Aurélio Vítor - De Caesaribus

8/20/2019 Aurélio Vítor - De Caesaribus

1/24

SEXTI AVRELII VICTORIS

LIBER DE CAESARIBVS AVRELII VICTORIS

HISTORIAE ABBREVIATAE

ab Augusto Octaviano,

id est a fine Titi Livii, usque ad consulatum decimum

Constantii Augusti et Iuliani Caesaris tertium.

1 1 Anno urbis septingentesimo fere vicesimoue! "uobus eti#m! mos Rom#e incessit uni

prorsus p#ren"i$ %#mue Oct#vi#nus! p#tre Oct#vio! #tue #"optione m#gni #vuncu&i C#es#ris

#c mo' procerum consu&to ob victori#m p#rtium pci"e e'ercit#m Augusti cognomento

"ictus! i&&ectis per "on# mi&itibus #tue #nnon#e cur#n"#e specie vu&go ceteros (#u" "ifficu&ter

subegit$ ) Eoue mo"o #nnis u#ttuor circiter et u#"r#gint# #ctis morbo %oe consumptus!

#"iectis imperio civium R#eti# I&&*ricoue! #c p#c#t# e'ter#rum gentium feroci# nisi

+erm#ni#e! , u#mu#m tertius post %um#m victo Antonio I#num cuserit! uo" iure

Rom#no uiescentibus be&&is #cci"eb#t$ - .ores viro civi&es &epi"iue fgr#nte (#u" mo"ice

&u'uri# &u"orumue cupi"ine #tue #" somnum intemper#ntie$ / Doctorum! ui #bun"e er#nt!

necess#riorumue percu&tor! cum e&ouenti#e stu"io #c re&igionibus mire #ttineretur! 0 p#ter

p#tri#e ob c&ementi#m #c tribunici# potest#te perpetuo (#bitus (incue uti "eo Rom#e

provinciisue omnibus per urbes ce&eberrim#s vivo mortuoue temp! s#cer"otes et co&&egi#

s#cr#vere$ 2 3e&i' #"eo 4#bsue &iberis t#men simu&ue coniugio5! ut In"i! Sc*t(#e!

+#r#m#ntes #c B#ctri &eg#tos mitterent or#n"o foe"eri$

2 1 Dein Cu"ius Tiberius %ero! in Augusti &iberos e privigno re"#ctus #rrog#tione! ubi! u#e

metueb#ntur! s#tis tut# #nim#"vertit! imperium comp&e'us est! cuius nomen #stu #bnueb#t6

sub"o&us et occu&tior! (isue s#epe simun"o infensus! u#e m#'ime cuperet! et insi"iose

"e"itus! u#e o"io er#nt ingenio #" repentin# &onge #criore bonis initiis "ein"e perniciosus!

u#esitissimis in omnem fere #et#tem se'umue &ibi"inibus! #tue #trocius puniens insontes

no'ios! suos p#riter e'ternosue$ ) A"(uc "um urbes et conventus e'secr#tur! C#pre#s insum

u#esiver#t fgitiis obtentui$ , 7u#re so&utis mi&iti#e #rtibus "irept# p&er#ue iuris Rom#ni

ni(i&ue pr#eter C#pp#"oc#s i"ue inter e'or"i# in provinci#m sub#ctum remoto rege

Arc(eo compress#ue +#etu&orum trocini#! u#e T#cf#rin#te "uce p#ssim proruper#nt$ - Simu& .#robo"us c#&&i"e circuinventus! Sueborum re' neue minus contr#ct#s un"iue

co(ortes pr#etori#s! u#e "ispers#e pro'imis municipiis seu Rom#e u#eue per "omos

(#beb#ntur! in c#str# #pu" urbem re"egit! u# teneb#ntur pr#efectur#m #ppe&ns! ve& #ugens!

pr#etorio n#m ceteros p#ritorum pr#esi"esue Augustue instituer#t$

3 1 Igitur Cu"io febri #n insi"iis oppresso! cum imperium tres #tue viginti! #evi

octogesimum uno minus #nnos egisset! +#ius C#es#r cognomento C#&igu #ventibus cunctis

"e&igitur! m#iorum gr#ti#e p#rentisue$ ) %#mue per fi&i#m pro#vus Augustus! genere

m#terne Agripp#! Drusus! +erm#nici p#ter! e uo is orieb#tur! #vi er#nt$ , 7uorum mo"esti#

#tue imm#turo! #bsue Oct#vi#ni! interitu vu&gus! simu& m#tris fr#trumue! uos v#rio

Tiberius e'itio interceper#t! permoveb#tur$ - 7u# c#us# niteb#ntur omnes c#sum t#nt#e


2/24

f#mi&i#e &enire #"o&escentu&i spe! tum ui# n#tus in e'ercitu 4un"e cognomentum c#&ce#mento

mi&it#ri u#esiver#t5 &egionibus c#rus #cceptusue (#beb#tur$ / 8r#etere# pru"entissimus

uisue simi&em fore suis cre"eb#t uo" &onge secus u#si n#tur#e &oge! u#e crebro

t#mu#m e' in"ustri# m#&os e bonis! #grestes e' "octioribus et ceteros (uiuscemo"i seu

contr# gignit$ 0 7uo "emum e'emp&o s#pientium p&ures c#ruisse &iberis uti&ius "u'ere$ 2

Ceterum in C#&igu (#u"u#u#m vero p&urimum #ber#nt! uippe ui "iu imm#ni# #nimi it#

pu"ore #c p#ren"i specie obte'er#t! uti merito vu&g#retur neue me&iores f#mu&os neue

#trociorem "ominum i&&o fuisse$ 9 Deniue n#ctus potest#tem! uti t#&i# ingeni# recens so&ent!

#nni mensibus egregi# #" popu&um! inter p#tres! cum mi&itibus gessit "et#ue coniur#tione

u#si minus cre"ens pr#e"ic#vit vi' convenire in eum! cuius vit# nu&&ius oneri #ut incommo"o

esset$ : Se" repente c#esis primum v#rio f#cinore innocentium p#ucioribus t#mu#m be&u#e

(#usto s#nguine ingenium e'eruit it#ue "einceps triennium consumptum! cum sen#tus #tue

optimi cuiusue mu&tip&ici c"e terr#mm orbis foe"#retur$

1;

7uin eti#m sororum stupro #cm#trimoniis i&&u"ens nobi&ibus "eorum (#bit# ince"eb#t! cum Iovem se ob incestum! e' c(oro

#utem B#cc(#n#&i Liberum #ssereret$ 11 %eue secus contr#ctis #" unum &egionibus spe in

+erm#ni#m tr#nsgre"ien"i conc(#s umbi&icosue in or# m#ris Oce#ni &egi iussit! 1) cum ipse

nunc f&u'o cu&tu Venerioue interesset! n#nc #rm#tus spo&i# # se non e' (ominibus! se"

c#e&estium c#pi "ictit#ret! sci&icet uo" (uiuscemo"i pisces +r#ecorum "icto! uis #ugen"i

omni# stu"ium est! %*mp(#rum &umin# #ccepisset$ 1, His etus "ominum "ici #tue insigne

regni nectere c#piti tent#ver#t$ 1- 7u# c#us# #uctore C(#ere# moti! uibus Rom#n# virtus

iner#t! t#nt# pernicie rempub&ic#m confosso eo &ev#re retumue e'ce&&ens Bruti f#cinus

eiecto T#ruinio foret! si per 7uirites mo"o mi&iti# e'erceretur$1/

Verum ubi cives "esi"i#e'ternos b#rb#rosue in e'ereitum cogere &ibi"o incessit! corruptis moribus &ibert#s oppress#

#tue (#ben"i #uctum stu"ium$ 10 Interim "um sen#tus "ecreto gentem C#es#rum! eti#m

mu&iebri se'u! omnemue #ffinit#tem #rm#ti perseuuntur! forte Vimius! ortus Epiri! centurio

e co(ortibus! u#e p#tium per opportunos &ocos obsi"eb#nt! Titum Cu"ium occu&t#ntem se

repperit "eformi tebr# protr#ct#toue eo e'cm#t #pu" socios! si s#pi#nt! #"esse principem$12 Et s#ne ui# vecors er#t! mitissimus vi"eb#tur impru"entibus u#e res #"versum nef#ri#m

p#trui %eronis mentem #u'i&io neue #pu" fr#tris fi&ium C#&igum invi"i#e fuit uin eti#m

mi&it#res p&ebisue #nimos conci&i#ver#t! "um fgr#nte suorum "omin#tione ipse contemptui

miser#bi&ior (#beretur$19

T#&i# p&erisue memor#ntibus repente eum nu&&o retr#ct#nte u#e#"or#nt turb#e circumsistunt! simu&ue #ff&ueb#nt re&iui mi&itum et vu&gi m#gn# vis$ 7uo"

ubi p#tres #ccepere! mittunt ocius si v#&erent #usum comprimere$ 1: Se" postu#m v#riis

tetrisue se"itionibus civit#s cunctiue or"ines cer#b#ntur! t#mu#m e' imperio omnes

"e"ere se$ ); It# Rom#e regi# potest#s firm#t# pro"itumue #pertius mort#&ium con#tus v#cuos

# fortun# c#esosue esse$

4 1 Igitur Cu"ius! u#mu#m ventri foe"e oboe"iens! vecors iu't# #tue immemor

p#vi"usue #nimi et ign#vior esset! p&er#ue per formi"inem t#men egregie consu&t#b#t!

nobi&it#tis pr#ecipue consi&iis! u#e metu co&eb#tur6 uippe sto&i"orum ingeni# proin"e #gunt!

uti monitores sunt$ ) Deniue bonis #uctoribus compress# per eum viti# #c per +#&&i#m

Dr*s#"#rum f#mos#e superstitiones t# iur# u#m commo"issim# cur#tum mi&iti#e


3/24

officium retenti fines seu "#ti imperio Rom#no .esopot#mi# per orientem! R(enus

D#nubiusue #" septeintrionem et # meri"ie .#uri #ccessere provinciis! "emptis regibus post

Iub#m c#es#ue .usumiorum m#nus simu& u&tim# occ#sus! Brit#nni#e p#rtes contus#e!

u#m som #"iit! Osti# profectus m#ri n#m ceter# "uces cur#vere$ , A"buc #nnon#e egest#s

composit#! u#m C#&igu inve'er#t! "um #"#ctis toto orbe n#vigiis pervium m#re t(e#tris

curribusue "#mno pub&ico efficere conten"it$ - %eue secus censu nov#to! cum sen#tu motis

p&uribus scivum #"o&escentem! uem sibi prob#tum p#rens #sseruer#t! retinuisset! censorem

et &iberis p#trem "ebere esse recte #"iecer#t$ / Ast ubi .ess#&in#e coniugis simu&ue

&ibertorum "e&inimentis! uibus semet "e"i"er#t! in pr#vum #bstr#ctus! non i& mo"o

t*r#nnorum #"miss#! verum u#e postremum genus mu&ierum #tue servi&e uib#t f#cere viro

#menti "ominoue$ 0 %#mue u'or primo p#ssim u#si iure #"u&teris uteb#tur eoue e'stincti

cum suis p&eriue ingenio seu metu #bstinentes! "um perv#g#tis mu&ierum #rtibus peti # se

petitos crimin#tur$

2

De(inc #trocius #ccens# nobi&iores u#sue nupt#s et virgines scortorummo"o secum prostituer#t co#ctiue m#res! uti #"essent$ 9 7uo" si ui t#&i# (orruer#t! #fficto

crimine in ipsum omnemue f#mi&i#m s#evieb#tur$ : %#mue Cu"ium! uti supr# "ocuimus!

n#tur# performi"o&osum iniecto metu sui #git#b#nt! m#'ime coniur#tionis uo commento

&iberti eti#m! uos ve&&ent! per"itum ib#nt$ 1; 7ui primo sce&eribus coniventes! ubi p#res

p#tron#e f#cti sunt! e#m uoue ign#ro! u#si iubente t#men! "omino per s#te&&ites interfecere$11 Et s#ne in i" progress# mu&ier er#t! uti #nimi #c pe&&icum gr#ti# m#rito Osti#m profecto

Rom#e nupti#s cum #&tero freuent#ret et (inc notior! "um mirum vi"etur #pu" imper#torem

viro u#m imper#tori nupt#m esse$ 1) It# &iberti potest#tem n#cti summ#m stupris e'i&io c#e"e

proscriptionibus omni# foe"#b#nt! eoue (eri&em stu&titi#m perpu&ere! uti sene' fr#tris fi&i#min nupti#s concupisceret$ 7u#e


4/24

0 7uo" s#ne in eo &evius #estim#n"um$ 2 7uippe no'iorum vinctis mo"o pe&&e tectus fer#e

utriue se'ui genit#&i# vu&tu contrect#b#t e'sector m#rium m#iore fgitio$ 9 Atue inter (#ec

m#trem eti#m cont#min#visse p&ures (#bent! "um e# uoue #r"ore "omin#n"i sce&ere

uo&ibet subici fi&ium cupit$

:

I" ego u#mu#m scriptoribus "ivers# firm#ntibus verum puto$1; %#mue ubi mentem inv#serint viti#!


5/24

comperere! #emu&i! ut inter se so&ent! ne "issimi&es vi"erentur! Vesp#si#num perpu&ere! in

uem i#m S*ri#c#e co(ortes ob egregi# vit#e consenser#nt$ - 7uippe Vesp#si#nus nov#

sen#tor f#mi&i# Re#tinis m#ioribus in"ustri# rebusue p#cis #c mi&iti#e &onge nobi&is

(#beb#tur$ / Huius &eg#torum in It#&i#m tr#nsgressu fusisue #pu" Cremon#m suis Vite&&ius #b

S#bino urbi pr#efecto! Vesp#si#ni fr#tre! sestertium mi&ies pepiger#t #rbitris mi&itibus imperio

"ece"ere se" postu#m mo' circumventum se nuntio r#t#s est! u#si renov#to furore ipsum

ceterosue #"vers#e p#rtis cum C#pito&io! uo" s#&uti reme"ium ceper#nt! crem#vit$ 0 Ast ubi

ver# esse #c propinu#re (ostes p#tef#ctum est! pro"uctus e tugurio! uo se #b"i"er#t! i#nitoris

iniecto ueo p#rrici"#rum more #" sc#s +emoni#s perue e#s pertr#ctus simu& ictibus!

u#ntum uisue v#&uer#t! confosso corpore in Tiberim "eicitur! t*r#nni"is oct#vo mense!

#nnos n#tus septu#gint# et uinue #mp&ius$

2 Hi omnes! uos p#ucis #ttigi! pr#ecipueue C#es#rum gens #"eo &itteris cu&ti #tue

e&ouenti# fuere! ut! ni cunctis vitiis #bsue Augusto nimii forent! t#nt#e #rtes profectote'issent mo"ic# fgiti#$ 9 7uis rebus u#mu#m s#tis constet pr#est#re mores! t#men bono

cuiue! pr#esertim summo rectori! utroue! si ue#t! iu't# opus6 sin #&iter! vit#e proposito

immensum regre"iente e&eg#nti#e s#&tem #tue eru"itionis sum#t #uctorit#tem$

9 1 Hoc item e' genere Vesp#si#nus! s#nctus omni#! f#cun"i#e (#u" egens promen"i#! u#e

senser#t! e's#nguem "iu fessumue terr#rum orbep# brevi refecit$ ) %#mue primum s#te&&ites

t*r#nni"is! nisi ui forte #trocius &onge processer#nt! f&ectere potius m#&uit u#m e'cruci#tos

"e&ere! pru"entissime r#tus nef#ri# ministeri# # p&uribus metu cur#ri$ , Dein coniur#tionum

mu&t#s sce&ere inu&to #bsce"ere p#tieb#tur! comiter! uti er#t! stu&titi#e co#rguens! ui

ignor#rent! u#nt# mo&es mo&esti#ue imperio inesset$ - Simu& "ivinis "e"itus 4uorum ver#

p&erisue negotiis comperer#t5! successores fi"eb#t &iberos Titum #c Domiti#num fore$ /

8r#etere# &egibus #euissimis monen"oue! uo"ue ve(ementius est! vit#e specie vitiorum

p&ur# #bo&ever#t$ 0 Infirmus t#men! uti ui"#m pr#ve put#nt! #"versum pecuni#m! cum s#tis

constet #er#rii inopi# #c be urbium nov#s eum neue #&iu#m"iu poste# (#bit#s vectig#&ium

pensiones e'uisivisse$ 2 %#mue Rom#e C#pito&ium! uo" confgr#visse supr#

memor#vimus! #e"es 8#cis! Cu"ii monument#! #mp(it(e#tri t#nt# vis! mu&t#ue #&i# #c

forum coept# seu p#tr#t#$ 9 A"(uc per omnes terr#s! u# ius Rom#num est! renov#t#e urbes

cu&t# egregio vi#eue operibus m#'imis munit#e et c#v#ti montes per 3mini#m prono

tr#nsgressui$ : 7u#e tot t#nt#ue brevi coufect# int#ctis cu&toribus pru"enti#m m#gis u#m

#v#riti#m prob#vere simu& censu more veterum e'ercito sen#tu motus probrosior uisue! #c

&ectis un"iue optimis viris mi&&e gentes composit#e! cum "ucent#s #egerrime repperisset

e'stinctis s#eviti# t*r#nnorum p&erisue$ 1; Ac be&&o re' 8#rt(orum Vo&ogesus in p#cem

co#ctus #tue in provinci#m S*ri#! cui 8#estin#e nomen! Iu"#eiue #nnitente fi&io Tito!

uem tr#nsgre"iens in It#&i#m re&iuer#t e'tern#e mi&iti#e mo'ue victorem pr#efectur#

pr#etorio e'tu&er#t$ 11 =n"e eti#m is (onos! ingens # principio! tumi"ior #tue #&ter #b Augusto

imperio fuit$ 1) Verum (#c tempest#te "um (onorum (onest#s "espect#tur mi'tiue bonis

in"octi #c pru"entibus inertes sunt! fecere nomen p&eriue potenti# v#cuum inso&ensue

miseris! subiectum pessimo cuiue et #nnon#e specie r#p#'$

10 1 Ceterum Titus postu#m imperium #"eptus est! incre"ibi&e u#ntum! uem imit#b#tur!


6/24

#nteierit! pr#esertim &itteris c&ementi#ue #c muneribus$ ) Deniue cum concess# per priores

principes firm#ri #b inseuentibus mos esset! simu& imperium cepit! t#&i# possi"entibus e"icto

sponte c#vit prospe'itue$ , %eue minus s#ncte f#ci&is in tuen"is! ui forte in se

coniur#vissent! #"eo ut! cum #mp&issimi or"inis "uo #bnuere cogit#tum sce&us neuirent

p#tresue censuissent "e confessis supp&icium sumen"um! "e"uctos in spect#cu&um se

utrimue #ssi"ere iusserit petitoue e' in"ustri# g"i#toris! uorum pugn#e viseb#ntur!

g"io! u#si #" e'p&or#n"#m #ciem uni #tue #&teri committeret$ - 7uis percu&sis et

const#nti#m mir#ntibus6 >Vi"etisne>! inuit! >potest#tes f#to "#ri frustr#ue tent#ri f#cinus

potiun"i spe ve& #mitten"i metu?> It# biennio post #c menses fere novem #mp(it(e#tri

perfecto opere utusue veneno interiit! #nno #evi u#"r#gesimo! cum eius p#ter

septu#gesimo obisset! imper#tor "ecennii$ 0 Huius s#ne mors #"eo provinciis &uctui fuit! uti

generis (um#ni "e&ici#s #ppe&ntes orb#tum orbem "ef&erent$

11 1 Igitur Domiti#nus fr#tris #tue imper#toris optimi nece! priv#to sce&ere pub&icoue#mentior! simu& m#cu&os#e #"o&escenti#e pr#e"#s c#e"em supp&ici# #gere occepit$ ) .#ior

&ibi"inum fgitio #c p&us u#m superbe utens p#tribus! uippe ui se "ominum "eumue "ici

coegerit uo" confestim #b inseuentibus remotum v#&i"ius mu&to post(#c "eincep# rettu&ere$, Se" Domiti#nus primo c&ementi#m simuns neue #"eo iners "omi be&&oue to&er#ntior

vi"eb#tur$ - I"circoue D#cis et C#ttorum m#nu "evictis Septembrem Octobremue menses

+erm#nici superiorem! e suo nomine #&terum #ppe&ver#t mu&t#ue operum inc(o#t# per

p#trem ve& fr#tris stu"io #tue inprimis C#pito&ium #bso&vit$ / De(inc #tro' c#e"ibus bonorum

segnisue ri"icu&e remotis procu& omnibus musc#rum #gmin# perseueb#tur! postu#m #"

&ibi"inem minus virium er#t! cuius foe"um e'ercitium +r#ecorum &ingu# @&inop#&(n voc#b#t$0 Hincue iocorum p&er#ue6 n#m percont#nti cui"#m! uispi#mnet in p#tio esset!

responsum6 %e musc# ui"em! nisi forte #pu" p#estr#m$ 2 Is ergo m#gis m#gisue s#eviti#

nimi#s eoue suspectior eti#m suis &ibertorum consi&io u'ore non ign#r#! u#e #morem

(istrionis viro pr#etu&er#t! poen#s &uit! uinto et u#"r#gesimo vit#e #nno! "omin#tionis

circiter uinto"ecimo$ 9 At sen#tus g"i#toris more funus ferri r#"en"umue nomen "ecrevit$: 7uo moti mi&ites! uibus priv#t#e commo"it#tes "ispen"io pub&ice rgius proce"unt!

#uctores necis #" supp&icium petere more suo se"itiosius coeperunt$ 1; 7ui vi' #egreue per

pru"entes co(ibiti t#n"em in gr#ti#m optim#tum convenere$ 11 %eue minus per se

mo&ieb#ntur be&&um! uo" (is conversum imperium m#estiti#e er#t ob #missionem pr#e"#rum

per "on# munific#$

1) H#ctenus Rom#e seu per It#&i#m orti imperium re'ere! (inc #"ven#e uoue nescio #n ut

in 8risco T#ruinio &onge me&iores$ 1, Ac mi(i ui"em #u"ienti mu&t# &egentiue pne

compertum urbem Rom#m e'ternorum virtute #tue insitivis #rtibus pr#ecipue crevisse$

12 1 7ui" enim %erv# Cretensi pru"entiu# m#'imeue mo"er#tum? ) 7ui cum e'trern# #et#te

#pu" Seu#nos! uo t*r#nni "ecessit metu! imperium #rbitrio &egionum cepisset! ubi perspe'it

nisi # superioribus robustioribusue corpore #nimoue geri non posse! mense se'to #c "ecimo

semet eo #b"ic#vit! "e"ic#to prius foro! uo" #ppe&tur 8ervium! uo #e"es .inerv#eeminentior consurgit et m#gnificentior$ , I" cum semper egregium sit metiri! u#ntum ue#s!

neue #mbitione pr#eceps #gi! tum in imperio! cuius #"eo cupi"i mort#&es sunt! ut i" ve&


7/24

u&tim# senectus #vi"e pet#t$ - Huc #cce"it! uo" suffecti virtute u#ntus consi&io esset! m#gis

m#gisue p#tefecit$

13 1 %#mue =&pium Tr#i#num It#&ic#! urbe Hisp#ni#e! ortum! #mp&issimi or"inis t#inen #tue

eti#m consuri &oco! #rrog#tum #ccepit "e"it$ ) Hoc #egre crior "omi seu mi&iti#e reperietur$, 7uippe primus #ut so&us eti#m vires Rom#n#s tr#ns Istrum prop#g#vit "omitis in provinci#m

D#corum pi&e#tis


8/24

imp#ri&is$ 1; Interim Ae&io C#es#re mortuo! cum ipse #nimo p#rum v#&eret i"circoue

"espectui (#beretur! #" cre#n"um C#es#rem p#tres convoc#t$ 11 7uibus propere #ccurrentibus

forte Antoninum conspe'it senis soceri #ut genitoris #n'ios gressus &ev#ntem m#nu$ 7uo mire

ob&ect#tus #"opt#tum &egibus C#es#rem iubet! st#timue #b eo sen#tus! cui &u"ibrio fuer#t!

m#gn#m p#rtem nec#ri$ 1) %eue mu&to post #pu" B#i#s t#be interiit! #nno imperii #bsue

mense vicesimo secun"o! senect# viri"iore$ 1, At p#tres ne principis or#tu ui"em #" Divi

(onorem ei"em "eferen"um f&ecteb#ntur t#ntum #missos sui or"inis tot viros m#ereb#nt$ 1-

Se" postu#m subito pro"iere! uorum e'itium "o&ori er#t! uiue suos comp&e'i! censent

uo" #bnuer#nt$

15 1 Atue Aure&io Antonino cognomentum 8ii$ Hunc fere nu& vitiorum bes comm#cuvit$) Vir veterrim#e f#mi&i#e! e L#nuvino municipio! sen#tor urbis , #"eo #eu#&is probisue

moribus! uti pne "ocuerit neue iugi p#ce #c &ongo otio #bso&ut# ingeni# corrumpi! eoue

"emum fortun#t#s urbes fore! si regn# s#pienti#e sint$ - Deniue #nnis! uibus pub&ic# egit!viginti i"em m#nsit! ce&ebr#to m#gnifice urbis nongentesimo$ / %isi forte triump(orum

e'pertem socor"i#e vi"etur uo" &onge secus est! cum m#ius (#u" "ubie sit neue uemu#m

turb#re #usum composit# neue ipsum ostent#n"i sui be&&um fecisse uietis gentibus$ 0 7uin

eti#m m#ribus frustr#tus fi&i#e viro reipub&ic#e consu&t#vit$

16 1 %#mue .$ Boionium! ui Aure&ius Antoninus (#betur! eo"em oppi"o! p#ri nobi&it#te!

p(i&osop(#n"i vero e&ouenti#eue stu"iis &onge pr#est#ntem! in f#mi&i#m #tue imperium

#scivit$ ) Cuius "ivin# omni# "omi mi&iti#eue f#ct# consu&t#ue u#e impru"enti# regen"#e

coniugi# #tt#min#vit! u#e in t#ntum petunti#e proruper#t! ut in C#mp#ni# se"ens #moen#

&itorum obsi"eret #" &egen"es e' n#uticis! ui# p&erumue nu"i #gunt! fgitiis #ptiores$ ,

Igitur Aure&ius socero #pu" Lorios #nno vit#e post uintum et septu#gesimum mortuo

confestim fr#trem Lucium Verum in societ#tem potenti#e #ccepit$ - Eius "uctu 8ers#e! cum

primum super#vissent! #" e'tremum triump(o cessere! rege Vo&ogeso$ / Lucius p#ucis "iebus

moritur! (incue m#teries fingen"i "o&o cons#nguinei circumventum 0 uem ferunt! cum

invi"i# gest#rum rerum #ngeretur! fr#u"em inter coen#m e'ercuisse$ 2 %#mue &it# veneno

cu&tri p#rte vu&v#e frustum! uo" "e in"ustri# so&um er#t! eo pr#eci"it consumptoue uno! uti

mos est inter f#mi&i#res! #&terum! u# virus contiger#t! germ#no porre'it$ 9 H#ec in t#nto viro

cre"ere nisi #nimi #" sce&us proni non ueunt! : uippe cum Lucium s#tis constet A&tini!

Veneti#e urbe! morbo consumptum! t#ntumue .#rco s#pienti#e &enitu"inis innocenti#e #c

&itter#rum fuisse! ut is .#rcom#nnos cum fi&io Commo"o! uem C#es#rem suffecer#t!

petiturus p(i&osop(orum turb# obtest#ntium circumfun"eretur! ne e'pe"itioni #ut pugn#e se

prius committeret! u#m sect#rum #r"u# #c peroccu&t# e'pn#visset$ 1; It#


9/24

C#rnuto nomen est! #" me"i# +#&&orum proten"eb#ntur$ 1- It# #nno imperii oct#vo "ecimoue

#evi v#&i"ior Ven"obon#e interiit! m#'imo gemitu mort#&ium omnium$ 1/ Deniue! ui

seiuncti in #&iis! p#tres #c vu&gus so&i omni# "ecrevere! temp co&umn#s s#cer"otes$

17 1 At fi&ius s#ev# # principio "omin#tione "etest#bi&ior (#beb#tur! pr#ecipue per m#iorumcontrovers#m memori#m u#e posteris usue eo gr#vis est! ut #bsue communi in impios

o"io u#si corruptores generis e'#ecr#bi&iores sint$ ) Be&&o pne impiger uo in 7u#"os

prospere gesto Septembrem mensem Commo"um #ppe&ver#t$ , .oeni# Rom#e potenti# vi'

"ign# v#n"i usui instituit$ - Immiti prorsus feroue ingenie! #"eo ui"em! uti g"i#tores

specie "epugn#n"i crebro truci"#ret! cum ipse ferro! obiecti mucronibus p&umbeis uterentur$ /

Cumue eo mo"o p&ures confecisset! forte eum Sc#ev# nomine! #n"#ci# #c robore corporis

pugn#n"iue #rte pervigens! #b stu"io t#&i "eterruit ui spreto g"io! uem inuti&em cerneb#t!

sufficere utriue #it! uo #rm#b#tur ipse$ 0 Eo metu! ne inter congressum! uti so&et! e'torto

pugione conficeretur! Sc#ev#m removit! #tue #" #&ios formi"o&osior in fer#s be&u#sueferoci#m convertit$ 2 7uis rebus cum ins#ti#bi&em s#nguinis cuncti (orrescerent! coniur#vere

in eum m#'ime pro'imus uippe "omin#tioni #"eo fi"us nemo! ipsiue s#te&&ites! "um

incest#m mentem pron#mue in s#eviti#m c#vent! # uibus eorum potenti# sustent#tur!

uouomo"o subruere tutius put#nt et Commo"um ui"em primo occu&t#tius veneno petivere

#nno regni tertio fere #tue "ecimo$ 9 Cuius vis frustr#t# per cibum! uo se c#su rep&ever#t

cum t#men #&vi "o&orem c#us#retur! #uctore me"ico! principe f#ctionis! in p#estr#m perre'it$: Ibi per ministrum ungen"i 4n#m forte is uoue e consi&io er#t5 f#ucibus u#si #rte e'ercitii

br#cc(iorum no"o v#&i"ius pressis e'spir#vit$ 1; 7uo cognito sen#tus! ui ob fest#

I#nu#riorum freuens primo &uci convener#t! simu& p&ebes (ostem "eorum #tue (ominum

r#"en"umue nomen s#n'ere confestimue pr#efecto urbi Au&o He&vio 8ertin#ci imperium

"efertur$

18 1 Hic "octrin#e omnis #c moribus #ntiuissimis! immo"ice p#rcus! Curios #eu#ver#t

3#briciosue$ ) Eum mi&ites! uis e'(#usto i#m per"itoue orbe s#tis vi"etur ni(i&! impu&sore

Di"io foe"e iuguvere octogesimo imperii "ie$

19 1 At Di"ius 4#n S#&vius?5 Iu&i#nus fretus pr#etori#nis! uos in societ#tem promissis

m#gnificentioribus perpu&er#t! e' pr#efectur# vigi&um #" insigni# "omin#tus processit$ )

+enus ei pernobi&e iurisue urb#ni pr#est#ns scienti# uippe ui primus e"ictum! uo" v#rieincon"iteue # pr#etoribus promeb#tur! in or"inem composuerit$ , Hincue s#tis compertum

co(iben"#e cupi"ini ingenium ni iuvet! eru"itionem imbeci&&em esse! - cum pr#eceptor et

#sper ui"em rectius viven"i in f#cinus processerit! uo" novo supp&icio p&ecten"um e"i"er#t$

%eue cupito t#men potitus "iu$ %#mue eum #cceptis i&&ico! u#e #cci"er#nt! Septimius

Severus! ui forte S*ri#e &eg#tus in e'tremis terris be&&um gereb#t! imper#tor cre#tus pontem

pro'ime .i&vium #cie "evicit missiue! ui fugientem inseuerentur! #pu" p#tium Rom#e

obtrunc#vere$

20 1 Igitur Septimius! 8ertin#cis nece! simu& fgitiorum o"io! "o&ore #tue ir# commotior

co(ortes pr#etori#s st#tim mi&iti# e'emit cunctisue p#rtium c#esis He&vium sen#tusconsu&to

inter Divos refert S#&vii nomen #tue eius script# f#ct#ve #bo&eri iubet uo" unum effici


10/24

neuivit$ ) T#ntum gr#ti# "oct#rum #rtium v#&et! ut scriptoribus ne s#evi mores ui"em #"

memori#m offici#nt$ , 7uin eti#m mors (uiuscemo"i ipsis g&ori#e! e'secr#tioni #ctoribus est! -

cum omnes! pr#ecipueue posteri! sic (#bent i& ingeni# nisi pub&ico trocinio #c per

"ementi#m opprimi non potuisse$

/

7uo bonis omnibus #c mi(i fi"en"um m#gis! ui rureortus tenui #tue in"octo p#tre in (#ec tempor# vit#m pr#estiti stu"iis t#ntis (onestiorem$ 0

7uo" eui"em gentis nostr#e reor! u#e f#to uo"#m bonorum p#rce fecun"#! uos e"u'erit

t#men! uemue #" su# ce&sos (#bet$ Ve&ut Severum ipsum! uo pr#ecrior in repub&ic# fuit

nemo uem u#mu#m e'#ct# #et#te mortuum iustitio e&ogioue &ugen"um s#n'ere! struentes

i&&um iustum n#sci #ut emori minime convenisse$ 2 Sci&icet uo" corrigen"is moribus nimium!

postu#m #" veterum innocenti#m u#si mentium s#nit#tem pervener#nt! c&ementem (#buere$9 It# (onest#s! u#e principio #n'i# (#betur! ubi contigerit! vo&upt#ti &u'uri#eue est$

8escennium %igrum #pu" C*icenos! C&o"ium A&binum Lug"uni victos coegit mori :

uorum prior Aeg*ptum "u' obtinens be&&um mover#t spe "omin#tionis! #&ter 8ertin#cis#uctor occi"en"i! cum eo metu in Brit#nnos! u#m provinci#m # Commo"o meruer#t!

tr#nsmittere niteretur! in +#&&i# inv#ser#t imperium$ 1; Horum infinit# c#e"e cru"e&ior (#bitus

et cognomento 8ertin#'! u#mu#m ob vit#e p#rsimoni#m simi&em ipsum m#gis #scivisse

p&ures putent6 nobis mens #" cre"en"um pron# #cerbit#ti impositum$ 11 %#m cum ui"#m

(osti#m! uem t#men! uti be&&is civi&ibus so&et! con"icio &oci #" A&binum "etu&er#t! c#us#

e'posit# novissime conc&usisset6 >7ui"! u#eso! f#ceres! si tu esses?> i&&e respon"it6 >E#

perferrem! u#e tu$> 1) 7uo "icto f#ctoue "urius nibi& bonis6 cum s#nctiue (uiuscemo"i

"issensiones! u#mvis stu"iosius coept#s! fortun#e increpent m#gisue in protegen"is u#m

#" per"en"os cives verum corrumpi p#ti#ntur$1,

At iste "e&en"#rum cupi"us f#ctionum! uo"einceps mitius #geret! necessitu"inem f#cti u&cisci m#&uit! ne p#utim spe veni#e in bem

pub&ic#m per coniur#tiones proce"eretur! #" u#s vitio temporum #nimos pronos

inte&&igeb#t neue ego #bnuo e# "e&ictorum! u#e gr#ss#ri immo"ice coeperint! p&us p#ene

u#m severe e'ci"en"# esse$ 1- 3e&i' #c pru"ens! #rmis pr#ecipue #"eo ut nu&&o congressu nisi

victor "iscesserit #u'eritue imperium sub#cto 8ers#rum rege nomine Agg#ro$ 1/ %eue

minus Ar#b#s! simu& #"ortus ut est! in "icionem re"egit provinci#e mo"o$ 10 A"i#ben# uoue!

ni terr#rum m#cies "espect#retur! in tribut#rios concessisset$ 12 Ob (#ec t#nt# Ar#bicum!

A"i#benicum et 8#rt(ici cognomento p#tres "i'ere$ 19 His m#ior# #ggressus Brit#nni#m!

uo#" e# uti&is er#t! pu&sis (ostibus muro munivit per tr#nsvers#m insum "ucto utrimue #"finem Oce#ni$ 1: 7uin eti#m Tripo&i! cuius Lepti oppi"o orieb#tur! be&&icos#e gentes submot#e

procu&$ ); 7u#e f#ctu #r"u# f#ci&ius eo p#tr#b#ntur! uo impc#bi&is "e&ictis strenuum

uemue pr#emiis e'to&&eb#t$ )1 Deniue ne p#rv# trocini# ui"em impunit# p#tieb#tur! in

suos #nim#"vertens m#gis! uo" vitio "ucum #ut eti#m per f#ctionem fieri vir e'periens

inte&&igeret$ )) 8(i&osop(i#e! "ecm#n"i! cunctis postremo &iber#&ium "e"itus stu"iis i"emue

#bs se te't# orn#tu et fi"e p#ribus composuit$ ), Legum con"itor &onge #eu#bi&ium$ Huic

t#nto "omi forisue u'oris probr# summ#m g&ori#e "empsere! u#m #"eo f#mose comp&e'us

est! uti cognit# &ibi"ine #c re#m coniur#tio&&is retent#verit$ )- 7uo" cum infimo turpe tum

potentibus! et i&&i m#gis! cui non priv#ti neue singu&i #ut fgitiosi! verum imperi# et e'ercitus#tue ips# viti# concessere$ )/ %#m cum pe"ibus #eger be&&um mor#retur i"ue mi&ites #n'ie

ferrent eiusue fi&ium B#ssi#nuin! ui C#es#r un# #"er#t! Augustum fecissent! in tribun#& se


11/24

ferri! #"esse omnes! imper#toremue #c tribunos! centuriones et co(ortes! uibus #uctoribus

#cci"er#t! sisti reorum mo"o iussit$ )0 7uo metu cum str#tus (umi victor t#ntorum e'ercitus

veni#m prec#retur6 >Sentitisne!> inuit! pu&s#ns m#nu! >c#put potius u#m pe"es imper#re?> )2

%eue mu&to post in Brit#nni#e municipio! cui Ebor#ci nomen! #nnis regni "uo"eviginti

morbo e'stinctus est$ )9 Ortus me"ie (umi&i! primo &itteris! "e(inc imbutus foro uo p#rum

commo"#nte! uti rebus #rtis so&et! "um tent#t #ut e'uirit v#ri# me&ior#ue! conscen"it

imperium$ ): Ibi gr#vior# e'pertus! borem cur#s metum et incert# prorsus omni#! u#si testis

vit#e mort#&ium6 >Cunct#!> inuit! >fui con"ucit ni(i&>$ ,; 3unus! uo" &iberi +et#

B#ssi#nusue Rom#m "etu&er#nt! mire ce&ebr#tum i&tumue .#rci sepu&cro! uem #"eo

perco&uer#t! ut eius gr#ti# Commo"um inter Divos referri su#serit fr#trem #ppe&ns!

B#ssi#noue Antonini voc#bu&um #""i"erit! uo" e' i&&o post mu&tos "ubiosue eventus

#uspici# (onorum cepisset p#trocinio fisci ,1 "ein"e bor#ntib&is secun"#rum initi# e#rumue

#uctores memori#e sunt$,) At posteri! u#si be&&um inter se m#n"#tis #ccepissent! confestim secessere$ It# +et#! cui

nomen p#terno #b #vo er#t! cum eius mo"estiore ingenio fr#ter #ngeretur! obsessus interiit$ ,,

7u#e victori# 8#pini#ni e'itio foe"ior f#ct#! ut s#ne put#nt memori#e curiosi! uippe uem

ferunt i&&o temporis B#ssi#ni scrini# cur#visse monitumue! uti mos est! "estin#n"# Rom#m

u#m ce&errime componeret! "o&ore +et#e "i'isse (#u"u#u#m p#ri f#ci&it#te veri

p#rrici"ium! u# fieret! iccircoue morte #ffectum$ ,- Se" (#ec improbe #bsur"# sunt! cum

constet s#tis pr#efectur#m pr#etorio gessisse neue incon"ite i&&um virum t#nt#m contume&i#m

imponere potuisse! cui #mori #c m#gisterio er#t$

21 1 Ceterum Antoninus in cognit# munerum specie p&ebem Rom#n#m #"ficiens! uo"

in"ument# in t#&os "emiss# rgiretur! C#r#c#& "ictus! cum p#ri mo"o vesti Antonini#n#s

nomen e suo "#ret$ ) Am#nnos! gentem popu&os#m e' euo mirifice pugn#ntem! prope

.oenum #mnem "evicit$ 8#tiens communis tr#nui&&usue p#ri fortun# et eo"em

m#trimonio! uo p#ter$ , %#mue Iu&i#m noverc#m! cuius f#cinor# supr# memor#vi! form#

c#ptus coniugem #ffect#vit! cum i& f#ctiosior #spectui #"o&escentis! pr#esenti#e u#si ign#r#!

semet "e"isset intecto corpore! #sserentiue6 >Ve&&em! si &iceret! uti>! petuntius mu&to

4uippe u#e pu"orem vemento e'uer#t5 respon"isset6 >Libet? pne &icet>$ - Aeg*pti s#cr#

per eum "eport#t# Rom#m #tue #uct# urbs m#gno #ccessu vi#e nov#e et #" v#n"um

#bso&ut# oper# pu&c(ri cu&tus$ / 7uibus confectis! cum S*ri#m circumgre"eretur! #pu"

E"ess#m #nno potenti#e se'to moritur$ 0 Corporis re&iu# &uctu pub&ico ret# Rom#m #tue

inter Antoninos funer#t# sunt$

22 1 De(inc Opi&ius .#crinus! ui pr#efectur#m pr#etorio gereb#t! imper#tor eius"emue

fi&ius Di#"umenus nomine C#es#r # &egionibus #ppe&ntur$ ) 7uibus eo uo" ingens #missi

principis "esi"erium er#t! #"o&escentem Antoninum voc#vere$ , Horum ni(i& pr#eter s#evos

#tue incivi&es #nimos interim reperimus$ - 7u# gr#ti# mensibus ferme u#ttuor #c "ecem vi'

retento imperio! per uos cre#ti fuer#nt! interfecti sunt$

23 1 Accitusue .#rcus Antoninus B#ssi#no genitus! ui p#tre mortuo in so&is s#cer"otium!

uem He&iog#b#&um S*ri voc#nt! t#mu#m #s*&um insi"i#rum metu confuger#t! (incue


12/24

He&iog#b#&us "ictus tr#nstoue Rom#m "ei simucro in p#tii penetr#&ibus #&t#ri#

constituit$ ) Hoc impurius ne improb#e ui"em #ut petuntes mu&ieres fuere6 uippe orbe toto

obscoenissimos peruireb#t visen"is tr#ct#n"isve #rtibus


13/24

"etum sibi imperium cognovit! pr#emi# #mp&um in mo"um ostent#ns Rom#m &eg#tos #c

&itter#s "estin#ver#t uibus nec#to eo frustr#tos se mi&ites #ngeb#ntur! genus (ominum

pecuni#e cupi"ius fi"umue #c bonum so&o u#estu$ 2 At sen#tus metuens! ne nu&&is rectoribus

specie c#pt#e urbis #trocior# #cci"erent! primo potest#tum vices! mo' conscriptis iunioribus

C&o"ium 8upienum C#eci&ium B#&binum C#es#res constituit$

27 1 Iis"emue per Afric#m "iebus mi&ites +or"i#num! +or"i#ni fi&ium! ui forte contubemio

p#tris pr#ete't#tus #c "einceps pr#efectus pr#etorio interer#t! Augustum cre#vere neue s#ne

f#ctum nobi&it#s #spern#t#$ ) Deniue #ccito eo inter impn# urbis #tue ipso sinu pr#etori#e

m#nus #cie "e&et#e per g"i#torum f#mi&i#s tironumue e'ercitum$ , Dum (#ec Rom#e

geruntur! Iu&ii .#'imini! uos forte e# tempest#te T(r#ci# retineb#t! #cceptis u#e evener#nt!

It#&i#m propere petunt$ - Eos 8upienus Aui&ei#e obsi"ione confecit! postu#m proe&io victos

re&iui p#utim "eseruer#nt$ / Horum imperio #" biennium per (uinscemo"i mor#s #nnus

u#esitus$ 0 %eue mu&to post tumu&tu mi&it#rium C&o"io C#eci&ioue Rom#e intr# 8#tiumc#esis +or"i#nus so&us regnum obtinuit$ 2 Eoue #nno &ustri cert#mine! uo" %ero Rom#m

in"u'er#t! #ucto firm#toue in 8ers#s profectus est! cum prius I#ni #e"es! u#s .#rcus

cuser#t! p#tentes more veterum fecisset$ 9 Ibi gesto insigniter be&&o .#rci 8(i&ippi pr#efecti

pr#etorio insi"iis periit se'ennio imperii$

28 1 Igitur .#rcus Iu&ius 8(i&ippus Ar#bs T(r#conites! snpto in consortium 8(i&ippe fi&io!

rebus #" Orientem compositis con"itoue #pu" Ar#bi#m 8(i&ippopo&i oppi"o Rom#m venere

e'structoue tr#ns Tiberim cu! uo" e#m p#rtem #u#e penuri# f#tig#b#t! #nnum urbis

mi&&esimum &u"is omnium generum ce&ebr#nt$ ) Et uoni#m nomen #"monuit! me# uoue

#et#te post mi&&e centesimus consu&e 8(i&ippo e'cessit nu&&is! ut so&et! so&&emnibus

freuent#tus6 #"eo in "ies cur# minim# Rom#n#e urbis$ , 7uo" eui"em "enunti#tum ferunt

i&&o tempore pro"igiis portentisue e' uis unum memor#re brevi &ibet$ - %#m cum

pontificum &ege (osti#e m#ct#rentur! suis utero m#ris femin#rum genit#&i# #pp#ruere$ / I"

(#ruspices so&utionem posterorum porten"ere viti#ue fore potior# interpret#ti$ 0 7uo"

frustr#tum iri #estim#ns imper#tor 8(i&ippus! tum ui# forte pr#eteriens fi&ii simi&em pro

meritorio ep(ebum conspe'er#t! usum viri&is scorti removen"um (onestissime consu&t#vit$ 2

Verumt#men m#net6 uippe con"icione &oci mut#t# peioribus fgitiis #git#tur! "um #vi"ius

pericu&os# uibusue pro(ibentur mort#&es petunt$ 9 Huc #cce"it! uo" &onge #&iu" Etruscorum

#rtes ceciner#nt! u#e bonis p#rte p&urim# i#centibus mo&&issimum uemue be#tum fore

#ssereb#nt$ Eos ego ignor#sse verum pne puto$ : Etenim u#mvis rerum omnium prospere

successu! pu"ore #misso t#men fortun#tus esse uis potest! cum eo"em retento ceter#

to&er#bi&i# sint$ 1; His #ctis fi&io urbi re&icto ipse u#mu#m "ebi&i per #et#tem corpore

#"versum Decium profectus Veron#e c#"it pu&so #missoue e'ercitu$ 11 7uis Rom#e

compertis #pu" c#str# pr#etori# fi&ius interficitur$ Annos potenti#e uinue egere$

29 1 At Decius! Sirmiensium vico ortus! mi&iti#e gr#"u #" imperium conspir#ver#t! etiorue

(ostium nece fi&ium Etruscum nomine C#es#rem f#cit st#timue eo in I&&*rios pr#emisso

Rom#e #&iu#ntum mor#tur moenium gr#ti#! u#e instituit! "e"ic#n"orum$ ) Et intere# #" eumIot#pi#ni! ui A&e'#n"ri tumens stirpe per S*ri#m tent#ns nov# mi&itum #rbitrio occubuer#t!

or#! uti mos est! inopin#to "eferuntur! simu&ue per eos "ies Lucio 8risco! ui .#ce"on#s


14/24

pr#esi"#tu regeb#t! "et# "omin#tio! +ot(orum concursu! postu#m "ireptis T(r#ci#e

p&erisue i&&o pervener#nt$ , 7u# c#us# Decio u#m potuit m#turrime Rom# "igresso Iu&ius

V#&ens cupientissimo vu&go imperium c#pit$ Verum utriue mo' c#esi! cum 8riscum nobi&it#s

(ostem p#tri#e censuisset$ - Decii b#rb#res tr#ns D#nubium persect#ntes Bruti fr#u"e ceci"ere

e'#cto regni biennio$ / Se" Deciorum mortem p&eriue i&&ustrem ferunt n#mue fi&ium

#u"#cius congre"ientem ceci"isse in #cie p#trem #utem! cum percu&si mi&ites #" son"um

imper#torem mu&t# pr#ef#rentur! strenue "i'isse "etrimentum unius mi&itis p#rum vi"eri sibi$

It# refecto be&&o! cum impigre "ecert#ret! interisse p#ri mo"o$

30 1 H#ec ubi p#tres comperere! +#&&o Hosti&i#noue August# imperi#! Vo&usi#num +#&&o

e"itum C#es#rem "ecernunt$ ) Dein pesti&enti# oritur u# #trocius s#eviente Hosti&i#nus

interiit! +#&&o Vo&usi#noue f#vor u#esitus! uo" #n'ie stu"ioseue tenuissimi cuiusue

e'seui#s cur#rent$

31 1 Igitur (is Rom#e mor#ntibus Aemi&ius Aemi&i#nus summ#m potest#tem corruptis

mi&itibus #rripuit$ ) A" uem e'pugn#n"um profecti Inter#mn#e #b suis c#e"untur spe pr#emii

m#ioris #b Aemi&io! cui nu&&o bore seu "etrimento victori# obvenieb#t! simu& ui# immo"ici

per &u'#m scivi#mue offici# benevo&enti#e corruper#nt$ , His s#ne omnibus biennium

processit$ %#m Aemi&i#nus uoue tres menses usus mo"este imperio morbo #bsumptus est!

cum proceres primo (ostem! "ein e'stinctis superioribus pro fortun#! uti so&et! Augustum

#ppe&vissent$

32 1 At mi&ites! ui contr#cti un"iue #pu" R#eti#s ob inst#ns be&&um mor#b#ntur! Licinio

V#&eri#no imperium "eferunt$ ) 7ui u#mu#m genere s#tis cro! t#men! uti mos eti#m tumer#t! mi&iti#m seueb#tur$ , Eius fi&ium +#&&ienum sen#tus C#es#rem cre#t! st#timue Tiberis

#"u&t# #est#te "i&uvii f#cie innu"#vit$ - 8ru"entes perniciosum reipub&ic#e cecinere

#"o&escentis f&u'o ingenio! ui# Etruri# #ccitus vener#t! un"e #mnis pr#e"ictus$ 7uo"

eui"em confestim evenit$ / %#m cum eius p#ter be&&um per .esopot#mi#m #nceps

"iuturnumue instruit! 8ers#rum regis! cui nomen S#per er#t! "o&o circumventus foe"e

ni#tus interiit imperii se'to #nno! senect# robustiore$

33 1 Sub i"em tempus Licinius +#&&ienus cum # +#&&i# +erm#nos strenue #rceret! in I&&*ricum

proper#ns "escen"it$ ) Ibi Ingebum! uem cur#ntem 8#nnonios compert# V#&eri#ni c"e

imper#n"i cupi"o incesser#t! .ursi#e "evicit mo'ue Reg#&i#num! ui receptis mi&itibus!

uos .ursin# bes re&iuos fecer#t! be&&um "up&ic#ver#t$ , His prospere #c supr# vot#

ce"entibus more (ominum secun"is so&utior rem Rom#n#m u#si n#ufr#gio "e"it cum

S#&onino fi&io! cui (onorem C#es#ris contu&er#t! #"eo uti T(r#ci#m +ot(i &ibere pergressi

.#ce"on#s Ac(#eosue et Asi#e finitim# occup#rent! .esopot#mi#m 8#rt(i! Orienti trones

seu mu&ier "omin#retur! A&em#nnorum vis tunc #eue It#&i#m! 3r#ncorum gentes "irept#

+#&&i# Hisp#ni#m possi"erent v#st#to #c p#ene "irepto T#rr#conensium oppi"o! n#ctisue in

tempore n#vigiis p#rs in usue Afric#m perme#ret et #miss# tr#ns Istrum! u#e Tr#i#nus

u#esiver#t$ - It# u#si ventis un"iue s#evientibus p#rvis m#'im# im# summis orbe toto

misceb#ntur$ / Simu&ue Rom#m pesti&enti# gr#ss#b#tur! u#e s#epe curis gr#vioribus #tue

#nimi "esper#tione oritur$ 0 Inter (#ec ipse popin#s g#ne#sue obiens &enonum #c vin#riorum


15/24

#micitiis (#ereb#t! e'positus S#&onin#e coniugi #tue #mori fgitioso fi&i#e Att#&i

+erm#norum regis! 8ip#e nomine 2 u# c#us# eti#m civi&es motus &onge #trociores orti$ 9

%#mue primus omnium 8ostumus! ui forte b#rb#ris per +#&&i#m pr#esi"eb#t! imperium

ereptum ier#t e'p&os#ue +erm#norum mu&titu"ine L#e&i#ni be&&o e'cipitur uo non minus

fe&iciter fuso suorum tumu&tu periit! uo" fgit#ntibus .ogonti#corum "ireptiones! ui#

L#e&i#num iuver#nt! #bnuisset$ : Igitur eo occiso .#rius! ferri uon"#m opife' neue eti#m

tum mi&iti#e s#tis crus! regnum c#pit$ 1; 8roin"e cunct# #" e'tremum reci"er#nt! uti t#&ibus

imperi# #c virtutum omnium "ecus &u"ibrio essent$ 11 Hinc "eniue iocuriter "ict#m

neu#u#m mirum vi"eri! si rem Rom#n#m .#rius reficere conten"eret! u#m .#rius

eius"em #rtis #uctor stirpisue #c nominis so&i"#visset$ 1) Hoc iuguto post bi"uum

Victorinus "e&igitur! be&&i scienti# 8ostumo p#r! verum &ibi"ine pr#ecipiti u# co(ibit# in

e'or"io post biennii imperium constupr#tis vi p&erisue! ubi Attiti#ni coniugem concupivit

f#cinusue #b e# viro p#tef#ctum est! #ccensis furtim mi&itibus per se"itionem Agrippin#eocci"itur$ 1, T#ntum #ctu#riorum! uorum &oco Attiti#nus (#beb#tur! in e'ercitu f#ctiones

vigent! ut #r"uum petentibus m#&iti# p#tr#retur6 genus (ominum! pr#esertim (#c tempest#te!

neu#m ven#&e c#&&i"um se"itiosum (#ben"i cupi"um #tue #" p#tr#n"#s fr#u"es ven"#sue

u#si #b n#tur# f#ctum! #nnon#e "omin#ns eoue uti&i# cur#ntibus et fortunis #r#torum

infestum! pru"ens in tempore (is rgien"i! uorum vecor"i# "#mnoue opes contr#'erit$ 1-

Interim Victori# #misso Victorino fi&io! &egionibus gr#n"i pecuni# comprob#ntibus Tetricum

imper#torem f#cit! ui f#mi&i# nobi&i pr#esi"#tu Auit#nos tueb#tur! fi&ioue eius Tetrico

C#es#re# insigni# imp#rtiuntur$ 1/ At Rom#e +#&&ienus p#c#t# omni# ign#ris pub&ici m#&i

improbe su#"eb#t! crebro eti#m! uti rebus e' vo&unt#te gestis so&et! &u"os #c fest#triump(orum! uo promptius simut# confirm#rentur! e'ercens$ 10 Se" postu#m pericu&um

propinu#b#t! t#n"em urbe egre"itur$ 12 %#mue Aureo&us! cum per R#eti#s &egionibus

pr#eesset! e'citus! uti mos est! socor"i# t#m ign#vi "ucis sumpto imperio Rom#m

conten"eb#t$ 19 Eum +#&&ienus #pu" pontem! cui e' eo Aureo&i nomen est! fusum #cie

.e"ionum coegit$ 1: 7u#m urbem "um m#c(in#tionibus omnis generis oppugn#t! #b suis

interiit$ ); 7uippe Aureo&us! ubi so&ven"i obsi"ii spem in#nem vi"et! "ucum +#&&ieni

tribunorumue nomin# u#si "estin#t# #b eo #" necem #stu composuit &itter#sue e muro!

u#m occu&tissime potuit! #biecit u#e forte # memor#tis repert#e metum suspicionemue

iniecere m#n"#ti e'itii! verum e#s eff&u'isse incuri# ministrorum$)1

7u# c#us# Aure&i#niconsi&io! cuius gr#ti# in e'ercitu #tue (onos pr#est#b#nt! simut# proruptione (ostium nu&&is!

uti re trepi"# #c repentin# so&et! tectum stip#toribus t#bern#cu&o e"ucunt nocte intempest#

te&oue tr#icitur! cuiusn#m per tenebr#s incertum$ )) It# #uctoris necis errore #n ui# bono

pub&ico #cci"er#t! inu&t# c#e"es fuit$ ), 7u#mu#m eo propsi mores sunt! uti suo u#m

reipub&ic#e m#gisue potenti#e u#m g&ori#e stu"io p&ures #g#nt$ )- Hinc uoue rerum vis #c

nominum corrupt#! "um p&erumue potior fgitio! ubi #rmis super#verit! t*r#nni"em #mot#m

voc#t "#mno pub&ico oppressos$ )/ 7uin eti#m #&iu#nti p#ri &ibi"ine in c#e&estium numerum

referuntur #egre e'seuiis "igni$ )0 7uis ni fi"es gest#rum rerum obstitisset! u#e neue

(onestos pr#emiis memori#e frustr#ri sinit neue improbis #etern#m i&&ustremue f#m#mproce"ere! neuiu#m peteretur virtus! cum verum i&&u" #tue unicum "ecus pessimo cuiue

gr#ti# tribueretur "emptum impie bonis$ )2 Deniue +#&&ienum sub#cti # Cu"io p#tres! uo"


16/24

eius #rbitrio imperium cepisset! Divum "i'ere$ )9 %#m cum prof&uvio s#nguinis vu&nere t#m

gr#vi mortem sibi #"esse inte&&igeret! insigni# imperii #" Cu"ium "estin#ver#t (onore

tribun#tus Ticini retinentem pr#esi"i#ri#m m#num$ ): 7uo" s#ne e'tortum! cum neue

+#&&ieni fgiti#! "um urbes erunt! occu&t#ri ue#nt! et! uisue pessimus erit! p#r simi&isue

semper ipsi (#bebitur$ ,; A"eo principes #tue optimi mort#&ium vit#e "ecore u#m u#esitis

nominibus #tue compositis! u#ntum conici#tur! c#e&um #"eunt seu f#m# (ominum "ei

ce&ebr#ntur mo"o$ ,1 At sen#tus comperto t#&i e'itio s#te&&ites propinuosue per sc#s

+emoni#s pr#eceps #gen"os "ecrevit! p#tronoue fisci in curi#m


17/24

circums#epsit simu&ue usus porcin#e c#rnis uo p&ebi Rom#n#e #ff#tim ce"eret! pru"enter

munificeue prospect#vit! "e&et#eue fisc#&es et u#"ruptorum! u#e urbem miser#bi&iter

#ffecer#nt! c#&umni#e consumptis igni t#bu&is monumentisue (uiuscemo"i negotiorum #tue

#" +r#eci#e morem "ecret# #bo&itione! inter u#e #v#riti#m pecutum provinci#rumue

pr#e"#tores contr# morem mi&it#rium! uorum e numero er#t! imm#ne u#ntum sect#b#tur$ 9

7u# c#us# ministri sce&ere! cui secretorum officium cre"i"er#t! circumventus #pu"

Coenofrurium interiit! cum i&&e pr#e"#e conscienti# "e&ictiue script# c#&&i"e composit#

tribunis u#si per gr#ti#m pro"i"isset! uibus interfici iubeb#ntur i&&iue eo metu #ccensi

f#cinus p#tr#vere$ : Intere# mi&ites #misso principe &eg#tos st#tim Rom#m "estin#nt! uti suopte

#rbitr#tu p#tres imper#torem "e&igerent$ 1; 7uibus (oc ipsorum potissimum convenire munus

respon"entibus rursum &egiones #" eos reiciunt$ 11 It# utrimue pu"ore #c mo"esti# cert#b#tur!

r#r# in (ominibus virtute! rebus pr#esertim (uiuscemo"i! #c prope ignot# mi&itibus$ 1) T#ntum

i&&e vir severit#te #tue incorruptis #rtibus potuit! ut eius necis nuntius #uctoribus e'itio!pr#vis metui!


18/24

#ff&uenti#mue #eternit#te m#ius put#nt! munivere mi&it#ribus et p#ene b#rb#ris vi#m in se #c

posteros "omin#n"i$

38 1 Igitur C#rus pr#efectur# po&&ens pr#etorii #ugusto (#bitu in"uitur! &iberis C#es#ribus

C#rino %umeri#noue$ ) Et uoni#m cognit# 8robi morte b#rb#rorum uiue opportuneinv#ser#nt! misso #" munimentum +#&&i#e m#iore fi&io %umeri#ni comit#tu in .esopot#mi#m

pergit protinus! uo" e# 8ers#rum u#si so&&emni be&&o subest$ , =bi fusis (ostibus! "um

g&ori#e inconsu&te #vi"ior T(esip(ont# urbem 8#rt(i#e inc&it#m tr#nsgre"itur! fu&minis t#ctu

confgr#vit$ - I" ui"#m iure ei #cci"isse referunt n#m cum or#cu "ocuissent #"usue

oppi"um memor#tum perveniri victori# &icere! &ongius "etus poen#s &uit$ / 8roin"e #r"uum

f#t#&i# "evertere! eoue futuri notio superf&u#$ 0 At %umeri#nus #misso p#tre simu& confectum

#estim#ns be&&um! cum e'ercitum re"uct#ret! Apri pr#efecti pr#etorio soceri insi"iis

e'stinguitur$ 2 7uis c#sum "etu&it #"o&escentis ocu&orum "o&or$ 9 Deniue "iu f#cinus

occu&t#tum! "um cusum &ectic# c#"#ver specie #egri! ne vento obtun"eretur #cies!gest#b#tur$

39 1 Se" postu#m o"ore t#bescentium membrorum sce&us pro"itum est! "ucum consi&io

tribunorumue V#&erius Dioc&eti#nus "omesticos regens ob s#pienti#m "e&igitur! m#gnus vir!

(is moribus t#men6 ) uippe ui primus e' #uro veste u#esit# serici #c purpur#e

gemm#rumue vim pntis concupiverit$ , 7u#e u#mu#m p&us u#m civi&i# tumi"iue et

#ff&uentis #nimi! &evi# t#men pr#e ceteris$ - %#mue se primus omnium C#&igum post

Domiti#numue "ominum p#m "ici p#ssus et #"or#ri se #ppe&riue uti "eum$ / 7uis rebus!

u#ntum ingenium est! compertum (#beo (umi&&imos uosue! m#'ime ubi #&t# #ccesserint!

superbi# #tue #mbitione immo"icos esse$ 0 Hinc .#rius p#trum memori#! (inc iste nostr#

communem (#bitum supergressi! "um #nimus potenti#e e'pers t#mu#m ine"i# refecti

ins#ti#bi&is est$ 2 7uo mi(i mirum vi"etur nobi&it#ti p&erosue superbi#m "#re! u#e gentis

p#trici#e memor mo&esti#rum! uis #git#tur! reme"io eminere p#u&u&um iuris (#bet$ 9 Verum

(#ec in V#&erio ob"uct# ceteris bonis eoue ipso! uo" "ominum "ici p#ssus! p#rentem egit

s#tisue const#t pru"entem virum e"ocere vo&uisse #trocit#tem rerum m#gis u#m nominum

officere$ : Interim C#rinus eorum! u#e #cci"er#nt! certior spe f#ci&ius erumpentes motus

se"#tum iri I&&*ricum propere It#&i#e circuitu petit$ 1; Ibi Iu&i#num pu&s# eius #cie obtrunc#t$

%#mue is cum Venetos correctur# #geret! C#ri morte cognit# imperium #vens eripere

#"vent#nti (osti obvi#m processer#t$ 11 At C#rinus ubi .oesi#m contigit! i&&ico .#rcum iu't#

Dioc&eti#no congressus! "um victos #vi"e premeret! suorum ictu interiit! uo" &ibi"ine

imp#tiens mi&it#rium mu&t#s #ffect#b#t! u#rum infestiores viri ir#m t#men "o&oremue in

eventum be&&i "istu&er#nt$ 1) 7uo prosperius ce"ente metu! ne (uiuscemo"i ingenium m#gis

m#gisue victori# inso&esceret! sese u&ti sunt$ Is finis C#ro &iberisue %#rbone p#tri#! imperio

biennii fuere$ 1, Igitur V#&erius prim# #" e'ercitum contione cum e"ucto g"io so&em intuens

obtest#retur ign#rum c"is %umeri#ni neue imperii cupientem se fuisse! Aprum pro'ime

#st#ntem ictu tr#nsegit cuius "o&o! uti supr# "ocuimus! #"o&escens bonus f#cun"usue et

gener occi"er#t$ 1- Ceteris veni# "#t# retentiue (ostium fere omnes #c m#'ime vir insignis

nomine Aristobu&us pr#efectus pr#etorio per offici# su#$ 1/ 7u#e res post memori#m (um#ni

nov# #tue inopin#bi&is fuit civi&i be&&o fortunis f#m# "ignit#te spo&i#tum neminem! cum pie


19/24

#"mo"um m#nsueteue geri etemur e'i&io proscriptioni #tue eti#m supp&iciis et c#e"ibus

mo"um fieri$ 10 7ui" e# memorem #scivisse consortio mu&tos e'ternosue tuen"i prot#n"ive

gr#ti# iuris Rom#ni? 12 %#mue ubi comperit C#rini "iscessu He&i#num Am#n"umue per

+#&&i#m e'cit# m#nu #grestium #c tronum! uos B#g#u"#s incoe voc#nt! poputis te

#gris p&er#sue urbium tent#re! .#'imi#num st#tim fi"um #miciti# u#mu#m semi#grestem!

mi&iti#e t#men #tue ingenio bonum imper#torem iubet$ 19 Huic poste# cu&tu numinis Hercu&io

cognomentum #ccessit! uti V#&erio Iovium un"e eti#m mi&it#ribus #u'i&iis &onge in e'ercitum

pr#est#ntibus nomen impositum$ 1: Se" Hercu&ius in +#&&i#m profectus fusis (ostibus #ut

#cceptis uiet# omni# brevi p#tr#ver#t$ ); 7uo be&&o C#r#usius! .en#pi#e civis! f#ctis

promptioribus enituit eoue eum! simu& ui# gubern#n"i 4uo officio #"o&escenti#m merce"e

e'ercuer#t5 gn#rus (#beb#tur! p#r#n"#e cssi #c propu&s#n"is +erm#nis m#ri# infest#ntibus

pr#efecere$ )1 Hoc etior! cum b#rb#rum mu&tos opprimeret neue pr#e"#e omni# in #er#rium

referret! Hercu&ii metu! # uo se c#e"i iussum comperer#t! Brit#nni#m (#usto imperioc#pessivit$ )) Eo"em tempore Orientem 8ers#e! Afric#m Iu&i#nus #c n#tiones

7uinuegent#n#e gr#viter u#tieb#nt$ ), A"(uc #pu" Aeg*pti A&e'#n"ri#m Ac(i&&eus nomine

"omin#tionis insigni# in"uer#t$ )- His "e c#usis Iu&ium Const#ntium! +#&erium .#'imi#num!

cui cognomen Arment#rio er#t! cre#tos C#es#res in #ffinit#tem voc#nt$ )/ 8rior Hercu&ii

privign#m! #&ter Dioc&eti#no e"it#m sortiuntur "iremptis prioribus coniugiis! ut in %erone

Tiberio #c Iu&i# fi&i# Augustus uon"#m fecer#t$ )0 His s#ne omnibus I&&*ricum p#tri# fuit6 ui!

u#mu#m (um#nit#tis p#rum! ruris t#men #c mi&iti#e miseriis imbuti s#tis optimi reipub&ic#e

fuere$ )2 7u#re const#t s#nctos pru"entosue sensu m#&i promptius fieri! contr#ue e'pertes

#erumn#rum! "um opibus suis cunctos #estim#nt! minus consu&ere$)9

Se" (orum concor"i#m#'ime e"ocuit virtuti ingenium usumue bon#e mi&iti#e! u#nt# (is Aure&i#ni 8robiue

instituto fuit p#ene s#t esse$ ): Deniue V#&erium ut p#rentem seu "ei m#gni suspicieb#nt

mo"o uo" u#&e u#ntumue sit! #b urbis con"itione #" nostr#m #et#tem propinuorum

f#cinoribus p#tef#ctum est$ ,; Et uoni#m be&&orum mo&es! "e u# supr# memor#vimus! #crius

urgeb#t! u#"rip#rtito imperio cunct#! u#e tr#ns A&pes +#&&i#e sunt! Const#ntio commiss#!

Afric# It#&i#ue Hercu&io! I&&*rici or# #"usue 8onti fretum +#&erio ceter# V#&erius retent#vit$,1 Hinc "eniue p#rti It#&i#e invectum tributorum ingens m#&um$ %#m cum omni# e#"em

functione mo"er#teue #geret! uo e'ercitus #tue imper#tor! ui semper #ut m#'im# p#rte

#"or#nt! #&i possent! pensionibus in"uct# &e' nov#$,)

7u#e s#ne i&&orum temporum mo"esti#to&er#bi&is in perniciem processit (is tempest#tibus$ ,, Interim Iovio A&e'#n"ri#m profecto

provinci# cre"it# .#'imi#no C#es#ri! uti re&ictis finibus in .esopot#mi#m progre"eretur #"

#rcen"os 8ers#rum impetus$ ,- A uis primo gr#viter ve'#tus contr#cto confestim e'ercitu e

veter#nis #c tironibus per Armeni#m in (ostes conten"it u#e ferme so seu f#ci&ior vincen"i

vi# est$ ,/ Deniue ibi"em %#rseum regem in "icionem subegit! simu& &iberos coniugesue et

#um regi#m$ ,0 A"eo victor! ut! ni V#&erius! cuius nutu omni# gereb#ntur! incertum u# c#us#

#bnuisset! Rom#ni f#sces in provinci#m nov#m ferrentur$ ,2 Verum p#rs terr#rum t#men nobis

uti&ior u#esit# u#e cum #crius reposcuntur! be&&um recens susceptum est gr#ve #"mo"um

perniciosumue$,9

At in Aeg*pto Ac(i&&eus f#ci&i negotio pu&sus poen#s &uit$,:

8er Afric#mgest#e res p#ri mo"o! so&iue C#r#usio remissum insue imperium! postu#m iussis #c

munimento incorum contr# gentes be&&icos#s opportunior (#bitus$ -; 7uem s#ne se'ennio


20/24

post A&&ectus nomine "o&o circumvenit$ -1 7ui cum eius permissu summ#e rei pr#eesset!

fgitiorum et ob e# mortis formi"ine per sce&us imperium e'torser#t$ -) 7uo usum brevi

Const#ntius Asc&epio"oto! ui pr#etori#nis pr#efectus pr#eer#t! cum p#rte cssis #c &egionum

pr#emisso "e&evit$

-,

Et intere# c#esi .#rcom#nni C#rporumue n#tio tr#nst# omnis innostrum so&um! cuius fere p#rs i#m tum #b Aure&i#no er#t$ -- %eue minore stu"io p#cis

offici# vinct# &egibus #euissimis #c remoto pesti&enti frument#riorum genere! uorum nunc

#gentes rerum simi&&imi sunt$ -/ 7ui cum #" e'p&or#n"um #nnunti#n"umue! ecui forte in

provinciis motus e'sisterent! instituti vi"erentur! compositis nef#rie crimin#tionibus! iniecto

p#ssim metu! pr#ecipue remotissimo cuiue! cunct# foe"e "iripieb#nt$ Simu& #nnon# urbis #c

stipen"i#riorum s#&us #n'ie so&&iciteue (#bit#! (onestiorumue provectu et e contr# supp&iciis

fgitiosi cuiusue virtutum stu"i# #ugeb#ntur$ Veterrim#e re&igiones c#stissime cur#t#e! #c

mirum in mo"um novis #"(uc cu&tisue pu&c(re moenibus Rom#n# cu&min# et ceter#e urbes

orn#t#e! m#'ime C#rt(#go! .e"ionum! %icome"i#$

-0

%eue t#men! cum (#ec #gerent! e'tr#viti# fuere$ 7uippe Hercu&ius &ibi"ine t#nt# #geb#tur! ut ne #b obsi"um corporibus ui"em

#nimi bem comprimeret V#&erio p#rum (onest# in #micos fi"es er#t "iscor"i#rum s#ne

metu! "um enunti#tionibus posse #git#ri uietem consortii put#t$ -2 Hinc eti#m u#si trunc#t#e

vires urbis imminuto pr#etori#rum co(ortium #tue in #rmis vu&gi numero uo ui"em p&ures

vo&unt imperium posuisse$ -9 %#mue imminentium scrut#tor! ubi f#to intestin#s c"es et

u#si fr#gorem uen"#m impen"ere comperit st#tus Rom#ni! ce&ebr#to regni vicesimo #nno

v#&entior cur#m reipub&ic#e #biecit! cum in sententi#m Hercu&ium #egerrime tr#"u'ieset! cui

#nno minus potenti# fuer#t$ Et u#mu#m #&iis #&i# #estim#ntibus veri gr#ti# corrupt# sit!

nobis t#men e'ce&&enti n#tur# vi"etur #" communem vit#m spreto #mbitu "escen"isse$40 1 Igitur Const#ntio #tue Arment#rio (is succe"entibus Severus .#'iminusue I&&*ricorum

in"igen#e C#es#res! prior It#&i#m posteriorue! in u#e Iovius obtinuer#t! "estin#ntur$ ) 7uo"

to&er#re neuiens Const#ntinus! cuius i#m tum # puero ingens potensue #nimus #r"ore

imperit#n"i #git#b#tur! fug#e commento! cum #" frustr#n"os inseuentes pub&ic# iument#!

u#u# iter eger#t! interficeret! in Brit#nni#m pervenit n#m is # +#&erio re&igionis specie #"

vicem obsi"is teneb#tur$ , Et forte iis"em "iebus ibi"em Const#ntium p#trem ve& p#rentem

vit#e u&tim# urgeb#nt$ - 7uo mortuo cunctis ui #"er#nt! #nnitentibus imperium c#pit$ /

Interim Rom#e vu&gus turm#eue pr#etori#e .#'entium retr#ct#nte "iu p#tre Hercu&io

imper#torem confirm#nt$ 0 7uo" ubi Arment#rius #ccepit! Severum C#es#rem! ui c#su #"

urbem er#t! #rm# in (ostem ferre propere iubet$ 2 Is circum muros cum #geret! "esertus # suis!

uos pr#emiorum i&&ecebris .#'entius tr#"u'er#t! fugiens obsessusue R#venn#e obiit$ 9 Hoc

#crior +#&erius #scito in consi&ium Iovio Licinium vetere cognitum #miciti# Augustum cre#t

eoue #" munimentum I&&*rici #c T(r#ci#e re&icto Rom#m conten"it$ : Ibi cum obsi"ione

"istineretur! mi&itibus e#"em! u# superiores! vi# #ttent#tis! metu ne "esereretur! It#&i#

"ecessit p#u&oue post vu&nere pesti&enti consumptus est! cum #grum s#tis reipub&ic#e

commo"#ntem c#esis imm#nibus si&vis #tue emisso in D#nubium cu 8e&sone #pu"

8#nnonios fecisset$ 1; Cuius gr#ti# provinci#m u'oris nomine V#&eri#m #ppe&vit$ 11 Huic

uinuennii imperium! Const#ntio #nnuum fuit! cum s#ne uterue potenti#m C#es#rum #nnos

tre"ecim gessissent$ 1) A"eo miri n#tur#e beneficii#! ut e# si # "octis pectoribus


21/24

proficiscerentur neue insu&sit#te offen"erent! (#u" "ubie pr#ecipu# (#berentur$ 1, 7u#re

compertum est eru"itionem e&eg#nti#m comit#tem pr#esertim principibus necess#ri#s esse!

cum sine (is n#tur#e bon# u#si incompt# #ut eti#m (orri"# "espectui sint! contr#ue e#

8ers#rum regi C*ro #etern#m g&ori#m p#r#verint$ 1- At memori# me# Const#ntinum!

u#mu#m ceteris promptum virtutibus! #"usue #str# votis omnium subve'ere$ 1/ 7ui

profecto si munificenti#e #tue #mbitioni mo"um (isue #rtibus st#tuisset! uis pr#ecipue

#"u&t# ingeni# g&ori#e stu"io progress# &ongius in contr#rium buntur! (#u" mu&tum #besset

"eo$ 10 Is ubi v#st#ri urbem #tue It#&i#m comperit pu&sosue seu re"emptos e'ercitus et

imper#tores "uos! composit# p#ce per +#&&i#s .#'entium petit$ 12 E# tempest#te #pu" 8oenos

A&e'#n"er pro pr#efecto gerens "omin#tui sto&i"e incubuer#t! cum ipse "ebi&i #et#te!

#grestibus #c 8#nnonicis p#rentibus vecor"ior! mi&ites tumu&tu#rie u#esiti! #rmorum vi'

me"ium (#beretur$ 19 Deniue eum # t*r#nno missi p#ucissimis co(ortibus Rufius Vo&usi#nus

pr#efectus pr#etorio #c mi&it#res "uces &evi cert#mine confecere$

1:

7uo victo .#'entiusC#rt(#ginem! terr#rum "ecus! simu& Afric#e pu&c(rior# v#st#ri "iripi incen"iue iusser#t! ferus

in(um#nusue #c &ibi"ine mu&t# tetrior$ ); A"(uc p#vi"us et imbe&&is #tue in "esi"i#m foe"e

pronus! usue eo! ut fgr#nte per It#&i#m be&&e fusisue #pu" Veron#m suis ni(i&o segnius

so&it# cur#ret neue p#tris e'itio moveretur$ )1 %#mue Hercu&ius n#tur# impotentior! simu&

fi&ii segnitiem metuens inconsu&te imperium repetiver#t$ )) Cumue specie officii "o&is

compositis Const#ntinum generum tent#ret #cerbe! iure t#n"em interier#t$ ), Se" .#'entius

#trocior in "ies t#n"em urbe in S#'# rubr# mi&i# ferme novem #egerrime progressus! cum

c#es# #cie fugiens semet Rom#m reciperet! insi"iis! u#s (osti #pu" pontem .i&vium

&oc#ver#t! in tr#nsgressu Tiberis interceptus est t*r#nni"is #nno se'to$)-

Huius neceincre"ibi&e u#ntum etiti# g#u"ioue sen#tus #c p&ebes e'su&t#verint uos in t#ntum

#ff&ict#ver#t! uti pr#etori#nis c#e"em vu&gi uon"#m #nnuerit primusue instituto pessimo

munerum specie p#tres #r#toresue pecuni#m conferre pro"igenti sibi cogeret$ )/ 7uorum

o"io pr#etori#e &egiones #c subsi"i# f#ctionibus #ptior# u#m urbi Rom#e subt# penitus!

simu& #rm# #tue usus in"umenti mi&it#ris$ )0 A"(uc cunct# oper#! u#e m#gnifice

constru'er#t! urbis f#num #tue b#si&ic#m 3vii meritis p#tres s#cr#vere$ )2 A uo eti#m post

Circus m#'imus e'cu&tus mirifice #tue #" v#n"um institutum opus ceteris (#u" mu&to

"isp#r$ )9 St#tu#e &ocis u#m ce&eberrimis! u#rum p&ures e' #uro #ut #rgente#e sunt tum per

Afric#m s#cer"otium "ecretum 3vi#e genti! Cirt#eue oppi"o! uo" obsi"ione A&e'#n"riconci"er#t! reposito e'orn#toue nomen Const#ntin# in"itum$ ): A"eo #cceptius

pr#est#ntiusue t*r#nnorum "epu&soribus ni(i& est! uorum gr#ti# eo "emum #uctior erit! si

mo"esti #tue #bstinentes sint$ ,; 7uippe (um#n#e mentes frustr#t#e boni spe #sperius

offen"untur! cum mut#to rectore fgitioso #erumn#rum vis m#net$

41 1 Dum (#ec in It#&i# geruntur! .#'iminus #" Orientem post biennii #ugustum imperium

fusus fug#tusue # Licinio #pu" T#rsum perit$ ) It# potest#s orbis Rom#ni "uobus u#esit#! ui

u#mvis per 3vii sororem nupt#m Licinio cone'i inter se er#nt! ob "iverses mores t#men

#n'ie triennium congruere uivere$ , %#mue i&&i pr#eter


22/24

supp&icium p#tibu&orum et cruribus suffringen"is primus removerit$ / Hinc pro con"itore seu

"eo (#bitus$ Licinio ne insontium ui"em #c nobi&ium p(i&osop(orum servi&i more cruci#tus

#"(ibiti mo"um fecere$ 0 7uo s#ne v#riis proe&iis pu&so! cum eum prorsus opprimere #r"uum

vi"eretur! simu& #ffinit#tis gr#ti# refectum consortium #scitiue imperio C#es#rum communes

&iberi Crispus Const#ntinusue 3vio geniti! Licini#nus Licinio$ 2 7uo" eui"em vi'

"iuturnum neue (is! ui #ssumeb#ntur! fe&i' fore "efectu so&is foe"#to iis"em mensibus "ie

p#tef#ctum$ 9 It#ue se'ennio post rupt# p#ce #pu" T(r#c#s Licinius pu&sus C(#&ce"on#

concessit$ : Ibi #" #u'i&ium sui .#rtini#no in imperium coopt#to un# oppressus est$ 1; Eo

mo"o respub&ic# unius #rbitrio geri coepit! &iberis C#es#rum nomin# "ivers# retent#ntibus6

n#mue e# tempest#te imper#tori nostro Const#ntio insigne C#es#ris "#tum$ 11 7uorum cum

n#tu gr#n"ior! incertum u# c#us#! p#tris iu"icio occi"isset! repente C#&ocerus m#gister

pecoris c#me&orum C*prum insum specie regni "emens c#pessiver#t$ 1) 7uo e'cruci#to! ut

f#s er#t! servi&i #ut tronum more! con"en"# urbe form#n"isue re&igionibus ingentem#nimum #voc#vit! simu& nov#n"o mi&iti#e or"ine$ 1, Et intere# +ot(orum S#rm#t#rumue

str#t#e gentes! fi&iusue cunctorum minor! Const#ns nomine! C#es#r fit$ 1- Cuius gr#ti#

reipub&ic#e permi'tionem fore ostentorum mir# pro"i"ere uippe e# nocte! u#e commissi

imperii "iem seueb#tur! igni continuo c#e&i f#cies co&ifgr#vit$ 1/ Ab(inc consumpto fere

bieimio fr#tris fi&ium! cui e' p#tre D#&m#tio nomen f#it! C#es#rem iussit obsistentibus v#&i"e

mi&it#ribus$ 10 It# #nno imperii tricesimo secun"oue! cum totum orbem tre"ecim tenuisset!

se'#gint# n#tus #tue #mp&ius "uo! in 8ers#s ten"ens! # uis be&&um erumpere occeper#t! rure

pro'imo %icome"i#e F Ac(*ron#m voc#nt F e'cessit! cum i" tetrum si"us regnis! uo"

crinitum voc#nt! porten"isset$12

3unus retum in urbem sui nominis$ 7uo" s#ne popu&usRom#nus #egerrime tu&it! uippe cuius #rmis &egibus c&ementi imperio u#si nov#t#m urbem

Rom#m #rbitr#retur$ 19 8ons per D#nubium "uctns c#str# c#ste&ue p&uribus &ocis commo"e

posit#$ 1: Remot#e o&ei frumentiue #"ventici#e pr#ebitiones! uibus Tripo&is #c %ic#e#

#cerbius #ngeb#ntur$ ); 7uorum superiores Severi imperio gr#t#ntes civi obtu&er#nt!

verter#tue gr#ti#m muneribus in perniciem posterorum "issimutio$ A&teros .#rcus

Boionius #ff&i'er#t mu&ct#! uo" Hipp#rc(um pr#est#nti ingenio in"igen#m fuisse

ignor#vissent$ 3isc#&es mo&esti#e severius press#e! cunct#ue "ivino ritui p#ri# vi"erentur! ni

p#rum "ignis #" pub&ic# #"itum concessisset$ )1 7u#e u#mu#m s#epius #cci"ere! t#men in

summo ingenio #tue optimi# reipub&ic#e moribus! u#mvis p#rv# viti#! e&ucent m#gis eouenot#ntur f#ci&e uin eti#m #crius s#epe officiunt! cum ob #uctoris "ecus in virtutes

potissimum #ccipiuntur #tue #" imit#n"um invit#mento sunt$ )) Igitur confestim D#&m#tius!

incertum uo su#sore! interficitur st#timue triennio post minimum m#'imumue f#t#&i be&&o

Const#ntinus c#"it$ ), 7u# Const#ns victori# tumi"ior! simu& per #et#tem c#utus p#rum #tue

#nimi ve(emens! #"(uc ministrorum pr#vit#te e'secr#bi&is #tue pr#eceps in #v#riti#m

"espectumue mi&it#rium #nno post triump(um "ecimo .#gnentii sce&ere circumventus est

e'tern#rum s#ne gentium compressis motibus$ )- 7u#rum obsi"es pretio u#esitos pueros

venustiores uo" cu&tius (#buer#t! &ibi"ine (uiuscemo"i #rsisse pro certo (#betur$ )/ 7u#e

t#men viti# utin#m m#nsissentG %#mue .#gnentii! utpote gentis b#rb#r#e! "iro #trociueingenio! simu& (is! u#e post #cci"ere! #"eo e'stinct# omni# sunt! ut i&&u" imperium (#u"

iniuri# "esi"er#retur )0 tum ui# Vetr#nio &itter#rum prorsus e'pers et ingenio sto&i"ior


23/24

i"circoue #gresti vecor"i# pessimus! cum per I&&*rios pe"itum m#gisterio mi&ites cur#ret!

"omin#tionem ortus .oesi#e superioris &ocis su#&i"ioribus improbe occup#ver#t$

42 1 Eum Const#ntius cis mensem "ecimum f#cun"i#e vi "eiectum imperio in priv#tum otium

removit$ ) 7u#e g&ori# post n#tum imperium so&i processit e&ouio c&ementi#ue$ , %#m cumm#gn# p#rte utrimue e'ercitus convenissent! (#bit# #" speciem iu"icii contione! uo" fere

vi' #ut mu&to s#nguine obtinen"um er#t! e&ouenti# p#tr#vit$ - 7u#e res s#tis e"ocuit non

mo"o "omi! verum mi&iti#e uoue "icen"i copi#m pr#est#re u# "emum ve& #r"u# proc&ivius

eo conficiuntur! si mo"esti# #tue integrit#te superet$ / 7uo" m#'ime cognitum e nostro

principe uem t#men! uo minus st#tim in (ostes #&ios #" It#&i#m conten"eret! (iems #sper#

cus#eue A&pes t#r"#vere$ 0 Interim Rom#e corrupto vu&go! simu& .#gnentii o"io

%epoti#nus! m#tern# stirpe 3vio propinuus! c#eso urbi pr#efecto #rm#t#ue g"i#torum

m#nu imper#tor fit$ 2 Cuius sto&i"um ingenium #"eo p&ebi Rom#n#e p#tribusue e'itio fuit! uti

p#ssim "omus for# vi#e tempue cruore #tue c#"#veribus opp&erentur bustorum mo"o$ 9 %eue per eum t#ntum! verum eti#m #"vontibus .#gnenti#nis! ui tricesimo "ie tri"uo

minus (ostem percu&er#nt$ : Se" i#m #nte# cum e'terni motus suspect#rentur! .#gnentius

fr#tri Decentio +#&&i#s! Const#ntius +#&&o! cuius nomen suo mut#ver#t! Orientem C#es#ribus

commiser#nt$ 1; Ipsi inter se #crioribus proe&iis per triennium congressi #" e'tremum

Const#ntius fugientem in +#&&i#m persecutus v#rio #mbos supp&icio semet #"egit interficere$11 Et intere# Iu"#eorum se"itio! ui 8#tricium nef#rie in regni speciem sustu&er#nt! oppress#$ 1)

%eue mu&to post ob s#eviti#m #tue #nimum trucem +#&&us Augusti iussu interiit$ 1, It#

&ongo interv#&&o #nnum fere post septu#gesimum ret# #" unum cur# reipub&ic#e$ 1- 7u#e

recens uiet# # civi&i trepi"#tione Si&v#no in imperium co#cto tent#ri rursus occeper#t$ 1/ Is

n#mue Si&v#nus in +#&&i# ortus b#rb#ris p#rentibus or"ine mi&iti#e! simu& # .#gnentio #"

Const#ntium tr#nsgressu pe"estre #" m#gisterium #"o&escentior meruer#t$ 10 E uo cum #&tius

per metum seu "ementi#m conscen"isset! &egionum! # uis pr#esi"ium sper#ver#t! tumuitu

oct#vum circ# #c vicesimum "iem truci"#tus est$ 12 7u# c#us# ne ui" #pu" +#&&os n#tur#

pr#ecipites nov#retur! pr#esertim +erm#nis p&er#ue e#rum p#rtium popuntibus Iu&i#num

C#es#rem cogn#tione #cceptum sibi Tr#ns#&pinis pr#efecit! isue n#tiones fer#s brevi subegit

c#ptis f#mosis regibus$ 19 7u#e u#mu#m vi eius! fortun# principis t#men et consi&io

#cci"ere$ 1: 7uo" #"eo pr#est#t! ut Tiberius +#&eriusue subiecti #&iis egregi# p&er#ue! suo

#utem "uctu #tue #uspicio minus p#ri# e'perti sint$ ); At Iu&ius Const#ntius! #nnos tres #tue

viginti #ugustum imperium regens! cum e'ternis motibus! mo"o civi&ibus e'ercetur! #egre #b

#rmis #best$ )1 7uis t*r#nni"e t#ntorum "epu&s# sustent#toue interim 8ers#rum impetu genti

S#rm#t#rum m#gno "ecore consi"ens #pu" eos regem "e"it$ )) 7uo" +n#eum 8ompeium in

Tigr#ne restituen"o vi'ue p#ucos m#iorum fecisse comperimus$ ), 8ci"us c&emensue pro

negotio! &itter#rum #" e&eg#nti#m pru"ens #tue or#n"i genere &eni iocun"oue boris

p#tiens #c "estin#n"i s#gitt#s mire promptus cibi omnis &ibi"inis #tue omnium cupi"inum

victor cu&tu genitoris s#tis pius suiue nimis custos gn#rus vit# bonorum principum

reipub&ic#e uietem regi$ )- H#ec t#nt# t#mue inc&it# tenue stu"ium prob#n"is provinci#rum

#c mi&iti#e rectoribus! simu& ministrorum p#rte m#'im# #bsur"i mores! #"(uc neg&ectus boni

cuiusue foe"#vere$ )/ Atue uti verum #bso&v#m brevi6 ut imper#tore ipso pr#ecrius! it#


24/24

#pp#ritorum p&erisue m#gis #tro' ni(i&$

Aurélio Vítor - De Caesaribus

Documents

Transcript of Aurélio Vítor - De Caesaribus