atd Ka dalan ta ko maroyow ki to duma ta, 1977 · PDF filengaran to sikmi no ugpa-an to lanow...

58
Ka Dalan Ta Ko Maroyow Ki To Duma Ta r- . . 0

Transcript of atd Ka dalan ta ko maroyow ki to duma ta, 1977 · PDF filengaran to sikmi no ugpa-an to lanow...

Page 1: atd Ka dalan ta ko maroyow ki to duma ta, 1977 · PDF filengaran to sikmi no ugpa-an to lanow su du-on woig dio to sikn bubungano Di marani ro ka baloy ni Andris Kama~bho Ka asawa

Ka Dalan Ta Ko Maroyow Ki To Duma Ta

r-lb~v~~ ~- .

. 0 ~ ~

Page 2: atd Ka dalan ta ko maroyow ki to duma ta, 1977 · PDF filengaran to sikmi no ugpa-an to lanow su du-on woig dio to sikn bubungano Di marani ro ka baloy ni Andris Kama~bho Ka asawa

Ka Oalan Ta Ko Maroyow K1 ·10 Duma Ta

(Our Path If We Are Good To Our Companions)

Author Selvino A. Bat-ao

Illustrations by

Selvino A. Bat~ao

SUJ."IMER INSTITUTE OF LINGUISTICS - PHILIPPINES, INCo TRANSLATORS 1977 PUBLISHERS

Page 3: atd Ka dalan ta ko maroyow ki to duma ta, 1977 · PDF filengaran to sikmi no ugpa-an to lanow su du-on woig dio to sikn bubungano Di marani ro ka baloy ni Andris Kama~bho Ka asawa

Published in cooperation with

Bureau of Elementary Education and

Institute of National Language of the

Department of Education and Culture Manila, Philippines

'11his book was published by funds awarded by the RAMON MAGSAYSAY .FOUNDATION to the Summer Institute of Linguistics for International Understanding.

Additional copies of this publications may be obtained from: FilLit FilLit

Box- 227Q Nasuli, Malaybalay rlanila Z801 Bukidnon 8201

877-2.3C Printed in the Philippines

Page 4: atd Ka dalan ta ko maroyow ki to duma ta, 1977 · PDF filengaran to sikmi no ugpa-an to lanow su du-on woig dio to sikn bubungano Di marani ro ka baloy ni Andris Kama~bho Ka asawa

FORE'wORD

Some of the glory of the Philippines lies in the beautiful variety of people and languages within its coastso It is to the great credit of the national leadership over the years that no attempt has been made to destroy this national heritageo The goal has been instead to preserve its integrity and dignity whil$ building on this strong foundation a lasting superstructure of national language and cultureo

The present book is one of many designed for this purpose. It recognizes the pedagogic·al importance of dividing literacy and second language learning into two steps--literacy beingfue firste '..Then a student has learned ta read the language he understands best, the resulting satisfaction in his accomplishment gives the drive and confidence he needs to learn the national languageo His ability to read, furthermore, is the indispensable tool for the study this program w~ll requireo

The Department of Education and Culture of the· Philippines is proud to present this latest volume in a nationwide series designed to teach the national language through literacy in the vernacularso It will strengthen both the parts of the nation and the wholeo

JUAN Lo MANUEL Secretary

Page 5: atd Ka dalan ta ko maroyow ki to duma ta, 1977 · PDF filengaran to sikmi no ugpa-an to lanow su du-on woig dio to sikn bubungano Di marani ro ka baloy ni Andris Kama~bho Ka asawa

PREFACE

These two fiction stories were written and illustrated by Selvino Ao Bat-ao while participating in a 1.,Jriter' s workshop sponsored by the Summer Institute of Linguistics at Nasuli, r!alaybalay, Bukidnon, RP, July-August, t977o Miss Neri Zamora translated each story into Filipino and this has been included immediately following each Ata storyo Then because of a growing demand to learn some English, an English translation is included at the end of the book.

The purpose of this book is to help speakers of Ata JVIanobo to achieve skills of literacy and communication in their own dialect which will help them easily achieve the same skills in a second dialect.

The symbolization of Ata JVIanobo sounds is similar to their counterparts in Filipino except for o which is pro­nounced similar to the u in "but" or simiTar to e in the Pangasinan language.. The-letter z in many areas is pronounced similar to ~ in Filipino when it occurs between vowels ..

Glottijl stop is symbolized by hypen (-) within a word and by(') in word final position. Vowels which occur together without a symbolized glottal stop are pronounced, therefore, without a break. When the two vowels occuring together are alike, such as aa, they are pronounced as if they were one long sustained vowel.

Page 6: atd Ka dalan ta ko maroyow ki to duma ta, 1977 · PDF filengaran to sikmi no ugpa-an to lanow su du-on woig dio to sikn bubungano Di marani ro ka baloy ni Andris Kama~bho Ka asawa

Mgo Ngaran to Sugilonon

So-ini ka Nangnangonon Bahin to Ogngangalap Dib to Woig

So-ini ka Nangnangonon Bahin to Kinabuhi ni Huan

Pahina

17

Page 7: atd Ka dalan ta ko maroyow ki to duma ta, 1977 · PDF filengaran to sikmi no ugpa-an to lanow su du-on woig dio to sikn bubungano Di marani ro ka baloy ni Andris Kama~bho Ka asawa

So-ini ka Nangnangonon Bahin to Ogngangalap Did to Woig

Baloy ni Anas

1

Page 8: atd Ka dalan ta ko maroyow ki to duma ta, 1977 · PDF filengaran to sikmi no ugpa-an to lanow su du-on woig dio to sikn bubungano Di marani ro ka baloy ni Andris Kama~bho Ka asawa

Du-on sagboka no bubungan no oghingaranan to Lano1.'1 su im1

ngaran to sikmi no ugpa-an to lanow su du-on woig dio to sikn bubungano Di marani ro ka baloy ni Andris Kama~bho Ka asawa

ni Andris, si Anao Ka anak dan si Anas; ka hari, si Alano Darua ro ka anak dan no olin lukOSo

Kagi ni Anas to, "Ogngangalap a pad dio to lanow o " No nigkuo din ka ligawonan to apu din no niggaat kandan to namatoyo

No nighipanow on si Anas ka ogngangalap no dio ogdoog to lanowo To pogko-uma rin du-on to lanow no du-on balutu ran no og-unturan to ogngangalap kandana No nig-untud on si Anas to balutu no intapus on ka ligawonan din dio to woigo '"la do malu3oy niggora.o on ni Anas to nohusud on ka bunoit dino No, nigkaddoson on din to oggongon su ogkallok to ogkaloko-an din ka ligawan.on o

"Oli," kagi to goinawa ni Anas to, "In-at to manokal ka

2

Page 9: atd Ka dalan ta ko maroyow ki to duma ta, 1977 · PDF filengaran to sikmi no ugpa-an to lanow su du-on woig dio to sikn bubungano Di marani ro ka baloy ni Andris Kama~bho Ka asawa

oghusud du-ono Nokoy bua no isda-a ka nabonoitan du-on?"

Kagi rin to, "Inat to dakol ka dayagang to isdao T1aro;yow -pad

ko oghikotan ku so-i ligawonan BU kono pad amana oghusud ka

isdao Ho nigkuo din ka ko-opusan to balagon no inhikot to

katigo

3

Page 10: atd Ka dalan ta ko maroyow ki to duma ta, 1977 · PDF filengaran to sikmi no ugpa-an to lanow su du-on woig dio to sikn bubungano Di marani ro ka baloy ni Andris Kama~bho Ka asawa

Kagi rin to, "Oyow na-an oghusud kad on no ngalap di l::ona

a nu ogkaro-og su oyow na-an to ogkapu-pU-ato oggon3on to so-i ligawon.an di du-on hikot., 11

To pogpitow rin to nig-usugdo on ka isda dio to ampow to laplap to woig no nakolid on porom kandin du-on to balutu su

ngalap to isda.. No naloko-an din ka ligawonan tone;od to dakol ka dayagang to isda no naganuy on ka balutu no ni:=:,-unturan dino

To ~ogkalugoy sikan no naboloy on ka isda tongod to oggorari on t? masakito No, inogo on no konad on ocwo-il no nighusud din on ka isda no noilawan tongod to dakol no isda., To pog-ongod-ongod din du-on no inat du-on '18 kilus ka kabogati to isda.. To pogbatonbaton din du-on no niglutow on no niE;tingko din on ka ulu to mo-irob no namatoy on ka isdao No narago on lagboy si Anas to Waro maro-og to isda kandin SU ian naro-og din ka isda su ian nakabulig kandin ka balagon to inhikot din

4

Page 11: atd Ka dalan ta ko maroyow ki to duma ta, 1977 · PDF filengaran to sikmi no ugpa-an to lanow su du-on woig dio to sikn bubungano Di marani ro ka baloy ni Andris Kama~bho Ka asawa

du-on to ligawanono No ni~-uli on kandin dio to baloy rano

No kagi rin to' 111."Iaroyow to waro mabigtow ka balagon SU

kona ad on ogmalcagongon su naboloy on ka so-i bolad ku to

5

Page 12: atd Ka dalan ta ko maroyow ki to duma ta, 1977 · PDF filengaran to sikmi no ugpa-an to lanow su du-on woig dio to sikn bubungano Di marani ro ka baloy ni Andris Kama~bho Ka asawa

oggogongon to ligawonano Su so-i ligawona_~ ogkaallok a to

ogkalagak ka so-i su og-ogot ka amoy ku ko ogkawaro so-i su warad unawa so-i no kayu no kono·ogkagopu kai to so-i no dani noy no koilawano

To pogdatong din dio to baloy n~gkita on ka runoy to isda no nig-alap din no no-utol din to bunoito

No, nignangonnangon on si Anas to amoy rin woy to inoy rin woy hari rino Kagi rin, "Kono kud poron ogko-utol so-i ko ware ku pa banggoti to balagon ka ko-opusan to inhikot to katig to balutuo Ogmomonu ad poron to ogkalagak ku so-i no ligawonan; manokal ka so-i ·isdao 1'1aroyow kud ian su nakaromdom a to maroyow to ighikot ka balagon to du-on to balutuo

Ho narago lagboy ka amoy woy ka inoy rin woy hari rino No kagi to amoy rin to, "1'1arayow to wa do malagak ka so-i no ligawonan to apu now no niggaat kanta no handumanan ta so-i to

6

Page 13: atd Ka dalan ta ko maroyow ki to duma ta, 1977 · PDF filengaran to sikmi no ugpa-an to lanow su du-on woig dio to sikn bubungano Di marani ro ka baloy ni Andris Kama~bho Ka asawa

amoy ku woy kaniu no mgo anak ku, so-i ka handumanan to apu nowo

Ko-ilane;an no ogdoroyawon now so-i to pog-alap ko ogngangalap

kow SU oe;r11akabulig kanta so-i to waro ngalap tao No narago

lagboy ~candan to Wa do ma-amonu ka ligawonan SU manokal ka isda

su dakol lagboy o

Kagi ni Andis to, "Ko ogkalagak on so-i no ligawonan to

apu nu ogmonuon tad na-an to ware taman to-ori SU daddakol on

man ka isda du-on to lanow woy mnralom lagboy ka sikan no

lanowo Woy du-on lalima no dopa karalomi to sikan no lanowo

"O," kagi ni .Andris woy ka asawa rin no kuo to anak dan

to, "Og-ayad-ayad 1rnw to ogngangalap du-on to lanow su

maralom lagboy sikan no lanowo Maroyow ro to ogkalagak ka

ligawonan SU ogkito-on ta ro SU kayu ro man kana Di sikaniu,

ko ian kow malonod, no moirap on to sikaniu ka ogkalabak to

kanami, Asat, su bate kow pado

7

Page 14: atd Ka dalan ta ko maroyow ki to duma ta, 1977 · PDF filengaran to sikmi no ugpa-an to lanow su du-on woig dio to sikn bubungano Di marani ro ka baloy ni Andris Kama~bho Ka asawa

8

Page 15: atd Ka dalan ta ko maroyow ki to duma ta, 1977 · PDF filengaran to sikmi no ugpa-an to lanow su du-on woig dio to sikn bubungano Di marani ro ka baloy ni Andris Kama~bho Ka asawa

No, narago' so goinawa ni Anas. to kagi to amoy rin woy to inoy rin to kono og-ogotan ko ogkalagak din ka ligawonan to apu din su moirap kun ko kandan ka ogkawaro no mgo• a.D.ak dano

"Salam.at to dakol ka go],nawa to amoy ku woy inoy kuo Salam.at to no-otow a ran kai to kalibutan. :Maroyow ian ko du-on amoy ta woy inoy. No ian nigpoko-otow kanta kai to kalibutano"

Kagi ili Anas to, "Ko ogpakasalo a to amoy ku woy ko inoy ku, balagad ko ogbarasan SU anak a ran mano Woy konon litos to og-atu a to amoy ku, way to inoy ku su kona a ogpakabayad

• to pogbui dan l\:anak to pogpoko-otow ran kanak kai to kalibutano Ko-ilangan no duma ku no mgo bate konon maroyow ko og-atu l{i to ginikanan tao Ko~ilangan, ko bate ki pad, ogkasaporan ki pad to ginikanan ta su konon litos ka kanta no pogdoromdom no mgo bate."

9

Page 16: atd Ka dalan ta ko maroyow ki to duma ta, 1977 · PDF filengaran to sikmi no ugpa-an to lanow su du-on woig dio to sikn bubungano Di marani ro ka baloy ni Andris Kama~bho Ka asawa

10

Page 17: atd Ka dalan ta ko maroyow ki to duma ta, 1977 · PDF filengaran to sikmi no ugpa-an to lanow su du-on woig dio to sikn bubungano Di marani ro ka baloy ni Andris Kama~bho Ka asawa

"Moon-ing kunto-on ka mgo anak no ogsuwag to ginikanan no

unawa to kalabowo Agad ka amoy rin, og-atuan din su nigsalig on to d~kol on kandino Konon maroyow to og-atu ki to ginikanan tao

Agad doisok ka inoy ta way amoy ta, ko-ilangan to kono ki 06suwag no unawa to kalabow; konon maroyow no og-atu kio

Ogpasalamat ki to nokog-asawa ka lukos way boio Ligkat

to Punu-an to T1agbobo-ot ka nigbo-ot to ogmokog-asawa kio Ko kono ki ogmokog-asawoy ka lukos way boi, ware otow kai to tanoo

1'1aroyow to no-otow a kai to kalibutan," kagi ni Anas to kono ki ogbabatasan to maro-ot; ian ta ogbatasanon ka maroyow

to ogkarago ki to no-otow ki kai to tanoo

No kai ro ian tam.an.

11

Page 18: atd Ka dalan ta ko maroyow ki to duma ta, 1977 · PDF filengaran to sikmi no ugpa-an to lanow su du-on woig dio to sikn bubungano Di marani ro ka baloy ni Andris Kama~bho Ka asawa

Kuwento ito

Tungkol sa Isang Mangingisda

N:>ang unang panahon, may isang bundo_k na tinatawag na BUJ.1.dok ng Lawa sapagka't may isang lawa sa bundok na iyono Malapit sa bundok na i to ang bahay ni Andris Kamarono Ang kaniyang asawa ay si Anao Dadalawa ang kanilang anak at kapuwa sila lalakio Si Anas at ang bunsong si Alano

Isang araw, naisipan ni Anas na mangisda doon sa lawao Wik~ niya, "Mangingisda ako doon sa lawao" Kaya' t kinuha niya ang baliwasan na tanging alaala sa kanilang mag-anak ng kaniyang yumaong lo loo

At nagtungo na si Anas na mangingisda sa lawao Nasa pampang ang bangkang kanilang ginagamit sa pangingisdao Kaagad siyang sumakay sa bangka at inihagis ang bingwit sa tubigo Di nagtagal, naramdaman niyang may humihila ng kaniyang bingwito Kaya't hinawakan niya ito ng mahigpit pagka't natatakot siyang baka i to matangay o

"Naku!" pamanghang bulong ni Anas sa sarilio Tila napakalak3.s nitong hurnihila ng aking bingwito Ano kayang uring isda ang nabingwi t ko? Para bang napakalakas ni tong isdang i too Damdam

12

Page 19: atd Ka dalan ta ko maroyow ki to duma ta, 1977 · PDF filengaran to sikmi no ugpa-an to lanow su du-on woig dio to sikn bubungano Di marani ro ka baloy ni Andris Kama~bho Ka asawa

ko ba'y madadala akoo T1abuti .pa kaya'y itali ko muna itong isdang itoo Palagay ko'y hindi pa siya masyadong malakas para ako 'y madalao Kaya, inabot niya 13.L"lg dulo ng yantok na nakatali sa katigo

"O, ikaw na isda k3., kahit ka na magpapalag, hindi ka na maka­kaalpas diyano Isa pa, hindi na rin ako mapapagod sa kahahawak ng baliwasan pagka' t nakatali na sa katig ng aking bangkao"

Kamuntik nang mahulog si Anas mula sa kaniyang bangka nang makita niyang lum.undag sa ibabaw ng tubig ang isdao Nabitiwan niya ang kaniyang baliwasan pagka't napakalakas ng pagkakahila ng isda sa kaniyang banglcao

"Ay, naku! Salamat at naisipan kong itali ang aking baliwasan sa katig ng bangkao" Dahil sa kahihila ng isda, um.aagitit na ang yantoko

Lumipas ang mahaba-haba ring sandali, di kawasa' y napagod na rin marahil ang isda sa kahihila.. Sinamantala naman nl Anas ang pagkakataono Nang hindi na kumikilos ang isda, hinila niya itoo Namangha siya sa laking isdao Tinantiya niya·ang bigat ng isda bago niya ito naiahon at sa pakiwari niya'y tumitimbang ito ng humigit-kumulang sa labing-walong kilo ..

13

Page 20: atd Ka dalan ta ko maroyow ki to duma ta, 1977 · PDF filengaran to sikmi no ugpa-an to lanow su du-on woig dio to sikn bubungano Di marani ro ka baloy ni Andris Kama~bho Ka asawa

Nang maiahon na niya ang kalahati nito sa tubig, pinukpok niya ng likod ng gulok ang ulo nito at namatay ang isdao Tuwang­tuwa si Anas pagka't di siya nagapi ng isdao Siya pa nga o.ng nakagapi dito pagka't malaki ang naitulong sa kaniya ng yantoko Sa pama1agi tan ni to ay nai tali niya ang kaniyang baliwasan s& katig n~ kCllliyang bangkao Pagkatapos, umuwi na siyao

"Mabuti na lang at hindi napatid ang yantoko Hindi ko na. mahawakan ang baliwasan pagka't pagod na pagod na ang aking raga kamayo Isa pa, natakot akong mabitiwan ko ang baliwasan pagka!t mumurahin ako ng Tatay pag ito'y nawalao Wala na nga namang ganitong uri ng kahoy na hindi nababali dito sa gubat na malapit sa ·amino

Nang makarating siya sa bahay, naki ta ng kaniyang ama ang isdang dala-dala uiya na sa pamamagitan lang pamingwit niya nahulio

Ikinuwento ni Anas sa kaniyang mga magulang at sa kaniyang nakababatang kapatid ang pagkakahuli niya sa isda. "Hindi ko sana nahuli itong isdang ito kung hindi ko muna itinali ang buntot nito sa dulo ng yantok na nakatali sa katig ng bangka. Ano kaya ang aking gagawin kung nawala ang pamingwit na ito? I"Ialakas itong isdang ito! I"Iabuti na lang at naisip kong ang yantok sa bangka ay puwedeng ipanali o"

14

Page 21: atd Ka dalan ta ko maroyow ki to duma ta, 1977 · PDF filengaran to sikmi no ugpa-an to lanow su du-on woig dio to sikn bubungano Di marani ro ka baloy ni Andris Kama~bho Ka asawa

Natuwa ang kaniyang mga magulang pati na ang kaniyang nakaba­batang kapatido Sinabi ng kaniyang am.a, 111'1abuti naman at ang baliwasan na naiwa..~ sa atin ng inyong lolo ay hindi nawalao Iyon ang minana ko sa aking ama at mina.."1.a naman ninyong akin.g mga anak sa inyong loloo Kinakailangang ingatan ninyo iyon pag kayo'y nangingisda pagka't nakatutulong iyon sa atin pag wala tayong pangulamo At sila' y masayang-masaya pagka' t hindi nabali ang baliwasan kahit na malakas ang isda dahil sa kaniyang lakio

"Kung nawala ang baliwasan ng inyong lo lo, ano na ang mangyayari? 1'1agiging wala nang katapusan ang makukuhang malalaking isda sa lawang iyono Napakalalim pa naman ng lawang iyon! Dobleng kasinghaba ng limang kilikili hanggang sa dulo ng daliri ng isang taoo 11 wika ni Andriso

"O, 11 sabi ng mag-asawa sa kanilang anak, 11l"iag-iingat kayo sa pangingisda sa lawang iyon pagka't iyon a:y nap:akalalimo Mabuti sana kung ang baliwasan lang ang mawala pagka't madali tayong makakahanap ng kahoy na maipapalit doono Subalit kung kayo, ang malulunod, magiging mahirap sa aming kalooban kung kayo pa ang mawawala pagka' t kayo' y mga bata pao 11

Natuwa si Anas dahil sa sinabi ng kanilang mga magulang, na hindi sila mamumura sakali mang mawala ang baliwasan ng kanilang lolo pe.c;ka't para sa kanila'y mas mahirap na sila pang kanilang mga anak ang mawalao

15

Page 22: atd Ka dalan ta ko maroyow ki to duma ta, 1977 · PDF filengaran to sikmi no ugpa-an to lanow su du-on woig dio to sikn bubungano Di marani ro ka baloy ni Andris Kama~bho Ka asawa

"Sala.mat sa lI'alaking pag-ibig sa amin ng aming mga magulango Salam.at pagka't ako'y naging tao dito sa mundoo Mainam kung tayo'y may mga magulango Sila· ang bumubuhay sa atin dito sa lupa," ang sabi ni Anaso

Sinabi pa ni Anas, "Kung magkasala ako sa aking ama' t ina at pinalo nila ako, hindi na lang bale pagka't anak nila akoo Hindi naman mabuting sumuway ako sa aking mga magulang sapagka't hindi ko mababayaran ang pagbuhay nila sa akin matapos nila akong isilang sa sangmaliwanag dito sa mundong itoo Isang bagay ang mahalaga, mga batang tulad ko, hindi mabuting sumuway tayo sa ating mga magulango Mahalaga na tayo, habang mga·bata pa ay sumunod sa ating mga magulang pagka't hindi pa husto ang ating gulango

Sa panahong i to, marami sa mga anak ang di sumusunod sa k8Jlilang mga magulang na tulad sa kalabawo Kahit sa kanilang a~a'y nanunuwag pagka't malaki ang tiwala nila sa kanilang sarili nang magsilalaki na silao Hindi mabuting managot tayo sa ating mga magulanga

Isa pa, kung nagkataong pandak ang ating mga ama' t in3., mainam na huwag natin silang suwagin na tulad ng kalabawo Hindi mabuti kung tayo'y magiging lapastangan sa kanilao

16

Page 23: atd Ka dalan ta ko maroyow ki to duma ta, 1977 · PDF filengaran to sikmi no ugpa-an to lanow su du-on woig dio to sikn bubungano Di marani ro ka baloy ni Andris Kama~bho Ka asawa

So-int ka Nangnangonon Bahin to Kinabuht n-i Huan

Si Huan, du-on pad am.oy rino So-ini ka problima ni Huan tongod to dakol on kandin, no ogko-iniat on to og-iskuila tongod to waro salapi dino Woy ka amoy ni Ruan, so-ini ka songo problima ~in to anak din tongod to ogpo-uskuila no waro salapi dino \foy so-i ka igkoirapi to amoy ni Ruan so doisok

ka agoloy ran woy su maro-ot ka so-i no agoloy ran kunto-on to pogtanom dan SU ware nigpam.usu to maroyow WOY nig-uloran pado

Saboka no allow sik?n kagi to amoy ni Ruan to, "Oghondio

a pad to dibabo su oglo-uy a pad ko du-on do bua ka ugpa-an kuo" "Rontow," kagi ni Ruan kuo to amoy rin, "ka oghondio-an

nu to dibabo?

Kagi to amoy ni Ruan, "Ka nig-ugpa-an ku nokani to nig-uskuila a pad su dio a po-ugpo to apu nu nokani to

17

Page 24: atd Ka dalan ta ko maroyow ki to duma ta, 1977 · PDF filengaran to sikmi no ugpa-an to lanow su du-on woig dio to sikn bubungano Di marani ro ka baloy ni Andris Kama~bho Ka asawa

pog-uskuila. k~ su

marani to uskuila.3110

Nokay na-a.n to dio

' . ' a po-ugpo su mariu

to uskuilaan ka

baloy noyo No, dio

a moko-ugpo to

. '

namatoy on ka apu now,

papitu no tu-id to

pog-uskuila kuo

To pogparagas ku

porom to pog-uskuila

to sikan no tu-id di

no natampod on so

pog-uskuila ku su

mo i rap ko war act amoy

ta." No sika dQ ka imbatbat din ki Huan no ana]r din.

18

-

Page 25: atd Ka dalan ta ko maroyow ki to duma ta, 1977 · PDF filengaran to sikmi no ugpa-an to lanow su du-on woig dio to sikn bubungano Di marani ro ka baloy ni Andris Kama~bho Ka asawa

Kagi ni Ruan to, "Amo, opusa nu pa ka nangnangon nu bahin

to kinabuhi nu nokani no baubato ka pado"

Kagi to amoy ni Ruan, "Utu, malayat lagboy no nangnangonon bahin to apu nuo "~Jo, " kagi to amoy ni Ruan to, "Angkuan ad

on to mo-ugtu to oghipanow su ognangnangonan ku pad sikaniu to

inbayo-bayo ku nokani no baubato a pado"

No nigbunsud man do to nigbatbat ka amoy ni Ruan to

inkabayo-bayo din nokani o iiJ"o kagi to, "Pamminog kow su ogkagi . . ' ad ono To pog-uskuila ku no an-anayan du-on otow no n1g-1nso

kanako Kagi rin to kuo kuddi to 'Kai kad on og-ugpo to kuddi

SU waro duma noy SU darua ro ka anak ku, SO-i boi WOY SO-i lukos no darua ro ian bag ka anak kuo' Di sikan no otow,

maroyow su pog-ugpo din so litos do to pagkaratu din su sikan

no otow mabogoybogoy to unawa rin no ogkoirapano

KCl.gi to amoy ni Huan kuo to sikan no otow, "Ho-o, di

ognangonan ku pad ka amoy ku to kai a nu ogpo-ugpo-on to

19

Page 26: atd Ka dalan ta ko maroyow ki to duma ta, 1977 · PDF filengaran to sikmi no ugpa-an to lanow su du-on woig dio to sikn bubungano Di marani ro ka baloy ni Andris Kama~bho Ka asawa

koykowo No nignansonan kud ka amoy ku to du-on otow no

ogko-iniat to du-on ogpo-ugpo-O~ dio to kandin SU ware duma ran SU darua ro ka anak dino 11

"Hontow ka ngaran to sika otow?"

Kagi rin to, "Si Ronie Salaysay ka ngaran dino"

"Ho-o, " kagi to apu nu no kuo to kanak, "oghondio kid on

su og-alukuyon lru to maroyow su marani to uskuilaano"

No, nighipanow koy to nighondio ki Ronie Salaysayo To pogdatong noy dio no du-on 11:00 ka uras; to pogpu-un noy a las 7:30 ka uras to pogpu-un noyo

No kar;i ni Roni Salaysay to kuo to kanak, "So-in ian ka amoy nu?"

"Ho-o, " kagi ku, "so-in iano"

20

Page 27: atd Ka dalan ta ko maroyow ki to duma ta, 1977 · PDF filengaran to sikmi no ugpa-an to lanow su du-on woig dio to sikn bubungano Di marani ro ka baloy ni Andris Kama~bho Ka asawa

Kagi ni Renie to, "Kuddi si Ronie Salaysay no

nigpakilkilo-oy ori kandan ka amoy kua No kagi ni Ronie,

l"laroyow to nighondii kao"

Kagi to amoy ku to, nighondii a su maroyow to du-on

ogko-ug-pa-:an to anak ku. kaio No nigpasabsabutoy on kandan to

bahin to pog-ugpo-i ku ki Ronieo Kagi to apu nu kuo ki Renie,

ko ogpe.kasalo a ogpabarasan a to sikan no nig-ugpa-an ku ..

Di kagi to f:l.Illoy ku to, "Ko kono ka ogbaras ignangon nu ro to

kuddio" Kagi pa ni Ronie to, "Ho-o di maroyow no bato so-i su

ogpo-omut to og-uskuilao No nigsayo a to sikan no pog-ugpo ku

du-on to kandin su kona a ogpakasalo su ogpo-omut a man to

pog-uskuila kuo

To pogkalugoylugoy to pog-ugpo ku du-on ki Ronie hantod

to noko-umn a to matikang no garado.. Di sikan no tu-id, silrnn

year ad on di to pog-uskuila ku., oglino-uy a ro to am.oy ku woy

to inoy ku \·my to mgo sulod ku.. Ko ogsampot a kandan, ko kona

21

Page 28: atd Ka dalan ta ko maroyow ki to duma ta, 1977 · PDF filengaran to sikmi no ugpa-an to lanow su du-on woig dio to sikn bubungano Di marani ro ka baloy ni Andris Kama~bho Ka asawa

ogpokohondio, ogpa-alap a ro to' sul.at kandano To ogsolod ad

on porom to sikan no tu-id su ika Third Year kud to Hi~h School di no-umaan ad on to sulato Su kagi to sulat to, "Og-ull ka pa su l{a amoy nu malotoy lagboy o 11 Ka nigpa-alap to sulat, ka inoy kuo No kagi ku to nig-ugpa-an ku to, 11r'lon-u a to og-ull a pad su malotoy ka amoy ku su nigdaraluo So-ini ka sulat to

inoy kuo 11

"Ho-o, II kagi ni Ronie, 11 u1i ka ... ian su maroyow ko pa

o gpo ko.-uma ka pad SU otow kono ka ogsonditan to inoy nuo " No nig-uli ad on dio to ugpa-an kuo

To pogdatong ku dio no nigkita kud ka amoy ku no

nighibathibat on su malotoy on iano To pogkita to amoy ku kudd:l nigkamoy a rin to "'Dani ka pa kai to longod kuo" No

riigdulug a to longed din no nigharokan a to amoy ku to nigdongan do to pogkagi rin to kuo kanak, 11Asat, p3.ragas ka

to pors-uskuila nuo No Asat, so-in do ian ka pogkikita ta

22

Page 29: atd Ka dalan ta ko maroyow ki to duma ta, 1977 · PDF filengaran to sikmi no ugpa-an to lanow su du-on woig dio to sikn bubungano Di marani ro ka baloy ni Andris Kama~bho Ka asawa

su kona ad on ogko-otawan to so-ini su dakol on ka gastu ku

to doktulo No konrr ad on ogmarayow to so-i no sakit ku su

pusung kun ka sakit kuo" To pogt~kas din to kagi r:ln no

namatoy on ka amoy kuo

No kagi ku to, "Kona a pad og-uskuila su masakit pad ka

goinawa ku to ~~oy ku no namatoyo To sikan no nangnangonon,

ware kow pad mo-otow," kagi rin kuo ki Ruano Ka ngaran to

amoy ni Ruan ian si Pedro. No sikan do ka ingkabatbat ni

Pedro ki Ruan no anak dino

No, nighipm1ow on si Pedro dio to dibabo o To pogdo.tong

din dio no maapun on la~boy no kagi ni Pedro to, "I1aroyow l1.0

maapuno"

"O," kagi ni Ronie, "kUip.usta ka Pedroo .Amana to malugoy kid on no waro kid mogkiki ta." "No," kagi ni Ronie, "du-on

asawa nu lamto-on?"

23

Page 30: atd Ka dalan ta ko maroyow ki to duma ta, 1977 · PDF filengaran to sikmi no ugpa-an to lanow su du-on woig dio to sikn bubungano Di marani ro ka baloy ni Andris Kama~bho Ka asawa

"Ho-o, " kagi ni Pedro to, "Tato lu on ka anak noy kunto-0110

Si Ruan ka ko..koy o "

"Nokoy so tu-ud nu?"

"O' II kagi ni Pedro to, "Du-on ian porom, di ogporom ku ro 0"

"Manio to ogporomon nu to inat to du-on ko-ilangan nu?

Nangoni a nu to nokoy ka igkapanapana nuo"

Xagi ni Pedro to, "Ogsamboy a porom to salapi ko du-on

pa poromo"

"O, " ~cagi ni Ronie, "kono ka ian ogporomporom su du-on

ko-ilangan nuo Manio to ogkasipod ka to kai ka man noknni

nig-ugpo to kanak? Ko salapi lea ko-ilangan nu nokoy so

ogkaparoogan nu to sikan no salapi?"

1~2.gi ni Pedro to, "Si Huan ka poroblima ku kunto-on su

Page 31: atd Ka dalan ta ko maroyow ki to duma ta, 1977 · PDF filengaran to sikmi no ugpa-an to lanow su du-on woig dio to sikn bubungano Di marani ro ka baloy ni Andris Kama~bho Ka asawa

ogpo-uskuilo-on kud to so-i no tu-ido ogmokohondini to koykow to ogsamboy to ko maroyow pa ka agoloy ku kunto-ono

Di kona a porom

salapl. kai to koykow Bali i~~ to nigtosikan

pad woy nig-uwat do ian to maro-ot to pusuo No so-in do ian k,a igkoirapi kU kunto-on no tu-ido 11

"O, " kagi ni Ronie to, "Ko sikan do na-an ka tu-ud nu no maroyow ko ogpo-uskuila ki to p.nak tao Unawa koykow nokani no nigpo-usk~ila ka to amoy nuo Maroyow ko du-on garado ta su kono ta ogkaboli to songo otow ka garado su ka garado, kono ian ogkaboli to agad nokoyo Ko-ilangan no ogpo-uskuila ki to mgo anak tao Ko ogkamatoy kid on ka mgo amoy, ka mgo bato kono ogkaloko to un-unawa rin su du-on garado rino No, ko Waro garado ta litos do to oglokOWOll SU waro man moko-uskuilao

Di ko moko-uskuila maroyow su du-on ogkatagaan dan to mga batoo 11aroyow ko ogmoko-uskuila ka anak nuo No, pila ka salapl. ~o ogpuruton nu? 11

25

Page 32: atd Ka dalan ta ko maroyow ki to duma ta, 1977 · PDF filengaran to sikmi no ugpa-an to lanow su du-on woig dio to sikn bubungano Di marani ro ka baloy ni Andris Kama~bho Ka asawa

"O'" kagi ni Pedro to, "Balagad ko pi la ka igbogoy nuo II

"O, ciu-on so-i di do-isok bag ka salapi; songo libu ro ian SO-io"

26

Page 33: atd Ka dalan ta ko maroyow ki to duma ta, 1977 · PDF filengaran to sikmi no ugpa-an to lanow su du-on woig dio to sikn bubungano Di marani ro ka baloy ni Andris Kama~bho Ka asawa

No nigtinawo ni Pedro ka salapi no imbogoy ni Ronieo No

kagi ni Pedro to, "Kon-u ku na-an ogliwa...'1.i so-ini no salapi?"

"O," kagi ni Ronie to, "Kono nu ogliwani to sikan. no

salap:l SU imbogoy ku ro koykow SU nalogoy kid on no waro

kikitao Ko warad salapi nu no libong ka roo"

No kagi ni Pedro to, "Salamat to po-i o"

"Ho-o," kagi ni Ronieo No nokoirogo on man si Pedro du-on ki Ronie su maapun man nigdatong kandin su mo-ugtu man nigligkat si Pedro dio to kandano

To pogkapawo no og-ull on si Pedro no kagi ni Pedro to, "Oghipanow ad ono 11

11Ho-o, 11 kagi ni Renie .. si Ruan su ogpitow a .. "

"Ko oglibong ka dini, dumaa nu

27

Page 34: atd Ka dalan ta ko maroyow ki to duma ta, 1977 · PDF filengaran to sikmi no ugpa-an to lanow su du-on woig dio to sikn bubungano Di marani ro ka baloy ni Andris Kama~bho Ka asawa

"Ho-o, " kagi ni Pedro o No nig-ull on si Pedro no n::1.rago

to ogpoko-uskuila on to rulak din no si Huano

To nigdatong on si Pedro no nignangonnangon on to asawa

rin to, "fh T'Oyow ro SU du-on do to nig-ugpa-an ku nokani o 11

Kagi rir ) asawa rin woy mgo anak dan to, "Ogr,>o-uskuila kid

28

Page 35: atd Ka dalan ta ko maroyow ki to duma ta, 1977 · PDF filengaran to sikmi no ugpa-an to lanow su du-on woig dio to sikn bubungano Di marani ro ka baloy ni Andris Kama~bho Ka asawa

to anak ta to so-i no tu-id su du-on iggastu ta woy ogboboli

ki to boni no agoloy woy duma pad no ogko-ilanganon tao

No noko-uskuila on si Ruan-to sikan

ni Huan ka amoy to nigpo-uskuila kandino

"Warad poroblima ko kunto-on woy ka amoyo

ti boo

no tu~id, No nigsayo

Kagi ni Ruan to,

No narago on kandan

lJo, nigdakol on·ka agoloy ran kunto-on to pog-orok dru1

no darua no haria tibo ka nigpamuaan dano

J::agi ni Pedro to, 11Maroyow ko dakol kn agoloy ta su oyow

ogkatibo to og-uskuila k3. tatolu no anak ta, 11 kagi ni Pedro

to asawa rino No narago on kandan to dakol ka agoloy rB.n.

No nigsayo don si Hisus K:r;istu no ian JVIagbobo-ot tao No kagi

ni Pedro woy to asawa rin to, "Maroyow ian k& Magbobo-ot su

ka tibo no kalaglagan, igbogoy rin kanta. 11 11Ho-o, 11 kagi ni

Pedro, 110gsayo-on ta si B;isus su ian ian- nigbulig kanta to

poroblima ta. 11

29

Page 36: atd Ka dalan ta ko maroyow ki to duma ta, 1977 · PDF filengaran to sikmi no ugpa-an to lanow su du-on woig dio to sikn bubungano Di marani ro ka baloy ni Andris Kama~bho Ka asawa

Si?¥·

-- ~- --••

Jo

Page 37: atd Ka dalan ta ko maroyow ki to duma ta, 1977 · PDF filengaran to sikmi no ugpa-an to lanow su du-on woig dio to sikn bubungano Di marani ro ka baloy ni Andris Kama~bho Ka asawa

Kagi ni Pedro to, "Ka Punu-an to 1'1agbobo-ot ka maga-an

ogbulig kantao" (Salmo 46: 1)

No so-in do ian taman no opus so nangnangonon bahin ki

Ruan woy ka amoy rino

31

Page 38: atd Ka dalan ta ko maroyow ki to duma ta, 1977 · PDF filengaran to sikmi no ugpa-an to lanow su du-on woig dio to sikn bubungano Di marani ro ka baloy ni Andris Kama~bho Ka asawa

Kuwento ito Tungkol sa Buhay ni Huan

May suliranin si Huana Ngayong siya' y malaki na, nais niyang pu.masok sa paaralan nguni' t wala naman silang perao May ama pa si Ruan at ito rin ang kaniyang suliranina Gusto niyang mapag-aral ang kaniyang anak nguni't wala siy3.Ilg paipagpaaralo Ikinapaghihirap ng kaloobun ng ama ni Huan ang pangyayaring kakaunti ang ani nilang mais at ang kanilang itinanim ay di pa mabuting uri ng binhi pagka't di ito namunga nang mabuti at sa kasawiang-pnlad ay inuhod pao

Isang araw, nagpasiya ang ama ni Huana "Lulusong aka sa ilog at may pupuntahan aka o Mayra on lang akong anlamino" "Saan po?" mig tanong ni Ruano

"Doon sa lugar na tinirhan ko noong nag-aaral pa akoo Doon aka pinatira ng iyong lolo pagka't malapit lang iyon sa paaralano Malaya noon ang aming bahay sa paaralan kaya' t do on aka pinatira ng iyong loloa Noong taong iyon, gustong-gusto kong maip~gpatuloy ang aking pag-aaral subali't namatay ang iyong lolo at napahinto ako ng pag-aaral pagka't mahirap pag wala nang amao" Ito ang sinabi ng ama ni Ruan sa kaniyao

32

Page 39: atd Ka dalan ta ko maroyow ki to duma ta, 1977 · PDF filengaran to sikmi no ugpa-an to lanow su du-on woig dio to sikn bubungano Di marani ro ka baloy ni Andris Kama~bho Ka asawa

"Tatay, ipagpatuloy po ninyo ang inyong pagkukuwento tungkol sa buhay ninyo noong binata pa po kayo o" ang samo ni Huan sa kaniyang amao

"To toy, " sabi ng kaniyang ama, "walang katapusan ang kuwento tungkol sa i.yong lo loo" "Iiwan muna kita riyan at mamayang tanghali ko na ipagpapatuloy ang pagkukuwento sa iyo ang ::nga pangyayari noong binata pa ako o"

Sumapit ang tanghalio Ipinagpatuloy ng ama ang pagku­kuwento sa kaniyang anak ailg mga nangyari sa kaniya noong unang panahono "l"Iakini kao o o Noong kasi simula ko pa lang pumasok sa paaralan, may isang taong nakipag-usap sa akino Sinabi niya, "Sa amin-ka na tumira pagka't wala kaming kasamao Dadalawa lang ang aking anak, isang babae at isang lalakio Ang taong i to ay medyo nakakaangat sa buhay o l'1ayaman siyao Bukas ang kaniyang palad sa raga taong mahihirap na tulad koo"

"Opo," ang naging kasagutan ko sa lalaki, "nguni't sasa­bihin ko po muna sa aking ama na nais ninyo akong sa inyo na tumirao" Kaya' t sinahi ko sa aking ama na may taong nagnanais na ako'y patirahin sa kanila upang sila'y may makasama sa bahay pagka' t dadalawa lang ang kaniyang anako

33

Page 40: atd Ka dalan ta ko maroyow ki to duma ta, 1977 · PDF filengaran to sikmi no ugpa-an to lanow su du-on woig dio to sikn bubungano Di marani ro ka baloy ni Andris Kama~bho Ka asawa

"Ano po ang pangalan ng taong iyon? 11

"Ronie Salay say ang kaniyang pangalano 11

"Oo," tugon ng iyong lolo sa akin, "pumunta tayo sa kanila pagka't nais ko siyang makausapo Malapit pala ang bahay niya sa paaralano"

"Kaya' t nagtungo kami kina Ronie Salaysay o Alas siyete i medya nang kami'y umalis ng bahay at mga alas onse na nang tanghali noong kami'y makarating sa kanilao

"Siya ba ang iyong ama?" tanong ni Ronie Salay say o

"Opo, " ang aking tugon, "siya nga po o 11

"Ako si Renie Salay say," ang pagpapakilala niya :sa aking amao "Mabuti naman at napasyal kayo o

11 Hapari to ako pagka' t mabuti naman at may ma ti tirhan ri to ang aking anako 11 sabi ng aking ama sa kaniyao At dumating sila sa kasunduang kina Renie na ako maninirahano Sinabi ng iyong lolo kay Ronie na pag ako'y nagkamali o nagkasala, kaila.J.gang ako 'y paluino "Kung ayaw mo siyang paluin, sabihin mo lamang so. akin, 11 sabi ng aking ama kay Ronieo

34

Page 41: atd Ka dalan ta ko maroyow ki to duma ta, 1977 · PDF filengaran to sikmi no ugpa-an to lanow su du-on woig dio to sikn bubungano Di marani ro ka baloy ni Andris Kama~bho Ka asawa

"Opo, nguni 't al am kong siya' y i sang mabuting be.ta.. Pag­aaralin ko siyao" At ako'y pinuri ng taong titirhan koo "Hindi ako gagawa ng lramalian upang makapagpatuloy ako ng pag-aaralo"

"!ifanatili ako kina Ronie hanggang sa ako'y makaabot sa Mataas na Paaralano Noong taong iyon na nasa ikalawang taon na ako sa Mataas na Paaralan, bihira ko na lang madalaw ang aking mga magulang at mga kamag-anak, upang alamin kung ano na ang kanilang kalagayana Fag ako 'y nananabik nang makauwi, na kung minsan ay wala na akong pagkakataon, nagpapadala na lang ako ng liham sa kanilao Patuntong na ako sa aking ikatlong taon sa Mataas na Paaralan, nrrng makatanggap ako ng isang lihamo Nasasaad sa liham na may sakit ang aking ama at kailangan kong umuwi.. Ang aking ina ang nagpadala ng lihamo Sin.abi ko sa aking kaserao "Ano po ang aking gagawin? Pinauuwi nila ako pagka' t may saki t ang aking ama at siya' y mahina nao Ayon po sa sulat ng aking inao"

"O, sige," sabi ni Ronie, "Makauuwi ka na upang makarating ka kaagad doon at di ka mrum.<.ra ng iyong inao" Kaya' t umuwi na ngao

Nang makarating ako sa amin, nakita ko ang aking amang nakaratay sa banig ng karamdaman. Nang makita niya ako, tinawag niya aka o "Halika ri to sa aking tabi o" Lumapi t ako sa kaniyang tabi at :niyakap niya ako kasabay ang pugsasabing ·"Bunso, ipag-

35

Page 42: atd Ka dalan ta ko maroyow ki to duma ta, 1977 · PDF filengaran to sikmi no ugpa-an to lanow su du-on woig dio to sikn bubungano Di marani ro ka baloy ni Andris Kama~bho Ka asawa

patuloy mo ang iyong pag-aaralo Aking bunso, ngayon na lang tayo m~gkikita pagka't hindi na ako magtatagal pagka't marami na akong utang sa doktora Titigil na siya sa pagpapagamot pagka't wala na siyang ibabayado Hindi na ako magtatagal pa pagka't may sakit ako sa pusoo" Pagkasabi niya nito'y, nalagutan na siya ng hiningao

Nasambit ko na lrunang, "Hindi na ako mag-:aaral pagka't di ko matitiis ang pagkawala ng hindi ka pa naipanganganako" pangal8n ng ama ni Ruano At Pedro kay.Ruano

aking amao" Nang masabi ko i to' y sabi niya kay Ruano Pedro ang

dito natapos ang. pagsasalaysay ni

Lumusong na si Pedro sa ilogo Hapon na nang siya'y magbaliko

"1'1ar;andang hapon po o " ang bungad ni Pedro o

"A, ikaw pala, Pedro o Kumusta ka? tayong di nagki tao May asawa ka na ba?" tanong ni Ronieo

Matagal-tagal na rin ang sunod-sunod na

"Oo," tugon ni Pedro, "at tat lo na ang aming anaka Si Ruan ang aking_ panganay o"

".An.o a..11g iyong sadya?"

36

Page 43: atd Ka dalan ta ko maroyow ki to duma ta, 1977 · PDF filengaran to sikmi no ugpa-an to lanow su du-on woig dio to sikn bubungano Di marani ro ka baloy ni Andris Kama~bho Ka asawa

"E, o o o o may imumungkahi sana ako o l"lungkahi lang, kUJ:1g maario" ang sabi ni Pedroo

"Bald t mungkahi la..-rig, ganoong mukhang may mahalaga kang kailangan? Sabihin mo sa akin ang bumabalisa sa iyo o" ang eay pag-unawang wika ni Ronieo

.. "Gusto ko sana, kung maari ay manghiram ng pera sa iyoo"

110," sabi ni Ronie, "sinabi mo pang mungkahi, e, talaga nga palang may kailangan kao Bakit ka mahihiya sa akin? Gayong kilala mo naman ako at matagal rin tayong nagkasama? Kung pera ang iyong kailangan, saan mo na.man gagamitin?

"Ang suliranin ko'y si Huan pagka't gusto kong papag-aralin siya ngayong taong itoo Nguni't hindi ako paririto pa sa iyo upang mai1.gutang kung nagbigay sana ng mabuting ani ang aking maiso Inuhod iyon at hindi namunga kaya' t naging mahirap ang kalagayan ko ngayong taong i to," paliwanag ni Pedro o

"O," ang sabi ni Ronie, "kung iyan lang ang inyong so.dya ay mabuti naman pagka't talagang dapat nating papag-aralin ang ating m~a anako Tulad mo noong araw, pinag-aaral ka ng iyong amao I11abuti kung tayo'y may pinag-aralan pagka't hindi ito mabibili sa ibang tao, at hindi rin ito mabibili ninumano KailElllgan nating papag-aralin ang ating mga anak pagka't kung

37

Page 44: atd Ka dalan ta ko maroyow ki to duma ta, 1977 · PDF filengaran to sikmi no ugpa-an to lanow su du-on woig dio to sikn bubungano Di marani ro ka baloy ni Andris Kama~bho Ka asawa

sakaling tayong kanilang ama ay mamamatay hindi sila maloloko ng kanilang kapuwa pagka't sila'y nakapag-aralo Subali't kung tayo'y may pinag-aralan, maibabagi natin ang ating kaalaman sa a ting mga anako I1agkano ba ang kailangan mo?" tanong ni Ronieo

"E, kahit magkano ang iyong ibigay," tugon ni Pedroo ..

"O, hetoo Kakaunti lang ang aking perao Iisang libong pi so i to," sabi ni Ronie habang iniaabot ang pera kay Pedro o

Inabot naman. ito ni Pedro at Nagtanong, "Kailan kita babayaran?"

"O," sagot ni Ronie, "huwag mo na akong bayarano ko na iyan sa iyo pagka't matagal tayong di nagkitao naubos iyan, bumalik ka lang ditoo"

Bi gay Fag

"Salamat dito," tuwang-tuwang sabi ni Pedroo Kina Ronie na natulog si Pedro pagka't hapon na rin namano Tane;haling­tapat noong siya'y umalis sa bahayo

Kinaumagahan, umuwi na si Pedro o "Uuwi na ako," ang kaniy81113 pa.aL:un kay Ronie ..

"Oo, at sa pagbabalik mo ay isama mo ri to si Huan upang makita ko naman siya," pahabol na sabi ni Ronieo

38

Page 45: atd Ka dalan ta ko maroyow ki to duma ta, 1977 · PDF filengaran to sikmi no ugpa-an to lanow su du-on woig dio to sikn bubungano Di marani ro ka baloy ni Andris Kama~bho Ka asawa

''Oo, " tugon ni Pedro D At maligayang-maligayang umuwi si Pedro pagka' t mapae;-aaral na niy~ ang kaniynng anak na si Huano

Nang makarating si Pedro sa kanilang bahay, ikinuwento niya sa ko.niyang asawa ang nangyari o "Mabuti na lang nt naroon pa ang mag-anak na tinirhan ko noono Me.pag-aaral natin a.i.J.t;

ating 8llak ncayong taong ito pagka't may magagastos na tayo Qt makabibili pa tayo ng binhi ng mais at ng iba pa nating mga panganga-ilangano

Nak~pag-aral si Huan noong taong iyono ang kaniyang ama sa dahil.'.3Jlg pinayagan niya "Wal:i.. na kaming problemang mag-ama ngayono" silang lahat ay maligayang-maligayao

Ng3.Yon, mal::tki na ang kanilang tanimo ang konilang natanimano

Pinasalamatan niya siyang makapag-aralo sabi ni Huano At

Dalawnng ektarya

"Kung mar~i tayong mais, lalong mainam pagka' t mapag-aaral natin m1g a ting tat long anak nang sabay-sabay," ang sabi ni Pedro sa k2niyang nsawao Maligayang-maligaya sila sa pngka­karoon ng mabuting ani ng maiso Pinuri niya ang ating Panginoong Jesucristo o Sinabi ni Pedro sa kaniyang asawa, "Mabai t ang Diyo s sa pagkalrn.loob sa a tin ng a ting mga tina­tangkiliko" "Oo," ayon naman ng kaniyang asawao "Pasalamatc . .n natin si Jesuso Tinulungan niya tayo sa ating mga suliranin .. "

39

Page 46: atd Ka dalan ta ko maroyow ki to duma ta, 1977 · PDF filengaran to sikmi no ugpa-an to lanow su du-on woig dio to sikn bubungano Di marani ro ka baloy ni Andris Kama~bho Ka asawa

Sinabi ni Pedro, "Ang Diyos ang ating sakloloo Lagi siyang nakah8Ildang tumulong sa atino" (PSao 46: 1)

At ito ang wakas ng kuwento tungkol kay Huan at sa kaniym1g amao

40

Page 47: atd Ka dalan ta ko maroyow ki to duma ta, 1977 · PDF filengaran to sikmi no ugpa-an to lanow su du-on woig dio to sikn bubungano Di marani ro ka baloy ni Andris Kama~bho Ka asawa

This is a Story about a Fisherman

There was a mountain called Lake Mountain because it got its n8-me in th?.t there was a lake in the mountain.. The house of Andris :;{amaron was near it.. Andris' wife was Ana.. Their children were Anas and Alan was the younger one. They only had two children, both boys.. -

Ano.s so..id, "I'll go fishing on the lake .. " So he got the fishing pole. of his grandfather that he left with them when he died ..

So Anas the fisherman left and went down to the lake .. When he arrived there, there was their boat that they get on to fish from.. So Anas got into he boat and cast his line into the water.. It wasn't long before Anas felt something pull on his line.. He hung on to it more firmly bec:iuse he was afraid to let go of the rod ..

"Oh," Anas said to himself, "It is as if the one pullinc-; is very strong.. \rJhat kind of fish maybe is on my hook?" He said, "It's as if the fish has great strength to pull .. It will be good if I can tie this rod to something because the fish isn't pulling too strongly yet.. So he got the end of the rattan that tied the outriggers ..

He said, "So that you, O fish can pull, but so that I will not be def8ated by you because even if I will become tired to hold this rod, it is tied here .. "

41

Page 48: atd Ka dalan ta ko maroyow ki to duma ta, 1977 · PDF filengaran to sikmi no ugpa-an to lanow su du-on woig dio to sikn bubungano Di marani ro ka baloy ni Andris Kama~bho Ka asawa

When he saw the fish jump there above the skin of the water (-surface of the water) he nearly fell out of the bont because of· the fish .. He involuntarily-let-go of the rod be­cause of the great strength of the fish who was pulling the boat he was in ..

Anas said, "Thanks ( salamat) that I was able to remember something good in that I tied the fishing rod with this rattan .. The rattmi was squeaking now from being pulled taut by the fisho

After a long time like this, the fish was tired in that he experienced pain., As soon as he no longer moved, he drew the fish up toward himself, ejaculating about the size of the fish .. He estimated mnnually the weight of the fish before it broke water and it was as if the weight of the fish was about 18 kilos! When he had brought it out of the water and it was half ways out, he hit it sharply on the head with the back of a bolo and the fish died., Anas was ver:y happy that the fish did not defeat him because he wa_s. able to defeat the fish because whn.t helped him was the rattan with which he tied the fishing rod to something.. Then he returned totheir house ..

He said, "It is good the rattan didn't break because I was no longer able to hold on because this hand of mine was tired to grip the fishing poleo Now this fishing pole, I 3lll afraid if I will lose it beqause my father will scold if this will not be anymore because there is no more wood like this that won't break here near us in the forest ..

42

Page 49: atd Ka dalan ta ko maroyow ki to duma ta, 1977 · PDF filengaran to sikmi no ugpa-an to lanow su du-on woig dio to sikn bubungano Di marani ro ka baloy ni Andris Kama~bho Ka asawa

When he arrived at the house, his father saw the fish that he was bringing th:J.t he caug?-t with hook and lineo

Anas told his story to his father and his mother and his younger brothero He said, "I wouldn't have been able to catch this one if I .hadn't first bound the end of it with the rattnn that the outrigger of the boat was tied witho What would I do if this fishing rod had been lost; this fish was strong! It is good to me because I happened to think that the rattmi'on the boat could be used to tie up witho"

His father and his mother and his younger brother were happy a His father said, "It is good that this fishing rod of your grnndfather's that he left with us isn't losto It is our inheritance from my father, and you children of mine, this is your inhe:rti_tnnce from your grandfathero It is necessary that you be careful with this one that helps catch (lit: brings) when you go fishing because this one is able to help us (incl) when we he.Ve no viando So they were all very happy tho.t nothing happened to the fishing rod because the fish was strong becRuse it was bery bigo

And:vis said, "If this fishing rod of your grandfather's is lost who..t would really h'3.p~en! There is no end of going after big fish in the lake and that lake is very deepo That lake is five double armspans deep o"

"Oh, II said Andris and his wife to their child, "Be very careful when you fish on the lake because that lake· is very

43

Page 50: atd Ka dalan ta ko maroyow ki to duma ta, 1977 · PDF filengaran to sikmi no ugpa-an to lanow su du-on woig dio to sikn bubungano Di marani ro ka baloy ni Andris Kama~bho Ka asawa

deepa It is good if it is only the fishing rod that is lost because we wil1 just find wood for anothera But as for you (pl), if you were drcwned, it is very hard if it is you (pl) that are lost to.us (excl), Asat, because you are still childrena"

The breath of Anas was very happy about what his fnther and mother said that he wouldn't be scolded if he lost the fishing rod of his grandfather because it would be very hard if they, t~eir children, were no morea

"Tlrmks that the love of my father nnd mother is bigo Thanks t~1at they had me (lit: I became a person by them) here on tnis enrtho It is good if we (incl) have a father and a mothero It is they who were able to give us life here on this eartho

Anas said, "If I sin against my father or my mother, never mind if I an whipped/hit-with-something because I am their childo And it isn't right if I retaliate against my father and mother because I am not able to pay for their sustainingfkeeping me after they had me (lit: gave life to me) here on this eartho One thing is important, my companions who are children; it is not good if we (dual) retaliate against our parentso It is important, if we (dual) are children yet, that we obe;:r comm.ands of our parents because our thoughts as children are not enougho

Hany today are the offspring (anak) who retaliate (lit: lock horns) jus-t like a carabaoo Even his father he will re­taliate against because he has trusted in himself now that he

44

Page 51: atd Ka dalan ta ko maroyow ki to duma ta, 1977 · PDF filengaran to sikmi no ugpa-an to lanow su du-on woig dio to sikn bubungano Di marani ro ka baloy ni Andris Kama~bho Ka asawa

is big alreadyo It isn't good that we retaliate against our parent so

Also, if our father and mother are small-in-stature it is important that we (dual) do not retaliate (lit: lock horns) +ike a carabao; it isn't good if we retaliateo

We give thanks that men and wc~nen were able to marry one anothero The decision that we (dual) marry comes from Godo If we (dual) do not marry, that is the man and·the woman, there would be no people on the eartho

It i.s good that I am alive on the earth," said Anas and that we will not use bad habits; what we (dual) will have is good habits so that we will be happy that we are alive on the eartho

45

Page 52: atd Ka dalan ta ko maroyow ki to duma ta, 1977 · PDF filengaran to sikmi no ugpa-an to lanow su du-on woig dio to sikn bubungano Di marani ro ka baloy ni Andris Kama~bho Ka asawa

This is the· Story About Huan's Life

Huan, he ~till- had a father a Huan' ~s probl~m was that he was already big and he 1 . .,ished to go to school but there was no moneyo The father of Ruan, this is also his problem that he wants to send his child to school but there is no moneyo This is the hardship of Huan's father because their corn was very little and that which they planted was not good seed because it didn't bear good co.bs and it was wormy.

One day Huan' s father said, "I am going down river be­cause I will look around yet if there is maybe the ·place I stayed ato "Who," said Huan, "will you go to there down river?"

Huan's father said, "The place where I used to live when I was still going to school because I was let stay there by your grandfather a long time ago during my school days because it was near to the schoola I stayed there because our house was far from the school. I stayed there for seven years of my schooling. I wanted to continue my schooling that year but your grandfather died and my school was cut off because it is difficult when we no longer have a fathero" This is what hs told Ruan, his child.

Huan said, "Father, finish telling about your life a long time ago when you were still a bachelor."

Huan's father said, "Utu, (term of address to a younger

46

Page 53: atd Ka dalan ta ko maroyow ki to duma ta, 1977 · PDF filengaran to sikmi no ugpa-an to lanow su du-on woig dio to sikn bubungano Di marani ro ka baloy ni Andris Kama~bho Ka asawa

male) the story of your grandfather is very longo" ·rhen Huc:..n' s father said, "I will leave by and by at noon so tl:lat I will tell you w~1at happened to t..: ~ long ago when I was still a bacheloro 11

"

Then the father of Ruan started to relate what hap:ocned to him a long time ago o He said, "Now you(pl) listen because I am going to speako When I first went to school there was a person that asked me somethingo He said to me, 'You just live here with me because we have no companions because I only have two children, this one girl and this one boy; these two only arc my Childreno I iJOW that pOrSOn had a g00°d living beCaUSe he had enou:sh we8-lth because that person was always !:jiving to others like himself who were hardshipped.

Huan' s father said to that person, "Yes, but first I will tell my :(ather that you will have me stay with youo" So I told my father tllat there was a person and that he wanted someone to be let stay with him because they didn't have companions because he only has two children.

"What is the name of the person?"

He said, "His name is Honie Salaysay."

"Yes," your grandfather said to me, "let's go there because I want to have a good talk with him because he is near the school."

So we went there to Ronie Salaysay. '1Je arrived there B.bout 11:00 o'clock having left at 7:30/

47

Page 54: atd Ka dalan ta ko maroyow ki to duma ta, 1977 · PDF filengaran to sikmi no ugpa-an to lanow su du-on woig dio to sikn bubungano Di marani ro ka baloy ni Andris Kama~bho Ka asawa

Ronie Salaysay said to me, "This is your father?"

"Yes, " I said, "this is he· a ·11

Ronie said, "I am Ronie Salaysayo 11 and they introduced themselves to each othero Then Ronie said, "It is· good that you came hereo"

Viy father said, "I came here because it will be good if there is a placo for my child to live hereo 11 Then they cruno to an understanding concerning my stay with Ronieo Your grandfather saia to Honie, that if I happen to sin/have a f3.ul t I am to be spanked by tho one where I stayedo Then m;7 father said, "If you will not spank him, just only tell meo"

Ronic said, "Yes, but this is· a good child because he will be lot continue in schoolo So I was praised by the one w who gave me a place to stay with himo I will not sin/have faults because I will continue my schoolingo"

I stayed a long time with Ronie until I got in the high gradeso But that year I was in Second Year I made short visits to my father and my motheT and my relatives to see how they wereo When I was lonely for them, when I could not go there, I just sent a letter to themo That year I would have entered Third Year high school, but a letter arrived for meo The letter said that I will go home because my father is very sicko It was my mother that sent the lettero Then I said to the one where I stayed, "Wha.t will I do? I will $0 home y~t because my father is weak because he got sicko This is the letter of my mothera"

,4s

Page 55: atd Ka dalan ta ko maroyow ki to duma ta, 1977 · PDF filengaran to sikmi no ugpa-an to lanow su du-on woig dio to sikn bubungano Di marani ro ka baloy ni Andris Kama~bho Ka asawa

"Yes," said Ronie, "you will go home because it will be good if you are able to arrive ·yet so that you will not give your mother reason to scold/blameo" So I returned there to my placeo

When I arrived there I saw my father already lying dovm because ho was so weako When my father saw me he beckoned to me, "Como close to my sideo" I moved over to his side and I was embraced by my fe..ther while at the same time he said to me, "Asat, (terin of address to a younger male) keep going to scqoola And A sat, this time onl3r will we see each other because I won't live through this because I have large doctor billso I won't livo through this because it is my heart that is my sicknesso" When ho had finished speaking my father diedo

Then I said, "I will not yet go to school because my brcr:.th hurts over the death of my fathero" When I said this you(pl) weren't born yet," he said to Ruano The name of Humi's father was Pedroo This then is what Pedro told his son abouto

Thon Pedro left to go down rivero It was late afternoon when he arrivedo Pedro said, "Gpod afternoono"

"O," snid Ronie, "how are you Pedro? It has been too long since we hc:~vc seen one anothero" Ronie then said, "Do you hcve a wife now?"

"Yes," said Pedro, "and we have three children nowo Huan is my oldesto"

49

Page 56: atd Ka dalan ta ko maroyow ki to duma ta, 1977 · PDF filengaran to sikmi no ugpa-an to lanow su du-on woig dio to sikn bubungano Di marani ro ka baloy ni Andris Kama~bho Ka asawa

"What is your purpose?"

"Oh," said Pedro, "there is something to suggest, but I only sue;gest ito"

"\vhy do you just suggest it when it is as if you need something? Tell me what your concern/worry iso"

Pedro said, "I would fain like to borrow some money if you, hopefully, hn.ve someo"

"O," said :rronie, "don't keep saying 'fain' (suggest) be­cause there is something that you needo Why are you ashr:UD.cd when it was here that you used to stay with me? If it is money you need, what will you use it for?"

Pedro said, "Huan is my problem now because I want him to go to school this yearo But I wouldn't have come here to you to borrow money if the corn in my field was goodo But finally they bec:1Ille wormy and they didn't bear fruit and this only is my hardship this yearo"

"Oh," Ronie said, "if that only is your purpose it is good if we let our child go to schooL Just lrke you before, your father let you go to schoolo It is good if we have schooling (lit: grades) because we are not able to buy schooling from another person because schooling cannot be bought by anythingo (lit: even what)o We need to let our children go to schoolo Then when we fathers die they won't be able to be cheated by others like himself because they have

50

Page 57: atd Ka dalan ta ko maroyow ki to duma ta, 1977 · PDF filengaran to sikmi no ugpa-an to lanow su du-on woig dio to sikn bubungano Di marani ro ka baloy ni Andris Kama~bho Ka asawa

schoolin~o If we don't have schooling we will be cheated because 1~1e weren't able to go to schooL But if ne can go to school it is good because they will get knowledge, these childreno It will be good if you will be able to let your child go to schoolo How much money do you want to get?"

"Oh," said Pedro, "never mind, ev<?:n how much you will give meo 11

"Oh, there is this, but my money is only a littlco This is only ::i. thousand pesoso"

Then Pedro stretched out his hand for the.money Ronie gaveo Then Pedro said, uwhen should I pay back the monay?"

"Oh," said Ronnie, "do not pay back this money because I just give it to you because it has been a long time since wo have seen one anothcro When this is gone, you will just returno"

Pedro said, "Thank you for thiso 11

".Yes," said Roni20 Then ?edro slept thore o.t Ronio' s house because it was afternoon when he arrived because it wus alrendy noon when he left their placeo

When it was morning Pedro goes homoo Pedro said, "I will go home now a

11

"Yes," said Ronie, "When you return here bring Huetn with you so thc.t I \vill see himo"

51

Page 58: atd Ka dalan ta ko maroyow ki to duma ta, 1977 · PDF filengaran to sikmi no ugpa-an to lanow su du-on woig dio to sikn bubungano Di marani ro ka baloy ni Andris Kama~bho Ka asawa

"Yes," said Podroo And then Pedro went home very happy that he would. be able to let Huan, his son, go to schooL

When Pedro arrived home he told his wife, "It is good be­cause there was the place I lived in beforeo" Then he said to his wife and children, "We can let our child go to school this year because there is money for the expenses and we c~m buy seed corn and other things we needo

So Huan was able to go to school that yearo Huan praised his father that he let him go to schoolo Huan aaid, "I have no more problems now nor my fathero" They were all h:::i.ppy o Today, their crop is bigo They planted two hcctareso

Pedro said, "It is good that our corn is plentiful so that all three of our children can go to school," Pedro said to his wifeo They were very happy that they have a good corn yieldo They praised Jesus Christ who is our Godo Pedro s~id to his wife, "God is good because all our belongings, He r,ives them to us o" "Yes," said Pedro, "let us praise Jesus because this is the way it is; He helped us with our problemso

Pedro said, "God is the one to quickly help uso" (Psao 46:1) Now this is the end, the finish of the story about Huan

and his f2,thero

52