis op te doen van, en te leren omgaan met de risico’s van contaminatie in de cleanroom.


OPLEIDINGUITGELICHT

““Reinigingstechnieken,

resultaatmetingen

en de correcte

toepassingervan

CLEANROOM REINIGING

Algemene informatie�Nederlandstalig�Geen specifieke vooropleiding gevraagd�Les van zeer ervaren docenten�1 lesdag van 09.00 uur tot 16.30 uur�Locatie: VCCN, Woerden

Ook kan de cursus bij voldoende deelname in-house worden gegeven (kosten op aanvraag). De eerst volgende startdatum is 12 oktober in Woerden.

Cursusprijs (excl. 21% BTW) Voor leden VCCN € 350,- Voor niet leden € 550,-

DoelgroepDe cursus is bedoeld voor de ontwerpers en (uit-voerend) leidinggevenden van reinigingspersoneel cleanrooms, stofarme ruimten of andere speciale ruimten. Ook behoren tot de doelgroep die perso-nen die verantwoordelijk zijn voor de processen in en voor het beheer van de cleanroom.

Nadere informatieVoor nadere informatie over de cursusplaats, cur-susdata of cursusprijzen over deze of andere VCCN cursussen kunt u bellen naar 088 401 06 50 of mailen naar [email protected].

De cursist is zich na het volgen van deze cursus bewust van de impact die het reinigen van de ruimte heeft op de processen en producten waarvoor de speciale ruimte is opgezet. In deze cursus is het leren kiezen en beoordelen van reinigingstechnieken en het opstellen van reinigingsschema’s de hoofddoelstelling. Een belangrijk deel van de cursus bestaat uit de behandeling van de verschillende reinigingstechnieken en de correcte uitvoering ervan. Hetzelfde geldt voor de mogelijke meettechnieken die gebruikt worden om het resultaat van een bepaalde reinigingtechniek te beoordelen.

Kijk op www.vccn.nl/curussen voor meer cursusinformatie en data. t

Het resultaat van uw project

staat of valt

met de zuiverheid

van uw cleanroom.

Het is dus van ultiem belang

op de hoogte te zijn

en te blijven (!)

van de actuele methodes om uw

cleanroom te reinigen

en de resultaten daarvan

betrouwbaar te meten.


SUMMER SCHOOLCONTAMINATION RISKSBaarn

CLEANROOM TECHNOLOGYCONFERENCE 2017Birmingham

15e NATIONALE CLEANROOMDAGI.C.M. VAKBEURSCongrescentrum ‘t SpantBussum

MINISYMPOSIUM MICRO-ELECTRONICAConference CentreHigh Tech Campus Eindhoven

MINISYMPOSIUMNORMEN EN RICHTLIJNENLocatie nog onbekend

AG

EN

DA

CU

RS

US

SE

N/O

PLE

IDIN

GE

N20

17SUMMER SCHOOLBaarnEen uitgelezen moment om kennis op te doen van, en te leren hoe om te gaan met, de risico’s van contaminatie in de cleanroom.

CLEANROOM REINIGING CURSUSWoerdenDoelstelling: Na het volgen van de 1-daagse cursus bent u in staat een reinigingsprogramma op maat te maken en metingen uit te voeren en te beoordelen.

CLEANROOM GEDRAG CURSUSAmersfoortDoelstelling: het vergroten van het bewustzijn van medewerkers over hun invloed op de luchtkwaliteit in een cleanroom.

CLEANROOM GEDRAG CURSUSLeidenDoelstelling: het vergroten van het bewustzijn van medewerkers over hun invloed op de luchtkwaliteit in een cleanroom.

CLEANROOM TECHNOLOGY EDUCATIONWoerdenDoelstelling: kennis over alle facetten die een rol spe-len bij de realisatie van een cleanroom. Van program-ma van eisen tot ingebruikname.

CLEANROOM REINIGINGS CURSUSWoerdenDoelstelling: Na het volgen van de 1-daagse cursus bent u in staat een reinigingsprogramma op maat te maken en metingen uit te voeren en te beoordelen.

CLEANROOM TECHIEK CURSUS (CTC)WoerdenDoelstelling: kennis over alle facetten die een rol spe-len bij de realisatie van een cleanroom. Van program-ma van eisen tot ingebruikname.

OPLEIDING CLEANROOM TESTEN & CERTIFICEREN (ASSOCIATE)WoerdenDoelstelling: opleiden en examineren van meet-technici, voor het testen van een cleanroom.

OPLEIDING CLEANROOM TESTEN & CERTIFICEREN (PROFESSIONAL)WoerdenDoelstelling: opleiden en examineren van meet-technici, voor het testen van een cleanroom.

CLEANROOM GEDRAG CURSUSWoerdenDoelstelling: het vergroten van het bewustzijn van medewerkers over hun invloed op de luchtkwaliteit in een cleanroom.

04SEPTEMBER

30 AUG31 AUG

20 SEPTEMBER

CO

NG

RE

SS

EN

2017 30 AUG

31 AUG

12 SEPT13 SEPT

04 OKTOBER

Een uitgave van VCCN, Vereniging Contamination Control NederlandJaargang 30 | editie 2-2017

REDACTIEPhilip van Beek | Noor Cloudt | Arthur Lettinga | Dennis Wortel

REDACTIE COÖRDINATIEVerenigingsbureau VCCNKorenmolenlaan 4 | 3447 GG WoerdenT 088-401 06 [email protected]

ADVERTENTIEVERKOOPBel voor de tarieven naar 088-401 06 50of bezoek www.vccn.nl

LIDMAATSCHAPPersoonlijk lidmaatschap € 50.- per jaar (incl. BTW)Bedrijfslidmaatschap€ 225.- per jaar (excl. BTW)

FOTOVERANTWOORDINGArchief VCCN

VORMGEVINGBareminded www.bareminded.nl

VERANTWOORDINGDe realisatie van C2MGZN is zorgvuldig voorbereid, gepland en uitgevoerd. Desondanks kan VCCN geen verantwoordelijkheid aan-vaarden voor eventuele onjuistheden.

COPYRIGHTSBehoudens uitzondering door de Wet gesteld, mag zonder schrif-telijke toestemming van de rechthebbende(n) op het auteursrecht niets uit deze uitgave verveelvoudigd en/of openbaar worden ge-maakt door middel van druk, microfilm, of in enige digitale, elektro-nische of optische of andere vorm, hetgeen ook van toepassing is op de gehele of gedeeltelijke bewerking.

CO

LOFO

N

NIEU

WE

LED

EN

BEDRIJFSLEDEN

VAN HOLSTEIN SCHOONMAAKDIENSTEN B.V.Turfschipper 172292 JC WATERINGENwww.van-holstein.nl

LAVANS B.V.Ringdijk 205705 CT HELMONDwww.lavans.nl

MICRONIT MICROTECHNOLOGIESColosseum 157521 PV ENSCHEDEwww.micronit.com

OPTIWA B.V.Molenweg 35953 JR REUVERwww.optiwa.nl

CHARLES RIVER MICROBIAL SOLUTIONS9 Allee Moulin Berger 69130 ECULLY FRANCEwww.criver.com

WTS CLEANROOM TECHNOLOGY SYSTEMS B.V.Industriestraat 6a3371 XD HARDINXVELD GIESSENDAMwww.wtscleanroomtechnology.nl

PERSOONLIJKE LEDEN

De heer C.A. Berrevoets Erasmus Medisch Centrum

Mevrouw M.H.E. van Brakel Erasmus Medisch Centrum

P.A. (Pepijn) de GrootBerendsen Textiel Service

De heer dr.ir. C.H.J. Lamers Erasmus Medisch Centrum

De heer drs.ing. W.N.J. UrsemTU Delft

3332

(data en locaties onder voorbehoud) Bezoek voor meer informatie www.vccn.nl

01 NOVEMBER

07 DECEMBER

12OKTOBER

11DECEMBER

21 SEPTEMBER

31 OKT01 NOV

17 NOV23 NOV

17 NOV23 NOV24 NOV

WELKOMSENSOR TECHNOLOGY

het exact meten van waardenmet de juiste apparatuur

ULTRASCHONE OKNieuwe richtlijn maakt andereventilatiesystemen mogelijk

REINIGINGSVALIDATIEStegengaan van kruisbesmetting

bij productie van medicatie

GEDRAGSCODESprocedures én uitvoering beide van groot belang

CALL FOR PAPERS vanaf september

insturen papers ISCC

CONT

AMIN

ATIO

N CO

NTRO

L M

AGAZ

INE

| UIT

GAVE

VAN

VCC

N | J

AARG

ANG

30 |

EDIT

IE 2

-201

7

Vereniging Contamination Control Nederland

WE SHARE THE KNOWLEDGE

C2MGZN

06 SEPTEMBER

INTRODUCTIE NIEUW BEDRIJFSLID:

CHARLES RIVER MICROBIAL SOLUTIONS As a proven innovator in the development of dependable, robust testing solutions, Charles River continues to set the standard for managing microbial quality control. We’ve purposefully built our portfolio to deliver the most comprehensive and flexible set of microbial solutions available from a single provider. Our three in-dustry-leading brands – Endosafe®, Accugenix® and Celsis® – create an expansive, unified set of core competencies that meet the diverse testing needs of the bio-pharmaceutical, medical de-vice, compound pharmacy, home, beauty, dairy, beverage and food industries. We are committed to being our clients’ partner of choice for managing microbial risk. Learn more at http://www.criver.com/microbialsolution

38 www.initial-cleanrooms.com

Initial Cleanrooms Alles goed geregeld!

Wij geven u graag advies tel. +31 (0)40 2621692!

Totaalconcepten afgestemd op uw industrie en cleanroomklasse

Professionele reiniging en sterilisatie van uw cleanroomkleding, moppen, clogs en goggles

Uitgebreid assortiment cleanroom disposables, uitgiftekasten, reinigingssystemen en toebehoren In-house stoomsterilisatie Gevalideerde service en processen

Naleving van de hoogste kwaliteitseisen

Maximale traceerbaarheid en controle

Volledig geïmplementeerd contingency plan

Proactieve monitoring middels custom-made managementrapportages

Eigen logistiek netwerk in de BeNeLux

P

P

P

P

P

P

P

P

P

Ontdek onze

nieuwe ISO 7

cleanroom

P

Draadloos meetsysteem voor Binnenklimaat controle

Turfschipper 114 - 2292 JB Wateringen - tel. 0174 272330 - fax 0174 272340 - e-mail : [email protected] - www.catec.nl

Het Hanwell draadloos meetsysteem is „het meetsysteem“ voor de controle en afregeling van het binnenklimaat.

Nieuw „on-line monitoring“ van uw klimaat via het Internet.- Netwerk en Gebouwbeheer koppeling- Transmitters voor : Relatieve vochtigheid, Temperatuur, Licht, Verschildruk, Overstroming etc.

Toepassingen:• Farmacie• Ziekenhuizen• Cleanroom• Klimaat controle van grote locaties• Gecontroleerde opslag• Onderzoek instellingen

M E E T I N S T R U M E N T A T I E

Meest betrouwbare draadloze meetsysteem.

Groot zendbereikEenvoudig en snel

te installeren !

Web-based Synergy software.Wereldwijd uw klimaat

controleren!

Flow Bench

Volledig in RVS Hoogst mogelijke efficiency Volledig digitale besturing Optioneel kan het hoogwaardige PURIMA

ultrasone reinigingssysteem geïntegreerd worden in het RVS-werkblad

De nieuwe standaard in Crossflow techniek: Maximale productbescherming Maatwerkoplossing Vervaardigd uit hoogwaardig RVS Standaard uitvoerbaar met H13, H14 of

U15 filter

Geen belemmeringen, maximale bewegingsvrijheid Perfecte monitoring van de procesparameters Volledig gedocumenteerd:

QP, QMP, DQ, FAT, SAT, IQ & OQ

laminair downflow techniek biedt optimale persoonsbescherming

Werken met gevaarlijke stoffen vergt bijzondere voorzieningenin verband met de veiligheid. Bovendien is communicatie enalertheid continu van groot belang voor alle betrokkenen om hetveiligheidsniveau te waarborgen.

Al 30 jaar ontwikkelt en produceert DENIOS bedrijfsmiddelenwaarmee u verantwoord veilig kunt werken met gevaarlijke stoffen.Ook begeleiden wij u bij het maken van de juiste keuzen. Profiteervan onze ervaring en expertise en bel voor een vrijblijvende afspraak.

Ga voor meer informatie naar: www.denios.comof bel ons: 0172 - 50 64 66 03 312 00 87

denios: 360° Veiligheid

Laminair Down�ow Techniek

20170223-denios-adv-varioflow-flowbench-210x280mm.indd 1 28-2-2017 11:12:30

C2 MGZN - vccn.nl · Berendsen Micronclean | Koopman Heeresweg 10 | 8701 PR Bolsward | 0515 570 820...

Documents

Transcript of C2 MGZN - vccn.nl · Berendsen Micronclean | Koopman Heeresweg 10 | 8701 PR Bolsward | 0515 570 820...