Back to basics - Intellectuele eigendomsrechten : « Auteursrecht »

Fabienne Brison Partner Hoyng Monegier LLP

Professor VUB en HUB

Contrast Law Seminars i.s.m. Larcier

Brussel, 22 oktober 2014

2

Opzet (beperkt)

• Introductie of heropfrissing

• Net op tijd:

• Wet 19 april 2014: WER, Boek XI

• KB 19 april 2014: inwerkingtreding op 1 januari 2015

3

Te stellen vragen

• Wat? (+ voorwaarden)

• Hoe? (+ mogelijke acties)

• Wie? (+ contractuele aspecten)

4

Waar vinden we de antwoorden?

• Voor handelingen tot 31.12.2014 (of handelingen vanaf 1.1.2015 maar rechten verkregen voor die datum):

• Auteurswet 1994

• Wet Computerprogrammatuur 1994

• Wet databanken 1998

5

Waar vinden we de antwoorden?

• Auteurswet 1994 :

6

Waar vinden we de antwoorden?

• Voor handelingen vanaf 1.1.2015 :

• Boek XI WER

• Auteursrecht en

Naburige Rechten Titel 5

• Computerprogrammatuur Titel 6

• Databanken (sui generis-recht) Titel 7

• Aangevuld met Boek I (definities),

XII, XV en XVII (sancties, procedures)

7

Waar vinden we de antwoorden?

• Doelstellingen wetgever 2014:

• Codificatie

• Wijzigingen en innovaties m.o.o. :

• Rationaliseren, juridische zekerheid vergroten, Europese richtlijnen omzetten…

• Maar vooral : transparantie van collectief beheer van auteurs- en naburige rechten vergroten

• Nog vele uitvoeringsbesluiten vereist…

8

Waar vinden we de antwoorden?

• Boek XI WER:

Marie-Christine Janssens, Hendrik Vanhees en Vinciane Vanovermeire :

“De intellectuele eigendomsrechten verankerd in het Wetboek Economisch Recht: een eerste analyse”

in: IRDI 2014/2, p. 452 e.v.

9

Waar vinden we de antwoorden?

• Toenemende invloed van prejudiciële arresten van het HJEU:

• Richtlijnen

• “Uniebegrippen”

10

Eerste vraag: Wat?

• Werk van letterkunde en kunst

• Vormgeving

• Oorspronkelijkheid

• Zonder formaliteiten

11

Werk van letterkunde en kunst (1)

• Voortbrengsel van de (menselijke) geest

• Op literair, artistiek of wetenschappelijk vlak

• Voorbeelden:

12

Werk van letterkunde en kunst (2)

13

Werk van letterkunde en kunst (3)

14

Werk van letterkunde en kunst (4)

• Artikel 2, 1 Conventie van Bern: De uitdrukking "letterkundige en kunstwerken" omvat alle voortbrengselen op het gebied der letterkunde, wetenschap en kunst, welke ook de wijze of de vorm van uitdrukken zij, zoals boeken, brochures en andere geschriften; voordrachten, toespraken, preken en andere werken van die aard; toneelwerken of dramatisch-muzikale werken, choreografische werken en pantomimes, waarvan de wijze van opvoering in schrift of op andere wijze is nedergelegd; muzikale composities met of zonder woorden; cinematographische werken en werken verkregen door een met de cinematographie overeenstemmend procédé; werken van teken-, schilder-, bouw-, beeldhouw-, graveer- en lithografeerkunst; fotografische werken en werken verkregen door een met de fotografie overeenstemmend procédé; werken van toegepaste kunsten; illustraties en aardrijkskundige kaarten; tekeningen, schetsen en plastische werken met betrekking tot de aardrijkskunde, de topographie, de bouwkunde of de wetenschappen.

15

Werk van letterkunde en kunst (4)

• Artikel 4 en 5 WCT :

• Computerprogramma (als “werk van letterkunde”)

• Verzameling van gegevens of ander

materiaal (“databank”)

16

Werk van letterkunde en kunst (5)

• “Open” begrip

• Uitsluiting:

– akten van de overheid (wetten, rechterlijke beslissingen…)

• Soms is “kwalificatie” belangrijk : toepassing van bijzondere regels:

– Audiovisuele werken

– Computerprogrammatuur

– Databanken

– …

17

Vormgeving (1)

• Enkel de concrete vormgeving is beschermd

• Extern: visueel waarneembare verschijningsvorm

• Intern: structuur / compositie

18

Vormgeving (2)

• Uitsluiting van ideeën

• Geen bescherming van: • Methodes

• Stijl

• Tendens

19

Oorspronkelijkheid (1)

• “Eigen” intellectuele creatie

• “Persoonlijke toets” (Infopaq I, Painer) – Vrije en creatieve keuzes (is meer dan

louter “keuze”)

– Uitsluiting van zuiver technisch of functioneel bepaalde creatie

• Cfr. “stempel van de persoonlijkheid” (Cass.)

20

Oorspronkelijkheid (2)

• Kan “relatief” zijn

– Niet het werk in zijn geheel, maar bepaalde bestanddelen

– 11 woorden (Infopaq)

– portretfoto (Painer)

(nationale rechter oordeelt!)

– Niet absoluut oorspronkelijk; ook combinatie van bestaande elementen

21

Oorspronkelijkheid (3)

• In de praktijk :

• Eiser met « stelplicht »:

• Welke bestanddelen van een werk zijn « oorspronkelijk », en dus beschermd?

• Beste bewijs: « Paper trail » van creatief proces

• Verweerder: tegenbewijs door anterioriteiten (« prior art »)

22

Ongeacht (1)

• Ongeacht artistieke verdienste (Painer)

• Ongeacht formaliteiten : inschrijving, registratie, depot,…

≠ wettelijk depot ≠ idepot ≠ aangifte Sabam ≠ verplichte vermelding © maar wel belang

23

Tweede vraag: Hoe?

• Vermogensrechten

• Plus morele rechten

• Voor een beperkte duur

24

Tweede vraag: Hoe?

• Merk op:

• Auteursrecht staat los van materiële eigendom

• Eventueel cumul met de bescherming van:

• modellen,

• merken,…

Mits bijzondere voorwaarden van bescherming zijn vervuld

25

Beschermingsduur

• Hoofdregel:

• vanaf de creatie (automatisch)

• tot 70 jaar na het overlijden van de (fysieke) auteur

(te rekenen vanaf 31/12)

• daarna “publiek/openbaar domein”

opgelet: arrangement!

26

Vermogensrechten (1)

• Exclusieve rechten, d.w.z.

– Uitsluitend door rechthebbende

– Gebruik door derde kan worden verboden

– Toestemming tot gebruik “vooraf” vragen

• Uitzonderingen

– Soms gekoppeld aan een compensatie (recht op vergoeding)

Vermogensrechten (2)

• Wisselwerking – Ruime interpretatie van “open”

exclusieve rechten

– Restrictieve interpretatie van “gesloten” uitzonderingen

Vermogensrechten (3)

• Interpretatie van exclusieve rechten (SGAE, Infopaq) – “Open” begrippen

– M.o.o. hoog beschermingsniveau

– Ruime interpretatie

– Tegen de achtergrond van internationale verdragen

– “Cascade” van toestemmingen: de éne impliceert de andere niet

29

Exclusief reproductierecht (1)

• Reproductierecht – Op om het even welke wijze en in

om het even welke vorm

– Voorbeelden (opname in een brochure, fotokopie, opslag de server van een website…)

30

Exclusief reproductierecht (2)

– Ook tijdelijk (bijv. op een uitwisbare CD, in het geheugen van een computer bij het opladen, technische / voorbijgaand tijdens internetverkeer…)

31

Exclusief reproductierecht (3)

• Ook gedeeltelijk, zelfs met wijzigingen

• Criterium: “totaalindruk”

- M.b.t. oorspronkelijke beschermde elementen (niet het werk in zijn geheel) (Infopaq)

- Gelet op de gelijkenissen, niet op de verschillen (tenzij substantieel)

32

Exclusief reproductierecht (4)

• Bijkomend: “ontleningsvereiste”

• Veronderstelt kennis en toegang tot vooraf bestaand werk

• Kan worden vermoed bij substantiële gelijkenis (Cass.)

33

Exclusief reproductierecht (5)

– Ook via vertaling en via adaptatie (“intellectuele reproductie”)

– Ook de distributie van rechtmatig gemaakte kopieën, hun verhuur en uitlening • Onderworpen aan communautaire

uitputtingsregel

34

Exclusief recht van mededeling (1)

• Op om het even welke wijze en in om het even welke vorm

• Voorbeelden : uitvoering in levende lijve, radio -of televisie-uitzending, kabeldoorgifte, ten gehore brengen in café of restaurant,…

• Met inbegrip van: terbeschikkingstelling van publiek op zodanige wijze dat leden van het publiek er toegang toe hebben op ogenblik en plaats die zij individueel kiezen (internet)

Exclusief recht van mededeling (2)

• Mededeling (SGAE)

– Bewust toegang verlenen tot werk

– Meer dan louter ter beschikking stellen van fysieke installatie

Exclusief recht van mededeling (3)

• Aan een publiek (SGAE; Del Corso en PPL)

• “Onbepaald”:

• D.w.z. publiek in het algemeen

• Geen specifieke individuen die tot een bepaalde groep behoren

• Cfr. “privé” – “familiekring”

• “Potentieel”:

• Niet daadwerkelijk

• “Voldoende” (?)

• Cumulatieve effecten

• Niet alleen tegelijk, ook achtereenvolgens

• Ook op verschillende plaatsen

Exclusief recht van mededeling (4)

• Aan een publiek (ITV): • “Nieuw” publiek (kan relevant zijn,

maar is geen vereiste)

• Indien op een andere manier ; onder “specifieke” technische omstandigheden (zolang bestemd voor “een” publiek)

• Indien door een “andere” organisatie (!)

Exclusief recht van mededeling (5)

• Winstoogmerk (ITV)

• Kan relevant zijn (= indicatie)

• Maar is geen vereiste

39

Uitzonderingen (1)

• Interpretatie van uitzonderingen (Infopaq, ACI Adam)

– Facultatieve lijst: éénmaal gekozen, consequent richtlijnconform toepassen

– Cumulatieve voorwaarden

– Onderworpen aan “3 steps-test” (niet facultatief voor rechtbanken)

40

Uitzonderingen (2)

– Dwingend • Maar “privé-kopie” is niet “dwingend”

als technische voorzieningen zijn aangebracht

– Enkel van toepassing op vermogensrechten (impliceert wellicht redelijke toepassing op morele rechten)

41

Uitzonderingen (3)

• Algemeen:

– Tijdelijke reproducties als onderdeel van technisch procédé

– Privé-gebruik

– Citaat ten behoeve van kritiek, polemiek, recensie, onderwijs, wetenschappelijke werkzaamheden

– Accessoir gebruik van werk op publiek toegankelijke plaats

– Parodie

42

Uitzonderingen (3)

• Voor bijzondere doeleinden:

– Onderwijs

– Bewaring cultureel en wetenschappelijk patrimonium

– Culturele gebruikers (musea, bibliotheken,…)

– Sociale doeleinden (mindervaliden, ziekenhuizen, gevangenissen,…)

– Media (o.m. actuele verslaggeving)

43

Uitzonderingen (4)

• Bijzondere regels voor:

– Computerprogrammatuur (decompilatie)

– Databanken

44

Uitzonderingen met compensatie Vergoedingsrechten

• Reproductie op papier voor privé-gebruik

– Inclusief professioneel gebruik in bedrijven, administratie,…

– Uitz. bladmuziek

• Reproductie op andere drager in / voor familiekring

• ...

• Volgrecht

45

Morele rechten (1)

• Divulgatierecht (bekendmaking)

– Correlarium: niet vatbaar voor beslag

– Mogelijk conflict met contractuele aansprakelijkheid

46

Morele rechten (2)

• Recht op “paterniteit/vaderschap” (naamsvermelding)

– Correlaria:

• bescherming van anonimiteit / pseudoniem

• bescherming tegen valse naamtekening

– Mogelijk conflict met materieel eigendomsrecht

47

Morele rechten (3)

• Recht op integriteit:

– Bescherming tegen materiële wijzigingen van het werk

– Ook tegen aantasting van de “geest” van het werk

48

Recht op integriteit (2)

49

Recht op integriteit (3)

50

Recht op integriteit (4)

– Impliceert volgens rechtspraak soms:

• Verplichting tot bewaring / instandhouding

• Verplichting tot publicatie van het volledig werk

– Conflict met materieel eigendomsrecht:

• i.g.v. technisch of functioneel vereiste aanpassingen van gebouw; zoniet: rechtsmisbruik

• Buitenlandse rechtspraak is strenger voor openbare gebouwen

51

Rechtsvorderingen (1)

• Stakingsvordering (zoals in kortgeding)

– Ook uit handel nemen van voorraad

– Ook tegen tussenpersonen

– Tenzij rechtsmisbruik

– Staat niet open voor rechtmatige gebruiker (uitzondering)

52

Rechtsvorderingen (2)

• Procedure in kortgeding

• Procedure ten gronde (schadevergoeding)

– Bewijs van schade (omvang)

• Beslag inzake namaak

• Strafrechtelijke sancties

53

Rechtsvorderingen (3)

• Ook bijzondere bescherming tegen :

– Omzeiling technische voorzieningen

– Wijziging/verwijdering elektronische informatie betreffende beheer van rechten

54

Derde vraag: Wie?

• De auteur

• Regels voor auteurscontracten

• Beheersvennootschappen

55

De auteur (1)

• Fysieke auteur – Regels voor werken in

samenwerkingsverband (Bijzondere regels voor audiovisuele

werken)

– Regels voor anonieme en pseudonieme werken

56

De auteur (2)

• Géén automatische overdracht aan • Werkgever (ondanks arbeidsovereenkomst)

• Opdrachtgever (ondanks bestelling, aanbesteding, betaling factuur…)

• Bijzondere regels voor: • Software (Cass. : strikte toepassing!)

• Databanken

• Samenloop met tekeningen en modellen

57

De auteur (3)

• Bijzondere regels voor de auteurscontracten (enkel indien gesloten met de fysieke auteur): – Schriftelijk bewijs jegens de auteur – Restrictieve interpretatie igv twijfel – Verplichte expliciete vermeldingen

• Exploitatiewijze • Duur • Territorium • Vergoeding

– Beperkingen: • Toekomstige werken • Onbekende exploitatievormen

– Exploitatieplicht

De auteur (4)

• Soepelere regels ingeval van arbeidsovereenkomst of werk op bestelling

• Rekening houden met onvervreemdbare rechten: – Morele rechten

– Wettelijke rechten op vergoeding

De auteur (5)

• Vermoeden van houderschap:

© ook inroepbaar door rechtspersonen

(Cass.)

60

Beheersvennootschap (1)

• Privaatrechtelijke vennootschap – Soms wettelijk verplichte

tussenkomst

• Wettelijke regels inzake werking

– Vennoten, bestuurders, verdeling / niet toewijsbare rechten, verjaring, inzage documenten, boekhouding…

• Wettelijke regels inzake toezicht

– Ministeriële vergunning

Beheersvennootschap (2)

• Controledienst: beheer ~ wet

• Regulator:

– Advies

– Bemiddeling

– Toezicht: « bilijk » en « niet discriminatoir karakter » van tarieven, innings- en verdelingsregels (valorisatie)

• FOD Economie : econom.analyse

• Interne klachtenprocedure

Beheersvennootschap (3)

• Beperkingen van collectief beheer om als gebruiker rekening mee te houden

– Niet « alle » rechthebbenden

• Personen

• Rechten/exploitatiewijzen

• Territorium

– Geen « morele rechten »

En tot slot : in de periferie

• Naburige rechten:

– Uitvoerende kunstenaars

– Producenten van fonogrammen

– Producenten van films

– Omroeporganisaties

• Sui generis recht voor producenten van databanken (los van auteursrecht op databanken)