1

BASINIO BASINI ASTRONOMICON LIBRI (1201 vers)

LIBER PRIMUS

A_1 v.1 Aetherios Orbes, subjectaque templa Deorum,

2 Musa, cane, atque vias semper volventis Olympi ;

3 curribus auratis quae Signa secutus iniquos

4 sol vehat ipse dies ; quae tempora noctibus addat ;

5 quae rapiat rursum tardis adjuncta diebus.

6 Hic age, magne, tuo, Malatesta, canende Poetae,

7 Castalias amplexe Deas, partire laborem

8 hunc mecum : neque enim sine te Parnassia nobis

9 antra patent, Musasque sinit Romanus Apollo.

10 Tu decus Aoniae, tu spes certissima Vatum ;

11 nec cuiquam potui, tibi quam felicius Astra

12 dicere, qui rerum causas, qui Sidera primus

13 cunctorum, et vasti scrutaris semina Mundi.

14 Nec levius fuerit quam condere bella, referre

15 Tellurisque, Undaeque locos, Animaeque, liquentisque

16 Ignis, et immensos Caeli describere tractus,

17 bella virum quamvis jam dudum, et proelia lusi ;

18 nuper ut invicti magnum meditatus honorem

19 Sismundi, et pulsos Tusco bis litore Iberos

20 qui cecini, ac veras juvenili carmine laudes ;

21 mox quoque Trojanas cupiam qui dicere clades,

22 magnanimosque duces Graiorum, actamque sub arma

23 Europam, atque Asiae Sigeo in litore gentem.

24 Interea, tardus quamvis, ad Sidera Caeli

25 accedes, quondam serisque vocabere votis ;

26 cum tamen in numerum Divorum veneris, opta

27 qua tibi parte Poli, qua sit regione manendum ;

28 et mecum Caeli jam nunc discurre per oras

29 aetherias, ventisque favens da vela secundis.

30 Ex Caelo, et Terra moles pulcherrima Mundi

31 constat, et haec inter Naturis ordine clausis.

32 Nam Pater omnipotens cum jam creat unus Olympum,

33 Terrarumque situs, tremulique liquentia Ponti

34 aequora, silvai disclusit corpore Mundum,

35 imposuitque novum Stellis ardentibus Orbem ;

36 quem super haud ulla est nec Terra, nec aequoris Unda,

37 non Ignis fervens, non humidus intepet Aer ;

38 nec supra, aut infra volvuntur corpora rerum ;

39 non dextra rebus fas est, non ire sinistra ;

40 non medio e spatio motus, non ante feruntur,

2

41 non post succedunt ; nec quicquam est corpore nullo ;

42 nec Locus ullus ibi est, nec terminus ullus Inani.

43 Ergo cuncta tenet magnum cum corpore Caelum.

44 Quod Pater ut vidit forma constare rotunda,

45 jussit ut aeterno traherentur Sidera motu,

46 cum nec stare queat revoluti machina Mundi ;

47 nam neque vis Animae, qua pellitur ipsa, quiescit.

48 Hinc intra se se Caeli se mobilis Orbis

49 torquet, et aeternum sua post vestigia fertur ;

50 quod locus extra ipsum nullus, non ulla meandi

51 copia, perpetuum fugiat se se, atque sequatur ;

52 tempore nec quoquam maneant agitata necesse est.

53 Vertit in Occasus Eois magnus ab oris

54 Mundus, et ingenti contorquet Sidera tractu.

55 Quem subter septem contra Pater impulit Ignes,

56 quinque Vagis addens duo Lumina magna, secarent

57 quae Caelum adversum, atque Annos, Mensesque referrent.

58 Orbe quidem summo fallax Saturnius ignis

59 fulsit, et ingenti signavit frigore Caelum.

60 Hunc infra placidi Jovis aurea stella cucurrit ;

61 ignea sanguinei sub quam Mavortis anhelat

62 fulgorem fax crine trahens, bellumque, metumque.

63 Parte fere media Sol aureus omnia cernit ;

64 quem Venus, et proles Cyllenia paene secuti.

65 Hos infra aethereae micuerunt cornua Lunae,

66 tum siccum invasit calor igneus Aethera primum,

67 aera tum calidum non humor ab Aethere longe

68 dispulit, et frigus sicca tellure potitum est,

69 Quam circum gelidae mediam liquor ambiit Undae.

70 Utque movet Caelum Divina Potentia certo

71 ordine, quae media est Tellus immota resedit,

72 quam circum ipse Polis Caelum dedit ire rotatis.

73 Nam Pater in tractus omnes Caelique, Marisque,

74 Tellurisque, Animaeque vias, Ignisque liquentis

75 funditur, et toto se miscet corpore rerum.

76 Terga dedit Mundo Genitor quae verteret Orbi

77 Eoo, occiduas frontem torqueret in oras ;

78 at dextrae partes tardum tenuere Booten,

79 Arcturique domos, magnamque Lycaonis Ursam,

80 Austrinosque situs laevum devolvit in Orbem ;

81 hinc alius Vertex aliusque hinc fixus utrimque,

82 quos dixere Polos, Austro, Boreaeque minantur.

83 His ita monstratis, superest Regione sub una

84 dicere quaque meant quae Signa, plagasque retentant.

85 Lacteus ingenti candore decorus, et auro,

86 nescit utrumque latus medii qui limite Caeli,

87 Fertur in obliquum, clarum Phaetonta relinquens,

88 temperat et totum flammis errantibus Orbem.

89 Inde Orbes alii varias tenduntur in oras ;

90 signifer est alios quorum pulcherrimus ante,

91 Temnia ducta triplex quem fecit utrimque refuso

92 margine Signorum ; media est via Solis iniqui,

93 defectus in qua Solis, Lunaeque patescunt,

94 vel cum tota Soror fraterno opponitur orbi,

95 vel cum Terra jacens inter fratremque sororemque,

96 ipsa negat caecae Titania lumina Lunae

3

97 cum cadit oceano nitidi fax lucida Phoebi,

98 et Luna opposita jam fertur in aethera Terra.

99 Inde Paralleli, Graio quos nomine dicunt,

100 quinque recensendi ; quoroum qui maximus unus

101 et medius fuerit, noctes aequare diebus

102 dicitur : unde illi nomen posuere profectum.

103 Sunt duo, non longis qui frontibus imminuuntur ;

104 alter in Austrinos infert sua terga recessus.

105 Hos inter mediumque sedent duo Signa reposta,

106 quae Tropicos vero dixerunt nomine Grai,

107 majores longe extremis, medioque minores.

108 Parte ab utraque Plagae finem posuere perustae.

109 Inde alii duo sunt, qui verticis ardua summi

110 amplexi capita, sparsi in diversa secantur

111 Inter se extremo in spatio, summosque recidant

112 quinque Parallelos dirimentes partibus aequis

113 quatuor, atque secant animalia magna gerentem

114 signiferum tali ratione, ut permeat alter

115 Phrixeam pecudem, justaeque examina Librae ;

116 alter et Aegoceron, et magni brachia Cancri.

117 Sunt duo praeterea, quos nos aequaliter omni

118 parte licet nobis terra comprendere iniqua,

119 quique secat mediumque diem, Caelumque profundum

120 dividit, alter is est qui terminat omnia visus.

121 Quinque Plagas Caelo posuit Natura creatrix,

122 quarum quae media est aeterno incanduit igni ;

123 at magno extremae riguerunt frigore Zonae.

124 Temperiem mediae duplici regione benignam

125 excepere duae ; mediam quas inter et ambas

126 dicimus extremas Caeli devexa profundi

127 cingula bina hominum generi concessa Deorum

128 munere ; de medio quae cum traxere calorem,

129 frigus ab extremis, gemina de parte profunda

130 temperies geminis infertur ab Aethere Terris.

131 Atque haec culta quidem latera, et Telluris utroque

132 margine clausa, virum spatiis gens exsulat aequis.

133 Nam media, ut perhibent, Plaga vasta sine urbibus ullis

134 magna procul magni patiens incendia Solis,

135 non volucrum nidos, magnarum aut lustra ferarum

136 sustinet, aut hominum genus improba pascit ; at illas

137 nix aeterna premit, foedusque amplectitur horror ;

138 hinc Boreas, illinc gelida Notus effluit aura ;

139 hic tepet Auster, at hic Aquilo non frigidus efflat ;

140 hoc vitio Caeli ; densum sed frigus utroque

141 vertice devexi semper spirabile Mundi.

142 At nobis Arctos sublime propinqua furentes

143 frigore demittit ventos, insana rigore

144 flamina perpetuo nobis ; quae torrida dum se

145 trans spatia evolvunt calidis contraria pennis,

146 nubila dant populis adversa tenentibus arva.

147 At nobis longe Mundus consurgit in arces

148 Sithonias, gelidumque Polus se tollit ad axem.

149 Obliquus late Signorum flectitur Orbis

150 transversum, et longo circumspicit ordine Zonas

151 quatuor, atque secat mediam, quae semper ab aestu

152 fervet, et ardenti collustrat lumine Caelum.

4

153 Ergo inter medias quoniam latissimus Orbis

154 signiferum decuit, quod clara, et maxima Signa

155 verteret, incubuit magno per Sidera tractu,

156 quae duodena sedent incurvo lucida Circo.

157 Primum Aries signum ; sequitur quem Taurus acutis

158 cornibus ; hinc gemini Ledaeia sidera fratres ;

159 at Cancrum Herculei sequitur quoque forma Leonis ;

160 hunc Virgo ; hanc justae pendentia pondera Librae.

161 Scorpius hanc sequitur ; post quem sua spicula Chiron

162 tendit ; at Aegoceros premit hunc quoque cornibus alte

163 auratis, curva cui surgit Aquarius urna ;

164 ultima quem Pisces, caelestia signa, secuti.

165 Tempora Signorum numeramus ab Orbe supremo

166 hibernum ad cyclum vertenti Sole ; reverso

167 inde etiam ad summas imis de partibus oras,

168 cum semel a Cancro Capricornum Phoebus ad imum,

169 Et semel ad Cancrum Capricorno venit ab imo,

170 aut etiam medios legit cum passibus Orbes,

171 aequat ubi noctes Aries, aut Libra diebus,

172 vel sursum Phaethon fugit, vel fronte deorsum.

173 Hinc atque inde sedent vasti miracula Mundi,

174 quae Pater ex hominum specie caelestia fecit

175 sidera, tum mutis etiam sua forma remansit ;

176 ut Corvo, et Lepori, Cygno, fulvoque Leoni.

177 Orbe prius fixas summo dicemus, et ortus

178 atque obitus, magno faciunt quos Sidera Mundo.

179 Ac nobis qua nam vertex spectatur et Arctos,

180 ordiri melius dextra de parte licebit :

181 namque duae spatio spectantur verticis Ursae ;

182 fluminis instar enim circum interlabitur Anguis.

183 Magna supina caput parvae tegit ipsius Ursae ;

184 nam medium pedibus calcat fera parva Draconem,

185 cujus in extrema latitat quoque maxima cauda,

186 quo caput usque suum simul ipse retorserit Anguis.

187 Vertice magna tenet septem, sed in auribus ambas,

188 unam humero stellam ; duo sunt pede sidera in uno

189 postremo ; atque alio sub crure est una, cavoque

190 una humero ; geminae parva sunt denique cauda.

191 Parva pedum stellis paribus vestigia fixit ;

192 tres caudam supra ; quarum quae proxima summo est,

193 ipsa Polus, quoniam est immobilis ipsa, vocatur.

194 Anguis utroque sedent duo tempore sidera, bina

195 sidera sunt oculis ; mento stat sidus in imo :

196 namque decem stellae reliquo sunt corpore toto.

197 Nec minus Arctophylax, carae custodia matris,

198 ipse pedem dextrum aestivo super addidit Orbi.

199 Huic humeros, pectusque secat quoque Circus ab imo

200 Aegocero, summi tangit qui brachia Cancri.

201 Non cadit oceano citius quam Cancer, et ambo

202 Tyndaridae, ac magni pateat quam forma Leonis.

203 Quatuor hic laeva stellas gestare videtur ;

204 pectore tres dextro ; laevo sed pectore solam ;

205 supra humerumque duae spectantur utrumque repostae ;

206 una caput supra est, cubitum subit altera dextrum.

207 Sidera quin etiam pedibus sunt bina duobus ;

208 nascendo curvas solet hic praecedere Chelas.

5

209 Inde novem numero Cressam fecere Coronam,

210 Arctophylax humero tangit quam forte sinistro.

211 Occidit haec Cancro, magnoque oriente Leone,

212 nascitur, extulerit cum brachia Scorpius orta.

213 Inde tenet laeva pellem quae forte Leonis,

214 quae genibus flexis magnam se extendit ad Arcton ;

215 Herculis effigies, nati Jove, magna videtur,

216 colla Draconis habens pedibus subjecta, Leonis

217 exuvias laevaque tenet, dextraque gravatum

218 robur, et infestae minitantia pondera clavae.

219 Hunc quidam credunt Cetea Lycaone cretum,

220 qui dicunt illum natam spectare Megista.

221 Hic humero aestivum contingit denique cyclum ;

222 ipse pedum digitis Arctoa prioribus arva

223 terminat, atque alio calcat pede colla Draconis

224 Hesperidum sacros servantis ab Hercule ramos,

225 dextra sub Aestiferum manus est extenta, sinistra

226 Erigonem tangit, stat vertice stella sed una,

227 altera stat laevi media pro parte Leonis ;

228 sub cubito dextro micat altera ; utraque papilla

229 singula ; sunt femori geminae, sunt poplite binae ;

230 altera crure micat, pede et altera maxima. Post hunc

231 est Lyra, quae pulchra testudine spectat ad Arcton,

232 inque Notum tendens vertit diversa cacumen.

233 Occidit haec, oritur cum jam pulcherrima Virgo.

234 Eripit haemonia Chiron cum tela pharetra

235 inflexum ostendens terris mirantibus arcum ;

236 nascitur aethereas Caeli manifesta sub oras.

237 Terga super stellae fulgent cui grandia binae,

238 atque utrumque latus geminas habet ; exstat utroque

239 stella humero ; partes imas habet una ; sub ipso

240 vertice et una later. Superos quis crederet umquam

241 mutorum varias aliquando habuisse figuras ?

242 Flumineaque Jovem Cygni vestire figura

243 quis dubitet, cupidi norit qui furta Tonantis ?

244 Qualis olorisoni viridantia ad arva Caystri

245 accolit herbosas piscoso flumine ripas ;

246 talis in aethereis Olor est pulcherrimus oris ;

247 ala tenet cujus magnam sublimiter Arcton,

248 tenditur aestiferum sed et altera pene sub Orbem ;

249 flexigeni tangit pede sed vestigia summo ;

250 aestifer ipse secat reliquo de corpore rostrum ;

251 cauda caput Regis contingit denique Cephei.

252 Virgine cum pulsa, chelisque cadentibus, ipse

253 labitur, atque caput terris immergit opacis ;

254 exoritur magni surgunt cum brachia Cancri.

255 Colla tenent unam, longae unam temnia caudae ;

256 quinque sinistra tenet spatiis ingentibus ala,

257 altera quinque ; caput solam tenet. Inde videtur

258 Cepheos effigies soceri tibi, maxime Perseu,

259 Arctoo inclusi summo cum vertice Circo,

260 et pedibus ; verum caput extulit orbe relicto.

261 Huic, humeros praeter cum vertice, protinus alto

262 non cadit oceano pars ulla, sed Angue sub ipso,

263 quem facit ipse caput vacuas cum tollit ad oras,

264 bracchia projectis tenet in diversa lacertis ;

6

265 a pede quin Ursae tantum distare minoris

266 ipse videtur enim, quantum inter utrumque duorum

267 ipsius esse pedum, terras caput omne subintrat,

268 nascitur aethereas cum Scorpius acer ad oras ;

269 cum Chirone caput claro quoque reddit Olympo,

270 sidera cui sacra monstrantur bina tiara,

271 in manibus duo sunt ; duo sunt sub pectore dextro ;

272 cingula terna tenent ; fulgent duo poplite laevo ;

273 bina pedes servant. Supra hunc stat regia conjunx

274 Cassiope inverso longe subnixa sedili.

275 Huic latus ut ternum est, designant sidera terna ;

276 huic regit Arctoi demum vestigia Circi

277 summa pedum tardus, circum quem ducitur, Orbis ;

278 ventus at effigies aestivas tendit in oras.

279 Lacteus hanc mediam Circus secat ; oceano se

280 abluit, oceano cum Scorpius exit ab alto ;

281 nec minus Haemonias semper videt orta Sagittas.

282 Vertice stella micat ; dextra stat clara papilla

283 una, humerisque duae ; lumbis est scilicet una ;

284 in femine una etiam laevo ; duo poplite summo

285 sidera ; stella pedis tenuit vestigia dextri.

286 Propter eam posita est miris quoque filia Signis

287 Andromede, alati supra caput alta mariti,

288 juncta caput nigrum ventri, quem praepes ad auras

289 Pegasus extendit Perseis notus habenis.

290 Huic medium pectus secat Aestifer, atque sinistram

291 forte manum ; Pisci simul occidit ; extulit autem

292 Piscibus os natis, et aperti vellere Phryxi.

293 Lucentem capiti stellam tenet ; utraque bino

294 stella humero ; laeva protensa ostenditur una ;

295 sub cubito laevo micat altera ; quatuor amplo

296 pectore subter enim ; cubito sedet altera dextro,

297 inque manu femori conjuncta est una, genuque

298 una ; duaeque pedi dextro ; pede sola sinistro ;

299 crure duae, summo sedet haec, sedet altera talo.

300 Nec te transierim, Graium fortissime Perseu,

301 magne virum victor, cujus secat Aestifer Orbis

302 crus laevum, atque humerum magna cum parte sinistrum.

303 Ipse manu dextra Arctoum contingere Cyclum

304 visus es, Aurigaeque caput pede supprimis uno

305 tu dextro, atque cadis tollit cum spicula Chiron,

306 et Caper auratam signavit cornibus Aethram.

307 Nasceris hic Aries cum surgit, et aurea tollit

308 cornua Taurus ; habes humero sed sidus utroque ;

309 sidus habes dextra, curvam quae sustinet Harpen.

310 Sidus habes laeva, quae Gorgonis ora Medusae

311 suggerit, at stellis circumdata quatuor ora ;

312 Altera ventre micat ; lumbo altera, et altera dextro

313 pro femore ; una genu, sura altera ; stat pede sola ;

314 altera sura duas tenuit ; tenet una sinistrum

315 stella femur. Tali Danacius ordine Perseus

316 cernitur, Heniochus verso quem nomine dicunt.

317 Aurigam Olenium pecus alto in vertice gestat,

318 fortis Erichthonius celeri qui jungere curru

319 quatuor ausus equos primus, qui torquet habenas

320 nunc etiam, victorque rotis certamina jactat.

7

321 Vertice stella micat, sub qua caput omne Capellae

322 dicitur, atque humero stella est aequalis utroque.

323 Ipse tenet laeva geminos sublimiter Haedos ;

324 aetherias tardi qui dum venere sub auras,

325 tum cadit ad terras magnai flumen aquai.

326 Stella tenet laevam ; summo micat una lacerto ;

327 singula sub cubito stella est dextroque sinistroque ;

328 aestivum ipse suo contingit poplite Circum.

329 Pes dexter Tauri cornu conjungitur uno

330 sidere ; sed totus Perseis denique plantis

331 subditus, ad magnam quoniam caput exerit Arcton.

332 Occidit haemonias caelo ducente Sagittas,

333 cum semel hiberni redierunt cornua Capri.

334 Nec procul Anguitenens cinctus Serpente retorto ;

335 Amphitryoniaden alii dixere retortum

336 Serpentem ad ripas mactantem fortiter amnis

337 Lydorum Sagaris ; quin Carbonanta Getarum

338 qui memorent etiam multi regem esse fuerunt.

339 Illum flava Ceres claro suffixit Olympo,

340 quod male Triptolemum dulcem statuisset alumnum

341 perdere, ut anguineum conetur stringere guttur,

342 colla tenens dextra pressa cervice, videres

343 ut caudam, laeva, dextra surgente, cadenti.

344 Vertice sidus inest, humero sed utroque duarum

345 lumina stellarum ; laevo sed terna lacerto ;

346 ilibus at geminae ; genibus sat bina duobus ;

347 at dextra una micat ; media pulcherrima sura ;

348 una pede in dextro micat hinc, micat altera laevo.

349 Aestifer huic humeros toto de corpore vellit,

350 cumque genu, noctes aequat qui forte diebus,

351 limite composito finitur ab Orbe ; sinistro

352 projecto pede curvus ; et est testudinis Orbi

353 innixus, dextra tangit quam Scorpius una

354 subjectus planta ; Cressae stant ora Coronae

355 proxima squamosi Serpentis ; at ima repellit

356 cauda Aquilae caudam ; terris se condit opacis,

357 cum superas veniunt Ledeia sidera ad oras ;

358 cum procul oceani, cum caerula Tethyos unda

359 abluit Herculeum media plus parte Leonem.

360 Exoritur, surgit cum Scorpius, atque sagittis

361 ipse refert plenam Chiron cum forte pharetram.

362 Quatuor in cauda Serpentis sidera dicunt ;

363 sunt duo pro medio, sunt sex prope sidera terga,

364 sunt sex in media fulgent quae lucida spira.

365 Gutture terna subest ; stella est in vertice bina.

366 Inter et Aequantem noctes hinc forte diebus,

367 aestivumque Orbem positam dixere Sagittam.

368 Herculis e numero fuit haec, quae plurima tergo

369 tela ferebat Hylas, magnos quae magna labores

370 monstra feraeque dabant olli, dum pectora Nesi,

371 dum sequitur magni fugientia terga Leonis.

372 Hanc sub signo Aquilae positam voluere, sed Orbis

373 hanc secat ille, Polis qui stans admotus utrisque

374 Aegocerum, oppositique petit cava brachia Cancri.

375 Cuspis ad Aequipedum regionem versa, sed una

376 Anguitenente subest pars prima ; haec quatuor astra

8

377 continet, ut primum prima sit parte locatum ;

378 unum cuspis habet ; media duo fixa sub hasta.

379 Occidit ut caelum flammis Astraea petivit ;

380 nascitur, oceano cum Scorpius exit ab alto.

381 Ast Aquila Aequantem noctes non funditus alam

382 extra Orbem dextram, non longe a vertice laevam

383 Anguitenentis habet ; reliquo de corpore rostrum

384 ille secat, Cancrum Capro qui tangit ab hirto.

385 Lacteus hanc mediam simul ipse excidit et Orbis.

386 Occidit illa novo jam tum nascente Leone ;

387 exoritur claras Capro veniente sub oras.

388 Hanc ego crediderim trepido portasse Tonanti

389 fulmina, Phlegraeae fremerent cum proelia pugnae.

390 Vertice stella micat ; mediis sunt bina sub alis

391 sidera ; stella super mediae stat margine caudae.

392 Nec procul incurvum fas est Delphina videre

393 scilicet, adverso longae qui verbere caudae

394 aequantem noctes contingit forte diebus,

395 Pegaseoque jacet capiti vicinus ut ortus

396 extremo liquidas viso Chirone sub oras.

397 Occidit, exorta est toto cum vertice Virgo.

398 Vertice bina micant ; supra caput altera bina ;

399 bina tenent caudam ; duo sunt in pectore ; tergo

400 sidus inest summo. Sed Equus quum spectat ad Arcton

401 aestifero pedibus Circo connixus, et imo

402 ore caput magni tangit Delphinis ; at Urnam

403 qui tenet, hujus habet dextram cervice volutam.

404 Naribus huic duo sunt ; duo sunt in vertice, ut unum

405 fronte sit in media ; sit aure sed altera stella ;

406 unam mala tenet dextra, et cervice comanti

407 quinque superque alia est ; genibus stat singula utrisque ;

408 Ante genu sola est ; inter micat altera crura ;

409 ventre sub, Andromedes una est quae stella vocatur

410 occidit ille uno cum Pisce, super jacet illi

411 qui primus ; pluvia cum surgit Aquarius urna

412 nascitur, atque nives Caelo defundit aperto.

413 Protinus hinc laevos cursum flectamus in Orbes.

414 Pistris Delphinum caudas commissa ferino

415 pectore, celsa caput rabido levat ore lupino ;

416 hiberno secta est caudae cui denique Circo

417 pars media, Eoas rostrum quae vertit ad oras,

418 extremumque pedem Phryxei velleris urget.

419 Ipse caput monstro refluenti proluit unda

420 Eridanus ; natoque cadit fera bellua Cancro,

421 nec minus oceano se se condente Leone.

422 Cum Tauro et Geminis surgentibus orta videtur.

423 Ventre micant numero sex sidera ; tum duo summa

424 sunt cauda ; longae sunt quinque volumine caudae

425 usque sub incurvum ventrem deducta. Fluentum

426 Eridani undosum latis diffunditur oris,

427 a pede qui laevo veniens Orionis ipsam

428 Pistrin adit, Leporisque pedes amplectitur, Austrum

429 pressus ad emotum, Circus quem dividit illo

430 e spatio, grandi quo jungitur ordine Ceto.

431 Occidit, exoritur cum Scorpius atque Sagittas

432 qui gerit haemonias ; oritur, cum brachia Cancer

9

433 extulit, et Gemini venere sub aethera fratres.

434 Tres stellas primoque volumine, tresque secundo,

435 septem habet extremo longae qui flectitur undae

436 fluxus, et ingenti designat flumine Caelum.

437 At Lepus ipse pedem sub laevum Orionis Orbem

438 per gelidum fugiens, ab eo divisus, in ima

439 parte sui multa stans corporis, occidit orto

440 jam Chirone ; venit caelo veniente Leone ;

441 auritumque caput stellis insigne duabus

442 gestat, et in vario geminas quoque corpore stellas ;

443 singula sunt pedibus fulgentia sidera primis.

444 Oriona secat noctes aequare diebus

445 qui solet, a zona, reliquoque a corpore toto.

446 Dextra tenet clavam cui Tauro dura minantem.

447 Vertice terna micant huic sidera clara, sub ipsis

448 auribus et totidem ; cubito sed languida dextro

449 una, manuque alia est ; tres sunt in margine zonae ;

450 poplitibus geminis duo sunt et sidera clara.

451 In pedibus duo sunt, sed languida ; sunt tria clava.

452 At Canis occasus spectat quum vertice Mundi,

453 dum Leporem sequitur fugientem, clauditur Orbe

454 hiberno, atque pedem dextrum sub Orionis urget

455 vertice ; ad Aequantem noctes caput extulit orbem.

456 Occidit exorto Chirone, exsurgit et idem

457 cum Cancro ; emissae protendit imagine linguae

458 stellam unam, ipsa Canis quae dicitur ; altera summo

459 stat capiti, Graio dicunt quam Sirion acrem

460 nomine, quae morbos molitur ; utraque sub aure

461 una parum lucens ; pede stat sed terna priori ;

462 pectore sunt geminae, atque humero tres denique laevo.

463 Ilibus una sedet, cauda sunt quatuor ipsa ;

464 postremis pedibus duo sunt. Sed Lacteus Orbis

465 te, Procyon, pedibus fixis tenet ; arripis autem

466 aequantem noctes Mundi conversus ad oras,

467 occasum spectas, Geminos Cancrumque quod inter

468 diceris ; ante Canem magnum quod nasceris, inde

469 nomen habes Procyon ; Capricorno oriente fugaris ;

470 exoreris magno caelum scandente Leone,

471 Tresque tuae faciunt stellae nova signa figurae.

472 Thessala nec procul hinc hibernum Puppis ad Orbem,

473 ipsa Canis caudam tangens majoris iniquam,

474 ima Polum cujus nostra tellure sepultum

475 pars habet ; occiderit, nascetur ubi ille Sagittas

476 qui gerit haemonias, Capricornus et ipse renasci

477 ceperit ; at virgo primum cum candida caelo

478 venerit, haec notas spectabit proxima Chelas

479 quinque gubernatio lucent huic sidera primo ;

480 quatuor astra Ratis clavum tenuere secundum ;

481 quinque sub incurvae numero jacuere Carinae ;

482 quinque sub haec vitreo ceciderunt lucida ponto ;

483 quatuor ad malum ; latitat pars una, nec Argo

484 tota patet nobis, nimium quod vergit in Austrum

485 Canobos e medio se aplustre refundit, ut aiunt

486 qui Rhodon, et madidi penetrarunt alva Canopi.

487 Nititur austrino pedibus Centaurus et Orbi,

488 hibernumque humeris adtollit in aethera Circum,

10

489 et caput Herculeae jungit sublimiter Hydrae.

490 Ipse tenens dextra Leporem decurrit ; hic ore

491 et pedibus primis pendet porrectus ad Orbem

492 Hibernum, inter eum, atque Austrinum postus ; et ipsi

493 semifero demit de corpore cura relicto

494 lacteus, aethereum caeli qui amplectitur orbem.

495 Conditur oceano nata cum Piscibus Urna ;

496 Scorpius haemonias urget cum forte Sagittas

497 nascitur ; hic summo tria vertice sidera gestat,

498 non obscura quidem ; sed nec clarissima signa ;

499 singula cuique humero stat clara, atque una sinistro

500 fixa humero ; illa manu ; sub pectore lucet equino

501 illa ; sub ingenti sunt pectore quatuor ipsi

502 lucida ; ventre duo formae spectantur equinae ;

503 tres cauda, lumboque alia est, genibusque supremis

504 singula, poplitibusque duae ; sub pectore sola est.

505 At Lepus ut captus magnis cadit hostia Divis,

506 parte pedum extrema stellam tenet ; at duo cauda

507 sidera sunt summa, capiti tria, pectore stella est ;

508 at pedibus primis una est quoque clara, sub ipso

509 pectore et una latet ; sic Hostia. At illius inter

510 et caput et Scorpi caudam jacet Ara prope Orbem

511 Austrinum ; ipsa cadit, Aries cum cornua tollit

512 aurea ; nascenti Capricorno nascitur Ara.

513 Huic duo pro summo stant astra cacumine celsa ;

514 huic duo praeterea spatio dicuntur in imo.

515 Hydra trium spatium signorum intercipit, alti

516 summa locum Cancri, post Virginis, ante Leonis ;

517 inter et Aequantem noctes est ipsa diebus,

518 hibernumque simul longo cum corpore Circum,

519 ad Procina usque caput tendens ; sed quarta sub ipsum

520 aestivum, Aequantemque dies pars ducta suprema.

521 Cauda caput magni Centauri protegit, atrum

522 sustineat tergo ut Corvum Cratera moventem.

523 Virginis ille inter ferventiaque ora Leonis

524 exstat, et Hydrai capiti se inclinat ; at illa

525 occidit obliqua cum surgit Aquarius urna,

526 et nitidi Pisces primum tenuistis Olympum.

527 Tres capiti stellae, primoque volumine ab ipso

528 vertice quinque micant ; tres curvatura secunda,

529 quatuor at terna, atque duas pars quarta ; sed ipsa

530 cauda tenet quasdam minimo fulgore micantes.

531 Gutture Corvus habet stellam, pennasque duabus

532 insignitus, habet caudam prope bina remissam.

533 Ipse caput Crater magni qui prospicit Anguis

534 bina gerit labris ; geminas obtusa sub ansas

535 sunt duo ; ventre duo ; duo sunt pulcherrima fundo.

536 At Notium graio dicunt quem nomine Piscem,

537 dicimus Austrinum patrio sermone loquentes.

538 Hibernum, Austrinumque orbes spectare sub oras

539 Eoas media regione, interque videtur

540 Aegoceron, curvamque tenet qui fortiter Urnam.

541 Effusas hic potat aquas, quibus Urna cadenti

542 ora ferit fluxu Pisci ; cadit ipse, renasci

543 incipit ut Cancer ; sed Piscibus eminet ortis.

544 A capite ad caudam bis sex sunt sidera Pisci.

11

545 Protinus aethereum ducunt quae sidera Solem

546 exsequar, Aequanti noctes namque orbe diebus

547 primum Aries signum est Eoas versus in oras,

548 ora caputque novum magni quod magna Trigoni

549 forma tegit ; pedibus Pistrin contingit ; at olli

550 vertice stella micat ; tres cornibus ; efficit autem

551 terna locos, magni causa est quae stella Trigoni,

552 Trinacriae in morem, magnae vel imagine Terrae ;

553 tres cervice micant ; pede stella priore, sed una

554 cum tribus ac totidem lumbis sunt sidera clara ;

555 Ventre sub una jacet, pede stat quoque sola supremo.

556 Taurus at Europae vector dehinc candidus ortum

557 signorum spectans, media qui parte locatur,

558 cernuus ad terras flectit caput ; huic secat Orbis

559 ille genu, noctes aequat qui forte diebus ;

560 quippe pedem Aurigae cornu petit ipse sinistro.

561 Inter et ora hujus, caudam vectoris et Helles

562 et Phryxi, septem sunt sidera ; Pleiadas aiunt

563 Graiugenae ; et summis duo sunt in cornibus, unum

564 clarius inde laevo ; duo sunt pro lumine bina ;

565 fronte tenet solum ; duo sunt ubi cornua nasci

566 incipiunt ; Hyadas Graii dixere, quod, ortis

567 his, cadit ad terras magnai flumen aquai.

568 Inde genu laevo stellam tenet, altera dextro

569 subsidet, atque pedis gerit ungula dura bisulci

570 unam etiam ; atque imo tres pectore ; pectore in alto

571 una aliis longe fulgentior. Inde Gemelli

572 Tyndaridae Aurigae dextra de parte locati

573 Oriona super, quum sit tamen altus Orion

574 hos inter Taurumque, secat capita orbis eorum

575 perficit Aestatem qui cum Phaetonte recepto ;

576 a pedibus superas redeunt hi namque sub oras.

577 Proximus est Cancro qui frater, habere videtur

578 vertice sidus enim geminis duo sidera in armis ;

579 sub dextro sola est cubito, geminaeque duobus

580 poplitibus stellae ; pedibus sunt bina duobus.

581 Alter item capiti stellam tenet ; exstat utroque

582 singula stella humero ; stella est in poplite dextro ;

583 singula utraque manu ; stella est in poplite laevo ;

584 singula cuique pedi, atque pedem sub stella sinistrum.

585 Aestivus Cancrum medium secat ipse Leonis

586 adspectans ortus, paulum capiti imminet Anguis,

587 convexaque tenet testudine sidera bina,

588 quae tardos, Vates Graii, dixistis onagros.

589 In pedibus dextris non lucida singula multum ;

590 at laevo duo sunt primo pede luce minora ;

591 sunt pede nec multum fulgentia bina secundo ;

592 tertius ast unam pes suggerit ; ultima quarto

593 stella pede est ; unam primo tenet ore cadentem,

594 chela sinistra duas, tres dextera chela minores.

595 Spectat ad occasum violenti forma Leonis,

596 et super herculeae corpus protenditur Hydrae.

597 Aestifer hunc medium Circus secat, ordine ducto

598 a capite ad medium, Cancer qua tenditur, orbi

599 ipse pedes primos submittens ; occidit idem

600 a capite atque oritur ; ternae stant vertice stellae,

12

601 At cervice duae ; sola est in pectore ; cauda

602 una ima ; mediaque alia est ; in ventre sed una est.

603 Ventre sub una jacet ; geminae sub pectore stellae ;

604 una priore pede est laevo ; stat poplite laevo

605 una, duaeque humero ; nate stella infigitur una.

606 Una pede extremo in dextro, stat et una sinistro,

607 una genu extremo : magnique haec forma Leonis.

608 Protinus Erigone sequitur pulcherrima Virgo.

609 Ipsa pedes infra magni portenta Bootae

610 vertice postremam partem ferit alta Leonis ;

611 aestiferum dextra contingit denique Circum.

612 Corporis inferior pars imae desuper Hydrae

613 imminet, atque caput terris immergit opacis,

614 cetera membra cadant quam funditus ; huic caput ingens

615 stella tegit parva, atque humero super altera laevo ;

616 una alio ; geminis binae stant Virginis alis ;

617 singula utraque manu ; sex veste micantia ; plantis

618 sidera bina cavis : tali est Astraea figura.

619 Hanc Canis ad patrium perduxit fida cadaver,

620 quod Rhiphaea manus terra occultarat opaca.

621 Unde Canem Icarium quidam dixere putantes

622 hunc ipsum caelo patrem statuisse Lyaeum.

623 Quae simul ac dira conspexit caede Parentem

624 confectum, fuerat quae desuper arbore ab alta

625 multa precata Deos, curas testatur inanes

626 illorum, ac turpi defregit guttura nodo.

627 Virginibus magni dehinc Cecropis urbe creatus

628 mos erat aetherias corpus librare sub auras,

629 Virginis ut magnum tenuarent sacra dolorem,

630 annuaque aestivi portarent frigora venti.

631 Scorpius Aequanti noctes super Orbe diebus

632 protendit geminas, dicunt quae brachia, chelas,

633 subditus Anguiferi pedibus, postremaque tangit

634 hibernum cauda e longo nova corpore Circum.

635 Hostia nec procul hinc quam fert Centaurus ; obitque

636 in caput ; exoritur chelys erectus ab ipsis.

637 Bina tenent chelae duplicata sidera stella ;

638 fronte ter et ternas ; sunt quoque in ventre ; sed ipsa

639 sunt totidem cauda ; cauda duo sidera summa.

640 Excipit hic chelys mediam aequo examine Libram.

641 At Chiron certo contendit spicula cornu

642 versus in occasum, veluti qui mittere tela

643 incipit ; hibernoque tenet sua corpora Circo,

644 a pedibus humeros projectus ad usque latentes

645 intra Orbem hibernum, caput extra hunc extulit Orbem.

646 Lacteus huic arcum medium secat Orbis ; at illi est

647 ante pedes magnae Gortynia forma Coronae.

648 Occidit hic praeceps ; duo sunt in vertice summo

649 sidera ; bina micant curvis in flexibus arcus ;

650 stella micat, summa fixa est quae forte Sagitta ;

651 una manet cubito in dextro, laevoque priori

652 una, duaeque humeris ; una est in pectore ; at una

653 fixa pede est, alia atque alia est in poplite ; at illa

654 fixa genu, haec cauda. Capricornus ad ora voluti

655 aeternum Mundi spectans, ac fixus in ipso

656 signifero ; hibernus caudaque et corpore toto

13

657 hunc secat Orbis ; et est suppostus, Aquarie, laevae

658 forte tuae, ac stellam simis fert naribus unam.

659 Sub cervice una est, duo sunt in pectore clara

660 sidera ; stella pedi est primo ; micat aurea primo

661 una alio ; inque humeris sunt quinque ; in ventre duobus

662 addita quinque ; duo sunt ipsa lucida cauda.

663 Talis et Aegoceros. Sequitur sed Aquarius urnam

664 qui tenet invertam, Phrygia Jovis ales ab Ida

665 quem tulit ; ipse pedes hiberno innititur Orbi.

666 Porrigit hic laevam, Capricorno quae tenet unum

667 sidus, Equi tergum contingit dextra Persei

668 atque jubam ; hic ortus spectans resupinus inani

669 corpore ; fluxus aquae Piscis ferit unius ora.

670 Occidit a capite, atque oritur quum cetera surgant

671 membra quidem citius ; duo sunt obtusa comanti

672 vertice ; magna humeris duo sunt, unumque sinistro

673 sidus inest cubito ; duo sunt in utraque papilla,

674 unum lumbus habet ; genibus spectantur utrisque

675 singula, sed dextro solum sub crure videtur,

676 in pedibusque duo longe spectantur utrisque ;

677 sex Urnam atque decem cingunt a parte sinistra

678 et fundo. Hinc Pisces spectantur ut ultima Mundi

679 sidera ; quorum uni nomen regione propinqua

680 Austrino est ; alter Boreae de parte Boreus

681 dicitur ; Aequantem noctes, Aestivaque signa

682 inter, et Andromedes sub magnum forte lacertum

683 tenditur, et longo perspectat corpore Mundum,

684 Parrhasiasque jacet longum porrectus ad Ursas.

685 Alter in extremo qui fert animalia Circo

686 signifero duodena jacet, sub equina volutus

687 terga humerosque manens, nec longe Aequante diebus

688 a Circo est noctes ; occasum spectat ad ipsum.

689 A pede Phryxeae pecudis sunt sidera multa

690 quae veniunt ad eos, et circum terga volutant

691 squamea, et auratis innectunt corpora signis.

692 Conjunctura jugat Pisces quae forte, sub Arcton

693 spectat, et haec ternas stellas habet ; altera pars tres ;

694 tres ortum versus ; junctura tres quoque in ipsa ;

695 caelestem veteres Nodum dixere Poetae,

696 Ariete de summo quae venit ducta ; nec ipsis

697 Piscibus haec sola est. Mesembrinos ille vocatur

698 qui locus est stellis, numero quas dicere non est.

699 Hic locus Orbis is est, tangit quem Circulus, aequat

700 qui noctes, junctu cyclorum Nodus, et idem

701 caelestum nexus. Satis haec dixisse rotanti

702 orbe super magno, miris qui sidera signis

703 nexa tenet cursu semper volventis Olympi.

14

LIBER SECUNDUS

A_2 v.1 Quinque Vagas etiam, nec non pulcherrima Mundi

2 lumina bina canam, rapido contraria caelo

3 quae faciunt cursus, variasque feruntur in oras,

4 sed non tam celeri, quam caetera sidera, motu.

5 Ordiar unde igitur ? Mirer quae sidera prima ?

6 Quae postrema sequar ? Te ne, o pulcherrime rerum

7 Phoebe, prius ? Te Luna prius Latonia monstrem ?

8 Incurvumne Senem curva cum falce minantem ?

9 An Superum regem, caeli cui magna potestas ?

10 Mercuriumne dolis insignem atque arte loquendi ?

11 Tene etiam, Cytherea, tuo cum Marte silebo ?

12 Pauca equidem cunctis super ignibus orsa movebo

13 ipse aliis ; de te, Sol auree, multa canenda,

14 multa mihi referenda modis insignia miris.

15 Atque ideo a summis quoniam certissimus ordo

16 ille fuit, breviter Saturnum dicere pergo,

17 triginta magnos Solis qui perficit annos,

18 ante suum pleno condat quam limite cursum.

19 Quem subter senos currit bis Jupiter annos ;

20 quinque sub hunc menses geminum Gradivus et annum.

21 Sol duodena premit revoluto sidera Mundo,

22 quatuor efficiens divisum partibus Annum.

23 Quem Venus, et proles Cyllenia paene secuti.

24 Vigintique dies septemque argentea Phoebe,

25 dimidiumque tenes tenuatis cornibus Orbem

26 occultum geminis tenet intempesta diebus.

27 Haec septem primo currunt contraria Caelo.

28 Cum cadit oceano nitidi fax lucida Phoebi,

29 jam sequitur tenui germanum Cynthia cornu ;

30 nec procul erubuit fraternis proxima flammis.

31 Pulsa retro septem Caelum tenet alta diebus

32 jam medium ; Phaeton sacra dum se abluit unda.

33 Inde alios septem postquam confecit, obitque

34 Sol procul ; illa procul claris se tollit Eois.

35 Post alios septem media se nocte reducit ;

36 post totidem parvis fratrem complectitur ulnis.

37 Nec longe inter se Latonia pignora ab ortu

38 vicino surgunt, donec nova protulit ora,

39 atque iterum occasum versis exivit habenis.

40 Nec minus hac Solem certum est se parte movere.

41 Ipse Aries oritur ; post ipsum cornua tollit

42 aurea Taurus ; at hunc Gemini sunt deinde secuti.

43 Sidera si secum converteret haec vaga Mundus,

44 a Tauro in geminos umquam non ista redissent ;

45 nam retro fuerant nivei post cornua Tauri

46 Tyndaridae gemini ; Geminis nec deinde relictis

47 signa tenerentur perarato caetera Mundo ;

48 quippe globi numquam variantur in Orbe locati

49 stellifero, atque Hyadas propria regione videmus,

50 Ambrosiam, Eudoramque simul, flavamque Polyxo.

51 Non aliter juxta Pleiades adspiciuntur

52 Taygete, ac Maie, et Neptuno admixta Celaeno,

15

53 Alcyone, Meropeque soror, Steropeaque mater

54 Oenomai ; una latet Phrygiis Electra ruinis.

55 At quae cum Caelo volvuntur, tractibus aequis

56 omnibus a Terra distant. Excentrica sunt haec

57 sidera, quae Graio dicuntur nomine, Solem,

58 ut liquet, et Venerem spatiis praecedere iniquis.

59 Namque videmus enim, sacris cum se abluit undis

60 Phoebus, et ardenti subducit lampade terras,

61 ire simul post hunc Autumni nocte Dionem,

62 nocte eadem extrema ante ipsum spectantur eadem.

63 Nam Venus illa ipsa est, quae Lucifer orta vocatur

64 ante diem ; oceano cum Sol se tinguit Ibero,

65 Hesperus, Hesperiae de nomine dicta propinquae est.

66 Haec sub Signiferum gradiuntur. At aureus Orbem

67 ipse secat medium Phaeton ; at caetera utroque

68 margine non rectis discurrunt sidera Cyclis.

69 Illa Notos fugiunt interdum Aquilonis ad axem ;

70 haec aurem a Borea tepidum vertuntur in Austrum.

71 Nec vero citius vel tardius ulla vagantum

72 stella meat, quamvis Lunam praecedere Solem

73 cernimus, aut Solem magnum transire Gradivum ;

74 hunc superare Jovem, vincat qui deinde parentem,

75 diversi tantae spatii est victoria causae.

76 Mercurium, quamvis Stilbonta vocare Pelasgi

77 non dubitant, numquam scintillas promere fas est ;

78 quinque Vagas sparsos nec ducere crinibus ignes.

79 Cura sit Heliacos obitus, quos sidera caeli

80 fessa timent, Phoebum cum jam fugere propinquum,

81 discere, et admotis cedant quae Solibus astra ;

82 ceu latet aethereo quondam Canis acer Olympo,

83 sustulit auratum cum Taurus ab aequore Solem,

84 aut Atlante satae medio periere sereno.

85 Errantes numero quia diximus, ordine easdem

86 quem tenuere, Pater cum primum texere Mundi

87 corpus, et immenso Terram discludere Ponto

88 coepit, et in bis sex posuit quae Signa, canamus.

89 Quippe ferunt tenera surgentis imagine Mundi

90 hunc septem numero Errantes habuisse tenorem ;

91 inferior Cancrum cunctis ut Luna teneret ;

92 Sol medius magni premeret cum terga Leonis ;

93 Virgine in Icaria Cyllenius ipse mearet ;

94 examen mediae premeret Venus aurea Librae ;

95 horrida Martis enim gestabat Scorpius arma,

96 semiferoque Pater Divum Chirone sedebat ;

97 Saturnumque senem Capricornus et ipse vehebat ;

98 Saturnoque puer, curvam qui sustinet Urnam,

99 additus ; atque Jovi Pisces junguntur ; at Helles

100 vector habet Martem ; Tauro Venus addita pulchro est.

101 Mercurius Geminos junxit sibi ; et ordine verso

102 ista fuere Deum tectis data Templa supernis.

103 Harum quaeque suo claram de lumine lucem

104 protulit, excepto condensae corpore Lunae,

105 quae de Sole quidem sumpta sibi luce, calorem

106 non tamen ad terras Caelo demittit ab ipso.

107 Haec sunt illa eadem, quae corpora nostra tuentur,

108 lumina magna ; venit sensusque vigorque, ministris

16

109 his, hominum vitis ; agimus tamen omne, quod ipsi

110 non minus errantes, ad quinque referre solemus ;

111 verum alias veniens numerus compellit ad ipsa

112 lumina ; luminibus melius quoque jungere quasdam

113 dicitur, ut numerus numeratus tempus agit res.

114 Omnia fert etiam corpusque animumque recurrens

115 Jupiter, ut Soli numeros adspirat amicos ;

116 et Venus aurato spectat Latoida vultu.

117 Tum mihi, si quid agam, contingat pace serena

118 magna agere, et magnis tali me tempore gratum

119 regibus, ac dulces revocare ad carmina Musas.

120 At cum Saturno quoniam concordia Soli

121 nulla, nec est Lunae duro cum Marte voluptas,

122 nulla fere humano generi Saturnia lampas

123 commoda, nec Martis rutilum jubar utile cuiquam.

124 Mercurium Graii Divum dixere ministrum.

125 Se comitem quoniam nunc bis, nunc addidit illis.

126 Luna dies postquam triginta incognita fecit,

127 abstulit ex oculis hominum fraterna repente

128 lumina, et adverso turbavit lampada cornu.

129 Aut ter quinque dies ubi jam confecerit, ipsa

130 deficit, in Caeli modo si volvuntur eodem

131 limite, cum medium secuerunt protinus orbem

132 Signiferi ; via quae defectus una vocatur.

133 Tempore defectus Solis Lunaeque videbis

134 non alio ; atque ideo numerum si forte notabis

135 temporis atque loci, numquam te tristia fallent

136 lumina, nec dubio spectabis sidera vultu.

137 Ceu genus humanum quondam caligine mira

138 ultima consumpti credebat saecula Mundi,

139 cum Pater Aethereo spoliavit Lumine terras,

140 extra Orbem medium cum Sol et Luna negarent

141 defectus fieri ; tali sed tempore causa

142 major erat, quam quae Mundi ratione fuisset.

143 Signa juvat varii si te quoque discere Solis,

144 scire licet, facilemque viam praebemus. Ibero

145 cum cadit Oceano, si lucidus exstat, Eois

146 clarus et exit aquis, Borea tardante, videbis

147 tranquillosque dies, et motas vertice silvas ;

148 nec metus insano tibi tum te credere ponto.

149 Sin vero croceum maculis distinxerit orbem,

150 cum croceo surgens Aurora rubebit amictu,

151 Auster et in nubem Libyco se tollet ab alto ;

152 omnia praecipiti miscerier imbre videbis.

153 Pallida si croceis veniens Aurora quadrigis

154 nubibus adversis radios infringet anhelos,

155 grandine terrifica campi pulsantur et urbes,

156 nec minus interea tremuli maris unda tumescit,

157 jamque obnixa cavas impellunt flamina nubes ;

158 stant simul obnixi caelo, simul aequore toto

159 turbida navifragi condensant nubila venti,

160 namque Notus tepidis caelum complectitur alis.

161 Parte alia insurgens paulatim excedit ab antro

162 horridior Boreas Getico ; cunctantur euntes

163 Austrique Zephyrique diu ; dabit ecce fragorem

164 ingentem cumulis tumidarum ventus aquarum.

17

165 Verum ubi caerulea spectabit lampade terras,

166 Jupiter udus aquas caelo demittet ab atro ;

167 igneus ante obitum fuerit si forte, sonoris

168 flatibus adversi venient in proelia venti.

169 Luna quater postquam tenuata reduxerit ora,

170 si caelo puram faciem sine labe, sine ullis

171 ostendit maculis, et acuto candida cornu

172 venerit aetherias caeli manifesta sub oras,

173 omnis ubique dies toto sub mense manebit

174 clarus ; et elato frustra terrebere vento.

175 At post terga sui primum cum cognita fratris

176 cernitur, et pulsos renovata recolligit ignes,

177 cornibus obtusis nigrum tenet aera, magnus

178 imber erit ; nigro semper pluit illius ortu.

179 Ventus erit, roseo si punicet illa rubore.

180 Ordine sed nostro repetamus coepta priori ;

181 nec curanda quidem quae sint mittenda sequamur ;

182 neve super quae sint alias dicenda canamus ;

183 omnia neve diu liquido super aethere, neve

184 aere multa super memoremus ; ut aureus ipse

185 Jupiter auratis Junonem amplectitur ulnis,

186 neu Pater ut mediam praecinxerit Amphitrites

187 tellurem ; verum quae sint habitata Plagarum

188 diversarum acri doceamus acumine mentis.

189 Queis Pater aethereo dispensat lumina curru,

190 seu supra terras, seu se libraverit infra,

191 quatuor esse ferunt habitatas ordine terras.

192 Temperies longe quas est amplexa superni

193 infernique soli, tellus habet una viros, qui

194 nos et adire queunt, et sunt regione sub una.

195 Aequipedes alios patrio sermone vocamus,

196 Antoecos Grai, nostro qui sole fruuntur

197 parte sub adversa superi sub corpore Caeli

198 verticis austrini prope sidera condita nobis.

199 At qui circum habitant Graio sermone Peroeci

200 dicuntur populi, sua qui vestigia contra

201 nostra tenent, Graia Antipodes quoque voce feruntur.

202 Illorum Antipodes et nos sumus ordine verso ;

203 nec nostri adspiciunt vestigia nostra Peroeci,

204 nam Peroecorum nos et liquet esse Peroecos.

205 Est nobis unum hoc, nec non commune Peroecis,

206 illam habitare plagam, quam temperet aestus, et altum

207 frigus in adversa regione sub orbe supernorum

208 aequipedum ; atque aestas, gelidaeque brevissima brumae

209 tempora sunt eadem, simul incrementa dierum.

210 Sed tamen hoc reffert : nam cum nox exit ad illos,

211 incipit ipse dies nostris se reddere terris ;

212 atque ubi venit hiems nobis, his vertitur aestas.

213 Antipodum nobis nihil est commune ; sed illa

214 convertunt, lucemque vident, cum nocte teguntur

215 aequipedes nostri supera tellure locati.

216 Quin Natura jubet cunctos hos esse creatrix

217 magna virum, et tellus omni de parte nitenti

218 Sole repercussa, ut variis animantia formis

219 mater alit rerum natura benigna ; nec ipsi

220 antipodes imo nostri labuntur Olympo.

18

221 Sed grave quodcumque est terram petit ; haud magis illi

222 ima tenent Mundi, quam nos, qui summa tuemur

223 sidera ; sub pedibusque suis nos esse putantes,

224 saepe timent summo lapsos succedere caelo.

225 Sunt qui non alia credunt tellure morantes

226 esse, nec Antipodas, nostrosque manere Peroecos

227 usque alios, praeter nostra regione videndos

228 aut visos, magni cum dividat unda remotos

229 Oceani Antoecos ; quos qui negat esse, negabit

230 Antipodas. Quid aget magnus tellure sub alta

231 Phoebus ? Aget quidnam Phoebi germana decori

232 Luna Jovis magni Latonae ac lucida proles ?

233 Quippe ita crediderim, fuerit si Terra rotunda,

234 ut memorant, rerum causas quicumque sequuntur.

235 Instar enim pauci quidam dixere theatri

236 tellurem, quidam cubaea stare figura.

237 Verum ita si fuerit, Phoebo surgente, videbunt

238 lumina clara prius, quam Persae, Solis Iberi.

239 Nam cava si fuerit tellus quae proxima Soli est,

240 noctis adhuc nigra staret languentis in umbra,

241 altera pars magnum Phoebi cum passa calorem

242 lustraretur eo, prima regione relicta ;

243 luce etiam semper major nox atra maneret,

244 ac prior ipse dies, quam Persis, iret Iberis ;

245 quod fieri contra certa ratione videmus.

246 Sol prius ad Persas numeratis quatuor horis

247 tollitur, adversos afflet quam pronus Iberos.

248 At si plana fuat Tellus, aequaliter omni

249 parte polus Mundi distare videbitur illo

250 a Circo, celeri qui dividit omnia visu.

251 Verum apud Aethiopas polus est non altus, ut idem

252 despicit adversos altissimus ipse Britannos.

253 At mediis varia ratione magisve minusve,

254 menstruaque una dies extremae in litore Thylae

255 cernitur, aurato si stat Titania Cancro

256 lampas, et Aethiopum nullas facit urbibus umbras,

257 praecipuae mediae, dicunt quam forte Syenae.

258 Quippe dies patriis aequales omnibus essent,

259 omnibus in patriis eadem nox, umbraque magnae

260 una eadem Terrae tenerum fuscaret Olympum ;

261 terminus idem oculis caelo foret unus aperto.

262 Vix caput Anguis enim Graia regione videtur,

263 atque pedes Helices ; alia de parte Britannis

264 nec caput inflexi fast est spectare Draconis ;

265 parte nec ex eadem Graium regionibus ullis

266 Canobos adparet caeli clarissimus ignis.

267 Unde licet Terram forma constare rotunda

268 dicere ; nec Tellus alia quadrangula forma est.

269 Ipse dies quoniam sex horas omnis haberet,

270 noxque decem horarum nec non bis quatuor esset.

271 Nec fuso Tellus quae se tenet aere circum

272 defugit a Zephyris Eoum admota sub Eurum ;

273 nec contra in Zephyrum Nabathaeis cessit ab Euris ;

274 nec magis Arctoos Tellus Aquilonis ad axes

275 versa, meri quam sit parti subjecta diei.

276 Eoo sedeat Tellus si proxima Mundo,

19

277 adsurgente breves umbrae sub Sole venirent ;

278 majoresque forent aliis labente sub undas.

279 Ac majora quidem nobis orientia cuncta

280 signa viderentur, propius si forte mearent,

281 nec minus et Zephyro si stet subjecta tepenti,

282 signa viderentur majora cadentia cuncta.

283 Sol et Luna novum lumen brevioribus umbris

284 labentes veherent ; contra surgentibus illis

285 majores caderent longe sub Solibus umbrae.

286 Sin vero septem fuerit submissa Trioni,

287 hac sub parte jacens omnis spectabitur umbra,

288 Sole caput niveum terris tollente relictis

289 cum primum roseis Aurora retexit Olympum

290 curribus, et nigram Terrae Dea reppulit umbram.

291 Nec minus Austrino fuerit si proxima caelo,

292 omnis in hanc rursum regionem procidet umbra,

293 Sole vel hesperias se se condente sub undas,

294 aut idem adflatis primum cum surgit Eois.

295 Nec vero Tellus media plus parte levatur,

296 aut premitur Mundi : nam sex quae signa videntur

297 terrarum supra, spatiosive aequora Ponti,

298 aut plura, aut certe non tot manifesta paterent.

299 Nam medio si plus Tellus se se Orbe levaret,

300 semper ibi noctes spatiis majoribus irent.

301 At medio contra Tellus depressa sub Orbe

302 si jaceat magis et brevior nox atra manebit.

303 Nec minus Oceani formam tenet unda rotundam,

304 et maria, atque animae tractus, aetherque profundus.

305 Inque duas partes divisum dicere Mundum

306 non dubitant, supra Lunam ut quaecumque moventur

307 esse ferant semper Divum immortalia tecta,

308 intemerata situ spatiosis aetheris oris.

309 Haec facere, illa pati memorant quae cuncta sub ima

310 semina sunt Luna, flammas, animamque tepentem,

311 undarumque locos, et siccae pondera Terrae.

312 Haec quoque mutantur superis et semina formis.

313 Terra tenet medium ; pro qua quoque candida Luna

314 dicitur aetheriis regionibus ; unda sub ipso

315 Mercurio est ; aer pro te, Cytherea, putatur.

316 Ignis habet Solem ; Marti sed rursus et ignis

317 additur ; aerio pro Jupiter orbe locatur ;

318 Saturnus gelidae pro frigore ponitur undae,

319 Terraque pro magni summo stat corpore Caeli.

320 Nec vero est Ignis siccae sine semine Terrae,

321 communesque manent una sub lege ; sed Ignis

322 Aeris in partem magno venit ipse calore.

323 Humidus ast Aer gelidae se miscuit Undae ;

324 miscet Aquae Tellus se frigore, participemque

325 Naturam inter se tenuerunt semina Mundi

326 quatuor ; unde hominum genus haec pecudumque volantumque

327 arboreumque simul, nec non simul omne natantum

328 temperies magno nutrit permixta vigore.

329 Nunc simul hibernus quae tempora noctibus addit,

330 quae rapit aestivus Sol impiger ordine pandam,

331 et Cleomedeas romanis versibus artes

332 exsequar, ingenti patriae perculsus amore,

20

333 dulcis Apollineas referens tibi, Parma, coronas.

334 Nam duo Solstitia efficiunt Caper, et nova magni

335 effigies Cancri, cum Sol altissimus Orbem

336 ipse tenet summum, aut imos invergit ad Austros.

337 Verum aequant noctes Aries et Libra diebus.

338 Sed cum Sol summum tenuit pulcherrimus Orbem,

339 magna die cum jam lux intempesta vocatur ;

340 ultimus in Boream qui ducitur Orbis, is ille est

341 aestivus Tropicus, qui vertit ab aethere Solem,

342 inque Notum seris Phoebum sinit ire quadrigis,

343 incipit a nobis tardum cum texere gyrum ;

344 cum fugit a nobis Phaeton, et lucida lampas,

345 quem fecit hibernus Tropicus fuit ultimus Orbis.

346 Incipit in Boream volvens Sol inde reverti ;

347 impiger Aegoceron nam linquit, et aethera contra

348 nititur adscendens peraratum denique Caelum ;

349 atque ubi jam medios victor percurrerit Orbes,

350 aureaque Aeolii calcarit vellera Phryxi,

351 aequabit noctes caeli mensura diebus,

352 inde sub aestivum veniet Sol candidus Orbem.

353 Atque ubi discedens Libram jam contigit, aequas

354 efficiet rursum noctes Pater ipse diebus.

355 Hanc, duodena secans Sol aureus astra, peregit

356 ipse viam ; Caper est, gelido quem mense decembri

357 Sol premit ; hinc Solem jam coepit Aquarius ultro

358 tollere ; dehinc Pisces oriuntur in alta vehentes

359 lampada Phoebeam, donec Titana recepit

360 hinc Phryxea pecus, Taurumque ingressus, et ambos

361 Tyndaridas, Cancrumque tenens, non amplius altum

362 aethera, nec superas audet se tollere ad oras ;

363 sed redit ad terras magnum dum forte Leonem

364 arripit, ac prona de Virgine labitur ; aequam

365 inde tenens Libram, medios jam colligit Orbes.

366 Scorpion hinc labens paulatim linquit, et arcus

367 jam premit Haemonios ; Capricorno deinde retento

368 ultima depresso deducitur orbita Circo.

369 Summa igitur Cancri via dicitur, infima Capri.

370 Esse quidem portas veteres dixere Pelasgi

371 has hominum divumque duas ; quod vita per illam

372 defluit in terras, per et hanc ad sidera rursum

373 fertur, et aethereo revolans se sistit Olympo.

374 Sol igitur quantum superas te tollit ad oras,

375 tanto tarda magis nostro lux orbe moratur.

376 Nam Tropicos inter medium Sol aureus orbem

377 circuit ; et magnum volvens pater efficit Annum.

378 Atque haec causa quidem, quare sint frigida quaedam,

379 haec calida, haec autem cur temperet aestus et altum

380 frigus ; ob hoc quoniam Sol non excedat iniquum

381 signiferum, a Cancro Capricornum lapsus ad ipsum.

382 Sed neque quae Tropicos inter sunt tempora noctis

383 atque die spatiis aequalibus ire feruntur.

384 Namque decem novies Sol cursibus ambiit annum,

385 dimidioque die cum quatuor ante diebus,

386 Ariete de medio Cancrum quam surgat ad altum.

387 Atque decem novies Sol cursibus ambiit annum,

388 dimidioque die geminis cum deinde diebus,

21

389 ante cadens victor Libram quam vergat ad aequam.

390 Hinc quoque dum fugiens Capricornum cedit ad imum,

391 ipse quater Phaeton viginti forte diebus

392 atque octo finem circo facit aureus imo ;

393 atque decem novies Sol cursibus ambiit annum

394 hinc petit Aeolii dum vellera lucida Phryxi.

395 Maxima Tyndaridae spatia obtinuere Gemelli ;

396 at minima Arcitenens currentis in aethere Phoebi.

397 Ergo ubi principium crescendi coepit anhelis

398 lux nova solis equis, duodecima surgit inique

399 pars incrementi primo jam mense ; secundo

400 pars sexta ; at quartam mensis quoque tertius auget.

401 Tum quartus quartam, sextam sed quintus habebis ;

402 at sexto pars est duodecima reddita mensi,

403 sex horis minimam superat lux maxima namque.

404 His data temporibus Phoebo via certa decoro,

405 purpureas Caeli nobis qui flectit habenas.

406 O decus aethereum, lux o clarissima caeli

407 Sol hominum Divumque patens ; quo carmine laudes,

408 quae mihi Musa tuas memoret ? Tu causa creandi

409 omnia ; cum magna rerum tu semina Luna

410 accipis, et valido nutriris cuncta vigore.

411 Aetherei princeps tu luminis almus, et auctor

412 lucis, et immensi moderator magnus Olympi,

413 salve hominum sator, ac miseris accommoda terris

414 Lux aeterna Deum ; tua vis, tua, Phoebe, potestas

415 abducit morbos, caelumque salubre serenat.

416 Terrigenam Pythona puer Latonius arcu

417 horrisono innumeris mactasti, parve, sagittis.

418 Ora novo aeternae vestiris flore juventae.

419 Te pia Castalio lavit Latona fluento,

420 ambrosios dulci perfundens nectare crines.

421 Instabilem Delon medio tu sistere ponto,

422 tu potes et Musa contendere victor ; iniquas

423 noscere tu Parcas ; strepuit si argenteus arcus

424 turpia lustratis pereunt animalia terris.

425 Phoebe salutiferas aegris mortalibus herbas

426 addis, et ingrata cingis pia tempora lauro.

427 Tu Phryga pelle sua spoliasti, Phoebe, superbum ;

428 tu Niobem natosque premis ; tu matris amore

429 incensum Tityon Stygia provolvis arena.

430 Huc ades, o Superum clarissime, pulcher Osiri,

431 seu te hiberna sinunt Lyciae dumeta Zeliae,

432 seu vocat Aegaei mediis tibi cognitus undis

433 Cynthus, et Eurotae placidissima fluminis unda ;

434 sive mihi Liber, seu sis mihi dictus Apollo,

435 an Titana magis cupias te forte vocari,

436 laeta Sigismundi nunc tempora ducis, honorem

437 cui summum Omnipotens patriis concessit in armis ;

438 qui nunc Italiam pacis sub legibus omnem

439 justitia, atque fide magna dicione tuetur ;

440 ut qui caeca legit rapidis contrarius undis

441 marmora ventisoni revoluta per aequora ponti

442 nauta mari in magno voces atque irrita surdis

443 litoribus dat verba, sonosque effundit inanes ;

444 verum ubi ad optatos subduxit carbasa portus

22

445 rupe ligat vasta munitam forte carinam.

446 Ac, ne pace bona nullis terat otia factis,

447 templa Deo victor statuens ingentia summo ;

448 nunc exhausta novis decorat sua bella trophaeis,

449 Gallicaque antiquis reddit nova moenia terris

450 amnis in Hadriacas qua Sena labitur undas.

451 Nec minus insigni se se germanus honore

452 extulit ante alios Malatesta Novellus ; et armis

453 hic quoque depositis, tua munera, pulcher Apollo,

454 Castaliis Musas primus deducit ab antris.

455 Ille fide, ille animo constanti, ac denique sancta

456 justitia invictum potis est superare Catonem.

457 Hos saltem Italiae custodes, maxime Divum

458 Phoebe, fove, longosque piis da fratribus annos.

459 Ille inter Musas longum se oblectet ; avitum

460 dum regit imperium bello fremat ille superbo,

461 nuper et Ausoniam saevis ut vindicat armis

462 Alphonsi, Etrusca cogit quem cedere terra,

463 ac libertatem populis dat habere Latinis ;

464 mox quoque in audaces vertat sua proelia Turcos,

465 infidasque manus, inimicaque pectora Graiis

466 heu miseris ! Quos clade nova tot millia campis

467 perdita Threiciis Byzantis moenia juxta

468 abstulit una dies, saevit dum barbarus hostis

469 in Graios omnes, Trojam dum jactat avitam,

470 Dardaniosque patres, Ida quod natus aquosa est.

471 Urbs augusta potens regum domus alta potentum,

472 Romanis opibus, Romanis civibus aucta,

473 imperio quae sola suo Garamantas et Afros,

474 Auroram et Zephyrum, nec non Boreamque Notumque

475 subdiderat pedibus, domitumque subegerat Orbem,

476 capra dolis pueri ; quin et Phryx semivir illa

477 nunc potitur victor, Romanaque despicit arma,

478 discordesque animos Italum sine fine furentum.

479 Nec satis indignum fuerat, quod templa, quod aedes

480 diruit : antiqua sub religione, nefandum !

481 Stare vetat populos ; at nos toleramus iniquas

482 gentibus imponi leges ? Ne, Christe, furorem,

483 ne patiare, precor, per secula surgere talem.

484 Da, Pater, Ausoniis mentem da gentibus unam

485 ire Asiam contra ; cupiant illum omnibus unum,

486 illum ipsum studiis, qui barbara saepe fugavit

487 agmina, et Italia duros ejecit Iberos.

488 Quae simul ac cecini numeroso carmine bella

489 vix mihi terdenos aetas data viderat annos.

490 Illa autem si bella canam, quis me altius alter ?

491 Quamquam aderunt multi, memorent qui facta potentis

492 Pandulphi, moresque hominum, Lelegasque, Phrygasque,

493 Europaeque manus, Italos, fortesque Pelasgos,

494 Pannoniosque truces, Hispana, Britannicaque arma.

495 Haec meus ante alios memoret simul ore diserto

496 Parleo ; ut ipse libens optata Basinius arma ;

497 qui nunc Astrorum motus, subjectaque Divum

498 templa cano, atque vias semper volventis Olympi.