Το νερό στη

ζωή μας

Ευρωπαϊκή Διακήρυξη για μια Νέα Κουλτούρα για

το Νερό

“Απαιτούνται σήμερα βαθιές αλλαγές στο σύστημα αξιών μας, στην κατανόηση της

φύσης, στις ηθικές μας αρχές και στον τρόπο ζωής μας. Συνοπτικά, υπάρχει ανάγκη

για αλλαγή κουλτούρας, για τη δημιουργία μιας νέας κουλτούρας για το νερό. Μια

Νέα Κουλτούρα για το Νερό που θα δέχεται μια ολιστική προσέγγιση και θα

αναγνωρίζει τις πολλαπλές διαστάσεις των ηθικών, περιβαλλοντικών, κοινωνικών,

οικονομικών, πολιτικών και συγκινησιακών αξιών που εμπεριέχονται στα υδατικά

οικοσυστήματα. Στη βάση της παγκόσμιας αρχής του σεβασμού για τη ζωή, ποτάμια,

λίμνες, πηγές, υγρότοποι και υπόγεια αποθέματα πρέπει να θεωρούνται ως

“Κληρονομιά της Βιόσφαιρας” και θα πρέπει να δια-κυβερνώνται από τις κοινότητες

και τους δημόσιους φορείς με στόχο τη διασφάλιση της δημοκρατικής και βιώσιμης

διαχείρισής τους...”

(από την Ευρωπαϊκή Διακήρυξη για Μια Νέα Κουλτούρα για το Νερό”, Μαδρίτη

18/2/2005)

Ιδιότητες του νερού

Το νερό είναι μια χημική ένωση που αποτελείται από υδρογόνο και οξυγόνο. Το

υδρογόνο σχηματίζεται από τις λέξεις “ύδωρ”-νερό και “γένεση”-δημιουργία και

είναι το ελαφρύτερο χημικό στοιχείο. Βρίσκεται σε μεγάλη αφθονία γύρω μας, στα

άστρα και σε μεγάλους πλανήτες, αλλά είναι σε πολύ περιορισμένη παρουσία στην

ατμόσφαιρα: περίπου ένα μέρος ανά ένα εκατομμύριο μέρη. Το οξυγόνο

σχηματίζεται από τις λέξεις “οξύς” και “γίνομαι” και είναι το δεύτερο πιο απλό

στοιχείο της ατμόσφαιρας με όγκο περίπου 20,95% και βρίσκεται, συνήθως, ενωμένο

με άλλα στοιχεία. Στην αρχή της δημιουργίας του Κόσμου, δεν υπήρχε ελεύθερο

οξυγόνο στην ατμόσφαιρα, σχηματίστηκε πολύ αργότερα από τη δράση ορισμένων

βακτηριδίων. Σήμερα, το άφθονο οξυγόνο στην ατμόσφαιρα οφείλεται, κυρίως, στη

φωτοσύνθεση, περίπου κατά το ήμισυ από το φυτοπλαγκτόν στις θάλασσες και κατά

το ήμισυ από τα φυτά της ξηράς.

Το νερό φαίνεται να έχει κάποιες “περίεργες” ιδιότητες, που είναι εξαιρετικά

σημαντικές για την ίδια τη ζωή πάνω στη γη. Αποτελεί το μοναδικό στοιχείο στη

φύση που συναντάται και στις τρεις καταστάσεις της ύλης: υγρό, στερεό και αέριο.

Είναι πολύ καλός διαλύτης κι έχει υψηλή επιφανειακή τάση. Παρουσιάζει τη

μεγαλύτερη πυκνότητα στους 4°C, ενώ όταν παγώνει ή θερμαίνεται διαστέλλεται και

παρουσιάζει μικρότερη πυκνότητα. Το φαινόμενο της ανώμαλης διαστολής του νερού

είναι εξαιρετικά μεγάλης σημασίας για τη διατήρηση της ζωής στους υγρότοπους .

Στην ατμόσφαιρα συμβάλλει στην αναπνοή των οργανισμών κι ακόμη μέσω της

απορρόφησης της υπέρυθρης ακτινοβολίας στο φυσιολογικό «φαινόμενο του

θερμοκηπίου». Το φαινόμενο αυτό βοηθά στη διατήρηση της ζωής σε σχετικά

σταθερές μέσες θερμοκρασίες, περίπου 14,5°C, ενώ διαφορετικά η θερμοκρασία

πάνω στον πλανήτη θα παρέμενε στους -18°C. Βέβαια, η ανθρώπινη δραστηριότητα

αυξάνει την εκπομπή αερίων, που προκαλούν το φαινόμενο του θερμοκηπίου, με

αποτέλεσμα να προκαλείται ανατροπή της ισορροπίας στην ατμόσφαιρα, μεγαλύτερη

παρακράτηση θερμότητας κοντά στην επιφάνεια της Γης και αύξηση της μέσης

θερμοκρασίας. Το φυσικό νερό περιέχει ορισμένα ιχνοστοιχεία, δηλαδή διαλυμένες

ουσίες σε πολύ μικρές ποσότητες. Οι ουσίες αυτές στην ποσότητα με την οποία

περιέχονται στο πόσιμο νερό, προσδιορίζουν και την ποιότητα και καταλληλότητα

του νερού.

Νερό και σώμα

Το νερό συμβάλλει σημαντικά στην παραγωγή και αναπαραγωγή των ανθρώπινων

κυττάρων. Επίσης, αποτελεί το κύριο μέσο για τη μεταφορά των θρεπτικών ουσιών

στα κύτταρα και τα όργανα του σώματος, αλλά και το μέσο απομάκρυνσης των

τοξικών και άχρηστων ουσιών. Χωρίς νερό, τα νεφρά δεν μπορούν να επιτελέσουν το

έργο τους. Η παρουσία του νερού στους ιστούς του σώματος συμβάλλει στην

αποφυγή των κραδασμών, γιατί προσθέτει ευελιξία στους μύες και στις αρθρώσεις κι

ακόμη προστατεύει ευαίσθητες περιοχές του σώματος, όπως το μυαλό, τα μάτια και

τη σπονδυλική στήλη. Μια εξίσου σημαντική λειτουργία του νερού είναι η λειτουργία

του ως αγωγού για τη ρύθμιση της κατάλληλης θερμοκρασίας στον ανθρώπινο

οργανισμό. Η ποσότητα νερού που ποσότητα νερού που αποβάλλει ο οργανισμός μας

καθημερινά φτάνει τα 3 με 3,5 λίτρα.

Ο ανθρώπινος ιδρώτας σε όλη τη διάρκεια της ημέρας και της νύχτας βοηθά στη

ρύθμιση και σταδιακή μείωση της θερμοκρασίας. Η ανάγκη για νερό στο ανθρώπινο

σώμα γίνεται ιδιαίτερα επιτακτική σε περιόδους ζέστης και υψηλής θερμοκρασίας και

κατά τη διάρκεια της άθλησης. Το φαινόμενο της αφυδάτωσης εμφανίζεται πιο

έντονα στους νέους ανθρώπους και λιγότερο στους ηλικιωμένους.

Η έλλειψη νερού προκαλεί αφυδάτωση ή άλλες ασθένειες, όπως σοβαρές βλάβες

οργάνων, που ευθύνονται για την πρόκληση ακόμα και θανάτου. Συνολικά, πάνω από

3.000.000 άνθρωποι πεθαίνουν το χρόνο σε όλο τον κόσμο από την έλλειψη ή την

κακή ποιότητα του πόσιμου νερού.

Ασθένειες, όπως η διάρροια, η μαλάρια, ο τύφος, η δυσεντερία, η ηπατίτιδα μπορεί

να οφείλονται σε νερό μολυσμένο από βακτηρίδια ή από παθογόνους οργανισμούς. Η

μακροχρόνια κατανάλωση νερού, που περιέχει επικίνδυνες ή τοξικές ουσίες οδηγεί σε

σοβαρές βλάβες της υγείας ή και σε καρκίνο.

Ο κύκλος του νερού

Το νερό, με εξαίρεση τους μόνιμους πάγους στους πόλους της Γης, κινείται συνεχώς

ανάμεσα στην ατμόσφαιρα, στην υδρόσφαιρα, στη λιθόσφαιρα και στο εσωτερικό

των ζωντανών οργανισμών. Η κίνηση του νερού και οι συνεχείς αλλαγές της μορφής

του (υγρή, στερεή, αέρια κατάσταση) αναφέρονται ως υδρολογικός κύκλος ή κύκλος

του νερού, κινητήρια δύναμη του οποίου είναι η ηλιακή ενέργεια.

Το νερό εξατμίζεται από τους ωκεανούς, τις θάλασσες, τις λίμνες, τα ποτάμια και από

κάθε άλλη ελεύθερη υδάτινη επιφάνεια, από το έδαφος και τους ζωντανούς

οργανισμούς (εξάτμιση και διαπνοή). Οι υδρατμοί ανέρχονται σε ψηλότερα

στρώματα της ατμόσφαιρας, ψύχονται, συμπυκνώνονται και υγροποιούνται,

σχηματίζουν σύννεφα και επιστρέφουν στην επιφάνεια της Γης με τη μορφή βροχής,

υγρασίας, χιονιού, χαλαζιού, πάχνης ή ακόμη και ομίχλης.

Ένα μέρος του νερού που φτάνει στη Γη εμπλουτίζει τις θάλασσες, τους ωκεανούς,

τις λίμνες και τα ποτάμια άμεσα ή έμμεσα (ως αποτέλεσμα επιφανειακής ροής). Ένα

άλλο μέρος των κατακρημνισμάτων απορροφάται από το έδαφος απ' όπου είτε

εξατμίζεται είτε χρησιμοποιείται από τα φυτά είτε τροφοδοτεί τα υπόγεια νερά

διαπερνώντας την επιφάνεια του εδάφους.

Το ύψος των κατακρημνίσεων (βροχή, χιόνι, χαλάζι, ομίχλη κ.ά.) διαφέρει από

περιοχή σε περιοχή και από έτος σε έτος.

Το μέσο ύψος της βροχής σε παγκόσμιο επίπεδο είναι περίπου 1030mm ετησίως

λαμβάνοντας υπόψη τη συνολική ποσότητα του νερού που επιστρέφει στην

ατμόσφαιρα με την εξάτμιση και την εξατμισοδιαπνοή. Εκτιμάται ότι η συχνότητα

ανακύκλωσης του νερού είναι 30 φορές ανά έτος.

Η κίνηση του νερού από την επιφάνεια της Γης στην ατμόσφαιρα και πάλι στην

επιφάνεια καθορίζει το κλίμα και είναι πολύ σημαντική για την οικολογική ισορροπία

του πλανήτη.

Νερό και πολιτισμός

Για τη σημασία του νερού μίλησαν και οι αρχαίοι Έλληνες φιλόσοφοι. Από τους

προσωκρατικούς φιλόσοφους, ο Αναξιμένης είναι αυτός, που θεωρεί σαν την πηγή

του κόσμου το νερό, διδάσκοντας ότι όλα τα όντα και τα πράγματα στη γη, υλικά ή

μη, αποτελούν συμπυκνώσεις του πρωταρχικού ύδατος. Αντιλαμβάνεται το υγρό

στοιχείο όχι ως το φυσικό νερό, αλλά ως μια μορφή ενέργειας, μια κατάσταση της

φύσης. Ο Θαλής από την Μίλητο της Μικράς Ασίας αναφέρεται στην αρχέγονη ύλη

«τα Ύδατα του Διαστήματος» και διδάσκει ότι το υγρό αυτό στοιχείο αποτέλεσε την

αρχή του κόσμου. Ο Εμπεδοκλής και ο Αριστοτέλης ήταν, επίσης, από τους πρώτους

φιλόσοφους, που μίλησαν για το νερό ως ένα από τα τέσσερα στοιχεία της ζωής.

Σύμφωνα με τη Θεογονία του Ησιόδου, αν κάποιος θεός αψηφούσε να ορκιστεί στα

νερά της Στύγας, που ενώνονταν με έναν ποταμό του Κάτω Κόσμου, οι υπόλοιποι

θεοί τον τιμωρούσαν, αφήνοντας τον ολομόναχο για δέκα χρόνια χωρίς νέκταρ και

αμβροσία.

Το νερό στην θρησκεία

Από τα πρώτα χρόνια της ύπαρξής του στη γη, ο άνθρωπος κατάλαβε τι σημασία που

είχε το νερό για τη ζωή τη δική του αλλά και των άλλων πλασμάτων της. Γι' αυτόν

ακριβώς το λόγο το νερό είχε σημαντικό ρόλο σε όλες τις θρησκείες. Για τον ίδιο

λόγο οι άνθρωποι έπλασαν πολλούς μύθους και παραδόσεις για το νερό...

Το νερό στο Χριστιανισμό: Το καθαρό και διάφανο νερό συνδέθηκε στενά με τη

λατρεία του χριστιανισμού.

Είναι ο αγιασμός που φυλάμε δίπλα στο εικονοστάσι. Με αυτό μας ραντίζει ο

ιερέας στην αρχή κάθε μήνα, στην αρχή της σχολικής χρονιάς και σε κάθε καινούριο

ξεκίνημα στη ζωή μας.

Ακόμα είναι το νερό του Ιορδάνη, όπου βαπτίστηκε ο Χριστός από τον Ιωάννη το

Βαπτιστή, αλλά και το νερό της κολυμπήθρας, που ξεπλένει κάθε νέο χριστιανό από

το προπατορικό αμάρτημα. Στην ορθόδοξη εκκλησία , στη γιορτή των Φώτων, το

νερό παίζει τον πρωταρχικό ρόλο στην τελετή αγιασμού των υδάτων που γίνεται σε

όλους τους ναούς. Επίσης μετά την ταφή του νεκρού, όσοι παρευρίσκονται πλένουν

τα χέρια τους σε ένδειξη εξαγνισμού.

Στον Ισλαμισμό: Οι μουσουλμάνοι προσεύχονται 5 φορές την ημέρα στραμμένοι

προς τη Μέκκα. Πριν από κάθε προσευχή, πλένουν τα χέρια, τα πόδια, τα αυτιά και

το στόμα τους και βγάζουν τα παπούτσια τους πριν μπουν στο τζαμί για προσευχή.

Στον Ινδουισμό: Οι ινδουιστές θεωρούν τα νερά του Γάγγη ιερά και μπαίνουν σε

αυτά για να θεραπευτούν. Στις όχθες του υπάρχουν ιερές πόλεις όπου οι πιστοί πάνε

να προσκυνήσουν. Οι προσκυνητές χύνουν επίσης νερό μέσα στο Γάγγη ως

προσφορά στους θεούς τους. Οι ινδουιστές το μήνα Φεβρουάριο ή Μάρτιο

γιορτάζουν την επιστροφή της άνοιξης. Τότε βγαίνουν στους δρόμους, ανάβουν

φωτιές και ραντίζουν ο ένας τον άλλο με σκόνες ή χρωματισμένο νερό.

Νερό και μυθολογία

Από τα αρχαία χρόνια οι άνθρωποι καταλάβαιναν τη σημασία του νερού. Έφτιαχναν

μύθους και το παρομοίαζαν με θεότητες. Πολλές αυτοκρατορίες και κάποιοι από τους

σημαντικότερους πολιτισμούς δημιουργήθηκαν γύρω από το νερό όπως η Ρώμη, η

Ατλαντίδα, η Αίγυπτος και άλλες

Ποσειδώνας

Ο Ποσειδώνας ήταν κατά τη μυθολογία ένας από τους δώδεκα θεούς του Ολύμπου,

αδελφός του Δία και θεός της θάλασσας. Τα σύμβολά του ήταν η τρίαινα, το άλογο,

και το δελφίνι.  Όταν οργιζόταν χτυπούσε την τρίαινά του και φουρτούνιαζε το νερό.

Λένε ότι οι περισσότεροι ναυτικοί θυσίαζαν προς τιμήν του για να πάει καλά το

ταξίδι.

Νηρέας

Θεότητα της θάλασσας. Ζούσε στο βυθό του Αιγαίου, με τις πενήντα κόρες του τις

Νηρηίδες οι οποίες μπορούσαν να ταράξουν και να γαληνεύσουν τη θάλασσα.

Γυναίκα του ήταν η Δωρίδα. Ήταν ονομαστός για τη σοφία και τις προφητικές του

δυνάμεις. Μία από τις πιο γνωστές κόρες του ήταν η Θέτιδα, η μητέρα του Αχιλλέα. 

Αφροδίτη

Η πιο όμορφη από όλες τις θεές του Ολύμπου. Γεννήθηκε από τον αφρό της

θάλασσας και γι’ αυτό πήρε αυτό το όνομα. Ήταν μητέρα του θεού έρωτα και θεά της

ομορφιάς.

Σειρήνες

Οι Σειρήνες ήταν θαλάσσιοι δαίμονες κόρες του ποτάμιου θεού Αχελώου και της

Μούσας Μελπομένης. Κατοικούσαν σε ένα νησί απ’ όπου με το γοητευτικό τραγούδι

τους παγίδευαν τους ανυποψίαστους ναυτικούς που πλησιάζοντας είτε ξεχνούσαν τον

προορισμό τους είτε κατασπαράζονταν απ΄ αυτές.

Λερναία  Ύδρα

Τέρας με εννιά κεφάλια. Κατοικούσε στους βάλτους της λίμνης Λέρνης κοντά στο

Άργος και σκότωνε ζώα και ανθρώπους. Εχθρός της ήταν ο Ηρακλής που τη

σκότωσε.

Μέδουσα

Κόρη του Φόρκυ και της Κητούς. Αδελφή των Γοργόνων Σθενώ και Ευρυάλη.

Αντίθετα με τις αδερφές της η Μέδουσα ήταν θνητή. Είχε μαλλιά φίδια και το φοβερό

όπλο της ήταν τα μάτια της. Όποιον αντίκριζε γινόταν πέτρα. Εχθρός της ήταν ο

Περσέας που με τη βοήθεια της Αθηνάς την αποκεφάλισε.

Φόρκυς: Θεός της θαλασσοταραχής και της άγριας θάλασσας. Είχε μαγικές

ικανότητες και λέγεται ότι ζούσε σε έναν κόλπο στην Ιθάκη.

Κητώ

Αποκρουστική θεά των κινδύνων και του τρόμου. Από το όνομα της βγήκε η λέξη

κήτος που αναφέρεται σε οποιοδήποτε τέρας της θάλασσας.

Ωκεανός Τιτάνας: Ο Ωκεανός ήταν ο ισχυρότερος Τιτάνας και γιος του Ουρανού και

της Γαίας. Απόγονοί του ήταν όλες οι θεότητες των ποταμών, της θάλασσας και των

πηγών.

Θαύμας

Θεότητα του νερού, γιος του Πόντου και της Γαίας. Αδέλφια του ήταν ο Νηρέας, ο

Φόρκυς και η Κητώ. Από τον δεσμό του με την Ωκεανίδα Ηλέκτρα, ο Θαύμας έγινε

πατέρας των Αρπυίων και της Ίριδας. 

Η ατλαντίδα

Το μυστήριο της Ατλαντίδας αποτελεί τον πιο πολυσυζητημένο ίσως μύθο. Κανείς

ωστόσο δεν μπορεί να αποδείξει ότι υπήρξε και πού ακριβώς βρισκόταν. Παρόλα

αυτά, ορισμένοι επιστήμονες υποστηρίζουν ότι η καταστροφή του Μινωικού

πολιτισμού και της αρχαίας Θήρας ταυτίζεται με τη χαμένη Ατλαντίδα.

Οι πρώτες γραπτές αναφορές για την Ατλαντίδα πηγάζουν από τον Αθηναίο

φιλόσοφο Πλάτωνα (427-347 π.Χ.) ο οποίος μας αφηγείται ότι οι Άτλαντες ήταν ένας

λαός με υπερφυσικές ικανότητες και θεϊκή καταγωγή, που ζούσαν ειρηνικά σε ένα

εύφορο νησί πέρα από τις Πύλες των Ηρακλειδών. Στην αρχαιότητα, οι Ηράκλειες

Πύλες ήταν τα στενά του Γιβραλτάρ, άρα πιθανότατα βρισκόταν κάπου ανάμεσα

στην Ευρώπη και την Αμερική. Όπως θα δούμε όμως παρακάτω, νεότερα στοιχεία

έρχονται να ανατρέψουν τις αρχικές θεωρίες.

Όλα αυτά τα διδάχθηκε από τον Αιγύπτιο ιερέα Σάις, σε ένα ταξίδι στη μακρινή

Αίγυπτο και τα αφηγήθηκε στους μαθητές του Κριτία και Τιμαίου, στο έργο

«Ατλαντικός Λόγος». Ανάμεσα στα σπουδαία και θαυμαστά που άκουσε, ήταν ότι οι

Άτλαντες σταδιακά άρχισαν να χάνουν τη θεϊκή τους δύναμη. Όταν κυριεύτηκαν από

ανθρώπινες αδυναμίες αποφάσισαν να στραφούν ενάντια σε άλλους εύπορους λαούς

με σκοπό την υποταγή. Γι΄ αυτό ταξίδεψαν προς τη Μεσόγειο, ώσπου συναντήθηκαν

με τους παντοδύναμους και γενναίους Αθηναίους, από τους οποίους ηττήθηκαν για

πρώτη φορά. Μετά από εξαντλητικές όμως μάχες, οι Αθηναίοι τελικά λύγισαν. Οι

θεοί τότε εξοργίστηκαν με τους Άτλαντες, κι αποφάσισαν να τους τιμωρήσουν με

παντοτινό αφανισμό. Τόσο μεγάλη ήταν η οργή, που τους κατάστρεψαν μέσα σε μία

μόνο νύχτα, αφήνοντας πίσω μόνο μάζες από λάσπη και πυκνούς καπνούς.

Τι κοινό έχει η Σαντορίνη με τη χαμένη Ατλαντίδα; Η αρχαία Θήρα ήταν ένας τέλειος

επίγειος παράδεισος, που καταστράφηκε περίπου το 1.500 π.Χ., μαζί με ένα πλήθος

από γειτονικά παράλια, συμπαρασύροντας λαμπρά δείγματα πολιτισμού του Αιγαίου.

Η περιγραφή της ταιριάζει απόλυτα με τα λεγόμενα του Πλάτωνα για τη μυθική χώρα

των Ατλάντων που καταστράφηκε ολοσχερώς, χωρίς να αφήσει ίχνος πίσω της.

Στην επιστολή προς Κριτία εξηγείται το πώς δημιουργήθηκε η Ατλαντίδα και γιατί

είχε σχήμα κυκλικό σαν δαχτυλίδι, με θάλασσα κι ένα μικρό νησάκι στη μέση (έτσι

ακριβώς όπως ήταν η αρχαία Θήρα, λίγο πριν από τη μεγάλη έκρηξη). «Όταν οι θεοί

μοιράστηκαν τη γη, ο Ποσειδώνας έλαβε την Ατλαντίδα και την παρέδωσε στους

γιους του τους ημίθεους για να την καλλιεργήσουν. Ένας από αυτούς παντρεύτηκε

την Λευκίππη και έκαναν την Κλειτώ, που την ερωτεύτηκε ο Ποσειδώνας και θέλησε

να την κάνει για πάντα δικιά του. Τότε διάλεξε ένα μέρος και το προστάτεψε με

κυκλικές ζώνες από εύφορη γη και θάλασσα ώστε να της εξασφαλίσει παραδεισένια

ζωή (σαν να βλέπουμε στο χάρτη την Κρήτη μαζί με την αρχαία Καλλίστη)».

Το όνομα Ατλαντίδα προέρχεται πιθανότατα από το μυθικό γίγαντα Άτλαντα, που

κρατούσε στους ώμους του ολόκληρη τη γη και τον ουρανό. Σύμφωνα με τις

ανακαλύψεις των Αμερικανών γεωλόγων Χαϊκεν και Μακό που έγιναν στη

Σαντορίνη το 1990, όλα παραπέμπουν στη διάσημη τοιχογραφία που βρέθηκε στο

δυτικό κτίριο του Ακρωτηρίου. Εδώ βλέπουμε μια παραλία της αρχαίας Θήρας με

εύπορη ζωή πάνω σ΄ ένα κεντρικό νησάκι που βρεχόταν από θάλασσα γύρω-γύρω.

Έτσι ακριβώς όπως περιέγραφε και ο Πλάτωνας τη χαμένη Ατλαντίδα. Και το νησάκι

αυτό υποστηρίζεται ότι εξαφανίστηκε από μια μεγάλη έκρηξη που προκάλεσε

φοβερούς σεισμούς και καπνούς. Κατά τον Πλάτωνα οι καπνοί εκτοξεύονταν στον

ουρανό, 40 χιλιόμετρα ψηλά. Αν ήταν πράγματι έτσι, τότε σίγουρα φαινόταν από τις

ακτές της Ανατολικής και Κεντρικής Μεσογείου. Οι άνθρωποι παρακολουθούσαν

σαστισμένοι τα καμώματα της φύσης, θαρρώντας ότι έβλεπαν τον ίδιο τον Άτλαντα

να κρατά τον ουρανό στους ώμους του.

Όμως ο Αιγύπτιος ιερέας μίλησε για ένα νησί μεγάλο όσο η Λιβύη και η Ασία μαζί,

που βρισκόταν έξω από τις Ηράκλειες Πύλες και όλα αυτά συνέβησαν 9.000

χρόνια πριν από το ταξίδι του Πλάτωνα στην Αίγυπτο. Οι άνθρωποι, όμως, δεν

είχαν ανακαλύψει ολόκληρο τον κόσμο, παρά μόνο λίγα χιλιόμετρα γύρω από τα

παράλια της Μικράς Ασίας. Ίσως ακόμη και οι Ηράκλειες Πύλες να μην

βρίσκονταν στα στενά του Γιβραλτάρ, αλλά να ήταν απλώς ένα στενό πέρασμα στο

Αιγαίο, προς τον «έξω κόσμο». Πράγματι είχαν σχηματιστεί στενά περάσματα γης

γύρω από τη Θήρα, ύστερα από τις απανωτές εκρήξεις του ηφαιστείου. Επίσης δεν

έχει διευκρινιστεί αν ο Πλάτωνας έγραφε ότι το νησί ήταν «μείζον» = μεγαλύτερο

από την Ασία και τη Λιβύη ή «μέσον» = ανάμεσα στη Λιβύη και τη Ασία. Αν η

πραγματική λέξη είναι «Μέσον» τότε η Ατλαντίδα ήταν κάπου ανάμεσα στην Ασία

και τη Λιβύη, άρα οδηγούμαστε και πάλι στη Θήρα.

Τέλος, όσον αφορά τη χρονική διαφορά ανάμεσα στον Πλάτωνα (9.000 χρόνια

πριν) και τη μεγάλη Μινωική έκρηξη (1600-1500 π.Χ.), αξίζει να σημειώσουμε ότι

στην αρχαία Αίγυπτο επικρατούσε διαφορετικό ημερολογιακό σύστημα από εκείνο

των Ελλήνων, καθώς οι Αιγύπτιοι προσέθεταν ένα επιπλέον μηδενικό. Σύμφωνα

λοιπόν με τους αστρολογικούς υπολογισμούς του Πλάτωνα, η καταστροφή της

Ατλαντίδας είχε συμβεί μόλις 900 χρόνια πριν. Ο Πλάτωνας έζησε το 300 π.Χ., και

αν όλα αυτά συνέβησαν 900 χρόνια νωρίτερα, τότε οι ιστορικές αναδρομές

καταλήγουν ούτε λίγο ούτε πολύ στα χρόνια της μεγάλης έκρηξης του ηφαιστείου

της Θήρας. Ακόμη, σύμφωνα με τον Έλληνα ηφαιστειολόγο Δ. Γαλανόπουλο, λίγο

πριν από τη μεγάλη έκρηξη, η Θήρα είχε κυκλικές ζώνες γης που ενώνονταν

μεταξύ τους με στενές διώρυγες. Εξ άλλου, το γεγονός ότι δεν βρέθηκε κανένα

ζωντανό αποτύπωμα στις ανασκαφές του Ακρωτηρίου, μαρτυρά ότι οι κάτοικοι της

Θήρας είχαν φροντίσει έγκαιρα να τραπούν σε φυγή, προς αναζήτηση νέας

πατρίδας.

Το μυστήριο της χαμένης Ατλαντίδας είναι απλώς ένας μύθος, με αμέτρητα

αναπάντητα ερωτήματα. Πιθανότατα να μην υπήρξε ποτέ αυτή η χώρα. Παρόλα

αυτά, η θεωρία για την ηφαιστειακή καταστροφή της Σαντορίνης εξακολουθεί να

βασίζεται σε πραγματικές πηγές που θυμίζουν τον «Πλατωνικό Λόγο».

Νερό και γεωργία

Χρήση του νερού στη γεωργία. Ο κύριος ρόλος του νερού στην οικονομία τόσο σε

τοπικό όσο και σε εθνικό επίπεδο αφορά τη χρήση του στη γεωργία. Η χρήση του

νερού στην άρδευση επιτρέπει την καλλιέργεια προϊόντων για οικιακή χρήση, την

εξαγωγή, επεξεργασία και μεταποίηση γεωργικών προϊόντων, που βεβαίως ενισχύουν

την εθνική οικονομία και δημιουργούν πολλές θέσεις εργασίας. Ο αγροτικός και

δευτερευόντως ο κτηνοτροφικός τομέας και οι υδατοκαλλιέργειες απορροφούν το 30-

87% των ποσοτήτων νερού, που καταναλώνονται για την καλλιέργεια προϊόντων, που

προορίζονται για οικιακή χρήση, προμήθεια της αγοράς, εξαγωγές και μεταποίηση.

Από την άλλη πλευρά, όμως, ο αγροτικός τομέας ευθύνεται για την υποβάθμιση των

επιφανειακών και υπόγειων νερών σε πολλές περιοχές. Εάν τα λιπάσματα και τα

φυτοφάρμακα δεν απορροφηθούν από τις καλλιέργειες ή δεν απομακρυνθούν κατά τη

συγκομιδή, τα πλεονάζοντα νιτρικά άλατα, αλλά και άλλες επικίνδυνες χημικές

ουσίες παρασύρονται στα υπόγεια και επιφανειακά νερά, ρυπαίνοντας και

υποβαθμίζοντάς τα. Σύμφωνα με Έκθεση του Ευρωπαϊκού Οργανισμού

Περιβάλλοντος (2003) «ίσως χρειαστεί μεγάλο χρονικό διάστημα, έως ότου οι

αλλαγές στις γεωργικές πρακτικές αρχίσουν να αντικατοπτρίζονται στην ποιότητα

των υπόγειων υδάτων. Καθώς η ηλικία των υπόγειων υδάτων κυμαίνεται από

δεκαετίες έως χιλιετίες (παρότι τα υπόγεια νερά που χρησιμοποιούνται για πόσιμο

νερό έχουν μέσο όρο ηλικίας 40 ετών), οι τρέχουσες πρακτικές αφήνουν ουσιαστικά

μια κληρονομιά ρύπανσης των υπόγειων υδάτων για τις επόμενες γενιές».

Νερό και βιομηχανία

Σε παγκόσμιο επίπεδο, το νερό που χρησιμοποιείται στην βιομηχανία αντιστοιχεί

περίπου στο 20% της κατανάλωσης γλυκού νερού. Από αυτή την ποσότητα νερού, το

57-69%χρησιμοποιείται για την παραγωγή ενέργειας, κυρίως, ηλεκτρικής, δεδομένου

ότι η παραγωγή ηλεκτρισμού είναι ο σημαντικότερος χρήστης νερού στη βιομηχανία,

συμπεριλαμβανομένων και των συστημάτων ψύξης, το 30-40% σε βιομηχανικές

διαδικασίες, ενώ 0,5-3% καταναλώνεται σε ατμοηλεκτρικούς σταθμούς. Σημαντικοί

βιομηχανικοί καταναλωτές νερού είναι, επίσης, οι χημικές και πετρελαϊκές

εγκαταστάσεις, η μεταλλουργία (σιδηρούχα και μη σιδηρούχα), η βιομηχανία

κατασκευής μηχανημάτων, καθώς και αυτή του χαρτοπολτού και χαρτιού. Στην

Ελλάδα, ο τομέας αυτός καταναλώνει μόλις το 3% της συνολικής ποσότητας νερού,

καθώς η χώρα δεν διαθέτει μεγάλης έκτασης βαριά βιομηχανία. Η ανακύκλωση

προϊόντων, η μείωση της κατανάλωσης επικίνδυνων χημικών και η αντικατάστασή

τους από “πράσινα” χημικά και διαδικασίες, καθώς και κλειστά συστήματα

καθαρισμού και επαναχρησιμοποίησης του νερού συμβάλλουν σημαντικά στον

περιορισμό της σπατάλης νερού σε βιομηχανικό επίπεδο.

Παρά το μικρό, σχετικά, ποσοστό κατανάλωσης νερού στην ελληνική βιομηχανία

υπάρχουν ακόμα σημαντικά περιθώρια μείωσης της σπατάλης, που θα επιδράσει

ευεργετικά τόσο στην προστασία του περιβάλλοντος όσο και στην μείωση των

σχετικών δαπανών της βιομηχανίας. Για παράδειγμα, μια βιομηχανία χαρτιού

συσκευασίας, που χρησιμοποιεί ως πρώτη ύλη χαρτιά από προγράμματα

ανακύκλωσης επένδυσε πρόσφατα σε αλλαγές στο σύστημα ατμού που

χρησιμοποιείται για το στέγνωμα του χαρτοπολτού και κατάφερε να μειώσει την

κατανάλωση ενέργειας κατά 40%, καθώς και τη σπατάλη νερού (με τη μορφή ατμού).

Σημαντικά βήματα έχουν γίνει, επίσης, τα τελευταία χρόνια ως προς τη μείωση της

μεγάλης κατανάλωσης νερού, που απαιτείται για την παραγωγή χαρτιού /

χαρτοπολτού με την εφαρμογή κλειστών συστημάτων και επαναχρησιμοποίησης -

ανακύκλωσης του νερού.

Ρύπανση του νερού

Με τον όρο ρύπανση υδάτων εννοούμε την οποιαδήποτε ανεπιθύμητη αλλαγή στα

φυσικά, χημικά και βιολογικά χαρακτηριστικά του νερού των θαλασσών, λιμνών ή

ποταμών, η οποία είναι ή μπορεί υπό προϋποθέσεις να γίνει ζημιογόνος για τον

άνθρωπο, τους υπόλοιπους φυτικούς και ζωϊκούς οργανισμούς αλλά και τις

βιομηχανικές διαδικασίες και τις συνθήκες ζωής. Πως δημιουργείται η ρύπανση των

υδάτων ;

Η ρύπανση των υδάτων δημιουργείται με την απελευθέρωση σε λίμνες, ποτάμια και

θάλασσες ουσιών οι οποίες είτε διαλύονται, είτε κατακάθονται στον πυθμένα. Οι

ρύποι αυτοί είναι πάρα πολύ και αυτό γιατί στο υδάτινο ορίζοντα καταλήγουν και οι

ρύποι από την ρύπανση της ατμόσφαιρας και του εδάφους μέσω των βροχών και της

απορροής.

Με την απελευθέρωση στο νερό ενέργειας υπό την μορφή θερμότητας ή

ραδιενέργειας δημιουργείται η θερμική ρύπανση των υδάτων η οποία προκαλεί άνοδο

στην θερμοκρασία του νερού. Ρύπανση των υδάτων είναι δυνατόν να δημιουργηθεί

από μικροοργανισμούς των οικιακών αποβλήτων, από οργανικές ουσίες όπως το

πετρέλαιο και τα προϊόντα του και από τοξικά μέταλλα.

Ο άνθρωπος απαιτεί πόσιμο γλυκό νερό για να επιβιώσει, γι` αυτό και σε όλη την

περίοδο της εξέλιξης του ζούσε κοντά σε ποταμούς και λίμνες. Το νερό σαν τροφή

και σαν πρώτη ύλη είναι τόσο στενά δεμένο με τη ζωή, ώστε να μπορεί να περιγράψει

την ανθρώπινη πολιτιστική εξέλιξη.

Η βιομηχανική ανάπτυξη άρχισε με όλο και μεγαλύτερη απαίτηση για ενέργεια, πηγή

της οποίας υπήρξε και το νερό. Βιομηχανικές διεργασίες, όπως η ψύξη και η πλύση,

απαιτούσαν συνεχώς μεγαλύτερες ποσότητες νερού, ενώ ο αυξανόμενος πληθυσμός,

ιδιαίτερα στις μεγάλες πόλεις, χρειαζόταν άφθονο, καθαρό και υγιεινό νερό. Η

βιομηχανική χρήση του νερού για ψύξη καταλήγει στη θερμική ρύπανση του νερού.

Κατά τη θερμική ρύπανση, μειώνεται το διαλυμένο οξυγόνο στο νερό, αυξάνεται η

τοξικότητα των χημικών ρυπαντών, επιταχύνεται ο ρυθμός των φυσιολογικών

λειτουργιών στους οργανισμούς και συχνά καταλήγουν στο θάνατο.

Σοβαρότερη, όμως υπήρξε η χημική ρύπανση του νερού από βιομηχανικά απόβλητα,

αστικά λύματα και γεωργικές απορροές. Και από τότε, ζούμε στην εποχή του

αλλοιωμένου, ρυπασμένου περιβάλλοντος.

Αστικά λύματα – Παθογενείς μολύνσεις

Δραστηριότητες που εμπλουτίζουν ή ρυπαίνουν υδάτινους αποδέκτες, είναι οι

απορρίψεις που αφορούν ανθρώπινες χρήσεις. Τα ακάθαρτα νερά χαρακτηρίζονται

από τη μεγάλη τους περιεκτικότητα σε οργανικά συστατικά και συνήθως

αποχετεύονται σε θαλάσσιους, λιμναίους ή ποτάμιους αποδέκτες ή και

απορροφητικούς βόθρους, ρυπαίνοντας έτσι και τα υπόγεια νερά.

Στη χώρα μας, οι απορροφητικοί βόθροι που εξακολουθούν να χρησιμοποιούνται σε

μεγάλο ποσοστό, αποτελούν το χειρότερο μέσο διάθεσης των ακάθαρτων νερών,

αφού ρυπαίνουν το φυσικό αποδέκτη, το έδαφος και τα υπόγεια νερά.

Οι αστικές αυτές απορρίψεις με το μικροβιακό τους φορτίο προξενούν διάφορες

μολύνσεις. Συγκεκριμένα, ορισμένα βακτήρια προξενούν τυφοειδή πυρετό,

δυσεντερία, γαστρεντερίτιδα και χολέρα. Ιοί στο νερό και ορισμένα στελέχη τους

προκαλούν πολυομελίτιδα και ηπατίτιδα, ενώ αυγά και νύμφες μερικών παρασίτων

(ασκαρίδα κ.ά.) βρίσκονται πολλές φορές στα ακάθαρτα νερά, προκαλώντας άλλες

ασθένειες. Οι τύποι των παθογόνων αυτών μικροοργανισμών βρίσκονται σε αστικά

και κτηνοτροφικά λύματα.

Τα παθογενή μικρόβια και οι ιοί βρίσκουν συνήθως αφιλόξενο περιβάλλον στο

θαλασσινό νερό και γρήγορα αδρανοποιούνται.

Μολύνσεις, όμως, αλλά ραδιενεργές, προκαλούνται στα νερά από ατυχήματα ή

βλάβες στους πυρηνικούς σταθμούς και από πυρηνικές δοκιμές ή εκρήξεις.

Αγροτική ρύπανση

Η ρύπανση που προκαλείται στα νερά από τις γεωργικές δραστηριότητες αφορά τη

ρύπανση από τα λιπάσματα που έχει σχέση με τον ευτροφισμό των νερών, καθώς και

τη ρύπανση φυτοφαρμάκων. Η ρύπανση αυτή φτάνει στα επιφανειακά νερά μέσω της

επιφανειακής απορροής με τα νερά της βροχής, ή με την επικοινωνία με τα υπόγεια

νερά που εν τω μεταξύ έχουν ρυπανθεί από τη στράγγιση των νερών άρδευσης των

αγρών.

Βιομηχανική ρύπανση

Αποτελούν τις υγρές βιομηχανικές απορροές (νερό ή παραπροϊόντα) που σχετίζονται

με την παραγωγική διαδικασία της βιομηχανίας. Η βιομηχανική ρύπανση που

επιβαρύνει τα νερά της Ελλάδας:

Οργανική, με επιπτώσεις στην κατανάλωση οξυγόνου των νερών, όπως από

τις βιομηχανίες τροφίμων που είναι ανεπτυγμένες στην Ελλάδα (βιομηχανίες

παστερίωσης γάλατος, σφαγεία).

Ρύπανση με θρεπτικά, με επιπτώσεις την εμφάνιση ευτροφισμού στα νερά

όπως από βιομηχανίες λιπασμάτων ή βιομηχανίες επίσης.

Ρύπανση με βαρέα μέταλλα, όπως από χημικές βιομηχανίες και βυρσοδεψεία.

Θερμική ρύπανση από νερά ψύξης. Η μορφή αυτή ρύπανσης είναι

περιορισμένη στην Ελλάδα.

Ευτροφισμός

Ο ευτροφισμός παρουσιάζεται σε λίμνες ή σε κλειστούς αβαθείς κόλπους κάτω από

ορισμένες συνθήκες. Το αποτέλεσμα είναι να μεταβάλλεται η πανίδα και η χλωρίδα

των νερών, η θέα τους να είναι ιδιαίτερα αντιαισθητική και, λόγω της πράσινης

γλοιώδους επιφάνειας, να δυσκολεύεται η αλιεία. Επακόλουθο του ευτροφισμού είναι

η προοδευτική επιδείνωση της ποιότητας του νερού, η μείωση της αισθητικής του

αξίας, οι περιορισμένες δυνατότητες για ψυχαγωγία και σπορ.

Ρύπανση και ευτροφισμός δεν είναι το ίδιο πράγμα. Μία περιοχή μπορεί να είναι

ρυπασμένη χωρίς να έχει γίνει ευτροφική. Για παράδειγμα, ρύπανση μπορεί να

προξενηθεί από βιομηχανικά τοξικά απόβλητα που αναστέλλουν τις διαδικασίες της

φωτοσύνθεσης. Οπωσδήποτε, όμως, ο ευτροφισμός μπορεί να οδηγήσει και σε

ρύπανση, προξενώντας έλλειψη οξυγόνου στο νερό, μαζική ανάπτυξη φυκιών κ.ά.

Ιδιαίτερα περιβαλλοντικά προβλήματα

Λιγότερο συχνές στον ελληνικό θαλάσσιο χώρο είναι οι γνωστές διεθνώς “κόκκινες

παλίρροιες”, που είναι αποτέλεσμα της εκρηκτικής παραγωγής ορισμένων

φυτοπλακτογονικών οργανισμών. Συχνά, τέτοια φαινόμενα απαιτούν νηνεμία,

ηλιοφάνεια, αυξημένη θερμοκρασία στο νερό και κυρίως αυξημένα επίπεδα

θρεπτικών ουσιών.

Ρύπανση από πετρελαιοειδή

Τα πετρελαιοειδή έχουν την ιδιότητα να διασπείρονται και να εξαπλώνονται σε

τεράστιες εκτάσεις, επειδή σχηματίζουν μονομοριακές στρώσεις. Έτσι, καλύπτοντας

την επιφάνεια του νερού, εμποδίζουν την ανταλλαγή των αερίων μεταξύ αέρα και

νερού και βλάπτουν τους υδρόβιους οργανισμούς. Ακόμη, το πετρέλαιο επιδρά στις

τροφικές αλυσίδες, ρυπαίνει τις πηγές τροφής που βρίσκονται στην αρχή της

τροφικής αλυσίδας, εμποδίζει την αναπαραγωγή της θαλάσσιας ζωής και μειώνει την

φυσική αντίσταση των οργανισμών. Ωστόσο, πολλά βακτήρια που ζουν στο

πετρέλαιο, έχουν την ικανότητα να το διασπούν, εξυγιαίνοντας έτσι τις ρυπασμένες

περιοχές. Το πετρέλαιο διασπάται επίσης από την κίνηση του κυματισμού και της

παλίρροιας.

Τοξικές χημικές ουσίες

Τοξικές χημικές ουσίες για τα υδάτινα οικοσυστήματα είναι τα βαριά μέταλλα,

δηλαδή

ο σίδηρος (Fe), το χρώμιο (Gr), ο μόλυβδος (Pb), ο υδράργυρος (Hg), το κάδμιο (Cd),

ο ψευδάργυρος (Zn), το μαγγάνιο (Mn), ο χαλκός (Cu), το νικέλιο (Ni), το αρσενικό

(As) κ.ά.

Ακόμη, φυτοφάρμακα, παρασιτοκτόνα, ζιζανιοκτόνα και οξέα πάνω από ένα όριο,

προκαλούν δηλητηριάσεις, ανάσχεση της ανάπτυξης και της φωτοσύνθεσης,

εκλεκτική συσσώρευση και απορρόφηση σε ορισμένα είδη. Ρυπάνσεις από

παρασιτοκτόνα και ζιζανιοκτόνα προέρχονται από τα απόνερα των βιομηχανιών

παραγωγής τους, από υφαντουργεία, από βιομηχανίες επεξεργασίας τροφών και από

γεωργικές χρήσεις.

Η ρύπανση από βαριά μέταλλα στα ελληνικά υδάτινα οικοσυστήματα είναι σχετικά

χαμηλή και σε παραπλήσια επίπεδα με εκείνα που δίνονται διεθνώς για περιοχές με

σχετικά μικρή ρύπανση.

Όξινη βροχή

Το φαινόμενο της όξινης βροχής παρουσιάζεται όταν το νερό της βροχής έχει πολύ

αυξημένες όξινες ιδιότητες, δηλαδή pH 5 ή και μικρότερο, λόγω οξέων τα οποία

βρίσκονται στην ατμόσφαιρα. Πως δημιουργείται ;

Το διοξείδιο του θείου και του αζώτου, τα οποία εκλύονται στην ατμόσφαιρα από

κάποια χημικά σκευάσματα, οξειδώνονται σε τριοξείδια, τα οποία στην συνέχεια με

την παρουσία της υγρασίας της ατμόσφαιρας μετατρέπονται σε θεϊκό και νιτρικό οξύ.

Τα οξέα αυτά είναι δυνατόν να μεταφερθούν από τους ανέμους σε μεγάλες

αποστάσεις και να πέσουν στην Γη υπό την μορφή όξινης βροχής.

Επιπτώσεις της όξινης βροχής

Το φαινόμενο αυτό έχει πάρει μεγάλες διαστάσεις στην Κεντρική Ευρώπη και στις

Σκανδιναβικές χώρες, στις οποίες ολόκληρες λίμνες έχουν νεκρωθεί από την όξινη

βροχή. Ακόμα η όξινη βροχή προκαλεί σοβαρά προβλήματα στους φυτικούς

οργανισμούς ,στις καλλιέργειες αλλά και στους ζωικούς οργανισμούς, κυρίως των

λιμνών.

Η δράση της όξινης βροχής στα φυτά και τα δένδρα μπορεί να είναι άμεση,

επιδρώντας δηλαδή στο υπέργειο τμήμα του φυτού και προκαλώντας την καταστροφή

του, είναι όμως δυνατόν να επιδρά και έμμεσα περνώντας στο ριζικό σύστημα του

φυτού μέσω του εδάφους.

Προβλήματα στη διαχείριση του νερού

Η έλλειψη, καθώς και η κακή ποιότητα νερού συνεχίζουν να αποτελούν ένα από τα

μεγαλύτερα προβλήματα της εποχής μας.

• Πάνω από 6.000 παιδιά πεθαίνουν καθημερινά από ασθένειες που σχετίζονται με

την έλλειψη ή την κακή ποιότητα του νερού.

• 1,2 δισεκατομμύρια άνθρωποι, δηλαδή σχεδόν ο ένας στους πέντε κατοίκους, δεν

έχουν καθαρό νερό να πιουν.

• Κάθε στιγμή τα μισά κρεβάτια των νοσοκομείων καταλαμβάνονται από ασθενείς,

που υποφέρουν από ασθένειες που σχετίζονται με το νερό.

• Στην Κίνα, Ινδία και Ινδονησία, εξαιτίας των ασθενειών διάρροιας πεθαίνει

διπλάσιος αριθμός ανθρώπων σε σχέση με αυτούς από AIDS.

• Με τη συνέχιση των σημερινών τάσεων, μέσα στα επόμενα είκοσι χρόνια

αναμένεται ότι οι μισοί περίπου άνθρωποι (3,5 δισεκατομμύρια) θα ζουν σε χώρες,

που αντιμετωπίζουν προβλήματα με το νερό.

• Πολλοί άνθρωποι, κυρίως γυναίκες, στην Αφρική και αλλού πρέπει να περπατάνε

πολλές ώρες κάθε μέρα για να κουβαλήσουν το νερό που πίνουν.

• Σύμφωνα με την Έκθεση των Ηνωμένων Εθνών «Νερό για τη Ζωή, Νερό για τους

Ανθρώπους» (2003), οι 263 διεθνείς διασυνοριακές λεκάνες απορροής, που

καλύπτουν το 45 % της επιφάνειας της ξηράς κι επηρεάζουν το 40% του παγκόσμιου

πληθυσμού σε 145 κράτη μπορεί να αποτελέσουν αιτία συγκρούσεων για το νερό.

Στις περισσότερες περιοχές υπάρχει ακόμα αρκετό νερό για να καλύψει τις ανάγκες

όλων, δεν γίνεται, όμως, σωστή χρήση και διαχείριση του υπάρχοντος νερού. Συχνά,

μεγάλες ποσότητες νερού δεσμεύονται σε υδροβόρες καλλιέργειες ειδών που

προορίζονται για εξαγωγή. Ιδιαίτερα στις χώρες, όπου η ζήτηση αυξάνει με ρυθμό

εξαιρετικά μεγάλο, όπως στις Ηνωμένες Πολιτείες, πολύ νερό σπαταλιέται ή

χρησιμοποιείται αναποτελεσματικά. Και σε περιοχές, όμως, με μικρό ρυθμό

ανάπτυξης, όπως στην Ινδία, η ποσότητα νερού που καταναλώνεται στους ορυζώνες

είναι πολλαπλάσια από αυτή που μπορεί να αναπληρωθεί από τη φύση. Οι απώλειες

σε νερό λόγω διαρροών, παράνομων συνδέσεων και σπατάλης αντιπροσωπεύει σε

κάποιες χώρες το 50% του πόσιμου νερού. Σημαντικό είναι το γεγονός ότι από το

διαθέσιμο γλυκό νερό, περίπου το 70% χρησιμοποιείται αναποτελεσματικά στη

γεωργία, καθώς το 60% αυτού χάνεται λόγω εξάτμισης ή κατείσδυσης στους υπόγει-

ους υδροφορείς. Επιπλέον, το 90% των αποχετευτικών και το 70% των βιομηχανικών

λυμάτων σε ένα μεγάλο αριθμό χωρών – συνήθως των πιο φτωχών - καταλήγουν στο

περιβάλλον χωρίς επεξεργασία, επιβαρύνοντας με τον τρόπο αυτό τα αποθέματα

γλυκού νερού και προκαλώντας προβλήματα στην υγεία των ανθρώπων. Η

υποβάθμιση των υγροτόπων ως αποτέλεσμα μόλυνσης και ρύπανσης των νερών,

επέκτασης των γεωργικών, τουριστικών και αστικών δραστηριοτήτων είναι από τις

κύριες αιτίες της ραγδαίας μείωσης της βιοποικιλότητας σε παγκόσμιο επίπεδο τις

τελευταίες δεκαετίες. Ενώ ο ρυθμός απώλειας ειδών ήταν της τάξης του ενός έως

τριών ειδών το χρόνο για εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια, τις τελευταίες δεκαετίες

σημειώνονται απώλειες 1000 ειδών το χρόνο.

Η παγκόσμια πρόκληση: βιώσιμη διαχείριση των υδατικών πόρων

Μέχρι πριν από λίγα χρόνια, η διαχείριση των υδατικών πόρων ήταν τυχαία και

βασιζόταν, συχνά, στο δίκαιο του ισχυρότερου ή στη λογική του “πρώτου χρήστη”. Η

ιδιοκτησία, όμως, των πηγών νερού είναι “πολύ πιο πολύπλοκη υπόθεση σε σχέση με

την ιδιοκτησία πάνω στη γη”, όπως διαπιστώνει και η έκθεση της Παγκόσμιας

Τράπεζας “ Βιώσιμη Ανάπτυξη σε ένα δυναμικό κόσμο” (2003). Φυσικές

αποστάσεις, διαφορετικό θεσμικό και διοικητικό καθεστώς, εμπλοκή κρατών,

περιφερειών, μειονοτήτων και αλληλοσυγκρουόμενων δραστηριοτήτων καθιστούν

εξαιρετικά δύσκολη μια συμφωνία για κοινή διαχείριση των νερών, με τρόπο μάλιστα

που να ικανοποιεί όχι μόνο τις ανθρώπινες και οικονομικές ανάγκες αλλά και αυτές

των οικοσυστημάτων. Εξάλλου, η εξασφάλιση συμφωνιών για παροχή σταθερών

ποσοτήτων νερού στις διάφορες πλευρές, ελάχιστη σημασία έχει αν η ποιότητα του

νερού υποβαθμίζεται. Η πολυπλοκότητα των υδρολογικών συστημάτων και οι

“απρόβλεπτες” συχνά συμπεριφορές του κλίματος δημιουργούν επιπλέον

προβλήματα στην έννοια της “ιδιοκτησίας” των υδατικών πόρων. Για το λόγο αυτό,

τα δικαιώματα “ιδιοκτησίας’ στο νερό ενεργοποιούνται, συνήθως, σε καταστάσεις

έλλειψης νερού ή λειψυδρίας. Είναι χαρακτηριστικό, πάντως, ότι σε ορισμένες

περιοχές της υπο-Σαχάριας Αφρικής, τα δικαιώματα στη γη είναι λιγότερο σημαντικά

από τα δικαιώματα στη χρήση νερού. Έτσι το δικαίωμα καλλιέργειας μιας περιοχής

μπορεί να ανήκει σε ολόκληρη την κοινότητα, αλλά το δικαίωμα στο νερό είναι

περιορισμένο. Έλεγχος πάνω στο νερό σημαίνει με αυτό τον τρόπο και έλεγχο πάνω

στην γη, ακριβώς δηλαδή το αντίθετο από αυτό που ισχύει στην Αμερική και στην

Ευρώπη. Ο ανταγωνισμός για το νερό έχει, συνήθως, δύο όψεις:

- πρόσβαση σε φτηνό νερό, κάτι που συνδέεται συνήθως με τη χρήση του σε

γεωργικές δραστηριότητες, τουριστικές ή αστικές δραστηριότητες, ανεξάρτητα αν

αυτό γίνεται σε βάρος άλλων αναγκών, όπως η διατήρηση των υδατικών συστημάτων

σε καλή κατάσταση ή η κάλυψη τοπικών αναγκών

- δικαίωμα στο νερό, κάτι που συνδέεται είτε με την αδυναμία φτωχών κοινωνικών

ομάδων να έχουν πρόσβαση σε καλής ποιότητας πόσιμο νερό ή νερό για την κάλυψη

βασικών αναγκών τους (υγιεινής και καθαριότητας), είτε με τη σύγκρουση χρήσεων

μεταξύ διαφορετικών χρηστών, όταν πλέον έχουν ξεπεραστεί οι αντοχές των

υδατικών συστημάτων και το νερό δεν επαρκεί για όλες τις χρήσεις.

Επαναχρησιμοποίηση –ανακύκλωση νερού

Αν σκεφτούμε τον κύκλο του νερού στη φύση, εύκολα συνειδητοποιούμε ότι το ίδιο

νερό χρησιμοποιείται ξανά και ξανά, εδώ και αιώνες! Μέσα από διαφορετικές

λειτουργίες και χρήσεις, μέσα από διαδοχικά στάδια για διαφορετικές χρονικές

εποχές και σε διαφορετικές γεωγραφικές περιοχές της γης, το νερό επαναλαμβάνει

την ίδια πορεία. Είναι η ίδια ποσότητα νερού, η οποία αποθηκεύεται στα επιφανειακά

και υπόγεια νερά, κυκλοφορεί στην ατμόσφαιρα, δεσμεύεται από τα φυτά,

χρησιμοποιείται στη γεωργία, εκμεταλλεύεται από τη βιομηχανία, διανέμεται στα

δίκτυα ύδρευσης, καταναλώνεται από τα ζώα και τον άνθρωπο... Όλη αυτή η

διαδικασία, θα μπορούσαμε να πούμε ότι αποτελεί την φυσική ανακύκλωση ή

επαναχρησιμοποίηση του νερού! Κι όμως, όπως στη φύση, έτσι και στην καθημερινή

μας ζωή, θα μπορούσαμε να ξαναχρησιμοποιούμε ορισμένες ποσότητες νερού! Είτε

απευθείας είτε αφού το επεξεργαστούμε... Κι έτσι, να εμπλουτίσουμε τα φυσικά

αποθέματα νερού, αφού η ποσότητα, αλλά και η ποιότητά τους, όπως είδαμε

απειλούνται από πολλούς παράγοντες!

Η μεγαλύτερη ποσότητα νερού, που δεσμεύεται από τη βιομηχανία χρησιμοποιείται

για την ψύξη των διαφόρων υλικών. Το νερό αυτό, συνήθως, δε ρυπαίνεται και

μπορεί να ανακυκλωθεί, για να χρησιμοποιηθεί ξανά. Αλλά και όταν ρυπαίνεται,

μπορεί να ξαναχρησιμοποιηθεί μετά από βιολογικό καθαρισμό. Βιολογικούς

καθαρισμούς έχουμε, βέβαια, όχι μόνο στις βιομηχανίες, αλλά και στις πόλεις, όπου

επεξεργάζονται τα οικιακά λύματα. Στο Βέλγιο επεξεργάζονται και ανακυκλώνουν το

38% των χρησιμοποιημένων νερών και το μεταφέρουν για βιομηχανικές

δραστηριότητες. Στη Γαλλία ανακυκλώνουν τα χρησιμοποιημένα νερά της ευρύτερης

περιοχής του Παρισιού και τα διοχετεύουν για άρδευση στις καλλιέργειες των γύρω

περιοχών. Στην Ισπανία επεξεργάζονται χρησιμοποιημένα νερά και τα μεταφέρουν

για πότισμα γηπέδων γκολφ, άρδευση καλλιεργειών κι ενίσχυση των υπόγειων νερών

σε παραλιακές περιοχές. Στην Ολλανδία χρησιμοποιούν ανακυκλωμένο νερό στην

πυρόσβεση. Στην Αυστρία επεξεργάζονται και χρησιμοποιούν ανακυκλωμένο νερό

στις χαρτοβιομηχανίες και τις βιομηχανίες ζάχαρης. Στην Πορτογαλία

επεξεργάζονται χρησιμοποιημένα νερά, τα οποία φτάνουν τα 580 εκατομμύρια

κυβικά μέτρα. Σε χρονιές με μικρή ποσότητα βροχοπτώσεων, αυτά τα νερά

αποτελούν το 10% των νερών που χρησιμοποιούνται για άρδευση. Στη Νότια

Ευρώπη, λόγω της αλλαγής κλίματος και των λίγων βροχοπτώσεων, σκέφτονται όλο

και περισσότερο τη λύση της ανακύκλωσης του νερού.

Εξοικονόμηση νερού στο σπίτι

Η οικιακή χρήση νερού δεν αποτελεί τη κυριότερη μορφή κατανάλωσης, σε σχέση με

τη γεωργία και την βιομηχανία. Ωστόσο, η προσπάθεια εξοικονόμησης νερού στο

σπίτι αποτελεί το πιο σημαντικό βήμα για τη διαμόρφωση μιας νέας στάσης απέναντι

στη χρήση του νερού. Παραδείγματα από το εξωτερικό, μας δείχνουν ότι με το

συνδυασμό νέων τεχνολογιών και με μικρές αλλαγές στην καθημερινή χρήση του

νερού, μπορεί να επιτευχθεί σημαντική μείωση στην κατανάλωση νερού. Σε πολλές

ευρωπαϊκές χώρες, η οικιακή χρήση νερού έχει μειωθεί σημαντικά από το 1985, λόγω

της μεγαλύτερης ευαισθητοποίησης των πολιτών, αλλά και λόγω των σχετικών

φόρων που επιβλήθηκαν. Στο διάστημα αυτό παρατηρείται μείωση των διαρροών,

μείωση του ποτίσματος κήπων, αλλά και αντικατάσταση συσκευών με καινούριες

που εξοικονομούν νερό. Στην Σαραγόσα της Ισπανίας, μέσα σε ένα χρόνο, η οικιακή

χρήση μειώθηκε κατά 5.6%, με αποτέλεσμα να εξοικονομηθούν 1.176 εκατομμύρια

λίτρα νερού.

Μια βρύση, που στάζει μπορεί να σπαταλήσει περίπου 90 λίτρα νερού την εβδομάδα.

Σε μηνιαία βάση σπαταλούνται 360 λίτρα και σε ετήσια βάση 4.700 λίτρα νερού. Στο

παλαιό σύστημα τουαλετών, καταναλώνονται περίπου 9 λίτρα νερού κάθε φορά που

χρησιμοποιείται το καζανάκι. Η τοποθέτηση συστήματος με διπλή ροή εξοικονομεί

περίπου 3 λίτρα σε κάθε χρήση. Κάθε άτομο χρησιμοποιεί το καζανάκι περίπου 4

φορές την ημέρα. Άρα για τη μέση οικογένεια οι χρήσεις υπολογίζονται ίσες με 480

λίτρα σε μηνιαία βάση, και 5840 λίτρα σε ετήσια. Επομένως, εξοικονομούνται

περίπου 28.800 λίτρα νερού το μήνα. Μια τρεχούμενη βρύση καταναλώνει 15 λίτρα

νερού ανά λεπτό. Εάν το βούρτσισμα των δοντιών διαρκεί 2 λεπτά κάθε φορά και

γίνεται δύο φορές την ημέρα από τέσσερις ανθρώπους, η κατανάλωση νερού

υπολογίζεται ίση με 7,2 κυβικά μέτρα μηνιαίως και με 87,6 κυβικά μέτρα ετησίως.

Εάν χρησιμοποιείται ένα ποτήρι νερό, το οποίο περιέχει περίπου 0,5 λίτρα,

καταναλώνονται περίπου 0,12 κυβικά μέτρα σε μηνιαία βάση και 1,46 κυβικά μέτρα

σε ετήσια βάση από όλη την οικογένεια. Παρατηρούμε ότι εξοικονομούνται 7,08

κυβικά μέτρα νερού το μήνα. Εάν κατά το πλύσιμο των χεριών και του προσώπου, η

βρύση τρέχει για 2 λεπτά, τότε η κατανάλωση φτάνει τα 30 λίτρα για κάθε άτομο και

τα 120 λίτρα για τη μέση οικογένεια σε ημερήσια βάση. Σε μηνιαία βάση, η

κατανάλωση αγγίζει τα 3,6 κυβικά μέτρα και σε ετήσια τα 43,8 κυβικά μέτρα νερού.

Εάν κάθε φορά χρησιμοποιείται ο νιπτήρας ή μια μικρή λεκάνη, εξοικονομούνται

τουλάχιστον 5 λίτρα νερό, τα οποία φτάνουν τα 0,6 κυβικά μέτρα το μήνα για όλη την

οικογένεια και 7,3 κυβικά μέτρα σε ετήσια βάση. Με τον τρόπο αυτό

εξοικονομούνται 0,6 κυβικά μέτρα. Για ένα πλήρες λουτρό σε γεμάτη μπανιέρα

καταναλώνονται περίπου 145-150 λίτρα νερό από κάθε άτομο. Επομένως, για την

οικογένεια των τεσσάρων ατόμων η κατανάλωση αγγίζει τα 600 λίτρα τη μέρα, τα 18

κυβικά μέτρα το μήνα και τα 218 κυβικά μέτρα το έτος. Το ντους καταναλώνει κατά

μέσο όρο 6 λίτρα νερού το λεπτό. Επομένως, η μέση οικογένεια καταναλώνει για

ντους διάρκειας 10 λεπτών, 240 λίτρα νερού την ημέρα. Στη διάρκεια ενός μήνα, η

κατανάλωση υπολογίζεται στα 7,2 κυβικά μέτρα και στη διάρκεια του έτους τα 87,6

κυβικά μέτρα. Από τα παραπάνω προκύπτει ότι αν προτιμάται το ντους από τη

γεμάτη με νερό μπανιέρα, εξοικονομούνται 10,8 κυβικά μέτρα νερό σε μηνιαία βάση.

Οι παραπάνω υπολογισμοί αποτελούν το μέσο όρο, καθώς η ροή του νερού ποικίλει

ανάλογα με το είδος της ντουζιέρας. Προφανώς, σε μια ντουζιέρα πίεσης

καταναλώνεται μεγαλύτερη ποσότητα νερού. Αν γίνεται προσεκτική χρήση του

ντους, καταναλώνεται ακόμα μικρότερη ποσότητα νερού.

Αν κάθε μέλος μιας μέσης οικογένειας των τεσσάρων ατόμων, που πίνει 2 λίτρα

νερού την ημέρα, άφηνε τη βρύση να τρέξει για λίγο, για να έχει δροσερό νερό το

καλοκαίρι, υπολογίζεται ότι η κατανάλωση θα έφτανε τα 8 λίτρα, τα οποία

αντιστοιχούν σε 32 ποτήρια χωρητικότητας, περίπου 0,25 λίτρα. Η ποσότητα του

νερού που σπαταλιέται, υπολογίζεται με βάση την παραδοχή ότι σε μία βρύση με

ρυθμό ροής 15 λίτρα τα λεπτό χρειάζονται 4 δευτερόλεπτα, για να τρέξει το κρύο

νερό. Από τα παραπάνω προκύπτει ότι σε μηνιαία βάση σπαταλούνται 0,96 κυβικά

μέτρα νερού και σε ετήσια βάση 11,68 κυβικά μέτρα. Αυτή η ποσότητα του νερού

εξοικονομείται, διατηρώντας στο ψυγείο μπουκάλια με νερό. Μια βρύση που τρέχει

για 1 λεπτό, χρησιμοποιεί περίπου 10-15 λίτρα νερού, ενώ μία μικρή λεκάνη έχει

χωρητικότητα 5 λίτρα. Εάν τα φρούτα και τα λαχανικά πλένονται σε μία λεκάνη, αντί

κάτω από τρεχούμενο νερό, εξοικονομούνται το λιγότερο 10 λίτρα σε ημερήσια

βάση. Σε μηνιαία βάση, η ποσότητα που εξοικονομείται, ανέρχεται σε 0,3 κυβικά

μέτρα και σε ετήσια βάση σε 3,65 κυβικά μέτρα. Ένα πλυντήριο πιάτων μπορεί να

χρησιμοποιήσει μέχρι 50 λίτρα νερό σε κάθε πλύση. Εάν χρησιμοποιείται από την

τετραμελή οικογένεια μία φορά την ημέρα, η κατανάλωση σε μηνιαία βάση αγγίζει τα

6 κυβικά μέτρα και σε ετήσια τα 18,25 κυβικά μέτρα. Το πλύσιμο των πιάτων με το

χέρι, εάν αυτό διαρκεί 5 λεπτά και η παροχή της βρύσης είναι 15 λίτρα ανά λεπτό και

γίνεται δύο φορές την ημέρα, καταναλώνονται 150 λίτρα ημερησίως και 4,5 κυβικά

μέτρα μηνιαίως. Αν γίνεται σωστή χρήση του πλυντηρίου πιάτων ή πλένονται τα

πιάτα στο χέρι χωρίς, όμως, σπατάλη νερού (π.χ. χρησιμοποιώντας λεκάνη, κλείνετε

τη βρύση όταν δεν τη χρειάζεστε), τότε εξοικονομείται 1,5 κυβικό μέτρο νερού το

μήνα