CAPITVLVMTERTIVM DECIMVM CAP. XIII

MENSISIANVARDIESXXX!

MENSISIVLIVSblESXXXl

MEIMSISFEBRVARDiESxxvm

MENSISAVGVSTVSPIES XXXI

MENSISMARTIVSDJESXXXI

MENSISSEPTEMBHPIES XXX

MENSISAPRILISDIES XXX

MENSISSEPTEMBtROCTOBER'

MENSISMAIVSPIISXXXI

MENSISNOVENBERDIESXXX

MENSISIVNLVS?PIES XXX

MENS SDECEMBERDJES XXXl

ANNVS ET MENSES

/ Annus in duodecim m ns s d viditur, quibus haec suntn mina: I nu rius, m nsis primus; Febru rius, secun­dus; M rtius, tertius; Aprilis, qu rtus; M ius, qulntus;Iunius, sextus; I lius, septimus; Augustus, oct vus;

5 September, n nus; Oct ber, decimus; November, Qn­decimus; December, m nsis duodecimus ac postr mus.

nus annus duodecim m ns svel trecent s sex gint qu nque di s habet. Saeculum est centum annl. Centumann vel saeculum est longum tempus. Duo saecula sunt

10 ducent ann . Hom s nus n n gint vel etiam centumann s v vere potest; ducent s ann s v vere n m po­test.

M ns pr m et m ns terti de s n mina sunt: I ­nu ri de I n , M rti de M rte. I nus et M rs

15 sunt de R m n . I nus est deus cui duae faci s sunt.

M rs deus bell est.

M nsis September n min tur numer septem,Oct ­ber, November, December ab oct , novem, decem.Nam

kalend rium - n

I n. CapricornusFebr Aqu riusM rt. Pisc sApr. Ari sM i. TaurusI n. Gemin I l. ancerAug. Le Sept. Virg Oct. L braNov. Scorpi Dec. Sagitt rius

m nsis -is m

v qu ntus -a -umvi sextus -a -umvii septimus-a-umviii oct vus -a -umIX n nus -a -umx decimus -a -umxi ndecimus -a -umxii duodecimus-a-umpostr mus -a -um

<-*primustre-centl -ae -a= ccc(300)

sex gint = LX(60)

tempus -oris ndu-cent -ae -a = cc (200)

M rs-rtism

n min re < n men; n ­min tur=n men habet

95

CAP. XIII

antlquus < antetunc = ill tempore

nunc = h c tempore

...igitur = erg

irigint = xxx (30)

nus et tr gint = xxxi (31)

duo-d -trigint = xxvin (28)

n-d -tr gint = xxix (29)

n-decim = XI(11)

item = etiam (: utM rtius)

d midia pars = Vi

qu rta pars = lA

di s - l m

vesper -eri m <->m ne n

nox noctis/<-» dics

initium -!«<- finisfinis = pars postr mainitium = pars prlma

h ra-ae/

tempore ant qu M rtius m nsis prlmus erat. TuncSeptember m nsis septimus erat, Oct ber, November, 20December m ns s oct vus, n nus, decimus erant.Nunc autem m nsis pr mus est I nu rius, Septemberigitur m nsis n nus est, Oct ber decimus, November ndecimus, December duodecimus.

Quam longus est m nsis November? November tri- 25gint di s longus est. December num et trigint di shabet. I nu rius tam longus est quam December, sedFebru rius brevior est: duod tr gint aut nd tr gint di s tantum habet. Febru rius brevior est quam c ter undecim m ns s: is m nsis ann brevissimus est. M r- 30

tius num et trigint di s longus est (et item M ius, I ­lius, Augustus, Oct ber). Apr lis trigint di s habet(item I nius et September). Sex m ns s sunt d midiapars ann , tr s m ns s qu rta pars ann .

Di s est dum s l in cael est. Prima pars di est 35

m ne, pars postr ma vesper. Di s est tempus m ne advesperum. Nox est tempus vesper ad m ne. Vesperest finis di atque initium noctis. M ne f nis noctis estatque initium di l.

Di s in duodecim h r s d viditur Ab h r pr m 40di s initium facit. H ra sexta, quae h ra media est inter

96

CAP. XIII

h ram primam et duodecimam, 'meridi s' n min tur.H ra sexta vel meridi s diem d vidit in du s aequ spart s: 'ante mer diem' et 'post mer diem\ Meridi s l

45 altissimus in cael est. Sex h rae sunt d midia pars di .// Nocte s l n n l cet, sed l na et st llae lucent. LQna

ipsa suam l cem n n habet, lux l nae s le venit; ita­que l na n n tam cl ra est quam s l. S l est st lla cl ris­sima, quae l ce su et terram et l nam ill strat. Neque

50 t ta l na s le ill str tur, sed tantum ea pars quae verti­tur ad s lem; c tera pars obsc ra est. Cum exigua parsl nae tantum vid tur, l na 'nova' esse d citur. Di sep­tim vel oct v post l nam novam l na d midiavid tur,quae f rmam habet litterae D. Di qulnt decim post

55 l nam novam l na pl na est et formam habet litterae O.Cum l na n n l cet, nox obsc ra est.

Di s m nsis pr mus 'kalendae' n min tur. Di s pri­mus m nsis I nu ri d citur 'kalendae I nu riae'; is di s

annl pr mus est atque initium ann nov . Di pr m 60 m nsis I li 'kalendae I liae' n men est; is est di s ann

medius.

Di s tertius decimus post kalend s ' d s' n min tur.' d s I nu riae' di s tertius decimus est post kalend sI nu ri s. Item ' d s Febru riae' d citur di s tertius de­

65 cimus m nsis Febru ri . Sed ' d s M rtiae' di s est

qulntus decimus m nsis M rti , nam m nse M rti (item M i , I li , Oct brl) d s n n di s tertius deci­mus, sed qu ntus decimus post kalend s est. Di s n ­

meri-di s (< medi-): medius di s

aequus -a -um

l na -ae/ st lla-aef

l xl cis/cl rus -a -um

terra

t tus -a -um: t ta l na«- pars l nae

c terus -a -umobsc rus -a -um<->cl rusexiguus -a -um = parvus

l nanova d midia pl na

qu ntus decimus= xv(15.)

kalendae- rum/p/

d citur = n min tur

tertius decimus= xiii (13.)

d s-uum/p/

(m nsis)-bcr-brism,abl -bri

97

CAR XIII

n nae - rum//>/

ante diem oct vum ka­lend sl li s(a.d. viiikal. I l.) = di soct vusante kalend s I li s

aest s - tis/*-» hiemshiemis/

v r v ris nautumnus - m

incipere -it -iunt- initium facere

calidus -a -um <- fr gidus -a -um

imber -bris mnixnivis/

opcr re

hicme mont s nivcoperiuntur

nus ante d s d citur 'nonae' (n nae I nu riae: di squ ntus I nu ri ; n nae Febru riae: di s qu ntus Fe- 70bru ri ; n nae M rtiae: di s septimus M rti ; c t.)

Di s oct vus ante kalend s I nu ri s, qu d citur'ante diem oct vum kalend s I nu ri s', est di s ann brevissimus. Ante diem oct vum kalend s I li s di s

ann longissimus est. Ante diem oct vum kalend s Apri- 75

l s (id est di oct v ante kalend s Apr l s) nox atquedi s aequ sunt; is di s 'aequinoctium' d citur. Item antediem oct vum kalend s Oct br s aequinoctium d citur,nam e quoque di nox aequa est atque di s.

Tempora ann sunt quattuor: aest s et hiems, v r et 80autumnus. Aest s est tempus m nse I ni ad Augus­tum, hiems m nse Decembr ad Febru rium. M nsisI nius initium aest tis, December initium hiemis est.Tempus M rti ad M ium v r d citur, m nse Sep­tembr ad Novembrem autumnus. V r m nse M rti 85

initium faciu Autumnus Septembr incipit.Aest te di s long sunt, s l l cet, r calidus est. Aes­

t s est tempus calidum. Hiems tempus fr gidum est.Hieme n n s lum imber, sed etiam nix d cael cadit.

Imber est aqua quae d n bibus cadit. Nix fr gidior est 90quam imber. Hieme mont s et camp nive operiuntur.V re camp nov herb operiuntur, arbor s nov s foli s rnantur, av s, quae hieme tacent, r rsus canere incipi­unt. Autumn folia d arboribus cadunt et terram ope­riunt. In Germ ni hiem s frigidi r s sunt quam in Ita- 95

98

CAR XIII

li : alt nive oper tur t ta terra et lac s glaci operiun­tur; hieme Germ n pueri super glaciem lacuum l derepossunt. I nu rius m nsis ann frlgidissimus est. M n­s s calidissim sunt I lius et Augustus. E tempore

100 multl R m n urbem relinquunt et v ll s su s petunt,neque enim t tam aest tem in urbe v verevolunt. —

/// H ra n na est. Aemilia apud f lium aegrum sedet.Cubiculum l ce s lis illustr tur. Aemilia ad fenestram

it caelumque spectat.105 Aemilia: "H ra n na est. S l altus in cael est nec

n bibus operitur."Qu ntus: "Quand s l altissimus est?"

Aemilia: "H r sext vel mer di . Sed post mer diem r calidior est quam ante mer diem."

110 Aemilia fenestram claudit. Iam satis obsc rum estcubiculum.

Qu ntus: " , quam longae sunt h rae, cum necesseest t tum diem in lect iac re!"

Aemilia: "V r est. Di s atque h rae longi r s sunt115 v re quam hieme."

Qu ntus: "Quand longissim sunt di s?"Aemilia: "M nse I ni ."

Qu ntus: "Iamne m nsis I nius est?"Aemilia: "M ius est: hic di s est m nsis M i postr ­

120 mus. H c ann tempore di s n n tam calid sunt quam

aest te et noct s frigidi r s sunt."Qu ntus: "Qu m nsis ann calidissimus est?"

glaci s - /

urbsurbis/= oppidummagnum (: R ma)

puer super glaciem lac sl dunt

quand ? = qu tem­pore?

am-ne

99

CAR XIII

I lius Caesar-aris m

(m nsis) Qu nt lis -is m= I lius

Caesar Augustus

(m nsis) Scxt lis -i$ m= Augustus

faci s - /

vult volunt, m/velle

Aemilia: "Iulius."

Qu ntus: "C r ille m nsis patris n men habet?"Aemilia r det et respondet: "M nsis I lius n n pa- 125

tre tu n men habet — n n tantus vir est ille! — sed

Iuli Caesare. Ante tempora Caesaris e m ns erat n ­men 'Qu nt lis' 'qu nt ' numer — n n n minetu !"

Qu ntus: "Estne I lius m nsis qu ntus?" Puer digit s 130

numer re incipit: "M nsis pr mus I nu rius, secundusFebru rius, tertius M rtius, qu rtus..."

Aemilia: "Ant qu stemporibus M rtius n n tertius,sed primus m nsis erat; tunc igitur Qu nt lis,qu nuncI lius n min tur, m nsis qu ntus erat, n n septimus, 135ut nunc est. Item m ns August n men erat 'Sext lis',quia sextus erat, nunc Augustus n min tur CaesareAugust . — Sed hoc satis est. Iam necesse est t dor­m re." M ter enim faciem f li aspicit eumque ocul sclaudere videt. Aemilia puerum dorm re velle putat. 140

Qu ntus: "Sed di s est. S l l cet. Nocte iub m dor­m re, cum s l in cael n n est! Ubi s l est nocte, cumh c n n l cet?"

Aemilia: "Cum hlc nox est> s l lucet in ali s terris

procul ab Itali et ab urbe R m . Cum nox est ill c, h c 145in Itali di s est."

Qu ntus: "Erg nunc in ali sterr s et urbibus nox estatque homin s dormiunt. H c di s est, nec tempus estdorm re!"

100

CAR XIII

150 GRAMMATICA LATINAD cl n ti quintaDi s brevissimus est ante diem viii kalend s I nu ri s. M neinitium di est. Di prim I nu ri n men est kalendae I ­nu riae; ab e die incipit novus annus. M nse Iuni di s long

155 sunt. I nius xxx di s habet: numerus di rum est xxx. Di busprim s m nsium n mina sunt: kalendae I nu riae, Febru ­riae, M rtiae, Apr l s, c t. Ab i s di bus m ns s incipiunt.

Singul ris Pl r lisN min t vus di\ s di|es

160 Acc s t vus di\em di\ sGenet vus di| f d\\ rumDat vus di| t di\ bu$Abl t vus <\i\ d\\ bu$

Ut 'di s' m d cl n tur 'meridi s' m, item 'faci sVj 'glaci s'165 /, et pauca alia voc bula feminlna.

— 4M ne'est voc bulumneutrum ind clln bile.

Superl t vusAetna m ns altus est, alttVn*quam c teri mont s Siciliae: is

m ns Siciliae zhissimns est.170 Via Appia longa est, \ongior quam c terae viae Italiae: ea

via Italiae longissima est.' re' verbum breve est, brevtwsquam c tera verba Lat na:

id verbum Latlnum brevissimumest.'Allior, longior, brevius* compar t vus est. 'Altissimus, lon­

175 gissima, brevissimum' superl t vus est. Superl t vusest ad­iect vum d clln ti nis i et n: -issim\us -a -um.

PENSVM AH rae di- sunt xn. H ra sexta di- d viditin du s part s: antemeridi- et post meridi-. Sex h rae sunt d midia pars di-.M nsis I nius xxx di- habet: numerus di- est xxx. Novusannus incipit ab e di- qul d citur kalendae I nu riae.

I lius m nsis ann calid- est; I nu rius est m nsis ann

di sdiem i di tdi

- s

-em

-ei-a

di sdi sdi rumdi bus i bus

- $

- s

- nnn

- bus

- bus

in-d cl n bilis -e (m­d cl) = qui d clin r n n potest

superl t vus (sup)

hissimus -a -um

longissimus -a -um

b tvissimus -a -um

-issim\us -a -um

Voc bularwva:annusm nsisdi ssaeculumtempusfaci sm nevespernoxinitiumh rameridi s

101

CAP. XIII

l nast llal xformakalendae d sn naeaequinoctiumaest shiemsv rautumnusimbernixlacusglaci surbspostr musd midiusaequuscl rust tusobsc rusexiguuscalidusfrigidusind clin bilis ndccimtr gint sex gint ducent trecent qu ntussextusseptimusoct vusn nusdecimus ndecimusduodecimusn min reill str reincipereoper revelleerat erantveltuncnuncigituritemquand ?superl t vus

frigid-. M nsis annl brev- est Febru rius. Padus est fl menItaliae long- et l t-. S l st lla cl r- est.

PENSVM BI nu rius — prlmus est. December est m nsis — ac —. Tem­pore ant qu September m nsis septimus —, nam — m nsisprimus erat M rtius. Nunc September m nsis — est. Di s esttempus — ad —. M ne est — di , vesper — di est etinitium —. Di s in xn — dlviditur. Nocte — et — l cent,neque eae tam — sunt quam s l. S l l nam — su —. Eal nae pars quae s le n n ill str tur — est.

V r et —, aest s et — sunt quattuor — ann . — m nseI ni —. Hieme n n s lum —, sed etiam — d n bibuscadit: mont s et camp nive —. Aqua n n tam — est quamnix.

PENSVM CQuot sunt m ns s ann ? qu I nu rius n men habet?Quam longus est m nsis Aprilis? qu m nsis I lius n men habet?C r m nsis decimus Oct ber n min tur?C r l na n n tam cl ra est quam s l?Qul di s annl brevissimus est?Qu di s aequinoctia d cuntur?Quod tempus ann calidissimum est?Quand nix d n bibus cadit?Quid est imber? qu di incipit annus novus?

102