ÑAÁT ÑAI TRONG THÔØI KYØ CHUYEÅN...

ÑAÁT ÑAI TRONG THÔØI KYØCHUYEÅN ÑOÅI

NHAØ XUAÁT BAÛN VAÊN HOÙA - THOÂNG TINHaø Noäi - 2008

i

43966

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

Pub

lic D

iscl

osur

e A

utho

rized

ÑAÁT ÑAI TRONG THÔØI KYØ CHUYEÅN ÑOÅI

Caûi caùch vaø Ngheøo ñoùi ôû Noâng thoânVieät Nam (Saùch tham khaûo)

Martin RavallionDominique van de Walle

NHAØ XUAÁT BAÛN VAÊN HOÙA THOÂNG TINHaø Noäi - 2008

iii

ÑAÁT ÑAI TRONG THÔØI KYØ CHUYEÅN ÑOÅI: CAÛI CAÙCH VAØ NGHEØO ÑOÙI ÔÛ NOÂNG THOÂN VIEÄT NAM

LAND IN TRANSITION: REFORM AND POVERTY IN RURAL VIETNAM

© 2008 The International Bank for Reconstruction and Development/The WorldBank

1818 H Street, NW Washington, DC 20433Telephone 202-473-1000Internet: www.worldbank.orgE-mail: [email protected]

Giöõ moïi baûn quyeàn

1 2 3 4 11 10 09 08AÁn phaåm chung giöõa Ngaân haøng Theá giôùi vaø Palgrave Macmillan.

Palgrave MacmillanHoundmills, Basingstoke, Hampshire RG21 6XS and 175 Fifth Avenue,New York, NY 10010Caùc coâng ty vaø ñaïi dieän treân toaøn theá giôùi

Palgrave Macmillan laø teân xuaát baûn caùc aán phaåm hoïc thuaät cuûa boä phaän Pal-grave Macmillan thuoäc NXB St. Martin, LLC vaø cuûa Palgrave Macmillan Ltd.

Macmillan®laø thöông hieäu ñöôïc ñaêng kyù ôû Hoa Kyø, Anh vaø caùc nöôùc khaùc.Palgrave®laø thöông hieäu ñöôïc ñaêng kyù ôû Lieân minh Chaâu AÂu vaø caùc nöôùc khaùc.

Cuoán saùch naøy laø saûn phaåm cuûa caùn boä Ngaân haøng Taùi thieát vaø Phaùt trieånQuoác teá/Ngaân haøng Theá giôùi. Nhöõng phaùt hieän, kieán giaûi vaø keát luaän ñöôïc theåhieän trong cuoán saùch naøy laø cuûa caùc taùc giaû vaø khoâng nhaát thieát phaûn aùnhnhöõng quan ñieåm cuûa Hoäi ñoàng Giaùm ñoác ñieàu haønh cuûa Ngaân haøng Theá giôùihay caùc chính phuû maø hoï ñaïi dieän.Ngaân haøng theá giôùi khoâng ñaûm baûo tính chính xaùc cuûa nhöõng döõ lieäu ñöôïcsöû duïng trong cuoán saùch naøy. Ñöôøng bieân giôùi, maøu saéc, vieäc goïi teân vaø nhöõngthoâng tin khaùc ñöôïc theå hieän treân baát cöù baûn ñoà naøo trong cuoán saùch naøykhoâng haøm yù moät söï xaùc nhaän hay thöøa nhaän naøo ñoái vôùi caùc ñöôøng bieân giôùi,hoaëc vò theá phaùp lyù cuûa baát cöù laõnh thoå naøo töø phía Ngaân haøng Theá giôùi.

Quyeàn vaø Giaáy pheùpTaát caû caùc tö lieäu trong baûn phaåm naøy ñeàu coù baûn quyeàn. Vieäc sao cheùp hoaëcchuyeån taûi töøng phaàn hoaëc toaøn boä aán phaåm maø khoâng ñöôïc pheùp laø vi phaïmphaùp luaät hieän haønh. Ngaân haøng Taùi thieát vaø Phaùt trieån Quoác teá/Ngaân haøngTheá giôùi khuyeán khích vieäc truyeàn baù vaø cho pheùp taùi baûn aán phaåm cuûa Ngaânhaøng. Quyeàn taùi baûn aán phaåm seõ ñöôïc caáp pheùp moät caùch nhanh choùng.Ñeå ñöôïc pheùp sao cheùp vaø in laïi baát cöù phaàn naøo cuûa cuoán saùch naøy haõy göûiñeà nghò vôùi thoâng tin ñaày ñuû ñeán: Copyright Clearance Center, Inc., 222 Rose-wood Drive, Danvers, MA 01923, USA, telephone 978-750-8400, fax 978-750-4470, www.copyright.com. Moïi caâu hoûi khaùc veà quyeàn vaø giaáy pheùp keû caû quyeàn ñöôïc môû chi nhaùnh phaûigöûi veà: Office of the Publisher, World Bank, 1818 H Street, NW, Washington,DC 20433, USA, fax 202-522-2422, e-mail [email protected].

Ravallion, Martin.Ñaát ñai trong thôøi kyø chuyeån ñoåi: caûi caùch vaø ngheøo ñoùi ôû noâng thoân Vieät Nam/ Martin Ravallion vaø Dominique van de Walle.

iv

Lôøi Nhaø xuaát baûn

Cuoán saùch Ñaát ñai trong thôøi kyø chuyeån ñoåi - Caûi caùch vaøngheøo ñoùi ôû noâng thoân Vieät Nam cuûa Ngaân haøng Theá giôùixuaát baûn naêm 2008 laø nghieân cöùu rieâng reõ cuûa caùc chuyeân giavieát veà nhöõng thay ñoåi kinh teá nhanh choùng ñaõ vaø ñang dieãnra trong ñôøi soáng noâng thoân Vieät Nam theo quan ñieåm thòtröôøng thuaàn tuùy. Noäi dung chính cuûa cuoán saùch ñeà caäp ñeánnhöõng thay ñoåi veà theå cheá ñaát ñai vaø coâng taùc giao ñaát trongquaù trình chuyeån ñoåi ruoäng ñaát ôû Vieät Nam ñaõ taùc ñoäng ñeánmöùc soáng cuûa ngöôøi ngheøo nhö theá naøo, ñaëc bieät laø ngöôøingheøo noâng thoân. Do caùc hoïc giaû laø ngöôøi nöôùc ngoaøi vieát veàquaù trình chuyeån ñoåi ñaát ñai ôû Vieät Nam vaø xuaát phaùt töø caùcquan ñieåm, quan nieäm khaùc nhau neân caùch nhìn nhaän, ñaùnhgiaù vaán ñeà cuûa taùc giaû cuoán saùch vaø cuûa nhaø nöôùc coù nhöõng söïkhaùc nhau laø ñieàu khoâng traùnh khoûi. Ñaây cuõng chính laø quanñieåm cuûa Nhaø xuaát baûn xin ñöôïc löu yù baïn ñoïc khi tham khaûocuoán saùch naøy vaø mong nhaän ñöôïc söï goùp yù xaây döïng ñeå laàntaùi baûn sau ñöôïc hoaøn chænh hôn.

Tuy nhieân, cuoán saùch seõ raát caàn thieát vaø coù lôïi ích thaät söï chobaïn ñoïc tìm hieåu thöïc traïng ñaát noâng nghieäp, söï caûi caùch vaøphaân hoùa giaøu ngheøo ôû noâng thoân Vieät Nam qua moät caùch nhìnkhaùc ñeå tìm ra con ñöôøng ñuùng nhaát ngaén nhaát, vôùi muïc tieâuxaây döïng moät ñaát nöôùc Vieät Nam xaõ hoäi chuû nghóa phoàn vinh.

Xin traân troïng giôùi thieäu cuøng baïn ñoïc.

Thaùng 6 naêm 2008NHAØ XUAÁT BAÛN VAÊN HOÙA THOÂNG TIN

v

vii

Muïc luïc

Lôøi töïa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .xiiiGiôùi thieäu taùc giaû . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .xviiTöø vieát taét . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .xviii

1 Giôùi thieäu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1Vaán ñeà nghieân cöùu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2Höôùng daãn trình baøy noäi dung . . . . . . . . . . . . . . . . . .9Chuù thích . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .13

2 Boái caûnh lòch söû vaø Thaûo luaän chính saùch . . . . . . .15Phi taäp theå hoùa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18Hình thaønh thò tröôøng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .20Tranh luaän . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .24Khaùc bieät giöõa caùc vuøng mieàn . . . . . . . . . . . . . . . .33Keát luaän . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .37Chuù thích . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .38

3 Döõ lieäu vaø toùm taét soá lieäu thoáng keâ . . . . . . . . . . . . . . .41Khaûo saùt möùc soáng hoä gia ñình Vieät Nam . . . . . . . . . . .42Giao khoaùn ñaát noâng nghieäp giai ñoaïn ñaàu . . . . . . . .44Döõ lieäu hoä gia ñình giai ñoaïn 1993–98: Giao ñaát noâng nghieäp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .54So saùnh chung veà tình traïng ngheøo vaø khoâng ñaát qua caùc cuoäc khaûo saùt möùc soáng hoä gia ñình töø 1993-2004 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .59Döõ lieäu panel moâ phoûng cho (H) LSS 1993-2004, toång hôïp theo nhoùm tuoåi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .65Baøi hoïc töø Moâ ñun ñaát 2004 . . . . . . . . . . . . . . . . . . .68Ñaùnh giaù phuùc lôïi cuûa caù nhaân vaø coäng ñoàng . . . . . .70Döõ lieäu töø khaûo saùt taùc ñoäng cuûa heä thoáng ñöôønggiao thoâng noâng thoân taïi Vieät Nam . . . . . . . . . . . . . .73Phuï luïc 3A Ñôn vò töông ñöông ñaát coù töôùi . . . . . . .75Phuï luïc 3B . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .79Chuù thích: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .81

4 Taùc ñoäng phuùc lôïi cuûa vieäc tö nhaân hoaù quyeàn söû duïng ñaát . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .83Caùc moâ hình giao ñaát giaû ñònh vaø thöïc teá . . . . . . . . .84Trieån khai treân thöïc teá . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .87Haøm hoài quy cho tieâu duøng vaø ñaát phaân boå . . . . . . .91So saùnh phuùc lôïi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .102Keát luaän . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .110Phuï luïc: Moâ hình lyù thuyeát . . . . . . . . . . . . . . . . . . .110Chuù thích . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .112

5 Taùi phaân boå ñaát sau khi trieån khai thò tröôøng ñaát ñai . . . . .114Nhöõng ñoái töôïng ñöôïc lôïi vaø nhöõng ñoái töôïng bò thieät töø phöông thöùc phaân boå ñaát ñai theo kieåu haønh chính .118Xaây döïng Moâ hình taùi phaân boå ñaát ñai sau caûi caùch 120Keát quaû . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .124Keát luaän . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .136Chuù thích . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .137

6 Tình traïng khoâng coù ñaát gia taêng: daáu hieäu cuûa thaønh coâng hay thaát baïi? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .139Thò tröôøng ñaát ñai, löïa choïn ngheà nghieäp vaø phuùc lôïi . .140Moâ hình . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .141AÛnh höôûng ñoái vôùi ngheøo ñoùi vaø tình traïng khoâng coù ñaát ñai 143Möùc ñoä vaø nguyeân nhaân cuûa vieäc gia taêng tình traïngkhoâng coù ñaát ñai . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .145Möùc ñoä cuûa vieäc gia taêng hieän töôïng khoâng coù ñaát vaø caùc giao dòch ñaát . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .146Möùc ñoä thay ñoåi cuûa lao ñoäng laøm thueâ . . . . . . . . .157Phaân tích thay ñoåi cuûa tình traïng khoâng coù ñaát canh taùc . .159Hieän töôïng khoâng coù ñaát gia taêng vaø quaù trình ñoâ thò hoaù: baèng chöùng töø döõ lieäu panel moâ phoûng . . . . . .161Hieän töôïng khoâng coù ñaát noâng nghieäp coù laøm taêng ngheøo ñoùi hay khoâng? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .165Keát luaän . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .172Phuï luïc 6A: Moâ hình löïa choïn ngheà nghieäp khi coù vaø khoâng coù thò tröôøng ñaát ñai . . . . . . . . . . . . . . . . . . .173Phuï luïc 6B . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .180Chuù thích . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .181

7 Tieáp caän tín duïng ñoái vôùi caùc hoä gia ñình ngheøo khoâng coù ñaát noâng nghieäp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .185

viii ÑAÁT ÑAI TRONG THÔØI KYØ CHUYEÅN ÑOÅI

Ñaát ñai vaø tín duïng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .186Ñaát ñai vaø söï tham gia vaøo caùc chöông trình choáng ñoùi ngheøo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .188Taïi sao nhöõng hoä gia ñình ngheøo khoâng coù ñaát laïi khoâng tieáp caän ñöôïc vôùi caùc chöông trình tín duïng muïc tieâu? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .194Keát luaän . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .201Chuù thích . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .201

8 Keát luaän . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .202Taøi lieäu tham khaûo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .212

BaûngBaûng 3.1. Caùc bieán vaø soá lieäu thoáng keâ moâ taû caùc bieán,

naêm 1993 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .51Baûng 3.2 Caùc bieán vaø caùc chæ soá thoáng keâ töông öùng,

1993-1998 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .56Baûng 3.3 Ngheøo ñoùi, Baát bình ñaúng vaø hieän traïng sôû höõu

ñaát noâng nghieäp ôû noâng thoân Vieät Nam . . . . . . . . .61Baûng 3.4 Ngheøo ñoùi, Baát bình ñaúng vaø Hieän traïng sôû

höõu ñaát ñai theo vuøng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .63Baûng 3A.1 Caùc ñònh thöùc lôïi nhuaän töø noâng nghieäp . . . . . . . . .77Baûng 3B.1 Trung bình caùc bieán chính theo nhoùm tuoåi

hai naêm 1993 vaø 2004 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .79Baûng 4.1 Haøm hoài quy tiaâu daêng daïng rôt goïn . . . . . . . . . .93Baûng 4.2. Caùc yeáu toá quyeát ñònh tieâu duøng . . . . . . . . . . . . . .95Baûng 4.3 Phaân boå thöïc teá so vôùi phaân boå theo hieäu quaû

tieâu duøng . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .99Baûng 4.4 Möùc tieâu duøng trung bình, baát bình ñaúng vaø ngheøo

ñoùi trong caùc phöông thöùc phaân boå ñaát ñai khaùc nhau . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .104

Baûng 4.5 Möùc tieâu duøng trung bình, baát bình ñaúng vaø ngheøo ñoùi trong tröôøng hôïp cho pheùp caùc hoä gia ñình di dôøi giöõa caùc xaõ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .109

Baûng 5.1 Caân ñoái phuùc lôïi trong ñaát noâng nghieäp ñaõ phaân boå haøng naêm, giai ñoaïn 1993-1998 . . . . . . . . . . . . .128

Baûng 5.2 Caùc taùc ñoäng cuûa vieäc theâm bieán soá kieåm soaùt vaøo caùc heä soá ñieàu chænh töøng phaàn . . . . . . . . . . .129

Baûng 5.3 Caùc yeáu toá quyeát ñònh ñeán caùc thay ñoåi trong ñaát noâng nghieäp ñöôïc phaân boå haøng naêm . . . . . . .131

MUÏC LUÏC ix

Baûng 5.4 Chuyeån nhöôïng ñaát phaân boå . . . . . . . . . . . . . . . . .135Baûng 6.1 Phaân tích thay ñoåi trong hieän töôïng khoâng coù ñaát

canh taùc, 1993-2004 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .161Baûng 6.2 Hoài quy boä panel moâ phoûng veà nhöõng thay ñoåi

trong tyû leä ñoâ thò hoaù vaø tình traïng khoâng coù ñaát noâng nghieäp döôùi daïng caùc haøm ñaëc tính naêm 1993 . . .164

Baûng 6.3. Boä döõ lieäu hoài quy thay ñoåi loâga tieâu duøng treân ñaàu ngöôøi, giai ñoaïn 1993-1998 . . . . . . . . . . . . . . .171

Baûng 6B.1. Döõ lieäu phaân tích thay ñoåi cuûa tình traïng khoâng coù ñaát ñai canh taùc noùi chung . . . . . . . . . . . . . . . .180

HìnhHình 3.1 Taàn suaát phaân boå chi tieâu naêm 1993 vaø 2004 . . . . . .48Hình 3.2 Ñöôøng cong Lorenz ñoái vôùi ñaát canh taùc haøng

naêm vaø laâu daøi ôû noâng thoân Vieät Nam caùc naêm 1993 vaø 2004 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .66

Hình 3.3 Caùc hoä gia ñình ñöôïc xaõ lieät vaøo dieän ngheøo caùc naêm 1999 vaø 2003 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .72

Hình 3.4 Keát quaû töï ñaùnh giaù taêng möùc soáng giai ñoaïn 1999–2004 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .74

Hình 4.1 Phaân phoái thieät haïi tieâu duøng so vôùi phaân boå hieäu quaû . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .105

Hình 5.1 Caân ñoái taùi phaân boå ñaát ñai töø 1993 ñeán 1998 so vôùi caân ñoái thaâm huït ñaát ñai (hieäu suaát tröø ñi thöïc teá) naêm 1993 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .125

Hình 5.2 Caân ñoái taùi phaân boå ñaát ñai töø 1993 ñeán 1998 so vôùi suy giaûm hieäu suaát naêm 1993, hoä gia ñình ñöôïc xeáp theo thöù töï nguõ phaân vò chi tieâu treân ñaàu ngöôøi naêm 1993. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .126

Hình 6.1. Tình traïng khoâng coù ñaát vaø tieâu duøng treân ñaàu ngöôøi taïi noâng thoân Vieät Nam, 1993 vaø 2004 . . . . . . . . . .146

Hình 6.2 Nhöõng hoä gia ñình khoâng canh taùc so vôùi nhöõng hoä gia ñình khoâng coù ñaát, 1993 vaø 2004 . . . . . . . . . . .148

Hình 6.3. Tình traïng khoâng coù ñaát vaø tieâu duøng theo ñaàu ngöôøi taïi caùc daân toäc thieåu soá, 1993 vaø 2004 . . . . .149

Hình 6.4. Tình traïng khoâng coù ñaát vaø tieâu duøng theo ñaàu ngöôøi taïi khu vöïc noâng thoân cuûa Ñoàng baèng soâng Hoàng vaø Ñoàng baèng soâng Cöûu Long, 1993 vaø 2004 . . . . .151

x ÑAÁT ÑAI TRONG THÔØI KYØ CHUYEÅN ÑOÅI

Hình 6.5 Ñaát ñai vaø möùc soáng cuûa nhöõng ngöôøi coù ñaát, 1993 vaø 2004 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .152

Hình 6.6. Tyû leä ñaát noâng nghieäp ñöôïc töôùi tieâu haøng naêm, 1998 vaø 2004 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .153

Hình 6.7. Ñoä doác cuûa ñöôøng chaát löôïng ñaát theo ñaùnh giaù cuûa chính quyeàn xaõ, 1998 vaø 2004 . . . . . . . . . . . . .153

Hình 6.8 Soá löôïng caùc giao dòch ñaát döïa treân thò tröôøng töø 1994 ñeán 2004 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .154

Hình 6.9. Soá löôïng ñaát baùn, 1997 vaø 2003 . . . . . . . . . . . . . . .155Hình 6.10. Soá löôïng ñaát mua . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .155Hình 6.11. Nguoàn ñaát ôû noâng thoân Vieät Nam, 2004 . . . . . . . .156Hình 6.12. Caùc loaïi hình quyeàn söû duïng ñaát döïa treân Ñieàu tra

möùc soáng hoä gia ñình Vieät Nam naêm 2004 . . . . . .156Hình 6.13. Caùc loaïi ñaát döïa treân Ñieàu tra Taùc ñoäng cuûa ñöôøng

giao thoâng noâng thoân ôû Vieät Nam naêm 1997 vaø 2003 . . . .157Hình 6.14. Soá ngöôøi ñöôïc traû löông theo tieâu duøng hoä gia ñình

treân ñaàu ngöôøi, 1993 vaø 2004 . . . . . . . . . . . . . . . . .158Hình 6.15. Soá lao ñoäng laøm thueâ theo tieâu duøng hoä gia ñình

treân ñaàu ngöôøi, taïi Ñoàng baèng soâng Hoàng vaø Ñoàng baèng soâng Cöûu Long, 1993 vaø 2004 . . . . . . . . . . . .159

Hình 6.16. Tyû leä khoâng coù ñaát theo nhoùm tuoåi naêm 1993 vaø 2004 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .162

Hình 6.17 Thay ñoåi trong tyû leä khoâng coù ñaát vaø tyû leä ñoâ thò hoaù, 1993 - 2004 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .164

Hình 6A.1 Caùc haøm soá ñöôïc söû duïng trong phaân tích lyù thuyeát g1(A0)=g0(A0) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .176

Hình 7.1. Caùc raøo caûn tín duïng, 1993 vaø 2003 . . . . . . . . . . . .187Hình 7.2. Söû duïng tín duïng chính thöùc tính theo tieâu duøng,

naêm 1993 vaø 2004 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .189Hình 7.3 Söû duïng caùc nguoàn tín duïng phi chính thöùc,

naêm 1993 vaø naêm 2004 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .190Hình 7.4. Söï tham gia vaøo caùc chöông trình choáng ñoùi ngheøo

muïc tieâu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .192Hình 7.5 Möùc ñoä tham gia vaøo caùc chöông trình choáng ñoùi ngheøo

ôû khu vöïc noâng thoân Ñoàng baèng soâng Cöûu Long, naêm 2004 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .193

Hình 7.6 Hieåu bieát veà caùc chöông trình choáng ñoùi ngheøo, 2004 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .297

MUÏC LUÏC xi

Hình 7.7 Taùc ñoäng cuûa caùc chöông trình giaûm ngheøo ñoái vôùi phuùc lôïi muïc tieâu vaø phuùc lôïi döïa treân ñaùnh giaù coäng ñoàng, 2004 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .199

Hình 7.8. Taùc ñoäng cuûa caùc chöông trình choáng ñoùi ngheøo, theo tình traïng ñaát ñai . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .200

xii ÑAÁT ÑAI TRONG THÔØI KYØ CHUYEÅN ÑOÅI

xiii

Lôøi töïa

Khoâng coù nhaø quan saùt chín chaén naøo laïi khoâng kinh ngaïc veàquy moâ vaø yù nghóa phuùc lôïi tieàm naêng cuûa caûi caùch phaùp lyù vaønhöõng thay ñoåi theå cheá khaùc caàn coù ñeå chuyeån moät neàn kinhteá keá hoaïch sang neàn kinh teá thò tröôøng. Ñieàu naøy caøng ñuùnghôn ñoái vôùi moät neàn kinh teá coù boä phaän lôùn ngöôøi daân ñangsoáng trong caûnh ngheøo khoå.

Moät ñoäng cô ñeå chuùng toâi tieán haønh nghieân cöùu naøy laø nhaèmtìm hieåu taùc ñoäng cuûa nhöõng thay ñoåi kinh teá nhanh choùng ñaõvaø ñang dieãn ra ôû noâng thoân Vieät Nam ñoái vôùi möùc soáng cuûangöôøi daân. Coù theå noùi raèng Vieät Nam ñaõ ñi nhanh hôn vaø xahôn baát kyø moät neàn kinh teá xaõ hoäi chuû nghóa ñang phaùt trieånnaøo khaùc trong vieäc thöïc hieän nhöõng caûi caùch döïa treân thòtröôøng ñoái vôùi caùc theå cheá noâng thoân then choát – nhöõng theåcheá quyeát ñònh caùch thöùc phaân boå ñaát noâng nghieäp - taøi saûnphi lao ñoäng chính cuûa ngöôøi ngheøo – cho caùc hoä gia ñình.Nhöõng caûi caùch naøy lieäu coù mang laïi hieäu suaát cao hôn? Neáucoù, lieäu nhöõng lôïi ích veà hieäu suaát coù buoäc phaûi traû giaù baèngsöï coâng baèng? Sau khi xem xeùt moïi leõ, lieäu tình traïng ngheøoñoùi ñaõ giaûm xuoáng? Chuùng toâi hy voïng cuoán saùch naøy seõ giuùpmang laïi caâu traû lôøi.

Chuùng toâi coøn coù moät ñoäng cô khaùc: mong muoán laøm ñöôïcmoät ñieàu gì ñoù toát hôn treân goùc ñoä phöông phaùp luaän so vôùinhöõng caùch thoâng thöôøng ñöôïc aùp duïng ñeå ñaùnh giaù taùc ñoängngheøo cuûa nhöõng thay ñoåi trong toaøn boä neàn kinh teá, trong ñoùcoù caùc caûi caùch theå cheá. Khoù ai coù theå haøi loøng vôùi nhöõng “ñaùnhgiaù taùc ñoäng” chæ döïa treân giai thoaïi töø nhöõng moâ taû cuûa nhaøquan saùt vôùi ñoä tin caäy khoâng chaéc chaén, hay nhöõng moâ hìnhkinh teá “thöông maïi” qua toång hôïp cuõng khoâng maáy chaéc chaénveà möùc ñoä phuø hôïp thöïc tieãn vôùi boái caûnh cuï theå. Tìm ñöôïcmoät ñieàu gì ñoù ñaùng tin caäy giöõa hai thaùi cöïc naøy quaû khoângphaûi deã daøng. Tuy nhieân, chuùng toâi tin raèng coù theå tìm hieåunhieàu hôn veà nhöõng caûi caùch trong neàn kinh teá töø vieäc phaân

tích thaän troïng caùc ñieàu tra hoä gia ñình, ñaëc bieät laø khi phaântích ñoù ñöôïc daãn daét bôûi caû lyù thuyeát kinh teá laãn kieán thöùc veàhoaøn caûnh lòch söû vaø xaõ hoäi. Ñoù laø ñieàu chuùng toâi mong muoántheå hieän ñöôïc qua cuoán saùch naøy.

Khi vieát cuoán Ñaát ñai trong thôøi kyø chuyeån ñoåi, chuùng toâigiaû ñònh baïn ñoïc quen thuoäc vôùi kinh teá hoïc, song chuùng toâicuõng coá gaéng trình baøy moät caùch deã tieáp caän hôn so vôùi nhöõngbaøi ñaêng tieâu bieåu treân taïp chí veà kinh teá hoïc. Ñaëc bieät, chuùngtoâi cung caáp theâm soá lieäu veà caùc böôùc tieán haønh phaân tích, vaøxeáp rieâng nhöõng taøi lieäu mang tính kyõ thuaät hôn vaøo phaànphuï luïc. Cuoán saùch ñöôïc vieát döïa treân caùc tö lieäu laáy töø moätsoá nghieân cöùu mang tính hoïc thuaät hôn cuûa chuùng toâi veà chuûñeà naøy – ñaëc bieät laø Ravallion vaø van de Walle (2004, 2006,2008)— tuy nhieân nghieân cöùu naøy ñi xa hôn caùc nghieân cöùu ñoùveà nhieàu khía caïnh, vaø coá gaéng xem xeùt vaán ñeà moät caùchthoáng nhaát.

Chuùng toâi ñaõ nhaän ñöôïc söï giuùp ñôõ cuûa nhieàu caù nhaân vaøtoå chöùc. Phaàn lôùn cuoán saùch ñöôïc vieát taïi Ngaân haøng Theá giôùi,vôùi moâi tröôøng tri thöùc ñaày haøo höùng vaø ñaày chaát hoïc ñöôøngcuûa Ban Nghieân cöùu cuûa Ngaân haøng laø voâ giaù, cuõng nhö trongtoaøn boä coâng vieäc cuûa chuùng toâi. Chuùng toâi naûy sinh ra yù töôûngtieán haønh döï aùn naøy trong moät chuyeán vieáng thaêm raát thuù vòvaø hieäu quaû taïi Khoa Kinh teá, Tröôøng Ñaïi hoïc Toulouse. Chuùngtoâi xin ñöôïc caûm ôn George Akerlof, Haroon Akram-Lodhi,Bob Baulch, Quang Binh, Klaus Deininger, Quy-Toan Do, Jean-Yves Duclos, Eric Edmonds, Gershon Feder, Andrew Foster,Emanuela Galasso, Paul Glewwe, Karla Hoff, Luc Duc Khai,Jean-Jacques Laffont, Laâm Mai Lam, David Levine, Michael Lip-ton, Alice Mesnard, Dilip Mookherjee, Rinku Murgai, PhaïmQuang Nam, Phaïm Thi Lan, Martin Rama, Vijayendra Rao,Ñinh Ñöùc Sinh, William Smith, Rob Swinkels, Johan Swinnen,Tomomi Tanaka, Carrie Turk, Chris Udry, caùc ñaïi bieåu döï caùcbuoåi thuyeát trình taïi Vieän Khoa hoïc Xaõ hoäi Vieät Nam, TröôøngÑaïi hoïc Kinh teá Quoác daân (Haø Noäi), Tröôøng Ñaïi hoïc Massa-chusetts, DELTA Paris, Tröôøng Ñaïi hoïc Laval, Tröôøng Ñaïi hoïcCalifornia–Berkeley, Maïng löôùi Nghieân cöùu Quyõ McArthur veàVaán ñeà Baát bình ñaúng, Tröôøng Ñaïi hoïc Michigan, Tröôøng Ñaïihoïc Bang Michigan, Tröôøng Ñaïi hoïc Yale, Tröôøng Ñaïi hoïc Min-nesota, Tröôøng Ñaïi hoïc Melbourne, vaø Ngaân haøng Theá giôùi veànhöõng yù kieán baøn luaän vaø nhaän xeùt raát höõu ích ñoái vôùi caùcnghieân cöùu tröôùc cuûa chuùng toâi veà chuû ñeà naøy.

xiv ÑAÁT ÑAI TRONG THÔØI KYØ CHUYEÅN ÑOÅI

Nhöõng nhaø pheâ bình cuûa caùc nhaø xuaát baûn nöôùc ngoaøi ñaõñoùng goùp nhieàu yù kieán quyù baùu veà baûn thaûo. Chuùng toâi xincaûm ôn Ñaëng Haûi Anh, Tomomi Tanaka, vaø Silvia Redaelli ñaõgiuùp ñôõ chuùng toâi trong quaù trình nghieân cöùu. Ñaëc bieät xincaûm ôn Ban Nghieân cöùu cuûa Ngaân haøng Theá giôùi vaø Chöôngtrình Phaân tích Taùc ñoäng Xaõ hoäi vaø Giaûm ngheøo cuûa Ngaânhaøng; neáu khoâng coù söï giuùp ñôõ cuûa hoï, chuùng toâi ñaõ khoâng theåxuaát baûn cuoán saùch naøy. Tuy nhieân, chuùng toâi chòu traùch nhieämduy nhaát veà moïi quan ñieåm ñöôïc trình baøy ôû ñaây, khoâng phaûnaùnh quan ñieåm cuûa Ngaân haøng Theá giôùi hay baát kyø moät toåchöùc phuï thuoäc naøo.

Dominique van de WalleMartin Ravallion

LÔØI TÖÏA xv

xvi ÑAÁT ÑAI TRONG THÔØI KYØ CHUYEÅN ÑOÅI

xvii

Giôùi thieäu taùc giaû

Martin Ravallion laø tröôûng nhoùm Nghieân cöùu Phaùt trieån cuûaNgaân haøng Theá giôùi. OÂng coù baèng Thaïc só vaø Tieán só Kinh teácuûa Tröôøng Kinh teá Luaân-ñoân vaø ñaõ giaûng daïy kinh teá ôû nhieàutröôøng ñaïi hoïc. OÂng giöõ caùc cöông vò khaùc nhau taïi Ngaân haøngtöø khi trôû thaønh caùn boä Ngaân haøng vaøo naêm 1988. Moái quantaâm nghieân cöùu chính cuûa oâng trong voøng 25 naêm qua laø vaánñeà ngheøo ñoùi vaø chính saùch choáng ngheøo ñoùi. OÂng ñaõ laøm coávaán cho nhieàu chính phuû vaø cô quan quoác teá veà vaán ñeà naøy, vaøvieát raát nhieàu veà chuû ñeà naøy cuøng vôùi nhieàu chuû ñeà khaùc veàkinh teá, trong ñoù coù ba cuoán saùch vaø treân 170 baøi baùo ñaêngtrong caùc taïp chí hoïc thuaät vaø caùc toång taäp. Hieän nay oâng laømvieäc trong ban bieân taäp cuûa 10 taïp chí kinh teá, laø uûy vieân caocaáp Hoäi ñoàng Nghieân cöùu Phaân tích Kinh teá veà Phaùt trieån,thaønh vieân hoäi ñoàng saùng laäp Hoäi Nghieân cöùu Baát bình ñaúngKinh teá, vaø tham gia hoäi ñoàng tö vaán cuûa Trung taâm Quoác teáveà Nghieân cöùu Ngheøo taïi Trung Quoác.

Dominique van de Walle laø chuyeân gia kinh teá tröôûng trongNhoùm caùc vaán ñeà Giôùi vaø Phaùt trieån cuûa Ngaân haøng Theá giôùi.Baø coù baèng Thaïc só Kinh teá cuûa Tröôøng Kinh teá Luaân Ñoân vaøbaèng Tieán só Kinh teá cuûa Tröôøng Ñaïi hoïc Quoác gia UÙc. Baø baétñaàu laøm vieäc taïi Ngaân haøng vôùi tö caùch laø moät thaønh vieân cuûanhoùm chuû choát xaây döïng Baùo caùo Phaùt trieån Theá giôùi: Ngheøocoâng boá naêm 1990. Moái quan taâm nghieân cöùu cuûa baø laø lónhvöïc ngheøo, chính saùch coâng vaø chi tieâu coâng. Baø ñaõ laøm vieäc ôûnhieàu nöôùc nhö AÙchentina, Hunggary, Laøo, Maroác, Tuynidi,Vieät Nam, Yeâmen vaø Dimbabueâ. Nhöõng nghieân cöùu gaàn ñaâycuûa baø taäp trung vaøo Vieät Nam, ñeà caäp tôùi caùc vaán ñeà nhöngheøo ñoùi, phaùt trieån noâng thoân, cô sôû haï taàng vaø ngheøo ñoùi(ñöôøng noâng thoân vaø thuyû lôïi), ñaùnh giaù taùc ñoäng, vaø maïnglöôùi an sinh xaõ hoäi.

xviii

Töø vieát taét

D Ñoàng (tieàn Vieät Nam)DD Khaùc bieät trong nhieàu khaùc bieät GCNQSDÑ Giaáy chöùng nhaän quyeàn söû duïng ñaátGSO Toång cuïc Thoáng keâHEPR Chöông trình Xoùa ñoùi giaûm ngheøoHTX Hôïp taùc xaõLSMS Nghieân cöùu ñaùnh giaù möùc soángMLD Ñoä leäch logarit trung bìnhMTGPDT Maët traän Giaûi phoùng Daân toäcNGO Toå chöùc phi chính phuûOLS Phöông phaùp bình phöông nhoû nhaát thoâng thöôøngSOE Doanh nghieäp nhaø nöôùcVHLSS Ñieàu tra möùc soáng hoä gia ñình Vieät Nam VLSS Ñieàu tra möùc soáng Vieät Nam

1

Giôùi thieäu

Caùc cuoäc caûi caùch chính saùch ñöôïc tieán haønh trong quaù trìnhchuyeån ñoåi töø moät neàn kinh teá keá hoaïch sang neàn kinh teá thòtröôøng mang laïi caû cô hoäi vaø ruûi ro ñoái vôùi ngöôøi daân cuûa quoácgia ñoù. ÔÛ nhöõng nöôùc ngheøo, troïng taâm ñaàu tieân cuûa noã löïc caûicaùch ñöông nhieân laø khu vöïc noâng thoân, laø nôi moät boä phaänlôùn daân chuùng sinh soáng, vaø haàu heát ngöôøi ngheøo cuõng taäptrung ôû ñaây. Phaùt trieån kinh teá thöôøng keùo theo heä quaû laø nhieàugia ñình ôû noâng thoân thoaùt khoûi ngheà noâng ñeå laøm caùc coângvieäc phi noâng nghieäp coù thu nhaäp cao hôn, ôû caû noâng thoân vaøthaønh thò. Nhöõng cuoäc caûi caùch laøm chuyeån dòch kinh teá noângthoân töø nhöõng theå cheá döïa treân söï kieåm soaùt töông ñoái cöùngnhaéc maø ta thöôøng baét gaëp trong moät neàn noâng nghieäp xaõ hoäichuû nghóa sang moät moâ hình döïa treân thò tröôøng linh hoaït hôn,trong ñoù nhöõng ñoäng cô saûn xuaát maïnh meõ hôn – coù theå ñoùngmoät vai troø quan troïng trong quaù trình taêng tröôûng kinh teá.1Tuy nhieân, nhöõng caûi caùch nhö vaäy cuõng ñaët ra moät thaùch thöùclôùn ñoái vôùi caùc nhaø hoaïch ñònh chính saùch, vôùi moái lo ngaïiraèng chuùng seõ taïo ra nhöõng baát bình ñaúng maø xaõ hoäi khoângchaáp nhaän ñöôïc trong lónh vöïc ñaát ñai vaø caùc khía caïnh lieânquan ñeán ñôøi soáng cuûa ngöôøi daân.

Hai neàn kinh teá chuyeån ñoåi lôùn nhaát Ñoâng AÙ laø Trung Quoácvaø Vieät Nam ñaõ tieán haønh nhöõng caûi caùch theå cheá lôùn trongkhu vöïc kinh teá noâng thoân vaøo nhöõng naêm 1980 vaø 1990. Caûhai quoác gia naøy ñeàu coù toác ñoä giaûm ngheøo nhanh sau khi tieánhaønh caûi caùch. ÔÛ Vieät Nam, tæ leä hoä ngheøo giaûm töø 57% naêm1993 xuoáng coøn 20% naêm 2004 (Ngaân haøng Theá giôùi 2005).2 ÔÛTrung Quoác, tæ leä hoä ngheøo giaûm töø 53% naêm 1981 (ngay saukhi baét ñaàu caûi caùch) xuoáng coøn 22% naêm 1991 vaø 8% naêm 2001

1

2 ÑAÁT ÑAI TRONG THÔØI KYØ CHUYEÅN ÑOÅI

(Ravallion vaø Chen 2007). Taêng tröôûng kinh teá noâng thoân laøñoäng löïc chính trong quaù trình giaûm ngheøo ôû caû hai nöôùc.3 Taátnhieân, neáu chæ ñôn thuaàn quan saùt thaáy tæ leä ngheøo giaûm xuoángsau caûi caùch khoâng coù nghóa nhöõng caûi caùch ñoù laø nguyeân nhaângiaûm ngheøo. Coøn coù nhieàu söï kieän khaùc xaûy ra cuøng vaøo thôøiñieåm ñoù trong caû hai neàn kinh teá. Vai troø cuûa caûi caùch ruoängñaát trong söï thaønh coâng cuûa caùc quoác gia naøy ñoái vôùi giaûmngheøo coøn xa môùi ñöôïc coi laø roõ raøng.

Cuoán saùch naøy nghieân cöùu nhöõng thay ñoåi veà theå cheá ñaátñai vaø coâng taùc giao ñaát trong quaù trình chuyeån ñoåi ruoäng ñaátôû Vieät Nam ñaõ taùc ñoäng ñeán möùc soáng cuûa ngöôøi ngheøo nhötheá naøo – ñaëc bieät laø ngöôøi ngheøo ôû noâng thoân – ñöôïc ño baèngmöùc ñoä tieâu duøng. (Hai thuaät ngöõ phuùc lôïi vaø möùc soáng ñöôïcduøng thay ñoåi nhau.) Phaàn coøn laïi cuûa chöông naøy tröôùc heát seõñieåm qua caùc vaán ñeà cuï theå, sau ñoù khaùi quaùt veà noäi dung cuûacuoán saùch.

Vaán ñeà nghieân cöùu

Trong moät thôøi gian ngaén, Trung Quoác vaø Vieät Nam ñaõ caûicaùch trieät ñeå neàn kinh teá noâng thoân cuûa mình, tröôùc heát laø taäptheå hoùa ngaønh noâng nghieäp, sau ñoù laïi tieán haønh phi taäp theåhoùa. Cuoán saùch naøy noùi veà nhöõng taùc ñoäng ñoái vôùi phuùc lôïicuûa nhöõng caûi caùch ñaát ñai noâng thoân Vieät Nam töø thôøi ñieåmphi taäp theå hoùa trôû ñi, maëc duø nhieàu choã coù ñöa ra bình luaänveà nhöõng ñieåm töông ñoàng vaø khaùc bieät so vôùi Trung Quoác.

Sau khi Vieät Nam giaønh chieán thaéng trong cuoäc khaùng chieánchoáng Phaùp vaøo naêm 1954, caûi caùch ruoäng ñaát vaø phaân phoái laïiruoäng ñaát laø neùt noåi baät trong chöông trình nghò söï cuûa caùcnhaø laõnh ñaïo Vieät Nam ôû caû hai mieàn Nam, Baéc. Mieàn Baéc VieätNam ban ñaàu chia laïi ruoäng ñaát cho caùc hoä gia ñình theo moätphöông thöùc ñöôïc coi laø töông ñoái coâng baèng (theo taøi lieäu lòchsöû). Tuy nhieân tình traïng “kinh teá noâng nghieäp gia ñình” töôngñoái coâng baèng naøy keùo daøi khoâng laâu. Chuû tröông hôïp taùc hoùanoâng nghieäp ôû mieàn Baéc baét ñaàu vaøo cuoái thaäp nieân 50. MieànNam cuõng theo ñuoåi nhieàu chöông trình caûi caùch ruoäng ñaát vaøphaân chia laïi ñaát ñai, thöôøng vôùi caùc muïc tieâu traùi ngöôïc nhau,caû tröôùc vaø sau khi ñaát nöôùc bò chia caét, vaø caû trong thôøi kyøkhaùng chieán choáng Myõ. Keát quaû cuoái cuøng toû ra khoâng ñoàngñeàu veà maët ñòa lyù trong caû mieàn Nam, ôû moät soá ñòa phöông thì

ngöôøi thueâ ñaát vaø noâng daân ngheøo ñöôïc lôïi hôn, moät soá nôikhaùc thì nhöõng chuû ñieàn lôùn chieám öu theá. Khi ñaát nöôùc thoángnhaát vaøo naêm 1975, ban ñaàu ñaõ tieán haønh phaân chia laïi ñaát cuûamoät soá chuû ñieàn lôùn, tröôùc khi coù nhöõng thöû nghieäm nhaèm taäptheå hoùa caû mieàn Nam. Song chæ 11 naêm sau ñoù, vaø ba thaäp kyûtính töø khi baét ñaàu tieán haønh hôïp taùc hoùa noâng nghieäp ôû mieànBaéc ñaõ cho thaáy hôïp taùc hoùa noâng nghieäp khoâng hieäu quaû, vaødo ñoù quaû laéc laïi quay trôû veà vôùi kinh teá noâng hoä.

Söï chuyeån ñoåi töø kinh teá keá hoaïch xaõ hoäi chuû nghóa sangneàn kinh teá thò tröôøng coù ñieàu tieát baét ñaàu vôùi chöông trình ÑoåiMôùi vaøo naêm 1986.4 Hai naêm sau, Chính phuû ban haønh Luaätñaát ñai naêm 1988, gaàn 10 naêm sau khi Trung Quoác thöïc hieänvieäc naøy.5 Ñaây laø böôùc ñi lôùn ñaàu tieân trong caûi caùch ñaát noângnghieäp, ñoù laø chuyeån giao quyeàn ra quyeát ñònh veà ñaàu vaøo vaøñaàu ra trong saûn xuaát noâng nghieäp cho caùc hoä gia ñình vaø môûcöûa thò tröôøng ñaàu vaøo vaø ñaàu ra.

Vieäc naøy daãn ñeán moät trong nhöõng cuoäc caûi caùch ruoäng ñaáttrieät ñeå nhaát cuûa thôøi hieän ñaïi. Moät phaàn lôùn dieän tích ñaátnoâng nghieäp cuûa caû nöôùc (80-85%) ñöôïc leân keá hoaïch ñeå tönhaân hoùa trong moät thôøi gian töông ñoái ngaén. Ban ñaàu, caùchôïp taùc xaõ vaø caùn boä ñòa phöông vaãn khoaùn saûn löôïng vaø giaoñaát cho caùc hoä trong moät khoaûng thôøi gian coá ñònh; caùc hoäkhoâng ñöôïc pheùp töï do chuyeån nhöôïng, trao ñoåi hay baùn phaànñaát maø hoï ñöôïc giao, song hoï ñöôïc quyeàn söû duïng nhöõng saûnphaåm ñaàu ra coøn laïi ngoaøi ñònh möùc khoaùn. Hoä naøo saûn xuaátdö ra ñöôïc töï do baùn saûn phaåm theo giaù thò tröôøng. Caûi caùchnaøy cuõng gioáng nhö “heä thoáng traùch nhieäm hoä gia ñình” ôûTrung Quoác ñöa ra vaøo cuoái thaäp nieân 70.6 Tuy nhieân, ngay sauñoù, Vieät Nam ñaõ tieán theâm moät böôùc nöõa laø baõi boû chæ tieâu saûnlöôïng (naêm 1989, nhieàu naêm tröôùc khi Trung Quoác ñi böôùcnaøy) vaø cho pheùp noâng daân ñöôïc baùn noâng saûn ra thò tröôøngtö nhaân. Chæ trong vaøi naêm, Vieät Nam chuyeån töø moät nöôùc coùheä thoáng hôïp taùc xaõ noâng nghieäp coù möùc ñoä kieåm soaùt caosang moät daïng thöùc kinh teá thò tröôøng töï do ñoái vôùi haøng noângsaûn voán chæ coù ôû nhöõng neàn kinh teá phi xaõ hoäi chuû nghóa.

Maëc duø ñaõ coù nhieàu taøi lieäu vieát veà caùc cuoäc caûi caùch ruoängñaát naøy ôû Trung Quoác vaø Vieät Nam, song caùc taøi lieäu naøy laïinoùi raát ít veà caùc taùc ñoäng phaân phoái phuùc lôïi cuûa nhöõng thayñoåi kinh teá thöïc söï raát lôùn naøy. Ñoái vôùi Trung Quoác, Fan (1991)vaø Lin (1992) ñaõ laäp luaän raèng baèng caùch gaén phaàn thöôûng vôùinoã löïc vaø qua ñoù thuùc ñaåy ñoäng cô cuûa ngöôøi noâng daân, chuû

GIÔÙI THIEÄU 3

tröông phi taäp theå hoùa noâng nghieäp cuûa Trung Quoác ñaõ naângcao ñaùng keå naêng suaát noâng nghieäp. Tuy nhieân, ñoái vôùi VieätNam, nhöõng taøi lieäu nghieân cöùu naøy cuûa Trung Quoác laïi khoângñaùnh giaù ñöôïc nhöõng keát quaû veà phaân phoái phuùc lôïi cuûa vieäcgiao quyeàn söû duïng ñaát trong quaù trình xoùa boû hôïp taùc. Lieäumoät caùch giao ñaát khaùc coù theå mang laïi hieäu quaû cao hôn haykhoâng? Neáu laøm nhö vaäy thì taùc ñoäng ñoái vôùi söï coâng baèng seõlaø gì?

Tieán trình giaûm ngheøo sau ñoù phuï thuoäc raát nhieàu vaøo thaønhcoâng cuûa giai ñoaïn caûi caùch ruoäng ñaát ñaàu tieân naøy. Vieäc phaânboå taøi saûn ruoäng ñaát sau caûi caùch moät caùch khoâng ñoàng ñeàu seõphaù hoûng moïi trieån voïng ñaït ñöôïc saûn löôïng cao hôn ñoái vôùicaùc noâng saûn chính (vôùi quy moâ kinh teá trong marketing vaøphaân phoái laø toái thieåu, ví duï nhö luùa gaïo), vaø ñieàu naøy cuõngcoù nghóa laø taêng tröôûng ít coù taùc ñoäng ñeán giaûm ngheøo hôn laøleõ ra coù theå. Ñöông nhieân, khi ngöôøi ngheøo chieám tæ leä nhoû hôntrong toång dieän tích ñaát ñai coù saün, thì hoï cuõng nhaän ñöôïcphaàn lôïi ích nhoû hôn trong toång saûn löôïng coù ñöôïc theo thôøigian.7 ÔÛ thaùi cöïc khaùc, neáu phaân boå ñaát ñai quaù bình quaân –maø khoâng tính ñeán naêng löïc saûn xuaát khaùc nhau cuûa caùc hoä giañình – cuõng seõ aûnh höôûng xaáu ñeán hieäu quaû kinh teá ñeán möùccoù theå gaây ra ñoùi keùm.

Nhöõng luaän ñieåm kinh teá coå ñieån uûng hoä caûi caùch taùi phaânphoái ñaát ñai trong nhöõng neàn kinh teá thò tröôøng döïa treân moätñònh ñeà laø: thò tröôøng khoâng hoaøn haûo, daãn ñeán heä quaû laønhöõng noâng traïi lôùn söû duïng quaù ít lao ñoäng so vôùi voán, trongkhi caùc noâng traïi nhoû thì ngöôïc laïi.8 Trong moät neàn kinh teá thòtröôøng, söï choáng ñoái cuûa nhöõng ngöôøi naém giöõ nhieàu ruoängñaát laø caûn trôû chính ñoái vôùi nhöõng cuoäc caûi caùch taùi phaân phoáilaïi ruoäng ñaát nhaèm naâng cao hieäu quaû.

Moâ hình naøy roõ raøng khoâng ñöôïc aùp duïng caû ôû Trung Quoáclaãn Vieät Nam vaøo thôøi ñieåm phi hôïp taùc hoùa. Chính quyeàntrung öông ôû caû hai nöôùc haàu nhö khoâng coù löïa choïn naøo khaùchôn laø buoäc phaûi phaân caáp quaù trình xoùa boû hôïp taùc vaø giaoñaát cho noâng hoä, trao traùch nhieäm cho caáp xaõ, nhöõng ngöôøi(ñöông nhieân) coù thoâng tin toát hôn nhieàu veà tình hình ñòaphöông. Vôùi nhöõng chi phí raát cao môùi coù ñöôïc thoâng tin caànthieát ñeå kieåm soaùt tình hình giao ñaát ôû ñòa phöông – vôùi nhaänthöùc raèng caùc caáp ñòa phöông coù theå raát ít chia seû vôùi nhöõngmuïc tieâu cuûa trung öông – chính quyeàn trung öông phaûi ñoáimaët vôùi vaán ñeà traùch nhieäm giaûi trình trong caûi caùch phaân caáp.9


Malarney (1997: 900) ñaõ moâ taû raát hay veà vaán ñeà maø caû hai nhaøcaûi caùch phaûi ñoái maët:

[T]rong boái caûnh Ñaûng Coäng saûn ñoùng vai troø chuû ñaïo,caùc laõnh ñaïo ôû ñòa phöông ñeàu ñöôïc ñaûng yeâu caàu phaûikhaùch quan, voâ tö vaø thöïc hieän moïi chính saùch cuûa Ñaûngvaø Nhaø nöôùc ñeà ra.

Söï hôïp taùc cuûa caùn boä ñòa phöông ñoùng vai troø thieát yeáu ñoáivôùi thaønh coâng cuûa caûi caùch. Veà nguyeân taéc, keát quaû cuûa caûicaùch phaân caáp coù theå töø phaân boå ñaát ñai ñoàng ñeàu (ít nhaáttrong phaïm vi xaõ) ñeán phaân boå raát khoâng coâng baèng, öu tieânhôn cho caùn boä, baïn beø vaø ngöôøi thaân cuûa hoï.

Hieän nay moïi ngöôøi ñeàu bieát naêng suaát noâng nghieäp ñaõtaêng ñaùng keå khi quay trôû laïi vôùi moâ hình noâng hoä. Sau nhieàuthaäp kyû suït giaûm, hoaëc khaù nhaát cuõng laø trì treä, saûn löôïng nguõcoác treân ñaàu ngöôøi baét ñaàu taêng trôû laïi moät caùch oån ñònh töøsau naêm 1988 (xem kram-Lodhi 2004, 2005: Hình 1). Xoùa boûhôïp taùc xaõ vaø quay trôû laïi hình thöùc noâng hoä ñaõ nhanh choùngkeát thuùc tình traïng khuûng hoaûng löông thöïc ôû Vieät Nam. Tuynhieân, vôùi tình traïng ñoäng cô saûn xuaát thaáp trong heä thoáng hôïptaùc xaõ, haàu heát moïi tröôøng hôïp nhaän ñaát giao khoaùn ñeàu taêngtoång saûn löôïng. Treân thöïc teá, nhöõng keát quaû hoaït ñoäng cuûa caùchôïp taùc xaõ khoâng phaûi laø moät ñoái chöùng ñaëc bieät thuù vò ñeåñaùnh giaù hieäu quaû cuûa vieäc xoùa boû hôïp taùc xaõ ôû Vieät Nam.Thay vaøo ñoù, chuùng toâi ñaët caâu hoûi: coù phaûi cuoäc caûi caùch naøyñöa Vieät Nam tieán gaàn hôn ñeán vieäc phaân boå ñaát ñai ñoàng ñeàucho caùc noâng hoä voán laø muïc tieâu cuûa cuoäc caûi caùch ruoäng ñaátñöôïc tieán haønh ngay sau khi keát thuùc cuoäc khaùng chieán daønhñoäc laäp? Neáu vaäy, lieäu vieäc giao ñaát naøy coù laøm toån haïi nhieàuñeán hieäu quaû toång hôïp khi ñaùnh giaù hieäu quaû naøy trong moätthò tröôøng ñaát ñai caïnh tranh?

Chính saùch ruoäng ñaát cuûa Trung Quoác vaø Vieät Nam khaùcnhau töø cuoái thaäp nieân 80. Vieäc phi taäp theå hoùa noâng nghieäpban ñaàu khoâng ñi keøm vôùi vieäc môû ra moät thò tröôøng ñaát ñaitöï do ôû caû hai nöôùc. Thöïc ra, ôû Trung Quoác, caùn boä vaø hôïp taùcxaõ vaãn duy trì phaàn lôùn quyeàn löïc cuûa mình trong vieäc ra chætieâu saûn löôïng vaø giao (vaø giao laïi) ñaát.10 Coù nhieàu lo ngaïi veànhöõng toån thaát veà hieäu quaû trong vieäc phaân boå ñaát ñai phi thòtröôøng ôû Trung Quoác (xem Brümmer, Glauben, vaø Lu 2006;Carter vaø Estrin 2001; Jacoby, Li, vaø Rozelle 2002; Li, Rozelle,vaø Brandt 1998). Maëc duø ngöôøi ta kyø voïng vieäc môû cöûa töï do

GIÔÙI THIEÄU 5

cho thò tröôøng ñaát ñai seõ thuùc ñaåy hieäu quaû kinh teá, song caùcnhaø hoaïch ñònh chính saùch lo ngaïi raèng ñieàu naøy seõ laøm toånhaïi ñeán chuû nghóa xaõ hoäi baèng caùch taïo ra moät taàng lôùp voâ saûnnoâng thoân – giai caáp ngöôøi lao ñoäng ngheøo noâng thoân. Moái longaïi naøy ñaõ haïn cheá vieäc töï do hoùa thò tröôøng ñaát ñai noângthoân ôû Trung Quoác, baát chaáp nhöõng öu ñieåm veà hieäu quaû seõñaït ñöôïc.

Ngöôïc laïi, Vieät Nam ñaõ böôùc vaøo giai ñoaïn hai cuûa cuoäc caûicaùch ñaát ñai döôøng nhö raát khoù khaên naøy vaø hình thaønh moätthöïc traïng tö höõu ñaát noâng nghieäp. Naêm naêm sau khi ñöa ranhöõng bieän phaùp caûi caùch ñaàu tieân vaøo naêm 1988 – xoùa boû hôïptaùc xaõ noâng nghieäp, giao ñaát cho noâng hoä baèng bieän phaùphaønh chính vaø töï do hoùa thò tröôøng noâng saûn – caùc caûi caùchphaùp lyù ñaõ ñöôïc tieán haønh ñeå hoã trôï cho thò tröôøng ñaát ñaimôùi noåi leân. Luaät ñaát ñai 1993 ñöa ra aùp duïng heä thoáng quyeànsöû duïng ñaát chính thöùc vaø cho pheùp giao dòch ñaát ñai, laàn ñaàutieân ñaát ñai vaãn laø taøi saûn cuûa nhaø nöôùc, nhöng quyeàn söûduïng ñaát coù theå ñöôïc giao dòch, trao ñoåi, caàm coá vaø thöøa keáhôïp phaùp.

Roõ raøng, muïc tieâu haøng ñaàu cuûa nhöõng caûi caùch naøy laø hieäuquaû kinh teá. Khoâng coù moät cô cheá thò tröôøng ñeå daãn daét quaùtrình giao ñaát vaøo thôøi ñieåm phi taäp theå hoùa, coù theå döï baùovieäc giao ñaát seõ keùm hieäu quaû, vôùi moät soá hoä coù quaù nhieàu ñaátvaø nhöõng hoä khaùc thì coù quaù ít. Ñeå giaûi quyeát nhöõng baát caäpnaøy, giai ñoaïn chuyeån ñoåi noâng nghieäp thöù hai cuûa Vieät Namdaãn ñeán vieäc söûa ñoåi quy ñònh phaùp luaät veà ñaát ñai ñeå taïo rakhung theå cheá cho moät thò tröôøng töï do ñoái vôùi quyeàn söû duïngñaát noâng nghieäp. Vôùi vieäc dôõ boû nhöõng raøo caûn phaùp lyù ñoáivôùi vieäc mua baùn quyeàn söû duïng ñaát, chính phuû döï kieán ñaátñai seõ ñöôïc phaân boå laïi ñeå xoùa boû tình traïng keùm hieäu quaû banñaàu trong coâng taùc giao ñaát thôøi kyø phi taäp theå hoùa.

Caûi caùch thò tröôøng ñaát noâng nghieäp laø moät coâng vieäc raátkhoù khaên. Keát quaû thu ñöôïc vaãn coøn nhieàu haïn cheá. Ñaát ñai roõraøng khoâng phaûi laø ñaàu vaøo duy nhaát laøm cho thò tröôøng trôûneân thieáu huït hay khoâng hoaøn haûo. Nhö moät thöïc teá ñöôïccaùch ñieäu hoùa, nhöõng thò tröôøng yeáu toá khaùc vaãn coøn keùm phaùttrieån, laøm haïn cheá nhöõng lôïi ích veà hieäu quaû töø vieäc ñôn thuaànmôû cöûa töï do cho giao dòch ñaát ñai. Nhöõng thaát baïi cuûa thòtröôøng coäng theâm vôùi thoâng tin thieáu hoaøn haûo vaø chi phí giaodòch cao coù theå ñaõ ngaên trôû quaù trình taùi phaân boå ñaát ñai vôùimuïc ñích naâng cao hieäu quaû trong giai ñoaïn chuyeån ñoåi. Vaø


nhieàu ngöôøi coù quan ngaïi veà khaû naêng baát bình ñaúng gia taêngtheo goùt nhöõng caûi caùch naøy.

Keát quaû cuûa giai ñoaïn caûi caùch ñaát ñai thöù hai ôû Vieät Namroõ raøng raát ñöôïc Trung Quoác quan taâm. Maëc duø Trung Quoáckhoâng laøm theo Vieät Nam trong vieäc cho töï do trao ñoåi quyeànsöû duïng ñaát, song vaán ñeà naøy ñaõ ñöôïc tranh luaän raát nhieàu ôûTrung Quoác ôû caáp hoaïch ñònh chính saùch cao nhaát.11 Cuõnggioáng nhö ôû Vieät Nam, nhöõng ngöôøi chuû xöôùng phaûi döïa nhieàuhôn vaøo thò tröôøng trong coâng taùc giao ñaát noâng nghieäp hyvoïng raèng ñaát ñai seõ ñöôïc giao laïi cho nhöõng ngöôøi söû duïngcoù hieäu quaû hôn, vaø nhöõng noâng daân keùm hieäu quaû seõ chuyeånsang caùc hoaït ñoäng phi noâng nghieäp (ôû noâng thoân hay thaønhthò). Vaø cuõng nhö ôû Vieät Nam, ôû Trung Quoác cuõng coù nhieàuquan ngaïi raèng quan chöùc ñòa phöông vaø taàng lôùp tinh hoa seõphaù hoûng quaù trình, vaø nhöõng lôïi ích thu ñöôïc töø thò tröôøng seõñöôïc phaân phoái moät caùch khoâng coâng baèng giöõa nhöõng ngöôøinoâng daân, trong ñoù moät soá ngöôøi seõ ñeán luùc maát ñaát vaø baàncuøng hoùa.

Chính quyeàn ñòa phöông tieáp tuïc ñoùng vai troø tích cöïc trongquaù trình chuyeån ñoåi ruoäng ñaát ôû Vieät Nam sau khi coù nhöõngthay ñoåi veà phaùp lyù caàn thieát cho moät thò tröôøng töï do ñoái vôùiquyeàn söû duïng ñaát. Tieáp tuïc thöïc hieän kieåm soaùt ôû caáp xaõ ñoáivôùi ñaát ñai lieäu seõ hieäp trôï hay ñoái choïi vôùi caùc löïc löôïng thòtröôøng môùi vaãn coøn laø moät caâu hoûi ñeå ngoû. Coù theå laø neàn kinhteá chính trò ôû ñòa phöông ñaõ vaän haønh ñeå khuyeán khích coângtaùc giao laïi ñaát (neáu khoâng seõ raát chaäm chaïp) cho nhöõng ngöôøisöû duïng coù hieäu quaû hôn.12 Hoaëc coù theå noù ñaõ ñi ngöôïc laïi quaùtrình chuyeån ñoåi ñaát ñai coù hieäu quaû, trong boái caûnh nhöõngthaát baïi cuûa moät thò tröôøng ruûi ro vaø nhöõng haïn cheá veà caùccoâng cuï taùi phaân phoái. Vieäc choáng laïi quaù trình chuyeån ñoåi töøphía caùn boä ñòa phöông khi ñoù coù theå ñöôïc dieãn giaûi nhö moäthình thöùc baûo veä xaõ hoäi, vôùi nhaän thöùc veà ruûi ro ñoái vôùi phuùclôïi maø moät thò tröôøng ñaát ñai töï do seõ mang laïi. Hoaëc cuõng coùtheå laäp luaän raèng nhöõng baát hoøa vôùi vieäc chuyeån ñoåi ruoäng ñaátbaét nguoàn töø neàn kinh teá chính trò cuûa ñòa phöông ñoái nghòchvôùi vieäc naâng cao coâng baèng vaø hieäu quaû; maëc duø chuû nghóa xaõhoäi coù theå ñaõ ñeå laïi nhöõng öu tieân coá höõu veà coâng baèng trongphaân phoái, song nhöõng khaû naêng môùi ñeå cho nhöõng taàng lôùptinh hoa môùi noåi ôû ñòa phöông naém baét – nhöõng ngöôøi coù“quan heä” toát vôùi chính quyeàn ñòa phöông – coù leõ cuõng khoângbò boû lô.

GIÔÙI THIEÄU 7

Ñaùnh giaù taùc ñoäng phuùc lôïi cuûa moät cuoäc caûi caùch saâu roängnhö vaäy trong toaøn boä neàn kinh teá khoâng bao giôø laø moät vieäcdeã daøng. Böôùc ñaàu tieân laø caàn phaûi roõ raøng veà muïc tieâu ñeå laømcô sôû ñaùnh giaù thaønh töïu ñaït ñöôïc. Chuùng toâi xaùc ñònh raèngmuïc tieâu haøng ñaàu cuûa nhöõng caûi caùch trong boái caûnh naøy laønhaèm naâng cao möùc soáng tuyeät ñoái, ñöôïc phaûn aùnh qua vieäclaøm chuû haøng hoùa. Khi caàn coù moät giaû ñònh veà nhöõng ñaùnh ñoåigiöõa phuùc lôïi ôû caùc möùc soáng ban ñaàu khaùc nhau, chuùng toâigiaû ñònh raèng caàn ñaùnh quyeàn soá cao nhaát cho lôïi ích maø ngöôøingheøo nhaát thu ñöôïc, ñöôïc phaûn aùnh (ví duï) qua moät thöôùc ñochuaån veà ngheøo tuyeät ñoái.13 Xin löu yù raèng vieäc xaùc ñònh tínhchaát cuûa muïc tieâu chính saùch khoâng gaùn theâm giaù trò cho söïcoâng baèng taùch rôøi khoûi möùc ngheøo ñaõ ñöôïc ño löôøng, maø taùcñoäng cuûa moät cuoäc caûi caùch ñoái vôùi ngheøo ñoùi seõ phuï thuoäcvaøo taùc ñoäng cuûa caûi caùch ñoái vôùi hieäu quaû vaø söï coâng baèng.Veà caên baûn, taùc ñoäng ñoái vôùi ngheøo ñoùi xaùc ñònh söï ñaùnh ñoåigiöõa coâng baèng – hieäu quaû maø ngöôøi ta saün saøng chaáp nhaän.Maëc duø taùc ñoäng ñoái vôùi möùc soáng tuyeät ñoái cuûa ngöôøi ngheøoñöôïc laáy laøm thöôùc ño thaønh coâng chính, song chuùng toâi cuõngghi nhaän tính khoâng ñoàng nhaát veà taùc ñoäng cuûa caùc caûi caùchnaøy, ôû moãi möùc phuùc lôïi khaùc nhau tröôùc khi can thieäp ñeàuluoân coù caû ngöôøi ñöôïc vaø ngöôøi maát.

Tuy nhieân, neân ñaùnh giaù vieäc thöïc hieän muïc tieâu naøy nhötheá naøo? Neáu ñang quan saùt nhöõng ngöôøi tham gia caûi caùch,ngöôøi ta seõ khoâng theå cuøng moät luùc coù ñöôïc lôïi theá veà thoângtin cuûa vieäc quan saùt nhöõng ngöôøi khoâng tham gia. Vieäc thieáunhoùm ñoái chöùng ñeå so saùnh ñoàng nghóa vôùi vieäc ngöôøi ta phaûidöïa nhieàu hôn vaøo lyù thuyeát kinh teá ñeå suy luaän xem neàn kinhteá seõ nhö theá naøo neáu khoâng coù nhöõng thay ñoåi theå cheá maøchuùng ta ñang quan taâm, vaø ñeå ñaùnh giaù xem nhöõng kieåu hoägia ñình naøo seõ ñöôïc, vaø hoä naøo seõ maát. Maëc duø chuùng toâikhoâng coù nhieàu löïa choïn ngoaøi vieäc söû duïng caùc phöông phaùpphaân tích trong ñoù ñöa ra nhöõng giaû ñònh veà söï vaän haønh cuûaneàn kinh teá, song chuùng toâi muoán nhöõng giaû ñònh naøy phaûiñöôïc roõ raøng vaø döïa treân nhöõng ñaëc ñieåm cuûa hoaøn caûnh cuïtheå. Chuùng toâi ñöa ra nhöõng bieän phaùp nghieân cöùu nhaèm muïcñích naøy, döïa treân boä coâng cuï lyù thuyeát vaø thöïc tieãn cuûa kinhteá hoïc hieän ñaïi. Baèng caùch ñöa ra moät loaït coâng cuï vaø nhöõngtình huoáng cuï theå khi aùp duïng chuùng, chuùng toâi hy voïng cuoánsaùch naøy seõ laø söï gôïi môû cho nhöõng noã löïc khaùc trong töônglai trong vieäc phaân tích taùc ñoäng giaû ñònh ñoái vôùi ñoùi ngheøo


cuûa nhöõng cuoäc caûi caùch treân phaïm vi roäng cuûa toaøn boä neànkinh teá vaø nhöõng thay ñoåi cô caáu.

Höôùng daãn trình baøy noäi dung

Chöông 2 môû ñaàu vôùi phaàn giôùi thieäu toång quan veà boái caûnhlòch söû cuûa nghieân cöùu naøy vaø ñieåm laïi nhöõng cuoäc thaûo luaänhieän nay veà thò tröôøng ñaát ñai ôû Vieät Nam vaø caùc nöôùc khaùc ôûÑoâng AÙ. Tieáp theo, Chöông 3 baøn luaän veà caùc soá lieäu, chuû yeáuñöôïc laáy töø boán cuoäc ñieàu tra hoä gia ñình mang tính ñaïi dieäntreân toaøn quoác töø 1993 ñeán 2004. Chöông naøy cuõng cung caápsoá lieäu thoáng keâ toùm taét ñöôïc tính toaùn döïa treân nhöõng döõ lieäunoùi treân, veà nhöõng thay ñoåi tæ leä ngheøo, baát bình ñaúng vaø tìnhtraïng khoâng coù ñaát theo thôøi gian, ñaây cuõng laø noäi dung chuùngtoâi luoân quay trôû laïi trong nhöõng phaàn sau.

Quay trôû laïi vaán ñeà caûi caùch, Chöông 4 ñöa ra moät ñaùnh giaùveà keát quaû phaân phoái phuùc lôïi, treân caû hai goùc ñoä hieäu quaû vaøcoâng baèng, cuûa vieäc giao quyeàn söû duïng ñaát trong giai ñoaïnphi hôïp taùc hoùa sau khi Luaät ñaát ñai naêm 1988 ñöôïc ban haønh.Chuùng toâi xaây döïng moâ hình giao ñaát thöïc teá khi xoùa boû hôïptaùc xaõ baèng caùch söû duïng moät moâ hình lyù thuyeát coù khaû naêngbao quaùt moät phoå roäng caùc muïc tieâu cuûa caùc nhaø quaûn lyù ñòaphöông, töø chuû nghóa bình quaân trong saùng ñeán töï tö töï lôïi.Sau ñoù chuùng toâi duøng moät moâ hình vi moâ veà tieâu duøng cuûahoä gia ñình noâng daân phuï thuoäc vaøo ñieàu kieän giao ñaát ñeå moâphoûng taùc ñoäng cuûa caùc phöông aùn giao ñaát khaùc, vôùi caùc yeáutoá khaùc khoâng ñoåi, ví duï nhö tæ leä noâng nghieäp trong thöôngmaïi, söï phaân phoái cuûa caùc yeáu toá phi ñaát ñai khaùc nhö voáncon ngöôøi.

Chuùng toâi duøng hai giaû ñònh ñeå ñoái chöùng. Thöù nhaát laøphaân boå ñaát ñoàng ñeàu theo ñaàu ngöôøi (coù ñieàu chænh theo chaátlöôïng ñaát); caùch laøm naøy ñöôïc quan taâm nhö moät chuaån sosaùnh “coâng baèng” ñeå ñaùnh giaù tình hình giao ñaát thöïc teá. Giaûñònh thöù hai laø phöông thöùc giao ñaát laøm taêng toái ña löôïngtieâu duøng toång hôïp cuûa xaõ töông ñöông vôùi taùc ñoäng cuûa moätquaù trình tö nhaân hoùa döïa treân thò tröôøng caïnh tranh trongnhöõng ñieàu kieän lyù töôûng. Ñaây laø chuaån ño hieäu quaû cuûa chuùngtoâi. Chuùng toâi khoâng noùi raèng thò tröôøng caïnh tranh laø phöôngaùn khaû thi vaøo thôøi ñieåm ñoù ôû Vieät Nam. Thöïc teá, thò tröôøngñaát noâng nghieäp luùc ñoù khoâng toàn taïi. Nhöõng thò tröôøng (ñaëc

GIÔÙI THIEÄU 9

bieät laø thò tröôøng tín duïng) vaø theå cheá khaùc (ñeå thöïc thi quyeànsôû höõu taøi saûn) coù leõ thöïc hieän chöùc naêng cuûa mình khoâng ñaàyñuû ñeå ñaûm baûo tö nhaân hoùa ñaát ñai theo nguyeân taéc thò tröôøngmoät caùch hieäu quaû. Tuy nhieân, vaãn coù theå ñaït ñöôïc söï phaân boåtöông ñoái gaàn vôùi thò tröôøng baèng caùc bieän phaùp phi thò tröôøng.Cho ñeán thôøi ñieåm naøy caùc hoä gia ñình vaãn raát ít di chuyeån; dovaäy ngöôøi daân coù theå coù khaù ñuû thoâng tin trong phaïm vi moãithoân laøng neáu nhö coù gia ñình naøo ñoù neâu giaù ñaát cao hôn sovôùi nhöõng ngöôøi khaùc, keå caû khi khoâng coù thò tröôøng. Söï phaânboå theo thò tröôøng caïnh tranh luùc ñoù laø moät chuaån thuù vò. Sosaùnh söï phaân boå naøy vôùi tình hình giao ñaát thöïc teá seõ cho pheùpchuùng ta öôùc tính ñöôïc giaù trò haøm aån ñöôïc ñaët vaøo muïc tieâuhieäu quaû so vôùi muïc tieâu phaân phoái trong vieäc giao ñaát hôïp taùcxaõ cho caùc hoä luùc ban ñaàu. Chuùng ta cuõng coù theå moâ taû caùc keátquaû phaân phoái cuï theå cuûa coâng taùc giao ñaát ñaõ ñöôïc hieän thöïchoùa; coù theå muïc tieâu hieäu quaû bò hy sinh, song ngöôøi ngheøo seõcoù lôïi hôn neáu ñieàu naøy khoâng xaûy ra.

Chöông 4 cho thaáy giai ñoaïn caûi caùch ruoäng ñaát ñaàu tieâncuûa Vieät Nam ñöôïc thöïc hieän moät caùch töông ñoái coâng baèng– moãi khaåu trong xaõ ñeàu ñöôïc chia moät dieän tích ñaát coù töôùitieâu töông ñöông nhö nhau. Do vaäy, chuùng toâi chæ ra raèng VieätNam baét ñaàu thôøi kyø caûi caùch vôùi moät hình thöùc caûi caùchruoäng ñaát bình quaân thöôøng ñöôïc taùn thaønh ôû nhöõng nöôùcñang phaùt trieån.14 Taát nhieân, vaãn coøn nhieàu khía caïnh chöahôïp lyù. Maëc duø ruoäng ñaát ñöôïc phaân phoái töông ñoái ñoàngñeàu giöõa haàu heát caùc xaõ, song vaãn coù nhöõng xaõ khoâng phaânphoái ñöôïc ñoàng ñeàu. Hôn nöõa, khoâng coù cô cheá naøo ñeå phaânphoái laïi giöõa caùc xaõ vôùi nhau; ôû noâng thoân söï dòch chuyeån ñòalyù raát haïn cheá (maëc duø coù veû ñieàu naøy ñaõ thay ñoåi theo thôøigian, nhaát laø ôû mieàn Nam). Söï khoâng ñoàng ñeàu coøn toàn taïi ôûnhöõng khía caïnh khaùc (phi ruoäng ñaát). Tieáp caän vôùi voán noângnghieäp coù leõ laø moät yeáu toá ñöôïc phaân phoái keùm bình ñaúnghôn caû so vôùi ruoäng ñaát hay lao ñoäng. Tình traïng keùm hieäuquaû cuõng vaãn toàn taïi. Chuùng toâi chæ ra raèng sau khi phi taäptheå hoùa, moät soá hoä gia ñình coù ñöôïc nhieàu ñaát hôn laø hoï coùtheå coù ñöôïc trong moät thò tröôøng caïnh tranh, trong khi ñoùnhöõng hoä khaùc ñöôïc ít ñaát hôn.

Tieáp theo, Chöông 5 ñaùnh giaù lieäu vieäc taùi phaân boå quyeàn söûduïng ñaát noâng nghieäp haøng naêm sau ñoù coù uoán naén ñöôïc tìnhtraïng keùm hieäu quaû trong ñôït giao ñaát haønh chính ñaàu tieân saukhi ban haønh Luaät ñaát ñai naêm 1988 hay khoâng. Söû duïng moät


daøn maãu caùc noâng hoä trong suoát thôøi kyø thay ñoåi Luaät ñaát ñaivaø ñoái chöùng vôùi caùc yeáu toá phi thò tröôøng khaùc lieân quan ñeánvieäc phaân boå ruoäng ñaát, chuùng toâi thaáy nhöõng baát caäp trongñôït giao ñaát ñaàu tieân, nhö ñaõ ñaùnh giaù trong Chöông 4, coù theågiaûi thích cho vieäc giao laïi ñaát sau khi coù Luaät ñaát ñai naêm1993 nhö theá naøo.

Chuùng toâi nhaän thaáy nhöõng daáu hieäu cuûa moät quy trìnhgiao laïi ruoäng ñaát höôùng ñeán moät giaûi phaùp hieäu quaû, trong ñoùcaùc hoä gia ñình naém giöõ quaù nhieàu ñaát (so vôùi giaûi phaùp hieäuquaû) daàn daàn giaûm dieän tích naém giöõ theo thôøi gian, trong khicaùc hoä coù quaù ít ñaát daàn taêng dieän tích naém giöõ. Tuy nhieân,chuùng toâi cuõng chæ ra raèng quy trình naøy vaãn coøn chaäm, trongnaêm naêm môùi chæ giaûi quyeát ñöôïc khoaûng moät phaàn ba soálöôïng giao ñaát keùm hieäu quaû töø ñôït giao ñaát haønh chính ñaàutieân. Chuùng toâi khoâng thaáy coù baèng chöùng naøo veà vieäc caùc löïclöôïng phi thò tröôøng xuaát phaùt töø neàn kinh teá chính trò ñòaphöông hoaït ñoäng moät caùch coù heä thoáng choáng laïi caùc löïclöôïng thò tröôøng. Ñuùng hôn laø thò tröôøng voán ñaõ laø moät quaùtrình chaäm chaïp.

Tieáp theo chuùng toâi chuyeån sang khía caïnh “coâng baèng” cuûacaâu chuyeän. Chuùng toâi ñaët caâu hoûi, lieäu coù phaûi ngay töø khi baétñaàu giao quyeàn söû duïng ñaát moät caùch töông ñoái coâng baèng,caùc löïc löôïng cuûa neàn kinh teá thò tröôøng vaø kinh teá chính trò ñòaphöông ñaõ töông taùc vôùi nhöõng yeáu toá baát bình ñaúng khaùc (phiñaát ñai) laøm cho neàn kinh teá noâng thoân caøng trôû neân baát bìnhñaúng hôn theo thôøi gian. Lieäu coù phaûi söï hình thaønh moät thòtröôøng ñaát ñai ñaõ gaây thieät haïi cho ngöôøi ngheøo vaø laøm giataêng baát bình ñaúng? Caùc keát quaû phaân phoái trong moät neàn kinhteá naêng ñoäng laø khoâng theå tieân lieäu tröôùc. Trong boái caûnh phaùttrieån, moät soá yù kieán pheâ phaùn caûi caùch ruoäng ñaát thaân thieänvôùi thò tröôøng khaúng ñònh raèng söï phaân bieät giai caáp vaø tìnhtraïng baát bình ñaúng phoå bieán chaéc chaén seõ quay trôû laïi, keå caûsau khi coù moät cuoäc caûi caùch phaân phoái laïi ruoäng ñaát moät caùchtrieät ñeå.15 Ñaây roõ raøng laø moät laäp luaän quaù maïnh ñeå coù theåñöôïc chaáp nhaän roäng raõi moät caùch tieân nghieäm. Tuy nhieân,ñieåm maáu choát ôû ñaây laø: khaû naêng quay trôû laïi tình traïng baátbình ñaúng cao laø khoâng theå loaïi tröø. Thöïc teá, chuùng ta bieát töølyù thuyeát troø chôi tieán hoùa raèng keå caû nhöõng moâ hình thöônglöôïng töông ñoái ñôn giaûn thì ñoâi khi traïng thaùi caân baèng thieáuhieäu quaû vaø thieáu bình ñaúng coù theå xuaát hieän theo thôøi gian,baét ñaàu töø vieäc phaân boå ñoàng ñeàu ban ñaàu.16 Moái quan ngaïi

GIÔÙI THIEÄU 11

naûy sinh ôû Vieät Nam trong nhöõng cuoäc tranh luaän veà töï do hoùathò tröôøng ñaát ñai (ñöôïc xem xeùt trong Chöông 2) caàn phaûiñöôïc caân nhaéc moät caùch nghieâm tuùc.

Ñieàu gì xaûy ra sau ñoù, trong tröôøng hôïp cuûa Vieät Nam? Ñeåtraû lôøi caâu hoûi naøy, Chöông 6 taäp trung vaøo cuoäc tranh luaän veàtình traïng khoâng coù ñaát ngaøy caøng gia taêng. Caùc taùc giaû coágaéng roïi theâm moät aùnh saùng môùi vaøo nhöõng caâu hoûi troïng taâmcuûa nhöõng moái quan ngaïi hieän nay veà tình traïng maát ñaát ñanggia taêng ôû noâng thoân Vieät Nam. Lieäu Vieät Nam coù ñang ñi theomoâ hình phaùt trieån noâng thoân cuûa Nam AÙ, vôùi moät boä phaänlôùn ngöôøi daân khoâng coù ñaát vaø ngheøo moät caùch khoâng bìnhthöôøng? Hay coù phaûi ñôn giaûn laø noâng daân baùn ñaát cuûa mìnhñeå theo ñuoåi nhöõng hoaït ñoäng coù thu nhaäp khaù hôn? Noùi moätcaùch ngaén goïn, lieäu coù phaûi tình traïng khoâng coù ñaát ñang giataêng ôû noâng thoân theo sau nhöõng ñôït caûi caùch ñònh höôùng thòtröôøng ñang baùo hieäu moät moái lo ngaïi môùi noåi leân veà tìnhtraïng ngheøo, hay noù ñôn giaûn chæ laø saûn phaåm phuï cuûa quaùtrình giaûm ngheøo? Tình traïng khoâng coù ñaát noâng nghieäp ñangtaêng lieäu coù laøm chaäm tieán ñoä giaûm ngheøo cuûa Vieät Nam?

Chöông 6 tröôùc heát duøng moät moâ hình lyù thuyeát ñôn giaûnveà löïa choïn ngheà nghieäp ñeå ñaùnh giaù xem caû hai vaán ñeà khoângcoù ñaát vaø ngheøo ñoùi seõ bò aûnh höôûng nhö theá naøo khi xuaát hieänmoät thò tröôøng ñaát ñai. Moâ hình naøy döï baùo raèng tình traïngkhoâng coù ñaát seõ taêng, hieän töôïng phaân bieät giai caáp seõ quay trôûlaïi, song quy trình naøy cuõng seõ laøm giaûm ngheøo. Sau ñoù Chöông6 chuyeån sang caùc bieän phaùp khaùc nhau döïa treân kinh nghieämñeå tìm hieåu moái lieân heä giöõa tình traïng maát ñaát, ñoâ thò hoùa vaømöùc soáng cuõng nhö nhöõng khía caïnh lieân quan ñeå xem söïtham gia vaøo thò tröôøng lao ñoäng vaø thò tröôøng tín duïng ñaõthay ñoåi nhö theá naøo. Cuoái cuøng, Chöông 6 cuõng nghieân cöùuvai troø cuûa tình traïng maát ñaát gia taêng trong quaù trình giaûmngheøo. Keát luaän cuoái cuøng cuûa Chöông 6 laø tình traïng maát ñaátgia taêng ôû noâng thoân khi aùp duïng nhöõng caûi caùch ruoäng ñaátlôùn naøy nhìn chung laø moät löïc löôïng tích cöïc trong tieán trìnhchoáng ñoùi ngheøo cuûa caû nöôùc. Tuy nhieân, trong quaù trình ñoù coùcaû ngöôøi ñöôïc vaø ngöôøi maát, keå caû trong nhoùm ngöôøi ngheøo.

Chöông 7 tìm hieåu vieäc tieáp caän vôùi tín duïng chính thöùc(chuû yeáu laø thoâng qua caùc toå chöùc nhaø nöôùc hoaëc gaàn nhö nhaønöôùc) vaø caùc chöông trình giaûm ngheøo cuûa chính phuû coù moáilieân heä nhö theá naøo vôùi vieäc tieáp caän ñaát ñai trong boái caûnhchính saùch hieän nay cuûa Vieät Nam. Chuùng toâi chæ ra raèng theo


thôøi gian vieäc söû duïng tín duïng chính thöùc ngaøy caøng taêng,maëc duø phaàn lôùn laø thay theá cho tín duïng khoâng chính thöùc.Vieäc gia taêng tín duïng coù moät ñoä doác kinh teá raát maïnh vaø boûqua phaàn lôùn ngöôøi ngheøo. Chuùng toâi ñöa ra caên cöù cho thaáyñoái vôùi caùc chöông trình giaûm ngheøo lôùn cuõng vaäy. Chuùng toâilaäp luaän raèng caùc chính saùch cuûa nhaø nöôùc veà cung caáp tínduïng vaø baûo trôï xaõ hoäi khoâng ñöôïc ñieàu chænh cho thích öùngvôùi nhöõng thay ñoåi trong kinh teá noâng thoân Vieät Nam nhö leõra coù theå.

Chöông 8 ñöa ra keát luaän vaø ruùt ra caùc baøi hoïc chính töøtröôøng hôïp cuï theå naøy veà nhöõng noã löïc cuûa moät quoác gia trongvieäc xoùa ñoùi giaûm ngheøo baèng caùch söû duïng caùc caûi caùch ruoängñaát vôùi ñònh höôùng thò tröôøng. ÔÛ ñaây chuùng toâi cuõng coá gaéngruùt ra moät soá yù nghóa ñoái vôùi nhöõng tranh luaän veà chính saùchhieän nay ôû Trung Quoác vaø moät soá nôi khaùc.

Chuù thích

1. Ñeå xem toång quan veà caûi caùch ruoäng ñaát ôû caùc neàn kinh teáchuyeån ñoåi (caû ôû Ñoâng AÙ, Ñoâng AÂu vaø Lieân Xoâ cuõ) vaø nhöõng ñieàu ñaõbieát veà taùc ñoäng cuûa chuùng ñoái vôùi taêng tröôûng môøi xem Rozelle vaøSwinnen (2004).

2. Khoâng theå ño löôøng ñöôïc tình traïng ngheøo treân baát kyø cô sôû sosaùnh naøo tröôùc naêm 1993.

3. Xem Ravallion vaø Chen (2007) veà Trung Quoác, vaø xem Ngaânhaøng Theá giôùi (2004) veà Vieät Nam.

4. Tuy nhieân, nhöõng daáu hieäu cho thaáy haøng nguõ laõnh ñaïo ñaõ coângkhai ñaët caâu hoûi veà hôïp taùc hoùa noâng nghieäp baét ñaàu töø Hoäi nghò laànthöù 6 Ban Chaáp haønh TW Ñaûng khoùa IV vaøo naêm, 1979 (Kerkvliet2006).

5. Töø ñaàu thaäp nieân 1980, Vieät Nam ñaõ cho pheùp thöïc hieän khoaùnsaûn phaåm ôû möùc ñoä haïn cheá, trong ñoù caùc hoä ñöôïc khoaùn giao moätlöôïng saûn phaåm nhaát ñònh cho hôïp taùc xaõ. Tuy nhieân, caùch laøm naøychuû yeáu chæ nhaèm taêng hieäu quaû cuûa caùc HTX chöù chöa phaûi laø quaytrôû laïi vôùi moâ hình noâng hoä (Akram-Lodhi 2004).

6. Caùc HTX ôû Trung Quoác maïnh hôn, ôû ñoù (khaùc vôùi Vieät Nam)moïi hình thöùc noâng hoä ñeàu bò caám ngaët (Kerkvliet vaø Selden 1998;Wiegersma 1988).

7. Coù theå thaáy baèng chöùng veà baát bình ñaúng thu nhaäp (chöù khoângphaûi baát bình ñaúng ruoäng ñaát) trong Ravallion (1997).

8. Laäp luaän naøy ñöôïc trình baøy raát hay trong Binswanger,Deininger, vaø Feder (1995) vaø Griffin, Khan, vaø Ickowitz (2002).

GIÔÙI THIEÄU 13

9. Vaán ñeà naøy laëp laïi nhöõng lo ngaïi trong taøi lieäu nghieân cöùu vaøthaûo luaän chính saùch gaàn ñaây veà vieäc caùc taàng lôùp treân ôû ñòa phöông“naém giöõ” caùc chöông trình phaân caáp (Bardhan vaø Mookherjee 2000;Galasso vaø Ravallion 2005).

10. Lòch söû chính saùch ñaát ñai cuûa Trung Quoác (noâng thoân vaø thaønhthò) ñöôïc xem xeùt trong Ho vaø Lin (2003). Childress (2004) coù khaùiquaùt caùc phöông thöùc thueâ hay mua ñaát noâng nghieäp ôû nhieàu quoác giaÑoâng AÙ, trong ñoù coù Trung Quoác vaø Vieät Nam.

11. Xem caùc baùo caùo taïi caùc cuoäc hoïp caáp cao cuûa Ñaûng Coäng saûntrong taïp chí Nhaø Kinh teá (2006), McGregor vaø Kynge (2002), vaø Yard-ley (2006).

12. Trong boái caûnh noâng thoân Trung Quoác, Benjamin vaø Brandt(2002) laäp luaän raèng vieäc giao laïi ñaát baèng bieän phaùp haønh chính ñoùngvai troø caûi thieän hieäu quaû khi thò tröôøng thaát baïi.

13. Ngheøo tuyeät ñoái nghóa laø giaù trò thöïc teá cuûa chuaån ngheøo ñöôïccoá ñònh ñoái vôùi moïi ngöôøi vaø khoâng gian. Xem Ravallion (1994) thaûoluaän saâu hôn veà nhöõng khaùi nieäm naøy vaø chuùng ñöôïc thöïc hieän nhötheá naøo treân thöïc teá.

14. Xem thaûo luaän veà caûi caùch phaân chia laïi ruoäng ñaát trongGriffin, Khan, vaø Ickowitz (2002).

15. Xem Byress (2004) pheâ bình Griffin, Khan, vaø Ickowitz (2002).16. Xem moâ hình caáu truùc giai caáp noåi leân nhö theá naøo trong moâ

hình thöông löôïng nhieàu ngöôøi vôùi khôûi ñieåm ñoàng ñeàu trong Axtell,Epstein, vaø Young (2001).


2

Boái caûnh lòch söû vaø Thaûo luaänchính saùch

Vaán ñeà ñaát ñai töø laâu ñaõ laø troïng taâm cuûa caùc cuoäc tranh luaänchính saùch ôû Vieät Nam. Nöûa cuoái theá kyû 20 ñaõ chöùng kieánnhieàu noã löïc caûi caùch ñaát ñai. Trong thôøi kyø Khaùng chieán daønhñoäc laäp (1945–54), phong traøo khaùng chieán choáng thöïc daân –Vieät Minh – ñaõ chuyeån giao cho ngöôøi noâng daân thuoäc dieänbaàn noâng vaø trung noâng nhöõng dieän tích ñaát lôùn tröôùc ñaây dongöôøi Phaùp hay caùc ñòa chuû Vieät Nam uûng hoä ngöôøi Phaùp naémgiöõ. ÔÛ mieàn Baéc, chính saùch naøy ñaõ thaønh coâng trong vieäctruaát quyeàn sôû höõu cuûa phaàn lôùn ñòa chuû. Sau khi chieán thaéngngöôøi Phaùp, Vieät Nam tieáp tuïc tieán haønh caûi caùch ruoäng ñaátphaân phoái laïi ñaát ñai vaø thöïc hieän caùc chieán dòch nhaèm töôùcboû quyeàn löïc cuûa phuù noâng ñeå thay ñoåi quan heä saûn xuaát ôûnoâng thoân. Sau ñoù, vaøo khoaûng naêm 1957, hôïp taùc hoùa noângnghieäp ñöôïc tieán haønh, ñi theo moâ hình cuûa Trung Quoác. Vaøothôøi ñieåm ñoù, nhöõng ngöôøi uûng hoä chính saùch naøy coi ñoù laøböôùc ñi cuoái cuøng trong vieäc söûa sai vaø ngaên chaën söï xuaát hieäntrôû laïi cuûa tình traïng baát bình ñaúng vaø phaân chia giai caáp ôûnoâng thoân – moät tình traïng ñaõ ñeo ñaúng Vieät Nam töø khi bòthöïc daân Phaùp thoáng trò (Wiegersma 1988).

Tröôùc naêm 1954, Vieät Minh cuõng ñaõ coù nhöõng tieán boä trongvieäc chia laïi ruoäng ñaát töø ñòa chuû vaø thöïc daân cho taù ñieàn ôûnhöõng vuøng do Vieät Minh kieåm soaùt ôû mieàn Nam. Sau khi thöïcdaân Phaùp thua, caùc chính quyeàn keá tieáp nhau ñöôïc Myõ uûng hoäcuõng gaén taàm quan troïng vôùi vaán ñeà ñaát ñai, tuy nhieân ñeàutheo ñuoåi caùc chính saùch phuø hôïp vôùi lôïi ích cuûa nhöõng chuûñieàn lôùn hôn laø taù ñieàn hay caùc hoä tieåu noâng (Callison 1983).

15

Ñoàng thôøi, phong traøo khaùng chieán döôùi söï laõnh ñaïo cuûa Maëttraän Giaûi phoùng Daân toäc (MTGPDT) ñaõ coù ñöôïc söùc maïnh vaøsöï uûng hoä ñaùng keå thoâng qua vieäc giaûm tieàn thueâ ñaát vaø chialaïi ñaát cho nhöõng ngöôøi khoâng coù ñaát vaø daân ngheøo ôû nhöõngvuøng thuoäc quyeàn kieåm soaùt cuûa löïc löôïng giaûi phoùng. Nhaänthöùc ñöôïc raèng chính saùch ruoäng ñaát cuûa MTGPDT laø nguyeânnhaân chính laøm cho nhaân daân vuøng noâng thoân yeâu meán löïclöôïng naøy, cuoái cuøng Myõ ñaõ laøm chuû möu ñöa ra moät chöôngtrình lôùn mang teân Ngöôøi caøy coù ruoäng (Callison 1983;Wiegersma 1988). Chöông trình Ngöôøi caøy coù ruoäng ñöôïc chínhquyeàn Saøi Goøn thöïc hieän vaøo giai ñoaïn sau cuûa cuoäc chieántranh. Luaät ngöôøi caøy coù ruoäng coù muïc tieâu trao quyeàn sôû höõuñaát ñai cho ngöôøi noâng daân thoâng qua vieäc caáp giaáy chöùngnhaän sôû höõu ruoäng ñaát vaø haïn cheá nghieâm dieän tích ñaát ñöôïcsôû höõu; nhöõng phaàn ñaát naém giöõ vöôït quaù 20 heùc-ta ñeàu phaûichia cho taù ñieàn.1 Möùc ñoä thaønh coâng, ñaït ñöôïc muïc tieâu cuûachöông trình khaùc nhau theo ñòa phöông, phuï thuoäc vaøo khaûnaêng laùch luaät cuûa chuû ñieàn. Ví duï, coù veû nhö chöông trìnhñöôïc thöïc hieän thaønh coâng hôn nhieàu ôû nhöõng nôi tröôùc ñoù doMTGPDT (hay tröôùc ñoù laø Vieät Minh) kieåm soaùt vaø ñaõ truaáthöõu chuû ñieàn. Ngoaøi ra, chöông trình Ngöôøi caøy coù ruoäng taäptrung vaøo taù ñieàn, vaø nhieàu ngöôøi lao ñoäng khoâng coù ñaát khoângñöôïc caûi thieän gì hôn. Coá gaéng cuoái cuøng ñeå giaønh laáy traùi timvaø khoái oùc cuûa ngöôøi daân noâng thoân mieàn Nam ñaõ khoâng coùtaùc ñoäng gì nhieàu ñeán cuïc dieän chieán tranh. Ngay sau ñoù, khiMyõ ruùt khoûi mieàn Nam vaø ñaát nöôùc thoáng nhaát vaøo naêm 1975,vieäc taù canh ñaõ bò caám, vaø nhöõng phaàn ruoäng ñaát roäng lôùn coønlaïi ñöôïc phaân chia laïi. Moät nhaø quan saùt ñaõ öôùc tính noã löïcnaøy ñaõ laøm giaûm tæ leä khoâng coù ñaát cuûa noâng daân mieàn Namtöø 20% naêm 1968 xuoáng coøn 6% naêm 1978 (Nguyeãn T. S. 1990,trích daãn trong Kerkvliet 2006). Tieáp theo ñoù laø moät chieán dòchnhaèm hôïp taùc hoùa mieàn Nam nhöng nhìn chung keát quaû vaãncoøn haïn cheá. Trong caùc hôïp taùc xaõ ñöôïc thaønh laäp ôû mieàn Baéc,ruoäng ñaát ñöôïc canh taùc bôûi caùc ñoäi saûn xuaát töø 40 ñeán 100ngöôøi, ñöùng ñaàu laø ñoäi tröôûng, ngöôøi ñöùng ra nhaän khoaùn saûnphaåm vôùi HTX, phaân coâng coâng vieäc cho caùc xaõ vieân vaø nhaänbaùo caùo coâng vieäc cuûa hoï. Vieäc thöïc hieän ñöôïc ño baèng ngaøycoâng, vaø khoâng treân cô sôû töï nguyeän (caùc ñoäi vieân ñoäi saûn xuaátphaûi hoaøn thaønh töø 200 ñeán 250 ngaøy coâng moät naêm). Coânglao ñoäng ñöôïc traû baèng ñôn vò saûn phaåm (ví duï nhö thoùc), döïatreân soá coâng ñieåm cuûa töøng caù nhaân. ÔÛ mieàn Nam, sau khi


thoáng nhaát ñaát nöôùc, chính quyeàn vaän ñoäng ngöôøi daân thamgia “taäp ñoaøn”, böôùc ñi ñaàu tieân ñeå tieán tôùi hình thaønh caùcHTX moät caùch ñaày ñuû (Pingali vaø V.T.Xuaân 1992). Theo heäthoáng naøy ôû mieàn Nam, caùc hoä tieáp tuïc canh taùc rieâng leû treânphaàn ñaát ñöôïc taïm giao, trong khi ñoù coâng cuï saûn xuaát duøngchung, ñaàu vaøo vaø saûn phaåm do taäp ñoaøn quaûn lyù. Tuy nhieân,cuõng nhö ôû Trung Quoác vaøo thaäp nieân 70, neàn noâng nghieäp taäptheå - duø döôùi hình thöùc “hôïp taùc xaõ” nhö ôû mieàn Baéc hay “taäpñoaøn” ôû mieàn Nam – ñeán nhöõng naêm 80 ñaõ boäc loä nhöõngnhöôïc ñieåm nhaát ñònh. Söï thieáu hieäu quaû roõ reät cuûa moïi hìnhthöùc saûn xuaát noâng nghieäp taäp theå laø lyù do chính yeáu. Tæ leätaêng tröôûng cuûa noâng nghieäp noùi chung trong khoaûng 5 naêmñaàu tieân sau khi vaøo taäp theå laø raát cao, maëc duø chöa roõ lieäu coùphaûi laø nhôø vaøo taäp ñoaøn hay khoâng. Ñeán giöõa thaäp nieân 80,ngöôøi ta tin raèng phaàn lôùn (maëc duø taát nhieân khoâng phaûi taátcaû) caùc hôïp taùc xaõ vaø taäp ñoaøn ñeàu khoâng coù hieäu quaû, chínhvì khoâng coù ñoäng cô khuyeán khích.2 Taäp theå hoùa döôùi moïi hìnhthöùc nhìn chung bò coi laø chöa thaønh coâng, laëp laïi nhöõng lôøithan phieàn veà söï keùm hieäu quaû cuûa hình thöùc canh taùc naøynhieàu thaäp kyû tröôùc ñoù (Traàn T. Q. 2001; Wiegersma 1988).

Maëc duø caùc HTX ôû mieàn Baéc coù theå laø phuø hôïp trong thôøi kyøchieán tranh (cung caáp löông thöïc cho quaân ñoäi vaø baûo ñaûm anninh löông thöïc cho caùc gia ñình quaân nhaân ôû chöøng möïc nhaátñònh), song noù haàu nhö baát hôïp lyù ñoái vôùi ngöôøi daân noâng thoânsau khi ñaát nöôùc ñaõ thoáng nhaát naêm 1975.3 Ngöôøi daân noângthoân baét ñaàu nhìn nhaän laïi heä thoáng saûn xuaát taäp theå moät caùchcöông quyeát vaø roäng raõi hôn, laøm cho saûn xuaát taäp theå caøng trôûneân keùm hieäu quaû; nhö moät nhaø quan saùt loãi laïc cuûa xaõ hoäi VieätNam ñaõ noùi, “... Phaàn lôùn caùc hoä daân ñeàu muoán canh taùc rieâng”(Kerkvliet 2006: 285). ÔÛ nhieàu nôi treân toaøn quoác noâng daân ñaõthôø ô canh taùc treân ñaát hôïp taùc. Thay vaøo ñoù, caùc hoä noâng daântaäp trung moïi nguoàn löïc vaøo phaàn ruoäng nhoû cuûa rieâng hoï, laøphaàn ñöôïc boå sung theâm vaøo phaàn ruoäng cuûa HTX. Caùc thöûañaát rieâng – veà lyù thuyeát baèng 5% dieän tích ñaát canh taùc cuûa HTXcho moät khaåu, maëc duø treân thöïc teá thöôøng nhieàu hôn – ñöôïcgiao cho caùc xaõ vieân vaøo ñaàu giai ñoaïn hôïp taùc hoùa ñeå troàngrau vaø caùc noâng saûn khaùc maø HTX khoâng troàng. Theo nhöõngthoâng tin thu thaäp ñöôïc, trong thaäp nieân 70 saûn löôïng treân moätñôn vò dieän tích ñaát 5% cao hôn nhieàu so vôùi treân ñaát taäp theå.

Trong moät soá lónh vöïc, chính quyeàn ñòa phöông coøn thöûnghieäm caùc heä thoáng saûn xuaát khaùc – döôùi teân goïi khoaùn

BOÁI CAÛNH LÒCH SÖÛ VAØ THAÛO LUAÄN CHÍNH SAÙCH 17

chui. Heä thoáng canh taùc taäp theå ñaõ vôõ tung töø beân trong.Swinnen vaø Rozelle (2006) moâ taû moät quy trình töông töïtröôùc khi Trung Quoác thöïc hieän phi taäp theå hoùa. Nhieàu nhaølaõnh ñaïo cuûa Vieät Nam vaø taàng lôùp treân ôû ñoâ thò cuõng khoânghaøi loøng vôùi cheá ñoä canh taùc taäp theå vaøo cuoái nhöõng naêm 70,vì saûn löôïng thaáp daãn ñeán tình traïng khan hieám löông thöïc,ñaëc bieät ôû thaønh phoá. Thieáu löông thöïc laø tình traïng phoåbieán vaøo cuoái thaäp nieân 70 vaø thaäp nieân 80. Tuy nhieân, chínhphuû cuøng moät luùc phaûi chòu nhieàu aùp löïc khaùc nhau. Cuoäcchieán tranh vôùi Myõ ñaõ tieâu toán nhieàu tieàn cuûa vaø taøn phaù ñaátnöôùc, ñeå laïi nhieàu con ngöôøi maát maùt, thöông tích, löu laïc.Sau chieán tranh, nhöõng vaán ñeà khaùc cuøng vôùi tình hình kinhteá toài teä cuoái thaäp nieân 70 ñaõ lay chuyeån giôùi laõnh ñaïo vaøthuùc ñaåy quaù trình ñaùnh giaù laïi chính saùch. Ñaàu thaäp nieân 80ñaõ coù moät loaït ñieàu chænh chính saùch veà noâng nghieäp taäptheå, trong ñoù coù Chæ thò 100, thay theá khoaùn coâng ñieåm baèngkhoaùn saûn phaåm cho töøng hoä gia ñình. OÂng Voõ Vaên Kieät,moät nhaø caûi caùch thò tröôøng töø mieàn Nam vaø moät nhaø cöïulaõnh ñaïo Ñaûng thaønh coâng cuûa thaønh phoá Hoà Chí Minh ñöôïcboå nhieäm laøm Chuû nhieäm UÛy ban Keá hoaïch Nhaø nöôùc vaøonaêm 1982. Vaø ñeán naêm 1986, Ñaïi hoäi VI Ñaûng Coäng saûn ñaõthoâng baùo vieäc caùc laõnh ñaïo cuõ nghæ höu, thay theá baèng moätloaït nhaân vaät caûi caùch noåi tieáng, nhöõng ngöôøi uûng hoä neànkinh teá thò tröôøng. Ñoåi Môùi vaø haøng loaït caûi caùch saâu roängnoái tieáp nhau dieãn ra.

Phi taäp theå hoùa

Theo Luaät ñaát ñai naêm 1988 cuûa Vieät Nam vaø Nghò quyeát 10 veàvieäc thöïc hieän Luaät ñaát ñai, caùc hoä gia ñình tröôùc ñaây laø xaõvieân vaø canh taùc treân ñaát HTX ñöôïc trao quyeàn söû duïng ñaátlaâu daøi.4 Ñaát vaãn thuoäc quyeàn sôû höõu nhaø nöôùc, vaø seõ ñöôïc traûlaïi cho nhaø nöôùc khi hoä gia ñình chuyeån ñi hay ngöøng canhtaùc.5 Sau khi Luaät ñaát ñai naêm 1988 ñöôïc ban haønh, quaù trìnhphi taäp theå hoùa dieãn ra nhanh choùng vaø haàu nhö keát thuùc vaøonaêm 1990 (Ngoâ V. L. 1993). Laøm theá naøo ñeå giao cho caùc hoä giañình moät dieän tích ñaát noâng nghieäp roäng lôùn tröôùc ñaây ñöôïccanh taùc taäp theå? Nghò quyeát 10 ñöa ra moät loaït khuyeán nghò.Chính quyeàn xaõ ñöôïc höôùng daãn laø döïa treân soá lao ñoäng cuûahoä gia ñình cuõng nhö tình hình naém giöõ ñaát cuûa hoä tröôùc khi


vaøo hôïp taùc. Dieän tích ñaát maø moät hoä ñöôïc nhaän cuõng ñöôïcgiôùi haïn.6 Tuy nhieân, maëc duø Luaät ñaát ñai môùi ñaõ ñöa ra moätsoá höôùng daãn nhöng vaãn ñeå cho caùn boä ñòa phöông coù khaùnhieàu quyeàn löïc trong vieäc phaân chia ñaát cuõng nhö ñöa ra ñieàukieän giao khoaùn. Chæ thò cuûa trung öông ñöôïc UBND tænh phoåbieán, töùc phaûi döïa vaøo chính quyeàn ñòa phöông, ñeå cho hoï khaùroäng tay söûa ñoåi nhöõng höôùng daãn naøy theo ñieàu kieän, öu tieânvaø taäp quaùn ñòa phöông. Döôùi heä thoáng chính trò cuûa Ñaûngcoäng saûn Vieät Nam, quyeàn löïc cuûa trung öông keát hôïp vôùiquyeàn töï chuû ñöôïc phaân caáp cho ñòa phöông, ngöôøi daân ñöôïctoå chöùc vaø huaán luyeän ñeå cuøng tham döï vaøo quaù trình ra quyeátñònh vaø töï quaûn. Cô hoäi thaêng tieán trong chính trò vaø tieáp caänvôùi quyeàn löïc vaø ñòa vò ñöôïc daønh cho taát caû moïi ngöôøi, vaøñieàu naøy ñaõ giuùp cho chính quyeàn coù ñöôïc söï uûng hoä töø caápcô sôû (St John 1980). Caùn boä laø nhöõng ngöôøi daân ñòa phöôngleân ñöôïc chöùc vuï ñoù nhôø vaøo naêng löïc cuûa mình.

Lòch söû cho ta nhöõng ñieåm tham chieáu trong vieäc xaùc ñònhñaát ñai ñaõ ñöôïc phaân chia nhö theá naøo. Nhö ñaõ noùi, quaù trìnhtaäp theå hoùa dieãn ra ngay sau khi hoaøn thaønh nhöõng chöôngtrình caûi caùch ruoäng ñaát voán ñaõ ñi moät chaëng ñöôøng daøi nhaèmchaán chænh laïi tình traïng baát coâng baèng quaù cao trong sôû höõuñaát ñai döôùi thôøi thöïc daân Phaùp (Beresford 1985; Pingali vaøXuaân 1992). Vieäc giao ñaát tröôùc khi hôïp taùc hoùa coù theå ñaõ aûnhhöôûng ñeán quaù trình giao ñaát vaøo thôøi ñieåm phi taäp theå hoùa.Coù nhöõng baùo caùo cho bieát moät soá hoä gia ñình ñôn thuaàn quaytrôû laïi troàng caáy treân phaàn ruoäng ñaát maø hoï ñaõ baøn giao chohôïp taùc xaõ hay taäp ñoaøn hoaëc phaàn ñaát maø tröôùc ñaây thuoäc veàhoï.7 Maëc duø khoâng coù cam keát phaùp lyù naøo noùi raèng seõ khoâiphuïc laïi tình hình giao ñaát nhö tröôùc khi vaøo taäp theå, song ñaâylaø moät phöông aùn cho caùn boä ñòa phöông.

Luaät ñaát ñai naêm 1988 khoâng cho pheùp töï ñoäng cho khoaùnlaïi quyeàn söû duïng ñaát, maëc duø khoâng ai nghi ngôø veà vieäc tìnhtraïng trao ñoåi khoâng chính thöùc vaãn thöôøng dieãn ra. Tuy nhieân,coù moät giaû ñònh hôïp lyù laø haàu heát caùc beân ñeàu yù thöùc roõ vieäcgiao ñaát naêm 1988 seõ gaëp khoù khaên, theo nghóa laø khoâng ñaùpöùng ñöôïc vôùi nhöõng nhu caàu thay ñoåi. Nhö vaäy, vieäc giao ñaátcoù theå vaãn buoäc phaûi tieán haønh trong boái caûnh ñöôïc ñoaùn tröôùclaø seõ coù nhöõng yeáu toá khoâng chaéc chaén ñoái vôùi hoä gia ñình. Coùtheå thaáy roõ nhöõng söï ñaùnh ñoåi lôùn trong quaù trình giao ñaát. Ñoùvöøa laø söï ñaùnh ñoåi kinh ñieån giöõa hieäu quaû vaø söï coâng baèng,


vöøa laø söï ñaùnh ñoåi giöõa thu nhaäp trung bình vaø möùc ñoä khaùcbieät veà thu nhaäp, do nhöõng ruûi ro khoâng ñöôïc baûo hieåm. Moätdaáu hieäu cho thaáy nhöõng söï ñaùnh ñoåi naøy ñoùng moät vai troøquan troïng, ít nhaát laø ôû mieàn Baéc, laø vieäc giao ñaát theo quytrình haønh chính ñaõ ñeå laïi moät tình traïng ñaát ñai manh muùn,moãi hoä ñöôïc nhaän nhieàu maûnh nhoû, raûi raùc (xem vaán ñeà naøyñöôïc baøn tôùi trong nghieân cöùu cuûa Laâm 2001a). Tình traïngmanh muùn naûy sinh laø do muoán ñaûm baûo moãi thaønh vieân trongxaõ ñeàu ñöôïc nhaän caû ñaát toát laãn ñaát xaáu. Söï ña daïng naøy giuùplaøm giaûm ruûi ro vaø ñeà cao söï coâng baèng. Tuy nhieân, ñeå laømñieàu naøy laïi phaûi traû giaù baèng toång saûn löôïng; do noâng daânphaûi maát nhieàu thôøi gian hôn ñi laïi giöõa caùc thöûa ñaát, laõng phínhieàu ñaát hôn ñeå laøm ranh giôùi giöõa caùc thöûa, vaø söû duïng thieátbò cô giôùi hoùa cuõng khoù khaên hôn. Vieäc giao ñaát coøn coù moätnhieäm vuï laø ñoùng vai troø nhaát ñònh trong oån ñònh an sinh xaõhoäi, maëc duø Luaät ñaát ñai naêm 1988 ñoùng vai troø naøy moät caùchkhaù môø nhaït. Luaät yeâu caàu caùc HTX phaûi giao coâng vieäc thíchhôïp vaø ñaát canh taùc toát cho caùc gia ñình thöông binh, lieät só,ngöôøi coù coâng vôùi caùch maïng, ngöôøi coù thöông taät vaø taøn taät,vaø nhöõng ñoái töôïng coù hoaøn caûnh khoù khaên khaùc. Tuy nhieân,Luaät naêm 1988 sau ñoù laïi laøm giaûm bôùt ñi yeâu caàu naøy khi noùitheâm laø chaêm lo ñôøi soáng cho nhöõng ñoái töôïng naøy laø traùchnhieäm cuûa UÛy ban Nhaân daân ñòa phöông; Boä Lao Ñoäng, Thöôngbinh vaø Xaõ hoäi vaø Boä Taøi chính seõ coù chính saùch hoã trôï cho hoï.

Hình thaønh thò tröôøng

Sau khi ñaõ giao ñaát cuûa taäp theå ñeán hoä, chính phuû ñi böôùc tieáptheo laø hình thaønh moät thò tröôøng quyeàn söû duïng ñaát. Naêm1993, moät Luaät ñaát ñai môùi quan troïng ñaõ quy ñònh veà quyeànhôïp phaùp ñoái vôùi ñaát ñai, döôùi hình thöùc Giaáy chöùng nhaänquyeàn söû duïng ñaát (GCNQSDÑ) vaø cho pheùp giao dòch muabaùn ñaát. Chính thöùc thì ñaát ñai vaãn thuoäc quyeàn sôû höõu cuûanhaø nöôùc, tuy nhieân quyeàn söû duïng ñaát coù theå ñöôïc chuyeånnhöôïng, chuyeån ñoåi, cho thueâ, caàm coá vaø thöøa keá moät caùchhôïp phaùp.8 Luaät naøy cuõng caám xaõ khoâng ñöôïc thöôøng xuyeângiao laïi ñaát ñeå ñieàu chænh theo nhöõng thay ñoåi veà nhaân khaåuvaø thaønh phaàn cuûa hoä gia ñình. Vôùi Luaät ñaát ñai môùi, chínhquyeàn trung öông coù muïc tieâu roõ reät laø naâng cao hieäu quaûtrong saûn xuaát baèng caùch taïo ra moät thò tröôøng quyeàn söû duïng


ñaát (xem de Mauny vaø Vuõ 1998).9 Hoäi nghò laàn thöù 2 Ban Chaáphaønh TW thaùng 3 naêm 1992 ñaõ neâu:

Vieäc chuyeån nhöôïng, chuyeån ñoåi, cho thueâ, caàm coá vaøthöøa keá quyeàn söû duïng ñaát phaûi ñöôïc phaùp luaät quy ñònhchi tieát ñeå khuyeán khích ngöôøi daân yeân taâm ñaàu tö vaøtroàng troït, naâng cao hieäu quaû söû duïng ñaát, taïo ñieàu kieängia taêng tích luõy ñaát ñai trong phaïm vi hôïp lyù ñeå phaùttrieån haøng hoùa ñi ñoâi vôùi vieäc môû roäng, phaân coâng vaø boátrí lao ñoäng song song vôùi quaù trình coâng nghieäp hoùa.(trích daãn trong Traàn T. Q. 2005: 186).

Kyø voïng ñöôïc ñaët ra laø nhöõng thay ñoåi veà phaùp lyù naøy, vôùivieäc thöøa nhaän quyeàn söû duïng tö nhaân vaø cho pheùp chuyeånñoåi, chuyeån nhöôïng, seõ thuùc ñaåy ñaàu tö vaøo ñaát ñai vaø phaânboå laïi ñaát, qua ñoù ñaûm baûo saûn löôïng noâng nghieäp cao hôn.Giaû ñònh laø quaù trình ra quyeát ñònh ñöôïc phaân caáp döôùi hìnhthöùc thò tröôøng töï do veà quyeàn söû duïng ñaát seõ coù khaû naêngthuùc ñaåy phaân boå nguoàn löïc moät caùch hieäu quaû hôn - coù tínhñeán nhöõng yeáu toá nhö khaû naêng cuûa noâng daân, chi phí giaùmsaùt thueâ lao ñoäng, vaø toå chöùc caùc thöûa ñaát treân phaïm vi ñòa lyùnhoû — so vôùi khaû naêng coù theå ñaït ñöôïc thoâng qua quy trìnhgiao ñaát haønh chính. Ñôn thuaàn ra moät luaät veà thò tröôøng ñaátñai khoâng coù nghóa laø thò tröôøng seõ töï ñoäng xuaát hieän. Thòtröôøng ñaát ñai nhoû beù moät caùch ñaùng ngaïc nhieân trong nhöõngneàn kinh teá noâng nghieäp ñang phaùt trieån, keå caû khi laø nhöõngthò tröôøng hôïp phaùp (trong haàu heát caùc tröôøng hôïp). Vôùi möùcñoä hoaït ñoäng kinh teá baét nguoàn töø ñaát ñai trong nhöõng neànkinh teá naøy, chaéc chaén ai cuõng troâng ñôïi phaûi coù nhieàu giaodòch hôn veà ñaát ñai khi coù thò tröôøng. Nhö Bardhan vaø Udry(1999: 60) ñaõ noùi: “doøng chaûy cuûa thò tröôøng thöïc söï chæ coù theåcoi laø nhoû gioït neáu so vôùi nguoàn cung caáp raát lôùn”. Tuy nhieâncoù veû nhö nhieàu hoä gia ñình coù töông ñoái ít ñaát thì quan taâmñeán vieäc mua ñaát, vaø nhieàu noâng daân laïi naém giöõ raát nhieàuñaát, trong ñoù phaàn nhieàu coù naêng suaát töông ñoái thaáp. Nhövaäy thì vì sao nhöõng ngöôøi coù quaù nhieàu ñaát laïi khoâng baùn chonhöõng ngöôøi coù quaù ít ñaát?

Coù hai lyù do thöôøng ñöôïc ñöa ra ñeå giaûi thích cho hieäntöôïng naøy ôû caùc neàn kinh teá ñang phaùt trieån. Caùch giaûi thíchthöù nhaát laø nhöõng maûnh ñaát lôùn raát coù giaù trò ñoái vôùi chuû cuûachuùng, ngoaøi yù nghóa cuûa moät phöông tieän saûn xuaát, vaø vöôïtquaù giaù trò ñoái vôùi moät noâng daân ngheøo. Naém giöõ dieän tích ñaát


lôùn laø moät taøi saûn theá chaáp toát, vaø noù taêng cöôøng söùc maïnh cuûachuû sôû höõu. Caùch giaûi thích thöù hai noùi ñeán thaát baïi cuûa thòtröôøng tín duïng, laøm cho ngöôøi thueâ ñaát hay caùc noâng daân nhoûkhoâng coù khaû naêng vay ñuû tieàn ñeå mua.10

Nhöõng laäp luaän naøy khoâng hoaøn toaøn thuyeát phuïc trong boáicaûnh hieän nay. Caùch giaûi thích vôùi lyù do thaát baïi cuûa thò tröôøngtín duïng coù theå tin ñöôïc, song caùch giaûi thích ñaàu tieân keùm söùcthuyeát phuïc hôn, vì vieäc giao ñaát vaøo thôøi ñieåm phi taäp theåhoùa laø töông ñoái ñoàng ñeàu, maëc duø vaãn coøn nhieàu maët thieáuhieäu quaû neân phaûi caàn ñeán moät thò tröôøng ñaát ñai ñeå giaûiquyeát. Tuy nhieân, coù nhöõng maàm moáng khaùc gaây va chaïmtrong vieäc ñieàu chænh thò tröôøng ñaát ñai – nhöõng va chaïm ñaëcthuø ñoái vôùi moät neàn kinh teá chuyeån ñoåi. Maëc duø trung öôngñaët muïc tieâu laø taïo ra moät thò tröôøng töï do cho quyeàn söû duïngñaát, song caùc chính quyeàn ñòa phöông Vieät Nam vaãn duy trìmoät quyeàn löïc nhaát ñònh ñoái vôùi ñaát ñai. Ñieàu naøy ñöôïc giuùpsöùc bôûi nhöõng ñieàu coøn mô hoà trong Luaät ñaát ñai môùi. Maëc duøvieäc giao laïi ñaát baèng phöông phaùp haønh chính bò caám moätcaùch coâng khai, song Luaät ñaát ñai cuõng noùi raèng taát caû caùc hoä,bao goàm caû nhöõng hoä ñaõ maát ñaát vì laâm vaøo nôï naàn, ñeàu phaûiñöôïc caáp ñaát ñuû ñeå sinh soáng (T. M. Ngo 2004). Nhö vaäy, coùtheå thaáy moät möùc ñoä can thieäp nhaát ñònh cuûa chính quyeàn ñòaphöông, vôùi lyù do ñaûm baûo söï bình ñaúng, coù veû ñöôïc bieänminh theo Luaät ñaát ñai môùi, maëc duø ñaõ coù leänh caám giao laïiñaát baèng quy trình haønh chính. Caùn boä ñòa phöông cuõng giaùmsaùt vieäc giao chuû quyeàn, haïn cheá söû duïng ñaát vaø quy hoaïchñaát, cuõng nhö tröng thu ñaát cho caùc döï aùn haï taàng. Sikor vaøTruong (2000: 33) moâ taû raát kyõ nhöõng caûi caùch ñaát ñai ñaõ ñöôïcdaøn xeáp nhö theá naøo baèng caùc theå cheá thoân baûn ôû Sôn La, moättænh mieàn nuùi phía Baéc:

Caùn boä ñòa phöông naèm ôû giöõa nhaø nöôùc vaø thoân baûn.Phaàn lôùn caùn boä xuaát thaân töø ñòa phöông vaø vaãn coønnhieàu quan heä maät thieát vôùi nhöõng ngöôøi thaân vaø baïn beøôû baûn. Moái quan heä maät thieát giöõa caùn boä ñòa phöông vaødaân laøng aûnh höôûng ñeán nhöõng hoaït ñoäng cuûa nhaø nöôùcñòa phöông. Caùn boä ñòa phöông coá gaéng giuùp cho lôïi íchcuûa ñòa phöông, keå caû khi nhöõng lôïi ích naøy ñoâi khi coùtraùi vôùi chính saùch chung cuûa caû nöôùc.

Seõ laø sai laàm neáu coi raèng caûi caùch nhaát ñònh seõ laøm yeáu ñiquyeàn löïc cuûa nhaø nöôùc ñòa phöông ñoái vôùi ñaát ñai. Treân thöïc


teá, nhaân vieân cuûa moät Toå chöùc phi chính phuû (NGO) cho raèngcaùc cuoäc caûi caùch vò thò tröôøng laøm taêng theâm quyeàn löïc cuûanhaø nöôùc (Smith vaø Bình 1994). Maëc duø caû hai Luaät ñaát ñainaêm 1988 vaø 1993 ñeàu quy ñònh trao quyeàn söû duïng “laâu daøivaø oån ñònh”, song ngöôøi ta tin raèng moät soá chính quyeàn ñòaphöông vaãn tieáp tuïc giao laïi ñaát moät caùch ñònh kyø baèng bieänphaùp haønh chính (ñaëc bieät laø ôû mieàn Baéc), nhö ñeå ñaùp öùng vôùinhöõng thay ñoåi nhaân khaåu hoïc. Vôùi nhöõng quy ñònh toái nghóavaø thaäm chí maâu thuaãn nhau trong luaät, moät beân laø giao ñaátlaïi vaø moät beân laø caùc hoä khoâng coù ñaát, nhöõng khaùc bieät trongvieäc dieãn giaûi vaø thöïc hieän ôû ñòa phöông khoâng coù gì laø laï.

Coøn coù moät caên cöù mang tính giai thoaïi khaùc cho thaáy vieäcduy trì quyeàn löïc cuûa chính quyeàn ñòa phöông ñaõ ngaên caûncuoäc caûi caùch ôû moät soá nôi. Trong moät nghieân cöùu moät vaøinaêm sau khi Luaät ñaát ñai naêm 1993 ñöôïc ban haønh, Smith(1997) cho bieát ôû moät tænh phía baéc khaùc (Haø Tónh), ngaân haøngthöông maïi lôùn nhaát cho vay saûn xuaát noâng nghieäp vaãn chöachaáp nhaän Giaáy chöùng nhaän quyeàn söû duïng ñaát laøm theá chaápñeå cho vay. Söï phaûn ñoái cuûa caùc caùn boä ñòa phöông trong vieäcbaùn ñaát cho ngöôøi ngoaøi laø moät trong nhöõng lyù do maø ngaânhaøng ñöa ra; moät lyù do khaùc laø ngaân haøng khoâng daùm chaéclieäu coù tìm ñöôïc ngöôøi mua hay khoâng neáu nhö ngaân haøngphaûi tòch thu theá nôï. Tuy nhieân, khoâng neân duøng kinh nghieämnaøy ñeå khaùi quaùt hoùa; treân thöïc teá, cuõng trong nghieân cöùu naøySmith ñaõ cho bieát nhöõng tröôøng hôïp maø GCNQSDÑ ñöôïcchaáp nhaän laøm theá chaáp ôû moät tænh khaùc. Chi phí giao dòchmua baùn ñaát qua nhöõng con ñöôøng chính thöùc vaãn coøn caosau khi tieán haønh caûi caùch. Childress (2004) cho bieát trung bìnhphaûi maát 60 ngaøy ñeå chuyeån nhöôïng moät baát ñoäng saûn ôû VieätNam, laâu hôn nhieàu so vôùi caùc quoác gia Ñoâng AÙ khaùc.11 Thueáñaùnh vaøo giao dòch ñaát ñai ôû Vieät Nam cuõng töông ñoái cao, sovôùi caùc nöôùc khaùc ôû khu vöïc Ñoâng AÙ (Childress 2004). Tuynhieân, xem ra caùc giao dòch ñaát ñai ñoâi khi cuõng coù theå traùnhñöôïc caùc chi phí naøy. Coù caùc baùo caùo veà giao dòch ñaát ñaikhoâng coù chuû quyeàn (de Mauny vaø Vuõ 1998; Kerkvliet 2006;Smith 1997). Döôøng nhö moät chuaån thò tröôøng cuõng ñaõ hìnhthaønh, ñeå traùnh phaûi traû chi phí giao dòch chính thöùc cao. Caùnboä ñòa phöông ñöông nhieân coù bieát veà vieäc mua baùn quyeàn söûduïng ñaát dieãn ra ñang neù traùnh nhöõng keânh chính thöùc. Chiphí giao dòch cao vaø nhöõng haïn cheá veà tieáp caän vôùi tín duïngcoù leõ ñoàng nghóa vôùi vieäc ngöôøi ngheøo ôû noâng thoân chuû yeáudöïa vaøo nhöõng phöông thöùc khoâng chính thöùc ñeå tieáp caän vôùi


ñaát canh taùc, trong ñoù coù caùc thoûa thuaän cho thueâ; chuùng toâicuõng trình baøy moät soá chöùng cöù döïa treân khaûo saùt veà vaán ñeànaøy ôû Chöông 3 vaø Chöông 5. Vieäc giao dòch ñaát ñai coù theåtraùnh nhöõng thuû tuïc chính thöùc veà chuû quyeàn vaø leä phí ôûchöøng möïc naøo ñoù khoâng coù nghóa laø caûi caùch laø khoâng thíchhôïp. Vieäc giao quyeàn söû duïng ñaát vaø töï do tham gia giao dòchcaùc quyeàn ñoù roõ raøng laø raát quan troïng. Vieäc caùn boä ñòaphöông lôø ñi moät soá giao dòch ñaát ñai khoâng chính thöùc giöõangöôøi daân ñòa phöông, hay thaäm chí coøn khuyeán khích hoï laømvieäc ñoù laø moät chuyeän, nhöng vieäc caùn boä vaø ngöôøi daân ñicheäch khoûi chính saùch cuûa trung öông vaø chính saùch phaùt trieånnoùi chung moät caùch loä lieãu laïi laø chuyeän khaùc.

Nhöõng quan saùt treân cho thaáy seõ laø ngaây thô neáu nghó raèngchæ caàn coù luaät quy ñònh nhöõng ñieàu kieän tieân quyeát ñeå coù moätthò tröôøng ñaát ñai caïnh tranh trong boái caûnh naøy seõ thöïc söïlaøm ñieàu ñoù xaûy ra, vaø noù seõ xaûy ra chæ trong phaïm vi nhöõngquy trình phaùp lyù chính thöùc nghieâm ngaët. Thöïc teá xaûy rakhoâng chaéc chaén vaø phöùc taïp hôn nhieàu, trong ñoù coù caû vai troøcuûa chính quyeàn ñòa phöông. Taát nhieân, chæ coù caûi caùch phaùplyù seõ khoâng ñuû ñeå ñaûm baûo raèng caùc giao dòch vaø taùi giao ñaátsau ñoù seõ laøm cho neàn kinh teá noâng thoân trôû neân hieäu quaû hôn.Vôùi söï can thieäp roäng raõi cuûa chính quyeàn ñòa phöông, vaø nguycô rôi vaøo tay nhoùm tinh hoa ôû ñòa phöông, “thò tröôøng töï do”coù theå ñaït nhöõng keát quaû khoâng coâng baèng hôn cuõng khoânghieäu quaû hôn so vôùi tình hình tröôùc caûi caùch. Cuõng khoâng theågiaû ñònh raèng cô caáu quyeàn löïc cuûa ñòa phöông seõ choáng laïicaùc muïc tieâu cuûa caûi caùch laø naâng cao hieäu quaû kinh teá noângthoân. Veà nguyeân taéc, vieäc tieáp tuïc duy trì quyeàn löïc cuûa caùn boäñòa phöông coù theå laøm xoùi moøn nhöõng lôïi ích hieäu quaû ñöôïctroâng chôø töø caùc cuoäc caûi caùch cuûa trung öông (ñeå ñaûm baûo ñaïtñöôïc caùc muïc tieâu phaân phoái khaùc), hoaëc cuõng coù theå giuùp ñaïtñöôïc caùc muïc tieâu ñoù. Treân thöïc teá, vôùi boái caûnh lòch söû nhö tañaõ bieát, chính quyeàn ñòa phöông coù theå coù vai troø raát quantroïng trong vieäc ñaûm baûo sao cho nhöõng caûi caùch phaùp lyù cuûatrung öông nhaèm taïo ra moät thò tröôøng ñaát ñai ñaït ñöôïc muïctieâu naâng cao hieäu quaû.

Tranh luaän

Khi chuùng toâi vieát cuoán saùch naøy, caùc cuoäc tranh luaän vaãnñang tieáp tuïc veà caû haøm yù hieäu quaû laãn haøm yù coâng baèng cuûa


nhöõng caûi caùch theå cheá lôùn naøy, laëp laïi nhöõng cuoäc tranh luaän50 naêm veà tröôùc giöõa nhöõng ngöôøi uûng hoä moâ hình canh taùcgia ñình trong toå chöùc kinh teá noâng thoân vaø nhöõng ngöôøi (theoMao) öa chuoäng canh taùc taäp theå theo “moâ hình Trung Quoác”.Vôùi moâ hình thöù nhaát, quyeát ñònh saûn xuaát ñöôïc phaân caáp, vaøñoäng cô giaù caû ñoùng moät vai troø quan troïng trong vieäc quyeátñònh löïa choïn; coøn trong moâ hình canh taùc taäp theå, ñaát ñaiñöôïc canh taùc bôûi caùc ñoäi saûn xuaát lôùn, vaø ñöôïc ñieàu haønh bôûicaùn boä, nhöõng ngöôøi seõ phaân coâng coâng vieäc, giaùm saùt tieán ñoävaø phaân chia saûn phaåm roøng cho moïi ngöôøi döïa treân khoáilöôïng coâng vieäc ñaõ ñoùng goùp. Coù nhieàu ngöôøi uûng hoä moâ hìnhcanh taùc theo hoä gia ñình ôû Vieät Nam khi khaùng chieán choángthöïc daân Phaùp keát thuùc, nhöng hoï ñaõ thua trong cuoäc tranhluaän vaøo thôøi ñoù. Vieäc thuùc ñaåy taäp theå hoùa ôû Vieät Nam (cuõnggioáng nhö ôû Trung Quoác) moät phaàn laø vaán ñeà yù thöùc heä chínhtrò. Taäp theå hoùa (theo laäp luaän) seõ giao cho nhöõng noâng daânngheøo nhaát phuï traùch saûn xuaát nhö moät cuù ñaùnh cuoái cuøng(sau cuoäc caûi caùch ruoäng ñaát) choáng laïi giai caáp ñòa chuû. Noù seõñaûm baûo moät xaõ hoäi khoâng coù giai caáp. Noù (phaàn naøo) cuõng laømoät giaûi phaùp thieát thöïc ñeå giaûi quyeát vaán ñeà ñaûm baûo sao chotrung öông kieåm soaùt ñöôïc saûn löôïng noâng nghieäp dö thöøa caànthieát ñeå ñaàu tö cho söï nghieäp coâng nghieäp hoùa; sau ñoù, caùchôïp taùc xaõ ñöôïc coi laø moät giaûi phaùp thieát thöïc ñeå ñaùp öùngnhu caàu nuoâi quaân vaø gia ñình quaân nhaân trong cuoäc khaùngchieán choáng Myõ cuûa Vieät Nam.

Beân caïnh ñoù coøn coù nhöõng laäp luaän kinh teá hoïc ñöôïc ñöa rañeå uûng hoä cho chuû tröông taäp theå hoùa – nhöõng laäp luaän phaûnaùnh caùc cuoäc tranh luaän veà sau veà caûi caùch ruoäng ñaát vò thòtröôøng trong thaäp nieân 80 vaø 90. Nhöõng laäp luaän naøy noùi veàhieäu quaû vaø tính coâng baèng cuûa neàn kinh teá noâng thoân. Nhöõngngöôøi chuû xöôùng laäp luaän raèng canh taùc taäp theå seõ hieäu quaûhôn vì noù seõ khai thaùc ñöôïc tính kinh teá nhôø quy moâ vaø giaûmbôùt nhöõng vaán ñeà ñieàu phoái, nhö xaây döïng vaø duy tu baûodöôõng caùc heä thoáng thuûy lôïi. Ñaây khoâng phaûi laø moät luaänñieåm thuyeát phuïc cho laém. Ñoái vôùi haàu heát moïi loaïi caây troàng(trong ñoù coù loaïi caây löông thöïc chuû yeáu laø caây luùa) thì caûTrung Quoác vaø Vieät Nam ñeàu khoâng coù khaû naêng chuyeånnhanh sang aùp duïng coâng ngheä canh taùc söû duïng nhieàu voán,nôi maø lôïi theá kinh teá nhôø quy moâ thöïc söï ñaùng keå. Lao ñoängôû ñaây coù saün, khoâng thieáu. Vaø ñaõ haøng thieân nieân kyû, nhöõngxaõ hoäi laøng xaõ truyeàn thoáng trong neàn noâng nghieäp oån ñònh


(nhö treân haàu heát laõnh thoå Vieät Nam) ñeàu giaûi quyeát toát vaánñeà ñieàu phoái trong vieäc cung caáp caùc haøng hoùa coâng coäng ôû ñòaphöông maø khoâng caàn phaûi laäp neân caùc hôïp taùc xaõ saûn xuaát.

Luaän ñieåm veà tính coâng baèng thì khoù phuû nhaän hôn. Theoquan ñieåm naøy, caàn coù caùc hôïp taùc xaõ ñeå duy trì laâu daøi nhöõnglôïi ích coâng baèng maø caùch maïng mang laïi. Cuõng laäp luaän naøynoùi raèng möùc ñoä coâng baèng ñaõ coù ñöôïc trong neàn kinh teá giañình thoâng qua cuoäc caûi caùch phaân chia laïi ruoäng ñaát ñaàu tieânroát cuoäc roài cuõng seõ heát, vì nhöõng noâng daân khaù giaû hôn seõmua ñaát cuûa caùc noâng daân ngheøo, khi nhöõng ngöôøi ngheøo gaëpphaûi naêm maát muøa. Tuy nhieân, cho ñeán thaäp nieân 80, döôøngnhö coøn raát ít ngöôøi uûng hoä kinh teá taäp theå. Nhö ñaõ noùi ôû treân,söï coâng baèng trong taäp theå hoùa luoân luoân laø söï coâng baèngtrong phaïm vi laøng xaõ, trong khi phöông thöùc toå chöùc taäp theåñoái vôùi neàn kinh teá noâng thoân haàu nhö khoâng ñoäng chaïm gìñeán söï baát bình ñaúng dai daúng giöõa caùc vuøng. Song moái quanngaïi chính ôû ñaây laø söï keùm hieäu quaû thaáy roõ cuûa neàn noângnghieäp taäp theå. Hay noùi moät caùch khaùc, nhöõng lôïi ích veà coângbaèng (trong phaïm vi moät ñòa baøn) khoâng coøn ñöôïc coi laø ñuû ñeåbuø ñaép cho nhöõng thieät haïi veà saûn löôïng do thieáu ñoäng côtrong phöông thöùc canh taùc taäp theå. Tuy nhieân, maëc duø coøn raátít ngöôøi toû ra baûo veä cho hôïp taùc xaõ hay taäp ñoaøn vaøo nhöõngnaêm 80, nhöng coøn raát nhieàu ñieàu ñeå ngöôøi ta tranh caõi vaømaâu thuaãn veà vieäc tieán haønh xoùa boû chuùng, ñaëc bieät laø veà vieäcñaát ñai seõ ñöôïc chia cho caùc hoä nhö theá naøo (nhö chuùng toâi ñaõthaûo luaän ôû treân).

Töø khi ra ñôøi vaø cho tôùi nay, Luaät ñaát ñai naêm 1993 roõ raønggaây nhieàu baát ñoàng hôn Luaät ñaát ñai naêm 1988. Kerkvliet vaøSelden (1998: 51) toùm taét nhöõng tranh luaän vaøo thôøi ñieåm ñoùnhö sau:

ÔÛ Vieät Nam, quyeàn vaø nghóa vuï cuûa ngöôøi söû duïng ñaátñöôïc quy ñònh roõ trong Luaät ñaát ñai do Quoác hoäi thoângqua naêm 1993 sau nhieàu tranh luaän coâng khai. Ñieàu coù yùnghóa ñaëc bieät laø, khoâng chæ caùc caùn boä ñaûng maø ngay caûnhieàu ngöôøi daân cuõng phaûn ñoái vieäc tö nhaân hoùa quyeànsôû höõu ñaát ñai. Maëc duø uûng hoä vieäc giao quyeàn söû duïnglaâu daøi, song nhieàu ngöôøi vaãn muoán ñaát ñöôïc giao laïitheo ñònh kyø ñeå ñaûm baûo coâng baèng, moät xu höôùng baétnguoàn töø taäp quaùn ñòa phöông töø tröôùc caùch maïng.

Veà caên baûn, ñaây laø cuoäc tranh luaän giöõa nhöõng ngöôøi uûnghoä vieäc chuyeån sang moät thò tröôøng töï do cho quyeàn söû duïng


ñaát – moâ hình Vieät Nam sau naêm 1993 – vaø nhöõng ngöôøi öachuoäng moâ hình cuûa Trung Quoác trong ñoù vieäc taùi giao ñaátbaèng quy trình haønh chính theo ñònh kyø vaãn laø chuaån möïc.Nhöõng ngöôøi uûng hoä cho caùch tieáp caän thò tröôøng cuûa VieätNam laäp luaän raèng caùch naøy seõ laøm taêng toång saûn löôïng baèngcaùch cho pheùp taùi giao ñaát cho nhöõng noâng daân naøo laøm aênhieäu quaû hôn. Hayami (1994: 15) coi Luaät ñaát ñai naêm 1993cuûa Vieät Nam laø moät böôùc tieán höôùng ñeán moät neàn noângnghieäp hieäu quaû hôn, vaø khaúng ñònh raèng “khoâng nhaát thieátphaûi lo laéng quaù möùc veà moät cô caáu ruoäng ñaát thieáu coângbaèng môùi noåi leân”. Möôøi naêm sau ñoù, Trung taâm Tieán boäNoâng thoân taïi Haø Noäi (2005) cho raèng moät thò tröôøng ñaát ñaitích cöïc ôû Ñoàng baèng soâng Cöûu Long ñaõ goùp phaàn giaûm ngheøonhanh choùng baèng caùch cho pheùp nhöõng noâng daân laøm aênhieäu quaû hôn ñöôïc tích luõy nhieàu ñaát hôn, ñaåy maïnh ña daïnghoùa vaø naâng cao khaû naêng tieáp caän tín duïng cho noâng daân.12

Nghieân cöùu cuûa chuùng toâi cuõng chæ ra baèng chöùng cho thaáycoâng taùc giao ñaát ñaõ trôû neân hieäu quaû hôn keå töø khi Luaät ñaátñai naêm 1993 ñöôïc ban haønh. Chöông 5 cho thaáy töø naêm 1993,caùc phöông thöùc giao laïi ñaát noâng nghieäp ñaõ laøm giaûm daàntình traïng keùm hieäu quaû ban ñaàu khi giao ñaát theo phöôngthöùc haønh chính taïi thôøi ñieåm phi taäp theå hoùa; caùc hoä luùc ñaàucoù soá löôïng ñaát canh taùc thaáp (hay cao) moät caùch khoâng hieäuquaû theo quyeát ñònh giao ñaát haønh chính thì veà sau coù xuhöôùng taêng (hay giaûm) löôïng ñaát naém giöõ cuûa mình theo thôøigian. Chöông 5 cuõng cho thaáy coù söï phaân cöïc giöõa nhöõngngöôøi khôûi ñaàu coù quaù ít ñaát; maëc duø haàu heát caùc hoä naøy ñeàumua theâm ñaát, song cuõng coù moät soá ít ñaõ baùn hoaëc chuyeånnhöôïng heát ñaát canh taùc cuûa hoï, coù theå laø ñeå chuyeån sang laømnhöõng vieäc phi noâng nghieäp hay ñeå traû nôï. Tình traïng khoângcoù ñaát gia taêng moät phaàn baét nguoàn töø söï keùm hieäu quaû tronglaàn giao ñaát haønh chính ban ñaàu.

Caû nhöõng ngöôøi uûng hoä vaø pheâ phaùn caûi caùch thò tröôøng ñaátñai ñeàu nhaéc tôùi nhöõng haøm yù cuûa vieäc naøy ñoái vôùi toác ñoä ñoâthò hoùa. Nhöõng ngöôøi uûng hoä thì cho raèng vai troø naâng caohieäu quaû cuûa caûi caùch seõ laøm taêng nguoàn cung lao ñoäng chocaùc hoaït ñoäng phi noâng nghieäp coù xu höôùng taäp trung ôû nhöõngvuøng ñoâ thò hay ven ñoâ, do tính kinh teá nhôø keát khoái. Nhöõngngöôøi phaûn ñoái ñoàng yù vôùi ñieàu naøy song laäp luaän raèng ñoâ thòhoùa cao hôn laø ñieàu khoâng mong muoán, vì noù seõ daãn ñeán hìnhthaønh nhöõng khu oå chuoät vaø laøm giaûm möùc löông ôû thaønh thò.


Chöông 6 tìm hieåu veà haøm yù cuûa tình traïng maát ñaát gia taêngñoái vôùi quaù trình ñoâ thò hoùa ôû Vieät Nam, maëc duø chuùng toâi choraèng baûn thaân vieäc taäp trung vaøo ñoâ thò hoùa ñeå laïi nhöõng haømyù mô hoà ñoái vôùi nhöõng ñieàu chuùng ta thöïc söï quan taâm, töùc laømöùc soáng tuyeät ñoái cuûa ngöôøi daân.

Maëc duø ñoái vôùi moät soá nhaø quan saùt, moät cuoäc caûi caùch vôùiböôùc ñi ñaàu tieân laø caân baèng tình traïng sôû höõu moät taøi saûn raátquan troïng vaø sau ñoù laøm cho noù trôû thaønh moät haøng hoùa thòtröôøng ñöôïc chôø ñôïi laø mang laïi lôïi ích cho ngöôøi ngheøo. Ñaâycuõng laø laäp luaän töông töï nhö nhieàu thaäp kyû veà tröôùc (caû ôûTrung Quoác vaø Vieät Nam) cuûa nhöõng ngöôøi uûng hoä chuû tröôngtaäp theå hoùa, nhöõng ngöôøi tin raèng söï coâng baèng trong phaân boåruoäng ñaát coù ñöôïc thoâng qua caûi caùch chia laïi ruoäng ñaát tieánhaønh sau caùch maïng xaõ hoäi chuû nghóa seõ khoâng beàn vöõng vôùithôøi gian. Nhöõng khaùc bieät veà naêng löïc, nguoàn voán vaø conngöôøi cuûa moãi hoä, vaø caùc cuù soác rieâng cho moãi ñoái töôïng seõlaøm cho moät soá noâng daân trôû neân khaám khaù hôn nhöõng ngöôøikhaùc vaø roát cuoäc seõ mua heát ñaát cuûa nhöõng ngöôøi keùm thaønhcoâng hôn, do vaäy laïi taïo ra moät caáu truùc giai caáp döïa treân ñaátñai nhö cuõ maø caùch maïng ñaõ coá gaéng xoùa boû.

ÔÛ Vieät Nam vaøo nhöõng naêm 90 cuõng coù nhöõng lo ngaïi töôngtöï veà tình traïng maát ñaát gia taêng vaø moät taàng lôùp voâ saûn môùiôû noâng thoân, baét nguoàn töø caûi caùch ruoäng ñaát. Moät vò quanchöùc cuûa Vieät Nam ñaõ vieát moät baøi baùo raát thuyeát phuïc ngaytöø naêm 1997, neâu leân moái quan ngaïi cuûa oâng veà vaán ñeà maátñaát gia taêng ôû vuøng Ñoàng baèng soâng Hoàng (Houghton 2000).Coù nhieàu baùo caùo mang tính giai thoaïi veà tình traïng maát ñaátgia taêng, ñaëc bieät (nhöng khoâng chæ) ôû vuøng Ñoàng baèng soângCöûu Long (xem de Mauny vaø Vuõ 1998; Laâm 2001b). Moät baùocaùo cuûa caùn boä ActionAid cuõng laáy thí duï veà nhöõng quan ngaïinaøy; maëc duø khoâng coù nhöõng chöùng côù haäu thuaãn song baùocaùo naøy ñaõ döï baùo raèng caûi caùch seõ daãn ñeán “sôû höõu ñaát ñaitaäp trung hôn, vaø caùch bieät phuùc lôïi lôùn hôn trong coäng ñoàngnoâng thoân vaø coù theå gia taêng hieän töôïng maát ñaát vaø lao ñoängaên löông trong noâng nghieäp toaøn thôøi gian” (Smith vaø Binh1994: 17). Hôn 10 naêm sau, Akram-Lodhi (2004, 2005) vieát raèngcaûi caùch cuûa Vieät Nam khoâng phaûi daønh cho ngöôøi ngheøo maøñaõ taïo ra moät söï “phaân hoùa giai caáp trong noâng daân” (2005:107): “Baèng chöùng... cho thaáy moät taàng lôùp ngöôøi khoâng coù ñaátôû noâng thoân ñang taêng nhanh, nhöõng ngöôøi naøy ñang bò caùchly khoûi phöông tieän saûn xuaát, vaø sinh soáng baèng caùch thi thoaûng


baùn söùc lao ñoäng cuûa mình, vaø laø nhöõng ngöôøi ngheøo nhaáttrong xaõ hoäi noâng thoân” (2005: 73). Töông töï, Zhou (1998) choraèng vieäc tö nhaân hoùa quyeàn söû duïng ñaát ôû Campuchia, Coänghoøa daân chuû nhaân daân Laøo vaø Vieät Nam laø coù haïi vì ñaõ laømtaêng tình traïng maát ñaát ôû noâng thoân vaø oå chuoät ôû thaønh phoá.Zhou (1998: 19) coi tình traïng maát ñaát ôû Vieät Nam laø moät söïxaùc tín cho chính saùch cuûa Trung Quoác:13 “Hieän töôïng maát ñaátxuaát hieän ngay sau caûi caùch ñieàn ñòa trong nhöõng neàn kinh teácoù möùc löông thaáp ôû Campuchia, Laøo vaø Vieät Nam ñaõ cho thaáymoâ hình naøy khoâng toát baèng moâ hình cuûa Trung Quoác.” YÙ naøylaëp laïi laäp luaän cuûa Dong (1996: 918) (cuõng baûo veä cho chínhsaùch ñaát ñai cuûa Trung Quoác) laø “vieäc phaân phoái ñaát ñai chonoâng daân nhaát thieát phaûi ñoàng ñeàu ñeå ñaùp öùng nhu caàu ñôøisoáng cô baûn cuûa noâng daân vaø naâng cao khaû naêng kieám ñöôïcvieäc laøm cuûa hoï. Neáu khoâng thì nhöõng ngöôøi khoâng coù ñaát vaøgaàn nhö khoâng coù ñaát seõ bò thieáu aên.” Nhöõng ngöôøi chæ tríchthò tröôøng ñaát ñai lo ngaïi raèng nhöõng ngöôøi ngheøo nhaát seõ bòñaåy vaøo caûnh maát ñaát vaø (do vaäy) phuï thuoäc vaøo vieäc laømcoâng, ñieàu (maø ngöôøi ta tin raèng) seõ laøm cho hoï caøng khoán khoùhôn. Vai troø cöôõng eùp tieàm taøng cuûa chính quyeàn ñòa phöôngthöôøng ñöôïc chæ ra nhö moät nguyeân nhaân giaûi thích vì sao tìnhtraïng maát ñaát gia taêng theo sau caûi caùch laïi laøm taêng theâm ñoùingheøo. Söï töông taùc giöõa thò tröôøng ñaát ñai vaø quaûn lyù ôû ñòaphöông laø moät vaán ñeà muoân thuôû. Vieäc chính quyeàn ñòaphöông tröng duïng ñaát noâng nghieäp trong quaù trình chuyeånñoåi muïc ñích söû duïng ñaát thöôøng luoân daãn ñeán söï phaûn ñoáicuûa nhöõng noâng daân coù ñaát bò tröng duïng, nhöõng ngöôøi caûmthaáy raèng hoï ñaõ khoâng ñöôïc ñeàn buø moät caùch coâng baèng. Caùcnhaø pheâ bình thöôøng noùi raèng ngöôøi ngheøo phaûi chòu chi phílôùn hôn; ví duï, Yeh vaø Li (1999) vaø Guo (2001) cho raèng noângdaân ngheøo ôû Trung Quoác ñaõ khoâng ñöôïc boài thöôøng thoûa ñaùngcho phaàn ñaát bò tröng duïng. Nhöõng quan ngaïi veà vaán ñeà naøynoåi leân raát roõ trong caùc cuoäc thaûo luaän chính saùch caáp cao ôûTrung Quoác vaø baùo chí quoác teá (xem Nhaø Kinh teá 2006 vaø Yard-ley 2006).

Coù theå kyø voïng raèng vieäc Vieät Nam ngaøy caøng troâng caäynhieàu hôn vaøo thò tröôøng trong coâng taùc giao ñaát seõ giuùp chogiaù caû ñöôïc hình thaønh moät caùch coâng baèng hôn. Tuy nhieân,chính quyeàn ñòa phöông ôû Vieät Nam tieáp tuïc ñoùng vai troø tíchcöïc trong vieäc quy ñònh thôøi haïn chuyeån ñoåi muïc ñích söû duïngñaát, vaø ñaõ coù raát nhieàu cuoäc phaûn ñoái cuûa noâng daân ngheøo veà


vaán ñeà ñeàn buø khoâng thoûa ñaùng vaø toá caùo haønh vi sai traùi cuûacaùc caùn boä ñòa phöông chòu traùch nhieäm veà quy trình chuyeånñoåi muïc ñích söû duïng (Xem V. S. Nguyen 2004). Trong ñôïtchuùng toâi ñi thöïc teá ôû Vieät Nam, chuùng toâi thöôøng nghe ñöôïcraèng “giaù chæ ñaïo” cuûa chính quyeàn ñòa phöông duøng ñeå ñeànbuø cho noâng daân coù ñaát bò tröng duïng cho muïc ñích phi noângnghieäp thaáp hôn raát nhieàu so vôùi giaù thò tröôøng. Tuy nhieân,moät soá noã löïc cuûa chính quyeàn ñòa phöông nhaèm traùnh tìnhtraïng maát ñaát gia taêng cuõng coù theå gaây ra nhöõng aûnh höôûngtraùi vôùi mong ñôïi. Coù nhöõng baùo caùo cho bieát ñeå ñaùp laïi nhöõngmoái lo ngaïi cuûa Ñaûng veà tình traïng maát ñaát ngaøy caøng gia taêngtrong nhöõng naêm cuoái cuûa thaäp nieân 90, moät soá caùn boä ñòaphöông vuøng Ñoàng baèng soâng Cöûu Long ñaõ coá ngaên khoângcho caùc gia ñình ngheøo baùn ñaát cuûa hoï (de Mauny vaø Vuõ 1998).Tuy nhieân vieäc laøm naøy coù thöïc söï vì lôïi ích cuûa caùc hoä giañình ngheøo ñoù khoâng thì coøn laø moät vaán ñeà phaûi xem xeùt. Söïmaát giaù cuûa taøi saûn phi lao ñoäng chính cuûa hoï sau ñoù coù theålaøm cho ngöôøi ngheøo caøng khoù khaên hôn, tuøy thuoäc vaøo vieäcñòa phöông coù ñeàn buø chuùt naøo hay khoâng cho nhöõng ngöôøi bòngaên khoâng ñöôïc baùn ñaát ñeå ñoái phoù vôùi nhöõng cuù soác trongcuoäc soáng cuûa hoï. Coù veû nhö tình traïng chuyeån nhöôïng ñaátvaãn dieãn ra cho duø coù nhöõng chính saùch nhö vaäy, maëc duø caùcgiao dòch seõ trôû thaønh phi chính thöùc vaø coù theå dieãn ra vôùinhöõng ñieàu khoaûn ít thuaän lôïi hôn nhieàu so vôùi nhöõng ngöôøibuoäc phaûi baùn ñaát moät caùch chính thöùc hôn do nhöõng cuù soácbaát lôïi.

Nhöõng quan ngaïi veà thò tröôøng ñaát ñai cuõng aûnh höôûng ñeánnhöõng moái lo ngaïi veà söï coâng baèng giöõa caùc nhoùm xaõ hoäi cuïtheå, ñaëc bieät laø daân toäc thieåu soá vaø phuï nöõ. Vieät Nam coù treân50 daân toäc, vaø ngöôøi daân toäc thieåu soá (khoâng phaûi laø ngöôøiKinh) chieám 15% daân soá, soáng taäp trung ôû vuøng cao vaø mieànnuùi Trung Boä vaø Baéc Boä. Tæ leä hoä ngheøo trong caùc nhoùm daântoäc thieåu soá thöôøng cao hôn, moät phaàn laø do chaát löôïng ñaát ñaixaáu hôn, trình ñoä vaên hoùa cuõng thaáp hôn, maëc duø tæ suaát thulôïi thaáp do nhöõng ñaëc ñieåm naøy cuõng ñoùng moät vai troø quantroïng trong vieäc giaûi thích vì sao möùc soáng cuûa hoï laïi thaáp (vande Walle and Gunewardena 2001).

Maëc duø ñaát ñai noùi chung coù vai troø cöïc kyø quan troïng ñoáivôùi sinh keá cuûa hoï, nhöõng thoâng leä saûn xuaát vaø söû duïng ñaátcuûa caùc daân toäc thieåu soá ôû Vieät Nam laïi raát khaùc so vôùi ngöôøiKinh. Ngöôøi daân toäc thieåu soá thöôøng coù taäp quaùn du canh vaø


khai thaùc röøng, vaø töø tröôùc tôùi nay ñeàu döïa vaøo nhöõng saép xeápthueâ ñaát ôû laøng xaõ (trong ñoù caùc thaønh vieân cuûa coäng ñoàngphoái hôïp vôùi nhau thöïc hieän caùc luaät tuïc). Nhöõng saép xeáp naøykhoâng deã thích nghi vôùi moâ hình môùi laø giao quyeàn söû duïngñaát cho caù nhaân ñoái vôùi nhöõng thöûa ñaát cuï theå. Caûi caùch ñaátñai ban ñaàu khoâng thöøa nhaän quyeàn sôû höõu ñaát ñai cuûa coängñoàng. Ñeå giaûi quyeát nhöõng tranh chaáp veà ñaát ñai trong ñoàngbaøo daân toäc, ñaõ coù nhöõng ñeà xuaát khoâi phuïc laïi moâ hình quaûnlyù coäng ñoàng ñoái vôùi ñaát ñai ôû nhöõng khu vöïc naøy, nhö laø moätmoâ hình löïa choïn khaùc beân caïnh vieäc giao quyeàn söû duïng ñaátcho töøng caù nhaân (xem Vöông, 2003). Caùc chính saùch giaûmngheøo ôû Vieät Nam nhaán maïnh ñeán nhu caàu cuûa caùc nhoùm daântoäc thieåu soá. Caùc chính saùch naøy ñöôïc thöïc hieän döôùi caùc hìnhthöùc khaùc nhau, caû nhöõng noã löïc cöùu trôï tröïc tieáp vaø caùcchöông trình xaây döïng cô sôû vaät chaát vaø phaùt trieån nhaân löïccuõng nhö caùc dòch vuï xaõ hoäi cho nhöõng khu vöïc ngheøo.14

Moät moái quan taâm khaùc laø vaán ñeà giôùi, uûng hoä quyeàn bìnhñaúng cho phuï nöõ, maëc duø thöïc tieãn dieãn ra vaãn chöa ñaït ñöôïctình traïng lyù töôûng (Wiegersma 1988). Vieäc nam giôùi phaûi thamgia chieán ñaáu vaøo nhöõng naêm 60 vaø 70 ñaõ laøm cho phuï nöõ coùvò theá kinh teá cao hôn, hoï trôû thaønh caùn boä vaø quaûn lyù HTX.Song ôû Vieät Nam cuõng nhö ôû nhieàu nöôùc khaùc, quyeàn chínhthöùc ñoái vôùi ñaát ñai thöôøng do nam giôùi naém giöõ moät caùch baáttöông xöùng. Giaáy chöùng nhaän quyeàn söû duïng ñaát do Luaät ñaátñai 1993 quy ñònh ñöôïc caáp cho hoä gia ñình, trong ñoù chæ coùchoã ñeå ghi moät teân, vaø thöôøng laø ghi teân chuû hoä (nam giôùi).Nhieàu ngöôøi quan ngaïi laø caùch laøm naøy laøm cho phuï nöõ coù raátít, hoaëc khoâng coù quyeàn gì ñoái vôùi phöông tieän saûn xuaát chínhcuûa gia ñình, haïn cheá vieäc tieáp caän tín duïng cuûa hoï vaø laøm chohoï deã bò toån thöông neáu nhö gia ñình tan vôõ (T. Q. Traàn 2001;T. V. A. Traàn 1999). (Phuï nöõ ly dò choàng thöôøng khoâng coù chuûquyeàn ñaát ñai coù theå thöïc thi ñöôïc). Moät nghò ñònh cuûa chínhphuû ban haønh naêm 2001 ñaõ neâu roõ raèng GCNQSDÑ phaûi ghicaû teân cuûa vôï laãn choàng, tuy nhieân ñeán nay cuõng chöa roõ quyñònh naøy ñöôïc thöïc hieän ñeán ñaâu. Cô quan cuûa chính phuû chòutraùch nhieäm caáp giaáy chuû quyeàn ñaát noâng thoân coøn thieáu naênglöïc thöïc hieän nghò ñònh naøy. Moät döï aùn thí ñieåm cuûa Ngaânhaøng Theá giôùi minh hoïa caùch thöùc hieäu quaû ñeå caáp laïi GCN-QSDÑ coù theå ghi teân caû hai vôï choàng, vaø caäp nhaät hoà sô ñòachính (Ngaân haøng Theá giôùi 2002).

Trong Chöông 4, chuùng ta thaáy caùc hoä coù phuï nöõ laøm chuû


hoä bò thieät thoøi khi giao ñaát ban ñaàu vaøo thôøi ñieåm phi taäptheå hoùa. Chuùng toâi chæ ra raèng ñieàu naøy khoâng nhöõng khoângcoù hieäu quaû maø coøn laøm aûnh höôûng ñeán hieäu quaû toång hôïpnoùi chung.

Moät moái lo ngaïi khaùc veà aûnh höôûng baát lôïi ñeán phuùc lôïi cuûacaûi caùch ñaát ñai lieân quan ñeán caùi goïi laø “hieäu öùng mang laïi”dothò tröôøng ñaát ñai gaây ra, trong ñoù caùc theå cheá ñòa phöôngñoùng moät vai troø quan troïng. Söï kieåm soùat cuûa chính quyeàn xaõñoái vôùi ñaát ñai ñi ñoâi vôùi traùch nhieäm hoã trôï nhöõng ñaàu vaøophi ñaát ñai vaø cung caáp moät soá dòch vuï xaõ hoäi, bao goàm caû baûohieåm. Khi coù thò tröôøng ñaát ñai, noâng daân phaûi töï xoay sôû lolieäu; khi ñaát cuûa hoï coù theå baùn ñöôïc thì ngöôøi ta caûm thaáy raèngnoâng daân coù theå duøng ñaát cuûa hoï laøm taøi saûn theá chaáp ñeå vaytín duïng, hoaëc baùn moät phaàn hoaëc toaøn boä ñaát ñeå ñoái phoù vôùinhöõng cuù soác. Vieäc chính quyeàn ñòa phöông ruùt ra khoûi vai troøñaûm baûo phuùc lôïi truyeàn thoáng laø moät quan ngaïi lôùn ñoái vôùinhöõng ngöôøi chæ trích caûi caùch thò tröôøng ñaát ñai (xem deMauny vaø Vuõ 1998 vaø Smith 1997 baøn veà vaán ñeà naøy).

Cuõng caàn phaûi löu yù raèng vieäc quy nguyeân nhaân ñoùi ngheøolaø do maát ñaát cuûa nhöõng ngöôøi pheâ phaùn caûi caùch ñoâi khi phaûiñaët daáu hoûi. Giaû söû moät hoä rôi vaøo khuûng hoaûng nghieâm troïngveà söùc khoûe vaø phaûi baùn ñaát. Hoï seõ trôû thaønh hoä ngheøo vaøkhoâng coù ñaát. Ñieàu naøy seõ khoâng xaûy ra neáu nhö vieäc baùn ñaátbò caám. Baûn thaân söï toàn taïi cuûa thò tröôøng ñaát ñai khoâng gaâyra ngheøo ñoùi; treân thöïc teá, vieäc thieáu moät thò tröôøng ñaát coù theålaøm cho ngheøo ñoùi coøn teä hôn, vì seõ laøm giaûm giaù trò cuûa taøisaûn chính cuûa hoä gia ñình naøy.

Nhöõng yù kieán pheâ phaùn caûi caùch cuõng phaûn aùnh söï hoà nghiveà thò tröôøng lao ñoäng, maëc duø khoâng maáy khi thaáy ñöôïc roõraøng söï hoà nghi naøy coù cô sôû hôïp lyù hay khoâng. Ví duï, ñeå ñiñeán keát luaän nhö ñaõ toùm taét ôû treân, Ñoâng (1996) ñaõ nhaéc tôùimoät laäp luaän veà hieäu quaû - tieàn löông (trích daãn Dasgupta vaøRay 1996 vaø Moene 1992), trong ñoù noùi raèng ngöôøi lao ñoäng coùquaù ít taøi saûn roát cuoäc seõ khoâng coù vieäc laøm trong traïng thaùicaân baèng. Tuy nhieân, Ñoâng khoâng chöùng minh ñöôïc raèng ngöôøingheøo seõ caûi thieän ñöôïc tình hình hôn neáu khoâng coù thò tröôøngñaát ñai, hoaëc thaäm chí giaû thuyeát veà hieäu quaû - tieàn löông coùcô sôû hay khoâng trong boái caûnh Vieät Nam vaø Trung Quoác.

Ñoä treã vaø chi phí ñieàu chænh cuõng laøm naûy sinh quan ngaïiveà nhöõng haøm yù cuûa caùc keát quaû cuûa thò tröôøng lao ñoäng ñoáivôùi ngöôøi ngheøo. Nhöõng toån thaát veà phuùc lôïi coù theå xaûy ra vôùi


moät ñoä treã trong söï ñieàu chænh cuûa thò tröôøng lao ñoäng vaø meùomoù trong thò tröôøng ñaát ñai, ñaëc bieät trong moät boái caûnh coùnhieàu ngöôøi chöa quen vôùi neàn kinh teá thò tröôøng. Neáu nhieàungöôøi baùn quyeàn söû duïng ñaát khi coù löïa choïn ñoù, thì löôïngcung lao ñoäng taêng seõ laøm möùc löông giaûm xuoáng. Giaû söû laøquyeát ñònh baùn ñaát ñöôïc ñöa ra tröôùc khi ñaït ñöôïc ñieåm caânbaèng môùi treân thò tröôøng lao ñoäng môùi – maø keát quaû khoâng theåñoaùn tröôùc – vaø chi phí giao dòch khaù lôùn ñeå ngöôøi ta coù theåmua laïi ñaát; ñieàu naøy coù theå naûy sinh neáu nhö giaù trò ñaát ñoáivôùi chuû môùi cao hôn giaù mua luùc tröôùc, nhaát laø khi ngöôøi tamua caùc maûnh ñaát nhoû ñeå doàn laïi thaønh thöûa lôùn. Khi möùclöông bò giaûm xuoáng do caûi caùch ñaát ñai, moät soá noâng daân baùnñaát roát cuoäc seõ rôi vaøo hoaøn caûnh khoù khaên hôn.

Khaùc bieät giöõa caùc vuøng mieàn

Trong haàu heát caùc khía caïnh treân ñeàu coù nhöõng khaùc bieät raátquan troïng giöõa caùc vuøng, nhaát laø giöõa mieàn Baéc vaø mieànNam.15 Tình traïng baát bình ñaúng cao trong naém giöõ ñaát ñai vaøtæ leä maát ñaát cao laø moät ñaëc ñieåm ñaõ coù töø laâu trong neàn kinhteá noâng thoân ôû mieàn Nam töø tröôùc giaûi phoùng naêm 1975 (vaøothôøi kyø cuoái cuûa cuoäc chieán tranh vôùi Myõ) (Wiegersma 1988).Tröôùc naêm 1975, mieàn Nam ñaõ coù nhieàu noã löïc nhaèm giaûiquyeát vaán ñeà ñaát ñai. Caùc chöông trình caûi caùch ruoäng ñaát cuûamieàn Nam tröôùc giaûi phoùng ban ñaàu nhaèm vaøo kieåm soaùt giaùcho thueâ ñaát vaø quy ñònh haïn möùc sôû höõu ñaëc bieät coù lôïi chocaùc chuû ñieàn lôùn. Nhöõng caûi caùch naøy ñöôïc tieáp noái baèng moätnoã löïc tham voïng vaøo naêm 1970 vôùi chöông trình Ngöôøi caøy coùruoäng nhaèm phaân phoái laïi ñaát ñai vaø giao chuû quyeàn ñaát (Cal-lison 1983; Pingali vaø Xuaân 1992; Wiegersma 1988). Ñoäng côcuûa chöông trình xaõ hoäi tieán boä naøy moät phaàn laø do ngöôøi Myõtin raèng tình traïng baát bình ñaúng phoå bieán ôû vuøng noâng thoânlaø nguoàn côn gaây neân phaàn lôùn söï choáng ñoái cuûa ngöôøi daânñoái vôùi chính quyeàn Saøi Goøn, vaø cuõng laø lyù do laøm cho hoï khoùthaéng hôn trong cuoäc chieán. Moät yeáu toá khaùc nöõa laø nhu caàucaàn coù moät dieän chòu thueá ôû noâng thoân ñaûm baûo hôn. Caùc quansaùt töø nhöõng nghieân cöùu ôû caáp laøng xaõ vaøo thôøi ñieåm ñoù chothaáy möùc ñoä thaønh coâng cuûa chöông trình khaù laø khaùc nhau, ôûmoät soá nôi thaønh coâng hôn nhieàu so vôùi caùc nôi khaùc, phaàn lôùnlaø tuøy thuoäc vaøo quyeàn löïc cuûa chuû ñieàn ñòa phöông, keå caû


quyeàn löïc cuûa hoï ñoái vôùi cô quan tö phaùp (Wiegersma 1988:Chöông 9). Cuõng neân löu yù raèng loaïi chöông trình naøy chuû yeáuñöôïc thieát keá ñeå giuùp cho taù ñieàn vaø taàng lôùp trung noâng,nhöng haàu nhö boû qua nhoùm ngöôøi khoâng coù ñaát.

Sau naêm 1975, noâng daân ôû Ñoàng baèng Soâng Cöûu Long vaãnchöa quen vôùi chuû tröông taäp theå hoùa, vaø cho tôùi khi Luaät ñaátñai naêm 1988 ra ñôøi, chæ coù döôùi 10% noâng daân mieàn Namñöôïc toå chöùc thaønh caùc taäp ñoaøn saûn xuaát noâng nghieäp. Ngöôïclaïi, haàu heát ñaát canh taùc ôû mieàn Baéc vaø duyeân haûi Nam TrungBoä - nôi maø vieäc gia nhaäp hôïp taùc xaõ ñöôïc coi laø phöông caùchxaây döïng laïi sau chieán tranh – ñöôïc ñöa vaøo taäp theå cho ñeántaän thôøi ñieåm caûi caùch (V. L. Ngoâ 1993; Pingali vaø Xuaân 1992).Caùc hoä noâng daân ôû mieàn Nam Vieät Nam tham gia laøm noângnghieäp taäp theå trong moät giai ñoaïn ngaén hôn nhieàu, trong khinhieàu ngöôøi chöa bao giôø tham gia ñaày ñuû, ñaëc bieät laø ôû vuøngÑoàng baèng soâng Cöûu Long. Tuy nhieân, vieäc giao ñaát ôû mieànNam vaãn ñöôïc quyeát ñònh baèng bieän phaùp haønh chính, vaø ñaátñai ñöôïc giao laïi theo ñònh kyø (Pingali vaø Xuaân 1992); söï khaùcbieät vôùi mieàn Baéc taäp theå hoùa cao hôn laø ôû choã, ôû mieàn Nam(ñaëc bieät vuøng Ñoàng baèng soâng Cöûu Long), phaàn lôùn noâng daântieáp tuïc canh taùc caù theå chöù khoâng vaøo taäp theå. Nghò quyeát 10cho pheùp noâng daân mieàn Nam laáy laïi ruoäng ñaát maø hoï ñaõ sôûhöõu tröôùc naêm 1975, maëc duø caùc “chuû ñieàn” tröôùc ñaây khoângñöôïc ñoøi laïi ñaát (Pingali vaø Xuaân 1992). Coù nhöõng baùo caùo chobieát ôû Ñoàng baèng soâng Cöûu Long vieäc thöïc hieän Nghò quyeát 10thöôøng daãn ñeán vieäc khoâi phuïc laïi hieän traïng giao ñaát phoåbieán tröôùc giaûi phoùng (ANZDEC Limited 2000; Hayami 1994).Nhö ñaõ noùi ôû treân, vieäc giao ñaát nhö vaäy laø saûn phaåm cuûa moätloaït caûi caùch ñaát ñai tröôùc ñoù. Nhöõng khaùc bieät veà lòch söû cuõngcoù nghóa laø mieàn Nam – chuû yeáu laø Ñoàng baèng soâng Cöûu Longvaø caùc tænh Ñoâng Nam Boä (khu vöïc xung quanh thaønh phoá HoàChí Minh) – côûi môû hôn vôùi yù töôûng kinh teá thò tröôøng so vôùimieàn Baéc. Khoâng nghi ngôø gì, ñaây laø moät yeáu toá raát quan troïngñoái vôùi hieän töôïng thu nhaäp tính treân ñaàu ngöôøi taêng cao ôûmieàn Nam, moät phaàn laø nhôø caûi thieän tæ leä maäu dòch cuûa noângdaân xuaát phaùt töø nhöõng caûi caùch trong lónh vöïc ngoaïi thöôngvaøo thaäp nieân 90 (Houghton 2000). Benjamin vaø Brandt (2004)cho bieát thu nhaäp thöïc teá tính treân ñaàu ngöôøi ôû mieàn Nam ñaõtaêng 95% trong giai ñoaïn 1993-1998, so vôùi 55% ôû mieàn Baéc. Söïtaêng tröôûng nhanh choùng naøy veà thu nhaäp thöïc teá coù theå ñaõlaøm daäp taét aùp löïc phaûi ñaûm baûo naâng cao hieäu quaû töø vieäc


giao laïi ñaát ôû mieàn Nam. Vôùi söï khaùc bieät mang tính lòch söûnaøy giöõa mieàn Nam vaø mieàn Baéc, coù theå chôø ñôïi raèng caùc taùcñoäng cuûa caûi caùch seõ khoâng ñoàng nhaát. Truyeàn thoáng canh taùctaäp theå vaø tö töôûng bình quaân chuû nghóa giöõa caùc laøng xaõ voánbaét reã raát saâu ôû mieàn Baéc (tröôùc caû khi coù caùc hôïp taùc xaõ) vôùineàn kinh teá laøng xaõ töông ñoái kheùp kín döôøng nhö laøm cho söïbaát bình ñaúng ban ñaàu ôû moät vaøi khía caïnh chính yeáu thaáp hônôû mieàn Nam.16 Ñaát ñai ñöôïc phaân phoái ñoàng ñeàu hôn ôû mieànBaéc.17 Taäp theå hoùa noâng nghieäp ôû mieàn Baéc trong gaàn moät theáheä ñaõ laøm cho ruoäng ñaát ñöôïc phaân chia ñoàng ñeàu hôn cho tôùikhi xoùa boû hôïp taùc xaõ. ÔÛ mieàn Nam, tình hình giao ñaát quaytrôû laïi nhö tröôùc giaûi phoùng, vaø vieäc thöïc hieän giao ñaát khoângñöôïc ñoàng ñeàu nhö ôû mieàn Baéc (Chöông 4). Beân caïnh ñoù, caùcñaàu vaøo saûn xuaát phi ñaát ñai ôû mieàn Nam cuõng phuï thuoäc vaøotình hình kinh teá rieâng (Akram-Lodhi 2005). Tình traïng ít baátbình ñaúng hôn ôû mieàn Baéc coù leõ taïo ñieàu kieän deã daøng hôn ñeåñaït ñöôïc caùc keát quaû hôïp taùc, keå caû giao quyeàn söû duïng ñaáthieäu quaû hôn.18 Mieàn Nam chòu aùp löïc maïnh hôn trong vieäctieáp tuïc cuûng coá lónh vöïc ñaát ñai.19

Moät söï khaùc bieät vuøng mieàn nöõa lieân quan ñeán phaân boå ñaátñai coù theå tìm thaáy trong hieäu quaû cuûa caùc theå cheá (chính thöùcvaø khoâng chính thöùc) xöû lyù ruûi ro. Maïng löôùi an sinh ôû noângthoân Vieät Nam chuû yeáu döïa vaøo coäng ñoàng; caùc chöông trìnhcuûa trung öông vaø cuûa tænh thöôøng coù möùc ñoä bao phuû haïn cheá(van de Walle 2004). Caùc thoân laøng ôû mieàn Baéc ñöôïc coi laø coùtoå chöùc xaõ hoäi toát hôn so vôùi mieàn Nam, vì vaäy neáu moät hoä ôûmieàn Baéc bò gaëp moät cuù soác (nhö maát muøa hay beänh taät) thì coùleõ hoï khoâng caàn phaûi baùn ñaát ñeå lo lieäu. Ví duï, khi vieát veà tænhSôn La, Smith (1997: 11) cho bieát “chính quyeàn ñòa phöông coùxu höôùng tìm caùch baûo veä caùc hoä gia ñình khoûi nhöõng nguy côtreân thò tröôøng ñaát ñai, baát chaáp nhöõng quy ñònh cuûa Luaät ñaátñai naêm 1993. Hoï coá gaéng baûo veä caùc hoä ngheøo – nhöõng ngöôøicoù theå muoán baùn ñaát ñeå kieám tieàn tröôùc maét vaø maát ñi phöôngtieän sinh soáng chính cuûa mình”. Ngöôïc laïi, moät nhoùm nghieâncöùu cuûa Oxfam ôû tænh Traø Vinh thuoäc Ñoàng baèng soâng CöûuLong (nôi toå chöùc phi chính phuû naøy ñaõ laøm vieäc nhieàu naêm)cho bieát: “Vaán ñeà coát yeáu laø ôû ñaây khoâng heà coù maïng löôùi ansinh naøo ñeå giuùp caùc hoä gaëp phaûi nhöõng côn khuûng hoaûngnhaát thôøi… Khoâng coù gì ñaùng ngaïc nhieân vì sao nhieàu gia ñìnhphaûi vieän ñeán phöông saùch chuyeån nhöôïng hoaëc caàm coá ñaátñai cuûa mình, phaûi hy sinh töông lai ñeå ñöông ñaàu vôùi côn


khuûng hoaûng trong hieän taïi” (de Mauny vaø Vuõ 1998: 23). Söïkhaùc bieät naøy giöõa mieàn Baéc vaø mieàn Nam, khoâng nghi ngôø gì,chính laø di saûn cuûa vieäc nhöõng theå cheá thò tröôøng thaåm thaáuvaøo mieàn Baéc ít hôn trong thôøi kyø thuoäc Phaùp, giai ñoaïn toåchöùc taäp theå daøi hôn ôû mieàn Baéc, vaø neàn kinh teá laøng xaõ voán ítcôûi môû vôùi beân ngoaøi hôn (Löông 1992; Wiegersma 1988). Tuynhieân, vieäc ñaát ñai ñöôïc phaân boå ñoàng ñeàu hôn ôû mieàn Baéc saukhi giaûi taùn caùc HTX cuõng coù theå laø nguyeân nhaân daãn ñeán söïkhaùc bieät naøy, baèng caùch taïo ñieàu kieän deã daøng hôn trong vieäctieáp tuïc caùc caùch toå chöùc saép xeáp töïa nhö HTX trong phaïm vicoäng ñoàng.20 Söï baûo hieåm toát hôn ôû mieàn Baéc cuõng taïo ñieàukieän deã daøng hôn cho caùc giao dòch ñaát ñai ñöôïc thöïc hieän moätcaùch hieäu quaû. Ngöôïc laïi, vieäc giao laïi ñaát ôû mieàn Nam coù leõkeùm linh hoaït hôn, vì ñaát ñai coù leõ ñöôïc giöõ nhö moät taøi saûnbaûo hieåm nhieàu hôn laø ôû mieàn Baéc.

Thò tröôøng lao ñoäng cuûa hai mieàn cuõng khaùc nhau. Thòtröôøng laøm coâng trong noâng nghieäp ôû mieàn Nam phaùt trieånhôn vì nhöõng lyù do mang tính lòch söû ñaõ noùi ñeán ôû treân. Baèngchöùng cho thaáy noâng daân ôû mieàn Baéc coù leõ ñaõ coù nhieàu löïachoïn vieäc laøm traû coâng ñoái vôùi lao ñoäng coù tay ngheà hôn sovôùi ôû mieàn Nam. Nhöõng phaân tích hoài quy veà tieàn coâng chonaêm 1998 theo nghieân cöùu cuûa Gallup (2004) cho thaáy ñoái vôùinoâng thoân mieàn Baéc, soá naêm ñi hoïc nhieàu hôn seõ mang laïi thunhaäp cao hôn nhieàu so vôùi noâng thoân mieàn Nam. Treân thöïc teá,Gallup phaùt hieän thaáy ôû noâng thoân mieàn Nam thu nhaäp tínhbaèng tieàn coâng töø vieäc hoïc haønh (heä soá tính theo naêm ñi hoïctrong moät pheùp hoài quy bình phöông nhoû nhaát thoâng thöôøngtheo loâ-ga-rit möùc löông) khoâng lôùn hôn khoâng laø bao nhieâu.Tuy nhieân, keát quaû naøy coù theå phaûn aùnh moät söï thieân leäch dochoïn maãu, vì nhöõng ngöôøi ñöôïc hoïc haønh cao thöôøng rôøi boûvuøng noâng thoân ñeå tìm nhöõng coâng vieäc ñoøi hoûi tay ngheà caoôû thaønh thò. Giöõa mieàn Baéc vaø mieàn Nam cuõng coù khoaûng caùchtöông öùng veà soá naêm ñi hoïc.21 Chuùng toâi tính (töø nhöõng cuoäckhaûo saùt maø chuùng toâi seõ moâ taû sau) raèng soá naêm ñi hoïc trungbình naêm 1992 trong moät hoä gia ñình noâng thoân vuøng Ñoàngbaèng soâng Hoàng cuûa mieàn Baéc laø 7,3 naêm, so vôùi Ñoàng baèngsoâng Cöûu Long cuûa mieàn Nam laø 4,3 naêm.22 Toång caàu ñoái vôùilao ñoäng noâng nghieäp ôû mieàn Nam cuõng maïnh hôn so vôùimieàn Baéc, do dieän tích ñoàng ruoäng ôû mieàn Nam lôùn hôn vaøtoác ñoä taêng tröôûng noâng nghieäp trong thaäp nieân 90 cuõng caohôn (Benjamin vaø Brandt 2004).


Nhöõng taùc ñoäng trong moät khu vöïc taïi moät thôøi ñieåm cuõngkhoâng coù söï ñoàng nhaát, ñaây cuõng laø moät yeáu toá coù theå chaâmnhieät cho tranh caõi. Haõy xem xeùt nhöõng quan ñieåm khaùc nhaucuûa Akram-Lodhi (2004, 2005) vaø Trung taâm Tieán boä Noângthoân (2005). Caû hai nghieân cöùu ñeàu (moät phaàn) döïa treânnghieân cöùu thöïc ñòa taïi Ñoàng baèng soâng Cöûu Long, thöïc hieängaàn nhö cuøng moät thôøi ñieåm, tuy nhieân laïi ruùt ra nhöõng keátluaän raát khaùc nhau, vôùi moät beân giöõ quan ñieåm laø tình traïngkhoâng coù ñaát gia taêng sau caûi caùch laøm taêng ñoùi ngheøo, coønbeân kia coù quan ñieåm ngöôïc laïi. Ñieàu naøy moät phaàn phaûnaùnh söï baát bình ñaúng theo chieàu ngang trong söï thay ñoåi kinhteá vaø xaõ hoäi, trong ñoù nhöõng ngöôøi coù ñieàu kieän töông töï nhönhau tröôùc caûi caùch seõ thay ñoåi khaùc nhau khi caûi caùch dieãnra; hai nhoùm nghieân cöùu sau ñoù coù theå quay trôû laïi töø thöïcñòa vaøo cuøng moät thôøi ñieåm ôû cuøng moät ñòa baøn vôùi nhöõngcaâu chuyeän raát khaùc nhau, tuøy thuoäc vaøo ñoái töôïng maø hoïgaëp. Ñieàu naøy cho thaáy caàn phaûi coù nhöõng soá lieäu ñieàu tramang tính ñaïi dieän khi muoán ñöa ra nhöõng keát luaän mangtính khaùi quaùt.

Nhöõng chöông sau cuûa cuoán saùch tìm hieåu xem soá lieäu ñieàutra coù theå laøm saùng toû hôn nhöõng vaán ñeà naøy nhö theá naøo. Tuynhieân, cuoäc tranh luaän naøy seõ khoâng theå giaûi quyeát chæ baèng soálieäu. Coøn coù nhöõng khaùc bieät trong nhöõng nhaän ñònh veà giaù tròñöôïc ñöa ra. Moät soá nhaø quan saùt coi tình traïng baát bình ñaúngveà ñaát ñai gia taêng baûn thaân ñaõ laø moät hieän töôïng xaáu, keå caûkhi ñi cuøng vôùi noù laø tæ leä ngheøo giaûm xuoáng. ÔÛ ñaây chuùng toâicho raèng maëc duø baát bình ñaúng ôû nhieàu khía caïnh coù theå coù yùnghóa quan troïng ñoái vôùi möùc soáng tuyeät ñoái, song möùc soángvaãn laø yeáu toá caân nhaéc ñöôïc ñaët leân tröôùc.

Keát luaän

Chöông naøy moâ taû boái caûnh lòch söû cuûa nhöõng cuoäc tranh luaänveà chính saùch ñaát ñai ôû Vieät Nam, vieäc nhöõng khaùc bieät saâu saécvaø ñan xen veà lòch söû vaø ñòa lyù ñaõ ñònh hình cho quaù trình caûicaùch cuûa ñaát nöôùc vaø nhöõng phaûn öùng cuûa chính quyeàn ñòaphöông vaø hoä gia ñình nhö theá naøo.

Roõ raøng laø nhöõng caûi caùch phaùp lyù lôùn khoâng baát ñoà xuaáthieän moät caùch voâ caên cöù. Ñoái vôùi moãi can thieäp chính saùch ñaátñai lôùn trong thôøi kyø naøy, baèng chöùng lòch söû ñeàu cho thaáy caûi


caùch ñaõ luaät hoùa nhöõng thöïc tieãn ñaõ toàn taïi moät caùch khoângchính thöùc ôû moät soá laøng xaõ, cho duø coù hay khoâng coù söï taùnñoàng cuûa caùn boä ñòa phöông. Ruoäng ñaát ñaõ ñöôïc baùn, chothueâ, caàm coá vaø thöøa keá ôû moät soá vuøng tröôùc khi Luaät ñaát ñainaêm 1993 chính thöùc ñöa vaøo luaät nhöõng hoaït ñoäng naøy. Caûicaùch cuõng khoâng taïo ra nhöõng thay ñoåi ñoät ngoät trong thöïctieãn cuûa ñòa phöông treân caû nöôùc. Moät soá xaõ tieáp tuïc giao laïiñaát baèng saéc leänh haønh chính raát laâu sau khi caùch laøm naøy ñaõchính thöùc bò caám theo Luaät ñaát ñai naêm 1993.

Tuy nhieân, vieäc chính thöùc hoùa baèng luaät phaùp thoâng quacaùc luaät vaø nghò ñònh veà ñaát ñai roõ raøng laø raát quan troïng ñeåtaêng cöôøng hoaït ñoäng, vaø noù cuõng hôïp phaùp hoùa nhöõng löïclöôïng thay ñoåi ñaõ noåi leân töøng phaàn raûi raùc treân khaép noângthoân Vieät Nam. Soá lieäu veà giao dòch ñaát ñai cho thaáy hoaït ñoängmaïnh hôn vaøo nhöõng naêm sau naêm 1993 trong moïi phöôngthöùc giao dòch ñaát ñai ñaõ ñöôïc luaät phaùp cho pheùp (Brandt2006: baûng 12).

Sau khi ñaùnh giaù caùc soá lieäu cuûa chuùng toâi trong chöông sau,phaàn coøn laïi trong cuoán saùch naøy daønh ñeå ñaùnh giaù lieäu nhöõngthay ñoåi quan saùt ñöôïc veà tình hình naém giöõ ñaát ñai coù phuøhôïp vôùi nhöõng muïc tieâu naâng cao hieäu quaû cuûa caûi caùch ñaátñai hay khoâng, vaø lieäu nhöõng lôïi ích veà hieäu quaû coù phaûi traûgiaù baèng söï coâng baèng hay khoâng. Nhö chuùng toâi ñaõ nhaánmaïnh, cuøng nhöõng yeáu toá lòch söû vaø ñòa lyù laøm cô sôû cho quaùtrình caûi caùch ñaát ñai laïi phaù hoûng moïi noã löïc muoán quynguyeân nhaân cuûa nhöõng thay ñoåi veà kinh teá sau ñoù cho caûicaùch. Nhöõng keát quaû veà kinh teá toát nhaát neân ñöôïc coi laø saûnphaåm cuûa neàn kinh teá chính trò ñòa phöông, maø trong moät soátröôøng hôïp thì khích leä caûi caùch, vaø trong nhöõng tröôøng hôïpkhaùc vaãn tieáp tuïc choáng ñoái.

Chuù thích

1. Chöông trình Ngöôøi caøy coù ruoäng ñöôïc xem xeùt trong moätnghieân cöùu cuûa Vieän Nghieân cöùu Stanford cho Cô quan Phaùt trieånQuoác teá Hoa Kyø (USAID), cho bieát 80% noâng daân thueâ ñaát ñöôïcphoûng vaán muoán ñöôïc sôû höõu ñaát cuûa rieâng mình; nghieân cöùucuõng cho thaáy nhìn chung ngöôøi ta cho raèng tình traïng sôû höõu ñaátñai roäng lôùn ôû mieàn Nam laø moät baát coâng xaõ hoäi (Wiegersma 1988:189–90). Thieát keá cô baûn cuûa chöông trình Ngöôøi caøy coù ruoäng laëplaïi nhöõng caûi caùch phaân phoái laïi ñaát ñai vôùi söï giuùp ñôõ cuûa Myõ ôû


nhöõng nöôùc Ñoâng AÙ khaùc trong thôøi kyø sau chieán tranh theá giôùilaàn thöù 2.

2. Wiegersma (1988: Chöông 7) baøn veà öu ñieåm vaø nhöôïc ñieåm cuûaheä thoáng canh taùc taäp theå ôû Vieät Nam.

3. Wiegersma (1988: 145) laäp luaän raèng cuoäc chieán tranh vôùi Myõ ñaõlaøm chaäm laïi nhöõng cuoäc caûi caùch caàn thieát ñeå giaûi quyeát moät caùchthích hôïp caùc vaán ñeà cuûa hôïp taùc hoùa noâng nghieäp ôû Vieät Nam.

4. Quyeàn söû duïng ñaát canh taùc ñöôïc giao töø 10 ñeán 15 naêm; ñoái vôùiñaát troàng caây löu nieân thì laâu hôn. Coù theå ñeå daønh khoaûng töø 10 ñeán15% dieän tích ñaát cuûa HTX cho caùc hoä gia ñình môùi laäp vaø quaân nhaângiaûi nguõ, trong thôøi gian ñoù caùc hoä gia ñình coù theå thueâ ñaát naøy ñeåcanh taùc (T. Q. Traàn 1997).

5. Maëc duø Nghò quyeát 10 khaúng ñònh quyeàn chuyeån nhöôïng quyeànsöû duïng ñaát vaø quyeàn cho con caùi thöøa keá, song nhöõng quyeàn naøykhoâng hoaøn toaøn ñöôïc phaùp luaät ñaûm baûo (Bloch vaø Oesterberg 1989).Quyeàn trao ñoåi, cho thueâ vaø caàm coá ñaát ñai chæ ñöôïc hôïp thöùc hoùabaèng Luaät ñaát ñai naêm 1993.

6. Ñieàu 27 cuûa Luaät ñaát ñai naêm 1988 quy ñònh ñaát giao cho hoä giañình khoâng ñöôïc vöôït quaù 10% toång dieän tích ñaát canh taùc cuûa moãithoân, laøng. Tieáp theo luaät quy ñònh haïn möùc ñaát toái ña ñöôïc caáp treânñaàu ngöôøi theo vuøng ñoái vôùi nhöõng ngöôøi thueâ ñaát söû duïng laâu daøitöø caùc noâng tröôøng quoác doanh. Ngöôøi ta cho raèng möùc traàn naøy ñöôïcchính thöùc quy ñònh laø 2 heùc-ta ôû Ñoàng baèng soâng Hoàng vaø 3 heùc-taôû mieàn Nam (ANZDEC Limited 2000), maëc duø Nghò quyeát 10 hayLuaät ñaát ñai naêm 1988 ñeàu khoâng nhaéc tôùi ñieàu naøy.

7. Smith vaø Bình (1994) daãn chöùng nhieàu hoä gia ñình ôû Sôn La vaøonaêm 1994 cho bieát hoï vaãn canh taùc treân cuøng moät maûnh ñaát töø khithöïc daân Phaùp rôøi ñi. Traàn Thò Queá (1997) cho bieát ôû moät soá vuøng ñaátñai ñaõ ñöôïc chia laïi theo phaàn ñoùng goùp ban ñaàu cuûa hoä gia ñình khivaøo hôïp taùc xaõ.

8. Vaãn coøn moät soá haïn cheá veà giao dòch, tuøy thuoäc vaøo loaïi ñaát. Coùquy ñònh möùc traàn sôû höõu ñaát (maëc duø coù theå coù theå laùch luaät baèngcaùch ñoùng thueá), ñaát ñöôïc cho thueâ khoâng quaù 3 naêm, vaø caàn coù pheâduyeät chính thöùc cho moïi giao dòch (Marsh vaø MacAulay 2006; T. M.Ngoâ 2005).

9. Ñaây laø moät phaàn trong moät loaït caûi caùch nhaèm taêng saûn löôïngnoâng nghieäp. Caùc caûi caùch khaùc bao goàm giaûm haïn cheá maäu dòch, caûithieän tæ leä thöông maïi cuûa noâng daân (xem Benjamin vaø Brandt 2004).

10. Coù theå xem nhöõng luaän ñieåm raát hay giaûi thích vì sao thò tröôøngñaát ñai laïi moûng trong nghieân cöùu cuûa Bardhan vaø Udry (1999: Chöông6) vaø Binswanger, Deininger, vaø Feder (1995).

11. Caùc quoác gia khaùc ñöôïc so saùnh goàm coù Campuchia, Indonesia,CHDCND Laøo, Philippine vaø Thaùi Lan; taát caû ñeàu maát ít thôøi gian hônVieät Nam, maëc duø ôû Philippin laø 14–800 ngaøy.


12. Xem Ngaân haøng Phaùt trieån Chaâu AÙ (2004). Nhöõng yù kieán naøychuû yeáu döïa treân nhöõng cuoäc phoûng vaán khoâng chính thöùc vôùi chínhquyeàn ñòa phöông vaø moät soá hoä gia ñình; vieäc löïa choïn hoä coù veûthieân veà caùc vuøng caûi caùch thaønh coâng hôn. Xem baøn luaän ôû phaàn 2.2,ñaëc bieät laø trang 2–4, trong nghieân cöùu cuûa Trung taâm Tieán boä Noângthoân (2005).

13. Zhou (1998) muoán baùc laïi yù kieán cuûa Hayami (1994), ngöôøi ñaõlaäp luaän raèng hình thaønh moät thò tröôøng ñaát ñai töï do seõ giuùp naângcao hieäu quaû cuûa neàn noâng nghieäp trong caùc neàn kinh teá chuyeån ñoåiôû Ñoâng AÙ (xem theâm Zhou 2001).

14. Vuõ (2005) ñaõ ñöa ra toång quan veà caùc noã löïc naøy.15. Söï khaùc bieät giöõa (a) vuøng cao ôû Taây Nguyeân vaø mieàn nuùi phía

Baéc vaø (b) vuøng thaáp cuõng ñaùng chuù yù, maëc duø nhöõng khaùc bieät naøytruøng laëp ñaùng keå vôùi nhöõng khía caïnh lieân quan ñeán daân toäc thieåusoá maø chuùng toâi ñaõ baøn luaän.

16. Truyeàn thoáng bình quaân ôû mieàn Baéc Vieät Nam cuõng ñöôïc sosaùnh vôùi Trung Quoác trong nghieân cöùu cuûa Vaên Löông vaø Unger(1998), caùc taùc giaû naøy laäp luaän raèng chính phuû Trung Quoác theo ñuoåicaùc chính saùch phaùt trieån laøm taêng baát bình ñaúng, nhöõng chính saùchnaøy seõ laø khoâng khaû thi veà maët chính trò ôû Vieät Nam.

17. Söï khaùc bieät naøy noåi leân trong keát quaû cuûa Ñieàu tra Möùc soángVieät Nam naêm 1993 (Chöông 3). Heä soá bieán ñoåi trong logarit ñaát noângnghieäp haøng naêm ñaõ giao laø 8,3% ôû Ñoàng baèng soâng Hoàng, so vôùi15,3% ôû Ñoàng baèng soâng Cöûu Long. (trong naêm vuøng vôùi quy moâmaãu ñöôïc coi laø ñuû, ñaây laø hai vuøng coù möùc ñoä baát bình ñaúng veà ñaátñai thaáp nhaát vaø cao nhaát theo thöù töï töông öùng).

18. Xem Bardhan, Bowles, vaø Gintis (2000) ñaùnh giaù raát hay veà caùcluaän ñieåm lyù thuyeát veà lyù do taïi sao baát bình ñaúng cao laïi caûn trôûhieäu quaû.

19. Ñieàu naøy nhaát quaùn vôùi nhöõng quan saùt cuûa Taylor (2004), döïatreân nghieân cöùu thöïc ñòa ôû Ñoàng baèng soâng Cöûu Long.

20. Veà vieäc baát bình ñaúng aûnh höôûng ñeán hôïp taùc theo nhöõng caùchnaøo, xem Bardhan, Bowles, vaø Gintis (2000).

21. Treân caùc vuøng cuûa Vieät Nam, möùc ñoä ñeàn ñaùp cho vieäc ñi hoïctaêng leân vôùi soá naêm ñi hoïc trung bình (Gallup 2004).

22. Khaùc bieät naøy keùo daøi; naêm 2004 soá naêm ñi hoïc trung bình ôûÑoàng baèng soâng Hoàng laø 8,0 vaø ôû Ñoàng baèng soâng Cöûu Long laø 4,8.


41

3

Döõ lieäu vaø toùm taétsoá lieäu thoáng keâ

Chöông 3 môû ñaàu baèng vieäc moâ taû toång quan boán cuoäc khaûosaùt möùc soáng hoä gia ñình. Soá lieäu caùc cuoäc khaûo saùt naøy ñaïidieän cho hoä gia ñình Vieät Nam vaø ñöôïc chuùng toâi söû duïngxuyeân suoát trong nghieân cöùu naøy. Phaàn 3.1 taäp trung vaøo ñaëctính chung vaø nhöõng ñieåm töông ñoàng cuûa boán cuoäc khaûo saùt,vaø ñaây cuõng laø noäi dung phuø hôïp vôùi toaøn boä cuoán saùch. Baphaàn tieáp theo ñeà caäp tôùi nhöõng noäi dung cuï theå phuïc vuï phaântích moät giai ñoaïn cuï theå trong quaù trình chuyeån ñoåi noângnghieäp. Phaàn 3.2 ñeà caäp ñeán nhöõng döõ lieäu söû duïng cho phaântích phöông thöùc giao ñaát trong thôøi kyø xoùa boû hình thöùc taäptheå hoùa ñaõ giôùi thieäu trong Chöông 4. Nhieàu noäi dung trongphaàn naøy cuõng phuø hôïp vôùi keát quaû phaân tích trong Chöông 5.Phaàn 3.3 toång hôïp döõ lieäu seõ söû duïng ñeå phaân tích veà vieäc taùiphaân boå ñaát sau khi ñaát ñaõ ñöôïc giao cho caùc hoä gia ñình trongChöông 5. Phaàn 3.4 - 3.8 baøn veà döõ lieäu ñöôïc söû duïng chophaân tích caùc noäi dung trong Chöông 6 vaø Chöông 7. Phaàn 3.4xem xeùt xu theá ngheøo vaø khoâng ñaát döïa treân keát quaû cuûa boáncuoäc khaûo saùt. Phaàn 3.5 ñeà caäp ñeán döõ lieäu panel moâ phoûngñöôïc xaây döïng ñeå ñaùnh giaù nhöõng bieán ñoåi veà tình traïng khoângñaát qua thôøi gian (Chöông 6). Phaàn 3.6 thaûo luaän chi tieát moâ-ñun veà ñaát ñai trong khaûo saùt VHLSS 2004. Phaàn 3.7 thaûo luaäncaùc chæ tieâu phuùc lôïi maø hoä gia ñình töï ñaùnh giaù hoaëc döïa treânñaùnh giaù cuûa coäng ñoàng. Thoâng tin naøy ñöôïc söû duïng trongChöông 6 vaø Chöông 7. Cuoái cuøng, phaàn 3.8 giôùi thieäu moät soáthoâng tin cô baûn veà caùc nguoàn döõ lieäu boå sung maø chuùng toâicuõng söû duïng trong Chöông 6 vaø Chöông 7.

Khaûo saùt möùc soáng hoä gia ñình Vieät Nam

Nguoàn döõ lieäu chính ñöôïc söû duïng trong nghieân cöùu naøy laø döõlieäu cô sôû ôû caáp hoä gia ñình vaø laø keát quaû cuûa boán cuoäc khaûosaùt hoä gia ñình ñaïi dieän treân phaïm vi toaøn quoác cuûa Toång cuïcThoáng keâ (GSO) cho caùc naêm 1992-93, 1997-98, 2002, vaø 2004.Caùc cuoäc khaûo saùt möùc soáng hoä gia ñình Vieät Nam 1992/93(VLSS 1993) vaø 1997/98 (VLSS 1998), vôùi quy moâ maãu laàn löôïtlaø 4800 vaø 6000 hoä, ñöôïc thöïc hieän vôùi söï taøi trôï cuûa Ngaânhaøng Theá giôùi (WB) trong chöông trình Nghieân cöùu Ño löôøngMöùc soáng (Living Standards Measurement Study - LSMS).1 Maëcduø hai cuoäc khaûo saùt VHLSS 2002 vaø 2004 (vôùi toång soá maãutöông öùng cho moãi khaûo saùt laø 30.000 vaø 9.000) khoâng thuoäcchöông trình khaûo saùt LSMS nhö hai ñôït tröôùc, GSO ñaõ coùnhöõng noã löïc ñaùng keå trong vieäc ñaûm baûo tính töông thíchnhaát ñònh giöõa caùc khaûo saùt cuõ vaø môùi, ñaëc bieät laø trong noäidung lieân quan tôùi moâ-ñun chi tieâu. Ñaây laø nhöõng khaûo saùtñöôïc thieát keá caån thaän phuø hôïp vôùi caùc tieâu chuaån quoác teá vaøñaõ nhaän ñöôïc söï hoã trôï kyõ thuaät tích cöïc töø caùc cô quan phaùttrieån quoác teá, trong ñoù coù WB vaø Chöông trình Phaùt trieån LieânHôïp Quoác (UNDP).

Maãu khaûo saùt naêm 1993 laø maãu töï mang troïng soá trong khiñoù caùc maãu khaûo saùt khaùc ñöôïc choïn döïa theo phöông phaùpchoïn maãu ngaãu nhieân phaân taàng chia cuïm vaø do ñoù troïng soáchoïn maãu phaûi ñöôïc aùp duïng. Vieäc chia cuïm ñöôïc thöïc hieänôû caáp xaõ – ñôn vò haønh chính nhaø nöôùc thaáp nhaát ôû Vieät Nam.Trong phaàn lôùn coâng trình nghieân cöùu, chuùng toâi taäp trungvaøo khu vöïc noâng thoân theo ñoù quy moâ maãu cho khu vöïcnaøy cuûa boán cuoäc khaûo saùt laàn löôït laø 3.800 hoä naêm 1993,4.300 hoä naêm 1998, 22.600 hoä naêm 2002, vaø 6.900 hoä naêm 2004.Boán cuoäc khaûo saùt ñaïi dieän cho khu vöïc noâng thoân vaø thaønhthò vaø 7 vuøng treân toaøn quoác – bao goàm vuøng Trung du vaømieàn nuùi phía Baéc, Ñoàng baèng soâng Hoàng, Baéc Trung boä,Duyeân haûi Nam Trung boä, Taây nguyeân, Ñoâng Nam boä vaøÑoàng baèng soâng Cöûu Long. Tröø VHLSS 2002, nhöõng khaûo saùtcoøn laïi khoâng theå ñöôïc xem laø mang tính ñaïi dieän veà maëtthoáng keâ ôû caáp tænh. Döïa treân nhöõng söï khaùc bieät coù theå coùveà giaù boùng cuûa ñaát cuõng nhö khaùc bieät veà coâng ngheä saûnxuaát (ôû traïng thaùi khaùc bieät veà töï nhieân giöõa caùc vuøng) chuùngta coù theå kyø voøng tính khoâng ñoàng nhaát ñòa lyù giöõa caùc xaõtrong khaûo saùt.


VLSS 1993 ñöôïc thöïc hieän tröôùc khi Luaät Ñaát ñai 1993 ñöôïcban haønh. Moät boä phaän hoä gia ñình tham gia trong khaûo saùtVLSS 1993 ñaõ ñöôïc phoûng vaán laïi trong khaûo saùt VLSS 1998cho pheùp chuùng toâi thieát laäp moät cô sôû döõ lieäu panel giöõa hainaêm. Döõ lieäu panel naøy laø cô sôû ñeå chuùng toâi phaân tích quaùtrình taùi giao ñaát sau khi coù Luaät Ñaát ñai 1993 (xem Chöông 5),ñoàng thôøi nghieân cöùu tình traïng khoâng ñaát ngaøy caøng gia taêng(xem Chöông 6). Khaûo saùt VHLSS 2004 cuõng tieán haønh phoûngvaán laïi ñoái vôùi moät maãu nhoû trong VHLSS naêm 2002. Tuynhieân, VLSS 1998 vaø VHLSS 2002 khoâng coù khaû naêng keát noáiñeå taïo döõ lieäu panel.

Kinh nghieäm ôû nhieàu quoác gia khaùc cho thaáy raát khoù coù theåñaûm baûo ñöôïc tính ñaïi dieän cuûa caùc hoä gia ñình ñöôïc choïnkhaûo saùt. ÔÛ Vieät Nam, GSO döïa phaàn lôùn vaøo danh saùch caùchoä ñaõ ñaêng kyù hoä khaåu taïi caùc xaõ ñöôïc choïn laøm maãu khi thieátkeá choïn maãu. Phöông thöùc choïn maãu naøy coù vaán ñeå bôûi noùkhoâng xeùt ñeán nhöõng hoä di cö töø vuøng naøy ñeán vuøng khaùc maøchöa thöïc hieän ñaêng kyù hoä khaåu taïi nôi cö truù môùi. Trongnhöõng naêm qua, di daân noäi ñòa dieãn ra ngaøy moät nhieàu hôn.Song thuû tuïc haønh chính trong vieäc ñaêng kyù hoä khaåu sau di cöcoøn nhieàu phöùc taïp vaø khoù khaên. Ngoaøi ra caùc bieän phaùp thoángkeâ chöa ñöôïc ñoåi môùi ñeå phuø hôïp vôùi hoaøn caûnh môùi. Do vaäy,caùc maãu ñöôïc choïn trong caû boán khaûo saùt möùc soáng khoângmang tính ñaïi dieän cho nhoùm daân di cö (Ngaân haøng Theá giôùi2004). Coù moät thöïc teá laø nhöõng ñoái töôïng khoâng ñaát veà baûnchaát laø nhöõng ñoái töôïng di cö, vì vaäy chuùng toâi khoâng theåñaùnh giaù heát ñöôïc hieän traïng khoâng ñaát, nhaát laø khi döïa treânkeát quaû cuûa caùc khaûo saùt gaàn ñaây.

Trong nghieân cöùu naøy, chuùng toâi vaän duïng phöông phaùpnghieân cöùu trong kinh teá phaùt trieån öùng duïng: duøng toång chitieâu thöïc bình quaân moät nhaân khaåu hoä gia ñình laøm thöôùc ñophuùc lôïi. Vôùi thöôùc ño naøy chuùng toâi coù theå so saùnh keát quaûcuûa boán khaûo saùt möùc soáng hoä gia ñình. Soá lieäu thoáng keâ chitieâu bao goàm giaù tieâu duøng caùc saûn phaåm töï cung töï caáp, giaùchi cho nhaø ôû, vaø giaù trò thuyeân giaûm cuûa caùc vaät duïng laâunaêm. Soá lieäu thoáng keâ ñöôïc chia theo giaù tieâu duøng haøng thaùngcho pheùp xaùc ñònh nhöõng bieán ñoåi theo thôøi gian thöïc hieänphoûng vaán vaø theo chæ soá giaù qua khoâng gian nhaèm ñaùnh giaùmöùc ñoä giao ñoäng veà giaù caáp khu vöïc, ñoàng thôøi cô sôû giaù thöïcteá thaùng 1/1998 ñöôïc aùp duïng (xem Glewwe 2003, 2005; Ngaânhaøng Theá giôùi 1995, 2000). Hình 3.1 theå hieän taàn suaát phaân boå

DÖÕ LIEÄU VAØ TOÙM TAÉT SOÁ LIEÄU THOÁNG KEÂ 43

toång chi tieâu moät nhaân khaåu naêm 1993 vaø 2004; vôùi bieåu ñoà atheå hieän möùc chi tieâu cho toaøn khu vöïc noâng thoân Vieät Nam.(Hình b ñaïi dieän cho ñoái töôïng khoâng ñaát vaø chuùng toâi seõ quaytrôû laïi vaán ñeà naøy sau.) Maëc duø möùc tieâu duøng hoä gia ñình laøchæ soá phuùc lôïi chuû yeáu, trong phaàn sau cuûa chöông naøy chuùngtoâi seõ giôùi thieäu moät soá keát quaû thu ñöôïc qua vieäc söû duïng caùcbieän phaùp ño löôøng thay theá nhö tình traïng ngheøo theo ñaùnhgiaù cuûa caù nhaân vaø cuûa chính quyeàn xaõ. Hai chæ soá naøy cuõngñöôïc söû duïng trong VHLSS 2004.

Thöôùc ño ngheøo chính ñöôïc söû duïng trong nghieân cöùu naøylaø chæ soá tính theo ñaàu ngöôøi – tyû leä phaàn traêm daân soá soángtrong nhöõng hoä gia ñình coù möùc tieâu bình quaân ñaàu ngöôøi ôûdöôùi möùc ngheøo chuaån. Song ñoâi khi chuùng toâi cuõng söû duïngbình phöông chæ soá khoaûng caùch ngheøo – nhaèm haïn cheá söï baátbình ñaúng trong nhoùm ngöôøi ngheøo (Foster, Greer, and Thor-becke 1984). Chuaån ngheøo aùp duïng trong nghieân cöùu naøy döïatreân chuaån do Glewwe, Gragnolati, vaø Zaman (2002) giôùi thieäu,ñöôïc duøng ñeå ño giaù caû moät soá maët haøng löông thöïc thieát yeáuvaø nhu caàu tieâu duøng phi löông thöïc.

Giao khoaùn ñaát noâng nghieäp giai ñoaïn ñaàu

Trong Chöông 4 chuùng toâi söû duïng VLSS 1993 ñeå ñaùnh giaù taùcñoäng cuûa vieäc tö höõu hoùa quyeàn söû duïng ñaát ñoái vôùi ñaát noângnghieäp (hay coøn goïi laø ñaát canh taùc) haøng naêm. Moät maãu nhoûgoàm 2.810 hoä gia ñình noâng nghieäp noâng thoân trong VLSS 1993coù ñaày ñuû döõ lieäu. Khoaûng 400 hoä ñöôïc ñöa ra khoûi maãu dothieáu döõ lieäu ôû moät soá bieán chính. Ngoaøi ra coøn coù 419 hoä noângnghieäp khoâng coù ñaát canh taùc coù töôùi hoaëc khoâng coù töôùi. Toångquan taøi lieäu vaø nghieân cöùu tröôøng hôïp cuûa chuùng toâi cho thaáyñaây ñôn thuaàn laø do loãi khaûo saùt. Haàu nhö khoâng coù söï kieåmduyeät naøo vì treân thöïc teá khoâng coù hoä noâng nghieäp bò loaïi rakhoûi quaù trình phi taäp theå hoùa ñaát noâng nghieäp, bôûi neáu bòkieåm duyeät nhieàu hoä ñaõ coù theå bò ñaåy vaøo tình theá tuùng quaãnvaø ñaây laø ñieàu khoâng ñöôïc chaáp nhaän ôû noâng thoân Vieät Namthôøi ñoù. Trong boái caûnh ñoù, chuùng toâi taäp trung vaøo maãu goàmnhöõng hoä noâng nghieäp coù ñuû döõ lieäu.

Trong khi côõ maãu khoâng ñuû lôùn ñeå caàn ñeán moät moâ hìnhtính toaùn rieâng cho töøng xaõ, caùc pheùp tính hoài quy trong nghieâncöùu naøy bao goàm moät taäp hôïp ñaày ñuû caùc bieán giaû caáp xaõ sao


cho keát quaû hoài quy theå hieän ñöôïc söï khaùc bieät cuûa moãi xaõ.Chuùng toâi tieán haønh phaân tích ôû quy moâ toaøn quoác cuõng nhöôû 7 vuøng ñòa lyù bao goàm Mieàn nuùi, trung du phía Baéc, Ñoàngbaèng soâng Hoàng, Baéc Trung Boä, Duyeân haûi Nam Trung Boä vaøÑoàng baèng soâng Cöûu Long. Khu vöïc Taây nguyeân khoâng thuoäcnghieân cöùu naøy do phaàn nhieàu ñaát canh taùc ôû ñaây laø ñaát troàngcaây laâu naêm. Töông töï nhö vaäy, khu vöïc Ñoâng Nam Boä khoângthuoäc phaïm vi nghieân cöùu do côõ maãu quan saùt ôû ñaây quaù nhoû.(Sau khi loaïi ra caùc hoä phi noâng nghieäp vaø nhöõng hoä khoâng coùñuû döõ lieäu, chuùng toâi chæ coøn moät maãu nhoû goàm 99 hoä taïi khuvöïc Ñoâng Nam Boä.)

Ñaát canh taùc laø vaán ñeà noåi coäm trong thaäp nieân 1990, vaøñieàu naøy phaûn aùnh söï thay ñoåi trong thaùi ñoä cuûa giôùi chöùc ñoáivôùi neàn kinh teá thò tröôøng vaø vai troø cuûa ñaát ñai, cuõng nhönhöõng caûi caùch trong cô cheá chính saùch. Ñieàu naøy ñöôïc theåhieän roõ qua caùc khaûo saùt möùc soáng hoä gia ñình. Coù moät soá thayñoåi trong phaân loaïi vaø ñònh nghóa loaïi ñaát khi so saùnh VLSSnaêm 1993 vaø 1998 cuõng nhö giöõa hai khaûo saùt naøy vôùi VHLSS2002 vaø VHLSS 2004. Trong phaàn naøy vaø hai phaàn sau, chuùngtoâi seõ laøm roõ moät soá khaùi nieäm ñaát ñai vaø phöông thöùc xaùcñònh caùc bieán ñaát ñai ñöôïc söû duïng trong nghieân cöùu naøy.

Taát caû caùc khaûo saùt ñaõ chæ ra moät soá loaïi ñaát, bao goàm ñaáttroàng caây haøng naêm, ñaát troàng caây laâu naêm, ñaát laâm nghieäp,maët nöôùc, vaø caùc loaïi ñaát "khaùc" bao goàm ñaát nöông raãy ducanh, ñoài nuùi troïc vaø ñaát môùi khai khaån.2 Khi xem xeùt vieäc giaokhoaùn ñaát cho hoä noâng nghieäp giai ñoaïn ñaàu cuûa quaù trình phitaäp theå hoùa, chuùng toâi taäp trung vaøo ñaát canh taùc haøng naêm.3Ngoaøi ra coøn coù moät cô cheá giao ñaát troàng caây laâu daøi, ñaát laâmnghieäp vaø maët nöôùc. Song do vieäc giao caùc loaïi ñaát naøy chaämhôn nhieàu vaø tình traïng giao ñaát böøa baõi, chuùng toâi chæ taäptrung phaân tích vieäc giao ñaát cho caùc hoä giai ñoaïn phi taäp theåhoùa vaø caùc loaïi ñaát canh taùc coù töôùi vaø khoâng coù töôùi.

Ñoái vôùi ñaát troàng caây haøng naêm, VLSS 1993 chia ra naêm loaïiñaát sau ñaây:i Ñaát khoaùn. Ñaây laø loaïi ñaát ñaõ ñöôïc caùc hôïp taùc xaõ hay taäp

ñoaøn saûn xuaát giao cho caùc hoä theo tình thaàn Nghò quyeát 10(Ñaûng Coäng saûn Vieät Nam 1988). Ñaát khoaùn chieám phaàn lôùnquyõ ñaát canh taùc ôû mieàn Baéc. i Ñaát söû duïng laâu daøi. Phoå bieán ôû mieàn Nam. Loaïi ñaát naøy

chæ khaùc ñaát khoaùn ôû moät ñieåm ñoù laø ngöôøi noâng daân khoângnôï khoaùn saûn phaåm (ngoaøi caùc loaïi thueá baét buoäc cho ñaát ñaõ


ñöôïc giao khoaùn) ñoái vôùi caùc hôïp taùc xaõ hay toå ñoäi saûn xuaát ñaõthöïc hieän vieäc giao khoaùn ñaát.i Ñaát ñaáu thaàu. Ñaây laø loaïi ñaát thuoäc phaàn ñaát cuûa hôïp taùc

xaõ hoaëc xaõ giöõ laïi ñeå thöïc hieän ñaáu giaù vôùi caùc hoä gia ñình.Ñaây laø loaïi ñaát canh taùc cho thueâ trong thôøi gian töø 3-5 naêmtuøy theo töøng vuøng.i Ñaát tö. Loaïi ñaát naøy bao goàm ñaát thöøa keá hoaëc ñaát vöôøn

cuûa hoä gia ñình cuõng nhö laø ñaát 5% caáp cho hoä gia ñình phuïcvuï muïc ñích rieâng taïi thôøi ñieåm baét ñaàu taäp theå hoùa ñaát ñai vaøñaây cuõng laø möùc töông öùng vôùi 5% ñaát noâng nghieäp cuûa xaõ.Ñaát rieâng khoâng phaûi ñoùng thueá. i Ñaát laøm reõ hoaëc ñaát thueâ möôùn. Laø loaïi ñaát thueâ cuûa hoä

khaùc theo caùc hình thöùc thoûa thuaän khaùc nhau, trong ñoù coùthoûa thuaän laøm reõ.

Loaïi ñaát ñeà caäp trong Chöông 4 laø "ñaát khoaùn" (hay coøn goïilaø "ñaát ñöôïc giao"). Ñaây laø ñaát canh taùc haøng naêm, bao goàm caûñaát coù töôùi vaø khoâng coù töôùi. Trong khaûo saùt, ñaát naøy ñöôïc goïilaø "ñaát khoaùn" hoaëc "ñaát söû duïng laâu daøi." Loaïi ñaát naøy baogoàm ñaát ñaõ ñöôïc giao cho duø ñaát ñoù coù ñöôïc ñöa vaøo canh taùctreân thöïc teá hay khoâng.

Chuùng toâi taäp hôïp döõ lieäu ñaát coù töôùi vaø khoâng coù töôùi söûduïng caùc troïng soá theo vuøng cuï theå ñeå tính toaùn ñôn vò töôngñöông ñaát coù töôùi. Ñeå tính caùc troïng soá, chuùng toâi söû duïng caùcpheùp tính hoài quy lôïi nhuaän töø noâng nghieäp treân toång dieän tíchñaát canh taùc coù töôùi vaø khoâng coù töôùi, dieän tích caùc loaïi ñaátkhaùc, caùc ñaëc ñieåm hoä gia ñình vaø dieän tích ñaát coâng cuûa xaõtheo khu vöïc. Tyû leä heä soá ñaát khoâng coù töôùi/ñaát coù töôùi ñöôïcsöû duïng nhö moät troïng soá ñaát khoâng töôùi phuïc vuï tính ñôn vòtöông ñöông dieän tích ñaát coù töôùi ñaõ khoaùn cho moãi hoä. Thamkhaûo caùch thöùc tính toaùn vaø ñònh nghóa cuï theå veà lôïi nhuaän töønoâng nghieäp ôû Phuï luïc 3A.

Trong VLSS 1993, caùc hoä tham gia ñöôïc yeâu caàu phaân loaïiñaát troàng caây haøng naêm cuûa hoä theo ba tieâu chí chaát löôïng ñaát:"toát", "trung bình", vaø "xaáu". Ñieàu ñaùng tieác laø, khoâng gioángnhö tröôøng hôïp caùc loaïi ñaát khaùc, thieát keá baûng hoûi khoâng chopheùp chuùng toâi xaùc ñònh chaát löôïng ñaát ñöôïc giao. Do ñoùchuùng toâi khoâng theå söû duïng nhöõng tieâu chí chaát löôïng naøyvaøo vieäc xaùc ñònh caùc ñôn vò töông ñöông ñaát coù töôùi ñaõ ñöôïcgiao. Maët khaùc, phöông phaùp ñaùnh giaù döïa treân chaát löôïng ñaátcuõng coù vaán ñeà. Caùc loaïi ñaát taïi caùc xaõ coù theå ñöôïc phaân loaïiroõ raøng; tuy nhieân caùch phaân loaïi ñoù khoâng aùp duïng ñöôïc cho


vieäc so saùnh giöõa caùc xaõ vôùi nhau. Ñoàng thôøi khoâng theå giaûñònh raèng phaân loaïi theo chaát löôïng ñaát nhö treân ñaõ tính ñeáncaùc yeáu toá khoâng ñoàng nhaát veà chaát löôïng ñaát khoâng coù khaûnaêng quan saùt trong keát quaû nghieân cöùu chính cuûa chuùng toâi.Cuõng caàn phaûi xem xeùt caùc yeáu toá ngoaïi sinh cuûa caùc bieán chaátlöôïng ñaát. Sau khi caân nhaéc kyõ nhöõng yeáu toá treân, chuùng toâithaáy raèng neáu loaïi boû caùc bieán veà chaát löôïng ñaát, raát coù theå seõlaøm gia taêng moái quan ngaïi veà tính ña daïng cuûa chaát ñaát. Vìvaäy khi giaùm saùt chaát löôïng, chuùng toâi ñöa caû tieâu chí veà tyû leäñaát noâng nghieäp vaø phi noâng nghieäp coù chaát löôïng toát ôû moãihoä vaøo phaàn toång hôïp phaân tích trong Chöông 4.4. Chuùng toâicuõng kieåm tra tính thieát thöïc vaø phuø hôïp cuûa döõ lieäu khi loaïitröø caùc bieán soá treân.

Trong quaù trình phaân tích döõ lieäu vôùi caùc noäi dung thuoäccaùc Chöông 4 vaø 5, chuùng toâi xöû lyù ñaát tö theo moät caùchrieâng. Moät dieän tích khoâng nhoû ñaát ñöôïc phaân loaïi laø ñaát tövaø dieän tích ñaát naøy ñöôïc söû duïng cho taát caû caùc muïc ñích(bao goàm ñaát troàng caây haøng naêm, ñaát troàng caây laâu naêm vaømaët nöôùc). Vì vaäy ñaát canh taùc cuûa moät hoä coù theå khoâng phaûichæ laø ñaát ñaõ ñöôïc giao. Hoä noâng thoân thöôøng coù ñaát rieângtrong ñoù bao goàm ñaát ôû vaø ñaát vöôøn. Song, loaïi ñaát tö coùnghóa roäng hôn so vôùi ñaát ôû hay ñaát vöôøn. Ñaát tö laø loaïi ñaátthuoäc veà hoä gia ñình trong moät khoaûng thôøi gian daøi, vôùidieän tích ñaát ñöôïc ño ñaïc kyõ löôõng khi tieán haønh phi taäp theåhoùa. Vì vaäy seõ laø hôïp lyù neáu xem ñaát tö laø yeáu toá ngoaïi sinhvaø chuùng toâi cuõng ñöa yeáu toá naøy vaøo phaân tích. Ngöôïc laïi,chuùng toâi xem taát caû caùc loaïi ñaát khaùc, keå caû ñaát thueâ möôùntheo thoûa thuaän, laø yeáu toá noäi sinh vaø vì vaäy loaïi ñaát naøykhoâng theå hieän roõ trong caùc moâ hình.5

Ñaây laø nhöõng döõ lieäu ñöôïc thu thaäp 5 naêm sau khi Luaät Ñaátñai 1988 ra ñôøi (vaø tröôùc khi Luaät Ñaát ñai naêm 1993 ñöôïc banhaønh). Ñeå coù theå giaûi thích caùc phöông thöùc giao ñaát, chuùng toâimuoán söû duïng caùc bieán phaûn aùnh tình hình thöïc tieãn naêm 1988.Chuùng toâi khoâng coù thoâng tin ñaày ñuû veà caùc phöông phaùp giaoquyeàn söû duïng ñaát noâng nghieäp ôû caáp xaõ. Moät soá nhaø nghieâncöùu laáy quy moâ hoä gia ñình (Hayami 1994; V. L. Ngo 1993) vaøsoá lao ñoäng hieän coù trong hoä laøm caùc bieán phaân tích chính.6Chuùng toâi söû duïng caùc bieán nhaân khaåu hoïc goàm quy moâ hoä giañình vaø tyû leä ngöôøi soáng phuï thuoäc. Quy moâ hoä laø soá nhaânkhaåu trong moät hoä ñöôïc baùo caùo trong VLSS 1993 tröø ñi taát caûcaùc thaønh vieân döôùi 6 tuoåi, vaø tyû leä phuï thuoäc baèng moät tröø ñi



5 6 7 8 9 10 0

Taàn

soá

Taàn

soá

Taàn

soá

Taàn

soá

200

400

600

5 6 7 8 9 10 0

200

400

600

6 7 8 9 10 0

20

40

60

6 7 8 9 10 0

20

40

60

80

100

a. Noâng thoân Vieät Nam

Chi tieâu bình quaân ñaàu ngöôøi thöïc teá naêm 1993 (theo giaù naêm 1998)

Chi tieâu bình quaân 1 khaåu thöïc teá naêm 2004 (theo giaù naêm 1998)

b. Ñoái töôïng khoâng ñaát ôû khu vöïc noâng thoân

Chi tieâu bình quaân 1 khaåu thöïc teá ôû hoä khoâng ñaát naêm 1993 (theo giaù naêm 1998)

Chi tieâu bình quaân 1 khaåu thöïc teá ôû hoä khoâng ñaát 2004 (theo giaù naêm 1998)

Hình 3.1 Taàn suaát phaân boå chi tieâu naêm 1993 vaø 2004

tyû leä nhaân khaåu trong ñoä tuoåi lao ñoäng (töø 20-65 tuoåi ñoái vôùinam giôùi vaø 20-60 tuoåi ñoái vôùi phuï nöõ) treân toång soá nhaân khaåutöø 6 tuoåi trôû leân.

Trong quaù trình nghieân cöùu giao khoaùn ñaát (Chöông 4),chuùng toâi coù xeùt ñeán taùc ñoäng cuûa moät soá yeáu toá nhö giôùi tínhchuû hoä; nguyeân quaùn cuûa chuû hoä (coù phaûi laø ngöôøi baûn xöù haykhoâng); toân giaùo cuûa chuû hoä (lieäu chuû hoä coù theo ñaïo Thieânchuùa hay ñaïo Phaät, so vôùi caùc ñoái töôïng phi toân giaùo, theothuyeát duy linh hay theo tieâu chí "khaùc"); vaø lieäu chuû hoä thuoäcdaân toäc thieåu soá naøo ngoaøi daân toäc Kinh vaø Hoa Kieàu coù ñieàukieän kinh teá khaù giaû. Chuùng toâi cuõng xem xeùt lieäu hoä ñoù coùcanh taùc treân ñaát ñoài troïc khoâng nhaèm naém baét ñöôïc ñaëc tínhrieâng veà daân toäc vaø vaên hoùa cuûa nhoùm noâng daân du canh ducö. Keå töø nhöõng naêm 1960, Chính phuû theo ñuoåi caùc chínhsaùch ñònh canh ñònh cö cho caùc nhoùm coäng ñoàng du canh baèngcaùch chia ñaát cho hoï (Bloch vaø Oesterberg 1989). Nghò quyeát10 cuõng neâu roõ tính caàn thieát phaûi aùp duïng caùc bieän phaùp thieátthöïc nhaèm thuùc ñaåy ñònh canh vaø ñònh cö. Nhôø chính saùchnaøy, coù theå coù giaû ñònh raèng nhöõng hoä naøy ñöôïc giao ñaátnhieàu hôn.

Chuùng toâi cuõng xeùt ñeán khaû naêng hoä gia ñình coù ngöôøi taøntaät trong ñoä tuoåi lao ñoäng.7 Ngöôøi taøn taät trong gia ñình coùtheå coù möùc ñoä aûnh höôûng tieâu cöïc nhaát ñònh tôùi quyeát ñònhgiao ñaát, do hieäu quaû saûn suaát cuûa hoï coù theå haïn cheá. Treânthöïc teá, Chính phuû ñaõ aùp duïng nhieàu chính saùch öu ñaõi ñoáivôùi caù nhaân, gia ñình chính saùch vaø ngöôøi taøn taät. Ngöôøi taøntaät giaø caû coù theå ñöôïc höôûng öu ñaõi ñaëc bieät. Tuy nhieân, bieánnaøy khoâng theå hieän roõ khaû naêng thöông beänh binh hoaëc giañình hoï ñöôïc ñoái xöû khaùc so vôùi nhöõng ngöôøi bình thöôøngkhaùc nhö ñaõ ñeà caäp trong Nghò quyeát 10 (Ñaûng Coäng saûn VieätNam 1988) ñöôïc taùc giaû Ngoâ Vónh Long trích daãn (Long VinhNgo 1993). Chuùng toâi thöû nghieäm khaû naêng naøy baèng caùchtheâm moät bieán giaû ñeå xaùc ñònh lieäu hoä gia ñình hoaëc moät nhaânkhaåu trong hoä coù ñöôïc höôûng trôï caáp xaõ hoäi cuûa nhaø nöôùc haykhoâng. Tieâu chí nhaän trôï caáp xaõ hoäi daønh cho ngöôøi taøn taät,thöông binh, lieät só vaø gia ñình coù coâng vôùi caùch maïng coù leõlaø tieâu chí toát nhaát ñeå xaùc ñònh nhöõng hoä höôûng öu ñaõi trongboä döõ lieäu chuùng toâi coù ñöôïc. Tuy nhieân raát coù theå vaãn coønmoät soá baên khoaên veà tính noäi sinh cuûa bieán naøy (ñaëc bieät laønhöõng ñoái töôïng khoâng ngheøo khoâng tham gia khaûo saùt). Vìvaäy chuùng toâi phaân tích caû hai tröôøng hôïp nhaän vaø khoâng


nhaän trôï caáp xaõ hoäi.Cuõng nhö caùc khaûo saùt möùc soáng hoä gia ñình khaùc, VLSS

1993 khoâng phaân loaïi roõ caùc ñoái töôïng laø ñaûng vieân ÑaûngCSVN. Maëc duø vaäy, chuùng toâi cuõng tìm hieåu xem lieäu hoä coùnhaân khaåu naøo laøm vieäc taïi hôïp taùc xaõ, toå chöùc xaõ hoäi, doanhnghieäp nhaø nöôùc hay cô quan nhaø nöôùc trong thôøi gian ít nhaátlaø 5 naêm, cho duø ñoù laø vieäc laøm coá ñònh hay taïm thôøi. Theotieân nghieäm, chuùng toâi cuõng khoâng hieåu nhöõng bieán naøy aûnhhöôûng tôùi vieäc giao ñaát nhö theá naøo. Nguoàn vieäc laøm khaùc coùtheå coù taùc ñoäng thay theá tôùi vieäc giao ñaát, ví duï nhö xaõ giao ítñaát hôn cho caùc hoä coù nguoàn vieäc laøm phi noâng nghieäp. Ngöôïclaïi, nguoàn vieäc laøm khaùc coù taùc ñoäng veà maët quyeàn löïc. Chaúnghaïn nhö moät hoä coù vieäc laøm rieâng coù theå coù nhieàu quyeàn löïchôn vaø coù theå gaây taùc ñoäng lôùn hôn tôùi quaù trình ra quyeát ñònhgiao ñaát taïi ñòa phöông.

Caùc hôïp taùc xaõ ñaõ töøng sôû höõu tö lieäu saûn xuaát noâng nghieäp(nhö duïng cuï, maùy moùc vaø suùc vaät keùo) cuõng phaûi giao laïi chocaùc hoä noâng nghieäp. Moät soá yù kieán cho raèng quy trình naøy taïoñieàu kieän deã daøng hôn cho moät soá caùn boä ñòa phöông thu lôïi chobaûn thaân, gia ñình vaø ngöôøi thaân quen cuûa hoï khi so saùnh vôùiquy trình giao ñaát chính thöùc. Coù theå noùi raèng haønh vi laïm duïngchöùc quyeàn vaø tham nhuõng nghieâm troïng nhaát ñaõ dieãn ra trongthôøi kyø phaân phoái laïi coâng cuï saûn xuaát noâng nghieäp vaø suùc vaätkeùo thuoäc sôû höõu cuûa caùc hôïp taùc xaõ tröôùc ñaây. Vôùi giaû ñònh nhövaäy, chuùng toâi mong muoán tìm hieåu nhöõng taùc ñoäng tích cöïc leântieâu duøng thoâng qua nguoàn thu cho ñaát thuoäc quyeàn söû duïngcuûa caùc hoä höôûng ñaëc quyeàn. Chuùng toâi kieåm tra yeáu toá naøybaèng caùch ñöa vaøo phöông trình tieâu duøng yeáu toá taùc ñoäng qualaïi giöõa ñaát vaø vieäc moät nhaân khaåu ñaõ töøng laøm vieäc cho hôïptaùc xaõ tröôùc ñaây hoaëc taïi thôøi ñieåm phi taäp theå hoùa. Thöû nghieämnaøy laø khoâng hoaøn haûo bôûi noù chæ xeùt tôùi yeáu toá öu ñaõi thoângqua caùc moái quan heä nhaân khaåu trong hoä, song ñaây laø ñieàuchuùng toâi coù theå laøm ñöôïc vôùi boä döõ lieäu hieän coù.

Baûng 3.1 toùm taét soá lieäu thoáng keâ theo vuøng caùc bieán chuùngtoâi khai thaùc töø VLSS 1993. Ñoàng baèng soâng Cöûu Long coù möùctieâu duøng trung bình vaø dieän tích ñaát söû duïng cao nhaát (ñieàunaøy phaûn aùnh maät ñoä daân soá thaáp hôn). Ñoàng baèng soâng CöûuLong coù tyû leä ñi hoïc trung bình thaáp nhaát (xem giôùi thieäu ôûChöông 2). Baéc Trung Boä laø vuøng coù möùc tieâu duøng trung bìnhthaáp nhaát so vôùi chuaån döôùi cuûa chuùng toâi. Caùc vuøng coù söïtöông ñoàng ôû phaàn lôùn caùc bieán khaùc.


51

Baûng

3.1

.Caùc

bie

án va

ø soá

lieäu

thoán

g ke

â moâ

taû c

aùc b

ieán,

naêm

199

3

Caùc

bie

án M

ieàn

nuùi B

aéc b

oä Ñ

oàng

baèng

soâng

H

oàng

Baéc

Tru

ng B

oä D

uyeân

haûi

Nam

Tr

ung

Boä

Ñoàn

g ba

èng so

âng C

öûu

Long

To

aøn m

aãu

Tr

ung

bình

Ñ

oä le

äch

chua

ån Tr

ung

bình

Ñ

oä le

äch

chua

ån Tr

ung

bình

Ñ

oä le

äch

chua

ån Tr

ung

bình

Ñ

oä le

äch

chua

ån Tr

ung

bình

Ñ

oä le

äch

chua

ån Tr

ung

bình

Ñ

oä le

äch

chua

ån C

hi ti

eâu d

uøng

thöïc

teá h

oä gi

a ñì

nh

loâga

rit

15,2

4 0,

52

15,2

1 0,

54

15,1

1 0,

53

15,3

9 0,

62

15,6

7 0,

53

15,3

1 0,

58

Chi

tieâu

duøn

g th

öïc te

á 1 k

haåu

(ngh

ìn ñ

oàng)

94

7,67

47

4,91

1.

114,

44

506,

65

899,

98

391,

30

1.14

6,17

55

6,84

1.

422,

44

847,

95

1.11

7,79

62

8,68

Toân

giaùo

: 1 =

chu

û hoä

theo

ñaïo

Ph

aät h

ay ñ

aïo C

ô Ñ

oác (0

= k

haùc,

du

y lin

h, p

hi to

ân gi

aùo)

0,33

0,

47

0,26

0,

44

0,18

0,

38

0,12

0,

32

0,56

0,

50

0,31

0,

46

Daân

toäc:

1 =

chu

û hoä

laø n

göôøi

daân

to

äc th

ieåu

soá n

goaøi

daân

toäc

Kin

h ña

soá h

ay H

oa K

ieàu

0,35

0,

48

0,08

0,

26

0,03

0,

18

0,08

0,

28

0,08

0,

27

0,12

0,

32

Sinh

taïi ñ

òa p

höôn

g: 1

= c

huû h

oä si

nh ra

taïi ñ

òa p

höôn

g 0,

80

0,40

0,

95

0.22

0,

89

0,31

0,

85

0,36

0,

83

0,38

0,

86

0,35

Tuoåi

chu

û hoä

40,3

8 13

,59

43,5

1 14

,53

45,4

4 15

,31

47,9

0 15

,26

46,6

5 14

,26

44,4

6 14

,75

Giô

ùi tín

h ch

uû ho

ä (nam

= 1

) 0,

81

0,39

0,

76

0,43

0,

80

0,40

0,

76

0,43

0,

79

0,41

0,

78

0,41

C

ôõ ho

ä loâga

rit, k

hoâng

tính

ngö

ôøi

< 6

tuoåi

1,

35

0,48

1,

17

0,49

1,

27

0,50

1,

38

0,47

1,

47

0,48

1,

30

0,50

Tyû le

ä phu

ï thuo

äc: 1

- tyû

leä g

iöõa

nhaân

kha

åu tro

ng ñ

oä tu

oåi la

o ño

äng v

ôùi ta

át caû

nhaân

kha

åu >

6 tu

oåi)

0,46

0,

25

0,42

0,

28

0,45

0,

28

0,47

0,

25

0,49

0,

24

0,45

0,

26

Nha

ân kh

aåu tr

ong

ñoä tu

oåi la

o ño

äng b

ò taøn

taät

0,01

0,

09

0,01

0,

09

0,01

0,

08

0,02

0,

13

0 0

0,01

0,

08

5252

Baûng

3.1

.Caùc

bie

án va

ø soá

lieäu

thoán

g ke

â moâ

taû c

aùc b

ieán,

naêm

199

3 (ti

eáp th

eo)

DN

NN

: nha

ân kh

aåu c

où vi

eäc la

øm

chín

h ho

aëc th

eâm tr

ong

DN

NN

5

naêm

tröô

ùc

0,01

0,

08

0,03

0,

19

0,01

0,

11

0,01

0,

08

0,01

0,

11

0,02

0,

14

Coân

g vi

eäc h

aønh

chín

h nh

aø nö

ôùc:

nhaân

kha

åu la

øm c

hính

hoa

ëc la

øm

theâm

tron

g kh

u vö

ïc co

âng tö

ø 5 n

aêm

trôû le

ân, h

oaëc

ñaõ la

øm 5

naêm

tröô

ùc,

hoaëc

ñaõ

nghæ

höu

a

0,07

0,

25

0,04

0,

21

0,07

0,

28

0,05

0,

23

0,08

0,

30

0,06

0,

25

Trôï

caáp

xaõ h

oäi: h

oä gi

a ñì

nh n

haän

tieàn

trôï c

aáp a

nh h

uøng,

gia

ñìn

h lie

ät só

, ngö

ôøi c

où co

âng v

ôùi c

aùch

maïn

g,

ngöô

øi taøn

taät

0,10

0,

30

0,12

0,

32

0,13

0,

34

0,09

0,

29

0,05

0,

22

0,10

0,

30

Soá n

aêm ñ

i hoïc

cuûa

chu

û hoä

6,25

3,

71

7,23

3,

70

7,05

3,

80

4,56

3,

79

4,31

3,

12

6,16

3,

83

Soá n

aêm ñ

i hoïc

cuûa

caùc

nha

ân kh

aåu

khaùc

tron

g ho

ä 9,

81

9,25

10

,68

8,56

11

,17

9,54

10

,20

9,93

9,

77

9,55

10

,44

9,24

Töôn

g ñö

ông

dieän

tích

ñaát

kho

aùn

canh

taùc

coù tö

ôùi lo

âgarit

(m²)

7,20

0,

73

7,45

0,

62

7,40

0,

79

7,60

0,

73

8,42

1,

29

7,59

0,

93

Töôn

g ñö

ông

dieän

tích

ñaát

kho

aùn

canh

taùc

coù tö

ôùi (m

²) 1.

679,

57

1.11

7,37

2.

007,

70

997,

03

2.08

4,14

1.

312,

36

2.62

1,58

2.

403,

59

7.29

6,94

6.

514,

12

3.00

3,26

3.

646.

40

Die

än tíc

h ña

át coù

töôùi

thuo

äc ho

ä gia

ñì

nh (m

²)

159,

62

238,

56

157,

05

167,

05

86,2

1 15

7,35

13

6,42

54

5,33

27

9,17

1.

505,

35

155,

89

648,

13

Die

än tíc

h ña

át kho

âng c

où tö

ôùi th

uoäc

hoä g

ia ñ

ình

(m²)

24

2,92

40

1,20

11

3,38

52

1,38

25

0,95

38

9,62

31

0,03

59

8,75

20

9,02

1.

561,

83

218,

54

921,

38

53

Die

än tíc

h ña

át laâu

daøi

thuo

äc ho

ä gia

ñì

nh (m

²)

278,

72

507,

38

120,

70

353,

67

90,7

1 20

4,60

18

8,53

46

3,52

90

3,74

1.

672,

80

343,

75

1.45

3,46

Die

än tíc

h m

aët n

öôùc

thuo

äc ho

ä gia

ñì

nh (m

²)

58,3

2 16

3,23

60

,73

176,

88

30,0

1 11

6,36

0

0 11

6,26

1.

102,

29

55,7

4 45

9,87

Hoä

canh

taùc

ñaát n

öông

raãy

= 1

0.29

0,

45

0,04

0,

19

0,04

0,

20

0,23

0,

42

0,02

0,

14

0,10

0,

31

Chu

ng ñ

aát c

où tö

ôùi c

haát l

öôïng

toát

0,18

0,

34

0,51

0,

39

0,31

0,

35

0,24

0,

38

0,11

0,

30

0,31

0,

39

Chu

ng ñ

aát k

hoâng

coù

töôùi

cha

át lö

ôïng

toát

0,28

0,

40

0,18

0,

37

0,68

0,

43

0,24

0,

38

0,59

0,

49

0,37

0,

46

So

á qua

n sa

ùt tro

ng m

oâ hì

nh

484

956

506

276

443

2.81

0

Ngu

oàn: V

LSS

1993

a. V

ieäc

laøm

tro

ng k

hu v

öïc c

oâng

ñöôïc

xaùc

ñòn

h th

eo m

aõ ng

heà n

ghie

äp 20

vaø

21.

Döõ lieäu hoä gia ñình giai ñoaïn 1993–98: Giao ñaátnoâng nghieäp

Khi nghieân cöùu quy trình giao ñaát trong boái caûnh thò tröôøngñaát ñai baét ñaàu hình thaønh (xem Chöông 5), chuùng toâi söû duïngdöõ lieäu panel möùc soáng hoä gia ñình thuoäc VLSS 1993 vaø 1998.Nhöõng khaûo saùt naøy coù soá maãu ñaõ ñöôïc laëp laïi laø 4.308 hoä.Chuùng toâi haïn cheá côõ maãu ôû 2.559 hoä gia ñình noâng nghieäpnoâng thoân trong döõ lieäu panel veà ñaát noâng nghieäp haøng naêmñaõ ñöôïc giao tính töø naêm 1993.

Moät ñieàu ñaùng quan taâm khi söû duïng döõ lieäu panel so saùnhkeát quaû hai ñôït khaûo saùt ñoù laø coù ñoä leäch maãu trong maãu hoätham gia hai cuoäc khaûo saùt. Moät soá hoä ñöôïc phoûng vaán trongñôït VLSS 1993 coù theå khoâng tham gia ñôït VLSS 1998. Moät soáhoä coù theå ñaõ chuyeån ñi nôi khaùc trong thôøi gian giöõa hai ñôïtkhaûo saùt, moät soá hoä khoâng muoán tham gia ñôït khaûo saùt thöùhai. Qua hai ñôït khaûo saùt naøy, ñoä leäch maãu ôû möùc khoâng ñaùngkeå: chæ coù 9% hoä gia ñình tham gia VLSS 1993 khoâng tham giaVLSS 1998. Neáu ñoä leäch maãu naøy laø ngaãu nhieân, keát quaû phaântích cuûa chuùng toâi seõ khoâng bò aûnh höôûng. Neáu ñoä leäch laøkhoâng ngaãu nhieân, keát quaû nghieân cöùu cuûa chuùng toâi coù theåcoù sai soùt. Ñoä leäch maãu ñöôïc xaùc ñònh baèng caùch xem xeùt maãunaøo coù ñuû caùc ñaëc tính cô baûn cuûa caû ñoái töôïng tham gia vaøñoái töôïng khoâng tham gia vaøo moät trong hai ñôït khaûo saùt. Dovaäy coù theå öôùc tính ñoä leäch maãu ôû caáp hoä vaø xem ñoù laø moätchöùc naêng cuûa caùc ñaëc tính treân; vôùi giaû thuyeát voâ hieäu laø ñoäveânh laø ngaãu nhieân vaø caùc ñaëc tính cô baûn khoâng coù taùc duïnggiaûi thích. Neáu caùc yeáu toá mang tính heä thoáng aûnh höôûng tôùisöï leäch maãu, coù theå söû duïng pheùp tính hoài quy ñeå kieåm traxaùc suaát leäch maãu vaø chænh söûa nhöõng sai leäch trong pheùp tínhlôïi ích, döïa treân keát quaû VLSS 1993 vaø VLSS 1998. Chaúng haïnnhö coù theå söû duïng xaùc suaát leäch treân ñieàu kieän ñaëc ñieåm côbaûn ñeå caân ñoái laïi döõ lieäu. Trong phaïm vi caùc VLSS 1993 vaø1998, Falaris (2003) ñaõ tính toaùn ñoä leäch maãu nhöng khoângphaùt hieän ra raèng ñaây laø vaán ñeà lôùn khi thöïc hieän hoài quy caùcbieán ñi hoïc, tham gia vaøo löïc löôïng lao ñoäng, töï taïo vieäc laøm,tieàn löông vaø möùc sinh. Töông töï nhö vaäy, van de Walle &Cratty (2004) vaø De Brauw vaø Harigaya (2007) nghieân cöùu ñieånhình leäch maãu trong moät moâ hình tieâu duøng ñöôïc tính toaùndöïa treân VLSS caùc naêm 1993 vaø 1998. Hoï ñöa ra keát luaän raèng


chænh söûa sai soá khoâng laøm cho keát quaû nghieân cöùu khaùc ñi.Khi phaân tích giao ñaát, chuùng toâi tính sai soá döïa treân quanñieåm naøy.

Baûng 3.2 toùm taét soá lieäu thoáng keâ khaûo saùt hai ñôït VLSS 1993vaø 1998. Löu yù coù söï gia taêng roøng veà toång dieän tích ñaát giaocho hoä thuoäc nhoùm maãu khaûo saùt khi so keát quaû khaûo saùt naêm1998 vôùi naêm 1993. Raát coù khaû naêng coù theâm dieän tích môùiñöôïc ñöa vaøo canh taùc.

Töông töï nhö ôû Chöông 4, trong chöông naøy chuùng toâi taäptrung nghieân cöùu ñaát troàng caây haøng naêm vì taàm quan troïngcuûa loaïi ñaát naøy trong saûn xuaát noâng nghieäp, trong toång dieäntích ñaát vaø cuõng vì vieäc giao ñaát noâng nghieäp dieãn ra sôùm hônvaø ôû tieán ñoä nhanh hôn so vôùi caùc loaïi ñaát khaùc. Muïc ñích laønghieân cöùu nhöõng thay ñoåi trong ñaát troàng caây haøng naêmñöôïc giao theo Luaät Ñaát ñai 1993. Ñôn vò dieän tích ñaát khoângcoù töôùi ñöôïc chuyeån sang ñôn vò töông ñöông dieän tích ñaát coùtöôùi theo caùch ñaõ neâu trong phaàn tröôùc vaø trong Phuï luïc 3A.Chuùng toâi söû duïng laïi nhöõng troïng soá ñaõ ñöôïc tính toaùn döïatreân döõ lieäu VLSS 1993. Nhö ñaõ ñeà caäp trong phaàn tröôùc, bieánsoá ñaát khoaùn naêm 1993 bao goàm caùc loaïi ñaát ghi trong baûnghoûi goàm "ñaát ñöôïc giao" vaø "söû duïng laâu daøi" ñoái vôùi ñaáttroàng caây haøng naêm. Ñeán naêm 1998, phaân loaïi naøy khoâng coønhieäu löïc. VLSS 1998 phaân loaïi ñaát giao cho caùc hoä thaønh ñaátsöû duïng laâu daøi hoaëc "ñaát khoaùn". Ñaát khoaùn cuõng laø ñaátñöôïc giao cho caùc hoä cho muïc ñích söû duïng laâu daøi vaø oånñònh, song giaáy chöùng nhaän quyeàn söû duïng ñaát laïi do moätnoâng tröôøng hoaëc doanh nghieäp quoác doanh quaûn lyù. Loaïi ñaátnaøy ñöôïc toång hôïp vaøo loaïi ñaát ñöôïc giao hoaëc söû duïng laâudaøi trong VLSS 1993. Naêm 1998 chuùng toâi toång hôïp loaïi ñaátnaøy vaøo loaïi ñaát giao. Moät ñieåm khaùc bieät nöõa so vôùi VLSS1993 laø trong VLSS 1998 ñaát thueâ möôùn ñöôïc nhoùm thaønh loaïirieâng, vì vaäy khi xaùc ñònh toång dieän tích ñaát haøng naêm ñöôïcgiao cho hoä gia ñình, ñaát thueâ möôùn cuõng phaûi ñöôïc xem xeùt.Trong khi ñoù VLSS 1993 laïi gom ñaát thueâ möôùn vaøo cuøng vôùinhoùm ñaát khoaùn haøng naêm.

Khi laäp moâ hình giao laïi ñaát, chuùng toâi xeùt caùc bieán ngoaïisinh ôû caáp hoä gia ñình duøng ñeå mieâu taû hieän traïng hoä naêm1993 veà caùc maët taøi saûn, quan heä, beân caïnh caùc bieán xeáp haïnghoä. Caùc bieán caáp hoä bao goàm soá naêm ñi hoïc cuûa chuû hoä vaø caùcnhaân khaåu tröôûng thaønh khaùc trong hoä; caùc bieán giaû veà toângiaùo cuûa chuû hoä (1 = ñaïo Cô ñoác hoaëc ñaïo Phaät; 0 = caùc ñaïo


5656

Caùc

bie

án To

aøn b

oä m

aãu

Giö

õ ngu

yeân

dieän

tích

ñaát

kh

oaùn

haøng

naêm

tron

g na

êm

1998

Kho

âng c

oøn d

ieän

tích

ñaát

khoa

ùn ha

øng n

aêm

naêm

199

8

Ñoàn

g ba

èng so

âng C

öûu

Long

To

aøn m

aãu tr

öø Ñ

oàng

baèng

so

âng C

öûu L

ong

Tr

ung

bình

Ñ

oä le

äch

chua

ån Tr

ung

bình

Ñ

oä le

äch

chua

ån Tr

ung

bình

Ñ

oä le

äch

chua

ån Tr

ung

bình

Ñ

oä le

äch

chua

ån Tr

ung

bình

Ñ

oä le

äch

chua

ån Th

ay ñ

oåi lo

âgarit

tron

g ñô

n vò

ñaát

kho

aùn

coù tö

ôùi (m

2 ) 0,

142

(n =

2.3

61)

0,66

0,

142

0,66

0

0 0,

002

(n =

308

) 0,

75

0,16

3 (n

= 2

.053

0,

64

Thay

ñoåi

tron

g ñô

n vò

ñaát

kho

aùn c

où tö

ôùi

(m2 )

206,

708

3.52

7,38

49

4,22

3.

203,

79

3.22

1,61

9 5.

078,

94

521,

438

6.89

1,17

33

7,63

3 2.

459,

15

Chi

tieâu

duøn

g lo

âgarit

thöïc

teá 1

nha

ân kh

aåu

(ngh

ìn ñ

oàng,

cô

sôû g

iaù n

aêm 1

993)

13

,801

0,

46

13,7

89

0,44

13

,952

0,

59

14,0

53

0,48

13

,756

0,

436

Chi

tieâu

duøn

g 1

nhaân

kha

åu th

öïc te

á naêm

19

93 (n

ghìn

ñoàn

g, c

ô sô

û gia

ù naêm

199

8)

1.10

0,11

1 60

4,98

1.

076,

842

548,

77

1.37

7,57

9 1.

030,

01

1,43

2,13

1 82

4,85

1.

040,

412

535,

13

Thay

ñoåi

veà

tieâu

duøng

1 n

haân

khaåu

thöïc

te

á gia

i ñoa

ïn 19

93-1

998

(ngh

ìn ñ

oàng,

cô

sôû g

iaù n

aêm 1

998)

813,

883

408,

29

809,

698

403,

83

863,

765

456,

25

1.00

9,03

9 65

3,47

77

8,77

7 33

4,60

Suït g

iaûm

hie

äu su

aát tö

ông

öùng

(hie

äu su

aát

loâga

rit ñ

aát g

iao

tröø h

ieäu

suaát

loâga

rit th

öïc

teá n

aêm 1

993)

0,01

6 0,

78

0,07

2 0,

72

0,65

1 1,

17

0,03

8 0,

94

0,08

5 0,

74

Baûng

3.2

Caùc

bie

án va

ø caùc

chæ

soá

thoán

g ke

â töô

ng ö

ùng, 1

993-

1998

57

Toân

giaùo

: 1 n

eáu c

huû h

oä la

ø ngö

ôøi th

eo

ñaïo

Cô

ñoác

hoaëc

ñaïo

Pha

ät 0,

307

0,46

0,

305

0,46

0,

338

0,47

0,

572

0,50

0,

260

0,44

Daân

toäc:

1 n

eáu c

huû h

oä th

uoäc

daân

toäc

khaùc

ngo

aøi d

aân to

äc K

inh

hoaëc

Hoa

Kie

àu

0,12

1 0,

33

0,11

6 0,

32

0,17

7 0,

38

0,08

7 0,

28

0,12

7 0,

33

Sinh

taïi ñ

òa p

höôn

g: 1

neáu

chu

û hoä

sinh

ta

ïi ñòa

phö

ông

0,86

1 0,

35

0,86

7 0,

34

0,78

3 0,

413

0,84

4 0,

364

0,86

5 0,

34

Tuoåi

chu

û hoä

44,7

58

14,6

9 44

,496

14

,54

47,8

74

16,0

9 47

,85

14,1

8 44

,285

14

,73

Giô

ùi tín

h ch

uû ho

ä: 1 =

nam

0,

791

0,41

0,

792

0,41

0,

778

0,42

0,

787

0,41

0,

791

0,41

C

ôõ ho

ä naêm

199

3 (lo

âgarit

) 1,

516

0,44

1,

520

0,44

1,

468

0,49

1,

652

0,45

1,

492

0,44

Ty

û leä p

huï th

uoäc:

1 =

tyû le

ä nha

ân kh

aåu ô

û ño

ä tuoåi

lao

ñoäng

/toång

soá n

haân

khaåu

hoä

naêm

199

3

0,56

4 0,

19

0,56

3 0,

19

0,57

6 0,

21

0,57

3 0,

19

0,56

2 0,

19

Nha

ân kh

aåu tr

öôûng

thaøn

h ôû

ñoä tu

oåi la

o ño

äng

0,00

7 0,

09

0,00

8 0,

09

0 0

0 0

0,00

9 0,

09

DN

NN

: nha

ân kh

aåu la

øm v

ieäc

chín

h th

öùc

hay

taïm

thôøi

taïi m

oät D

NN

N v

aø co

ù vie

äc la

øm n

aøy c

aùch

thôøi

ñie

åm h

ieän

taïi l

aø 5

naêm

0,01

8 0,

14

0,01

7 0,

14

0,03

5 0,

21

0,01

3 0,

11

0,01

9 0,

15

Vie

äc ha

ønh c

hính

nha

ø nöô

ùc: n

haân

khaåu

la

øm v

ieäc

chín

h th

öùc v

aø ta

ïm th

ôøi tr

ong

khu

vöïc

coâng

ñöô

ïc 5

naêm

, 5 n

aêm tr

öôùc

ñaây

hoaëc

ñaõ

nghæ

höu

0,05

9 0,

25

0,05

6 0,

25

0,09

6 0,

30

0,08

5 0,

31

0,05

5 0,

24

5858

Trôï

caáp

xaõ h

oäi: b

ieán

giaû

ñònh

veà

ñoái

töôïn

g nh

aän ti

eàn tr

ôï ca

áp cu

ûa ch

ính

phuû

laø

ngöô

øi coù

coâng

vôùi

caùc

h m

aïng,

thöô

ng

binh

-lieät

só, n

göôøi

taøn

taät

0,10

3 0,

30

0,09

5 0,

29

0,19

7 0,

40

0,04

4 0,

20

0,11

4 0,

32

Soá n

aêm ñ

i hoïc

cuûa

chu

û hoä

6,10

7 3,

83

6,19

7 3,

81

5,03

5 3,

98

4,21

3 3,

09

6,44

8 3,

858

Soá n

aêm ñ

i hoïc

cuûa

caùc

thaøn

h vi

eân ñ

aõ trö

ôûng

thaøn

h kh

aùc tr

ong

hoä

10,6

48

9,22

10

,76

9,22

9,

343

9,16

10

,197

9,

70

10,7

29

9,13

Ñaát

can

h ta

ùc co

ù töôùi

thuo

äc ho

ä (m2 )

158,

853

658,

68

169,

018

680,

34

37,6

41

269,

42

300,

949

1.57

9,04

13

3,30

3 24

5,43

Ñ

aát c

anh

taùc

khoân

g co

ù töôùi

thuo

äc ho

ä (m2 )

228,

824

955,

3 22

4,39

9 95

1,56

28

1,58

1 99

9,96

21

5,25

6 1.

638,

92

231,

263

771,

23

Ñaát

can

h ta

ùc la

âu na

êm th

uoäc

hoä

349,

057

1.49

2,13

31

2,98

3 1.

436,

01

779,

207

2.00

1,22

93

5,46

7 1.

656,

14

243,

616

1.43

5,91

M

aët n

öôùc

thuo

äc ho

ä 55

,913

47

8,74

52

,806

44

2,33

92

,965

79

4,15

12

1,84

2 1.

162,

92

44,0

59

154,

66

Hoä

canh

taùc

ñaát n

öông

raãy

0,10

8 0,

31

0,10

7 0,

31

0,12

6 0,

33

0,02

1 0,

142

0,12

4 0,

33

Laøm

reõ ñ

aát c

où tö

ôùi c

haát l

öôïng

toát

0,30

4 0,

39

0,31

8 0,

39

0,13

1 0,

32

0,10

9 0,

30

0,33

9 0,

39

Laøm

reõ ñ

aát k

hoâng

coù

töôùi

cha

át löô

ïng to

át 0,

374

0,46

0,

362

0,46

0,

520

0,49

0,

587

0,49

0,

335

0,44

So

á nha

ân kh

aåu 1

6 tu

oåi n

aêm 1

993

vaø q

ua

ñôøi t

ính

ñeán

VLS

S 19

98

0,10

9 0,

33

0,10

4 0,

33

0,16

2 0,

40

0,13

1 0,

35

0,10

5 0,

33

Soá n

haân

khaåu

50

tuoåi

naêm

199

3 va

ø qua

ñô

øi tín

h ñe

án V

LSS

1998

0,

089

0,30

0,

085

0,30

0,

146

0,37

0,

113

0,33

0,

085

0,30

Thay

ñoåi

veà

soá n

haân

khaåu

lôùn

taøn

taät

giöõa

199

3 va

ø 199

8 0,

004

0,15

0,

005

0,15

0

0,10

0,

005

0,12

0,

004

0,15

Thay

ñoåi

veà

soá n

haân

khaåu

tron

g ño

ä tuoåi

la

o ño

äng c

où th

eå la

øm v

ieäc

1993

vaø

1998

0,

138

1,19

0,

141

1,20

0,

106

1,13

0,

172

1,45

0,

132

1,14

Hoä

coù th

eâm n

haân

khaåu

tuoåi

töø 9

- 99

naêm

19

98

0,21

6 0,

60

0,21

3 0,

60

0,24

7 0,

59

0,32

1 0,

78

0,19

7 0,

56

Soá q

uan

saùt t

rong

moâ

hình

2.

559

2.36

1 19

8 39

0 2.

169

Baûng

3.2

Caùc

bie

án va

ø caùc

chæ

soá

thoán

g ke

â töô

ng ö

ùng, 1

993-

1998

(tie

áp th

eo)

Ngu

oàn:V

LSS

1993

vaø

VLS

S 19

98a.

Vie

äc la

øm t

rong

khu

vöïc

coân

g ñö

ôïc x

aùc ñ

ònh

theo

maõ

nghe

à ngh

ieäp

20 v

aø 21

.

giaùo khaùc), daân toäc (1 = chuû hoä thuoäc nhoùm daân toäc khaùc ngoaøidaân toäc Kinh vaø Hoa Kieàu), vaø nôi sinh (1 = sinh taïi ñòaphöông); caùc bieán giaû khaùc ñeå xaùc ñònh hoä coù moät hoaëc nhieàuhôn moät ngöôøi lôùn bò taøn taät, hoä coù ngöôøi laøm cho cô quanhoaëc doanh nghieäp nhaø nöôùc, vaø hoä nhaän tieàn trôï caáp xaõ hoäi.Chuùng toâi thöû moâ hình trong caû hai tröôøng hôïp laø coù hoaëckhoâng coù bieán giaû veà nhaän trôï caáp xaõ hoäi vì coù theå toàn taïinhöõng vaán ñeà noäi sinh caàn ñöôïc xem xeùt. Chuùng toâi cuõng tìmhieåu ñaát tö thuoäc hoä (nhö ñaõ ñeà caäp trong phaàn tröôùc) vôùi muïcñích xem xeùt xem lieäu hoä coù canh taùc treân ñaát nöông raãy ducanh khoâng vaø tyû leä ñaát coù töôùi vaø khoâng coù töôùi ñöôïc ngöôøitham gia khaûo saùt phaân loaïi laø coù chaát löôïng toát.

Ngoaøi ra, chuùng toâi cuõng xeùt caùc bieán theå hieän nhöõng thayñoåi veà ñaëc tính hoä ngoaøi vaán ñeà giao ñaát, chaúng haïn nhö thayñoåi veà soá nhaân khaåu tröôûng thaønh nhöng taøn taät, thay ñoåi veàsoá nhaân khaåu coù ñieàu kieän söùc khoûe bình thöôøng ôû ñoä tuoåi laømvieäc, soá nhaân khaåu môùi trong khoaûng tuoåi töø 8-99 tính ñeánnaêm 1998 vaø soá nhaân khaåu qua ñôøi giöõa hai ñôït khaûo saùt.

So saùnh chung veà tình traïng ngheøo vaø khoâng ñaátqua caùc cuoäc khaûo saùt möùc soáng hoä gia ñình töø1993-2004

Khi khaûo saùt hieän traïng khoâng ñaát ñeå laáy soá lieäu phaân tích caùcnoäi dung thuoäc caùc Chöông 6 vaø 7, chuùng toâi söû duïng dieän tích"ñaát canh taùc". "Ñaát canh taùc" ñöôïc phaân loaïi theo ñaát troàngcaây haøng naêm, troàng caây laâu naêm, maët nöôùc vaø ñaát laâm nghieäpvaø laø moät khaùi nieäm ñaát ñöôïc duøng trong ñaùnh giaù hieän traïngkhoâng ñaát qua boán cuoäc khaûo saùt. Hoä ñöôïc xaùc ñònh laø khoângñaát khi hoä ñoù khoâng sôû höõu quyeàn söû duïng loaïi ñaát naøo khaùcngoaøi ñaát thueâ möôùn, ñaát thoå cö vaø ñaát nöông raãy.8 Chuùng toâicuõng phaân bieät hoä "khoâng ñaát" vaø hoä "khoâng canh taùc", trongñoù hoä "khoâng canh taùc" goàm caùc hoä cho thueâ heát ñaát.9 VHLSS2004 theå hieän tình traïng khoâng ñaát ñaày ñuû hôn bôûi trong khaûosaùt naøy coù moâ ñun ñaëc bieät veà ñaát ñai (xem phaàn coù tieâu ñeà"Nhöõng baøi hoïc töø Moâ ñun ñaát naêm 2004") ñöôïc duøng ñeå phaântích caùc noäi dung thuoäc caùc Chöông 6 vaø 7.

Do khoâng theå thieát laäp döõ lieäu panel töông öùng phuïc vuïso saùnh soá lieäu giöõa caùc thôøi ñieåm khaûo saùt trong khoaûng töø1993-2004 , chuùng toâi khoâng theå quan saùt nhöõng bieán ñoåi veà


phuùc lôïi theo thôøi gian ñoái vôùi nhöõng ñoái töôïng laø noâng daâncoù ñaát naêm 1993 nhöng trôû thaønh khoâng ñaát naêm 2004.Chuùng toâi cuõng khoâng theå tìm ñöôïc nhöõng ñoái töôïng ñaõ trôûthaønh khoâng ñaát trong quaõng thôøi gian giöõa nghieân cöùu tröôùcvaø nghieân cöùu sau do hoï ñaõ di cö ra ñoâ thò (söï thay ñoåi naøycuõng khoâng theå theå hieän treân caùc baûng döõ lieäu). Nhöõng bieánñoåi theo quan saùt qua thôøi gian seõ (phaàn naøo) phaûn aùnhnhöõng thay ñoåi ñang dieãn ra beân trong caùc nhoùm kinh teá-xaõhoäi nhaát ñònh. Chaúng haïn nhö khi noâng daân ngheøo baùn ñaátcuûa mình, tyû leä ngheøo trong soá ñoái töôïng khoâng ñaát seõ taêngleân. Khi so saùnh möùc ngheøo ôû ñoái töôïng khoâng ñaát theo thôøigian, chuùng toâi khoâng theå xaùc ñònh ñöôïc möùc ñoä taùc ñoängcuûa vieäc thay ñoåi ñieàu kieän soáng leân nhöõng ñoái töôïng khoângñaát töø ñaàu so vôùi möùc soáng thaáp cuûa nhöõng ñoái töôïng môùitrôû thaønh khoâng ñaát.

Baûng 3.3 toùm taét caùc chæ soá ngheøo vaø khoâng ñaát qua boán ñôïtkhaûo saùt möùc soáng hoä gia ñình. Tính ñeán 2004, tyû leä khoâng ñaátôû khu vöïc noâng thoân ñaõ taêng hôn 12% so vôùi naêm 1993. (Ñaâylaø tyû leä giöõa soá ngöôøi khoâng ñaát vaø toång soá daân; tyû leä hoä khoângñaát taêng töø 8,4% leân 13,6%.) Keát quaû cuûa boán khaûo saùt cho thaáytyû leä ngheøo trong nhoùm hoä coù ñaát lôùn hôn nhoùm hoä khoâng ñaát.Töông töï, hoä khoâng ñaát coù möùc tieâu duøng bình quaân cao hônhoä coù ñaát. Tyû leä ngheøo giaûm ôû möùc gaàn baèng nhau giöõa nhoùmhoä coù ñaát vaø nhoùm hoä khoâng ñaát. Töø 1993-2004, möùc taêng tieâuduøng töông öùng cao hôn ôû nhoùm hoä coù ñaát; tyû leä tieâu duøngbình quaân cho nhoùm hoä khoâng ñaát so vôùi nhoùm hoä coù ñaát giaûmtöø 1,33% naêm 1993 xuoáng 1,24% naêm 2004, maëc duø tyû leä naøygiaûm xuoáng coøn 1,21% trong naêm 1998 vaø sau ñoù taêng leân1,33% naêm 2002 trong quaõng giöõa hai khaûo saùt 1993 vaø 2004.

Baûng 3.3 coøn theå hieän söï baát bình ñaúng ño baèng ñoä leäch loâ-garit trung bình (mean log deviation - MLD). Thöôùc ño naøyñöôïc xaùc ñònh baèng caùch laáy loâgarit tieâu duøng trung bình tröøñi bình quaân loâgarit tieâu duøng.10 Keát quaû cho thaáy baát bìnhñaúng phoå bieán hôn trong nhoùm hoä khoâng ñaát so vôùi nhoùm coùñaát. Song cuõng coù daáu hieäu cho thaáy baát bình ñaúng trong moãinhoùm coù xu höôùng hoài quy do coù söï gia taêng baát bình ñaúngtrong nhoùm coù ñaát vaø söï suùt giaûm baát bình ñaúng trong nhoùmkhoâng ñaát.

Ñoà thò b, Hình 3.1 cho thaáy coù söï bieán ñoåi trong phaân boátieâu duøng ôû nhoùm khoâng ñaát khi so saùnh keát quaû hai kyø khaûosaùt naêm 1993 vaø 2004. Cuõng coù cô sôû khaúng ñònh möùc bình


61

Daân

coù

ñaát

Daân

kho

âng ñ

aát

N

hoùm

daân

N

aêm k

haûo

saùt

Tyû le

ä %

Trun

g bì

nh

tieâu

duøng

B

aát b

ình

ñaúng

tieâu

du

øng (ñ

oä le

äch

loâga

rit tr

ung

bình

)

Tyû le

ä ngh

eøo

(%)

Tyû le

ä %

Trun

g bì

nh ti

eâu d

uøng

Baát

bìn

h ña

úng ti

eâu

duøng

(ñoä

leäch

lo

âgarit

trun

g bì

nh)

Tyû le

ä ngh

eøo (%

)

Noân

g th

oân

1993

92

.2

1.62

6,9

0,11

4 70

,04

7,8

2.16

3,2

0,17

4 50

,87

1998

93

,1

2.13

5,0

0,12

4 45

,90

6,9

2.58

8,3

0,19

9 40

,51

2002

86

,1

2.33

8,9

0,13

3 38

,60

13,9

3.

116,

5 0,

162

25,1

1 20

04

87,7

2.

823,

9 0,

148

25,9

9 12

,3

3.51

4,4

0,16

2 18

,14

Caùc

nho

ùm d

aân to

äc ña

soá

1993

91

,4

1.70

5,5

0,10

8 66

,20

8,6

2.24

8,3

0,16

5 47

,38

1998

92

,7

2.27

4,0

0,11

4 39

,13

7,3

2.78

4,7

0,15

5 34

,66

2002

84

,4

2.49

9,8

0,11

7 31

,44

15,6

3.

168,

2 0,

160

23,4

0 20

04

86,1

3.

046,

2 0,

125

18,0

6 13

,9

3.58

2,3

0,15

9 16

,60

Caùc

nho

ùm d

aân to

äc th

ieåu

soá

1993

96

,6

1.21

5,4

0,10

3 89

,39

3,4

1.03

8,0

0,09

0 97

,12

1998

95

,0

1.51

6,5

0,09

7 76

,04

5,0

1.25

9,1

0,21

6 80

,14

2002

96

,0

1.54

4,2

0,11

3 73

,96

4,0

1.99

4,0

0,14

4 62

,16

2004

96

,0

1.77

5,6

0,13

2 63

,36

4,0

2.27

0,0

0,14

6 46

,41

Baûng

3.3

Ngh

eøo ñ

oùi, B

aát b

ình

ñaúng

vaø

hieän

traïn

g sô

û höõu

ñaát

noân

g ng

hieäp

ôû n

oâng

thoân

Vie

ät N

am

Ngu

oàn: V

LSS

1993

vaø

1998

; VH

LSS

2002

vaø

2004

Löu

yù:Tr

ung

bình

tie

âu du

øng t

ính

theo

ngh

ìn ñ

oàng

treân

cô

sôû g

iaù n

aêm 1

998.

Baát

bìn

h ña

úng ñ

öôïc

ño t

heo

ñoä l

eäch

loâga

rit

trun

g bì

nh; h

ieän

traïn

g ng

heøo

ñöôïc

ño

baèng

chæ

soá

bình

qua

ân ña

àu ng

öôøi

döïa

treân

chu

aån n

gheøo

ñöô

ïc sö

û duïn

g ta

ïi th

ôøi ñ

ieåm

kha

ûo sa

ùt.

quaân tieâu duøng taêng vaø möùc ngheøo giaûm ôû nhoùm khoâng ñaát.Ñoä phaân cöïc beân trong nhoùm khoâng ñaát laø khoâng ñaùng keå, coùnghóa laø khoâng xuaát hieän hai nhoùm ngheøo vaø khoâng ngheøotrong nhoùm ñoái töôïng khoâng ñaát.

Ñaëc ñieåm noâng thoân Vieät Nam theå hieän roõ ôû nhoùm daân toäcña soá (daân toäc Kinh) qua caû boán cuoäc khaûo saùt (baûng 3.2).11 ÔÛcaùc nhoùm daân toäc thieåu soá ngheøo hôn vaø ít khaû naêng bò maát ñaáthôn, tyû leä ngheøo laïi cao hôn trong nhoùm khoâng ñaát trong nhöõngnaêm 1990. Tuy nhieân hieän töôïng naøy dòch chuyeån qua hai cuoäckhaûo saùt 2002 vaø 2004 vaø ñaëc ñieåm ngheøo laïi gioáng vôùi nhoùmdaân toäc ña soá. Tyû leä giaûm ngheøo tuyeät ñoái vaø töông ñoái trongnhoùm daân toäc thieåu soá khoâng ñaát cao hôn so vôùi nhoùm coù ñaát.

Baûng 3.4 chia caùc bieán theo vuøng. Tyû leä khoâng ñaát cao hônôû mieàn Nam, ñaëc bieät laø ôû hai vuøng Ñoâng Nam Boä vaø Ñoàngbaèng soâng Cöûu Long. Ñoàng baèng soâng Cöûu Long khaùc so vôùicaùc vuøng coøn laïi veà moät soá maët. Hieän töôïng khoâng ñaát coù xuhöôùng phoå bieán trong nhoùm ngheøo hôn ôû taát caû caùc vuøng khaùc,trong khi ñoù ôû Ñoàng baèng soâng Cöûu Long hieän töôïng naøy ítphoå bieán hôn. Hieän töôïng ngheøo giaûm trong soá ñoái töôïngkhoâng ñaát ôû taát caû caùc vuøng maëc duø tyû leä ngheøo giaûm trongnhoùm khoâng ñaát ôû Ñoàng baèng soâng Cöûu Long thaáp hôn so vôùiñoái töôïng coù ñaát. Naêm 1993, coù khoaûng 20% trong soá ñoái töôïngkhoâng ñaát ôû Ñoàng baèng soâng Cöûu Long coù xu höôùng ngheøohôn so vôùi soá ngöôøi coù ñaát. Tính ñeán naêm 2004 tyû leä ngheøotrong soá ñoái töôïng khoâng ñaát coù xu höôùng taêng gaáp ñoâi. Phaâncöïc trong phaân phoái tieâu duøng ôû nhoùm khoâng ñaát thuoäc Ñoàngbaèng soâng Cöûu Long haàu nhö khoâng dieãn ra. Cuõng töông töïnhö bieåu ñoà 3.11, ñoà thò b, maät ñoä phaân boá tieâu duøng ôû Ñoàngbaèng soâng Cöûu Long naêm 2004 khoâng phaân cöïc hôn so vôùinaêm 1993. Keát quaû nghieân cöùu cuõng cho thaáy phaân boá tieâuduøng coù daáu hieäu phaân cöïc lôùn hôn ôû caùc vuøng khaùc so vôùi ôûÑoàng baèng soâng Cöûu Long. ÔÛ caùc vuøng khaùc, tyû leä giaûm ngheøoôû nhoùm khoâng ñaát taêng nhanh hôn (hoaëc vöôït qua) tyû leä giaûmngheøo ôû ñoái töôïng coù ñaát.

Tyû leä khoâng ñaát gia taêng veà baûn chaát ñang gaây theâm aùp löïcleân hieän traïng baát bình ñaúng trong sôû höõu ñaát ñai. Hình 3.1 theåhieän ñöôøng cong Lorenz ñaát canh taùc haøng naêm (bieåu ñoà a) vaøñaát canh taùc laâu daøi (bieåu ñoà b). Chuùng toâi thaáy raèng ñöôøngcong Lorenz naêm 2004 khoâng cao hôn so vôùi naêm 1993 xeùt veàñaát haøng naêm hay ñaát laâu daøi. Ñieàu naøy cho thaáy coù söï ra taêngroõ reät veà baát bình ñaúng trong sôû höõu ñaát duø aùp duïng thöôùc ño


63

Nho

ùm d

aân c

où ña

át N

hoùm

daân

kho

âng ñ

aát

Nho

ùm d

aân

Naêm

kha

ûo sa

ùt

Tyû le

ä %

Trun

g bì

nh

tieâu

duøng

B

aát b

ình

ñaúng

tieâu

du

øng (ñ

oä le

äch

Loâga

rit tr

ung

bìn

h)

Tyû le

ä ngh

eøo

(%)

Tyû le

ä %a

Trun

g bì

nh ti

eâu

duøng

B

aát b

ình

ñaúng

tieâu

du

øng (ñ

oä le

äch L

oâgar

it tru

ng b

ình)

Tyû le

ä ngh

eøo (%

)

Mie

àn nu

ùi phí

a Ba

éc

19

93

97,8

1.

342,

1 0,

081

85,4

1 2,

2 (1

3)

1.81

6,6

0,23

8 62

,86

1998

98

,8

1,70

1,8

0,09

9 66

,30

2,0

(18)

3.

619,

3 0,

132

10,6

1 20

02

96,6

2.

019,

4 0,

125

50,5

8 3,

4 3.

639,

7 0,

110

7,89

20

04

97,2

2.

457,

7 0,

150

37,4

0 2,

8 4.

365,

6 0,

128

5,43

Ñ

oàng

baèng

soâng

Hoàn

g

1993

98

,0

1.55

7,4

0,08

0 73

,74

2,0

2,58

4,9

0,08

7 21

,59

1998

99

,6

2.29

1,1

0,08

9 36

,10

0,4

(10)

2.

106,

0 0,

029

40,8

5 20

02

92,6

2.

449,

9 0,

104

30,5

9 7,

4 4.

668,

8 0,

159

3,90

20

04

94,3

2.

996,

8 0,

106

16,2

9 5,

7 4.

467,

3 0,

105

3,27

Ba

éc Tr

ung

Boä

1993

96

,5

1.42

8,9

0,08

0 79

,43

3,5

1.68

0,3

0,09

4 58

,16

1998

98

,3

2.01

8,6

0,11

4 50

,95

1,7

(18)

1.

719,

8 0,

029

71,0

9 20

02

91,3

2.

005,

4 0,

108

51,3

5 8,

7 2.

596,

7 0,

159

37,2

7 20

04

93,2

2.

369,

7 0,

123

37,4

9 6,

8 2.

070,

3 0,

129

21,6

7 D

uyeân

haûi

Nam

Tru

ng B

oä

1993

90

,2

1.64

2,4

0,13

6 65

,80

9,8

2.58

2,7

0,17

4 35

,75

1998

98

,3

2.10

9,0

0,13

3 43

,56

1,7

(13)

3.

052,

2 0,

235

44,0

5 20

02

83,6

2.

292,

4 0,

118

34,5

0 16

,4

2.92

7,5

0,15

0 20

,40

2004

86

,7

2.76

4,8

0,15

4 26

,13

13,3

3.

020,

2 0,

093

16,3

3 Ba

ûng 3

.4N

gheøo

ñoùi

, Baát

bìn

h ña

úng v

aø H

ieän

traïn

g sô

û höõu

ñaát

ñai

theo

vuøn

g

64

Taây

Ngu

yeân

1993

92

,8

1.50

6,6

0,16

1 72

,87

7,2

(12)

1.

921,

7 0,

086

72,7

3 19

98

90,9

2.

033,

4 0,

146

49,3

8 9,

1 1.

021,

7 0,

274

82,6

8 20

02

96,8

1.

753,

8 0,

155

62,1

7 3,

2 2.

092,

4 0,

123

55,8

1 20

04

97,0

2.

322,

5 0,

171

42,4

3 3,

0 (1

7)

2.87

9,8

0,09

9 5,

38

Ñoân

g N

am B

oä

19

93

78,3

2.

067,

2 0,

147

50,8

4 21

,7

2.53

4,7

0,19

6 36

,26

1998

74

,3

3.39

7,0

0,13

1 12

,47

25,7

37

32,7

0,

159

14,5

1 20

02

62,0

3.

218,

7 0,

126

15,8

5 38

,0

3.62

4,6

0,15

4 14

,05

2004

62

,7

4,04

3,1

0,13

8 8,

35

37,3

4.

511,

5

0,19

4 7,

04

Ñoàn

g ba

èng so

âng

Cöûu

Lon

g

19

93

86,0

1.

943,

5 0,

131

54,6

3 14

,0

1.88

8,0

0,16

5 64

,05

1998

84

,1

2.18

9,9

0,08

6 40

,27

15,9

2.

085,

4 0,

130

50,8

1 20

02

75,1

2.

790,

1 0,

130

25,0

2 24

,9

2,60

3,1

0,15

3 35

,75

2004

77

,1

3.23

2,0

0,12

9 14

,83

22,9

2.

883,

4 0,

152

29,2

6

Baûng

3.4

(tieáp

theo

)

Ngu

oàn: V

LSS

1993

vaø

1998

; VH

LSS

2002

vaø

2004

Löu

yù: T

rung

bìn

h tie

âu du

øng t

ính

theo

ngh

ìn ñ

oàng

treân

cô

sôû g

iaù n

aêm 1

998.

Baát

bìn

h ña

úng ñ

öôïc

ño t

heo

ñoä l

eäch

loâga

rit

trun

g bì

nh; h

ieän

traïn

g ng

heøo

ñöôïc

ño

baèng

chæ

soá

bình

qua

ân ña

àu ng

öôøi

döïa

treân

chu

aån n

gheøo

ñöô

ïc sö

û duïn

g ta

ïi th

ôøi ñ

ieåm

kha

ûo sa

ùt.a.

Soá

ngöô

øi th

am m

oät s

oá cô

õ maãu

nho

û (dö

ôùi 2

0 ng

öôøi)

ñöô

ïc ñe

å tro

ng d

aáu (

)

baát bình ñaúng chuaån naøo (thoûa maõn tieân ñeà chuyeån ñoåi; xemAtkinson 1970).

Tyû leä thaát nghieäp coù taêng töông öùng vôùi söï gia taêng khoângñaát? ÔÛ Vieät Nam tyû leä thaát nghieäp môû ñöôïc xem laø thaáp vaøgiaûm ñi sau Ñoåi môùi. Haughton (2000) öôùc tính tyû leä thaát nghieäptoaøn quoác döïa treân keát quaû VLSS 1998 laø 1,6%, baèng moät nöûaso vôùi tyû leä cuûa naêm 1993.

Keát quaû phoûng vaán nhaân khaåu tröôûng thaønh khoâng laøm vieäcbôûi hoï khoâng tìm ñöôïc vieäc laøm trong voøng 12 thaùng tröôùc ñoùcho thaáy naêm 2004 chæ 2,6% hoä noâng thoân khoâng ñaát coù moätngöôøi tröôûng thaønh thaát nghieäp. Keát quaû naøy töông ñoái ñoàngnhaát so vôùi keát quaû döïa treân khaûo saùt VLSS 1993, ôû möùc 2,5%.12

Tyû leä naøy cuõng thaáp hôn ôû Ñoàng baèng soâng Cöûu Long (2.1%naêm 2004 vaø 1,6% naêm1993). Maëc duø vaäy döõ lieäu qua thôøi giancoù theå cho thaáy tyû leä thaát nghieäp cao hôn do yeáu toá muøa vuïcuûa vieäc laøm trong khu vöïc noâng thoân.

Vaäy ñoái töôïng maát ñaát coù thueâ möôùn ñaát khoâng? Theo VLSS1993, coù khoaûng 8,9% hoä noâng thoân maát ñaát ñi thueâ möôùn ñaátvaø con soá naøy taêng leân ñeán 10,7% sau VHLSS 2004. Trong soáhoä khoâng ñaát, nhö chuùng toâi ñaõ xaùc ñònh, tyû leä hoä gia ñìnhthueâ möôùn ñaát treân thöïc teá giaûm theo thôøi gian, maëc duø möùcgiaûm laø khoâng ñaùng keå: töø 7,7% naêm 1993 xuoáng 6,5% naêm2004. Nhöõng hoä maát ñaát coù xu höôùng khoâng ñi thueâ ñaát.

Döõ lieäu panel moâ phoûng cho (H) LSS 1993-2004,toång hôïp theo nhoùm tuoåi

Nhö ñaõ trình baøy ôû treân, chuùng toâi khoâng xaây döïng ñöôïc döõlieäu panel caáp hoä gia ñình cho caû boán cuoäc khaûo saùt. Treân thöïcteá chæ coù nhoùm maãu naêm 1993 ñöôïc phoûng vaán laïi vaøo naêm1998, coøn caùc VHLSS 2002 vaø 2004 laïi duøng nhoùm maãu khaùc.Ñaây laø moät haïn cheá lôùn. Chaúng haïn, chuùng toâi khoâng theå bieátmöùc soáng cuûa caùc hoä gia ñình khoâng ñaát sau ñoù thay ñoåi nhötheá naøo. Tuy nhieân toång hôïp döõ lieäu vaøo cuøng moät baûng chohai ñôït khaûo saùt 1993 vaø 1998 cuõng khoâng deã daøng. Nhöõngbaûng döõ lieäu toång hôïp nhö vaäy khoâng theå hieän ñöôïc nhöõngthay ñoåi cuûa caùc hoä di cö töø noâng thoân ra thaønh thò.

Coù moät caùch tieáp caän khaùc ñeå nghieân cöùu veà tình traïng maátñaát ngaøy caøng gia taêng maø theo nhö chuùng toâi ñöôïc bieát thìchöa töøng ñöôïc söû duïng trong caùc nghieân cöùu lieân quan ñeán



0 0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0

0.4

0.2

0.6

0.8

1.0

0 0 0.2 0.4 0.6 0.8 1.0

0.4

0.2

0.6

0.8

1.0

1993 2004 ñöôøng bình ñaúng tuyeät ñoái

a. Ñaát canh taùc haøng naêm

Toång dieän tích ñaát canh taùc haøng naêm

b. Ñaát canh taùc laâu daøi

toång

die

än tíc

h ña

át ca

nh ta

ùc th

uoäc

qu

yeàn

söû d

uïng

cuûa

3% d

aân n

gheøo

nha

át to

ång d

ieän

tích

ñaát

canh

taùc

thuo

äc

quye

àn sö

û duïn

g cu

ûa 3%

daân

ngh

eøo n

haát

Toång dieän tích ñaát canh taùc laâu daøi

Hình 3.2 Ñöôøng cong Lorenz ñoái vôùi ñaát canh taùc haøng naêmvaø laâu daøi ôû noâng thoân Vieät nam caùc naêm 1993 vaø 2004

Nguoàn: VLSS 1993 vaø VHLSS 2004

ñaát ñai trong quaù trình chuyeån ñoåi. Chuùng toâi coù theå xaây döïngmoät “döõ lieäu panel moâ phoûng giaû ñònh” töø nhöõng caét lôùp khaûosaùt ñöôïc thöïc hieän laëp laïi nhieàu laàn baèng caùch tính giaù trò trungbình cuûa caùc bieán soá theo nhoùm tuoåi. Vôùi vieäc söû duïng laïi côõmaãu ôû phaïm vi toaøn quoác (bao goàm caû khu vöïc noâng thoân vaøthaønh thò), chuùng toâi coù theå ruùt ra nhöõng keát luaän coù giaù trò töødöõ lieäu panel moâ phoûng, trong ñoù moãi lôùp caét laø moät maãu ñaïidieän cho caùc nhoùm maãu nhoû coù tính töông ñoàng taïi hai ñieåmñaàu-cuoái cuûa giai ñoaïn nghieân cöùu. Giaû nhö chuùng toâi chæ tieánhaønh phaân tích cho maãu noâng thoân, sai leäch do moät boä phaänmaãu di cö ra khu vöïc thaønh thò coù theå xaûy ra. Caàn löu yù raèng,söû duïng soá lieäu döõ lieäu panel moâ phoûng theo caùch noùi treânkhoâng chæ taïo ñieàu kieän buø ñaép ñöôïc nhöõng thieáu soùt trong döõlieäu panel thöïc cho quaõng thôøi gian nghieân cöùu, maø coøn giuùpgiaûi quyeát ñöôïc vieäc thieáu soá lieäu cuûa haàu heát nhöõng caùc "döõlieäu panel thöïc" trong boái caûnh khoâng theå laàn theo nhöõng ñoáitöôïng tham gia ñaõ di cö.

Chuùng toâi cuõng coù theå söû duïng döõ lieäu toång hôïp giaû ñònhñeå nghieân cöùu hieän töôïng ñoâ thò hoùa. Nhö ñaõ ñeà caäp trongChöông 2, toác ñoä ñoâ thò hoùa trong thôøi gian vöøa qua ñaõ kíchkhích ngöôøi daân rôøi boû ñaát ñai cuûa mình. YÙ nghóa cuûa hieäntöôïng naøy luoân laø vaán ñeà quan taâm cuûa taát caû caùc nghieân cöùuveà chuyeån ñoåi ñaát ñai ôû Vieät Nam.

Chuùng toâi söû duïng caùc khaûo saùt caùc naêm 1993 vaø 2004 chomuïc ñích naøy. Chuùng toâi tính caùc giaù trò trung bình cuûa taát caûcaùc bieán soá döïa treân phaân nhoùm tuoåi cuûa caùc chuû hoä gia ñìnhtaïi thôøi ñieåm naêm 1993 vaø laëp laïi vieäc tính toaùn vôùi cuøng nhoùmñoái töôïng vaøo naêm 2004 (tuoåi cuûa chuû hoä naêm 2004 coäng theâm11 naêm). Chuùng toâi cuõng ñaõ laäp ra ñöôïc 34 nhoùm tuoåi vôùi côõmaãu nhoû nhaát laø 100 ngöôøi tham gia (khoaûng moät nöûa caùcnhoùm tuoåi coù côõ maãu laø treân 150).13 Phuï luïc 3B goàm giaù trò bìnhquaân döïa treân caùc nhoùm tuoåi cuûa caùc bieán chính ñöôïc söû duïngtrong baùo caùo naøy.

Chuùng toâi seõ söû duïng boä döõ lieäu panel moâ phoûng naøy chonhöõng phaân tích saâu hôn ôû Chöông 6. Tuy nhieân caàn löu yù moätsoá ñieåm mang tính chaát moâ taû ngay töø phaàn naøy. Thöù nhaát, doboä döõ lieäu naøy ñöôïc thu thaäp treân phaïm vi toaøn quoác, tyû leäkhoâng ñaát bao goàm caû tyû leä maát ñaát ôû khu vöïc noâng thoân vaøthaønh thò. Ñöông nhieân, tyû leä khoâng ñaát coù lieân quan chaët cheõvôùi tyû leä ñoâ thò hoùa bôûi haàu heát daân thaønh thò khoâng coù ñaátnoâng nghieäp. Tuy nhieân moái lieân quan naøy ngaøy caøng yeáu ñi


theo thôøi gian, phaûn aùnh söï bieán ñoåi saâu saéc trong kinh teá noângthoân. Caùc heä soá töông quan giöõa tyû leä khoâng ñaát vaø tyû leä daânsoá thaønh thò laø 0,85 naêm 1993 vaø 0,51 naêm 2004; heä soá töôngquan giöõa nhöõng thay ñoåi lieân quan ñeán khoâng ñaát vaø thay ñoåilieân quan ñeán ñoâ thò hoùa laø 0,56.

Beân caïnh heä soá töông quan giöõa tyû leä khoâng ñaát vaø chæ soádaân soáng döôùi chuaån ngheøo cuõng coù giaù trò aâm. Moái töôngquan naøy cuõng giaûm daàn qua thôøi gian. Caùc heä soá phaûn aùnhmoái lieân heä giöõa khoâng ñaát vaø tyû leä ngheøo trong hai naêm 1993vaø 2004 laàn löôït laø - 0,68 vaø - 0,36; vaø heä soá töông quan giöõakhoâng ñaát vaø ngheøo khoù laø - 0,27. Giöõa tyû leä daân soá thaønh thòvaø ngheøo ñoùi cuõng coù heä soá töông quan cao (caû veà heä soá vaø veàbieán ñoåi theo thôøi gian). Möùc tieâu duøng trung bình cuõng coùmoái töông quan chaët cheõ vôùi tyû leä khoâng ñaát vaø tyû leä daân soáthaønh thò.

Baøi hoïc töø Moâ ñun ñaát 2004

VHLSS 2004 coù ñöa theâm moâ ñun ñaát chi tieát laø moät noäi dungkhaûo saùt. Chuùng toâi môû roäng öùng duïng moâ ñun naøy trongphaân tích ôû Chöông 6. Moâ ñun thu thaäp thoâng tin cuï theå theotöøng maûnh ñaát, taäp trung vaøo nhöõng chi tieát thöôøng gaëp nhöloaïi vaø chaát löôïng ñaát, khaû naêng tieáp caän nguoàn nöôùc, ñoáitöôïng söû duïng ñaát, vaø caùc caùch thöùc maûnh ñaát ñöôïc söû duïng.Ñaây cuõng laø laàn ñaàu tieân trong khaûo saùt möùc soáng ôû Vieät Namñöa ra caùc caâu hoûi veà giaáy chöùng nhaän quyeàn söû duïng ñaát(GCNQSDÑ): maûnh ñaát coù GCNQSDÑ khoâng, GCNQSDÑ ñöôïccaáp vaøo thôøi ñieåm naøo, vaø ai ñöôïc ñöùng teân GCNQSDÑ (lieätkeâ hai teân). Trong khi söû duïng döõ lieäu veà ñaát noâng nghieäp töøVHLSS 2004, chuùng toâi taäp hôïp döõ lieäu theo ñôn vò ñaát ñai vaøño baèng dieän tích.

Ngoaøi ra moâ ñun cuõng bao goàm moät soá phaàn ñaùng chuù yùvôùi caùc soá lieäu coù ñöôïc döïa treân trí nhôù. Nhöõng soá lieäu naøy coùtheå ñöôïc söû duïng nhaèm hieåu saâu hôn veà lòch söû sôû höõu ñaátcuûa hoä gia ñình vaø cung caáp moät caùi nhìn toång quan veà söïphaùt trieån cuûa thò tröôøng ñaát ñai trong nhöõng naêm gaàn ñaây.Moät phaàn trong moâ ñun hoûi caùc hoä veà thôøi ñieåm baét ñaàu söûduïng khu vöïc ñaát maø hoï ñang coù quyeàn söû duïng vaø laøm theánaøo hoï coù ñöôïc quyeàn söû duïng ñaát ñoù – thoâng qua vieäc chiañaát cuûa ñòa phöông, thöøa keá, ñaáu thaàu, mua, khai khaån hay


baèng caùc caùch khaùc. Moät phaàn nöõa nghieân cöùu veà chuyeånnhöôïng ñaát ñöôïc tieán haønh trong hôn 10 naêm qua, bao goàmcaùc caâu hoûi nhö quyeàn söû duïng maûnh ñaát hoä hieän ñang söûduïng coù phaûi laø vöøa môùi mua hay caáp khoâng, vaø laøm theá naøoñeå hoä coù ñöôïc maûnh ñaát ñoù (chaúng haïn nhö thoâng qua vieäcchia ñaát ôû ñòa phöông, thöøa keá, ñaáu thaàu, mua, khai khaån,hoaëc trao ñoåi), hay caùc caâu hoûi töông töï ñoái vôùi vieäc rôøi maûnhñaát ñoù (nhö laø ñeå thöøa keá, baùn, ñoåi, nhaø nöôùc thu hoài hoaëcquaù haïn thueâ ñaát). Nhöõng döõ lieäu naøy seõ ñöôïc söû duïng nhieàuhôn trong Chöông 6.

Moät trong nhöõng caâu hoûi ñaùng chuù yù ñaët ra trong moâ ñunlaø caùc hoä baét ñaàu söû duïng maûnh ñaát maø hoï coù quyeàn söû duïngtöø bao giôø. Nhö ñaõ ñeà caäp ôû treân, caâu hoûi hoä gia ñình ñaõ nhaänñöôïc quyeàn söû duïng ñoái vôùi maûnh ñaát baèng caùch naøo. Keátquaû veà thôøi gian baét ñaàu söû duïng ñaát laø raát ñaùng ngaïc nhieânñoàng thôøi taïo ra nhöõng nghi vaán veà vai troø cuûa caûi caùch ruoängñaát (ñaëc bieät laø ôû mieàn Nam) neáu cho raèng thôøi ñieåm nhaänquyeàn söû duïng ñaát nhaát thieát phaûi truøng vôùi thôøi ñieåm laànñaàu tieân söû duïng ñaát. Chaúng haïn, khi ñöa ra giaû thieát veà tínhchaát cuøng thôøi cuûa hai söï vieäc treân Brandt (2006) ñaõ ñöa ramoät baûng soá lieäu veà dieän tích ñaát ñöôïc chuyeån nhöôïng theonaêm vaø phöông phaùp chuyeån nhöôïng ñaát. Theo Brandt, baûngsoá lieäu ñaõ chæ ra raèng caáp xaõ khoâng coù vai troø gì trong vieäcgiao ñaát ôû phía Nam vaø raèng haàu heát ñaát ñai thuoäc sôû höõu cuûacaùc hoä ôû vuøng Ñoàng baèng Soâng Cöûu Long ñöôïc sang tay quathöøa keá hoaëc mua laïi, vaø caùc giao dòch ñaát ñai naøy chuû yeáuñöôïc thöïc hieän tröôùc naêm 1988.

Vì nhieàu lyù do, chuùng toâi cho raèng nhöõng suy luaän nhö vaäylaø thieáu cô sôû. Lyù do ñaàu tieân laø hoä thöôøng canh taùc treân maûnhñaát hoï ñang duøng töø tröôùc khi hoï chính thöùc ñöôïc giao quyeànsöû duïng maûnh ñaát ñoù. Treân phaïm vi caû nöôùc, chính saùch Khoaùn100 naêm 1981 ñaõ giao quyeàn quaûn lyù ñaát cuøng vôùi khoaùn saûnphaåm cho caùc hoä gia ñình. Vieäc giao ñaát ñoù coù tính ñeán nhieàuyeáu toá maø caùc xaõ ñaõ coù theå xem xeùt khi giao ñaát vaøo thôøi ñieåmphi taäp theå hoùa baûy naêm sau ñoù. Do vaäy, trong nhieàu tröôønghôïp, noâng daân ñaõ troàng troït treân moät phaàn dieän tích ñaát töøtröôùc naêm 1988 maø khoâng caàn tôùi quyeàn söû duïng ñaát oån ñònhtheo nhö quy ñònh taïi Luaät ñaát ñai naêm 1988. Töông töï nhövaäy, sau khi thaát baïi trong vieäc môû roäng thaønh laäp nhöõng hôïptaùc xaõ ñuû maïnh hoaëc thaäm chí caùc toå ñoäi saûn xuaát ôû nhieàuvuøng phía Nam, nhaø nöôùc Vieät Nam ñaõ thu hoài toaøn boä ñaát


noâng nghieäp vaø thöïc hieän chia laïi ñaát cho caùc hoä noâng nghieäp.Mieàn Nam tröôùc ñaây laø vuøng chieán söï vôùi söï phaân boå daân cöroäng khaép vaø nhieàu khu vöïc do Maët traän Giaûi phoùng mieànNam kieåm soaùt. Maëc duø nhieàu hoä cuoái cuøng cuõng ñöôïc giao laïiñaát tröôùc ñoù hoï ñaõ canh taùc vaø giao cho caùc hôïp taùc xaõ, hoï ñaõphaûi chôø ñôïi khaù laâu sau nhieàu bieán ñoäng vaø thieáu nieàm tinvaøo quyeàn söû duïng ñaát vaø töông lai cuûa caùc chính saùch noângnghieäp.

Vieäc phaân tích soá lieäu veà thôøi ñieåm söû duïng ñaát laàn ñaàu tieânvaø veà caùc caùch thöùc giao ñaát laø heát söùc phöùc taïp xeùt theo moätkhía caïnh khaùc. Trong nhieàu tình huoáng, khoâng hieåu hoä giañình hieåu vaø traû lôøi nhö theá naøo vôùi caâu hoûi baèng caùch naøo hoïcoù ñöôïc quyeàn söû duïng ñaát. Giaû söû taïi thôøi ñieåm phi taäp theåhoùa vaøo naêm 1988, moät hoä gia ñình ôû Ñoàng baèng soâng CöûuLong ñöôïc giao ñaát theo Luaät ñaát ñai naêm 1988, vaø dieän tíchñaát naøy hoä coù ñöôïc qua mua laïi vaø ñaõ canh taùc töø tröôùc naêm1975, lieäu hoä ñoù coù ghi vaøo baûng hoûi raèng hoï coù ñöôïc khoaûnhñaát ñoù töø xaõ, mua laïi hay thöøa keá khoâng?

Nhö Brandt (2006:31) nhaän xeùt:

Trong khi söû duïng caùc soá lieäu naøy ñeå nghieân cöùu xuhöôùng hoaït ñoäng cuûa thò tröôøng ñaát ñai, ta coù theå ñoaùntröôùc moät ñieàu: neáu tìm hieåu caøng xa veà quaù khöù, khaûnaêng ñaùnh giaù sai veà quy moâ hoaït ñoäng cuûa thò tröôøngñaát caøng cao. Chaúng haïn, ñaát maø caùc hoä gia ñình ñaõ muatrong nhöõng naêm ñaàu 1980, coù theå sau ñoù ñaõ ñöôïc baùn laïihoaëc ñeå thöøa keá qua di chuùc. Trong tröôøng hôïp ñoù, ñaátñoù coù theå khoâng ñöôïc xem laø ñaát ñöôïc mua baùn treân thòtröôøng.

Keát luaän töông töï roõ raøng coù theå aùp duïng ñoái vôùi ñaát khoaùnôû caáp xaõ. Chuùng toâi caån troïng hôn trong vieäc phaân tích soá lieäuvaø yù nghóa cuûa chuùng ñoái vôùi taùc ñoäng cuûa caûi caùch ñaát ñai leâncaùc hoaït ñoäng lieân quan ñeán ñaát ñai thöïc hieän theo nguyeân taécthò tröôøng. Ñieàu aán töôïng laø nhöõng soá lieäu cho thaáy moái quanheä giöõa nhaø nöôùc vaø thò tröôøng trong caûi caùch ñaát ñai ôû VieätNam trong khoaûng thôøi gian nghieân cöùu.

Ñaùnh giaù phuùc lôïi cuûa caù nhaân vaø coäng ñoàng

Trong VHLSS 2004 coù hai chæ soá ñaùnh giaù phuùc lôïi hoä gia ñình.Chæ soá thöù nhaát laø ñaùnh giaù cuûa coäng ñoàng veà hieän traïng ngheøo.


Caùc ñoái töôïng tham gia khaûo saùt ñöôïc hoûi veà vieäc chính quyeànxaõ ñöa hoä cuûa hoï vaøo dieän ngheøo vaøo naêm 1999, hay naêm 2003hay caû hai naêm. Caùn boä Uyû ban nhaân daân xaõ leân danh saùch caùchoä ngheøo döïa treân yù kieán xaùc nhaän taïi caùc cuoäc hoïp cuûa laøngxaõ. Treân thöïc teá, nhöõng ngöôøi ñöùng ñaàu laøng xaõ vaø caùc toå chöùcquaàn chuùng ñoùng vai troø chính trong vieäc quyeát ñònh danhsaùch hoä ngheøo. Ñieàu naøy coù theå thay ñoåi vì nhöõng lyù do khoânglieân quan nhieàu ñeán nhöõng thay ñoåi veà tình traïng ngheøo cuûacaùc hoä. Chaúng haïn, chuùng toâi coù nghe caùc nhaân vieân cuûa caùc toåchöùc phi chính phuû laøm vieäc taïi ñòa phöông noùi ñeán vieäc caùnboä ñòa phöông ñoâi khi caét bôùt soá caùc hoä ngheøo trong danh saùchñeå ñòa phöông mình ñaït ñöôïc chæ tieâu xoaù ngheøo. Ñöôïc chínhquyeàn ñòa phöông lieät vaøo dieän ngheøo laø moät yeáu toá xaùc ñònhhoä ñoù coù thuoäc dieän höôûng lôïi töø caùc chöông trình Xoaù ñoùi vaøGiaûm ngheøo vaø Chöông trình 135 (chuùng toâi seõ ñeà caäp ñeán noäidung naøy trong Chöông 7). Chuaån ñaùnh giaù phuùc lôïi thöù hai laøtrieån voïng thay ñoåi ñieàu kieän soáng cuûa hoä keå töø naêm 1999, vôùicaùc löïa choïn traû lôøi bao goàm "ñöôïc caûi thieän raát nhieàu," "ñöôïccaûi thieän," "khoâng thay ñoåi" vaø "keùm hôn tröôùc." Tuy nhieân,VHLSS 2004 khoâng coù chæ soá ñaùnh giaù möùc ñoä phuùc lôïi chuûquan (ngöôïc vôùi ñaùnh giaù thay ñoåi veà phuùc lôïi) nhö "caâu hoûiveà phuùc lôïi kinh teá" maø Ravallion vaø Lokshin ñeà caäp ñeán trongnghieân cöùu naêm 2002.

Hình 3.3 chæ ra moái quan heä giöõa tyû leä hoä gia ñình ngheøotheo danh saùch cuûa xaõ vôùi möùc tieâu duøng chung trong caû hainaêm. Hình 3.3 goàm hai ñoà thò: moät ñoà thò cho caùc hoä khoâng ñaátvaø moät ñoà thò cho caùc hoä coù ñaát. Hai ñoà thò naøy theå hieän pheùptoaùn hoài quy tham soá -- phöông phaùp ñöôïc söû duïng ñeå tínhtoaùn toång hôïp dieän tích ñaát naèm raûi raùc ôû ñòa phöông do Cleve-land (1979) giôùi thieäu vaø ñaõ ñöôïc laäp trình trong phaàn meàmSTATA. Giöõa khaû naêng moät hoä ñöôïc ñöa vaøo danh saùch hoängheøo vaø möùc tieâu duøng bình quaân 1 nhaân khaåu coù moái quanheä loõm daàn ñeàu. (Caàn taùi khaúng ñònh raèng moái quan heä naøy laøoån ñònh theo thôøi gian.) Treân phaïm vi quoác gia, taïi hai thôøiñieåm 1999 vaø 2003, chuùng toâi nhaän thaáy raèng caùc hoä gia ñìnhkhoâng coù ñaát ôû khu vöïc noâng thoân ôû cuøng möùc ngheøo vôùi hoäcoù ñaát laïi ít coù khaû naêng ñöôïc xaùc ñònh laø hoä ngheøo hôn so vôùicaùc hoä coù ñaát cho duø tính ñeán naêm 2003 söï maát caân ñoái naøysuy giaûm daàn. Ñieàu töông töï cuõng dieãn ra ôû khu vöïc Ñoàngbaèng soâng Cöûu Long (bieåu ñoà b trong Hình 3.3).

Quay trôû laïi vôùi nhöõng ñaùnh giaù caáp hoä veà nhöõng thay ñoåi



0

7 8 9 1 0 1 1

0 .4

0 .2

0 .6

0 .8

0

76 8 9 1 0

0 .4

0 .2

0 .6

0 .8

a. Khu vöïc noâng thoân

tieâu duøng bình quaân 1 nhaân khaåu loâgarit (theo giaù naêm 1998) naêm 2004

b. Vuøng Ñoàng baèng soâng Cöûu Long

tieâu duøng bình quaân 1 nhaân khaåu loâgarit (theo giaù naêm 1998) naêm 2004

% h

oä gi

a ñì

nh%

hoä

gia

ñình

Hình 3.3 Caùc hoä gia ñình ñöôïc xaõ lieät vaøo dieän ngheøo caùc naêm1999 vaø 2003

Nguoàn: VHLSS 2004.

trong phuùc lôïi hoä gia ñình (xem Hình 3.4), chuùng toâi moät laànnöõa thaáy raèng, veà ñieàu kieän tieâu duøng, so vôùi hoä coù ñaát, hoängheøo khoâng coù ñaát bi quan hôn veà ñieàu kieän soáng cuûa hoï keåtöø naêm 1999. Quan saùt naøy aùp duïng ñoái vôùi toaøn boä maãu khuvöïc noâng thoân cuõng nhö hoä khoâng coù ñaát ôû Ñoàng baèng soângCöûu Long. Do vaäy, ôû möùc tieâu duøng nhö nhau, hoä khoâng ñaátngheøo bi quan hôn veà ñieàu kieän soáng cuûa hoï. Ñieàu naøy phaûnaùnh thaùi ñoä bi quan veà töông lai vaø con ñöôøng phía tröôùc ôû caùchoä ngheøo khoâng ñaát, hoaëc noù theå hieän caûm giaùc deã bò toån thöônglôùn hôn ôû hoä ngheøo khoâng ñaát so vôùi caùc hoä ngheøo coù ñaát.

Döõ lieäu töø khaûo saùt taùc ñoäng cuûa heä thoáng ñöôønggiao thoâng noâng thoân taïi Vieät Nam

Chuùng toâi cuõng söû duïng döõ lieäu panel ñeå phaân tích aûnh höôûngcuûa moät döï aùn ñöôøng boä ôû noâng thoân ñeán möùc soáng cuûa ngöôøidaân: Khaûo saùt veà taùc ñoäng cuûa ñöôøng giao thoâng noâng thoân taïiVieät Nam (SIRRV). SIRRV ñaùp öùng muïc ñích cuûa chuùng toâitrong vieäc theo doõi nhöõng thay ñoåi cuûa cuøng nhoùm hoä thamgia khaûo saùt töø naêm 1997 ñeán 2003 – ñaây laø giai ñoaïn caùc khaûosaùt khaùc khoâng xeùt ñeán. SIRRV neâu leân moät soá caâu hoûi chopheùp chuùng toâi theo doõi nhöõng thay ñoåi treân thò tröôøng ñaáttheo thôøi gian, boå sung cho nhöõng thoâng tin ñaõ coù trong caùccuoäc khaûo saùt möùc soáng hoä gia ñình. SIRRV khaûo saùt gaàn 3000hoä gia ñình soáng ôû 200 xaõ thuoäc 6 tænh Laøo Cai, Thaùi Nguyeânôû phía Baéc, Ngheä An vaø Bình Thuaän ôû mieàn Trung, Kon Tumvaø Traø Vinh ôû phía Nam.

Moät baûng caâu hoûi ñaõ ñöôïc göûi ñeán 15 hoä gia ñình ôû töøng xaõtrong maãu khaûo saùt. Ñeå ñaûm baûo caùc maãu ñaïi dieän cho caùc nhoùmkinh teá xaõ hoäi khaùc nhau, SIRRV ñaõ söû duïng moät heä thoáng laáymaãu phaân taàng theo ñoù naêm hoä gia ñình ñöôïc choïn ngaãu nhieântöø moãi danh saùch phaân loaïi hoä vaø coù ba danh saùch phaân loaïi nhövaäy goàm danh saùch caùc hoä ngheøo nhaát, danh saùch caùc hoä trungbình vaø danh saùch goàm 1/3 soá hoä coù thu nhaäp cao hôn trong xaõ.Chính quyeàn caáp xaõ thöïc hieän phaân loaïi ñònh kyø hoä gia ñình döïatreân phuùc lôïi. Roõ raøng caùch phaân loaïi naøy laø khaù chuû quan, tuynhieân vieäc laáy maãu phaân taàng döïa theo caùch naøy coù theå ñaûm baûotính ñaïi dieän cuûa maãu cho caùc nhoùm kinh teá xaõ hoäi trong xaõõ.

Ñieàu ñaùng tieác laø boä döõ lieäu SIRRV khoâng bao goàm caùc chæsoá phuùc lôïi caáp hoä gia ñình, ví duï nhö soá lieäu veà chi tieâu duøng.



0

76 8 9 10

0.4

0.2

0.6

1.0

0.8

0

76 8 9 10

0.4

0.2

0.6

1.0

0.8

% h

oä gi

a ñì

nh%

hoä

gia

ñình

a. Khu vöïc noâng thoân

b. Vuøng Ñoàng baèng soâng Cöûu Long

tieâu duøng bình quaân 1 nhaân khaåu thöïc teá loâgarit (theo giaù 1998) naêm 2004

tieâu duøng bình quaân 1 nhaân khaåu loâgarit (theo giaù 1998) naêm 2004

Hình 3.4 Keát quaû töï ñaùnh giaù taêng möùc soáng giai ñoaïn1999–2004

Nguoàn: VHLSS 2004.Chuù thích: Truïc tung theå hieän tyû leä hoä gia ñình cho raèng möùc soáng cuûa hoï

taêng leân töø naêm 1999.

Tuy nhieân, döïa treân nhöõng thoâng tin khaù ñaày ñuû vaø ñoàng nhaátveà ñaëc ñieåm hoä cuûa SIRRV vaø VLSS 1988 vaø VHLSS 2004, chuùngtoâi coù theå söû duïng phöông phaùp hoài quy ñeå tính toaùn chi tieâuduøng cuûa caùc hoä trong SIRRV.

Vôùi vieäc söû duïng caùc maãu ôû khu vöïc noâng thoân trong caùckhaûo saùt möùc soáng, chuùng toâi thöïc hieän hoài quy loâgarit chi tieâuduøng bình quaân nhaân khaåu treân thöïc teá döïa treân caùc ñaëc ñieåmhoä coù moái quan heä chaët cheõ vôùi tieâu duøng vaø caùc chæ soá thoángkeâ hoä gia ñình trong SIRRV.14 Caùc heä soá hoài quy sau ñoù ñöôïcsöû duïng ñeå döï baùo loâgarit möùc chi tieâu thöïc bình quaân nhaânkhaåu trong caùc naêm 1998 vaø 2004 ñoái vôùi caùc hoä tham gia caùcSIRRV trong caùc naêm 1997 vaø 2003 trong ñoù coù söû duïng caùcbieán soá töông öùng cuûa SIRRV.15

Chi tieâu thöïc bình quaân nhaân khaåu cuûa nhoùm maãu noângthoân trong VLSS 1998 laø 2.515,605 (vôùi ñoä leäch chuaån laø1.467,065), trong khi möùc tieâu duøng trung bình ñöôïc döï baùocho maãu cuûa SIRRV naêm 1997 laø 2.332,896 (vôùi ñoä leäch chuaånlaø 1.110,707). Rieâng naêm 2004, chi tieâu duøng thöïc bình quaânnhaân khaåu trong nhoùm maãu khu vöïc noâng thoân laø 3.367,183(vôùi ñoä leäch chuaån laø 2.147,321), vaø giaù trò tieâu duøng trung bìnhñoái vôùi SIRRV 2003 laø 3.418, 321 (vôùi ñoä leäch chuaån laø 1.819,55).Keát quaû thu ñöôïc töø caùch tính toaùn treân cho pheùp ruùt ra keátluaän veà phuùc lôïi hoä gia ñình vaø phaân loaïi caùc hoä gia ñình trongSIRRV theo caùc nhoùm phuùc lôïi.

Phuï luïc 3A Ñôn vò töông ñöông ñaát coù töôùi

Ñaát noâng nghieäp haøng naêm coù theå laø ñaát coù töôùi hoaëc khoângcoù töôùi. Ñeå giuùp vieäc phaân tích vieäc giao ñaát vaø giao laïi ñaát (ôûcaùc Chöông 4 vaø 5), chuùng toâi ñaõ chuyeån ñoåi toaøn boä ñaát noângnghieäp haøng naêm theo caùc ñôn vò töông ñöông vôùi ñaát coù töôùiñöôïc giao cho töøng hoä noâng nghieäp. Khi tính toaùn caùc ñôn vòtöông ñöông ñaát coù töôùi, chuùng toâi söû duïng chæ soá lôïi nhuaäntöø noâng nghieäp – töùc laø thu nhaäp cuûa 12 thaùng saûn xuaát tröø ñicaùc loaïi chi phí – ñöôïc tính döïa treân VLSS 1993 vôùi caùc böôùctieán haønh nhö sau. Thöù nhaát, chuùng toâi tính toång thu nhaäp töøsaûn xuaát noâng nghieäp. Thu nhaäp naøy laø giaù trò toång cuûa caùckhoaûn thu töø moät vuï ñöôïc tính theo giaù taïi thôøi ñieåm thuhoaïch (caùc trò soá thieáu ñöôïc thay baèng giaù bình quaân taïi coängñoàng), caùc khoaûn thu töø caùc noâng saûn phuï ñöôïc tieâu thuï hoaëc


baùn, vaø thu nhaäp cho thueâ ñaát noâng nghieäp hoaëc cho thueâ caùcthieát bò saûn xuaát noâng nghieäp. Sau ñoù chuùng toâi laáy toång caùckhoaûn thu naøy tröø ñi taát caû caùc chi phí saûn xuaát. Chi phí saûnxuaát bao goàm chi phí lao ñoäng, gioáng vaø caây con, phaân hoùahoïc, phaân boùn, thuoác tröø saâu, thueâ suùc vaät keùo, vaän chuyeån,ñoùng goùi vaø löu kho, thueâ thieát bò, phí söûa vaø baûo döôõng thieátbò, nhieân lieäu, ñieän, phí khaáu hao cuûa caùc thieát bò noâng nghieäpthuoäc sôû höõu cuûa gia ñình (5%), thueá ñaát vaø caùc loaïi thueákhaùc, vaø caùc loaïi phí vaø leä phí ñoùng cho hôïp taùc xaõ hay nhaønöôùc. Caùc khoaûn thu coù ñöôïc töø vieäc trao ñoåi caùc saûn phaåmtroàng taïi vöôøn nhaø hoaëc thuù vaät nuoâi khoâng ñöôïc tính laø thunhaäp. Caùc chi phí söû duïng lao ñoäng hoä gia ñình cho caùc hoaïtñoäng noâng nghieäp cuûa hoä cuõng khoâng ñöôïc tính vaøo chi phísaûn xuaát (xem van de Walle 2003).

Böôùc tieáp theo laø hoài quy lôïi nhuaän töø noâng nghieäp döïa treâncaùc yeáu toá ñaëc tröng cuûa töøng vuøng treân toång dieän tích ñaátcanh taùc haøng naêm coù töôùi hoaëc khoâng coù töôùi, ñaát canh taùc laâunaêm, ñaát röøng, loaïi ñaát khaùc (bao goàm ñaát nöông raãy du canhvaø ñaát môùi khai khaån), dieän tích ñaát coâng thuoäc xaõ quaûn lyù.16

Caùc ñaëc ñieåm cuûa hoä gia ñình (bao goàm toân giaùo, daân toäc, tuoåivaø bình phöông tuoåi cuûa chuû hoä, tyû leä nam giôùi tröôûng thaønhtrong hoä; vaø soá naêm hoïc phoå thoâng cuûa chuû hoä vaø nhöõng nhaânkhaåu ñaõ tröôûng thaønh khaùc) cuõng ñöôïc xeùt ñeán. Baûng 3A.1 chæra quan heä hoài quy veà lôïi nhuaän töø noâng nghieäp theo vuøng.

Tieáp ñoù chuùng toâi duøng tyû leä giöõa heä soá ñaát khoâng coù töôùivaø heä ñaát coù töôùi cho töøng vuøng laøm troïng soá cho dieän tích ñaátkhoâng coù töôùi vaø tính toaùn ñôn vò töông ñöông dieän tích ñaátcoù töôùi ñöôïc giao cho töøng hoä ôû töøng khu vöïc cuï theå. Troïng soátheo öôùc tính cuûa chuùng toâi cho dieän tích ñaát khoâng coù töôùi taïivuøng Mieàn nuùi phía Baéc laø 0,241, taïi Ñoàng baèng soâng Hoàng laø0,407, taïi Baéc Trung Boä laø 0,495, taïi Duyeân haûi Nam Trung Boälaø 0,838, vaø taïi Ñoàng baèng soâng Cöûu Long laø 0,906. Caùc troïngsoá naøy laø ñaùng tin caäy vaø hôïp lyù vôùi nhöõng hieåu bieát cuûa chuùngtoâi veà ñaát noâng nghieäp ôû nhöõng vuøng naøy.

Do ñoù dieän tích ñaát coù töôùi vaø khoâng coù töôùi seõ ñöôïc tínhtheo m2 dieän tích töông ñöông dieän tích ñaát coù töôùi khi söûduïng caùc troïng soá cuï theå theo vuøng. Chuùng toâi cuõng söû duïngcaùc troïng soá töông töï ñöôïc tính toaùn döïa treân keát quaû VLSS1993 ñeå thieát laäp caùc ñôn vò töông ñöông ñaát coù töôùi cho caùcnaêm 1993 vaø 1998.


77

Caùc

bieán

soá

Mie

àn nu

ùi phí

a Ba

éc Ñ

oàng

baèng

soân

g H

oàng

Baéc

Trun

g Bo

ä D

uyeân

haûi

Nam

Tru

ng

Boä

Ñoàn

g ba

èng s

oâng

Cöûu

Long

To

aøn m

aãu

Toân

giaùo

-

235.

405,

6 (-

1,12

) 1

98.8

55,7

(-2

,04)

2

14.8

88,5

(-

2,58

) -

157.

535,

6 (-

1,37

) 3

5.47

1,5

(0,1

4)

-46

.667

,1

(-0,

46)

Daân

toäc

- 42

7,41

1.3

(-2,

02)

-37

3,83

5.5

(-2,6

5)

-44

,234

.1

(-0,

17)

-19

8,09

5.3

(-0,

51)

303

,292

.3

(1,1

6)

169

,283

.2

(1,0

9)

Sinh

taïi ñ

òa p

höôn

g

-122

.289

,7

(_0,

98)

1.03

3,5

(0,0

1)

230.

786,

8 (0

.95)

_1

07,9

60.5

(_

0.90

) 57

9.38

9,3

(1,2

7)

18.2

58,1

(0

,14)

Tu

oåi c

huû h

oä

24.3

55,9

(1

,32)

29

.321

,6

(1,9

2)

_12.

267,

5

(_0,

96)

_24.

907,

4 (_

1,06

) _1

0.44

8,4

(_0,

15)

8.79

7,8

(0.6

7)

Tuoåi

2 ch

uû ho

ä _2

18,7

(_

1,00

) _2

36,2

(_

1,52

) 18

4.0

(1.4

8)

308,

045

(1.2

0)

138.

8 (0

.24)

_4

2.9

(_0.

34)

Quy

moâ

hoä

222.

636,

9 (1

,35)

63

.895

,3

(0,9

6)

_9.1

25,0

(_

0,09

) 69

.883

,3

(1,4

3)

189.

781,

8 (0

.61)

16

8.62

2,6

(2,8

5)

Quy

moâ

hoä2

3.90

3,7

(0,3

6)

2,03

0.02

(0

.33)

1,

750.

5 (0

.24)

96

4,6

(0,6

5)

_4.1

18,0

(_

0,19

)

_1.8

29,3

(_

0,55

)

Tyû le

ä nha

ân kh

aåu

tröô

ûng th

aønh

laø n

am

411.

804,

5 (0

,94)

_130

,818

.7

(_0.

50)

_243

,968

.4

(_1.

13)

_401

.261

,6

(_1,

17)

423.

927,

7 (0

,38)

_21.

108,

2 (_

0,08

)

Hoïc

vaán

cuûa

chu

û hoä

10

.885

,5

(0,4

3)

30,1

95.9

(3

.39)

30,8

97.6

(2

.80)

9.95

6,3

(0,7

8)

112.

153,

8 (1

,77)

34.9

67,1

(2

,83)

Hoïc

vaán

cuûa

nha

ân kh

aåu tr

öôûng

thaøn

h kh

aùc tr

ong

hoä

_4.6

43,3

(_

0,43

) 4,

844.

7 (0

.76)

6,

284.

7 (0

.76)

15

.550

,5

(2,4

0)

56.4

44,8

(2

,58)

23

.026

,6

(3,6

1)

Ñaát

kho

aùn c

où tö

ôùi

haøng

naêm

33

0,8

(3,5

4)

610,

3 (9

,15)

53

5,1

(13,

19)

138,

4 (3

,27)

21

7,4

(7,1

8)

236,

4 (1

0,72

)

Baûng

3A

.1C

aùc ñ

ònh

thöùc

lôïi

nhua

än tö

ø noân

g ng

hieäp

78

Ñaát

kho

aùn k

hoâng

coù

töôùi

haøn

g na

êm

79,8

(4

,39)

24

8,2

(2,8

0)

264,

7 (3

,87)

116,

0 (1

,86)

197,

0 (3

,73)

174,

7 (4

,76)

Ñaát

laâu

daøi

321,

1 (1

,94)

42

9,7

(7,3

7)

_90,

7 (_

0,58

)

137,

8 (0

,62)

97,7

(0

,92)

208,

1 (2

,52)

Ñaát

röøn

g 55

,4

(1,4

0)

65,3

(2

,64)

5,5

(0,1

7)

100,

6 (1

,43)

n.a.

40,7

(1

,63)

Caùc

loaïi

ñaát

kha

ùc 20

,1

(1,5

6)

65,5

(4

,49)

123,

5 (3

,45)

27,3

(0

,32)

n.a.

_21,

3 (_

0,48

)

Haèn

g so

á _1

05.1

71,9

(_

0,14

) _1

.901

.731

,0

(_4,

22)

490.

262,

2 (1

,00)

1.

387.

672,

0 (2

,05)

_2

40.2

35,7

(_

0,09

) 79

3.10

3,9

(1,6

3)

R2 Sa

i soá

trun

g bì

nh c

aên

baäc

hai

0,51

2 1,

2e +

06

0,63

2 8,

5e +

05

0,66

0 6,

8e +

05

0,35

8 9.

0e +

05

0,42

0 3,

0e +

06

0,49

9 1,

6e +

06

Thoán

g ke

â F

F(15

,18)

= 4

73,6

5 F(

14,3

1) =

728

,43

F(14

,17)

= 1

.060

,05

F(10

,11)

= 1

03,9

0 F(

13,2

4) =

102

,42

F(14

,119

) =

251,

08

P >

F 0,

0000

0,

0000

0,

0000

0,

0000

0,

0000

0,

0000

So

á hoä

tham

gia

kha

ûo sa

ùt 59

1 98

9 54

3 33

3 58

6 3.

406

N

guoàn

:VLS

S 19

93.

Löu

yù:n.

a.=

not

appl

icab

le (

tieáng

Anh

= k

hoâng

aùp

duïng

). Bi

eán p

huï t

huoäc

laø l

ôïi n

huaän

töø

noâng

ngh

ieäp.

Die

än t

ích

ñaát

coâng

thu

oäc x

aõ cu

õngñö

ôïc tí

nh ñ

eán. G

iaù t

rò th

oáng

keâ (

T) ñ

öôïc

tính

döïa

treân

sai

soá

tieâu

chua

ån ña

õ söûa

tính

kho

âng th

uaàn

nhaát

cuûa

phö

ông

sai v

aø ph

aân c

uïm tr

ong

choïn

maãu

(cl

uste

ring

). H

oài q

uy t

oaøn

maãu

cuõn

g ba

o go

àm k

eát q

uaû q

uan

saùt

cho

vuøng

Taây

Ngu

yeân

vaø c

aùc v

uøng

phía

Nam

. Keát

qua

û töø

caùc

pheùp

tín

hho

ài qu

y th

eo v

uøng

khaùc

vôùi

keát

qua

û hoài

quy

ñaõ

ñeà c

aäp t

rong

Chö

ông

4 bô

ûi ke

át qu

aû th

eo h

öôùng

tie

áp ca

än tr

ong

Chö

ông

4 se

õ kho

âng c

oøn h

ieäu

löïc

khi t

hieáu

döõ

lieäu

ôû nh

öõng

bieán

kho

âng ñ

öôïc

xem

xeùt

tro

ng c

aùc p

heùp

tính

hoài

quy

theo

vuøn

g.

79

Tuoåi

Ti

eâu d

uøng

trun

g bì

nh, 1

993

(ngh

ìn ñ

oàng,

gi

aù 19

98)

Tieâu

duøn

g tr

ung

bình

, 200

4 (n

ghìn

ñoàn

g,

giaù

1998

)

Chæ

soá d

aân so

áng

döôùi

chu

aån

nghe

øo, 1

993

(%)

Chæ

soá d

aân so

áng

döôùi

chu

aån

nghe

øo, 2

004

(%)

Tyû le

ä kho

âng ñ

aát, 1

993

(n

oâng

thoân

+ th

aønh

thò)

(%

)

Tyû le

ä kho

âng ñ

aát, 2

004

(noân

g th

oân +

thaøn

h th

ò) (%

)

Tyû le

ä daân

soá

thaøn

h th

ò (1

993)

(%)

Tyû le

ä daân

soá

thaøn

h th

ò (1

993)

(%)

24

1.66

0,76

3.

122,

29

72,9

4 24

,95

11,4

2 24

,54

10,6

1 20

,93

26

1.55

9,84

3.

208,

93

79,2

5 26

,34

14,7

7 26

,90

8,45

20

,57

27

1.64

5,62

3.

124,

34

72,8

9 25

,41

14,5

8 21

,20

12,3

7 18

,55

28

1.52

6,01

3.

213,

13

79,5

6 22

,94

16,6

7 24

,03

10,8

3 20

,89

29

1.62

7,92

3.

411,

78

75,4

9 21

,83

11,9

0 23

,89

13,6

4 23

,28

30

1.74

5,37

3.

741,

99

66,5

1 19

,87

18,4

5 28

,00

14,5

8 24

,84

31

1.86

7,74

3.

930,

26

65,9

7 20

,33

20,6

0 26

,94

17,7

0 23

,02

32

1.69

6,48

3.

760,

51

72,1

6 18

,05

17,1

0 27

,36

16,0

7 31

,60

33

2,03

4,88

3.

951,

11

62,9

7 17

,86

23,7

4 29

,06

26,7

1 26

,82

34

1.92

2,32

4.

227,

60

67,5

4 15

,83

21,2

0 28

,35

20,7

1 30

,29

35

1.94

3,58

4,

133,

01

63,7

6 14

,45

23,4

1 29

,88

23,0

3 28

,86

36

1.58

8,87

3.

983,

21

72,7

7 16

,99

15,1

8 28

,26

12,0

0 26

,57

37

3.10

7,92

4.

375,

80

59,4

5 14

,6

25,8

9 28

,09

26,5

7 29

,71

38

1.76

5,47

4.

557,

24

64,6

5 12

,61

21,4

6 30

,27

20,8

6 27

,84

39

1.78

5,88

4.

168,

01

68,5

1 19

,65

23,8

0 27

,78

19,5

1 27

,67

40

1.84

4,77

4.

138,

81

63,4

8 12

,16

19,1

2 30

,93

17,3

6 32

,06

41

1.99

0,11

3.

985,

05

63,5

2 10

,12

27,2

2 27

,17

21,2

8 25

,00

42

2.03

4,02

4.

891,

23

55,4

4 11

,87

20,7

5 30

,01

22,8

6 30

,54

43

2.03

9,75

3.

827,

96

59,5

2 16

,45

18,1

9 24

,77

21,6

0 27

,04

Phuï

luïc

3B

Baûng

3B.

1Tr

ung

bình

caùc

bie

án ch

ính

theo

nho

ùm tu

oåi h

ai n

aêm 1

993

vaø 2

004

80

44

1.88

0,66

4.

403,

69

64,0

9 18

,48

28,5

2 37

,67

23,5

3 33

,72

46

2.06

2,90

4.

567,

73

51,6

8 11

,40

24,1

1 34

,85

26,8

3 26

,79

48

1.98

6,65

4.

099,

51

58,8

6 13

,17

24,7

3 29

,54

21,7

1 27

,94

50

1.95

6,69

4.

604,

77

50,1

5 13

,21

22,0

1 32

,93

22,9

8 28

,10

52

2.06

4,32

4.

309,

53

57,9

0 12

,89

20,3

2 32

,19

22,8

4 24

,49

54

2.19

6,85

4.

113,

25

56,4

7 17

,48

21,4

4 29

,25

21,3

9 29

,39

56

1.92

5,95

3.

899,

12

57,4

2 21

,90

19,1

4 27

,99

17,8

3 21

,39

58

1.98

4,31

4.

024,

38

54,6

6 16

,27

25,2

3 32

,74

24,1

1 23

,65

60

2.13

5,30

4.

055,

45

51,7

6 22

,38

28,2

4 25

,00

23,7

5 24

,34

62

2.06

3,67

3.

770,

46

45,8

2 25

,45

26,2

4 28

,53

24,2

0 27

,54

64

2.12

3,13

3.

866,

77

48,2

4 20

,75

27,1

2 26

,14

23,4

9 22

,02

66

2.35

4,14

4.

042,

38

44,2

0 18

,30

25,6

6 30

,55

25,4

4 20

,00

68

2.06

7,54

3.

616,

98

56,6

4 17

,91

23,4

5 37

,68

23,0

8 25

,00

71

2.14

6,48

3.

622,

32

45,5

6 9,

82

20,9

1 22

,28

17,5

0 28

,72

74

1.86

6,34

3.

465,

05

64,1

1 32

,22

16,6

0 34

,18

16,0

7 30

,43

80

Ngu

oàn: V

LSS

1993

vaø

2004

.Lö

u yù:

Moät

soá

nhoùm

tuo

åi kh

oâng

coù t

rong

baûn

g so

á lie

äu do

kho

âng c

où ñu

û ñoái

töô

ïng t

ham

gia

.

Chuù thích:

1. Caùc Khaûo saùt möùc soáng hoä gia ñình ñöôïc coâng boá roäng raõi. Vieäctieáp caän phaûi tuaân theo caùc ñieàu kieän chuaån veà tieáp caän vaø khai thaùcthoâng tin, döõ lieäu.

Ñeå bieát theâm thoâng tin veà LSMS, xem trang web: http://www.worldbank.org/lsms/.

2. Ñaát nöông raãy du canh laø vuøng ñaát nuùi hoaëc ñoài ñöôïc khai khaånbaèng caùch ñoát truïi caây coái, sau ñoù ñöôïc söû duïng ñeå troàng troït trongmoät vaøi naêm, sau ñoù bò boû hoang, hoaëc bò boû hoang trong moät vaøinaêm nhö tình traïng phoå bieán hieän nay. Phöông thöùc du canh taùc phoåbieán ôû ñoàng baøo daân toäc thieåu soá.

3. Ñaát canh taùc haøng naêm ñöôïc söû duïng cho vieäc troàng luùa hoaëc laïctrong naêm. Trong nghieân cöùu naøy ñaát khoaùn (hay ñaát ñöôïc giao) ñöôïcduøng nhö töø thay theá cho ñaát noâng nghieäp hay ñaát canh taùc ñaõ ñöôïcgiao khoaùn cho caùc hoä gia ñình.

4. Theo keát quaû khaûo saùt, raát ít hoä gia ñình ñang troàng troït treân ñaátcoù töôùi chaát löôïng "xaáu" hay treân ñaát khoâng coù töôùi coù chaát löôïng"toát." Vì vaäy chuùng toâi ghi caùc loaïi ñaát naøy thaønh hai loaïi. "Ñaát khoângcoù töôùi coù chaát löôïng toát" goàm ñaát canh taùc khoâng coù töôùi coù chaátlöôïng toát hoaëc trung bình.

5. Trong baûn phaân tích, dieän tích ñaát ñöôïc tính baèng ñôn vò meùtvuoâng.

6. Ví duï, Traàn Thò Queá, (1997) neâu leân moät quy taéc chia ñaát cuûamoät ñòa phöông, theo ñoù moãi nhaân khaåu ôû ñoä tuoåi lao ñoäng (ñònhnghóa laø töø 16 ñeán 60 ñoái vôùi nam vaø 16 ñeán 55 tuoåi ñoái vôùi nöõ) ñöôïcchia moät suaát ñaát; moãi nhaân khaåu lôùn tuoåi hôn ñoä tuoåi lao ñoäng vaønhöõng nhaân khaåu ôû ñoä tuoåi töø 13 ñeán 15 ñöôïc chia moät nöûa suaát ñaát,vaø nhöõng nhaân khaåu beù tuoåi hôn 1/3 suaát ñaát. Xem Hayami (1994).

7. Chuùng toâi taïo ra bieán soá naøy cho nhaân khaåu laø nam giôùi ôû ñoätuoåi töø 21 ñeán 65 vaø laø nöõ giôùi ôû ñoä tuoåi töø 21 ñeán 60 laø nhöõng ngöôøikhoâng laøm vieäc trong voøng 12 thaùng hoaëc ñang tìm vieäc trong baûyngaøy tính ñeán thôøi ñieåm khaûo saùt vôùi lyù do chính laø taøn taät.

8. Chuùng toâi thöû nghieäm caùch xaùc ñònh bieán khaùc vaø caùch naøykhoâng bao goàm ñaát ñaáu thaàu vaø ñaát thueâ töø caùc noâng tröôøng quoácdoanh. Caùch tính naøy cho keát quaû laø tyû leä caùc hoä khoâng ñaát cao hônchuùt ít (14,5 % trong toång maãu ñieàu tra) trong naêm 2004. Tuy nhieândo caùch tính naøy chæ aùp duïng ñöôïc cho keát quaû khaûo saùt trong hainaêm 1998 vaø 2004, chuùng toâi söû duïng caùch tính ban ñaàu.

9. Moät haïn cheá cuûa khaûo saùt naêm 2002 laø khaûo saùt naøy chæ nghieâncöùu dieän tích ñaát caùc hoä duøng vaøo saûn xuaát noâng nghieäp, lieäu hoä ñoùcoù quyeàn söû duïng ñaát laâu daøi hay khoâng hay chæ thueâ dieän tích ñaátñoù. Ñoàng thôøi, maëc duø ñöôïc bieát hoä ñang cho thueâ ñaát, chuùng toâicuõng khoâng theå xaùc ñònh ñöôïc dieän tích cho thueâ laø bao nhieâu, vaø


toång dieän tích ñaát maø hoä coù quyeàn söû duïng laø bao nhieâu. 10. Ñaây laø ñôn vò ño löôøng E(0) trong lôùp entropi toång quaùt vaø

cuõng laø thöôùc ño L cuûa Theil. Ñôn vò naøy thay ñoåi töø giaù trò = 0 trongtröôøng hôïp caân baèng tuyeät ñoái ñeán voâ haïn trong tröôøng hôïp baát coângbaèng tuyeät ñoái khi moät ngöôøi coù taát caû moïi thöù. Ñôn vò ño naøy coù moätsoá ñaëc tính thoûa maõn yeâu caàu, nhö khaû naêng phaân taùch thaønh caùcnhoùm phuï moät caùch chính xaùc. Chuùng toâi seõ ñeà caäp ñeán vaán ñeà naøyôû caùc phaàn sau.

11. Maëc duø Hoa Kieàu laø moät toäc nhoû, hoï thöôøng giaøu coù hôn vaøcoù nhieàu ñaëc ñieåm gioáng vôùi daân toäc Kinh hôn so vôùi caùc nhoùm daântoäc thieåu soá khaùc. Vì lyù do naøy, chuùng toâi gheùp hoï vaøo nhoùm daân toäcña soá.

12. Rieâng vôùi khaûo saùt naêm 1993, coù theå tính tyû leä thaát nghieäp ñoáivôùi caùc tröôøng hôïp muoán laøm vieäc nhöng khoâng theå tìm ñöôïc vieäctrong thôøi gian baûy ngaøy tröôùc khi tham gia khaûo saùt. Caùch tính naøycho keát quaû laø tyû leä thaát nghieäp ôû khu vöïc noâng thoân raát thaáp, chæ ôûkhoaûng 0,5% (Toång ñieàu tra naêm 2004).

13. Caùc côõ maãu naøy khaù phuø hôïp vì theá chuùng toâi khoâng phaûi quaùlo laéng veà xu höôùng leäch aâm trong döõ lieäu panel moâ phoûng (xem Ver-beek vaø Nijman 1992).

14. Caùc bieán soá coù tính chaát giaûi thích (80 naêm 1998 vaø 84 naêm 2004,chöa bao goàm caùc bieán giaû ôû caáp tænh bao goàm caùc vaät duïng trong giañình vaø coâng cuï laøm noâng nghieäp, dieän tích caùc loaïi ñaát thuoäc quyeànsôû höõu cuûa hoä, ñaëc ñieåm nhaø ôû, ñaëc ñieåm nhaân khaåu hoïc hoä gia ñình,ngheà nghieäp vaø tình traïng vieäc laøm, vaø caùc bieán giaû cho ñòa phöông.

15. Chuoãi bieán ngaãu nhieân vaø taäp hôïp maãu ñöôïc söûa laïi baèngcaùch söû duïng caùc leänh nhoùm vaø ñaùng tin caäy cuûa phaàn meàm STATA.Ñoái vôùi moâ hình tieâu duøng naêm 1998: R2 ñaõ ñieàu chænh thaønh 0,687vôùi n = 4,225. Trong VHLSS 2004, R2 ñöôïc ñieàu chænh thaønh 0,654vôùi n = 6,633.

16. Chuùng toâi loaïi tröø maët nöôùc khi tính toaùn lôïi nhuaän töø noângnghieäp bôûi chuùng toâi khoâng theå tính toaùn ñöôïc lôïi nhuaän roøng ñoáivôùi loaïi ñaát naøy. Baûng hoûi ñieàu tra khoâng taùch caùc chi phí lieân quanñeán nuoâi troàng thuûy saûn khoûi caùc chi phí chaên nuoâi gia suùc. Treânthöïc teá chi tieâu duøng caùc saûn phaåm hoä gia ñình töï cung töï caáp cuõngchæ laø giaû ñònh.


4

Taùc ñoäng phuùc lôïi cuûa vieäc tönhaân hoaù quyeàn söû duïng ñaát

Chöông naøy ñaùnh giaù caùc taùc ñoäng ñoái vôùi möùc soáng hoä giañình trong giai ñoaïn ñaàu cuûa quaù trình caûi caùch ruoäng ñaát taïiVieät Nam, hay coøn ñöôïc goïi laø quaù trình tö nhaân hoaù quyeàn söûduïng ñaát _ ñaõ baét ñaàu ñöôïc tieán haønh töø khi giaûi theå caùc hôïptaùc xaõ. Theo thöïc tieãn chung, chuùng ta coù theå ñaùnh giaù taùcñoäng cuûa caûi caùch chính saùch hay nhöõng thay ñoåi veà kinh teábaèng caùch nhìn vaøo söï khaùc bieät giöõa moät beân laø giaù trò quansaùt cuûa caùc chæ soá ñaàu ra coù lieân quan _ ví duï nhö thöôùc ñotrung bình veà tieâu duøng hoaëc möùc ngheøo ñoùi _ vôùi beân kia laøgiaù trò cuûa caùc chæ soá naøy trong tröôøng hôïp ngöôïc laïi _ ví duïnhö khi khoâng coù söï can thieäp hoaëc khi coù caùc chính saùch haycaùc söï kieän khaùc. Khi ñaùnh giaù taùc ñoäng cuûa moät chöông trình,caàn phaûi so saùnh nhoùm “thuï höôûng” vôùi moät nhoùm quan saùt coùtính chaát töông ñoàng (nhoùm so saùnh) nhöng khoâng phaûi laø ñoáitöôïng thuï höôûng chöông trình.1 Ñieàu naøy laø hoaøn toaøn phuø hôïpñoái vôùi nhöõng “chöông trình aán ñònh ñoái töôïng thuï höôûng” _ coùnghóa laø moät soá ñôn vò tham gia thöïc hieän chöông trình, moätsoá khaùc thì khoâng, maëc duø ngay caû trong tröôøng hôïp ñoù thìchuùng ta vaãn phaûi löu yù ñeán taùc ñoäng lan toaû, trong ñoù caùc chiphí vaø lôïi ích cuûa vieäc can thieäp cuõng aûnh höôûng lan toaû tôùi caûnhoùm so saùnh.

Tuy nhieân, coù moät söï khaùc bieät lôùn ôû ñaây. Vieäc giaûi theå caùchôïp taùc xaõ laø moät chính saùch quoác gia neân chuùng toâi khoâng theåquan saùt moät nhoùm khaùc khoâng phaûi laø thaønh vieân cuûa caùc hôïptaùc xaõ. Vì theá, hieån nhieân tình traïng chung laø: coù nhieàu chínhsaùch taùc ñoäng tôùi phuùc lôïi hoä gia ñình, trong khi nhieàu chính

83

saùch chuùng toâi muoán ñaùnh giaù laïi khoâng phaûi laø nhöõng chöôngtrình ñaõ ñònh. Ñeå tìm ra caùc taùc ñoäng maø khoâng coù nhoùm sosaùnh, chuùng toâi caàn phaûi thieát laäp giaû thieát veà boái caûnh kinh teátreân thöïc teá. Noùi caùch khaùc, chuùng toâi caàn phaûi coù moät moâ hìnhkinh teá.

Chuùng toâi baét ñaàu baèng vieäc phaùc thaûo moâ hình maø chuùngtoâi söû duïng ñeå suy luaän ra nhöõng aûnh höôûng phuùc lôïi cuûa vieäcgiao ñaát cho daân, sau ñoù, chuùng toâi ñöa ra nhöõng öôùc tính vaønhöõng keát quaû suy luaän thoâng qua vieäc söû duïng soá lieäu töø cuoäcÑieàu tra möùc soáng hoä gia ñình Vieät Nam naêm 1993 (VLSS) ñaõñöôïc nhaéc ñeán trong Chöông 3. Ñeå hieåu roõ hôn caùc soá lieäu vaøbieán soá cuï theå lieân quan ñeán nhöõng phaân tích cuûa chuùng toâitrong chöông naøy, ñoäc giaû coù theå ñoïc laïi Chöông 3, ñaëc bieät laøphaàn “Quaù trình giao ñaát laàn ñaàu”.

Caùc moâ hình giao ñaát giaû ñònh vaø thöïc teá

Döïa vaøo nhöõng quan saùt trong Chöông 2, chuùng toâi kieåm ñònhxem vieäc trieån khai quaù trình giaûi theå caùc hôïp taùc xaõ taïi ñòaphöông coù phuïc vuï cho muïc tieâu taêng phuùc lôïi hay khoâng _phaûn aùnh vieäc phaân boå ñaát ñai taïi ñòa phöông _ vôùi möùc thieäthaïi naøo ñoù trong toång tieâu duøng. Chuùng toâi xaây döïng moät moâhình cho pheùp öôùc tính thieät haïi naøy vaø so saùnh vôùi caùch thöùcphaân boå ñaát noâng nghieäp haøng naêm ñöôïc quan saùt treân thöïcteá. Phaàn naøy moâ taû moâ hình kinh teá ñoù vaø ñoäc giaû coù theå tìmhieåu chi tieát hôn trong Phuï luïc 4A.

Tröôùc khi baét ñaàu tìm hieåu nhöõng phaân tích cuûa chuùng toâi,caàn phaûi löu yù raèng vieäc phaân boå ñaát noâng nghieäp haøng naêmñaõ ñöôïc xaùc ñònh töø tröôùc maø khoâng heà phuï thuoäc vaøo tính baátoån cuûa caùc hoä gia ñình trong lónh vöïc naøy, ví duï nhö nhöõng cuùsoác veà söùc khoeû, ñieàu kieän thôøi tieát khí haäu aûnh höôûng ñeánnaêng suaát noâng nghieäp hay nhöõng thay ñoåi chính saùch. Hôntheá, maëc duø tính baát oån naøy cuûa caùc hoä gia ñình coù theå khieáncho vieäc phaân boå ñaát noâng nghieäp ñöôïc ñaøm phaùn laïi, thì chínhquyeàn caáp xaõ cuõng thöôøng hay coá yù laûng traùnh khaû naêng ñoù.Chuùng toâi giaû ñònh raèng coù moät nguyeân taéc phaân boå ñaõ ñöôïcñònh tröôùc cho caùc traïng thaùi _ coù nghóa laø ñaõ coù moät thoaûthuaän chung cho baát kyø moät traïng thaùi cuï theå naøo _ ví duï nhögiaù ñaàu ra cao hoaëc muøa maøng thaát baùt _ vaø chæ coù moät xaùcsuaát duy nhaát cho moãi söï kieän coù theå xaûy ra.


Töø nhöõng quan saùt ñaõ coù trong Chöông 2, chuùng toâi chopheùp toàn taïi moät möùc dao ñoäng lôùn trong quaù trình ra quyeátñònh ôû caáp ñòa phöông. Quaù trình ra quyeát ñònh naøy treân thöïcteá coù theå laø moät quyeát ñònh haønh chính (tuyø theo caáp caùn boä raquyeát ñònh) hoaëc moät quaù trình thöông löôïng phöùc taïp. Chuùngtoâi chæ giaû ñònh raèng keát quaû (duø ñaït ñöôïc baèng caùch naøo) cuõngcoù theå ñöôïc ñaïi dieän bôûi möùc cao nhaát cuûa toång caùc möùc phuùclôïi gia quyeàn cuûa taát caû caùc hoä gia ñình noâng nghieäp. Troïng soáñi keøm vôùi ñoä thoaû duïng cuûa moãi hoä gia ñình naøy phuï thuoäcvaøo vectô ngoaïi sinh cuûa caùc ñaëc tính hoä gia ñình. Veà baûn chaát,caùc haøm troïng soá khaùc nhau phaûn aùnh möùc phaân boå khaùc nhaucuûa ñaát ñai vaø ñoä thoaû duïng. Neáu caùc troïng soá naøy coù xuhöôùng tæ leä nghòch (thuaän) vôùi phuùc lôïi hoä gia ñình thì coù theånoùi raèng keát quaû naøy coù xu höôùng “vì ngöôøi ngheøo” (“vì ngöôøigiaøu”).

Ñoä thoaû duïng cuûa moãi hoä gia ñình noâng nghieäp trong moätñieàu kieän töï nhieân cho tröôùc ñöôïc giaû ñònh laø chæ phuï thuoäcvaøo möùc ñoä tieâu duøng cuûa hoä gia ñình ñoù maø thoâi. Hoä gia ñìnhnhaän ñöôïc moät dieän tích ñaát noâng nghieäp coá ñònh theo quyeátñònh caáp ñaát cuûa chính quyeàn ñòa phöông vaø dieän tích ñaáttroàng troït naøy seõ saûn sinh ra saûn löôïng ñaàu ra cho hoä gia ñìnhñoù öùng vôùi moãi ñieàu kieän töï nhieân khaùc nhau. (Taïi thôøi ñieåmnaøy, chuùng toâi coi ñaát ñai laø ñoàng nhaát, trong phaân tích thöïctieãn, chuùng toâi söû duïng caùc quan saùt veà tính baát ñoàng nhaát cuûañaát ñai vaø chuùng toâi seõ caân nhaéc veà nhöõng haäu quaû gaây ra dotính baát ñoàng nhaát naøy trong phaàn cuoái cuûa chöông). Hoä giañình cuõng coù theå coù thu nhaäp phi noâng nghieäp (aâm hoaëcdöông) phuï thuoäc vaøo ñaëc tính hoä gia ñình. Vaøo thôøi ñieåmdieãn ra caûi caùch, thò tröôøng lao ñoäng noâng nghieäp vaãn coøn raátnhoû vaø haàu nhö khoâng toàn taïi ôû khu vöïc mieàn Baéc Vieät Nam,vì vaäy, ñeå ñôn giaûn hoaù moâ hình, chuùng toâi khoâng ñeà caäp ñeánthò tröôøng naøy trong moâ hình cuûa chuùng toâi (maëc duø chuùng toâiñaõ coù löu yù veà moät soá haøm yù cuûa vieäc loaïi boû giaû thieát naøy).Chuùng toâi cuõng khoâng ñeà caäp ñeán tieát kieäm vaø chi tieâu, cuõngkhoâng noùi ñeán vay vaø cho vay; vì vieäc ñöa nhöõng thaønh toá naøyvaøo coù theå laøm phöùc taïp hoaù moâ hình moät caùch khoâng caànthieát cho muïc tieâu phaân tích. Vì vaäy, tieâu duøng hoä gia ñìnhñöôïc cho laø baèng vôùi thu nhaäp. Chuùng toâi ñöa ra giaû thieátchuaån raèng haøm saûn xuaát ñöôïc bieåu thò baèng ñöôøng cong loõmcoù ñoä doác taêng daàn vôùi dieän tích ñaát ñöôïc caáp cho moãi hoä gia

TAÙC ÑOÄNG PHUÙC LÔÏI CUÛA VIEÄC TÖ NHAÂN HOAÙ... 85

ñình trong moïi ñieàu kieän töï nhieân: coù nghóa laø saûn löôïng caänbieân cuûa ñaát ñai trong ñieàu kieän tö nhieân cho tröôùc mang daáudöông vaø giaûm daàn khi dieän tích ñaát taêng leân. Ñoä thoaû duïnglaø moät haøm soá ñöôïc bieåu thò baèng ñöôøng cong loõm coù ñoä doáctaêng daàn ñoái vôùi tieâu duøng cuûa hoä gia ñình ñoù (coù nghóa laø ñoäthoaû duïng caän bieân tieâu duøng luoân döông vaø giaûm daàn khitieâu duøng taêng).

Chính quyeàn xaõ seõ löïa choïn phöông thöùc giao ñaát trongtoång soá ñaát noâng nghieäp haøng naêm cho taát caû caùc hoä gia ñìnhcö truù trong xaõ; ñieàu naøy ñöôïc quyeát ñònh tröôùc khi tính ñeáncaùc ñieàu kieän töï nhieân. Phöông thöùc phaân boå ñaát ñai ñöôïc thöïchieän theo caùch laøm toái ña hoaù toång lôïi ích (xem Phuï luïc 4A).Dieän tích ñaát ñöôïc caáp cho moãi hoä gia ñình töông ñöông vôùimöùc lôïi ích caän bieân cuûa ñaát ñai ñoái vôùi troïng soá kyø voïng cuûatöøng hoä gia ñình cuï theå (lôïi ích caän bieân tieâu duøng nhaân saûnlöôïng caän bieân cuûa ñaát ñai), vôùi möùc giaù ñaát ñöôïc quy ñònhchung trong xaõ ñoù.

Chuùng toâi khoâng theâm baát kyø yù nghóa thoáng keâ naøo vaøophöông thöùc caáp ñaát qua vieäc toái ña hoaù toång ñoä thoaû duïng kyøvoïng; vieäc chuùng toâi söû duïng toång ñoä thoûa duïng coù troïng soádöông laøm haøm muïc tieâu chæ laø nhaèm theå hieän moät caùch linhhoaït caùc muïc tieâu ña daïng khaùc nhau cuûa caùc quan chöùc ñòaphöông vaø nhöõng caù nhaân khaùc coù tham gia vaøo quaù trìnhphaân boå ñaát ñai.

Nhöng laøm theá naøo ñeå chuùng toâi coù theå ñaùnh giaù ñöôïc söïphaân boå ñaát ñai treân thöïc teá? Coù raát nhieàu moái quan taâm khaùcnhau ñoái vôùi coâng vieäc naøy, tuyø thuoäc vaøo troïng soá ñöôïc caânnhaéc giöõa tính coâng baèng vaø tính hieäu suaát. ÔÛ ñaây, chuùng toâichæ taäp trung vaøo 2 giaû thieát. Moät laø caùc xaõ phaûi phaân boå ñaátñai moät caùch coâng baèng theo ñaàu ngöôøi. Ñaây laø moät caùch sosaùnh ñoái chuaån coù tính coâng baèng töï nhieân maëc duø ñoù khoângphaûi laø caùch duy nhaát. Ví duï nhö, coù theå coù caùc caùch khaùc nhöcaân baèng hoaù tieâu duøng kyø voïng hoaëc ñoä thoaû duïng kyø voïng.Giaû thieát khaùc maø chuùng toâi söû duïng laø phöông thöùc phaân boåñaát ñai phaûi toái ña hoaù toång tieâu duøng hieän taïi cuûa xaõ (vôùi moãitraïng thaùi cuï theå) (xem Phuï luïc 4A ñeå bieát theâm chi tieát). Chuùngtoâi goïi ñaây laø phaân boå theo hieäu quaû tieâu duøng. Phaân boå naøytöông ñöông vôùi saûn löôïng caän bieân cuûa ñaát ñai cuûa taát caû caùchoä gia ñình trong xaõ. Sau ñoù, chuùng toâi coù theå tính ñöôïc thieäthaïi tieâu duøng töø phaân boå thöïc teá ñeå coù ñöôïc so saùnh töông ñoáitöø giaû thieát naøy.


Caû phaân boå ñaát ñai moät caùch coâng baèng vaø phaân boå theo hieäuquaû tieâu duøng ñeàu laø nhöõng so saùnh ñoái chuaån ñeå ñaùnh giaù möùcñoä phaân boå ñaát ñai treân thöïc teá. Phaân boå theo hieäu quaû tieâuduøng cuõng laø moät moái quan taâm ñaëc bieät khi noù ñöôïc gaén vôùinhöõng giaûi phaùp thò tröôøng caïnh tranh, cho pheùp giaûm chi phítaùi phaân ñaát trong moãi traïng thaùi. Ñoù laø bôûi vì vieäc phaân ñaát chocaùc hoä gia ñình nhaèm toái ña hoaù tieâu duøng coù theå baèng vôùi möùcsaûn löôïng caän bieân cuûa ñaát ñai taïi taát caû caùc hoä gia ñình; töø ñoù,toång saûn löôïng vaø toång tieâu duøng coù theå seõ taêng leân ngay khi coùsöï taùi phaân boå quy moâ nhoû. Tuy nhieân, ñaây chính laø nhöõng gìseõ xaûy ra treân thò tröôøng caïnh tranh, khi maø taát caû moïi ngöôøiñeàu phaûi ñoái maët vôùi möùc giaù ñaát chung (theo moät tieâu chuaånchaát löôïng) vaø seõ choïn dieän tích ñaát baèng vôùi möùc saûn löôïng caänbieân taïi möùc giaù naøy nhaèm toái ña hoaù lôïi ích caù nhaân (xem Phuïluïc 4A ñeå minh chöùng cho keát luaän naøy).

Giaû thieát cho raèng ñoä thoaû duïng chæ phuï thuoäc vaøo tieâu duøngñoùng vai troø quan troïng ñoái vôùi söï dieãn giaûi naøy veà caùch thöùcphaân boå theo hieäu quaû tieâu duøng treân thò tröôøng caïnh tranh.Neáu dieän tích ñaát ñai maø baïn coù laøm cho möùc thoaû duïng khoângphuï thuoäc vaøo tieâu duøng thì söï phaân boå ñaát ñai cuûa thò tröôøngseõ khaùc vôùi caùch phaân boå toái ña hoaù tieâu duøng. Ví duï nhö, neáuñaát ñai taïo ra baûo hieåm ruûi ro thì noù seõ coù giaù trò ñoäc laäp (khoângphuï thuoäc) vôùi tieâu duøng hieän taïi. Vì vaäy, caùch dieãn giaûi cuûachuùng toâi veà phaân boå toái ña hoaù tieâu duøng nhö moät giaûi phaùpthò tröôøng cuõng ñoøi hoûi caùc thò tröôøng ruûi ro phaûi vaän haønh moätcaùch hoaøn haûo. Vì chuùng toâi khoâng coù cô sôû ñeå quy cho ñaát ñaimoät giaù trò ñoäc laäp vôùi tieâu duøng hieän taïi neân chuùng toâi khoângtheå tính toaùn ñöôïc moät giaûi phaùp thò tröôøng “coù ñieàu kieän” (coùñieàu kieän trong nhöõng thaát baïi thò tröôøng khaùc).

Tuy nhieân, caùch thöùc phaân boå toái ña hoaù tieâu duøng vaãn laømoät so saùnh ñoái chuaån coù baûn chaát töï nhieân maø khoâng caànphaûi chaáp nhaän nhöõng ñieàu kieän ñeå dieãn giaûi noù nhö moät giaûiphaùp thò tröôøng. Thoâng qua vieäc so saùnh caùch thöùc phaân boåthöïc teá vôùi caùch phaân boå ñoái chuaån, chuùng toâi coù theå ñònhlöôïng ñöôïc tính ngang baèng hieäu suaát trong vieäc thöïc hieän giaûitheå hôïp taùc xaõ thoâng qua phaân boå ñaát ñai.

Trieån khai treân thöïc teá

Khoâng coù cuoäc ñieàu tra hoä gia ñình coù tính ñaïi dieän treân toaøn


quoác naøo ñöôïc thöïc hieän tröôùc thôøi ñieåm ban haønh chính saùchgiaûi theå hôïp taùc xaõ; trong khi caùc xaõ ñaõ kieåm soaùt toaøn boä saûnlöôïng, vì vaäy, caùc cuoäc ñieàu tra hoä gia ñình haàu nhö khoâng coùyù nghóa ñoái vôùi haàu heát caùc muïc tieâu cuûa chuùng toâi. Ngoaøi ra,ngay caû khi neáu coù caùc cuoäc ñieàu tra hoä gia ñình tröôùc caûi caùchthì cuõng khoâng coù vieäc giao quyeàn söû duïng ñaát cho caùc hoä giañình döôùi thôøi noâng nghieäp hôïp taùc xaõ. Do vaäy, vieäc ñöa ramoät söï can thieäp cô sôû coù ñieàu kieän trong hoaøn caûnh naøy laøñieàu khoâng theå.

Cuoäc ñieàu tra möùc soáng hoä gia ñình naêm 1993 cung caápcho chuùng toâi döõ lieäu ñieàu tra treân moät maãu ngaãu nhieân caùchoä gia ñình noâng nghieäp khoaûng 3 naêm sau khi hoaøn taát quaùtrình giaûi theå hôïp taùc xaõ. Nhöõng döõ lieäu naøy ñöôïc thu thaäptaïi caùc hoä gia ñình trong cuøng moät traïng thaùi. Sau ñoù, chuùngtoâi ñaùnh giaù phöông thöùc caáp ñaát ñaõ ñöôïc quan saùt naøy sovôùi phöông thöùc phaân boå theo hieäu quaû tieâu duøng cho traïngthaùi ñoù, cuõng nhö laø so vôùi caùch thöùc phaân boå ngang baèngñaát ñai theo ñaàu ngöôøi.

Chuùng toâi xaây döïng giaû ñònh döôùi daïng phöông trình sau ñaây:Giaû ñònh 4.1. Ñoä thoaû duïng coù ñöôïc töø haøm loâga tieâu duøng

(4.1) U(Cij) = lnCj(Li , Xi),

trong ñoù Cij laø tieâu duøng hoä gia ñình i trong tình traïng töïnhieân thöù j vôùi dieän tích ñaát phaân boå Li vaø caùc ñaëc tính Xi.

Giaû ñònh 4.2. Haøm loâga tieâu duøng ñöôïc theå hieän baèng:

(4.2) lnCij = aj + bj lnLi + Xicj + εij ,

trong ñoù 0<bj<1 vaø εij laø i.i.d sai soá baèng 0 (phaân phoái ñoäc laäpvaø ñoàng nhaát) khoâng lieân quan vôùi Li vaø Xi.

Giaû ñònh 4.3. Troïng soá phuùc lôïi ñi keøm vôùi caùc möùc ñoä thoaû duïngkyø voïng cuûa chính quyeàn xaõ coù daïng:

(4.3) ln wi = Xid + vi’

trong ñoù, vi laø sai soá baèng 0 khoâng lieân quan vôùi Xi.Caùc giaû ñònh töø 4.1 ñeán 4.3 cho thaáy vieäc phaân boå ñaát ñai

cuûa caùc caáp chính quyeàn coù theå ñöôïc vieát döôùi daïng moät moâhình hoài quy.

(4.4) lnLi = ln(∑pjbj/μ) + Xid + vi,


m

j =1

trong ñoù pj laø bieán soá tình traïng j=1, m. Phöông trình (4.4) xaùcñònh tröïc tieáp caùc tham soá troïng soá phuùc lôïi cuûa phöông thöùcphaân boå ñaát ñai cuûa chính quyeàn ñòa phöông. Thay phöôngtrình (4.4) vaøo phöông trình (4.2) seõ cho thaáy daïng ruùt goïn cuûaphöông trình tieâu duøng cuûa phöông trình tieâu duøng:

(4.5) lnCij = aj + bj ln(∑pjbj/μ) + Xi(bjd + cj) + εij + bjvi.

Phöông thöùc phaân boå theo hieäu suaát tieâu duøng laøm toáiña hoaù toång tieâu duøng taïi moät ñaát ñai cho tröôùc. Phuï luïc4A trình baøy caùc phaân tích cuûa baøi toaùn toái öu hoaù naøy.Vôùi phöông trình (4.2) cho tröôùc, vieäc phaân boå ñaát ñai yeâucaàu giaûi phöông trình: InLi

*j = In(bj/λj) + lnCi

*j , coù theå ñöôïc vieát

döôùi daïng:

(4.6)aj + ln(bj/λj) + Xicj + εijlnLi

*j = l - bj 1 - bj 1 - bj

So saùnh phöông trình (4.4) vaø (4.6), coù theå thaáy raèng neáuCi/(1 + bj) = d, thì vieäc phaân ñaát treân thöïc teá ñaùp öùng ñöôïcnhöõng thay ñoåi X theo caùch toái öu hoaù hieäu suaát tieâu duøngtrong tình traïng j. Vaäy neáu hai caùch phaân boå naøy gaàn gioángnhau thì chuùng toâi coù theå chaáp nhaän raøng buoäc d = bjd + cj khiaùp ñaët phöông trình daïng ruùt goïn (4.4) vaø (4.5). Neáu chuùng toâikhoâng theå chaáp nhaän raøng buoäc naøy thì caàn phaûi tính toaùnphöông thöùc phaân boå ñaát ñai döïa treân tính hieäu suaát cuûa tieâuduøng daïng: (L1

*j , L2

*j , . . . , Ln

*j ), töø ñoù chuùng toâi coù theá ño löôøng

tyû leä thieät haïi tieâu duøng phaûn aùnh trong phöông thöùc phaân boåthöïc teá thoâng qua söû duïng tyû leä thieät haïi tieâu duøng ñöôïc tínhdöôùi daïng: (Li

*j/Li)bj -- 1.2

Moät moái lo ngaïi caàn phaûi tính ñeán trong moâ hình thöïcnghieäm naøy laø chuùng toâi chæ coù theå xaùc ñònh ñöôïc aûnh höôûngcuûa phaân boå ñaát ñai treân tieâu duøng hieän taïi. Chuùng toâi khoângtheå tìm ra aûnh höôûng cuûa noù ñoái vôùi saûn löôïng noâng nghieäp.Tieâu duøng roõ raøng laø chæ soá phuùc lôïi thích hôïp nhaát ñoái vôùimuïc tieâu cuûa chuùng toâi. Thu nhaäp hieän taïi döôøng nhö cuõng bòtaùc ñoäng bôûi caùc nhaân toá nhaát thôøi coù theå khoâng coù maáy taùcñoäng trong vieäc phaân boå quyeàn söû duïng ñaát daøi haïn taïi ñòaphöông. Tuy nhieân, cuõng vôùi caùch thöùc töông töï, coù theå ñolöôøng tieâu duøng trong thôøi haïn daøi hôn möùc coù theå chæ baèngmoät cuoäc ñieàu tra. Vôùi nhöõng haïn cheá veà döõ lieäu, chuùng toâi ñaõ


m

j =1

phaûi giaû ñònh thay vì coù caùc öôùc löôïng chính xaùc hôn veà tieâuduøng trong daøi haïn vôùi moät vaøi sai soá ngaãu nhieân.

Moät moái quan ngaïi khaùc laø trong khi ñaát ñai ñöôïc phaân boåcoù tính noäi sinh trong moâ hình naøy thì noù laïi coù tính ngoaïi sinhñoái vôùi tieâu duøng hoä gia ñình (Cov(v,ε) = 0). Ñaây laø moät giaûthieát tieâu chuaån trong caùc nghieân cöùu thöïc nghieäm ñaõ thöïchieän tröôùc ñaây ñoái vôùi tröôøng hôïp Vieät Nam vaø ñoái vôùi caùctröôøng hôïp khaùc, trong ñoù vieäc phaân boå ñaát ñai ñöôïc thöïc hieänmoät caùch haønh chính hôn laø thoâng qua thò tröôøng (xem cuoánvan de Walle 1998; Wiens 1998). Giaû ñònh naøy cuõng coù theå ñöôïcbaûo veä treân cô sôû vieäc phaân boå ñaát ñai ñaõ ñöôïc thöïc hieän tröôùcöôùc tính tieâu duøng döïa treân ñieàu tra khoaûng 3 naêm.

Tuy nhieân, giaû thieát cho raèng phaân boå ñaát ñai coù tính ngoaïisinh ñoái vôùi tieâu duøng vaãn coøn laø moät vaán ñeà coøn nhieàu nghivaán. Öôùc tính cuûa chuùng toâi veà caùc tham soá cuûa phöông trình(4.2) seõ coù tính thaønh kieán neáu caùc bieán soá thöïc söï coù aûnhhöôûng lôùn tôùi phuùc lôïi vaø tieâu duøng. Moái quan ngaïi lôùn nhaáttrong khía caïnh naøy laø tính khoâng ñoàng nhaát trong chaát löôïngñaát ñai. Chaát löôïng ñaát caøng cao thì tieâu duøng caøng lôùn vôùimoät soá löôïng ñaát cho tröôùc. Giaû ñònh raèng neáu söï khaùc bieät veàchaát löôïng ñaát ñai laø moät thoâng tin ñöôïc ngöôøi daân trong xaõbieát roõ, thì vieäc phaân chia ñaát theo kieåu haønh chính seõ phaûitính ñeán vaán ñeà naøy, ñeå nhöõng ngöôøi ñöôïc phaân ñaát chaátlöôïng thaáp phaûi ñöôïc nhaän nhieàu ñaát hôn. Chuùng toâi cuõngtính ñeán khaû naêng kieåm soaùt cheânh leäch chaát löôïng ñaát ñaiñöôïc phaân boå cho ngöôøi daân maëc duø tính baát ñoàng nhaát naøyseõ taïo ra moái töông lieân tieâu cöïc giöõa caùc sai soá trong phöôngtrình tieâu duøng vaø trong phöông trình ñaát ñai (Cov(v,ε)<0)ñöôïc öôùc löôïng.

Tuy nhieân, phaûi löu yù raèng: kieåm ñònh cuûa chuùng toâi ñoái vôùisöï khaùc bieät coù tính heä thoáng giöõa phaân boå hieäu quaû vaø phaânboå thöïc teá vaãn ñöùng vöõng tröôùc söï baát ñoàng nhaát trong chaátlöôïng ñaát ñai. Kieåm ñònh cuûa chuùng toâi döïa treân heä soá ruùt goïncuûa phöông trình (4.4) vaø (4.6); noù khoâng yeâu caàu (xu höôùngtieàm taøng) caùc tham soá cuûa phöông trình (4.2). Ngöôïc laïi, öôùclöôïng cuûa chuùng toâi veà caùc tham soá cuûa phöông trình phaân boåhieäu quaû trong phöông trình (4.6) laïi yeâu caàu caùc tham soá cuûamoâ hình caáu truùc trong phöông trình (4.2). Nhö vaäy, khieámkhuyeát veà tính baát ñoàng nhaát trong chaát löôïng ñaát ñai seõ laømtoån haïi ñeán caùc öôùc tính cuûa chuùng toâi veà phaân boå hieäu quaû.

Treân nguyeân taéc, baøi toaùn naøy coù theå ñöôïc giaûi quyeát thoâng


qua bieán soá coâng cuï taùc ñoäng tôùi phaân boá ñaát ñai nhöng khoângaûnh höôûng tôùi tieâu duøng ñaát ñai coù ñieàu kieän; coù nghóa laø ítnhaát moät thaønh toá cuûa vectô tham soá d trong phöông trình (4.3)phaûi baèng 0 trong khi thaønh toá töông öùng cuûa c laïi khoâng bòraøng buoäc. Tuy nhieân, khoâng coù cô sôû lyù thuyeát naøo ñeå loaïi boûraøng buoäc naøy; taát caû caùc thaønh toá ñöôïc tính ñeán trong boä döõlieäu cuûa chuùng toâi ñeàu coù theå ñöôïc chính quyeàn ñòa phöôngquan saùt hoaëc döï baùo tröôùc.

Cuõng phaûi löu yù raèng maëc duø döôøng nhö coù söï khoâng ñoàngnhaát veà chaát löôïng ñaát ñai taïi caùc maûnh ñaát nhoû trong xaõ, songnhieàu nôi vaãn keát hôïp nhieàu loâ ñaát töø caùc khu ñaát nhoû khaùcnhau trong xaõ ñeå taïo thaønh moät goùi ñaát caáp cho caùc hoä giañình (Lam 2001a). Nhö vaäy, phöông sai giöõa caùc hoä gia ñình veàchaát löôïng ñaát trung bình coù theå thaáp hôn raát nhieàu so vôùiphöông sai rieâng reõ. Ví duï nhö, Tanaka (2001) ñaõ chæ ra raèngvieäc phaân ñaát theo kieåu phaân taùn nhö vaäy taïi khu vöïc laøngxoùm mieàn Baéc Vieät Nam ñaõ ñöôïc söû duïng ñeå taïo ra nhöõngmaûnh ñaát coù chaát löôïng töông ñoái ñoàng ñeàu. Nhö vaäy, tínhkhoâng ñoàng nhaát trong chaát löôïng ñaát ñai coù theå seõ khoângphaûi laø moät vaán ñeà caûn trôû nhöõng phaân tích cuûa chuùng toâi.

Haøm hoài quy cho tieâu duøng vaø ñaát phaân boå

Vôùi moät maãu toång theå vaø cuûa moãi vuøng, chuùng toâi hoaøn toaøncoù theå baùc boû moät caùch coù thuyeát phuïc giaû thieát voâ hieäu (vôùixaùc suaát nhoû hôn 0,00005) raèng vieäc phaân boå ñaát ñai seõ tuaântheo ñaëc tính hoä gia ñình do phaân boå theo hieäu quaû tieâu duøngcoù theå ñöôïc kyø voïng töø quaù trình tö nhaân hoaù döïa treân thòtröôøng caïnh tranh theo giaû thieát cuûa chuùng toâi. Coù theå tìm thaáytrong Baûng 4.1 haøm hoài quy ruùt goïn cuûa tieâu duøng vaø caùc kieåmñònh thoáng keâ cho giaû thieát cho raèng hai caùch thöùc phaân boå naøylaø nhö nhau. Vì vaäy, chuùng toâi ñaõ baét ñaàu baèng vieäc öôùc tínhhaøm phaân boå hieäu quaû.

Moâ hình caáu truùc cuûa tieâu duøng (phöông trình 4.2) ñöôïctrình baøy trong Baûng 4.2. Nhìn chung, keát quaû khoâng coù gìñaùng ngaïc nhieân. Tieâu duøng hoä gia ñình laø moät haøm taêng theoquy moâ hoä, vôùi ñoä co daõn thaáp hôn moät ñôn vò. Taïi haàu heátcaùc vuøng, tieâu duøng cao hôn khi hoä gia ñình coù thaønh vieân laøcoâng chöùc nhaø nöôùc hoaëc laøm vieäc trong caùc doanh nghieäpquoác doanh (SOE). Tieâu duøng cuõng taêng theo trình ñoä giaùo duïc



cuûa hoä. Ñoàng thôøi, tieâu duøng cuõng taêng leân cuøng vôùi soá löôïngñaát ñöôïc phaân boå haøng naêm taïi taát caû caùc vuøng. Nhôù laïi raèngmoâ hình lyù thuyeát cuûa chuùng toâi yeâu caàu ñoä co daõn tieâu duøngñoái vôùi ñaát ñai ñöôïc phaân boå (heä soá trong haøm loâga cuûa ñaátñai ñöôïc phaân boå) phaûi naèm giöõa khoaûng 0 vaø 1. Chuùng toâi keátluaän raèng ñoä co giaõn öôùc tính thöôøng coù daáu döông vaø thöôøngthaáp hôn 1 taïi taát caû caùc vuøng vaø treân quy moâ toaøn quoác. Coùtheå keát luaän gaây ngaïc nhieân hôn laø: veà ñònh löôïng, ñoï co giaõnnaèm gaàn möùc 0 hôn möùc 1 raát nhieàu. Roõ raøng laø ñoä co giaõn naøycaøng thaáp thì phaân boå ñaát ñai döïa treân hieäu quaû tieâu duøngcaøng xa vôùi ñaëc tính hoä gia ñình vaø tieâu duøng seõ phaûn öùngkhaùc xa vôùi phaân boå ñaát ñai. Nhö vaäy, nhöõng keát luaän nghieâncöùu thöïc nghieäm ñaàu tieân cuûa chuùng toâi ñaõ chæ ra raèng trongkhía caïnh naøy, phaân boå ñaát ñai coù theå coù vai troø ít quan troïnghôn so vôùi möùc soáng nhö chuùng toâi vaãn haèng töôûng töôïng.

M

ieàn

nuùi v

aø Tr

ung

du p

hía

Baéc

Ñ

oàng

baèng

soâng

H

oàng

Baéc

Tru

ng b

oä D

uyeân

haûi

Nam

Tr

ung

boä

Ñoàn

g ba

èng so

âng

Cöûu

Lon

g To

aøn b

oä m

aãu

Toân

giaùo

-0

,10

(-1,

96)

-0,0

03

(-0,

06)

-0,0

3 (-

0,56

) 0,

13

(1,6

0)

-0,0

2 (-

0,62

) -0

,01

(-0,

25)

Daân

toäc

-0,0

6 (-

1,14

) -0

,17

(-1,

84)

-0,0

9 (-

0,71

) -0

,67

(-2,

40)

0,21

(2

,15)

-0

,09

(-2,

39)

Sinh

taïi ñ

òa p

höôn

g

-0,0

7 (-

1,55

) 0,

03

(0,4

9)

0,10

(1

,47)

-0

,13

(-1,

64)

-0,0

4 (-

0,62

) -0

,02

(-1,

02)

Tuoåi

cuûa

chu

û hoä

-0,0

01

(-0,

11)

0,02

(2

,56)

-0

,003

(-

0,40

) 0,

01

(1,0

3)

0,01

(1

,02)

0,

01

(2,1

5)

Bìn

h ph

öông

tuoåi

chu

û hoä

x 1

03 0,

05

(0,4

5)

-0,1

6 (-

2,46

) 0,

03

(0,3

4)

-0,0

9 (-

0,82

) -0

,09

(-0,

88)

-0,0

7 (-

1,77

) Lo

âgarít

cuûa

quy

moâ

hoä

0,52

(8

,58)

0,

53

(12,

56)

0,57

(1

0,92

) 0,

67

(7,9

3)

0,50

(8

,02)

0,

57

(23,

64)

Tyû le

ä phu

ï thuo

äc -0

,11

(-1,

31)

-0,0

7 (-

1,22

) -0

,14

(-1,

94)

-0,2

5 (-

1,89

) -0

,09

(-0,

91)

-0,1

3 (-

3,61

) G

iôùi t

ính

chuû

hoä

0,08

(1

,86)

0,

04

(1,1

9)

0,02

(0

,54)

0,

05

(0,6

7)

-0,0

5 (-

0,90

) 0,

02

(0,9

4)

Ngö

ôøi tr

öôûng

thaøn

h kh

uyeát

taät

-0,3

6 (-

2,20

) -0

,01

(-0,

04)

-0,4

4 (-

2,43

) -0

,04

(-0,

22)

_ _ -0

,17

(-2,

08)

Laøm

vie

äc tro

ng k

hu v

öïc c

hính

phu

û 0,

08

(1,3

4)

0,14

(2

,66)

0,

09

(1,8

3)

0,29

(2

,58)

0,

20

(3,0

3)

0,12

(4

,25)

La

øm v

ieäc

ôû ca

ùc do

anh

nghi

eäp q

uoác

doan

h 0,

47

(2,4

3)

0,09

(1

,60)

-0

,04

(-0,

28)

0,49

(1

,66)

0,

11

(0,6

1)

0,11

(2

,23)

Tr

ình

ñoä g

iaùo

duïc

cuûa

chuû

hoä

0,02

(3

,77)

0,

03

(6,5

0)

0,02

(5

,04)

0,

03

(3,2

8)

0,01

(1

,69)

0,

03

(10,

25)

Trìn

h ño

ä gia

ùo du

ïc cu

ûa ca

ùc th

aønh

vieân

laø

ngöô

øi lôùn

kha

ùc 0,

01

(4,3

2)

0,01

(6

,35)

0,

01

(6,2

1)

0,01

(1

,64)

0,

01

(4,1

6)

0,01

(1

0,87

) Ñ

oái tö

ôïng

höôûn

g trô

ï caáp

xaõ

hoäi

0,01

(0

,15)

0,

04

(0,9

8)

0,04

(0

,90)

-0

,08

(-0,

84)

-0,1

0 -1

,00)

0,

02

(0,7

1)

Ñaát

ñöô

ïc tö

ôùi ti

eâu x

103

0,18

(2

,46)

0,

27

(3,0

0)

0,24

(2

,22)

0,

08

(1,4

8)

0,02

(1

,33)

0,

07

(5,8

3)

93

Baûng

4.1

Haøm

hoài

quy

tieâu

duøn

g da

ïng r

uùt g

oïn

Ñaát

kho

âng ñ

öôïc

töôùi

tieâu

x 1

0

0,01

(0

,27)

-0

,004

(-

0,13

) 0,

10

(2,0

2)

0,03

(0

,56)

0,

02

(1,3

2)

0,01

(1

,25)

Ñ

aát c

aây la

âu na

êm x

103

0,07

(1

,75)

0,

11

(2,5

9)

0,04

(0

,53)

0,

02

(0,2

4)

0,05

(3

,77)

0,

02

(3,6

6)

Ngu

oàn n

öôùc

x 1

03

0,19

(2

,01)

0,

18

(2,7

9)

0,33

(2

,54)

_ _

0,03

(1

,53)

0,

05

(3,2

6)

Ñaát

kha

i hoa

ng

0,08

(1

,77)

-0

,06

(-0,

88)

-0,0

9 (-

0,83

) -0

,01

(0,0

9)

0,20

(1

,23)

-0

,01

(-0,

31)

Tyû le

ä ñaát

toát ñ

öôïc

töôùi

tieâu

0,

03

(0,3

8)

0,02

(0

,32)

0,

08

(1,4

7)

-0,0

4 (-

0,59

) 0,

12

(1,3

8)

0,05

(2

,02)

Ty

û leä ñ

aát to

át kho

âng ñ

öôïc

töôùi

tieâu

-0

,03

(-0,

47)

0,00

1 (0

,04)

-0

,01

(-0,

17)

0,01

(0

,14)

0,

01

(0,2

0)

0,02

(0

,78)

H

eä so

á cha

ën 13

,87

(71,

90)

_ _ _ _

14,1

3 (4

6,60

) 14

,62

(47,

99)

13,8

8 (1

37,8

8)

R²

0,67

0 0,

668

0,70

0 0,

641

0,52

2 0,

657

RM

SE

0,30

9 0,

320

0,30

1 0,

397

0,38

7 0,

349

F st

at

Prob

>F

25,2

20

0,00

00

4078

5,07

0,

0000

32

665,

58

0,00

00

14,0

03

0,00

00

10,3

60

0,00

00

39,5

68

0,00

00

N

484

956

506

276

443

2810

K

ieåm

ñòn

h b

=−

)1/(

βγ

Prob

>F

F(36

,894

) =8

,68

0,00

00

F(53

,180

4)

=179

,15

0,00

00

F(39

,932

) =

151,

65

0,00

00

F(31

,486

) =6

,66

0,00

00

F(42

,796

) =3

1,45

0,

0000

F(12

9,53

40)

=28,

37

0,00

00

94

Ngu

oàn: Ñ

ieàu

tra

möùc

soán

g na

êm 1

993.

Ghi

chu

ù:n.a

= k

hoâng

aùp

duïng

. Bie

án so

á phu

ï thu

oäc la

ø loâga

rít c

uûa to

ång c

hi ti

eâu h

oä gi

a ñì

nh. H

ieäu

öùng

coá ñ

ònh

caáp

xaõ ñ

öôïc

ñöa

vaøo

hoài q

uy. G

iaù

trò t

hoáng

keâ

T tr

ong

ngoa

ëc ñô

n ñö

ôïc d

öïa tr

eân s

ai s

oá tie

âu ch

uaån

ñaõ s

öûa tí

nh k

hoâng

ñoàn

g nh

aát c

uûa p

höôn

g sa

i vaø

phaân

cuïm

tron

g ch

oïn m

aãu.

Baûng

4.1

(Tie

áp th

eo)

M

ieàn

nuùi v

aø Tr

ung

du p

hía

Baéc

Ñ

oàng

baèng

soâng

H

oàng

Baéc

Tru

ng b

oä D

uyeân

haûi

Nam

Tr

ung

boä

Ñoàn

g ba

èng so

âng

Cöûu

Lon

g To

aøn b

oä m

aãu

Toân

giaùo

-0

,09

(-2,

07)

-0,0

1 (-

0,14

) -0

,04

(-0,

54)

0,12

(1

,18)

-0

,06

(-1,

00)

-0,0

2 (0

,82)

D

aân to

äc -0

,06

(-0,

86)

-0,1

9 (-

2,34

) -0

,12

(-1,

23)

-0,6

5 (-

2,90

) 0,

14

(1,9

0)

-0,0

7 (-

1,65

) Si

nh ta

ïi ñòa

phö

ông

-0

,08

(-1,

57)

0,03

(0

,78)

0,

10

(1,5

3)

-0,1

4 (-

3,65

) -0

,06

(-0,

86)

-0,0

4 (-

1,29

) Tu

oåi c

uûa c

huû h

oä -0

,000

2 (-

0,02

) 0,

02

(2,3

2)

-0,0

03

(-0,

32)

0,00

2 (0

,21)

0,

01

(0,4

7)

0,01

(1

,83)

B

ình

phöô

ng tu

oåi c

huû h

oä x

103

0,04

(0

,42)

-0

,16

(-2,

19)

0,03

(0

,33)

0,

01

(0,1

5)

-0,0

5 (-

0,45

) -0

,06

(-1,

46)

Loâga

rít c

uûa q

uy m

oâ ho

ä 0,

45

(6,9

0)

0,46

(7

,62)

0,

53

(10,

24)

0,53

(6

,24)

0,

45

(6,9

2)

0,48

(1

5,73

) Ty

û leä p

huï th

uoäc

-0,0

7 (-

0,65

) -0

,03

(-0,

41)

-0,1

2 (-

1,71

) -0

,19

(-1,

73)

-0,1

1 (-

1,19

) -0

,07

(-2,

00)

Giô

ùi tín

h ch

uû ho

ä 0,

07

(1,6

5)

0,03

(0

,75)

0,

01

(0,3

7)

0,03

(0

,61)

-0

,08

(-1,

34)

0,01

(0

,34)

N

göôøi

tröô

ûng th

aønh

khuy

eát ta

ät -0

,35

(-3,

81)

0,00

3 (0

,01)

-0

,43

(-1,

37)

-0,0

7 (-

0,61

) _ _

-0,1

6 (-

1,68

) La

øm v

ieäc

trong

khu

vöïc

chí

nh p

huû

0,10

(2

,13)

0,

15

(3,1

0)

0,10

(1

,70)

0,

30

(4,1

5)

0,18

(3

,72)

0,

14

(4,8

3)

Laøm

vie

äc ôû

caùc

doan

h ng

hieäp

quo

ác do

anh

0,54

(4

,16)

0,

11

(2,2

6)

-0,0

4 (-

0,58

) 0,

50

(1,4

5)

0,05

(0

,40)

0,

13

(2,7

4)

Trìn

h ño

ä gia

ùo du

ïc cu

ûa ch

uû ho

ä 0,

02

(3,8

7)

0,03

(5

,45)

0,

02

(4,4

8)

0,03

(4

,93)

0,

01

(1,4

6)

0,03

(9

,48)

Tr

ình

ñoä g

iaùo

duïc

cuûa

caùc

thaøn

h vi

eân la

ø ngö

ôøi

lôùn

khaùc

0,

01

(4,7

2)

0,01

(7

,74)

0,

01

(4,8

9)

0,01

(1

,89)

0,

01

(4,2

1)

0,01

(1

1,32

) Ñ

oái tö

ôïng

höôûn

g trô

ï caáp

xaõ

hoäi

0,01

(0

,17)

0,

04

(1,1

0)

0,04

(0

,56)

-0

,03

(-0,

52)

-0,0

3 (-

0,30

) 0,

03

(1,1

5)

95

Baûng

4.2

.Caùc

yeáu

toá q

uyeát

ñòn

h tie

âu du

øng

Loâga

rít c

uûa n

gang

baèn

g ña

át pha

ân bo

å ñöô

ïc tö

ôùi

tieâu

0,10

(2

,82)

0,

08

(2,3

0)

0,05

(2

,39)

0,

21

(3,8

1)

0,19

(6

,89)

0,

13

(7,4

5)

Ñaát

ñöô

ïc tö

ôùi ti

eâu x

103

0,14

(3

,34)

0,

24

(2,3

2)

0,24

(3

,01)

0,

05

(1,0

4)

0,02

(1

,56)

0,

03

(2,5

4)

Ñaát

kho

âng ñ

öôïc

töôùi

tieâu

x 1

03 0,

02

(0,3

1)

-0,0

02

(-0,

05)

0,09

(2

,50)

0,

05

(0,7

7)

0,02

(1

,24)

0,

01

(0,9

8)

Ñaát

caây

laâu

naêm

x 1

03 0,

06

(3,4

7)

0,11

(1

,73)

0,

04

(0,4

0)

0,03

(0

,51)

0,

04

(3,5

9)

0,02

(1

,76)

N

guoàn

nöô

ùc x

103

0,

19

(2,1

5)

0,18

(3

,40)

0,

31

(4,1

6)

_ _ 0,

02

(0,7

2)

0,04

(1

,50)

Ñ

aát k

hai h

oang

0,

07

(1,1

5)

-0,0

8 (-

0,86

) -0

,09

(-0,

70)

-0,0

2 (-

0,26

) 0,

11

(3,8

3)

-0,0

1 (-

0,24

) Ty

û leä ñ

aát to

át ñöô

ïc tö

ôùi ti

eâu

-0,0

04

(-0,

06)

0,03

(0

,57)

0,

08

(1,2

1)

-0,0

6 (-

0,63

) 0,

11

(1,5

5)

0,04

(1

,47)

Ty

û leä ñ

aát to

át kho

âng ñ

öôïc

töôùi

tieâu

0,

02

(0,2

5)

0,00

4 (0

,10)

-0

,01

(-0,

27)

-0,0

4 (-

0,54

) 0,

02

(0,2

0)

0,02

(0

,81)

H

eä so

á cha

ën 13

,32

(41,

53)

13,4

2 (4

9,55

) 13

,38

(50,

75)

12,7

1 (2

8,17

) 13

,30

(37,

69)

13,4

7 (6

8,80

) R

² 0,

679

0,67

1 0,

703

0,66

6 0,

570

0,67

3 R

MSE

0,

305

0,31

8 0,

300

0,38

3 0,

367

0,34

0 F

stat

Pr

ob>F

53

,10

0,00

00

971,

45

0,00

00

456,

46

0,00

00

71,8

9 0,

0000

43

8,67

0,

0000

92

,43

0,00

00

Soá q

uan

saùt t

rong

moâ

hình

48

4 95

6 50

6 27

6 44

3 28

10

96

Ngu

oàn: Ñ

ieàu

tra

möùc

soán

g na

êm 1

993.

Ghi

chu

ù:n.a

= k

hoâng

aùp

duïng

. Bie

án so

á phu

ï thu

oäc la

ø loâg

arít

cuûa

toång

chi

tie

âu ho

ä gia

ñìn

h. H

ieäu

öùng

coá ñ

ònh

caáp

xaõ ñ

öôïc

ñöa

vaøo

hoài

quy.

Gia

ù trò

thoán

g ke

â T tr

ong

ngoa

ëc ñô

n ñö

ôïc d

öïa tr

eân s

ai s

oá tie

âu ch

uaån

ñaõ s

öûa tí

nh k

hoâng

ñoàn

g nh

aát c

uûa p

höôn

g sa

i vaø

phaân

cuïm

tron

g ch

oïn m

aãu

Baûng

4.2

.(Ti

eáp th

eo)

Baûng 4.3 cho thaáy haøm hoài quy phaân boå ñaát ñai thöïc teá(phöông trình 4.4) vaø caùc tham soá öôùc löôïng cuûa phöông trìnhnguï yù phaân boå döïa treân hieäu quaû tieâu duøng (phöông trình4.6). Löu yù raèng phöông trình sau khoâng yeâu caàu moät haøm hoàiquy rieâng bieät nhöng caùc tham soá cuûa noù ñöôïc xaây döïng baèngcaùch söû duïng caùc tham soá cuûa haøm hoài quy loâga tieâu duøng(phöông trình 4.5). Coù söï khaùc bieät giöõa caùc vuøng veà söï khaùcnhau giöõa hai phöông thöùc phaân boå naøy, ñaëc bieät laø giöõa mieànBaéc (Mieàn nuùi phía Baéc, khu vöïc Ñoàng baèng soâng Hoàng vaøkhu vöïc Duyeân haûi Baéc Trung boä) vôùi mieàn Nam (khu vöïcDuyeân haûi Nam trung boä vaø Ñoàng baèng soâng Cöûu Long). Víduï nhö, ôû mieàn Baéc, phaân boå thöïc teá töông thích vôùi quy moâhoä gia ñình hôn phaân boå hieäu quaû. Ñieàu naøy laïi dieãn ra theochieàu höôùng ngöôïc laïi ôû mieàn Nam. Tyû leä phuï thuoäc coù aûnhhöôûng moät caùch tieâu cöïc ñaùng keå tôùi phaân boå thöïc teá ôû mieànBaéc nhöng laïi khoâng coù aûnh höôûng nhö vaäy ôû mieàn Nam. Heäsoá aâm cuûa tyû leä phuï thuoäc cho thaáy phaân boå haønh chính taïimieàn Baéc ñeà cao taàm quan troïng cuûa soá thaønh vieân hoä giañình trong ñoä tuoåi lao ñoäng hôn phaân boå döïa treân hieäu quaûtieâu duøng.

Taïi mieàn Baéc (tröø khu vöïc Mieàn nuùi phía Baéc), vieäc laø ngöôøidaân toäc thieåu soá seõ laøm taêng phaân boå haønh chính nhöng laïilaøm giaûm phaân boå theo hieäu quaû tieâu duøng (tuy nhieân ñieàu naøychæ theå hieän thöïc söï roõ reät ôû khu vöïc Ñoàng baèng soâng Hoàng).ÔÛ hai khu vöïc coøn laïi, vieäc hoä gia ñình coù thuoäc coäng ñoàngdaân toäc thieåu soá hay khoâng ít taùc ñoäng tôùi vieäc phaân boå ñaát.AÛnh höôûng tích cöïc vaø ñaùng keå cuûa vieäc hoä gia ñình ñoù coùthuoäc coäng ñoàng daân toäc thieåu soá hay khoâng ôû caùc khu vöïcmieàn Baéc coù theå xuaát phaùt töø thöïc teá raèng caùc daân toäc thieåu soáñöôïc phaân nhieàu ñaát ñai hôn do ñaõ coù ñoùng goùp vaøo caùc hôïptaùc xaõ ban ñaàu, nhö Nghò quyeát 10 cho pheùp.

Vieäc coù moät thaønh vieân hoä gia ñình laø coâng chöùc nhaø nöôùchoaëc laøm vieäc trong moät doanh nghieäp quoác doanh cuõngthöôøng laøm giaûm phaân boå haønh chính maëc duø möùc ñoä aûnhhöôûng laø khoâng ñaùng keå. Nhöng ñaëc tính naøy laïi coù aûnh höôûngmaïnh meõ hôn ñoái vôùi phaân boå theo hieäu quaû tieâu duøng vì hoägia ñình naøy coù khaû naêng tieáp caän tín duïng hoaëc caùc nhaân toásaûn xuaát ñaàu vaøo lôùn hôn so vôùi caùc hoä gia ñình khaùc. ÔÛ ñaây,laïi coù söï khaùc bieät giöõa caùc vuøng laõnh thoå. Ví duï nhö, khoângcoù aûnh höôûng ñaùng keå veà coâng vieäc trong doanh nghieäp quoácdoanh ñoái vôùi phaân boå hieäu quaû taïi mieàn Nam; song laïi coù aûnh


höôûng lôùn taïi khu vöïc Mieàn nuùi phía Baéc vaø khu vöïc Ñoàngbaèng soâng Hoàng.

Phaân boå haønh chính coù tæ leä thuaän ñoái vôùi chuû hoä laø namgiôùi vaø ñieàu naøy dieãn ra maïnh meõ hôn trong tröôøng hôïp phaânboå hieäu quaû. Keát luaän naøy cuûng coá theâm cho nhaän ñònh cuûaScott (1999) cho raèng chuû hoä laø nöõ thöôøng khoâng ñöôïc ñoái xöûmoät caùch coâng baèng trong caùc quyeát ñònh phaân ñaát theo phöôngthöùc haønh chính taïi ñòa phöông. Nhìn chung, trình ñoä giaùo duïccuûa chuû hoä khoâng aûnh höôûng nhieàu ñeán phaân boå thöïc teá(tröôøng hôïp ngoaïi leä duy nhaát laø ôû khu vöïc Duyeân haûi mieànNam Trung boä, nôi maø trình giaùo duïc cao laøm giaûm möùc phaânboå). Trình ñoä giaùo duïc cuûa caùc thaønh vieân khaùc trong hoä cuõngcoù aûnh höôûng khoâng lôùn ñeán phaân boå thöïc teá. Tuy nhieân, phaânboå toái ña hoaù tieâu duøng thöôøng ñöôïc öu tieân cho caùc hoä giañình coù trình ñoä giaùo duïc cao hôn, phaûn aùnh tính töông hoã laãnnhau giöõa trình ñoä giaùo duïc vaø naêng suaát. Khu vöïc Ñoàng baèngsoâng Cöûu Long laø moät tröôøng hôïp ngoaïi leä.

Vieäc nhaän trôï caáp xaõ hoäi cuõng laøm giaûm phaân boå thöïc teátreân phaïm vi toaøn quoác, maëc duø taïi caáp vuøng thì aûnh höôûngnaøy bò haïn cheá taïi khu vöïc Ñoàng baèng soâng Cöûu Long. Keátluaän naøy cuûng coá theâm nhaän ñònh cho raèng caùc thöông beänhbinh chieán tranh vaø gia ñình cuûa hoï ñöôïc ñoái xöû khoâng coângbaèng trong quaù trình phaân boå ñaát ñai taïi khu vöïc mieàn Nam.Ngöôïc laïi, chuùng toâi thaáy raèng bieán soá naøy chæ coù aûnh höôûngkhoâng ñaùng keå ñoái vôùi haøm tieâu duøng taïi taát caû caùc vuøng (giaûñònh raèng trôï caáp xaõ hoäi buø ñaép ñöôïc toaøn boä khoaûn thu nhaäpbò maát do veát thöông chieán tranh). Phaân boå hieäu quaû cuõngkhoâng chòu aûnh höôûng cuûa vieäc hoä gia ñình ñoù coù nhaän ñöôïctrôï caáp xaõ hoäi hay khoâng. Taát caû caùc keát quaû khaùc ñeàu ñöùngvöõng tröôùc vieäc ñöa bieán soá naøy vaøo pheùp phaân tích


M

ieàn

nuùi

vaø T

rung

du

phí

a Baéc

Ñ

oàng

baèng

soân

g H

oàng

Baéc

Tru

ng b

oä D

uyeân

haûi

Nam

Tru

ng b

oä Ñ

oàng

baèng

so

âng C

öûu L

ong

Toa

øn bo

ä maãu

Th

öïc te

á H

ieäu

quaû

Thöïc

teá

Hie

äu qu

aû Th

öïc te

á H

ieäu

quaû

Thöïc

teá

Hie

äu qu

aû Th

öïc te

á H

ieäu

quaû

actu

al

effic

ient

To

ân gi

aùo

-0,1

2 (-1

,48)

-0

,10

(-2,0

3)

0,05

(0

,66)

-0

,01

(-0,1

4)

0,13

(0

,93)

-0

,04

(-0,5

4)

0,04

(0

,47)

0,

16

(1,1

6)

0,16

(1

,86)

-0

,07

(-1,0

0)

0,08

(1

,24)

-0

,03

(-0,8

1)

Daân

toäc

0,02

(0

,39)

-0

,07

(-0,8

5)

0,31

(2

,56)

-0

,21

(-2,2

9)

0,46

(2

,78)

-0

,12

(-1,2

2)

-0,1

2 (-0

,47)

-0

,83

(-2,7

3)

0,36

(1

,51)

0,

17

(1,9

1)

0,01

(0

,11)

-0

,08

(-1,6

5)

Sinh

taïi ñ

òa p

höôn

g

0,03

(0

,72)

-0

,09

(-1,5

9)

-0,0

3 (-0

,54)

0,

03

(0,7

8)

-0,0

9 (-0

,51)

0,

11

(1,5

1)

0,02

(0

,38)

-0

,18

(-3,6

9)

0,15

(1

,73)

-0

,08

(-0,8

7)

0,05

(1

,07)

-0

,04

(-1,2

9)

Tuoåi

cuûa

chu

û hoä

-0,0

1 (-0

,49)

-0

,000

2 (-0

,00)

-0

,000

3 (-0

,81)

0,

02

(2,2

9)

-0,0

1 (-0

,88)

-0

,003

(-0

,32)

0,

05

(2,2

3)

0,00

2 (0

,22)

0,

03

(1,7

5)

0,01

(0

,47)

0,

003

(0,4

6)

0,01

(1

,82)

Bì

nh p

höôn

g tu

oåi c

huû h

oä x

103

0,08

(0

,44)

0,

04

(0,4

2)

-0,0

7 (-0

,81)

-0

,17

(-2,1

7)

0,04

(0

,27)

0,

03

(0,3

3)

-0,4

9 (-2

,32)

0,

02

(0,1

4)

-0,2

1 (-1

,39)

-0

,06

(-0,4

5)

-0,0

6 (-0

,75)

-0

,07

(-1,4

5)

Loâga

rít c

uûa q

uy m

oâ ho

ä 0,

72

(6,6

3)

0,50

(8

,01)

0,

79

(14,

38)

0,50

(9

,41)

0,

70

(5,1

8)

0,56

(1

0,79

) 0,

66

(4,3

9)

0,68

(7

,50)

0,

24

(2,2

1)

0,56

(8

,08)

0,

70

(11,

93)

0,56

(1

8,70

) Ty

û leä p

huï t

huoäc

-0

,50

(-2,

59)

-0,0

7 (-0

,66)

-0

,48

(-6,9

1)

-0,0

3 (-0

,41)

-0

,39

(-2,5

2)

-0,1

3 (-1

,71)

-0

,29

(-1,3

4)

-0,2

4 (-1

,68)

0,

09

(0,5

0)

-0,1

4 (-1

,21)

-0

,42

(-6,0

7)

-0,0

8 (-2

,02)

G

iôùi t

ính

chuû

hoä

0,07

(0

,77)

0,

08

(1,6

9)

0,07

(1

,90)

0,

03

(0,7

5)

0,15

(2

,43)

0,

02

(0,3

7)

0,10

(1

,19)

0,

03

(1,6

8)

0,16

(1

,21)

-0

,10

(-1,3

4)

0,09

(2

,82)

0,

01

(0,3

5)

Ngö

ôøi tr

öôûng

thaøn

h kh

uyeát

taät

-0

,13

(-1,1

9)

-0,3

9 (-3

,81)

-0

,09

(-0,7

0)

0,00

3 (0

,00)

-0

,09

(-0

,45)

-0

,46

(-1

,36)

0,

12

(0,5

7)

-0,0

9 (-0

,61)

--

-- -0

,05

(-0,6

4)

-0,1

9 (-1

,68)

La

øm v

ieäc

tron

g kh

u vö

ïc ch

ính

phuû

-0,2

2 (-1

,28)

0,

11

(2,1

7)

-0,1

2 (-1

,90)

0,

16

(2,9

3)

-0,2

0 (-1

,63)

0,

11

(1,7

1)

-0,0

5 (-0

,29)

0,

38

(3,4

8)

0,10

(0

,92)

0,

22

(3,7

4)

-0,1

6 (-2

,75)

0,

16

(4,7

7)

Laøm

vie

äc ôû

caùc

doan

h ng

hieäp

qu

oác d

oanh

-0

,77

(-2,2

6)

0,60

(3

,90)

-0

,23

(-4,0

9)

0,12

(2

,22)

0,

13

(0,4

3)

-0,0

5 (-0

,57)

-0

,05

(-0,1

3)

0,63

(1

,35)

0,

34

(0,8

8)

0,06

(0

,40)

-0

,17

(-2,3

2)

0,15

(2

,69)

Tr

ình

ñoä g

iaùo

duïc

cuûa

chuû

hoä

-0,0

1 (-1

,06)

0,

02

(3,8

1)

-0,0

1 (-1

,10)

0,

03

(5,2

6)

-0,0

1 (-1

,10)

0,

03

(4,3

8)

-0,0

2 (-2

,53)

0,

04

(4,3

5)

0,02

(1

,46)

0,

01

(1,4

5)

-0,0

01

(-0,3

0)

0,03

(9

,12)

Tr

ình

ñoä g

iaùo

duïc

cuûa

caùc

thaøn

h vi

eân la

ø ngö

ôøi lô

ùn kh

aùc

-0,0

1 (-1

,31)

0,

01

(4,8

1)

0,00

2 (0

,74)

0,

01

(6,9

5)

0,01

(0

,86)

0,

01

(5,0

4)

0,00

4 (0

,84)

0,

01

(1,8

7)

0,01

(1

,45)

0,

01

(4,0

9)

0,00

3 (1

,29)

0,

01

(11,

04)

99

Baûng

4.3

Pha

ân bo

å thö

ïc te

á so

vôùi

phaân

boå

theo

hie

äu qu

aû tie

âu du

øng

Ñoái

töôïn

g hö

ôûng

trôï

caáp

xaõ h

oäi

0,01

(0

,07)

0,

01

(0,1

7)

-0,0

8 (-1

,61)

0,

05

(1,0

9)

0,04

(0

,37)

0,

04

(0,5

7)

-0,1

9 (-1

,58)

-0

,04

(-0,5

2)

-0,3

7 (-3

,50)

-0

,03

(-0,3

0)

-0,0

9 (-2

,26)

0,

04

(1,1

5)

Ñaát

ñöô

ïc tö

ôùi ti

eâu x

103

0,

47

(2,7

9)

0,15

(3

,41)

0,

40

(3,2

8)

0,26

(2

,28)

0,

08

(0,7

1)

0,25

(2

,95)

0,

14

(5,7

9)

0,06

(1

,07)

0,

03

(2,0

5)

0,02

(1

,55)

0,

15

(3,1

4)

0,03

(2

,54)

Ñ

aát k

hoâng

ñöô

ïc tö

ôùi ti

eâu x

103

-0,0

3 (-0

,66)

0,

02

(0,3

0)

-0,0

1 (-0

,21)

-0

,003

(-0

,00)

0,

17

(1,6

2)

0,09

(2

,49)

-0

,09

(-1,8

5)

0,06

(0

,78)

-0

,004

(-0

,16)

0,

03

(1,2

4)

-0,0

1 (-0

,69)

0,

01

(0,9

7)

Ñaát

caây

laâu

naêm

x 1

03 0,

02

(0,2

7)

0,07

(3

,59)

0,

03

(0,6

2)

0,12

(1

,68)

0,

05

(0,3

8)

0,04

(0

,40)

-0

,08

(-2,3

2)

0,04

(0

,50)

0,

02

(0,6

2)

0,05

(3

,63)

0,

01

(0,5

7)

0,02

(1

,76)

N

guoàn

nöô

ùc x

103

-0,0

2 (-0

,11)

0,

21

(2,1

7)

0,04

(0

,77)

0,

19

(3,5

1)

0,35

(2

,62)

0,

33

(4,4

2)

-- --

0,06

(6

,50)

0,

02

(0,7

1)

0,06

(5

,00)

0,

05

(1,5

0)

Ñaát

kha

i hoa

ng

0,12

(1

,10)

0,

08

(1,2

6)

0,23

(2

,32)

-0

,09

(-0,8

7)

0,05

(0

,40)

-0

,10

(-0,6

9)

0,05

(0

,40)

-0

,02

(-0,2

6)

0,47

(7

,90)

0,

14

(4,0

8)

0,08

(0

,93)

-0

,01

(-0,2

4)

Tyû le

ä ñaát

toát

ñöôïc

töôùi

tieâu

0,

30

(1,2

0)

-0,0

1 (-0

,00)

-0

,03

(-0,7

4)

0,04

(0

,57)

-0

,10

(-0,7

8)

0,09

(1

,20)

0,

05

(0,5

2)

-0,0

7 (-0

,62)

0,

05

(0,4

8)

0,14

(1

,57)

0,

01

(0,1

8)

0,05

(1

,48)

Ty

û leä ñ

aát to

át kh

oâng

ñöôïc

töôùi

tie

âu -0

,43

(-2,8

9)

0,02

(0

,24)

-0

,20

(-3,4

6)

0,00

4 (0

,10)

0,

03

(0,4

4)

-0,0

1 (-0

,26)

0,

22

(3,3

0)

-0,0

5 (-0

,53)

-0

,02

(-0,3

8)

0,02

(0

,04)

-0

,04

(-0,8

9)

0,02

(0

,81)

H

eä so

á cha

ën 5,

73

(18,

39)

_ _ 6,

88

(38,

40)

_ _ 4,

78

(12,

97)

_ _ 6,

61

(15,

73)

_ _ 7,

00

(17,

44)

_ _ 5,

88

(13,

74)

_ _ R²

0,

543

0,

630

0,

627

0,

610

0,

771

0,

675

RM

SE

0,51

2

0,38

9

0,50

3

0,48

2

0,64

8

0,54

5

F st

at

Prob

>F

(14,

15)

= 13

5,92

0,

0000

(2

0,31

)=

2020

,27

0,00

00

(1

6,17

)=2

120,

20

0,00

00

(1

0,11

)=

230,

57

0,00

00

(1

8,22

)=

1066

,59

0,00

00

(2

1,10

9)=8

74,1

0 0,

0000

Soá q

uan

saùt

tron

g m

oâ hì

nh

484

484

956

956

506

506

276

276

443

443

2810

28

10

100

Ngu

oàn: Ñ

ieàu

tra

möùc

soán

g na

êm 1

993.

Ghi

chu

ù:n.a

= k

hoâng

aùp

duïng

. Bie

án so

á phu

ï thu

oäc c

ho c

aùc c

oät “

Thöïc

teá”

laø l

oâgar

ít cu

ûa ph

aân b

oå ña

át ña

i nga

ng b

aèng

hoä

gia

ñình

. Hie

äu öùn

gco

á ñòn

h ca

áp xa

õ ñöô

ïc ñö

a va

øo ho

ài qu

y. G

iaù t

rò t

hoáng

keâ

T tr

ong

ngoa

ëc ñô

n ñö

ôïc d

öïa t

reân

sai s

oá tie

âu ch

uaån

ñaõ s

öûa t

ính

khoân

g ño

àng n

haát

cuûa

phöô

ng s

ai v

aø ph

aâm c

uïm t

rong

cho

ïn m

aãu. C

aùc h

eä so

á hoài

quy

ôû c

oät “

Hie

äu su

aát”

ñöôïc

daãn

xua

át tö

ø nhö

õng ñ

ieàu

kieän

baäc

1 ñ

eå to

ái ña

hoa

ù toån

gtie

âu du

øng d

öïa t

reân

haøm

hoài

quy

tro

ng B

aûng

4.2.

Baûng

4.3

(Tie

áp th

eo)

Thöïc tieãn troàng troït thaâm canh taêng vuï laøm taêng phaân boåhaønh chính ôû khu vöïc Ñoàng baèng soâng Hoàng vaø Ñoàng baèngsoâng Cöûu Long nhöng khoâng coù aûnh höôûng ôû khu vöïc naøo khaùc.AÛnh höôûng tích cöïc taïi hai khu vöïc naøy coù theå ñöôïc dieãn giaûinhö moät noã löïc chính saùch nhaèm haïn cheá caùch thöùc söû duïng ñaátkieåu naøy (vôùi giaû thieát laø thieáu tieáp caän ñaát troàng troït haøng naêmdo thaâm canh taêng vuï). Phaân boå hieäu quaû ôû Ñoàng baèng soângCöûu Long cuõng bò aûnh höôûng bôûi ñaëc tính naøy nhöng ôû möùc ñoänheï hôn so vôùi phaân boå thöïc teá.

Nhö ñaõ ñöôïc baøn ñeán trong Chöông 3, maëc duø töø döõ lieäu coùñöôïc, chuùng toâi khoâng bieát ñöôïc raèng voán trong noâng nghieäpñöôïc phaân boå nhö theá naøo, song chuùng toâi coù theå kieåm ñònh aûnhhöôûng töông taùc giöõa phaân boå thöïc teá vaø phaân boå hieäu quaû trongtröôøng hôïp hoä gia ñình coù thaønh vieân töøng laøm vieäc trong hôïptaùc xaõ. Trong khi thöïc hieän coâng vieäc kieåm ñònh naøy, chuùng toâikhoâng thaáy coù daáu hieäu veà aûnh höôûng ñoái vôùi tieâu duøng treân caùcmaãu coù quy moâ quoác gia hay quy moâ vuøng ñôn leû. Tuy nhieân,trong khi kieåm ñònh moái quan heä töông taùc vôùi toång dieän tích ñaáttö nhaân thì chuùng toâi ñaõ tìm thaáy söï taùc ñoäng tích cöïc cuûa dieäntích ñaát maët nöôùc ñoái vôùi tieâu duøng treân caùc maãu coù quy moâquoác gia taïi khu vöïc Ñoàng baèng soâng Hoàng vaø khu vöïc Mieàn nuùiphía Baéc. Cuõng coù aûnh höôûng töông taùc traùi chieàu ñaùng keå ñoáivôùi ñaát tö nhaân laâu naêm taïi khu vöïc Baéc trung boä vaø aûnh höôûngtöông taùc traùi chieàu ñaùng keå ñoái vôùi ñaát tö nhaân khoâng ñöôïc töôùitieâu taïi khu vöïc Nam Trung boä, maëc duø ñoàng thôøi, coù taùc ñoängtöông taùc cuøng chieàu ñoái vôùi ñaát tö nhaân ñöôïc töôùi tieâu taïi khuvöïc naøy. Nhìn chung, caùc keát luaän cuûa chuùng toâi cho raèng vieäc coùthaønh vieân hoä gia ñình ñaõ töøng laøm vieäc trong hôïp taùc xaõ khoângmang laïi lôïi theá naøo cho hoä gia ñình ñoù trong vieäc thu ñöôïc lôïiích töø phaân boå ñaát ñai, maëc duø coù nhöõng daáu hieäu cho thaáynhöõng aûnh höôûng khoâng lôùn ñoái vôùi naêng suaát cuûa caùc loaïi ñaátkhaùc (ñaëc bieät laø dieän tích ñaát maët nöôùc taïi moät soá vuøng).

Trong toång maãu, tyû leä ñaát coù chaát löôïng toát (duø ñöôïc töôùi tieâuhay khoâng) khoâng aûnh höôûng ñaùng keå ñeán caû phaân boå thöïc teálaãn phaân boå hieäu quaû. Keát luaän naøy ñuùng taïi taát caû caùc vuøng tröøkhu vöïc Mieàn nuùi phía Baéc vaø khu vöïc Ñoàng baèng soâng Hoàng _nôi coù hieän töôïng cho thaáy caùc hoä gia ñình coù ñaát chaát löôïng toátnhöng khoâng ñöôïc töôùi tieâu thöôøng ñöôïc phaân boå ít ñaát hôn.Caùc heä soá khaùc trong caû hai phöông trình ñeàu chæ bò aûnh höôûngraát ít bôûi caùc bieán soá veà chaát löôïng ñaát (vôùi caùc yeáu toá noäi sinhcho tröôùc).


So saùnh phuùc lôïi

Phaàn ñaàu tieân cuûa Baûng 4.4 cho chuùng toâi thaáy caùc con soáthoáng keâ veà möùc phuùc lôïi ñaàu ra cuûa phaân boå thöïc teá, noùi caùchkhaùc laø cho chuùng toâi thaáy möùc ñoä tieâu duøng, ño löôøng söï baátbình ñaúng vaø ngheøo ñoùi. (Ño löôøng baát bình ñaúng vaø ngheøoñoùi ñöôïc mieâu taû trong Chöông 3). Phaàn thöù hai cuûa Baûng 4.4cho thaáy keát quaû cuûa phaân boå theo hieäu quaû tieâu duøng taïi thôøiñieåm ñieàu tra, trong ñoù chuùng toâi ñöa ra keát luaän veà tieâu duøngvaø baát bình ñaúng. Phaàn thöù ba cuûa baûng naøy daønh cho phaân boångang baèng, trong ñoù ñaát töôùi tieâu ñöôïc phaân boå ngang baèngtheo ñaàu ngöôøi trong taát caû caùc hoä gia ñình trong xaõ.

Nhôù laïi raèng moâ hình chuû nghóa xaõ hoäi trong saûn xuaát noângnghieäp chæ môùi toàn taïi trong moät thôøi gian ngaén ôû mieàn Namvaø ñaëc bieät laø khu vöïc Ñoàng baèng soâng Cöûu Long chæ coù thôøigian thöïc hieän moâ hình hôïp taùc xaõ ngaén nguûi hôn raát nhieàu sovôùi khu vöïc mieàn Baéc vaø Nam Trung boä (maëc duø vaãn laø ñoáitöôïng cuûa caùc hình thöùc kieåm soaùt khaùc theo kieåu noâng nghieäpchuû nghóa xaõ hoäi 3). Vì vaäy, khoâng nghi ngôø gì nöõa, phaân boåñaát ñai ôû mieàn Nam vaøo thôøi ñieåm giaûi theå caùc hôïp taùc xaõ seõchòu aûnh höôûng nhieàu hôn cuûa phöông thöùc phaân boå tieàn coängsaûn _ ví duï nhö theo quyeàn söû duïng ñaát trong quaù khöù vaø caùccaûi caùch ñaát ñai ñaõ coù tröôùc ñoù (Chöông 2). Nhö vaäy, so vôùiphaân boå theo hieäu quaû tieâu duøng, chuùng toâi thaáy raèng phaân boåthöïc teá ôû mieàn Nam khieán cho toång tieâu duøng bò thieät haïi nhieàuhôn, vôùi hôn 5% toång tieâu duøng bò thieät haïi taïi khu vöïc Ñoàngbaèng soâng Cöûu Long vaø döôùi 5% taïi khu vöïc Nam Trung boä(Baûng 4.4). Coù theå giaûi thích hieän töôïng naøy laø do phöông thöùcphaân boå ñaát tröôùc ñaây (tröôùc khi thoáng nhaát ñaát nöôùc) ñaõ trôûneân keùm hieäu suaát hôn theo thôøi gian, tuy nhieân cuõng coù theå lyùgiaûi theo caùch vò theá töï nhieân cuûa khu vöïc Ñoàng baèng soângCöûu Long vaø khu vöïc Nam Trung boä ñaõ suy giaûm. Coù theå laäpluaän raèng chính vì moâ hình noâng nghieäp toàn taïi trong thôøi gianngaén ôû mieàn Nam neân khu vöïc naøy khoâng theå ñaït ñöôïc nhöõngthaønh quaû veà tính hieäu suaát tieàm naêng nhö ôû mieàn Baéc töø vieäctaùi phaân boå ñaát ñai döôùi thôøi kyø giaûi theå caùc hôïp taùc xaõ. Lòchsöû Vieät Nam cho thaáy, khu vöïc mieàn Baéc ñaát nöôùc coù ñieàu kieäntoát hôn trong vieäc thöïc hieän phaân boå hieäu quaû.

Caû hình thöùc phaân boå hieäu quaû vaø phaân boå ngang baèng ñeàucoù taùc duïng giaûm tyû leä ngheøo ñoùi hôn so vôùi phaân boå thöïc teá,


maëc duø söï khaùc bieät laø töông ñoái nhoû (2%). Ñieàu naøy raát deãgaây nhaàm laãn khi ñöôøng ngheøo ñoùi tieán saùt tôùi giao ñieåm cuûahaøm phaân phoái coäng doàn. Tuy nhieân, ñöôøng ngheøo ñoùi ñöôïcsöû duïng ôû ñaây cao hôn (treân thöïc teá chöù khoâng phaûi treân danhnghóa) ñöôøng ngheøo ñoùi ñöôïc söû duïng ôû Vieät Nam vaøo thôøiñieåm phaân boå ñaát ñai naêm 1988 (Dollar vaø Glewwe 1998). Nhövaäy, coù theå laäp luaän raèng chæ soá ngheøo ñoùi coù theå cao hôn trongphaân boå hieäu quaû khi noù ñöôïc ñaùnh giaù bôûi nhöõng tieâu chuaånveà ngheøo ñoùi taïi ñòa phöông taïi thôøi ñieåm ñoù.

Nhöõng quan saùt naøy ñöôïc cuûng coá hôn nöõa bôûi Hình 4.1,trong ñoù moâ taû tyû leä thieät haïi töø phaân boå thöïc teá (so vôùiphaân boå toái ña hoaù tieâu duøng) trong tieâu duøng thöïc teá vaøhaøm hoài quy phi tham soá. Coù theå thaáy raèng thieät haïi tieâuduøng do phaân boå thöïc teá coù xu höôùng taêng leân cuøng vôùi tieâuduøng, xeùt treân caû phaïm vi quoác gia vaø taïi töøng vuøng rieângleû. Treân phaïm vi quoác gia, möùc tieâu duøng trung bình chieámkhoaûng 15% ñoái vôùi nhöõng ngöôøi ngheøo nhaát, vôùi möùc ñoäthieät haïi laø khoaûng 20% ñoái vôùi nhöõng ngöôøi giaøu nhaát (sosaùnh ñieåm cuoái cuûa haøm hoài quy trong Hình 4.1). Möùc trungbình naøy coù xu höôùng tuyeán tính vôùi loâga tieâu duøng. Ñieåmmaø ôû ñoù möùc taêng leân trung bình baèng 0 töông ñoái gaàn vôùiñöôøng ngheøo ñoùi (laø ñöôøng thaúng theo chieàu doác ñöùng).Phuùc lôïi cho nhöõng ngöôøi ngheøo nhaát cuõng ñöôïc phaûn aùnhtrong möùc cheânh leäch ngheøo ñoùi ñöôïc ño löôøng trong Baûng4.4 vaø coù xu höôùng cao hôn trong tröôøng hôïp phaân boå theohieäu quaû tieâu duøng.

Roõ raøng laø coù theå thaáy raèng töø Hình 4.1, coù moät söï khaùc bieätlôùn giöõa caùc vuøng trong phöông sai ñieàu kieän cuûa möùc thieäthaïi tieâu duøng. Moái quan heä giöõa suy giaûm phuùc lôïi vaø caùc möùctieâu duøng toû ra ít chính xaùc hôn (maëc duø vaãn mang daáu döông)taïi khu vöïc Ñoàng baèng soâng Cöûu Long vaø vuøng Nam Trung boä _nôi coù nhöõng thaønh toá khaùc cuøng tham gia chi phoái möùc suygiaûm phuùc lôïi trong phöông thöùc phaân boå hieäu quaû. Moät laànnöõa, caùch thöùc phaân boå trong quaù khöù (tröôùc khi thoáng nhaátñaát nöôùc) toû ra coù aûnh höôûng lôùn hôn taïi caùc khu vöïc mieànNam naøy.

Phaân boå ngang baèng ñaát ñai (ngang baèng trong dieän tích ñaátñöôïc töôùi tieâu) taïi taát caû caùc hoä gia ñình coù theå daãn ñeán möùcphuùc lôïi gaàn baèng möùc tieâu duøng trung bình vaø baát bình ñaúngñöôïc quan saùt trong döõ lieäu.


M

ieàn

nuùi v

aø Tr

ung

du p

hía

Baéc

Ñ

oàng

baèng

soâng

H

oàng

Baéc

Tru

ng b

oä D

uyeân

haûi

Nam

Tr

ung

boä

Ñoàn

g ba

èng so

âng

Cöûu

Lon

g To

aøn b

oä m

aãu

Phaân

boå

thöïc

teá

Chi

tieâu

bìn

h qu

aân (‘

000

ñoàng

)/ ho

ä gia

ñìn

h 4.

725,

08

4.59

4,56

4.

183,

38

5.72

5,08

7.

300,

91

5.25

8,28

B

aát b

ình

ñaúng

theo

chi

tieâu

ñaàu

ngö

ôøi

0,10

0,

09

0,08

0,

12

0,13

0,

12

Tyû le

ä ngh

eøo (%

) 81

,32

67,5

2 85

,14

61,9

8 49

,92

68,4

6 C

hæ s

oá kh

oaûng

caùc

h ng

heøo

bình

phö

ông

(x10

0)

13,0

1 7,

39

13,4

6 9,

72

5,64

9,

27

G

iaû ñ

ònh

Chi

tieâu

hie

äu qu

aû C

hi ti

eâu lô

ùn nh

aát

(‘00

0 ño

àng)/

hoä g

ia ñ

ình

4.82

1,80

4.

656,

41

4.22

7,62

6.

000,

31

7.68

8,66

5.44

8,44

(%) t

oån th

aát (1

-thöïc

teá/h

ieäu

quaû)

2,

01

1,33

1,

05

4,59

5,

04

3,49

B

aát b

ình

ñaúng

chi

tieâu

tron

g ñi

eàu k

ieän

phaân

bo

å ñaát

hie

äu qu

aû 0,

12

0,10

0,

09

0,19

0,

18

0,

15

Tyû le

ä ngh

eøo tr

ong

ñieàu

kie

än ph

aân b

oå ña

át hi

eäu q

uaû (%

) 78

,39

66,6

9 83

,96

59,6

6 50

,53

66,3

3

Bìn

h ph

öông

kho

aûng

caùch

ngh

eøo tr

ong

ñieàu

ki

eän p

haân

boå ñ

aát h

ieäu

quaû

(x10

0)

13,5

6 8,

08

13,7

1 11

,98

6,72

10

,33

Gia

û ñòn

h ph

aân b

oå ng

ang

baèng

ñaát

Tr

ung

bình

chi

tieâu

ôû m

öùc n

gang

baèn

g ña

át tre

ân ho

ä gia

ñìn

h 4.

773,

22

4.62

0,38

4.

205,

75

5.82

9,24

7.

546,

89

5.

345,

51

(%) t

oån th

aát

1,01

0,

56

0,53

1,

79

3,26

1,

63

Baát

bìn

h ña

úng c

hi ti

eâu tr

ong

ñieàu

kie

än ph

aân

boå ñ

aát n

gang

baèn

g

0,10

0,

09

0,08

0,

12

0,12

0,12

Tyû le

ä hoä

nghe

øo tro

ng ñ

ieàu

kieän

pha

ân bo

å ñaát

ng

ang

baèng

(%)

79,6

2 66

,99

84,6

5 61

,13

46,4

4 66

,51

Bìn

h ph

öông

tyû le

ä hoä

nghe

øo tro

ng ñ

ieàu

kieän

ph

aân b

oå ña

át nga

ng b

aèng

(x10

0)

12,7

0 7,

41

13,3

3 9,

17

4,55

8,

93

104

Baûng

4.4

Möùc

tieâu

duøn

g tr

ung

bình

, baát

bìn

h ña

úng v

aø ng

heøo

ñoùi

tron

g ca

ùc ph

öông

thöùc

pha

ân bo

å ñaát

ñai

khaùc

nha

u

Ngu

oàn:Ñ

ieàu

tra

möùc

soán

g na

êm 1

993

D =

ñoàn

g. B

aát b

ình

ñaúng

ñöô

ïc xa

ùc ñò

nh t

öø ch

eânh

leäch

giö

õa lo

âgarí

t tr

ung

bình

chi

tie

âu bì

nh q

uaân

ñaàu

ngöô

øi vô

ùi tr

ung

bình

cuûa

loâ-

garí

t ch

i tie

âu bì

nh q

uaân

ñaàu

ngöô

øi


Hình 4.1 Phaân phoái thieät haïi tieâu duøng so vôùi phaân boå hieäu quaû

12 14 16250

0

50

10203040

240230220210

a. Phaïm vi quoác gia

loâga tieâu duøng bình quaân ñaàu ngöôøi

% to

ån th

aát tö

ø gia

o ña

át th

öïc te

á

250

0

50

12 14 16

10203040

240230220210


b.. Khu vöïc Mieàn nuùi phía Baéc

% to

ån th

aát tö

ø gia

o ña

át th

öïc te

á

250

0

50

12 14 16

10203040

240230220210

c.. Khu vöïc Ñoàng baèng soâng Hoàng


% to

ån th

aát tö

ø gia

o ña

át th

öïc te

á


Hình 4.1 (tieáp theo)

250

01020304050

12 14 16

240230220210

d. Baéc Trung boä


% to

ån th

aát tö

ø gia

o ña

át th

öïc te

á

240

290

0

50

12 14 16

250260270280

230220210

40302010


e. Nam Trung boä

% to

ån th

aát tö

ø gia

o ña

át th

öïc te

á

260

01020304050

12 14 16

250240230220210

f. Ñoàng baèng soâng Cöûu Long


% to

ån th

aát tö

ø gia

o ña

át th

öïc te

á

Nguoàn: Ñieàu tra möùc soáng naêm 1993.

Taát nhieân laø vaãn toàn taïi nhöõng cheânh leäch töø phaân boå ngangbaèng ñaát ñai treân thöïc teá, song nhìn chung, toång theå ñaàu ra ñoáivôùi phaân phoái tieâu duøng laø töông töï nhö nhau. Tuy nhieân,döôùi cheá ñoä phaân boå ngang baèng ñaát ñai, nhöõng ngöôøi ngheøonhaát nhìn chung thöôøng ñöôïc lôïi hôn so vôùi phaân boå thöïc teá,do möùc ñoä ngheøo ñoùi thaáp hôn. Nhö vaäy, moät laàn nöõa laïi thaáyraèng nhöõng vuøng coù ñaàu ra cuûa phaân boå ngang baèng khaùcnhieàu nhaát vôùi ñaàu ra cuûa phaân boå thöïc teá laø: khu vöïc Ñoàngbaèng soâng Cöûu Long vaø tieáp sau ñoù laø khu vöïc mieàn NamTrung boä.

Coù theå phoûng ñoaùn ñöôïc raèng phöông thöùc phaân boå döïatreân thò tröôøng coù theå khieán cho tieâu duøng trung bình taêng leânchæ khi ñaát ñai ñöôïc taùi phaân phoái giöõa caùc xaõ. Ñeå traû lôøi caâuhoûi naøy chuùng toâi nhaéc laïi trong Baûng 4.5 nhöõng moâ phoûng ñaõneâu trong Baûng 4.4, ngoaïi tröø vieäc chuùng toâi khoâng tính ñeánñöôøng ranh giôùi cuûa caùc xaõ khi thöïc hieän tính toaùn. Theo caùchñoù, vieäc tính toaùn daãn ñeán toái ña hoaù toång tieâu duøng trongtoaøn vuøng chæ tuyø thuoäc vaøo toång dieän tích ñaát (ngang baèng veàdieän tích ñöôïc töôùi tieâu) trong vuøng. Treân thöïc tieãn, taát nhieânñieàu naøy coù theå yeâu caàu phaûi di dôøi caùc hoä gia ñình giöõa caùcxaõ - moät ñieàu hieám khi xaûy ra ôû Vieät Nam. Tuy nhieân, moâphoûng naøy gôïi cho chuùng toâi moät suy nghó veà vieäc tính khoù didôøi cuûa caùc hoä gia ñình ñaõ gaây caûn trôû cho vaán ñeà naøy ñeánnhöôøng naøo.

Taát nhieân möùc ñoä tieâu duøng toái ña coù theå ñaït tôùi seõ cao hônneáu cho pheùp caùc hoä gia ñình di chuyeån giöõa caùc xaõ _ ñieàunaøy chæ aûnh höôûng tôùi toång dieän tích ñaát troàng ôû caáp vuøng maøthoâi. Tuy nhieân, cheânh leäch laø khoâng lôùn (so saùnh vôùi caùc baûng4.4 vaø 4.5). Phaân boå thöïc teá giöõa caùc xaõ maø khoâng caàn taùi phaânboå giöõa chuùng khieán cho toång tieâu duøng chæ bò thieät haïi trongkhoaûng töø 1 ñeán 5% thay vì töø 1 ñeán 13% trong tröôøng hôïpphaân boå toái ña hoaù tieâu duøng khi phaûi thöïc hieän taùi phaânphoái. Cuõng töông töï nhö vaäy ñoái vôùi taùc ñoäng ngheøo ñoùi. Chæsoá ngheøo ñoùi tính theo ñaàu ngöôøi thaáp hôn taïi taát caû caùc vuøng,trong khi so vôùi phaân boå thöïc teá thì nhöõng hoä gia ñình ngheøonhaát coù xu höôùng laâm vaøo tình traïng toài teä hôn trong phöôngthöùc phaân boå hieäu quaû cho pheùp di chuyeån töï do giöõa caùc xaõ.Khi so saùnh ñaàu ra cuûa phaân boå thöïc teá vôùi ñaàu ra cuûa ngangbaèng hoaù ñaát ñai taïi caáp vuøng, chuùng toâi nhaän thaáy raèng, thieäthaïi tieâu duøng coù veû thaáp hôn ñoâi chuùt _ töø 1 ñeán 10%. Kòchbaûn naøy chæ ra möùc taùc ñoäng lôùn nhaát leân ngheøo ñoùi. Caû tyû leä


ngheøo ñoùi vaø möùc ñoä nghieâm troïng cuûa ngheøo ñoùi ñeàu thaáphôn trong phaân boå ngang baèng ñaát ñai so vôùi phaân boå thöïc teáôû caáp vuøng.

Moät laàn nöõa, Ñoàng baèng soâng Cöûu Long laïi laø tröôøng hôïpñaëc bieät do khoâng coù phuùc lôïi tieâu duøng taêng töø vieäc phaân boålaïi ñaát ñai. Neáu cho pheùp di dôøi caùc hoä gia ñình trong vuøng,phaân boå thöïc teá coù theå daãn ñeán möùc thieät haïi tieâu duøng 9% sovôùi phaân boå toái ña hoaù tieâu duøng vaø 8% so vôùi phaân boå ngangbaèng ñaát ñai; trong caû hai tröôøng hôïp ñeàu lôùn gaáp ñoâi toångthieät haïi cuûa möùc tieâu duøng trung bình (Baûng 4.5). Söï thieáutính linh hoaït trong cheá ñoä coäng saûn ñaõ gaây ra nhöõng chi phívoâ cuøng lôùn taïi khu vöïc Ñoàng baèng soâng Cöûu Long. Keát luaännaøy hoaøn toaøn töông thích vôùi nhöõng quan saùt tình côø cuûachuùng toâi raèng dieän tích ñaát troàng cuûa caùc hoä gia ñình trongvuøng coù söï khaùc bieät voâ cuøng lôùn.


M

ieàn

nuùi

vaø

Tru

ng d

u ph

ía B

aéc

Ñoàn

g ba

èng s

oâng

Hoàn

g Baéc

Tru

ng b

oä D

uyeân

haûi

Nam

Tru

ng b

oä Ñ

oàng

baèng

soân

g C

öûu L

ong

Toa

øn bo

ä maãu

Gia

û ñòn

h ch

i tie

âu hi

eäu q

uaû

Chi

tieâu

toái ñ

a

(‘000

ñoàn

g)/

hoä g

ia ñ

ình

4.8

36,7

7

4.67

4,56

4.24

5,88

6.11

1,00

8.38

6,24

5.58

0,24

(%

) toån

thaát

2,

31

1,71

1,

47

6,32

12

,94

5,77

Ba

át bì

nh ñ

aúng

tron

g ñi

eàu k

ieän

phaân

boå

ñaát

hieäu

qu

aû

0,12

0,10

0,09

0,19

0,22

0,15

Ty

û leä

nghe

øo tr

ong

ñieàu

kie

än ph

aân b

oå ña

át hi

eäu

quaû

(%)

78

,20

66

,42

82

,90

59

,17

49

,56

64

,56

Bình

phö

ông

khoa

ûng c

aùch

nghe

øo tr

ong

ñieàu

kie

än ph

aân b

oå ña

át hi

eäu q

uaû (

x100

)

13,2

7

8,03

13,6

1

11,5

5

6,

53

9,

46

G

iaû ñ

ònh

phaân

boå

ngan

g ba

èng ñ

aát

Trun

g bì

nh c

hi ti

eâu ô

û möùc

nga

ng b

aèng

ñaát

treân

ho

ä gia

ñìn

h

4.79

2,57

4.63

9,76

4.22

6,55

5.93

8,66

8.10

5,72

5.48

8,36

(%

) toån

thaát

1,

41

0,97

1,

02

3,60

9,

93

4,19

Ba

át bì

nh ñ

aúng

chi t

ieâu

tron

g ñi

eàu k

ieän

phaân

boå

ñaát

ngan

g ba

èng

0, 1

0 0,

09

0,08

0,

12

0,15

0,

11

Ty

û leä n

gheøo

tron

g ñi

eàu k

ieän

phaân

boå

ñaát

ngan

g ba

èng (%

)

79,1

9

67,1

1

83,7

6

60,2

9

46,8

0

65,0

0 Bì

nh p

höôn

g kh

oaûng

caùc

h ng

heøo

tron

g ñi

eàu k

ieän

phaân

boå

ñaát

ngan

g ba

èng (x

100)

12,4

2

7,35

13,2

2

8,72

4,28

8,08

109

Baûng

4.5

Möùc

tieâu

duøn

g tr

ung

bình

, baát

bìn

h ña

úng v

aø ng

heøo

ñoùi

tron

g tr

öôøng

hôïp

cho

phe

ùp ca

ùc ho

ä gia

ñìn

h di

dôøi

giöõa

caùc

xaõ

Ngu

oàn: Ñ

ieàu

tra

möùc

soán

g na

êm 1

993.

D =

ñoàn

g. B

aát b

ình

ñaúng

ñöô

ïc xa

ùc ñò

nh t

öø ch

eânh

leäch

giö

õa lo

âga t

ieâu

duøng

bìn

h qu

aân ñ

aàu n

göôøi

vôùi

tru

ng b

ình

cuûa

loâga

tie

âu du

øng b

ình

quaân

ñaàu

ngö

ôøi.

Keát luaän

Quay trôû laïi vaán ñeà tranh luaän ñaõ ñöôïc toùm taét trong Chöông 2,chuùng toâi thaáy raèng raát khoù coù theå hoaø hôïp caùc keát luaän cuûachöông naøy vôùi böùc tranh maø nhieàu nhaø bình luaän ñaõ veõ neânveà moät phöông thöùc phaân boå ñaát ñai phi caân baèng do caùc quanchöùc ñòa phöông giaøu coù ñònh ñoaït. Maëc duø roõ raøng laø coù tínhbaát ñoàng nhaát veà ñòa lyù vaø coù caùc “ñieåm noùng” nhö ñaõ noùi ñeántrong Chöông 2, nhöng toång theå caûi caùch phi taäp trung naøy ñaõdaãn ñeán nhöõng keát quaû ñaàu ra coù tính coâng baèng hôn so vôùinhöõng thaønh quaû kyø voïng cuûa phöông thöùc phaân boå theo hieäuquaû tieâu duøng – phöông thöùc chæ coù theå ñöôïc hoaøn thaønh trongmoät thò tröôøng caïnh tranh. Coù veû nhö ñaõ coù moät noã löïc lôùn ñeåbaûo veä nhöõng ngöôøi ngheøo nhaát vaø giaûm möùc ñoä baát bìnhñaúng toång theå thoâng qua vieäc ñaùnh ñoåi baèng nhöõng thieät haïitrong toång tieâu duøng. Roõ raøng laø caû tính coâng baèng vaø tínhhieäu suaát ñeàu ñöôïc ñaùnh giaù moät caùch tích cöïc.

Trong chöông keát luaän cuûa cuoán saùch naøy, chuùng toâi xemxeùt taïi sao nhöõng ghi cheùp lòch söû veà tình traïng phoå bieán cuûavieäc laïm duïng quaù trình tö nhaân hoaù ñaát ñai laïi toû ra khoângñuùng. Sau ñoù, chuùng toâi quay trôû laïi giai ñoaïn quan troïng thöùhai cuûa quaù trình caûi caùch ñaát noâng nghieäp ñeå chæ ra raèng vieächoaøn taát giai ñoaïn thöù nhaát coù bò huyû hoaïi hay khoâng khikhung phaùp lyù cuûa thò tröôøng ñaát ñai baét ñaàu ñöôïc aùp duïng.

Phuï luïc: Moâ hình lyù thuyeát

Phuï luïc naøy giôùi thieäu moâ hình lyù thuyeát cuûa chuùng toâi veàphaân boå ñaát ñai thöïc teá vaø phaân boå giaû ñònh. Chuùng toâi ñöa ra3 giaû ñònh chính sau ñaây:

Giaû ñònh 4A.1. Coù phaân phoái xaùc suaát coá ñònh ñaõ ñöôïc bieáttröôùc p (p1, . . . , pm) cho m soá traïng thaùi töï nhieân. Trong ñoù pilaø xaùc suaát cuûa traïng thaùi töï nhieân j.

Giaû ñònh 4A.2. Ñaàu ra cuûa quaù trình ra quyeát ñònh thöïc teá coùtheå ñöôïc theå hieän baèng troïng soá toái ña khoâng aâm cuûa toång caùcmöùc phuùc lôïi cuûa taát caû caùc hoä gia ñình noâng nghieäp. Troïng soákeøm theo möùc phuùc lôïi kyø voïng cuûa hoä gia ñình i laø wi. w(Xi),trong ñoù, X laø vectô ñaëc tính hoä gia ñình ngoaïi sinh.

Giaû ñònh 4A.3. Phuùc lôïi cuûa hoä gia ñình noâng nghieäp thöù itrong traïng thaùi j ñöôïc giaû ñònh laø chæ phuï thuoäc vaøo möùc ñoä


tieâu duøng roå haøng hoaù, maø roå haøng hoaù naøy, ñeán löôït noù, laïiphuï thuoäc vaøo saûn löôïng noâng nghieäp vaø vaøo thu nhaäp phinoâng nghieäp cuûa hoä.

Hoä gia ñình nhaän ñöôïc Li ñaát ñai trong phöông thöùc phaânboå haønh chính, dieän tích naøy taïo ra saûn löôïng ñaàu ra laø Fi(Li,Xi)(chi phí phi ñaát ñai roøng, caùc ñaàu vaøo phi lao ñoäng) trong traïngthaùi j (= 1,...,m). Hoä gia ñình naøy cuõng coù thu nhaäp phi noângnghieäp (aâm hoaëc döông), Yi (Xi)4.

Vaøo thôøi ñieåm caûi caùch (vaø töø ñoù ñeán nay), caùc thò tröôøng laoñoäng noâng nghieäp coøn raát moûng vaø haàu nhö khoâng toàn taïi ôûcaùc tænh phía Baéc Vieät Nam, vì vaäy, ñeå ñôn giaûn moâ hình,chuùng toâi khoâng tính ñeán thò tröôøng naøy trong moâ hình cuûamình. Vì vaäy, tieâu duøng baèng thu nhaäp:

(4A.1) Cij = Cj(Li, Xi) = Fj(Li, Xi) + Yj(Xi).

Chuùng toâi giaû ñònh raèng haøm soá Fj(j = 1,..., m) taêng daàn vaøcoù xu höôùng cuûa moät ñöôøng cong loõm ñoái vôùi Li taïi taát caû caùctraïng thaùi; do ñoù, saûn löôïng caän bieân cuûa ñaát ñai taïi traïng thaùij laø FjL(Li, Xi) > 0 vaø FjLL(Li, Xi) < 0, trong ñoù, L laø soá daãn xuaátboä phaän (do ñoù FjLL = 2Fj/ Li

2). Phuùc lôïi cuõng laø moät ñöôøngcong loõm coù ñoä doác taêng daàn vôùi haøm tieâu duøng, Uij = U(Cij), U/ Cij > 0, 2U/ Cij

2 < 0. Xaõ löïa choïn moät phöông thöùc phaân boå toång dieän tích ñaát nL

_

cho n hoä gia ñình, vôùi möùc trung bình L_.. Phöông thöùc phaân boå

ñaát ñai ñöôïc thöïc hieän (L1, . . . , Ln) toái ña hoaù

(4A.2.1) Σw(Xi) m

Σ pjU[Fj(Li, Xi) + Yj(Xi)],

vôùi giaû thieát laø:

4A.2.2)n

ΣLi = n_L.

Ñieàu kieän ñaàu tieân ñeå coù lôøi giaûi laø (L1, . . . , Ln) thoaû maõn

(4A.3) w(Xi)m

Σpj[U’(Cij)FjL(Li, Xi)] = μ (i = 1, . . . , n),

Trong ñoù, μ laø giaù cuûa ñaát ñai trong xaõ (duøng nhaân töûLagrange trong toång ñaát ñai taïi phöông trình 4A2.2).


i = 1

i = 1

j = 1

j

n

Tính hieäu suaát giaû thieát chính laø phöông thöùc phaân boå toái ñahoaù toång tieâu duøng hieän taïi cuûa xaõ (trong traïng thaùi cuï theå),chuùng toâi coù theå vieát döôùi daïng:

(4A.4) (L*1j, . . . , L*nj) = arg max[ΣCj(Li’Xi)ΣLi = n_L]

Chuùng toâi goïi ñaây laø phaân boå theo hieäu quaû tieâu duøng. Töøñieàu kieän tieân quyeát toái öu, chuùng toâi coù theå thaáy noù baèngFjL(L*

i , Xi) vôùi thöøa soá λj trong toång dieän tích ñaát ñai ôû phöôngtrình (4A.4); chuùng toâi coù theå vieát noù döôùi daïng:

(4A.5) Li*j = Lj(Xi, λj) (i = 1, . . . , n).

Möùc tieâu duøng trung bình ôû tình traïng töï nhieân j baèng:

(4A.6)_Cj* =

n

ΣCj(Lij*, Xi)/n.

Thieät haïi tieâu duøng do phaân boå thöïc teá laø _Ci

* = _Cj, trong ñoù,_

Cj laø trung bình thöïc.Ñeå thaáy taïi sao phaân boå döïa treân hieäu quaû tieâu duøng laïi

truøng khôùp vôùi giaûi phaùp thò tröôøng caïnh tranh cho pheùpgiaûm chi phí taùi phaân boå trong moãi traïng thaùi, haõy löu yù raèngtrong caùch phaân boå naøy, tieâu duøng cuûa moãi hoä gia ñình seõ laøø:Fj(Lij, Xi) + Yj(Xi) - λjLi , trong ñoù, λj laø giaù thò tröôøng cuûa ñaát ñaitrong traïng thaùi j. Do ñoù, nhu caàu baèng: FjL(Lij, Xi) = λj vôùi taátcaû i _ chính xaùc laø caùch phaân boå laøm toái ña hoaù toång tieâu duøng.Thöïc chaát, giaûi phaùp thò tröôøng cuõng seõ thay ñoåi tuyø vaøo phaânboá chung cuûa X vaø traïng thaùi thöïc dieãn ra.

Chuù thích

1. Trong moät ñaùnh giaù mang tính thöïc nghieäm, vieäc phaân boå laøngaãu nhieân, trong khi ñoù, trong moät ñaùnh giaù phi thöïc nghieäm thìcoù söï saép xeáp theo muïc ñích, daãn ñeán hieän töôïng “sai soá choïn” _ laøvaán ñeà caàn ñöôïc giaûi quyeát trong phöông phaùp ñaùnh giaù. Coù raátnhieàu nghieân cöùu veà phöông phaùp naøy coù theå ñöôïc söû duïng ñeå giaûiquyeát vaán ñeà naøy. Ñeå tham khaûo moät caùch toaøn dieän, coù theå xemRavallion (2008).

2. Quy trình ñôn giaûn nhaát ñeå thaåm ñònh keát quaû laø söû duïng raøngbuoäc veà toång dieän tích ñaát, nhaèm laøm saùng toû ñieàu kieän:


i = 1

i = 1

n

i = 1

n

[aj + ln(bj/λj)]/(1 - bj) trong phöông trình (4.6)3. Tuy nhieân, khu vöïc mieàn Nam Tung boä coù theå laø moät tröôøng

hôïp ñaëc bieät, vì ñaây ñaõ töøng laø khu vöïc xaûy ra chieán tranh khoác lieätvaø quaù trình hôïp taùc xaõ hoaù coù theå deã daøng ñöôïc ñöa vaøo thöïc tieãn(V.L.Ngo 1993; Pingali vaø Xuan 1992).

Treân moät phaïm vi naøo ñoù, thu nhaäp phi noâng nghieäp coù theå phuïthuoäc vaøo dieän tích ñaát noâng nghieäp cuûa hoä, cuõng coù theå dieãn giaûi laïisao cho Y(X) laø moät thaønh toá thu nhaäp khoâng bò taùc ñoäng bôûi dieän tíchñaát noâng nghieäp cuûa hoä gia ñình ñoù.


114

5

Taùi phaân boå ñaát sau khi trieånkhai thò tröôøng ñaát ñai

Giai ñoaïn thöù hai cuûa caûi caùch noâng nghieäp laø trieån khai aùpduïng thò tröôøng quyeàn söû duïng ñaát ñaõ tö nhaân hoaù vaøo thôøiñieåm giaûi theå caùc hôïp taùc xaõ. Coù nhieàu caùch ñeå moät neàn kinhteá noâng thoân coù theå phaûn öùng laïi tröôùc nhöõng ñieàu baát hôïp lyùcuûa caùch thöùc phaân ñaát theo kieåu haønh chính luùc ban ñaàu. Moättrong soá caùc caùch ñoù laø thoâng qua quaù trình “baùn thò tröôøng”,trong ñoù, caùc caù nhaân coù nhöõng cô hoäi môùi ñöôïc Luaät ñaát ñainaêm 1993 cho pheùp. Nhö chuùng toâi ñaõ noùi ñeán trong caùc chöôngtröôùc, nhieàu hoä gia ñình ñaõ tham gia vaøo nhieàu loaïi hình giaodòch ñaát ñai khaùc nhau tröôùc khi Luaät ñaát ñai naêm 1993 ra ñôøi.Tuy nhieân, ñaïo luaät môùi chaéc chaén ñaõ cung caáp vaø cuûng coá côsôû phaùp lyù vaø theå cheá cho vieäc chuyeån dòch ñaát ñai. Ñaïo luaätnaøy ñöa ra heä thoáng phaùp quyeàn chính thöùc, ñaûm baûo quyeànsôû höõu cuûa caùc caù nhaân vaø coù caùc hình thöùc khuyeán khích daânchuùng tham gia vaøo caùc giao dòch ñaát ñai. Ñaïo luaät naøy ñaõ moätlaàn nöõa khaúng ñònh kyø voïng cho raèng quaù trình caûi caùch ñaátñai döïa treân thò tröôøng laø khoâng theå ñaûo ngöôïc. Nhöõng ngöôøicoù nhieàu ñaát hieän ñaõ coù theå cho thueâ hoaëc baùn ñaát cuûa hoï moätcaùch hoaøn toaøn hôïp phaùp.

Vaäy ñaát ñai coù baét ñaàu ñöôïc chuyeån ñoåi chuû sôû höõu vaøobuoåi ñaàu cuûa coâng cuoäc caûi caùch hay khoâng? Veà nguyeân taéc,ñieàu naøy coù theå xaûy ra thoâng qua caùc giao dòch cho thueâ hoaëccaùc giao dòch mua baùn. Moät thò tröôøng cho thueâ ñaát soâi ñoänghôn ñaõ baét ñaàu noåi leân töø naêm 1998 maëc duø ñaõ daàn suy thoaùingay sau ñoù (Brandt 2006). Caùc cuoäc ñieàu tra möùc soáng VieätNam (VLSS) vaø caùc cuoäc ñieàu tra möùc soáng hoä gia ñình Vieät

Nam (VHLSS) ñaõ chæ ra raèng vaøo naêm 1993, 8,3% caùc hoä giañình noâng thoân cho thueâ ñaát troàng troït haøng naêm cuûa hoï; vaøonaêm 1998, tyû leä naøy laø 12,4% vaø laø 8,6% vaøo naêm 2004. Toångdieän tích ñaát cho thueâ coù xu höôùng giaûm daàn trong toång dieäntích ñaát noâng nghieäp haøng naêm: töø 9,8% naêm 1993 xuoáng coøn5,1% naêm 1998 vaø 5,5% naêm 2004. Tính theo möùc trung bình thìtyû leä dieän tích ñaát cho thueâ caùc loaïi khaùc cuõng khoâng ôû möùccao, chæ chieám 3,6% toång dieän tích ñaát noâng nghieäp trong naêm2004 (Brandt 2006).

Tuy nhieân, söï ñieàu chænh thoâng qua ñaát cho thueâ khoângphaûi laø moät caùch thöùc ñöôïc nhaø nöôùc khuyeán khích. Caàn phaûighi nhôù raèng vaãn toàn taïi haøng loaït quy ñònh haïn cheá vieäc chothueâ ñaát vaøo thôøi ñieåm sau naêm 1993, keå caû quy ñònh veà giôùihaïn 3 naêm vaø möùc giaù haønh chính aùp duïng cho loaïi hình hoaïtñoäng naøy (Marsh vaø MacAulay 2006).1 Thueâ ñaát ñoâi khi chæ laønhöõng thoaû thuaän taïm thôøi, ví duï nhö khi lao ñoäng trong giañình bò oám hoaëc ñi vaéng trong moät thôøi gian ngaén. Thay vaøoñoù, Ñieàu tra möùc soáng hoä gia ñình Vieät Nam naêm 2004 chæ raraèng treân phaïm vi quoác gia, raát nhieàu ñaát ñöôïc cho thueâ tôùinhöõng ñoái töôïng nhö: anh em ruoät (30%), hoï haøng (22%) baïnbeø hoaëc haøng xoùm (34%), vaø chæ coù 14% laø nhöõng ñoái töôïngkhaùc (Brandt 2006). Ñieàu thuù vò laø Brandt cuõng chæ ra raèng tyûleä ñöôïc thanh toaùn cuûa caùc giao dòch naøy ñaõ taêng maïnh töøkhoaûng 25% trong naêm 1993 leân hôn 80% trong naêm 2004. Ñieàunaøy coù theå xuaát phaùt töø Luaät ñaát ñai naêm 1993. Ví duï nhö vieäcñaáu giaù ñaát ñai - khieán cho ñaát ñai ñöôïc thueâ moät caùch coù hieäuquaû töø chính quyeàn xaõ - cuõng chieám 2,1% toång dieän tích ñaáttroàng troït naêm 1993 vaø chieám 2,2% trong naêm 1998.

Nhöng cuõng coù nhieàu hình thöùc thueâ ñaát khaùc nay ñaõ ñöôïcluaät phaùp cho pheùp. Cuoäc Ñieàu tra möùc soáng Vieät Nam naêm1998 ñaõ chæ ra raèng 27% caùc hoä gia ñình trong giai ñoaïn töø naêm1993 ñeán 1998 ñöôïc nhaän quyeàn sôû höõu cho nhöõng maûnh ñaátmôùi maø hoï coù ñöôïc do mua baùn, trao ñoåi, thöøa keá hoaëc ñöôïccaáp trong voøng 5 naêm tröôùc, khieán cho dieän tích ñaát thuoäcquyeàn sôû höõu cuûa nhoùm hoä gia ñình laø ñoái töôïng ñieàu tra ñaõtaêng leân theâm 1492m2. Ngoaøi ra, 13% dieän tích ñaát ñöôïc baùn,trao ñoåi hoaëc hoaøn laïi cuõng trong giai ñoaïn naøy (trung bình405m2 treân moãi hoä gia ñình). Ñaùng tieác laø döõ lieäu khoâng chobieát möùc ñoä thay ñoåi trong quyeàn sôû höõu ñaát ñai giöõa caùc cuoäcñieàu tra thò tröôøng so vôùi taùi phaân boå theo kieåu haønh chính.Cuoäc ñieàu tra naêm 1998 cuõng khoâng ñaët ra caâu hoûi xem caùc hoä

TAÙI PHAÂN BOÅ ÑAÁT SAU KHI TRIEÅN KHAI THÒ TRÖÔØNG ÑAÁT ÑAI 115

gia ñình ñaõ ñöôïc caáp giaáy chöùng nhaän quyeàn sôû duïng ñaát haychöa. Ñaâu ñoù coù nhöõng giai thoaïi cho thaáy moät vaøi caáp chínhquyeàn caùc xaõ hieän vaãn ñang tieáp tuïc kieåm soaùt vieäc taùi phaânboå ñaát ñai, ñaëc bieät laø ôû khu vöïc mieàn Baéc Vieät Nam. Trongcuoäc ñieàu tra möùc soáng hoä gia ñình Vieät Nam naêm 2004, moätlaàn nöõa laïi coù theå quan saùt thaáy hieän töôïng taùi phaân boå ñaát ñaido chính quyeàn xaõ kieåm soaùt trong giai ñoaïn 1993 - 1998, maëcduø hieän töôïng naøy ñaõ bôùt phoå bieán töø sau naêm 1998 taïi taát caûcaùc tænh phía Baéc (chöù khoâng phaûi ôû caùc tænh phía Nam). Vieäctaùi phaân boå ñaát ñai theo kieåu haønh chính nhö vaäy khoâng ñöôïcLuaät ñaát ñai naêm 1993 cho pheùp vì boä luaät naøy coù muïc ñíchxaây döïng thò tröôøng trao ñoåi töï do quyeàn söû duïng ñaát ñoàngthôøi baûo veä quyeàn söû duïng ñaát beàn vöõng vaø laâu daøi cuûa ngöôøidaân vaø thuùc ñaåy nhöõng saùng kieán ñaàu tö vaøo ñaát ñai. Phaân boåhaønh chính chæ tieáp tuïc xaûy ra taïi moät vaøi xaõ ñoàng thôøi vôùinhöõng giao dòch coù cô sôû thò tröôøng.

Theo nguyeân taéc, vieäc phaân boå cuûa hai nhaân toá saûn xuaátkhaùc cuõng caàn phaûi thích öùng vôùi nhöõng caûi caùch ñaát noângnghieäp - ñoù laø voán vaø lao ñoäng. Neáu moät hoä gia ñình noângnghieäp coù quaù nhieàu ñaát, hoï coù theå ñaàu tö (taêng voán) hoaëcthueâ lao ñoäng (hay tham gia vaøo thò tröôøng trao ñoåi lao ñoänghoaëc huy ñoäng theâm thaønh vieân trong gia ñình). Löïa choïn saucuøng naøy ñoùng vai troø quan troïng taïi khu vöïc mieàn Nam VieätNam (ñaëc bieät laø ôû Ñoàng baèng soâng Cöûu Long) - nôi vaãn toàntaïi söï baát bình ñaúng raát lôùn trong dieän tích ñaát troàng thuoäc veàcaùc hoä gia ñình (ngay caû tröôùc caûi caùch) vaø cuõng laø nôi coù thòtröôøng lao ñoäng soâi ñoäng hôn. (Hieån nhieân laø khi ñaát ñöôïcphaân boå khoâng ngang baèng thì nhöõng ngöôøi noâng daân coù quaùít ñaát ñeå ñaûm baûo cho nhu caàu tieâu duøng cuûa hoï thöôøng phaûiñi laøm thueâ cho nhöõng hoä gia ñình coù quaù nhieàu ñaát so vôùi nhucaàu cuûa hoï, coøn neáu taát caû moïi ngöôøi ñeàu coù dieän tích ñaát nhönhau thì thò tröôøng lao ñoäng noâng nghieäp seõ raát moûng hoaëckhoâng toàn taïi).

Moät nhoùm caùc taøi lieäu nghieân cöùu ñaõ chæ ra nhöõng ñoäng thaùiñaàu tö nhaèm thích öùng vôùi tính khoâng hieäu quaû cuûa thò tröôøngñaát ñai maëc duø tieâu ñieåm cuûa nghieân cöùu taäp trung nhieàu hônvaøo caùc phöông thöùc giao ñaát. Trong caùc nghieân cöùu ñoù, ñoáitöôïng ñöôïc ñeà caäp ñeán nhieàu nhaát laø phaïm vi caáp ñaát ñeå taêngcöôøng tính hieäu suaát thoâng qua thuùc ñaåy ñaàu tö vaøo ñaát ñaitrong ñieàu kieän quyeàn söû duïng ñaát ñöôïc ñaûm baûo laâu daøi2.Nghieân cöùu vaán ñeà naøy trong tröôøng hôïp Vieät Nam ñaõ chæ ra


raèng vieäc baûo ñaûm an toaøn cho quyeàn söû duïng ñaát thoâng quavieäc caáp chöùng chæ quyeàn söû duïng ñaát chæ thuùc ñaåy phaàn naøoñaàu tö vaø naêng suaát cuûa ñaát taïi Vieät Nam (Do vaø Iyer 2007).Tuy nhieân, vieäc xaùc ñònh aûnh höôûng cuûa giaáy chöùng nhaänquyeàn söû duïng ñaát ñoái vôùi naêng suaát noâng nghieäp laø moät vieäckhoù, ngay caû khi caùc hoä noâng daân ñeàu löïa choïn vieäc ñöôïc caápgiaáy chöùng nhaän quyeàn söû duïng ñaát vaø vì ñaây laø moät löïa choïncoù tính noäi sinh trong soá caùc löïa choïn khaùc coù aûnh höôûng tôùinaêng suaát vaø saûn löôïng noâng nghieäp.3 Döõ lieäu cho pheùp quansaùt thaáy coù theå coi vieäc coù ñöôïc giaáy chöùng nhaän quyeàn söûduïng ñaát laø moät caùch phaûn öùng laïi vôùi tính khoâng hieäu quaûcuûa phöông thöùc phaân boå ñaát ñai hoaëc tính khoâng hieäu quaûtrong tieáp caän voán; tuy nhieân, nhö ñaõ noùi ôû treân, cuoäc Ñieàu tramöùc soáng naêm 1998 ñaõ khoâng ñaët ra vaán ñeà veà giaáy chöùngnhaän quyeàn söû duïng ñaát4.

Hôn nöõa, taàm quan troïng cuûa vieäc coù giaáy chöùng nhaän quyeànsôû höõu ñaát ñai moät caùch hôïp phaùp chaéc chaén coøn phuï thuoäcvaøo boái caûnh. Trong boái caûnh noâng thoân - ôû ñoù truyeàn thoánghôïp taùc ñoàng nghóa vôùi vieäc quyeàn söû duïng phaûi ñöôïc ñònhnghóa moät caùch chính xaùc vaø phaûi ñöôïc toân troïng moät caùchroäng raõi, moät giaáy chöùng nhaän quyeàn söû duïng ñaát coù leõ khoângphaûi laø hình thöùc thích hôïp, thaäm chí coù theå laø hình thöùc khoângmong muoán vôùi nhöõng chi phí chuyeån giao cho tröôùc (nhö ñaõñeà caäp ñeán trong Chöông 2). Thöïc teá raèng moät soá noâng daâncaûm thaáy hoï khoâng caàn giaáy chöùng nhaän quyeàn söû duïng ñaátkhoâng coù nghóa laø tính hieäu quaû cuûa vieäc tö nhaân hoaù quyeànsöû duïng ñaát vaø nhu caàu xaây döïng caùc thò tröôøng ñaát ñai trôûneân keùm phaàn quan troïng.

Trong chöông naøy, chuùng toâi nhaèm vaøo vieäc xaùc ñònh xemvieäc phaân boå ñaát ñai giöõa caùc hoä gia ñình noâng nghieäp coù phaûnöùng nhö theá naøo tröôùc giai ñoaïn 2 cuûa coâng cuoäc caûi caùch ñaátñai naøy cuûa Vieät Nam. Chuùng toâi söû duïng maãu ñieàu tra hoä giañình cuûa naêm 1993-1998 nhö ñaõ ñeà caäp trong phaàn “Nhoùmñieàu tra hoä gia ñình naêm 1993-1998: Taùi phaân boå ñaát ñai” cuûaChöông 3. Giaû thuyeát chính ñöôïc kieåm ñònh laø vieäc taùi phaân boåñaát ñai trong giai ñoaïn chuyeån ñoåi ñaát noâng nghieäp cuûa VieätNam coù giuùp buø ñaép ñöôïc nhöõng khieám khuyeát cuûa phöôngthöùc phaân boå theo kieåu haønh chính hay khoâng. Ñeå kieåm ñònhgiaû thuyeát naøy, chuùng toâi caàn moâ taû roõ raøng möùc ñoä thieáu hieäuquaû cuûa hình thöùc phaân boå haønh chính ban ñaàu. Sau ñoù, chuùngtoâi seõ xem xeùt xem caùc phöông thöùc taùi phaân boå sau naøy coù


khaéc phuïc vaø buø ñaép ñöôïc nhöõng bieåu hieän thieáu hieäu quaû ñoùhay khoâng.

Nhöõng ñoái töôïng ñöôïc lôïi vaø nhöõng ñoái töôïng bòthieät töø phöông thöùc phaân boå ñaát ñai theo kieåuhaønh chính

Tieáp theo moâ hình trong chöông 4, chuùng toâi giaû ñònh raèngdieän tích ñaát Li cho pheùp hoä gia ñình i (1,….,n) tieâu duøng C(Li,Xi) trong ñoù Xi laø veùctô cuûa caùc ñaëc tính hoä gia ñình noäi sinhvaø haøm C ñöôïc giaû ñònh laø tyû leä nghòch vôùi L. Giaû thieát veà tínhhieäu quaû cuûa chuùng toâi laø vieäc phaân boå ñaát ñai cho moät xaõ chotröôùc laøm toái ña hoaù toång tieâu duøng hieän taïi cuûa xaõ (xem Phuïluïc 4A ñeå bieát theâm chi tieát). Ñieàu kieän caàn thieát ñeá phaân boåcoù hieäu quaû laø lôïi ích tieâu duøng caän bieân töø dieän tích ñaát taêngtheâm, CL(Li

* ,Xi) phaûi baèng giaù ñaát λ. Keát quaû coù theå ñöôïc vieátdöôùi daïng:

(5.1) Li* = L(Xi,λ) (i = 1, . . . ,n)

Chuùng toâi goïi ñaây laø phaân boå theo hieäu quaû tieâu duøng. Nhöñaõ noùi ôû chöông 4, phöông trình naøy cuõng bieåu hieän traïng thaùicaân baèng caïnh tranh, trong ñoù giaû ñònh raèng ñoä thoaû duïng chæphuï thuoäc vaøo tieâu duøng vaø vaøo vieäc cho pheùp caét giaûm chiphí taùi phaân boå trong moãi tình traïng töï nhieân. Trong phöôngthöùc phaân boå theo thò tröôøng, nhu caàu veà ñaát ñai seõ baèngCL(Li

*,Xi) taïi taát caû caùc i vaø ôû möùc giaù ñaát chung treân thò tröôøng.Trong quaù trình trieån khai treân thöïc teá, chuùng toâi tieáp tuïc

giaû ñònh raèng haøm tieâu duøng C(Li,Xi) coù daïng:

(5.2) lnCi = a + blnLi + Xic + εi ,

trong ñoù, a, b vaø c laø caùc tham soá vaø εi laø sai soá. Vôùi nhöõng döõlieäu X cho tröôùc, vôùi caùc öôùc tính tham soá vaø sai soá, chuùng toâiñaõ tính toaùn möùc phaân boå döïa treân hieäu quaû tieâu duøng ñoái vôùimoãi hoä gia ñình. Trong khoaûng 0<b<1, keát quaû laø:

(5.3) Li* = exp[(ln(b/λ) + Xic + εi)/(l - b)].

Caùc tham soá lôïi ích chính trong phöông trình naøy ñöôïc xaùc


ñònh töø caùc tham soá cuûa phöông trình (5.2). Ghi nhôù raèng haømhoài quy trong phöông trình (5.2) cho bieát moïi thaønh toá cuûa Xlaøm taêng (giaûm) tieâu duøng ñeàu phaûi laøm taêng (giaûm) phaân boåhieäu quaû cuûa ñaát ñai. Ñaëc tính naøy coù theå khoâng gaây lo laéngneáu ñöôïc boå sung theâm nhöõng taùc ñoäng töông taùc giöõa lnL vaøX vaøo phöông trình (5.2). (Nhôù laïi raèng chöông 4 ñaõ cho thaáykieåm ñònh caùc taùc ñoäng töông taùc naøy nhöng khoâng tìm ra daáuhieäu naøo chöùng toû laø chuùng toàn taïi).

Tröôøng hôïp ñaëc bieät cuûa coâng thöùc treân ñaây xaûy ra khikhoâng coù caùc haønh vi phuï trôï, ví duï nhö khi tieâu duøng ñuùngbaèng thu nhaäp hieän taïi - ñöôïc caáu thaønh töø saûn löôïng noângnghieäp vaø thu nhaäp phi noâng nghieäp. Treân nguyeân taéc, coù theådöïa treân moâ hình lyù thuyeát cuûa chuùng toâi trong tröôøng hôïpñaëc bieät naøy vaø moâ hình saûn löôïng ñaàu ra ñeå thay theá tieâuduøng (giaû ñònh raèng chæ coù saûn löôïng noâng nghieäp phuï thuoäcvaøo phaân boå ñaát ñai, maëc duø giaû ñònh naøy coù theå deã daøng bòbaùc boû). Coù theå coi ñaây laø moät moâ hình töï nhieân vì chuùng toâiñang nghieân cöùu moät neàn kinh teá noâng nghieäp roäng lôùn. Tuynhieân, chuùng toâi thích caùch tính toaùn phoå quaùt hôn, trong ñoù,tieâu duøng laø bieán soá phuï thuoäc chính cho caùc phaân tích thöïcnghieäm. Ngoaøi thöïc teá laø noù cho pheùp caùc haønh vi phuï trôï, tieâuduøng haàu nhö chaéc chaén ñöôïc ño löôøng toát hôn thu nhaäptrong lónh vöïc naøy.

Phaân boå ñaát ñai theo kieåu haønh chính trong giai ñoaïn phihôïp taùc xaõ hoaù ñaõ caáp Li ñaát cho hoä gia ñình i. Phaân boå haønhchính khoâng caàn phaûi coù hieäu suaát theo nghóa toái ña hoaù toångtieâu duøng. Chuùng toâi maëc nhieân coâng nhaän thaâm huït ñaát ñaitrong phaân boå haønh chính töông öùng vôùi tính hieäu suaát tieâuduøng ñöôïc vieát döôùi daïng sau: τi = τ (Li

* , LiA), trong ñoù, haøm

luoân taêng vôùi Li* vaø giaûm vôùi Li

A. Hieån nhieân laø chuùng toâi muoánhaøm soá naøy thoaû maõn ñieàu kieän τ (L,L) = 0. Chuùng toâi ñaûm baûoñieàu naøy baèng caùch aùp duïng daïng haøm soá sau ñaây:

(5.4) τ (Li*, Li

A) = φ(Li*)-- φ(LiA)

ÔÛ ñaâyφ coù theå thaáy moät haøm soá taêng daàn. Ñoù seõ laø tröôøng hôïphaøm döông (hoaëc aâm) tuyø thuoäc vaøo vieäc Li

* lôùn hôn (hoaëc nhoûhôn) Li

A..Chuùng toâi coù theå bao quaùt trong moät phaïm vi hôïp lyù caùc ño

löôøng thöïc nghieäm veà möùc ñoä thaâm huït cuûa ñaát ñai baèng caùchgiaûm söï chuù yù tôùi caùc haøm tham soá: φ(L) = (Lη-- 1)/η, trong ñoù,


η ª (0,1). Hai tröôøng hôïp ngoaïi leä laø a) cheânh leäch töông ñoái,trong ñoù, η=0 cho thaáy: τi = ln(Li

*/LiA) (nhöng phaûi ghi nhôù raèng:

lim(Lη - 1)/η = lnL) ); vaø b) cheânh leäch tuyeät ñoái: (η=1), taïi ñoù: τi = Li

* -- LiA.

Xaây döïng Moâ hình taùi phaân boå ñaát ñai sau caûi caùch

Chuùng toâi chæ quan saùt moät khoaûng thôøi gian naèm giöõa quaùtrình taùi phaân boå ñaát ñai sau khi caùc giao dòch thò tröôøng ñaátñai ñöôïc luaät phaùp cho pheùp, vaø taát nhieân laø chuùng toâi khoânggiaû ñònh raèng tieán trình naøy ñaõ tìm ra giaûi phaùp daøi haïn cuûamình vaøo giai ñoaïn cuoái cuûa quan saùt. Tuy nhieân, chuùng toâi giaûñònh raèng tieán trình naêng ñoäng naøy cuoái cuøng seõ ñaït ñöôïc moättraïng thaùi caân baèng daøi haïn phuï thuoäc vaøo phöông thöùc phaânboå ñaát ñai cho caùc hoä gia ñình döïa treân thò tröôøng caïnh tranh,nhöng ñoàng thôøi cuõng coù theå bò aûnh höôûng bôûi söùc maïnh cuûahoä gia ñình ñoái vôùi quaù trình ra quyeát ñònh caáp quyeàn söû duïngñaát cuûa chính quyeàn ñòa phöông. Söùc maïnh naøy coù theå theå hieänthoâng qua thò tröôøng hoaëc thoâng qua caùc quaù trình chính trò ôûcaáp ñòa phöông.

Phöông thöùc phaân boå môùi ñöôïc quan saùt taïi döõ lieäu coù saucaûi caùch laø: (L1

R , L2R………Ln

R). Ñeå ρi=ρ(LiR,Li

A) cho bieát möùc ñoä taùiphaân boå ñaát. (Chuùng toâi khoâng giaû ñònh raèng:Do vaäy, vieäc taùi phaân boå ñaát coù theå khieán toång dieän tích ñaáttaêng leân). Chuùng toâi muoán ρ(Li

R, LiA) taêng theo Li

R, vaø giaûm theoLi

A , vôùi ρ(L,L)=0. Chuùng toâi cuõng muoán ñaûm baûo sao cho neáuρ(Li

R , LiA ) = τ(Li

* , LiA ) thì Li

R= Li* coù nghóa laø neáu lôïi töùc ñaát ñai

thoâng qua taùi phaân boå tôùi hoä gia ñình i chính baèng thieät haïihieäu suaát ban ñaàu thì hoä gia ñình ñoù haún phaûi ñaõ tìm ñeán moätgiaûi phaùp thò tröôøng. Nhöõng ñieàu kieän naøy ñoøi hoûi vaø coù cuøngdaïng phöông trình laø: ρi = φ(Li

R) -- φ(LiA).

Ñeå thaáy phaân boå ñaát buø ñaép ñeán möùc naøo nhöõng khieámkhuyeát trong caùch phaân boå kieåu haønh chính, chuùng toâi baét ñaàubaèng vieäc nghieân cöùu haøm hoài quy phi tham soá cuûa:

(5.5) ρ(LiR , Li

A) = f [τ (Li* , Li

A )] + vi ,

trong ñoù, f (τi) = E[ρi/τi], laø trung bình (kyø voïng toaùn hoïc) cuûatröôøng hôïp phaân boá sai soá ngaãu nhieân. Trong tröôøng hôïp ñaëcbieät vôùi f(0)=0 vaø f’(τi)=1 ñoái vôùi taát caû caùc hoä gia ñình thì


η→0

khoâng coù nhöõng raøng buoäc phi thò tröôøng coù tính chaát heä thoángñoái vôùi phaân boå ñaát ñai, vì vaäy: Eφ(Li

R) = φ(Li* ). Do ñoù, ñieàu

chænh giaûi phaùp thò tröôøng laø moät vieäc laøm phöùc taïp do giaù tròsai soá ngaãu nhieân trong giai ñoaïn quan saùt. Toång quaùt hôn, coùtheå cho pheùp 0 < f‘(τi) < 1, trong tröôøng hôïp naøy, chuùng toâi coùmoâ hình ñieàu chænh phi tuyeán tính töøng phaàn cho pheùp chuû ñaátthoâng qua ñoù ñieàu chænh moïi baát caân xöùng giöõa phaân boå haønhchính vaø giaûi phaùp thò tröôøng, nhöng tieán trình naøy khoângñöôïc pheùp hoaøn taát trong thôøi gian quan saùt). Vôùi nhöõng quansaùt laëp laïi, Li

* chaéc chaén seõ ñöôïc tìm ra, ñieàu chænh naøy söû duïnggiaù trò ban ñaàu (trong tröôøng hôïp naøy laø phaân boå haønh chínhtaïi thôøi ñieåm phi hôïp taùc xaõ hoaù). Ñoä doác, f‘ (τi), laø “heä soá ñieàuchænh töøng phaàn” cuûa hoä gia ñình i, vôùi toác ñoä phi hieäu suaátban ñaàu bò loaïi tröø.

Moâ hình ñieàu chænh töøng phaàn ñaõ moâ taû treân ñaây coù theå ñaëtra moät soá vaán ñeà caàn nghi vaán. Moái quan ngaïi ñaàu tieân laø khaûnaêng ño löôøng sai soá trong caùc öôùc tính hieäu suaát phaân boå vaødöõ lieäu phaân boå ñaát ban ñaàu. Sai soá coå ñieån trong Li

A hoaëc Li*

seõ gaây sai leäch cho heä soá öôùc löôïng hoài quy bình phöông nhoûnhaát (OLS) cuûa heä soá ñieàu chænh tuyeán tính töøng phaàn. Ñoä doácnaøy seõ taêng leân khi sai soá xuaát hieän trong Li

A: sai soá coù quan heätæ leä thuaän vôùi bieán soá phuï thuoäc5. Phaân boå ñaát ban ñaàu döôøngnhö ñöôïc caùc hoä gia ñình ôû caáp xaõ bieát roõ, moät phaàn laø vì vieäcphaân boå naøy ñöôïc thöïc hieän chính thöùc vaø coâng khai, nhöngñoàng thôøi cuõng vì caùc saéc thueá ñöôïc quyeát ñònh döïa treân ñaátñai. Do vaäy, chuùng toâi khoâng kyø voïng söï tham gia ñaùng keåcuûa sai soá ño löôøng trong Li

A. Sai soá ño löôøng trong Li* laø moät

vaán ñeà khaùc - noù luoân ñi ñoâi vôùi ñoä doác giaûm ñoái vôùi heä soáñieàu chænh töøng phaàn. Trong khi Li

* laø moät bieán soá xaây döïng(hôn laø döõ lieäu) thì khoâng coù öôùc tính bieán soá coâng cuï naøo ñeågiaûi quyeát xu höôùng naøy. Taát caû nhöõng gì maø chuùng toâi coù theålaøm laø kieåm ñònh xem taùi phaân boå ñaát ñai coù ñaùp öùng ñöôïcnhöõng ño löôøng cuûa chuùng toâi veà tính phi hieäu suaát ban ñaàuhay khoâng.

Moái quan ngaïi thöù hai lieân quan ñeán giaû thieát cuûa chuùng toâicho raèng phaân boå ñaát ban ñaàu khoâng aûnh höôûng tôùi taùi phaânboå ñoäc laäp cuûa phuùc lôïi vaø thieät haïi töø phöông thöùc phaân boåhaønh chính. Chuùng toâi coi giaû thieát naøy coù tính ñoàng nhaát6.Vieäc aùp ñaët tính ñoàng nhaát trong khi noù khoâng ñoàng nhaát seõkhieán heä soá ñieàu chænh töøng phaàn OLS coù xu höôùng taêng hoaëcgiaûm khi coù söï hoäi tuï hoaëc baát hoäi tuï taïi möùc ñoä thaâm huït ñaát


cho tröôùc so vôùi phaân boå hieäu quaû. Baèng caùch theâm vaøo bieánsoá Li nhö moät haøm hoài quy boå sung, chuùng toâi coù theå kieåmñònh tính ñoàng nhaát cuûa giaû thieát. Moät laàn nöõa, moïi sai soá ñolöôøng cuûa Li laïi daãn ñeán xu höôùng hoäi tuï.

Moái quan ngaïi thöù ba laø phaân boå hieäu quaû coù theå thay ñoåitheo thôøi gian. Ví duï nhö caùc xaùo troän veà maët nhaân khaåu hoïcchaéc chaén seõ laøm thay ñoåi phaân boå hieäu quaû tieâu duøng. Ñieàunaøy ñöôïc theå hieän qua sai soá ño löôøng trong öôùc tính cuûa chuùngtoâi veà thieät haïi maø phaân boå haønh chính ñaõ gaây ra. Chuùng toâigiaûi quyeát vaán ñeà naøy baèng caùch boå sung caùc bieán soá kieåm soaùtñoái vôùi nhöõng thay ñoåi quan saùt ñöôïc veà ñaëc tính hoä gia ñìnhcoù theå coù aûnh höôûng tôùi phaân boå hieäu quaû.

Moái quan ngaïi cuoái cuøng laø neàn kinh teá chính trò taïi ñòaphöông coù theå aûnh höôûng tôùi vieäc taùi phaân boå ñaát ñai nhö ñaõñeà caäp ñeán trong Chöông 2. Ñeå giaûi quyeát vaán ñeà quan ngaïinaøy, chuùng toâi maëc nhieân coâng nhaän moät giaûi phaùp thay theá:Li

R* caøng cao, ñi keøm vôùi noù laø τ(LiR*, Li

* ) caøng cao thì troïng soágaùn cho hoä gia ñình i caøng cao trong tieán trình ra quyeát ñònhveà ñaát ñai. Ñieàu naøy cho pheùp nhieàu hoä gia ñình coù nhieàu ñaáthôn trong daøi haïn so vôùi trong phöông phaùp phaân boå hieäu quaû.Nhö vaäy, τ(Li

R*, Li*) coù theå ño löôøng söùc maïnh hoä gia ñình(caïnh tranh hoaëc phi caïnh tranh) ñoái vôùi quaù trình phaân boåñaát. Chuùng toâi giaû ñònh raèng Li

R* phuï thuoäc vaøo taøi saûn (giaùoduïc hoaëc caùc loaïi ñaát khaùc), vaøo caùc moái quan heä (ví duï nhö laøcoâng chöùc hoaëc ñaõ cö nguï laâu ñôøi taïi ñòa phöông), vaø vaøo caùcbieán soá coù tính phaân bieät khaùc (nhö giôùi vaø saéc toäc cuûa chuû hoä).Sau ñoù, chuùng toâi gia coá moâ hình ñieàu chænh töøng phaàn cuûamình vôùi caùc ñaëc tính hoä gia ñình naøy. Löu yù raèng phöôngthöùc phaân boå haønh chính ban ñaàu coù theå chính laø moät thaønh toánhö vaäy neáu möùc phaân boå haønh chính ban ñaàu cao khieán chomoät hoä gia ñình naøo ñoù coù söùc maïnh lôùn hôn trong vieäc ñoøihoûi nhieàu ñaát hôn. Cuoái cuøng chuùng toâi seõ nhìn thaáy nhöõngdaáu hieäu trong döõ lieäu cuûa tieán trình phaân taùch.

Phoái hôïp taát caû nhöõng caân nhaéc naøy, chuùng toâi seõ öôùc tínhñöôïc moät moâ hình tham soá:

(5.6) ρ(LiR , Li

A ) = α + βτ(Li* , Li

A) + γlnLiA + πZi + vi .

trong ñoù, Zi cho thaáy veùctô kieåm soaùt caùc thaønh toá khaùc coù aûnhhöôûng tôùi τ(Li

R *, Li*) (caïnh tranh hoaëc phi caïnh tranh). Giaûi phaùp

daøi haïn cho phöông trình (5.6) seõ coù ñöôïc nhôø cho LR=LA=LiR*

vaø nhôø giaûi phöông trình:


Chuùng toâi cuõng cho pheùp heä soá hoài quy töøng phaàn cuûaρ(Li

R, LiR*) trongτ(Li

* ,Li) ñöôïc thay ñoåi giöõa caùc hoä gia ñình, tuyøtheo ñaëc tính cuûa hoä, thoâng qua vieäc gia coá phöông trình (5.6)vôùi caùc thaønh toá töông taùc thích hôïp giöõaτ(Li

*,LiA) vaø Zi.

Moâ hình ñieàu chænh töøng phaàn môû roäng naøy seõ khoâng coùkhaû naêng phaân taùch caùc löïc löôïng caïnh tranh vôùi caùc löïc löôïngphi caïnh tranh trong phaân boå ñaát ñai. Thaønh toá khaùc 0 cuûaveùctô tham soá coù theå phaûn aùnh raèng aûnh höôûng cuûa ñaëc tínhhoä gia ñình leân phaân boå döïa treân thò tröôøng caïnh tranh coù theåthay ñoåi theo thôøi gian, hoaëc noù coù theå phaûn aùnh moái quan heäcuûa noù vaøo khaû naêng luõng ñoaïn thò tröôøng thoâng qua söùcmaïnh cuûa caùc hoä gia ñình (caïnh tranh hoaëc phi caïnh tranh).Treân khía caïnh naøy, khoù coù theå hình dung ñöôïc moïi ñaëc tínhhoä gia ñình ñeàu coù theå ñöôïc dieãn giaûi ñuùng hôn caùc ñaëc tínhkhaùc. Ví duï nhö, vieäc tìm ra aûnh höôûng ñaùng keå cuûa giôùi hoaëcsaéc toäc ñöôïc coi laø moät löïc löôïng phi caïnh tranh, nhöng chuùngtoâi khoâng theå nhaän bieát ñöôïc möùc ñoä chaéc chaén maø thò tröôøngvaän haønh trong ñoù; coù theå söï phaân bieät giôùi hoaëc saéc toäc coùvai troø quan troïng trong tieáp caän tín duïng hôn laø trong phaânboå ñaát ñai.

Ngoaøi ra, chuùng toâi coù theå thaáy nhöõng bieán soá kieåm soaùtseõ ñaåy maïnh hay caûn trôû tieán trình ñieàu chænh. Chuùng toâi seõnoùi raèng caùc bieán soá kieám soaùt laø coù tính “hôïp taùc” (“khoânghôïp taùc”) vôùi caùc löïc löôïng treân thò tröôøng caïnh tranh ñanggia taêng töø tính phi hieäu suaát cuûa phöông thöùc phaân boå haønhchính ban ñaàu neáu heä soá ñieàu chænh phi ñieàu kieän λ=η=0ñöôïc tìm thaáy coù ñoä doác taêng (giaûm) khi coù theâm caùc bieán soákieåm soaùt.

Löu yù raèng nhöõng bieán soá kieåm soaùt maø chuùng toâi theâmvaøo moâ hình ñieàu chænh töøng phaàn laø coù giôùi haïn. Chuùng toâikhoâng theå tính ñeán taát caû caùc ñònh ñeà cuûa haøm tieâu duøngcuõng nhö cuûa phaân boå ñaát ban ñaàu vì laøm nhö vaäy coù theå taïora tröôøng hôïp dò bieät (vôùi loâga thieät haïi hieäu suaát coù daïngtuyeán tính vôùi loâga ñaát ñai ban ñaàu vaø X). Do vaäy, chuùng toâiphaûi ñöa ra nhöõng haïn cheá loaïi tröø. Chuùng toâi tuaân thuû thöïctieãn chung trong döõ lieäu kinh teá löôïng döïa treân caùc giaù trò xaùcñònh. Trong moâ hình gia coá cuûa chuùng toâi döïa treân phöôngtrình (5.6), caùc bieán soá bò loaïi boû khoûi moâ hình tieâu duøng ban


ñaàu laø caùc giaù trò ñaïi dieän (5 naêm tröôùc 1993) ñoái vôùi daân soá(ñaëc bieät laø quy moâ hoä gia ñình vaø heä soá phuï thuoäc) vaø söï coùmaët cuûa ngöôøi tröôûng thaønh khoâng coù khaû naêng lao ñoängtrong naêm 1993. Maëc duø nhöõng bieán soá naøy taùc ñoäng ñeán tieâuduøng song chuùng ñöôïc giaû ñònh laø khoâng lieân quan ñeán taùiphaân boå ñaát ñai coù ñieàu kieän sau naêm 1993, ñeán thieät haïihieäu suaát, ñeán quyeàn ñöôïc caáp ñaát vaø ñeán caùc bieán soá kieåmsoaùt khaùc.

Keát quaûNhôù laïi raèng trong khi ño löôøng taùi phaân boå ñaát ñai vaø thaâmhuït ñaát ban ñaàu, chuùng toâi ñaõ giaû ñònh raèng φ(L) = (Lη -- 1)/η,trong ñoù, η ª (0,1). Ñeå choïn moät giaù trò cuûa η, chuùng toâi ñaõ hoàiquy ρ(Li

R,LAR) trong τ(Li

*, LiA) taïi toaøn boä döõ lieäu cho caùc giaù trò

thay theá cuûa η trong khoaûng (0,1). Boä hoài quy phuø hôïp nhaát(ñöôïc ño löôøng baèng heä soá t trong heä soá ñieàu chænh töøng phaàn)coù ñöôïc taïi η=0, boä naøy cho heä soá ñieàu chænh töøng phaàn öùngvôùi cheânh leäch 0,33 vaø heä soá t=9,87. Heä soá cheânh leäch tuyeät ñoái(η=1) laø 0,17 vaø giöõa hai cheânh leäch naøy thì heä soá t coù xu höôùnggiaûm daàn. Vì theá chuùng toâi choïn heä soá töông xöùng (loâga hieäu)trong taát caû caùc phaân tích saâu hôn. Tuy nhieân, heä soá naøy coù maëthaïn cheá laø chuùng toâi maát moät vaøi quan saùt vôùi phaân boå ñaát ñaibaèng 0 naêm 1998 (vì khoâng theå thöïc hieän loâga cuûa 0); vaø ñieàunaøy öùng duïng cho ít hôn 8% maãu8. Trong phaàn sau cuûa chöôngnaøy, chuùng toâi nghieân cöùu maãu boå trôï vôùi phaân boå ñaát baèng 0trong cuoäc ñieàu tra naêm 1998 moät caùch chaët cheõ hôn, ñoàngthôøi, kieåm ñònh thieân höôùng choïn maãu. Ñoái vôùi vaán ñeà ñangnoùi ñeán, chuùng toâi chæ haïn cheá söï chuù yù vaøo moät tröôøng hôïptöông öùng maø thoâi.

Ñoái vôùi maãu coù quy moâ quoác gia, hình 5.1 bieåu thò nhöõngthay ñoåi töông xöùng (loâga hieäu) trong phaân boå ñaát ñai(ln(Li

R /LiA) trong giai ñoaïn 1993 - 1998 so vôùi ño löôøng cuûa

chuùng toâi veà thaâm huït ñaát ban ñaàu lieân quan tôùi phaân boåhieäu quaû (ln(Li

*/LiA). Moái quan heä thöïc nghieäm cho thaáy xu

höôùng taùi phaân boå ñaát ñai sao cho phaûn öùng moät caùch tíchcöïc vôùi tính baát hieäu suaát ban ñaàu trong phaân boå haønh chính.Nhö ñaõ chæ ra treân ñaây, heä soá hoài quy tuyeán tính laø 0,33, coùnghóa laø moät phaàn ba cheânh leäch ban ñaàu giöõa phaân boå haønhchính vaø phaân boå döïa treân thò tröôøng ñaõ ñöôïc loaïi boû trongkhoaûng thôøi gian 5 naêm. Hình 5.1 cuõng cho bieát haøm hoài quy



phi tham soá nhôø söû duïng phöông phaùp hoài quy quyõ tích cuûaCleverland (1979). Ñoä doác mang daáu döông nhöng nhoû hôn1 ñôn vò maëc duø roõ raøng laø f(0) khaùc 0, phaûn aùnh söï buøng noåtoång dieän tích ñaát ñöôïc phaân boå haøng naêm trong khoaûngthôøi gian naøy.

Moái quan heä naøy giöõa taùi phaân boå ñaát haøng naêm vaø möùc ñoäphi hieäu suaát luùc ban ñaàu ñaõ ñöôïc tìm thaáy taïi caùc möùc phuùclôïi ban ñaàu khaùc nhau. Hình 5.2 trình baøy ñoà thò töông thíchvôùi hình 5.1 taïi maãu ñieàu tra tieâu duøng naêm 1993, ñöôïc xeáploaïi theo tieâu duøng treân ñaàu ngöôøi.

Hình 5.1 Caân ñoái taùi phaân boå ñaát ñai töø 1993 ñeán 1998 so vôùicaân ñoái thaâm huït ñaát ñai (hieäu suaát tröø ñi thöïc teá) naêm 1993

022 4224

0

4

2

22

Thay

ñoåi

cuûa

loâ g

a rí

t ñaát

taùi

phaân

boå,

19

93-1

998

Caân ñoái thaâm huït ñaát ñai, 1993

Nguoàn: Ñieàu tra möùc soáng naêm 1993 vaø 1998


Hình 5.2 Caân ñoái taùi phaân boå ñaát ñai töø 1993 ñeán 1998 so vôùisuy giaûm hieäu suaát naêm 1993, hoä gia ñình ñöôïc xeáp theo thöùtöï nguõ phaân vò chi tieâu treân ñaàu ngöôøi naêm 1993.

022 42

a. Nguõ phaân vò thöù nhaát (thaáp nhaát)

24

0

4

2

22

Thay

ñoåi

cuûa

loâga

rít ñ

aát ta

ùi ph

aân b

oå,

1993

-199

8

Suy giaûm hieäu suaát, 1993

b. Nguõ phaân vò thöù hai

022 4224

0

4

2

22

Thay

ñoåi

cuûa

loâga

rít ñ

aát ta

ùi ph

aân b

oå,

1993

-199

8


022 4224

0

4

2

22

c. Nguõ phaân vò thöù ba

Thay

ñoåi

cuûa

loâga

rít ñ

aát ta

ùi ph

aân b

oå,

1993

-199

8



Baûng 5.1 cho chuùng ta bieát caùc trung bình coù ñieàu kieäntöông öùng. Xu höôùng ñieàu chænh theo thôøi gian thieân veàphaân boå hieäu quaû laø hieän töôïng coù theå quan saùt thaáy moätcaùch roõ raøng trong taát caû caùc möùc tieâu duøng ban ñaàu. Chuùngtoâi cuõng quan saùt thaáy xu höôùng naøy theå hieän trong baûng5.1 theå hieän qua vieäc lôïi ích töø ñaát phaân boå haøng naêm giaûmkhi tieâu duøng taêng. Taùc ñoäng naøy toû ra maïnh meõ hôn trongnhöõng maãu chòu thieät haïi naëng neà nhaát töø phaân boå haønhchính so vôùi phaân boå hieäu quaû. Noùi caùch khaùc, ñoä doác giatoác ñaát giöõa nhöõng ngöôøi ñöôïc lôïi töø phaân boå hieäu quaû vôùinhöõng ngöôøi bò thieät coù veû taêng raát nhanh trong tröôøng hôïpngöôøi ngheøo.

Hình 5.2 (tieáp theo)

022 4224

0

4

2

22

d. Nguõ phaân vò thöù töTh

ay ñ

oåi c

uûa lo

âgarí

t ñaát

taùi

phaân

boå,

19

93-1

998


022 4224

0

4

2

22

e. Nguõ phaân vò thöù naêm

Thay

ñoåi

cuûa

loâga

rít ñ

aát ta

ùi ph

aân b

oå,

1993

-199

8



Hình 5.1 cho thaáy ñieàu chænh töøng phaàn gaàn nhö tuyeán tínhtheo phöông thöùc phaân boå döïa treân thò tröôøng, maëc duø vaãncoøn hai phaàn ba trung vò ban ñaàu töông öùng vôùi thaâm huït ñaátñai sau 5 naêm. Sau ñoù, chuùng toâi nghieân cöùu aûnh höôûng cuûacaùc bieán soá kieám soaùt ñoái vôùi moâ hình ñieàu chænh töøng phaànñôn leû.

Baèng caùch theâm lnLiA vaøo haøm hoài quy cuûa ln(Li

R/LiA) treân

(ln(Li*/Li

A), chuùng toâi coù theå baùc boû giaû thieát baèng 0 veà tính ñoàngnhaát. Heä soá hoài quy cuûa lnLi

A laø 0,287 (7,09). Nhôù laïi raèng sai soáño löôøng naøy cuûa lnLi

* seõ ñi ñoâi vôùi xu höôùng suy giaûm cuûanhöõng öôùc tính cuûa chuùng toâi veà heä soá naøy.

Baûng 5.2 cho chuùng ta bieát caùc heä soá ñieàu chænh töøng phaàntrong khi caùc bieán soá kieåm soaùt ñöôïc boå sung daàn daàn (coängdoàn). Chuùng toâi ñaõ ñöa ra keát quaû treân quy moâ maãu quoác giavaø quy moâ maãu vuøng. Chuùng toâi taäp trung tröôùc heát vaøo keátquaû ôû caáp quoác gia. Gioáng nhö hình 5.1, taát caû caùc kieåm ñònhcuûa chuùng toâi ñeàu theå hieän heä soá döông cao ñaùng keå ñoái vôùithieät haïi hieäu suaát ban ñaàu, chöùng toû raèng tieán trình taùi phaân

vò döïa treân chi tieâu ñaàu ngöôøi, 1993 saép xeáp theo thöù töï öôùc löôïng toån thaát (

Aii LL −*

) töø taùi giao ñaát theo quyeát ñònh hình chính, 1992/93

1 (20% ngheøo nhaát

2 3 4 5 (20% giaøu nhaát)

1 (Höôûng lôïi moät caùch töông ñoái töø phaân boå hieäu quaû)

-0,147 (0,527) [147]

-0,190 (0,365) [123]

-0,229 (0,528) [82]

-0,339 (0,596) [56]

-0,152 (0,708) [47]

2 0,249 (0,448) [131]

0,109 (0,511) [157]

-0,028 (0,360) [145]

-0,217 (0,514) [71]

-0,315 (0,657) [19]

3 0,520 (0,685) [110]

0,344 (0,543) [122]

0,208 (0,542) [137]

0,001 (0,584) [111]

-0,043 (0,602) [65]

4 0,960 (0,817) [34]

0,734 (0,841) [46]

0,426 (0,629) [94]

0,280 (0,708) [148]

0,069 (0,542) [154]

5 (Toån thaát moät caùch töông ñoái töø phaân boå hieäu quaû)

0,717 (0,624) [10]

0,667 (0,677) [17]

0,771 (1,010) [35]

0,390 (0,838) [93]

0,173 (0,696) [207]

0,250 (0,671) [432]

0,174 (0,607) [465]

0,148 (0,632) [493]

0,091 (0,716) [479]

0,062 (0,649) [492]

Baûng 5.1 Caân ñoái phuùc lôïi trong ñaát noâng nghieäp ñaõ phaân boåhaøng naêm, giai ñoaïn 1993-1998

Nguoàn: Ñieàu tra möùc soáng 1993 vaø 1998

boå ñaát ñai ñaõ ñi theo höôùng phaân boå coù hieäu quaû hôn. Tuynhieân, nhö coù theå quan saùt thaáy töø baûng 5.2, heä soá ñieàu chænhtöøng phaàn ñaõ giaûm tôùi möùc thaáp hôn moät nöûa giaù trò ñaõ coùtrong baûng 5.1 khi taát caû caùc bieán soá kieåm soaùt ñöôïc theâm vaøo.Ñaây laø taùc ñoäng hoãn hôïp do giaû thieát veà tính ñoàng nhaát bò baùcboû vaø do theâm caùc bieán soá kieåm soaùt, keå caû caùc taùc ñoäng coáñònh chung. Vì taát caû nhöõng thay ñoåi naøy, trong ñoù chuû yeáu laødo vieäc baùc boû giaû thieát veà tính ñoàng nhaát vaø theâm caùc taùcñoäng chung, vaø chæ vì hai thay ñoåi naøy maø heä soá ñieàu chænhtöøng phaàn ñaõ giaûm xuoáng coøn 0,155 (t=5,18), trong khi vieäctheâm phaàn coøn laïi cuûa caùc bieán soá kieám soaùt khieán noù giaûmnheï hôn xuoáng coøn 0,131 (Baûng 5.2).

Coù söï khaùc bieät giöõa caùc vuøng trong caùc heä soá ñieàu chænhñöôïc öôùc löôïng, maëc duø xu höôùng giaûm daàn cuûa heä soá naøy khicoù theâm caùc bieán soá kieåm soaùt laø nhö nhau giöõa caùc vuøng. Heäsoá naøy cheânh leäch nhau khoâng nhieàu giöõa mieàn Nam vaø mieànBaéc; maëc duø heä soá cao nhaát vaø cao nhì khi chöa coù bieán soá


Baûng 5.2 Caùc taùc ñoäng cuûa vieäc theâm bieán soá kieåm soaùt vaøocaùc heä soá ñieàu chænh töøng phaàn

Trung du phía Baéc

baèng soâng Hoàng

boä Nam Trung boä

baèng soâng Cöûu Long

maãu

Khoâng coù bieán kieåm soaùt

0,476 (5,97)

0,294 (6,81)

0,306 (3,35)

0,172 (2,17)

0,350 (4,51)

0,328 (9,82)

Theâm vaøo möùc giao ñaát ban ñaàu

0,170 (1,61)

0,094 (2,67)

0,129 (1,24)

0,025 (0,37)

0,221 (3,06)

0,218 (7,09)

Theâm vaøo hieäu öùng coá ñònh caáp xaõ

0,205 (3,96)

0,123 (2,98)

0,132 (1,52)

0,079 (1,32)

0,171 (1,62)

0,155 (5,18)

Theâm vaøo caùc thay ñoåi veà nhaân khaåu

0,255 (4,89)

0,150 (4,02)

0,175 (2,24)

0,074 (1,15)

0,215 (2,20)

0,182 (6,46)

Theâm vaøo caùc bieán veà khaû naêng lieân keát vaø taøi saûn

0,268 (4,54)

0,071 (1,39)

0,173 (1,68)

0,069 (1,16)

0,074 (0,73)

0,131 (4,09)

Soá quan saùt 432 790 459 269 308 2361

Nguoàn: Ñieàu tra möùc soáng naêm 1993 vaø 1998Löu yù: Baûng naøy cho thaáy caùc heä soá hoài quy cuûa thay ñoái trong loâga phaân

boå ñaát haøng naêm trong caân ñoái thaâm huït öôùc tính cuûa phaân boå haønh chính banñaàu so vôùi phaân boå döïa treân thò tröôøng. Haøm hoài quy ñöôïc quyõ tích theo caùchcaùc bieán soá kieåm soaùt ñöôïc theâm vaøo maø vaãn giöõ nguyeân caùc bieán soá kieåm soaùttröôùc ñoù.

kieåm soaùt laàn löôït laø cuûa khu vöïc mieàn nuùi phía Baéc vaø khuvöïc Ñoàng baèng soâng Cöûu Long. Maëc duø tieán ñoä caáp giaáy chöùngnhaän quyeàn söû duïng ñaát nhanh hôn taïi mieàn Nam song khoângcoù daáu hieäu naøo cho thaáy tieán ñoä taùi phaân boå ñaát nhaèm khaécphuïc tính phi hieäu suaát cuûa hình thöùc phaân boå haønh chính taïiñaây dieãn ra nhanh hôn so vôùi taïi mieàn Baéc.

Caùc keát quaû cuûa chuùng toâi cho thaáy taát caû caùc löïc löôïng phicaïnh tranh ñöôïc phaùt hieän nhôø caùc bieán soá kieåm soaùt ñeàu coùxu höôùng töông thích vôùi caùc löïc löôïng cuûa thò tröôøng caïnhtranh, do heä soá ñieàu chænh cuûa chuùng toâi ñoái vôùi thaâm huït banñaàu cuûa phaân boå haønh chính coù lieân quan tôùi giaûi phaùp phaânboå hieäu quaû. Chính vì vaäy, hieån nhieân laø treân thöïc tieãn, coù theåthaáy caùc bieán soá kieåm soaùt laøm taêng (giaûm) phaân boå ñaát ñai coùxu höôùng döông (aâm) ñoái vôùi thaâm huït ñaát ñai ban ñaàu. Tröôønghôïp ngoaïi leä duy nhaát laø ñoái vôùi bieán soá kieåm soaùt cuù soác daânsoá - coù xu höôùng ñi theo chieàu ngöôïc laïi (coù theå quan saùt thaáytrong baûng 5.2) maëc duø aûnh höôûng ñoái vôùi heä soá ñieàu chænhtöøng phaàn laø raát nhoû.

Trong baûng 5.3, chuùng toâi ñöa ra boä keát quaû ñaày ñuû cho moâhình toång quaùt maø chuùng toâi ñaõ öôùc tính. Ñoái vôùi moâ hình naøy,chuùng toâi cho theâm caùc taùc ñoäng töông taùc giöõa thaâm huït ñaátñai ban ñaàu, phaân boå ñaát ban ñaàu vaø trình ñoä giaùo duïc cuûachuû hoä, nhaèm cho pheùp heä soá ñieàu chænh ñöôïc thay ñoåi giöõacaùc vuøng. Taùc ñoäng töông taùc vôùi giaùo duïc coù phaïm vi quoácgia vaø xaûy ra vôùi haàu heát caùc vuøng. Tuy nhieân, chuùng toâi phaùthieän ra moät taùc ñoäng töông taùc khaù lôùn giöõa thaâm huït ñaát banñaàu lieân quan tôùi phaân boå hieäu quaû vaø phaân boå haønh chính.Gia toác ñieàu chænh thieân veà phaân boå hieäu quaû lôùn hôn so vôùinhöõng ngöôøi ñöôïc caáp ít ñaát luùc ban ñaàu.


131

M

ieàn

nuùi

vaø T

rung

du

phí

a Baéc

Ñ

oàng

baèng

soân

g H

oàng

Baéc

Tru

ng b

oä D

uyeân

haûi

Nam

Tru

ng b

oä Ñ

oàng

baèng

soân

g C

öûu L

ong

Toa

øn bo

ä maãu

Thaâm

huït

ñaát

0,

433

(2,6

5)

0,19

7 (0

,52)

0,

501

(1,0

9)

0,23

0 (0

,67)

1,

494

(2,9

0)

0,70

0 (4

,51)

Lo

âgarí

t cuûa

gia

ù trò

gia

o ña

át ba

n ña

àu -0

,481

(-7

,20)

-0

,434

(-6

,32)

-0

,298

(-3

,47)

-0

,495

(-1

0,04

) -0

,394

(-4

,01)

-0

,405

(-1

1,78

) G

iao

cuûa

toån

thaát

vôùi

gia

ù trò

gia

o ña

át ba

n ña

àu -0

,024

(-1

,06)

-0

,017

(-0

,34)

-0

,047

(-0

,84)

-0

,022

(-0

,52)

-0

,168

(-3

,02)

-0

,077

(-3

,87)

Th

aønh

vieân

tröô

ûng th

aønh

cheát

, 199

3-98

0,

096

(0,5

2)

0,11

0 (1

,22)

0,

043

(0,1

8)

-0,0

59

(-0,5

3)

0,17

0 (1

,07)

0,

043

(0,5

3)

Thaøn

h vi

eân n

göôøi

gia

ø 19

93-9

8 -0

,150

(-0

,67)

-0

,118

(-1

,18)

-0

,034

(-0

,14)

-0

,143

(-0

,96)

-0

,162

(-0

,99)

-0

,080

(-0

,88)

Th

ay ñ

oåi s

oá ng

öôøi k

huye

át ta

ät 19

93-9

8 0,

204

(2,1

5)

0,24

0 (1

,66)

0,

122

(1,7

7)

0,04

3 (0

,43)

-0

,008

(-0

,04)

0,

119

(2,0

3)

Thay

ñoåi

soá

ngöô

øi coù

khaû

naêng

bò c

heát

1993

-98

0,11

9 (5

,08)

0,

150

(8,7

0)

0,11

9 (5

,56)

0,

052

(1,4

4)

0,05

(1

,72)

0,

100

(8,9

2)

Thaøn

h vi

eân m

ôùi tö

ø 8-9

9 tu

oåi, 1

993-

98

0,11

3 (2

,20)

0,

189

(4,5

9)

0,11

1 (1

,73)

0,

050

(0,9

4)

0,20

5 (3

,74)

0,

124

(5,0

0)

Toân

giaùo

0,

151

(2,1

3)

-0,0

49

(-1,1

2)

0,02

0 (0

,20)

-0

,054

(-0

,45)

0,

126

(2,6

1)

0,00

5 (0

,16)

D

aân to

äc 0,

254

(2,0

6)

-0,1

28

(-3,4

0)

0,08

9 (0

,75)

1,

014

(14,

57)

-0,2

88

(-1,4

4)

0,09

6 (0

,93)

Baûng

5.3

Caùc

yeáu

toá q

uyeát

ñòn

h ñe

án ca

ùc th

ay ñ

oåi tr

ong

ñaát

noâng

ngh

ieäp

ñöôïc

pha

ân bo

å haøn

g na

êm

132

Baûng

5.3

(Tie

áp th

eo)

Sinh

taïi ñ

òa p

höôn

g

0,15

9 (1

,71)

0,

018

(0,2

5)

0,16

0 (1

,36)

0,

178

(2,1

5)

-0,0

26

(-0,2

2)

0,09

3 (2

,13)

G

iôùi t

ính

chuû

hoä (

nam

= 1

) 0,

121

(3,9

3)

0,12

1 (2

,73)

0,

097

(1,6

1)

0,09

1 (1

,27)

0,

068

(0,6

4)

0,12

3 (4

,35)

La

øm v

ieäc

tron

g kh

u vö

ïc ch

ính

phuû

-0,1

42

(-1,0

1)

-0,0

60

(-0,7

5)

-0,1

42

(-1,5

8)

-0,1

71

(-0,8

6)

0,12

4 (0

,94)

-0

,090

(-1

,56)

La

øm v

ieäc

ôû ca

ùc do

anh

nghi

eäp q

uoác

doan

h -0

,462

(-4

,19)

0,

104

(0,5

6)

-0,0

87

(-0,3

7)

-0,2

16

(-2,0

6)

0,17

4 (1

,05)

0

,036

(0

,28)

Tr

ình

ñoä g

iaùo

duïc

cuûa

chuû

hoä

-0,0

06

(-0,7

8)

0,01

1 (2

,48)

-0

,000

(-0

,05)

-0

,001

(-0

,18)

0,

028

(1,4

0)

0,00

6 (1

,58)

Tr

ình

ñoä g

iaùo

duïc

cuûa

caùc

thaøn

h vi

eân

laø n

göôøi

lôùn

khaùc

0,

004

(1,5

2)

0,00

4 (1

,60)

-0

,001

(-0

,20)

0,

007

(2,7

9)

0,00

9 (2

,09)

0,

004

(2,1

8)

Tyû le

ä ñaát

toát

khoân

g ñö

ôïc tö

ôùi ti

eâu x

1

03 -0

,032

(-0

,38)

-0

,047

(-0

,81)

0,

032

(0,5

0)

-0,0

58

(-0,6

3)

0,00

5 (0

,06)

-0

,009

(-0

,27)

Ty

û leä ñ

aát to

át ñö

ôïc tö

ôùi ti

eâu

-0,2

56

(-2,2

1)

-0,0

01

(-0,0

1)

-0,0

88

(-0,8

4)

0,11

8 (1

,59)

0,

271

(1,9

4)

-0,0

63

(-1,2

3)

Ñaát

ñöô

ïc tö

ôùi ti

eâu x

103

0,05

1 (0

,61)

0,

249

(1,5

7)

0,27

5 (1

,92)

-0

,020

(-0

,18)

0,

051

(2,5

6)

0,05

8 (2

,44)

Ñ

aát k

hoâng

ñöô

ïc tö

ôùi ti

eâu x

103

0,07

7 (0

,78)

0,

111

(4,0

4)

0,19

5 (2

,06)

0,

056

(0,9

2)

0,08

0 (7

,34)

0,

042

(1,8

8)

133

Baûng

5.3

(Tie

áp th

eo)

Ngu

oàn: Ñ

ieàu

tra

möùc

soán

g na

êm 1

993

vaø 1

998.

Ghi

chu

ù:n.a

= k

hoâng

aùp

duïng

. Bie

án so

á phu

ï thu

oäc la

ø tha

y ño

åi tr

ong

loâga

ñaát

noân

g ng

hieäp

pha

ân bo

å haøn

g na

êm g

iai ñ

oaïn

1993

-199

8. H

eä so

á ttr

ong

caùc

tham

soá

ñöôïc

tín

h to

aùn d

öïa t

reân

sai

soá c

huaån

töô

ng t

hích

vôùi

ñoä

co g

iaõn

khoân

g ño

àng n

haát

vaø v

ôùi t

öøng

taäp

hôïp.

Cuõn

g ph

aûi l

öu y

ùra

èng t

aát c

aû ca

ùc bi

eán s

oá ñe

àu co

ù gia

ù trò

ban

ñaàu

cuûa

boä

döõ l

ieäu

naêm

199

3.

Ñaát

caây

laâu

naêm

x 1

03 -0

,031

(-0

,063

) 0,

015

(0,0

16)

-0,1

39

(-1,2

9)

0,09

2 (1

,11)

0,

044

(2,0

0)

0,02

4 (2

,04)

D

ieän

tích

maët

nöô

ùc x

103

0,

334

(2,7

2)

0,02

7 (0

,52)

-0

,043

(-0

,31)

--

0,

041

(5,4

5)

0,05

9 (3

,86)

Bi

eán g

iaûi c

ho ñ

aát k

hai h

oang

-0

,149

(-2

,37)

0,

266

(6,7

5)

0,24

2 (1

,85)

0,

122

(0,8

8)

0,17

1 (3

,09)

0,

064

(0,9

4)

Caùc

bie

án gi

aûi c

ho x

aõ Y

es

Yes

Y

es

Yes

Y

es

Yes

H

eä so

á cha

ën 2,

938

(6,9

7)

2,79

3 (5

,57)

2,

067

(3,6

8)

4,23

5 (8

,68)

2

,165

(2

,56)

2,

615

(7,8

2)

R²

0,

631

0,46

1 0,

435

0,54

8 0,

438

0,49

0 RM

SE

0,47

2 0,

390

0,45

4 0,

420

0,61

0 0,

483

Soá q

uan

saùt

432

790

459

269

308

2361

Chuùng toâi thaáy raèng nhieàu nhaân toá khaùc coù aûnh höôûng tôùitaùi phaân boå ñaát ñai. Coù taùc ñoäng ñaùng keå cuûa vieäc taêng leântheo thôøi gian soá ngöôøi trong ñoä tuoåi lao ñoäng vaø nhöõng ngöôøimôùi gia nhaäp vaøo hoä gia ñình. (Chuùng toâi cuõng ñaõ coá gaéng loaïiboû bieán soá cuoái cuøng naøy trong ñieàu kieän caùc yeáu toá noäi sinhcho tröôùc, nhöng nhöõng keát quaû khaùc chæ bò aûnh höôûng raát íttrong moâ hình quoác gia). Caùc hoä gia ñình coù chuû hoä laø nam giôùithöôøng ñöôïc öu tieân hôn trong tieán trình taùi phaân boå ñaát ñai.Coù dieän tích caùc loaïi ñaát khaùc lôùn hôn cuõng daãn ñeán khaû naênglôùn hôn trong tieáp caän ñaát ñöôïc phaân boå.

Coù moät vaøi khaùc bieät giöõa caùc vuøng trong moâ hình coù bieánsoá kieåm soaùt. AÛnh höôûng töông taùc traùi chieàu (coù nghóa laø heäsoá ñieàu chænh cao hôn ñoái vôùi nhöõng hoä coù ít ñaát hôn) chæ tìmthaáy ôû khu vöïc Ñoàng baèng soâng Cöûu Long. Maëc duø phaûn öùngcuûa thò tröôøng laø chöa roõ raøng song ñieàu naøy ñaõ phaûn aùnh noãlöïc cuûa quan chöùc ñòa phöông taïi khu vöïc Ñoàng baèng soângCöûu Long nhaèm traùnh khoâng cho tình traïng ngöôøi daân khoângcoù ruoäng ñaát gia taêng (Chöông 2).

Taùc ñoäng cuûa nhöõng thay ñoåi veà daân soá vaø löïc löôïng laoñoäng coù xu höôùng maïnh hôn taïi caùc tænh phía Baéc. Ñieàu naøycuõng xaûy ra taïi nhöõng nôi maø chính quyeàn ñòa phöông ñaåymaïnh taùi phaân boå ñaát theo töøng thôøi kyø. Laø thaønh vieân cuûamoät hoä gia ñình daân toäc thieåu soá coù theå laø lôïi theá giuùp taêngdieän tích ñaát ñöôïc caáp taïi khu vöïc mieàn Baéc vaø (ñaëc bieät laø) taïikhu vöïc Nam Trung boä. Tuy nhieân, vieäc laø thaønh vieân cuûa moäthoä gia ñình daân toäc thieåu soá laïi coù xu höôùng laøm giaûm dieäntích ñaát ñöôïc caáp ôû khu vöïc Ñoàng baèng soâng Cöûu Long. (Tuynhieân, phaûi löu yù raèng nhoùm daân toäc thieåu soá naøy laø khoânggioáng nhau giöõa hai vuøng). Taùc ñoäng baét nguoàn töø saéc toäccuõng lôùn ñaùng keå vaø tích cöïc taïi khu vöïc mieàn nuùi phía Baéc vaøBaéc Trung boä khi chuùng toâi boû qua soá löôïng caùc thaønh vieânmôùi trong hoä gia ñình vaøo thôøi ñieåm naêm 1998. Vieäc coù thaønhvieân hoä gia ñình laøm vieäc trong moät doanh nghieäp quoác doanhcoù taùc ñoäng tieâu cöïc ñeán nhöõng thay ñoåi veà dieän tích ñaát ñöôïcphaân boå haøng naêm taïi khu vöïc mieàn nuùi phía Baéc vaø Namtrung boä, maëc duø ñaëc tính naøy khoâng gaây aûnh höôûng taïi nhöõngkhu vöïc khaùc. Taïi caû hai vuøng mieàn nuùi phía Baéc vaø Nam trungboä, tyû troïng ñaát ñöôïc töôùi tieâu coù chaát löôïng toát caøng cao thìlaïi caøng laøm giaûm dieän tích ñaát taùi phaân boå theo thôøi gian9. Xuhöôùng öu tieân cho chuû hoä laø nam giôùi cuõng toû ra maïnh hôn taïikhu vöïc mieàn Baéc.



Chuùng toâi cuõng ñaõ kieåm ñònh taùc ñoäng cuûa thaâm huït ñaát ñaiban ñaàu ñoái vôùi xaùc suaát ngöôøi daân khoâng ñöôïc caáp ñaát (hieåutheo nghóa ñaát noâng nghieäp ñöôïc caáp haøng naêm). Baûng 5.4 chothaáy tyû leä trong maãu naêm 1998 khoâng ñöôïc phaân ñaát, ñöôïc xeáptheo thieät haïi öôùc tính ban ñaàu so vôùi phaân boå hieäu quaû naêm1993. Möùc thaâm huït naøy caøng cao thì xaùc suaát chuyeån nhöôïngtaát caû caùc loaïi ñaát ñöôïc phaân boå naêm 1998 caøng cao.

Chuùng toâi cuõng ñaõ öôùc tính xaùc suaát khoâng ñöôïc caáp ñaátnhôø söû duïng haøm hoài quy töông töï nhö trong baûng 5.310. Chuùngtoâi laøm nhö vaäy cho caû chuyeån nhöôïng ñaát phaân boå haøng naêmvaø chuyeån nhöôïng taát caû caùc loaïi ñaát troàng troït. Haàu nhö döïbaùo tröôùc cuûa taát caû caùc haøm hoài quy naøy ñeàu chæ laø caân ñoáithaâm huït ñaát ñai vôùi heä soá yù nghóa mang daáu döông taïi haàuheát caùc tröôøng hôïp vaø caùc bieán soá ñòa lyù giaû. Hieän töôïng khoângñöôïc caáp ñaát thöôøng xaûy ra nhieàu hôn vôùi nhöõng hoä gia ñìnhcoù quaù ít ñaát töông öùng vôùi phaân boå hieäu quaû, vaø ñieàu naøy xaûyra ôû mieàn Nam nhieàu hôn laø ôû mieàn Baéc.

Nhöõng keát quaû naøy cho thaáy moät tieán trình “phaân cöïc ñaátñai” trong soá nhöõng ngöôøi baét ñaàu vôùi quaù ít ñaát töông öùngvôùi phaân boå hieäu quaû. Soá löôïng nhöõng hoä gia ñình naøy caønglôùn thì caøng caàn phaûi coù nhieàu ñaát hôn trong neàn kinh teá theoñònh höôùng thò tröôøng. Tuy nhieân, moät soá ít ñôn giaûn laø ñaõchuyeån nhöôïng ñaát ñai maø hoï ñöôïc phaân. Keát quaû trong baûng5.4 ñaõ laøm saùng toû hieän töôïng moät taäp hôïp nhoû caùc hoä gia ñình

Baûng 5.4 Chuyeån nhöôïng ñaát phaân boå

Nguõ phaân vò xaùc ñònh bôûi thaâm huït ñaát (Phaân boå hieäu quaû tröø ñi phaân boå haønh chính, 1993)

% khoâng ñaát naêm 1998

1 (Höôûng lôïi moät caùch töông ñoái töø phaân boå hieäu quaû)

4,6

2 2,6 3 5,9 4 10,7 5 (Toån thaát moät caùch töông ñoái töø phaân boå hieäu quaû)

16,4

7,7

Nguoàn: Ñieàu tra möùc soáng naêm 1993 vaø 1998Löu yù: Toång soá hoä gia ñình trong maãu laø 2559 hoä.a.Tyû leä phaàn traêm hoä gia ñình khoâng coù ñaát noâng nghieäp ñöôïc phaân boå

haøng naêm trong naêm 1998.

ban ñaàu coù quaù ít ñaát ñai (töông öùng vôùi phaân boå hieäu quaû)ñôn giaûn laø ñaõ “göûi tieàn ôû ngaân haøng” ñeå tieán haønh nhöõnghoaït ñoäng phi noâng nghieäp hoaëc ñeå traû nôï.

Söï khaùc bieät trong haønh vi cuûa nhöõng hoä gia ñình ñaõ chuyeånnhöôïng ñaát ñai ñöôïc phaân boå cho hoï ñaõ laøm taêng moái quanngaïi veà vieäc choïn maãu cho caùc haøm hoài quy chính veà taùi phaânboå ñaát cuûa chuùng toâi11. Treân thöïc teá, coù hai lyù do gaây neân caûntrôû naøy. Lyù do thöù nhaát baét nguoàn töø thöïc teá laø söï xaùc ñònhdaïng thöùc haøm hoài quy cuûa chuùng toâi ñoøi hoûi phaûi töø boû moätvaøi quan saùt. Lyù do thöù hai laø möùc ñoä tin caäy cuûa maãu khi maønhieàu hoä gia ñình trong maãu ban ñaàu coù theå khoâng ñöôïc phoûngvaán trong cuoäc ñieàu tra thöù hai vì nhieàu lyù do (hoï ñaõ chuyeånkhoûi ñòa chæ ban ñaàu hoaëc hoï khoâng muoán tham gia vaøo cuoäcñieàu tra nöõa). Ñöôïc coå vuõ bôûi caùch tieáp caän kieåm ñònh ñoä tincaäy cuûa maãu theo moâ hình cuûa Fitzgerald, Gottschalk, vaø Mof-fitt (1998), chuùng toâi ñaõ kieåm ñònh caû hai lyù do caûn trôû treân ñaâynhôø söû duïng phaân boå ban ñaàu nhö moät bieán soá noäi sinh boå trôïñoái vôùi nhöõng hoä gia ñình rôøi khoûi maãu (vì baát kyø lyù do gì),cuøng vôùi caùc bieán soá kieåm soaùt cho taát caû caùc ñaëc tính noäi sinhquan saùt ñöôïc trong laàn ñieàu tra cô sôû. (Chuùng toâi ñaõ söû duïngboä bieán soá kieåm soaùt gioáng nhö trong moâ hình taùi phaân boåñaát). Bieán soá phaân boå ñaát ban ñaàu coù yù nghóa thoáng keâ (taïi möùc10%) treân phaïm vi quoác gia vaø taïi taát caû caùc vuøng. Ñieàu naøycho thaáy raèng chæ coù raát ít hoaëc khoâng coù caûn trôû naøo veà ñoä tincaäy trong quaù trình choïn maãu cho caùc haøm hoài quy cuûa chuùngtoâi veà taùi phaân boå ñaát ñai.

Keát luaän

Chuùng toâi ñaõ tìm thaáy nhöõng daáu hieäu cho thaáy raèng: saunhöõng caûi caùch luaät phaùp ñeå thöïc hieän thò tröôøng quyeàn söûduïng ñaát, ñaát ñai ñaõ ñöôïc taùi phaân boå theo caùch giuùp khaécphuïc ñöôïc nhöõng khieám khuyeát veà tính phi hieäu suaát trongphöông thöùc phaân boå haønh chính tröôùc kia ñaõ ñöôïc hoaøn taáttrong thôøi kyø giaûi theå caùc hôïp taùc xaõ. Nhöõng hoä gia ñình coùdieän tích ñaát troàng thaáp (cao) moät caùch phi hieäu quaû trong thôøikyø phaân boå haønh chính thöôøng coù xu höôùng taêng (giaûm) dieäntích ñaát cuûa hoï theo thôøi gian. Trung bình, khoaûng moät phaànba cheânh leäch ban ñaàu giöõa phaân boå thöïc teá vaø phaân boå hieäuquaû ñaõ ñöôïc loaïi tröø trong khoaûng thôøi gian 5 naêm.


Tieán trình ñieàu chænh coù xu höôùng öu tieân nhöõng ngöôøi coùít ñaát, trong ñoù, nhöõng hoä gia ñình coù ít ñaát troàng luùc ban ñaàudöôùi thôøi kyø phaân boå haønh chính thöôøng coù xu höôùng taêngnhanh dieän tích ñaát ñöôïc taùi phaân boå trong thôøi kyø chuyeån ñoåi(taïi möùc thaâm huït hoaëc thaëng dö ñaát ñai cho tröôùc töông öùngvôùi phaân boå hieäu quaû). Quùa trình naøy cuõng daønh öu tieân chonhöõng hoä gia ñình ñaõ soáng laâu naêm trong xaõ, nhöõng hoä giañình coù chuû hoä laø nam giôùi, coù trình ñoä giaùo duïc cao hôn vaø coùít ñaát ñöôïc phaân hôn.

Hieån nhieân laø quan chöùc ñòa phöông ñoùng vai troø quan troïngtrong quaù trình phaân boå ñaát ñai, nhöng nhöõng keát quaû cuûachuùng toâi khoâng chæ ra raèng vai troø naøy ñoái laäp vôùi caùc löïclöôïng thò tröôøng. Chuùng toâi thaáy raèng caùc thaønh toá phi thòtröôøng khaùc aûnh höôûng tôùi quaù trình ñieàu chænh taïi ñòa phöôngcoù xu höôùng vaän haønh cuøng chieàu vôùi caùc löïc löôïng treân thòtröôøng caïnh tranh. Nhö vaäy, caùc keát quaû cuûa chuùng toâi chothaáy moái nghi ngôø ñoái vôùi quan ñieåm cho raèng caùc löïc löôïngphi caïnh tranh maïnh meõ trong neàn kinh teá chính trò taïi ñòaphöông coù theå vaän haønh choáng laïi taùi phaân boå hieäu quaû.

Sau cuøng, chuùng toâi ñaõ ñaùnh giaù ñöôïc nhöõng haøm yù cuûa quaùtrình ñieàu chænh naøy trong phaân boå ñaát ñai ngang baèng vaø (ñaëcbieät laø) ñaùnh giaù xem söï gia taêng tính baát bình ñaúng veà ñaát ñaitrong buoåi ñaàu caûi caùch (theå hieän qua hieän töôïng gia taêng soángöôøi khoâng ñöôïc caáp ñaát) coù phaûi laø moät löïc löôïng laøm giataêng ngheøo ñoùi hay khoâng.

Chuù thích

1. Marsh vaø MacAulay (2006) löu yù raèng moät soá ñieàu kieän cho thueâcuõng ñöôïc aùp duïng ñoái vôùi hoaït ñoäng mua baùn ñaát ñai. Hoä gia ñìnhbaùn ñaát hoaëc cho thueâ ñaát phaûi laø hoä gia ñình ngheøo, khoâng coù ñuû laoñoäng hoaëc coù moät ngheà nghieäp khaùc.

2. Deininger (2003) cho raèng baèng chöùng vaø lyù leõ bieän hoä cho ñieàunaøy ñaõ cho thaáy taùc ñoäng cuûa vieäc taùi phaân boå ñaát ñai.

3. Caùc taùc giaû Do vaø Iyer (2007) giaûi quyeát vaán ñeà naøy baèng caùchsöû duïng döõ lieäu haønh chính veà caáp giaáy chöùng nhaän quyeàn söû duïngñaát, maëc duø caùch tieáp caän naøy gôïi leân moái quan ngaïi veà caùc nhaân toáñòa lyù bò boû qua coù aûnh höôûng tôùi saûn löôïng vaø töông thích vôùi chædaãn ñòa lyù cuûa giaáy chöùng nhaän quyeàn söû duïng ñaát.

4. Deininger vaø Jin (2003) ñaõ dieãn giaûi “ñaát söû duïng laâu daøi” trongcuoäc ñieàu tra möùc soáng naêm 1993 vaø 1998 laø ñaát coù giaáy chöùng nhaän


quyeàn söû duïng. Tuy nhieân, ñaát söû duïng laâu daøi chæ ñôn giaûn laø thuaätngöõ duøng ñeå chæ ñaát ñai ñöôïc xaõ phaân boå sau Nghò quyeát 10, döôùihình thöùc moät hôïp ñoàng ñaëc bieät phoå bieán ôû mieàn Nam Vieät Nam,nhö ñaõ moâ taû trong Chöông 3. Dieän tích ñaát söû duïng laâu daøi taêng leântrong giai ñoaïn 1993-1998 phaûn aùnh thay ñoåi trong ñaát hôïp ñoàng doñaát ñöôïc coi laø “ñaõ phaân boå” trong cuoäc ñieàu tra möùc soáng naêm 1993laïi ñöôïc chuyeån ñoåi thaønh ñaát söû duïng laâu daøi naêm 1998. Khoâng coùlyù do naøo ñeå cho raèng ñaát söû duïng laâu daøi laø ñaát ñaõ ñöôïc caáp giaáychöùng nhaän quyeàn söû duïng.

5. Vôùi moät voøng ñieàu tra boå sung, coù theå ñieàu chænh vaán ñeà naøybaèng caùch söû duïng moâ hình öôùc tính caùc bieán soá coâng cuï, nhöng ñaâykhoâng phaûi laø löïa choïn cuûa chuùng toâi trong tröôøng hôïp naøy, vì theáchuùng toâi chæ coù 2 voøng ñieàu tra.

6. Vieäc söû duïng cuûa chuùng toâi phaûn aùnh thöïc teá laø döôùi giaû thieátnaøy vaø vôùi η=0, moái quan heä giöõa Li

* , LiA, Li

R laø ñoàng nhaát taïi möùcñôn vò.

7. Taát caû caùc giaù trò thoáng keâ t ñeàu ñöôïc tính toaùn döïa treân ñoä leächchuaån ñaõ söûa tính khoâng thuaàn nhaát cuûa phöông sai vaø phaân cuïmtrong con maãu.

8. Chuùng toâi cuõng ñaõ coá gaéng xaùc ñònh cheânh leäch töông xöùng ôûmöùc tyû leä phaàn traêm thay ñoåi hôn laø loâga hieäu. Töø ñoù cho pheùp chuùngtoâi giöõ laïi nhöõng quan saùt naøy. Keát quaû töông töï nhö nhau maëc duø(moät laàn nöõa) xaùc ñònh loâga hieäu toû ra laø phöông phaùp thích hôïp hôn.

9. Chuùng toâi ñaõ kieåm ñònh caùc bieán giaû cuûa vieäc chuyeån giao voánxaõ hoäi - moät trong soá ít caùch ñeå xaùc ñònh nhöõng hoä gia ñình coù theå ñaõñöôïc chính quyeàn ñòa phöông ñoái xöû thieân vò. Ñieàu naøy khoâng coù yùnghóa ñaùng keå trong moâ hình quoác gia vaø taïi taát caû caùc vuøng, tröø khuvöïc Baéc Trung boä - nôi noù coù taùc ñoäng thuaän chieàu.

10.Xaùc suaát laø moâ hình hoài quy phi tuyeán tính trong ñoù bieán soáphuï thuoäc ñöôïc quan saùt naèm trong khoaûng töø 0 ñeán 1 nhöng noù ñöôïcsinh ra bôûi moät bieán soá lieân tuïc tieàm taøng - bieán soá naøy baûn thaân noùñaõ laø moät haøm phöông sai vôùi moät sai soá phaân boá thöôøng. Ñeå bieáttheâm chi tieát, coù theå xem nghieân cöùu cuûa Wooldridge (2002).

11.Coù theå phoûng ñoaùn raèng ñieàu naøy giaûi thích taïi sao chuùng toâithaáy vieäc söû duïng loâga hieäu laø thích hôïp hôn; maëc duø quan saùt chothaáy hoä gia ñình ñaõ chuyeån nhöôïng ñaát ñai ñöôïc phaân boå cuûa hoï coùhaønh vi raát khaùc vôùi söï cheânh leäch phi hieäu suaát cuûa phaân boå banñaàu; boû qua nhöõng ñieàu naøy (vì khoâng theå coù loâga cuûa 0) khieán möùcñoä phuø hôïp caøng taêng leân. Tuy nhieân, chuùng toâi thaáy phuø hôïp hôn khithöïc hieän loâga cuûa maãu töông töï (ruùt goïn) khi so saùnh vôùi caùc giaù tròkhaùc cuûa η (ñöôïc kieåm ñònh trong khoaûng töø 0 ñeán 1).


6

Tình traïng khoâng coù ñaátgia taêng: daáu hieäu

cuûa thaønh coâng hay thaát baïi?

Chöông tröôùc ñaõ chæ ra raèng trong buoåi ñaàu aùp duïng caûicaùch phaùp lyù ñoái vôùi thò tröôøng ñaát ñai, vieäc giao ñaát noângnghieäp ñöôïc thöïc hieän theo moät caùch thöùc laø nhöõng ngöôøinoâng daân coù quaù ít ñaát (so vôùi phaân boå hieäu quaû) thöôøng coùxu höôùng ñöôïc caáp nhieàu ñaát hôn, trong khi nhöõng ngöôøiñaõ coù nhieàu ñaát thì chæ ñöôïc caáp theâm raát ít. Tuy nhieân,trong Chöông 5 chuùng toâi ñaõ ruùt ra keát luaän raèng quaù trìnhnaøy dieãn ra raát chaäm. Chuùng toâi cuõng thaáy raèng nhieàu hoägia ñình coù quaù ít ñaát canh taùc ñaõ quyeát ñònh töø boû hoaøntoaøn hoaït ñoäng noâng nghieäp cuûa hoï.

Nhö ñaõ thaûo luaän trong Chöông 2, coù nhieàu moái quanngaïi taïi Vieät Nam lieân quan ñeán tình traïng khoâng ñaát noângnghieäp gia taêng vaøo giai ñoaïn ñaàu caûi caùch. Nhöõng chöùngcöù thuyeát phuïc trong caùc taøi lieäu nghieân cöùu vaø caùc cuoäctranh luaän chính saùch cho thaáy moät vaøi lyù do giaûi thích taïisao laïi xuaát hieän caû nhöõng ñoái töôïng bò thieät haïi vaø nhöõngñoái töôïng ñöôïc höôûng lôïi töø caùc caûi caùch ñöôïc aùp duïng chothò tröôøng quyeàn söû duïng ñaát. Chaéc chaén vieäc chuyeân moânhoaù seõ mang laïi nhieàu lôïi ích, thoâng qua ñoù, nhieàu noâng daânñaõ löïa choïn vieäc ñaàu tö tieàn maët vaøo ñaát ñai vaø tieán haønhnhöõng hoaït ñoäng sinh lôøi. Nhöõng noâng daân deã bò toån thöôngcoù theå buoäc phaûi baùn ñaát ñai cuûa hoï do laâm vaøo tình traïngkhuûng hoaûng taøi chính hoaëc nôï naàn. Nhöõng ngöôøi khaùc coùñieàu kieän chuyeân moân hoaù toát hôn trong noâng nghieäp vaø

139

tìm caùch ñaàu tö vaø cuûng coá dieän tích ñaát cuûa hoï. Ngoaøi ra,chính quyeàn ñòa phöông coù theå söû duïng caûi caùch naøy nhömoät cô hoäi ñeå thuyeát phuïc moät vaøi noâng daân baùn ñaát vaø söïtoàn taïi cuûa thò tröôøng ñaát ñai naøy ñaõ taïo ra nhieàu cô hoäikieám lôøi chöa heà toàn taïi vaøo thôøi kyø tröôùc caûi caùch. Coâng cuïphoå bieán ñeå khích leä nhöõng hoä gia ñình ngheøo töø boû ruoängñaát cuûa hoï laø khoâng cho hoï tieáp caän vôùi nhöõng ñaàu vaøo saûnxuaát phi ñaát ñai; nhieàu noâng daân ñaõ nhaän thaáy raèng cuøngvôùi caûi caùch thò tröôøng ñaát ñai thì hoï cuõng ñaùnh maát luoâncaû quyeàn sôû höõu ñoái vôùi nhöõng yeáu toá ñaàu vaøo naøy (nhö ñaõbaøn ñeán trong Chöông 2). Trôù treâu thay, nhöõng bieåu hieänbeân ngoaøi cuûa thò tröôøng töï do trong lónh vöïc ñaát ñai hieänñang tieáp theâm söùc maïnh cho quyeàn löïc cuûa chính quyeànñòa phöông, khieán hoï deã daøng chieám duïng ñaát cho nhöõngmuïc ñích khaùc - coù theå mang laïi nhieàu lôïi nhuaän hôn - vaønhöõng ngöôøi noâng daân ngheøo khoù laïi chính laø nhöõng ñoáitöôïng bò toån thöông nhaát trong tieán trình naøy. Cuõng coù theåcoù caùc taùc ñoäng caân baèng chung treân thò tröôøng lao ñoäng ñeåphaân phoái laïi phuùc lôïi giöõa nhöõng ngöôøi khoâng coù ñaát tröôùccaûi caùch vaø nhöõng ngöôøi ñaõ löïa choïn trôû thaønh ñoái töôïngkhoâng coù ñaát noâng nghieäp sau caûi caùch. Tuy nhieân, vieäc döïbaùo aûnh höôûng cuûa nhieàu nhaân toá khaùc trong cuøng thôøiñieåm laø khoâng theå thöïc hieän.

Chöông naøy khai thaùc caùc giaû thieát naøy moät caùch saâu saéchôn, thoâng qua söû duïng caû lyù thuyeát kinh teá vaø caùc phaântích kinh nghieäm cuûa boán cuoäc ñieàu tra ñaõ dieãn ra töø naêm1993 ñeán naêm 2004 nhö ñaõ moâ taû trong Chöông 3.

Thò tröôøng ñaát ñai, löïa choïn ngheà nghieäp vaø phuùclôïi

Nhöõng vaán ñeà ñeà caäp ñeán trong phaàn tranh luaän naøy coù theåñöôïc phaân tích theo caùch söû duïng moät moâ hình töông ñoáiñôn giaûn ñeå ñaùnh giaù xem caùch thöùc löïa choïn ngheà nghieäpcuûa caùc hoä gia ñình ngheøo bò aûnh höôûng nhö theá naøo bôûi caûicaùch chính saùch nhaèm dôõ boû nhöõng haïn cheá ñoái vôùi thòtröôøng ñaát ñai. Moâ hình naøy chuû yeáu nhaèm phaân taùch lôïiích töø löïa choïn ngheà vaø chuyeân moân hoùa khoûi caùc taùc ñoängvoøng hai cuûa caûi caùch ñoái vôùi nhöõng nguoàn thu nhaäp khaùc,keå caû thoâng qua thò tröôøng lao ñoäng. Söï caân baèng cuûa caùc


taùc ñoäng ñoái nghòch naøy seõ cho bieát aûnh höôûng cuoái cuøngcuûa caûi caùch. Trong khi ruùt ra keát luaän veà caùc haøm yù cuûa moâhình, chuùng toâi taäp trung traû lôøi ba caâu hoûi chính:i Tình traïng khoâng coù ruoäng ñaát coù gia taêng trong soá

nhöõng ngöôøi ngheøo do caûi caùch naøy hay khoâng?i Sau caûi caùch naøy, lieäu nhöõng ngöôøi ngheøo coù phaûi laø

ngöôøi coù tæ leä khoâng ñaát cao nhaát hay khoâng?i Ai laø ngöôøi ñöôïc lôïi vaø ai laø ngöôøi seõ chòu thieät thoøi

töø caûi caùch

Moâ hình

Coù theå baïn seõ ngaïc nhieân khi thaáy raèng vieäc giöõ ñaát noângnghieäp cuûa Nhaø nöôùc (coù theå laø vì muïc ñích coâng coäng hoaëccaùc döï aùn phaùt trieån phi noâng nghieäp) coù theå laøm taêng tyû leängheøo ñoùi (phuï thuoäc vaøo loaïi ñaát naém giöõ). Moät ñieàu thuùvò nöõa laø ñieàu naøy coù theå xaûy ra khi thò tröôøng töï do veà ñaátñai ñöôïc aùp duïng vaø keùo theo ñoù laø taùi phaân boå ñaát ñai döïatreân cô sôû thò tröôøng. ÔÛ ñaây, chuùng toâi thaáy raèng coù theåhieåu nhieàu yeâu saùch ñöôïc ñeà caäp ñeán trong Chöông 2 thoângqua söû duïng moâ hình, trong ñoù caùc hoä gia ñình coù ñaát hoaøntoaøn coù theå töï do löïa choïn vieäc tieáp tuïc canh taùc treân ñaátcuûa mình hay trôû thaønh hoä khoâng coù ñaát ñai1. Chuùng toâi chæra raèng coù theå tình traïng khoâng coù ruoäng ñaát trong soá ngöôøingheøo seõ taêng leân sau khi thò tröôøng töï do ñöôïc trieån khai,song ñieàu naøy khoâng phaûn aùnh söï gia taêng cuûa tyû leä ngheøoñoùi. Trong phaàn naøy, chuùng toâi ñöa ra moät pheùp phaân tíchkhoâng chính thöùc; ñoàng thôøi phuï luïc 6A cuûa chuùng toâi seõtrình baøy moät phaân tích chính thöùc, trong ñoù bao goàm nhöõngbaèng chöùng veà caùc laäp luaän ñöôïc neâu döôùi ñaây.

Coù nhieàu hình thöùc taøi saûn khaùc nhau, nhö ñaát ñai, nhaânlöïc, hoaëc nhöõng vaät duïng tieâu duøng laâu beàn (keå caû nhaøcöûa)2. Chuùng toâi giaû ñònh raèng khoâng coù thò tröôøng tín duïngtröôùc khi tieán haønh caûi caùch, nhöng caùc ñoái töôïng coù ñaát laïicoù theå vay tieàn maët ôû thôøi ñieåm sau caûi caùch. Chi tieâu chogiaùo duïc laø coá ñònh sau caûi caùch vaø (vôùi nhöõng raøng buoäctín duïng) chi tieâu cho giaùo duïc naøy chæ coù theå ñöôïc traû thoângqua caùc taøi saûn coù theå mua baùn treân thò tröôøng3. Tröôùc caûicaùch, ñaát ñai ñöôïc phaân boå ngang baèng trong xaõ nhöng laïikhoâng theå chuyeån ñoåi ñöôïc vaø khoâng ñöôïc mua baùn treân thòtröôøng. Tuy nhieân, nhöõng taøi saûn phi ñaát ñai cuûa caùc hoä gia

TÌNH TRAÏNG KHOÂNG COÙ ÑAÁT GIA TAÊNG... 141

ñình laø khaùc nhau. Sau caûi caùch, giaù trò thò tröôøng cuûa taøisaûn taêng leân theo giaù trò cuûa ñaát. Khi coù thò tröôøng, ñaát ñaicoù theå ñöôïc chuyeån ñoåi thaønh caùc taøi saûn khaùc nhö nhaø cöûa4.Ñoä thoaû duïng phuï thuoäc vaøo vieäc tieâu duøng haøng hoaù -löông thöïc phi beàn vöõng vaø vaøo vieäc tieâu thuï nhaø cöûa. Theogiaû thieát cuûa moâ hình, chi tieâu cho giaùo duïc vaø chi phí nhaøcöûa chæ ñöôïc xaùc ñònh bôûi taøi saûn ban ñaàu vaø taêng leân cuøngchieàu vôùi taøi saûn. Nhö vaäy, chuùng toâi coù theå coi möùc taøi saûnban ñaàu laø chæ soá lieân quan cuûa caû chi tieâu cho giaùo duïc vaøchi phí nhaø cöûa tröôùc caûi caùch.

Hoä gia ñình löïa choïn giöõa noâng nghieäp gia ñình vaø cungcaáp söùc lao ñoäng cho moät hoaït ñoäng khaùc beân ngoaøi (ví duïnhö noâng nghieäp thöông maïi hoaëc saûn xuaát caùc saûn phaåmtieâu duøng beàn vöõng). Trong noâng nghieäp luoân toàn taïi söïkhoâng ñoàng nhaát vaø coù lôïi nhuaän döông ñoái vôùi taøi saûn töønoâng nghieäp. Caùc giaû ñònh naøy coù theå ñöôïc dieãn giaûi theonhieàu caùch: chuùng coù theå ñaïi dieän cho nhöõng lôïi nhuaän kinhteá töø noâng nghieäp5, chi phí cuûa ñaàu vaøo phi ñaát ñai6, hoaëcnhöõng ñoùng goùp khaùc cuûa taøi saûn vaøo saûn löôïng, ví duï nhöthoâng qua thueá ñòa phöông hoaëc (vôùi raøng buoäc veà tieàn maët)cô hoäi tieáp caän tín duïng ñeå chi traû cho ñaàu vaøo noâng nghieäpphi ñaát ñai. Chuùng toâi giaû ñònh raèng caûi caùch khoâng laømgiaûm lôïi nhuaän bieân cuûa caùc hoä gia ñình noâng nghieäp ñoáivôùi phuùc lôïi phi ñaát ñai. Vôùi nhöõng hoä gia ñình thuoäc dieänngheøo nhaát, chuùng toâi cuõng giaû ñònh raèng caûi caùch khoânglaøm taêng saûn löôïng löông thöïc treân dieän tích ñaát ñai chotröôùc cuûa hoï. Chuùng toâi giaû ñònh raèng lôïi nhuaän thu ñöôïctöø taøi saûn sau caûi caùch cuûa caùc hoä gia ñình ngheøo nhaát ôûmöùc thaáp hôn möùc lôïi nhuaän thu ñöôïc töø taøi saûn tröôùc caûicaùch; lyù do baét nguoàn töø tranh luaän chính saùch ñaõ ñeà caäpñeán trong Chöông 2. Giaû söû, tröôùc caûi caùch, chính quyeàn ñòaphöông coù traùch nhieäm phaân boå ñaát ñai ñaõ mang laïi nhieàulôïi ích - ví duï nhö giuùp coù ñöôïc caùc nhaân toá ñaàu vaøo saûnxuaát hoaëc baûo veä caùc hoä gia ñình tröôùc nhöõng cuù soác lôùn.Nhöõng lôïi ích naøy seõ suy giaûm hoaëc thaäm chí bieán maát khithò tröôøng ñaát ñai baét ñaàu ñöôïc hình thaønh, do ngöôøi daâncoù theå baùn ñaát laáy tieàn hoaëc söû duïng ñaát ñai laøm vaät ñeämchoáng ñôõ ruûi ro. Sau ñaây, chuùng toâi seõ trình baøy moät ví duïñeå minh hoaï cho ñieàu naøy.

Söï löïa choïn giöõa ñi laøm thueâ cho ngöôøi khaùc vaø laøm vieäctreân chính trang traïi cuûa mình bò raøng buoäc bôûi hai nhaân toá:


soá lao ñoäng cuûa hoä gia ñình vaø thôøi gian cuûa hoä gia ñình(noùi ngaén goïn laø raøng buoäc veà lao ñoäng). Ñeå ñôn giaûn hoaùphaân tích, chuùng toâi giaû ñònh raèng raøng buoäc lao ñoäng daãnñeán vieäc caùc hoä gia ñình chæ chuyeân moân hoùa trong noângnghieäp hoaëc nhaän tieàn löông töø vieäc laøm thueâ cho nhöõnghoaït ñoäng phi noâng nghieäp.

Vieäc trieån khai thò tröôøng ñaát ñai coù theå laøm thay ñoåi caùckeát quaû cuûa thò tröôøng lao ñoäng. Chuùng toâi giaû ñònh raèngcaùc thò tröôøng lao ñoäng coù tính caïnh tranh veà kyõ naêng hoaëcmöùc ñoä taøi saûn. Caàu lao ñoäng ñöôïc giaû ñònh laø oån ñònh,khoâng taêng theo möùc löông vaø khoâng giaûm theo chi tieâu chogiaùo duïc. Moät moâ hình thay theá coù theå thöøa nhaän thaátnghieäp - vôùi khaû naêng laøm vieäc töông thích vôùi taøi saûn quyeátñònh saûn löôïng (nhö trong moâ hình tieàn löông hieäu quaû).Phaân tích sau cho pheùp chuùng ta giaûi thích theo moät tronghai caùch.

AÛnh höôûng ñoái vôùi ngheøo ñoùi vaø tình traïng khoâng coùñaát ñai

Qua tröïc giaùc coù theå thaáy nhöõng ngöôøi coù nhieàu taøi saûn seõcoù khaû naêng coù nhieàu ñaát ñai. Theá coøn nhöõng ngöôøi ngheøothì sao? Trong moâ hình naøy, coù hai lyù do khieán chuùng toâikhaúng ñònh xu höôùng gia taêng tình traïng khoâng coù ñaát noângnghieäp trong soá nhöõng ngöôøi ngheøo. Lyù do thöù nhaát laø,ngöôøi ngheøo coù ñoä thoaû duïng caän bieân cuûa caùc saûn phaåmtieâu duøng beàn vöõng cao hôn (keå caû nhaø cöûa), khieán hoï baùnñaát ñai vaø cung caáp söùc lao ñoäng cho caùc hoaït ñoäng khaùc,töø ñoù laøm giaûm möùc löông cuûa lao ñoäng khoâng coù kyõ naêng.Lyù do thöù hai laø sau khi coù thò tröôøng ñaát ñai, ngöôøi ngheøothöôøng ít ñöôïc baûo ñaûm hôn tröôùc nhöõng cuù soác vaø coù ítkhaû naêng tieáp caän nhöõng nhaân toá ñaàu vaøo phi noâng nghieäptrong hoaït ñoäng saûn xuaát. Nhöõng taùc ñoäng naøy seõ taêng leânkhi chính quyeàn ñòa phöông baét ñaàu trieån khai thò tröôøngñaát ñai. Theo caùch lyù luaän naøy, chuùng toâi coù theå chæ ra nhöõngkeát quaû (ñaõ ñöôïc chöùng minh trong phuï luïc 6A) nhö sau:

Ñònh ñeà 6.1. Khi aùp duïng thò tröôøng ñaát ñai, tyû leä khoângcoù ñaát noâng nghieäp seõ gia taêng trong soá nhöõng ngöôøi ngheøovaø giaûm trong soá nhöõng ngöôøi ñuû giaøu.

Tình traïng khoâng coù ñaát gia taêng ôû ngöôøi ngheøo laø keátquaû cuûa caûi caùch, tuy nhieân, ñieàu ñoù khoâng coù nghóa laø sau


caûi caùch, ngöôøi ngheøo thöôøng laâm vaøo tình traïng khoâng coùñaát hôn ngöôøi giaøu; maø möùc giaøu coù seõ coù xu höôùng giaûmñoä doác döông vôùi tình traïng khoâng coù ñaát tröôùc caûi caùch.Ñeå ñaùnh giaù phaïm vi vaø möùc ñoä cheânh leäch naøy, chuùng taphaûi nghieân cöùu ñoä doác kinh teá cuûa tình traïng khoâng coù ñaátñai - xem coù phaûi ngöôøi ngheøo coù xu höôùng khoâng coù ñaát vaøngöôøi khoâng ngheøo thì khoâng phaûi nhö theá hay khoâng.

Ñònh ñeà 6.2. Heä soá giaøu coù so vôùi tình traïng khoâng coù ñaátsau caûi caùch coù theå ñi theo xu höôùng khaùc, phuï thuoäc vaøocaáu truùc lôïi lôïi töùc töø taøi saûn.

Khi lôïi nhuaän cuûa chi tieâu cho giaùo duïc thaáp, coâng vieäcñoàng aùng coù xu höôùng thu huùt ngöôøi giaøu hôn. Khi trieånkhai thò tröôøng ñaát ñai, heä soá taøi saûn aâm seõ xuaát hieän ñoáivôùi tình traïng khoâng coù ñaát (nhö ñaõ chæ ra trong Phuï luïc6A). Ngöôïc laïi, möùc lôïi nhuaän töø taøi saûn treân thò tröôøng laoñoäng cao seõ laøm cho thò tröôøng lao ñoäng trôû neân haáp daãnhôn ñoái vôùi ngöôøi giaøu vaø keùo theo heä soá taøi saûn döông ñoáivôùi tình traïng khoâng coù ñaát.

Thay vaøo ñoù, chuùng toâi coøn coù theå quy ñònh ñaëc tính cuûacaùc keát quaû ñaàu ra khaùc nhau cuûa heä soá taøi saûn ñoái vôùi ñaàuvaøo phi ñaát ñai. Hieån nhieân laø heä soá döông (aâm) cuûa caùcñaàu vaøo phi ñaát ñai seõ coù xu höôùng mang daáu aâm (döông)ñoái vôùi tyû leä khoâng coù ñaát.

Cuoái cuøng, chuùng toâi quay laïi vôùi haøm yù taùc ñoäng phuùclôïi cuûa caûi caùch. Ngay caû trong moâ hình ñôn giaûn naøy, chuùngtoâi cuõng khoâng theå keát luaän ñöôïc laø caûi caùch coù giuùp giaûmngheøo hay khoâng. Phuùc lôïi taêng leân xuaát phaùt töø lôïi ích kinhteá do chuyeân moân hoùa, khieán cho nhöõng ngöôøi coù khaû naêngcanh taùc thaáp hôn hoaëc coù möùc phuùc lôïi ban ñaàu quaù thaáptroâng chôø nhieàu hôn vaøo caùc cô hoäi treân thò tröôøng lao ñoäng.Hieän töôïng phuùc lôïi giaûm töø vieäc trieån khai thò tröôøng ñaátñai ngaøy caøng taêng leân do taùc ñoäng cuûa thò tröôøng lao ñoänghoaëc do suy giaûm tieáp caän caùc nhaân toá ñaàu vaøo phi ñaát ñaicuûa saûn xuaát. Ñieàu naøy coù theå ñöôïc toùm taét trong ñònh ñeà(ñaõ ñöôïc chöùng minh trong phuï luïc 6A).

Ñònh ñeà 6.3. Coù theå coù caû nhöõng ñoái töôïng höôûng lôïi laãnnhöõng ñoái töôïng chòu thieät thoøi töø caûi caùch naøy; vaø taùc ñoängcuûa noù ñoái vôùi ngheøo ñoùi laø chöa roõ raøng.

Nhö ñaõ thaûo luaän trong Chöông 2, phuùc lôïi coù theå giaûmkhi coù roái loaïn treân thò tröôøng ñaát ñai. Ñaây coù theå laø tröôønghôïp khi coù quyeát ñònh baùn moät maûnh ñaát tröôùc khi caân baèng


treân thò tröôøng ñaát ñai môùi ñöôïc thieát laäp. Haäu quaû cuûahaønh vi naøy laø khoâng theå döï baùo vaø khi chi phí giao dòchlaøm cho vieäc mua laïi trôû neân raát khoù khaên. Tieàn löông seõgiaûm do caûi caùch vaø nhieàu noâng daân seõ laâm vaøo tình traïngkhoán khoù hôn khi traïng thaùi caân baèng môùi ñöôïc thieát laäp.

Möùc ñoä vaø nguyeân nhaân cuûa vieäc gia taêng tìnhtraïng khoâng coù ñaát ñai

Nhö ñaõ chæ ra trong Chöông 2, coù hai caùch hieåu raát khaùcnhau veà vieäc gia taêng cuûa hieän töôïng khoâng coù ñaát ñai trongbuoåi ñaàu caûi caùch ôû Vieät Nam. Caùch hieåu thöù nhaát laø dophaân boå ngang baèng khieán cho moät taàng lôùp noâng thoân noåileân nhö nhöõng chuû trang traïi giaøu coù thu mua ñaát cuûa ngöôøingheøo - nhöõng ngöôøi sau ñoù ñaõ trôû thaønh giôùi lao ñoängkhoâng coù ñaát vaø naèm ôû phaàn ñaùy trong caáu truùc taàng lôùpmôùi. Töø quan ñieåm naøy, ñoäng cô chính trong tieán trìnhchuyeån dòch daãn ñeán hieän töôïng khoâng coù ñaát noâng nghieäpgia taêng laø moät thay ñoái coù tính cô caáu trong moái quan heägiöõa möùc soáng vôùi tình traïng khoâng coù ñaát canh taùc. Do ñoù,vaøo buoåi ñaàu caûi caùch, xaùc suaát khoâng coù ñaát canh taùc giataêng trong soá nhöõng ngöôøi ngheøo.

Caùch hieåu thöù hai laø möùc soáng taêng leân trong neàn kinh teáñang phaùt trieån ñöông nhieân seõ daãn ñeán söï thay ñoåi trongnoâng nghieäp. Vôùi möùc lôïi nhuaän ñuû cao so vôùi chi tieâu chogiaùo duïc, nhöõng ngöôøi khoâng ngheøo thöôøng coù xu höôùngkhoâng coù ñaát canh taùc. Töø quan ñieåm naøy, khoâng caàn phaûicoù thay ñoåi naøo theo thôøi gian trong moái quan heä giöõa taànsuaát khoâng coù ñaát vaø möùc soáng. Caû vieäc gia taêng hieän töôïngkhoâng coù ñaát canh taùc vaø vieäc suy giaûm ñoùi ngheøo ñeàu dieãnra cuøng moät luùc, vì moät soá noâng daân löïa choïn phöông aùnbaùn ñaát ñeå coù cô hoäi môùi. Thay vì phaûn aùnh thay ñoåi caáutruùc trong moái quan heä giöõa ngheøo ñoùi vaø tình traïng khoângcoù ñaát canh taùc, vieäc gia taêng tình traïng khoâng coù ñaát vaøsuy giaûm ñoùi ngheøo cuøng phaûn aùnh tieán trình chuyeån ñoáikinh teá do trieån khai thò tröôøng ñaát ñai.

Tieáp theo, chuùng toâi seõ coá gaéng ñaùnh giaù xem caùch hieåunaøo trong hai caùch noùi treân ñaây töông thích nhieàu hôn vôùisoá lieäu. Tröôùc tieân, chuùng toâi taäp trung vaøo vieäc thay ñoåimöùc ñoä cuûa tình traïng khoâng coù ñaát ñai vôùi söï tham gia vaøo


thò tröôøng lao ñoäng taïi caùc möùc soáng. Sau ñoù, chuùng toâiquay trôû laïi xem xeùt moái quan heä giöõa ngheøo ñoùi vaø tìnhtraïng khoâng coù ñaát ñai.

Möùc ñoä cuûa vieäc gia taêng hieän töôïng khoâng coùñaát vaø caùc giao dòch ñaát

Maëc duø moâ hình lyù thuyeát cuûa chuùng toâi taäp trung vaøo vieäcñaùnh giaù nhöõng thay ñoåi cuûa caùc bieán soá lôïi ích quan troïngñoái vôùi möùc phuùc lôïi ban ñaàu, song chuùng toâi laïi khoâng coùdöõ lieäu veà phuùc lôïi. Thay vaøo ñoù, chuùng toâi tieáp tuïc xem xeùtnhöõng gôïi môû töø nhöõng chöông tröôùc thoâng qua söû duïngchi tieâu tieâu duøng nhö moät chæ soá veà möùc ñoä giaøu coù. Ñaâycuõng laø caùch ño löôøng tieâu duøng ñöôïc söû duïng ñeå ño löôøngmöùc ñoä ngheøo ñoùi vaø baát bình ñaúng trong Chöông 3. Chuùngtoâi khoâng coù söï löïa choïn naøo khaùc ngoaøi vieäc söû duïng tieâuduøng hieän thôøi - phaûn aùnh taùc ñoäng cuûa caûi caùch ñaát ñai saunaêm 1993. (Lyù töôûng nhaát laø coù soá lieäu veà tieâu duøng tröôùccaûi caùch nhöng ñieàu naøy ñoøi hoûi phaûi coù nhieàu boä döõ lieäu


Hình 6.1. Tình traïng khoâng coù ñaát vaø tieâu duøng treân ñaàungöôøi taïi noâng thoân Vieät Nam, 1993 vaø 2004

5 6 7 8 9 10 11 0

0.1

0.2

0.3

0.4

1993 2004

Tyû l

eä ho

ä kho

âng ñ

aát

Loâgarít cuûa chi tieâu ñaàu ngöôøi theo giaù 1998

Nguoàn: Ñieàu tra möùc soáng naêm 1993 vaø Ñieàu tra möùc soáng hoä gia ñình naêm2004

toång theå). Trong chöông naøy, chuùng toâi cuõng kieåm ñònh moáiquan heä naøy thoâng qua söû duïng boä panel moâ phoûng - ñöôïcxaây döïng töø caùc taäp con - nhaèm khaúng ñònh laïi nhöõng phaùthieän nghieân cöùu cuûa mình.

Hình 6.1 moâ taû moái quan heä giöõa tyû leä khoâng coù ñaát canhtaùc trung bình vôùi loâga tieâu duøng treân ñaàu ngöôøi (tính theogiaù naêm 1998) cho naêm 1993 vaø naêm 2004. (ÔÛ ñaây laïi coù caùchaøm hoài quy phi tuyeán tính, söû duïng caùc maãu thí ñieåm ôû ñòaphöông). Tình traïng khoâng coù ñaát ôû khu vöïc noâng thoân naêm2004 coù heä soá tieâu duøng döông, nhöõng hoä ngheøo nhaát cuõngít gaëp hieän töôïng naøy nhaát.

Trong nhöõng phaân tích lyù thuyeát cuûa chuùng toâi tröôùc ñaây,keát luaän naøy hoaøn toaøn töông thích vôùi möùc lôïi nhuaän ñuûcao treân thò tröôøng lao ñoäng so vôùi chi tieâu cho giaùo duïchoaëc caùc taøi saûn khaùc7. Cuõng löu yù raèng tyû leä khoâng coù ñaátnaêm 2004 gaàn nhö tuyeán tính vôùi loâga tieâu duøng, cho thaáynoù coù hình daùng cong loõm vôùi möùc tieâu duøng. Do ñoù, baátbình ñaúng trong tieâu duøng cao hôn (thaáp hôn) taïi moät trungvò cho tröôùc seõ coù xu höôùng thaáp hôn (cao hôn) tyû leä khoângcoù ñaát toång hôïp.

Vieäc treân thöïc teá chuùng ta ñang söû duïng döõ lieäu tieâuduøng naêm 2004 (phaûn aùnh lôïi ích töø caûi caùch vaø nhöõng thayñoåi töø naêm 1993) coù aûnh höôûng nhö theá naøo tôùi moái quan heävôùi tình traïng khoâng coù ñaát canh taùc naêm 2004? Ñieàu naøyphuï thuoäc vaøo vieäc lôïi ích tieâu duøng thay ñoåi nhö theá naøokhi tình traïng khoâng coù ñaát thay ñoåi. Neáu lôïi ích coù xuhöôùng cao hôn (thaáp hôn) ñoái vôùi nhöõng ai khoâng coù ñaátnoâng nghieäp vaø neáu tình traïng khoâng coù ñaát taêng leân cuøngvôùi tieâu duøng thì chuùng toâi seõ ñaùnh giaù cao (ñaùnh giaù thaáp)ñoä doác kinh teá cuûa tình traïng naøy. Vieäc lôïi ích tieâu duøngtrong giai ñoaïn 1993-2004 thaáp hôn ñoâi chuùt ñoái vôùi nhöõngai coù ñaát coù nghóa laø chuùng toâi ñaõ ñaùnh giaù thaáp ñoä doáckinh teá cuûa hieän töôïng khoâng coù ñaát ñoái vôùi tieâu duøng tröôùccaûi caùch.

Trong giai ñoaïn 1993-2004, hieän töôïng khoâng coù ñaát noângnghieäp ñaõ suy giaûm trong soá nhöõng ngöôøi ngheøo nhaát (Hình6.1), maëc duø chöa ñeán 3% caùc hoä gia ñình naêm 2004 coù möùctieâu duøng treân ñaàu ngöôøi thaáp hôn giao ñieåm trong haøm hoàiquy naêm 2004 vaø naêm 1993. Cuõng phaûi löu yù raèng maëc duøchuùng toâi chæ quan saùt thaáy moät khoaûng tieâu duøng töôngñoái nhoû trong ñoù tình traïng khoâng coù ñaát gia taêng, nhöng roõ


raøng laø töø Hình 3.1 coù theå thaáy moät tyû troïng lôùn döõ lieäunaèm trong khoaûng tieâu duøng naøy. Trong naêm 1993, khoaûng69% daân soá soáng trong caùc hoä gia ñình coù möùc tieâu duøngtheo ñaàu ngöôøi naèm trong khoaûng coù hieän töôïng khoâng coùñaát gia taêng; trong naêm 2004, tyû leä naøy ñaõ giaûm xuoáng coøn42%. Nhö vaäy, moät tyû leä lôùn daân cö coù möùc tieâu duøng naèmtrong khoaûng naøy - trong ñoù, möùc ñoä khoâng coù ñaát thay ñoåituyø thuoäc vaøo möùc tieâu duøng.


Hình 6.2 Nhöõng hoä gia ñình khoâng canh taùc so vôùi nhöõng hoägia ñình khoâng coù ñaát, 1993 vaø 2004

6 7 8 9 10 110

0.1

0.2

0.3

0.5

0.6

0.4

Khoâng ñaát Khoâng canh taùc

5 6 7 8 9 100

0.1

0.2

0.3

0.4

0.5a. 1993

b. 2004

Tyû l

eä ho

ä kho

âng ñ

aátTy

û leä

hoä k

hoâng

ñaát



Nguoàn: Ñieàu tra möùc soáng naêm 1993 vaø Ñieàu tra möùc soáng hoä gia ñình 2004

Caàn löu yù raèng coù nhöõng hoä gia ñình khoâng coù ñaát vaãntieáp tuïc troàng troït döïa vaøo ñaát ñi thueâ vaø coù nhöõng hoä giañình coù ñaát nhöng khoâng troàng troït maø cho thueâ ñaát cuûa hoï.Hình 6.2 cho thaáy tyû troïng caùc hoä gia ñình khoâng troàng troïtthay ñoåi theá naøo vôùi loâga tieâu duøng naêm 1993 (hình a) vaøloâga tieâu duøng naêm 2004 (hình b). Chuùng toâi thaáy raèng thayñoåi thò tröôøng trong haønh vi cho thueâ laø moät haøm soá cuûamöùc soáng. Trong naêm 1993, tyû leä hoä gia ñình khoâng troàngtroït thaáp hôn tyû leä khoâng coù ruoäng ñaát; ôû möùc tieâu duøngcao hôn, hai tyû leä naøy laø ngang baèng nhau. Ñieàu naøy ñaõ thayñoåi töø naêm 1994, coù nghóa laø heä soá kinh teá cuûa caùc hoä giañình khoâng troàng troït thaäm chí coøn thaáp hôn cuûa caùc hoä giañình khoâng coù ñaát (Hình 6.2, phaàn b).

Caùc daân toäc thieåu soá toû ra khoâng töông thích vôùi döï baùocuûa moâ hình lyù thuyeát. Hieän töôïng khoâng coù ñaát canh taùcgiaûm taïi caùc hoä daân toäc thieåu soá ngheøo ôû khu vöïc noâng thoânvaø taêng taïi caùc nhoùm coù möùc tieâu duøng cao (Hình 6.3). Söïlöïa choïn cuûa caùc daân toäc thieåu soá coù theå bò haïn cheá bôûi caùcñaëc tính phaân bieät ñoái xöû cuûa thò tröôøng lao ñoäng khoângñöôïc ñöa vaøo moâ hình cuûa chuùng toâi; cuõng coù theå cho raèngcaùc thò tröôøng ñaát ñai vaän haønh theo moät caùch khaùc vì caùc


Hình 6.3. Tình traïng khoâng coù ñaát vaø tieâu duøng theo ñaàungöôøi taïi caùc daân toäc thieåu soá, 1993 vaø 2004

5 6 7 8 9 10 0

0.02

0.04

0.06

0.08

1993 2004

Tyû l

eä ho

ä kho

âng ñ

aát


Nguoàn: Ñieàu tra möùc soáng naêm 1993 vaø Ñieàu tra möùc soáng hoä gia ñình naêm2004

daân toäc thieåu soá thöôøng taäp trung ôû nhöõng khu vöïc mieànnuùi8. Trong soá caùc daân toäc thieåu soá, toång phöông sai giöõatình traïng khoâng coù ñaát noâng nghieäp vaø loâga tieâu duøng treânñaàu ngöôøi thay ñoåi theo thôøi gian, töø möùc aâm nhöng khoângcoù yù nghóa thoáng keâ (r= 0,04) trong naêm 1993 ñeán möùc döôngvaø coù yù nghóa thoáng keâ (r = 0,09) trong naêm 2004.

Chuùng toâi quan saùt thaáy hieän töôïng khoâng coù ñaát noângnghieäp gia taêng trong soá caùc hoä ngheøo taïi khu vöïc Ñoàngbaèng soâng Hoàng vaø Ñoàng baèng soâng Cöûu Long (Hình 6.4).Nhôù laïi raèng tyû leä khoâng coù ñaát noâng nghieäp cao hôn raátnhieàu ôû Ñoàng baèng soâng Cöûu Long - 23% so vôùi 6% taïi khuvöïc Ñoàng baèng soâng Hoàng naêm 2004 (baûng 3.2). Söï töôngphaûn naøy quaû thaät raát ñaùng chuù yù. Taïi khu vöïc Ñoàng baèngsoâng Hoàng, tyû leä hoä gia ñình khoâng coù ñaát noâng nghieäptaêng leân cuøng vôùi tieâu duøng trong khi xu höôùng naøy laïihoaøn toaøn traùi ngöôïc ôû khu vöïc Ñoàng baèng soâng Cöûu Long9.Xu höôùng naøy ôû Ñoàng baèng soâng Hoàng töông thích vôùi boáicaûnh lôïi nhuaän töø giaùo duïc laø töông ñoái cao trong khi ôû khuvöïc Ñoàng baèng soâng Cöûu Long, xu höôùng naøy laïi töôngthích toát hôn vôùi boái caûnh ngöôïc laïi - lôïi nhuaän töø giaùo duïctöông ñoái thaáp. Söï khaùc bieät naøy trong lôïi nhuaän cuûa chitieâu cho giaùo duïc treân thò tröôøng lao ñoäng hoaøn toaøn phuøhôïp vôùi daãn chöùng ñaõ chæ ra trong Chöông 2. Nhöõng khaùcbieät coù tính lòch söû ñaõ chæ ra trong Chöông 2 cuõng cho thaáy:taïi khu vöïc Ñoàng baèng soâng Cöûu Long, vieäc tieáp caän ñaàuvaøo phi ñaát ñai phuï thuoäc nhieàu vaøo phuùc lôïi, taïo ra ñoä doácphuùc lôïi aâm ñoái vôùi tình traïng khoâng coù ñaát. Theo thôøi gian,chuùng toâi quan saùt thaáy hieän töôïng khoâng coù ñaát gia taêngtrong soá caùc hoä ngheøo taïi caû hai vuøng, gioáng nhö moâ hìnhlyù thuyeát ñaõ döï baùo. Taïi khu vöïc Ñoàng baèng soâng Hoàng,chuùng toâi cuõng quan saùt thaáy söï gia taêng ñaùng keå cuûa hieäntöôïng naøy trong soá caùc hoä gia ñình coù möùc tieâu duøng caonhaát cuõng nhö trong soá caùc hoä ngheøo. Neáu chuùng toâi sosaùnh hình a vaø b trong Hình 6.4 thì roõ raøng laø coù söï khaùcbieät lôùn veà möùc ñoä khoâng coù ñaát trong soá caùc hoä ngheøo.Trong soá nhöõng hoä ngheøo nhaát (loâga tieâu duøng khoaûng 7),tyû leä khoâng coù ñaát laø khoaûng 5% taïi Ñoàng baèng soâng Hoàngso vôùi 40% ôû Ñoàng baèng soâng Cöûu Long.

Tröôùc khi tìm hieåu lyù do laøm gia taêng hieän töôïng naøy,chuùng toâi löu yù raèng ñaõ coù nhöõng thay ñoåi trong moái quanheä giöõa quy moâ cuûa dieän tích ñaát ñöôïc giao vaø möùc soáng cuûacaùc hoä gia ñình coù ñaát. Hình 6.5 moâ taû (loâga) dieän tích ñaát


(taát caû caùc loaïi ñaát) vôùi (loâga) tieâu duøng. Chuùng toâi thaáyraèng dieän tích ñaát bieán ñoåi moät caùch coù ñieàu kieän vôùi tieâuduøng trôû neân caân baèng hôn; heä soá döông tìm thaáy trong naêm1993 ñaõ hoaøn toaøn bieán maát vaøo naêm 2004. Cuøng vôùi vieäc giataêng cuûa hieän töôïng khoâng coù ñaát canh taùc, vieäc phaân boå ñaátñai cuõng trôû neân ngang baèng vôùi möùc soáng hôn10.


Hình 6.4. Tình traïng khoâng coù ñaát vaø tieâu duøng theo ñaàungöôøi taïi khu vöïc noâng thoân cuûa Ñoàng baèng soâng Hoàng vaøÑoàng baèng soâng Cöûu Long. 1993 vaø 2004

5 6 7 8 9 11 10 0

0.1

0.2

0.3

0.5

0.4

1993 2004

5 6 7 8 9 10 0

0.05

0.10

0.15

0.20

0.25

a. Ñoàng baèng soâng Hoàng



b. Ñoàng baèng soâng Cöûu Long

Tyû l

eä ho

ä kho

âng ñ

aát

Tyû l

eä ho

ä kho

âng ñ

aát

Nguoàn: Ñieàu tra möùc soáng naêm 1993 vaø Ñieàu tra möùc soáng hoä gia ñìnhnaêm 2004

Hình 6.5 khoâng töông thích vôùi caùc giaû ñònh cuûa moâ hìnhdöï baùo cho raèng dieän tích ñaát sau caûi caùch phaûi coù heä soáphuùc lôïi döông. Tuy nhieân, moâ hình cuûa chuùng toâi khoângtính ñeán tính chaát khoâng ñoàng nhaát trong chaát löôïng cuûañaát ñai. Xem xeùt kyõ hôn, chuùng toâi thaáy raèng caùc hoä giañình ngheøo khoâng thu ñöôïc lôïi ích töø chaát löôïng ñaát cuûa hoï.Ñieàu naøy coù theå thaáy roõ qua Hình 6.6 - moâ taû tyû leä ñaát noângnghieäp ñöôïc töôùi tieâu haøng naêm. Coù lôïi ích thu ñöôïc theothôøi gian taïi taát caû caùc möùc soáng, ngoaïi tröø trong soá caùc hoängheøo nhaát. Xu theá naøy cuõng ñöôïc quan saùt thaáy khi chuùngtoâi xem xeùt phaân boá tyû leä ñaát noâng nghieäp haøng naêm ñöôïcchính quyeàn xaõ ñaùnh giaù laø coù chaát löôïng toát (xem Hình6.7). Moät caùch giaûi thích cho nhöõng khaùc bieät naøy laø söï baátbình ñaúng ban ñaàu trong phuùc lôïi phi ñaát ñai do caùc thaátbaïi thò tröôøng mang laïi. Nhöõng hoä giaøu ñöông nhieân seõ coùñieàu kieän toát hôn ñeå ñaàu tö vaøo ñaát ñai cuûa hoï11.

Nhö chuùng toâi ñaõ chæ ra, cuoäc ñieàu tra naêm 2004 cho pheùpchuùng toâi nghieân cöùu xem caùc giao dòch ñaát ñai cuûa hoä giañình ñaõ xaûy ra nhö theá naøo vaø laøm theá naøo ñeå coù ñöôïc quyeànsöû duïng ñaát12. Hình 6.8 chæ ra möùc ñoä giao dòch ñaát ñai thayñoåi cuøng vôùi tieâu duøng trong voøng 10 naêm tröôùc khi coù cuoäcñieàu tra naøy. Toång soá giao dòch ñöôïc tính vôùi caû caùc giao dòch


Hình 6.5 Ñaát ñai vaø möùc soáng cuûa nhöõng ngöôøi coù ñaát, 1993vaø 2004

5 6 7 8 9 10 11 5.0

5.5

6.0

6.5

7.0

7.5

1993 2004

Loâ g

a rí

t cuûa

toång

ñaát

treân

ñaàu

ngö

ôøi


Nguoàn: Ñieàu tra möùc soáng 1993 vaø Ñieàu tra möùc soáng hoä gia ñình 2004


Hình 6.6. Tyû leä ñaát noâng nghieäp ñöôïc töôùi tieâu haøng naêm,1998 vaø 2004

6 7 8 9 10 11

0.2

0

0.4

0.6

1.0

0.8

1998 2004

Tyû l

eä ña

át ca

ây ha

øng n

aêm ñ

öôïc

töôùi



Hình 6.7. Ñoä doác cuûa ñöôøng chaát löôïng ñaát theo ñaùnh giaù cuûachính quyeàn xaõ, 1998 vaø 2004

5 6 7 8 9 11 10

0.1

0

0.2

0.3

0.5

0.6

0.4

1998 2004

Tyû l

eä ña

át ca

ây ha

øng n

aêm c

uûa n

hoùm

hoä

ôû ng

uõ ph

aân v

ò 1 v

aø 2


Nguoàn: Ñieàu tra möùc soáng 1998 vaø Ñieàu tra möùc soáng hoä gia ñình 2004Ghi chuù: möùc chaát löôïng 1 vaø 2 laø möùc chaát löôïng ñaát cao nhaát

ñaát coù saün vaø ñaát thu ñöôïc theo luaät ñònh (mua baùn, thöøa keá,trao ñoåi, di chuùc). Chuùng toâi thaáy raèng caùc nhoùm tieâu duøngcao hôn coù nhieàu cô hoäi hôn trong caùc giao dòch treân thò tröôøngñaát ñai. Xu theá naøy töông thích vôùi keát luaän cuûa Cuoäc Ñieàutra ñöôøng giao thoâng noâng thoân Vieät Nam - cuoäc ñieàu tra ñaõcho pheùp chuùng toâi phaùt hieän ra nhöõng thay ñoåi theo thôøigian khi caùc hoä gia ñình mua hoaëc baùn ñaát cuûa hoï (xemChöông 3 “Döõ lieäu töø Cuoäc Ñieàu tra taùc ñoäng cuûa ñöôøng giaothoâng noâng thoân ôû Vieät Nam” ñeå bieát theâm veà cuoäc ñieàu tranaøy). Hình 6.9 cho thaáy quy moâ hoä gia ñình noâng thoân baùnñaát trong giai ñoaïn 1997 - 2003 thay ñoåi nhö theá naøo vôùi möùctieâu duøng giaû ñònh cho naêm 1997 (nhö ñaõ moâ taû trong Chöông3, gioáng nhö phaàn treân). Hình 6.10 cuõng töông töï ñoái vôùi caùchoä mua hoaëc khoâng mua ñaát. Trong naêm 1997, chæ coù raát ít hoägia ñình trong maãu naøy baùn ñaát. Ñeán naêm 2004, ñaõ coù ñoâichuùt thay ñoåi trong caùc hoä ngheøo nhaát, maëc duø tyû leä naøy giataêng trong soá caùc hoä gia ñình coù thu nhaäp cao hôn. Quy moâñaát mua toû ra khoâng maáy thay ñoåi theo thôøi gian. Tuy nhieân,ngay caû vôùi nhöõng hoä giaøu nhaát, tyû troïng caùc hoä gia ñìnhmua ñaát vaãn thaáp hôn 1%. Döõ lieäu naøy roõ raøng laø khoâng


Hình 6.8 Soá löôïng caùc giao dòch ñaát döïa treân thò tröôøng töø1994 ñeán 2004

6 7 8 9 10 11

0.1

0

2 0.1

0.2

0.3

0.4

Tyû l

eä ho

ä gia

ñìn

h

Loâgarít cuûa chi tieâu ñaàu ngöôøi theo giaù 1998, 2004

Coù saün thu ñöôïc baùn mua

Nguoàn: Ñieàu tra möùc soáng hoä gia ñình 2004Ghi chuù: caùc giao dòch döïa treân thò tröôøng chæ goàm: caùc loaïi ñaát coù: ñaát baùn,

ñaát cuûa toå tieân truyeàn laïi, ñaát trao ñoåi hoaëc cho thueâ (khoâng keå ñaát phaûi hoaøntraû laïi chính phuû vaø caùc loaïi ñaát khaùc); caùc loaïi ñaát chieám ñöôïc: ñaát thöøa keá,ñaát ñaáu thaàu ñöôïc, ñaát mua hoaëc ñoåi ñöôïc (khoâng bao goàm ñaát phaân boå chung)

töông thích vôùi quan ñieåm cho raèng hoä ngheøo baùn ñaát cuûa hoïcho hoä giaøu vaø vaãn khoâng thoaùt khoûi dieän ngheøo ñoùi. (Coù veûnhö moät vaøi giao dòch ñaát ñai quan saùt thaáy ôû nhoùm tieâuduøng trung bình laø cho nhöõng hoä tröôùc ñoù thuoäc dieän ngheøo).Hình 6.11 minh chöùng cho ñieàu naøy vì noù cho thaáy ñaát ñai


Hình 6.9. Soá löôïng ñaát baùn, 1997 vaø 2003

5 6 7 8 9 10 2 0.02

0.08 0.06 0.04 0.02

0

0.10 0.12

0.16 0.14

1997 2003

Baùn

ñaát

tron

g 12

thaùn

g qu

a

Loâgarít cuûa chi tieâu ñaàu ngöôøi öôùc tính naêm 1997

Nguoàn: Ñieàu tra taùc ñoäng cuûa ñöôøng giao thoâng noâng thoân naêm 1997 vaø2003

Hình 6.10. Soá löôïng ñaát mua

5 6 7 8 9 10 0

0.02

0.04

0.08

0.06

1997 2003

Mua

ñaát

tron

g 12

thaùn

g qu

a



cuûa moãi hoä gia ñình ñöôïc hình thaønh töø luùc ñaàu nhö theá naøodöïa treân Ñieàu tra möùc soáng hoä gia ñình Vieät Nam naêm 2004.Chuùng toâi thaáy raèng caùc hoä gia ñình ngheøo nhaát naêm 2004 ñaõtroâng caäy quaù nhieàu vaøo dieän tích ñaát maø hoï coù vaø döïa chuûyeáu vaøo caùc giao dòch thò tröôøng ñeå coù ñaát; vieäc mua ñaát cuõngthöôøng ñöôïc daønh cho caùc hoä giaøu.


Hình 6.11. Nguoàn ñaát ôû noâng thoân Vieät Nam, 2004

6 7 8 9 10 11 2 0.2

0

0.2

0.4

1.0

0.8

0.6

Tyû l

eä to

ång ñ

aùt


Hôïp ñoàng Mua baùn Khai hoang

Thöøa keá

Nguoàn: Ñieàu tra möùc soáng hoä gia ñình 2004

Hình 6.12. Caùc loaïi hình quyeàn söû duïng ñaát döïa treân Ñieàu tramöùc soáng hoä gia ñình Vieät Nam naêm 2004

6 7 8 9 10 11 0

0.2

0.4

0.8

0.6

haøng naêm röøng

laâu naêm

Tyû l

eä to

ång ñ

aùt c

où gi

aáy c

höùng

nha

än

quye

àn sö

û duïn

g ña

át


maët nöôùc


Quyeàn sôû höõu ñaát ñai - döôùi hình thöùc giaáy chöùng nhaän quyeànsöû duïng ñaát - laø moät noäi dung ñöôïc ñeà caäp ñeán trong Luaät Ñaátñai naêm 1993. Hình 6.12 moâ taû tyû leä ñaát ñaõ ñöôïc caáp giaáy chöùngnhaän quyeàn söû duïng ñaát theo Ñieàu tra möùc soáng hoä gia ñình2004 vaø Hình 6.13 moâ taû tyû troïng hoä gia ñình tuyeân boá raèng hoïñaõ ñöôïc caáp giaáy chöùng nhaän quyeàn söû duïng ñaát theo boä döõ lieäucuûa cuoäc Ñieàu tra taùc ñoäng cuûa ñöôøng giao thoâng noâng thoân13.Chuùng toâi quan saùt trong Hình 6.12 thaáy raèng giaáy chöùng nhaänquyeàn söû duïng ñaát toû ra ít phoå bieán hôn trong soá caùc hoä ngheøomaëc duø xu höôùng naøy cuõng thay ñoåi tuyø theo töøng loaïi ñaát.

Hình 6.13 cuõng chæ ra raèng trong naêm 1997, ngöôøi ngheøo ítñöôïc caáp giaáy chöùng nhaän quyeàn söû duïng ñaát nhöng trong naêm2004 haàu nhö taát caû caùc hoä gia ñình ñeàu coù giaáy chöùng nhaänquyeàn söû duïng ñaát theo boä döõ lieäu naøy. Veà toång theå, chuùng toâicuõng thaáy raèng ñieàu naøy laø töông ñoái phoå bieán ôû coäng ñoàngnoâng thoân - laø nôi thu ñöôïc nhieàu lôïi ích nhaát, neáu khoâng thì ítnhaát cuõng laø nôi thu lôïi ích nhanh nhaát - töø thò tröôøng ñaát ñaimôùi ñöôïc hình thaønh.

Möùc ñoä thay ñoåi cuûa lao ñoäng laøm thueâ

Vieäc xuaát hieän cuûa thò tröôøng ñaát ñai daãn ñeán nhieàu thay ñoåitrong hai thò tröôøng khaùc: thò tröôøng tieàn löông lao ñoäng vaø thò


Hình 6.13. Caùc loaïi ñaát döïa treân Ñieàu tra Taùc ñoäng cuûa ñöôønggiao thoâng noâng thoân ôû Vieät Nam naêm 1997 vaø 2003

5 6 7 8 9 10 2 0.2

0

0.2

0.4

1.0

0.8

0.6

1997 2003

Tyû l

eä to

ång ñ

aùt c

où gi

aáy c

höùng

nha

än

quye

àn sö

û duïn

g ña

át



tröôøng tín duïng. Chöông 7 seõ phaân tích vaán ñeà tín duïng.Chuùng toâi quan saùt thaáy söï thay ñoåi ñaùng chuù yù trong heä soá

kinh teá cuûa tieàn löông lao ñoäng (Hình 6.14). Trong naêm 1993,chöa coù moái quan heä giöõa soá löôïng ngöôøi tröôûng thaønh (töø 17tuoåi trôû leân) ñang laøm vieäc ñöôïc traû löông vôùi tieâu duøng hoä giañình; ngöôøi ngheøo thöôøng laøm thueâ cho ngöôøi giaøu. Ñieàu naøy ñaõthay ñoåi keå töø naêm 2004, theå hieän qua vieäc noåi leân cuûa moái quanheä qua laïi maät thieåt giöõa hai bieán soá naøy: naêm 2004, nhöõng ngöôøingheøo nhaát ít coù xu höôùng lao ñoäng thueâ hôn so vôùi tröôùc kia vaøcoù xu höôùng laøm vieäc taïi trang traïi cuûa mình nhieàu hôn so vôùinaêm 1993. Tuy nhieân, chæ 1,2% hoä gia ñình trong naêm 2004 coùmöùc tieâu duøng thaáp hôn ñieåm giao trong hình 6.14; ñoái vôùi daâncö naêm 2004 thì löôïng cung lao ñoäng traû löông ñaõ taêng leân taïimoät möùc tieâu duøng cho tröôùc.

Coù söï khaùc bieät raát lôùn giöõa khu vöïc Ñoàng baèng soâng Hoàngvaø Ñoàng baèng soâng Cöûu Long trong khía caïnh naøy. Coù theå thaáyroõ ñieàu ñoù qua Hình 6.1514. ÔÛ khu vöïc Ñoàng baèng soâng Hoàng,löông lao ñoäng coù heä soá kinh teá döông töông töï nhö treân toaøn boälaõnh thoå naêm 2004 (tröø naêm 1993). Tuy nhieân moái quan heä naøylaïi ñaûo chieàu taïi Ñoàng baèng soâng Cöûu Long vôùi löôïng ngöôøi laoñoäng thueâ chuû yeáu thuoäc taàng lôùp nhöõng ngöôøi ngheøo. ÔÛ khuvöïc Ñoàng baèng soâng Cöûu Long, hieän töôïng khoâng coù ñaát giataêng ñaõ keùo theo söï thay ñoåi lôùn trong lao ñoäng ñöôïc traû löông.


Hình 6.14. Soá ngöôøi ñöôïc traû löông theo tieâu duøng hoä gia ñìnhtreân ñaàu ngöôøi, 1993 vaø 2004

5 6 7 8 9 11 10 0

0.2

0.4

0.8

0.6

1993 2004

Soá n

göôøi

laøm

coân

g aên

löôn

g

tron

g m

oãi h

oä gi

a ñì

nh

Loâgarít cuûa chi tieâu thöïc ñaàu ngöôøi theo giaù 1998


Phaân tích thay ñoåi cuûa tình traïng khoâng coù ñaát canh taùc

Tyû leä caùc hoä gia ñình khoâng coù ñaát taêng leân theo hai caùch khaùcnhau. Thöù nhaát laø, tyû leä khoâng coù ñaát taêng leân taïi moãi möùcphuùc lôïi; caû ngöôøi giaøu vaø ngöôøi ngheøo ñeàu khoâng tham giacanh taùc nöõa. Caùch thöù hai laø phaân boå phuùc lôïi thay ñoåi, ví duïnhö coù nhieàu ngöôøi cuøng höôûng phuùc lôïi hôn vôùi tyû leä khoângcoù ñaát cao hôn; hieån nhieân ñieàu naøy seõ laøm taêng tyû leä khoângcoù ñaát toång theå ngay caû khi neáu khoâng coù thay ñoåi naøo dieãn ratrong moái quan heä giöõa phuùc lôïi vaø tình traïng khoâng coù ñaát


Hình 6.15. Soá lao ñoäng laøm thueâ theo tieâu duøng hoä gia ñìnhtreân ñaàu ngöôøi, taïi Ñoàng baèng soâng Hoàng vaø Ñoàng baèng soângCöûu Long, 1993 vaø 2004

5 6 7 8 9 10 0

0.5

1.0

1.5

2.5

2.0

1993 2004

6 7 8 9 10 0

0.2

0.4

0.6

0.8

1.0

Soá n

göôøi

laøm

coân

g aên

löôn

g

tron

g m

oãi h

oä gi

a ñì

nh


Soá n

göôøi

laøm

coân

g aên

löôn

g

tron

g m

oãi h

oä gi

a ñì

nh


a. Ñoàng baèng soâng Hoàng

b. Ñoàng baèng soâng Cöûu Long


canh taùc. Chuùng toâi quan saùt thaáy heä soá kinh teá döông ñoái vôùityû leä khoâng coù ñaát noâng nghieäp (tyû leä naøy coù xu höôùng taêngkhi tieâu duøng taêng). Chuùng toâi cuõng döï baùo raèng tyû leä khoângcoù ñaát gia taêng chaúng qua laø do tyû leä ngheøo ñoùi giaûm. Ñieàu thuùvò laø chuùng toâi ñaõ tìm ra ñöôïc moái quan heä maät thieát giöõa haithaønh toá naøy, duø coù theå dieãn giaûi chuùng theo caùc caùch khaùcnhau (nhö ñaõ trình baøy ôû ñaàu chöông naøy).

Noùi moät caùch chính thöùc thì tyû leä khoâng coù ñaát trung bìnhcoù theå ñöôïc tính nhôø vaøo vieäc hôïp nhaát caùc tyû leä khoâng coù ñaáttheo ñieàu kieän phaân phoái tieâu duøng (coù ñieàu kieän ñoái vôùi tieâuduøng). Tyû leä naøy taêng leân ôû khu vöïc noâng thoân phaûn aùnh söïthay ñoåi trong moái quan heä giöõa dieän tích ñaát ñöôïc giao vôùitieâu duøng - heä soá kinh teá cuûa hieän töôïng khoâng coù ñaát noângnghieäp - vaø cuõng phaûn aùnh söï thay ñoåi trong phaân phoái tieâuduøng. Coù theå quan saùt thaáy ñieàu naøy neáu chuùng ta chia daân cöthaønh m nhoùm tieâu duøng khaùc nhau vaø phaân tích thay ñoåitrong nhoùm daân cö khoâng coù ñaát trong giai ñoaïn töø 1993 ñeán2004 theo caùch sau:

Trong ñoù, LLti laø tyû leä khoâng coù ñaát cuûa nhoùm tieâu duøng i=1,..., m taïi naêm t, vaø nti laø tyû leä hoä gia ñình trong nhoùm i taïi naêmt. Veá beân phaûi cho ta bieát vai troø cuûa söï thay ñoåi trong moái quanheä giöõa tieâu duøng vaø tyû leä khoâng coù ñaát troàng troït - thaønh toá taùiphaân boå ñaát - trong khi veá thöù hai cho bieát vai troø cuûa caùc thayñoåi trong phaân boá tieâu duøng - thaønh toá taùi phaân phoái tieâu duøng.

Baûng 6.1 cho thaáy caùc thaønh toá ñaõ ñöôïc phaân tích döïa treântieâu duøng theo ñaàu ngöôøi naêm 199315. Chuùng toâi thaáy raèngthay ñoåi trong moái quan heä giöõa tieâu duøng vaø hieän töôïngkhoâng coù ñaát canh taùc ñaõ taêng leân 2,3% trong khi thay ñoåiphaân boá tieâu duøng taêng 2,9% vôùi toång thay ñoåi laø 5,1%. Nhænhhôn moät nöûa taêng leân cuûa tình traïng khoâng coù ñaát tröïc tieáp baétnguoàn töø vieäc suy giaûm tyû leä ngheøo ñoùi, vì caùc hoä gia ñìnhnoâng thoân thoaùt khoûi ngheøo ñoùi cuõng khoâng tham gia laømnoâng nghieäp nöõa.

Ngöôïc laïi, taïi nhieàu khu vöïc ôû mieàn Nam (Ñoàng baèng soângCöûu Long vaø mieàn Ñoâng Nam boä), hieän töôïng khoâng coù ñaát giataêng laø do taùc ñoäng cuûa taùi phaân boå ñaát ñai keát hôïp vôùi söï thayñoåi trong moái quan heä giöõa möùc soáng vaø hieän töôïng khoâng coùñaát canh taùc (baûng 6.1). Ñieàu naøy cho thaáy söï khaùc bieät veà taàng


lôùp ñaõ noåi leân ôû khu vöïc phía Nam. Tuy nhieân, ñieàu naøy haúnnhieân ñaõ keùo theo söï suy giaûm trong tyû leä ngheøo ñoùi. Hình 6.4,phaàn b ñaõ cho thaáy raèng: söï thay ñoåi trong moái quan heä giöõamöùc soáng vaø hieän töôïng khoâng coù ñaát noâng nghieäp taïi Ñoàngbaèng soâng Cöûu Long bao goàm hai yeáu toá: tình traïng khoâng coùñaát gia taêng theo chieàu doïc taïi taát caû caùc möùc tieâu duøng vaø söïthay ñoåi theo chieàu ngang vôùi möùc tieâu duøng taêng (Khu vöïcÑoâng Nam boä cuõng coù xu theá töông töï). AÛnh höôûng cuûa taùiphaân boå ñaát ñai taïi caùc vuøng phía Nam naøy coù theå ñöôïc dieãngiaûi laø aûnh höôûng phoái hôïp cuûa caû möùc soáng vaø hieän töôïngkhoâng coù ñaát ñeàu taêng leân

Hieän töôïng khoâng coù ñaát gia taêng vaø quaù trình ñoâthò hoaù: baèng chöùng töø döõ lieäu panel moâ phoûng

Trong khi xem xeùt nhöõng thay ñoåi veà hieän töôïng khoâng coù ñaátcanh taùc, chuùng toâi ñaõ so saùnh moái quan heä tónh taïi vôùi tieâuduøng taïi caùc thôøi ñieåm khaùc nhau. Chuùng toâi ñaõ quan saùt thaáytyû leä khoâng coù ñaát taêng leân trong soá caùc hoä ngheøo taïi caùc möùctieâu duøng töông ñoái thaáp. Ñieàu naøy khoâng coù nghóa laø hieäntöôïng khoâng coù ñaát gia taêng trong soá nhöõng hoä coù möùc tieâuduøng thaáp tröôùc caûi caùch. Ñeå traû lôøi caâu hoûi naøy, chuùng toâi ñaõ


Baûng 6.1 Phaân tích thay ñoåi trong hieän töôïng khoâng coù ñaátcanh taùc, 1993-2004


Phaân raõ Tyû leä khoâng ñaát (%)

93L 04L

Taùi giao ñaáu (%)

∑ − iii nLL 939304 )( Taùi phaân boå chi tieâu (%)

∑ − )( 930404 iii nnL

Toång thay ñoåi

9304 LL −

Noâng thoân Vieät Nam 8,42 13,55 2,27 2,85 5,13 Mieàn nuùi vaø Trung du phía Baéc

2,15 3,48 -1,00 2,33 1,33

Ñoàng baèng soâng Hoàng

2,54 6,73 1,19 3,01 4,20

Baéc Trung boä 3,96 8,25 1,65 2,63 4,28 Duyeân haûi Nam Trung boä

12,24

14,76 -1,06 3,57 2,51

Taây Nguyeân 9,38 3,84 -6,89 1,32 -5,54 Ñoâng Nam boä 23,13 39,10 15,34 0,64 15,99 Ñoàng baèng soâng Cöûu Long

16,02 25,43 15,24 -5,84 9,40

xaây döïng moät boä döõ lieäu theo saùt nhöõng ngöôøi naøy theo thôøigian, keå caû sau khi hoï ñaõ rôøi khoûi khu vöïc noâng thoân tôùi khuvöïc thaønh thò - nôi maø hoï trôû thaønh ñoái töôïng khoâng coù ñaátcanh taùc. Ñieàu naøy hieám khi xaûy ra ngay caû trong boä döõ lieäunaøy (cho ñeán nay, ñaây vaãn khoâng phaûi laø hieän töôïng phoå bieán).

Tuy nhieân, vaãn coù caùch ñeå kieåm ñònh vaán ñeà naøy thoângqua caùc cuoäc ñieàu tra cheùo. Chuùng toâi coù theå xaây döïng döõlieäu cuûa caùc cuoäc ñieàu tra cheùo baèng caùch söû duïng caùc maãudaân cö döïa treân ñoä tuoåi cuûa chuû hoä. Sau ñoù, chuùng toâi coù theåxem tyû leä khoâng coù ñaát cuûa moät maãu tuoåi cho tröôùc thay ñoåinhö theá naøo theo thôøi gian vaø noù coù lieân quan tôùi caùc bieán soálôïi ích khaùc ra sao. Thoâng qua söû duïng maãu coù quy moâ quoácgia (thaønh thò vaø noâng thoân), chuùng toâi coù theå ñaûm baûo ñoä tincaäy cuûa boä döõ lieäu naøy - trong ñoù moãi cuoäc ñieàu tra cheùo laïicung caáp moät maãu coù tính ñaïi dieän cho tieåu nhoùm daân cötöông öùng taïi hai thôøi ñieåm khaùc nhau. Ngöôïc laïi, neáu chuùngtoâi chæ phaân tích maãu ôû khu vöïc noâng thoân thì ñoä doác coù theåseõ taêng trong nhoùm di cö ra khu vöïc thaønh thò. Ghi nhôù raèngtrong khi söû duïng boä döõ lieäu theo caùch naøy, chuùng toâi khoângchæ khaéc phuïc ñöôïc trôû ngaïi laø thieáu döõ lieäu thöïc cuûa giai


Hình 6.16. Tyû leä khoâng coù ñaát theo nhoùm tuoåi - naêm 1993 vaø 2004

0.10

0.15

0.40

7.3 7.4 7.5 7.6 7.7 7.8

0.20

0.25

0.30

0.35

Tyû l

eä kh

oâng

ñaát

(tr

eân to

ång d

aân s

oá)

Loâgarít cuûa chi tieâu thöïc ñaàu ngöôøi naêm 1993 theo ñoä tuoåi

Tyû leä khoâng ñaát 1993 Tyû leä khoâng ñaát 2004

Nguoàn: Boä panel moâ phoûng theo nhoùm tuoåi 1993-2004 döïa treân Ñieàu tramöùc soáng 1993 vaø Ñieàu tra möùc soáng hoä gia ñình 2004

ñoaïn naøy maø coøn giaûi quyeát ñöôïc vaán ñeà veà tính thieáu chínhxaùc cuûa haàu heát caùc döõ lieäu thöïc ñoù vì chuùng ta ít khi theodoõi vieäc di chuyeån cuûa nhöõng ñoái töôïng rôøi khoûi noâng thoânra thaønh thò.

Chuùng toâi cuõng coù theå söû duïng boä panel moâ phoûng ñeå nghieâncöùu phaïm vi aûnh höôûng cuûa quaù trình ñoâ thò hoaù. Nhö Chöông2 ñaõ chæ ra, phaïm vi aûnh höôûng cuûa tieán trình ñoâ thò hoaù ñaõ khíchleä nhieàu hoä noâng daân rôøi boû ñaát ñai cuûa mình vaø luoân gaây ranhöõng quan ngaïi xung quanh quaù trình chuyeån dòch ñaát noângnghieäp ôû Vieät Nam.

Chuùng toâi söû duïng caùc cuoäc ñieàu tra naêm 1993 vaø 2004 ñeåphuïc vuï cho muïc ñích naøy. Nhö ñaõ moâ taû trong Chöông 3 (trongphaàn “Boä panel moâ phoûng döïa treân caùc nhoùm tuoåi trong giaiñoaïn 1993-2004), chuùng toâi ñaõ tính toaùn giaù trò trung bìnhcuûa taátcaû caùc bieán soá coù lieân quan, döïa treân ñoä tuoåi cuûa chuû hoä naêm1993 vaø laøm töông töï nhö vaäy vôùi caùc nhoùm töông öùng naêm 2004.Chuùng toâi söû duïng 34 nhoùm tuoåi vôùi quy moâ maãu toái thieåu laø 100ngöôøi/maãu. Phuï luïc 3B ñaõ tính trung vò theo caùc nhoùm tuoåi cuûacaùc bieán soá chính maø chuùng toâi söû duïng ôû ñaây.

Trong Hình 6.16 chuùng toâi cho tyû leä khoâng coù ñaát canh taùctheo caùc nhoùm tuoåi trong naêm 1993 vaø 2004 phaân boå theo loâgatrung vò tieâu duøng treân ñaàu ngöôøi trong naêm 1993. Moät laàn nöõa,coù theå quan saùt thaáy xu theá phaân boá hoaøn toaøn töông thích vôùinhöõng keát luaän maø chuùng toâi ñaõ ñöa ra tröôùc ñaây. Tyû leä khoângcoù ñaát noâng nghieäp taêng cao hôn trong soá caùc hoä ngheøo nhöngnoù coøn coù xu höôùng cao hôn trong soá caùc hoä khoâng ngheøo. Heäsoá töông quan giöõa thay ñoåi veà hieän töôïng khoâng coù ñaát vôùiloâga tieâu duøng naêm 1993 laø 0,38 - coù yù nghóa thoáng keá ôû möùc 2%(t=2,36). Hình 6.16 chæ ra moái quan heä trong boä döõ lieäu döïa treânnhoùm tuoåi.

Chuùng toâi taäp trung vaøo caùc nhoùm coù quy moâ quoác gia ñeå thaáyraèng tyû leä khoâng coù ñaát noâng nghieäp treân phaïm vi toaøn quoác(khaùc vôùi tyû leä naøy ôû khu vöïc noâng thoân nhö ñaõ nghieân cöùu) coùxu höôùng töông quan döông vôùi nhöõng thay ñoåi veà tyû troïng daâncö thaønh thò16. Khi chuùng toâi so saùnh thay ñoåi veà tyû troïng daân cöthaønh thò vôùi thay ñoåi trong tyû leä khoâng coù ñaát taïi caùc nhoùm tuoåi,chuùng toâi ñaõ tìm ra heä soá töông quan baèng 0,56 - coù yù nghóathoáng keâ ôû möùc 1%.

Khoâng coù gì ñaùng ngaïc nhieân khi chuùng toâi ruùt ra keát luaänraèng caùc hoä gia ñình ngheøo hôn trong naêm 1993 coù tyû leä ñoâ thòhoaù cao hôn nhö Hình 6.17 ñaõ chæ ra. Heä soá töông quan giöõa thay



Hình 6.17 Thay ñoåi trong tyû leä khoâng coù ñaát vaø tyû leä ñoâ thòhoaù, 1993 - 2004

2 0.08

2 0.04

0.20

7.3 7.4 7.5 7.6 7.7 7.8

0

0.04

0.08

0.16

0.12

Thay

ñoåi

tron

g ty

û leä

khoân

g ña

át

Loâgarít cuûa chi tieâu thöïc ñaàu ngöôøi naêm 1993

Thay ñoåi trong tyû leä daân ñoâ thò 1993-2004 Thay ñoåi trong tyû leä khoâng ñaát 1993-2004

Nguoàn: Boä panel moâ phoûng theo nhoùm tuoåi 1993-2004 döïa treân Ñieàu tramöùc soáng 1993 vaø Ñieàu tra möùc soáng hoä gia ñình 2004

Baûng 6.2 Hoài quy boä panel moâ phoûng veà nhöõng thay ñoåitrong tyû leä ñoâ thò hoaù vaø tình traïng khoâng coù ñaát noâng nghieäpdöôùi daïng caùc haøm ñaëc tính naêm 1993

Thay ñoåi trong tyû leä khoâng ñaát (2004-1993)

Thay ñoåi tyû leä ñoâ thò hoaù (2004-1993)

Heä soá chaën 2,013 (3,466)

3,065 (4,524)

Loâgarít chi tieâu ñaàu ngöôøi 1993

-0,234 (-2,712)

-0,404 (-3,869)

Thaønh phaàn daân toäc 1993 (% trong toång chieám ña soá)

-0,567 (-2,802)

-0,443 (-2,225)

Soá naêm ñi hoïc cuûa chuû hoä 1993

0,021 (1,667)

0,033 (2,291)

Tuoåi theo naêm cuûa chuû hoä 1993

0,423 (2,614)

0,509 (2,486)

R2 0,414 0,577

Nguoàn: Ñieàu tra möùc soáng 1993 vaø Ñieàu tra möùc soáng hoä gia ñình 2004Löu yù: 34 nhoùm tuoåi; heä soá thò tröôøng döïa treân tính khoâng ñoàng nhaát - sai

soá töông quan chuaån trong ngoaëc ñôn

ñoåi trong tyû troïng daân cö ñoâ thò vôùi loâga tieâu duøng treân ñaàungöôøi naêm 1993 laø 0,68 - coù yù nghóa thoáng keâ ôû möùc lôùn hôn 1%(t=5,21). Xu theá naøy khoâng ñoåi khi chuùng toâi theâm vaøo caùc bieánsoá kieåm soaùt nhö daân toäc vaø ñoä tuoåi cuûa chuû hoä (baûng 6.2)17.

Chuùng toâi cuõng quan saùt thaáy raèng caû hieän töôïng khoâng coùñaát gia taêng laãn tyû troïng daân soá thaønh thò taêng leân ñeàu baétnguoàn töø nhöõng ñoái töôïng ñöôïc coi laø ngheøo ñoùi luùc ban ñaàu.Khi kieåm tra laïi tieâu duøng ban ñaàu, chuùng toâi thaáy moät löôïnglôùn taêng leân cuûa ñoâ thò hoaù vaø tình traïng khoâng coù ñaát xuaáthieän ôû caùc daân toäc thieåu soá vaø taïi nhöõng hoä gia ñình coù chuû hoälôùn tuoåi.

Nhöng chuùng toâi khoâng thaáy baèng chöùng naøo coù theå giuùptraû lôøi caâu hoûi: ngöôøi ngheøo coù trôû neân ngheøo hôn trong tieántrình naøy hay khoâng? Chuùng toâi seõ traû lôøi caâu hoûi naøy ôû phaànnoäi dung ngay sau ñaây.

Hieän töôïng khoâng coù ñaát noâng nghieäp coù laøm taêngngheøo ñoùi hay khoâng?

Giaû thieát cho raèng taùc ñoäng cuûa hieän töôïng khoâng coù ñaát noângnghieäp laø laøm taêng ngheøo ñoùi ñoøi hoûi caùc löïc löôïng laøm giataêng hieän töôïng khoâng coù ñaát noâng nghieäp phaûi coù tính ngoaïisinh ôû caáp caù nhaân. Coù moät soá quan saùt khieán chuùng toâi phaûiñaët vaán ñeà laø lieäu giaû thuyeát naøy coù phaûi laø hieän töôïng phoå bieánôû Vieät Nam trong giai ñoaïn naøy hay khoâng. Noù ñoøi hoûi phaûi coùcaû baèng chöùng phaân tích vaø kieåm ñònh kinh teá löôïng treân nhieàuboä döõ lieäu ñöôïc xaây döïng töø caùc cuoäc ñieàu tra gaàn ñaây. Ñieåmchöùng trong taát caû caùc kieåm ñònh cuûa chuùng toâi laø chuùng toâi baétñaàu vôùi giaû ñònh töông thích vôùi hieäu öùng taêng ngheøo do tìnhtraïng khoâng ñaát vaø chæ ra raèng chuùng phaûn aùnh nhöõng ñieàu maøchuùng toâi khoâng tìm ra ñöôïc töø döõ lieäu cuûa mình. Thoâng quasöû duïng caùc hình thöùc khaùc nhau cuûa phöông phaùp “chöùngminh baèng ñieàu ngöôïc laïi”, chuùng toâi ñaõ chöùng minh ñöôïc raènggiaû thieát tình traïng khoâng ñaát laøm taêng tyû leä ngheøo laø khoâng roõraøng ôû Vieät Nam maëc duø noù coù theå ñuùng vôùi moät vaøi vuøng, ñaëcbieät laø khu vöïc Ñoàng baèng soâng Cöûu Long.

Tröôùc heát haõy xem xeùt hieäu öùng taêng ngheøo do tình traïngkhoâng ñaát öôùc leä töông öùng vôùi thöïc teá laø caùc hoä khoâng thuoäcdieän ngheøo ñaõ trôû neân ngheøo hôn sau khi rôøi boû ñaát ñai cuûa hoï.Ñieàu naøy ñaõ gaây aùp löïc ñoái vôùi tyû leä ngheøo ñoùi trong soá nhöõng


hoä khoâng coù ñaát vaø nhöõng hoä coù ñaát. ÔÛ noâng thoân Vieät Nam,aûnh höôûng ñoái vôùi tyû leä ngheøo ñoùi trong soá nhöõng hoä khoângcoù ñaát lôùn hôn so vôùi nhoùm coù ñaát. Coù theå töøng böôùc kieåmchöùng keát luaän naøy neáu chuùng toâi löu yù raèng vieäc moät ngöôøichuyeån töø hoä khoâng ngheøo sang hoä ngheøo seõ laø taêng tyû leängheøo ñoùi leân dHL > 0=HL> 0/ NL> 0 (trong ñoù, HL>0 vaø NL>0 laø chæsoá tính treân ñaàu ngöôøi cho nhöõng hoä coù ñaát vaø soá löôïng töôngöùng). Trong khi ñoù, neáu theâm moät hoä ngheøo vaøo nhoùm khoângcoù ñaát thì tyû leä ngheøo ñoùi trong nhoùm naøy seõ taêng theâmdHL=0=(1-HL=0/NL=0). Qua caùc öôùc tính veà noâng thoân Vieät Namtrong baûng 3.3, chuùng toâi thaáy raèng (1-HL=0)/HL=0 > NL=0/NL>0 taïitaát caû caùc naêm coù HL>0 vaø NL>0, phaûn aùnh: dHL=0/HL=0>dHL>0/HL>0.Tyû leä ñoùi ngheøo taêng cao hôn trong nhoùm khoâng coù ñaát noângnghieäp. Vôùi khoaûng taùc ñoäng ñaàu tieân, chuùng toâi coù theå chotheâm moät xu theá ñoùng goùp ñoäc laäp cuûa caùc nhaân toá khaùc. Vìthieáu giaû thieát, chuùng toâi giaû ñònh raèng tyû leä giaûm ngheøo coù söïñoùng goùp cuûa caùc nhaân toá khaùc trong hai nhoùm naøy laø nhönhau. Theo hieäu öùng taêng ngheøo do tình traïng khoâng ñaát,chuùng toâi coù theå döï baùo raèng ngheøo ñoùi seõ giaûm chaäm hôntrong nhoùm khoâng coù ñaát vì hieän töôïng khoâng coù ñaát gia taêngseõ kìm haõm toác ñoä giaûm ngheøo. Haøm yù naøy khoâng hoaøn toaønxuaát phaùt töø döõ lieäu cuûa Vieät Nam, thöïc ra toác ñoä giaûm ngheøogiai ñoaïn 1993 - 2004 coù chieàu höôùng cao hôn ñoâi chuùt trongnhoùm khoâng coù ñaát (baûng 3.3). Tuy nhieân, nhöõng kieåm ñònhtröôùc ñaây khoâng theå baùc boû hieäu öùng taêng ngheøo do tình traïngkhoâng ñaát taïi khu vöïc Ñoàng baèng soâng Cöûu Long - nôi maø tyûleä giaûm ngheøo thaáp hôn trong nhoùm khoâng coù ñaát.

Caùc khía caïnh khaùc cuûa döõ lieäu cuõng che giaáu söï hoà nghi veàhieäu öùng taêng ngheøo do tình traïng khoâng ñaát, ít nhaát laø ñoái vôùitröôøng hôïp Vieät Nam. Chuùng toâi quan saùt thaáy raèng möùc soángcoù xu höôùng cao hôn ôû nhoùm khoâng coù ñaát. Giaû ñònh raèng taïithôøi ñieåm coù thay ñoåi trong tyû troïng daân cö noâng thoân, khoângcoù thay ñoåi gì veà phaân phoái tieâu duøng taïi moãi trong hai nhoùmnaøy. Noùi caùch khaùc, hoä gia ñình ñaïi dieän trong soá caùc hoä noângdaân ñaõ chuyeån ñoåi thaønh hoä gia ñình ñaïi dieän cho nhoùm khoângcoù ñaát. Hieän töôïng khoâng coù ñaát gia taêng phaûi laø nguyeân nhaânkhieán tyû leä ngheøo ñoùi giaûm. Ñeå bieát taïi sao, haõy löu yù raèng: H = HL>0 + (HL=0 - HL>0)LL trong ñoù (nhö treân): LL laø tyû troïng hoägia ñình khoâng coù ñaát. Tyû leä naøy aâm ñoái vôùi noâng thoân VieätNam taïi taát caû caùc naêm (baûng 3.1) nhöng (moät laàn nöõa) khu vöïcÑoàng baèng soâng Cöûu Long laïi laø moät ngoaïi leä: hieän töôïng khoâng


coù ñaát gia taêng trong nhoùm phaân boå tieâu duøng cho tröôùc laïi laømtaêng tyû leä ngheøo ñoùi taïi khu vöïc Ñoàng baèng soâng Cöûu Long.

Giaû ñònh veà tính trung laäp cuûa nhoùm ñaõ ñöôïc ñeà caäp ñeántrong pheùp kieåm chöùng treân ñaây. Chuùng toâi coù theå söû duïngbaûng 3.2 ñeå xaây döïng moät kieåm ñònh khaùc bieät trong nhieàu söïkhaùc bieät maø khoâng caàn ñeán giaû thieát naøy. Pheùp kieåm ñònh naøysöû duïng hoài quy cuûa caùc loâga chæ soá taïi hai nhoùm (nhoùm coù ñaátvaø nhoùm khoâng coù ñaát) ôû vuøng i taïi naêm t, töø ñoù giuùp ñaùnhgiaù taùc ñoäng thôøi gian vaø taùc ñoäng vuøng. Vôùi nhoùm coù ñaát thì:

(6.2)

trong ñoù, πi laø taùc ñoäng vuøng vaø δt laø taùc ñoäng thôøi gian (coùtheå ñoùng goùp vaøo ñieàu kieän kinh teá vó moâ hoaëc ñieàu kieän khíhaäu vaø noâng nghieäp quoác gia). Chuùng toâi cuõng tính toaùn hoàiquy töông töï ñoái vôùi nhoùm khoâng coù ñaát, vôùi bieán soá phuïthuoäc laø lnHL

it =0.18. Söï ñònh roõ trong phöông trình (6.2) cho

pheùp tình traïng khoâng coù ñaát mang tính ngoaïi sinh nhöng chæcoù tính ngoaïi sinh trong caùc taùc ñoäng coá ñònh - coù nghóa laø:

Töø ñoù, caùc öôùc löôïng bình phöông nhoû nhaát cuûa tham soá taùcñoäng seõ cho chuùng ta thaáy aûnh höôûng nhaân quaû cuûa tình traïngkhoâng coù ñaát; neáu giaû thieát hieäu öùng taêng ngheøo do tình traïngkhoâng ñaát laø ñuùng thì chuùng ta seõ thaáy β>019.

Coù theå thaáy giaû ñònh cho raèng thay ñoåi cuûa tình traïng khoângcoù ñaát canh taùc coù tính ngoaïi sinh (Cov(LLit,εit)=0) laø moät giaûñònh hoaøn toaøn töông thích vôùi giaû thieát hieäu öùng taêng ngheøodo tình traïng khoâng ñaát, do ñoù giaû thieát naøy seõ ñöôïc baûo chöùngkhi kieåm ñònh giaû thuyeát. Tuy nhieân, coù caùc giaû thuyeát thay theácho raèng thay ñoåi naøy theo thôøi gian coù theå töông quan vôùinhöõng thay ñoåi cuûa caùc nhaân toá khaùc coù aûnh höôûng tôùi ñoùingheøo. Ví duï nhö, ñieàu kieän khí haäu noâng nghieäp toát (coù theåtheo vuøng hoaëc thôøi vuï) cuõng coù vai troø laøm giaûm ñoùi ngheøovaø khích leä caùc hoä gia ñình noâng nghieäp ôû laïi canh taùc treân ñaátcuûa hoï; vì theá (Cov(LLit,εit)>0) cho thaáy raèng caùc öôùc tính cuûachuùng toâi seõ coù xu höôùng toát cho hieäu öùng taêng ngheøo do tìnhtraïng khoâng ñaát thoâng qua vieäc ñaùnh giaù thaáp taùc ñoäng giaûmngheøo cuûa tình traïng khoâng coù ñaát canh taùc. Caùc cuù soác vuøngvaø caùc cuù soác theo naêm ñoái vôùi saûn löôïng phi noâng nghieäp thìlaïi coù xu höôùng ngöôïc laïi. Döï baùo cuûa chuùng toâi cho thaáy:


trong moät neàn kinh teá noâng thoân ngheøo naøn nhö neàn kinh teácuûa Vieät Nam, hieäu öùng töø nhöõng cuù soác ñoái vôùi noâng nghieäplaø raát phoå bieán, chöùng toû söï gia taêng cuûa tình traïng khoâng coùñaát noâng nghieäp gaây taùc ñoäng giaûm ngheøo nhieàu hôn nhöõng gìmaø kieåm chöùng khaùc bieät trong nhieàu söï khaùc bieät ñaõ döï baùo.Neáu chuùng ta thaáy βâ>0, chuùng ta cuõng chöa theå keát luaän raèngñieàu naøy hoã trôï cho giaû thuyeát hieäu öùng taêng ngheøo do tìnhtraïng khoâng ñaát nhö trong kieåm ñònh khaùc bieät trong nhieàu söïkhaùc bieät. Tuy nhieân, neáu chuùng ta coù β<0, chuùng ta hoaøn toaøncoù theå baùc boû giaû thuyeát.

Töø caùc keát quaû trong baûng 3.2 (N.T=28), chuùng ta coù β Â=-0,034vôùi heä soá t=2,848 (döïa treân sai soá chuaån). Tính chính xaùc thoángkeâ ñöôïc caûi thieän khi chuùng toâi giaûm taùc ñoäng vuøng coù heä soá tñaõ raát thaáp (khu vöïc Baéc trung boä vaø khu vöïc Ñoàng baèng soângCöûu Long), töø ñoù chuùng ta coù β Â=-0,037 vôùi heä soá t= -6,547. Keátquaû naøy cho thaáy hieän töôïng khoâng coù ñaát gia taêng ñaõ coù taùcñoäng giaûm ngheøo trong nhoùm coù ñaát vaø taùc ñoäng naøy coù yùnghóa thoáng keâ. Ngöôïc laïi, chuùng toâi thaáy xuaát hieän taùc ñoänglaøm taêng ngheøo ñoùi trong nhoùm khoâng coù ñaát nhöng taùc ñoängnaøy laïi khoâng coù yù nghóa thoáng keâ; hoài quy töông öùng cuûanhoùm khoâng coù ñaát cho ta keát quaû β Â=0,020 vôùi heä soá t=0,561.

Caùc phaùt hieän mang tính thöïc nghieäm naøy ñaõ chæ ra söï phaânphoái aûnh höôûng trong taùc ñoäng cuûa vieäc gia taêng tình traïngkhoâng coù ñaát, do ñoù, caùc hoä gia ñình noâng nghieäp ngheøo coù xuhöôùng laâm vaøo tình traïng khoâng coù ñaát ñai, gioáng nhö moâhình lyù thuyeát cuûa chuùng toâi trong phuï luïc 6A ñaõ chæ ra20. Nhövaäy, hieän töôïng khoâng coù ñaát gia taêng xuaát hieän cuøng vôùi tyû leängheøo ñoùi giaûm ñi trong nhoùm coù ñaát nhöng chuùng toâi khoângtìm thaáy taùc ñoäng coù yù nghóa thoáng keâ trong tyû leä ngheøo ñoùitaïi nhoùm khoâng coù ñaát. Ñieàu naøy cho thaáy coù caû ngöôøi ñöôïclôïi vaø ngöôøi bò thieät trong nhoùm naøy.

Nhìn chung, hieän töôïng khoâng coù ñaát gia taêng coù taùc ñoänggiaûm ngheøo vaø taùc ñoäng naøy laø coù yù nghóa thoáng keâ. Ñieàu naøylaø hieån nhieân neáu chuùng toâi söû duïng tyû leä ngheøo ñoùi toång theå(trong caû nhoùm coù ñaát vaø nhoùm khoâng coù ñaát) nhö moät bieán soáphuï thuoäc. Khi ñoù, β Â=-0,042 vôùi heä soá t=10,18721. Khi chuùng toâichæ söû duïng caùc cuoäc ñieàu tra naêm 1993 vaø 2004, chuùng toâi coùβ Â=-0,058 vôùi heä soá t=6,65822.

Caùc keát quaû naøy hoaøn toaøn khoâng töông thích vôùi giaû thieáthieäu öùng taêng ngheøo do tình traïng khoâng ñaát. Tuy nhieân, möùchôïp nhaát cao cuûa caùc kieåm ñònh tröôùc ñoù coù theå che giaáu moät soá


taùc ñoäng quan troïng. Sau ñaây, chuùng toâi xem xeùt hai kieåm ñònhphi hôïp nhaát thoâng qua söû duïng boä panel moâ phoûng ñöôïc xaâydöïng cho giai ñoaïn 1993-2004 vaø söû duïng boä döõ lieäu thaät (caápvi moâ) ñöôïc xaây döïng cho giai ñoaïn ngaén hôn töø 1993-1998.

Tröôùc tieân, chuùng toâi quay laïi vôùi boä döõ lieäu panel moâ phoûngñöôïc xaây döïng cho giai ñoaïn 1993-2004 döïa treân caùc nhoùmtuoåi. Chuùng ta coù theå xaây döïng caùc chæ soá ño löôøng ngheøo ñoùivaø tình traïng khoâng coù ñaát cuûa caùc hoä gia ñình ñöôïc xeáp theoñoä tuoåi cuûa chuû hoä trong naêm 1993 vaø töông töï nhö vaäy vôùicaùc nhoùm töông öùng trong naêm 2004 (tuoåi trong naêm 1993 coängtheâm 11). Moät laàn nöõa, chuùng toâi khaúng ñònh raèng chæ coù theåthöïc hieän ñieàu naøy vôùi moät maãu coù quy moâ quoác gia (caû thaønhthò vaø noâng thoân) vì maãu phaûi coù tính ñaïi dieän cho toaøn boä daâncö taïi caùc thôøi ñieåm. (Neáu chuùng toâi chæ thöïc hieän kieåm ñònhvôùi moät maãu ñaïi dieän cho daân cö noâng thoân thì coù theå seõ xuaáthieän caùc xu höôùng ñoái nghòch trong nhoùm di cö ra khu vöïcthaønh thò xeáp theo ñoä tuoåi).

Phöông trình kieåm ñònh cuûa chuùng toâi laø:

trong ñoù, X laø bieán soá kieåm soaùt cho caùc ñieàu kieän ban ñaàutrong naêm 1993 coù theå coù aûnh höôûng tôùi caùc thay ñoåi lieân tuïctheo thôøi gian. Nhö vôùi moâ hình döõ lieäu vuøng, phöông trìnhnaøy cho pheùp tình traïng khoâng coù ñaát coù tính ngoaïi sinh do coùsöï töông thích giöõa caùc aûnh höôûng coá ñònh vaø tình traïng khoângcoù ñaát. Bieán ñoái theo thôøi gian, phöông trình kieåm ñònh cuûachuùng toâi laø:

trong ñoù, Phuï luïc 3B chochuùng ta bieát trung bình theo ñoä tuoåi cuûa caùc bieán soá chính.

Trong khi ñieàu tra döõ lieäu cuûa 34 nhoùm tuoåi (ñaõ moâ taû trongphaàn tröôùc cuûa chöông naøy), chuùng toâi thaáy coù daáu hieäu maïnhmeõ cho thaáy moái quan heä coù daïng ñöôøng cong U giöõa thay ñoåitrong tyû leä ngheøo ñoùi vôùi ñoä tuoåi ban ñaàu, cuøng vôùi ñoù laø taùcñoäng raát tích cöïc trong vieäc giaûm ngheøo taïi nhoùm caùc hoä giañình coù ñoä tuoåi trung bình (chuû hoä khoaûng 40 tuoåi). Keå caû haømbình phöông cuûa ñoä tuoåi kieåm soaùt, chuùng toâi tìm ra β Â=-0,022vôùi heä soá t=-2,103 - thaáp hôn (xeùt veà giaù trò tuyeät ñoái) öôùc tínhdöïa treân döõ lieäu vuøng cuûa chuùng toâi nhöng vaãn mang daáu aâm


vaø coù yù nghóa thoáng keâ (ôû möùc 5%)23. (Khoaûng chaën naøy phaûnaùnh tyû leä giaûm ngheøo haøng naêm khoaûng 10% - tính theo möùcbieán ñoäng cuûa loâga chæ soá cuûa chuû hoä, vôùi ñieàu kieän tyû leä khoângcoù ñaát laø coá ñònh vaø ñoä tuoåi ban ñaàu laø 30). Keát quaû naøy vaãngiöõ nguyeân neáu boå sung caùc bieán soá kieåm soaùt khaùc (chuùng toâiñaõ söû duïng chæ soá chi tieâu cho giaùo duïc cuûa chuû hoä vaø trungbình tieâu duøng theo ñaàu ngöôøi cuûa hoä).

Trong laàn kieåm ñònh cuoái cuøng, chuùng toâi söû duïng boä döõlieäu hoä gia ñình giai ñoaïn 1993-1998 ñeå xem ñieàu gì ñaõ xaûy rañoái vôùi möùc soáng cuûa caùc hoä gia ñình noâng nghieäp khoâng coùñaát canh taùc trong giai ñoaïn naøy. Trong khi nghieân cöùu giaiñoaïn ngaén hôn naøy, chuùng toâi khoâng naém baét ñöôïc phaïm vithay ñoåi maø chuùng toâi coù theå khai thaùc qua phaân tích theonhoùm tuoåi giai ñoaïn 1993-2004. (Nhôù laïi raèng tình traïng khoângcoù ñaát taêng leân nhanh nhaát töø sau naêm 1998). Tuy nhieân, nguoàndöõ lieäu naøy cuõng coù öu ñieåm cuûa noù vì noù laø döõ lieäu panelñuùng nghóa, do ñoù chuùng toâi coù theå öôùc tính nhöõng taùc ñoängrieâng leû. Ñoái vôùi kieåm ñònh naøy, chuùng toâi söû duïng loâga tieâuduøng treân ñaàu ngöôøi nhö moät bieán soá phuï thuoäc, vì vaäy, kieåmñònh khaùc bieät trong nhieàu söï khaùc bieät phaûi duøng ñeán hoài quycheânh leäch loâga tieâu duøng treân moät bieán giaû ñoái vôùi hoä giañình khoâng coù ñaát24.

Ñoái vôùi toaøn boä khu vöïc noâng thoân Vieät Nam, boä döõ lieäuñöôïc xaây döïng treân maãu 3211 hoä gia ñình coù ñaát noâng nghieäptrong naêm 1993, trong ñoù 121 hoä khoâng coù ñaát vaøo naêm 1998.Thay ñoåi loâga tieâu duøng cuûa bieán soá giaû “trôû thaønh khoâng coùñaát” baèng 0,0609 vôùi sai soá chuaån laø 0,0412. Khi chuùng toâiphaân taùch maãu thaønh khu vöïc mieàn Nam vaø khu vöïc mieànBaéc thì chuùng toâi tìm ñöôïc heä soá hoài quy baèng 0,2263 ôû mieànBaéc (vôùi sai soá chuaån laø 0,0612) vaø baèng 0,0357 ôû mieàn Nam(vôùi sai soá chuaån laø 0,0420); 31 hoä gia ñình bò laâm vaøo tìnhtraïng khoâng coù ñaát noâng nghieäp taïi mieàn Baéc trong khi consoá naøy laø 90 ôû mieàn Nam. Chuùng toâi cuõng phaùt hieän ra toác ñoätaêng tröôûng tieâu duøng taêng leân ñaùng keå trong soá caùc hoä trôûneân khoâng coù ñaát ôû mieàn Baéc nhöng toác ñoä naøy chæ raåt nhoû ôûmieàn Nam.

Keát luaän naøy vaãn ñuùng khi chuùng toâi theâm caùc bieán kieåmsoaùt vôùi caùc ñaëc tính khaùc nhau cuûa hoä gia ñình naêm 1993,trong ñoù coù caû dieän tích ñaát ñöôïc caáp, chi tieâu cho giaùo duïc,quy moâ vaø thaønh phaàn nhaân khaåu. Baûng 6.3 cho chuùng ta bieátnhöõng keát quaû naøy. Vôùi caùc bieán kieåm soaùt, heä soá hoài quy cuûa


tình traïng khoâng coù ñaát ñoái vôùi loâga tieâu duøng baèng 0,1677 ôûmieàn Baéc (vôùi sai soá chuaån laø 0,0560) vaø baèng 0,0093 ôû mieànNam (vôùi sai soá chuaån laø 0,0366). Trong soá caùc bieán soá kieåmsoaùt, coù theå thaáy dieän tích ñaát ñöôïc caáp ban ñaàu coù heä soá aâm(vaø coù yù nghóa thoáng keâ) taïi caû hai vuøng; möùc tieâu duøng caohôn xuaát hieän taïi caùc hoä gia ñình noâng nghieäp coù dieän tích ñaátban ñaàu thaáp.

Moãi pheùp kieåm ñònh treân ñaây ñeàu ñöa ñeán giaû ñònh phuøhôïp vôùi hieäu öùng taêng ngheøo do tình traïng khoâng ñaát nhöngphaûn aùnh nhöõng ñieàu khoâng nhaát quaùn vôùi giaû thieát naøy trongboä döõ lieäu. Giaû ñònh veà tính ngoaïi sinh ñoái vôùi söï thay ñoåi cuûatình traïng khoâng coù ñaát noâng nghieäp hoaøn toaøn töông thích vôùi


Baûng 6.3. Boä döõ lieäu hoài quy thay ñoåi loâga tieâu duøng treân ñaàungöôøi, giai ñoaïn 1993-1998

Taát caû noâng daân khu vöïc noâng thoân 1993

Mieàn Baéc Mieàn Nam

Trôû thaønh khoâng ñaát 0,009 -0,009 0,168 (0,23) (-0,25) (3,00)** Loâga cuaû toång ñaát -0,076 -0,075 -0,073 (-5,43)** (-3,76)** (-3,52)** Tuoåi chuû hoä 0,001 0,001 0,001 (1,34) (0,99) (0,99) Chuû hoä laø nam -0,032 -0,023 -0,031 (-1,51) (-0,57) (-1,34) Soá naêm hoïc cuûa thaønh vieân tröôûng thaønh trong hoä 0,002 0,002 0,003 (1,46) (1,23) (1,62) Caùc daân toäc chieám ña soá 0,04 -0,044 0,121 (0,82) (-0,51) (2,86)** Tyû leä thaønh vieân töø 6-17 tuoåi 0,227 0,342 0,243 (2,76)** (2,19)* (2,47)* Tyû leä thaønh vieân döôùi 6 tuoåi 0,122 0,24 0,132 (1,39) (1,33) (1,28) Tyû leä thaønh vieân tröôûng thaønh -0,076 -0,013 -0,069 (-1,55) (-0,14) (-1,24) Loâga cuûa quy moâ hoä 0,124 0,083 0,099 (3,16)** (1,27) (1,77) Heä soá chaën 0,833 0,614 0,546 (6,77)** (3,15)** (2,97)** Soá quan saùt 3208 1267 1941 R-squared 0,11 0,05 0,08

Nguoàn: Ñieàu tra möùc soáng naêm 1993 vaø 1998Löu yù: t-thoáng keâ trong ngoaëc ñôn. Hoài quy cho toaøn boä maãu bao goàm caùc

bieán soá giaû cuûa vuøng. *=coù yù nghóa thoáng keâ ôû möùc 5%; **= coù yù nghóa thoángkeâ ôû möùc 1%.

caùc luaän chöùng ñaõ trình baøy veà thieät haïi cuûa caùc hoä gia ñìnhngheøo trong tieán trình caûi caùch. Theo giaû ñònh naøy, chuùng toâiñaõ ruùt ra keát luaän cho raèng tyû leä khoâng coù ñaát cao hôn phaûnaùnh möùc ngheøo ñoùi thaáp hôn - hoaëc ít nhaát cuõng khoâng caohôn. Chuùng toâi cuõng coù caùc luaän cöù cho thaáy hieän töôïng ñaùnhgiaù quaù thaáp taùc ñoäng giaûm ngheøo maø hieän töôïng khoâng coù ñaátgia taêng coù theå mang laïi. Nhö vaäy, veà toång theå, nhöõng quan saùtnaøy khieán chuùng ta phaûi ñaët laïi caâu hoûi: lieäu coù ñuùng laø hieäntöôïng khoâng coù ñaát gia taêng laø nguyeân nhaân gaây ra tình traïngbaàn cuøng hoaù taïi Vieät Nam gioáng nhö trong caùc baøi baùo vaø caùccuoäc tranh luaän chính saùch ñaõ ñeà caäp ñeán hay khoâng? Caùchdieãn giaûi deã chaáp nhaän nhaát veà nhöõng chöùng cöù maø chuùng toâicoù ñöôïc trong nghieân cöùu naøy laø hieän töôïng khoâng coù ñaát giataêng chính laø nhaân toá tích cöïc trong söï nghieäp giaûm ngheøo ôûVieät Nam noùi chung. Khu vöïc Ñoàng baèng soâng Cöûu Long coùtheå laø moät ngoaïi leä.

Keát luaän

Tình traïng khoâng coù ñaát noâng nghieäp coù xu höôùng gia taêngtrong soá caùc hoä ngheøo ôû Vieät Nam giai ñoaïn sau caûi caùch. Tuynhieân, ñaây laïi laø moät nhaân toá tích cöïc thuùc ñaåy quaù trình giaûmngheøo ôû Vieät Nam noùi chung do nhieàu hoä gia ñình noâng nghieäpnaém baét ñöôïc nhieàu cô hoäi môùi, ñaëc bieät laø laøm thueâ ñeå ñöôïctraû coâng. Chæ coù ít chöùng cöù cho raèng hieän töôïng khoâng coù ñaátgia taêng laøm huyû hoaïi lôïi ích cuûa ngöôøi ngheøo do vieäc phaân boåquyeàn söû duïng ñaát töông ñoái ngang baèng ñaõ ñöôïc thöïc hieäntrong thôøi kyø phi hôïp taùc xaõ hoaù - nhö chuùng toâi ñaõ trình baøytrong Chöông 4. Caùc kieåm ñònh vaø caùc boä döõ lieäu khaùc nhauñaõ khieán chuùng toâi baùc boû yù nghó cho raèng hieän töôïng khoângcoù ñaát gia taêng laøm taêng tyû leä ngheøo ñoùi ôû khu vöïc noâng thoânVieät Nam noùi chung; thay vaøo ñoù, nhieàu kieåm ñònh cuûa chuùngtoâi cho thaáy xu höôùng ngöôïc laïi. Coù nhöõng daáu hieäu cho thaáysöï xuaát hieän cuûa tình traïng phaân bieät giai taàng taïi khu vöïcÑoàng baèng soâng Cöûu Long ôû mieàn Nam Vieät Nam, maëc duø ôûñaây tyû leä ngheøo ñoùi vaãn giaûm ñi trong soá caùc hoä gia ñình khoângcoù ñaát.

Tuy nhieân, nhö chöông sau ñaây seõ chæ ra, hieän töôïng khoângcoù ñaát canh taùc ôû noâng thoân khoâng phaûi laø ñeå phuïc vuï chocaùc chöông trình giaûm ngheøo ôû Vieät Nam, keå caû muïc tieâu tín


duïng - laø noäi dung chöa kòp thích öùng vôùi nhöõng thay ñoåimaø chuùng toâi ñaõ nghieân cöùu veà neàn kinh teá noâng thoân cuûañaát nöôùc naøy.

Phuï luïc 6A: Moâ hình löïa choïn ngheà nghieäp khi coù vaøkhoâng coù thò tröôøng ñaát ñai

Ñeå phaân tích cuûa chuùng toâi deã theo doõi, chuùng toâi thöïc hieänmoät vaøi pheùp ñôn giaûn hoaù caùc giaû ñònh vì chuùng toâi cho raèngvôùi nhöõng giaû ñònh ñôn giaûn hôn naøy, caùc keát quaû tìm thaáy vaãntöông töï nhö vôùi caùc giaû ñònh tröôùc. Tröôùc caûi caùch, ñaát ñöôïcphaân boå ñoàng ñeàu, vôùi L0=L

_, nhöng ñaát ñai khoâng ñöôïc mua

baùn hoaëc chuyeån nhöôïng. Nhöõng taøi saûn coù theå giao dòch tröôùccaûi caùch Ao>A0

m in coù theå ñöôïc coi laø nhöõng saûn phaåm tieâuduøng beàn vöõng - “nhaø cöûa” (H) hoaëc trình ñoä giaùo duïc. Nhöõngtaøi saûn ñöôïc mua baùn treân thò tröôøng thôøi kyø sau caûi caùch taêngleân A1=A0+L

_(moät ñôn vò ñaát danh nghóa coù giaù laø moät ñôn vò).

(Soá 0 ôû döôùi coù nghóa laø tröôùc caûi caùch vaø soá 1 coù nghóa laø saucaûi caùch). Khi coù thò tröôøng, ñaát coù theå ñöôïc chuyeån ñoåi thaønhnhaø A1=H1+L1. Ñieàu naøy hoaøn toaøn hôïp lyù ñeå lôïi ích tuyeán tínhvôùi soá löông thöïc tieâu duøng, maëc duø chuùng toâi cho raèng nhöõngkeát quaû quan troïng coù theå ñöôïc tìm thaáy nhôø giaû ñònh veà lôïiích caän bieân giaûm daàn cuûa tieâu duøng löông thöïc25. Lôïi ích laøF+φ(H) trong ñoù, F laø tieâu duøng löông thöïc vaø haøm φ(H) theåhieän lôïi ích döông giaûm daàn cuûa nhaø cöûa (φ’>0, φ‘’<0). Theo giaûthieát cuûa moâ hình, möùc chi tieâu lyù töôûng cho nhaø cöûa vaø giaùoduïc giai ñoaïn tröôùc caûi caùch chæ ñöôïc xaùc ñònh bôûi A0 vaø seõtaêng leân cuøng vôùi A0

26. Chuùng toâi cuõng coi A0 laø chæ soá cuûa caûchi tieâu cho giaùo duïc vaø nhaø cöûa thôøi kyø tröôùc caûi caùch.

Chuùng toâi chæ cho pheùp moät möùc giaù töông ñoái thay ñoåi laøtieàn löông. Ñoù laø do neàn kinh teá môû ñoái vôùi saûn löôïng löôngthöïc chính; löông thöïc chính ôû Vieät Nam laø gaïo neân giaû ñònhnaøy coù theå chaáp nhaän ñöôïc trong boái caûnh ñoù. Tuy nhieân, trongnhöõng neàn kinh teá khaùc (ví duï nhö trong kinh teá ñoùng), coù theåcoù caùc taùc ñoäng veà phuùc lôïi ñi keøm vôùi nhöõng thay ñoåi giaùlöông thöïc. (Ñaát ñai ñöôïc minh hoaï döôùi daïng soá nhö ñaõ löuyù treân ñaây).

Hoä gia ñình löïa choïn giöõa canh taùc taïi gia vaø cung caáp laoñoäng S (1>S>0) cho moät hoaït ñoäng naøo ñoù ôû beân ngoaøi (thöôngmaïi noâng nghieäp hoaëc saûn xuaát caùc saûn phaåm tieâu duøng beànvöõng). Vieäc töï canh taùc cuõng mang laïi lôïi nhuaän - ñöôïc bieåu


dieãn baèng caùc haøm soá phuùc lôïi phi ñaát ñai gi(A0),i=0,1 Tínhñoàng nhaát trong khaû naêng canh taùc ñöôïc bieåu dieãn bôûi moätbieán soá ngaãu nhieân i.i.d. Saûn löôïng löông thöïc baèngf(Li)+gi(A0)+η(i=0,1) trong ñoù haøm f coù xu höôùng khoâng giaûmdaàn hoaëc ít nhaát cuõng laø ñöôïc bieåu dieãn bôûi moät ñöôøng congloõm. (moïi thu nhaäp töø vieäc cho thueâ ñaát cuõng ñöôïc ñöa vaøo f).Löu yù raèng f khoâng bò aûnh höôûng bôûi caûi caùch. Ngoaøi ra, saûnlöôïng löông thöïc coù theå taêng leân nhôø tính an toaøn taêng doñöôïc caáp quyeàn söû duïng ñaát27. Do vaäy coù theå dieãn giaûi taùcñoäng naøy thoâng qua haøm gi.

Haøm gi(A0) coù theå ñaïi dieän cho caû lôïi nhuaän kinh teá cuûahoaït ñoäng canh taùc28 laãn chi phí cuûa ñaàu vaøo phi ñaát ñai -gi(A0) coù theå mang daáu aâm taïi moät soá giaù trò A0 cuï theå29 hoaëctaïi moät vaøi möùc phaân boá phuùc lôïi treân saûn löôïng - ví duï nhöthoâng qua thueá chuyeån giao taïi ñòa phöông hoaëc khaû naêng tieápcaän tín duïng (vôùi raøng buoäc veà tính thanh khoaûn) ñeå chi traûcho ñaàu vaøo phi ñaát ñai cuûa quaù trình canh taùc. Chuùng toâi giaûñònh raèng caûi caùch khoâng laøm giaûm lôïi nhuaän caän bieân ñoái vôùiphuùc lôïi phi ñaát ñai. Ñoái vôùi nhoùm ngheøo nhaát, chuùng toâi cuõnggiaû ñònh raèng caûi caùch khoâng laøm taêng saûn löôïng löông thöïctreân moät dieän tích ñaát cho tröôùc. Chính xaùc laø:

Giaû ñònh 6A.1. g’i (A0) > 0, g’i’ (A0) < 0, g’1 (A0) > g’0 (A0) vaø g1(A0

min) < g0(A0min) Giaû ñònh cho raèng g1(A0

min) < g0(A0min)

ñöôïc thuùc ñaåy bôûi tranh caõi chính saùch ñaõ toùm taét trong chöông2. Giaû söû tröôùc caûi caùch, chính quyeàn xaõ chòu traùch nhieäm giaoñaát ñaõ mang laïi nhieàu lôïi ích - ví duï nhö giuùp coù ñöôïc ñaàu vaøoboå sung cho quaù trình saûn xuaát hoaëc baûo veä khoûi caùc cuù soácñaëc tröng. Nhöõng lôïi ích naøy seõ bieán maát ngay khi thò tröôøngñaát ñai xuaát hieän vì hoä gia ñình noâng nghieäp coù theå söû duïngñaát cuûa hoï ñeå coù tín duïng hoaëc ñeå laøm taám ñeäm chaén ruûi ro.Vì theá chuùng toâi quan saùt thaáy raèng g1(A0)<g0(A0) taïi caùc möùcA0 thaáp.

Söï löïa choïn S vaø L bò raøng buoäc bôûi söï dö thöøa cuûa hoä giañình trong löïc löôïng vaø thôøi gian lao ñoäng (noùi ngaén goïn laøbôûi raøng buoäc lao ñoäng). Ñeå ñôn giaûn hoaù phaân tích, chuùng toâigiaû ñònh raèng raøng buoäc lao ñoäng buoäc hoä gia ñình phaûi chuyeânmoân hoùa trong hoaït ñoäng noâng nghieäp hoaëc tham gia lao ñoängtaïi caùc hoaït ñoäng phi noâng nghieäp khaùc; coù nghóa laø hoä giañình phaûi choïn giöõa (L>0, S=0) hoaëc (L=0, S=1)30. Tieâu duønglöông thöïc baèng:


(6A.1) Fi = [f(Li)+gi(A0)+ç]I(Li) + wi(A0)Si[1 - I(Li)](i=0,1)

trong ñoù, wi laø tieàn löông (bieán ñoåi theo A0) vaø I(Li) coù giaù tròbaèng 1 khi L>0 vaø baèng 0 khi L=0.

Lôïi ích lôùn nhaát tröôùc caûi caùch ñoái vôùi hoä gia ñình noângnghieäp laø f (L

_)+g0(A0)+ φ(A0) + ç vaø ñoái vôùi hoä gia ñình khoâng

coù ñaát laø wi+ φ(Ai) (i=0,1). Lôïi ích lôùn nhaát sau caûi caùch ñoái vôùihoä gia ñình noâng nghieäp laø trong ñoù:

(6A.2) v(A0) = max f(L) + g1(A0) + φ(A0 + L_-- L).

(L)

Dieän tích ñaát toái öu sau caûi caùch laø L1*=L(A0). Ñieàu naøy ñaõkieåm chöùng cho L’(A0)>0 Hoä gia ñình noâng nghieäp coù A0>A*_ =L-1(L

_) ñoøi hoûi nhieàu ñaát hôn khi thò tröôøng ñaát ñai xuaát hieän

(L*1>L) trong khi caùc hoä gia ñình coù A0<A* laïi caàn ít ñaát hôn.Chuùng toâi cuõng ñaët ra giaû thieát raèng nhu caàu ñaát ñai cuûa nhoùmngheøo nhaát taêng leân (hoaëc toång löông thöïc ñöôïc saûn xuaát töøL[A0

min)]=0 ñaát cuõng taêng leân moät löôïng töông öùng):Giaû ñònh 2:

L(A0min) < f-1 [φ(A0

min + L_)

-- [φA0min + L

_-- L(A0

min)]}

Ví duï nhö, giaû ñònh naøy coù theå ñaït ñöôïc khi f[L(A0min)=0 coù

nghóa laø L(A0min) quaù nhoû ñeå coù theå saûn xuaát. Tuy nhieân, chuùng

toâi khoâng yeâu caàu f[L(A0min)=0

Trong moâ hình treân ñaây, vieäc löïa choïn tieáp tuïc giöõ ñaát laøthuoäc veà moãi hoä gia ñình; coù nghóa laø trong moät hoaøn caûnh cuïtheå cho tröôùc, chaéc chaén coù theå bieát ñöôïc hoä naøo giöõ ñaát vaø hoänaøo khoâng. Tuy nhieân, tính khoâng ñoàng nhaát trong khaû naêngcanh taùc - ñöôïc bieåu dieãn bôûi moät bieán soá ngaãu nhieân - laø moäthieåu bieát rieâng tö. Do vaäy, taïi caùc giaù trò cho tröôùc cuûa taát caûcaùc bieán soá coù theå quan saùt ñöôïc moät caùch coâng khai thì vaãn coùxaùc suaát ñeå trôû thaønh hoä khoâng coù ñaát - chính laø “tyû leä khoângcoù ñaát noâng nghieäp” quan saùt ñöôïc moät caùch coù ñieàu kieän.

(6A.3.1) LL1 = ψ[w1 + φ(A1) -- v(A0)](6A.3.2) LL0 = ψ[w0 -- f(L

_) --g0(A0)],

trong ñoù ψ laø haøm phaân phoái cuûa η. Caû LL1 vaø LL0 ñeàu taêngcuøng vôùi w vaø khoâng taêng vôùi A0. Löu yù raèng moät taàng lôùp caùchoä gia ñình khoâng coù ñaát seõ xuaát hieän (xaùc suaát khaùc 0) vaøo


thôøi kyø sau caûi caùch thaäm chí ngay caû neáu phuùc lôïi ban ñaàu laønhö nhau vaø vôùi tính baát ñoàng nhaát veà khaû naêng canh taùc.

Chuùng toâi giaû ñònh raèng coù thò tröôøng caïnh tranh cho laoñoäng cuûa moãi möùc kyõ naêng hoaëc moãi möùc taøi saûn A0. Cung laoñoäng ñöôïc tính baèng phöông trình (6A.3.1) vaø (6A.3.2). Caàuñöôïc coi laø moät haøm oån ñònh khoâng taêng ñoái vôùi tieàn löông vaølaø moät haøm khoâng giaûm ñoái vôùi A0. Nhö vaäy, tieàn löông ñöôïctính töø phöông trình (6A.3.1) vaø (6A.3.2) vôùi toång nhu caàu baèngD(w1,A0) vaø D(w0,A0), vôùi w1=w1(A0) vaø w0=w0(A0) - caû hai haømnaøy ñeàu laø nhöõng haøm khoâng giaûm daàn31. Moät moâ hình thaytheá khaùc cuõng coù theå ñöôïc söû duïng ñoái vôùi thaát nghieäp, trongñoù phuùc lôïi laø nhaân toá quyeát ñònh naêng suaát (moâ hình tieànlöông hieäu quaû). Phaân tích sau ñaây cho pheùp moät caùch dieãngiaûi khaùc veà w1(A0) .

Ñònh ñeà 6.1. Khi xuaát hieän thò tröôøng ñaát ñai, tyû leä khoâng coùñaát seõ taêng trong nhoùm hoä coù ít taøi saûn vaø giaûm trong nhoùmhoä coù soá taøi saûn ñuû lôùn.

Chöùng minh. Tröôùc heát, ghi nhôù raèng vôùi haøm nhu caàu coù ñoädoác giaûm daàn cho tröôùc, tyû leä khoâng coù ñaát caân baèng phaûi laø moäthaøm giaûm daàn vôùi möùc löông caân baèng; ñieàu ñoù coù nghóa laø ñieàukieän caàn vaø ñuû ñeå LL1 > LL0 (taïi möùc A0 cho tröôùc) laøw1(A0)<w0(A0) . Nhö vaäy, thò tröôøng ñaát ñai seõ laøm taêng tìnhtraïng khoâng coù ñaát canh taùc khi vaø chæ khi H(A0)<f(L) trong ñoù32,


Hình 6A.1 Caùc haøm soá ñöôïc söû duïng trong phaân tích lyù thuyeát(g1(A0)=g0(A0))

-

Nguoàn: Caùc taùc giaû.

(6A.4) H(A0) = f[L(A0)] + φ[A0 + L_-- L(A0)]

-- φ(A0 + L_

) + g1(A0) -- g0(A0).Coù theå thaáy H(A0

min)<0theo giaû ñònh 6A1 vaø 6A2. Do vaäy,caûi caùch phaûi laøm taêng tyû leä khoâng coù ñaát canh taùc trong nhoùmhoä coù ít taøi saûn. Phaân tích phöông trình (6A4), chuùng toâi cuõngthaáy raèng:

(6A.5) H’(A0) = φ‘(A1 - L*1) -- φ‘(A1) + g’1 (A0) -- g’0 (A0)>0

vôùi φ‘’<0. Nhö vaäy, tyû leä khoâng coù ñaát taêng trong moïi tröôønghôïp coù A0<H-1[f(L

_)] vaø giaûm trong moïi tröôøng hôïp coù A0>H-1[f(

L_)] (hình 6A.1). (Ñieåm giao H-1[f(L

_)] coù theå töông ñoái cao; ví duï

nhö (hình veõ döôùi ñaây) khi g1(A0)=g0(A0) khieán cho H-1[f( L_

)]>A*laø möùc taøi saûn thaáp taïi ñoù ñaát ñai ñöôïc baùn ñi khi baét ñaàuxuaát hieän thò tröôøng). QED.

Töø phaân tích treân ñaây, coù theå thaáy roõ raøng laø taùc ñoäng cuûacaûi caùch ñoái vôùi tyû leä khoâng coù ñaát noùi chung - tính ñöôïc baèngcaùch hôïp nhaát hai phöông trình (6A.3.1) vaø (6A.3.2) ñoái vôùiphaân boå phuùc lôïi - phuï thuoäc vaøo möùc phaân boå phuùc lôïi banñaàu; neáu nhieàu hôn (ít hôn) moät nöûa daân cö coù A0<H-1[f(L

_)] thì

tyû leä khoâng coù ñaát toång theå seõ taêng (giaûm). Qua tröïc giaùc, coùtheå thaáy raèng möùc ngheøo ñoùi ban ñaàu caøng lôùn thì tyû leä khoângcoù ñaát noùi chung caøng taêng do caûi caùch.

Ñònh ñeà 6.2. Heä soá phuùc lôïi sau caûi caùch ñoái vôùi tình traïngkhoâng coù ñaát coù theå ñi theo höôùng khaùc, tuyø vaøo caáu truùc lôïinhuaän ñoái vôùi phuùc lôïi.

Chöùng minh. Khi thay theá w1=(w1,A0) vaøo phöông trình(6A.3.1), heä soá phuùc lôïi ñöôïc tính baèng phöông trình:

(6A.6) dLL1/dA0 = ψ(.)[w’1(A0) + φ‘(A1) -- φ‘(A1 -- L*1) -- g’1(A0)]

trong ñoù, ψ(.) = ψ‘(.) > 0). Heä soá naøy coù theå mang daáu aâm hoaëcmang daáu döông (khoâng gioáng nhö ñaïo haøm töøng phaàn taïimöùc löông cho tröôùc - luoân mang daáu aâm). Chuùng toâi thaáyraèng caàn caân nhaéc hai tröôøng hôïp ñieån hình sau:

Tröôøng hôïp 1: Möùc lôïi nhuaän thò tröôøng lao ñoäng thaáp ñoái vôùiphuùc lôïi. Khi lôïi nhuaän thaáp, ngöôøi giaøu coù xu höôùng löïa choïnphöông aùn thöïc hieän hoaït ñoäng noâng nghieäp. Giaû söû chæ coù laoñoäng khoâng coù kyõ naêng vaø khoâng coù caùc lôïi nhuaän khaùc ñoái vôùiphuùc lôïi töø noâng nghieäp - coù nghóa laø wi’(A0)=gi’(A0)=0 Khikhoâng coù thò tröôøng ñaát ñai, tyû leä khoâng coù ñaát seõ khoâng bieán


ñoåi theo phuùc lôïi. Khi coù thò tröôøng ñaát ñai, töø phöông trình(6A.6), LL khoâng taêng daàn so vôùi A, coù nghóa laø tyû leä khoâng coùñaát coù xu höôùng giaûm khi phuùc lôïi taêng. Ñieàu naøy cho pheùpmöùc lôïi nhuaän döông ñoái vôùi phuùc lôïi noâng nghieäp gi’(A0)>0 (víduï nhö thoâng qua tín duïng khi ñaát ñai ñöôïc söû duïng laøm taøisaûn kyù quyõ). LL seõ giaûm daàn vôùi phuùc lôïi keå caû tröôùc vaø sau caûicaùch. Trong tröôøng hôïp ñaëc bieät khi phaân boå cuûa η (ψ khoângñoåi) vaø khi g0’=gi’ thì heä soá phuùc lôïi seõ giaûm sau caûi caùch.

Tröôøng hôïp 2: Lôïi nhuaän thò tröôøng lao ñoäng cao ñoái vôùi phuùc lôïi.Hieån nhieân laø ñieàu naøy laøm cho thò tröôøng lao ñoäng trôû neânhaáp daãn hôn ñoái vôùi ngöôøi giaøu. Heä soá phuùc lôïi döông ñoái vôùitình traïng khoâng coù ñaát seõ xuaát hieän neáu lôïi nhuaän lao ñoängñuû cao - coù nghóa laø w0’(A0)>g0’(A0) vaø w1’(A0)>g1’(A0) + φ(A1 --L*

1) -- φ(A1) Vôùi möùc phaân boå cuûa η (ψ khoâng ñoåi) vaø vôùi caáutruùc lôïi nhuaän ñoái vôùi phuùc lôïi khoâng bò aûnh höôûng bôûi caûicaùch thì heä soá phuùc lôïi seõ taêng leân sau caûi caùch. QED.

Ñònh ñeà 6.3. Coù theå coù caû ngöôøi ñöôïc lôïi vaø ngöôøi bò thieät töøcaûi caùch naøy, vaø taùc ñoäng cuûa caûi caùch ñoái vôùi möùc ñoä ngheøoñoùi noùi chung laø raát lôùn.

Chöùng minh. Chuùng toâi seõ baét ñaàu vôùi tröôøng hôïp hoä noângdaân tieáp tuïc thöïc hieän hoaït ñoäng noâng nghieäp. Phuùc lôïi taêngñoøi hoûi Γ(A0) > f (L

_) trong ñoù:

(6A.7) Γ(A0) = f(L*1) + φ(A0 + L

_-- L*

1) -- φ(A0) + g1(A0) - g0(A0)

Chuùng toâi thaáy raèng:

(6A.8) Γ'(A0)= φ‘(A0 + L_- L*

i) -- φ‘(A0) + g’i(A0) -- g’0(A0)

Tröôùc heát, haõy cuøng xem xeùt tröôøng hôïp ñaëc bieät khig1(A0)=g0(A0) Löu yù raèng Γ‘(A0) > (<)0 as L

_*i > (<) L

_coù nghóa laø

A0 >(<) A* Nhö vaäy, Γ(A0) ñöôïc moâ taû döôùi daïng ñöôøng congchöõ U vôùi ñieåm ñaùy ñaït ñöôïc taïi A*, trong ñoù, Γ‘(A0)=f(L

_)

vaø Γ‘(A0)> f(L_) nhö hình 6A.1 ñaõ chæ ra33. Phuùc lôïi ñaõ taêng leân

(hoaëc ít nhaát laø khoâng giaûm ñi) ñoái vôùi moïi hoä gia ñình noângnghieäp. Roõ raøng laø keát quaû naøy cuõng ñaït ñöôïc khi g1(A0)>g0(A0)taïi moïi A0

34. Tuy nhieân, caùc hoä gia ñình noâng nghieäp coùg1(A0)<g0(A0) coù theå laâm vaøo tình traïng toài teä hôn do taùc ñoängcuûa caûi caùch. Ví duï cuï theå, giaû söû khi g1(A0) laø saûn löôïng noângnghieäp gia taêng coù theå ñaït ñöôïc do tieáp caän tín duïng ñeå muañaàu vaøo phi ñaát ñai taïi möùc A0 cho tröôùc. Tröôùc khi coù caûi caùch


ñaát ñai, chính quyeàn ñòa phöông phaân boå tín duïng ngang baèngthoâng qua caùc coâng cuï haønh chính, do ñoù cuõng mang ñeán chotaát caû moïi ngöôøi khaû naêng tieáp caän tín duïng nhö nhau - coùnghóa laø g1(A0)=

_g0 Sau caûi caùch, ngöôøi noâng daân quay trôû laïi thò

tröôøng tín duïng (khoâng hoaøn haûo) trong ñoù theå cheá cho vay chæcung caáp tín duïng khi hoï ñöôïc ñaûm baûo raèng ngöôøi noâng daânmuoán tieáp tuïc hoaït ñoäng noâng nghieäp. (Chuùng toâi giaû ñònhraèng raøng buoäc naøy chæ mang tính chaát kyø voïng, trong ñoù bieánsoá aån η ñöôïc xaây döïng treân trung vò baèng 0). Do ñoù,g1(A0)=v(A0), töø ñoù cho bieát:

(6A.9) g1(A0) = w1(A0) + φ(A0 + L_) -- φ(A0 + L

_-- L*

i ) -- f(L*i ).

Giôø ñaây, chuùng toâi thaáy raèng lôïi ích (thieät haïi) cuûa caùc hoä giañình noâng nghieäp töø caûi caùch tuyø thuoäc vaøo vieäc w1(A0) + φ(A0+ L) -- φ(A0) coù lôùn hôn (nhoû hôn) f(L

_)+

_g0 hay khoâng. Caùc hoä gia

ñình ngheøo seõ bò thieät haïi neáu tieàn löông traû cho lao ñoäng khoângcoù kyõ naêng ñuû thaáp (w1 (A0

min) < g_0 + f(L

_) + φ(A0

min) -- φ(A0min + L

_

)), maëc duø hoï coù theå thu huùt moät ít tín duïng ñeå chi traû cho ñaàuvaøo phi ñaát ñai trong hoaït ñoäng saûn xuaát noâng nghieäp. Vieäcphaân taùch roõ giöõa caùc hoä gia ñình ngheøo bò thieät vaø caùc hoä giañình giaøu ñöôïc lôïi laø hoaøn toaøn coù theå thöïc hieän neáu lôïi nhuaäntöø giaùo duïc treân thò tröôøng lao ñoäng ñuû cao (w’1 (A0) > φ‘(A0) --φ‘(A0 + L

_)(>0)).

Baây giôø chuùng toâi xem xeùt tröôøng hôïp ngöôøi noâng daân trôûneân khoâng coù ñaát do haäu quaû cuûa caûi caùch. Roõ raøng laø anhta/coâ ta khoâng theå laâm vaøo tình traïng toài teä hôn sau caûi caùchneáu anh ta/coâ ta tieáp tuïc hoaït ñoäng noâng nghieäp cuûa mình.Treân ñaây, chuùng ta ñaõ ruùt ra keát luaän raèng khoâng ngöôøi noângdaân naøo bò thieät do haäu quaû cuûa caûi caùch neáu g1(A0)> g0(A0), coùnghóa laø khoâng coù tröôøng hôïp naøo khieán cho ngöôøi noâng daânlöïa choïn tình traïng khoâng coù ñaát ñai laïi phaûi chòu thieät haïi töøcaûi caùch. Tuy nhieân, neáu g1(A0)<g0(A0) coù theå seõ xuaát hieän nhöõngñoái töôïng bò thieät haïi trong soá nhöõng ngöôøi môùi laâm vaøo tìnhtraïng khoâng coù ñaát canh taùc.

Cuoái cuøng, chuùng toâi caân nhaéc tröôøng hôïp nhöõng ngöôøikhoâng coù ñaát tröôùc caûi caùch nay vaãn tieáp tuïc laâm vaøo tìnhtraïng khoâng coù ñaát ñai. Vôùi taát caû nhöõng ñoái töôïng naøy, phuùclôïi hoaøn toaøn phuï thuoäc vaøo möùc löông lao ñoäng treân thòtröôøng lao ñoäng. Trong nhoùm naøy, hieän töôïng khoâng coù ñaát



Phuï luïc 6B

Baûng 6B.1. Döõ lieäu phaân tích thay ñoåi cuûa tình traïng khoâng coùñaát ñai canh taùc noùi chung

Noâng thoân Vieät NamNguõ phaân vò 1 (Ngheøo nhaát) 0,0664 0,646 0,2002 0,0481Nguõ phaân vò 2 0,0652 0,0917 0,1999 0,0575Nguõ phaân vò 3 0,0599 0,1116 0,2002 0,1020Nguõ phaân vò 4 0,0704 0,1088 0,1999 0,1921Nguõ phaân vò 5 0,1591 0,1578 0,1999 0,6002Toång 0,0842 0,1371 1,0000 1,0000

Mieàn nuùi phía BaécNguõ phaân vò 1–3 0,0219 0,0035 0,6003 0,2275Nguõ phaân vò 4 0,0000 0,0060 0,1990 0,1278Thaäp phaân vò 9 0,0164 0,0205 0,1003 0,1541Thaäp phaân vò 10 0,0667 0,0614 0,1003 0,4905Toång 0,0241 0,0375 1,0000 1,0000

Ñoàng baèng soâng HoàngNguõ phaân vòs 1–3 0,0065 0,0310 0,6006 0,1030Nguõ phaân vò 4 0,0293 0,0244 0,1992 0,1319Thaäp phaân vò 9 0,0392 0,0479 0,0996 0,1952Thaäp phaân vò 10 0,1176 0,0905 0,0996 0,5699Toång 0,0254 0,0678 1,0000 1,0000

Baéc Trung boäNguõ phaân vò 1–3 0,0312 0,0433 0,6010 0,2132Nguõ phaân vò 4 0,0434 0,0566 0,2003 0,1625Thaäp phaân vò 9 0,0526 0,0777 0,0993 0,1661Thaäp phaân vò 10 0,0702 0,1116 0,0993 0,4582Toång 0,0401 0,0821 1,0000 1,0000

Duyeân haûi Nam Trung boäNguõ phaân vò 1–3 0,0866 0,0882 0,6016 0,2391Nguõ phaân vò 4 0,1039 0,1042 0,2005 0,2199Thaäp phaân vò 9 0,1316 0,1911 0,0990 0,2172Thaäp phaân vò 10 0,3684 0,1916 0,0990 0,3238Toång 0,1224 0,1479 1,0000 1,0000

Taây NguyeânNguõ phaân vò 1–3 0,0909 0,0078 0,6016 0,3075Nguõ phaân vò 4 0,1154 0,0554 0,2031 0,2300Thaäp phaân vò 9 0,0000 0,0411 0,1016 0,1408Thaäp phaân vò 10 0,1667 0,0542 0,0938 0,3216Toång 0,0938 0,0386 1,0000 1,0000

Nguõ phaân vò döïa treân chi tieâuthöïc ñaàu ngöôøi naêm 1993

Tyû leä khoâng ñaát

1993 2004 1993 2004

Taàn suaát

Chuù thích

1. Löu yù raèng coù moät soá hoä gia ñình khoâng coù ñaát canh taùc töøtröôùc caûi caùch, ñaëc bieät laø ôû khu vöïc Ñoàng baèng soâng Cöûu Long.

2. Ñeå ñôn giaûn hoaù phaân tích, chuùng toâi söû duïng khaùi nieäm “voánnhaân löïc” chæ ñeå aùm chæ trình ñoä giaùo duïc. Tuy nhieân, treân thöïc teá, noùcoù theå coøn bao goàm caùc nhaân toá khaùc nhö söùc khoeû, caùc giaù trò nhaânkhaåu vaø khaû naêng canh taùc.

3. Ñeå tìm hieåu veà taùc ñoäng “phuùc lôïi” cuûa chi tieâu cho giaùo duïc ôûVieät Nam, coù theå xem taùc phaåm cuûa Glewwe vaø Jacoby (2004).

4. Löu yù raèng vieäc baùn ñaát ñeå caûi thieän ñieàu kieän nhaø ôû (hoaëc muacaùc vaät duïng tieâu duøng beàn vöõng khaùc) khoâng yeâu caàu ñaát noângnghieäp phaûi ñöôïc chuyeån ñoåi thaønh ñaát ôû - ñieàu naøy seõ ñoøi hoûi phaûicoù söï thay ñoåi trong luaät veà quyeàn söû duïng ñaát.

5. T.M.Ngo (2004) vaø van de Walle (2003) ñaõ chöùng minh raèng chitieâu cho giaùo duïc laøm taêng saûn löôïng noâng nghieäp ôû Vieät Nam.

6. Vôùi muïc tieâu laø taäp trung phaân tích taùc ñoäng ñoái vôùi coâng cuoäcgiaûm ngheøo, chuùng toâi khoâng xaây döïng moâ hình xaùc suaát trong ñoùnhieàu hoä gia ñình noâng nghieäp thueâ lao ñoäng traû löông ñeå thöïc hieäncoâng vieäc ñoàng aùng; nhöng chuùng toâi vaãn löu yù moät soá haøm yù quantroïng cuûa moâ hình naøy.

7. Khoâng roõ laø lôïi nhuaän töø giaùo duïc coù caàn phaûi thaät cao ñeå coù heä


Baûng 6B.1. (Tieáp theo)


Ñoâng Nam boäNguõ phaân vò 1–3 0,1927 0,3974 0,6000 0,1288Nguõ phaân vò 4 0,2344 0,3187 0,2000 0,2235Thaäp phaân vò 9 0,2500 0,4065 0,1000 0,1970Thaäp phaân vò 10 0,4375 0,4182 0,1000 0,4508Toång 0,2313 0,3920 1,0000 1,0000

Ñoàng baèng soâng Cöûu LongNguõ phaân vò 1 vaø 2 0,1938 0,3832 0,4005 0,0954Nguõ phaân vò 3 0,1250 0,3438 0,2003 0,1445Thaäp phaân vò 7 0,0750 0,2468 0,1001 0,1028Thaäp phaân vò 8 0,1375 0,2183 0,1001 0,1270Thaäp phaân vò 9 0,1875 0,2281 0,1001 0,1747Thaäp phaân vò 10 0,1772 0,2110 0,0989 0,3555Toång 0,1602 0,2536 1,0000 1,0000

Nguõ phaân vò döïa treân chi tieâuthöïc ñaàu ngöôøi naêm 1993

Tyû leä khoâng ñaát

1993 2004 1993 2004

Taàn suaát

soá döông ñoái vôùi tình traïng khoâng coù ñaát hay khoâng. ÔÛ Trung Quoác(Fleisher vaø Wang 2004), cô caáu tieàn löông trong moät thò tröôøng laoñoäng coù toå chöùc coù theå giöõ cho lôïi nhuaän töø giaùo duïc ôû möùc töôngñoái thaáp taïi Vieät Nam; xem Gallup (2004) vaø N.N Nguyeân (2004) ñeåhieåu theâm veà vaán ñeà naøy trong nhöõng naêm 1990, maëc duø lôïi nhuaän töøgiaùo duïc ñaõ taêng leân trong nhöõng naêm gaàn ñaây (Ngaân haøng Theá giôùi2005, Chöông 7). Cuõng phaûi löu yù raèng heä soá kinh teá coù theå phaûn aùnhaûnh höôûng phuùc lôïi ñoái vôùi thu nhaäp phi noâng nghieäp.

8. Ñeå hieåu veà nguyeân nhaân cuûa söï baát bình ñaúng giöõa caùc nhoùmchieám ña soá vaø caùc nhoùm thieåu soá ôû Vieät Nam, xem van de Walle vaøGunewardena (2001) - keát luaän cuûa nghieân cöùu naøy ñaõ phaàn naøo hoãtrôï cho caùch dieãn giaûi cuûa chuùng toâi trong baùo caùo naøy.

9. Nhôù laïi raèng coù moät soá thaønh kieán khi söû duïng caùc keát quaû hoàiquy naøy ñeå chæ ra moái quan heä vôùi tieâu duøng tröôùc caûi caùch vì chuùngtoâi ñang söû duïng tieâu duøng sau caûi caùch cho naêm 2004. Khoâng gioángnhö khi xeùt toaøn boä laõnh thoå Vieät Nam (Hình 6.1), khi moái quan heäthöïc teá mang daáu aâm (ôû Ñoàng baèng soâng Cöûu Long), daáu hieäu veà xuhöôùng naøy ñaõ trôû neân raát môø nhaït.

10.Nhöõng thay ñoåi trong phaân boå ñaát ñai haøng naêm chæ ra xu höôùngtöông töï.

11.Quan saùt naøy cuûa Taylor (2004) coù ñöôïc töø caùc nghieân cöùu thöïcñòa taïi khu vöïc Ñoàng baèng soâng Cöûu Long.

12.Caùc caâu hoûi coù lieân quan khoâng ñöôïc ñaët ra trong caùc cuoäc ñieàutra tröôùc.

13.Ñeå tính toaùn ñöôïc tyû leä hoä gia ñình ñöôïc caáp giaáy chöùng nhaänquyeàn söû duïng ñaát töø Ñieàu tra möùc soáng hoä gia ñình 2004, chuùng toâiñaõ hôïp nhaát caùc phaân boá maãu, tuyø vaøo quy moâ phaân boá.

14.Caùc ñoà thò töông öùng ñoái vôùi töï lao ñoäng noâng nghieäp coùhình daùng töông töï giöõa hai vuøng vaø töông töï vôùi maãu coù quy moâquoác gia.

15.Vôùi söï chuyeån dòch maïnh veà beân phaûi cuûa ñöôøng phaân boå tieâuduøng, chuùng toâi ñaõ löïa choïn maãu raát caån troïng ñeå traùnh caùc maãu coùquy moâ nhoû naêm 2004. Tính chính xaùc theo vuøng ñöôïc chöùng minh ôûPhuï luïc 6B.

16.Thay vaøo ñoù, giaû ñònh raèng haàu heát cö daân thaønh thò ñeàu “khoângcoù ñaát” theo nghóa khoâng coù ñaát noâng nghieäp; coù moái lieân heä giöõa haibieán soá naøy, khi maø tyû leä khoâng coù ñaát treân phaïm vi quoác gia LLN coùquan heä maät thieát vôùi tyû leä khoâng coù ñaát ôû khu vöïc noâng thoân LL vaøtyû troïng daân cö thaønh thò (U) do: LLN=LL + U(1-LL)

17.Chuùng toâi cuõng thöû theâm vaøo bieán kieåm soaùt laø ñoä tuoåi song noùkhoâng coù yù nghóa thoáng keâ.

18.Chuùng toâi öôùc tính moâ hình naøy thoâng qua söû duïng caû tuyeántính chæ soá cuûa chuû hoä vaø loâga cuûa noù, maëc duø tính toaùn loâga toû raphuø hôïp hôn vôùi nhoùm hoä gia ñình coù ñaát.


19.Caùc sai soá chuaån cuûa chuùng toâi cuõng giaû ñònh raèng sai soá trongphöông trình (6.2) laø hoaøn toaøn ñoäc laäp. Neáu giaû ñònh naøy khoângñuùng thì sai soá chuaån trong öôùc tính khaùc bieät trong nhieàu söï khaùcbieät coù theå bò leäch aâm (Bertrand, Duflo, vaø Mullainathan 2004). Kieåmñònh keát luaän naøy laø moät vieäc coù theå thöïc hieän chæ vôùi boán quan saùttheo thôøi gian vaø khoâng gian. Tuy nhieân, taát caû caùc keát quaû cuûa chuùngtoâi vaãn hoaøn toaøn ñuùng khi coù söï khaùc bieät giöõa boä döõ lieäu naêm 1993vaø naêm 2004.

20.Ñieàu naøy ñöôïc khaúng ñònh nhôø hoài quy chæ soá baát bình ñaúngtrong nhoùm coù ñaát ñoái vôùi LL (cho pheùp aûnh höôûng vuøng vaø aûnhhöôûng thôøi gian); chuùng toâi thaáy raèng heä soá hoài quy -0,0016 (khaùc 0vaø coù yù nghóa thoáng keâ ôû möùc 5% vôùi t=2,14); khoâng coù taùc ñoäng ñoáivôùi möùc ñoä baát bình ñaúng trong nhoùm caùc hoä gia ñình khoâng coù ñaátnoâng nghieäp.

21.Caùc vuøng khoâng coù yù nghóa veà maët thoáng keâ bò loaïi ra khoûi döõlieäu ñeå chaïy moâ hình; khi kieåm soaùt hieäu öùng vuøng, chuùng toâi ñaõ tínhtoaùn ñöôïc βÂ = -0.032 vôùi giaù trò thoáng keâ t=2,778

22.Ñieàu naøy cho thaáy möùc ñoä töông quan trong sai soá khoâng phaûilaø vaán ñeà caàn ñaët ra trong tröôøng hôïp naøy.

23.Sai soá maãu ñöôïc chaáp nhaän ôû moät möùc ñoä naøo ñoù. Noù coù theåñöôïc ñieàu chænh nhôø phöông phaùp do Deaton (1985) ñeà xuaát. Tuynhieân, caùc keát luaän cuûa Verbeek vaø Nijman (1992) ñaõ cho thaáy xuhöôùng naøy laø nhoû vôùi quy moâ maãu ñöôïc söû duïng ôû ñaây.

24.Chuùng toâi thay ñoåi tieâu duøng hôn laø bieán giaû ño tình traïngngheøo (moâ hình vi moâ töông töï trong caùc kieåm ñònh tröôùc ñoù cuûachuùng toâi), vôùi ñaùnh giaù cho raèng vieäc söû duïng caùc phöông phaùp kinhteá löôïng ñònh tính laø khoâng hieäu quaû khi coù theå quan saùt ñöôïc caùcbieân lieân tuïc.

25.Moät moâ hình phoå quaùt hôn coù theå cho pheùp tìm ra caùc giaù trò.26.Töø giaû ñònh cuûa chuùng toâi, ñieàu naøy cho pheùp lôïi ích ñöôïc phaân

taùch giöõa löông thöïc vaø caùc vaät duïng tieâu duøng beàn vöõng..27.Xem Deininger vaø Jin (2006) ñeå coù chöùng cöù hoã trôï (taùc phaåm

naøy söû duïng döõ lieäu cuûa EÂtioâpia). Taùc phaåm naøy cuõng döïa treân caùcnghieân cöùu tröôùc ñoù nhöng khoâng hoaøn toaøn uûng hoä quan ñieåm cuûachuùng.

28.Moät moâ hình phoå quaùt hôn seõ cho pheùp phaân tích ñöôïc taùc ñoängtöông hoã vôùi dieän tích ñaát ñöôïc giao.

29.ÔÛ möùc A0 ñuû lôùn, nhieàu hoä gia ñình noâng nghieäp trong moâ hìnhnaøy seõ thueâ lao ñoäng thöïc hieän coâng vieäc ñoàng aùng (giaû ñònh laø laoñoäng khoâng coù kyõ naêng)

30.Neáu caùc hoä gia ñình choïn tình traïng khoâng coù ñaát thì ñieàu naøyñoàng nghóa vôùi S=1, vôùi giaû thieát laø chuùng toâi khoâng theâm giaù trò cuûasöï nhaøn roãi. Neáu chuùng toâi ñöa bieán soá thaát nghieäp vaøo moâ hình thìS chính laø khaû naêng lao ñoäng toái ña.


31.Tröôùc khi coù thò tröôøng ñaát ñai, cung lao ñoäng ñoäc laäp hoaøntoaøn vôùi A nhöng tieàn löông laø moät haøm soá khoâng giaûm daàn vôùi A,ñieàu naøy hoaøn toaøn traùi ngöôïc vôùi caàu lao ñoäng.

32. Löu yù raèng (a) caùc ñieàu kieän treân thò tröôøng lao ñoäng coù theåñöôïc vieát döôùi daïng ψ(wi + xi) = D(wi) vôùi i=0,1. vôùi i=0,1. Ñieàu naøycho thaáy w laø moät haøm giaûm daàn vôùi x, vôùi chuyeån dòch cuûa ñöôøngcung vaø (b) H(A0) - f( L

_) cho thaáy söï chuyeån dòch cuûa haøm cung cao

ñoäng taïi möùc löông cho tröôùc, nhö trong phöông trình (6A.3.1) vaø(6A.3.2) ñaõ chæ ra.

33. Löu yù raèng Γ(A0) > H(A0) (vôùi Γ(A0) = H(A0) + (A1) -- (A0)) chotröôùc). Theo ñoù, H-1 [f (L

_)]>A* khi g1(A0)=v(A0) nhö ñaõ neâu trong ví

duï ôû ñònh ñeà 6.1 (Hình 6A.1).34.AÙp duïng hình thöùc thueâ lao ñoäng bôûi caùc hoä gia ñình noâng

nghieäp coù dieän tích ñaát noâng nghieäp ñuû lôùn coù theå laøm taêng phuùclôïi cuûa hoï do taùc ñoäng cuûa caûi caùch ñoái vôùi möùc löông cuûa lao ñoänggiaûn ñôn.


7

Tieáp caän tín duïng ñoái vôùi caùchoä gia ñình ngheøo khoâng coù

ñaát noâng nghieäp

Nhöõng ngöôøi uûng hoä caûi caùch thò tröôøng ñaát ñai thöôøng laäpluaän raèng coâng cuoäc caûi caùch naøy seõ goùp phaàn phaùt trieån caùcthò tröôøng tín duïng thoâng qua vieäc cho pheùp noâng daân duøngquyeàn söû duïng ñaát cuûa hoï ñeå theá chaáp vay tieàn. Tuy nhieân,tình traïng khoâng coù ñaát canh taùc ôû khu vöïc noâng thoân coù theåkhoâng giuùp noâng daân tieáp caän ñöôïc vôùi nhöõng cô hoäi naøy vì(theo ñònh nghóa) hoï khoâng coù gì ñeå theá chaáp caû. Caùc hoä giañình ngheøo vì theá seõ raát vaát vaû ñeå coù ñöôïc caùc cô hoäi ñaàu tö(caû veà nguoàn voán cô hoïc vaø voán con ngöôøi) ñeå giuùp hoï thoaùtkhoûi ñoùi ngheøo trong daøi haïn.

Caùc chöông trình giaûm ngheøo ôû Vieät Nam ñaõ raát chuù troïngñeán vieäc môû roäng tín duïng cho ngöôøi ngheøo. Muïc ñích cuûa caùcchöông trình naøy chuû yeáu laø ñeå buø ñaép laïi söï baát hoaøn haûo cuûathò tröôøng tín duïng ñang gaây caûn trôû vôùi daân ngheøo muoánthoaùt khoûi ngheøo ñoùi; neáu khoâng coù can thieäp, chaéc chaén vieäcthieáu cô hoäi tieáp caän tín duïng seõ laøm chaäm laïi toác ñoä taêngtröôûng kinh teá vaø laøm traàm troïng theâm tình traïng ngheøo ñoùicuõng nhö baát bình ñaúng. Nhö chuùng toâi döï baùo, ngöôøi noângdaân khoâng coù ñaát cuõng coù ít cô hoäi tieáp caän tín duïng tö nhaânvì hoï khoâng coù gì ñeå kyù quyõ, vì vaäy, öu tieân haøng ñaàu ñoái vôùitín duïng nhaø nöôùc thoâng qua caùc chöông trình choáng ñoùi ngheøoñaùng leõ ra phaûi daønh cho ngöôøi ngheøo khoâng coù ñaát ñai. Chuùngta vaãn coøn chöa bieát lieäu caùc nhaø hoaïch ñònh chính saùch cuûaVieät Nam ñaõ thích öùng ñöôïc vôùi nhu caàu naøy hay chöa.

185

Chöông naøy giaûi ñaùp caùc vaán ñeà treân ñoái vôùi caû nguoàn tínduïng phi muïc tieâu (chính thöùc vaø phi chính thöùc) laãn nguoàn tínduïng ñöôïc cung caáp qua caùc chöông trình choáng ñoùi ngheøocuûa Vieät Nam.

Ñaát ñai vaø tín duïng

Voán thöôøng ñoùng vai troø voâ cuøng quan troïng trong vieäc thoaùtkhoûi caûnh ñoùi ngheøo, caû ñoái vôùi caùc hoä gia ñình noâng nghieäplaãn caùc hoä gia ñình phi noâng nghieäp ôû noâng thoân vaø thaønh thò.Phaàn ñoâng chuùng ta ñeàu tin raèng caùc thò tröôøng tín duïng coønraát ngheøo naøn hoaëc thaäm chí khoâng toàn taïi ôû nhöõng neàn kinhteá noâng thoân ñang phaùt trieån - ñieàu naøy ñaõ laøm traàm troïngtheâm tình traïng ngheøo ñoùi vaø baát bình ñaúng1. Ñieàu naøy coùñuùng khoâng? Vaø caâu traû lôøi coù phuï thuoäc vaøo thöïc traïng sôûhöõu ñaát ñai hay khoâng?

Cuoäc ñieàu tra veà Taùc ñoäng cuûa ñöôøng giao thoâng noâng thoânôû Vieät Nam (SIRRV) ñaõ ñaët caâu hoûi veà caùc raøo caûn tín duïng.(Boä döõ lieäu cuûa SIRRV ñaõ ñöôïc moâ taû trong Chöông 3). Caùc hoägia ñình ñöôïc hoûi xem hoï coù vay ñöôïc tieàn neáu hoï muoán haykhoâng. Hình 7.1 chæ ra söï thay ñoåi cuûa caùc raøng buoäc tín duïngñoái vôùi tieâu duøng trong giai ñoaïn töø 1999 ñeán 2003 theo ñieàutra taùc ñoäng cuûa ñöôøng giao thoâng noâng thoân. Roõ raøng laø caùchoä gia ñình giaøu hôn thöôøng traû lôøi raèng hoï coù theå vay tieàn neáuhoï muoán vaø tyû leä naøy taêng theo thôøi gian ñoái vôùi toaøn boä maãu.Trong naêm 2003, 80% hoaëc hôn 80% hoä gia ñình cho raèng hoïcoù theå vay tieàn neáu muoán. Ñieàu naøy cho thaáy caùc raøo caûn tínduïng khoâng heà coù tính phoå quaùt nhö quan ñieåm ñaõ coù trongkinh teá phaùt trieån maëc duø treân thöïc teá caùc raøo caûn tín duïngxuaát hieän nhieàu hôn ñoái vôùi ngöôøi ngheøo. Tuy nhieân, thöïc teá80% hoä gia ñình tin raèng hoï coù theå tieáp caän tín duïng khoâng coùnghóa laø tín duïng luoân saün saøng ñaùp öùng khi hoï coù nhu caàuhoaëc coù theå ñaùp öùng ngay trong moät thôøi gian ngaén; con soáthoáng keâ naøy khoâng baùc laïi quan ñieåm cho raèng söï khoâng hoaønhaûo cuûa thò tröôøng tín duïng vaãn ñang laø moät hieän töôïng phoåbieán taïi caùc neàn kinh teá noâng thoân.

Tieáp caän tín duïng chính thöùc coù theå khoù khaên hôn. Tín duïngchính thöùc ñöôïc ñònh nghóa laø tín duïng töø caùc ngaân haøng vaø caùctoá chöùc khaùc vaø ñöôïc phaân bieät vôùi tín duïng khoâng chính thöùc.Nguoàn cuûa tín duïng chính thöùc taêng theo thôøi gian vì vieäc cung


caáp tín duïng ñaõ trôû thaønh muïc tieâu chính saùch cuûa chính phuû.Trong naêm 1993, caùc nguoàn tín duïng chính thöùc ñaõ ñöôïc hoûitrong cuoäc Ñieàu tra möùc soáng Vieät Nam, bao goàm caùc ngaânhaøng tö nhaân, caùc ngaân haøng nhaø nöôùc khaùc vaø caùc hôïp taùc xaõ.Trong naêm 2004, caùc nguoàn naøy coøn goàm “caùc ngaân haøng chínhsaùch xaõ hoäi”, caùc ngaân haøng noâng nghieäp vaø phaùt trieån noângthoân, quyõ khen thöôûng ngöôøi lao ñoäng, caùc toå chöùc tín duïng vaøcaùc toå chöùc chính trò xaõ hoäi. ÔÛ caû hai thôøi ñieåm treân, caùc nguoàntín duïng phi chính thöùc bao goàm: nhöõng nhaø cho vay tö nhaân(naëng laõi), baïn beø, hoï haøng hoaëc caùc caù nhaân khaùc.

Moät trong nhöõng lôïi ích kyø voïng töø vieäc töï do hoaù caùc thòtröôøng tín duïng laø thuùc ñaåy tieáp caän vôùi caùc nguoàn tín duïngchính thöùc. Trong Hình 7.2, phaàn a, chuùng toâi nhìn thaáy caùcdaáu hieäu cho thaáy hoài quy cuûa tyû leä hoä gia ñình noâng nghieäpnoùi raèng hoï ñaõ töøng vay tieàn töø moät nguoàn tín duïng chínhthöùc trong 12 thaùng qua so vôùi tieâu duøng trong naêm 2004 vaønaêm 1993; phaàn b cho thaáy hoài quy töông öùng cuûa tyû leä khoângcoù ñaát noâng nghieäp.

TIEÁP CAÄN TÍN DUÏNG ÑOÁI VÔÙI CAÙC HOÄ GIA ÑÌNH NGHEØO.... 187

Hình 7.1. Caùc raøo caûn tín duïng, 1993 vaø 2003

Nguoàn: Ñieàu tra taùc ñoäng cuûa ñöôøng giao thoâng noâng thoân naêm 1999 vaø2003.

Löu yù: Caùc hoä gia ñình ñöôïc hoûi hoï coù theå vay tieàn khi hoï muoán hay khoâng.Hình veõ treân ñaây chæ ra caùc caâu traû lôøi “coù” so vôùi caâu traû lôøi “khoâng” hoaëc“khoâng chaéc chaén”

Maëc duø caùc hoä gia ñình coù ñaát thöôøng hay söû duïng tín duïngchính thöùc ôû caû hai naêm naøy hôn so vôùi nhöõng hoä gia ñìnhkhoâng coù ñaát; song caû hai nhoùm ñeàu coù xu höôùng taêng möùc ñoäsöû duïng tín duïng theo thôøi gian. Naêm 1993, tyû leä trung bình söûduïng tín duïng chính thöùc laø 21,68% ñoái vôùi noâng daân (π=3514)vaø 11,15% ñoái vôùi nhöõng hoä gia ñình khoâng coù ñaát noâng nghieäp(π=323); trong khi ñoù, naêm 2004, caùc tyû leä töông öùng laàn löôïtlaø 35,58% (π=6035) vaø 23,34% (π=904). Chuùng toâi cuõng quan saùtthaáy heä soá kinh teá lôùn trong hieän töôïng môû roäng tín duïngchính thöùc ñoái vôùi caû nhoùm coù ñaát vaø nhoùm khoâng coù ñaát(Hình 7.2); khoâng coù lôïi ích thu ñöôïc ñoái vôùi nhöõng hoä giañình ngheøo nhaát trong nhoùm khoâng coù ñaát.

Cuõng coù caùc daáu hieäu trong boä döõ lieäu naøy cho thaáy tínduïng chính thöùc ñaõ thay theá tín duïng phi chính thöùc. Caùc sôñoà töông öùng minh hoaï vieäc söû duïng caùc nguoàn tín duïng phichính thöùc trong Hình 7.3 ñaõ chæ ra heä soá kinh teá aâm vôùi möùcñoä söû duïng thaáp hôn trong naêm 2004 so vôùi naêm 1993. Tyû leätrung bình söû duïng tín duïng phi chính thöùc naêm 1993 laø 39,21%ñoái vôùi noâng daân vaø 40,87% ñoái vôùi nhoùm khoâng coù ñaát; trongkhi ñoù, trong naêm 2004, caùc tyû troïng töông öùng laàn löôït laø20,36% vaø 21,13% (π=904). Thay ñoåi lôùn nhaát laø söï thay theá cuûatín duïng chính thöùc ñoái vôùi tín duïng phi chính thöùc (trong caûnhoùm coù ñaát vaø nhoùm khoâng coù ñaát).

Maëc duø khoù coù theå thieát laäp moái quan heä nhaân quaû vì nhöõngthay ñoåi khaùc seõ xaûy ra trong neàn kinh teá Vieät Nam, caùc phaùthieän nghieân cöùu naøy ít nhaát cuõng chæ ra raèng tieán trình töï dohoaù thò tröôøng ñaát ñai trong caûi caùch ñaát noâng nghieäp luoânñoàng haønh vôùi quaù trình chính thöùc hoaù caùc nguoàn tín duïnghôn laø laøm taêng cöôøng ñoä söû duïng tín duïng.

Ñaát ñai vaø söï tham gia vaøo caùc chöông trình choángñoùi ngheøo

Coù theå laø khoâng coù gì ñaùng ngaïc nhieân khi caùc hoä gia ñìnhkhoâng coù ñaát ít söû duïng tín duïng chính thöùc vì hoï khoâng coùtaøi saûn theá chaáp laø ñaát ñai. Nhöng ñieàu ngaïc nhieân hôn laøchuùng toâi ñaõ phaùt hieän ra raèng ngöôøi ngheøo khoâng coù ñaát ôûVieät Nam cuõng ít nhaän ñöôïc tín duïng töø caùc chöông trìnhchoáng ñoùi ngheøo cuûa chính phuû. Trôï caáp tín duïng daønh cho caùcñoái töôïng laø ngöôøi ngheøo thoâng qua Chöông trình Xoaù ñoùi


Giaûm ngheøo (HEPR) vaø Chöông trình 135. Hai chöông trìnhnaøy cuõng hoã trôï chi phí y teá vaø ñöôïc duøng ñeå xaây döïng cô sôûhaï taàng ôû ñòa phöông maëc duø coâng cuï chính cuûa chuùng laø tínduïng vi moâ2. Voán tröôùc heát ñöôïc cung caáp thoâng qua Ngaânhaøng chính saùch xaõ hoäi Vieät Nam (tröôùc kia laø Ngaân haøng vìngöôøi ngheøo) - ngaân haøng naøy phoái hôïp vôùi caùc toå chöùc xaõ hoäiñeå trieån khai caùc khoaûn cho vay tôùi caùc hoä gia ñình ngheøo taïiñòa phöông. Ban ñaàu ñöôïc thaønh laäp töø nhöõng naêm 1930 ñeá


Hình 7.2. Söû duïng tín duïng chính thöùc tính theo tieâu duøng,naêm 1993 vaø 2004


huy ñoäng hoã trôï cuûa ñoâng ñaûo quaàn chuùng cho Ñaûng Coäng saûnvaø cuoäc ñaáu tranh giaûi phoùng ñaát nöôùc, trong nhöõng naêm gaànñaây, caùc toå chöùc xaõ hoäi naøy ñaõ raát tích cöïc tham gia vaøo caùc noãlöïc giaûm ngheøo. Trong naêm 2004, gaàn 75% toaøn boä tín duïngdaønh cho ngöôøi ngheøo ñöôïc phaân boå thoâng qua caùc nhoùm tínduïng ñöôïc thaønh laäp bôûi hai toå chöùc xaõ hoäi lôùn nhaát taïi VieätNam laø Hoäi Lieân hieäp Phuï nöõ Vieät Nam vaø Hoäi Noâng daân VieätNam; 10% khaùc ñöôïc quaûn lyù thoâng qua Ñoaøn Thanh nieân vaøHoäi Cöïu chieán binh (Sakata 2006). Tieáp caän vôùi nhöõng khoaûn


Hình 7.3 Söû duïng caùc nguoàn tín duïng phi chính thöùc, naêm1993 vaø naêm 2004


vay naøy ñoøi hoûi hoä gia ñình phaûi ñöôïc chính quyeàn xaõ vaø caùctoå chöùc xaõ hoäi (thöôøng taäp trung vaøo caùc thaønh vieân cuûa mình)xeáp vaøo dieän “ngheøo” (quy ñònh veà ngöôõng ngheøo ñaõ ñöôïc moâtaû trong Chöông 3). Hoä gia ñình naøy cuõng phaûi tham gia moätnhoùm xin vay tín duïng ñöôïc coâng nhaän chính thöùc (CBG),thöôøng ñöôïc thaønh laäp vôùi söï giuùp ñôõ cuûa caùc toå chöùc quaànchuùng ñoái vôùi thaønh vieân cuûa hoï (Sakata 2006). Nhoùm vay laønhoùm ngöôøi trong cuøng moät laøng vaø coù ban caùn söï rieâng. Caùcthaønh vieân trong nhoùm vay phaûi sinh soáng laâu naêm trong laøng,coù thaønh vieân trong hoä coøn khaû naêng lao ñoäng vaø (taát nhieân)phaûi muoán vay tín duïng. Moái quan heä thaønh vieân trong nhoùmcoù theå ñoùng vai troø quan troïng trong vieäc giaûm chi phí vaø chiaseû ruûi ro; gioáng nhö Ngaân haøng Grameen noåi tieáng cuûaBangladesh ñaõ minh hoaï. Tuy nhieân, nhö chuùng toâi seõ chöùngminh döôùi ñaây, caùc nhoùm hoä gia ñình ngheøo khoâng coù ñaátthöôøng gaëp phaûi baát lôïi trong vieäc tieáp caän tín duïng.

Cuoäc Ñieàu tra möùc soáng hoä gia ñình Vieät Nam naêm 2004 ñaõhoûi caùc hoä gia ñình trong maãu xem hoï coù tham gia vaøo caùcchöông trình choáng ñoùi ngheøo (töø naêm 1999) hay khoâng. Hình7.4 cho bieát caùc xaùc suaát coù ñieàu kieän cuûa vieäc nhaän ñöôïc trôïcaáp tín duïng thoâng qua caùc chöông trình naøy ñoái vôùi caû nhoùmcoù ñaát vaø nhoùm khoâng coù ñaát. Hình a moâ taû taùc ñoäng cuûa taátcaû caùc chöông trình; hình b moâ taû trôï caáp tín duïng vaø hình cmoâ taû söï tham gia vaøo caùc thaønh toá phi tín duïng.

Caû ba hình trong Hình 7.4 ñeàu cho thaáy söï thieáu tham giañaùng kinh ngaïc cuûa caùc hoä gia ñình ngheøo duø hoï coù ñaát haykhoâng. Caùc hoä gia ñình khoâng coù ñaát ít tham gia hôn vaøo caùcchöông trình choáng ñoùi ngheøo: ít hôn 20% caùc hoä gia ñìnhkhoâng coù ñaát ngheøo nhaát tham gia so vôùi 60% caùc hoä gia ñìnhngheøo nhaát coù ñaát (Hình 7.4, phaàn a). Heä soá kinh teá cuõng thayñoåi raát nhieàu trong soá caùc hoä gia ñình coù ñaát, vôùi möùc ñoä thamgia giaûm daàn khi tieâu duøng taêng. Vôùi nhöõng hoä khoâng coù ñaát,moái quan heä naøy laø töông ñoái baèng phaúng vaø coù hình daïngcong loõm ñoái vôùi trôï caáp tín duïng - taêng daàn töø möùc ñoä thamgia baèng 0 ñoái vôùi nhöõng hoä gia ñình ngheøo nhaát tôùi khoaûng8% ñoái vôùi nhöõng hoä gia ñình coù möùc tieâu duøng cao hôn möùcbình quaân ôû noâng thoân, tröôùc khi giaûm daàn vaø giöõ ôû möùc caohôn trong soá nhöõng hoä coù ñaát. Möùc muïc tieâu coøn thaáp hôn raátnhieàu trong soá caùc hoä khoâng coù ñaát.

Quaû thöïc raát thuù vò khi so saùnh keát luaän naøy trong tröôønghôïp Vieät Nam noùi chung vôùi caùc keát luaän tìm ñöôïc trong tröôøng



Hình 7.4. Söï tham gia vaøo caùc chöông trình choáng ñoùi ngheøomuïc tieâu



Hình 7.5 Möùc ñoä tham gia vaøo caùc chöông trình choáng ñoùi ngheøoôû khu vöïc noâng thoân Ñoàng baèng soâng Cöûu Long, naêm 2004

6 7 8 9 10 0

0.1

0.2

0.4

0.3

6 7 8 9 10 2 0.05

0

0.05

0.10

0.15

0.25

0.20

0

0.05

0.10

0.25

0.20

0.15

6 7 8 9 10


hôïp Ñoàng baèng soâng Cöûu Long noùi rieâng. Thöïc traïng ôû Ñoàngbaèng soâng Cöûu Long laø haàu heát caùc chöông trình choáng ngheøoñoùi vaø caáu truùc tín duïng ñeàu töông töï nhö ôû nhöõng nôi khaùctreân laõnh thoå (Hình 7.5). Möùc ñoä tham gia raát thaáp ñoái vôùinhoùm ngheøo nhaát khoâng coù ñaát vaø thaáp hôn raát nhieàu so vôùinhoùm hoä ngheøo coù ñaát. Tuy nhieân, cuõng coù caùc daáu hieäu chothaáy caùc hoä gia ñình khoâng coù ñaát nhöng coù möùc soáng cao hônñaõ tham gia vaøo caùc chöông trình naøy. Taùc ñoäng cuûa vieäc thamgia vaøo chöông trình phi tín duïng ôû Ñoàng baèng soâng Cöûu Longlaïi laø vaán ñeà khaùc, trong ñoù, nhoùm khoâng coù ñaát coù möùc ñoätham gia nhænh hôn ñoâi chuùt so vôùi nhoùm coù ñaát taïi möùc tieâuduøng thaáp.

Taïi sao nhöõng hoä gia ñình ngheøo khoâng coù ñaát laïikhoâng tieáp caän ñöôïc vôùi caùc chöông trình tín duïngmuïc tieâu?

Coù moät soá lyù do giaûi thích cho vieäc taïi sao caùc hoä gia ñìnhngheøo khoâng coù ñaát laïi coù tyû leä tham gia chöông trình tín duïngthaáp hôn so vôùi caùc hoä gia ñình ngheøo coù ñaát:i Thaønh kieán veà caùc chæ soá muïc tieâu: quan nieäm cho raèng noâng

daân ngheøo hôn ñaõ daãn ñeán hieän töôïng maø chuùng toâi goïi laø“thaønh kieán veà caùc chæ soá muïc tieâu” (ITB), theo ñoù nhöõng hoängheøo khoâng ñaùp öùng ñuû caùc “chæ soá ngheøo ñoùi” seõ khoângñöôïc trôï giuùp. Töø quan ñieåm naøy, chính quyeàn caùc caáp chæcoù raát ít thoâng tin ñeå xaùc ñònh ñaâu laø nhöõng hoä thöïc söïngheøo trong soá nhöõng hoä khoâng coù ñaát noâng nghieäp.

iKieán thöùc. Vì nhieàu lyù do khaùc nhau, nhöõng hoä gia ñình khoângcoù ñaát coù theå khoâng ñöôïc bieát veà nhöõng chöông trình choángñoùi ngheøo naøy. Söï hieåu bieát veà nhöõng chöông trình naøy phaànnaøo coù tính ngoaïi sinh trong quaù trình löïa choïn maø caùc nhaøquaûn lyù thöïc hieän. Söï thieáu hieåu bieát veà nhöõng chöông trìnhnaøy trong soá caùc hoä gia ñình khoâng coù ñaát phaûn aùnh noã löïcnhaém vaøo nhöõng hoä coù ñaát; chuùng toâi caân nhaéc khaû naêng coùtheå xaûy ra döôùi ñaây. Coù theå giaûi thích hieän töôïng naøy nhösau: laø moät noäi dung töông ñoái môùi meû taïi nhieàu vuøng noângthoân, caùc hoä gia ñình ngheøo khoâng coù ñaát coù theå hoaø nhaäpkeùm hôn vôùi coäng ñoàng vaø caùc theå cheá cuûa coäng ñoàng ñoù,ñieàu naøy cuõng coù nghóa laø hoï bieát ít hôn veà caùch thöùc ñeå tieápcaän ñöôïc vôùi nhöõng chöông trình coâng coäng.


i Tieán trình löïa choïn daønh öu ñaõi nhieàu hôn cho ñoái töôïng coù ñaát.Noùi moät caùch chính thöùc, ñaát ñai khoâng nhaát thieát phaûi laøvaät mang ra kyù quyõ ñeå coù theå tieáp caän tín duïng thoâng quacaùc chöông trình giaûm ngheøo. Tuy nhieân, trong quaù trình löïachoïn, coù nhieàu caùch ñeå öu tieân nhöõng ñoái töôïng coù ñaát hôn.Nhöõng hoä gia ñình ngheøo khoâng coù ñaát coù theå coù nhöõng ñaëctính khieán hoï khoù coù theå trôû thaønh thaønh vieân cuûa caùc toåchöùc quaàn chuùng taïi ñòa phöông trong khi nhöõng toå chöùcnaøy laïi laø coâng cuï ñeå cung caáp thoâng tin veà caùc chöông trìnhtín duïng, ñeå ñaûm baûo voán vay vaø phaân boå voán vay ñeán caùchoä gia ñình. Nhöõng toå chöùc quaàn chuùng xaõ hoäi ñoùng vai troøquan troïng trong quaù trình phaân boå voán vay cho ngöôøi ngheøohieån nhieân seõ taäp trung phaân boå cho thaønh vieân cuûa mình.Haàu heát caùc xaõ ñeàu coù Hoäi Phuï nöõ hoaït ñoäng raát tích cöïcnhöng hoäi naøy thöôøng khoâng chuù troïng nhieàu ñeán nhöõng hoägia ñình ngheøo khoâng coù ñaát ñai vaø khoâng laøm noâng nghieäp.Döïa treân nghieân cöùu thöïc ñòa taïi 71 laøng xaõ taïi tænh HaøGiang taïi khu vöïc mieàn nuùi phía Baéc, Sakata (2006) ñaõ nhaánmaïnh raèng treân thöïc teá, taát caû caùc khoaûn tieàn cho vay ñeàuñöôïc söû duïng ñeå mua traâu boø vaø ñöôïc trieån khai ñeán caùc hoägia ñình thoâng qua Hoäi Noâng daân vaø Hoäi Phuï nöõ - laø nhöõngtoå chöùc kieåm soaùt voán vay. Caùch söû duïng voán nhö theá naøycoù theå khoâng thuaän lôïi cho nhöõng hoä gia ñình coù raøng buoäcveà tín duïng.Trong vaán ñeà sau cuøng naøy, trong caùc chuyeán ñi thöïc ñòa vaø

phoûng vaán cuøng vôùi nhieàu nhaø quan saùt veà noâng thoân VieätNam, chuùng toâi ñaõ nghe ñöôïc nhieàu lôøi bình luaän mang tínhgiai thoaïi veà thöïc teá raèng nhieàu hoä gia ñình ñang maéc nôï seõkhoâng ñöôïc pheùp tham gia vaøo moät nhoùm tín duïng naøo ñoù vaøcaùch duy nhaát ñeå chöùng minh moät ngöôøi khoâng maéc nôï laø xuaáttrình giaáy chöùng nhaän quyeàn söû duïng ñaát (ñieàu naøy hieån nhieânñaõ loaïi boû ñoái töôïng khoâng coù ñaát, ngay caû khi hoï khoâng heàcoù nôï). Chuùng toâi cuõng ñaõ nghe nhieàu baùo caùo cho bieát chínhquyeàn xaõ khoâng öu tieân ngöôøi coù ít hieåu bieát vaø ít moái quan heätrong xaõ. Ngöôøi ngheøo khoâng coù ñaát thöôøng thuoäc taàng lôùpheøn yeáu hôn trong xaõ. Thaønh vieân tröôûng thaønh cuûa caùc hoä giañình khoâng coù ñaát thöôøng laø ngöôøi nhaäp cö hoaëc ñi xa khoûi nôicö truù ñeå tìm coâng aên vieäc laøm. Do di chuyeån nhieàu hôn, hieånnhieân laø hoï khoâng coù ñöôïc söï haäu thuaãn nhieàu nhö caùc hoä giañình coù ñaát. Taïi moät soá tænh ôû mieàn Nam, khoâng coù ñaát noângnghieäp coù theå bò choàng cheùo leân nhöõng ñaëc tính khaùc, ví duï


nhö ñaëc ñieåm veà daân toäc hoaëc trình ñoä giaùo duïc thaáp - nhöõngthaønh toá coù theå khieán nhöõng hoä gia ñình naøy hoaø nhaäp khoùhôn vôùi caáu truùc cuûa coäng ñoàng vaø do ñoù ít coù khaû naêng thamgia vaøo caùc theå cheá taïi ñòa phöông.

Caàn phaûi löu yù raèng nhieàu noã löïc ñaõ ñöôïc thöïc thi trongcoâng cuoäc caûi caùch ruoäng ñaát taïi mieàn Nam giai ñoaïn tröôùc1975, ví duï nhö Chöông trình “giao ñaát cho noâng daân” (ñaõñöôïc baøn ñeán trong Chöông 2), cuõng ñaõ khieán cho tình traïngkhoâng coù ñaát noâng nghieäp giaûm ñi raát nhieàu (Wiegersma 1988:Chöông 9). Chaéc chaén laø töø thôøi ñieåm ñoù ñaõ baét ñaàu xuaát hieäncaùc thaønh kieán thieáu tích cöïc ñoái vôùi nhöõng hoä gia ñình khoângcoù ñaát canh taùc.

Tuy nhieân, daønh öu ñaõi cho noâng daân nhieàu hôn cho ñoáitöôïng khoâng coù ñaát laø moät söï phaân bieät ñoái xöû khoâng caànthieát. Noù coù theå coù yù nghóa kinh teá ñoái vôùi chính quyeàn ñòaphöông neáu hoï coù theå chöùng minh raèng aûnh höôûng cuûa chöôngtrình coù xu höôùng thaáp hôn ñoái vôùi hoä gia ñình khoâng coù ñaát.Chuùng toâi seõ xem xeùt vaán ñeà naøy.

Chuùng toâi khoâng theå khaúng ñònh chaéc chaén raèng caùch giaûithích cuûa chuùng toâi laø hoaøn toaøn gaàn vôùi söï thaät nhöng coù moätvaøi chöùng cöù coù theå thaáy ñöôïc töø döõ lieäu vaø caùc quan saùt khaùckhieán chuùng toâi löu taâm ñeán ñieàu naøy. Thöïc teá ngöôøi ngheøokhoâng coù ñaát nhaän ñöôïc ít caùc chöông trình choáng ñoùi ngheøotaïi khu vöïc Ñoàng baèng soâng Cöûu Long aån chöùa moái hoaøi nghiveà caùch giaûi thích cuûa thaønh kieán veà chæ soá muïc tieâu, maëc duøhoä gia ñình khoâng coù ñaát coù chæ soá ngheøo ñoùi cao hôn taïichính khu vöïc naøy. Tuy nhieân, löu yù raèng khoâng thaáy coù thaønhkieán veà tín duïng choáng laïi nhöõng hoä gia ñình khoâng coù ñaát taïikhu vöïc Ñoàng baèng soâng Cöûu Long. Coù hai lyù do coù theå giaûithích cho hieän töôïng naøy: (a) hoä gia ñình khoâng coù ñaát phaûiñoái maët vôùi caûn trôû trong tieáp caän tín duïng thoâng qua caùcchöông trình naøy; vaø (b) hoï phaûi ñoái maët vôùi thaønh kieán veà chæsoá ngheøo ñoùi ôû khu vöïc phía Baéc, ñaëc bieät laø trong nhöõngnhaân toá phi tín duïng.

Chuùng toâi thaáy raèng trong soá nhöõng ngöôøi ngheøo, ngöôøikhoâng coù ñaát nhaän ñöôïc ít tín duïng hôn thoâng qua nhöõngchöông trình naøy (Hình 7.4, phaàn a). Coù theå tình traïng thieáuñaát ñaõ gaây ra ruûi ro tín duïng cho nhöõng hoä gia ñình khoâng coùñaát. Tuy nhieân, thaønh kieán naøy xuaát hieän vaø trôû neân saâu saéchôn khi chuùng toâi phaùt hieän thaáy tình traïng töông töï trong vieäctham gia cuûa caùc hoä ngheøo khoâng coù ñaát vaøo caùc hoaït ñoäng phi


tín duïng trong caùc chöông trình choáng ñoùi ngheøo, nhö coù theåquan saùt thaáy trong Hình 7.4 phaàn c.

Cuoäc ñieàu tra naêm 2004, cuõng ñaõ hoûi caùc hoä gia ñình ñöôïchoûi veà hieåu bieát cuûa hoï ñoái vôùi nhöõng chöông trình naøy. Hình7.6 chæ ra raèng ñaây coù theå laø moät nhaân toá maëc duø noù khoâng ñaëtra caâu hoûi vì sao hoï laïi khoâng bieát. Chæ khoaûng moät phaàn tö caùchoä gia ñình ngheøo khoâng coù ñaát noùi raèng hoï bieát veà HEPR vaøcaùc chöông trình coù lieân quan, so vôùi 70% soá hoä ngheøo coù ñaát.

Baây giôø chuùng toâi quay laïi caùch lyù giaûi veà tính chaát hay dòchchuyeån cuûa caùc hoä gia ñình khoâng coù ñaát. Maëc duø caùc hoä giañình chæ ñaêng kyù taïm thôøi sinh soáng trong xaõ - nôi coù caùc thaønhvieân cuûa hoä sinh soáng vaø laøm vieäc - seõ phaûi ñoái maët vôùi nhieàutrôû ngaïi trong tieáp caän caùc chöông trình coâng coäng, song khoângdeã gì gaëp ñöôïc nhöõng hoä gia ñình naøy trong caùc cuoäc ñieàu trahoä gia ñình. Vì caùc cuoäc ñieàu tra thöôøng khoâng phoûng vaán ñöôïcnhieàu hoä gia ñình kieåu naøy (Chöông 3) neân vieäc khoâng ñaêng kyùthöôøng truù ôû ñòa phöông khoâng giaûi thích ñöôïc taïi sao chuùngtoâi laïi quan saùt thaáy raèng caùc hoä gia ñình ngheøo khoâng ñaátthöôøng ít khi ñöôïc tham gia vaøo caùc chöông trình tín duïng.

Nhö vaäy coù phaûi laø caùc chöông trình naøy chæ ñôn giaûn laø ñaõtoû ra keùm hieäu quaû ñoái vôùi hoä gia ñình khoâng coù ñaát canh taùchay khoâng? Ñaàu moái cuûa caùc aûnh höôûng phuùc lôïi cuûa caùc chöôngtrình choáng ñoùi ngheøo coù theå ñöôïc tìm thaáy trong döõ lieäu veà


Hình 7.6 Hieåu bieát veà caùc chöông trình choáng ñoùi ngheøo, 2004

6 7 8 9 1110 0.2

0.3

0.4

0.7

0.5

0.6


phuùc lôïi chuû quan cuûa xaõ (Chöông 3). Cuøng vôùi thoâng tin ñieàutra veà vieäc caùc hoä gia ñình coù tham gia vaøo caùc chöông trìnhchoáng ñoùi ngheøo keå töø naêm 1999 hay khoâng thì chuùng toâi coù theåxaây döïng öôùc tính khaùc bieät trong nhieàu khaùc bieät (DD) veà taùcñoäng cuûa caùc chöông trình naøy. Öôùc tính naøy so saùnh nhöõngngöôøi tham gia vôùi nhöõng ngöôøi khoâng tham gia veà nhöõng thayñoåi quan saùt ñöôïc theo thôøi gian3. DD seõ cho bieát öôùc tính veàtaùc ñoäng cuûa vieäc tham gia khi thaønh kieán trong tieán trình tuyeånchoïn (cheânh leäch tröôùc ñoù veà ñaàu ra giöõa hoä coù tham gia vaø hoäkhoâng tham gia) laø khoâng ñoåi theo thôøi gian.

Ñeå ñaùnh giaù phuùc lôïi döïa treân coäng ñoàng, thay ñoåi giöõa thôøiñieåm naêm 1999 vaø 2003 coù theå rôi vaøo moät trong ba giaù trò sauñaây: 1 cho nhöõng ñoái töôïng ñaõ thoaùt khoûi ngheøo ñoùi trong giaiñoaïn 1999 - 2003 theo danh saùch cuûa xaõ; 0 ñoái vôùi caùc hoä coùhoaøn caûnh khoâng thay ñoåi vaø -1 ñoái vôùi nhöõng hoä rôi vaøo tìnhtraïng ngheøo ñoùi theo danh saùch cuûa xaõ. Ñoái vôùi caùc thay ñoåi töïñaùnh giaù veà möùc soáng, coù theå coù 4 giaù trò: 2 (möùc soáng ñöôïc caûithieän leân nhieàu), 1 (möùc soáng ñöôïc caûi thieän), 0 (möùc soángkhoâng caûi thieän) vaø -1 (möùc soáng giaûm). Trong moãi tröôøng hôïp,chuùng toâi chuùng toâi so saùnh giaù trò cuûa chæ soá naøy vôùi nhöõng hoäñaõ töøng tham gia vaøo caùc chöông trình choáng ñoùi ngheøo vaønhöõng ai chöa töøng tham gia. Chuùng toâi ñaõ tính toaùn öôùc tínhDD taùc ñoäng coù ñieàu kieän baèng caùch xem xeùt xem caùc öôùc tínhDD bieán ñoäng nhö theá naøo vôùi tieâu duøng bình quaân ñaàu ngöôøi.

Öôùc tính aûnh höôûng naøy coù nhöõng haïn cheá cuûa noù vaø chuùngtoâi nghó raèng caùc keát quaû coù theå chæ neân ñöôïc coi laø caùc giaû ñònhveà taùc ñoäng. Haïn cheá lôùn nhaát laø coù theå coù nhöõng ñieàu kieän banñaàu aûnh höôûng ñoàng thôøi tôùi vieäc löïa choïn tham gia moät chöôngtrình ñoùi ngheøo vaø nhöõng thay ñoåi veà chæ soá phuùc lôïi4. Neáu coùcô sôû döõ lieäu, chuùng toâi coù theå giaûi quyeát vaán ñeà naøy baèng caùchkieåm tra laïi caùc quan saùt tröôùc caûi caùch, neáu khoâng, trong tröôønghôïp naøy, taát nhieân laø chuùng toâi buoäc phaûi döïa treân nhöõng döõlieäu ñieàu tra giai ñoaïn sau caûi caùch.

Chuùng toâi moâ taû baèng hình veõ caùc öôùc tính taùc ñoäng ñoái vôùiphuùc lôïi vaø loâga tieâu duøng bình quaân ñaàu ngöôøi trong Hình 7.7.Chuùng toâi quan saùt thaáy taùc ñoäng döông taïi caû hai chæ soá naøyvôùi xu höôùng lôùn nhaát taïi nhoùm hoä gia ñình ngheøo nhaát. Nhöngaûnh höôûng naøy chæ ôû möùc ñoä thaáp. Möùc phuùc lôïi döïa treân coängñoàng taêng khoaûng 0,05% ñoái vôùi nhoùm ngheøo nhaát (trongkhoaûng -1 ñeán +1) trong khi möùc phuùc lôïi chuû quan taêng 0,25%(trong khoaûng töø -1 ñeán +2).


Khi chuùng toâi phaân taùch maãu theo tình traïng ñaát sôû höõu,chuùng toâi cuõng thaáy moät böùc tranh töông töï. Ñieàu naøy ít nhaátcuõng cho thaáy giaû ñònh veà caùc daáu hieäu taùc ñoäng cuûa chöôngtrình leân nhoùm hoä gia ñình khoâng coù ñaát. Thaønh kieán khoâng coùlôïi cho caùc hoä gia ñình khoâng coù ñaát maø chuùng toâi tìm thaáy


Hình 7.7 Taùc ñoäng cuûa caùc chöông trình giaûm ngheøo ñoái vôùiphuùc lôïi muïc tieâu vaø phuùc lôïi döïa treân ñaùnh giaù coäng ñoàng,2004


khoâng phaûn aùnh möùc taùc ñoäng thaáp hôn trong soá caùc hoä khoângcoù ñaát so vôùi caùc hoä coù ñaát.

Chuùng toâi khoâng keát luaän ñöôïc ñaâu laø caùch giaûi thích hôïplyù nhaát veà söï tham gia quaù ít cuûa ngöôøi ngheøo khoâng coù ñaátvaøo caùc chöông trình choáng ñoùi ngheøo. Coù theå laø tieán trình löïachoïn chính thöùc ñaõ daønh öu tieân cho caùc hoä gia ñình coù ñaát


Hình 7.8. Taùc ñoäng cuûa caùc chöông trình choáng ñoùi ngheøo,theo tình traïng ñaát ñai


maëc duø chöông trình naøy cuõng coù hieäu löïc ñoái vôùi caùc hoä giañình ngheøo khoâng coù ñaát. Xu höôùng naøy ñaõ ñöôïc phaûn aùnhtrong thoâng tin veà nhöõng ñoái töôïng tham gia tieàm naêng.

Keát luaän

Maëc duø Chöông 6 ñaõ chæ ra raèng hieän töôïng khoâng coù ñaát giataêng ñaõ coù taùc ñoäng tích cöïc ñoái vôùi coâng cuoäc giaûm ngheøo noùichung song chöông naøy cuõng ñaõ nhaän ñònh raèng vaãn coù moät soáñoái töôïng bò thieät thoøi trong soá caùc hoä gia ñình khoâng coù ñaát.Chöông naøy chæ ra raèng nhu caàu ngöôøi ngheøo khoâng coù ñaát chöañöôïc ñaùp öùng toát bôûi caùc theå cheá thò tröôøng vaø phi thò tröôøngmôùi noåi leân trong quaù trình chuyeån dòch ñaát noâng nghieäp ôû VieätNam. Thay vaøo ñoù, ñieàu ñaùng ngaïc nhieân laø nhoùm ñöôïc coi laøcoù nhu caàu ñöôïc hoã trôï tín duïng nhaát vaø caàn phaûi nhaän ñöôïcnhieàu phuùc lôïi xaõ hoäi nhaát laïi ñang phaûi ñoái maët vôùi trôû ngaïi lôùnnhaát trong vieäc tieáp caän ñöôïc vôùi söï hoã trôï naøy. Caùc chöôngtrình coâng coäng ñaõ thu huùt ñöôïc raát ít söï tham gia cuûa ngöôøingheøo khoâng coù ñaát vaø ñaây laø moái quan ngaïi veà tính hieäu suaátcuõng nhö veà tính bình ñaúng khi maø nhoùm ñoái töôïng naøy cuõngcoù möùc tieáp caän ít nhaát ñoái vôùi caùc nguoàn tín duïng tö nhaân.

Caùc chöông trình choáng ñoùi ngheøo cuûa Vieät Nam vaãn chöathay ñoåi kòp vôùi nhöõng bieán ñoäng dieãn ra trong neàn kinh teá noângthoân, ñaëc bieät laø vôùi hieän töôïng khoâng coù ñaát noâng nghieäp giataêng. Veà vaán ñeà naøy, caùc nhaø hoaïch ñònh chính saùch caàn phaûi laømtoát hôn trong vieäc xaây döïng caùc chính saùch xaõ hoäi sao cho phuøhôïp vôùi hoaøn caûnh môùi cuûa neàn kinh teá Vieät Nam sau caûi caùch.

Chuù thích

1. Ñeå coù thoâng tin môùi hôn vaø toång quan hôn veà vaán ñeà naøy, xemNgaân haøng theá giôùi (2006).

2. Ñeå coù moâ taû kyõ hôn veà caùc chöông trình naøy, xem Boä Lao ñoängThöông binh vaø Xaõ hoäi vaø UNDP (2004) vaø V.C. Nguyeân (2005).

3. Khaùc bieät trong nhieàu khaùc bieät (DD) aùm chæ thöïc teá laø caùcchuyeân gia öôùc tính taïo ra hai khaùc bieät, moät giöõa nhöõng ngöôøi thamgia vaø nhoùm so saùnh taïi moät thôøi ñieåm cuï theå vaø theo thôøi gian.

4. Nguyeân nhaân cuûa xu höôùng naøy trong caùc öôùc tính DD veà taùcñoäng cuûa caùc chöông trình choáng ñoùi ngheøo ñaõ ñöôïc tranh luaän saâuhôn vaø ñi keøm ví duï (söû duïng caùc chöông trình phaùt trieån khu vöïcngheøo ñoùi ôû Trung Quoác) trong taùc phaåm cuûa Jalan vaø Ravallion (1998)


202

8

Keát luaän

Chính saùch chuaån möïc ñeå thöïc hieän chuyeån ñoåi töø moät neànkinh teá keá hoaïch sang neàn kinh teá thò tröôøng tröôùc tieân laø phaûitö nhaân hoaù caùc taøi saûn saûn xuaát, vaø sau ñoù laø thay ñoåi luaätphaùp nhaèm cho pheùp giao dòch töï do caùc loaïi hình taøi saûn ñoù.Chuùng toâi ñaõ ñöa moâ hình naøy vaøo kieåm nghieäm trong boáicaûnh chuyeån dòch ñaát noâng nghieäp môùi ñaây ôû Vieät Nam. Söûduïng caùc coâng cuï phaân tích giaû ñònh, chuùng toâi ñaõ coá gaéngñaùnh giaù taùc ñoäng phuùc lôïi cuûa caùc caûi caùch noâng nghieäp quantroïng ôû Vieät Nam. Nhö baát kyø moät ñaát nöôùc ngheøo naøn naøokhaùc, caùc haøm yù veà tính hieäu quaû caàn phaûi coù troïng soá cao, vìsaûn löôïng cao coù theå giuùp cho neàn kinh teá thoaùt ngheøo moätcaùch deã daøng hôn. Nhöng nhöõng haøm yù veà tính bình ñaúngcuõng khoâng keùm phaàn quan troïng trong lónh vöïc naøy. Tínhnhaïy caûm cao tröôùc söï baát bình ñaúng cöïc ñoä hieän vaãn tieáp tuïcñöôïc ñöa ra trong caùc cuoäc tranh luaän veà chuyeån ñoái ñaát noângnghieäp ôû Vieät Nam. Nhöõng caûi caùch noâng nghieäp baát bình ñaúngcao ñoä coù theå seõ vaáp phaûi söï phaûn khaùng cuûa daân chuùng trongngaén haïn vaø coù theå laøm cheäch höôùng coâng cuoäc choáng ñoùingheøo trong töông lai thoâng qua vieäc haïn cheá nhöõng cô hoäikinh teá cuûa ñaïi boä phaän daân cö.

Caùch thöùc giao ñaát noâng nghieäp cho caùc hoä gia ñình tronggiai ñoaïn ñaàu chuyeån ñoåi - ñaëc bieät laø söï baát bình ñaúng trongquaù trình giao ñaát - laø nhaân toá quyeát ñònh ñoái vôùi caû tính bìnhñaúng laãn tính hieäu quaû cuûa caùc haønh vi trong neàn kinh teá. Tuynhieân, söï tin caäy quaù thaùi vaøo vieäc trieån khai phaân caáp cuûa caùccaûi caùch chính saùch taïi caùc nöôùc phaùt trieån ñaõ laøm taêng moáiquan ngaïi veà coâng vieäc quaûn lyù cuûa caùc caáp chính quyeàn ñòaphöông - nhöõng ngöôøi maø lôïi ích cuûa hoï thöôøng khoâng truøng

hôïp vôùi muïc tieâu cuûa chính quyeàn trung öông. Tröôùc tieân,chuùng toâi coá gaéng xem xeùt xem nhöõng quan ngaïi naøy coù xuaátphaùt töø thöïc teá laø quyeàn söû duïng ñaát ñaõ ñöôïc phaân boå sau khicoù caûi caùch Luaät ñaát ñai naêm 1988 ôû Vieät Nam hay khoâng. Coùtheå cho raèng ñaây laø böôùc ñi quan troïng nhaát trong quaù trìnhchuyeån dòch kinh teá sang neàn kinh teá noâng nghieäp döïa treân thòtröôøng sau khi xoaù boû noâng nghieäp hôïp taùc xaõ. Caùc hoä gia ñìnhñôn leû phaûi ñöôïc caáp quyeàn söû duïng ñaát cho toaøn boä dieän tíchñaát noâng nghieäp (khoaûng 4 trieäu heùc ta) cuûa moät ñaát nöôùc coùba phaàn tö löïc löôïng lao ñoäng phuï thuoäc tröïc tieáp vaøo noângnghieäp. Chuùng toâi ñaõ söû duïng moâ hình tieâu duøng hoä gia ñìnhñeå ñaùnh giaù taùc ñoäng phaân boå tieâu duøng ñoái vôùi caùc phöôngthöùc giao ñaát, keå caû phöông thöùc coù tieâu duøng toái ña laø phaânboå döïa treân thò tröôøng caïnh tranh theo giaû ñònh cuûa chuùng toâi.

Keát quaû nghieân cöùu cuûa chuùng toâi khoâng töông thích vôùiböùc tranh maø moät vaøi nhaø bình luaän chính saùch ñaõ veõ neân veàmoät quy trình phaân boå ñaát ñai thieáu coâng baèng xuaát phaùt töøquyeàn löïc cuûa moät soá caùn boä ñòa phöông khaù giaû. Veà taùc ñoängñoái vôùi tieâu duøng chung vaø baát bình ñaúng tieâu duøng, vieäc giaoñaát ñöôïc chuùng toâi quan saùt töø döõ lieäu cho thaáy taát caû caùc hoägia ñình trong xaõ ñeàu ñöôïc phaân boå cuøng moät dieän tích ñaáttöôùi tieâu bình quaân ñaàu ngöôøi.

Tuy nhieân, tieán trình phaân boå ñaát ñai maø chuùng toâi quan saùttoû ra raát khaùc vôùi nhöõng döï baùo töø phaân boå hieäu quaû - moätcaùch thöùc giao ñaát döïa treân tö nhaân hoaù caïnh tranh ôû möùc giaùthò tröôøng. Phaân boå theo hieäu quaû tieâu duøng cuõng ñaët troïng soácao hôn ñoái vôùi trình ñoä giaùo duïc (laøm taêng lôïi ích caän bieâncuûa ñaát ñai) vaø ñaët troïng soá thaáp hôn ñoái vôùi quy moâ hoä giañình, löïc löôïng lao ñoäng, caùc nhoùm daân toäc thieåu soá vaø chuû hoänam giôùi cuûa hoä gia ñình ñoù; vôùi khía caïnh sau cuøng naøy thìcaûi caùch ñaõ laøm saâu saéc hôn nöõa söï toàn taïi cuûa baát bình ñaúnggiôùi nhö moät chi phí cho hieäu suaát. Tuy nhieân, khoâng coù baèngchöùng naøo cho thaáy vieäc phaân boå ñaát ñai daønh öu tieân chonhöõng hoä gia ñình coù thaønh vieân laøm vieäc cho chính phuû hoaëccaùc doanh nghieäp nhaø nöôùc. Thay vaøo ñoù, phaân boå theo thòtröôøng laïi coi troïng vaán ñeà naøy do nhöõng hoä gia ñình coù thaønhvieân laøm vieäc cho chính phuû hoaëc doanh nghieäp nhaø nöôùc coùtheå traû giaù cao hôn cho ñaát ñai, cuõng coù theå vì hoï tieáp caän toáthôn vôùi caùc ñaàu vaøo noâng nghieäp khaùc.

Caûi caùch phaân caáp naøy daãn ñeán söï bình ñaúng hôn veà saûnlöôïng so vôùi nhöõng gì maø ngöôøi ta coù theå kyø voïng ôû caùch thöùc

KEÁT LUAÄN 203

phaân boå döïa treân hieäu quaû tieâu duøng cuõng nhö töø thò tröôøngtöï do. Caùc keát quaû cuûa chuùng toâi cho thaáy noã löïc baûo veä nhoùmhoä gia ñình ngheøo nhaát vaø giaûm baát bình ñaúng noùi chung taïimöùc tieâu duøng toång theå. Giaûi phaùp ñeán töø caùch thöùc giao ñaátñaûm baûo bình ñaúng vaø hieäu quaû cho thaáy caû hai muïc tieâu naøyñeàu ñöôïc ñaùnh giaù cao.

Vaäy thì taïi sao raát nhieàu baùo caùo veà söï laïm duïng (gaàn nhöphoå bieán) ñeàu sai? Quan troïng laø phaûi löu yù raèng chuùng toâi ñaõtìm ra ít nhieàu sai leäch töø phaân boå hieäu quaû. Moät laàn nöõa haõyquan saùt Hình 4.1, chuùng toâi thaáy raèng thieät haïi coù xu höôùngtaäp trung gaàn möùc 0; tuy nhieân, coù moät löôïng lôùn thieät haïi xaûyra ôû khu vöïc coù möùc chi tieâu cao hoaëc trung bình - keùo theo ñoùlaø lôïi ích cho nhöõng ñoái töôïng khaùc. Coù moät khoaûng roäng trongHình 4.1 cho nhöõng “ñieåm noùng” taïi Vieät Nam vaøo cuoái nhöõngnaêm 1980 vaø 1990. Nhöng keát quaû cuûa chuùng toâi cho thaáykhoâng theå phoå quaùt hoaù veà caùch thöùc phaân boå quyeàn söû duïngñaát taïi thôøi ñieåm phi hôïp taùc xaõ hoaù döïa treân nhöõng ñieåmnoùng naøy.

Cuøng vôùi nhöõng nghieân cöùu ñaõ ñoïc veà lòch söû Vieät Namtrong thôøi kyø naøy, chuùng toâi coù theå ñöa ra hai lyù do chính giaûithích cho nhöõng haøm yù veà phuùc lôïi ñöôïc phaûn aùnh trong caùckeát luaän nghieân cöùu. Nhaân toá ñaàu tieân laø vieäc thaønh laäp lieânminh sau caûi caùch giöõa noâng daân vaø nhöõng ngöôøi chuû tröôngcaûi caùch taïi chính quyeàn trung öông. Nhöõng ngöôøi naøy nhaänthöùc raát roõ veà ruûi ro cuûa moâ hình giao ñaát vaø phaân boå caùc ñaàuvaøo noâng nghieäp khaùc theo kieåu haønh chính phi taäp trung taïithôøi ñieåm giaûi theå caùc hôïp taùc xaõ. Cuõng khoâng keùm phaàn quantroïng laø mong muoán caûi caùch khoâng haún laø ñeán töø giôùi laõnhñaïo cao nhaát song noù cuõng phaûn aùnh moái quan ngaïi saâu saéchôn veà tính phi hieäu suaát cuûa noâng nghieäp hôïp taùc xaõ trong soánhöõng ngöôøi chòu thieät haïi nhieàu nhaát - chính laø ngöôøi noângdaân. Caûi caùch dieãn ra sau nhieàu naêm so vôùi söï toàn taïi cuûa hoaïtñoäng noâng nghieäp. Tuy nhieân, chính quyeàn trung öông ñoùngvai troø raát quan troïng. Ñeå giuùp thay ñoåi caùn caân quyeàn löïc ñòaphöông taïi thôøi ñieåm caûi caùch, chính quyeàn trung öông (trongmoät thôøi gian ngaén) ñaõ chuû ñoäng thuùc ñaåy caùc toå chöùc noângdaân vaø ñaõ söû duïng baùo chí ñeå phaùt hieän vaø leân aùn hieän töôïngtham nhuõng.

Lyù do thöù hai laø caùc ñieàu kieän ban ñaàu taïi thôøi ñieåm caûi caùchcoù veû nhö thuaän lôïi hôn cho vieäc thöïc hieän phaân boå ngang baèngquyeàn söû duïng ñaát vôùi chi phí thaáp nhaát trong toång tieâu duøng.


Tính baát bình ñaúng thaáp cuûa Vieät Nam trong phaân boå giaùo duïcban ñaàu - ñaõ taïo ra moät thò tröôøng quyeàn söû duïng ñaát nhoû beùhôn so vôùi döôùi nhöõng hoaøn caûnh khaùc (ngöôøi ngheøo coù trìnhñoä giaùo duïc thaáp vaø khoâng coù hieåu bieát veà nhöõng chính saùchnaøy). Kyù öùc - nhöng khoâng phaûi kyù öùc quaù xa xoâi - veà caûi caùchphaân boá laïi ñaát ñai tröôùc khi aùp duïng cheá ñoä noâng nghieäp chuûnghóa xaõ hoäi (ví duï nhö chöông trình giao ñaát ôû mieàn Namñöôïc trieån khai trong naêm 1970) coù theå ñaõ phaân boå ñaát töôngñoái ngang baèng vaø coù aûnh höôûng tôùi vieäc giao ñaát laïi vaøo thôøiñieåm phi hôïp taùc xaõ hoaù. Tuy nhieân, nhöõng thaønh coâng veàphöông dieän ñòa lyù vaøo thôøi kyø ñaàu caûi caùch - khoâng nghi ngôøgì nöõa - cuõng coù nghóa laø moät soá ñòa phöông ñaõ coù söï bình ñaúngtoát hôn so vôùi nhöõng ñòa phöông coøn laïi.

Ñieàu gì ñaõ xaûy ra vôùi vieäc phaân boå ñaát sau giai ñoaïn giaûi theåcaùc hôïp taùc xaõ? Chuùng toâi ñaõ so saùnh caùch thöùc phaân boå haønhchính vôùi caùc moâ hình phaân boå giaû ñònh döïa treân soá lieäu cuûacuoäc ñieàu tra naêm 1993. Khieám khuyeát cuûa caùch thöùc phaân boåhaønh chính khieán cho noù trôû neân ít coù hieäu quaû theo thôøi gian,so vôùi phaân boå ñaát döïa treân thò tröôøng thoâng qua caùc hôïp ñoàngtaùi giao ñaát cuûa nhaø nöôùc. Luaät Ñaát ñai ñöôïc trieån khai cuoáinaêm 1993 ñaõ cho pheùp thöïc hieän caùc giao dòch töï do veà quyeànsöû duïng ñaát. Moät soá nhaø quan saùt tin raèng caûi caùch naøy coù theåcho pheùp phaân boå hieäu quaû nhöng phaûi ñaùnh ñoåi baèng tínhbình ñaúng coù trong phaân boå ngang baèng. Söï xuaát hieän cuûaphaân caáp taàng lôùp laø ñieàu khoâng theå traùnh khoûi vaø hieän ñanglaø chuû ñeà ñöôïc nhaéc ñeán nhieàu nhaát trong caùc cuoäc tranh luaänchính saùch veà töï do hoaù thò tröôøng ñaát ñai ôû Vieät Nam. Nhìntrong daøi haïn (quay trôû laïi nhöõng naêm 1950 khi maø caùc hôïp taùcxaõ môùi baét ñaàu ñöôïc thaønh laäp) cho thaáy: töø moät ñieåm xuaátphaùt ngang baèng, cô cheá thò tröôøng coù theå taïo ra söï baát bìnhñaúng trong phaân boå ñaát ñai vaø (keùo theo) möùc soáng. (Ñaây cuõnglaø moät moái quan ngaïi lôùn ôû Trung Quoác). Traùi vôùi quan ñieåmnaøy laø quan ñieåm cho raèng moät xuaát phaùt ñieåm ngang baèngbaûo ñaûm phaân boå ngang baèng vaøo thôøi kyø phi hôïp taùc xaõ hoaùñaõ vaän haønh toát ñeå haøi hoaø hoaù baát kyø löïc löôïng phi bình ñaúngnaøo xuaát hieän cuøng vôùi vieäc troãi daäy cuûa neàn kinh teá thò tröôøng.Vaø thöïc teá laø caùc caûi caùch chính saùch khaùc, keå caû caùc chính saùchñoái ngoaïi côûi môû hôn vaø taïo ra nhieàu cô hoäi môùi cho taêngtröôûng vaø phaân caáp cuõng coù lieân quan tôùi keát quaû cuûa caûi caùchnoâng nghieäp.

Ñaâu laø baèng chöùng cho nhöõng gì maø chuùng toâi ñaõ ñöa ra?

KEÁT LUAÄN 205

Chuùng toâi quan saùt thaáy daáu hieäu cho bieát sau caûi caùch tö phaùpnhaèm xaây döïng vaø trieån khai thò tröôøng quyeàn söû duïng ñaát,ñaát ñai ñaõ ñöôïc phaân boå laïi theo caùch laøm giaûm ñi söï phi hieäusuaát ban ñaàu cuûa cô cheá giao ñaát haønh chính vaøo thôøi ñieåmgiaûi theå caùc hôïp taùc xaõ. Caùc hoä gia ñình baét ñaàu baèng moät dieäntích ñaát troàng haøng naêm coù tính phi hieäu suaát thaáp (cao) theomoâ hình phaân boå haønh chính laïi coù xu höôùng taêng (giaûm) dieäntích ñaát sôû höõu theo thôøi gian. Tuy nhieân, söï ñieàu chænh naøydieãn ra chaäm, nhìn chung, chæ moät phaàn ba cheânh leäch ban ñaàugiöõa phaân boå thöïc teá vaø phaân boå hieäu quaû ñöôïc xoaù boû trongvoøng 5 naêm.

Cô cheá thò tröôøng vaän haønh nhanh hôn ñoái vôùi moät soá loaïihoä gia ñình so vôùi caùc hoä gia ñình khaùc. Taïi moät möùc thaëngdö hoaëc thaâm huït ñaát ñai cho tröôùc trong phaân boå hieäu quaû,caùc hoä gia ñình baét ñaàu vôùi moät dieän tích ñaát troàng thaáp hôntrong phaân boå haønh chính thöôøng coù xu höôùng taêng maïnhdieän tích ñaát sôû höõu cuûa mình trong giai ñoaïn chuyeån ñoåi.Noùi caùch khaùc, tieán trình chuyeån ñoåi öu tieân nhieàu hôn chonhöõng hoä gia ñình ít ñaát. Toác ñoä ñieàu chænh thò tröôøng cuõngbò aûnh höôûng bôûi caùc cuù soác daân soá vaø ñòa phöông, ñoàng thôøi,tieán trình thò tröôøng hoaù ñaát ñai daønh nhieàu öu ñaõi hôn chonhöõng hoä gia ñình ñaõ sinh soáng laâu ñôøi trong coäng ñoàng, coùchuû hoä laø nam giôùi, coù trình ñoä giaùo duïc cao hôn vaø coù nhieàuñaát ñai thuoäc loaïi khaùc hôn (ví duï nhö khoâng phaûi ñaát ñöôïcgiao haøng naêm). Chuùng toâi thaáy raèng caùc nhaân toá naøy töôngthích toát vôùi caùc löïc löôïng caïnh tranh, trong ñoù chuùng töôngthích tích cöïc vôùi taùi phaân boå ñaát vaø thaâm huït ñaát ban ñaàu ñoáivôùi phaân boå hieäu quaû.

Raát thuù vò khi ñöa nhöõng phaùt hieän naøy vaøo trong boái caûnhcuûa quan saùt chung cho thaáy thò tröôøng ñaát ñai coù xu höôùngmôø nhaït hoaëc thaäm chí khoâng toàn taïi ôû caùc neàn kinh teá noângthoân ñang phaùt trieån. Töø quan ñieåm naøy, caùc chuû ñaát thöôøngtìm thaáy lôïi ích gia taêng töø dieän tích lôùn ñaát maø hoï ñang sôûhöõu, vöôït ra ngoaøi giaù trò saûn xuaát cuûa hoï; trong khi ñoù, nhöõngngöôøi coù ít ñaát sôû höõu laïi thöôøng bò loaïi ra khoûi caùc thò tröôøngtín duïng, do ñoù khoâng coù caùch naøo ñeå môû roäng dieän tích ñaátnoâng nghieäp cuûa mình. Vì vaäy, khoâng xuaát hieän hoaït ñoäng traoñoåi mua baùn ñaát. Roõ raøng laø hieän ñang coù moät tieán trình ñieàuchænh thò tröôøng maëc duø tieán trình ñieàu chænh caïnh tranh nhanhchoùng naøy, veà lyù thuyeát, ñoøi hoûi phaûi coù moät thò tröôøng hoaønhaûo. Coù theå boä phaän nhöõng ngöôøi coù quaù nhieàu ñaát trong moâ


hình phaân boå hieäu quaû seõ phaûn ñoái baùn ñaát maëc duø moâ hìnhphaân boå ngang baèng ñaõ hoaøn taát trong thôøi kyø phi hôïp taùc xaõhoaù khoâng ñeå laïi nhieàu chuû ñaát lôùn. Thaäm chí trong nhöõngnaêm 1990, chuùng toâi cho raèng vieäc buoäc taàng lôùp chuû ñaát quaytrôû laïi ñieåm xuaát phaùt trong nhöõng naêm 1950 ñaõ khieán chophaàn lôùn noâng daân ñeàu raát caån troïng ñeå khoâng bò coi laø chuûñaát lôùn. Nhôù laïi raèng chuùng toâi ñaõ thaáy toác ñoä ñieàu chænh toûra cao hôn ñoái vôùi caùc hoä gia ñình ít ñaát. Ñieàu naøy khoâng töôngthích deã daøng vôùi caùc luaän cöù giaûi thích taïi sao thò tröôøng ñaátlaïi toû ra môø nhaït. Caùc thò tröôøng tín duïng coù theå khoâng vaänhaønh toát nhöng duø vaäy, caùc hoä gia ñình ít ñaát vaãn coù theå muatheâm ñaát ngay khi thò tröôøng ñöôïc töï do. Chính quyeàn ñòaphöông coù theå ñaõ giuùp cho thò tröôøng vaän haønh toát hôn (hoaëcít nhaát laø cuõng khoâng toài hôn) ñoái vôùi ngöôøi ngheøo; caùc vieânchöùc nhaø nöôùc (ñaëc bieät laø ôû khu vöïc phía Baéc) vaãn tieáp tuïc taùiphaân boå ñaát taïi moät soá xaõ vaø chaéc chaén laø hoï chæ baát ñaéc dó ñeåcho taàng lôùp khoâng coù ñaát noâng nghieäp xuaát hieän vaø gia taêngôû laøng xaõ cuûa mình, maëc duø hieän töôïng naøy vaãn xaûy ra trongmoät soá ít tröôøng hôïp. Nguyeân nhaân cuûa hieän töôïng khoâng coùñaát gia taêng coù theå naèm ôû ñaâu ñoù khaùc.

Phuùc lôïi hieäu quaû töø vieäc aùp duïng thò tröôøng ñaát ñai coù taïora chi phí ñoái vôùi ngöôøi ngheøo hay khoâng? Chuùng toâi ñaõ chöùngminh raèng khoâng coù gì ñaùng ngaïc nhieân khi thaáy tyû leä ngöôøingheøo khoâng coù ñaát gia taêng trong moät neàn kinh teá chuyeån ñoåisau khi xoaù boû cheá ñoä hôïp taùc xaõ vaø xaây döïng thò tröôøng ñaátnoâng nghieäp. Nhieàu noâng daân chaéc chaén seõ coù lôïi töø caùc cô hoäimôùi ñeå söû duïng nguoàn löïc coù haïn cuûa hoï theo caùch khaùc, keåcaû vieäc tieâu duøng caùc saûn phaåm beàn vöõng vaø nhaø cöûa. Nhöngcuõng coù nhöõng ñoái töôïng chòu thieät haïi töø caûi caùch. Thieät haïicoù theå xuaát hieän ñoái vôùi nhöõng ngöôøi tröôùc kia khoâng coù ñaátvaø ñöôïc nhaän möùc löông thaáp hôn so vôùi khi chöa coù caûi caùch.Ñaây laø caâu hoûi ñaët ra xem lieäu tieán trình gia taêng hieän töôïngkhoâng coù ñaát vaøo buoåi ñaàu caûi caùch coù taùc ñoäng tích cöïc tôùicoâng cuoäc giaûm ngheøo hay khoâng?

Phaân tích cuûa chuùng toâi veà caùc boä döõ lieäu ñieàu tra cuûa VieätNam - trong moät thaäp kyû sau caûi caùch tö phaùp nhaèm aùp duïngthò tröôøng quyeàn söû duïng ñaát - ñaõ khaúng ñònh tyû leä gia taênghieän töôïng khoâng coù ñaát noâng nghieäp trong soá nhöõng ngöôøingheøo - nhöõng ngöôøi coù traùch nhieäm veà hieän töôïng naøy. Töôngtöï, chính nhöõng ngöôøi ngheøo ñaõ daãn ñaàu trong cuoäc haønh trìnhñoâ thò hoaù trong giai ñoaïn naøy. Ngay caû khi nhö vaäy, tyû leä

KEÁT LUAÄN 207

khoâng coù ñaát noâng nghieäp sau caûi caùch vaãn coù xu höôùng caohôn trong soá caùc hoä gia ñình khoâng thuoäc dieän ngheøo ôû noângthoân Vieät Nam noùi chung. Nhìn chung, khoâng phaûi ngöôøi ngheøonaém baét cô hoäi baùn (hoaëc mua) ñaát vaø ñöôïc caáp quyeàn söû duïngñaát. Khaû naêng tieáp caän tín duïng chính thöùc nhìn chung ñaõñöôïc caûi thieän (vaø thay theá tín duïng phi chính thöùc) nhöngñieàu naøy dieãn ra nhieàu hôn trong soá nhöõng hoä gia ñình coù thunhaäp cao. Trong soá nhöõng hoä ngheøo nhö nhau, caùc hoä gia ñìnhkhoâng coù ñaát ít nhaän ñöôïc tín duïng hôn töø caùc nguoàn chínhthöùc, keå caû töø caùc chöông trình choáng ñoùi ngheøo.

Chuùng toâi tìm thaáy ít daáu hieäu trong boä döõ lieäu naøy chothaáy tyû leä khoâng coù ñaát noâng nghieäp gia taêng ñaõ laøm suy giaûmphuùc lôïi cuûa ngöôøi ngheøo töø moâ hình phaân boå ngang baèngquyeàn söû duïng ñaát vaøo thôøi ñieåm giaûi theå caùc hôïp taùc xaõ. Ngaycaû ôû khu vöïc Ñoàng baèng soâng Cöûu Long - nôi coù daáu hieäu veàsöï phaân hoaù taàng lôùp - ngheøo ñoùi vaãn giaûm trong soá caùc hoä giañình khoâng coù ñaát vaø vôùi moät tyû leä thaáp hôn so vôùi nhöõng hoäcoù ñaát. Tuy nhieân, chuùng toâi khoâng thaáy daáu hieäu naøo cho thaáyñieàu naøy xaûy ra ôû moät khu vöïc naøo khaùc treân laõnh thoå VieätNam; thay vaøo ñoù, veà nguyeân taéc, tyû leä khoâng coù ñaát noângnghieäp luoân töông ñoàng (hoaëc cao hôn) tyû leä giaûm ngheøo trongsoá caùc hoä coù ñaát.

Noùi chung, hieän töôïng khoâng coù ñaát noâng nghieäp ôû noângthoân gia taêng laø moät nhaân toá tích cöïc cho tieán trình giaûm ngheøo,vì caùc hoä gia ñình noâng nghieäp coù caùc cô hoäi môùi, ñaëc bieät laøtreân thò tröôøng lao ñoäng. Ñieàu naøy khoâng phaûn aùnh baát kyø noãlöïc naøo trong vieäc cam keát raèng hieän töôïng khoâng coù ñaát seõ ñikeøm vôùi giaûm ngheøo; noù chæ laø moät dòp laøm taêng cô hoäi ñeångöôøi daân baùn ñaát cuûa hoï vaø tieáp caän vôùi caùc cô hoäi khaùc ngoaøivieäc buoäc phaûi lao ñoäng treân maûnh ñaát cuûa mình. Chính saùchcaàn taäp trung vaøo vieäc laøm cho thò tröôøng ñaát ñai vaän haønh toáthôn ñoái vôùi ngöôøi ngheøo vaø trong caùc noã löïc taïm thôøi thuùc ñaåycô hoäi phi noâng nghieäp, ñaëc bieät laø ñoái vôùi ngöôøi ngheøo khoângcoù ñaát ôû noâng thoân - nhöõng ngöôøi coù ít cô hoäi tieáp caän tín duïnghôn ñeå chi traû cho ñaàu tö cuûa hoï vaøo caùc doanh nghieäp phinoâng nghieäp.

Tuy nhieân, chuùng toâi thaáy raèng caùc can thieäp tröïc tieáp cuûaVieät Nam nhaèm ñaáu tranh choáng ngheøo ñoùi ôû noâng thoân thoângqua tín duïng muïc tieâu daønh cho ngöôøi ngheøo vaãn chöa ñöôïcñieàu chænh phuø hôïp vôùi thöïc teá chuyeån ñoåi kinh teá, trong ñoù coùhieän töôïng khoâng coù ñaát noâng nghieäp gia taêng. Caùc phaùt hieän


cuûa chuùng toâi cho raèng tieán trình löïa choïn ñoái töôïng ñöôïc höôûngtín duïng vaãn daønh nhieàu öu ñaõi cho ngöôøi ngheøo coù ñaát; ñieàunaøy chöùng toû baûo trôï xaõ hoäi chöa giuùp ñôõ nhieàu cho caùc hoä giañình ngheøo vaø deã bò toån thöông hoaëc ñaõ caûn trôû tieán trình chuyeånñoåi töø moät neàn kinh teá chuû yeáu döïa treân noâng nghieäp sang moätneàn kinh teá taêng tröôûng vaø phaân caáp giai taàng saâu saéc hôn. Caùcchöông trình coâng coäng caàn taäp trung hoã trôï nhieàu hôn chongöôøi ngheøo khoâng coù ñaát noâng nghieäp vaø ñaây chính laø thaùchthöùc lôùn ñoái vôùi caùc nhaø hoaïch ñònh chính saùch cuûa Vieät Nam.

Keát luaän cuoái cuøng cuûa chuùng toâi lieân quan tôùi moät vaøi haømyù roäng hôn cuûa nghieân cöùu naøy. Moái quan ngaïi ñaàu tieân lieânquan ñeán Trung Quoác. Nhö ôû ñaàu cuoán saùch naøy, chuùng toâi ñaõlöu yù ñeán nhöõng ñieåm töông ñoàng vaø nhöõng ñieåm khoâng töôngñoàng trong caûi caùch noâng nghieäp ôû Vieät Nam vaø Trung Quoác.Caû hai quoác gia ñeàu ñaõ thöïc hieän hôïp taùc xaõ hoùa noâng nghieäpvaø caû hai ñeàu nhaän thaáy raèng heä thoáng naøy khoâng vaän haønhtoát nhö hoï kyø voïng, ít nhaát laø trong giai ñoaïn hoaø bình. Hôïptaùc xaõ hoaù ñaûm baûo tính ngang baèng ôû khu vöïc noâng thoân, hayít nhaát cuõng laø trong moät xaõ, nhöng noù phaûi traû giaù quaù caocho tính hieäu quaû. Nhìn chung, hôïp taùc xaõ hoaù noâng nghieäp ñaõlaøm taêng tyû leä ngheøo ñoùi. Sau khi xoaù boû hình thöùc naøy, quaùtrình chuyeån ñoåi thaønh neàn kinh teá thò tröôøng dieãn ra ôû VieätNam nhanh hôn so vôùi ôû Trung Quoác. Trong khoaûng moät thaäpkyû sau khi thöïc hieän giaûi theå caùc hôïp taùc xaõ, thò tröôøng ñaàu ranoâng nghieäp vaø caùc thò tröôøng nhaân toá cuûa Vieät Nam ñaõ ñöôïctöï do hoaù gaàn nhö taïi caùc neàn kinh teá thò tröôøng laâu ñôøi khaùc.Caùc caûi caùch vì thò tröôøng vaø vì ngöôøi ngheøo (ví duï nhö baõi boûheä thoáng haïn ngaïch trong ñoù noâng daân phaûi baùn moät löôïngñaàu ra noâng nghieäp coá ñònh cho chính phuû taïi möùc giaù thaáphôn möùc giaù thò tröôøng ñeå cung caáp löông thöïc giaù reû chongöôøi tieâu duøng thaønh thò) ñaõ baét ñaàu dieãn ra ôû caû hai quoác giataïi cuøng moät thôøi ñieåm (giöõa nhöõng naêm 1990), maëc duø VieätNam thöïc hieän phi hôïp taùc xaõ muoän hôn 10 naêm so vôùi TrungQuoác. Vaø Trung Quoác vaãn chöa theo kòp Vieät Nam trong tieántrình baõi boû phaân boå ñaát noâng nghieäp theo kieåu haønh chínhnhaèm taïo ñieàu kieän thuaän lôïi hôn cho coâng cuoäc chuyeån ñoåiñaát noâng nghieäp theo ñònh höôùng thò tröôøng.

Haún seõ laø ngaây thô neáu coi söï khaùc bieät naøy giöõa hai quoácgia chæ ñôn giaûn laø bieåu hieän “thaân thieän vôùi thò tröôøng” cuûacaùc nhaø hoaïch ñònh chính saùch. Coù nhöõng nhaân toá lòch söû vaøboái caûnh quan troïng caàn caân nhaéc ñeå tìm hieåu veà söï khaùc bieät

KEÁT LUAÄN 209

trong caùc chính saùch caûi caùch noâng nghieäp naøy. Trung Quoác coùgoác reã saâu saéc hôn trong hình thöùc noâng nghieäp hôïp taùc xaõ vaø(traùi vôùi Vieät Nam) coù truyeàn thoáng kinh teá gia ñình du canhdu cö raát laâu ñôøi. Chæ rieâng ñieàu naøy thoâi cuõng ñuû ñeå tieán trìnhchuyeån ñoåi dieãn ra nhanh choùng hôn ôû Vieät Nam so vôùi ôûTrung Quoác. Ngoaøi ra coøn coù nhöõng khaùc bieät khaùc nöõa. Ñieàunghòch lyù laø thôøi kyø noâng nghieäp hôïp taùc xaõ keùo daøi laâu hôn ôûTrung Quoác ñaõ giuùp cho khu vöïc noâng thoân Trung Quoác coùnhieàu khaû naêng thaønh coâng trong vieäc phaùt trieån phi noângnghieäp thôøi kyø sau khi caùc hôïp taùc xaõ bò xoaù boû. Ñaëc bieät laøtieán trình coâng nghieäp hoaù noâng thoân ôû Trung Quoác ñaõ söûduïng moái quan heä laøng xaõ vaø caùc doanh nghieäp laøng xaõ trongnöûa cuoái thaäp kyû 80 vaø ñaàu thaäp kyû 90 ñeå taän duïng theá maïnhcuûa caùc hôïp taùc xaõ noâng nghieäp lôùn maø ngöôøi ñöùng ñaàu nayñaõ chuyeån sang laõnh ñaïo caùc doanh nghieäp noâng thoân. Vôùi ítsöï löïa choïn hôn trong tieán trình coâng nghieäp hoaù noâng thoân taïiñòa phöông, Vieät Nam gaëp phaûi söùc eùp lôùn hôn trong vieäc tieánhaønh caûi caùch noâng nghieäp trong lónh vöïc naøy.

Maëc duø nhöõng khaùc bieät naøy giöõa hai quoác gia coù taàm aûnhhöôûng quan troïng trong tieán trình löïa choïn chính saùch, songTrung Quoác khoâng theá khoâng bieát veà nhöõng baøi hoïc kinhnghieäm cuûa Vieät Nam. Caùch tieáp caän hôïp lyù hôn cuûa Vieät Namthoâng qua vieäc ñeå cho nhöõng trao ñoåi töï nguyeän dieãn ra giöõacaùc hoä gia ñình coù vai troø quan troïng trong quaù trình phaùt trieåncuûa caùc hình thöùc phaân boå ñaát ñai vaø caùch tieáp caän naøy ñaõkhoâng gaây ra nhöõng haäu quaû nghieâm troïng nhö nhöõng ngöôøiñaõ uûng hoä cho vieäc söû duïng moâ hình giao ñaát phi thò tröôøngcuûa Trung Quoác döï ñoaùn. Hình thöùc phaân boå ñaát ngang baèngñöôïc hoaøn taát taïi thôøi ñieåm phi hôïp taùc xaõ hoaù roõ raøng laø coùñoùng goùp quan troïng cho thaønh töïu naøy, maëc duø ñaây laø moätbaøi hoïc kinh nghieäp ñöôïc Trung Quoác chia seû vôùi Vieät Nam.Baét ñaàu töø phaân boå ñaát ngang baèng, Vieät Nam thaáy raèng vieäcaùp duïng trao ñoåi töï do khoâng khieán cho cö daân noâng thoân bòñaåy vaøo ngheøo ñoùi maëc duø (nhö trong baát kyø caûi caùch chínhsaùch quan troïng naøo) luoân coù caû ngöôøi ñöôïc lôïi vaø ngöôøi bòthieät töø caûi caùch. Nhö vaäy, kinh nghieäm cuûa Vieät Nam cho thaáyphuùc lôïi töø hieäu suaát khoâng theå xuaát hieän ngay töùc thì maø phaûicaàn coù nhieàu naêm ñeå chuùng trôû thaønh hieän thöïc. Nhöng chuùngta coù theå döï baùo vaø öôùc tính phuùc lôïi ñoù, trong ñoù coù phuùc lôïicho ngöôøi ngheøo.

Haøm yù thöù hai lieân quan ñeán döõ lieäu vaø caùch thöùc ñaùnh giaù


caùc caûi caùch kinh teá roäng lôùn. Khi ñöôïc xem xeùt moät caùch thaäntroïng, caùc nhoùm so saùnh coù theå cung caáp caùc thoâng soá quantroïng veà hieän thöïc (khoâng ñöôïc quan saùt) trong khi chöa coùchöông trình nghieân cöùu naøo. Tuy nhieân, coâng cuï coå ñieån ñeåñaùnh giaù taùc ñoäng ñaõ khoâng giuùp ñôõ nhieàu cho chuùng toâi trongtröôøng hôïp naøy khi maø chuùng toâi khoâng theå quan saùt nhoùm sosaùnh bao goàm nhöõng ngöôøi khoâng tham gia vaøo caùc caûi caùchnoâng nghieäp cuûa Vieät Nam; raát khoù coù theå töôûng töôïng raènglaïi coù moät ngöôøi naøo ñoù ôû Vieät Nam khoâng bò taùc ñoäng bôûinhöõng caûi caùch treân dieän roäng naøy. Trong khi ñoù, nguyeân taéccô baûn cuûa ñaùnh giaù taùc ñoäng laø phaûi döïa treân döï baùo ñaàu ra.Chuùng toâi ñaõ raát chuù troïng ñeán nguyeân taéc naøy trong khi thöïchieän ñaùnh giaù tính hieäu suaát vaø tính bình ñaúng cuûa caùc caûi caùchñaát ñai ôû noâng thoân Vieät Nam.

Ngay caû khi coù nhoùm so saùnh, caùc giaû ñònh cuõng caàn phaûiñöôïc xaây döïng cho vieäc xaùc ñònh caùc taùc ñoäng (ñieàu naøy ñuùngngay caû khi chöông trình ñöôïc phaân boå moät caùch ngaãu nhieân).Khoâng coù nhoùm so saùnh thì caùc giaû ñònh phaûi ñöôïc xaây döïngcho caùc ñaùnh giaù taùc ñoäng cuï theå. Chuùng toâi ñaõ chæ ra vai troøquan troïng cuûa lyù thuyeát kinh teá trong vieäc ñònh höôùng cho caùcgiaû ñònh naøy vaø trong vieäc dieãn giaûi caùc keát quaû thöïc teá. Nhöngchuùng toâi cuõng ñaõ coá gaéng minh hoaï moái quan heä giöõa caùcnguoàn döõ lieäu vôùi caùc keát quaû phaân tích. Caùc nguoàn döõ lieäunaøy laø caùc ghi cheùp lòch söû vaø caùc quan saùt ñònh tính töø thöïcñòa. Tuy nhieân, chuùng toâi döïa nhieàu hôn vaøo caùc döõ lieäu ñònhlöôïng töø caùc cuoäc ñieàu tra hoä gia ñình vaø coäng ñoàng, thöôønglaø keát hôïp nhieàu cuoäc ñieàu tra, trong ñoù moãi cuoäc ñieàu tranhaèm phuïc vuï cho moät khía caïnh thöïc teá cuï theá. Chuùng toâicuõng ñaõ nhaán maïnh taàm quan troïng cuûa vieäc nhaän thöùc roõ veàcaùc haïn cheá cuûa nhöõng boä döõ lieäu naøy, keå caû vaán ñeà veà sai soáño löôøng. Loaïi hình “ñaùnh giaù chính saùch” noåi leân töø caùch tieápcaän naøy seõ khoâng bao giôø ñöôïc deã daøng nhö caùch tieáp caänngaãu nhieân theo kieåu coå ñieån (maëc duø caùch tieáp caän coå ñieånnaøy treân thöïc teá cuõng khoâng deã daøng nhö treân lyù thuyeát).Nhöng noù ñaõ cho chuùng ta nieàm hy voïng raèng moät soá vaán ñeàquan troïng veà chính saùch phaùt trieån seõ ñöôïc caùc nhaø hoaïchñònh chuù yù ñeán nhieàu hôn.

KEÁT LUAÄN 211

212

Taøi lieäu tham khaûo

Akram-Lodhi, A. Haroon. 2004. “Are ‘Landlords Taking Backthe Land’? An Essay on the Agrarian Transition in Viet-nam.” European Journal of Development Research 16(4):757–89.

———. 2005. “Vietnam’s Agriculture: Processes of Rich PeasantAccumulation and Mechanisms of Social Differentiation.”Journal of Agrarian Change 5(1): 73–116.

ANZDEC Limited. 2000. “Viet Nam Agricultural Sector ReportADB TA 3223-VIE: Phase I Technical Report.” Asian Devel-opment Bank, Manila, Philippines.

Asian Development Bank. 2004. The Impact of Land MarketProcesses on the Poor: Implementing de Soto: Project Report.Hanoi: Asian Development Bank.

Atkinson, Anthony B. 1970. “On the Measurement of Inequal-ity.” Journal of Economic Theory 2(3): 244–63.

Axtell, Robert L., Joshua M. Epstein, and H. Peyton Young.2001. “The Emergence of Classes in a Multi-agent Bargain-ing Model.” In Social Dynamics, ed. Steven Durlauf and H.Peyton Young, 191–212.

Cambridge, MA: MIT Press.Bardhan, Pranab, Sam Bowles, and Herb Gintis. 2000. “Wealth

Inequality, Wealth Constraints, and Economic Perfor-mance.” In Handbook of Income Distribution, vol. 1, ed. A. B.Atkinson and F. Bourguignon, 541–604. Amsterdam: North-Holland.

Bardhan, Pranab, and Dilip Mookherjee. 2000. “Capture andGovernance at Local and National Levels.” American Eco-nomic Review, Papers and Proceedings 90(2): 135–39.

Bardhan, Pranab, and Christopher Udry. 1999. DevelopmentMicroeconomics. Oxford, U.K.: Oxford University Press.

Benjamin, Dwayne, and Loren Brandt. 2002. “Property Rights,Labor Markets, and Efficiency in a Transition Economy:

The Case of Rural China.” Canadian Journal of Economics35(4): 689–716.

———. 2004. “Agriculture and Income Distribution in RuralVietnam under Economic Reforms: A Tale of TwoRegions.” In Economic Growth, Poverty, and Household Wel-fare in Vietnam, ed. Paul Glewwe, Nisha Agrawal, andDavid Dollar, 133–86. Washington, DC: World Bank.

Beresford, Melanie. 1985. “Household and Collective in Viet-namese Agriculture.” Journal of Contemporary Asia 15(1):5–36.

———. 1993. “The Political Economy of Dismantling theBureaucratic Centralism and Subsidy System in Vietnam.”In Southeast Asia in the 1990s: Authoritarianism, Democracy,and Capitalism, ed. K. Hewison, R. Robison, and G. Rodan,213–36. Sydney, Australia: Allen & Unwin.

Bertrand, Marianne, Esther Duflo, and Sendhil Mullainathan.2004. “How Much Should We Trust Differences-in-Differ-ences Estimates?” Quarterly Journal of Economics 119(1):249–75.

Binswanger, Hans, Klaus Deininger, and Gershon Feder. 1995.“Power, Distortions, Revolt, and Reform in Agriculturaland Land Relations.” In Handbook of Development Econom-ics, vol. 3, ed. Jere Behrman and T. N. Srinivasan, 2659–772.Amsterdam: North-Holland.

Bloch, Peter, and Tommy Oesterberg. 1989. “Land Tenure andAllocation Situation and Policy in Viet Nam.” Report toSwedish International Development Agency, Hanoi.

Brandt, Loren. 2006. “Land Access, Land Markets, and TheirDistributive Implications in Rural Vietnam.” University ofToronto, Toronto, ON. Brümmer, Bernhard, ThomasGlauben, and Wencong Lu. 2006. “Policy Reform and Pro-ductivity Change in Chinese Agriculture: A Distance Func-tion Approach.” Journal of Development Economics 81(1):61–79.

Byres, Terry J. 2004. “Neo-Classical Neo-Populism 25 Years On:Déjà Vu and Déjà Passé—Towards a Critique.” Journal of Agrar-ian Change 4(1–2): 17–44.

Callison, Charles S. 1983. Land-to-the-Tiller in the Mekong Delta.Center for South and Southeast Asia Studies Monograph23. Berkeley, CA: University of California.

Carter, Colin, and Andrew Estrin. 2001. “Market Reforms ver-

TAØI LIEÄU THAM KHAÛO 213

sus Structural Reforms in Rural China.” Journal of Compara-tive Economics 29(3): 527–41.

Center for Rural Progress. 2005. “The Impact of MarketProcesses on the Poor: A Study of the Mekong River Delta.”Research report for the Asian Development Bank projectMaking Markets Work Better for the Poor, Center for RuralProgress, Hanoi.

Childress, Malcolm. 2004. “Regional Study on Land Adminis-tration, Land Markets, and Collateralized Lending.” RuralDevelopment and Natural Resources, East Asia Region,World Bank, Washington, DC.

Cleveland, William S. 1979. “Robust Locally Weighted Regres-sion and Smoothing Scatter Plots.” Journal of the AmericanStatistical Association 74(368): 829–36.

Dasgupta, Partha, and Debraj Ray. 1986. “Inequality as a Deter-minant of Malnutrition and Unemployment.” Economic Jour-nal 96(384): 1011–34.

De Brauw, Alan, and Tomoko Harigaya. 2007. “Seasonal Migra-tion and Improving Living Standards in Vietnam.” Ameri-can Journal of Agricultural Economics 89(2): 430–47.

Deaton, Angus. 1985. “Panel Data from Time Series of Cross-Sections.” Journal of Econometrics 30(1–2): 109–26.

Deininger, Klaus. 2003. Land Policies for Growth and PovertyReduction. Oxford, U.K.: Oxford University Press.

Deininger, Klaus, and Songqing Jin. 2003. “Land Sales andRental Markets in Transition: Evidence from Rural Viet-nam.” Policy Research Working Paper 3013, World Bank,Washington, DC.

———. 2006. “Tenure Security and Land-Related Investment:Evidence for Ethiopia.” European Economic Review 50(5):1245–77.

de Mauny, Alix, and Thu Hong Vu. 1998. “Landlessness in theMekong Delta: The Situation in Duyen Hai District, TraVinh Province, Vietnam.” Report prepared for Oxfam GreatBritain, Hanoi.

Do, Quy-Toan, and Lakshmi Iyer. 2007. Land Titling and RuralTransition in Vietnam. Washington, DC: World Bank.

Dollar, David, and Paul Glewwe. 1998. “Poverty and Inequalityin the Early Reform Period.” In Household Welfare and Viet-nam’s Transition, ed. David Dollar, Paul Glewwe, and Jen-nie Litvack, 29–60. Washington, DC: World Bank.


Dong, Xiao-Yuan. 1996. “Two-Tier Land Tenure System andSustained Economic Growth in Post-1978 Rural China.”World Development 24(5): 916–28.

The Economist. 2006. “China: How the Other 800 Million Live.”The Economist, March 11–17, p. 12.

Falaris, Evangelos. 2003. “The Effect of Survey Attrition in Lon-gitudinal Surveys: Evidence from Peru, Côte d’Ivoire andVietnam.” Journal of Development Economics 70(1): 133–57.

Fan, Shenggen. 1991. “Effects of Technological Change andInstitutional Reform on Production Growth in ChineseAgriculture.” American Journal of Agricultural Economics73(2): 266–75.

Fitzgerald, J., P. Gottschalk, and R. Moffitt. 1998. “An Analysisof Sample Attrition in Panel Data: The Michigan Study ofIncome Dynamics.” Journal of Human Resources 33(2):300–44.

Fleisher, Belton, and Xiaojun Wang. 2004. “Skill Differentials,Return to Schooling, and Market Segmentation in a Transi-tion Economy: The Case of Mainland China.” Journal ofDevelopment Economics 73(1): 315–28.

Foster, James, Joel Greer, and Erik Thorbecke. 1984. “A Class ofDecomposable Poverty Measures.” Econometrica 52(3):761–65.

Galasso, Emanuela, and Martin Ravallion. 2005. “DecentralizedTargeting of an Anti-poverty Program.” Journal of PublicEconomics 85(4): 705–27.

Gallup, John Luke. 2004. “The Wage Labor Market and Inequal-ity in Vietnam.” In Economic Growth, Poverty, and HouseholdWelfare in Vietnam, ed. Paul Glewwe, Nisha Agrawal, andDavid Dollar, 53–94. Washington, DC: World Bank. REF-ERENCES 185

Glewwe, Paul. 2003. “Procedure for Calculating Nominal andReal Expenditures, and Poverty Indicators, for the 2002Vietnam Household Living Standards Survey (VHLSS).”University of Minnesota, Twin Cities, June 13.

———. 2005. “Mission Report for Trip to Vietnam October17–25, 2005.” University of Minnesota, Twin Cities, Novem-ber 22.

Glewwe, Paul,Michele Gragnolati, andHassan Zaman. 2002.“Who Gained fromVietnam’s Boomin the 1990s?” Econom-icDevelopment and Cultural Change 50(4): 773–92.


Glewwe, Paul, and Hanan Jacoby. 2004. “Economic Growth andthe Demand for Education: Is There aWealth Effect?” Jour-nal ofDevelopment Economics 74(1): 33–51.

Griffin, Keith, Azizur Rahman Khan, and Amy Ickowitz. 2002.“Poverty and Distribution of Land.” Journal of AgrarianChange 2(3): 279–330.

Guo, Xiaolin. 2001. “Land Expropriation and Rural Conflicts inChina.” China Quarterly 166: 422–39.

Hayami, Yujiro. 1994. “Strategies for the Reform of Land PolicyRelations.” In Agricultural Policy Analysis for Transition toaMarket-Oriented Economy. FAO Economic and SocialDevelopment Paper 123, ed. Randolph Barker, 1–36. Rome:Food and Agriculture Organization.

Ho, Samuel, and George Lin. 2003. “Emerging Land Markets inRural and Urban China: Policies and Practices.” China Quar-terly 175: 681–707.

Houghton, Jonathan. 2000. “Ten Puzzles and Surprises: Eco-nomic and Social Change in Vietnam, 1993–1998.” Compar-ative Economic Systems 42(4): 67–88.

Jacoby, Hanan, Guo Li, and Scott Rozelle. 2002. “Hazards ofExpropriation: Tenure Insecurity and Investment in RuralChina.” American Economic Review 92(5): 1420–47.

Jalan, Jyotsna, and Martin Ravallion. 1998. “Are There DynamicGains from a Poor-Area Development Program?” Journal ofPublic Economics 67(1): 65–86.

Kerkvliet, Benedict J. Tria. 1995. “Village-State Relations in VietNam: The Effect of Everyday Politics on De-collectiviza-tion.” Journal of Asian Studies 54(2): 396–418.

———. 2006. “Agricultural Land in Vietnam: Markets Tem-pered by Family, Community, and Socialist Practices.” Jour-nal of Agrarian Change 6(3): 285–305.

Kerkvliet, Benedict J. Tria, and Mark Selden. 1998. “AgrarianTransformation in China and Vietnam.” China Journal 40(July): 37–58.

Kolko, Gabriel. 1997. Vietnam: Anatomy of a Peace. London: Rout-ledge. Lam, ThiMai Lan. 2001a. “Land Fragmentation: AConstraint on Vietnamese Agriculture.” Vietnam’s Socio-Economic Development 26 (Summer): 73–80.

———. 2001b. “Landless Households in the Mekong RiverDelta: A Case Study in Soctrang Province.” Vietnam’s Socio-Economic Development 27 (Autumn): 56–66.


Li, Guo, Scott Rozelle, and Loren Brandt. 1998. “Tenure, LandRights, and Farmer Investment Incentives in China.” Agri-cultural Economics 19(1–2): 63–71.

Lin, Justin. 1992. “Rural Reforms and Agricultural Growth inChina.” American Economic Review 82(1): 34–51.

Luong, Hy V. 1992. Revolution in the Village: Tradition and Trans-formation in North Vietnam, 1925–1988. Honolulu: Univer-sity of Hawaii Press.

Malarney, Shaun Kingsley. 1997. “Culture, Virtue, and PoliticalTransformation in Contemporary Northern Viet Nam.”Journal of Asian Studies 56(4): 899–920.

Marsh, Sally, and Gordon MacAulay. 2006. “Land Reform andthe Development of Commercial Agriculture in Vietnam:Policy and Issues.” University of Sydney, Sydney, Aus-tralia.

McGregor, Richard, and James Kynge. 2002. “China PromotesProtection of Private Property.” Financial Times, November9–10, p. 1.

Moene, Karl. 1992. “Poverty and Landownership.” AmericanEconomic Review 82(1): 52–64. MOLISA and UNDP (Min-istry of Labour, Invalids, and Social Affairs and UnitedNations Development Programme). 2004. Taking Stock, Plan-ning Ahead. Hanoi: MOLISA and UNDP.

Ngo, Thi Minh. 2004. “Education and Agricultural Productiv-ity.” London School of Economics, London.

———. 2005. “Establishing a Quasi-Private Property Rights Sys-tem: Tenure Security and Investment Incentives in Viet-nam.” University of Wisconsin—Madison.

Ngo, Vinh Long. 1993. “Reform and Rural Development: Impacton Class, Sectoral, and Regional Inequalities.” In Reinvent-ing Vietnamese Socialism: Doi Moi in Comparative Perspective,ed. William Turley and Mark

Selden, 165–207. Boulder, CO: Westview Press. Nguyen, NgaNguyet. 2004. “Trends in the Education Sector.” In Eco-nomic Growth, Poverty, and Household Welfare in Vietnam, ed.Paul Glewwe, Nisha Agrawal, and David Dollar, 425–66.Washington, DC: World Bank.

Nguyen, Thu Sa. 1990. “Van De Ruong Dat o Dong Bang SongCuu Long” [The land issue in the Mekong Delta]. In MienNam trong Su Nghiep Doi Moi cua ca Nuoc, 141–54. TP HoChi Minh, Vietnam: Nxb Khoa Hoc Xa Hoi.


Nguyen, Van Suu. 2004. “The Politics of Land: Inequality inLand Access and Local Conflicts in the Red River Deltasince De-collectivization.” In Social Inequality in Vietnamand the Challenges to Reform, ed. Philip

Taylor, 270–96. Institute of Singapore: Southeast Asian Studies. Nguyen, Van Tiem. 1992. “Agrarian Policy in Agriculture of

Viet Nam since the August Revolution 1945.” Ministry ofAgriculture and Food Industry, Hanoi.

Nguyen, Viet Cuong. 2005. “Impact of Micro-Credit on the Poorand Vulnerable in Vietnam.” National Economics Univer-sity, Hanoi.

Pingali, Prabhu, and Vo-Tong Xuan. 1992. “Viet Nam: Decol-lectivization and Rice Productivity Growth.” EconomicDevelopment and Cultural Change 40(4): 697–718.

Ravallion, Martin. 1994. Poverty Comparisons. Fundamentals ofPure and Applied Economics, vol. 56. Chur, Switzerland:Harwood Academic Publishers.

———. 1997. “Can High-Inequality Developing CountriesEscape Absolute Poverty?” Economics Letters 56(1): 51–57.

———. 2008. “Evaluating Anti-Poverty Programs.” In Handbookof Development Economics, vol. 4, ed. T. Paul Schultz andJohn Strauss. Amsterdam: North-Holland.

Ravallion, Martin, and Shaohua Chen. 2007. “China’s (Uneven)Progress against Poverty.” Journal of Development Economics82(1): 1–42.

Ravallion, Martin, and Michael Lokshin. 2002. “Self-Rated Eco-nomic Welfare in Russia.” European Economic Review 46(8):1453–73.

Ravallion, Martin, and Dominique van de Walle. 2004. “Break-ing up the Collective Farms: Welfare Outcomes of Viet-nam’s Massive Land Privatization.” Economics of Transition12(2): 201–36.

———. 2006. “Land Reallocation in an Agrarian Transition.”Economic Journal 116(514): 924–42.

———. 2008. “Does Rising Landlessness Signal Success or Fail-ure for Vietnam’s Agrarian Transition.” Journal of Develop-ment Economics 85.

Rozelle, Scott, and Johan Swinnen. 2004. “Success and Failureof Reform: Insights from the Transition of Agriculture.”Journal of Economic Literature 42(2): 404–56.

Sakata, Shozo. 2006. “Changing Roles of Mass Organizations in


Poverty Reduction in Vietnam.” In Actors for Poverty Reduc-tion in Vietnam, ed. Vu Tuan Anh and Shozo Sakata, 49–79.Chibe, Japan: Institute of Developing Economies, JapanExternal Trade Organization.

Scott, Steffanie. 1999. “Gender and Land in Policy and Practice:Analyzing Complexity in Inter- and Intra-Household Rela-tions in Vietnam.” In Localized Poverty Reduction in Vietnam:Improving the Enabling Environment for Livelihood Enhance-ment in Rural Areas, ed. Geoffrey B. Hainsworth, 155–77.Vancouver, BC: Center for South-East Asia Research, Uni-versity of British Columbia.

Selden, Mark. 1993. “Agrarian Development Strategies in Chinaand Vietnam.” In Reinventing Vietnamese Socialism: Doi Moiin Comparative Perspective, ed. William Turley and MarkSelden, 209–53. Boulder, CO: Westview Press.

Sikor, Thomas, and Dao Minh Truong. 2000. “Sticky Rice, Col-lective Fields: Community-Based Development among theBlack Thai.” Center for National Resources and Environ-mental Studies, Agricultural Publishing House, Hanoi.

Smith, William. 1997. “Land and the Poor: A Survey of LandUse Rights in Ha Tinh and Son La Provinces.” ActionAid,Hanoi. Smith, William, and Tran Thanh Binh. 1994. “TheImpact of the 1993 Land Law on Rural Households in theMai Don District of Son La Province.” ActionAid, Hanoi.

St John, Ronald B. 1980. “Marxist-Leninist Theory and Organi-zation in South Vietnam.” Asian Survey 20(8): 812–28. Swin-nen, Johan, and Scott Rozelle. 2006. FromMarx andMao totheMarket: The Economics and Politics of Agricultural Transi-tion. Oxford, U.K.: Oxford University Press.

Tanaka, Tomomi. 2001. “Evaluating the Land Distributionunder the Renovation (Doi Moi) Policy in the Red RiverDelta, Vietnam.” East-West Center, University of Hawaii,Manoa.

Taylor, Philip. 2004. “Redressing Disadvantage or Re-arrangingInequality? Development Interventions and LocalResponses in the Mekong Delta.” In Social Inequality in Viet-nam and the Challenges to Reform, ed. Philip Taylor, 236–69.Singapore: Institute of Southeast Asian Studies.

Tran, Thi Que. 1997. Agricultural Reform in Vietnam. Singapore:Institute of Southeast Asian Studies.


———. 2001. “Land Reform and Women’s Property Rights inVietnam.” Center for Gender, Environment and Sustain-able Development, Hanoi, Vietnam.

———. 2005. “Annex: Land and Agricultural Land Manage-ment in Vietnam.” In Impact of Socio-economic Changes onthe Livelihoods of People Living in Poverty in Vietnam, ed. HaHuy Thanh and Shozo

Sakata, 175–96. Chibe, Japan: Japan External Trade Organiza-tion.

Tran, Thi Van Anh. 1999. “Women and Rural Land in Vietnam.”In Women’s Rights to House and Land: China, Laos, and Viet-nam, ed. Irene Tinker and Gale Summerfield, 95–114. Boul-der, CO: Lynne Rienner.

van de Walle, Dominique. 1998. “Infrastructure and Poverty inVietnam.” In Household Welfare and Vietnam’s Transition, ed.David Dollar, Paul Glewwe, and Jennie Litvack, 99–136.Washington, DC: World Bank.

———. 2003. “Are Returns to Investment Lower for the Poor?Human and Physical Capital Interactions in Rural Viet-nam.” Review of Development Economics 7(4): 636–53.

———. 2004. “The Static and Dynamic Incidence of Vietnam’sPublic Safety Net.” In Economic Growth, Poverty, and House-hold Welfare in Vietnam, ed. P. Glewwe, N. Agrawal, and D.Dollar, 189–228. Washington, DC: World Bank.

van de Walle, Dominique, and Dorothyjean Cratty. 2004. “Is theEmerging Non-Farm Market Economy the Route Out ofPoverty in Vietnam?” Economics of Transition 12(2): 237–74.

van de Walle, Dominique, and Dileni Gunewardena. 2001.“Sources of Ethnic Inequality in Vietnam.” Journal of Devel-opment Economics 65(1): 177–207.

Van Luong, Hy, and Jonathan Unger. 1998. “Wealth, Power,and Poverty in the Transition to Market Economies: TheProcess of Socio-Economic Differentiation in Rural Chinaand Northern Vietnam.” China Journal 40 (July): 61–93.

Verbeek, Marno, and Theo Nijman. 1992. “Can Cohort Data BeTreated as Genuine Panel Data?” Empirical Economics 17(1):9–23.

Vietnam Communist Party. 1988. “Resolution of the Politburo:On Agricultural Economic Management Reforms.” Viet-nam Communist Party, Central Standing Committee,Hanoi, Vietnam.


Vu, Tuan Anh. 2005. “Implementation of Poverty ReductionPolicies in Ethnic Minority Regions in Vietnam: Evidencefrom CBMS.” Paper presented at the Fourth Poverty andEconomic Policy Research Meeting, Colombo, Sri Lanka,June 13–17.

Vuong, Xuan Tinh. 2003. “Reviving Community Managementof Land in Central Highland Villages of Vietnam: An OldModel in a New Context.” Paper presented at the confer-ence Politics of the Commons: Articulating Developmentand Strengthening Local Practices, Chiang Mai, Thailand,July 11–14.

Wiegersma, Nancy. 1988. Vietnam: Peasant Land, Peasant Revolu-tion. London: Macmillan.

Wiens, Thomas B. 1998. “Agriculture and Rural Poverty in Viet-nam.” In Household Welfare and Vietnam’s Transition, ed.David Dollar, Paul Glewwe, and Jennie Litvack, 61–98.Washington, DC: World Bank.

Wooldridge, Jeffrey. 2002. Econometric Analysis of Cross-Sectionand Panel Data. Cambridge, MA: MIT Press.

World Bank. 1995. “Viet Nam Living Standards Survey (VLSS),1992–93: Basic Information.” Research Development Group,World Bank, Washington, DC.

———. 2000. “Viet Nam Living Standards Survey (VLSS),1997–98: Basic Information.” Development Research Group,World Bank, Washington, DC.

———. 2002. “Land Use Rights and Gender Equality in Viet-nam.” Promising Approaches to Engendering DevelopmentNote 1, World Bank, Washington, DC.

———. 2004. “Vietnam Development Report 2004: Poverty.”Joint Donor Report to the Vietnam Consultative GroupMeeting, December 2–3, 2003, Vietnam Development Infor-mation Center, Hanoi.

———. 2005. Vietnam Development Report 2006: Business. Hanoi:World Bank.

———. 2006. World Development Report: Equity and Development.New York: Oxford University Press for the World Bank.

Wurfel, David. 1993. “DoiMoi in Comparative Perspective.” InReinventing Vietnamese Socialism: Doi Moi in ComparativePerspective, ed. William Turley and Mark Selden, 19–52.Boulder, CO: Westview Press.

Yardley, Jim. 2006. “China Rules Out Revaluing in 2006: Wen


Addresses Illegal Land Seizures, Rural Poverty, and InternetCensorship.” International Herald Tribune, March 15, p. 1.

Yeh, Anthony Gar-On, and Xia Li. 1999. “Economic Develop-ment and Agricultural Land Loss in the Pearl River Delta,China.” Habitat International 23(3): 373–90.

Zhou, Jian-Ming. 1998. “Is Nominal Public but De Facto PrivateLand Ownership Appropriate? A Comparative Studyamong Cambodia, Laos, Vietnam, Japan, Taiwan Provinceof China, South Korea, China,Myanmar, and North Korea.”Working Paper ECO 98/12, European University Institute,San Domenico, Italy. http://www.iue.it/ECO/WP-Texts/98_12.html.

———. 2001. Sustainable Development in Asia, America, andEurope with Global Applications: A New Approach to LandOwnership. Cheltenham, U.K.: Edward Elgar.


Chòu traùch nhieäm xuaát baûnBUØI VIEÄT BAÉC

Chòu traùch nhieäm noäi dungLEÂ TIEÁN DUÕNG

Bieân taäpPHÖÔNG MAI

Cheá baûnQUYØNH MAITrình baøy bìa

THANH CÖÔØNG

In 2000 cuoán, khoå 15,5 x 23,5 cm taïi Coâng ty TNHH Moät thaønh vieânIn Tieán Boä. Giaáy pheùp xuaát baûn soá: 549-2008/CXB/02-100/VHTT.

Quyeát ñònh xuaát baûn soá: 1023/QÑ-VHTTIn xong vaø noäp löu chieåu thaùng 6-2008.

ÑAÁT ÑAI TRONG THÔØI KYØ CHUYEÅN...

Documents

Transcript of ÑAÁT ÑAI TRONG THÔØI KYØ CHUYEÅN...