Annual Report 2070 9 24 - Ministry of Forests and Soil ... Report_Ban2_1397800351.pdf · 185 laifo...
Transcript of Annual Report 2070 9 24 - Ministry of Forests and Soil ... Report_Ban2_1397800351.pdf · 185 laifo...
179
jflif{s k|ult k|ltj]bgcf=j= @)^(÷)&)
g]kfn ;/sf/
jg tyf e" ;+/If0f dGqfno
cg'udg tyf d"Nof+sg dxfzfvfl;+xb/af/, sf7df8f}+
k|sfzs M jg tyf e"–;+/If0f dGqfno cg'udg tyf d"Nofs+g dxfzfvf
l;+xb/af/ sf7dfG8f}
k|ltlnlk clwsf/ M jg tyf e" ;+/If0f dGqfno, cg'udg tyf d"Nof+sg dxfzfvf, l;+xb/af/, sf7df8f}+
se/ kmf]6f]x? M lzj ;fksf]6fjg tyf e"–;+/If0f dGqfnosf] sfof{no ejg /
a]nsf] jg /fd]5fk
g]kfn ;/sf/
jg tyf e" ;+/If0f dGqfno
b'O{ zAb
jg tyf e" ;+/If0f dGqfno tyf dftxt lgsfox?af6 cfly{s jif{ @)^(÷&) df ;+rflnt :jLs[t jflif{s sfo{s|dx? tyf cGo ultljlwx? cfd gfu/Ls tyf ;+jlGwt ;/f]sf/jfnfx?nfO{ hfgsf/L u/fpg] p2]Zon] ljut jif{x?df em}+ of] jif{ klg jflif{s k|ult k|ltj]bg k|sfzg ePsf]] 5 . o; k|ltj]bgjf6 jgsf] lbuf] Joj:yfkg, jg k}bfjf/ pTkfbg tyf ljt/0f, h}ljs ljljwtf Pj+ jGohGt'sf] ;+/If0f, e" tyf hnfwf/ Joj:yfkg Pj+ jg:klthGo ;|f]tx?sf]] cWoog cg';Gwfg / ljsf; ;DaGwdf ePsf pknlAwx? Tfyf k|ultsf] clen]v /xg hfg] / o;jf6 jgIf]qsf] ljsf;sf] k|s[ofnfO{ ;dGjofTds, k|efjsf/L / kf/bzL{ t'Nofpg ;d]t ;xof]u k'Ug hfg] 5 .
s'g} klg sfo{qmdsf] ;kmntfsf] dfkg ef}lts k|ultdf dfq ;Lldt g/xL To;jf6 k|fKt pknJwLdf cfd gful/ssf] kx'Fr / ;]jfaf6 ;+t'i6L ePdf dfq ;kmn ePsf] dfGg ;lsg] x'Fbf cfufdL lbgdf jg If]qaf6 cfly{s, ;fdflhs / jftfj/0fLo ;d[l¢ xf;Ln ug]{ p2]Zon] jg If]qsf] efaL sfo{qmdx?sf] lgwf{/0f ul/Psf] 5 . o;cg'?k g]kfnsf] ;a} vfn] jgsf] bLuf] / j}1flgs Aoa:yfkg u/L jg k}bfjf/sf] ;xh cfk"lt{ ug]{, /f]huf/L ;[hgf ug]{ / cfly{s nfe lnO{ d"n'snfO{ ;d[¢ jgfpg of]ubfg k'Ug hfg] b]lvG5 . o;sf cltl/Qm jg If]qsf cfufdL lbgsf sfo{qmd ;+rfngaf6 k|fKt k|ltkmnn] jg k}bfjf/sf] lbuf] pkof]u, jg If]qsf] ;'zf;g / jg ;+/If0f Pj+ Aoj:yfkgsfnflu pko'Qm jftfj/0fsf] ;[hgf u/L jg, jftfj/0f, h}ljs ljljwtf ;+/If0f u/L hnjfo' kl/jt{gsf] gsf/fTds c;/ ;d]t Go"g ug{ d2t k'Ug hfg] x'Fbf o; sfo{df ;Da4 ;a} lgsfo, ;+3÷;:yf / lj1x?sf]] ;xof]usf] ck]Iff u/]sf] 5' . k|:t't k|sfzgn] jg tyf e";+/If0f dGqfnoaf6 ;Dkflbt sfd sf/jfxL ;DaGwdf ;/f]sf/jfnfx? Pj+ ;j{;fwf/0fdf hfgsf/L k|fKt x'g] ljZjf; lnPsf] 5' .
cGTodf, of] k|ltj]bg tof/Lsf] ;+of]hg ug'{ x'g] cg'udg tyf d"NofÍg dxfzfvfsf ;x;lrj >L e/t k|;fb k'8f;}gL, ljj/0f ;+sng tyf ljZn]if0fdf ;lqmo ?kdf ;+nUg cg'udg tyf d"NofÍg clws[t >L lzj ;fksf]6f nufot dxfzfvfsf sd{rf/Lx? tyf o; k|sfzg sfo{df k|ToIf tyf k/f]If ?kdf ;xof]u ug'{ x'g] o; dGqfno / cGtu{t ljefux?sf sd{rf/Lx?nfO{ wGojfb lbg rfxG5' .
======================================== 8f= u0f]z /fh hf]zL ;lrj jgtyf e";+/If0f dGqfno
182
g]kfn ;/sf/
jg tyf e" ;+/If0f dGqfnocg'udg tyf d'Nof+sg dxfzfvf
b'O{ zAb
cfly{s jif{ @)^(.)&) df eP u/]sf sfdx?nfO{ ;fj{hlgs ug]{ / eljiosf sfo{qmdx? yk k|efjsf/L ?kdf sfof{Gjog x'g ;s'g\ eGg] p2]Zon] tof/ kfl/Psf] cfly{s jif{ @)^(÷&) sf] jflif{s k|ltj]bgdf dGqfno / cGtu{tsf ljleGg lgsfox?jf6 cf=j= @)^(.&) df xfl;n ul/Psf k|ult ljj/0f nufotsf ;d;fdlos hfgsf/L ;dfj]z ul/Psf] 5 . ;fy} o; k'l:tsfn] ;/f]sf/jfnfx?nfO{ ;du| jg If]qdf xfl;n ePsf pknJwL, sfof{Gjogdf b]vf k/]sf ;d:of Pj+ r'gf}tLx?sf] hfgsf/L / ltgsf] ;dfwfgdf ;xof]u k'Ug hfg] ck]Iff u/]sf] 5' . o; k|ltj]bgaf6 jg If]q cGtu{t ;+rflnt sfo{qmd/cfof]hgfx?sf] of]hgf th'{df, sfof{Gjog / cg'udg sfo{ ;d]tdf ;xof]u k'Ug] ck]Iff ul/Psf] 5 . ;fy} of] k'l:tsf jg If]q;+u ;/f]sf/ /fVg] ;j}nfO{ pkof]uL x'g] ljZjf; lnPsf] 5' .
of] jflif{s k|ltj]bg k|sfzg ug{nfO{ ;xof]u k'¥ofpg' x'g] dGqfnosf ;j} dxfzfvfx?, kfFrj6} ljefux?, ;+:yfg tyf ;ldltx?, o; dGqfno;+u cfa4 ;j} sfo{qmd÷cfof]hgfx?nfO{ wGojfb lbg rfxG5' . cGTodf, of] k|ltj]bg tof/ ug]{ sfo{df ;lqmo ?kdf vl6g' ePsf cg'udg tyf d"Nof+sg clws[t >L lzj ;fksf]6f tyf o; sfo{df ;xof]u ug'{ x'g] cg'udg tyf d"Nof+sg clws[t >L r]jg k|;fb u'/fufO{F, pk ;lrj -k|f=_ ls/0f 8+uf]n tyf pk ;lrj -k|f=_ >L /fdhL k|;fb lzjfsf]6L, ;xfos cg'udg tyf d"NofÍg clws[t >L lw/]Gb| s'df/ k|wfg nufot o; cg'udg tyf d"NofÍg dxfzfvfsf ;j} sd{rf/Lx?nfO{ wGojfb lbg rfxG5' .
======================================== e/t k|;fb k'8f;}gL k|d'v
-;x;lrj_ cg'udg tyf d"Nof+sg dxfzfvf jg tyf e";+/If0f dGqfno
184
185
laifo ;"rLv08 – ! .....................................................................................1v08 – @ ....................................................................................1!=! k[i7e"ld ...............................................................................1!=@ DfGqfnosf] b'/b[li6, kl/nIo tyf p2]Zo .......................................2
!=@=! b'/b[li6 ..........................................................................................2
!=@=@ kl/nIo .........................................................................................2
!=@=# p2]Zo ............................................................................................2
!=@=$ /0fgLlts nIox? .........................................................................3
!=# lgb]{lzt l;4fGt, sfo{z}nL tyf tyf ;+:yfut cfwf/e"t d"No ............ 4!=#=! lgb]{lzt l;4fGt ............................................................................ 4
!=#=@ sfo{z}nL ....................................................................................... 4
!=#=# ;+:yfut cfwf/e"t d"No ............................................................... 4
!=$ k|d'v gLlt tyf sfg'gx? ......................................................... 4!=$=! gLtL tyf /0fgLltx? .................................................................. 4
!=$=@ P]g, lgodx? .............................................................................5
!=% k|d'v r'gf}ltx? ......................................................................5!=^ ;+u7gfTds :j?k tyf Joj:yf ..................................................6!=& jg tyf e" ;+/If0f dGqfno:t/df b/aGbLsf] cj:yf M .......................7!=* jg tyf e" ;+/If0f dGqfno cGt/utsf lgsfox?sf] s'n
hgzlQm ljj/0f .....................................................................7!=( sd{rf/L ljj/0f .....................................................................7!=!) dGqfno cGt{utsf dxfzfvfx?sf d'Vo sfo{x? ............................. 8
!=!)=! of]hgf tyf hgzlQm dxfzfvfsf d'Vo sfo{x? ......................... 8
186
!=!)=@ cg'udg tyf d"Nof+sg dxfzfvfsf d'Vo sfo{x? ...................... 8
!=!)=# j}b]lzs ;xof]u ;dGjo dxfzfvfsf d'Vo sfo{x? ..................... 8
!=!)=$ k|zf;g dxfzfvfsf d'Vo sfo{x? ..............................................9
!=!)=% jftfj/0f dxfzfvf cGtu{tsf d'Vo sfo{x? ...............................9
!=!! sfo{ ljefhg lgodfjnL, @)^( cg';f/ dGqfnoaf6
;Dkfbg ul/g] sfo{x¿ .............................................................9!=!@ dGqfno cGt{utsf dxfzfvfx?sf d'Vo sfo{x? ............................ 11
!=!@=! p2]Zo ......................................................................................11
!=!@=@ /0fgLlt....................................................................................11
!=!@=# gLlt÷sfo{gLlt .........................................................................12
!=!@=$ lqalif{o of]hgf -@)^&/^*-@)^(/&)_ ...................................16!=!@=% k|d'v sfo{qmdx? .....................................................................17
!=!# jg ;|f]t tYofÍ ...................................................................22
v08 – @ .................................................................................. 23
@=! cf=j= @)^(÷)&) sf] P1 cfof]hgf / kl/of]hgfx? ......................... 23
@=@ cf=j= @)^(÷)&) sf] P2 cfof]hgf / kl/of]hgfx? ................................23
@=# cf=j= @)^(÷)&) sf] jflif{s k|ult ljj/0f .........................................24
@=$ cf=j= @)^*÷)^( / cf=j= @)^(÷)&) sf] jflif{s k|ult l:ylt
t'ngfTds tflnsf ............................................................................... 25
@=% P1 cfof]hgf / kl/of]hgfut jflif{s k|ult .............................................26
@=^ P2 cfof]hgf / kl/of]hgfut jflif{s k|ult ............................................ 27
@=& @)^(÷&)df ;+rflnt cfof]hgf÷kl/of]hgfsf] d'Vo pknJwLx? tyf
;Dkflbt sfo{x? ..................................................................................28
@=* ;ldlt÷;+:yfg÷sDkgLsf] jflif{s k|ult l:ylt .......................................39
187
@=*=! cf=j= )^*÷^( tyf cf=j= )^(÷&) sf ;ldlt÷;+:yfg÷
sDkgLsf] jflif{sM ......................................................................40
@=*=@ ;ldlt÷;+:yfg÷sDkgLsf] pTkfbg ljqmL lat/0fsf] ljj/0f= ........40
@=( d'Vo pknJwLx? tyf ;Dkflbt sfo+x? .................................................41
@=!) cf=j=@)^(÷)&) df ljlgof]lht ah]6 tyf vr{sf] ljj/0f ...................41
vG8 # ..........................................................................................................45
#=! cf=j= @)^(÷&) df jg If]qsf] hUuf cGo k|of]hgsf] nflu
pknAw u/fOPsf] ljj/0f ......................................................................45
#=@= sfo{;DKffbg ;"rsf+sdf cfwfl/t jflif{s k|ult ....................................49
#=#= dGqfno / cGtu{t ljefux?sf] jflif{s j]?h' km5of}{6sf] ljj/0f ..........54
#=$= x]nf] ;/sf/df k/]sf u'gf;f] Joj:yfkgsf] k|utL ljj/0f ........................ 55
vG8 $ .......................................................................................................... 57
;d:of, ;d:of ;dfwfgsf k|ofz / pkfox? ................................................. 57
$=! /fli6«o ;d:of ;dfwfg ;ldlt / dGqfno :t/Lo ljsf; ;d:of
;dfwfg ;ldltsf]] lg0f{o / sfof{Gjog l:ylt ........................................ 57
vG8 % .....................................................................................................6855
%=! jg tyf e" ;+/If0f dGqfno cGtu+tsf ljb];L ;xof]udf ;+rflnt
sfo{qmd tyf cfof]hgf/kl/of]hgfx? ...........................................68%=@ g]kfn ;/sf/ dlGqkl/ifb\af6 ePsf jg tyf e";+/If0f dGqfno;+u
;+jlGwt lg0f{ox? .................................................................75
%=# j}b]lzs e|d0f-pRr lzIff cWoog, uf]i7L, tflnd, cWoog e|d0f,
;]ldgf/, COP cflbdf_ ;xeflu x'gsf] nflu dgf]gog ePsf
sfo{qmd tyf sd{rf/Lx?sf] ljj/0f ........................................... 82
188
%=$ :jLs[t jflif{s cg'udg sfo{of]hgf adf]lhd % j6} If]qdf :ynut
cg'udg lgl/If0fdf b]lvPsf ljj/0fx? tyf ;'emfjx? .................. 108
cg';"rLx? ....................................................................................................111
cg';"rL ! jGohGt'af6 x'g] Ifltsf] /fxt ;xof]u lgb]{lzsf, @)^( .......... 112
cg';"rL @ /fli6«o ;Ld;f/ gLlt, @)^( ..........................................118cg';"rL # ;'gfv/L ;+sng tyf v]tL ljsf; -sfo{ljlw_ lgb]{lzsf, @)^( ...136cg';"rL $ /fli6«o e"–pkof]u gLlt, @)^( ........................................154
@)^(÷&) df ;+rflnt sfo{qmdx?sf]] cg'udgsf] qmddf lnOPsf tl:j/x? ........171
1
v08 – !
;fdfGo ljj/0f
!=! k[i7e"ld
g]kfnsf] s'n If]qkmnsf] #(=^% e"–efu jg If]qn] cf]u6]sf]] 5 . o;} u/L b]zdf !@% r/0f If]q / @=%% l;d;f/ If]q /x]sf] 5 . h}ljs ljljwtfn] ;d]t wgL dflgg] g]kfndf
h}ljs ljljwtf Pj+ kfl/l:yltsLo k|0ffnLsf] ;+/If0f ug]{ ;Gbe{df @) j6f ;+/lIft If]q -!@
j6f dWojtL{ If]q ;d]t_ :yfkgf u/L b]zsf] s/La @#=@#% cyf{t #$,!*,^^@ x]S6/ e"–
efu ;+/lIft If]q k|0ffnL cGtu{t /flvPsf] 5 . d'n'sjf;Lx?sf b}lgs cfjZostfsf sf7,
OGwgsf] nueu &)% , kz'cfxf/sf] $)% cfk'lt{ jg If]qaf6 xF'b} cfO/x]sf] 5 . g]kfnsf]
;jf{lË0f ljsf;sf nflu jg If]qsf] dxTjk"0f{ of]ubfg /x]sf] 5 . /fli6«o k|fyldstf
k|fKt If]qx? h:t}M hn;|f]t, ko{6g, k|fylds :jf:Yo pkrf/ / s[lifsf] d]?b08sf] ?kdf
/x]sf] jg If]qn] ;lbof}+b]lv g} hgtfsf] jg k}bfjf/sf] cfjZostf kl/k"lt{ tyf jftfj/0f
;Gt'ngsf] nflu of]ubfg k'¥ofpFb} cfO/x]sf]] 5 . jg If]qn] o;sf]] ;+/If0f, ;Dj4{g tyf
;d'lrt ;b'kof]ujf6 cfly{s tyf ;fdflhs ljsf; u/L :yfgLo tyf /fli6«o cy{tGqdf
of]ubfg k'¥ofO{ cfPsf] 5 .
jg ;Dkbf tyf jGohGt'x?sf] ;+/If0f, ;Dj4{g / ;b'kof]ujf6 ;j{;fwf/0f g]kfnL hgtfnfO{
jg k}bfjf/x? ;j{;'ne ?kdf pknJw u/fpg], jg k}bfjf/df cfwfl/t pBf]uwGbfsf]
k|j4{g ub}{ To;df ljkGg ju{sf hgtfsf] kx'Fr ;'lglZrt ug]{ Pj+ jg tyf e" ;+/If0faf6
jftfj/0fdf ;'wf/ ub}{ ;fd'bflos kof{ko{6g Joj;fo k|j4{gdf ;d]t 6]jf k'¥ofpF+b} cfPsf] 5 .
To:t} jg, hnfwf/ If]q, ;+/lIft If]q, jftfj/0f / h}ljs ljljwtfsf] plrt Joj:yfkg
Pj+ ljsf;dfkm{t dlxnf, ljkGg, blnt, dw]zL, cflbjf;L hghftL, lk5l8Psf] If]q,
cNk;+Vos nufot ;+k"0f{ g]kfnL hgtfsf] hLljsf]kfh{g / ;du| /fi6«sf] lbuf] ljsf;df
of]ubfg k'¥ofpF+b} cfPsf] 5 .
lj=;+= @)&) cfiff9 d;fGt;Dd ul7t !*!## ;fd'bflos jg pkef]Qmf ;d"xx?nfO{
!&,)),)$* x]S6/ jg If]q -g]kfnsf] jg If]qsf] @( k|ltzt_ ;+/If0f, lbuf] Joj:yfkg
tyf ;b'kof]u ug{ ;'lDkPsf] 5 . tL ;d"xx?df ;+nUg @@,#&,!(% 3/w'/Lx? ;fd'bflos
jg ljsf; sfo{qmdaf6 nfeflGjt ePsf 5g\ . To:t}, ul/aLsf] /]vfd'lg /x]sf ;d'bfosf]
hLljsf]kfh{gdf ;'wf/ / jg ;+/If0fdf ;d]t 6]jf k'¥ofpg $,)*) j6f ;d'xnfO{ !(,^)*
2
x]S6/ jg sa'lnotL jgsf] ?kdf x:tfGt/0f e} o;af6 #*,#)) 3/w'/Lsf @,@(,$^#
hg;+Vof nfeflGjt ePsf 5g\ . o:t}, t/fO{sf ljleGg !& j6f ;fem]bf/L jgx?df
j}1flgs jg Joj:yfkg u/L pTkfbg tyf pTkfbsTj j[l4 ug]{ sfo{sf] yfngL ePsf]
5 . #!^ pkhnfwf/ If]qsf] sfo{of]hgf tof/ e} sfof{Gjog e}/x]sf] 5 . To;} u/L
@$% k|hftLsf jg:ktLsf] kmfO6f]s]ldsn tyf kmdf{sf]nf]lhsn cWoog, !@ k|hftLsf
jg:ktLsf] ;'ulGwt t]n ljZn]if0f, @& k|hftLsf jg:kltsf] afof]s]ldsn cWoog, $,%#$
k|hftLsf jg:kltsf] !,%),))) gd'gf xj]{l/oddf ;+/lIft / !!! k|hfltsf] l6:o'sNr/
k|ljlw ljsf; e};s]sf] 5 . g]kfnsf] jg ;|f]t ;e]{If0fsf] :ynut cWoogsf] sfo{ ;dfKt
e} jg If]qsf] gS;fÍg ug]{ sfo{ clGtd r/0fdf k'u]sf] 5 .
!=@ DfGqfnosf] b'/b[li6, kl/nIo tyf p2]Zo
!=@=! b'/b[li6
jg If]q, kfl/l:ylto k|0ffnL / h}ljs ljljwtfsf] ;xeflutfd"ns lbuf] Joj:yfkg
dfkm{t pTkfbsTj j[l4 u/L hLljsf]kfh{g ;'wf/ u/L u/LjL Go"gLs/0f ug]{ .
!=@=@ kl/nIo
1. jg;Dkbfsf] j}1flgs, ;dfj]zL / ;xeflutfd"ns Joj:yfkgåf/f kfl/l:yltsLo
;]jfsf] k|j4{g ub}{ jgsf] pTkfbsTjdf j[l4 ug]{,
2. jghGo lqmofsnfkx?sf] k|j4{g tyf Joj;foLs/0fjf6 /f]huf/L ;[hgf u/L
u/LjL Go"gLs/0fdf 6]jf k'¥ofpg],
3. e"–Ifo af9L, klx/f], d?e"dLs/0f / jftfj/0fLo b'ikl/0ffdaf6 e"efu,
kfl/l:yltsLo k|0ffnL, j+zf0f' >f]t / h}ljs ljljwtfsf] ;+/If0f ug]{,
4. ljsf;, ;+/If0f, hnjfo' cg's'ng / jftfj/0f aLr ;Gt'ng sfod ub}{ cfly{s
j[l4df of]ubfg ug]{,
5. jg If]q ;+/If0f, k|j4{g / Joj:yfkgsf nflu Joj;flos s'zntf clej[l4 ub{}
pTs[i6tfsf] s]Gb|sf ?kdf dGqfno / cGtu{tsf lgsfosf] ljsf; ug]{ .
!=@=# p2]Zo
1. jg, jg:klt, hnfwf/, h}ljs ljljwtf ;+/If0f tyf ;+/lIft If]qx?sf] j}1flgs
Joj:yfkgåf/f ;Gt'lnt jftfj/0f sfod /fVg],
3
2. jg k}bfjf/sf] cfk"lt{df lbuf] j[l4 u/L ljkGg tyf lgd'vf ;d'bfosf] kx'Fr /
clwsf/nfO{ ;'lglZrt ub}{ pgLx?sf] ;fdflhs Pj+ cfly{s ;zlQms/0f ug]{,
3. jghGo pTkfbgdf cfwfl/t pBf]u Pj+ Joj;fo k|j4{gnfO{ j9fjf lbO{ /f]huf/Lsf
cj;/x?sf] l;h{gf ug]{,
4. jghGo pTkfbgsf] cfGtl/s ahf/sf] ljsf; Pj+ lgof{t k|j4{gnfO{ a9fjf lbO{
yk /f]huf/Lsf] l;h{gf ug]{,
5. ljkGg ju{sf blnt, cflbjf;L, hghftL, dw]zL, pTkLl8t, ckfË tyf cGo
k5f8L k/]sf dlxnf tyf k'?ifsf] cfo j[l4 ug{ jg k}bfjf/sf] Gofof]lrt ljt/0f
k|0ffnLjf6 ul/jL Go"gLs/0f u/L ;dtfd"ns ljsf;df ;3fp k'¥ofpg] .
!=@=$ /0fgLlts nIox?
1. ef}uf]lns tyf jftfj/0fLo ;+j]bgzLntfsf] cfwf/df b]zsf] s"n e"–efusf]
Go"gtd $) k|ltzt If]qdf jg If]q sfod ug]{
2. ;xeflutfd"ns k4ltjf6 jg, jg:klt, hnfwf/, ;+/lIft If]q tyf h}ljs
ljljwtfsf] cg';Gwfg, ljsf; Pj+ lbuf] Joj:yfkg ug]{
3. jg tyf k|fs[lts ;|f]tx?f] ;d'lrt ;+/If0f tyf Joj:yfkg ug{ e" kl/wL:t/sf]
Joj:yfkg k4lt cjnDag ug]{
4. jg ;|f]tjf6 k|fKt x'g] kfl/l:yltsLo ;]jfx?sf] k|j4{g ub}{ jg ;+/If0fsf] dfWodåf/f
x'g] sfj{g ;+lrltaf6 hnjfo' kl/jt{gdf kg]{ k|lts"n c;/sf] Go"gLs/0f tyf
cg's'ngdf k'Ug] of]ubfg jfkt k|fKt x'g] ;DefJo cfosf] Joj:yfkg tyf
ljt/0fsf nflu cfjZos ;+oGq tof/ ug]{
5. j]l;g Pk|f]rsf] dfWodjf6 hnfwf/ If]qx?sf] PsLs[t ?kdf ;+/If0f tyf Joj:yfkg
ug]{,
6. jghGo pTkfbgdf cfwfl/t jftfj/0f d}qL pBf]u tyf Joj;fonfO{ ;fj{hlgs–
;fd'bflos–lghL nufgL dfkm{t xl/t /f]huf/Lsf cj;/ l;h{gf u/L :yfgLo,
;fd'bflos, ;fdflhs tyf cfly{s ;zQmLs/0f ug]{,
7. jg If]qdf sfo{/t ;/sf/L, u}/;/sf/L, ;fd'bflos, tyf lghL ;+u7g /
;~hfnx?nfO{ ;dfj]zL, kf/bzL{ / hgpQ/bfoL agfpFb} ltgsf] zf;sLo :j?kdf
nf]stflGqs/0f ug]{ .
4
!=# lgb]{lzt l;4fGt, sfo{z}nL tyf tyf ;+:yfut cfwf/e"t d"No
!=#=! lgb]{lzt l;4fGt
o; dGqfnon] d'Vo rf/ l;4fGt cg'?k sfo{ ub}{ cfPsf] 5
s_ jg If]qsf] lbuf] ;b'kof]uaf6 u/LaL lgjf/0f ug]{ .
v_ jg If]qsf] lbuf] Joj:yfkg / pkof]u ug]{ .
u_ jg If]qnfO+ b]zsf] s"n e"efusf] $) k|ltzt sfod /fVg] .
3_ h}ljs ljljwtf / jftfj/0f ;+/If0f ug]{ .
!=#=@ sfo{z}nL
o; dGqfno cGtu{tsf sfo{qmdx? lgDgfg';f/sf sfo{z}nL tyf ;+:yfut cfwf/e"t d"No
ckgfO{ ;+rfng ul/+b} cfPsf 5g\ M
s_ ;xeflutfd"ns
v_ ljs]Gb|Lt
u_ u/La, blnt / ljkGgd'vL
3_ jftfj/0f d}qL
ª_ k|j4{gstf{, ;xhstf{ / lgofds
!=#=# ;+:yfut cfwf/e"t d"No
s_ ljgd|tfk"j{s ;]jf
v_ ;'zf;g
u_ jgåf/f ;d[l4
3_ d"Nodf cfwfl/t g}ltstf
ª_ ;]jf k|jfxdf t6:ytf
!=$ k|d'v gLlt tyf sfg'gx?
!=$=! gLlt tyf /0fgLltx?
jg If]q u'?of]hgf, @)$^
/fli6«o jftfj/0fLo gLlt tyf sfo{of]hgf, @)$( tyf @)%$
jg gLlt, @)%&
5
sa'lnotL jg gLlt, @)%(
/fli6«o l;d;f/ gLlt, @)^(
/fli6«o ;+/If0f gLlt, @)$%
jg If]qsf] j}b]lzs ;xof]u gLlt, @)%%
g]kfnsf] h}ljs ljljwtf /0fgLlt, @)%*
cGtl/d lqjlif{o of]hgf -@)^&÷^*–)^(÷&)_
!=$=@ P]g, lgodx?
jg P]g, @)$( / jg lgodfjnL, @)%!
/fli6«o lgs'~h tyf jGohGt' ;+/If0f P]g, @)@(
/fli6«o lgs'~h tyf jGohGt' ;+/If0f lgodfjnL, @)#)
g]kfn k|s[lt ;+/If0f sf]if P]g, @)#( tyf g]kfn k|s[lt ;+/If0f sf]if lgodfjnL,
@)$!
jftfj/0f ;+/If0f P]g, @)%# tyf jftfj/0f ;+/If0f lgodfjnL, @)%$
lj?jf ;+/If0f P]g, @)^$ tyf lj?jf ;+/If0f lgodfjnL, @)^^
e" tyf hnfwf/ ;+/If0f P]g, @)#( tyf lgodfjnL, @)$@
g]kfn jg ;]jf -u7g, ;d"x, tyf >]0fL_ ljefhg / lgo'lQmM lgodx?, @)%!
dWojtL{ If]q Joj:yfkg lgodfjnL, @)%@
;+/If0f If]q Joj:yfkg lgodfjnL, @)%@
;+/If0f If]q ;/sf/L Joj:yfkg lgodfjnL, @)%^
!=% k|d'v r'gf}ltx?
jg cltqmd0f
jftfj/0f, ljsf; / hg;+Vof aLrsf] ;Gt'ng
jg k}bfjf/ / jGohGt'sf] cj}w Jofkf/
e"–Ifo
clgolGqt 9'+uf, lu6[L / afn'jf ;+sng
Joj;flos s'zntf
lbuf] jg Joj:yfkg
6
dfu / cfk"lt{ jLrsf] ;Gt'ng
sdhf]/ ef}lts ;+/rgf / Go"g ;fwg >f]t
ljBdfg sfg"gx?sf] ;do ;fk]If ;'wf/
dfgj, jGohGt' aLrsf] åGå Joj:Yffkg
hnjfo' kl/jt{gsf] c;/x?sf] Go'gLs/0f / cg's'ng÷;dfg's'ng
!=^ ;+u7gfTds :j?k tyf Joj:yf
dGqfnodf dfggLo dGqL÷/fHodGqLsf] g]t[Tjdf k|zf;sLo k|d'vsf ?kdf ;lrj, kfFr dxfzfvf / ;f] cGtu{t cGo zfvfx? /x]sf 5g\ . k|To]s dxfzfvfsf k|d'v ;x;lrj /xg] Joj:yf 5 . dGqfnodf &* sd{rf/Lx?sf] b/jGbL /x]sf] 5 eg] o; cGtu{t kfFr ljefu, kfFr If]qLo jg lgb]{zgfno / kfFr If]qLo jg tflnd s]Gb|x? /x]sf 5g\ . o;/L o; dGqfno / cGtu{tsf lgsfodf u/L hDdf (,%$( lghfdtL hgzlQm /x]sf] 5 . o;sf cltl/Qm dGqfno dftxt l6Dj/ skf]{/]zg ckm g]kfn, jg k}bfjf/ ljsf; ;ldlt / hl8a'6L pTkfbg tyf k|zf]wg sDkgL lnld6]8 ;d]t /x]sf 5g\ .
;+u7g ;+/rgfjg tyf e" ;+/If0f
dGqfno
;lrj
of]hgf tyf hgzlQm dxfzfvf
/f=k=k|=-jg_ –!
jftfj/0f dxfzfvf
/f=k=k|=-jg_ – !
cg'udg tyf d"Nof+sg dxfzfvf
/f=k=k|=-jg_–!
k|zf;g dxfzfvf /f=k=k|=k|zf;g – !
j}b]lzs ;xof]u ;dGjo dxfzfvf
/f=k=k|=-jg_ –!
of]hgf tyf jh]6 zfvf
/f=k=lå -jg k|f=_ –! /f=k=t[=-jg k|f=_ – @
j}b]lzs ;xof]u tyf ;dGjo zfvf
/f=k=lå -jg k|f=_ – ! /f=k=t[= -jg k|f=_ – @
jftfj/0f d"Nof+sg zfvf
/f=k=lå -jg k|f=_ – !
/f=k=t[=-jg k|f=_ – !
cfof]hgf cg'udg tyf d"Nof+sg
zfvf /f=k=lå -jg k|f=_ – ! /f=k=t[= -jg k|f=_ – @
k|zf;g zfvf
/f=k=lå=k|= – @ zf=c= – #
P]g lgod k/fd{z zfvf /f=k=lå Gofo – !
hgzlQm ljsf; tyf tflnd zfvf
/f=k=lå -jg k|f=_ – !
/f=k=t[= -jg k|f=_ – @
h}ljs ljljwtf zfvf
/f=k=lå -jg k|f=_ – !
/f=k=t[= -jg k|f=_ – ! sfo{qmd cg'udg tyf d"Nof+sg
zfvf /f=k=lå -jg k|f=_ – !
/f=k=t[= -jg k|f=_ – !
cfly{s k|zf;g zfvf
/f=k=lå n]= – ! n]=c= – !
cg';Gwfg zfvf /f=k=lå -jg k||f=_ – ! /f=k=t[=-jg k|f=_ – !
sDKo"6/ zfvf sDKo"6/ clwst ! ck/]6/ – !
ljefux? – % If]qLo jg lgb]{zgfnox? – %
If]qLo jg tflnd s]Gb|x? – %
dfggLo dGqL
7
!=& jg tyf e" ;+/If0f dGqfno:t/df b/aGbLsf] cj:yf M
qm=;++ kb >]0fL b/jGbL
hDdf k|f= k|=
! ljlzi6 – ! !
@ /f=k=k|= $ ! %
# /f=k=låtLo * $ -Gofo ! ;d]t_ !@
$ /f=k=t[tLo !# $ !&
% /f=k=cg+=k|yd @ !^ -Gofo ! ;d]t_ !*
^ 6fOlki6 -j]u cg';f/_
– % %
& /f=k=c=lå – # #
* 8«fOe/ – * *
( sfof{no ;xof]uL – ( (
s"n hDdf @& %! &*
!=* jg tyf e" ;+/If0f dGqfno cGt/utsf lgsfox?sf] s'n hgzlQm ljj/0f
jg ljefu ७३३६ /fli6«o lgs'~h tyf jGohGt' ;+/If0f
ljefu५४०
jg:klt ljefu ३४९ e" tyf hnfwf/ ;+/If0f ljefu ५४०jg cg';Gwfg tyf ;j{]If0f ljefu
१०५ If]qLo jg lgb{]zgfno tyf tflnd s]Gb| १७३
!=( sd{rf/L ljj/0f
qm=;++ kb >]0fL hDdf ! k|fljlws @(()@ k|zf;lgs !)%^# 8«fOe/ tyf sfof{no ;xof]uL !%!&$ jg /Ifs @&(@% ;z:q jg /Ifs !!($
jg tyf e" ;+/If0f dGqfno cGtu{t s'n sd{rf/L ;+Vof M (%$( hgf
8
!=!) dGqfno cGt{utsf dxfzfvfx?sf d'Vo sfo{x?
!=!)=! of]hgf tyf hgzlQm dxfzfvfsf d'Vo sfo{x?
cfjlws of]hgf tyf aflif{s ljsf; sfo{qmd tof/ u/L sfo{qmd tyf ah]6 :jLs[t u/fpg] .
dxfzfvf cGtu{tsf zfvfx?sf] sfd sf/jfxLdf ;dGjo ug]{ .
k|To]s jif{ sfo{qmd tyf ah]6 tof/Lsf nflu ;a} ljsf; If]qdf of]hgf th'{df uf]i7L u/L sfo{qmd th'{dfsf] u'0f:t/ a9fpg] .
hgzlQm ljsf; ;DaGwL sfo{x? / gLlt th'{df ;xof]u k'¥ofpg] .
jg tyf e" ;+/If0f ;DaGwL hgzlQmsf] nflu tflndsf] Joj:yf ug]{ .
!=!)=@ cg'udg tyf d"Nof+sg dxfzfvfsf d'Vo sfo{x?
jg If]qdf ;+rfng x'g] ;j} ljsf; sfo{qmdx?sf] nflu k|0ffnLd"ns cg'udg tyf d"Nof+sgsf] cfwf/x? ljsl;t u/L sfof{Gjog ug]{ u/fpg] .
lgwf{l/t nIo xfl;n ug{sf] nflu jg ljsf; sfo{qmd sfof{Gjog ;xL lbzfdf eP gePsf] ;DaGwdf cfkm} jf dGqfno cGtu{tsf lgsfox?af6 ;d]t If]qut cg'udg tyf d"Nof+sg ug]{ u/fpg] .
jg If]qdf ;+rflnt jflif{s ljsf; sfo{qmdx?sf] of]hgf ÷ cfof]hgfx?sf] tYof+s ;+sng / ljZn]if0f u/L k|ult k|ltj]bg ;DaGwLt lgsfo -k|wfgdGqL tyf dlGqkl/ifbsf] sfof{no, /fli6«o of]hgf cfof]u, cy{ dGqfno cflb_ df lgoldt ?kdf k]z ug]{, u/fpg] .
jg If]qdf ;+rflnt ljsf; sfo{qmdx?sf] rf}dfl;s tyf jflif{s k|ult ;dLIff j}7s / dGqfno :t/Lo ljsf; ;d:of ;dfwfg ;ldltsf] j}7s ;+rfng ug]{ u/fpg] .
!=!)=# j}b]lzs ;xof]u ;dGjo dxfzfvfsf d'Vo sfo{x?
/fli6«o of]hgf cfof]u / cy{ dGqfnosf aLr ;Dks{ PsfO{sf] ?kdf sfd ug]{ / k|fKt lgb]{zg sfof{Gjog u/fpg] Joj:yf ug]{ .
ljleGg ldq/fi6« tyf cGt/f{li6«o ;xof]u ;+:yfsf] ;xof]udf ;+rflnt / gof+ k|:tfljt cfof]hgfx? ;DaGwL ;Dks{, ;dGjo cflb ug]{ .
j}b]lzs ;xof]udf ;+rflnt cfof]hgfx?df sfo{/t ljz]if1, ;Nnfxsf/, :jo+ ;]js cflbsf] 5gf}6, dgf]gog, lgo'lQm ;DaGwL sfo{ / nut cBfjlws /fVg] sfo{ ug]{ .
9
!=!)=$ k|zf;g dxfzfvfsf d'Vo sfo{x?
sd{rf/Lx?sf] lgo'lQm, a9'jf, ;?jf, sfh, k'/:sf/ Pj+ ;hfo ;DaGwL sf/jfxL
ug]{ .
dGqfno / cGtu{tsf lgsfox?df sfo{/t sd{rf/Lx?sf] clen]v cBfjlws
/fVg] .
dGqfno / cGtu{t lgsfox?sf] ;+u7g tyf Joj:yfkg k|lqmofnfO{ ;do ;fk]If
kl/jt{g, kl/dfh{g / ;'wf/ ug]{ .
dGqfnosf] cfly{s sf/f]jf/sf] ;+rfng Joj:yfkg ug]{ .
cfGtl/s n]vfk/LIf0f / dxfn]vf k/LIfssf] ljefuaf6 cf}+NofPsf] j]?h' km5\of}{6
;DaGwL sfo{ ug]{
dGqfno Pj+ cGtu{t ljefu / sfof{nox? ;d]t Plss[t cfly{s ljj/0f tof/
u/L dxfn]vf k/LIfssf] ljefu / dxfn]vf lgoGqs sfof{nodf k7fpg] .
!=!)=% jftfj/0f dxfzfvf cGtu{tsf d'Vo sfo{x?
h}ljs ljljwtf ;DjGwL gLltut Pj+ sfg"gL sfo{x? .
k|fs[lts jftfj/0f ;+/If0f, jftf/0fLo k|efj d"Nof+sg ;DjGwL gLltut Pj+ sfg'gL
sfo{x? .
cGt/fli6«o dxf;GwLsf] Focal Point sf] x}l;otn] dxf;GwLjf6 g]kfn ;/sf/
kIf/fi6«nfO{ lbOPsf lhDd]jf/Lx?sf] ;dGjo, /fli6«o ;dGjo ;ldlt Pj+ h}ljs
;'/Iff ;ldlt / lhNnf h}ljs ljljwtf ;ldlt ;DjGwL tf]lsPsf] sfo{sf] ;dGjo
ug]{ .
!=!! sfo{ ljefhg lgodfjnL, @)^( cg';f/ jg tyf e" ;+/If0f
dGqfnoaf6 ;Dkfbg ul/g] sfo{x¿
g]kfn ;/sf/ -sfo{ ljefhg_ lgodfjnL, @)^( cg';f/ jg tyf e";+/If0f dGqfnoaf6
;Dkfbg ul/g] sfo{x¿ lgDgfg';f/ ljefhg ul/Psf] 5
!= jg tyf e"–;+/If0f;DaGwL gLlt, of]hgf tyf sfo{qmdsf] th'{df, sfof{Gjog,
cg'udg / d"Nofª\sg
@= /fli6«o jg If]q, ;/sf/ jg, ;/sf/åf/f Jojl:yt jg, wfld{s jg, ;fd'bflos
jg, ;fem]bf/L jg, sj'lnotL jg, rSnf jg tyf lghL jg cflb,
10
#= ;/sf/L / u}/ ;/sf/L jg If]qsf] ;j]{If0f, gfk gS;f / ;Ldf lgwf{/0f,
$= jg h+unsf] ;+/If0f, pkof]u, ;Da4{g / Joj:yfkg,
%= jg k}bfjf/ -sf7 bfp/f, jGohGt', h8La'6L, u}/sfi7 kbfy{, jg If]qsf] kfgL,
df6f], 9'ª\uf lu6\6L, afn'jf cfbL_ sf] ;+/If0f / Joj:yfkg,
^= jghGo pBf]u / sRrf kbfy{x?sf] k|jGw,
&= jg ;DaGwL cWoog, cg';Gwfg, k|rf/k|;f/, tflnd, Ifdtf clej[l4 cflb,
*= jg, jg:klt, jGohGt', h}ljs ljljwtf tyf k|fs[lts jftfj/0fsf] ;+/If0f,
;b'kof]u / nfesf] afF8kmfF8,
(= /fli6«o lgs'~h, jGohGt' cf/If / lzsf/ cf/If, ;+/If0f If]q, dWojtL{ If]q,
l;d;f/ / r/g If]q;Fu ;DalGwt ljifo,
!)= xfQL;f/ / lrl8ofvfgfsf] Joj:yfkg,
!!= e" tyf hnfwf/ If]q ;+/If0f, a[xt hnfwf/ If]q tyf tfntn}ofsf] ;+/If0f,
;Dj4{g, ljsf; / ;dGjo / Joj:yfkg,
!@= k|fs[lts jftfj/0fsf] ;+/If0f / ;Gt'ng,
!#= jg:klt / hl8j'6L ;DjGwL gLlt tyf cWoog, cg';Gwfg, k|rf/k|;f/ ;j]{If0f,
;+sng, k|j4{g, k|zf]wg, pTkfbg / pkof]u tyf Joj;foLs/0f,
!$= jg:klt pBfg tyf h8La'6L pBf]u,
!%= jg:klt, jGohGt' / h}ljs ljljwtf ;+u|xfno,
!^= jg, jg:klt, jGohGt', h}ljs ljljwtf, jg If]q;Fu ;DalGwt hnjfo' kl/jt{g,
hnfwf/ ;+/If0f / e" ;+/If0f ;DaGwL k|bz{gL tyf k|rf/ k|;f/
!&= jg, jg:klt, jGohGt' hnfwf/ ;+/If0f, h}ljs ljljwtf / e" ;+/If0f ;DaGwL
/fli6«o tyf cGt//fli6«o ;lGw ;Demf}tfsf] sfof{Gjog,
!*= jg, jg:klt, jGohGt' hnfwf/ ;+/If0f / e" ;+/If0f ;DaGwL ljifodf /fli6«o tyf
cGt//fli6«o ;+3, ;+:yfx?;+u ;dGjo / ;Dks{,
!(= k|s[lt ;+/If0f,
@)= ;/sf/L, ;fj{hlgs / lghL If]qdf j[Iff/f]k0f, jg ljsf; tyf Joj:yfkg,
@!= g]kfn jg ;]jfsf] ;~rfng .
jg tyf e"–;+/If0f dGqfnon] o; cl3 g]kfn ;/sf/ -sfo{ ljefhg_ lgodfjnL, @)^$
cg';f/ sfo{ ;Dkfbg ub}{ cfPsf]df g]kfn ;/sf/ dlGqkl/ifb\sf] ldlt @)^(.)@.)% sf]
11
lg0f{ofg';f/ o; dGqfnoaf6 ;Dkfbg x'g] sfo{df abln+bf] /fli6«o / cGt/f{li6«o kl/j]z cg'?k ;+zf]wg u/LPsf] g]kfn ;/sf/ sfo{ ljefhg lgofdfjnL @)^( nfu" u/]sf] 5 . ;f] cg';f/ o; dGqfnosf] sfo{ If]qdf h}ljs ljljwtf tyf k|fs[lts jftfj/0fsf] ;+/If0f, ;b'kof]u / nfesf] afF8kmfF8, ;+/If0f If]q, dWojtL{ If]q, l;d;f/ / r/gIf]q, ;/sf/L, ;fj{hlgs / lghL If]qdf j[If/f]k0f, jg ljsf; tyf Joj:yfkg ;DaGwL ljifox? kl/dfh{g ;fy yk ePsf 5g\ eg] jg, jg:klt, jGohGt', hnfwf/ ;+/If0f, h}ljs ljljwtf / e"–;+/If0f ;DaGwL /fli6«o / cGt/fli6«o ;lGw, ;Demf}tfsf] sfof{Gjog ;DaGwL ljifox? dGqfnosf] sfo{ If]qdf yk x'g cfPsf] 5 .
!=!@ lqjlif{o of]hgf -@)^&÷@)^*–@)^(÷@)&)_ df jg If]qsf] p2]Zo, /0fgLlt tyf d'Vo sfo{qmdx?
hg;xeflutfd"ns tyf ljs]lGb|t Joj:yfkg k|0ffnL cjnDjg u/L jg, jg:klt, hnfwf/, ;+/lIft If]q tyf h}ljs lalawtfx?sf] bLuf] Joj:yfkg dfkm{t kfl/l:yltsLo ;]jf
(Ecosystem Services) sf] k|a4{g / hnjfo' kl/j{tgsf] cg's'ng tyf lgik|efjLs/0faf6 :yfgLo ;d'bfosf] hLljsf]kfh{gdf ;'wf/ u/L ul/jL Go"gLs/0fdf of]ubfg k'¥ofpg] o; of]hgfsf] bL3{sfnLg p2]Zo /x]sf] 5 .
!=!@=! p2]Zo
!= jg;Dkbfsf] j}1flgs, ;dfj]zL / ;xeflutfd"ns Joj:yfkgåf/f kfl/l:yltsLo ;]jf (Ecosystem Services) sf] k|jw{g ub}{ jgsf] pTkfbsTjdf j[l4 ug]{,
@= jghGo s[ofsnfkx?sf] k|jw{g tyf Joj;foLs/0faf6 /f]huf/L ;[hgf u/L u/LjL Go"lgs/0fdf 6]jf k'¥ofpg] .
!=!@=@ /0fgLlt
!= ef}uf]lns tyf jftfj/0fLo ;+j]bgzLntfsf] cfwf/df b]zsf] s"n e"efusf] Go"gtd $) k|ltzt If]qdf jg sfod /fVg] .
@= jg, jg:klt, hnfw/, ;+/lIft If]q tyf h}ljs ljljwtfsf] ;xeflutfd"ns k4ltaf6 cg';Gwfg, ljsf; Pj+ lbuf] Aoj:yfkg ug]{ .
#= jg tyf k|fs[lts ;|f]tx?sf] ;d"lrt ;+/If0f tyf Joj:yfkg ug{ e"-kl/wL :t/sf] Joj:yfkg k4lt (Landscape Approach) canDjg ug]{ .
$= jg ;|f]taf6 k|fKt x'g] kl/l:yltsLo ;]jfx? (Ecosystem Services) sf] k|j4{g
ub}{ jg ;+/If0fsf] dfWodaf6 x'g] sfj{g ;+lrltaf6 hnjfo' kl/jt{gdf kg]{ k|lts'n
12
c;/sf] Go"lgs/0f tyf cg's'ngdf k'Ug]] of]ubfg jfkt x'g] ;DefJo cfosf]
Joj:yfkg tyf ljt/0fsf nflu cfjZos ;+oGq tof/ u/L ;~rfng ug]{ .
%= j]l;g Pk|f]rsf] dfWodaf6 hnfwf/ If]qx?sf] PsLs[t?kdf ;+/If0f tyf Joj:yfkg
ug]{ .
^= jghGo pTkfbgdf cfwfl/t jftfj/0f d}qL pBf]u tyf Joj;fonfO{ ;fj{hlgs–
;fd'bflos–lghL nufgL dfkm{t xl/t /f]huf/Lsf cj;/ l;h{gf u/L :yfgLo
;d'bfosf] ;fdflhs tyf cfly{s ;zlQms/0f ug]{ .
&= jgIf]qdf sfo{/t ;/sf/L, u}/;/sf/L, ;fd'bflos, tyf lghL ;+u7g / ;~hfnx¿nfO{
;dfj]zL, kf/bzL{ / hgpQ/bfoL agfpFb} ltgsf] zf;sLo :j?kdf nf]stfGqLs/0f
ug]{ .
!=!@=# gLlt÷sfo{gLlt
!=! g]kfndf /x]sf ;a} k|sf/sf jgx?nfO{ bLuf] jg Joj:yfkg k4lt (Sustainable Management of Forest System) cg'?k Joj:yfkg ul/g]5 .
!=@ /fli6«o k|fyldstf k|fKt k"jf{wf/ ljsf; lgdf{0fsf] sf/0faf6 Iflt x'g] jgh+un
If]qsf] kl/df0ffTds cg'kftdf j[Iff/f]k0f / ;+/If0f u/L jg sfod ul/g]5 .
!=# åGåjf6 gf]S;fgL ePsf] jg ;Dkbfsf] j[Iff/f]k0faf6 / cGo ef}lts k"jf{wf/x?sf]
k'glg{df{0faf6 k'gM:yflkt ul/g]5 .
!=$ jg cltqmd0f, cj}w s6fgL tyf rf]/L lzsf/nfO{ lgoGq0f ug{ ;dGjofTds
;+oGq lgdf{0f ub}{ gLltut tyf sfo{d'ns Joj:yf u/L sfof{Gjog ul/g]]5 .
;Da]bglzn tyf dxTjk"0f{ jg tyf ;+/lIftIf]qx?df cglws[t k|j]z tyf ef}lts
k"jf{wf/ lgdf{0fsf] nflu lgif]lwt If]q ;d]t 3f]if0ff u/L sfof{Gjogdf NofO{g]5 .
!=% lg/f]wfTds tyf lgoGq0ffTds pkfox? cjnDag u/L ;xeflutfd"ns k4ltaf6
jgh+unnfO{ 89]nf]af6 hf]ufOg]5 .
!=^ g]kfnsf] jg;|f]tsf] If]qkmn tyf x}l;otsf] tYofÍ cBfjlws ug{{ /fli6«o jg
;j]{If0f (National Forest Resource Assessment) sfo{qmd ;~rfng ul/g]
5 .
!=& ;j} k|sf/sf jgIf]qsf] e"–;"rgf k|0ffnLaf6 gSzf+sg tyf ;|f]tsf] n]vfhf]vf
/fVg] Joj:yf ug]{ / o:tf ;"rgfnfO{ :yfgLo jg Joj:yfkgdf ;d]t k|of]u ug]{
u/fpg] Joj:yf ldnfOg]5 .
13
!=* jgIf]q ;Da4 ax';/f]sf/jfnfx?sf] ;xeflutfdf bL3{sfnLg ;f]+r ;lxtsf]
jgIf]qsf] gofF /fli6«o jg /0fgLlt (National Forestry Strategy)tof/ u/Lg]5 .
@=! jg Joj:yfkgaf6 ljkGg, dlxnf, cflbaf;L, hghftL, dw]zL tyf lk5l8Psf
;d'bfosf] cfo cfh{gsf] cj;/df j[l4 ub}{ ;fdflhs tyf cfly{s ;zlQms/0f
ul/g]5 .
@=@ pRr kxf8L e]usf lkm/Gt] (Transhumance herders)/ jg;|f]tdf cfl>t
hg;d'bfosf] hLljsf]kfh{gdf ;'wf/sf] nflu jg;|f]t Joj:yfkg ug{ vs{,
hl8a'6L, nf]kf]Gd'v s[lif, kz'h}ljs ljljwtf, hnjfo', kof{ko{6gnfO{ ;d]t ;d]6\b}
;Gt'lnt tyf PsLs[t ?kdf sfo{s|d th{'df u/L sfof{Gjg ul/g] 5 .
@=# :yfgLo hgtfsf] ;xeflutfnfO{ ;'lglZrt u/L g]kfnsf l;d;f/ If]qsf]
lbuf] Joj:yfkg / pkof]u u/L l;d;f/df cfl>t ljkGgju{sf ;d'bfox?sf]
hLljsf]kfh{gdf 6]jf k'¥ofpb} h}ljs ljljwtfsf] ;+/If0fdf hf]8 lbOg]5 .
@=$ ;+/lIft If]qsf] Joj:yfkgdf hg;dy{g / hg;xeflutf xfl;n u/L hLljsf]kfh{g
/ h}ljsljljwtf ;+/If0f aLrsf] ;Gt'ng sfod ul/g]5 .
@=% jgIf]qdf j}1flgs tyf ;xefuL sfo{d"ns cg';Gwfg (Scientifi c and Participatory Action Research)nfO{ k|efjsf/L agfpb} cg';Gwfgdf lqmofzLn
lzIf0f tyf cGo ;+3 ;+:yf;+u ;d]t ;xsfo{ ul/g]5 .
@=^ jg:klt pBfgx?sf] Joj:yfkgnfO{ ;'b[l9s/0f u/L cg';Gwfg tyf cfdf]b k|df]b
:yn (Recreational Center)sf] ?kdf ljsl;t ul/g'sf ;fy} /fli6«o xa]{l/odnfO{
;'ljwf;DkGg / k|efjsf/L agfOg]5 .
@=& jg k|df0fLs/0fsf] /fli6«o dfkb08 lgdf{0f u/L u}/sfi7 jgk}bfjf/sf] h}ljs
pTkfbg k|dfl0ft (Certifi ed Organic Production) ul/g] 5 . lbuf] jg
Joj:yfkgsf nflu jg k|df0fLs/0f k|lqmofnfO{ qmlds ?kdf a9fjf lbOg]5 .
@=* k|hflt / ef}uflns ljljwtf cg'?k jg Joj:yfkgsf] nflu pko'Qm Silviculture k4ltnfO{ Jojxf/df ptf/L jg ;|f]tsf] ;+/If0f / ;b'kof]u ul/g]5 . jg If]q aflx/
lghL, ljBfno / ;fj{hlgs If]qdf j[Iff/f]k0f ug{ ljz]if k|f]T;fxg ul/g]5 .
#=! /fli6«o h}ljs ljljwtf ;+/If0f /0fgLlt, @))@ cg';f/ t/fO{÷dw]z, kxf8 /
lxdfnL If]qdf e"kl/lw Joj:yfkg cjwf/0ff cg';f/ h}ljs ljljwtf ;+/If0f,
:jR5 hn>f]t ;+/If0f, lbuf] lhljsf]kfh{g, ;f+:s[lts ;Dkbf ;+/If0f, hnjfo'kl/
j{tg / jftfj/0f ;+/If0f ;DjGwL sfo{of]hgf nfu' ul/g]5 .
14
#=@ h}ljs ljljwtf /fli6«o /0fgLlt / sfo{gLltnfO{ kl/dfh{g tyf cflGtl/sLs/0f u/L sfof{Gjog ub} nlug] 5 .
#=# t/fO{ e"–kl/lw sfo{s|dsf] /0fgLlt of]hgf -@))$—@)!$_ nfO{ sfof{Gjogdf lg/Gt/tf lbg'sf] ;fy} /fli6«o b[li6sf]0fn] dxTjk"0f{ tyf k|fyldstf k|fKt e"kl/lwo If]qx?sf] nflu ;+/If0fd"vL sfo{s|d th{'df tyf sfof{Gjogdf k|fyldstf lbO{g] 5 .
#=$ jg tyf h}ljs ljljwtf ;+/If0fsf] nflu l;dfkf/ ;dGjosf sfo{s|dx? ;+rfng ug{'sf] ;fy} jg:klt tyf jGohGt'sf] cj}w cGt//fli6«o Jofkf/ /f]syfd ul/g], cGt//fli6«o u|Lg sf]l/8f]/sf] :yfkgf / Jfftfj/0fLo ;]jf -sfj{g tyf u}X sfj{g_ jf6 cfly{s >f]tsf] Joj:yfkg ul/g]5 .
#=% e"–kl/lwo :t/sf ;an tyf ;kmn sfo{s|dsf] ?kdf /x]sf Plss[t of]hgf th{'df, ;+/If0fdf lalQo ;+oGqsf] lgdf{0f / h}ljs dfu{ ;DaGwL Joj:yfkg ;DaGwL laifoj:t'nfO{ jg gLlt tyf sfo{s|ddf d"n k|aflxs/0f ul/g]5 .
$=! jg;|f]taf6 pTkfbg x'g] kfl/l:yltsLo ;]jfx?sf] e'QmfgLsf gLltut Joj:yf tyf ;+:yfut ;+oGq lgdf{0f u/L k|fKt x'g] cfo >f]tnfO{ jgsf] jf:tljs Joj:yfkgdf of]ubfg k'¥ofpg] ;/f]sf/jfnfx?;Dd Gofof]lrt 9+un] ljt/0f ug]{ Joj:yf ldnfOg]5 .
$=@ hnjfo' kl/jt{gdf x'g] k|lts'n k|efj Go'gLs/0f / cg's'ng ug{ g]kfnsf] jgIf]qn] sfj{g ;+Zn]if0f tyf ;+lrltdf k'¥ofPsf] of]ubfg afkt /]8 Kn; (REDD Plus)cjwf/0ffaf6 yk cfly{s ;|f]t h'6fpg cfjZos tof/L tyf gd"gf sfo{qmd ;+rfng ul/g]5 .
$=# hnjfo' kl/jt{gsf sf/0fn] kg{ ;Sg] ;+efljt hf]lvdsf] cf+sng (Vulnerability Assessment) u/L cfjZos / pko'Qm cg's"ng Pj+ hf]lvd Joj:yfkgsf
sfo{qmd ;~rfng ul/g]5 .
%=! hg;xeflutf ;'lglZrt ub}{ a]l;g Pk|f]rsf] cfwf/df hnfwf/ tyf pkhnfwf/x¿sf] Joj:yfkg ul/g] 5
%=@ r'/] ;+/If0f /0fgLlt adf]lhd Plss[t?kdf r'/]sf] kfl/l:ysLo k|0ffnLsf] lbuf] Joj:yfkg ug{ r'/ tyf t/fO{÷dw]z If]qsf jfl;Gbfsf] hLljsf]kfh{gnfO{ 6]jf k'Ug] u/L sfo{s|d ;Grfng ul/g]5 .
%=# jg If]qaf6 9'+uf, lul6\6, jfn'jf ;+sng ;DaGwdf cWoog, cg';Gwfg u/L lbuf]
Joj:yfkg ug]{ sfo{ljwL tof/ U./L ;f] cg'?k sfof{Gjog ul/g]5 .
15
^=! jg ;Dkbfsf] Joj;flosLs/0f ug{ o;df cfwfl/t jftfj/0f d}qL pBf]u
Joj;fosf nflu sRrf kbfy{sf] pkNawtf, k|zf]wg, d"No clej[l4, ahf/ lj:tf/
/ lgof{t k|jw{g ug{ OR5's gLlh, ;xsf/L / ;d'bfonfO{ k|f]T;fxg ug{sf nflu
ljz]if ;'ljwfsf] Joj:yf u/L xl/t /f]huf/Lsf cj;/x? ;[hgf ul/g]5 .
^=@ jg;|f]tdf cfl>t u/Lj, ljkGg tyf cflbaf;L hghfltx?sf] hLljsf]kfh{g
;'wf/sf sfo{qmdx? jg pBd ljsf; sf]ifsf] Joj:yf u/L ;~rfng ul/g]5 .
^=# jg If]qsf ;/sf/L ;+/rgfaf6 hgtfnfO{ k'\¥ofpg' kg]{ ;]jfnfO{ alu{s/0f u/L
cfjZostf, k|fyldstf / ;DefJotf x]/L ;fd'bflos tyf lghL If]q;+u ;xsfo{
tyf ;]jfs/f/sf] gLlt lnOg]5 .
^=$ jgIf]qaf6 cfly{s ljsf;df 6]jf k'¥ofpg k|To]s uf=lj=;=df slDtdf Ps
pkef]Qmf ;d"x Ps jg pBdsf] gLlt cjnDjg ul/g]5 .
^=% ;'ulGwt tyf hl8a'6L k|hfltx?sf] pTkfbg tyf Joj:yfkg ug{ laz]if If]qsf]
?kdf ljsf; ul/g] gLlt sfod ub}{ hl8a'6L pTkfbg tyf k|zf]wg sfo{nfO{
;fj{hlgs / lghL If]qsf];fem]bf/Ldf ;~rfng ug{ k|f]T;fxg ul/g]5 .
^=^ u|fdL0f If]qdf o'jfx?nfO{ xl/t /f]huf/Lsf] nflu ljz]if sfo{qmd ;+rfng ug]{
gLlt lnOg]5 .
^=& jghGo pTkfbgdf cfwfl/t jftfj/0f d}qL pBf]u Joj;fonfO{ cfjZos
sRrfkbfy{ pTkfbg ug{ ;/sf/L, P]nfgL / klt{ hUuf dfu u/]df lglZrt cjlw
/ dfkb08sf] cfwf/df sa'lnotsf] ?kdf lbg] Joj:yf ldnfOg]5 .
^=* ;d'bfodf cfwfl/t ;a} jg Joj:yfkg k4ltx?af6 k|fKt cfDbfgLsf] slDtdf
#% k|ltzt ;f]xL If]qsf] ;d'bfodf a;f]af; ug]{ clt ul/j, ljkGg, k5fl8 k/]sf
;d'bfo tyf cflbjf;L hghfltx?sf] hLljsf]kfh{gdf ;'wf/sf] nflu nufgL ug]{
Aoj:yf ldnfOg]5 .
&=! gd"gf :j?k ;fd'bflos jg pkef]Qmf ;d"xsf ;ldltx?df slDtdf %) k|ltzt
dlxnfsf] ;xeflutf ;'lglZrttf ub}{ jgIf]qsf] n}lËs tyf ;fdflhs ;dfj]zL
/0fgLltnfO{ k|efjsf/L ?kdf sfof{Gjog ul/g]5 .
&=@ jg If]qsf ;fem]bf/x? aLr :yfgLo / lhNnf:t/df ;dGjo u/L sfo{qmd
;~rfngdf bf]xf/f]kgf gcfpg] Joj:yf ldnfOg]5 .
&=# /fHosf] k'g;{+/rgf / gofF /fli6«o /0fgLlt -u'?of]hgf_ ;+u d]n vfg] u/L jg
;+u7gsf] k'g;+/rgf ul/g]5 .
16
&=$ :yfgLo ;/sf/, ;d'bfo / ;d'Rr jgIf]q aLrsf] kf/:kl/s ;xsfo{nfO{ ljs]lGb|t
tyf ;+3Lo zf;sLo :j?k cg's"n ufFp :t/;Dd lj:tf/ u/L cem a9L k|uf9 /
k|efjsf/L agfOg]5 .
&=% jg If]qdf k|fKt x'g] j}b]lzs ;xfotfNffO{ /fli6«o lxt cg's"n ;+rfng ug{ g]kfn
;/sf/sf] g]t[Tjdf jx';/f]sf/jfnfx? ;lxtsf] sfg'gL / ;+:yfut ?kdf dfGotf
k|fKt Ps ;+oGq (entity) lgdf{0f u/L /fli6«o ag ljsf; sfo{qmd÷sf]ifsf] Joj:yf
ul/g]5 .
&=^ jgIf]qdf ;'zf;g sfod ug{ ;+rflnt sfo{qmdx?sf] ;fj{hlgs n]vf k/LIf0f ug]{
gLlt cjnDjg ul/g]5 .
&=& jg If]qsf] k|efjsf/L ;+/If0f, ;Daw{g tyf Joj:yfkg ug{sf] nflu k|rlnt P]g
sfg"gdf cfjZos kl/dfh{g u/L ;+:yfut ;'b[l9s/0f / cg'udg tyf d"Nof+sg
k|0ffnLnfO{ ;b[9 ul/g]5 .
!=!@=$ lqalif{o of]hgfsf] kl/df0ffTds nIo -@)^&/@)^*-@)^(/@)&)_
qm=;+=
ljj/0f OsfO{ lqjifL{o
of]hgsf] nIo
! ;fd'bflos ag ;d"x u7g ug]{ ;+Vof !&))
@ ;d'bfodf jg x:tfGt/0f ug]{ x]S6/ !@))))
# pk–;d"x u7g u/L ljkGg ju{sf nflu sj'lnotLdf jg If]q pknAw u/fpg]
;d"x *))
$ ljkGg ju{ nlIft sfo{qmd ;~rfng ug]{ ;d"x !)))
% hnjfo' kl/jt{g cg's"ng of]hgf tof/ ug]{ ;d"x !)))
^ la?jf pTkfbg u/L lghL ;fd'bflos / ;fj{hlgs
hUuf j[Iff/f]k0f ug]{
lhNnf %%
& jg k}bfjf/df cfwfl/t n3'pBd ;rf+ng / ljsf;df ;xof]u
lhNnf &%
* jg If]qdf x'g] gof+ cltqmd0f z'Godf /fvL ePsf]
cltqmd0f x6fpg]
lhNnf &%
( ^,))) sfo{of]hgf cg'udg tyf d"NofÍg / !%)) sfo{of]hgf kl/dfh{g tyf gjLs/0f-
lhNnf $)
17
!) $)) gof pk–hnfwf/ If]qsf] sfo{of]hgf agfO{ #)) j6f sfo{of]hgf sfof{Gjog
lhNnf ^&
!! jg k}bfjf/df cfwfl/t ;fgf pBd :yfkgf / ;~rfng
;+Vof &%
!@ h}ljs ljljwtf clen]vLs/0f -;+:yfut ;+/rgf / sfof{Gjog_
lhNnf &%
!# /fli6«o:t/sf] jg ;|f]t ;j]{If0f Pj+ gS;fÍg lhNnf &%
!$ RPP sfof{Gjog of]hgf tof/L, hnjfo' kl/jt{gsf] cg's"ng tyf Go"gLs/0fdf jg If]qsf]el"dsf ;DaGwL cWoog cg';Gwfg, /]8 gd"gf k/LIf0f, /]8 ;DaGwL gLlt tof/L tyf sfof{Gjog
lhNnf &%
!% PsLs[t r'/] hnfwf/ ;+/If0f of]hgf th'{df lhNnf @$
!^ ;'zf;g lgb]{lzsf tof/L tyf sfof{Gjog, ;fem]bf/L /0fgLlt kl/dfh{g u/L ljleGg txdf jgIf]q ax';/f]sf/jfnf ;oGq lgdf{0f, lhNnf, ljif-out, uf=lj=; :t/Lo jg If]q ;dGjo ;ldltx?;'b[9Ls/0f
lhNnf &%
!& jg If]qsf] hUufsf] lsQf ;lxtsf] wgLk'hf{ / ;Ldf:tDesf] Joj:yf
lhNnf &%
!* jg Joj:yfkg sfo{of]hgf lgdf{0f ÷kl/dfh{g lhNnf &%
!( cg'udg d"NofÍg /0fgLlt, lgb]{lzsf kl/dfh{g
tyf sfof{Gjog
lhNnf &%
!=!@=% k|d'v sfo{qmdx?
lqaifL{o of]hgf -@)^&/@)^*–@)^(/@)&)_ df jg If]qsf] d'Vo sfo{qmdx?nfO{
lgDgfg';f/ laefhg ul/Psf] 5 .
! ;fd'bflos tyf lghL jg ljsf; sfo{qmd
jg ljsf; u'?of]hgf @)$% n] to u/]sf] jg If]qsf] klxnf] k|fyldstf k|fKt sfo{s|dsf]
?kdf /x]sf] / jg ljefu cGtu{tsf lgsfox?af6 jg P]g @)$( df Joj:yf ePcg';f/
dftxtdf ;Frflnt o; sfo{s|d cGt/ut pkef]Qmf ;d"x u7g÷btf{, sfo{of]hgf tof/L,
18
jg ;+/If0f, hLljsf]kfh{g / ;'zf;gd"lv sfo{s|d tyf hnjfo' kl/jt{gsf] gsf/fTds
c;/sf] cg's"ng / lgik|efjLs/0fsf sfo{s|dx¿;~rflnt 5g\ .
@= /fli6«o jg ljsf; tyf Joj:yfkg sfo{qmd
lhNnfsf] ;du| /0fgLlts of]hgf th{'df, sfof{Gjog, Joj:yfg, ;/sf/4f/f Jojl:yt
jgsf] ;+/If0f / Joj:yfkg, rfSnf jg Joj:yfkg, jg 89]nf] Joj:yfkg, ;fem]bf/L jgsf]
sfo{qmd sfof{Gjog, jg ;+/If0fsf] nflu sfg"g kl/kfngfsf ultljlwx¿ / jg ;|f]t
;+/If0f hGo sfo{s|dx¿ o;cGtu{t ;~rflnt 5g\ .
#= sj'lnotL jg tyf kz' ljsf; sfo{qmd
ul/aLsf] /]vfd'lg /x]sf ;d"xsf] hLjLsf]kfh{gsf cj;/x? a9fpg tyf ljkGg ju{sf]
cfly{s, ;fdflhs / dfgjLo Ifdtf a9fpg kl/nlIft o; sfo{s|d jg ljefu tyf kz'
;]jf ljefuaf6 ;+o'Qm ?kdf ;~rflnt 5 . o;cGtu{t ul/aw'/L klxrfg, ;d"x u7g,
sa'lnotL jgsf] sfo{of]hgf tof/L / sfof{Gjog, jgsf] ;+/If0f, ;Daw{g / Joj:yfkg,
;d"xsf] Ifdtf clea[l4 / ;zlQms/0f / :yfgLo jg tyf kz';|f]tdf cfwfl/t cfo cfh{g
sfo{s|dx¿ /x]sf 5g\ .
$= e"–;+/If0f tyf hnfwf/ Joj:yfkg sfo{s|d
jg / s[lif k|0ffnLdf k|efjsf/L ;fdGh:o NofO{ vfB pTkfbgdf of]ubfg Nofpg], e"–Ifo,
af9L, k}x|f], d?e"lds/0f / cGo jftfj/0fLo c;Gt'ngaf6 b]zsf] e"–efunfO{ ;+/If0f
ug]{, pk—hnfwf/df cfwfl/t sfo{s|d th{'df ug]{, ;d'bfodf cfwfl/t sfof{Gjog ug]{,
PsLs[t sfo{s|d ;+rfng u/L u|fdL0f s[lif k|0ffnLsf c+ux¿ aLr ;Gt'ng Pjd\ ;dGjo
sfod ug]{, hnfwf/sf] dflyNnf] tyf tNnf] t6Lo If]qaLrsf] cGt/;DaGwnfO{ cfTd;ft
ug{] p4]Zon] of]] sfo{s|d ;~rflnt 5 . o;} of]hgf cjlwdf e" tyf hnfwf/ ;+/If0fsf]
sfo{s|dnfO{ a]l;g cjwf/0ffaf6 ;~rfng ul/g] 5 .
%= jg ;Djw{g tyf j[If ;'wf/ sfo{qmd
jg Joj:yfkgdf j}1flgs ;f]r, sfo{of]hgf tyf sfo{s|dsf] cefj /x]sf]n] jg If]qaf6
/fHo tyf ;d'bfon] k|fKt ug{'kg]{ kmfO{bf k|fKt ug{ g;s]sf] cj:yfdf jgsf] a}1flgs,
jftfj/0fLo, Joj:yfksLo, kfl/l:yltsLo tyf cfg'j+flzs kIfx¿sf] Joj:yfkg / gd'gf
k|b{zg ul/g] u/L sfo{qmdnfO{ lg/Gt/tf lbO{g] 5 .
19
^= jg:klt ;|f]t cg';Gwfg, ;+/If0f tyf ljsf; sfo{s|d
jg:klthGo ;|f]tx¿sf] cWoog, cg';Gwfg, xa]{l/od ;+/If0f, pBfg Joj:yfkg, k|of]uzffnf
:yfkgf / Joj:yfkg, l6:;'sNr/ tyf hl8a'6L k|ljlw ljsf; cflb ultlalwx? ;d]6g]
u/L o; sfo{qmdnfO{ lg/Gt/tf lbO{g] 5 .
&= h8La'6L tyf u}Xsfi7 jg Joj:yfkg tyf xl/t /f]huf/ sfo{s|d
jghGo ;|f]t laz]if u/L h8La'6L tyf u}X sfi7 jg k}bfjf/nfO{ u|fdL0f If]qdf pBd,
/f]huf/L tyf cfosf ;|f]tsf] ¿kdf ljsf; ug{ ;lsg] ;Defjgf / cj;/sf] cfwf/df
laz]if sfo{s|dx¿ tof/ u/L ;~rfng x'g] ;d'bfodf cfwfl/t sfo{qmdx?nfO{ lg/Gt/tf
lbOPsf] 5 .
*= jf;:yfg÷kf/:ytLsLo k|0ffnL / jGohGt' ;+/If0f sfo{s|d
g]kfndf ;+/lIft If]qsf] ;+/If0f, Joj:yfkg / pkof]u ubf{ ;d'bfosf] cfjZostf /
;d:ofnfO{ klg ;Daf]wg ug{ cfjZos /x]sf] / ;d'bfodf cfwfl/t ;+/If0fsf k|of;x¿af6
;kmntf;d]t k|fKt ePsf] 5 . e"–kl/wLo cjwf/0ff / hnjfo' kl/jt{g;d]tsf] cfwf/df
;+/lIft If]qsf] Joj:yfkg ubf{ r'gf}tLx¿nfO{ ;fdgf ug{ / k|fKt cj;/x¿nfO{ ;b'kof]u
ug{sf] nflu ax'kIfLo sfo{s|dx¿ ;~rfng ug{ afG5gLo /x]sf]n] of] sfo{s|d ;~rfngdf
lg/Gt/tf lbO{Psf] 5 .
(= h}ljs ljljwtf sfo{s|d
h}ljs ljljwtf dxf;lGw !((@ / /fli6«o h}ljs ljljlwtf /0fgLlt @))@ sf gLltut
k|fawfgx?sf] th{'dfsf nflu ;+rflnt o; sfo{qmdnfO{ lg/Gt/tf lbO{Psf] 5 .
!)= jg cg';Gwfg tyf k|rf/ k|;f/ sfo{qmd
jg cg';Gwfg ;e]{If0f ljefucGtu{t jg ;|f]tsf] ;j]{If0f tyf gS;fÍg, jg cg';Gwfg,
k|ljlw x:tfGt/0f, k|bz{gL :yn lgdf{0f cflb sfo{s|dx¿sf] ;fy} sfo{d"ns cg';Gwfg,
;~rf/ / k|;f/, cfd k|rf/k|;f/sf ultlalwx¿ klg o;} sfo{s|ddf ;dfa]z ul/Psf] 5 .
!!= hgZflQm ljsf; sfo{s|d
jg tyf e"–;+/If0f dGqfnosf hgzlQmnfO{ cf–cfkm\gf] sfo{ut ljifo ;+u ;DjlGwt 1fg
/ l;knfO{ clej[l4 ul/ ;do ;fk]If h'emf? jgfO{ /fVg cfjZos Ifdtf clej[l4 ;DaGwL
sfo{qmdx? o;df ;dfj]z ul/Psf] 5 .
20
!@= /]8 km/]li6« sfo{s|d
g]kfnsf] jg ;|f]tsf] ljgf; / IfoLs/0faf6 x'g] xl/t u[x UofF;sf] pT;h{g s6f}tL ug{jg ljgf; /f]syfd / x}l;ot lau|]sf] jgsf] u'0f:t/ clea[l4 u/L jg Joj:yfkgaf6 sfa{g ;l~rltdf a[l4, ePsf] jgIf]qsf] ;+/If0f dfkm{t clwstd sfj{g ;+l~rlt u/L cfly{s nfe k|fKt ug{ tof/Lsf] nflu of] sfo{s|d kl/nlIft5 .
!#= ;+/lIft jg ljsf; sfo{qmd
b]zsf clt ;+j]bgzLn Pjd\ dxTjk"0f{ jg, h}ljsljljwtf o'QmIf]q tyf h}ljs dfu{x¿nfO{ e"–kl/wLo cfwf/df ;+/If0f Pj+ ljsf; ug{ sfg"gL, k|fljlws tyf ;f+u7lgs dxTj lbg'kg]{ ePsf] 5 . o:tf If]qx?df t/fO{, r'/] If]q, dWo tyf pRr kxf8 If]qsf 7"nf jg If]qx¿, dWo tyf klZrd t/fO{If]qdf /x]sf h}ljs dfu{xTsf] bL3{sflng ;+/If0fsf] nflu PsLs[t ?kdf jgsf] ;+/If0f, Joj:yfkg Pj+ ljsf; tyf ;d'bfosf] lhjLsf]kfh{gsf] nflu sfo{of]hgf jgfO{ nfu" ug'{ kg]{ ePsf] 5 . plNnlvt jg If]qx¿nfO{ cltqmd0faf6 hf]ufO{ ;f] sf] Joj:yfkgdf hg;xeflutf;d]t kl/rfng x'g, pkef]Qmfx¿nfO{ pQm If]qx¿sf] Joj:yfkgaf6 k|fKt x'g] nfesf] ;dGofoLs ljt/0f ug]{ jftfj/0f l;h{gf ug{ / ;+/lIft jgsf] sfo{ (function)leq :ynut lalzi6tfsf] cfwf/df :jfldTj ;lxtsf] Joj:yfksLo k4ltx¿sf] ljsf;tkm{ of] sfo{s|d kl/nlIft5 .
!$= /fi6«klt r'/] ;+/If0f sfo{qmd
jftfj/0fLo ?kdf ;Dj]bglzn r'/] If]qsf] jg ljgf; tyf e"–Ifo /f]syfd ug{ /fHosf] pRrtd k|lta4tfsf ;fy cfly{s aif{ @)^&.^* b]lv sfof{Gjogdf /xg] of] sfo{s|d r'/] If]qsf] ;+/If0fsf] nflu @^ lhNnfdf ;~rfngdf /xg] ul/ sfo{s|d to ul/Psf] 5 .
!%= e"–kl/lw :t/sf ;+/If0f sfo{s|d
h}ljs ljljwtf dxf;lGw !((@, hnjfo' kl/jt{g cle;lGw !((&, tyf h}ljs ljljwtf /fli6«o /0fgLlt @))@ ;d]tsf] kfl/l:yltsLo txdf sfof{Gjog ug{ e"kl/lw :t/sf] ;+/If0fsf sfo{s|dx¿ sfof{Gjog u/L o;sf] nflu :yfgLo, /fli6«o / cGt/f{li6«o ;xof]u tyf ;xeflutf k|fKt ug{'kg]{ cfjZostf /x]sf] 5 . t/fO{ e"–kl/lw sfo{s|dsf] /0fgLlt of]hgf -@))$—@)!$_ sfof{Gjogdf lg/Gt/tf lbg'sf] ;fy} /fli6«o b[li6sf]0fn] dxTjk"0f{ tyf k|fyldstf k|fKt e"–kl/wLo If]qx¿ klZrd t/fO{ e"–kl/lw ljsf; cfof]hgf, kljq lxdfn e"–kl/lw sfo{s|d, s}nfz e"kl/lw If]q, u08s gbL a]l;g, sf]zL gbL a]l;g, /fd;f/ If]qdf ;"lrs[t ;Ld;f/ If]qx?sf] nflu ;+/If0fd'lv sfo{s|d th{'df tyf sfof{Gjogdf k|fyldstf lbg' cfjZos /x]sf]5 .
21
e"–kl/wLo ;xof]u PsfOnfO{ ;'b[9 u/L jg tyf h}ljs ljljwtf ;+/If0fsf] nflu xfnsf aif{x?df ;Ldfkf/ ;dGjo sfo{s|dx¿ cTofjZos /x]sf], jg:klt tyf jGohGt'sf] cj}w cGt{/fli6«o Jofkf/ /f]syfd ug{'kg]{ ePsf], l5d]sL /fi6«x?;+u cGt/f{li6«o u|Lg sf]l/8f]/sf] :yfkgf ug{'kg]{ ePsf] / Jfftfj/0fLo ;]jf -sfj{g tyf u}/ sfj{g_ jf6 cfly{s ;|f]tsf] Joj:yfkg, e"–kl/wLo :t/sf ;an tyf ;kmn sfo{s|dsf] ¿kdf /x]sf Plss[t of]hgf th{'df, lalQo ;+oGqsf] lgdf{0f / h}ljsdfu{;DaGwL Joj:yfkg ;DaGwL laifoj:t' jggLlt tyf sfo{s|ddf d"n k|aflxs/0fug{ cTofjZos sfo{s|dx¿ ;+rfng ul/g] 5g\ .
!^= jg If]q ;'zf;g sfo{s|d
cfjlws of]hgfsf sfo{s|dx¿nfO{ lbuf], k|efjsf/L / ;xeflutfd"ns k4ltaf6 sfof{Gjog / jgIf]qdf sfo{/t ;/sf/L, u}x|;/sf/L, ;fd'bflos, tyf lghL ;+u7g / ;~hfnx¿nfO{ ;dfj]zL, kf/bzL{ / hgpQ/bfoL agfpFb} ltgsf] zf;sLo :j?kdf nf]stfGqLs/0f ug{ / gLltut ?kdf cfk;L ;dGjo sfod u/L jg If]qdf of]ubfg clea[l4 ug{ of] sfo{s|d kl/nlIft 5 .
!&= jg If]q /fli6«o /0fgLlt th{'df sfo{s|d
jg ljsf; u'?of]hgf -@)$% b]lv @)^& ;fn ;Dd_ sf] cjlw ;dfKt ePsf] cj:yfdf gLltut ;+s|d0fsf] o; r/0f ;+u} ljsf; k|ls|ofsf] of]hgfa4 ljsf;sf] nflu cfjlws of]hgfsf] d"n dd{;+u d]nvfg] u/L tyf ;+lawfg ;efdfkm{t b]zdf gofF ;+ljwfg lgdf{0f / /fHo k'g;{rgfsf] cj:yfdf /x]sf]n] ;f] ;d]tnfO{ dWogh/ ub}{ jg If]qsf] ljsf;sf] nflu th{'df ug]{ gLltx¿nfO{ ljsf; / /fhg}lts k|s[of;+u d"nk|aflxs/0f ug{ cfjZos /x]sf]5 .
df}h'bf gLltut, sfg"gL tyf ;+u7gfTds ;+/rgfnfO{ kl/jt{g ug{' kg]{ cfjZostf dx;'; ul/Psf], g]kfn ;/sf/n] cGt/f{li6«o txdf ljleGg ;dodf u/]sf] jg, jGohGt', h}ljs ljljwtf, hnjfo' kl/jt{g cflb;+u ;DjlGwt ;+lw ;Demf}tf tyf k|ltj4tfx¿sf] ;kmn sfof{Gjog, g]kfn ;/sf/sf ;fnj;fnL ljsf; sfo{s|dx¿, ablnbf] :yfgLo, /fli6«o tyf cGt/{fli6«o kl/j]]z, Joj:yflksf ;+:fbsf] k|fs[lts ;|f]t / ;fwg ;ldltaf6 k|fKt gLltut lgb]{zgx¿ cg'?ksf] gof+ /0fgLlt / bL3{sfnLg of]hgfsf] cfjZostf ePsf]n] pNn]lvt cfjZostf k'/f ug]{ u/L sfo{qmd ;+rfng ul/g] 5 .
!*= Joj:yflksf ;+;b, k|fs[lts ;|f]t / ;fwg ;ldltsf] ;'emfj tyf lgb]{zg sfof{Gjog sfo{qmd
Joj:yflksf ;+;b, k|fs[lts ;|f]t / ;fwg ;ldltsf] ldlt @)^&.^.@$ df jg tyf
e"–;+/If0f dGqfnonfO{ k|fKt ;'emfj tyf lgb]{zgnfO{ sfof{Gjog ug{ cTofjZos ePsf]n]
22
ljleGg txsf sfo{s|dx¿ th{'df u/L sfof{Gjog ul/g] 5 . ;fy} jg If]qsf] Joj:yfkg
k4lt, sfo{s|d ;+rfng tyf k|s[ofx? o'Qm ;'emfj tyf lgb]{zgx? cg'?k lgwf{/0f ul/
g]5g\ .
!(= h}ljs ljljwtf ;+/If0f, xl/t pBd tyf lhljs]fkfh{g ;'wf/ PsLs[t sfo{s|d
o; cfjlws of]hgfsf] cfwf/kqdf jg Joj:yfkgaf6 ljkGg ;d'bfo, dlxnf, cflbaf;L,
hghftL, dw]zL tyf lk5l8Psf ;d'bfosf] cfo cfh{gsf] cj;/df j[l4 ub}{ ;fdflhs
tyf cfly{s ;zlQms/0f ul/g] sfo{gLlt cg'?k ax';/f]sf/jfnfx?sf] ;xof]udf lk5l8Psf
;d'bfox?sf] ;s[o ;xeflutfdf Plss[t h}ljs ljljwtf ;+/If0f, jg Joj:yfkg tyf
;fd'bflos ljsf; sfo{s|d ;zQm ?kdf sfof{Gjog ug{ dfbL gbLsf] pkNNnf] sn]:yL
hnfwf/ If]q / tNnf] If]qdf NofG8:s]k cjwf/0ff cg';f/ sfo{s|d ;+rfng u/L u08s
gbL a]l;gdf a}b]lzs ;xof]uaf6 ;+rfng u/Lg] sfo{s|dx?sf] gd"gf ljsf; ug{ lbzf
lgb]{z ug]{ ul/ sfo{s|dx¿ ;+rfng ul/g] 5 .
@)= /fli6«o jg sfo{s|d÷jg ljsf; sf]if sfo{qmd
jg >f]tdf cfl>t ;d'bfo?sf] lhljsf]kfh{gdf ;'wf/ Nofpg / jg ;Dkbfdf cfwfl/t
jftfj/0f d}qL pBf]u Joj;fosf] ljsf; u/L lgof{t k|j4{g ug{ ;xof]u k'¥ofpg] pb]Zon]
;/sf/L, u}/ ;/sf/L / gLlh If]q tyf bft[ ;d'bfoaf6 k|fKt x'g] ;xof]u ;d]t ;dfj]z
x'g] u/L /fli6«o jg sfo{s|d÷jg ljsf; sf]if sfo{s|d ;+rfng ul/g] 5 . pNn]lvt
pb]Zo k|fKtLsf nflu ;/sf/af6 :jLs[t sfo{;+rfng ljlw cg'?k sf]ifaf6 ;+rfng ul/g]
sfo{qmdx? k|lt:kwf{Tds ?kdf ;/sf/L, u}/ ;/sf/L tyf gLlh If]qaf6 ;+rfng ul/g]
5g\ .
!=!# jg ;|f]t tYofs
jg If]q $@=& nfv x]S6/ -@( k|ltzt_a'6\ofg If]q !%=^ nfv x]S6/ -!)=^ k|ltzt_s"n :6]d cfotg #* s/f]8 *) nfv So"ljs ld6/ s"n :6]d cfotg dWo] ;fn k|hftL @* k|ltzts"n afof]df; $,@() nfv 6g cf};t :6]d cfotg !&* So"ljs ld6/ k|lt x]S6/ cf};t ?v ;+Vof $)* k|lt x]S6/
;|f]tM– g]kfnsf] jg ;|f]t k|ltj]bg !(((, jg cg';Gwfg tyf ;j]{If0f laefu
23
v08 – @
cfly{s jif{ @)^(÷&) sf] :jLs[t jflif{s sfo{qmd cg';f/sf] k|ult ljj/0f
o; v08df o; dGqfno tyf o; dGqfno cGtu{t sfof{Gjog x'g] klxnf] k|fyldstf
k|fKt (P1) sfo{qmd/cfof]hgf tyf bf];|f] k|fyldstf k|fKt (P2) sfo{qmd/cfof]hgffx?sf]
k|ult laj/0f k|:t't ul/Psf] 5 . cf=a= @)^(÷)&) df s'n !$ j6f klxnf] k|fyldstf
k|fKt sfo{s|d tyf ( j6f bf];|f] k|fyldstf k|fKt sfo{s|d sfof{Gjog ePsf] lyof] .
@=! cf=j= @)^(÷)&) sf] P1 sfo{qmd÷cfof]hgfx?
!= sj'lnotL jg tyf kz' ljsf; sfo{qmd
@= ;fd'bflos jg ljsf; sfo{qmd
#= h8La'6L ljsf; sfo{s|d
$= t/fO{ tyf lzjflns If]qsf]nflu h}ljs ljljwtf sfo{qmd
%= /fli6«o lgs'~h cfof]hgf
^= jg:klt cWoog tyf cg';Gwfg sfo+qmd
&= lhNnf e" ;+/If0f sfo{qmd
*= ;fd'bflos ljsf; tyf jg hnfwf/ ;+/If0f cfof]hgf
(= /fli6«o jg ljsf; tyf Joj:yfkg sfo{qmd
!)= /]8 km/]li6« tyf hnjfo' kl/jt{g sfo{qmd
!!= /fi6««klt r'/] ;+/If0f sfo+qmd
!@= jGohGt' ;+/If0fsf] nflu If]lqo ;xof]u k|jw{g cfof]hgf
!#= kxf8L ;+/lIft If]qx?sf] ;+:yfut Ifdtf clej[l¢ cfof]hgf
!$= ax';/f]sf/jfnf jg sfo{qmd
@=@ cf=j=@)^(÷)&) sf] P2 sfo{qmd÷cfof]hgfx?
!= h}ljs ljljwtf sfo+qmd
@= jg tflnd s]Gb|
24
#= k|rf/ k|;f/ sfo+qmd
$= hnfwf/ Joj:yfkg cfof]hgf
%= jGohGt' cf/If cfof]hgf
^= jg ;Da4+g tyf j[If;'wf/ sfo{qmd
&= jg cg';Gwfg tyf ;j]+If0f cfof]hgf
*= jg:klt ;b'kof]u tyf jhf/Ls/0f sfo{qmd
(= jg:klt ;+/If0f tyf pBfg ljsf; sfo{qmd
@=# cf=j= @)^(÷)&) sf] lgsfout jflif{s k|ult ljj/0f
cf= j= @)^(÷&) df o; dGqfno cGtu{tsf] lgsfout jflif{s ;dli6ut cf};t ef}lts
k|ult (!% tyf cf};t ljlQo k|ult **% /x]sf] 5 . o; dGqfno tyf cGt/utsf
lgsfox?sf] sf] ;dli6ut ef}lts tyf ljlQo k|ult l:ylt lgDgfg';f/ /x]sf] 5 .
lgsfoef}lts k|ult
k|ltztljlQo k|ult
k|ltzt
jg tyf e"–;+/If0f dGqfno -h}ljs ljljwtf, tflnd_ 97 100
If]qLo jg tflnd s]Gb| -%_ 100 98
jg ljefu 91 88
e" tyf hnfwf/ ;+/If0f ljefu 99 87
/fli6\o lgs'Gh tyf jGohGt' ;+/If0f ljefu 97 93
jg:klt ljefu 98 93
jg cg';Gwfg tyf ;j]{If0f ljefu 100 99
t/fO+ tyf lzjflns If]qsf] nflu h}ljs ljljwtf sfo{qmd
94 95
If]qLo jg lgb]{zgfno -%_ 95 95
/]8 km/]li6« tyf hnjfo' kl/jt{g OsfO{ 37 38
jx';/f]sf/jfnf jg sfo{qmd 87 84
25
@=$ cf=a= @)^*÷)^( / cf=a= @)^(÷)&) sf] jflif{s k|ult t'ngfTds
l:ylt tflnsf
l;=g+=
lgsfocf=j= )^*÷^( cf=j= )^(÷&)ef}lts ljlQo ef}lts ljlQo
! jg tyf e"–;+/If0f dGqfno -h}ljs ljljwtf, tflnd_
55 54 97 100
@ If]qLo jg tflnd s]Gb| 100 97 100 98
# jg ljefu 79 84 91 88
$ e" tyf hnfwf/ ;+/If0f ljefu 98 94 99 87
% /fli6«o lgs'~h tyf jGohGt' ;+/If0f ljefu 94 91 97 93
^ jg:klt ljefu 99 94 98 93
& jg cg';Gwfg tyf ;j]{If0f ljefu 89 88 100 99
* t/fO{ tyf lzjflns If]qsf] nflu h}ljs ljljwtf
89 85 94 95
( If]qLo jg lgb]{zgfno 98 97 95 95
!) /]8 km/]li6« tyf hnjfo' kl/jtg OsfO{ 6 8 37 38
!! ax';/f]sf/jfnf jg sfo{qmd 87 84
cf}ift k|ult 81% 79% 90% 88%
cf=a= @)^*÷)^( tyf cf=a= @)^(÷)&) sf] lgsfout jflif{s k|ult l:ylt t'ngfTds ?kdf cWoog ubf{ cf=a= )^(÷&) ef}lts k|ult tyf laQLo k|ult cf=a= )^*÷^( eGbf sl/j !) k|ltztn] jl9 ePsf] b]lvG5 .
lrq g+= !M cf=a= @)^*÷)^( / cf=a= @)^(÷)&) sf] jflif{s k|ult t'ngfTds l:ylt
020406080100
cf-a- )^*÷^(
cf-a- )^*÷^(
cf-a- )^(÷&)
cf-a- )^(÷&)
ef}lts
ljlQo
ef}lts
ljlQo
26
@=% P1 sfo{qmd÷cfof]hgfut jflif{s k|ult
cf=j=@)^(÷&) sf] jflif+s calwsf] P1 sfo{qmd÷cfof]hgfx?sf] ;dli6ut cf};t
ef}lts k|ult *&% tyf cf};t ljlQo k|ult *!% /x]sf] 5 . cf=j=)^(÷)&) df klxnf]
k|fyldstf k|fKt (P1) cfof]hgf sfo{qmdx?sf] ;+Vof hDdf !$ /x]sf] ;f] dWo] *) k|ltzt
jf ;f] eGbf dfly k|ult xfl;n u/]sf cfof]hgf/sfo{qmdx?sf] hDdf ;+Vof !! /x]sf] 5 .
To:t} u/L %) k|ltzt b]lv &( k|ltzt;Dd k|ult xfl;n u/]sf cfof]hgf/ sfo{qmdx?sf]
;+Vof @ /x]sf] tyf %) k|ltzt eGbf sd k|ult xfl;n u/]sf cfof]hgf/sfo{qmdx?sf]
;+Vof ! /x]sf] 5 . P1 sfo{qmd÷cfof]hgfx?sf] ef}lts tyf ljQLo k|utL ljj/0f lgDg
tflnsfdf k|:t't ul/Psf] 5 .
sfo{qmd÷cfof]hgfef}lts k|ult
ljQLo k|ult
;fd'bflos jg ljsf; sfo{qmd (*Ü (!Ü
sj'lnotL jg tyf kz' ljsf; cfof]hgf () Ü *$%
/fli6\o lgs'Gh cfof]hgf (*Ü (^Ü
jg:klt cWoog tyf cg';Gwfg sfo{qmd (^Ü (@Ü
lhNnf e";+/If0f sfo{qmd ((Ü ^% Ü
;fd'bflos ljsf; tyf jg / hnfwf/ ;+/If0f cfof]hgf !)) Ü ((Ü
t/fO+ tyf lzjflns If]qsf] nflu h}ljs ljljwtf sfo+qmd ($Ü (%Ü
h8La'6L ljsf; sfo{qmd (%Ü (#Ü
/fli6«o jg ljsf; tyf Joj:yfkg sfo{qmd *^ Ü *) V
/]8 km/]li6« tyf hnjfo' kl/jt{g sfo{qmd #& Ü #* Ü
/fi6«klt r'/] ;+/If0f sfo+qmd (@Ü *# Ü
jGohGt' ;+/If0fsf] nflu If]qLo ;xof]u k|jw{g cfof]hgf ^& Ü ()Ü
kxf8L ;+/lIft If]qx?sf] ;+:yfut Ifdtf clej[l¢ cfof]hgf &^ Ü $( Ü
jx';/f]sf/jfnf jg sfo{qmd *& Ü *$ Ü
27
lrq g+= @M k|yd k|fyldstf k|fKt sfo{qmd÷cfof]hgfut jflif{+s k|ult
@=^ P2 sfo{qmd÷cfof]hgfut jflif{s k|ult
cf=j= @)^(÷&) sf] jflif+s calwsf] P2 sfo{qmd tyf cfof]hgfx?sf] ;dli6ut cf}ift ef}lts k|ult (*% tyf cf};t ljlQo k|ult (#% /x]sf] 5 . cf=j= )^(÷)&) df bf]>f] k|fyldstf k|fKt (P2) cfof]hgf sfo{qmdx?sf] ;+Vof ( /x]sf]df ;j} cfof]hgfsf] ef}lts k|utL *) k|ltzt eGbf jl9 /x]sf] 5 . P2 sfo+qmd÷cfof]hgfx?sf] ef}lts tyf ljQLo k|ult ljj/0f lgDg tflnsfdf k|:t't ul/Psf] 5 .
l;=g+= cfof]hgf÷kl/of]hgfef}lts k|ult-k|ltzt_
ljlQo k|ult-k|ltzt_
1 jg:klt ;b'kof]u tyf jhf/Ls/0f sfo{qmd (& (%2 jGohGt' cf/If cfof]hgf (& (!3 jg cg';Gwfg tyf ;j]{If0f cfof]hgf !)) ((4 jg ;Dj4{g tyf j=If ;'wf/ sfo{qmd !)) ((5 jg:klt ;+/If0f tyf pBfg ljsf; cfof]hgf (* (%6 k|rf/ k|;f/ sfo{qmd !)) (&7 h}ljs ljljwtf sfo{qmd !)) !))8 jg tflnd s]Gb| !)) (*9 hnfwf/ Joj:yfkg cfof]hgf ($ ^%
0102030405060708090100
ef}lts k|
ljQLo k|u
kutL
utL
28
lrq g+= #M bf]>f] k|fyldstf k|fKt cfof]hgf÷kl/of]hgfut jflif{s k|ult
@=& @)^(÷&)df ;+rflnt cfof]hgf÷kl/of]hgfsf] d'Vo pknJwLx? tyf
;Dkflbt sfo{x?
P1 cfof]hgf÷sfo{qmdx?
l;=g+=
cfof]hgf÷ sfo{qmdsf] gfd
k|ult l:ytL %o; cjlw;Dd xfl;n ePsf] d\'Vo–d'Vo
pknlJwx?ef}lts k|ult
ljQLo k|ult
!= sj'lnotL jg
tyf kz' ljsf; sfo{qmd
() *$ !^* ;d''xdf ;fdflhs kl/rfng ;]jf -;d"x kl/rfngsf] nflu cg'bfg ;xof]u_ . ^&% ;d''xsf] sfo{ of]hgf gljs/0f . %$ k6s lhNnf sfo{qmd ;dGjo / lhNnf jg ;dGjo ;ldltsf] ;dGjo j}7s ;DkGg . !@# k6s lhNnf ;dGjo sfo{bnsf] j}7s ;DkGg . @# ;d'xdf hLljsf]kfh{g ;'wf/ sfo{of]hgf sfof{Gjog ;xof]u -?= %) xhf/ k|lt ;d'x_ .
0102030405060708090100
e }
lj
ef}lts k|ult-k|ltzt
jlQo k|ult-k|ltzt
t_
_
29
l;=g+=
cfof]hgf÷ sfo{qmdsf] gfd
k|ult l:ytL %o; cjlw;Dd xfl;n ePsf] d\'Vo–d'Vo
pknlJwx?ef}lts k|ult
ljQLo k|ult
@= ;fd'bflos jg ljsf; sfo{qmd
(* (! %)* j6f ;fd'bflos jg pkef]Qmf ;d"x u7g %#! j6f jg sfo{ of]hgf tof/L . !$*^ j6f jg sfo{ of]hgf k'g/fjnf]sg !@! j6f ;fd'bflos jg If]q leq sj'lnotL jg ;d""x u7g #@ nfv $* xhf/ nfv j6f lj?jf pTkfbg / ljt/0f / /f]k0f
#= h8La'6L ljsf; sfo{s|d
(% (# & lhNnfdf ;+s6fk"0f{ cj:yfdf k'u]sf hl8j'6L k|hftLsf] jf;:yfg ;+/If0f
(In-Situ Conservation) sfo{ ;DkGg !* ;d"xdf k|fylds pkrf/sf] nflu dlxnfx?sf] ;+nUgtfdf xf]d xj{n uf8]{g sfo{ ;DkGg . %) gLlh hUufsf wgLnfO{ hl8a'6L /f]k0fsf nflu ul/j tyf ljkGg ju{nfO{ k|lt lj?jf ?= % sf b/n] 9'jfgL tyf j[Iff/f]k0f ;xof]u cg'bfg k|bfg ul/Psf] .$ :yfg -/f/f, z]–kmf]S;'08f]_ df g;{/L tyf hl8j'6L Kn6 ;+rfng .%) hgf -z]–kmf]S;'08f]_ JolQmnfO{ 8fn]r's v]tL tyf ;+sng tflnd
;DkGg .! x]S6/ df hl8j'6Lsf lj?jf /f]k0f sfo{ ;DkGg .!@ j6f ks]6 If]qdf hl8j'6L g;{/L :yfkgf / ;+rfng ePsf] .
30
l;=g+=
cfof]hgf÷ sfo{qmdsf] gfd
k|ult l:ytL %o; cjlw;Dd xfl;n ePsf] d\'Vo–d'Vo
pknlJwx?ef}lts k|ult
ljQLo k|ult
$ j6f hl8j'6L ;+sng e08f/0f s]Gb|
:yfkgf ;xof]u ePsf] .
(# lghL s[ifs tyf pBdLnfO{ k|lt
lj?jf ?= # sf b/n] 9'jfgL tyf
j[Iff/f]k0f cg'bfg k|bfg ul/Psf] .
!^* hgfsf] lghL hUufdf s[ifs,
pBdL, ul/j tyf ljkGg ju{nfO{ jr]sf]
yk :ofxf/ ;+ef/sf nflu k|lt lj?jf
?= @ sf b/n] cj;/ d"No e'QmfgL sfo{
;DkGg .
$= t/fO{ tyf l;jflnssf] nflu h}ljs ljljwtf If]q sfo{qmd
($ (% ul/j tyf k5fl8 kfl/Psf #) j6f
;d"xsf nflu lhljsf]kfh{g ;DjGwL
ljz]if sfo{qmd ;DkGg .
cfocfh{g lqmofsnfkdf ;+nUg #$
j6f ;d"x?sf nflu ;xof]u tyf
kmnf]ck sfo{qmd ;DkGg .
@# k6s k'/fgf lghL jg wgLx?nfO{
jg ljsf; tyf k|jw{g ;xof]u
sfo{qmd ;DkGg .
$( j6f jfof]UofF; :yfkgfsf] nflu
;fdfu|L ;xof]u
!# j6f gofF lghL s[lif jg ;d'x u7g
tyf ;xof]u
!$ j6f gofF ;fj{hlgs s[lif jg ;d'x
u7g tyf ;xof]u .
31
l;=g+=
cfof]hgf÷ sfo{qmdsf] gfd
k|ult l:ytL %o; cjlw;Dd xfl;n ePsf] d\'Vo–d'Vo
pknlJwx?ef}lts k|ult
ljQLo k|ult
%= /fli6«o lgs'~h
cfof]hgf
(* (^ dWojtL{ If]q Joj:yfkg sfo{qmd
cGtu{t @) j6f ;fd'bflos jg
pkef]Qmf ;d''x u7g .
jf;:yfg ;+/If0f ;'wf/ cGtu{t @*#
x]S6/df 3fF;] d}bfg Joj:yfkg sfo{
;DkGg .
!)& k6s rf]/L lzsf/ lgoGq0f OsfO{
kl/rfng .
@( k6s cfunfuL lgoGq0f .
!) k6s j/fdb jgk}bfjf/
Joj:yfkg .
! j6f d:of}bf Joj:yfkg of]hgf
tof/L .
^= jg:klt cWoog
tyf cg';Gwfg
sfo{qmd
(^ (@ 6«]8 ;kf]6{ sfo{qmd cGtu{t @))
k6s ;]jfu|fxL ;+:yfnfO{ hl8j'6Lx?sf]
l;kmfl/;, k|dfl0fs/0f / u'0f lgwf{/0f
;]jf k|bfg ul/Psf] .
@! k|hfltsf jg:kltx?sf]
kmfO6f]s]ldsn cWoog ;DkGg ePsf] .
! k|hltsf hl8j'6Lx?sf] l6:o"sNr/
k|ljlw ljsf; .
ljleGg k|hfltsf] &% xhf/ gd"gf
xj]{l/od Joj:yfkg ePsf] .
$) k|hfltsf] ;'ulGwt lj?jfsf] t]n
k|ltzt kl/If0f ePsf] -jf+s] /
dsjfgk'/_
32
l;=g+=
cfof]hgf÷ sfo{qmdsf] gfd
k|ult l:ytL %o; cjlw;Dd xfl;n ePsf] d\'Vo–d'Vo
pknlJwx?ef}lts k|ult
ljQLo k|ult
& lhNnf e" ;+/If0f sfo{s|d
(( *& @) j6f pk hnfwf/ of]hgf th'{df sfo{ ;DkGg .
!!(j6f ;+/If0f kf]v/L lgdf{0f . !^%% 3/w'/L ljkGg ju{sf] nflu
cfod'ns ;+/If0f sfo{qmd ;DkGg . %)^ x]S6/ s[lif jg d}qL v]tjf/L
;+/If0f sfo{ ;DkGg .##% j6f uN5L klx/f] pkrf/ sfo{
;DkGg ;fem]bf/L e" ;+/If0f sfo{qmd cGtu{t
$ j6f sfo{d'ns cg';Gwfg sfo{ ;DkGg
*= ;fd'bflos ljsf; tyf jg÷Hfn.wf/ ;+/If0f cfof]hgf
!)) (( *! j6f ;fd"bflos >f]t Joj:yfkg of]hgf tof/L .
(! j6f uN5L klx/f] pkrf/ sfo{ ;DkGg
$ :yfgdf ;+/If0f kf]v/L / tfn tn}of ;+/If0f sfo{qmd ;DkGg .
!)) 3/w'/Ldf ljkGg ju{sf] nflu cfod'ns ;+/If0f sfo{qmd ;DkGg
# ls=ld= jfof]OlGhlgol/ª ;8skfvf] ;+/If0f sfo{ ;DkGg .
!^ :yfgdf ;fem]bf/L e" ;+/If0f sfo{qmd ;DkGg .
(= /fli6«o jg
ljsf; tyf Joj:yfkg sfo{qmd
*^ *) !% Jnsdf Ans km/]i6 Joj:yfkg of]]hgf sfof{Gjog .!* j6f ;fem]bf/L jg Joj:yfkg
of]hgf sfof{Gjog .
!! j6f ;+/lIft jg Joj:yfkg of]hgf sfof{Gjog .
33
l;=g+=
cfof]hgf÷ sfo{qmdsf] gfd
k|ult l:ytL %o; cjlw;Dd xfl;n ePsf] d\'Vo–d'Vo
pknlJwx?ef}lts k|ult
ljQLo k|ult
$@ j6f -IEE cWoog ;d]t_ k~rjlif{o lhNnf jg sfo{ of]hgf tof/L . @%) x]S6/ jg cltqd0f x6fpg] /
pQm If]qdf k'g:yfkgf, j[Iff/f]k0f, tf/jf/ Joj:yfkg sfo{ ;DkGg . &@ lhNnfdf clUg lgoGq0f ;+hfn
:yfkgf
!) /]8 km/]li6« tyf hnjfo' kl/jt{g sfo{qmd
#& #* ;Lk ljsf; / hgr]tgf tflnd uf]i7L ;DkGg ePsf] ./]8sf] jftfj/0fLo / ;fdflhs k|efj
ljZn]if0f tyf jftfj/0fLo / ;fdflhs Joj:yfkg of]hgf tof/L sfo{sf] z'?jft .
!! /fi6«klt r'/] ;+/If0f sfo{qmd
(^ *& r'/] If]qsf] /0fgLlt / sfo{qmd b:tfj]hsf] d:of}bf tof/ ePsf] . % j6f gbL k|0ffnLsf] tNnf] tl6o–pkNnf] tl6o ;dflhs cfly{s k|efj cWoog sfo{ ;DkGg .r'/] If]qsf] of]hgf th{'df / sfof{Gjog sfo{ljlw @)^( k|sfzg . #(# x]S6/ h}ljs, jftfj/0fLo, tyf e" :vngsf lx;fjn] clt ;+j]bglzn /x]sf jg If]q (Hot Spot) sf]
k'g?Tkfbg sfo{ ;DkGg . x:tfGt/0f ePsf #$ j6f ;fd'bflos jgx?sf] sfo{of]hgf ;+/If0fd"vL jgfO{
sfo{of]hgfx? sfof{Gjog . #* j6f g;{/L dd{t tyf :t/ j[l4 sfo{ ;DkGg .
34
l;=g+=
cfof]hgf÷ sfo{qmdsf] gfd
k|ult l:ytL %o; cjlw;Dd xfl;n ePsf] d\'Vo–d'Vo
pknlJwx?ef}lts k|ult
ljQLo k|ult
@^ j6f ;fem]bf/L e" ;+/If0f sfo{qmd -;+/If0f cleofg r'/] b]lv bzuhf ;Dd_ ̂# j6f uN5L klx/f] pkrf/ -;+/If0f cleofg r'/] b]lv bzuhf ;Dd_ !)&@ x]S6/ gbL psf; hUuf ;+/If0f Pj+ ;b'kof]u .!&! j6f r'/] ;+/If0f ;d"x u7g / ;zlQms/0f sfo{ ;DkGg .
!@= jGohGt' ;+/If0fsf] nflu If]qLo ;xof]u k|jw{g cfof]hgf
&% ^% jf;:yfg Joj:yfkg sfo{qmd cGtu{t
*) x]S6/df 3fF;] d}bfg Joj:yfkg
sfo{ ;DkGg .
#) k6s ;d'bfodf cfwfl/t rf]/L
lzsf/ lgoGq0fdf o;jf kl/rfng sfo{
;DkGg .
jf3 ;+/If0f ljz]if sfo{qmd ;+rfng
sfo{ ljlw @)^* ;+zf]wg e} 5kfO{ tyf
ljt/0f sfo{ ;DkGg .
jf3 kfOg] ;+/lIft If]qx?sf]
kfl/l:yltsLo k|0ffnL ;DjGwL cWoog
sfo{ .
# k6s kudfs{ / Sofd]/f 6«oflk+u
;lxt jf3sf] lgoldt cg'udg
!#= kxf8L ;+/lIft If]qx?sf] ;+:yfut Ifdtf clej[l¢ cfof]hgf
^& ^$ Inception Report k|fKt ePsf] .cWoog u/L lgDg k|ltj]bg tof/ ePsf] .P]g lgod kl/dfh{g ;DjGwL
k|ltj]bg
35
l;=g+=
cfof]hgf÷ sfo{qmdsf] gfd
k|ult l:ytL %o; cjlw;Dd xfl;n ePsf] d\'Vo–d'Vo
pknlJwx?ef}lts k|ult
ljQLo k|ult
;+/lIft If]qdf sfo{/t sd{rf/Lx?sf] Ifdtf clej[l4 ;DjGwL cWoog k|ltj]bg
:yfgLo ;d'bfosf] Ifdtf clej[l4 ;DjGwL cWoog k|ltj]bg
cfof]hgfsf] Ifdtf clej[l4 ;DjGwL sfo{ of]hgf tof/L
!$= jx';/f]sf/jfnf jg sfo{qmd
*& *$ !$ j6f jg k}bfjf/df cfwfl/t pBd :yfkgf tyf ;+rfngdf ;xof]u . #& j6f :yflgo jg ;d"x u7g / btf{ k|s[ofdf ;xhLs/0f . !(! j6f :yflgo jg ;d'xx?sf] ljwfg / sfo{ of]hgf sfof{Gjogdf ;xof]u . @# lhNnfdf jx;/f]sf/jfnf jg sfo{qmd cled'lvs/0f .!&)) 3/w'/LnfO{ lhljsf]kfh{g ;'wf/ of]hgf sfof{Gjogdf ;xof]u . #@ ;d"xdf hnjfo' kl/jt{g cg'sng of]hgf sfof{Gjogdf ;xof]u .!# k6s lkmN8:t/sf jg sd{rf/LnfO{ jg dfkg tflnd .
P2 cfof]hgf÷sfo{qmdx?
l;=g+=
cfof]hgf÷ sfo{qmdsf] gfd
jh]6 pkzLif{s
g+=
k|ult l:ytL %o; cjlw;Dd xfl;n ePsf]
d\'Vo–d'Vo pknlJwx?ef}lts k|ult
ljQLo k|ult
!= h}ljs ljljwtf
sfo{qmd
!)) !)) ! k6s cGt/fli6«o kj{tLo lbj; ;DkGg .
! k6s cGt/fli6« h}ljs ljljwtf lbj; ;DkGg.
! k6s jftfj/0fLo cg'udg ;DkGg
36
l;=g+=
cfof]hgf÷ sfo{qmdsf] gfd
jh]6 pkzLif{s
g+=
k|ult l:ytL %o; cjlw;Dd xfl;n ePsf]
d\'Vo–d'Vo pknlJwx?ef}lts k|ult
ljQLo k|ult
@= jg tflnd s]Gb| !)) (* % j6f If]qLo jg tflnd s]Gb|jf6 ljleGg jg ;Dj4{g tyf Joj:yfkg ljifodf %@ j6f tflnd ;DkGg e} *)& sd{rf/Lx? nfeflGjt ePsf] .
#= jg ;Djw{g tyf j[If ;'wf/ sfo{qmd
!)) (( @$)) s]=lh= ljleGg k|hfltsf ljp ;xsf/L,Joj;foL, ljp ju}+rfjf6 vl/b tyf ;+sng sfo{ ;DkGg .
!) j6f Seed Stand
klxrfg tyf :yfkgf ePsf] .
#( -j6f lj|l8ª l;8lnª crf{8 ;+/If0f tyf Joj:yfkg sfo{ ;DkGg .
% j6f jg ;Djw{g gd'gf :yn :yfkgf sfo{
;DkGg .
$= k|rf/ k|;f/ sfo{qmd
!)) (& %@ k6s jg jfl6sf /]l8of] sfo{qmd pTkfbg tyf k|;f/0f
!@ c+s æxfd|f] sNkj[IfÆ klqsf k|sfzg / ljt/0f # k6s 6]nL :k6 k|;f/0f .@ k6s j[Q lrq k|;f/0f .
37
l;=g+=
cfof]hgf÷ sfo{qmdsf] gfd
jh]6 pkzLif{s
g+=
k|ult l:ytL %o; cjlw;Dd xfl;n ePsf]
d\'Vo–d'Vo pknlJwx?ef}lts k|ult
ljQLo k|ult
%= hnfwf/ Joj:yfkg cfof]hgf
($ () % j6f k|fs[lts k|sf]k
Joj:yfkg sfo{ ;DkGg .
@ k6s cg'udg
d"Nof+sg u/L k|ltj]bg
tof/ ePsf] .
! lhNnfsf] klx/f]
clen]vLs/0f sfo{
;DkGg .
! j6f ;kmn e" ;+/If0f
sfo{qmdx?sf] j[tlrq
tof/L sfo{ ;DkGg
^= jg:klt ;b'kof]u tyf jhf/Ls/0f sfo{qmd
(& (% & lhNnfdf ;fgf ls;fg
h8Lj'6L sfo{qmd ;DkGg .
@! ;d"xdf ;fj{hlgs
hUuf tyf sj'lnotL
jgdf ljkGg ju{sf nflu
hl8j'6L v]tL sfo{qmd
;DkGg .
& lhNnfdf 8]df]Kn6
;+rfng sfo{ ;DkGg .
& lhNnfdf hl8j'6L
v]tL k|jw{g sfo{qmd
-cfocfh{gsf] nflu_
;DkGg .
38
l;=g+=
cfof]hgf÷ sfo{qmdsf] gfd
jh]6 pkzLif{s
g+=
k|ult l:ytL %o; cjlw;Dd xfl;n ePsf]
d\'Vo–d'Vo pknlJwx?ef}lts k|ult
ljQLo k|ult
&= jGohGt' cf/If cfof]hgf
(& (! @^ j6f l;d;f/ If]q, kfgL kf]v/L lgdf{0f sfo{ ;DkGg .#) hgfnfO{ Nature
Guide tflnd ;DkGg .@! ls=ld= jgky lgdf{0f sfo{ ;DkGg !#! x]S6/ 3fF;] d}bfg Joj:yfkg sfo{ ;DkGg . *! k6s lbj; ;df/f]x, :s"n sfo{qmd ;DkGg ./df}nL k|tfkk'/ j:tL :yfgfGt/0f .
*= jg:klt ;+/If0f tyf pBfg ljsf; sfo{qmd
(* (% #) k|hfltsf nf]kf]Gd'v jg:klt k|hfltsf] ;+sng tyf ;+/If0f sfo{ ;DkGg .@ k|hfltsf :jb]zL zf]egLo km"n lj?jf
cWoog cg';Gwfg sfo{ ;DkGg
!& k6s ;]jf tyf ;hfj6 -l;+xb/jf/_ sfo{ ;DkGg .@$ ;+/rgfdf Nof08:s]k hftL ljz]if pBfg sfo{
;DkGg
39
l;=g+=
cfof]hgf÷ sfo{qmdsf] gfd
jh]6 pkzLif{s
g+=
k|ult l:ytL %o; cjlw;Dd xfl;n ePsf]
d\'Vo–d'Vo pknlJwx?ef}lts k|ult
ljQLo k|ult
(= jg cg';Gwfg tyf ;e]{If0f cfof]hgf
!)) (( t/x/f l:yt cg';Gwfg Kn6df *)) ld6/ clUg /]vf dd{t ;DkGg .
$%))) j6f ?v k|hfltsf lj?jfx? ljleGg ^ j6f g;{/Lx?df pTkfbg e} ljt/0f ePsf] .
wflbª lhNnf l:yt lghL hUufdf ! x]S6/df s[lif jg df]8]n sfo{qmd ;DkGg .
! :yfgdf jfF;sf] Joj:yfkg ;DjGwL cWoog ;DkGg .-jfFs], j}hgfyk'/_
@=* ;ldlt÷;+:yfg÷sDkgLsf] jflif{s k|ult l:ylt
cf=j= @)^(÷&) sf] calwsf] ;ldlt÷;+:yfg÷sDkgLsf] jflif{s ef}lts k|ult %# k|ltzt / ljlQo k|ult %) k|ltzt /x]sf] 5 . ;ldlt÷;+:yfg÷sDkgLsf] 5'§f5'§} k|ult ljj/0f lgDg tflnsfdf k|:t't ul/Psf] 5 .
lgsfoef}lts k|ult -k|ltzt_
ljQLo k|ult -k|ltzt_
jg k}bfjf/ ljsf; ;ldlt %@ %&
h8Lj'6L pTkfbg tyf k|zf]wg sDkgL ^( %&
l6Da/ skf]{/]zg ckm g]kfn #( #^
40
@=*=! cf=j= )^*÷^( tyf cf=j= )^(÷&) sf ;ldlt÷;+:yfg÷sDkgLsf] jflif{s
k|ultsf] t'ngfTds l:ylt
o; dGqfno cGtu{tsf ;ldlt÷;+:yfg÷sDkgLsf] cf=j= )^*÷^( tyf cf=j= )^(÷&) sf ;ldlt÷;+:yfg÷sDkgLsf] jflif+s k|ult sf] t'ngfTds l:ylt lgDg tflnsfdf k|:t't ul/Psf] 5 .
lgsfocf=a= )^*÷^( cf=a= )^(÷&)
ef}lts k|ult ljQLo k|ult ef}lts k|ult ljQLo k|ult
jg k}bfjf/ ljsf; ;ldlt $^% %^% %@% %&%
h8Lj'6L pTkfbg tyf k|zf]wg sDkgL
*#% &&% ^(% %&%
l6=l;=Pg= #&% #%% #(% #^%
cf}ift k|ult %%% %^% %#% %)%
@=*=@ ;ldlt÷;+:yfg÷sDkgLsf] pTkfbg ljqmL lat/0fsf] ljj/0f
jg k}bfjf/ ljsf; ;ldlt
(&@$& So"=lkm= uf]lnof pTkfbg
!)$ r§f bfp/f pTkfbg
/fhZj bflvnf M ? $,$&,!*,^^!.–
hl8a'6L pTkfbg tyf k|zf]wg sDkgL ln=
!@=^ 6g ;'ulGwt t]n tfdfu9L kmfd{jf6 pTkfbg ePsf] .
#@ nfv !* xhf/ uf]6f xj{n s]o/ k|f]8S6 -;~rf]_ pTkfbg ePsf] .
(=^ 6g ;'ulGwt t]n vl/b tyf k|zf]wg .
b l6Da/ skf]+/]zg ckm g]kfn ln=
;+sng tyf pTkfbg tkm+
!= #,&*,()& So"=kmL= uf]lnof ;+sng
@= !(# r6[f bfp/f ;+sng
#= #*%& yfg kf]n l6«6d]G6
$= #&(@& So"=lkm= lr/fg sf7 pTkfbg
41
ljlqm tkm+
!- @,!),^)( So"=kmL= uf]lnof sf7 ljlqm
@- () r§f bfp/f ljlqm
#- #(!! j6f l66]«8 kf]n ljlqm
$- #(,#@( So'=lkm= lr/fg sf7 ljlqm
/fhZj bflvnf M ?= !$,(&,#!,)@*.–
@=( d'Vo pknJwLx? tyf ;Dkflbt sfo+x?
o; dGqfnosf] cu'jfOdf zx/L jg ljsf; sfo+qmd cGtu+t sf]6]Zj/–;'o{ljgfos ;8s v08df j[Iff/f]k0f ug]+ sfo+ d+;L/ !# ut] ;Dkg ePsf] .
jGohGt'jf6 x'g] Ifltsf] /fxt ;xof]u lgb]{lzsf, @)^( -@)^(.!!.!) d=k=lg0f{o_ tof/ e} sfof{Gjogdf cfPsf]
;'gfv/L ;+sng tyf v]tL ljsf; -sfo{ljlw_ lgb]{lzsf, @)^( -@)^(.!@.* dGqL:t/ lg0f{o_:jLs[t e} sfof{Gjogdf /x]sf]
/fli6«o l;d;f/ gLlt @)^( d+=k=jf6 :jLs[t-ldlt @)^(.*.@(_ ePsf]
ldlt @)^(.!).$ b]lv @ jif{ leq ;d'bfonfO{ x:tfGt/0f ug]{ u/L /fli6«o k|s[lt ;+/If0f sf]if (NTNC) nfO{ cGgk"0f{ ;+/If0f If]qsf] Joj:yfkgsf] lhDdf lbg] lg0f{o ePsf] . -ldlt @)^(.!!.!$ df /fhkqdf k|sflzt _
lh=j=sf= uf]/vf / g]kfn k|x/Lsf] CIB sf] ;xof]udf uf]/vfsf] y'dL uf=lj=;= jf6 ldlt @)^(.(.@@ df $^ jf]/f -!!*! s]=lh=_ b'n{e jGohGt' lr?sf] /f}+ j/fdb e} dlxnf ;lxt b'O{hgf cleo'Qm kqmfp e} sfg"gL sf/jfxL e}/x]sf] .
lh=j=sf= wflbª / g]kfn k|x/Lsf] CIB sf] ;xof]udf ldlt @)^(.!).@! df @( jf]/f -$)!=% s]=lh=_ b'n{e jGohGt' lr?sf] /f}+ j/fdb e} Ps hgf ltJjtL ;lxt rf/hgf cleo'Qm kqmfp e} sfg"gL sf/jfxL e}/x]sf] .
@=!) cf=j=@)^(÷)&) df ljlgof]lht ah]6 tyf vr{sf] ljj/0f
cfly{s jif{ @)^(÷&) df o; dGqfnosf] nflu ? % c/j $! s/f]8 &$ nfv !! xhf/ @%) ljlgof]hg ePsf]df ? $ c/j (! s/f]8 @$ nfv (& xhf/ @*) vr{ ePsf] 5 . ljlgof]hg tyf vr{sf] lj:t[t ljj/0f lgDg tflnsfdf k|:t't ul/Psf] 5 .
42
j=p=lz=g+=
j=p=lz=g+= c
fof]h
gf j
f sfo
f{nos
f] gf
d
cf=j= 069.070 sf] jh]^ tyf vr{
cf=j= 069.070 sf] jh]^ tyf vr{
ljlgof]lht jh]^
ljlgof]lht jh]^
vr{
vr{
rfn'
rfn'
k'+hL
k'+hL
hDdf
hDdf
rfn'
rfn'
k'+hL
k'+hL
hDdf
hDdf
3290113
jg t
yf e" ;
+/If0f dGq
fno
48449000
34516000
82965000
48081406.20
26634952.00
74716358.20
3290123
jg lje
fu44189000
12587000
56776000
34169250.79
1006080.00
35175330.79
3290133
If]qLo
jg s
fof{n
ox?
36975000
1805000
38780000
36650519.27
1677366.4
838327885.75
3290143
lhNn
f jg
sfo
f{nox
?1226964000
2846000
1229810000
1225293720.74
2839973.00
1228133693.74
3290153
jg:k
lt lje
fu52905000
1138000
54043000
52726361.03
1136975.13
53863336.16
3290163
e" ;
+/If0f ljefu
15285000
015285000
15262952.97
0.00
15262952.97
3290173
/f=lg
= tyf j=
h=;
+= ljefu
76866000
889000
77755000
75813316.86
477073.00
76290389.86
3290183
/fli6
«o lgs'~h
;'/I
ff 6f]nL
1397854800
5600000
1403454800
1393685007.75
5600000.00
1399285007.75
3290193
xflQ
;f/x?
63838000
860000
64698000
58723146.16
852483.00
59575629.16
3290203
jg c
g';Gw
fg t
yf ;e]{If0f
ljefu
20402000
020402000
19937160.20
0.00
19937160.20
3291013
jg c
g';Gw
fg t
yf ;e]{If0f
cfo
f]hgf
116072000
1222000
117294000
138741429.0
91211567.57
139952996.66
3291023
h8Lj
'6L ljs
f; s
fo{qmd
24384000
9291000
33675000
23636965.61
8849394.00
32486359.61
3291033
h}ljs ljljw
tf sfo
{qmd
1220000
01220000
1130474.00
0.00
1130474.00
3291043
jg t
flnd s
]Gb|
20988000
324000
21312000
20132405.26
321650.00
20454055.26
3291063
/fli6
«o jg
ljs
f; t
yf
Joj:
yfkg
sfo
{qmd
8390000
146528000
154918000
8222858.18
118106301.85
126329160.03
43
j=p=lz=g+=
j=p=lz=g+= c
fof]h
gf j
f sfo
f{nos
f] gf
d
cf=j= 069.070 sf] jh]^ tyf vr{
cf=j= 069.070 sf] jh]^ tyf vr{
ljlgof]lht jh]^
ljlgof]lht jh]^
vr{
vr{
rfn'
rfn'
k'+hL
k'+hL
hDdf
hDdf
rfn'
rfn'
k'+hL
k'+hL
hDdf
hDdf
3291083
sj'lnot
L jg
ky ljs
f;
sfo
{qmd
31794000
36320000
68114000
26820233.52
30636136.50
57456370.02
3291093
jg ;
Dj4{g
tyf j=
If
;'wf
/ s]Gb
|
6433000
7058000
13491000
6371895.0
06371895.0
012743790.00
3291103
k|rf/ k
|;f/ s
fo{qmd
334000
3712000
4046000
330138.00
330138.00
660276.00
3291113
t/fO{
tyf l;
jfnLs
If]qsf
nflu
h}=lj
=sfo
{qmd
14115000
10838000
24953000
12850053.98
10363172.00
23213225.98
3291123
jg:k
lt ljs
f; s
fo{qmd
96990000
4192000
101182000
9182316.90
4095529.0
613277845.96
3291133
hnfw
f/ Joj
:yfkg
cfo
f]hgf
3475000
2577000
6052000
3970243.19
2044339.0
06014582.19
3291143
jGoh
Gt' c
f/If c
fof]h
gf81408000
21650000
103058000
78366739.37
13258019.00
91624758.37
3291153
/fli6
«o lgs'Gh
cfo
f]hgf
197559000
41894000
239453000
190858398.43
36900277.58
227758676.01
3291233
/]8 k
m/]i6
«L tyf hnjfo'
kl/j
t{g
sfo
{qmd
97145000
097145000
34526536.98
0.00
34526536.98
3291243
/fi6
«klt
r'/]
;+/I
f0f sfo
{qmd
14135000
194475450
208610450
13010884.11
184076623.00
197087507.11
3291273
jGoh
Gt' ;
+/If0fs
f] nflu
If]qLo
;xo
f]u k
|j4{g
cfo
f]hgf
67775000
61736000
129511000
31223079.00
21589078.70
52812157.70
44
j=p=lz=g+=
j=p=lz=g+= c
fof]h
gf j
f sfo
f{nos
f] gf
d
cf=j= 069.070 sf] jh]^ tyf vr{
cf=j= 069.070 sf] jh]^ tyf vr{
ljlgof]lht jh]^
ljlgof]lht jh]^
vr{
vr{
rfn'
rfn'
k'+hL
k'+hL
hDdf
hDdf
rfn'
rfn'
k'+hL
k'+hL
hDdf
hDdf
3291283
kxf8
L ;+/lIft I
f]qx?
df
;+:y
fut I
fdtf cle
j[l4
cfo
f]hgf
13835000
1579000
15414000
13835000.00
1410918.00
15245918.00
3291523
ax';/s
f/jfnf jg
sfo
{qmd
15000000
385000000
400000000
13663401.64
224087326.26
237750727.90
3298013
;fd
'bflos j
g ljsf;
sfo
{qmd -xl/t
/f]h
uf/L
;d]t_
66160000
54400000
120560000
63218283.66
51787486.13
115005769.79
3298043
lhNn
f e" ;
+/If0f sfo
{qmd
137524000
305236000
442760000
135922721.21
300579219.68
436501940.89
3298053
;fd
'bflos ljs
f; t
yf
jg÷hnfw
f/ ;
+/If0f
cfo
f]hgf
14936000
35120000
50056000
14873889.35
34759398.60
49633287.95
3298063
jg:k
lt ;
+/If0f tyf pBfg
ljsf;
cfo
f]hgf
8545000
1938000
10483000
8522227.10
1926974.45
10449201.55
3298073
jg:k
lt ;
b'kof
]u t
yf
jhfl/
s/0
f sfo
{qmd
8814000
1321000
10135000
8566209.4
71247708.08
9813917.55
hDd
f4030758800
4030758800
1386652450
1386652450
5417411250
5417411250
3818319225.02
3818319225.02
1094178055.07
1094178055.07
4912497280.09
4912497280.09
>f]t
M c
fly{s k
|zf;
g zfv
f, jg
tyf e" ;
+/If0f dGq
fno
45
v08
– #
cfly
{s j
if{ @
)^(÷
&) s
f] :jL
s[t
jfli
f{s s
fo{q
md a
fx]s
sf] c
Go k
|ult
ljj/
0f
#=!
cf=j
= @)
^(÷&)
df jg
If]qsf] hUu
f cGo
k|of
]hgs
f] nflu
pkn
Aw u
/fOP
sf] ljj/
0f
cfly
{s j
if{ @)
^(÷&)
df jg
P]g, @
)$(
sf] bk
mf ^*
tyf jg
If]qsf] hUu
f cGo
k|of
]hgs
f] nflu
pkn
Aw u
/fpg]
sfo
{ ljlw, @
)^#
cg';
f/ ljleGg
lgs
fox?
nfO{ @
^&=*
#% x
]S6/
jg I
f]qsf] hUu
f pkn
Aw u
/fOP
sf] 5 . o
;df jg
If]qsf @(
&!&
j6f ?v
x6fpg]
:jLs
[t ;
d]t k
|bfg
ul/Ps
f] 5 .
ljle
Gg lg
sfo
x?nfO{ p
knAw
u/fOP
sf] jg
If]qsf] lj:t
[t lj
j/0f lg
Dg t
flnsfd
f k|:
t't u
l/Ps
f] 5 .
qm=
;+=
jg I
f]qsf] hUu
f pkn
Aw u
/fOP
sf]
lgsfo
d+=k=s
f] lg0f{o
ldlt
pkn
Aw
u/fOP
sf] jg
sf]
If]qk
mn -x]=_
cjlw
-jif{_
x6fp
g' kg
]{ ?v
;+Vo
f
j[Iff/
f]k0f u
g'{ kg
]{ lj?
jfsf]
;Vo
f k|o
f]hg
१lgufn
] l;d]G6
k|f=ln=
2069.07.02
420
336
14800
r'g9
'+uf vfg
L ;+rfn
g ug{
२l;
d|f}g
u9
tyf dfg
dt s
n}of
dl6cjf{ ;
8s lgd
f{0f ug{
;8s
/]vf+s
gdf k/
]sf ?v
x? x
6fpg]
.
2069.04.17
167
4175
x'nfs
L ;8s
lgdf{0f
३;lGw
vs{ u
f=lj=
;= df kg
]{ a;kfs{
lgdf{0f /
dfg
]rf}s
L nbfd s
lj/f
df]6/
af6f] lgd
f{0f sfo
{sf] nflu
?v
x? x
6fpg]
2069.05.01
0.2
17
745
df]6/a
f6f]
46
qm=
;+=
jg I
f]qsf] hUu
f pkn
Aw u
/fOP
sf]
lgsfo
d+=k=s
f] lg0f{o
ldlt
pkn
Aw
u/fOP
sf] jg
sf]
If]qk
mn -x]=_
cjlw
-jif{_
x6fp
g'
kg]{ ?
v
;+Vo
f
j[Iff/
f]k0f u
g'{
kg]{ lj?
jfsf]
;Vo
f k|o
f]hg
४ck/
d}n'ª
P hnljB't c
fof]h
gf
lgdf{0f ug{
jg I
f]qsf] hUu
f pkn
Jw
u/fpg]
.
2069.06.11
4.42
35657
23497
hn ljB
't
cfo
f]hgf
lgdf{0f
५/fwL
hnljB't c
fof]h
gf $
=% d
]=jf=
ljB't lgd
f{0f ug{
jg I
f]qsf] hUu
f pkn
Jw u
/fpg]
2069.06.18
0.93
35297
8913
hn ljB
't
cfo
f]hgf
lgdf{0f
६dfly
Nnf] x'U
bL h
nljB't c
fof]h
gfsf]
% d]=j
f= ljB't lgd
f{0f ug{
jg I
f]qsf]
hUu
f pkn
Jw u
/fpg]
.
2069.06.18
1.58
351088
29728
hn ljB
't
cfo
f]hgf
lgdf{0f
७sGr
g Sj
]l/h k
|f=ln= nfO{ r
'g9'++uf
vfg
L pTv
gg u
g{ jg
If]qsf] hUu
f k|o
f]u u
g{ lbg]
2069.07.02
4.4
20287
14215
r'g9
'+uf vfg
L ;+rfn
g ug{
८x]6
f]}8f jb
{3f6 @
@) s
]=eL=
k|;f/0f
nfOg
cfo
f]hgf
sf] bf]>f] v08
-e
/tk'/
jb{3
f6_ lgdf{0fs
f] nflu
jg
If]qs
f] hUu
f pkn
Jw u
/fpg].
2069.07.23
193.18
16,257
341602
k|zf/0f n
fOg
lgdf{0f
९alb{o
f lh
Nnfs
f] s';'d3f6 e
mf]n'u]+
k'n lgd
f{0f ug{
cfo
f]hgf
df k/
]sf
?vx?
x6fpg]
.
2069.07.23
15
df]6/a
f6f]
47
qm=
;+=
jg I
f]qsf] hUu
f pkn
Aw u
/fOP
sf]
lgsfo
d+=k=s
f] lg0f{o
ldlt
pkn
Aw
u/fOP
sf] jg
sf]
If]qk
mn -x]=_
cjlw
-jif{_
x6fp
g' kg
]{ ?v
;+Vo
f
j[Iff/
f]k0f u
g'{ kg
]{ lj?
jfsf]
;Vo
f
k|of]h
g
१०vf]kf;
L tfn
9'+uf u|fd
L0f ;8s lgd
f{0f
ug{ j
g If]qs
f] hUu
f pkn
Jw u
/fpg]
.
2069.08.08
10.87
272
24192
df]6/a
f6f]
११sfg
]kf]v/L /
+u]nL ;8s lgd
f{0f ug{
;8s
/]vf+s
gdf k/
]sf ?v
x? x
6fpg]
.
2069.08.28
429
10725
df]6/a
f6f]
१२u8;]8Lu
f8 n
3' h
nljB't
cfo
f]hgf
sf] ^$
=% ls=j
f= ljB't
pTk
fbgs
f] nflu
jg
If]qs
f] hUu
f pkn
Jw u
/fpg]
.
2069.09.24
9.96
40
688
33136
hn ljB
't
cfo
f]hgf
lgdf{0f
१३tfd
fu9L l;df}g
u9
x'nfs
L ;8s
lgdf{0f ug{
;8s /
]vf+s
g df k/
]sf
?vx?
s6fg
;Da
Gwdf .
2069.09.24
7526
188150
df]6/a
f6f]
१४d}n'Ë
vf]n
f hnljB't c
fof]h
gf
;+rfn
gsf] nflu
jg
If]qs
f] hUu
f pkn
Jw u
/fpg]
. !$
/f]kgL
२०६९।११।२८
0.7
35
1120
hn ljB
't
cfo
f]hgf
lgdf{0f
१५sfj]nL sf]l/
8f]/ !
#@ s
]=le= k|z
f/0f
nfOg
cfo
f]hgf
lgd
f{0fs
f] nflu
jg
If]qs
f] hUu
f pkn
Jw u
/fpg]
.
२०६९।११।२८
35.35
351650
97810
k|zf/0f n
fOg
lgdf{0f
48
qm=
;+=
jg I
f]qsf] hUu
f pkn
Aw u
/fOP
sf]
lgsfo
d+=k=s
f] lg0f{o
ldlt
pkn
Aw
u/fOP
sf] jg
sf]
If]qk
mn -x]=_
cjlw
-jif{_
x6fp
g'
kg]{ ?
v
;+Vo
f
j[Iff/
f]k0f u
g'{
kg]{ lj?
jfsf]
;Vo
f k|o
f]hg
१६yfkfv
f]nf hnljB't c
fof]h
gfsf]
!!=@ d
]=jf=
ljB't p
Tkfbg
ug{
jg
If]qs
f] hUUff
pkn
Jw u
/fpg]
.
२०६९।११।२८
0.945
3521
2037
hn ljB
't
cfo
f]hgf
lgdf{0f
१७s[lif p
kh a
hf/ Joj
:yfkgs
f] jg
If]qd
f /x
]sf] !)
j6f ?
vx?
x6fpg]
;Da
Gwdf .
२०६९।१२।०२
10250
jhf/
Joj:
yfkg
१८dgs
fdgf
bz{g
k|f=ln
= nfO{
s]jn
sf/ ;
+rfn
gfy{ jg
If]q
pkn
Jw u
/fpg]
.
2070.2.21
4=96
ko{6g
ljs
f;
१९;'b"/
klZr
dfGr
n I
f]qLo
cfo
'j]{lbs
lr
lsT;
fno
:yfkgf
ug{
jg I
f]qsf]
hUu
f pkn
Jw u
/fpg]
.
1.3
35
2080
267=835
29717
797175
>f]t
M of
]hgf
tyf hgz
lQm dxfzfv
f, jg
tyf e"–;
+/If0f dGq
fno
49
#=@
sfo
{;DKffb
g ;"rsf+s
df cfw
fl/t j
flif{s
k|ult
jg t
yf e";+/I
f0f dGq
fnon
] cfly
{s j
if{ @)
^(÷&)
df ;+kfbg
u/L x
fl;n u
/]sf d'Vo
d'Vo
pkn
lAwsf ;"rsx?
k|wf
g dGq
L tyf
dlGq
kl/ifb\sf] sfo
f{nod
f dfl;
s ?
kdf cgn
fOg
l/kf]l6{Ë
ug'{
kg]{ Joj
:yf /x
]sf] 5 . o
; Joj
:yf ad
f]lhd o
; d
Gqfn
osf] cfly
{s
jif{ @)
^(÷&)
sf] sfo
{;Dk
fbgd
f cfw
fl/t ;
"rfÍsf] j
flif{s
k|ult
ljj
/0f lgDg
tfln
sfd
f k|:
t't u
l/Ps
f] 5 .
qm
;+=
d'Vo
lqmo
fsnfkx?
s"n
ef/
;xfos
lqmof
snfkx?
PsfO{
ef/
jflif{s
nIo
jflif{s
k|ult
k||fKt
fÍs}lkmo
t
!jg
;+/I
f0f
20jg
89]n
f] lgoG
q0f –
@% lh
Nnf
lhNn
f4
2525
4
jg:k
lt t
yf jG
ohGt
'sf]
j}1flg
s c
Woog
cg';
Gwfg
–@* k
|hflt
k|hflt
428
284
r'/]
If]q
;+/I
f0f Pj
+ Joj
:yfkg
/0fg
Llt t
of/L–!
j6f
j6f
41
14
d:o
f}bf /0
fgLlt
tof
/ ePs
f] .
t/fO{
If]qs
f] jg
;|f]t
sf]
gSzf tof
/L k
f/L k|s
fzg
ug]{–
! k6
s
k6s
41
90%
3.6
t/fO{
jg I
f]qsf]
gSzf+s
g sfo
{ ;Dk
Gg
eO{
;f] sf] lkmN8
e]l/lkms
]zg
sfo
{ ;d]t
;Dk
Gg e
O{;s]sf] /
oxL
cui6
dlxgf
leq
clGt
d
k|ltj]b
g k|s
fzgs
f] tof
/L e
}/x]sf] .
jg c
ltqmd0f lgo
Gq0f
/0fg
Llt s
fof{Gj
og–!
j6f
j6f
41
14
50
qm
;+=
d'Vo
lqmo
fsnfkx?
s"n
ef/
;xfos
lqmof
snfkx?
PsfO{
ef/
jflif{s
nIo
jflif{s
k|ult
k||fKt
fÍs}lkmo
t
@jg
ljs
f;
sfo
{qmd
20;fd
'bflos j
g ljsf;
pke
f]Qmf
;d"x
u7g
– $
))
j6f
j6f
4=5
400
400
4.5
%)* ;
fd'bflos j
g pke
f]Qmf
;d"x
u7g
clt
qmld
lt j
g If]q
vfn
L
u/fO{
j[Iff/
f]k0f –
#)* x
]S6/
x]S6/
4=5
308
308
4.5
^$* x
]= clt
qmld
t j
g
If]q
vfn
L u/fO{
j[Iff/
f]k0f
lghL jg
k|j4
{g sfo
{of]hgf
tof
/L –
! j
6fj6
f2
11
2
zx/
L jg
ljs
f; s
fo{qmd –
!@
j6f
j6f
212
122
lj?j
f pTk
fbg
tyf ljt/0
f -n
fvdf_
j6f
356
563
!!#=)&)
)) lj?
jf
pTk
fbg
h8La
'6L ljs
f; s
fo{qmd
sfo
f{Gjog
– !
j6f
j6f
41
14
51
qm
;+=
d'Vo
lqmo
fsnfkx?
s"n
ef/
;xfos
lqmof
snfkx?
PsfO{
ef/
jflif{s
nIo
jflif{s
k|ult
k||fKt
fÍs}lkmo
t
#jg
Joj
:yfkg
24j}1
flgs j
g Jo
j:yfkg
^
lhNn
f –
!*,))) x
]S6/
x]S6/
418000
18000
4slknj:
t' ?
kGb]x
L /
s}nfn
Ldf ^$
!%=^@
x]=
jg I
f]qdf ;3g
jg
Joj:
yfkg
eO{/
x]sf] /
af/f, /f}tx6
, k;
f{,
dxf]Q/L, ;nf{xL /
gjnk/
f;L lh
Nnfx?d
f s'n $
&^%^
=#* x
]= jg
If]qs
f] ljefu
af6
sfo
{of]hgf
:jLs[t e
} jg
Joj
:yfkgs
f] k|f/lDe
s s
fo{x?
eO{/
x]sf . s'n %
$)&@
x]= j
g If]qd
f j}1
flgs
jg Joj
:yfg
sf] sfo
{ e}/x
]sf] .
52
qm
;+=
d'Vo
lqmo
fsnfkx?
s"n
ef/
;xfos
lqmof
snfkx?
PsfO{
ef/
jflif{s
nIo
jflif{s
k|ult
k||fKt
fÍs}lkmo
t
@#%
e"efu
df ;+/lIft I
f]q
Joj:
yfkg
%3
23
233
h}ljs ljljw
tf /0
fgLlt
tof
/L –
! j
6fj6
f2
130
0.6
;De
mf}tf eO{
/0fg
Llt
tof
/L s
fo{ z
'? ePs
f]
hnf
wf/
Joj:
yfkg
– %
^ lh
Nnf
lhNn
f4
5656
4
Ifdtf cle
j[l4
– %)
) h
gfhgf
2500
500
2
hnjfo'
kl/j
t{g
tyf
cg's
'ng
sfo
{qmd –
jftfj/0
fLo /
;fd
flhs
k|efj ljZ
n]if0
f –
! j6
f
j6f
21
00
cf=j
= @)
^(÷&)
sf]
cfly
{s s
fo{qmddf
;Dk
Gg u
g'{kg]{
ePt
fklg
;'rL tof
/ eO{
;s]sf]
df ljZj
a}+s;Fu k
"j{ :j
Ls[tL ln
P/ d
fq
sfo
{ ;Dk
fbg
ug'{k
g]{ k|fjw
fg /
x]sf] x'Fb
f ;"rgf
k|s
fzg
nufo
t c
Go
sfo
{ ;Dk
fbg
ug{
;do
cefjn] x
'g g;
s]sf]
jg s
fj{g
pT;
h{g
;Da
GwL
k"jf{g
'dflg
t c
fly{s v
fsf
tof
/L –
! j
6f
j6f
21
00
sf7 –
& n
fv S
o"=lkm6 -nf
vdf
_So
"=lkm=
27
72
1268879
So"=lk
m6 sf
7 pT
kfbg
bfp/f &
)) r
§f p
Tkfbg
tyf laqmL
r6\6
f2
700
700
2896
r§f b
fp/f p
Tkfbg
53
qm
;+=
d'Vo
lqmo
fsnfkx?
s"n
ef/
;xfos
lqmof
snfkx?
PsfO{
ef/
jflif{s
nIo
jflif{s
k|ult
k||fKt
fÍs}lkmo
t
$jg
;b'k
of]u /
cfly
{s ;
Dj[l4
!^h8La
'6L c
Go c
f}iflw p
Tkfbg
tyf laqmL–;+rf] $) n
fv
j6f -n
fvdf_
j6f
240
32.18
1.6
;'ulGw
t t
]n @
) 6
g pTk
fbg
6g2
2018.91
1.9
lgs'~h
÷cf/If÷;+/lIft I
f]qdf
kof{ko{6
g k|j
4{gdf 6]j
f -#
nfv
ko{6
s_
ko{6s
;+Vo
f
33
33
367159
kof
{ko{6g
;]jf
k|bfg
jg p
b\od ljs
f; ;
xof]u
–
@) j
6fj6
f3
2020
3
cfo
d"ns s
fo{qmd !
&))
3/w
'/L3/w
'/L3
1700
1700
32935
3/w
'/LnfO{
cfo
d"ns s
fo{qmd k
|bfg
/fhZj
cfDbfgL
– ?
= !
-Ps_
c/j
?=3
11
3?= 1245132264 /
fhZj
cfDbfgL
%hgt
fsf
u'gf
;f]x?s
f] Jo
j:yfkg
!)u'gf
;f] km5\of
}{6%
1075
7510
97.34% u
'gf;f] km5\of
}{6
^k'/
fgf a]?
h'
km5\of
}{6!)
k'/fg
f a]?
h' k
m5\of
}{6 -$
% k|ltzt_
%10
45
45
10490
% k
'/fgf
a]?h
' km5\of
}{6
sfo
{;DKffb
g ;"rsf+s
df cfw
fl/t j
flif{s
k|ult
(@=&
k|ltzt
54
#=#
dGq
fno
/ cGt
u{t lje
fux?
sf] jflif{s j
]?h' k
m5of
}{6sf] ljj/
0f
o; d
Gqfn
o tyf dft
xt lje
fux?
u/L c
f=j= @)
^(÷&)
df ?= %
)*%*
% xh
f/ j
]?h' /
x]sf]d
f @)
&) c
fiff9 d
;fGt
;Dd
df
?= @
$(!
%) x
hf/ -$*=(
( k|ltzt_ j]?
h' k
m5of
}{6 ePs
f] 5 . lgs
fout ?
kdf j]?
h' k
m5of
}{6sf] jflif{s ljj
/0f lgDg
tfln
sfd
f
k|:t't u
l/Ps
f] 5 .
l;=g
+=lgsfo
sf] gf
dsfo
d j
]?h'km5of
}{6 ePs
f] /s
dkm5of
}{6 k|ltzt
km5of
}{6 x'g
af
Fls /
sd
s}lkmo
t
!jg
tyf e";+/I
f0f dGq
fno
97876
96666
98=76
1210
? xh
f/df
@jg
ljefu
301906
92249
30=56
209657
#e" t
yf hnfw
f/ ;
+/If0f ljefu
10065
5870
58=32
4195
$/fli6
«o lgs'~h
tyf jG
ohGt
' ;+/I
f0f ljefu
84046
44575
53=04
39417
%jg
:ktL ljefu
6236
3438
55=13
2798
^jg
cg';
Gwfg
tyf ;e]{If0f lje
fu10
10100
0
&If]qLo
jg /
tfln
d s
]Gb|x?
160
016
*B
ISEP
-ST
191
126
65=97
65
(/]8
km/]i6
«L tyf hnjfo'
kl/j
t{g
OsfO
8239
6216
75=45
2023
hDd
f508585
249150
48=99
259435
->f]t
M cfly
{s k
|zf;
g, z
fvf,
jg t
yf ;+/I
f0f dGq
fno_
55
#=$ x]nf] ;/sf/df k/]sf u'gf;f] Joj:yfkgsf] k|utL ljj/0f
cf=j= @)^(÷&) df hDdf btf{ ePsf u'gf;fx¿ M !*# cf]6f
km5\of}{6 ePsf u'gf;fx¿ M !&^ cf]6f
afFsL u'gf;fx¿ M % cf]6f
km5\of{}6 k|ult M (^=!& k|ltzt -@)&) cflZjg klxgf;Dd cfOk'Ubf ;f] cfly{s
jif{sf] ;a} u'gf;fx¿sf] ;Daf]wg e};s]sf] cj:yf /x]sf] _
k|fKt u'gf;f]sf] juL{s/0f
s_ pRr k|fyldstf M @ cf]6f
v_ k|fyldstf M !)@ cf]6f
u_ ;fwf/0f M &( cf]6f
u'gf;f] km5\of{}6 ubf{ ckgfOPsf d'Vod'Vo ljlwx¿ M
!_ o; cjlwdf emfkf, lrtjg lHfNNffdf xflQ cft+s;DaGwL ̂ j6f u'gf;f k|fKt ePsf]df
u'gf;f k|fKt x'gf;fy ;DalGwt lhNnf jg sfof{no, /fli6«o lgs'~h sfof{nosf
508585 249150 48=99 259435
Classifacation, 0
Ordinary, 79
Priority, 102
High Priority, 2
Classification of Public Grievances
56
sfof{nosf t'?Gt kmf]g ;Dkms{ u/L xflQsf] cft+s /f]Sg lgb{]zg ul/Psf] / ;DalGwt u'gf;f] stf{x¿nfO{ o; ljifodf ;DalGwt sfof{no;+u ;Dks{ ug{ elgPsf] .
@_ To:t} afFb/, abF]n cft+saf6 # -tLg_ j6f u'gf;fx¿ k|fKt ePsf]df u'gf;f k|fKt x'gf;fy ;DalGwt lhNnf jg sfof{no, /fli6«o lgs'~h sfof{nosf sfof{nosf t'?Gt kmf]g ;Dkms{ u/L jGohGt'sf] cft+s /f]Sg lgb{]zg ul/Psf] / ;DalGwt u'gf;f] stf{x¿nfO{ o; ljifodf ;DalGwt sfof{no;+u ;Dks{ ug{ elgPsf] .
#_ w]/} u'gf;fx¿ jg k}bfjf/ rf]/L lgsf;L;DaGwL ePsf]df ;DalGwt If]qLo tyf jg sfof{nox¿df 5fglagsf nflu n]lvk7fOPsf] . k;f{ lhNnf;+u ;DalGwt jg k}bfjf/ rf]/L lgsf;L ;DaGwL u'gf;f]sf] 5fgljgsf] cfwf/df Ps hgf sd{rf/LnfO{ lgnDag ;d]t ul/Psf] .
$_ l;/fxf lhNnfsf Pshgf ls;fgn] gDa/L cfjfbLsf ?vx¿ s6fgL ;DaGwdf sxfF ;Dks{ ug{] ljifodf u'gf;f] ubf{ ;DalGwt lhNnf jg sfof{nodf ;Dks{ ug{] egL gDa/L cfjfbLsf ?v s6fgL ;DaGwL k|lqmofsf] af/]df hfgsf/L ;d]t lbOPsf] .
%_ eQmk'/ lhNnfdf ePsf] lrt'jf cft+s ;DaGwdf cfPsf] u'gf;f] pk/ t'?Gt ToxfFsf] lhNnf jg clws[tnfO{ 6]nLkmf]g u/L cfjZos Joj:yf ldnfpg elgPsf]df lh=j=c=n] tbf?stfsf ;fy lrt'jf cft+s lgoGq0f ug{ kxn sbdL lnPsf] .
^_ sltko u'gf;fx¿ gLltut txaf6 5nkmn u/L km5\of}{6 ul/Psf] .
&_ sltko u'gf;fx¿ k"jf{u|xL eP/ cfpg] ul/Psf] b]lvPsf] . pbfx/0fsf] nflu s~rgk'/ lhNnfsf] a}Bgfy ;f=j= ;DaGwL u'gf;f] s]jn /;OjL ;fWg] u/L dfq cfPsf] b]lvPsf] .
*_ sltko ph'/L wfld{s k"jf{u|xL eP/ cfPsf] . pbfx/0fsf] nflu af/fsf] xNvf]l/of If]qdf %)) x]= jg If]q cltqmd0f a;sf] /fdaxfb'/ aDhgnfO{ ToxfFaf6 x6fOP kl5 # tLg k6s;Dd k"jf{u|xL eP/ x]nf] ;/sf/df u'gf;f] l6kfOPsf] .
(_ ;?jf ;DalGw u'gf;fx¿ klg sltko s]jn u'gf;f] b]vfpgsf nflu, b'Mv lbg] lgotn] dfq cfPsf] . pbfx/0fsf nflu e";+/If0f sfof{no, 88]Nw'/fsf u+ufbQ hf]zL .
57
v08 – $
;d:of, ;d:of ;dfwfgsf k|ofz / pkfox?
$=! /fli6«o ;d:of ;dfwfg ;ldlt / dGqfno :t/Lo ljsf; ;d:of
;dfwfg ;ldltsf]] lg0f{o / sfof{Gjog l:ylt
@)&).)!.@( df j;]sf] /fli6«o ljsf; ;d:of ;dfwfg ;ldltsf] @( cf+} j}7ssf] jg If]q;+u ;+jlGwt lg0f{ox? / sfof{Gjog l:ylt -@)&) cfiff9 d;fGt ;Dd_
j}7ssf] lg0f{o sfof{Gjog l:ylt
!= ;'/Iff lgsfojf6 s[lif ljsf; dGqfno, jg tyf e" ;+/If0f dGqfno nufotsf ;/sf/L ejg k|of]u ul/Psf]df xfn;Dd klg tL k"jf{wf/ lkmtf{ gx'gfn] sfo{ ;+rfngdf jfwf k/]sf] . To;}u/L ljutsf] åGbsf] ;dodf ljleGg ;/sf/L sfof{nosf] ef}lts ;+/rgfdf k'u]sf] Ifltn] ubf{ sfo{qmd ;+rfngdf sl7gfO{sf] cj:yf /x]sf]n] dd{t ;+ef/ Pjd\ k'gMlgdf{0f sfo{nfO{ k|fyldstfdf /fvL ;DkGg ug{ s[lif ljsf; dGqfno tyf jg tyf e" ;+/If0f dGqfnon] u[x, /Iff / cy{ dGqfno;+u ;dGjo u/L @)&) h]7 dlxgf leq} sfo{of]hgf jgfO{ qmdzM sfof{Gjog ug]{
tYof+s cWofjlws ePsf] t/ o; ;DjGwdf vf; k|ult x'g g;s]sf] .
@= jg If]qleq jf pQm If]q eO{ ;+rfng x'g] k"jf{wf/ ljsf; -;8s, hnljB't, gx/, vlgh kbfy{sf] cGj]zg sfo{,
pBf]u cflb_ lgdf{0f ug'{k"j{ ul/g] ;+efJotf cWoog / l8hfOg r/0fdf jg tyf e" ;+/If0f dGqfnonfO{ ;+nUg gu/fO{g]
t/ k|:tfljt cfof]hgfsf] lgdf{0f r/0fdf
/fli6«o of]hgf cfof]ujf6 ;j} dGqfnodf
sfof{Gjogsf] nflu kl/kq ePsf] .
58
j}7ssf] lg0f{o sfof{Gjog l:ylt
cfP/ dfq jg If]qsf] ;xdlt k|fKt ug]{ kl/kf6Ln] $) k|ltzt jg If]q sfod ug]{ /fli6«o p2]Zo xfl;n ug{ sl7gfO ePsf]n] o; ;DjGwdf cfof]hgfx?sf] ;+efJotf cWoog r/0fb]lv g} jg tyf e" ;+/If0f dGqfno;+u ;dGjo ug{ /fli6«o of]hgf cfof]un] ;j} dGqfnonfO{ Ps xKtfleq hfgsf/L u/fpg] .
#= lu6[L, 9'+uf, jfn'jfsf] clgolGqt pTvgg\ / k|of]un] r'/] If]q tyf kof{j/0fdf k|lts'n c;/ kl//x]sf]n] o;sf] plrt Joj:yfkgsf] nflu jg tyf e" ;+/If0f dGqfnon] pBf]u dGqfno, ;+3Lo dfldnf tyf :yfgLo ljsf; dGqfno, u[x dGqfno / lj1fg k|ljlw tyf jftfj/0f dGqfnosf] ;xof]udf gLltut Joj:yf @)&) c;f/ d;fGt leq} ug]{ . s'g} r6[fg vf]bfO{ -Mining_ sf] ;DefJotf ;d]t x]/L ljsf; lgdf{0fsf nflu rflxg] 9'+uf, lu6[L jfn'jfsf] cfk"lt{sf] ;'lglZrttf ug]{ t/ o;f] ubf{ r'/] If]qsf] ;+/If0fdf ljz]if Wofg k'¥ofpg] .
g]kfn ;/sf/sf & hgf ;lrjx?sf] 6f]nL u7g e} 6f]nLn] k|ltj]bg d+=k=df k]z x'Fbf k|fs[lts >f]t / ;fwgsf] ;+sng pTvgg\ jf bf]xg clgolGqt ?kdf gxf];\ eGgsf nflu k|To]s lhNnfsf] cfkm\gf] lhNnf leq /x]sf k|fs[lts >f]t / ;fwgsf] cf+sng u/L s'g If]qjf6 slt xb;Dd ;+sng, bf]xg jf pTvgg\ ug{ ;lsG5 ;f] ljj/0f ;fj{hlgs ?kdf k|sfzg u/L To;}sf] cfwf/df IEE/EIA u/]kl5 dfq 7]Ssf jGbf]j:t nufpg] Joj:yf ldnfpg] u/L @)&).#.!( sf] d+=k=sf] j}7sjf6 9'+uf lu6[L jfn'jf lgodg ug{ k|ltj]bg :jLs[t ePsf] .
$= zflGt k|lqmof k|f/De ePkl5 jg If]qleq v8f ul/Psf dfcf]jflb n8fs'sf lzlj/x? jg tyf e" ;+/If0f dGqfnonfO{ x:tfGt/0f ug]{ .
dfcf]jflb ;]gfsf] n8fs'x?n] k|of]u u/L vfnL ul/Psf lzlj/x? pko'Qm lgsfonfO{ k|of]u ug{ lbg l;kmfl/; ;lxtsf] k|ltj]bg k]z ug{ ul7t sfo{bnn] k]z u/]sf] k|ltj]bg :jLs[t u/L sfof{Gjog ug]{ u/L d+=k=jf6 ldlt @)&).#.!( df lg0f{o ePsf] . ;f] lg0f{o cg';f/ sfo{bnn] ef]uflwsf/ lbg] u/L l;kmfl/; u/] jdf]lhd ef]uflwsf/ lbg] sfo{sf nflu hUufsf] If]qkmn, ;Ldfgfsf ;DjGwdf :ynut e|d0f u/L l;df+sg
59
j}7ssf] lg0f{o sfof{Gjog l:ylt
/ If]qf+sgsf nflu sfo{ ;DkGg ug]{ u/L u[x dGqfnosf ;x;lrj -:yfgLo k|zf;g x]g]{_ sf] ;+of]hsTjdf jg tyf e" ;+/If0f dGqfnosf ;x;lrj -k|fljlws_ / e"ld;'wf/ tyf Joj:yf dGqfnosf ;x;lrj -gfkL x]g]{_ ;b:o /xg] u/L l;df+sg / If]qf+sg ;ldlt u7g ug]{ . ;f] ;ldltn] k|ltj]bgdf l;kmfl/; u/]sf] If]qx?sf] cfjZostf, cf}lrTo / k'i6\ofO{ ;d]t x'g] u/L sfo{;DkGg ug]{ / ;f] sf] k|ltj]bg k]z ug{ o; dGqfnojf6 jg ljefusf] pk dxflgb]{zs, od jxfb'/ yfkfnfO{ ;b:o tf]lsPsf]
%= jg h+un / ;/sf/L hUufsf] cltqmd0fnfO{ s8fOsf ;fy lgoGq0f ug]{
cltqmd0f lgoGq0f /0fgLlt cg';f/ jg ljefujf6 % jif]{ cltqmd0f lgoGq0f sfo{of]hgf tof/ ePsf] .
cf=j= @)&)/&! df #) lhNnfdf &%) x]S6/ cltqmd0f x6fpg # s/f]8 jh]6 ljlgof]hg ePsf] .
@)^(.!).)& df j;]sf] /fli6«o ljsf; ;d:of ;dfwfg ;ldltsf] @* cf+} j}7ssf] jg
If]q;+u ;+jlGwt lg0f{ox? / sfof{Gjog l:ylt -@)&) cfiff9 d;fGt ;Dd_
j}7ssf] lg0f{o sfof{Gjog l:ylt
!=jg ljsf; sf]ifdf hDdf ePsf] /sd jgsf] lbuf] ;+/If0f tyf Joj:yfkg sfo{df ;b'kof]u ug{ pQm sf]ifdf hDdf
ePsf] /sd ;f]xL k|of]hgdf g} vr{ x'g] Joj:yfsf] nflu cy{ dGqfno / jg tyf e" ;+/If0f dGqfnosf] ;xsfo{df o; ;DjGwL gLltut Joj:Yff cfufdL b'O{ dlxgf leq ldnfpg] .
cf=a= @)&)/&! sf] ah]6 jStJodf jg lasf; sf]ifsf] Aoj:yfkg ;DaGwdf pNn]v ePsfn] ;f] sf] sfof{Gjogsf] nflu
jg ljefusf] pk dxflgb]{zs ;lxtsf] sfo{6f]nL u7g e} sfo{ z'? ePsf] .
60
j}7ssf] lg0f{o sfof{Gjog l:ylt
@=jg h+un x'Fb} lgdf{0f ePsf] k'j{klZrd nf]sdfu{sf] ;8s ;Ldf leq cj}w 3/ 5fk|f] jgfO{ j:g] qmd lg/Gt/ j9\b} uPsf] / o;n] jgh+unsf] cltqmd0f / xfgL gf]S;fgL ePsf]n] ;8s ;Ldf leqsf cltqmd0f x6fpg ef}lts of]hgf, lgdf{0f tyf oftfoft Joj:yf dGqfnon] u[x dGqfno / jg tyf e" ;+/If0f dGqfnosf] ;xof]u ;d]t lnO{ oyfzL3| sfo{ ug]{ .
nf]sdfu{sf] cnfjf cGo If]qdf ;d]t x'g] jgh+unsf] clts|d0f / xfgLgf]SzfgL lg?T;flxt ug{ >f]t / ;fwgsf] sdL x'Fbfx'b} klg sfo{ ;Dkfbgdf tLj|tf lbO{b} cfPsf] 5 .
/fhgLlts If]qsf] ;d]t ;xof]u / ;dGjodf o; sfo{nfO{ cl3 j9fpg &) lhNnfdf lhNnf jg If]q ;dGjo ;ldlt u7g e} lhNnf:t/df ;dGjo sfo{ e}/x]sf] .
#= jg tyf e" ;+/If0f dGqfnosf] k"j{ :jLs[lt ljgf lh=lj=;=jf6 jg ;Ldfleq :yfgLo ;8s, l;++rfO{, s'nf] cflb lgdf{0f x'Fbf jg h+unsf] xfgL gf]S:fgL Pjd\ cltqmd0f eO/x]sf]n] ;+3Lo dfdLnf tyf :yfgLo ljsf; dGqfnon] jg tyf e" ;+/If0f dGqfno ;d]t ;+u ;dGjo u/L k|fyldstf k|fKt ljsf; sfo{nfO{ ;d]t c;/ gkg]{ u/L o:tf lgdf{0fnfO{ Jojl:yt ug{ cfufdL b'O{ dlxgf leq Ps sfo{ljlw tof/ ug]{ .
;+3Lo dfldnf tyf :yfgLo ljsf; dGqfnojf6 o; ;DjGwdf sfo{ cufl8 j9]sf] .
@)^(.^.@( df j;]sf] /fli6«o ljsf; ;d:of ;dfwfg ;ldltsf] @& cf+} j}7ssf] jg If]q;+u ;+jlGwt lg0f{ox? / sfof{Gjog l:ylt -@)&) cfiff9 d;fGt ;Dd_
j}7ssf] lg0f{o sfof{Gjog l:ylt
!=jg If]qsf] ;+/If0fdf w]/} gsf/fTds k|efj kg{ glbO{ ljsf; lgdf{0f sfo{df jg If]q k|of]u ug]{ ljifodf :ki6 dfkb08 jgfpg jg dGqfnosf ;lrjsf] ;+of]hsTjdf lzIff, phf{, :jf:Yo, ef}lts of]hgf, :yfgLo ljsf; / e"dL ;'wf/ dGqfnosf ;x ;lrj ;b:o / jg dGqfnosf ;x ;lrj ;b:o–;lrj /xg] sfo{bnjf6 b'O{ dlxgf leq k|ltj]bg lnO{ gLltut Joj:yf ug]{ .
k|ltj]bg tof/ e} :jLs[ltsf] qmddf /x]sf] .
61
j}7ssf] lg0f{o sfof{Gjog l:ylt
@= cg'udg tyf d"Nof+sgnfO{ ;/nLs[t tyf Jojxfl/s jgfpg /fli6«o of]hgf cfof]un] cfufdL $ dlxgf leq o; ;DjGwL Plss[t lgb]{lzsf tof/L u/L sfof{Gjog ug]{ . ;j} dGqfnon] cg'udg tyf d"Nof+sg of]hgf jgfO{ sfof{Gjog ug]{ .
o; dGqfnosf] cg'udg tyf d"Nof+sg of]hgf @)^(.*.@$ df :jLs[t eO{ :jLs[t sfo{ of]hgf cg';f/ % j6} ljsf; If]qx?df cg'udg ePsf] .
#= :yfgLo /fhgLlts bn / :yfgLo k|zf;g ;d]tsf] ;xof]u lnO{ jg If]qsf] cltqmd0f x6fpg] sfo{sf] kxn jg tyf e" ;+/If0f dGqfnon] ug]{
jgh+unsf] clts|d0f / xfgLgf]SzfgL lgoGq0f ;DjGwdf jg ljefujf6 lgoldt?kdf u:tL, ;'/fsL kl/rfng, ;'rgf ;+sng h:tf sfo{x? ;Grfng x'b} cfPsf 5g\ .
/fhgLlts If]qsf] ;d]t ;xof]u / ;dGjodf o; sfo{nfO{ cl3 j9fpg &) lhNnfdf k|=lh=c=sf] cWoIftfdf lhNnf jg If]q clts|d0f lgoGq0f sfo{bn u7g e} ;s]sf] 5 .
o;}sf] k|ltkmn :j?k cf=j= @)^(.&) df ^$*=!@ x]S6/ clts|ldt jgIf]q vfnL ul/Psf] 5 .
ldlt @)&).#.!! df dGqfno:t/Lo ljsf; ;d:of ;dfwfg ;ldltsf] j}7sdf ePsf lg0f+ox? / sfof+Gjog l:ylt-@)&) cfiff9 d;fGt ;Dd_
j}7ssf] lg0f{o sfof{Gjog l:ylt
jg k}bfjf/df cfwfl/t pBf]ux?nfO{ sRrf kbfy{ pknAw u/fpg] sfo{ljlwsf] cefjdf pBf]ux? ljr c:j:y k|ltZkwf{ x'g ;Sg] b]lvPsf]n] xfn d:of}bfsf] ?kdf /x]sf] jg k}bfjf/df cfwfl/t pBf]ux?nfO{ sRrf kbfy{ pknAw u/fpg] sfo{ljlw ljleGg ;/f]sf/jfnfx?sf] ljrdf 5nkmn u/fP/ clGtd ?k lbO{ l:js[tLsf] nflu k]z ug{ of]hgf tyf hgzlQm dxfzfvfn] ;dGjo ug]{ .
sfo{ljlw tof/ e} dlGqkl/ifbdf :jLs[ltsf] nflu k]z ePsf] .
62
j}7ssf] lg0f{o sfof{Gjog l:ylt
/fli6«o ljsf; ;d:of ;dfwfg ;ldlt tyf dGqfno :t/Lo ljsf; ;d:of ;dfwfg ;ldltsf lg0f{ox?sf] sfof{Gjogsf] k|ult lg0f{o sfof{Gjog ug]{ lhDd]jf/L kfPsf] lgsfon] k|To]s dlxgfsf] & ut] leq cg'udg tyf d"Nofs+g dxfzfvfdf cfO{ k'Ug] u/L k7fpg] .
;DjlGwt lgsfox?jf6 lgoldt ?kdf k|ltj]bgx? k|fKt x'g] gu/]sf] .
rfn" cf=j= @)^(÷&) cfiff9 d;fGt leq} ;dfKt x'g] sfo{qmd÷kl/of]hgfsf] ef}lts ;+klQ sfo{qmd÷kl/of]hgfn] sfo{ ;+rfng jGb ug'{ cufj} dGqfnonfO{ x:tfGt/0f u/L ;Sg' kg]{ . To:tf sfo{qmd÷kl/of]hgfdf o; dGqfno cGt/utsf sd{rf/Lx?sf] Joj:yfkg klg ug]{ . o; sfo{df ;+jlGwt sfo{qmd÷kl/of]hgfsf /fli6«o sfo{qmd lgb]{zs -NPD_ tyf k|zf;g dxfzfvfn] kxn ug]{ .
BISEP-ST / WTLCP cfof]hgfx?sf] ;fdfg x:tfGt/0f tyf sd{rf/Lx?sf] Aoj:yfkg ul/Psf]
xfn;fn} b]zsf dWo tyf ;'b'/
klZrd nufotsf If]qdf cfPsf] jfl9 klx/f]af6 Ifltu|:t ef}lts ;+/rgfx?sf]
clen]v cBfjlws u/L k'gM lgdf{0fsf] nflu cfjZos jh]6 Joj:yfsf] nflu
of]hgf tyf hgzlQm dxfzfvfn] cy{ dGqfnodf cg'/f]w ug]{ . tTsfn sfo{ ;+rfng u/L ;]jf k|jfx ug{sf] nflu
yk 3/ ef8fsf] Joj:yfsf] nflu cy{ dGqfnonfO{ cg'/f]w u/L k7fpg]
hUuf vl/b tyf Aoj:yfkgsf nflu &) nfv ah]6 lalgof]hg ePsf] .
63
j}7ssf] lg0f{o sfof{Gjog l:ylt
o; dGqfno cGtu{t ;+rflnt P1 sf !$ j6f / P2 sf ( j6f sfo{qmdsf] rfn" cf=j= @)^(÷&) df ;+kGg ug{ afFls s[ofsnfkx? ;+kGg u/L tf]lsPsf] nIo xfl;n ug{sf] nflu ;+jlGwt sfo {q md÷cfof ]hgf÷kl/of ]hgfsf k|d'vx? tyf ;+jlGwt ljefuLo k|d'vx?n] ljif]z kxnsbdL lng] .
P1 tkm{sf] REDD sfo{s|d afx]s cGosf] k|ult ;Gtf]ifhgs /x]sf] .
ldlt @)&).!.( df dGqfno:t/Lo ljsf; ;d:of ;dfwfg ;ldltsf] j}7sdf ePsf lg0f+ox? / sfof+Gjog l:ylt -@)&) cfiff9 d;fGt ;Dd_
j}7ssf] lg0f{o sfof{Gjog l:ylt
;Dj[l4sf] nflu jg eGg] jg If]qsf] efjL ;f]rnfO{ ;fy{s jgfpg ;j} lgsfox?n] sfo{qmd th{'df ubf{ o; tkm{ Wofg lbg] / of]hgf tyf hgzlQm dxfzfvfn] klg sfo{qmd th'{df ubf{ o;} jdf]lhd ug]{ u/fpg] .
lg0f{o sfof{Gjogsf] nflu dxfzfvf . zfvf tyf &$ lh=j=sf=nfO{ Od]n dfkm{t hfgsf/L u/fOPsf] .
ef}lts of]hgf tyf k"jf{wf/ dGqfnojf6 ljut s]xL ;do b]lv nf]sdfu{x?sf] ;8s l;df cltqmd0f x6fpg] sfo{ e}/x]sf] / pQm If]qjf6 x6]kl5 k'gM jg If]q / ;+/lIft If]qdf cltqmd0f x'g] ;Defjgf ePsf]n] jg ljefu tyf
/fli6«o lgs'~h tyf ;+/If0f ljefujf6 cltqmd0f x'g glbg] pkfox? cjnDjg ug{] / o:tf If]qx?df cltqmd0f lgoGq0f
/0fgLlt @)^* sfof{Gjogdf Nofpg] .
% jif{] clts|d0f lgoGq0f sfo{of]hgf tof/ ePsf] .
64
j}7ssf] lg0f{o sfof{Gjog l:ylt
cfufdL ;+ljwfg ;efsf] r'gfjsf] ldlt l56[} g} 3f]if0ff x'g] x'Fbf r'gfjsf] ;dodf jgh+undf xfgL gf]S;fgL Pj+ cltqmd0f x'g] ;+efjgfnfO{ b[li6ut ub}{ jg ljefu tyf /fli6«o lgs'Gh tyf jGohGt' ;+/If0f ljefun] o; tkm{ lgoGq0f ug]{ /0fgLlt cjnDjg u/L sfof{Gjogdf Nofpg] . cfufdL cf=j= @)&).)&! sf] jflif{s ljsf; sfo{qmddf jg ;'/Iff, cltqmd0f lgoGq0f, jg If]q l;dfgf gS;f+sg h:tf jg ;/If0f sfo{qmd k|:tfj ug]{ / of]hgf tyf hgzlQm dxfzfvfn] o; tkm{ Wofg lbg] .
cfufdL ;+ljwfg ;efsf] r'gfjdf cltqmd0f x'g] ;DefjgfnfO{ dWogh/ /fVb} cltqmd0f lgoGq0f ug{ jg ;'/Iff sfo{ of]hgf tof/ e} :jLs[ltsf] qmddf /x]sf] .
dxfzfvfx?, ljefux? / ;+:yfg tyf ;ldltx?n] lglb{i6 9fFRffdf pknJw u/fpg' kg]{ rf}dfl;s Pj+ jflif{s k|ult ljj/0f ;dodfg} pknJw gx'Fbf lgoldt l/kf]l6{u tyf dGqfnodf k|ult ;dLIff ug{ ;d]t sl7gfO{ ePsf]n] cfOGbf cjlw Joltt ePsf] !% lbg leq clgjfo{ ?kn] k|ult ljj/0f cg'udg tyf d"Nof+sg
dxfzfvfdf pknJw u/fpg] / cg'udg tyf d"Nof+sg dxfzfvfn] jflif{s,
rf}dfl;s cjlw Joltt ePsf] ! Ps dlxgf leq ;dLIff ug]{ . Result Based Monitoring nfO{ cem k|efjsf/L agfO{
rf}dfl;s k|ult ;dLIff;Dd k|ult k]z ug]{ . ;dLIff ubf{ cfufdL lbgdf ;d:of ;dfwfg ug{ s] ug'{ kg]{ xf] < ;f] ;d]t
v'nfO{ ;dLIff ug]{ .
jg ljefujf6 lg0f{o sfof{Gjogsf] nflu dxfzfvf . zfvf tyf &$ lh=j=sf=nfO{ Od]n dfkm{t hfgsf/L u/fOPsf] .
Result Based Monitoring ;DjGwL @ j6f tflnd ;DkGg e} $& hgf clws[t:t/sf kfFr} j6f ljefu nufot dGqfnosf ;j} dxfzfvfsf sd{rf/Lx?nfO{
tflnd ;DkGg ePsf] .
65
j}7ssf] lg0f{o sfof{Gjog l:ylt
/fi6«klt r'/] ;+/If0f sfo{qmdnfO{ k|efjsf/L jgfpg] ;Gbe{df cfufdL lbgdf o; sfo{qmdnfO{ ;zQm Pj+ jl9 k|efjsf/L jgfpg r'/] sfo{bnn] !% lbg leq /0fgLlt tyf ;f]rkq dGqfnodf k|:t't ug]{ . ;fy} sfof{Gjogsf] l:yltjf/] !% lbg leq dGqfnodf ;dLIff j}7ssf] cfof]hgf pQm OsfO{n] ug]{ .
r'/] If]q ;+/If0f tyf /0fgLltsf] d:of}bf tof/ ePsf] . r'/] sfo{bnn] sfof{Gjogdf k|efjsf/Ltf Nofpg @ k6s dGqfnodf j}7s ;+rfng ePsf] .
lhNnf jg sfof{nox?, lhNnf e" ;+/If0f sfof{nox? dfkm{t pTkfbg ePsf lj?jf lkmN8df /f]Kg] ;dodf sltko :yfgdf /f]Kg of]Uo ;fOhsf] gkfOPsf]n] s'g s'g hft, slt cjlwsf] lj?jf /f]k0f ug]{ xf] < zx/L jg sfo{qmd ;d]tnfO{ Wofg lbO{ jg ljefun] ! dlxgf leq dfu{ bz{g jgfO{ dGqfnodf k]z ug]{ .
jg ljefusf] pk dxflgb]{zssf] ;+of]hsTjdf dfu{ bz{g tof/ ug]{ sfo{ ;DkGg ePsf] .
jg k}bfjf/x?sf] d"No j}1flgs Pj+ ;fdf~h:otf Nofpg] ljifodf clVtof/ b'?kof]u cg';Gwfg cfof]ujf6 lbOPsf] lgb]{zgx?, ;DdfgLt ;jf]{Rr cbfntsf] cfb]z / xfnsf] d"No ;d]tnfO{ b[li6ut u/L jg ljefun] l6Dj/ skf]{/]zg ckm g]kfn;+u ;dGjo u/L ! dlxgf leq dGqfnodf o; ;DjGwdf k|:tfj k]z ug]{ .
jg k}bfjf/sf] d'No j}1flgs Pj+ ;fdfGh:otf Nofpg] ljifodf xfnnfO{ l6=l;=Pg= n] lgwf{/0f u/]sf] Go"gtd d'NonfO{ g} cfwf/ dflg ;Dk'0f{ lhNnfx?df sfof{Gjog u/fpg] ul/Psf]
j]?h'sf] k|ult k|ltzt nIo cg';f/ km5\of}{6 ug]{ sfo{ ;j} lgsfox?n] k|fyldstfsf ;fy cufl8 j9fpg] / o;sf] ;dGjo k|zf;g dxfzfvf,cfly{s k|zf;g zfvf, jg tyf e" ;+/If0f
dGqfnon] ug{] .
50,85,85,000 /a]?h' dWo] 24,91,50,000 -$*=(( k|ltzt_ km5of}{6 ePsf] .
66
j}7ssf] lg0f{o sfof{Gjog l:ylt
hnljB't cfof]hgfsf] k|:tfjx?jf6 ef]uflwsf/ cGtu{t jg If]qsf] hUufsf] pkef]u u/]jfkt ;Demf}tf cg';f/sf] sfo{x?sf] ljj/0f ! dlxgf leq cBfjlws ug]{ / phf{ dGqfno;+u cfk;L 5nkmn u/L ;j} k|:tfjsx?;+u ;xdlt sfof{Gjog ug{ jftfj/0f dxfzfvfn] j}7s /flv sfof{Gjogdf Nofpg] .
k|ult k|fKt gePsf]
l6=l;=Pg= tyf jg k}bfjf/ ljsf; ;ldltsf] sfd sf/jfxL cfufdL lbgdf k|efjsf/L jgfpg P+j ;'rf? ?kn] ;+rfng ug{ ! dlxgf leq ;ldltn] Joj;flos of]hgf jg tyf e" ;+/If0f dGqfnodf k]z ug]{ .
k|ult k|fKt gePsf]
ljsf; lgdf{0f nufotsf sfo{qmd ;+rfngdf cem k|efjsfl/tf Nofpg dGqfno, ljefu, If]qLo jg lgb]{zgfno / lhNnfl:yt sfof{nox?n] jflif{s ljsf; sfo{qmdx?sf] lgoldt cg'udg ug{ ;j} lgsfox?n] cg'udgsf] sfo{nfO{ cuf8L j9fpg] .
o; dGqfnosf] cg'udg tyf d"Nof+sg of]hgf @)^(.*.@$ df :jLs[t eO{ :jLs[t sfo{ of]hgf cg';f/ % j6} ljsf; If]qsf] @% lhNnfdf ;+rflnt lasf; sfo{s|dx? x?sf] cg'udg ePsf]
lhNnfl:yt sfof{nox?df w]/} ;do;Dd Pp6} lhNnfdf sfo{/t /x+bf sd{rf/Lx?df sfd k|lt nufj sd / ljleGg ;d:ofx? >[lht x'g] x'Fbf k|efjsf/L tj/af6 ;'zf;g sfod ug{ ;DjlGwt ljefu / dGqfnosf] k|zf;g dxfzfvfjf6 o:tf ;d:of ;Djf]wg ug{ ! dlxgf leq ;'emfj k]z ug]{ .
k|ult k|fKt gePsf]
jGohGt' tyf dfgj ljrsf] åGbjf6 >[lht ;d:of Go"lgs/0f ug{ s] s:tf pkfox? cjnDag ug'{ kg]{ -gLltut,
;dGjo, sfof{Gjog :t/_ cflb ;d]6L
k|ult k|fKt gePsf]
67
j}7ssf] lg0f{o sfof{Gjog l:ylt
/fli6«o lgs'~h tyf jGohGt' ;+/If0f ljefun] jg ljefu;+u ;dGjo u/L ! dlxgf leq ;'emfj k|ltj]bg dGqfnodf k]z ug]{ .
sj'lnotL jg tyf kz'ljsf; sfo{qmdsf] k|ult ;Gtf]ifhgs gePsf]n] sfo{qmd ;+of]hsn] sfo{qmd k'g/fjnf]sg ug]{ / nIo cg';f/ sfo{ ;DkGg ug]{ .
nIo cg';f/ sfo{qmd ;DkGg ePsf] hfgsf/L k|fKt e};s]sf] .
$=@ ;d:of / r'gf}tL
jg ;|f]t Joj:yfkgsf ;d:of tyf r'gf}tLx¿ ;fdflhs, cfly{s, ef}lts, jftfj/0fLo Pj+ gLltut laifox?;+u ;DalGwt x'g'sf ;fy} ax'cfoflds, hl6n tyf cGt/ ;DalGwt 5g\ . jg cltqmd0f jg If]qsf] Ps hl6n /fli6«o ;d:ofsf ?kdf /x]sf] 5 . xfn ;Dd t/fO{ tyf leqL dw]zsf ljleGg :yfgx?df sl/a ! nfv x]S6/ jg If]q clts|d0f ePsf] 5 . sfi7 tyf u}x| sfi7 jg k}bfjf/sf] ca}w ;+sng tyf rf]/L lgsf;L, jGohGt'sf] cj}w lzsf/ tyf Jofkf/, gbL s6fg, e"–Ifo, jg 89]nf], clgolGqt rl/r/0f, clgolGqt 9'+uf–lul§–jfn'jf ;+sng tyf lgsf;L, jg If]qsf d'Vo ;d:ofsf ?kdf /x]sf 5g\ .
k/Dk/fut ;+u7g tyf k|0fflnjf6 jg If]qdf x'g] ck/fw;+u d'sfjnf ug{ ufx|f] ePsf] 5 . t/fO{ tyf leqL dw]zsf pTkfbglzn jgx?df lbuf] Pj+ j}1flgs Joj:yfkg x'g g;s]sf]n] jgsf] pTkfbsTjdf sld cfO{ pTkfbgdf x|f; cfpg'sf ;fy} ck]lIft /fhZj ;+sng ug{ ;lsPsf] 5}g . jg If]qn] cf]u6]sf] e"–efu tyf ;|f]tx?sf] Joj:yfkg / o;n] k|bfg ug]{ ;]jfsf] bfo/f a[xt ePsf] cg'kftdf ljlgof]lht ah]6 / nufgL Hofb} Go"g /x]sfn] cTofjZos sfo{s|d ;+rfng ug{ ;d]t sl7gfO{ ePsf] dxz'; ul/Psf] 5 .
jg If]qnfO{ /fli6«o k|fyldstf k|fKt If]qsf] ?kdf cfTd;ft u/fpg', jg If]qnfO{ /fli6«o pTkfbg d"ns If]q agfO{ cfly{s pGgltsf] alnof] cfwf/ agfpg', ;+/lIft If]qsf nflu cfjZos kg]{ P]g, lgod, gLlt, lgb]{lzsfdf ;dodfg's"n kl/dfh{g ug'{, /fHosf ;a} lgsfo, /fhg}lts bn tyf ;/f]sf/jfnfx?sf] tkm{af6 jg clts|d0f lgoGq0f, jg ;+/If0f / Joj:yfkgsf] nflu ;femf k|ltj4tf k|fKt ug'{, t/fO{ / lelq dw]zsf ;a} vfn] jgx?sf] lbuf] Pj+ j}1flgs Joj:yfkg u/L pkfbsTjdf a[l4 ug'{, jg If]q ;+/If0f / Joj:yfkgsf] nflu cfjZos kg]{ ef}lts ;+/rgf tyf k"jf{wf/x?sf] k|ofKt Joj:yf ug'{, g]kfn kIf /fi6« /x]sf cGt/fli6«o ;lGw ;Demf}tf cg'?k /fli6«o :t/df cfGtl/lss/0f / sfo{fGjog ug'{ cflb jg If]qsf r'gf}tLsf ?kdf /x]sf 5g\ .
68
%=!
jg t
yf e" ;
+/If0f dGq
fno
cGt
u+tsf ljb];
L ;xo
f]udf ;+rfln
t s
fo{qmd t
yf cfo
f]hgf
/kl/of
]hgf
x?
cfly
{s j
if{ @)
^(÷&)
df jg
tyf e";+/I
f0f dGq
fno
cGt
u{t låk
lIfo
tyf ax
' klIfo
?kd
f j}b
]lzs ;
xof]u
af6
;+rfln
t ljleGg
!( j
6f s
fo{qmd÷cfo
f]hgf
÷kl/o
f]hgf
x?sf] sfo
f{Gjog
ePs
f] 5 . o
;sf] lj:t
[t ljj
/0f lgDg
tfln
sfd
f k|:
t't u
l/Ps
f] 5 .
S.
N.
Nam
e of
the
proj
ect/
prog
ram
me
Obj
ectiv
esD
onor
Age
ncy
Tota
l Bud
get
Dur
atio
nCo
vera
ge
1Fo
rest
Res
ourc
e A
sses
smen
tTo
ass
ess f
ores
t re
sour
ceof
Nep
al a
nd
stre
ngth
en fo
rest
ry
sect
or th
roug
h ad
equa
te
fore
stry
dat
a
Gov
ernm
ent o
f Fi
nlan
dU
SD 6
.4 m
illio
n20
09-2
014
All
Nep
al
2Pa
rtici
pato
ry
Wat
ersh
ed
Man
agem
ent a
nd
Loca
l Gov
erna
nce
Proj
ect
To im
prov
e pa
rtici
pato
ry
wat
ersh
ed m
anag
emen
t by
inco
rpor
atin
g in
dica
tors
of g
ood
gove
rnan
ce w
ithin
the
proj
ect t
ime
fram
e
Japa
n go
vern
men
t (J
ICA
)N
Rs 7
0000
000/
-20
09-2
014
v08
– %
cGo
69
S.
N.
Nam
e of
the
proj
ect/
prog
ram
me
Obj
ectiv
esD
onor
Age
ncy
Tota
l Bud
get
Dur
atio
nCo
vera
ge
3Le
aseh
old
Fore
st
and
Live
stoc
k D
evel
opm
ent
Prog
ram
To a
chie
ve a
sust
aine
d re
duct
ion
in p
over
ty o
f 44
,300
poo
r hou
seho
lds
that
are
allo
cate
d le
aseh
old
fore
stry
plo
ts
in 2
2 di
stric
ts th
roug
h in
crea
sed
prod
uctio
n of
fore
st p
rodu
cts a
nd
lives
tock
.
Inter
natio
nal F
und
for A
gricu
lture
De
velo
pmen
t (IF
AD)
11.9
7 U
SD (l
oan)
2.72
USD
(Gra
nt)
2005
-201
3
4M
ulti
Stak
ehol
der
Fore
stry
Pro
gram
To m
axim
ize
the
cont
ribut
ion
of N
epal
's fo
rest
ry se
ctor
to
incl
usiv
e ec
onom
ic
grow
th, p
over
ty
redu
ctio
n an
d ta
cklin
g of
clim
ate
chan
ge
UK-A
id, S
DC an
d Go
vern
emen
t of
Finl
and
US$
62
mill
ion
US$
88
mill
ion
2011
-201
5(F
irst fi
nan
cial
phas
e)
2011
-June
, 20
21(F
ull M
ulti-
stake
hold
er
impl
emen
tatio
n ph
ase)
23 d
istric
tsBa
jhan
g, K
aliko
t, Ac
hham
, Dail
ekh,
Ja
jarko
t, Ru
kum
, Sa
lyan
, Rol
pa, D
ang,
Py
utha
n, B
aglu
ng,
Parb
at, M
yagd
i, Ka
pilb
astu
, Rup
ande
hi,
Nawa
lpar
asi,
Ram
echh
ap,
Okha
ldhu
nga,
Khot
ang,
Bho
jpur
, Sa
nkhu
wasa
va,
Terh
athum
and
Dhan
kuta
5R
EDD
fore
stry
an
d cl
imat
e ch
ange
To p
repa
re N
atio
nal
RED
D st
rate
gyFA
O th
roug
h FC
PFU
S $
3.4
Mill
ion
July
20
10-D
ecem
ber
2013
70
S.
N.
Nam
e of
the
proj
ect/
prog
ram
me
Obj
ectiv
esD
onor
Age
ncy
Tota
l Bud
get
Dur
atio
nCo
vera
ge
6Te
rai A
rc
Land
scap
e Pr
ogra
m
To c
onse
rve
the
biod
iver
sity
, soi
ls a
nd
wat
ersh
eds o
f the
Ter
ai
and
Chu
ria h
ills i
n or
der
to e
nsur
e th
e ec
olog
ical
, ec
onom
ic a
nd so
cio-
cultu
ral i
nteg
rity
of th
e la
ndsc
ape.
WW
FU
SD 9
,150
,000
16 Ju
ly 2
011-
15
July
201
6R
auta
hat,
Pars
a,
Bar
a, M
akw
anpu
r, C
hitw
an,
Naw
alpa
rasi
, R
upan
dehi
, K
apilb
astu
, Pal
pa,
Dan
g, B
anke
, B
ardi
a, K
aila
li an
d K
anch
anpu
r7
Sacr
ed H
imal
aya
Land
scap
e Pr
ogra
m
To sa
fegu
ard
biol
ogic
al
and
cultu
ral t
reas
ures
of
the
wor
ld's
high
est
sacr
ed m
ount
ains
an
d de
epes
t val
leys
, en
sure
peo
ple's
righ
t ov
er th
ese
reso
urce
s, an
d to
enh
ance
thei
r su
stai
nabl
e liv
elih
oods
.
WW
FU
SD 1
8,31
,530
2011
July
-Jun
e 20
16K
alig
anda
ki ri
ver
to K
anch
anju
nga
C- 1
8 di
stric
ts
(maj
or fo
cuse
d on
K
anch
anju
nga
CA
, M
BN
P,SN
P an
d LN
P)
8C
onse
rvat
ion
and
Sust
aina
ble
Use
of
Wet
land
, Nep
al
To st
reng
then
nat
iona
l an
d lo
cal c
apac
ity o
n ec
osys
tem
man
agem
ent
and
sust
aina
ble
use
of
wet
land
s bio
dive
rsity
.
GEF
,UN
DP
and
GoN
US
$ 3
.63
mill
ion
Janu
ary
2008
–
June
201
3
71
S.
N.
Nam
e of
the
proj
ect/
prog
ram
me
Obj
ectiv
esD
onor
Age
ncy
Tota
l Bud
get
Dur
atio
nCo
vera
ge
9Ec
osys
tem
bas
ed
Ada
ptat
ion
in M
ount
ain
Ecos
yste
m in
N
epal
To st
reng
then
nat
iona
l ca
paci
ties t
o im
plem
ent
Ecos
yste
m-b
ased
A
dapt
atio
n (E
bA)
optio
ns a
nd to
redu
ce
the
vuln
erab
ility
of
com
mun
ities
, with
pa
rticu
lar e
mph
asis
on
mou
ntai
n ec
osys
tem
s.
UN
DP,
IUC
N,
UN
EPU
SD 3
,372
,637
Aug
ust 2
012
– D
ecem
ber 2
014
10Te
chni
cal
Ass
ista
nce
for
Leas
ehol
d Fo
rest
an
d Li
vest
ock
Prog
ram
Pilo
ting
pro-
poor
Le
aseh
old
Fore
stry
(P
LF) i
n ad
ditio
nal
four
dis
trict
s:- P
alpa
, N
awal
para
si, G
ulm
i and
Sy
anja
, and
Cap
acita
ting
gove
rnm
ent o
ffi ci
als o
n PL
F
Gov
ernm
ent o
f Fi
nlan
d w
ith F
AO
ad
min
istra
tion
USD
3.5
Mill
ion
2010
A
pril-
2014
M
arch
11K
aila
sh S
acre
d La
ndsc
ape
Con
serv
atio
n In
itiat
ive
Impl
emen
tatio
n Pl
an-N
epal
To c
onse
rve
the
rich
biod
iver
sity
, enh
ance
lo
cal l
ivel
ihoo
ds n
eeds
an
d su
stai
n di
vers
e cu
lture
s and
trad
ition
s in
the
Sacr
ed H
imal
ayan
La
ndsc
ape.
GIZ
, DFI
D,
ICIM
OD
USD
10
mill
ion
2013
-201
7
72
S.
N.
Nam
e of
the
proj
ect/
prog
ram
me
Obj
ectiv
esD
onor
Age
ncy
Tota
l Bud
get
Dur
atio
nCo
vera
ge
12.
Stre
ngth
enin
g R
egio
nal
Coo
pera
tion
for W
ildlif
e C
onse
rvat
ion
Proj
ect
(ID
A)
To a
ssis
t par
ticip
atin
g go
vern
men
ts to
enh
ance
ca
paci
ty, i
nstit
utio
ns,
know
ledg
e, a
nd p
rovi
de
ince
ntiv
es to
join
tly
tack
le il
lega
l wild
life
trade
and
oth
er se
lect
ed
regi
onal
con
serv
atio
n th
reat
s to
habi
tats
in
cros
s bor
der a
reas
.
The
Wor
ld B
ank
US
$ 3
Mill
ion
July
16,
201
1 to
Ju
ly 1
5, 2
013
CN
P, P
WR
,B
nNP,
SWR
(The
pro
ject
s mos
tly
focu
sed
on T
iger
and
its
hab
itat a
nd a
ssis
t to
Nat
iona
lTig
er
Rec
over
y Pl
an, N
BS
13.
Stre
ngth
enin
g th
e C
apac
ity o
f D
NPW
C fo
r th
e Ef
fect
ive
Man
agem
ent
of M
ount
ain
Prot
ecte
d ar
eas
(ID
F)
To st
reng
then
the
capa
city
of t
he
Dep
artm
ent o
f Nat
iona
l Pa
rks a
nd W
ildlif
e C
onse
rvat
ion
for
man
agin
g pr
otec
ted
area
effe
ctiv
ely
with
a
spec
ifi c
focu
s on
the
mou
ntai
n re
gion
s.
The
Wor
ld B
ank
US
$ 0.
5 M
illio
nJu
ly 1
6, 2
011
to
July
15,
201
3
14.
Fore
st
Pres
erva
tion
Prog
ram
To p
rocu
re e
quip
men
t an
d se
rvic
es n
eces
sary
fo
r the
impl
emen
tatio
n of
For
est P
rese
rvat
ion
Prog
ram
me
that
dire
ctly
su
ppor
t in
effe
ctiv
e im
plem
enta
tion
of
Red
uced
Em
issi
on
thro
ugh
Def
ores
tatio
n an
d Fo
rest
Deg
rada
tion
at n
atio
nal l
evel
.
Japa
n-G
rant
(un
der
impl
emen
tatio
n)
Japa
nese
Yen
60
0,00
0,00
0M
arch
201
0-
Mar
ch 2
012
73
S.
N.
Nam
e of
the
proj
ect/
prog
ram
me
Obj
ectiv
esD
onor
Age
ncy
Tota
l Bud
get
Dur
atio
nCo
vera
ge
15.
Sust
aina
ble
Man
agem
ent a
nd
Dev
elop
men
t of
Non
Woo
d Fo
rest
Pr
oduc
ts in
To e
mph
asiz
e do
mes
ticat
ion,
su
stai
nabl
e m
anag
emen
t an
d de
velo
pmen
t of
NW
FPs t
o de
velo
p pr
ivat
e-pu
blic
FAO
US$
3000
001
Febr
uary
20
13-3
1 D
ecem
ber 2
014
Tera
i and
Siw
alik
R
egio
ns o
f Nep
alpa
rtner
ship
alo
ng
with
sugg
estin
g po
licy
initi
ativ
e an
d co
ordi
natio
n m
echa
nism
s bet
wee
n di
ffere
nt st
akeh
olde
rs
16.
Prep
arat
ion
of P
rogr
am
Doc
umen
t fo
r Int
egra
ted
Nat
ural
Res
ourc
e C
onse
rvat
ion
and
Man
agem
ent i
n C
huria
Reg
ion
To d
evel
op th
e pr
ojec
t doc
umen
t fo
r con
serv
atio
n an
d m
anag
emen
t of n
atur
al
reso
urce
s of t
he C
huria
R
egio
n in
an
inte
grat
ed
man
ner
FAO
, IU
CN
(T
echn
ical
Su
ppor
t)
US$
37,
000
Janu
ary
2013
-Ju
ne 2
013
17.
Bui
ldin
g C
limat
e
Res
ilien
ce o
f W
ater
shed
in
Mou
ntai
n Ec
o R
egio
n
To b
uild
clim
ate
chan
ge
resi
lienc
e of
mou
ntai
n co
mm
uniti
es o
f Nep
al.
Clim
ate
Inve
stm
ent
Fund
and
AD
BU
S D
olla
r 0.9
M
illio
n (G
rant
)+
US
Dol
lar 0
.5
mill
ion
(AD
B
Gra
nt fo
r PPT
A
exte
nsio
n)
Apr
il 20
12-M
arch
20
13
Apr
il 20
13 -
July
201
3
74
S.
N.
Nam
e of
the
proj
ect/
prog
ram
me
Obj
ectiv
esD
onor
Age
ncy
Tota
l Bud
get
Dur
atio
nCo
vera
ge
18.
Enha
ncin
g Li
velih
ood
and
Food
Sec
urity
fr
om A
grof
ores
try
and
Com
mun
ity
Fore
stry
in N
epal
To e
nhan
ce li
velih
oods
an
d fo
od se
curit
y fr
om im
prov
ed
impl
emen
tatio
n of
ag
rofo
rest
ry a
nd
com
mun
ity fo
resr
ry
syst
ems i
n th
e m
iddl
e hi
lls o
f Nep
al
Uni
vers
ity o
f A
dela
ide
Uni
vers
ity o
f New
So
uth
Wal
esW
orld
Agr
ofor
estry
C
entre
Nep
ali P
artn
ers
US
Dol
lar 0
.584
m
illio
nU
S D
olla
r 0.4
78
mill
ion
US
Dol
lar 0
.262
m
illio
nU
S D
olla
r 1.1
48
mill
ion
Apr
il 20
13-M
arch
20
18
Kav
re, L
amju
ng,
Sind
upal
anch
ok a
nd
Kas
ki(R
esea
rch
Bas
ed
Proj
ect)
19.
Nat
iona
l C
onse
rvat
ion
Prio
rity
Are
as
To su
ppor
t Gov
ernm
ent,
CB
Os a
nd N
GO
s for
th
e co
nser
vatio
n of
bi
odiv
ersi
ty o
utsi
de
of th
e tw
o pr
iorit
y la
ndsc
apes
.
WW
FU
SD 1
,950
,000
July
201
1-Ju
ly
2016
Bey
ond
two
land
scap
e ar
eas,
TAL
and
SHL
(tran
shim
alay
an
regi
on, C
hitw
an-
Ann
apur
na li
nkag
e,
maj
or ri
ver b
asin
, pr
otec
ted
area
s, R
amsa
r site
s, w
ildlif
e tra
de/tr
ansi
t ro
utes
)
>f]t
M j}b
]lzs ;
xof]u
;dGj
o dxfzfv
f
75
%=@
g]kfn
;/s
f/ d
lGqkl/ifb\af
6 ePs
f jg
tyf e";+/I
f0f dGq
fno;
+u ;
+jlGw
t lg0
f{ox?
cfly
{s j
if{ @)
^(÷&)
df g]k
fn ;
/sf/ d
lGqkl/ifb\af
6 jg
tyf e";+/I
f0f dGq
fno
cGt
u{t e
Psf lg0f{ox
?sf] ;+lIfKt
ljj
/0f lgDg
tfln
sfd
f k|:
t't u
l/Ps
f] 5 .
l;=g
+=lg0f{o
ldlt
lg0f{os
f] Jo
xf]/f
s}lkmo
t
!@)
^(.$
.@jf]6fgL
;d"x
x6fO{ j
g ;]jf s
fod u
g{ ljifo
sf] k|:
tfj lkmtf{ k7
fpg]
. ;"o{ljg
fos
jGoh
Gt' p
b\ofg
tyf dgf
]/~hg
s]Gb
| :yfkgf
/ ;
+rfn
g ljifo
sf] k|:
tfj –
dlGq
kl/ifb\,
;fd
flhs ;
ldlt
df 5nkmn u
/L ;
ldlt
sf] lg0f{o
adf]lh
d u
g]{ .
@@)
^(.$
.!@
cGg
k"0f{ ;+/I
f0f If]qs
f] Jo
j:yfkg
;'lDkg
] lji
fosf] k|:
tfj –
k|:t
fjsf] k|s
/0f $= ælg0
f{o
x'g'kg
]{ Jox
f]/fÆ c
Gtu{t k
|:tflj
t æ
;ft
jif{s
f] nflu
Æ eGg
] Jox
f]/fs
f] ;§f æ
5 d
lxgf
sf]
nflu
Æ eGg
] Jox
f]/f /fVg
] . ;
f] If]qs
f] bL3{sfln
g j}s
lNks
Joj
:yfkgs
f] nflu
dGq
fnon
] ;f] ;do
leq
cWo
og u
/L k
]z u
g]{ .
#@)
^(.$
.!&
l;df}g
u9
tyf dfg
dt–s
n}of
–dl6cjf{ ;
8s lgd
f{0f ug{
;8s /
]vf+s
gdf k/
]sf ?v
x?
x6fp
g] ljifo
sf] k|:
tfj –
k|:t
fj;fy
;+nUg
cg';
"rL –
! sf] qm=;
+= $ d
f plNnlv
t
cg'u
dg
;ld
ltdf sf]if t
yf n]vf lgoG
qs s
fof{n
osf k|ltlglw ;
b:od
f ;dfj]z u
g]{ u/L c
? k|:
tfjdf n]lv
Padf]lh
d u
g]{ .
$@)
^(.%.&
/fli6
«o lgs'~h
If]qle
q ko
{6sLo
;+/r
gfsf] lgdf{0f ;~r
fng
tyf To
;sf] lgod
;Da
Gwdf /fli6
«o tyf cGt
/f{li6
«o k|r
ng, k
|rln
t s
fg'g
tyf To
;sf] cfly
{s,
jftfj/0
fLo k
|efjaL
rsf] ;Gt
'ngs
f b[li6
n] p
ko'Qm bL3{sfn
Lg p
kfo
dlGq
kl/ifb\n] k
Gw|
lbgleq
l;kmfl/
; u
g{ b]x
foad
f]lhd s
fo{bn
u7g
ug]{M
76
l;=g
+=lg0f{o
ldlt
lg0f{os
f] Jo
xf]/f
s}lkmo
t
df=
dGq
L, jg
tyf e" ;
+/If0f dGq
fno
–
;
+of]hs
df=
dGq
L, ;+:s
[lt, ko
{6g t
yf gf
ul/s p
8\8og
dGq
fno
–
;b:
odf=
dGq
L, cy{ d
Gqfn
o
– ;
b:o
df=
dGq
L, jftfj/0
f, lj1fg
tyf k|ljlw
dGq
fno
–
;b:
o;lr
j, j
g tyf e" ;
+/If0f dGq
fno
–
;b:
o;x;
lrj, j
g tyf e" ;
+/If0f dGq
fno
– ;
b:o–
;lr
j
%@)
^(.%.!!
jf]6fgL
;d"x
x6fO{ j
g ;]jf s
fod u
g]{ .
^@)
^(.%.@$
t];|f] kI
f ljdfs
f] Iflt
k"lt{ j
fktsf] /s
d p
knaw
u/fpg]
.
&@)
^(.%.@%
bf];|f] Pl;of
dGq
L:t/Lo
af3 ;
Dd]ngd
f -d
f= dGq
Ln]_ efu
lng]
.jg
tyf e" ;
+/If0f dGq
fno
–
ef/tsf] x}b
/fjfbd
f @)
^( c
;f]h
!(
b]lv s
flQ{s #
ut];Dd
cfo
f]hgf
x'g]
h}ljs ljljw
tf dxf;lGw
sf] kI
f /fi6
«x?sf] P3
f/f}+ ;Dd
]ng
(CB
D
CO
P-1
1) d
fgj
tyf e" ;
+/If0f dGq
fnos
f ;lr
jn] e
fu lng]
.
*@)
^(.&.@
jg t
yf e" ;
+/If0f dGq
fno
– s~r
g Sj
]l/h k
|f= ug{
pTv
gg\ v
fgL r'g9
'+ufn
fO{ ln= lbg]
ug{
k|of]u
hUu
f If]qs
f] jg
.jg
tyf e" ;
+/If0f dGq
fno
– lgufn
] l;d]G6
k|f=
ug{
pTv
gg\ v
fgL r'g9
'+ufn
fO{ ln= If]
qsf] jg
hUu
f k|o
f]u u
g{ lbg]
.
(@)
^(.*
.*sf]z
L6Kk' j
GohGt
' cf/Ifsf] hUu
f ;d:o
f ;dfw
fg ;
ldlt
u7g
ug]{
.vf]kf;
L tfn
9'+uf u|fld
0f ;
8s lgd
f{0f ug{
jg I
f]qsf] hUu
f pkn
Aw u
/fpg]
.g]k
fnL ;]gf
sf @
j6f u0fsf] b/
aGbL /
ah]6
/fli6
«o lgs'~h
lje
fu c
Gtu{t ;
fg]{ .
>L u8;]/Luf8
n3' h
nljB't c
fof]h
gfsf] ^$
=% ls=j
f= ljB't p
Tkfbgs
f] nflu
jg
If]
qsf] hUu
f pkn
Aw u
/fpg]
.
77
l;=g
+=lg0f{o
ldlt
lg0f{os
f] Jo
xf]/f
s}lkmo
t
!)@)
^(.*
.!(
hl8
a'6L pTk
fbg
tyf k|z
f]wg
sDk
gL lnld
6]8sf] ;~r
fns ;
ldlt
sf cWo
If >
L xl/x
/ l;
Ub]nn] lbg
' ePs
f] /flh
gfdf :j
Ls[t u
/L ;
ldlt
sf] cWo
Ifdf o;
dGq
fnos
f ;x;
lrj
-k|f=_
>L s[i0fk|;fb c
frfo
{nfO{ c
sf]{ Jo
j:yf ge
P;Dd
sf] nflu
lgo
'lQm ug]{
.
!!@)
^(.*
.@*
sfg
] kf]v
/L /
+u]nL ;8s lgd
f{0f ug{
;8s /
]vf+s
gdf k/
]sf ?v
x? x
6fpg]
.
!@@)
^(.(.$
/df}n
L k|t
fkk'/
a:t
L :y
fgfGt
/0f ;ld
ltsf] Do
fb y
k ljifo
sf] k|:
tfj – d
Gqfn
oaf6} a
fFsL
sfd
;Dk
Gg u
g]{ .
!#@)
^(.(.@$
tfdfu9
L l;df}gu
9 x'n
fsL ;
8s lg
df{0f
ug{ ;
8s /]vf+sgd
f k/]s
f ?vx?
s6fg
ug{ :jLs[lt lb
g] .
>L u8
;]/Lu
f8 n
3' hnljB't
cfof]hgfsf] ^$
=% ls=jf=
ljB't
pTkfbgs
f] nflu
jg
If]qsf] hUu
f pk
nAw u
/fpg]
.
!$@)
^(.!).$
;+/lIft j
g 3f]if0ff ug]{
.j]j
fl/;] /
Qmr
Gbg
ef/t ;
/sf/nfO{ lkmtf{ ug]{
ljifo
sf] k|:
tfj –
dlGq
kl/ifb\, ;fd
flhs
;ld
ltdf 5nkmn u
/L ;
ldlt
sf] lg0f{o
adf]lh
d u
g]{ .
;+o'Q
m /fi6
« ;+l3
o jg
;Da
GwL d~r
sf] bz
f}+ ;Dd
]ngd
f df=
dGq
L ;xe
fuL x'g
] .yfkfv
f]nf hnljB't c
fof]h
gfsf] !!
d]= @
jf= jg
ug{
pTk
fbg
ljB't u
/fpg]
pkn
Aw
hUu
f If]qs
f] .
jsfj]nL sf]l/
8f]/ !
#@ s
] jg
nflu
lgd
f{0fs
f] cfo
f]hgf
nfO{g
k|zf/0f e
L= pkn
Aw h
Uuf
If]qs
f] u/fpg]
.d}n'ª
vf]n
f hnljB't c
fof]h
gf ;
+rfn
gsf] nflu
jg
If]qs
f] hUu
f pkn
Aw u
/fpg]
.
!%@)
^(.!).!@
!=
jg t
yf ;+/I
f0f dGq
Lsf] e|d0f :jLs[t u
g]{ .
@=
;'b"/
klZr
df~rn I
f]qLo
cfo
'j]{lbs
lrls
T;fn
o :y
fkgf
ug{
jg I
f]qsf]
hUu
f pkn
Aw u
/fpg]
.
78
l;=g
+=lg0f{o
ldlt
lg0f{os
f] Jo
xf]/f
s}lkmo
t
!^@)
^(.!).!*
!=
cGg
k"0f{ ;+/I
f0f If]qs
f] Jo
j:yfkg
dGq
fnon
] @ j
if{ le
q ;d'bfon
fO{ x
:tfGt
/0f
ug]{
u/L s
fo{of
]hgf
agf
O{ sfo
f{Gjog
df
n}hfg
/ s
fof{Gj
osf]
#÷#
dlxgf
df
cg'u
dg
ug]{
zt{ ;
d]t /
fvL @
jif{s
f nflu
Dof
b yk
ug]{
.
@=
/fgL
hd/f s
'nl/of
l;+rfO c
fof]h
gfsf] d"ngx
/ Pj
+ lkm8
/gx/
lgdf{0f ug{
jg If]
qsf] hUu
f pkn
Aw u
/fpg]
.
#=
dsjfgk
'/ lh
Nnfs
f] sdfg
] nfO{g
lek|;
f/0f s
] ##
nId
Lk'/
– hUu
f If]qs
f] jg
nflu
cfo
f]hgf
sf] pkn
Aw u
/fpg]
.
$=
jGoh
Gt'af
6 x'g
] Iflt
sf] /fxt
;xo
f]u lgb
]{lzsf,
@)^(
:jLs[t u
g]{ .
%=
sf]z
L6Kk' j
GohGt
' cf/Ifdf ;
f}o{af
/ h8fg
ug{s
f nflu
ah]6
lgsf;
f ug]{
ljifo
sf]
k|:tfj –
d[tssf kl/j
f/nfO{ t
Lg n
fv ?
k}ofF cfly
{s /
fxt p
knAw
u/fpg]
u/L
c?
k|:tfjdf n]lv
Padf]lh
d u
g]{ .
!&@)
^(.!!.)$
!=
afFs] /
fli6«o
lgs
'~hsf] dWo
jtL{ If]qd
f kg
]{ s';'d ;
j–:6
]zg
lgdf{0fs
f] nflu
yk
kfFr j
6f ?
v x
6fpg]
.
@=
r]kfË, s
';'08
f, /fp6]
/ jg
sl/of
;d'bfos
f] Jo
j:yfkg
–
-s_
tf]ls
Psf ;d'bfon
fO{ $
) j
if{;Dd
sf nflu
sa'lnot
L jg
sf] k§
f pkn
Aw u
/fO{
hLlj
sf]kfh
{gdf ;'wf
/ No
fpg]
u/L s
fo{ ;
~rfn
g ug]{
.
79
l;=g
+=lg0f{o
ldlt
lg0f{os
f] Jo
xf]/f
s}lkmo
t
-v_
g]kfn
e/L
slx+st}
cfˆgf
] /
kl/j
f/sf]
gfddf
:yfo
L 3/
jf;, hUu
fhdLg
gePs
f, r]kfË, s
';'08
f, /fp6]
/ jg
sl/of
;d'bfon
fO{ /
fHos
f tkm{af
6 pkn
Aw u
/fOg
] ;fd
flhs ;
'/Iff,
:jf:Yo
, lzIff, vfg
]kfgL
nufo
tsf c
fwf/e"t ;
]jf, h
Lljsf]kfh
{g,
/f]huf/L,
cfjf;
, ;Lkd"ns t
flnd, C0f /
:yfg
ft/
x'g r
fxg]
x?sf n
flu :yfo
L Joj
:yfkgs
f pkfox
? g]k
fn ;
/sf/, d
lGqkl/
ifb\df l;
kmfl/
; u
g{ jg
tyf e"–;
+/If0f dGq
fnos
f ;lr
jsf]
;+of
]hsTj
df c
y{ d
Gqfn
o, u
[x dGq
fno, e
"ld;'wf
/ tyf J
oj:y
f dGq
fno, ;
+3Lo
dfld
nf tyf :y
fgLo
ljs
f; d
Gqfn
o, d
lxnf,
afnaf
lnsf tyf ;dfh
sNo
f0f dGq
fno, ;
x/L ljsf;
dGq
fno
/ /fli6
«o of
]hgf
cfo
f]usf ;x;
lrjx
? ;b:
o /x
g] u/L s
fo{bn
u7g
ug]{
. pQm sfo
{bnn] t
Lg d
lxgf
leq
sfo
{ ;Dk
Gg u
g]{ .
!*@)
^(.!@.)@
s[lif p
kh a
hf/ Joj
:yfkgs
f] jg
If]qdf /x
]sf] !)
j6f ?
vx?
x6fpg]
. ca
cfOGb
f ?v
sf6\g]
;Da
Gwdf dGq
fno
/ dft
xtsf lgsfo
n] ;
d]t s
fof{Gj
og u
g{ ;Sg
] u/L d
fkb0
8
tof
/ u/L :jLs[lt
sf nflu
k]z u
g]{ .
!(@)
^(.!@.!^
/f=k= k|y
d >
]0fLs
f] ;x;
lrj
-k|f_
kbdf ->
L x:
t a
xfb'/
yfkf ;d]t_ a9
'jf lgo
'lQm ug]{
.
@)@)
^(.!@.#)
pkr
f/ v
r{ lgs
f;f -;
f]d a
xfb'/
aDh
g_ u
g]{ .
t/fO{
;8ssf
nflu
cf/lIft
jg
If]qa
f6 9'+u
f, lu
6L, af
n'jf /
df6f]
lemSg
cg'd
tL
lbg]
ljifo
df
k|d'v lhNn
f clwsf/L,
:yfg
Lo ljs
f; c
lwsf/L,
lhNn
f jg
clws[t /
lgs'~h
÷cf/If k
|d'v /x]s
f] cg'u
dg
;ld
lt /xg
] . ;f] cg'u
dg
;ld
ltn] 9
'+uf, lu
6L, a
fn'jf
80
l;=g
+=lg0f{o
ldlt
lg0f{os
f] Jo
xf]/f
s}lkmo
t
/ df6f]s
f] nut O
l:6d
]6df pNn
]v e
Psf] kl/d
f0f olsg
u/L c
len]v /
fvL le
mSg
lbg]
. jg
tyf e"–;
+/If0f dGq
fnon
] pko
'{Qm ;du| s
fdsf] pQ/b
floTj
lng]
u/L g
]kfn t
yf
ef/t ;
/sf/ a
Lr ;
DkGg
Mem
oran
dum
of U
nder
stan
ding
(MO
U) ad
f]lhd x
'nfs
L /fhdfu
{ cfo
f]hgf
cGt
u{t lj/
u~h
–7f]/L ;8s k
;f{s
f nflu
lrtjg
/fli6«o
lgs
'~h /
k;
f{ jG
ohGt
' cf/Ifsf If]qx
?af6 P
S:sfe
]6/, 6f]8/, l6k
/ k|o
f]u u
/L 9
'+uf,
lu6L, af
n'jf
tyf df6f] lgMz
'Ns p
knAw
u/fpg]
:jLs
[lt k
|bfg
ug]{
.
@!@)
&).!.@^
sfe
|] pkT
osf
PsLs
[t v
fg]kfgL
cfo
f]hgf
sf]
nflu
jg
If]qs
f] hUu
f pkn
Aw u
/fpg]
ljifo
sf] k|:
tfj –
dlGq
kl/ifb\, ;fd
flhs ;
ldlt
df 5nkmn u
/L ;
ldlt
sf] lg0f{oa
df]lh
d
ug]{
.
@@@)
&).@.(
dgs
fdgf
bz{g
k|f= pkn
Aw If]q j
g ;+rfn
gfy{ s
]jnsf/nfO{ ln
= u/fpg]
ljifo
sf] k|:
tfj
– dlGq
kl/ifb\, cfly
{s t
yf k"j
f{wf/ ;
ldlt
df 5nkmn u
/L ;
ldlt
sf] lg0f{o
adf]lh
d u
g]{ .
@#@)
&).#.@)
lbjfs/
kf7s
nfO{ /
fhkq
f+lst k
|yd >
]0fLs
f] kb
df a9
'jf lgo
'lQm lu
g]{ .
jg tyf
e"–;
+/If0f
dGq
fno–
u}/s
fi7 jg
k}b
fjf/df
cfw
fl/t pBf]u
nfO{ sRr
f kb
fy{
pkn
Aw u
/fpg]
gLlt
, @)&)
ljifo
sf] k|:
tfj – d
lGqkl/ifb\, c
fly{s t
yf k"j
f{wf/ ;
ldlt
df
5nkmn u
/L k
]z u
g]{ .
@$@)
&).#.@&
j/fd
b /Q
mrGb
g ef/t ;
/sf/nfO{ lkmtf{ ug]{
ljifo
sf] k|:
tfj –
/Qmr
Gbgs
f ljifo
df
cbfntdf k/
]sf] d'2fsf] l:ylt
, sf7sf] kl/d
f0fs
f] lj:t
[t ljj
/0f -s
lxn] s
xfF s
;/L k
|fKt
ePs
f] xf] < c
bfntsf] lg0f{o
ePs
f] eP
slxn] s
] lg0
f{o e
Psf] xf], k'g
/fj]b
g nfUg
] cjlw
5 j
f 5}g_
;lxt s
fg'g, G
ofo, ;
+ljwf
g;ef tyf ;+;bLo
dfld
nf dGq
fno
/ k/
/fi6
« dGQ
fno;
Fu /
fo lnO{
/Qmr
Gbg
lkmt
f{ k7
fpg]
k|lqmof
;d]t ;
+nUg
u/L k
'gM k
|:tfj k
]z
ug{
lkmt
f{ k7
fpg]
.
81
l;=g
+=lg0f{o
ldlt
lg0f{os
f] Jo
xf]/f
s}lkmo
t
jg t
yf e"–;
+/If0f dGq
fno
e" t
yf hnfw
f/ ;
+/If0f ljefu
sf /fhkq
f+lst låt
Lo >
]0fLs
f]
k|ljlw
ljsf;
clws[t 8
f= Zo
fd g
Gbg
d08
nnfO{ lgh
fdtL ;]jf P
]g, @
)$(
sf] bk
mf
@)s s
f] pkb
kmf
-%_
df
Joj:
yf
eP
cg';
f/ /
fhkq
f+lst k
|yd >
]0fLs
f] kb
df
ldlt
@)
&).#.@ b
]lv n
fu' x
'g] u/L a
9'jf lgo'lQm lbO{
;f]xL ld
ltaf
6 lghsf] dfu
adf]lh
d /
flhgf
df :j
Ls[lt
ug]{
.
d ld
lt )
&).! ;
+=j}+=k= @)
&).!.% s
f] dlGq
kl/ifb\sf] a
}7sn] /f]8
f, 9'Ë
f, lu
§L t
yf a
fn'jfsf]
lgod
g ;Da
GwL k
|ltj]b
g sfo
f{Gjog
ug]{
ljifo
sf] lj1
fg, k
|ljlw t
yf j
ftfj/0
f dGq
fnos
f] g+=
!^.@*
–)^(
.!@.@!
sf] k|:
tfj d
lGqkl/ifb\, cfly
{s t
yf k"j
f{wf/ ;
ldlt
df 5nkmn u
/L
;ld
ltsf] lg0f{oa
df]lh
d u
g]{ . ælg0
f{o u
/]sf]d
f dlGq
kl/ifb\ ;
ldlt
sf] k"j
f{wf/ t
yf cfly
{s
ldlt
@)
&).@.! df
a;]sf]
a}7sn] pk;
ldlt
lu
7g u/]s
f]df
dlGq
kl/ifb\ !(
.#.@)&)
ld
lt ;
ldlt
sf] k"j
f{wf/ t
yf cfly
{s, u/]a
df]lh
d l;kmfl/
; a
}7sn] ;
ft h
gf ;
lrj
/x]sf]
pk;
ldlt
n] ldlt
@)&)
.@.@^
df k]z
u/]s
f] k|ltj]b
g pk/
b]xfos
f a'Fb
f yk3
6 u/L ;
f] k|ltj]b
g :j
Ls[t u
g]{– -v_
k|fs[lt
s ;
|f]t / ;
fwgs
f] ;+sng, p
Tvgg
\ jf bf]xg
clgolGq
t
?kdf gx
f];\ e
Ggsf nflu
k|To
]s lhNn
fn] c
fˆgf
] lhNn
fleq
/x]sf
k|fs[lt
s ;|f]t
/
;fw
gsf]
cf+s
ng
u/L s'g
If]qa
f6
slt
xb;
d ;
+sng, b
f]xg
jf p
Tvgg
\ ug{
;ls
G5 ;
f] ljj/
0f
;fj{hlgs ?
kdf k|s
fzg
u/L To;
}sf] cfw
f/df
IEE
/EIA
u/]
kl5 d
fq 7
]Sssf aG
bf]a:
t n
ufp
g] Jo
j:yf ld
nfp
g] .
>f]t
M w
ww
.opm
cm.g
ov.n
p
82
%=#
j}b]lz
s e
|d0f-p
Rr lzIff cWo
og, uf]i7
L, tfln
d, cWo
og e
|d0f, ;]ld
gf/, C
OP
cflb
df_
;xe
flu x
'gsf] n
flu d
gf]go
g ePs
f sfo
{qmd t
yf sd{rf/Lx?s
f] ljj/
0f
cfly
{s j
if{ @)
^(÷&)
df
jg t
yf
e";+/I
f0f
dGq
fnos
f] tk{maf
6 j}b
]lzs e
|d0f -
pRr
lzIff
cWo
og, uf]i7
L, tfln
d, cWo
og
e|d0f, ;]ld
gf/, C
OP
cflb
df_
!!$ j
6f s
fo{qmddf ;xe
flu x
'gsf] nflu
@$@
hgf
sd{rf/Lx?s
f] dgf
]gog
ePs
f] ly
of] . o
;/L
;xe
flutfs
f] nflu
dgf
]gog
ePs
f sfo
{qmdx?
/ sd{rf/Lx?s
f] lj:t
[t ljj
/0f lgDg
tfln
sfd
f k|:
t't u
l/Ps
f] 5 .
l;=
g+=sfo
{qmdsf] gf
dsfo
{qmd ;
+rfn
g ePs
f] b]z
sfo
{qmd ;
+rfn
g ePs
f] ld
lt
;xe
flu s
d{rf/Ls
f] s
}lkmo
tgf
d
kbsfo
f{no
!D
ialo
gue
on th
e CD
B st
rate
gy fo
r Res
ourc
e m
obili
za o
n
Switz
erla
nd17
-18
sept
. 20
128f=
s[00fr
Gb|
kf}8]n
;lr
jjg
tyf e";+/I
f0f
dGq
fno
@M
ee n
g of
dev
elop
ca
paci
ty b
uild
ing
and
colla
bora
ve
ini
a v
es
in a
rea
of w
ildlif
e co
nser
va o
n an
d
man
agem
ent
Indi
a13
-17
Aug.
201
2s[i0f k|;
fb
cfr
fo{
;x;
lrj
jg t
yf e";+/I
f0f
dGq
fno
#Ex
pert
cons
ulta
on
on tr
ansb
ound
ary
biod
iver
sity
man
agem
ent
in ka
nche
njan
gha
land
scap
e
Indi
a16
-18
Aug.
201
2s[i0f k|;
fb
cfr
fo{
;x;
lrj
jg t
yf e";+/I
f0f
dGq
fno
$2nd
Asi
an c
onfe
renc
e on
Tig
er c
onse
rva
on
Indi
a22
-24
Aug.
201
2ah
| lszf]/ o
fbj
;x;
lrj
jg t
yf e";+/I
f0f
dGq
fno
83
l;=
g+=sfo
{qmdsf] gf
dsfo
{qmd ;
+rfn
g
ePs
f] b]z
sfo
{qmd ;
+rfn
g
ePs
f] ld
lt
;xe
flu s
d{rf/Ls
f] s
}lkmo
tgf
d
kbsfo
f{no
%2nd
Asi
an c
onfe
renc
e on
Tig
er c
onse
rva
on
Bhut
an22
-24
Aug.
201
2Afh
|lszf]/ o
fbj,
dxflg
b{]zs
jg lje
fu
^6th
fore
st ca
rbon
m
onito
ring
wor
ksho
p,
the
Amer
ican
GEOF
CTND
te
chni
cal I
ni a
ve
Cost
aric
a20
-23
Aug.
201
2;fx; d
fg >
]i7,
dxflg
b{]zs
Jfg c
g';Gw
fg
tyf ;j{]I
f0f
ljefu
&Co
nfer
ence
of t
he
par
es,
CO
PIn
dia
8-19
0ct
. 201
2/]z
d a
zfb'/
8f+u
L
pkdx
flgb{]z
sjg
lje
fu
*Co
nfer
ence
of t
he
par
es,
CO
PIn
dia
14-1
9 O
ct. 2
012
Uff}l/z+s/
ltdnf
pkdx
flgb{]z
sJfg
lje
fu
(St
udy
visi
t of p
olic
y m
akin
g Bh
utan
26 A
ug. –
1
Sept
. 201
2ljZj
afa'
ltjf/L
If]lqo
lgb{]z
s;'=k=If] =j
= lg=
!)Fr
ist w
orld
na
ona
l pa
rk C
EOS
foru
mKo
rea
8-Se
p-12
´ds a
= sfs
L{, pk;
lrj-
k|f_
/f=lg
=ljefu
!!Ca
pici
ty b
uild
ing
wor
ksho
p bi
o-di
vers
ity
indi
cate
rs a
s pa
rl-of
N
BSAP
upd
a n
g fo
r so
uth
asia
n co
untr
ies
SRIL
ANKA
16-1
9 ju
ly 2
012
a'l¢
l/hfn
,lh
=j=c
=lh
=j=c
= kf+ry/
b]lj
rGb
| kf]v
/]n,
pk;
lrj
BISE
P-ST
84
l;=
g+=sfo
{qmdsf] gf
dsfo
{qmd ;
+rfn
g ePs
f] b]z
sfo
{qmd ;
+rfn
g ePs
f] ld
lt
;xe
flu s
d{rf/Ls
f] s
}lkmo
tgf
d
kbsfo
f{no
!@A
wor
ksho
p fo
r exp
lorin
g po
ten
al s
outh
co-
oper
a o
n on
mon
itorin
g an
d as
sese
men
t of
fo
rest
,def
ores
ta o
n an
d la
nd d
egra
da o
n in
th
e co
ntex
t of c
limat
e ch
ange
chin
a6-
14 A
ug.2
012
clv
n]Zj
/ s0f{,
lh=j
=c=
lh=j
=sf=
pbo
k'/
!#Tr
aini
ng c
ours
e on
env
ironm
ent
base
d la
nd u
se
plan
ning
for g
loba
l w
arm
ing
mi
ga o
n an
d su
stai
nabl
e de
velo
pmen
t
Thai
land
s
Z+fe' k
|=rf}/;Lo
f, lh
=j=c
=lh
=j=s
f= ;'v{]t
lj00f' k|=e08
f/L,
lh=j
=c=
lh=j
=sf=
´fkf
!$Jim
cor
be N
a o
nal
park
Indi
a
d]3/fh k
f}8]n
;=j
=c=
Df=k=If]=j
g lgb{]z
gfno
Hffu
]Zj/
;fx,
/]Gh/
!%;lh
jg v
]lt ;
DalGw
cWo
og e
|d0f
Indi
a
Hffg
'sf kf7s
,;=o
f]=c=
jg t
yf e";+/I
f0f
dGq
fno
85
l;=
g+=sfo
{qmdsf] gf
dsfo
{qmd ;
+rfn
g ePs
f] b]z
sfo
{qmd ;
+rfn
g ePs
f] ld
lt
;xe
flu s
d{rf/Ls
f] s
}lkmo
tgf
d
kbsfo
f{no
!^Fo
cal p
erso
ns
coor
dina
ng
mee
ng
to th
e cl
imat
e su
mm
it fo
r liv
ing
Him
alay
ans
Bhut
an2
Aug.
201
2Wfg
~ho
kf}8]n
pk;
lrj
k|f=
jg t
yf e";+/I
f0f
dGq
fno
!&In
tern
a o
nal d
isas
ter
and
risk
conf
eren
ceSw
itzer
land
26-3
0 Au
g. 2
012
Kfz'kltgf
y
sf]O/fnf
pk;
lrj
k|f=
Jfg lje
fu
!*
Capa
city
bui
ldin
g fo
r RED
D+
Soua
l sa
teyu
ards
incl
udin
g G
ende
r and
FPT
C
Thai
land
21-2
3 Au
g. 2
012
lgd{nf l;
+x e08
f/L
;=j
=c=
Jfg lje
fu
!(Ex
posu
re v
isit
Viet
nam
Oct
ober
-N
ovem
ber 2
012
s]bf/g
fy b
fxfn
lh=j
=c=
lh=j
=sf=
bf]nvf
u0f]z e
mflh
=j=c
=lh
=j=s
f= wf
lbª
;f]x/t
7fs
'/lh
=j=c
=lh
=j=s
f= gj
nk/f;
L
lzj
;fksf]6f
lh=j
=c=
lh=j
=sf=
/fd]5fk
lji0f[' >]i7
lh=j
=c=
jg t
yf e";+/I
f0f
dGq
fno
OGb|
;fksf]6f
lh=j
=c=
lh=j
=sf=
lrtjg
hLjg
7fs'/
lh=j
=c=
lh=j
=sf=
l;Gw
'nL
b'uf{ sfs
L{lh
=j=c
=lh
=j=s
f= uf]/vf
/fd a
fa' k
f}8]n
lh=j
=c=
lh=j
=sf=
tgx
'F
86
l;=
g+=sfo
{qmdsf] gf
dsfo
{qmd ;
+rfn
g ePs
f] b]z
sfo
{qmd ;
+rfn
g ePs
f] ld
lt
;xe
flu s
d{rf/Ls
f] s
}lkmo
tgf
d
kbsfo
f{no
hLjgf
y k
f}8]n
lh=j
=c=
lh=j
=sf=
:ofª\hf
lzj
k|;fb z
df{
lh=j
=c=
lh=j
=sf=
u'Nd
L
s[i0f k|;
fb 9
sfn
lh=j
=c=
lh=j
=sf=
a}t8L
O{dfg
'l2g
cG;
f/L
lh=j
=c=
lh=j
=sf=
dsjfgk
'/
e/t
s'df/ >
]i7 /
]~h/
lh=j
=sf=
/fd]5fk
zfln
s/fd
k/fh
'nL;=j
=c=
lh=j
=sf=
tgx
'F
z'sdfg
af]Dhg
;=j
=c=
lh=j
=sf=
l;Gw
'kfNr
f]s
g/]z r
Gb| s
0f{
/]~h
/lh
=j=s
f= c5fd
Ps g
f/fo
0f
cof
{n;x;
lrj
jg t
yf e"
;+/I
f0f dGq
fno
a|h lszf]/ o
fbj
dxflg
b]{zs
jg lje
fu
/fhb]j
k|;fb
ofbj
If]lqo
lgb{]z
sdWo
df~rn I
f]qLo
jg
lgb
]{zgf
no
an/fd c
lwsf/L
sfo
{qmd
;+of
]hs
sa'lnot
L jg
tyf kz
' ljs
f;
sfo
{qmd
87
l;=
g+=sfo
{qmdsf] gf
dsfo
{qmd ;
+rfn
g
ePs
f] b]z
sfo
{qmd ;
+rfn
g
ePs
f] ld
lt
;xe
flu s
d{rf/Ls
f] s
}lkmo
tgf
d
kbsfo
f{no
6f]k
gf/fo0
f zdf{
pk;
lrj
jg t
yf e" ;
+/If0f d
Gqfn
o
lznf 1jfnL
;=j
=c=
jg lje
fu
@)FG
R Re
gion
al
Wor
ksho
pM
alas
iaSe
pt.1
2-14
201
2x]d
nfn
cof
{npk;
lrj
-k|f_
c=b'=c
= cfo
f]u
@!CP
F,O
LI o
n Fo
rest
Fi
nanc
ing
in s
uppo
rt o
f th
e U
NFF
Italy
Sept
19-
21 2
012
xl/x
/ l;
Ub]n
;x;
lrj
jg t
yf e"–
;+/I
f0f dGq
fno
@@Se
min
ar o
n Tr
ansn
a o
nal
Biod
iver
sity
Prot
ec o
n,Re
sear
ch
and
Man
agem
ent f
or
Offi c
ials
From
Dev
elop
ing
Coun
trie
s
Chin
aO
ct 1
6-31
,201
2O{G
b|d0fL e08
f/L
pk;
lrj
-k|f_
k"jf{~rn I
f]qLo
jg
lgb
]{zgf
no
@#W
orks
hop
on
Iden
fyin
g Re
gion
al
Fore
stry
Coo
pera
on
Prio
ri e
s fo
r APF
NET
Pr
ojec
t 201
3-20
15
Chin
aO
ct 2
3-25
,201
2/fd k
|;fb
nD;
fn;x;
lrj
-k|f_
jg t
yf e"–
;+/I
f0f dGq
fno
@$W
orks
hop
on Id
en fy
ing
Regio
nal F
ores
try
Coop
era
on
Prio
ri e
s for
AP
FNET
Pro
ject
201
3-20
15
Chin
aO
ct 2
3-25
,201
2s[i0f k|;
fb
kf]v/]n
lh=j
=c=
lh=j
=sf=
slknj:
t'
88
l;=
g+=sfo
{qmdsf] gf
dsfo
{qmd ;
+rfn
g ePs
f] b]z
sfo
{qmd ;
+rfn
g ePs
f] ld
lt
;xe
flu s
d{rf/Ls
f] s
}lkmo
tgf
d
kbsfo
f{no
@%St
udy
Tour
uf]kfn
k|sfz
e§/
fO{
k|=;+=c
=lz
jk'/L g
fufh
'{g
/f=lg
=, sf7df8
f}+
@^In
tern
a o
nal P
opla
r Co
mm
issi
on In
vita
on
to th
e Tw
enty
-Fou
rth
Sess
ion
and
Rela
ted
Sess
ion
of th
e Su
bsid
iary
Bod
ies
and
com
mis
sion
Indi
a
z]v/
s'df/ o
fbj
pk;
lrj-
k|f_
jg lje
fu
@&Tr
opic
al F
ores
t In
vent
orie
s in
M
ount
ain
Terr
ain
Cond
i on
Tra
inin
g
Viet
nam
Oct
28-
Nov
4,
2012
bz/y
ld>
dGq
LHo"s
f] lglh
;lr
jfno
ldng
9'+ufg
f
jg c
g';Gw
fg
ljefu
/fd a
xfb'/
v8\sf
jg
cg';
Gwfg
ljefu
ljdn s
'df/
cfr
fo{
jg
cg';
Gwfg
ljefu
e'jg
]Zj/
rf}w
/L
jg lje
fu
89
l;=
g+=sfo
{qmdsf] gf
dsfo
{qmd ;
+rfn
g
ePs
f] b]z
sfo
{qmd ;
+rfn
g
ePs
f] ld
lt
;xe
flu s
d{rf/Ls
f] s
}lkmo
tgf
d
kbsfo
f{no
lzj/
fd 9
'+ufg
f
jg c
g';Gw
fg
ljefu
;'lh
t s
'df/ e
mf
d=If]=
jg t
flnd
s]Gb
|
gljg
gfy r
fln;]
jg
lje
fu
sflh
dfg
tfd
fª
jg c
g';Gw
fg
ljefu
dxfbLk
kf]v/]n
d=If]=
jg t
flnd
s]Gb
|
j]b k
|;fb e
08f/L
jg
lje
fu
;'efif z
df{
jg
lje
fu
d's'Gb
clwsf/L
jg
lje
fu
/d]z z
fSo
jg
cg';
Gwfg
ljefu
lr/~
hLjL zdf{
jg
tyf e"–
;+/I
f0f dGq
fno
dGh
' l3ld
/]
jg c
g';Gw
fg
ljefu
90
l;=
g+=sfo
{qmdsf] gf
dsfo
{qmd ;
+rfn
g ePs
f] b]z
sfo
{qmd ;
+rfn
g ePs
f] ld
lt
;xe
flu s
d{rf/Ls
f] s
}lkmo
tgf
d
kbsfo
f{no
/fhs'df/ lu/L
jg
cg';
Gwfg
ljefu
7fs'/
;'j]b
L
jg c
g';Gw
fg
ljefu
cfg
Gb v
8\sf
jg
cg';
Gwfg
ljefu
b]j]Gb
| nfn
s0f{
jg
cg';
Gwfg
ljefu
sfz
L/fd
ofbj
jg
lje
fu
uf]kfn
k|;fb
uf}t
d
jg c
g';Gw
fg
ljefu
cd/b
]j of
bj
jg lje
fu
a;Gt
zdf{
jg
cg';
Gwfg
ljefu
;'/]Gb|
>]i7
jg
lje
fu
od k
|;fb k
f]v/]n
jg
cg';
Gwfg
ljefu
crn s
'df/
9'+ufg
f
lh=j
=sf=
sf7df8
f}+
91
l;=
g+=sfo
{qmdsf] gf
dsfo
{qmd ;
+rfn
g
ePs
f] b]z
sfo
{qmd ;
+rfn
g
ePs
f] ld
lt
;xe
flu s
d{rf/Ls
f] s
}lkmo
tgf
d
kbsfo
f{no
@*W
orks
hop
for m
appi
ng
pote
n a
l EBA
are
as in
M
ount
ain
Ecos
yste
m
UK
Sept
24-
28,2
012
uf}/Lz
+s/
ltdnf
pkdx
flgb{]z
sjg
lje
fu
@(As
ia-P
acifi
c In
dege
neou
s pe
ople
s D
ialo
uge
with
the
FCPF
Thai
land
Sept
25-
28,2
012
/]zd a
xfb'/
8fFu
L;x;
lrj
/]8 k
mf]/]i6
«L tyf
hnjfo'
kl/j
t{g
O{sfO{
#)RE
DD
+ SE
S ex
chan
ge
and
lear
ning
wor
ksho
pG
uate
mal
aO
ct 1
6-19
, 201
2g/
]Gb| a
xfb'/
rGb
pk;
lrj
-k|f_
/]8 k
mf]/]i6
«L tyf
hnjfo'
kl/j
t{g
O{sfO{
#!W
orks
hop
on
Agro
fore
stry
for R
ural
D
evel
opm
ent
Chin
aN
ov 4
-14,
2012
af]w/
fh ;
'j]bL
pk;
lrj
-k|f_
lh=j
=sf=
slknj:
t'
#@Co
nsul
ta v
e w
orks
hop
for t
he e
stab
lishm
ent
of U
NES
CO c
ateg
ory
2
Indi
aSe
pt 2
8-29
,201
2;/:
jtL ;fksf]6f
;=;
+=c=
/f=lg
= ljefu
##G
EF e
xpan
ded
cons
tue
ncy
wor
ksho
p
Indi
a8-
Nov
-12
ljZj
gfy
jnL
;x;
lrj
jg d
Gqfn
o
#$Fo
rest
Fire
Dis
aste
r M
anag
emen
t in
Sout
h As
ia
Bhut
anN
ov 5
-9,2
012
x/Ls
[i0f nf}8
f/L
;=o
f]=c=
jg d
Gqfn
o
nId
0f k
f}8]n
;=;
+=c=
lzjk
'/L g
fufh
'{g /f=lg
=
92
l;=
g+=sfo
{qmdsf] gf
dsfo
{qmd ;
+rfn
g ePs
f] b]z
sfo
{qmd ;
+rfn
g ePs
f] ld
lt
;xe
flu s
d{rf/Ls
f] s
}lkmo
tgf
d
kbsfo
f{no
#%1st
Asia
-Net
herla
nds
Wat
er L
earn
ing
Wee
k on
Mak
ing
Smar
t Ch
oice
s fo
r Wat
er
Secu
rity
and
Gre
en
Gro
wth
Net
herla
ndO
ct 2
2-26
, 201
28f=
huGg
fy
hf]z
L
pk;
lrj
-k|f_
e" t
yf hnfw
f/
;+/I
f0f ljefu
#^Fo
rest
Cer
fi ca
on
for
ecos
yste
m s
ervi
ces-
proj
ect
Indo
nesi
aN
ov 2
,201
2/fd k
|;fb
nD;
fn
;x;
lrj
jg d
Gqfn
o
#&SA
ARC
Wor
ksho
p on
Sta
keho
lder
En
gage
men
t to
Enha
nce
Dev
elop
men
t an
d Pr
oduc
t of T
rees
O
utsi
de F
ores
ts
Srila
nka
>Ls
[i0f uf}t
dc=c
jg c
g';Gw
fg
ljefu
k|eft
;fksf]6f
tfln
d
clws[t
klZr
df~r
n If]qLo
jg t
flnd
s]Gb
|
s[i0f/fh
Gof
}kfg]
;=j
=c=
lh=j
=sf=
u'Nd
L
#*Ex
posu
re V
isit
Mal
asia
Nov
10-
16 2
012
/fdhL lz
jfsf]6L
pk;l
rj-k|f_
jg d
Gqfn
o
/fdrGb
| sF8]n
k|=;+=c
=;u/d
fyf /f=lg
=
j0f ax
fb'/
yfkf
pk;l
rj-k|f_
/f=lg
= ljefu
xl/g
f/fo
0f a
]Naf;
]zf=c
=/f=lg
= ljefu
;f]g
d Uof
Nh]g
z]kf{
pke
f}Qmf
;u/d
fyf /f=lg
= dW
ojtL
{ If]q Jo=
;=
93
l;=
g+=sfo
{qmdsf] gf
dsfo
{qmd ;
+rfn
g
ePs
f] b]z
sfo
{qmd ;
+rfn
g
ePs
f] ld
lt
;xe
flu s
d{rf/Ls
f] s
}lkmo
tgf
d
kbsfo
f{no
#(O
bser
va o
n To
ur
on N
a o
nal F
ores
t In
vent
ory
Eff o
rt
Bhut
anN
ov 1
9-26
,201
2xl/x
/ l;
Ub]n
;x;
lrj
jg d
Gqfn
o
;fx;dfg
>]i7
dxflg
b{]zs
jg c
g';Gw
fg
ljefu
$)
Laun
ch W
orks
hop
for
the
prep
ara
on
of th
e 20
13 S
now
Leo
pard
Co
nser
va o
n Fo
rum
Kyrg
yz R
epub
licD
ec 4
-6,2
012
d]3 a
xfb'/
kf08]
dxflg
b{]zs
/f=lg
= ljefu
lszf]/ s
'df/
d]xt
f
;+/I
f0f
clws[t
vKt
8 /
f=lg=
dlgh p
kfWo
folh
=j=c
=lh
=j=s
f= ;f
]n'v'Da
'
$!
9th c
onfe
renc
e of
N
APSI
PAG
Srila
nka
Dec
12-
14 2
012
/fwf
jfUn
];=o
f]=c=
jg d
Gqfn
o
$!
UN
CCC
Qat
arN
ov 2
6-D
ec
2012
ljZj
gfy c
f]nL
;x;
lrj
jg d
Gqfn
o
/]zd a
xfb'/
8fFu
L;x;
lrj
/]8 k
mf]/]i6
«L tyf
hnjfo'
kl/j
t{g
O{sfO{
;fu
/ s'df/
l/dfn
pk;
lrj
-k|f_
jg d
Gqfn
o
dw'b
]jL l3ld
/]pk;
lrj
-k|f_
jg d
Gqfn
o
94
l;=
g+=sfo
{qmdsf] gf
dsfo
{qmd ;
+rfn
g ePs
f] b]z
sfo
{qmd ;
+rfn
g ePs
f] ld
lt
;xe
flu s
d{rf/Ls
f] s
}lkmo
tgf
d
kbsfo
f{no
$@
RESA
P &
Inte
r G
over
nmen
tal
Mee
ng
on A
sia
Pacifi c
Yea
rs o
f Ac
on
for A
pplic
a o
n of
Sp
ace
Tech
nolo
gy a
nd
the
GIS
for
Dis
aste
r Ri
sk R
educ
on
and
Sust
aina
ble
Dev
elop
men
t, 20
12-
2017
Thai
land
;fx;dfg
>]i7
dxflg
b{]zs
ag c
g';Gw
fg
tyf ;a{]I
f0f
laefu
$#
Mee
ng
of s
ub
Regi
onal
Ste
erin
g Co
mite
e of
CIT
ES-M
IKE
Sout
h As
ia
Indi
aD
ec 1
0-12
, 201
28f=
dx]Z
j/
9sfn
pk;
lrj
-k|f_
/f=lg
= laefu
lago
s'df/ e
mf;=;
+=c=
z'Sn
fkmfF6
f aG
ohGt
' cf/If
$$
3rd P
rote
cted
are
a op
era
ona
l and
ta
c c
al e
nfor
cem
ent
cons
erva
on
Trai
ning
M
anag
er's
cou
rse
Thai
land
Jan
21-F
eb 1
, 20
13Clif/fh /
fgfe
f6
dsfn
' a?0
f /f=lg
=
$%
Nom
ina
on
of
par
cip
ant f
or th
e pr
ince
mah
idol
aw
ard
conf
eren
ce-2
013
Thai
land
Jan
28-F
eb 2
, 20
138f=
sdn u
}/]kz
' lr
lsT;
slr
tjg
/f=lg=
95
l;=
g+=sfo
{qmdsf] gf
dsfo
{qmd ;
+rfn
g
ePs
f] b]z
sfo
{qmd ;
+rfn
g
ePs
f] ld
lt
;xe
flu s
d{rf/Ls
f] s
}lkmo
tgf
d
kbsfo
f{no
$^
Obs
erva
on
Tour
New
zela
nd20
13xl/x
/ l;
Ub]n
;x;
lrj
jg d
Gqfn
o
$&
Cons
ulta
ve
mee
ng
betw
een
Indi
a an
d N
epal
Indi
aJa
n 7-
8,20
13laZj
gfy c
f]nL
dxflg
b{]zs
jg d
Gqfn
o
d]3 a
xfb'/
kf08]
dxflg
b{]zs
/f=lg
= laefu
laZj
afa'
ltjf/L
If]lqo
lgb{]z
s;"=k=If]=a
=lg=
8f= dx
]Zj/
9sfn
pk;l
rj -k
|f_/f=lg
= laefu
emd
s s
fs{L{
pk;l
rj -k
|f_lr
tjg
/f=lg=
l6sf/fd
clwsf/L
k|=;+=c
=ab
{lof /f=lg
=
o'j/fh /
]UdL
k|=;+=c
=z'Sn
fkmF6f a=
h=
cf/If
dfw
'/L s
fs{L{
pk;l
rj -k
|f_ag
lae
fu
/fh]G›
dfg
l;+x
e08
f/L
lh=j
=c=
lh=a
=sf=
s}nfn
L
nfn
gf/fo0
f l;
+xlh
=j=c
=lh
=a=s
f= sGr
gk'/
$*
GFO
I Qua
rter
ly
Sum
mit
Aust
ralia
Feb
4-8,
201
3>Ls
[i0f uf}t
dpklrj-
k|f_
ag c
g';Gw
fg
laefu
96
l;=
g+=sfo
{qmdsf] gf
dsfo
{qmd ;
+rfn
g ePs
f] b]z
sfo
{qmd ;
+rfn
g ePs
f] ld
lt
;xe
flu s
d{rf/Ls
f] s
}lkmo
tgf
d
kbsfo
f{no
$(
Less
ons
Lear
ned
for
RED
D+
from
PES
and
co
nser
va o
n in
cen
ve
prog
ram
s
Cost
aric
aFe
b 4-
7, 2
013
lzj
s'df/ j
fUn]
pklrj-
k|f_
/]8 ;
]n
%)Ill
egal
Tra
de in
Wild
life
Crim
eIn
dia
Jan
29,2
013
d]3 a
xfb'/
kf08]
dxflg
b{]zs
/f=lg
= laefu
%!CI
TES
COP-
16Th
aila
ndM
ar 3
-14,
2013
ljZj
gfy c
f]nL
;x;
lrj
ag d
Gqfn
o
Psgf
/fo0
f co{f
n;x;
lrj
ag d
Gqfn
o
a|hls
zf]/ o
fbj
dxflg
b{]zs
ag lae
fu
d]3 a
xfb'/
kf08]
dxflg
b{]zs
/f=lg
= laefu
dx]Z
j/ 9
sfn
pklrj
-k|f_
/f=lg
= laefu
;'/]G›
ofbj
pklrj
-k|f_
ag:k
tL laefu
%@CB
A 7
Bang
alad
esh
Apr 1
8-25
, 201
3lai0f' k|;
fb >
]i7;=o
f]=c=
ag d
Gqfn
o
%#IF
AW-W
TIIn
dia
Feb
15,2
013
dx]Z
j/ 9
sfn
pklrj
-k|f_
/f=lg
= laefu
97
l;=
g+=sfo
{qmdsf] gf
dsfo
{qmd ;
+rfn
g
ePs
f] b]z
sfo
{qmd ;
+rfn
g
ePs
f] ld
lt
;xe
flu s
d{rf/Ls
f] s
}lkmo
tgf
d
kbsfo
f{no
%$As
ia-p
acifi
c Reg
iona
l Tr
aini
ng o
n pu
blic
awar
enes
s,edu
ca o
n an
d pa
r cip
a o
n co
ncer
ning
th
e sa
fe tr
ansfe
r han
dlin
g an
d us
e of
LMOS
Viet
nam
MAR
25-
29,2
013
8f]n
/fh n
'O{6]n
ag
:ktL laefu
%%U
NFF
Turk
eyAp
r 8-9
,201
3s[i0f k|;
fb
cfr
fo{
;x;
lrj
ag d
Gqfn
o
/fd k
|;fb
nD;
fn;x;
lrj
ag d
Gqfn
o
%^G
EOSS
Asi
a-Pa
cifi c
Sy
mpo
sium
Indi
aFe
b 25
-27,
2013
od k
|;fb k
f]v/]n
pklrj
-k|f_
ag c
g';Gw
fg
laefu
%&Se
vent
h Tr
ondh
eim
Conf
eren
ce o
n Bi
odive
rsity
on
Ecol
ogy a
nd Ec
onom
y for
a s
usta
inab
le So
ciety
Nor
way
May
27-
31,
2013
uf]kfn
k|;fb
pkfWo
fo;x;
lrj
ag d
Gqfn
o
uf]ljGb
axfb'/
>]i7
pklr
j-k|f_
ag d
Gqfn
o
%*Ca
rbon
fund
m
etho
dolo
gica
l fr
amew
ork
wor
king
gr
oup
mee
ng
USA
Mar
13-
14,2
013
/]zd a
xfb'/
8fFu
L;x;
lrj
/]8 ;
]n
%(FC
PF C
apac
ity b
uild
ing
for s
ocia
l inc
lusi
onTh
aila
ndAp
r 30-
May
3,
2013
lzj
s'df/ j
fUn]
pklr
j-k|f_
/]8 ;
]n
/fd
cz]Zj
/ d0
8npk
lrj-
k|f_
/]8 ;
]n
98
l;=
g+=sfo
{qmdsf] gf
dsfo
{qmd ;
+rfn
g ePs
f] b]z
sfo
{qmd ;
+rfn
g ePs
f] ld
lt
;xe
flu s
d{rf/Ls
f] s
}lkmo
tgf
d
kbsfo
f{no
^)G
EF e
xpan
ded
Cons
tue
ncy
Com
bodi
aM
ar 1
9-21
,201
3laZj
gfy c
f]nL
;x;
lrj
jg d
Gqfn
o
^!As
ia p
acifi
c cl
imat
e ch
ange
ada
pta
on
Repu
blic
of
Kore
aM
ar 1
8-20
,201
3/]z
d a
xfb'/
8fFu
L;x;
lrj
/]8 ;
]n
d'Gg
L uf}t
dtfln
d
clws[t
d=If]=a
=tf=
s]G›
^@SA
ARC
Dev
elop
men
t Fu
nd M
ee n
gBh
utan
8-Ap
r-13
l6sf/fd
clwsf/L
pkdx
flgb{]z
s/f=lg
= laefu
^#Vu
lture
con
serv
a o
n pr
ojec
t, RS
C M
ee n
gIn
dia
3-Ap
r-13
dx]Zj
/ 9s
fnpk
lrj-
k|f_
/f=lg
= laefu
^$W
orks
hop
on s
oil a
nd
wat
er c
onse
rva
on
and
dry
land
farm
ing
for d
evel
opin
g co
untr
ies
Chin
aAp
r 2-2
2, 2
013
;'id
f lu
/L v
8\sf
;=e"=
;=c=
e" t
yf hnfw
f/
;+/I
f0f laefu
^%Re
gion
al w
orks
hop
for
sout
h,ea
st a
nd so
uthe
ast
Asia
on
the
prep
ara
on
of th
e Fi
h N
a o
nal
Repo
rt a
nd G
loba
l Bi
odiv
ersit
y ou
tlook
and
Re
gion
al p
olicy
scen
ario
s
Repu
blic
of
Kore
aM
ay 2
0-24
,201
3;fu
/ s'df/
l/dfn
pklrj
-k|f_
ag d
Gqfn
o
gljg
k|sfz
pkfWo
fopklrj
-k|f_
d=If]=a
=tf=
s]G›
99
l;=
g+=sfo
{qmdsf] gf
dsfo
{qmd ;
+rfn
g
ePs
f] b]z
sfo
{qmd ;
+rfn
g
ePs
f] ld
lt
;xe
flu s
d{rf/Ls
f] s
}lkmo
tgf
d
kbsfo
f{no
^^Se
vent
h An
nual
Co
mm
unity
Bas
ed
Adap
ta o
n Co
nfer
ence
Bang
lade
shAp
r 18-
25, 2
013
Zofd
s'df/ z
fx;+= c=
/f=lg
= laefu
^&Im
prov
ing
Fore
st
Gov
erna
nce
for
Clim
ate
Chan
ge
Mi
ga o
n an
d Ad
apta
on
Trai
ning
UK
May
28-
Jul 1
0,
2013
8f=
clv
n]Zj
/
nfn
s0f{
pklrj
-k|f_
ax';/f]sf/jfnf
ag s
fo{qmd
^*Se
cond
JWG
Mee
ng
Chin
aAp
r 22-
26, 2
013
s[i0f rG›
kf}8
]n;lr
jag
dGq
fno
ljZj
gfy c
f]nL
;x;
lrj
ag d
Gqfn
o
a|hls
zf]/ o
fbj
dxflg
b{]zs
ag lae
fu
dx]Z
j/ 9
sfn
pklrj
-k|f_
/f=lg
= laefu
^(Co
untr
y Fo
cuse
d se
min
ar(P
smes
,JICA
)M
alas
iaM
ay 1
8-25
, 20
13d]3gf
y s
fˆn]
e"=;
+=c=
lh=e
"=;+=s
f= sfe
|]
ls/0
f 8+uf]n
pk;
lrj
-k|f_
ag d
Gqfn
o
O{Zj/
/fh b
xfn
pklrj
ag d
Gqfn
ogu
Psf]
&)Re
gion
al w
orks
hop
on
ABS
(ICIM
OD
)Ch
ina
May
15-
17,
2013
cGg
k"0f{fg
Gb b
f;dx
flgb{]z
sag
:klt
lae
fu
dw'b
]jL l3ld
/]pk;
lrj
-k|f_
jg d
Gqfn
o
100
l;=
g+=sfo
{qmdsf] gf
dsfo
{qmd ;
+rfn
g
ePs
f] b]z
sfo
{qmd ;
+rfn
g
ePs
f] ld
lt
;xe
flu s
d{rf/Ls
f] s
}lkmo
tgf
d
kbsfo
f{no
&!O
n th
e jo
b Tr
aini
ngFi
nlan
dM
ay 2
-Jun
e 23
,201
3dGh
' l3ld
/]
ag c
g';Gw
fg
laefu
cfg
Gb v
8\sf
ag
cg';
Gwfg
laefu
&@La
nd D
egra
da o
n M
anag
emen
t Ex
chan
ge V
isit
Chin
a20
13lbjfs/
df:s]
e"=;
+=c=
lh=e
"=;+=s
f=
ndh'ª
&#O
rient
a o
n w
eek
(INTE
RPO
L)Fr
ance
May
13-
16,
2013
l6sf/fd
clwsf/L
pkdx
flgb{]z
s/f=lg
= laefu
l/t]ze"if0
f a:
g]t;=j
=c=
jg lje
fu
&$M
ee n
g on
the
use
of p
ar c
ipat
ory
tool
s(W
OCA
T-LA
ND
) To
add
ress
the
asse
ssm
ent o
f the
effi
cie
ncy
of s
oil
cons
erva
on
mea
sure
s
Bang
lade
shJu
ne 1
7-21
, 20
13ls
zf]/ c
o{fn
;=o
f]=c=
jg d
Gqfn
o
&%Se
min
ar o
n cl
imat
e ch
ange
Chin
aJu
ne,2
013
/fdfg
Gb ;
fxpk;
lrj
-k|f_
jg lje
fu
dx]G
› rf}w
/Lpk;
lrj
-k|f_
lh=a
=sf=
bfª
101
l;=
g+=sfo
{qmdsf] gf
dsfo
{qmd ;
+rfn
g ePs
f] b]z
sfo
{qmd ;
+rfn
g ePs
f] ld
lt
;xe
flu s
d{rf/Ls
f] s
}lkmo
tgf
d
kbsfo
f{no
&^In
tern
a o
nal s
emin
ar
on p
rote
cted
are
a m
anag
emen
t
USA
July
15-
Aug
3,
2013
k|sfz
nD;
fnpk;
lrj
-k|f_
t/fO{
e"kl/lw
sfo
{qmd
&&Se
min
ar o
n m
igra
tory
wat
er B
ird
cons
erva
on
and
wet
land
man
agem
ent
Chin
aJu
ne 7
-27,
201
3xl/
k|;fb u
f}td
lh
=j=s
f= bfª
&*Tr
aini
ng w
orks
hop
on s
trat
egie
s an
d ap
proa
ches
for
sust
aina
ble
fore
st
man
agem
ent i
n a
chan
ging
clim
ate
Chin
aJu
ly 1
-12,
201
3od
axfb'/
?Daf
lh=j
=c=
lh=j
=sf=
DofUb
L
b]j]zd0fL lqkf7L
pk;
lrj
-k|f_
jg lje
fu
&(CD
M p
roje
ct
obse
rva
on
tour
Indi
a20
13b]ljr
Gb| k
f]v/]n
jg
lje
fu
/fhg
s'df/ >
]i7
/]8 ;
]n
*)
Wor
ld C
roco
dile
Co
nfer
ence
Srila
nka
May
20-
23,
2013
kml0fGb
| /fh
v/]n
pk;
lrj
jg d
Gqfn
o
8f= dx
]Zj/
9sfn
pk;l
rj -k
|f_/f=lg
= ljefu
8f=
sdn k
|;fb
u}/]
kz'
lrls
T;s
lrtjg
/f=lg=
/d]z s
'df/ y
fkf
;+=c
=alb{o
f /f=lg
=
a]b a
xfb'/
v8\sf
;+=c
=lr
tjg
/f=lg=
102
l;=
g+=sfo
{qmdsf] gf
dsfo
{qmd ;
+rfn
g
ePs
f] b]z
sfo
{qmd ;
+rfn
g
ePs
f] ld
lt
;xe
flu s
d{rf/Ls
f] s
}lkmo
tgf
d
kbsfo
f{no
*!
Capa
city
bui
ldin
g w
orks
hop
on
impl
emen
ta o
n of
CB
D
Chin
aM
ay 2
9-Ju
ne 3
, 20
13o1
gfy b
xfn
pk;
lrj
-k|f_
jg d
Gqfn
o
lji0f' >]i7
;=o
f]=c=
jg d
Gqfn
o
*@
Carb
on F
und
wor
king
gr
oup
mee
ng
USA
May
23-
24,
2013
/]zd a
xfb'/
8fFu
L;x;
lrj
/]8 ;
]n
*#
Wild
life
secu
rity
Mee
ng
UK
21-M
ay-1
3d]3 a
xfb'/
kf08]
dxflg
b{]zs
/f=lg
= ljefu
*$
Fore
t pol
icie
s fo
r the
21
th c
entu
ryBh
utan
May
27-
June
6,
2013
b]j]zd0fL lqkf7L
pk;
lrj
-k|f_
jg lje
fu
*%
Carb
on fu
nd w
orki
ng
grou
p m
ee n
gFr
ance
June
21-
22,
2013
/]zd a
xfb'/
8fFu
L;x;
lrj
/]8 ;
]n
*^
RED
D+
Part
ners
hip
mee
ng
Ger
man
yJu
ne 1
5-16
, 20
13/]z
d a
xfb'/
8fFu
L;x;
lrj
/]8 ;
]n
*&
Four
th A
nnua
l M
ee n
g fo
r the
AP
FNet
Foc
l Poi
nts
Chin
aJu
ne 6
-7, 2
013
/fd k
|;fb
nD;
fn;x;
lrj
jg d
Gqfn
o
**
Pre
foru
m d
ra in
g m
ee n
g of
In
tern
a o
nal S
now
Le
opar
d Fo
rum
Russ
iaM
ay 2
8-29
, 20
138f=
dx]Z
j/
9sfn
pk;
lrj
-k|f_
/f=lg
= ljefu
103
l;=
g+=sfo
{qmdsf] gf
dsfo
{qmd ;
+rfn
g ePs
f] b]z
sfo
{qmd ;
+rfn
g ePs
f] ld
lt
;xe
flu s
d{rf/Ls
f] s
}lkmo
tgf
d
kbsfo
f{no
*(
Tech
nica
l Tra
inin
gU
SAJu
ly 15
-Aug
2, 2
013
;fx;dfg
>]i7
dxflg
b{]zs
jg c
g';Gw
fg lj
efu
()RE
DD
Stu
dy to
urIn
done
sia
July
2-8,
201
3d's
'Gb /fh
k|sf
z l3
ld/]
;x;
lrj
jg d
Gqfn
o
w'|j/fh k
+l8t
pk;
lrj
n]vf
jg d
Gqfn
o
lg/~
hg
ljh'
zf=c
=jg
dGq
fno
lzj
>]i7
;=j
=c=
lh=j
=sf=
uf]/vf
/fd s
'df/
e08
f/L
;=j
=c=
lj=j
=sf=
bf]nvf
/fh' I
f]qL
;=j
=c=
jg d
Gqfn
o
;'dgf
b]js
f]6f
;=o
f]=c=
jg lje
fu
/fhg
s'= >]i7
;=j
=c=
/]8 ;
]n
dfg
a=a
dn]=c
=jg
lje
fu
(!In
ter C
on n
enta
l Le
arni
ng R
oute
Peru
, Chi
lly
an/fd c
lwsf/L
pk;
lrj
-k|f_
jg lje
fu
(@W
orld
Con
serv
a o
n Co
ngre
ssKo
rea
6-15
Sep
.201
2/fd k
|=nD;
fn;x;
lrj
jg d
Gqfn
o
s[i0f k|;
fb
cfr
fo{
dxflg
b{]zs
/f=lg=
lje
fu
104
l;=
g+=sfo
{qmdsf] gf
dsfo
{qmd ;
+rfn
g
ePs
f] b]z
sfo
{qmd ;
+rfn
g
ePs
f] ld
lt
;xe
flu s
d{rf/Ls
f] s
}lkmo
tgf
d
kbsfo
f{no
(#Si
xth
Gov
erni
ng B
oard
M
ee n
g of
SAA
RC
Fore
stry
cen
tre
Bhut
an3-
4 Se
p 20
12/fdeQm dNn
pk;
lrj
-k|f_
jg d
Gqfn
o
($Tr
aini
ng W
orks
hop
for
Wet
land
Man
ager
s in
Eas
t and
sou
thea
st
Asia
24
-28
Sep,
201
2af
a'/fd
ofbj
pk;
lrj
-k|f_
pk;
lrj-
k|f_
/fh
]Gb| 9
'+ufg
f;=;
+=c=
nfd
6f+u /
f=lg=
(%Fo
rest
Can
opy
Biom
ass
Mea
surin
g Te
chni
ques
Thai
land
10 S
ep-1
Dec
. 20
12czf]s
s'=r
f}w/L
;=c
=c=
jg c
g';Gw
fg
clws[t
(^Bi
odiv
ersi
ty
cons
erva
on
and
Com
mun
ity P
rom
o o
n th
roug
h Su
stai
nabl
e M
anag
emen
t of
Nat
ural
Res
ourc
es
Japa
n15
, Oct
-17,
Nov
. 20
12d]3gf
y s
fk\mn
]lh
=e"=;
+=c=
lhNn
f e";+/I
f0f
sfo
f{no, s
fe|]
ljgf
]b 1jfnL
lh=e
"=;+=c
=lh
Nnf e";+/I
f0f
sfo
f{no, s
fe|]
(&Tr
aini
ng P
rogr
ame
on
Na
ona
l Leg
isla
on
in
Biod
iver
sity
Indi
a
;fu
/ l/dfn
pk;
lrj
-k|f_
jg d
Gqfn
o
k|sfz
rGb
| clwsf/L
pkl;rj
-n]vf_
jg d
Gqfn
o
105
l;=
g+=sfo
{qmdsf] gf
dsfo
{qmd ;
+rfn
g
ePs
f] b]z
sfo
{qmd ;
+rfn
g
ePs
f] ld
lt
;xe
flu s
d{rf/Ls
f] s
}lkmo
tgf
d
kbsfo
f{no
(*Se
min
ar/T
rain
ing
on
Fore
stry
and W
ater
shed
M
anag
emen
t
Thai
land
13 O
ct-2
1 O
ct,
2012
e/t
k'8f;
}gLdx
flgb{]z
se";+/I
f0f ljefu
OZj/
/fh b
xfn
pk;
lrj
jg d
Gqfn
o
OGb
a= d
Nnpk;
lrj
-k|f_
e";+/I
f0f ljefu
u]x]G
b| s]z/L
pkfWo
fo
of]=c
=e";+/I
f0f ljefu
nf]s
gfy ;
fksf]6f
pk;
lrj
-k|f_
e";+/I
f0f ljefu
sdn k
|= uf}t
dlh
=e"=;
+=c=
wgs'6f
cfg
Gb/fd l3ld
/]lh
=e"=;
+=c=
;'v]{t
lbln
k s'= ;8f}n
flh
of]ln
i6e";+/I
f0f ljefu
r]jg
k|=u
'/fufFO{
pk;l
rj -k
|f_jg
tyf e";+/I
f0f
dGq
fno
k]d k
|= kf}8]n
pk;
lrj
-k|f_
e";+/I
f0f ljefu
((As
ian
Regi
onal
W
orks
hop
in
Prep
ara
on
for C
OP
Indi
a
;fu
/ l/dfn
pk;
lrj
-k|f_
jg d
Gqfn
o
106
l;=
g+=sfo
{qmdsf] gf
dsfo
{qmd ;
+rfn
g ePs
f] b]z
sfo
{qmd ;
+rfn
g ePs
f] ld
lt
;xe
flu s
d{rf/Ls
f] s
}lkmo
tgf
d
kbsfo
f{no
!))
Ssm
inar
on
Inte
rna
ona
l Bi
odiv
ersi
ty P
rote
c o
n
Chin
a16
-31
Oct
, 201
2d]3 a
= kf08
];+of
]hs
r'/]
;]n
!)!
24t
h Se
ssio
n of
In
tern
a o
nal P
opla
r Co
mm
isio
n M
ee n
g of
the
Com
mi
ees
subs
idia
ry B
odie
s
Indi
a30
Oct
-2 N
ov
2012
x:t a
= yfkf
pkdx
flgb{]z
sjg
cg';
Gwfg
ljefu
!)@
3 M
onth
Cer
fi ca
te
Cour
se in
WL
Man
agem
ent
Indi
a1
Nov
. 201
2-31
Ja
n. 2
013
zfGt
a= du/
/]~h
/lr
tjg
/f=lg=
s'g
gf/fo0
f rf}w
/L /
]~h/
lrtjg
/f=lg=
!)#
Mas
ter D
egre
e in
Fo
rest
ryCh
ina
2013
-201
5le
d a
= sfln
sf]6];=j
=c=
jg lje
fu
!)$
Regi
onal
Refl
ec
on
Wor
ksho
p Th
aila
nd24
-28
June
, 20
13 /
fh a
= /fpt
lh=j
=c=
;'g;
/L
!)%
Stud
y To
urIn
dia
c;f/ @
$–#
),
@)&)
cGg
k"0ff{g
Gb b
f;dx
flgb{]z
sjg
:ktL ljefu
;'id
f pkfWo
fopk
dxflg
b{]zs
jg:k
tL ljefu
Hof]t
L e6\6
pk;
lrj
jg:k
tL ljefu
j]b lglw
zdf{
of]=c
=jg
:ktL ljefu
!)^
Tech
nica
l Kno
wle
dge
Shar
ing
Wor
ksho
pU
gand
a30
Jun.
-5Ju
l. 20
13Uff
}l/z+s/
ltdnf
pkdx
flgb{]z
sjg
lje
fu
107
l;=
g+=sfo
{qmdsf] gf
dsfo
{qmd ;
+rfn
g
ePs
f] b]z
sfo
{qmd ;
+rfn
g
ePs
f] ld
lt
;xe
flu s
d{rf/Ls
f] s
}lkmo
tgf
d
kbsfo
f{no
!)&
Tran
s bo
unda
ry
Wor
ksho
p on
Co
nser
va o
n of
W
ild T
iger
s &
Oth
er
Enda
nger
ed S
peci
es
Chin
a28
Jul.-
29 A
ug,
2013
j]b s
'df/ 9
sfn
k|=;+=c
=nfd
6f+u /
f=lg=
o'j/fh /
]UdL
k|=;+=c
=z'Sn
fkmfF6
f
j=h=c
f
!)*
Inte
grat
ed
Inve
s g
a v
e Ca
paci
ty
Dev
elop
men
t &
Ope
ra o
nal P
lann
ing
Mee
ng
for S
outh
Asi
a
Indi
a1-
5 Ju
l. 20
13dx]Z
j/ 9
sfn
pk;
lrj
-k|f_
/f=lg=
lje
fu
OGb|
a= k
5fO
lh=j
=c=
l;Gw
'kfNr
f]s
!) (
FCPF
Par
cip
ants
Co
mm
i ee
Mee
ng
28
Jun.
-1 Ju
l. 20
13g/
]Gb| a
= rGb
pk;
lrj
-k|f_
/]8;]n
!!)
Reth
inki
ng F
ores
t Re
gula
on
Mon
tana
USA
22-2
6 Ju
l. 20
13 /
fd k
|=nD;
fn;x;
lrj
jg d
Gqfn
o
>f]t
M– o
f]hgf
tyf hgz
lQm dxfzfv
f, jg
tyf e";+/I
f0f dGq
fno
108
%=$ :jLs[t j
flif{s
cg'u
dg
sfo
{of]hgf
adf]lh
d %
j6}
If]qd
f :y
nut c
g'udg
lgl/If0fdf b]lvPs
f ljj/
0fx?
tyf ;'emfj
x?
cg'u
dgs
f] If]q
cg'u
dgs
f] qmddf b]lvPs
f] ljj/
0f;'emfj
x?
lj?j
f pTk
fbg
Pp
6} g;
{/Ldf
ljle
Gg %
j6f
sfo
{qmdaf
6 lj?j
f
pTk
fbg
u/LPs
f] t/
lj?j
f pTk
fbgs
f] nfu
t eg]
km/s
/x]s
f] kfOo
f] . o;
/L P
p6}
g;{/Ldf Ps
} JolQmn
] Pp
6} u'0f:t
/sf] lj?j
f pTk
fbg
ubf{ s
;/L k
m/s k
m/s
nufg
L eof
] eGg
] s'/fsf] tTYok
/s c
fwf/ b
]lvg
cfPg
. pTk
flbt lj
?jfs
f] vkt
of]h
gf e
Psf] kfOP
g . lj?
jf
pTk
fbg
/ j[I
ff/f]k0f n
Iosf] ljr t
fbfDot
f b]lvPg
.
Gf;
{/Ldf
Und
er-s
ized
sf la?j
fx?
/x]sf]
pTk
flbt lj?
jfsf] k|h
ftL 5gf
}6sf] s'g}
cfw
f/ b
]lvPg
. ljpsf] pkn
Awtf /
pTk
fbg
ug{
;lh
nf]s
f] cfw
f/df
k|hft
L 5gf
}6 ePs
f] kfOo
f] .
lj?j
f pTk
fbg
sfo
{sf] nflu
s] s
:tf] u'0f:t
/,
pd]/ / k|h
ftLs
f] lj?j
fnfO{ s
lt n
ufg
L nfUg
] xf] e
Gg] ljj
/0f v'nfO{ P
p6f d
fkb0
8 t
of/
u/L sfo
f{Gjog
df
Nofp
g' kg
]{ jf lgwf
{l/t
u'0f:t
/sf] lj?j
f vl/b
ug]{
Joj:
yf x'g
' kg]{
.
pTk
flbt
lj?j
fsf]
vkt
of
]hgf
;lxtsf]
pTk
fbg
of]hgf
lj?j
f pTk
fbgs
f] nIo
lgwf
{/0f ug]{
;dod
f g}
lglZrt u
g{' kg
3fF;
] d}bfg
/ l;
d;f/ I
f]q
Joj:
yfkg
;+/lIft If]q
leqs
f jG
ohGt
'sf]
cfxf/fs
f] >f]t
sf]
?kdf
/x]sf
3fF;
] d}bfg
/ l;
d;f/ If]q
Joj:
yfkg
ug'{
kg]{
cfjZo
stf w]/
} ePt
f klg
;f] cg';
f/ x
'g g;
s]sf] .
;+/I
f0f If]q
leqs
f l;
d;f/ I
f]q /
3fF;
] d}bfg
Joj:
yfkgs
f] nflu
oy]i6
/sd ljlgo
f]hg
x'g'
kg
109
cg'u
dgs
f] If]q
cg'u
dgs
f] qmddf b]lvPs
f] ljj/
0f;'emfj
x?
/fi6
«klt r
'/] ÷ e
" ;+/I
f0f sfo
{qmd
sfo
{qmd
/fi6
«klt r
'/] ;+/I
f0f sfo
{qmd /
lhNn
f e" ;
+/If0f sfo
{qmd
Pp6}
hnfw
f/ If]qdf ;+rfn
g ubf{ s
fo{df bf]xf]/f]kg
f cfp
g ;Sg
]
/fi6
«klt r
'/] ;+/I
f0f sfo
{qmd /
lhNn
f e" ;
+/If0f
sfo
{qmd Pp
6} hnfw
f/ If]qd
f ;+rfn
g gu
/L
km/s
km/s h
nfw
f/ I
f]qdf ;+rfn
g ug]{
.
;fe
]mbf/L jg
sf]
sfo
{of]hgf
sfo
f{Gjog
;fe
]mbf/L
jgsf]
;ld
lt jg
sf]
Joj:
yfkgd
f eGb
f sf7
bfp/f
ljlqmd
f dfq
s]lGb
|t
ePs
f]jg
Joj:
yfkgs
f
s[of
snfk s
fo{Gj
ogdf ;fe
m]bf/L jg
;d'x
tyf ;ld
ltnfO{
;+nUg
gu/fO{
cdfg
tdf sfo
{ u/fOP
sf]
;fe
m]bf/L
jgsf]
Joj:
yfkgs
f s[of
snfkx?
;+jlGw
t ;
fe]mbf/L
jg ;
d'xa
f6 g
} ug]{
/ jg
sd{rf/Ln
] k|flj
lws ;
xof]u
pkn
Aw u
/fpg]
u/L
;+rfn
g ug{'
kg]{
Pro
tect
ed
Are
a af
lx/s
f] h+unL hLj
hGt
'sf]
Aoj:
yfkg
h+unL
hLjhGt
'sf
jRrfx?
k6s k6
s lh
=j=s
f=x?d
f k|fKt
x'g]
t/
;f] ;fg
f;fg
f jR
rfx?s
f] Jo
j:yfkgs
f] nflu
5'6[}
lgb]{lzsf tyf jh
]6sf] ;d]t Joj
:yf ge
Psf] sf/0fn]
ubf{v]/L p
Qm k|fKt
x'g
cfp
g] h+unL hgf
j/sf jR
rfx?
x'sf{p
g tyf ar
fpg
;d:o
f k/
]sf] .
o; ;
d:o
fnfO{ lgs
f/0f u
g{ 5'6[}
lgb]{lzsf tyf
ah]6s
f] Ao
j:yf x'g
' kg{]
.
jg t
flnd
If]qLo
jg t
flnd s
]Gb| -kf]v/f_
jf6
;rfln
t j
g 89]n
f] nufo
t g
;{/L ;
DjGw
L tfn
Ldx?
;+rfn
g ug{s
f] nflu
lj1
k|lzIfsx?
sf] cefj e
Psf] sf/0fn] u
bf{ k
|efjsf/L ?k
df
tfln
d ;
+rfn
g ug{
sl7gf
O{ ePs
f] .
tfln
d
;+rfn
gsf] nflu
la1
k|lz
Ifsx?
tyf
tfln
d c
lws[tsf] Ao
j:yf u
g{' kg
{] .
jg c
lts|d0f
clt
s|d0f x6
fOPs
f If]qx
?df
s]xL lbg
kl5 k'g
M cfP/
hUu
f cf]u
6L a
:g] u
/]sf] kfO{P
sf] .
clt
s|d0f x
6fPs
f] :yfg
df ;
Dej
eP
;DDf t
'/Gt}
tf/af
/ jf tr
ench
vgL
l;dfg
f 5'§o
fO{ j
[Iff/f]k0f
u/L ;
+/If0f ug'{
kg{] .
110
cg'u
dgs
f] If]q
cg'u
dgs
f] qmddf b]lvPs
f] ljj/
0f;'emfj
x?
sd{rf/L
Aoj:
yfkg
s[i0f;
f/ ;+/I
f0f
If]q
alb{o
f /
af
s] /fli6
«o lgs'~h
df
sd{rf/Lx?s
f] :y
foL
b/aG
bL
gePs
f]n]
shor
t tim
e sf] nflu
st
aff d
eput
e x'g
] x'bf ljs
f; t
yf k|z
f;lgs
sfo
{x? k
|efjsf/L x'g
g;s]sf] .
:yfo
L b/
aGbL Joj
:yf x'g
' kg{]
.
bft[ ;
:yfx?s
f]
;xo
f]uaf
6 ;+rfln
t
cfo
f]hgf
x?
• di
rect
/indi
rect
tyf r
ed b
ook/
non
-red
boo
k fu
ndin
g af
6 :f+rfln
t sfo
{qmdx?
h:t
}, xl/o
f] jg
sfo
{qmd,
jx';/f]sf/jfnf jg
sfo
{qmd,
EB
A, T
AL
sfo
{qmdx?
sf]
sfo
f{Gjog
kIfsf]
ljifo
df
lhNn
f l:yt s
fof{n
ox?s
f] j'e
mfO{df Ps
?ktf ge
]l6Ps
f]
• bft
[ lgsfo
, I/N
GO,
laefu
tyf
lhNn
f l:yt
sfo
f{nox
?sf]
sfo
f{Gjog
txd
f ;dGj
o k|e
fjsf/L
gb]lv
Psf] .
;Da
lGwt
cfo
f]hgf
n]
;/f]sf/jfnfx?n
fO{
hfg
sf/L
u/fO{
kf/b
zL{
9+uaf
6 sfo
{s|d
;+rfn
g ug{'k
g{]
bft[
lgsfo
, I/N
GO,
laefu
tyf
lh=j
=sfo
f{nox
?sf] sfo
f{Gjog
txd
f
111
cg';"rLx?
112
cg';"rL – !
jGohGt'af6 x'g] Ifltsf] /fxt ;xof]u lgb]{lzsf, @)^(
k|:tfjgfM
h+unL jGohGt' -xfQL, u}+8f, af3, efn', lrt'jf, lxpF lrt'jf, h+unL a+g]n / cgf{_ n]] ;+/lIft If]q, dWojtL{ If]q, ;fd'bflos jg nufot cGo jg If]q tyf cGo ufpF÷jl:tdf k|j]z u/L :yfgLo hgtfsf] hLpwgsf] Iflt k'¥ofpg] u/]sf] t/ /fli6«o lgs'~h tyf jGohGt' ;+/If0f P]g, @)@( / To; cGtu{t ag]sf lgodfjnLx? tyf cGo k|rlnt g]kfn sfg"gdf ;d]t jGohGt'af6 x'g] Ifltsf] /fxt lbg] Joj:yf gePsf] sf/0f o:tf] Iflt x'Fbf :yfgLo hgtf / ;+/If0f lgsfo tyf :yflgo k|zf;g jLr tgfj / åGb ;[hgf x'Fb} cfPsf] 5 .
jg If]qaf6 h+unL jGohGt'x? aflx/ cfO{ Iflt k'¥ofpg]] u/]sf]] sf/0f :yflgo hgtfaf6 k6s k6s jGohGt'n] k'¥ofPsf] IftLsf] /fxt dfu e} cfPsf] ;Gbe{df :yfgLo :t/sf ;/f]sf/jfnf ;+3–;+:yf, gful/s ;dfh;+u 5nkmn / cGt/lqmof u/L k|fKt /fo ;'emfjsf cfwf/df jGohGt'af6 x'g] hLpwgsf] Iflt jfkt tkl;nsf dfkb08sf] cfwf/df kLl8t g]kfnL gful/snfO{ /fxt pknJw u/fO{ jGohGt' / :yfgLo jfl;GbfaLrsf] cGt/ ;DjGw 3lgi7 /fVg] p2]Zon] cfly{s sfo{ljwL lgodfjnL @)^$ sf] lgod !!$ adf]lhd jg tyf e"–;+/If0f dGqfnon] of] lgb]{lzsf agfPsf]] 5 .
!= ;+lIfKt gfd / k|f/DeM
s= of] lgb]{lzsfsf] gfd æjGohGt'af6 x'g] Ifltsf] /fxt ;xof]u lgb]{lzsf @)^(Æ
/x]sf] 5 .
@= kl/efiffM o; lgb]{lzsfsf] k|of]hgsf nflu ljifo jf k|;+Ën] csf]{ cy{ gnfu]dfM
s= jGohGt'af6 x'g] Iflt eGgfn] xfQL, u}+8f, af3, efn', lrt'jf, lxp+lrt'jf, cgf{, h+unL j+g]n / efn'af6 x'g] dfgljo Iflt, kz'wgsf] Iflt, e08f/g u/]sf] cGgsf] Iflt, 3/÷uf]7sf] Iflt / vfBfGg -pv' ;d]t_ sf] Iflt ;d]tnfO{
hgfp+5 .
v= uDeL/ 3fOt] eGgfn] jGohGt'sf] cfqmd0faf6 z/L/ cË eË x'g]u/L 3fOt]
ePsf] cj:yfnfO{ hgfp+5 .
113
u= ;fdfGo 3fOt] eGgfn] z/L/ cË eË x'g] jfx]s pkrf/ ug'{kg]{ cGo cj:yfsf] 3fOt]nfO{ hgfp+5 .
#= jGohGt'af6 x'g] Ifltsf lsl;d / /fxt k|fKt ug]{ cfwf/x?M
s= dfgjLo Iflt M
;+/lIft If]q / /fli6«o jgIf]q jfx]s cGoq pNn]lvt jGohGt'sf] cfqmd0fdf k/L dflg;sf] d[To' ePdf, uDeL/ 3fOt] ePdf jf pkrf/ ug'{ kg]{ u/L 3fOt] ePsf] cj:yfdf o; lgb]{lzsf adf]lhd /fxt /sd pknJw u/fOg]5 . t/ lxdfnL ;+/lIft If]qx? leq ePsf j:tLx?df pNn]lvt jGohGt'n] Iflt k'¥ofPdf ;d]t o; lgb]{lzsf adf]lhd /fxt /sd pknAw u/fOg]5 . To;}u/L ;+/lIft If]q / /fli6«o jg If]qdf ;/sf/L sfddf vl6Psf sd{rf/L / jg ;+/If0fsf] sfdsf] nflu cg'dlt lnO{ sfddf vl6Psf sfdbf/nfO{ pNn]lvt jGohGt'n] Iflt k'¥ofPdf ;d]t o; lgb]{lzsf adf]lhd /fxt pknJw u/fpg ;lsg]5 .
v= kz'wgsf] Iflt M
;+/lIft If]q / /fli6«o jgIf]q jfx]s cGoq pNn]lvt jGohGt'sf] cfqmd0fdf k/L j:t'efpsf] d[To' ePdf o; lgb]{lzsf adf]lhd /fxt /sd pknJw u/fpg ;lsg]5 .
u= e08f/0f u/]sf] cGgsf] Iflt M
pNn]lvt jGohGt'n] 3/uf]7 leq e08f/0f u/]sf] cGgsf] Iflt u/]df dfq Ifltsf] d"NofÍgsf] cfwf/df /fxt pknJw u/fpg ;lsg]5 .
3= 3/÷uf]7sf] Iflt M
pNn]lvt jGohGt'n] k|of]udf /x]sf] 3/÷uf]7sf] Iflt u/]df Ifltsf] d"Nof+Ígsf]
cfwf/df /fxt /sd pknJw u/fpg ;lsg]5 .
ª= vfBfGg afnLsf] Iflt M
pNn]lvt jGohGt'n] vfBfGg -pv' ;d]t_ jfnL gf]S;fg u/]df d"NofÍgsf cfwf/df /fxt /sd pknJw u/fpg ;lsg]5 .
114
tflnsf g+= != /fxt ljt/0fsf If]qx?
jGohGt'
dfgjLo Ifltkz'wgsf]
Iflt
e08f/0f
u/]sf]
cGgsf] Iflt
3/÷uf]7sf]
Iflt
vfBfGg
afnLsf]
Iflt;fdfGo
3fOt]
;Vt
3fOt]d[To'
xfQL kfpg] kfpg] kfpg] gkfpg]] kfpg] kfpg]* kfpg] *u}+8f kfpg] kfpg] kfpg] gkfpg] gkfpg] gkfpg] kfpg]
af3 kfpg] kfpg] kfpg] kfpg] gkfpg] gkfpg] gkfpg]
efn' kfpg] kfpg] kfpg] gkfpg] gkfpg] gkfpg] gkfpg]
lrt'jf kfpg] kfpg] kfpg] kfpg] gkfpg] gkfpg] gkfpg]
lxp+ lrt'jf kfpg] kfpg] kfpg] kfpg] gkfpg] gkfpg] gkfpg]
h+unL ag]n kfpg] kfpg] kfpg] gkfpg] gkfpg] gkfpg] gkfpg]
cgf{ kfpg] kfpg] kfpg] gkfpg] gkfpg] gkfpg] kfpg]
* e08f/0f u/]sf] cGgsf] Iflt, 3/÷uf]7sf] IftL / vfBfGg -pv' ;d]t_ sf] Ifltsf] /fxtsf] xsdf lkl8tsf] hUuf wgL btf{ k|df0f k'hf{ ePsf] xsdf dfq /fxt pknJw u/fpg ;lsg]5 .
$= /fxt /sd k|fKt ug{sf nflu k]z ug'{ kg]{ k|df0fM
tflnsf g+= @= /fxt /sd k|fKt ug{sf nflu k]z ug'{ kg]{ k|df0fx?
k|df0f / k|s[lt
dfgjLo Ifltkz'wgsf]
Iflt
e08f/0f u/]sf]
cGgsf] Iflt
3/÷ uf]7sf] Iflt
vfBfGg jfnLsf] Iflt
;fdfGo 3fOt]
;Vt 3fOt]
d[To'
lkl8t÷xsjfnfsf] lgj]bg
;+ej eP;Dd d[tssf]÷lkl8tsf] kmf]6f]
d[To' btf{ k|df0fkq
36gf:ynsf] ;h{dLg d'r'Nsf
:jf:Yo ;+:yfsf] l;kmfl/; -kf]i6df6{d l/kf]6{_
k|x/L k|ltj]bg
;DjlGwt dWojtL{ pkef]Qmf
;ldlt jf ;+/If0f If]q Joj:yfkg kl/ifb jf ;fd'bflos jg pkef]Qmf ;ldltsf] l;kmfl/;
115
; D a l G w t
uf = lj=;=÷gu/kf lnsfsf ]
l;kmfl/;
gftf k|dfl0ft sfuhft
:jfYo ;+:yfsf] l;kmfl/; /
cf}ifwL aLn
kz' ;]jf÷s[lif ;]jf ;DjGwL
k|fljlwssf] d"Nof+sg
hUuf wgL k|df0f k'hf{
%= /fxt /sdsf] xb
s= dfgjLo Ifltsf] nflu
-c_ ;fdfGo 3fOt]sf] nflu 3fOt]sf] k|s[lt x]/L k|]lift sfuhft / l;kmfl/;sf cfwf/df a9Ldf ?= !),))).– -bz xhf/_ ;Dd
-cf_ ;Vt 3fOt]sf] nflu 3fOt]sf] k|s[lt x]/L k|]lift sfuhft / l;kmfl/;sf cfwf/df a9Ldf ?= %),))).– -krf; xhf/_ ;Dd
-O_ d'To' ePsf cfl>t kl/jf/sf nflu ?= #,)),))).– -tLg nfv_ .
v= kz'wgsf] Ifltsf] nflu M
-c_ d[To' ePsf] kz'sf] nflu j:t'efpsf] k|sf/ x]/L k|]lift sfuhft / l;kmfl/;sf cfwf/df a9Ldf ?= !),))).– -bz xhf/_ ;Dd .
u= 3/÷uf]7 Ifltsf] nflu M
;DjlGwt pkef]Qmf ;ldlt tyf sfof{nosf k|ltlglw ;d]tsf] Iflt ;DjGwL
k|ltj]bg ;fy} l;kmfl/; lnO{ lgDg cg';f/sf] /fxt /sd pknJw u/fpg]M
-c_ 3/÷uf]7 IftLsf] k|s[lt x]/L k|]l;t sfuhft / l;kmfl/;sf
cfwf/df a9Ldf ?= !),))).– -bz xhf/_ ;Dd .
-cf_ esf/Ldf e08f/0f ul/Psf] cGgsf]] d'Nof+sg u/L k|]l;t sfuhft / l;kmfl/;sf cfwf/df a9Ldf ?=!),))).–- bz xhf/_ ;Dd .
116
3= vfBfGg afnLsf] Ifltsf] nflu M
;DjlGwt pkef]Qmf ;ldlt, uf=lj=;=÷gu/kflnsf tyf sfof{nosf k|ltlglw ;d]tsf] Iflt ;DjlGw k|ltj]bg lnO{ lgDg cg';f/sf] /fxt /sd pknJw u/fpg]M
-c_ vfBfGg afnLsf] IftLsf] If]qkmn / k|s[lt x]/L k|]lift sfuhft / l;kmfl/;sf cfwf/df a9Ldf ?= !),))).– -bz xhf/_ ;Dd /fxt /sd pknJw u/fpg ;lsg]5 t/ Ps df};ddf nufPsf] afnLsf] xsdf Ps k6s / aif{df b'O{ k6sdf ga9\g] u/L /fxt /sd dfu ug{ ;lsg]5 .
^= ;+:yfut ;+/rgfM
s= o; lgb]{lzsf adf]lhdsf] /fxt If]qLo jg lgb]{zgfnox? dfkm{t pknAw ul/g]5 . jg tyf e"–;+/If0f dGqfnon] jGohGt'af6 x'g] Ifltsf] ah]6 ljlgof]hgsf] Joj:yf ldnfpg] 5 .
v= lhNnf :t/df /fxt pknJw u/fpgsf nflu lgDg adf]lhdsf] Ps /fxt ljt/0f l;kmfl/; ;ldlt u7g u/fOg]5 M
-c_ ;+/lIft If]qsf] xsdf ;DalGwt ;+/lIft If]qsf sfof{no k|d'v / cGo If]qsf] xsdf lhNnf jg clws[t –;+of]hs
-cf_ ;DjlGwt dWojtL{ If]q pkef]Qmf ;ldltsf cWoIf – ;b:o
-O_ ;fd'bflos jg pkef]Qmf ;ldltsf] cWoIf –;b:o
-O{_ ;DalGwt uf=lj=;= jf gu/kflnsfsf] sfo{sf/L clws[t÷uf=lj=;= ;lrj÷jf k|ltlglw –;b:o
-p_ pknJw ePdf lhNnf s[lif ljsf; sfof{no jf kz' ljsf; sfof{nosf k|ltlglw -Ifltsf] lsl;d cg';f/_– ;b:o
;ldltn] cfjZostf cg';f/ cGo lj1 k|ltlglwnfO{ cfdGq0f ug{ ;Sg]5 .
&= /fxt dfu tyf /fxt ljt/0f ubf{sf] sfo{ljlwM
s= /fxt ;xof]u dfu ug]{ JolQmn] 36gf 36]sf] ldltn] #% lbg leq ;DalGwt ;+/lIft If]q jf lhNnf jg sfof{no ;dIf dfly tflnsf g+=@ df tf]lsPsf sfuhftx? ;+nUg u/L lgj]bg lbg' kg]{5 .
117
v= o;/L k|fKt x'g cfPsf lgj]bgx? dfly /fxt ljt/0f l;kmfl/; ;ldltn] lg0f{o u/L pknJw u/fpg' kg]{ /fxtsf] /sd ;DjlGwt If]lqo jg lgb]{zgfnodf dfu ug'{ kg]{5 .
u= ;DjlGwt If]qLo jg lgb]{zgfnoaf6 /fxt /sd pknJw ePkl5 ;+/lIft If]qsf] xsdf ;DjlGwt ;+/lIft If]qsf] sfof{no / lhNnf jg sfof{nosf] xsdf lhNnf jg sfof{no dfkm{t lkl8t÷xsjfnfnfO{ /fxt /sd e'QmfgLsf] Joj:yf ldnfOg]5 .
3= /fxt ljt/0f ubf{ dfgjLo Iflt ePdf d[tssf] xsdf glhssf] xsjfnf, ulDe/ tyf ;fdfGo 3fOt]sf] xsdf lghsf] cleefjs / cGo Ifltsf] xsdf ;DjlGwt xsjfnfnfO{ /fxt pknAw u/fOg]5 . dfgjLo Iflt / ulDe/ 3fOt]sf] xsdf s'n /fxt /sddf ga9\g] u/L ;DalGwt sfof{nosf] ah]6af6 a9Ldf qmdzM ?=%),))).– ;Dd / ?=!),))).– clu|d e'QmfgL lbg ;lsg]5 .
*= ljljwM
s= o; lgb]{lzsfdf g;d]l6Psf jGohGt'n] k'¥ofPsf] Ifltsf ;DjGwdf ;DjlGwt dWojtL{ If]q Joj:yfkg ;ldlt, ;+/If0f If]q Joj:yfkg kl/ifb / ;fd'bflos jg pkef]Qmf ;ldltn] cfkm\g} ;|f]tdf o; lgb]{lzsfsf] kl/lwleq /lx /fxt /sd pknAw u/fpg ;Sg]5g\ .
(= arfpM
s_ of] lgb]{lzsf g]kfn ;/sf/sf] d=k=af6 zf;sLo tyf cfly{s ;'wf/sf] tTsflng sfo{of]hgf @)^( :jLs[t ePsf] ldlt b]lv nfu'x'g]5 .
v_ o; lgb]{lzsf :jLs[t x'g eGbf cufl8 pknAw u/fOPsf /fxt /sdx? o;}
lgb]{lzsf adf]lhd ljt/0f ePsf] dflgg]5 .
118
cg';"rL – @
!= k[i7e"ld
l;d;f/ Ps ultzLn, ljljwtfo'Qm / pj{/ kfl/l:ysLo k|0ffnL xf] . l;d;f/nfO{
h}ljs, ;fdflhs, kof{j/0fLo / cfly{s b[li6sf]0fn] clt d"Nojfg k|fs[lts
k|0ffnLsf] c+z dflgG5 . l;d;f/n] b'n{e / ljleGg k|hfltsf hLj
hGt' tyf jg:kltx¿nfO{ jf;:yfg k|bfg u/]sf] x'G5 . l;d;f/n] kfgLsf] ;|f]t
;+/If0f ug'{sf ;fy} o;sf] axfj / u'0f:t/ sfod u5{ . l;d;f/ If]qn] l;+rfO{,
dT:okfng, kof{–ko{6g, s[lif pTkfbsTj clej[l4df ;xof]u k'¥ofpg] nufot
h}ljs ljljwtfsf] lbuf] Joj:yfkg dfkm{t /fli6«o tyf :yfgLo cy{tGqdf
;d]t dxTjk"0f{ of]ubfg k'¥ofPsf] x'G5 . l;d;f/n] hnjfo' kl/jt{g tyf
e"–ljgfzsf] c;/nfO{ Go"gLs/0f ub{} kof{j/0fLo ;'/Iff sjrsf] ?kdf klg sfo{
ub{5 . d'n'ssf] sl/a ;ft nfv krf; xhf/ x]S6/ -sl/a kfFr k|ltzt_
e"–efu l;d;f/ If]qn] cf]u6]sf] 5 / o:tf] If]qsf] ;d"lrt ;+/If0f, Aoj:yfkg
/ lbuf] pkof]u ug{ cTofjZos ePsf] 5 . xfn;Dd g]kfnsf gf}j6f l;d;f/
If]qx¿ cGt/f{li6«o dxTjsf] /fd;f/ ;"rLdf ;'rLs[t ePsf 5g\ / of] qmd
hf/L 5 .
@= gof“ gLltsf] cfjZostf
l;d;f/sf] ;+/If0f tyf ;b'kof]usf nflu @)%( ;fndf /fli6«o
l;d;f/ gLlt :jLs[t eO{ s]xL If]qut gLltx¿ lgdf{0f ul/Psf]
ePtfklg tL gLltx¿df l;d;f/ If]q;+u ;DjlGwt ;d:of tyf ;jfnx¿nfO{
Psfsf/ u/L ;dGjofTds 9ªun] sfof{Gjog ug{ g;lsPsfn]
gofF gLltsf] cfjZostf dx;"; eof] . l;d;f/ If]qsf] ¥xf; tyf
nf]k, k|hflt ljljwtf tyf k|r'/tfdf ¥xf;, l;d;f/af6 k|fKt x'g] j:t'
tyf ;]jfsf] cTolws bf]xg, :jfldTjsf] cGof]n, gLltut tyf sfg"gL
/fli6«o ;Ld;f/ gLlt, @)^(
g]kfn ;/sf/af6 l:js[t ldltM– @)^(.*.@(
119
c;d~h:otf, ;/f]sf/jfnfx¿ aLr ;dGjosf] cefj h:tf l;d;f/
If]qsf] ;+/If0f tyf ;b'kof]udf b]lvPsf k|d'v r'gf}tLx¿nfO{ ;dfwfg
ub}{ ;/f]sf/jfnfx¿ aLr ;xsfo{ / ;dGjo sfod u/L l;d;f/ If]qsf]
;+/If0f tyf lbuf] ;b'kof]unfO{ k|efjsf/L agfpg /fli6«o l;d;f/ gLltsf]
cfjZostf kg{ uPsf] xf] .
/fli6«o l;d;f/ gLlt, @)^( n] l;d;f/ ;+/If0f tyf l;d;f/hGo ;|f]tsf]
a'l4dQfk"0f{ pkof]usf nflu 6]jf k'¥ofpg] Wo]on] g]kfndf /x]sf :yfgLo,
/fli6«o tyf cGt/f{li6«o dxTjsf l;d;f/ If]qsf] ;+/If0fsf nflu /fd;f/
dxf;lGw, ;g\ !(&!Ù h}ljs ljljwtf dxf;lGw, ;g\ !((@Ù hnjfo' kl/jt{g
dxf;lGw, ;g\ !((@ nufotsf ;Da4 cGt/f{li6«o ;lGw tyf ;Demf}tf dfkm{t\
g]kfnn] JoQm u/]sf k|lta4tf k'/f ub}{ ;DalGwt cGo ljifout gLltx¿sf]
sfof{Gjogdf klg yk of]ubfg k'¥ofpg]5 . o; gLltsf] sfof{Gjogaf6 jg
P]g, @)$( tyf jg lgodfjnL, @)%!, /fli6«o lgs'~h tyf jGo hGt'
;+/If0f P]g, @)@( tyf jGo hGt' ;+/If0f lgodfjnL, @)#) nufot sfg"gx¿sf]
kfngf / g]kfn h}ljs ljljwtf /0fgLlt ;g\ @))@ n] kl/nlIft u/]sf
p2]Zo k|fKtLsf nflu 7f]; of]ubfg k'¥ofpg] ck]Iff ul/Psf] 5 .
#= b"/b[li6, nIo tyf p2]Zox¿
#=! b"/b[li6
lbuf] ljsf; / jftfj/0fLo ;Gt'ngsf nflu :j:y l;d;f/ .
#=@ nIo
l;d;f/ If]qsf] ;+/If0f / Joj:yfkg u/L l;d;f/hGo ;|f]tsf] lbuf]
tyf a'l4dQfk"0f{ pkof]u ug]{ .
120
#=# p2]Zo
#=#=! l;d;f/ If]qsf] ;+/If0f, k'g{:yfkgf / k|efjsf/L Joj:yfkg
u/L h}ljs ljljwtf / jftfj/0f ;+/If0f ug]{,
#=#=@ l;d;f/hGo ;|f]tx¿sf] lbuf] tyf a'l4dQfk"0f{ pkof]u u/L
To:tf ;|f]tdf cfl>t ;d'bfosf] ;d[l4df 6]jf k'¥ofpg],
#=#=# l;d;f/ If]q Joj:yfkgdf ;'zf;g sfod ub}{
;/f]sf/jfnfx¿sf] 1fg / Ifdtf clej[l4 ug]{ .
$= gLlt
$=! :yfgLo, /fli6«o tyf cGt/f{li6«o dxTjsf l;d;f/ If]qx¿sf]
klxrfg ub}{ kof{j/0fLo, ;fdflhs / cfly{s dxTjsf
cfwf/df k|fyldsLs/0f u/L To:tf If]qx¿sf] ;+/If0f, k'g:yf{kgf
tyf Joj:yfkg ul/g]5 .
$=@ l;d;f/ If]qsf] k|s[lt cg';f/ Psn l;d;f/ jf hnfwf/:t/df
/x]sf l;d;f/x¿sf] PsLs[t ;+/If0f tyf Joj:Yffkg ul/g] 5 .
$=# ljsf; lgdf{0fsf of]hgf th'{df ubf{ l;d;f/ If]qdf kg{ ;Sg]
k|efjx¿sf] cf+sng u/L To:tf k|efjnfO{ ;Daf]wg ug]{ k|efjsf/L
pkfox¿sf] cjnDag ul/g]5 .
$=$ ljsf; cfof]hgf ;~rfng ubf{ ljBdfg l;d;f/ If]qx¿sf]
u'0f:t/df ¥xf; tyf If]qkmndf sdL gcfpg] u/L dfq ;~rfng
ul/g]5 .
$=% l;d;f/ If]qsf] jftfj/0fdf pNn]vgLo k|lts"n k|efj kg{ glbg
;fjwfgLsf yk pkfox¿ cjnDag ug{ ;lsg]5 .
121
$=^ l;d;f/ If]qsf] k|efjsf/L Joj:yfkg ug{ l;d;f/hGo ;|f]tsf]
pkof]u ubf{ jftfj/0fLo ;]jf z'Ns nufpg] Joj:yf ldnfOg] 5 .
$=& l;d;f/ If]qdf cfl>t :yfgLo ;d'bfosf] k/Dk/fut 1fg / ;Lksf]
klxrfg u/L ;Ddfg / lbuf] pkof]u ul/g]5 .
$=* l;d;f/hGo ;|f]tsf] lbuf] pkof]uaf6 k|fKt x'g] nfesf] ;dGoflos
afF8kmfF8sf] Joj:yf ldnfOg]5 .
$=( l;d;f/ If]qsf] Joj:yfkg / pkof]unfO{ ;xeflutfd"ns, kf/bzL{
/ hjfkmb]lxtfo'Qm agfpFb} ;'zf;gsf]] k|a4{g ul/g]5 .
$=!) l;d;f/ If]qsf] k|a4{gsf nflu cfjZos kg]{ ;|f]t, ;fwg / ;+:yfut
;+/rgfsf] Joj:yf ub}{ ;Da4 ;/f]sf/jfnfx¿sf] Ifdtf clej[l4
ul/g]5 .
%= sfo{gLlt
%=! l;d;f/ If]qsf] ;+/If0f, k'g:yf{kgf / k|efjsf/L Joj:yfkg
%=!=! b]z leq /x]sf ;d:t l;d;f/ If]qsf] lj:t[t ;j]{If0f tyf
klxrfg u/L PsLs[t nut tof/ ul/g]5 .
%=!=@ :jfldTjsf] cfwf/df l;d;f/nfO{ b]xfo cg';f/ juL{s/0f
u/L Joj:yfkgsf nflu ;DalGwt lgsfonfO{ lhDd]jf/
agfOg]5 M–
-s_ ;+/lIft If]qdf cjl:yt l;d;f/,
-v_ jg If]qdf cjl:yt l;d;f/,
122
-u_ jg If]q aflx/ ;/sf/L lgsfo, :yfgLo lgsfo jf
:jfoQ ;+:yfsf] :jfldTj jf ef]udf /x]sf]
l;d;f/,
-3_ lghL hUufdf cjl:yt l;d;f/ .
%=!=# hf]lvdsf cfwf/df l;d;f/ If]qsf] ;+/If0f, k'g?Tyfg
/ k'g:yf{kgf ubf{ b]xfo adf]lhd k|fyldsLs/0f u/L
Aoj:yfkg ul/g]5M–
-s_ cToGt hf]lvd cj:yfdf k'u]sf l;d;f/,
-v_ nf]kf]Gd'v cj:yfdf /x]sf l;d;f/,
-u_ nf]k ePsf l;d;f/ .
%=!=$ Joj:yfkgsf cfwf/df b]xfosf If]qdf cjl:yt l;d;f/
If]qsf] Aoj:yfkg ;DalGwt lgsfox¿sf] ;xeflutf /
;dGjodf ul/g]5 . cfjZostf / cf}lrTosf] cfwf/df
o:tf lgsfox¿ g]kfn ;/sf/n] tf]Sg ;Sg]5 .
-s_ ;/sf/åf/f Jojl:yt jg If]q leqsf l;d;f/ If]q,
-v_ ;+/lIft If]q leqsf l;d;f/ If]q,
-u_ ;d'bfoåf/f Jojl:yt jg If]q leqsf l;d;f/ If]q,
-3_ sa'lnotL jg If]q leqsf l;d;f/ If]q,
-ª_ wfld{s jg If]q leqsf l;d;f/ If]q,
-r_ :yfgLo lgsfoåf/f Jojl:yt l;d;f/ If]q,
-5_ s[lif If]qsf l;d;f/ If]q,
-h_ cGo If]qdf cjl:yt l;d;f/ If]q .
123
%=!=% l;d;f/sf] dxTj, pknAw x'g] j:t' / ;]jf tyf
pkof]lutfsf cfwf/df b]xfo adf]lhd :yfgLo, /fli6«o
tyf cGt/f{li6«o dxTjsf l;d;f/ egL juL{s/0f tyf
cWofjlws ul/g]5M
-s_ :yfgLoM k|of]udf cfO;s]sf jf cfpg] qmddf
/x]sf :yfgLo lgsfo jf lghL :t/df ;+/If0f tyf
Joj:yfkgdf /x]sf ;;fgf l;d;f/ If]qx¿,
-v_ /fli6«oM /fli6«o dxTjsf / ljleGg p2]Zosf
nflu k|of]udf cfO/x]sf hnfzo, l;+rfO{ k|0ffnL,
jf kof{–ko{6gsf b[li6n] dxTjk"0f{ l;d;f/ tyf
/fd;f/ ;"rLdf ;"rLs[t x'g] ;Defjgf /x]sf l;d;f/
If]qx¿,
-u_ cGt/f{li6«oM /fd;f/ ;"rLdf ;"rLs[t eO;s]sf
l;d;f/ If]qx¿ .
%=!=^ l;d;f/ If]q leq kfO{g] h}ljs ljljwtfsf] lj:t[t cWoog
u/L PsLs[t nut tof/ ul/g]5 .
%=!=& l;d;f/ If]qsf] ;+/If0f, ;Dj4{g, Aoj:yfkg / a'l4dtfk"0f{
pkof]usf ;DaGwdf ;d–;fdlos j}1flgs cWoog
cg';Gwfg sfo{nfO{ k|f]T;fxg ul/g] 5 / ;f]af6 k|fKt
glthf jf ;'emfjx¿sf] sfo{fGjogdf hf]8 lbOg]5 .
%=!=* ;xeflutfd"ns k4tL ckgfO{ Psn l;d;f/ jf ;du|
hnfwf/:t/df l;d;f/ ;|f]tsf] ;+/If0f u/L a'l4dQfk"0f{
pkof]usf] dfWodaf6 k|efjsf/L]] Joj:yfkg ul/g]5 .
124
%=!=( l;d;f/ If]qsf] k|efjsf/L ;+/If0f tyf Joj:yfkg ug{
pko'Qm k|ljlw Pjd\ k|0ffnLsf] gd"gf k/LIf0f (Piloting)
u/L k|fKt glthfnfO{ ;Defljt cGo l;d;f/ If]qx¿df
lj:tf/ ub}{ nlug]]5 .
%=!=!) l;d;f/ If]qdf /x]sf jf cfuGt's hLjhGt' / jg:kltsf
k|hfltsf] ;+/If0f ug{ ;Da4 lgsfox¿ aLr cfjZos
;"rgf cfbfg–k|bfg, ;dGjo / ;fem]bf/Lsf pkfox¿
cjnDag ul/g]5 .
%=!=!! låkIfLo, If]qLo tyf cGt/f{li6«o ;xof]u tyf ;dGjo
sfod u/L cGt/f{li6«o ;Ldf jf/kf/ /x]sf l;d;f/ If]qsf]
;+/If0f / Joj:yfkg ub}{ nlug]]5 .
%=!=!@ /}yfg] hLjhGt' tyf jg:kltx¿sf k|hfltnfO{ lj:yflkt
jf ljgfz ug]{ jf Ps 7fpFaf6 csf]{ 7fpFdf l56f] la:tf/
x'g] afxØ ldrfxf k|hflt / cGo xflgsf/s hLjf0f'x¿sf]
k|efjsf/L lgoGq0f ul/g]5 .
%=!=!# ljsf; lgdf{0fsf] qmddf s'g} l;d;f/ If]qsf] sdL jf
¥xf; x'g uPdf ;Dej eP;Dd ;f]xL lsl;dsf] h}ljs
ljljwtf / kof{j/0fLo ;]jf k|fKt ug{ ;lsg] u/L j}slNks
l;d;f/ If]qsf] ljsf; jf ljBdfg l;d;f/ If]qsf] If]q
lj:tf/ ul/g]5 .
%=!=!$ l;d;f/ If]qsf] sfo{ tyf ;]jfnfO{ cIf'00f /fVg l;d;f/
If]qdf lgdf{0f x'g] ;8s, e"ldut jf ;tx l;+rfO{,
hnljB't h:tf ef}lts k"jf{wf/ lgdf{0f ubf{ jftfj/0f
d}qL k|ljlwsf] k|of]u ul/g]5 .
125
%=!=!% l;d;f/ If]qdf hnjfo' kl/jt{gsf] sf/0fn] kg]{ c;/
;DaGwL ;jfn tyf ;d:ofx¿nfO{ klxrfg u/L c;/
Go"gLs/0fsf nflu pko'Qm cg's'ng ljlwsf] cjnDag
ul/g]5 .
%=!=!^ l;d;f/ If]qsf] ;+/If0f ug{ cfjZostf cg';f/ hnfwf/
:t/Lo Joj:yfkg of]hgf th'{df u/L sfof{Gjog ub}{
nlug]5 .
%=!=!& l;d;f/ If]q ;+/If0f / Aoj:yfkg ;DaGwL sfo{qmdx¿
;~rfng ug{ k|rlnt lgodfg';f/ cfGtl/s tyf j}b]lzs
;|f]tsf] kl/rfng ug{ ;lsg]5 .
%=!=!* lghL tyf s[lif If]qsf] :jfldTjsf l;d;f/ If]qsf] ;+/If0f
tyf lbuf] Joj:yfkgsf nflu pko'Qm Aoj:yfkg k|0ffnL
ckgfO{ ;+/If0f / ;b'kof]u ug{ k|f]T;fxg ul/g]5 . o:tf
If]qsf] ;+/If0f / Aoj:yfkgsf nflu cfjZos k|fljlws
;xof]u pknAw u/fpg] Aoj:yf ldnfOg]5 .
%=!=!( l;d;f/ If]qsf] ;+/If0f, Joj:yfkg / cg'udg ug{
;/sf/L, u}/;/sf/L tyf cGo ;+3;+:yfx¿;Fu klg
;xsfo{ x'g] Aoj:yf ldnfOg]5 .
%=@ l;d;f/ If]qsf] a'l4dQfk"0f{ pkof]u
%=@=! l;d;f/ If]qsf] Psn jf hnfwf/ :t/df e"–pkof]u
of]hgf th'{df tyf sfof{Gjog u/L] pTkfbsTj clej[l4
ul/g]5 .
%=@=@ l;d;f/ If]qdf kfO{g] hLjhGt' tyf jg:kltx¿sf] k|r'/tf
/ ljljwtf sfod /fVb} ;+/If0f / lbuf]] pkof]u ul/g]5 .
126
%=@=# l;d;f/ If]qsf] cIf'00ftf sfod /fVgsf nflu l;d;f/
If]qdf kmf]xf]/ lj;{hg ug{], s'g} k|sf/n] k|b'if0f km}nfpg]
jf e"ldut hnsf] cTolws bf]xg ug]{ h:tf sfo{nfO{
lg?T;flxt ul/g]5 .
%=@=$ l;d;f/ If]qdf kg]{ dfgjLo tyf kz'hGo rfknfO{
Go"gLs/0f ul/g]5 .
%=@=% ljBdfg l;d;f/ If]qsf] :j?kdf kl/jt{g gx'g] u/L
e"ldsf] pkof]u ug]{ sfo{nfO{ k|f]T;fxg ul/g]5 .
%=@=^ l;d;f/ ;|f]tsf] kl/rfng u/L cGo lqmofsnfk ;~rfng
ubf{ l;d;f/ If]qsf] kof{j/0fLo / cfly{s dxTjnfO{
k|lts"n c;/ gkfg]{ u/L ;~rfng ul/g]5 .
%=@=& l;d;f/hGo ;|f]tsf] a'l4dQfk"0f{ pkof]u, l;d;f/ If]qaf6
k|fKt x'g] ;]jf / pTkfbg pkef]usf] nflu jftfj/0f d}qL
k|ljlwx¿ k|a4{g tyf cjnDjg ul/g]5 .
%=@=* l;d;f/ If]qnfO{ pNn]vgLo k|lts"n c;/ kfg]{ k|s[ltsf
ljsf; lgdf{0fsf sfo{qmdx¿sf] th"{dfsf] qmddf g}
k|rlnt sfg"g adf]lhd k|f/lDes jftfj/0fLo k/LIf0f jf
jftfj/0fLo k|efj d"NofÍg ug'{ kg]{]5 .
%=@=( l;d;f/ ;|f]tsf] ;+/If0f tyf lbuf] pkof]usf nflu
æl;d;f/ sf]ifÆ sf] :yfkgf u/L ;+:yfut ul/g]5 . o:tf]
sf]ifsf] :yfkgf / ;~rfngsf] Joj:yf k|rlnt sfg"g
adf]lhd jg tyf e"–;+/If0f dGqfnon] ldnfpg]5 .
l;d;f/ sf]ifdf b]xfo cg';f/sf] ;|f]taf6 /sd hDdf ug{
;lsg]5M–
127
-s_ g]kfn ;/sf/af6 k|fKt x'g] /sd,
-v_ :yfgLo lgsfoaf6 k|fKt x'g] /sd,
-u_ ;DalGwt lgsfosf] :jLs[ltdf bft[ lgsfoaf6 k|fKt
x'g] ;xfotf /sd,
-3_ jftfj/0fLo ;]jf / j:t' jfkt k|fKt x'g] z'Ns,
-ª_ lghL If]qaf6 k|fKt x'g] /sd,
-r_ cGo ;|f]taf6 k|fKt x'g] /sd .
%=@=!) l;d;f/ If]qdf cfl>t ;d'bfox¿sf] k/Dk/fut 1fg,
;Lk / cg'ejsf] klxrfg tyf sb/ ub}{ o:tf 1fg /
;Lkx¿sf] k|j4{g tyf pkof]u ug{ k|f]T;fxg ul/g]5 .
%=@=!! l;d;f/ If]qdf cfl>t ;d'bfonfO{ ;f] If]qsf] ;+/If0f /
Joj:yfkgdf ;xefuL u/fO{ l;d;f/ ;|f]tdf cfwfl/t
pBd tyf Aoj;fo dfkm{t hLljsf]kfh{gdf ;'wf/
NofOg]5 .
%=@=!@ l;d;f/af6 k|fKt x'g] k|fs[lts ;|f]tx¿sf] ;'/lIft /
lbuf] ?kdf ;Íng ul/g] dfqf, cj:yf / tx olsg ug{
dfkb08 tof/ u/L sfof{Gjog ul/g]5 .
%=@=!# l;d;f/ If]qaf6 k|fKt x'g] nfenfO{ ;f] If]qdf cfl>t
;d'bfo aLr ;dGoflos ?kdf afF8kmfF8 ug{ cfjZos
sfo{ljlw tof/ u/L sfof{Gjogdf NofOg]5 .
%=@=!$ l;d;f/ If]qsf] jl/kl/ ;~rfng eO/x]sf ljsf; lgdf{0fsf
sfo{qmdx¿sf] lgoldt cg'udg u/L l;d;f/sf] cIf'00ftf
;'lglZrt ul/g]5 .
128
%=@=!% l;d;f/ If]qsf hLjhGt' tyf jg:kltsf] k|r'/tf /
ljljwtf sfod /fVg l;d;f/ ;|f]tsf] ;+/If0f / lbuf]]
pkof]usf sfo{qmdx¿ ;~rfng ul/g]5 .
%=@=!^ l;d;f/sf] hn:t/ sfod ub}{ jf;:yfg ;'wf/, afXo
ldrfxf k|hfltsf] lgoGq0f, l;d;f/ ;|f]tsf] a'l4dQfk"0f{
pkof]u cflbsf dfWodaf6 l;d;f/ If]qsf] pTkfbsTj
clej[l4 ul/g]5 .
%=# l;d;f/ If]qsf] Joj:yfkgdf ;'zf;g k|a4{g
%=#=! l;d;f/ ;+/If0f ;DaGwL ljleGg sfo{qmdsf] of]hgf
th{'df, sfof{Gjog, cg'udg / d"NofÍg k|lqmofdf :yfgLo,
lhNnf / s]Gb|Lo :t/sf ;/f]sf/jfnfsf] ;lqmo ;xeflutf
h'6fOg]5 .
%=#=@ l;d;f/ ;|f]tx¿sf] PsLs[t Joj:yfkg tyf a'l4dQfk"0f{
pkof]udf ;xhLs/0f ug{ :yfgLo, lhNnf tyf /fli6«o
:t/df ax';/f]sf/jfnf ;ldltx¿ u7g u/L lqmofzLn
t'NofOg]5 .
%=#=# l;d;f/ ;|f]tx¿sf] PsLs[t ;+/If0f / Joj:yfkg ug{
cfjZostfg';f/ ax';/f]sf/jfnf ;ldltx¿sf] u7g u/L
To:tf ;ldltdf cfj4 ;/f]sf/jfnfx¿sf] Ifdtf clea[l4
ub}{ nlug]5 .
%=#=$ l;d;f/ If]qsf] ;+/If0f / Joj:yfkg sfo{nfO{ kf/bzL{
/ k|efjsf/L t'Nofpg cfjZos ;+:yfut Aoj:yf
ldnfOg]5 .
129
%=#=% /fli6«o l;d;f/ ;"rgf Joj:yfkg k|0ffnL :yfkgf
ul/g]5 .
%=#=^ l;d;f/ If]qsf] k|efjsf/L ;+/If0f / Joj:yfkg ug{
ljBdfg k|fs[lts ;|f]tsf] ;+/If0f tyf Joj:yfkg;Fu
;DalGwt sfg"gL Joj:yfdf cfjZostfg';f/ ;+;f]wg u/L
PsLs[t sfg"g lgdf{0f ul/g]5 .
%=#=& /fd;f/ dxf;lGwn] lglb{i6 u/] adf]lhd l;d;f/ ;+/If0f
tyf Joj:yfkg ;DaGwL lzIff, ;"rgf tyf ;+rf/ ;fdu|L
tof/ u/L cfdhgtfsf] ;r]tgf clej[l4 ul/g]5 .
%=#=* l;d;f/sf] ;Ldf, Joj:yfkg jf pkof]usf ;DaGwdf
pTkGg ljjfbsf] ;dfwfg ;DalGwt lhNNff jg If]q
;dGjo ;ldltn] ug]{]5 .
%=#=( l;d;f/sf] ;+/If0f, dxTj / Joj:yfkgsf] ljifonfO{
ljleGg txsf cf}krfl/s tyf cgf}krfl/s lzIff k|0ffnLdf
;dfj]z ub}{ nlug]5 .
%=#=!) l;d;f/ If]q :t/Lo hn tyf e"–pkof]u of]hgf lgdf{0f
tyf Joj:yfkgdf ;xof]u k'¥ofpg cfjZos cWoog,
cg';Gwfg / cg'udg ul/g]5 .
%=#=!! l;d;f/ If]qsf] ;+/If0f / Joj:yfkg ug{sf nflu dfkb08
tof/ u/L nfu" ul/g]5 .
130
^= sfof{Gjog ;+oGqsf] Joj:yf
o; gLltsf] sfof{Gjog ;/sf/L, lghL tyf ;fj{hlgs ;DalGwt lgsfox¿af6
x'g]5 / ;f]sf] ;DfGjo Pjd\ ;xhLs/0f jg tyf e"–;+/If0f dGqfnon]
ug]{5 . /fli6««o:t/df ;dGjo, ;xhLs/0f / dfu{ lgb]{zg ug{ b]xfo adf]lhd
/fli6«o l;d;f/ ;ldlt /xg]5 . lhNnf :t/df ljBdfg lhNnf agIf]q ;DfGjo
;ldltn] l;d;f/ If]qsf] ;d]t ;+/If0f tyf Aoj:yfkgsf] sfd ug]{5 . b'j}
;+oGqsf] u7g tyf sfo{If]q b]xfo adf]lhd x'g]5M
^=! s]Gb|Lo :t/dfM
/fli6«o l;d;f/ ;ldlt
s_ ;lrj, jg tyf e"–;+/If0f dGqfno ;+of]hs
v_ ;x–;lrj, s[lif ljsf; dGqfno ;b:o
u_ ;x–;lrj, jftfj/0f tyf lj1fg k|ljlw dGqfno ;b:o
3_ ;x–;lrj, phf{ dGqfno ;b:o
ª_ ;x–;lrj, l;+rfO{ dGqfno ;b:o
r_ ;x–;lrj, ;+3Lo dfldnf tyf :yfgLo ljsf; dGqfno ;b:o
5_ ;x–;lrj, pBf]u dGqfno ;b:o
em_ ;x–;lrj, /fli6«o of]hgf cfof]u
-s[lif tyf u|fld0f ljsf; dxfzfvf_ ;b:o
131
`_ dxflgb]{zs, jg ljefu ;b:o
6_ dxflgb]{zs, /fli6«o lgs'~h tyf jGohGt' ;+/If0f ljefu ;b:o
7_ k|d'v, jftfj/0f dxfzfvf, jg tyf
e"–;+/If0f dGqfno ;b:o–;lrj
^=@ /fli6«o l;d;f/ ;ldltsf] sfd, st{Ao tyf clwsf/
-s_ /fli6«o l;d;f/ gLlt, @)^( sf] p2]Zo k|flKtsf nflu
/fli6«o :t/df ;dGjo ug]{÷u/fpg],
-v_ l;d;f/sf] ;+/If0f, lbuf] Joj:yfkg / pkof]u ug{ PsLs[t
sfg"g lgdf{0fsf] Joj:yf ug]{,
-u_ l;d;f/;+u ;DalGwt of]hgf tyf sfo{qmdx¿ th'{df
Pjd\ sfo{Gjogdf ;DalGwt ;/f]sf/jfnfx¿ aLr ;xsfo{
/ ;fem]bf/L a9fpg k|f]T;fxg ug]{,
-3_ l;d;f/ ;DaGwdf lgdf{0f x'g] PsLs[t sfg"g;Fu d]n vfg]
u/L ;DalGwt cGo sfg"gx¿df kl/dfh{g ug{ kxn ug]{,
-ª_ ;ldltn] cfkmgf] sfo{ ;Dkfbg ug{ cfjZostf cg';f/
k|fljlws ;Nnfxsf/ pk–;ldlt u7g ug]{,
-r_ ;ldltsf] sfo{ ;~rfng ug{ cfjZos kg]{ sfo{ljlw to
ug]{ .
-5_ /fli6«o l;d;f/ gLlt, @)^( sf] k|efjsf/L sfo{Gjogsf]
nflu cfjZos dfu{lgb]{z ug]{ .
132
^=# lhNnf :t/df
l;d;f/ If]qsf] ;+/If0f, Joj:yfkg / pkof]u ug{ lhNnf :t/df /x]sf] lhNnf
jg If]q ;dGjo ;ldltn] g} o; gLltsf] sfof{Gjog ;+oGqsf] ?kdf klg sfo{
ug]{5 . ;+oGqsf] u7g tyf sfo{If]q b]xfo adf]lhd x'g]5M–
^=$ lhNnf jg If]q ;dGjo ;ldlt
-s_ lhNnf ljsf; ;ldltsf] ;efklt ;+of]hs
-v_ lhNnf ljsf; ;ldltsf] ;DalGwt ljifout
;ldltsf] ;+of]hs Ps hgf
;x;+of]hs
-u_ :yfgLo ljsf; clwsf/L ;b:o
-3_ lhNnf ljsf; ;ldltn] tf]s]sf lhNnf l:yt
/fhg}lts bnsf k|ltlglw -a9Ldf & hgf_
;b:o
-ª_ dxfgu/kflnsf÷pkdxfgu/kflnsf÷gu/kflnsfsf
k|d'v jf k|ltlglw
;b:o
-r_ uf=lj=;= dxf;+3sf] lhNnf cWoIf jf k|ltlglw ;b:o
-5_ jg k}bfjf/df cfwfl/t pBdLx¿dWo] pBf]u jfl0fHo
;+34f/f dgf]lgt Ps hgf
;b:o
-h_ lhNnfl:yt ;fd'bflos, ;fem]bf/L jg Joj:yfkg
;d"x, dWojtL{ ;fd'bflos jg ;d"x, sa'lnotL jg
;d"x, lghL jg / e"–;+/If0f ;d"xsf ;~hfnx¿ dWo]
af6 Pshgf k|ltlglw
;b:o
-em_ jg, jftfj/0f, jGohGt', jg:klt, e"–;+/If0f /
h}ljs ljljwtf;+u ;DalGwt u}/;/sf/L ;+:yfdWoaf6
u}/;/sf/L ;+:yf dxf;+3n] tf]sL lbPsf k|ltlglw
a9Ldf b'O{ hgf
;b:o
133
-`_ cflbjf;L, hghftL, blnt tyf cGo ju{ ljz]ifsf]
;d"xaf6 k|ltlglwTj x'g] u/L lhNnf ljsf; ;ldltn]
tf]sL lbPsf a9Ldf b'O{ hgf .
;b:o
-6_ k|d'v lhNnf clwsf/L jf lghn] tf]s]sf] clws[t
k|ltlglw
;b:o
-7_ jg tyf e"–;+/If0f dGqfno cGtu{tsf lhNnf l:yt
lgsfosf k|d'vx¿
;b:o
-8_ lhNnf s[lif ljsf; clws[t jf lghn] tf]s]sf]
k|ltlglw
;b:o
-9_ lhNnf kz' ;]jf clws[t jf lghn] tf]s]sf] k|ltlglw ;b:o
-0f_ Dflxnf ljsf; clws[t jf lghn] tf]s]sf] k|ltlglw ;b:o
-t_ lhNnf jg clws[t ;b:o–;lrj
^=% lhNnf jg If]q ;dGjo ;ldltsf] sfd, st{Jo tyf clwsf/
s_ l;d;f/ ;|f]tsf] ;+/If0f, Joj:yfkg / pkof]u;Fu ;Da4
;/f]sf/jfnfx¿ aLrsf] ;femf ;+oGqsf] ?kdf sfo{ ug]{ .
v_ ;du| l;d;f/ Joj:yfkgsf nflu cGt/ lgsfout
;dGjo tyf ;fem]bf/L clej[l4 ug{] .
u_ sfo{ ;Dkfbg ubf{ ;xeflutfd"ns k2lt ckgfpg] .
3_ l;d;f/ ;+/If0f tyf Joj:yfkg sfo{df pknAw ;|f]tsf]
afF8kmfF8 ug]{,
ª_ l;d;f/ ;|f]tsf] ;+/If0f tyf Joj:yfkgsf c;n
cEof;af6 xfl;n u/]sf l;sfOx¿nfO{ lhNnfsf gLlt
tyf of]hgfsf ;+/rgfx¿df ;dflxt tyf d"nk|jfxLs/0f
ug]{,
134
r_ l;d;f/ ;+/If0f tyf lbuf] Joj:yfkg ug{ Joj:yfkg
of]hgf tof/ u/L sfof{Gjog ug]{,
5_ l;d;f/ ;|f]tsf] ;+/If0f tyf Joj:yfkgdf k/Dk/fut
1fg / ;Lksf] ;+/If0f, k|j4{g / pkof]u ug]{,
h_ ;ldltn] cfkmgf] sfo{ ;Dkfbg ug{ cfjZostf cg';f/
pk–;ldlt u7g ug{ ;Sg]5 .
em_ l;d;f/sf If]qsf] ;+/If0f, Aoj:yfkg / ;b'kof]u ;DaGwL
sfo{qmdx¿sf] k|efjsf/L cg'udg ug]{÷u/fpg] .
&= gLltsf] d"Nof+sg
o; gLltsf] sfof{Gjogsf] k|efjsfl/tf, pko'Qmtf / pkfb]otfsf] jg tyf
e"–;+/If0f dGqfnoaf6 cfjlws ?kdf d"NofÍg u/L ;d;fdlos ;'wf/sf
nflu k|:tfj ug]{5 .
*= hf]lvd
;j{;fwf/0fsf] ;a}sf] kx'Fr, pkof]u / ;'lawfsf ?kdf /lxcfPsf l;d;f/
If]qx¿sf] ;+/If0f cfkm}+df r'gf}tLk"0f{ 5 . a9\bf] hg;+Vofsf] rfk / hnjfo'
kl/jt{gsf r'gf}tLx¿n] ubf{ gLltsf] sfof{Gjog ;xh gx'g ;S5 . :yfgLo
;d'bfosf] ;xeflutf clej[l4 u/L ;j{;fwf/0fdf ;d]t ckgTjsf] efjgf
ljsf; geP;Dd ;+/If0fn] lbuf]kg / k|efjsfl/tf xfl;n ug{ sl7g x'g] xF'bf
l;d;f/sf] ;+/If0f / Aoj:yfkg sfo{nfO{ :yfgLo cfjZostfsf] kl/k"lt{sf]
Ps ;zQm dfWodsf] ?kdf klg ljsf; ug{ cfjZos 5 .
135
(= cg'udg tyf d"Nof+sg
k|:t't gLltsf] sfof{Gjogaf6 ck]lIft k|ltkmn tyf p2]Zo xfl;n eP
gePsf] ;DaGwdf cg'udg / d"NofÍg ug{ g]kfn ;/sf/, jg tyf
e"–;+/If0f dGqfnon] ;DalGwt ;a} lgsfox¿;Fu ;dGjo u/L cfjZos
Joj:yf ldnfpg]5 .
!)= afwf, c8\sfp km'sfp
o; gLltsf] sfof{Gjogsf] l;nl;nfdf s'g} afwf c8\sfp k/]df jf ;d:of
pTkGg ePdf g]kfn ;/sf/, jg tyf e"–;+/If0f dGqfnon] To:tf] afwf
c8\sfp km'sfpg cfjZos lg0f{o ug{ ;Sg]5 .
136
cg';"rL – #
;'gfv/L ;+sng tyf v]tL ljsf; -sfo{ljlw_ lgb]{lzsf, @)^( k|:tfjgf g]kfnsf] jg If]qleq kfOg] ;'gfv/L (Orchidaceae_ kl/jf/sf ag:kltsf] plrt ;+/If0f, Joj:yfkg, v]tL ljsf; / k|zf]wg u/L cfo j[4L tyf /f]huf/L k|jw{g ug{ ;'gfv/Lsf] ;+sng, cf];f/–k;f/ tyf lgsf;LnfO{ ;/n, ;xh, Jojl:yt, kf/bzL{ tyf pQ/bfoL agfpb} n}hfg] p2]Zon] jg lgodfjnL, @)%! sf] lgod ^& n] lbPsf] clwsf/ k|of]u u/L g]kfn ;/sf/, jg tyf e"–;+/If0f dGqfnon] of] sfo{ljlw lgb]{lzsf agfO{ hf/L u/]sf] 5 .
kl/R5]b –!
k|f/lDes
!= ;;+lIfKt gfd / k|f/DeM -!_ o; lgb]{lzsfsf] gfd æ;'gfv/L ;+sng tyf v]lt ljsf; -sfo{ljlw_ lgb]{lzsf, @)^(Æ /x]sf] 5 .
-@_ of] lgb]{lzsf t'?Gt k|f/De x'g]5 .
@= kkl/efiffM laifo jf k|;+un] csf]{ cy{ gnfu]df o; lgb]{lzsfdf,
-s_ æP]gÆ eGgfn] jg P]g, @)$( ;Demg'k5{ .
-v_ ælgodfjnLÆ eGgfn] jg lgodfjnL, @)%! ;Demg'k5{ .
-u_ æclwsf/ k|fKt clwsf/Læ eGgfn] lhNnf jg clws[tnfO{ ;Demg'k5{ / ;f] zAbn] lhNnf jg clws[t lgo'Qm gePsf] cj:yfdf g]kfn ;/sf/n] tf]s]sf] clws[t ;d]tnfO{ hgfpFb5 .
-3_ æ;'gfv/LÆ eGgfn] jg lgodfjnL, @)%! sf] cg';"rL— # sf] v08 -r_ sf] g+= & adf]lhdsf] jg k}bfjf/nfO{ ;Demg'k5{{ . ;fy} ;f] zAbn] jg h+un leq ?vsf xfFuf jf af]qmfdf x's{g] OlkkmfO6 (Epiphyte), r§fg jf df6f]df x's{g] 6]/]i6«Lon (Terrestrial) / jg:klt jf hGt' s'lxPsf] :yfgdf x's{g] ;fk|f]kmfO6 (Saprophyte) cGtu{t kg]{ ;'gfv/L, ufd8f]n (Brachycorythis obcordata), hLjGtL (Ephemerantha macraei),Acampe spp., Coelogyne spp., Dendrobium spp. / Otochilus spp. nufotsf ;'gfv/L (Orchidaceae) kl/jf/sf cg';"rL– ( df pNn]v ePsf ;Dk"0f{ jg:klt k|hfltnfO{ hgfpF5 .
-ª_ æIf]qÆ eGgfn] ;'gfv/L ;+sng ug]{ p2]Zon] lhNnf jg sfof{non] rf/ lsNnf tf]sL 5'6\ofPsf] jg If]qnfO{ ;Demg'k5{ .
-r_ æjg v08Æ eGgfn] If]q cGtu{t lhNnf jg sfof{non] kl/df0f tf]sL ;'gfv/L ;+sng ug]{ p2]Zon] :ki6;Fu rf/ lsNnf tf]sL 5'6\ofPsf] jg If]q cGtu{tsf] jg v08 nfO{ ;Demg'k5{ .
-5_ æpBf]uÆ eGgfn] k|rlnt g]kfn sfg"g adf]lhd btf{ eO{ ;'gfv/L ;+sng ug{, k|zf]wg ug{ jf v]tL ug{ Ohfht kfPsf] pBf]unfO{ ;Demg'kb{5 .
kl/R5]b –@
;|f]t ;j]{If0f tyf jg If]q 5gf}6 ;DjGwL Aoj:yf
#= ;|f]t ;j]]{If0f ;DjGwL cfwf/e't tYofÍ ;+sng ug'{kg
$= tYofÍ ljZn]if0f tyf k|ltj]bg tof/ ug'{kg]{M
g]kfn ;/sf/ -dfggLo dGqL:t/_ af6 :jLs[t ldlt @)^(.!!.@$
;'gfv/L ;+sng tyf v]tL ljsf; -sfo{ljlw_ lgb]{lzsf, @)^( k|:tfjgf
kl/R5]b –!
k|f/lDes
!= ;+lIfKt gfd / k|f/DeM
@= kl/efiffM
;'gfv/L ;+sng tyf v]tL ljsf; -sfo{ljlw_ lgb]{lzsf, @)^( k|:tfjgf
kl/R5]b –!
k|f/lDes
!= ;+lIfKt gfd / k|f/DeM
@= kl/efiffM
137
;'gfv/L ;+sng tyf v]tL ljsf; -sfo{ljlw_ lgb]{lzsf, @)^( k|:tfjgf
kl/R5]b –!
k|f/lDes
!= ;+lIfKt gfd / k|f/DeM
@= kl/efiffM
-h_ æk|zf]wgÆ eGgfn] ;'gfv/L] ;'sfP/ nR5f agfOPsf] jf w"nf] agfO{ d"No clej[l4 ug]{ jf :j?k kl/jt{g u/L pkof]uL j:t' jf kbfy{ pTkfbg ug]{ sfo{ ;d]tnfO{ hgfpFb5 .
-em_ ælgsfoÆ eGgfn] jg tyf e"–;+/If0f dGqfno cGtu{tsf lgsfonfO{ ;Demg'k5{ / ;f] zAbn] o; lgb]{lzsf adf]lhd tf]lsPsf] jg If]qdf ;'gfv/L ;+sng ug{ Ohfht k|fKt u/]sf OhfhtkqjfnfnfO{ ;d]t hgfpFb5 .
-`_ æsfdbf/Æ eGgfn] ;'gfv/L ;+sng ug]{ lgsfoaf6 ;'gfv/L ;+sng Pj+ 9'jfgL ug{, jg h+un nufot l8kf] tyf 3f6u2Ldf /x]sf] ;'gfv/L ;+/If0f ug{ v6fOPsf JolQmnfO{ hgfpFb5 .
-6_ æ;'k/efOh/Æ eGgfn] sfdbf/ sf] sfdsf] lg/LIf0f ug{ ;'gfv/L ;+sng ug]{ lgsfoaf6 v6fOPsf] :j?k kl/jt{g u/L pkof]uL j:t' jf kbfy{ pTkfbg ug]{ JolQm jf sd{rf/LnfO{ ;Demg'k5{ .
-7_ æ3f6u2LÆ eGgfn] ;+sng ePsf] ;'gfv/LnfO{ laqmL ljt/0f, cf];f/ k;f/ jf cGo tj/n] xs x:tfGt/0f geP;Dd ;'/lIft /fVg lhNnf jg sfof{non] tf]s]sf] 7fpFnfO{ ;Demg'k5{ .
-8_ æcg'udgÆ eGgfn] ;'gfv/L ;+sng ug]{ If]qdf ;'gfv/L ;+sng eO{ /x]sf] ;dodf jf ;+sng sfo{ ;DkGg eP kZrft\ tt\ ;DaGwL eP u/]sf sfo{x?nfO{ :jLs[t of]hgf adf]lhd 7Ls t/Lsfn] sfd eP gePsf] ljifodf :ynut e|d0f u/L cWoog tyf lg/LIf0f ug]{ / ;f] sf] k|ltj]bg k]z ug]{ sfo{nfO{ ;Demg'k5{ .
-9_ æjflif{s cg'udgÆ eGgfn] ;'gfv/L ;+sng ug]{ sfd ug{ cg'dlt kfPsf] jgdf ;'gfv/L ;+sng tyf 3f6u2L / 5f]8k"hL{ cflb ;Dk"0f{ sfo{ ;DkGg ePkl5 pBf]un] tf]s]sf] k|ltlglwsf] pkl:yltdf ;DalGwt lhNnf jg clws[t jf lghn] v6fPsf] sd{rf/Ln] ;'gfv/L ;+sng ug]{ cg'dltsf] Dofb ;dfKt ePkl5 x/]s jif{ ug]{ :ynut cg'udgnfO{ ;Demg'k5{ .
-0f_ æ;j]{If0f Pj+ cg';Gwfg ug]{ lgsfoÆ eGgfn] jg ljefu, jg:klt ljefu jf jg cg';Gwfg tyf ;e]{If0f ljefunfO{ ;Demg'k5{ / ;f] zAbn] h8La'6L pTkfbg tyf k|zf]wg sDkgL / tt\ ;DaGwL ljifodf cWoog, cg';Gwfg ug{ g]kfn ;/sf/af6 dfGotf kfPsf] :jb]zL ;+3, ;+:yf tyf Ohfht k|fKt ug]{ JolQm ;d]tnfO{ ;Demg'k5{ .
kkl/R5]b –@
;|f]t ;j]{If0f tyf jg If]q 5gf}6 ;DjGwL Aoj:yf
#= ;|f]t ;j]]{If0f ;DjGwL cfwf/e't tYofÍ ;+sng ug'{kg]{M -!_ ;'gfv/LnfO{ nf]k x'gaf6 arfpg, ;'gfv/L ;+sng Pj+ lgsf;L ug{ lbg] cflwsfl/s lgsfo lhNnf jg sfof{non] cfjZostf cg';f/ jg:klt lj1sf] ;+nUgtfdf ;'gfv/Lsf] lj:t[t ;|f]t ;j]{If0f u/L lhNnfsf] kfFr jif]{ sfo{ of]hgfdf ;dfj]z ug'{kg]{5 .
-@_ :ynut ?kdf uO{ gfk lnOPsf gd"gf Kn6x?sf] k'gM lg/LIf0f, ;j]{If0f ug{ cfjZos kg]{ ePsfn] To:tf Kn6x? ;se/ lkmN8df :ki6 b]lvg] u/L tyf /]s8{df cflwsfl/s / e/kbf]{ x'g] u/L ;'/lIft /fVg' kg]{5 .
$= tYofÍ ljZn]if0f tyf k|ltj]bg tof/ ug'{kg]{M -!_ ;|f]t ;j]{If0fsf] cfwf/df ljleGg lsl;dsf ;'gfv/Lsf] k|hfltsf] cj:yf, ltgsf] pknAwtfsf] ;fy} lbuf]?kdf ;+sng ug{ ;lsg] cf}ift kl/df0f olsg u/L ;f] sf] cfwf/df ;'gfv/L kfOg] jgnfO{ juL{s/0f ug'{ kg]{5 / oL If]qsf] gS;f ;lxt rf/ lsNnf :ki6;Fu olsg ug'{ kg]{5 . ;f]] ljj/0fdf jg If]qx?sf] gfdfs/0f ;d]t :ki6;Fu pNn]v ePsf] x'g' kg]{5 .
;'gfv/L ;+sng tyf v]tL ljsf; -sfo{ljlw_ lgb]{lzsf, @)^( k|:tfjgf
kl/R5]b –!
k|f/lDes
!= ;+lIfKt gfd / k|f/DeM
@= kl/efiffM
138
-@_ ;|f]t ;j]{If0fsf] tYofÍsf] cfwf/df x/]s jg v08sf]] 5'§f–5'§} lx;fa u/L lhNnf e/df lbuf]?kdf pknAw x'g;Sg] ;'gfv/Lsf]] jflif{s kl/df0f :ki6;Fu v'Ng] u/L ;|f]t ;j]{If0f k|ltj]bg tof/ ug'{ kg]{5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd tof/ ePsf] k|ltj]bg pk/ jg ljefun] k|fljlws 6f]nL u7g u/L jf jg:klt ljefuaf6 ;f] k|ltj]bgsf] k|fljlws ?kn] u'0f:t/ k/LIf0f u/fO{ pko'St b]lvPdf ;f] sf] l;kmfl/zdf jg ljefun] k|ltj]bg :jLs[t ug{ ;Sg]5 .
%= If]q 5gf}6 tyf jftfj/0fLo cWoog k|ltj]bg tof/ ug'{kg]{M -!_ bkmf $ adf]lhdsf] k|s[of k"/f e} ;s]kl5 ;'gfv/L lbuf] ?kdf ;+sng ug{ ;lsg] kl/df0fnfO{ ;d]t dWogh/ /fvL ;'gfv/L ;+sng ug]{ If]q lgwf{/0f ug'{kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd lgwf{/0f ul/Psf] If]qnfO{ jg sfo{of]hgfdf ;dfj]z ug'{kg]{5 .
-#_ jftfj/0f ;+/If0f P]g, @)%# tyf jftfj/0f ;+/If0f lgodfjnL, @)%$ adf]lhdsf] k|lqmof k"/f u/L jftfj/0fLo cWoog k|ltj]bg tof/ u/L ;DalGwt lgsfoaf6 :jLs[t ePkl5 :jLs[t jg sfo{of]hgfsf] clwgdf /xL kl/R5]b –# adf]lhdsf] ljlw cg';f/ ;'gfv/L ;+sng ug'{ kg]{5 .
kl/R5]b –# ;'gfv/L ;+sngsf] nflu v08 ljefhg
^= ;'gfv/L ;+sngsf] nflu jg v08 ljefhg ug]{M -!_ ;'gfv/L ;+sng ul/g]] jg If]qnfO{
lbuf]?kdf ;+sng ug{ ;lsg] ;'gfv/Lsf] kl/df0f x]/L ;s];Dd k|fs[lts l;dfgfsf] cfwf/df
v08 ljefhg ug'{kg]{5 . ;'gfv/Lsf] k|fs[lts k'g?Tkfbg ;d]tnfO{ ljrf/ u/L jg If]qnfO{
ljleGg v08df ljefhg u/L tL v08df kfFr jif{sf] rqmLo k|0ffnL cg';f/ dfq ;'gfv/L ;+sng
ug'{ kg]{5 .
-@_ ;'gfv/L ;+sng ug]{ If]q 5gf}6 ug]{ sfo{ ul/;s]kl5 ;f] If]qdf ePsf] ;'gfv/L kfOg]
?vsf] ;+Vof, r§fg jf hdLgsf] jf:tljs ;tx, If]qkmn lx;fj u/L pknAw x'g ;Sg]
;'gfvl/sf] k|hftL lkR5]sf] kl/df0f olsg ug'{ kg]{5 .
-#_ ;'gfv/L kfOg] If]qsf] klxrfg Pj+ If]q 5gf}6 / jg v08 lgdf{0f sfo{ ;DkGg eO{
;s]kl5 ;f] sf] :ki6 ljj/0f lhNnf jg sfof{non] cg';"rL— ! adf]lhdsf]] /lhi6/ v8f u/L
clen]v /fVg' kg]{5 .
-$_ nut agfOPsf] /lhi6/sf] Ps÷Ps k|lt ;DalGwt ;'gfv/L ;+sng ug]{ lgsfo,
/]~hkf]i6 / Onfsf jg sfof{non] /fVg' kb{5 . Ps k|lt /lhi6/ lhNnf jg sfof{nodf clgjfo{
/fVg' kb{5 h'g /lhi6/nfO{ c'gudgsf] nflu k|of]u ug{ ;lsG5 . olb ;'gfv/L ;+sng ug]{ sfo{
;fd'bflos jg jf ;+/lIft jg If]qaf6 ul/g] xf] eg] ;DalGwt ;d"xnfO{ ;d]t nut agfOPsf]
/lhi6/sf] Ps k|lt pknAw u/fpg' kg]{5 .
&= ;'gfv/L ;+sng ug]{ t/LsfM -!_ ;|f]t ;j]{If0fsf] cfwf/df ;'gfv/Lsf] s'g k|hflt sxfF slt
pknAw 5, osLg u/L lglZrt If]q tf]sL lgodfg';f/ ;+sng Ohfht lbg] / ;+sng sfo{
tf]lsPsf] If]qdf dfq ul/g' kg]{5 .
-@_ ;'gfv/Lsf] ;+sng cg'dlt lbg' cufj} o;sf] ;+/If0f, ;Da4{g / Joj:yfkg ;DaGwL zt{x? tf]sL pQm zt{x? kfngf ug]{ JolQm, pBf]u of lgsfonfO{ dfq} cg'dlt lbg'kg]{ 5 .
*= 3f6u2L :yfg tf]Sg'kg]{M
(= ;'gfv/Lsf] 9'jfgL Joj:YffM
139
-#_ ;'gfv/L ;+sng Ohfht lbg'k"j{ ;DalGwt lhNnf jg sfof{non]] ;'gfv/L ;+sng ug]{ :jLs[t ;|f]t ;j]{If0f k|ltj]bg cg';f/ jg If]q tyf jg v08sf] :ki6;Fu rf/ lsNnf olsg ug'{kg]{ 5 . ;'gfv/L ;+sng ubf{ lhNnf jg sfof{non] tf]s]sf] jg k|fljlwssf] /]vb]v÷/f]xa/df tf]lsPsf] jg If]q jf jg v08af6 dfq u/fpg'kg]{ 5 .
-$_ ;+sng cg'dlt k|fKt ug]{ pBf]u jf lgsfon] ;+snsx?nfO{ ;'gfv/Lsf] xfFuf sf6\bf wfl/nf] xltof/ jf l;s]r/ k|of]u ug'{ kg]{5 . ;'gfv/L ;+sng ubf{ o:tf pks/0f k|of]u eP gePsf] s'/f ;DalGwt lhNnf jg sfof{non] cg'udg ug'{ kg]{5 .
-%_ ?vdf kfOg] ;'gfv/L ;+sng ubf{ ?vnfO{ k|lts"n c;/ kg]{ u/L ?vsf] af]qmf tf5\g, ?vsf xfFuf sf6\g / ?v 9fNg kfOg] 5}g .
-^_ r§fg jf hldgdf kfOg] ;'gfv/L ;+sng ubf{ e"–Ifo x'g] u/L ug{ kfOg] 5}g .
-&_ ;'gfv/Lsf] k|fs[lts :yfgaf6 pknAw ;|f]tsf] !)Ü ;Dd ;+sng of]Uo efu dfq ;+sng ug'{ kg]{5 . ;+sng ubf{ pd]/ k'lu;s]sf] ;'gfv/Lsf] s]xL k|hgg\ efu -@)Ü gofF / ;–;fgf lj?jfx?_ ltgs} jf;:yfgdf /xg] u/L 5f]8]/ ;+sng ug'{kg]{ 5 .
-*_ ;'gfv/L ;+sng ubf{ pv]Ng' x'b}g / eF'O{ jf jf]6sf] km]bsf] ;txeGbf % ;]=dL=dflyaf6 x/]s uFfhdf slDtdf @ xfFuf 5f8L ;+sng ug'{ kg]{5 .
-(_ ;'gfv/L ;+sng ubf{ km"n km"Ng] ;do / a[l4 x'g] ;dodf ;+sng ug'{ u/fpg' xF'b}g . k|fs[lts ?kdf kfOg] ;'gfv/L ;+sng ubf{ df3 b]lv kmfu'g;Dd b'O{ dlxgfsf] ;dodf dfq} ;+sng ug{' u/fpg' kg]{5 .
-!)_ df3 / kmfu'g b'O{ dlxgfsf] ;do eGbf cufl8 / k5fl8sf] ;dodf ;+sng u/] u/fPdf ;+sng ug]{ u/fpg] JolQm jf lgsfonfO{ sfnf] ;"rLdf /fvL cg'dltkq /2 u/L k|rlnt sfg"g adf]lhd sf/afxL x'g]5 .
-!!_ Pp6f jg If]qaf6 Ps k6s ;'gfv/L ;+sng u/]sf] sDtLdf kfFr jif{ kl5 dfq pknAwtfsf] cj:yf x]/L csf]{ k6s ;+sng ug{ ;lsg] 5 .
*= 3f6u2L :yfg tf]Sg'kg]{M -!_ ;+slnt ;'gfv/Lsf] 3f6u2L :yfg ;DalGwt lhNnf jg sfof{non] tf]Sg' kg]{5 .
-@_ 3f6u2L :yfg tf]Sbf ;DalGwt lhNnf jg sfof{non] cfˆgf] sfo{If]q leq kg]{ ;a} jg v08x¿nfO{ kfos kg]{ u/L / k|To]s v08sf] lgoldt lg/LIf0f x'g;Sg] s'/fnfO{ ;d]t ljrf/ u/L :yfg 5gf}6 ug'{ kg]{5 .
(= ;'gfv/Lsf] 9'jfgL Joj:YffM-!_ k|To]s jg v08af6 ;+sng ul/Psf] ;'gfv/LnfO{ af]/fdf /fvL tf]lsPsf] kfos kg]{ 3f6u2L :yfgdf 9'jfgL u/L ;'/lIft ;fy k'¥ofpg] Joj:yf ;DalGwt ;'gfv/L ;+sng ug]{ pBf]u cfkm}+n] ldnfpg' kg]{5 .
-@_ 3f6u2L :yfgaf6 ;'gfv/L k|zf]wg :yn jf pBf]u jf sf/vfgf :yn;Dd n}hfgsf] nflu lgodfg';f/ nfUg] /fhZj b:t'/ a'emfO{ lhNnf jg sfof{noaf6 cg';"rL— @ adf]lhdsf] rnfgL k"hL{ / cg';"rL— # cg';f/sf] 9fFrfdf 5f]8k"hL{ lng' kg]{5 .
-#_ lhNnf jg sfof{non] lbPsf] 5f]8k"hL{ / rnfgL k"hL{sf] cfwf/df O{nfsf, /]Ghk]f:6 jf jg rf}sLx?n] ;'gfv/Lsf] r]shfFr ug'{ kg]{5 . rnfgL kq cg';f/ ;'gfv/Lsf] kl/df0f tyf cGo s'/fx? b'?:t ePdf ;Ssn rnfgL k"hL{sf] k5fl8 b/lk6 u/L 5f]8L lbg' kg]{5 .
-$_ ;+slnt ;'gfv/L ;f]xL cfly{s jif{sf] kmfu'g;Dddf 3f6u2L :yfgaf6 lgodfg';f/sf] k|s[of k"/f u/L ;'gfv/L k|zf]wg ug]{ pBf]u jf sf/vfgf :yn;Dd 9'jfgL u/L;Sg' kg]{5 .
140
kkl/R5]b –$ tflnd tyf ;'/Iff;DaGwL Joj:yf
!)= sd{rf/L tyf sfdbf/nfO{ tflnd lbg'kg]{M -!_ ;'gfv/L ;+sng ug]{ If]q 5gf}6, ;'gfv/L ;+sng, 9'jfgL / 3f6u2L, lgolGqt cfuf] nufpg], ;/;kmfO{ ;'/Iff nufotsf sfo{df ;s];Dd :yfgLo ;d'bfo jf JolStx?nfO{ ;+nUg ug{ k|fyldstf lbg'kg]{ 5 . o;/L ;+nUg x'g] ;Dk"0f{ sfdbf/ / ;'k/efOh/x?nfO{ o; ;DaGwL sfo{ z'? ug'{ cufj} cfjZos Pj+ Jojxfl/s 1fg lbg ;DalGwt lgsfon] tflndsf] Joj:yf ldnfpg' kg]{5 .
-@_ ;'gfv/L ;+sng ug]{ lgsfon] jg ;+/If0fdf :yfgLo hgtfsf] r]tgf clej[l4 ug{ cfjZostf cg';f/ r]tgfd"ns sfo{s|d ;d]t ;~rfng ug'{ kg]{5 .
-#_ ;'gfv/L ;+sng ;DaGwL ;Dk"0f{ sfdsf/afxLdf tflnd k|fKt cg'ejL JolStmx?nfO{ sfddf nufpg' kg]{5 .
-$_ sfdbf/x?sf] nflu tflnd ;DalGwt pBf]u jf ;'gfv/L ;+sng ug]{ lgsfon] ;+rfng ug'{kg]{ 5 . o;sf ;fy} ;DalGwt pBf]u jf ;'gfv/L ;+sng ug]{ lgsfon] lhNnf jg sfof{no jf If]qLo jg tflnd s]Gb|;+u ;dGjo u/L To; k|sf/sf] tflnd ;~rfng ug{ ;Sg] 5 .
!!= ;/;kmfO{ / ;'/Iff Joj:yf ldnfpg' kg]{ M -!_ ;'gfv/L ;+sng sfo{df ;+nUg x'g] sfdbf/ tyf sd{rf/Lx?sf] nflu ;DalGwt pBf]un] ;/;kmfO{ / ;'/Iffsf] plrt k|aGw ldnfpg' kg]{5 .
-@_ ;'gfv/L ;+sng sfo{ ubf{ nfUg] ;fgfltgf 3fp–rf]6k6ssf] pkrf/sf nflu dnxd, cfof]l8g, skf;, k§Lh:tf k|fylds pkrf/sf ;fdfg k|To]s l8kf]df ;DalGwt pBf]un] clgjfo{ ?kdf /fVg' kg]{5 .
-#_ ;'gfv/L ;+sng jf tT;DaGwL sfdsf] l;nl;nfdf sfdbf/x¿ jgdf lxF8\bf af6f]df kg]{ af]6 la?jfnfO{ xfgL gf]S;fgL gk'¥ofpg] Joj:yf ldnfpg' kg]{5 .
-$_ jgIf]qdf /x]sf jGohGt'nfO{ t;f{pg], nv]6\g], dfg]{, ltgLx?sf] jf;:yfgnfO{ Iflt jf cGo s'g} tj/n] klg xfgL gf]S;fgL gx'g] cfjZos Joj:yf ldnfpg' kg]{5 . ;fy} jGohGt'nfO{ xflg gf]S;fgL k'Ug ;Sg] s'g} lsl;dsf xft xltof/ jgIf]qdf n}hfg kfOg] 5}g .
-%_ jgIf]qleq /x]sf d7–dlGb/, kfgL d'xfg jf k'/ftflTjs dxTjsf ;Dkbf Pj+ jg, hnfwf/ tyf jftfj/0fLo ;+/If0fsf] b[li6n] ;+j]bgzLn If]qsf] slDtdf !)) ld6/ j/k/ ;'gfv/L ;+sng ug{ kfOg] 5}g .
-^_ k|rlnt sfg"gn] lgif]w u/]sf s'g} klg sfd sf/afxL gug{ jf x'g glbg pBf]u jf ;'gfv/L ;+sng ug]{ lgsfon] plrt Joj:yf ldnfpg' kg]{5 .
kl/R5]b – %
;'gfv/Lsf] Jofj;flos v]tL
!@= ;'gfv/Lsf] Jofj;flos v]tL ljsf; ;DaGwL Joj:yfM -!_ pBf]u jf ;'gfv/L ;+sng Pj+ k|zf]wg ug]{ lgsfo jf JolQmn] ;'gfv/Lsf] Joj;flos v]tL ug{ ;Sg]5 . v]tLug{ vf]lhPsf] k|hfltsf] klxrfg jg:klt ljefuaf6 u/fO{ ;f] sf] lj:t[t Joj;flos of]hgf tof/ u/L jg:klt ljefusf] k|fljlws l;kmfl/; ;lxt ;f] of]hgf jg ljefuaf6 :jLs[t u/fpg' kg]{5 . :jLs[t Jofj;flos of]hgfdf pNn]lvt ;'gfv/L k|hfltsf dfp la?jf lgodfjnLdf tf]lsP adf]lhdsf] /fh:j lt/L k|fKt ug{ / ;fOl6; dxf;lGwsf k|fjwfg k"/f u/L ljb]zjf6 cfoft ug{ ;lsg]5 .
kl/R5]b –^
k'g:yf{kg sfo{ / cg'udg tyf d"NofÍg ;DaGwL Joj:yf
!#= k'g:yf{kgsf] Joj:yf ldnfpg' kg]{ M
141
kl/R5]b –$ tflnd tyf ;'/Iff;DaGwL Joj:yf
!)= sd{rf/L tyf sfdbf/nfO{ tflnd lbg'kgM
!!= ;/;kmfO{ / ;'/Iff Joj:yf ldnfpg' kg
kl/R5]b – %
;'gfv/Lsf] Jofj;flos v]tL
!@= ;'gfv/Lsf] Jofj;flos v]tL ljsf; ;DaGwL Joj:yfM
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd ;'gfv/L k|hfltsf] v]tL lj:tf/ u/L j]gf{ pTkfbg ug{ Jofj;flos of]hgfdf pNn]v eP adf]lhd tGt' k|hgg\ nufotsf cGo h}ljs k|ljlw ckgfO{ a]gf{ pTkfbg u/L u|Lg xfp;df x'sf{pg' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -!_ adf]lhd ;'gfv/L k|hfltsf] v]tL u/L Joj;fo ug]{ Jofkfl/s kmd{ jf pBf]u;Fu clgjfo{ ?kdf tGt' k|hgg\ k|of]uzfnf x'g' kg]{5 . of] k|hgg\ k|of]uzfnf tTsfn :yfkgf ug{ ;Dej gePdf g]kfndf pknAw lghL tGt' k|hgg\ k|of]uzfnf;Fu ;Demf}tf u/L lj?jf pTkfbg ug'{ kg]{5 . o:tf Jofkfl/s kmd{nfO{ rflxg] ;+Vofdf a]gf{ pTkfbg x'g] Joj:yf u/]kl5 dfq} lgsf;Lsf] nflu ;fOl6; cg'dlt kq jg ljefuaf6 k|bfg ul/g]5 .
-$_ pkbkmf -#_ df pNn]v eP adf]lhdsf] k|ljlw af6 pTkfbg u/]sf a]gf{ ;fd'bflos jg jf lghL jg jf sa'lnotL jgdf kfOg] ?vsf] xfFufdf /f]kL pTkfbg ug{sf] nflu To:tf ;fd'bflos jg pkef]Qmfx?sf] ;xdltdf ;'gfv/L k|hfltsf] v]tL ug{ OR5's JolQm, kmd{ jf sDkgLn] To;af6 pTkflbt pTkfbgnfO{ lsGg] k|Tofe"lt x'g] u/L s/f/gfdf ug'{kg]{ 5 . v]tLsf ;DaGwdf ;DalGwt lhNnf jg sfof{nonfO{ z'?d} hfgsf/L u/fpg' kg]{5 / ;+slnt pTkfbgnfO{ klg v]tL u/L pTkfbg ePsf] xf] eGg] s'/f ;DalGwt lhNnf jg sfof{noaf6 k|dfl0ft u/fpg' kg]{5 .
-%_ pkbkmf -@_ adf]lhdsf pTkfbg ul/Psf ;'gfv/Lsf] a]gf{nfO{ u|Lg xfp; jf au}+rfdf /f]kL oy]i6 dfqfdf pTkfbg ePsf] 5 jf 5}g eGg] s'/fsf] cg'udg ;DalGwt lhNnf jg sfof{non] ug'{kb{5 .
-^_ ;fd'bflos jgdf jf u|Lg xfp; jf ;]8 xfp;df /f]kL pTkfbg ul/Psf] pTkfbgdf k|fs[lts :yfgaf6 ;+sng ul/Psf] ;'gfv/L ld;fpg kfOg] 5}g . o;/L ld;fOPdf ld;fpg] / ld;fpg ;xdlt lbg] clwsf/LnfO{ ;d]t k|rlnt sfg"g adf]lhd sf/afxL x'g]5 .
-&_ x/]s jif{ sxfF slt ;'gfv/Lsf] v]tL ul/Psf] 5 elg ;DalGwt kmd{ jf sDkgLn] ;DalGwt If]qsf] lhNnf jg sfof{nonfO{ / jg:klt ljefunfO{ hfgsf/L lbg'kg]{ 5 .
-*_ ;'gfv/LnfO{ k|zf]wg u/]/ dfq} lgsf;L ug{'kg]{ 5 .
-(_ ;a} ;'gfv/Lsf k|hflt ;fOl6; sf] cg';"rLdf kg]{ ePsf]n] o;sf] lbuf] ;+/If0f ;Dj4{g / Joj:yfkg kIfdf ;d]t hf]8 lbg' kg]{5 .
kl/R5]b –^
k'g:yf{kg sfo{ / cg'udg tyf d"NofÍg ;DaGwL Joj:yf
!#= k'g:yf{kgsf] Joj:yf ldnfpg' kg]{ M -!_ ;'gfv/L ;+sng sfo{af6 ;'gfv/L]sf] lbuf] ;+/If0f, ;Da4{g / ljsf;df kg{;Sg] k|lts"n k|efjnfO{ /f]Sg tyf o;af6 kg]{ jftfj/0fLo k|efj ;d]tnfO{ Go"lgs/0f u/L lbuf] ?kdf ;+sng ug]{ sfo{nfO{ ;'lglZrt ug{ ;DjlGwt cg'dlt k|fKt pBf]un] lhNnf jg sfof{non] tf]lslbPsf] :yfgdf ;'gfv/Lsf] ;+/If0f tyf ;Daw{g ug]{ sfo{qmdx? ;~rfng ug'{kg]{ 5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd ;'gfv/L ;+sng ug{ pknAw u/fOg] jg If]q ;'gfv/L ;+sngsf nflu pknAw u/fOPsf] If]q leq} jf ;f] If]q;Fu hf]l8Psf] pko'Qm :yfgdf lhNnf jg clws[t cfkm}+n] jf lghn] v6fPsf] k|fljlwsn] ;se/ Pp6} :yfgsf] vf]hL u/L pknAw u/fpg' kg]{5 .
-#_ pkbkmf -!_ / -@_ adf]lhd ;'gfv/Lsf] ;+/If0f tyf ;Daw{g ug]{ vfnsf sfo{qmd ;~rfng ubf{ nfUg] ;Dk"{0f vr{ ;DalGwt pBf]u jf lgsfosf] x'g]5 .
142
-$_ ;'gfv/Lsf] ;+/If0f tyf ;Daw{g ug{ tf]lsPsf] jg If]q leq /x]sf jf x's]{sf cGo h}ljs ;|f]tx?df k|lts"n c;/ gkfg]{ u/L ;+/If0f sfo{ ul//fVg' kg]{5 .
-%_ lhNnf jg sfof{non] ;'gfv/Lsf] ;+/If0f tyf ;Daå{{g ug]{ If]qsf] gfk, gSzf / k|f/lDes cj:yfsf] lrq0f x'g] clen]vsf] ;fy} k|ult ljj/0fsf] hfgsf/L ;d]t cBfjlws u/L jfli{fs ?kdf ;DalGwt If]qLo jg lgb]{zgfno / jg ljefudf lbg'kg]{ 5 .
!!$= cg'udg tyf d"NofÍg Joj:yfM -!_ ;|f]t ;j]{If0f, ;'gfv/L ;+sng ug]{ If]qsf]] 5gf}6, ;'gfv/L ;+sng, 9'jfgL, 3f6u2L Pj+ lgsf;L, ;'gfv/Lsf] ;+/If0f tyf ;Daw{g ug{ tf]lsPsf] jg If]qsf] 5gf}6 ug]{ nufotsf ;Dk"0f{ sfo{x? ;DalGwt /]~hkf]i6sf] /]Gh/sf] k|ToIf lgu/fgLdf dfq ;+rfng ug'{kg]{5 . plNnlvt sfo{x?sf] lgoldt cg'udg gu/]df jf u/fpg g;s]df To;sf] lhDd]jf/L ;DalGwt /]~hkf]i6sf] /]Gh/, Onfsf jg sfof{nosf ;xfos jg clws[t / lhNnf jg clws[t ;d]tdf /xg]5 .
-@_ ;'gfv/L ;+sng tyf 9'jfgL;Fu ;DjlGwt sfo{x?df s'g} lsl;dsf] clgoldttf b]lvPdf t'?Gt ;f] sf] /f]syfd u/L cfjZos ;'wf/ ;d]tsf] Joj:yf ;DalGwt /]~hkf]i6, O{nfsf jg sfof{no / lhNnf jg sfof{non] ug'{kg]{5 . To:tf] clgoldttf ePsf] af/]df ;DalGwt lhNnf jg clws[tn] sf/afxL u/L If]qLo jg lgb]{zs / jg ljefusf dxflgb]{zs ;d]tnfO{ t'?Gt hfgsf/L lbg' kg]{5 .
-#_ ;DalGwt lhNnf jg clws[tn] ;'gfv/L ;+sng ug]{ sfo{sf] :jLs[t k|f/lDes jftfj/0fLo k/LIf0f÷jftfj/0fLo k|efj d"NofÍg k|ltj]bgdf pNn]v ePsf k|fjwfgx? nufot ;'gfv/L ;+sng ;DaGwL ;Demf}tf ul/Psf] pBf]u jf ;'gfv/L ;+sng ug]{ lgsfox?n] ;Demf}tf cg'¿k sfo{ u/] gu/]sf] lgoldt?kdf cg'udg ug'{ kg]{5 .
-$_ ;'gfv/L ;+sng tyf ljqmL ljt/0f ;DaGwL dfl;s k|ult ljj/0f lhNnf jg sfof{non] cg';"rL— $ adf]lhdsf] 9fFrfdf ;DalGwt If]qLo jg lgb]{zgfno / jg ljefudf clgjfo{ ?kdf k7fpg' kg]{5 .
-%_ ;'gfv/L ;+sng ;DaGwL sfo{sf] jflif{s cg'udg Pj+ d"NofÍg ug{ ;DalGwt lhNnf jg clws[t jf lghn] tf]s]sf] k|fljlws sd{rf/Ln]] clgjfo{ ?kn] :ynut lg/LIf0f u/L lg/LIf0faf6 b]lvPsf] ;du| cj:yf, jg If]qdf k/]sf] ;du| k|efj ;d]tsf] jf:tljstf v'n]sf] :ki6 / tYok/s :ynut k|ltj]bg tof/ u/L ;DalGwt If]qLo jg lgb]{zgfno / jg ljefudf Ps÷Ps k|lt k7fpg' kg]{5 .
-^_ ;'gfv/L ;+sng ug]{ l;hg ;lsPsf] tLg dlxgfleq pkbkmf -%_ adf]lhd jflif{s cg'udg Pj+ d"NofÍg ug]{ sfo{ ;+sng ug]{ lgsfosf] k|ltlglw / lhNnf jg sfof{nosf] k|ltlglwsf] /f]xj/df ;DalGwt If]qLo jg lgb]{zs jf lghn] tf]s]sf] sd{rf/Ln] ul/;Sg' kg]{5 . jflif{s cg'udg kmf/fdsf] gd"gf cg';"rL— % adf]lhd x'g]5 .
-&_ jflif{s cg'udg Pj+ d"NofÍg ubf{ lgodfg';f/ ul/g' kg]{ sfdx? eP u/]sf] gkfOPdf ;DalGwt pBf]u jf ;'gfv/L ;+sng ug]{ lgsfonfO{ k|rlnt P]g lgodfg';f/ clwsf/ k|fKt clwsf/Ln] sf/jfxL ug'{ kg]{5 .
kl/R5]b –&
clUg lgoGq0f ;DaGwL Joj:yf
!%= clUg lgoGq0f ;DaGwL Joj:yf ldnfpg' kg]{M -!_ ;'gfv/L ;+sng If]q nufot glhssf] cGo jg If]q, ;'gfv/L ;+sng ug]{ 3f6u2Ldf ;d]t cfunfuL x'g glbgsf] nflu ;DalGwt pBf]u jf lgsfon] ;dodf g} ;r]t eO{ clUg lgoGq0fsf] plrt k|aGw ldnfpg' kg]{5 .
kl/R5]b –*
ljljw
!^= ljljwM
143
!$= cg'udg tyf d"NofÍg Joj:yfM
kl/R5]b –&
clUg lgoGq0f ;DaGwL Joj:yf
!%= clUg lgoGq0f ;DaGwL Joj:yf ldnfpg' kg]{M
-@_ jgdf cfuf] nfUg glbgsf] nflu ljz]if u/L ;'Vvf ofddf aflx/ xfjf nfUg] 7fpFdf sfdbf/x?nfO{ hyfefjL cfuf] afn]/ vfgf ksfpg lbg' x'Fb}g . ;fy} vfgf ksfO{ ;s]kl5 afn]sf] cfuf] /fd|/L lgefpg nufpg' kg]{5 .
-#_ jg If]qdf sfdbf/x?n] r'/f]6, la8L vfP/ 7"6f] glgefOsg hyfefjL kmfNg' x'Fb}g .
-$_ dl§t]n, l8h]n, df]ljn, k]6«f]n cflb k|of]u ubf{, ;'gfv/L ;+sng, 9'jfgL / 3f6u2L ubf{ ;d]t hyfefjL kf]lvg] u/L ug'{ x'Fb}g .
-%_ ;'gfv/Lsf] e08f/0f ;se/ jg If]q aflx/ v'Nnf 7fpFdf ug'{k5{ / cfunfuLaf6 ;'/lIft /fVg ;w}+ To;sf] jl/k/L ;kmf;'U3/ /fVg' kg]{5 .
-^_ 3f6u2Ldf /x]sf] ;'gfv/L cfunfuLaf6 hf]ufpg jl/kl/sf] ;'gfv/L kltË/nfO{ lg/Gt/ ?kdf ;kmf u/L /fVg'kg]{5 / ;DalGwt pBf]u jf lgsfon] cfunfuL lgoGq0fsf nflu kfnf] kx/fsf] Joj:yf ug'{ kg]{5 .
-&_ jg If]q Pj+ 3f6u2Ldf s'g} sf/0faf6 cfuf] nfUg uPdf sd{rf/L / sfdbf/x? ;a} ldnL t'?Gt} lgefpg' kg]{5 . 7"nf] cfuf] nfu]df :yfgLo hgtfsf] ;d]t ;xof]u lnO{ cfuf] lgefpg' kg]{5 .
-*_ jg If]qdf ePsf] cfunfuLsf] hfgsf/L t'?Gt ;DalGwt lhNnf jg sfof{nonfO{ lbg' kg]{5 . lhNnf jg clws[tn] klg cfuf] nfu]sf] hfgsf/L k|fKt ePdf Iflt x'g glbg cfjZos k|aGw tTsfn ldnfpg' kg]{5 . ;fy} To:tf] jg If]qsf] lg/LIf0f lhNnf jg clws[t :jo+ jf cfˆgf] dftxtsf] sd{rf/L v6fO{ cfunfuLsf] If]qkmn / xfgL–gf]S;fgLsf] kl/df0f olsg u/L k]z ug'{ u/fpg' kg]{5 . s;}sf] hfgfhfgL jf nfk/jfxLsf] sf/0f cfunfuL ePsf] b]lvg cfPdf lhNnf jg clws[tn] jg P]g, @)$( adf]lhd sf/afxL ug'{kg]{5 .
kl/R5]b –*
ljljw
!^= lljljwM -!_ pBf]u jf ;'gfv/L ;+sng ug]{ lgsfon] ;'gfv/L ;+sng ug]{ jg If]q tyf ?v 5gf}6, ;'gfv/L ;+sng, 9'jfgL Pj+ 3f6u2L nufotsf ;Dk"0f{ sfo{x?df v6fOPsf sfdbf/, ;'k/efOh/ nufotsf ;a} sd{rf/Lx?sf] tLg k':t] ljj/0f cg';"rL— ^ adf]lhdsf] 9fFrfdf sfd k|f/De ug'{ cufj} ;DalGwt lhNnf jg sfof{nodf clgjfo{ ?kdf k]z ug'{ kg]{5 . ;fy} To:tf ;Dk"{0f sd{rf/L Pj+ sfdbf/x?nfO{ cg';"rL— & adf]lhdsf] 9fFrfdf kmf]6f] ;lxtsf] kl/ro kq pBf]u jf ;'gfv/L ;+sng ug]{ lgsfon] clgjfo{ ?kn] pknAw u/fpg' kg]{5 .
-@_ jg d'2fsf] sf/afxLsf] l;nl;nfdf a/fdb ePsf] ;'gfv/L hkmt x'g] 7xl/Pdf jf
a]jfl/;L ;'gfv/L ePdf jf o:t} k|s[tLsf] ;'gfv/L k|fKt x'g cfO{ g]kfn ;/sf/sf] x'g] 7x/ ePdf jg k}bfjf/ lnnfd ljqmL ljt/0f sfo{ljlw lgb]{lzsf, @)^) adf]lhd x'g]5 . -#_ clwsf/ k|fKt clwsf/Ln] ;'gfv/L kfOg] ;/sf/åf/f Jojl:yt jgsf] s'g} If]qnfO{ jLp pTkfbg, cg';Gwfg jf tflnd ;~rfng If]qsf] ?kdf tf]Sg ;Sg]5 .
-$_ ;'gfv/L ;DaGwL j}1flgs cWoog, cg';Gwfg ug{ s'g} JolQm, z}lIfs ;+:yf nufotsf lgsfon] k|:tfj ;lxt cg'/f]w u/]df jg:klt laefusf] l;kmfl/;df jg laefun] z;t{ cg'dlt lbg;Sg]5 . o:tf] cWoog, cg';Gwfgsf] Ps÷Ps k|lt jg ljefu / jg:klt ljefunfO{ clgjfo{ ?kdf a'emfpg' kg]{5 .
144
-%_ ;'gfv/L ;+sng Pj+ k|zf]wg u/L ljb]z lgsf;L ug{ rfxg] pBf]u jf lgsfon] ;fOl6;sf] j}1flgs lgsfo jg:klt ljefusf] lzkmfl/;df ;fO{l6;sf] Joj:yfkg lgsfo jg ljefusf] cg'dlt lng'kg]{5 . jg ljefun] lbg] ;fOl6; sf] cg'dlt kq cg';"rL— * df tf]lsP adf]lhdsf] x'g]5 . of] lgb]{lzsf nfu" x'g' cufj} k|rlnt P]g, lgod / ;fOl6; dxf;lGw adf]lhdsf k|lqmofx? Kf'/f u/L ;+sng ePsf ;'gfv/LnfO{ o;} lgb]{lzsf jdf]lhd ePsf] lgsf;L Ohfht lbg ;lsg] 5 .
-^_ ;'gfv/L ;+sng ug{ rfxg] pBf]unfO{ ;f] sfo{ ug{ cg'dlt lbg' k"j{ jg If]qsf] ljBdfg jftfj/0f ;+/If0f P]g, @)%# tyf jftfj/0f ;+/If0f lgodfjnL, @)%$ cg';f/ cfjZos k|f/lDes jftfj/0fLo k/LIf0f÷jftfj/0fLo k|efj d"NofÍg ul/g]5 .
-&_ o; lgb]{lzsfdf pNn]lvt s'g} s'/fsf ;DaGwdf ljjfb pTkGg ePdf To:tf ljjfbsf] ;dfwfg ug]{ clwsf/ g]kfn ;/sf/, jg tyf e"–;+/If0f dGqfnonfO{ x'g]5 .
cg';"rL– !
g]kfn ;/sf/
jg tyf e"–;+/If0f dGqfno
jg ljefu
lhNnf jg sfof{no =============
;'gfv/Lsf] ;|f]t ;j]{If0fsf] /lhi6«/ cf= j= ===========
k"j{ ================ klZrd ================ pQ/============== blIf0f=================== =============== =======
===============================
pBf]u jf ;'gfv/L ;+sng ug]{ lgsfosf] gfd / 7]ufgfM ==================================
! gfdM / bhf{ =========== !============== @ =========== @ =========== =
k]z ug]{ r]s hfFr ug]{÷l;kmfl/z ug]{ k|dfl0ft ug]{ ================ ======================= ======================= -;'k/efOh/_ -/]~h/÷;=j=c=_ -lhNnf jg clws[t_
145
cg';"rL– !
-bkmf ^ sf] pkbkmf -#_ ;Fu ;DalGwt_ g]kfn ;/sf/
jg tyf e"–;+/If0f dGqfno
jg ljefu
lhNnf jg sfof{no =============
;'gfv/Lsf] ;|f]t ;j]{If0fsf] /lhi6«/ cf= j= ===========
lhNnf jg sfof{noM ===================== Onfsf jg sfof{noM ================= /]~hkf]i6M==============uf= lj= ;= ====================j8f g+= ======= jgsf] gfd M– ============= ======== ======================= jgsf] If]qkmn============ rf/ lsNnf M k"j{ ================ klZrd ================ pQ/============== blIf0f=================== ;|f]t ;j]{If0f ul/Psf] jif{ / dlxgf M– ================= ========================= ;'gfv/L ;+sng ug{ nfos hDdf jgsf] If]qkmn M =================== ;'gfv/L ;+sng ug{ nfos t/ ;'gfv/L ;+sng gu/L 5f]l8Psf] hDdf jgsf] If]qkmnM============== pBf]u jf ;'gfv/L ;+sng ug]{ lgsfosf] gfd / 7]ufgfM ==================================
jg v08 g+=
jg v08sf] gfd=
jg v08sf] s"n If]qkmn
;'gfv/L ;+sng ug{ ;lsg] jg v08sf] If]qkmn
hDdf ;+sng ug{ ;lsg] ;'gfv/Lsf]
kl/df0f
;+sng ul/g] ;'gfv/Lsf] kl/df0f
s}lkmot
! @ # $ %
;|f]t ;j]{If0f ug]{ /]~hkf]i6÷O= j= sf=sf] tkm{jf6 lh=j=sf=sf] tkm{ af6 sfdbf/sf] ljj/0f ;|f]t ;j]{If0f sfo{sf] r]sug]{ sd{rf/Lsf] ljj/0f ! gfdM / bhf{ =========== !============== @ =========== @ =========== =
k]z ug]{ r]s hfFr ug]{÷l;kmfl/z ug]{ k|dfl0ft ug]{ ================ ======================= ======================= -;'k/efOh/_ -/]~h/÷;=j=c=_ -lhNnf jg clws[t_
146
cg';"rL– @
-bkmf ( sf] pkbkmf -@_ ;Fu ;DalGwt_ g]kfn ;/sf/
jg tyf e"–;+/If0f dGqfno
jg ljefu lhNnf jg sfof{no ========
;'gfv/L lgsf;Lsf] nflu rnfgL k'hL{sf] gd"gfM
rnfgL g+= ============ 5f]8k"hL{sf] r= g+= ===== rnfgL ldlt ================= 5f]8k"hL{sf] ldltM === af]/f ;+VofM ==========kl/df0fM ==========ls= u|f================= ;jf/L ;fwgsf] lsl;d / gDa/M =====================8«fO{e/sf] gfdM ================= sxfF b]lvM ============================= sxfF;Dd ================== . 5f]8k"hL{ kfpg]sf] gfd / 7]ufgf -pBf]u jf lgsfosf] gfd / 7]ufgf_M ============== ==
rnfgL g++= jg v08 g++=
;+sng ug]{ sfdbf/sf] gfd
9'jfgL ug]{ sfdbf/sf] gfd
3f6u2L :yfg
9'jfgL u/]sf] af]/f ;+Vof
9'jfgL ug]{ af]/fsf] l;=g+= x? / tf}n
k]z ug]{ r]s hfFr ug]{÷l;kmfl/z ug]{ k|dfl0ft ug]{ ================ ======================= ======================= -;'k/efOh/_ -/]~h/÷;=j=c=_ -lhNnf jg clws[t_
cg';"rL– #
g]kfn ;/sf/
jg tyf e"–;+/If0f dGqfno
jg ljefu
lhNnf jg sfof{no =======
;'gfv/Lsf]] 5f]8k"hL{
ljifoM ;'gfv/Lsf] 5f]8k"hL{ lbPsf] jf/] .
tkl;nM
147
cg';"rL– @
g]kfn ;/sf/
jg tyf e"–;+/If0f dGqfno
jg ljefu lhNnf jg sfof{no ========
;'gfv/L lgsf;Lsf] nflu rnfgL k'hL{sf] gd"gfM
k]z ug]{ r]s hfFr ug]{÷l;kmfl/z ug]{ k|dfl0ft ug]{ ================ ======================= ======================= -;'k/efOh/_ -/]~h/÷;=j=c=_ -lhNnf jg clws[t_
cg';"rL– #
-bkmf ( sf] pkbkmf -@_ ;Fu ;DalGwt_ g]kfn ;/sf/
jg tyf e"–;+/If0f dGqfno
jg ljefu
lhNnf jg sfof{no =======
;'gfv/Lsf]] 5f]8k"hL{ kq ;+VofM rnfgLM ldltM
ljifoM ;'gfv/Lsf] 5f]8k"hL{ lbPsf] jf/] . >L ===========================
lhNnf jg sfof{no, ============== sf] ldlt ===================== sf] 5f]8kq g+= ============== cg';f/ tkl;n adf]lhdsf] nfUg] /sd gubL g+= ========÷ef}r/ g+= ========== af6 ?= ================-cIf]?kL =========_ k|fKt e};s]sf] x'Fbf cfhsf] ldltn] ============= lbg leq ;f] ;'gfv/L p7fO{ n}hfg' xf]nf . Dofb leq ;'gfv/L p7fO{ gnuL lxgfldgf ePdf ;f] sf] lhDd]jf/ :jo+ tkfO{ g} x'g] / tf]lsPsf] k|of]hg / :yfgdf gnuL clgoldt eP u/]df sfg'g adf]lhd sf/afxL x'g] Joxf]/f ;d]t ;"lrt ul/G5 . tkl;nM
rnfgL g++= jg
v08sf]
gfd /
g++=
3f6u2L
:yfg
9'jfgL u/]sf]
af]/f ;+Vof
9'jfgL ug]{
af]/fsf] l;=g+= x?
/ tf}n
3f6u2L
:yfg
s}lkmot
;'gfv/L
sf]] gfkL
nut o;}
;fy ;+nUg
5
================================================= =============================== lhNnf jg clws[t jf]wfy{M >L lhNnf jg sfof{no, ============== -k'Ug] 7fpFsf]_ >L ================ O{=j=sf=M sd{rf/Lsf] /f]xj/df nf]8 u/fO{ b/lk7 u/L k7fpFg' x'g . >L n]vf zfvf, >L =================== /]=kf]=
148
ccg';"rL–$
-bkmf !$ sf] pkbkmf -$_ ;Fu ;DalGwt_
;'gfv/L ;+sng ;DaGwL dfl;s k|ult k|ltj]bg kmf/fd
lhNnf jg sfof{no =============
cf= j= =========================== dlxgfsf] ;'gfv/L ;+sng k|ult k|ltj]bg
-!_ ;'gfv/L ;+sng ljj/0f -s_ ;/sf/åf/f Jojl:yt jgdf
l;= g+= pBf]usf] gfd / 7]ufgf
;'gfv/L ;+sng u/]sf] jgsf] gfd
;'gfv/L ;+sng u/]sf] jg v08sf]
gfd / gDa/
;+slnt ;'gfv/L sf] kl/df0f -ls=
u|f=_
s}lkmot
-s_ ;fd'bflos jgdf
l;= g+= pBf]usf] gfd / 7]ufgf
;'gfv/L ;+sng u/]sf] jgsf] gfd
;'gfv/L ;+sng u/]sf] jg v08sf]
gfd / gDa/
;+slnt ;'gfv/Lsf] kl/df0f -ls= u|f=_
s}lkmot
-@_ 5f]8k"hL{sf] ljj/0f
-s_ ;/sf/åf/f Jojl:yt jgdf
l;= g+= pBf]usf] gfd / 7]ufgf
5f]8k"hL{ ePsf] ;'gfv/Lsf] kl/df0f -ls= u|f=_
hDdf /fhZj -?_
3f6u2Ldf /x]sf] 5f]8k"hL{ x'g afFsL ;'gfv/Lsf]] kl/df0f -ls= u|f=_
s}lkmot
-s_ ;fd'bflos jgdf
l;= g+= pBf]usf] gfd / 7]ufgf
5f]8k"hL{ ePsf] ;'gfv/Lsf] kl/df0f -
ls= u|f=_
hDdf /fhZj -?_
3f6u2Ldf /x]sf] 5f]8k"hL{ x'g afFsL ;'gfv/Lsf]] kl/df0f -ls= u|f=_
s}lkmot
k]z ug]{ k|dfl0ft ug]{ M =============== ========================== bhf{M === -lhNnf jg clws[t_ ldltM ldltM
cg';"rL– %
jflif{s cg'udg tyf d"NofÍg kmf/fd
cf= j= ====
k"j{ ============ klZrd ===== pQ/======== blIf0f ========= ======
=========================
pBf]u jf ;'gfv/L ;+sng ug]{ lgsfosf] gfd / 7]ufgfM ==================================
l;= g+= jgsf] v08 g+=
5q Jof; -dL6/_
;+sng ug{ of]Uo ;'gfv/Lsf] kl/df0f -ls= u|f=_
;+slnt ;'gfv/Lsf] kl/df0f -ls= u|f=_
s}lkmot
149
cg';"rL–$
lhNnf jg sfof{no
cg';"rL– %
-bkmf !$ sf] pkbkmf -^_ ;Fu ;DalGwt_
jflif{s cg'udg tyf d"NofÍg kmf/fd
cf= j= ==== lhNnf jg sfof{noM ======== Onfsf jg sfof{noM ================ /]~hkf]i6 M======== uf= lj= ;= ===========j8f g+= ======= jgsf] gfd M– ========== jg v08sf] gfd / g+= ==== jg v08sf]] If]qkmn============ rf/ lsNnf M k"j{ ============ klZrd ===== pQ/======== blIf0f ========= ;|f]t ;j]{If0f ul/Psf] jif{ / dlxgf M– ======== ;'gfv/L ;+sng ug{ nfos hDdf jgsf] If]qkmn M================ ;'gfv/L ;+sng ug{ nfos t/ ;'gfv/L ;+sng gu/L 5f]l8Psf] hDdf jgsf] If]qkmnM =========== pBf]u jf ;'gfv/L ;+sng ug]{ lgsfosf] gfd / 7]ufgfM ==================================
l;= g+= jgsf] v08 g+=
5q Jof; -dL6/_
;+sng ug{ of]Uo ;'gfv/Lsf] kl/df0f -ls= u|f=_
;+slnt ;'gfv/Lsf] kl/df0f -ls= u|f=_
s}lkmot
:ynut lg/LIf0f ul/Psf jg v08x?sf] ;+Vof / gDa/MM =======================
;'gfv/L ;+sng ug]{ sfo{ tf]lsPadf]lhdsf] ljlwaf6 u/]sf]÷gu/]sf]M =====================
clgoldt?kaf6 hdLg / r§fgdf ePsf] ;'gfv/L ;+sng ubf{ e"–Ifo eP gePsf]M
clgoldt?kaf6 ?vdf ePsf] ;'gfv/L ;+sng ubf{ dg{ uPsf ?vx?sf] ;+VofM
;'gfv/L ;+sng tyf 9'jfgL ug]{ sfo{df :yfgLo afl;Gbfx?sf] ;+nUgtf eP÷gePsf]
;+sng ePsf] ;'gfv/Lsf] hDdf kl/df0fM ============ls= u|f=
5f]8k"hL{ ePsf] ;'gfv/Lsf] hDdf kl/df0f / k|fKt /fhZj ljj/0fM ====ls= u|f=, ?= =======
3f6u2Ldf /x]sf] ;'gfv/Lsf]] hDdf kl/df0fM ===========ls= u|f=
;'gfv/L ;+/If0f Pj+ ;Djw{g ug{ 5'§ofO{Psf] jg If]qsf] If]qkmnM==========
;'gfv/L ;+/If0f Pj+ ;Djw{g ug{ 5'§ofO{Psf] jg If]qsf] ;du| u'0f:t/M clt pQd, pQd ;fdfGo / Go"g
:jLs[t k|f/lDes jftfj/0fLo kl/If0f÷jftfj/0f k|efj d"Nof+sg k|ltj]bgdf pNn]v ePsf / cGo tf]lsPsf zt{x? adf]lhd sfo{ gePsf] eP ;f]sf] ljj/0fM
;du|df ;'gfv/L ;+sng, 9'jfgL / 3f6u2L, lgsf;L nufot sfo{x? lgoldt ?kdf eP ÷gePsf]
s]xL /fo ;'emfjx? eP pNN]v ug]{M
pBf]u jf ;'gfv/L ;+sng ug]{ lh= j=sf sf] tkm{af6 cg'udg tyf d"Nof+sg ug]{ sd{rf/Lsf] lgsfosf] tkm{af6 /f]xj/df a:g] sd{rf/Lsf] /f]xj/df a:g] k|ltlglw÷sd{rf/Lsf]
gfdM gfdM gfdM bhf{M bhf{M bhf{M x:tfIf/M x:tfIf/M x:tfIf/M
ldltM ldltM ldltM
150
cg';"rL– ^
-bkmf !^ sf] pkbkmf -!_ ;Fu ;DalGwt_
;'gfv/L ;+sng sfo{df v6fO{Psf ;Dk"{0f sfdbf/ nufotsf sd{rf/Lx?sf] tLg k':t] ljj/0f kmf/fd
cf= j= ====
pBf]u jf ;'gfv/L ;+sng ug]{ lgsfosf] gfdM / 7]ufgfM =======================================
lhNnfM ============= /]~hkf]i6M =========3f6u2L :yfgM =========== jgsf] gfdM =============== jg v08sf] gfd / g+========== ldltM============
l;= g+= sd{rf/Lsf] gfd, y/
bhf{ pd]/ lnË afa'sf] gfd, y/
afh]sf] gfd, y/
:yfoL 7]ufgf
x:tfIf/
;'k/efO{h/sf] gfdM ======== Joj:yfkssf] gfdM==========
x:tfIf/M ======= x:tfIf/M=======
ldltM===== ldltM ===========
cg';"rL– &
kl/ro—kq
cg';"rL–*
=========================== O08li6«h -k|f=_ ln= ==================================
kl/ro —kq kmf]6f]
gljs/0f
b]lv ;Dd gljs/0f ug]{sf] ;xL
151
cg';"rL– ^
;'gfv/L ;+sng sfo{df v6fO{Psf ;Dk"{0f sfdbf/ nufotsf sd{rf/Lx?sf] tLg k':t] ljj/0f kmf/fd
cf= j= ====
ccg';"rL– &
-bkmf !^ sf] pkbkmf -!_ ;Fu ;DalGwt_ kl/ro—kq
cg';"rL–*
k= kq g+= ==== =========================== O08li6«h -k|f=_ ln= ==================================
kl/ro —kq gfdM =========================================== 7]ufgfM ======================================== bhf{M =========================================== hf/L u/]sf] ldltM ========================== ================================ =========================== k|df0fkq lng]sf] b:tvtM k|dfl0ft ug]{sf] b:tvtM
kmf]6f]
gljs/0f
b]lv ;Dd gljs/0f ug]{sf] ;xL
152
cg';"rL– *
jg ljefuaf6 lbOg] cg'dlt kqsf] gd"gf
cg';"rL– (
;'gfv/Lsf] ;"rL
ccg';"rL– *
-bkmf !^ sf] pkbkmf -%_ ;Fu ;DalGwt_ jg ljefuaf6 lbOg] cg'dlt kqsf] gd"gf
153
cg';"rL– *
jg ljefuaf6 lbOg] cg'dlt kqsf] gd"gf
ccg';"rL– (
;'gfv/Lsf] ;"rL
1. Acampe papillosa (Lindl.) Lindl
2. Coelogyne cristata Lindl.
3. C. Flavids Hook. Fil. Wall. ex.
4. Coelogyne species
5. Dendrobium amoenum Wall. Ex Lindl.
6. D. Aphyllum (Roxb.) C. E. C. Fisch
7. D. bicameratum Lindl.
8. D. candidum Wall. ex Lindl.
9. D. chrysanthum Wall. ex. Lindl.
10. D. crepidiatum Lindl.
11. D. denudans D. Don
12. D. eriiflorum Grieff.
13. D. fimbriatum Hook.
14. D. lancilabius Seidenf.
15. D. longicorne Lindl.
16. D. primulinum Lindl.
17. D. pulchellum Roxb. Ex Lindl.
18. D. transparens Wall. ex Lindl.
19. D. nobile
20. Otochilus lancilabius Seidenf.
21. Otochilus species
cg';"rL– *
jg ljefuaf6 lbOg] cg'dlt kqsf] gd"gf
154
cg';"rL – $
/fli6«o e"–pkof]u gLlt, @)^(
1. k[i7e"ld /fHosf] k|d'v ;|f]tsf] ?kdf /x]sf] l;ldt e"ldsf] pkof]u / Joj:yfkg ug]{ ljifonfO{ dfu{bz{g ug{sf] lgldQ e"–pkof]u gLltsf] th'{df ul/Psf] x'G5 . o:tf] gLltsf] cefjdf e"ldsf] clgolGqt / cJojl:yt k|of]u x'g uO{ e"ldsf] pkof]u / lgoGq0f /fHosf] cfjZostf cg';f/ ug{ ;lsb}g . e"–pkof]u gLltsf] cfwf/df g} /fHon] o; ;DaGwL sfg'g, of]hgf tyf sfo{qmdx? th'{df Pjd\ sfof{Gjog ug]]{ / gLlt sfof{Gjogdf b]vf kg{ ;Sg] ;d:ofx?sf] ;dfwfgsf pkfox?sf] vf]h ug{] ub{5 . To;} u/L e"lddflysf] kxF'rnfO{ ;dtfd"ns agfpg / jftfj/0fLo ;Gt'ng sfod u/L bLuf] ljsf; xfl;n ug{, tyf e"ld;|f]taf6 k|fKt x'g] nfenfO{ Gofof]lrt 9+uaf6 ljt/0f x'g ;Sg] cj:yfsf] l;h{gf ug{ ;d]t e"–pkof]u gLltsf] cfjZostf kb{5 . g]kfnsf] ;Gbe{df b]zsf] ;du| cy{tGq tyf gful/ssf] hLjgofkgsf] k|d'v cfwf/sf ?kdf e"ld tyf e"ld;|f]tn] dxTjk"0f{ e"ldsf lgjf{x u/]sf] 5 . oxfFsf clwsf+z hgtfsf] hLjgofkgsf] k|d'v cfwf/ s[lif xf], h;n] b]zsf] s'n ufx{:y pTkfbgdf sl/a ## k|ltzt of]ubfg k'¥ofPsf] 5 . To;}u/L b]zsf] s'n ufx{:y pTkfbgdf jg tyf ko{6g If]qsf] ;d]t pNn]vgLo of]ubfg /x]sf] 5 . tyflk hg;+Vofsf] a[l4 tyf clgolGqt zx/Ls/0fn] s[lifof]Uo e"ld u}/s[lif k|of]hgdf pkof]u eO/x]sf] 5 eg] jgIf]q ;d]t cTolws cltqmd0fdf kl//x]sf] cj:yf 5 . o; ;Gbe{Dff b]zsf] ;Lldt e"ld tyf e"ld;|f]tnfO{ dxQd tj/n] pkof]u ug'{sf ;fy} bLuf], jftfj/0f d}qL Pjd\ Jojl:yt t'Nofpg' cfjZos ePsf] 5 . t/ jt{dfg e"–pkof]usf] k|j[lQn] o; cfjZostfnfO{ ;Daf]wg ug{ ;s]sf] gb]lvPsf] / o;nfO{ Jojl:yt ug{ pko'Qm e" pkof]u gLlt ;d]t g/x]sfn] e"–pkof]u ;DaGwL PsLs[t tyf k|efjsf/L gLlt th'{df ug'{ cfjZos b]lvPsfn] k|:t't æ/fli6«o e"–pkof]u gLlt, @)^(Æ th'{df u/L nfu" ul/Psf] 5 .
2. ljutsf k|of;x¿ P]ltxfl;s k|df0fsf cfwf/df g]kfndf e"ldJoj:yfkg / k|zf;g lnR5jLsfnb]lv g}] z'? ePsf] eP tfklg pkof]usf] cfwf/df e"ldJoj:yfkg ug]{ sfo{sf] Oltxf; eg] vf;} k'/fgf] ePsf] kfOb}g . æiffgL eofsf 7fpFdf ufpF eof klg ufpF c? hUufdf ;fl/sg klg iffgL rnfpg', if]t aGof hUufdf 3/ eof klg 3/ cGt hUufdf ;f/L s'nf] sf6L if]t agfO{ cfafb ug'{, cfˆgf b]zsf] lhlg; h8La'6L b]; n}hfg' / gut lvRg'Æ eGg] k[YjLgf/fo0f zfxsf] sygsf] cfwf/df r]tgf eg] cuf8L b]lvg} /x]sf] a'‰g ;lsG5 . ;fy} lj=;+= !(!) df tTsfnLg /fhf ;'/]Gb| zfxsf] kfnfdf ag]sf] d'n'sL P]gdf e"ldJoj:yfkg ;DaGwL ljleGg k|fjwfgx? /fv]sf] kfOG5 . cfw'lgs ;dodf hUuf -gfkhfFr_ P]g @)!(, d'n'sL P]g, @)@) sf hUuf ;DaGwL dxnx?, e"ld ;DaGwL P]g @)@!, e"ld k|zf;g P]g, @)@$, dfnkf]t P]g, @)#$ nufotsf e"ld;DaGwL sfg'gx?n] tTsfnLg cj:yfdf cfjfb hUufsf] cfFs8f lng], gofF hUuf cfjfb ug{ k|f]T;fxg ug]{ / dfnkf]t p7fpg] sfo{nfO{ dfq k|fyldstf lbPsf] kfOG5 eg] e"ldsf] ;d'lrt pkof]u / Joj:yfkgsf ;j} kIfx?nfO{ ;Daf]wg ug{ ;s]sf] kfOb}g . To:t} jg–If]qsf] Joj:yfkgsf nflu ljleGg ;dodf u7g ePsf jg ;'b[9Ls/0f cfof]u tyf ;ldltx?sf] k|ltj]bgsf cfwf/df jg If]qsf] ;+/If0f ul/g' kg]{ laifo p7g yfn]kl5 jg If]qnfO{ /]vfÍg ug]{ sfo{ ePsf] lyof] . lghL jg /fli6«os/0f P]g @)!#, jg P]g @)!*, jg ;+/If0f -ljz]if Joj:yf_ P]g @)@$, vs{ hUuf /fli6«os/0f P]g @)#!, jg P]g @)$( h:tf sfg'gx?sf] lgdf{0f u/L jg–If]qsf] cltqmd0fnfO{ /f]Sg] k|of; ePsf] b]lvG5 . ;Dk"0f{ e"–efusf] $) k|ltzt jg–If]q sfod ug]{ ;/sf/sf] gLltnfO{ jg–If]qsf] ;+/If0f ug]{ tkm{ yflnPsf] ;sf/fTds k|of;sf] ?kdf lng ;lsG5 . b]zdf Jojl:yt zx/Ls/0fsf] ljsf;ug{ ;/sf/n] gu/ljsf; ;ldlt P]g, @)$% nfu" u/L gu/ljsf; ;ldltx?dfkm{t gu/If]qdf Jojl:yt j;f]jf; u/fpg] sfo{sf] z'?jft u/]sf] lyof] . tyflk ljleGg bL3{sfnLg of]hgf / ;f]rsf ;fy ;+rfng x'g yfn]sf gu/ ljsf; of]hgfx?n] åGå / cGo ljleGg sf/0fn] lg/Gt/tf kfpg ;s]gg\ . o;n] ubf{ /fhdfu{ cf;kf; / zx/L If]qdf cJojl:yt a;f]Jff;sf] k|lqmof tLa| xF'b}uO{ Jojl:yt zx/ a;fpg] / cJojl:yt a;f]af; lgoGq0f ug]{ sfo{ ck]Iff cg'?k ;kmn x'g ;s]g . To:t} u|fdL0f cfjf; sDkgL
3. jt{dfg l:ylt
g]kfn ;/sf/ -dlGqkl/ifb\_ af6 l:js[t ldltM– @)^(.!.$
//fli6«o e"–pkof]u gLlt, @)^(
1. k[i7e"ld
2. ljutsf k|of;x¿
æiffgL eofsf 7fpFdf ufpF eof klg ufpF c? hUufdf ;fl/sg klg iffgL rnfpg', if]t aGof hUufdf 3/ eof klg 3/ cGt hUufdf ;f/L s'nf] sf6L if]t agfO{ cfafb ug'{, cfˆgf b]zsf] lhlg; h8La'6L b]; n}hfg' / gut lvRg'Æ
155
lnld6]8 -tTsfnLg k'gjf{; sDkgL_ n] Jojl:yt j;f]jf; u/fpg] sfo{df s]xL ;xof]u k'¥ofP tfklg of] sbd e"–pkof]usf] cjwf/0ff cg'?k cufl8 a9\g ;s]sf] b]lvb}g . e"ldjuL{s/0fsf ;Gbe{df ljutdf dfnkf]t p7fpg] ;d]t k|of]hgsf] nflu v]t / af/LnfO{ cAan, bf]od, ;Ld / rfxf/df juL{s/0f ul/Psf]df nfdf] ;do kl5 pkof]usf] cfwf/df e"ldsf] juL{s/0f ul/g' kg]{ cfjZostf b]lvO{ hUuf -gfkhfFr_ P]g, @)!( sf] cf7f}+ ;+zf]wg @)%& tyf hUuf -gfkhfFr_ lgodfjnL, @)%* df e"ldnfO{ s[lif If]q / Jofj;flos tyf a;f]af; If]qdf juL{s/0f ug]{ Joj:yf ul/Psf] kfOG5 . o; k|lqmof cGtu{t e"ldsf] pko{'Qm Ifdtfsf cfwf/df juL{s/0f d"ntM k'gM gfkL ul/g] If]qdf dfq cjnDjg ul/Psf] x'gfn] o;n] b]zsf] ;du| e"ldnfO{ juL{s/0f ug{ ;s]sf] b]lvb}g eg] juL{s/0f cg';f/sf] pkof]u ug]{ ljifodf P]gdf s]xL pNn]v ePsf] kfOb}g . :yfgLo :jfoQ zf;g P]g, @)%% / lgodfjnL, @)%^ dfkm{t e"–pkof]u ;DaGwL ljifodf :yfgLo lgsfonfO{ lhDd]jf/ agfOPsf] b]lvG5 . o; P]g tyf lgodfjnLn] e"–pkof]u of]hgf tof/ ug]{, e"ld;|f]t gSzf tof/ ug]{, klt{ hUuf / 8fF8f, eL/ kfvf]df j[Iff/f]k0f ug]{, ;f+:s[lts ;Dkbf If]qsf] hu]gf{ ug]{, e"–Ifo / gbL lgoGq0f ug{ cfjZos of]hgf jgfpg], jg, jg:klt / h}ljs ljljwtf ;+/If0f ug]{, ;fj{hlgs ;/sf/L hUufsf] cltqmd0fdf /f]s nufpg] h:tf sfo{df :yfgLo lgsfonfO{ lhDd]jf/ agfPsf] kfOG5 . e"–pkof]u ;DaGwL Joj:yfnfO{ cem a9L k|efjsf/L ?kdf sfg"gL bfo/fdf Nofpg lj=;+= @)%* df e"ld ;DaGwL P]g, @)@! df kfrf}+] ;+zf]wg / lj=;+= @)^) df e"ld ;DaGwL lgod, @)@! df rf}wf}+ ;+zf]wg u/L ljleGg k|fjwfgx? yk ul/Psf 5g\ . ;f] adf]lhd e"–pkof]u kl/ifb\sf] u7g ug]{, pkof]usf] cfwf/df hdLgsf] juL{s/0f ug]{, Pp6f pkof]udf ePsf] hdLg csf]{ pkof]udf k|of]u ug{ gkfOg], e"–pkof]u sfo{qmd ;+rfng ug]{, hUufsf] v08Ls/0f lgoGq0f / rSnfjGbLnfO{ k|f]T;fxg lbg] h:tf Joj:yfx? /x]sf 5g\ . o;} kl/k|]Ifdf e"–pkof]usf] nflu cfjZos k"jf{wf/ tof/ ug{sf lgldQ ;g\ !(*% df gfkL ljefu cGtu{t e"ld;|f]t gSzf cfof]hgf ;+rfng eO{ !M %),))), !M !@%,))), / !M %)),))) dfggfksf e"–pkof]u nufot e"ld;|f]t ;DaGwL ljleGg ljifosf gSzf tyf k|fljlws k|ltj]bgx? tof/ ul/Psf eP tfklg e"ld Joj:yfkgdf tL gS;fx?sf] ;d'lrt k|of]u x'g ;s]sf] b]lv+b}g . lj=;+= @)%& df e"ld;'wf/ tyf Joj:yf dGqfno cGtu{t /fli6«o e"–pkof]u cfof]hgf :yfkgf e} To:tf gSzfx? cBfjlws ug]{ sfo{ e}/x]sf] 5 .
3. jt{dfg l:ylt pkof]usf lx;fan] g]kfndf xfn s"n e"efusf] sl/a @& k|ltzt v]tLof]Uo, #(=^ k|ltzt jg If]q, !@ k|ltzt r/g If]q, !&=@ k|ltzt lxpF tyf r§fg If]q tyf @=^ k|ltzt hnIf]q /x]sf] 5 . oL ljleGg If]qx?sf] plrt Joj:yfkgsf nflu pko'Qm gLltsf] cefj /x]sf] 5 . ljutdf eP–u/]sf ljleGg k|of;x?sf] ck]lIft ?kdf ;sf/fTds k|efj b]lvPsf] 5}g . vf;u/L e"ld ;DaGwL P]g, @)@! / lgodfjnL @)@! df ;+zf]wg u/L /flvPsf ljljw k|fjwfgx?nfO{ sfof{Gjogdf Nofpg ;lsPsf] 5}g . o; P]g tyf lgodfjnLdf Joj:yf eP adf]lhd df6f]sf] k|s[lt, pj{/f zlQm, b]zsf] ef}uf]lns l:ylt, jftfj/0f tyf hnjfo' ;d]tsf cfwf/df e"–pkof]u sfo{qmd ;+rfng ug]{ Joj:yf sfof{Gjogdf cfpg ;s]sf] 5}g . ;fy} pkof]usf] cfwf/df hUufsf] juL{s/0f ug]{, s'g} Ps pkof]usf] nflu lgwf{l/t hUuf csf]{ pkof]udf nufpg gkfpg], rSnfaGbL u/L ;xsf/L v]tL ug]{nfO{ s[lif cf}hf/, k|ljlw, dnaLp, cflbdf ;'ljwf lbg], ;'/lIft jf Jojl:yt If]qdf j;f]jf;sf] Joj:yf u/fpg ;Sg] / sfg"g ljk/Lt sfo{ ug]{nfO{ b08 ;hfosf] Joj:yf ug]{ nufotsf e"–pkof]usf b[li6n] pkof]uL k|fjwfgx? ;d]t sfof{Gjogdf cfpg ;s]sf 5}gg\ . :yfgLo :jfoQ zf;g P]g tyf lgodfjnL adf]lhd :yfgLo lgsfon] k"/f ug'{kg]{ lhDd]jf/L k|efjsf/L x'g ;s]sf] b]lv+b}g . g]kfn ;/sf/n] cf=j= @)^^.^& b]lv pkof]usf cfwf/df e"ldsf] juL{s/0f u/L ;f] cg'?k :jfldTjsf] k|df0fkq hf/L ug]{ gLlt ;d]t sfof{Gjogdf cfpg ;s]sf] 5}g . kmn:j?k b]zsf ljleGg efudf cJojl:yt ?kdf j;f]jf; If]q Pjd\ zx/Ls/0f lj:tf/ x'Fb} uPsf], pBf]u Joj;fosf nflu ljz]if If]q 5'6\ofpg g;lsPsf], s[life"ld qmdzM ljgf; x'Fb} uPsf], hUuf cf]u6]/ afFemf] /fVg] k|j[lQ a9\b} uPsf] tyf ;'s'Djf;Lsf gfddf ;/sf/L tyf ;fj{hlgs hUuf cltqmd0f ug]{ k|j[lQdf ;d]t a9f]Q/L x'Fb} uO/x]sf] cj:yf 5 .
156
6. e" pkof]u gLltsf] b"/b[li6, kl/b[io, nIo tyf p2]Zox?
^=! b"/b[li6
^=@ kl/b[io
^=# nIo
^=$ p2]Zo
7. gLlt &=! e"ld tyf e"ld;|f]tsf] dxQd pkof]usf nflu e"ldnfO{ b]xfosf If]qx?df juL{s/0f u/L ;f]
adf]lhd pkof]udf NofOg]5 .
44.;d:of / r'gf}tL PsLs[t e"–pkof]u gLltsf] cefjdf b]zsf] ;du| e"ldnfO{ pko'Qm 9+un] pkof]u u/L clwstd\ nfe xfl;n ug]{ ;Gbe{df ljleGg ;d:ofx? b]vf k/]sf 5g\ . e"–pkof]u ;DaGwL sfo{sf] k|efjsfl/tf cGtlg{sfo ;dGjodf e/kg]{ x'Fbf ;f]sf] sdLsf sf/0f If]qut gLltx?df ePsf Joj:yfx?sf] / ljBdfg P]g, sfg'gdf ePsf k|fjwfgx?sf] ;d]t k|efjsf/L sfof{Gjog x'g ;s]sf] 5}g . cJojl:yt / clgolGqt zx/Ls/0fsf sf/0f v]tLof]Uo hdLgdf ;+s'rg cfO/x]sf] 5 eg] ;/sf/L tyf ;fj{hlgs hUufdfly ljleGg gfddf cltqmd0f a9b} uPsf] 5 . e"ldsf] ;xL 9+un] pkof]u u/L clwstd nfe lng ;lsPsf] 5}g . hUufdf eO{/x]sf] clgolGqt v08Ls/0fn] s[lif pTkfbgdf x|f; cfO/x]sf] 5 . pko'Qm gLltsf] cefjdf s[lifof]Uo hldgsf] u}/ s[lif k|of]hgdf pkof]u x'g] u/]sf]n] pTkfbg / pTkfbsTjdf j[l4 x'g g;Sbf vfB;'/Iffdf k|lts'n k|efj k/]sf] 5 . plNnlvt ;d:ofx? ;dfwfgsf nflu pko'Qm gLlt th'{df u/L sfof{Gjogdf Nofpg cfjZos ePsf] 5 . o;sf nflu ;DklQsf] ?kdf e"ldsf] pkof]u ug]{ g]kfnL ;dfhdf /x]sf] df}h'bf ;f]rdf kl/jt{g Nofpg], e"–pkof]u ;DaGwdf /fhgLlts OR5fzlQmnfO{ ;lqmo u/fpg], e"–pkof]u ;DaGwL sfo{qmdnfO{ sfof{Gjogsf] nflu cfjZos ;|f]t;fwg tyf ;+:yfut Ifdtfsf] ljsf; Pjd\ lj:tf/ ug]{, cGtlg{sfo ;dGjonfO{ k|efjsf/L agfpg] nufotsf sfo{x? ;d:of tyf r'gf}tLsf ?kdf /x]sf 5g\ .
5.e"–pkof]u gLltsf] cfjZostf e"–pkof]u gLltsf] cfjZostfnfO{ o; k|sf/ pNn]v ug{ ;lsG5 M !_ b]zdf pknJw e"ldsf] dxQd pkof]usf] nflu e"ldsf] juL{s/0f ug]{ / e"–pkof]u of]hgf th'{dfsf
dfWodåf/f b]zsf] ;du| cfly{s, ;fdflhs tyf jftfj/0fLo ljsf;df of]ubfg k'¥ofpg, @_ 7"nf ;xsf/L s[lif kmfd{ :yfkgf u/L s[lifnfO{ Joj;foLs/0f ug{, #_ b]zdf vfB;'/Iffsf] /Iffsf] nflu e"–Ifdtfsf cfwf/df pko'Qm s[lif of]Uo e"ld klxrfg u/L o;sf]
;+/If0fsf] nflu cfjZos Joj:yf ug{, $_ pko'Qmtf / e"–agf}6sf cfwf/df cfjf;Lo If]qsf] Joj:yfsf] nflu hf]lvd /lxt If]qx?sf] klxrfg u/L tL
If]qx?df k"j{fwf/o'Qm, ;'ljwf ;DkGg / jftfj/0fLo b[li6sf]0fn] pko'Qm zx/Ls/0fsf] ljsf; ug{, %_ s[lif, cfjf;Lo tyf ;fdl/s dxTjsf If]qx?nfO{ c;/ gkg]{ u/L pko'Qm :yfgdf cfjZos k"Jff{wf/o'Qm,
;'ljwf;DkGg / jftfj/0fLo b[li6sf]0fn] cg's"n x'g] u/L cf}Bf]lus / Jofj;flos If]qx?sf] ljsf; ug{, ^_ hl8j'6L, kz'kfng, kmnkm'n v]tL, cflbsf] ljsf;sf] nflu pko'Qm If]qx? klxrfg u/L d"n'ssf] ;du|
cfly{s ljsf;df of]ubfg k'¥ofpg, &_ ko{6gsf] ljsf;sf ;Defjgf ePsf If]qx? klxrfg ug{, *_ jg If]q, hnfwf/ If]q, ;+/lIft If]q, dWojtL{ If]q, h}ljs dfu{ nufotsf dxTjk"0f{ If]qx?sf] klxrfg u/L tL
If]qx?sf] ;+/If0faf6 jftfj/0fLo ;Gt'ng, kfgLsf] ;|f]tsf] ;+/If0f, h}ljs ljljwtfsf] ;+/If0f / ;Daw{g tyf hLjhGt'x?sf] ;'/lIft jf;:yfgsf] ljsf;df ;xof]u k'¥ofpg,
(_ k|fs[lts ?kdf jf9L, klx/f], e"–Ifo cflbsf] hf]lvd ePsf If]qx? klxrfg u/L tL If]qx?df pTkGg x'g] k|sf]k Go"gLs/0f ug{,
!)_ pkof]usf cfwf/df s/ k|0ffnL :yflkt ug{ .
;fy} g]kfn kIf ePsf ljleGg cGt/f{li6«o ;lGw, ;Demf}tf / ;xdltsf] sfof{Gjogsf] nflu ;d]t e"–pkof]u gLltsf] cfjZostf /x]sf] b]lvG5 . e"–pkof]u of]hgfsf] dxTjnfO{ cfTd;ft u/L o;sf] sfof{Gjogdf hf]8 lbg] dxTjk"0f{ cGt/f{li6«o b:tfj]hsf] ?kdf /x]sf] jftfj/0f / ljsf;sf nflu cfof]lht ;+o'Qm /fi6« ;+3Lo ;Dd]ng -l/of] b h]g]l/of] !((@_ sf] Ph]08f @! sf] sfof{Gjo ug{, h}ljs ljljwtf ;+/If0f / d?e"lds/0f lj?4sf] cleofg ;~rfng ug,{ cGt/f{li6«o:t/df ul/Psf ;Demf}tf sfof{Gjog ug{ / ;x;|fAbL ljsf; nIodf pNn]v ePsf k|fjwfgx? sfof{Gjog ug{ e"–pkof]u gLlt cfjZos b]lvG5 . ;fy} ;+o'Qm/fi6« ;+3Lo cfjf; sfo{qmd -UNHABITAT_ åf/f kl/nlIft ;j}sf nflu ;'/lIft, dof{lbt / ;'ljwf ;DkGg cfjf;sf] Joj:yf ;DaGwL bL3{sfnLg ;f]rsf] ;Gbe{df ;d]t b]zsf] ;du| cfly{s, ;fdflhs / jftfj/0fLo ljsf;sf] nflu e"–pkof]u gLlt th'{df x'g' / ;f]sf] k|efjsf/L sfof{Gjog ug{' cToGt cfjZos /x]sf] 5 .
157
66. e" pkof]u gLltsf] b"/b[li6, kl/b[io, nIo tyf p2]Zox?
Ef" pkof]u gLltsf b"/b[li6, kl/b[io, nIo tyf p2]Zox? b]xfo adf]lhd /x]sf 5g\ . ^=! b"/b[li6 (Vision)pknJw e"ld tyf e"ld;|f]tsf] dxQd (Optimum) pkof]u u/L b]zsf] bLuf] ;fdflhs, cfly{s tyf jftfj/0fLo ljsf; xfl;n ug]{ .
^=@ kl/b[io (Mission)/fi6«sf] bLuf] ;fdflhs, cfly{s tyf jftfj/0fLo ljsf;sf nflu e"ldsf] dxQd pkof]u u/L pRrtd k|ltkmn k|fKt ug{ e"ldsf] juL{s/0f u/L ;f] cg'?k pkof]u, lgodg / Joj:yfkg ;'lglZrt ug]{ . ^=# nIo (Goal) ^=#=! b]zsf] ;Dk"0f{ e"ldnfO{ agf}6, Ifdtf, pko'Qmtf / cfjZostfsf cfwf/df juL{s/0f ug]{ . ;f] adf]lhd
pkof]usf] nflu txut e"–pkof]u of]hgf tof/ u/L sfof{Gjog ug]{ sfo{ cfufdL !) jif{ leq ;DkGg ul/g]5 . gu/kflnsf, lhNnf ;b/d'sfd, gu/f]Gd'v uf=lj=; / d'Vo ;8sx?sf cf;kf;sf If]qx?sf xsdf pko'{Qm sfo{ cfufdL % jif{ leqdf ;DkGg ul/g]5 .
^=#=@ pko{'Qm juL{s/0fsf] cfwf/df e"ldsf] pkof]u, lgodg / Joj:yfkg ;DaGwL gLltdf ;d]l6Psf ljifox? sfof{Gjogdf Nofpgsf] lgldQ cfufdL @ jif{ leq cfjZos ;+:yfut tyf sfg'gL Joj:yf ul/g]5 .
^=$ p2]Zo (Objective) o; gLltsf k|d'v p2]Zo b]xfo adf]lhd /x]sf 5g\M ^=$=!= e"ld tyf e"ld;|f]tsf] dxQd pkof]usf nflu e"ldsf] juL{s/0f ug]{,
^=$=@ juL{s/0fsf] cfwf/df e"ldsf] ;+/If0f, Joj:yfkg / pkof]unfO{ k|f]T;flxt ug]{,
^=$=# e"ldsf] v08Ls/0fnfO{ Jojl:yt ug{] tyf of]hgfa4 zx/Ls/0fnfO{ k|f]T;flxt ug]{,
^=$=$ ljsf; / jftfj/0f aLr ;Gt'ng sfod /fVg],
^=$=% ef}uf]lns, ;f+:s[lts, wfld{s, P]ltxfl;s, ko{6sLo nufot ljz]if dxTjsf If]qx? /x]sf] e"ldsf]
;+/If0f ug]{,
^=$=^ e"–pkof]u gLltnfO{ ;Daf]wg ug]{ u/L e" pkof]u of]hgf tof/ ug]{,
^=$=& pkof]usf] cfwf/df Go"gtd d"Nof+sg Pjd\ e"lds/ k|0ffnL lgwf{/0f ug]{,
^=$=* pkof]udf g/x]sf] e"ldnfO{ ;d'lrt k|of]udf Nofpg] Joj:yf ldnfpg] .
7. gLlt (Policy) &=! e"ld tyf e"ld;|f]tsf] dxQd pkof]usf nflu e"ldnfO{ b]xfosf If]qx?df juL{s/0f u/L ;f]
adf]lhd pkof]udf NofOg]5 . s_ s[lif If]q v_ cfjf;Lo If]q u_ Jofj;flos If]q 3_ cf}Bf]lus If]q ª_ jg–If]q r_ ;fj{hlgs pkof]usf] If]q 5_ cfjZostf cg';f/ tf]lsPsf cGo If]qx?
:ki6Ls/0fM pko'{Qm If]qx?sf] kl/efiff tyf If]q lgwf{/0fsf cfwf/ tyf dfkb08 cg';"rL ! df pNn]v eP adf]lhd x'g]5 .
158
&&=@ juL{s/0fsf] cfwf/df e"ldsf] ;+/If0f, Joj:yfkg / pkof]u ug{ k|f]T;flxt ug]{ ;DaGwdf b]xfosf gLltx? cjnDag ul/g]5M
&=@=! tf]lsPsf] juL{s/0fsf] cfwf/df dfq e"ldsf] pkof]u ul/g] 5 . &=@=@ s[lif e"ldnfO{ afFemf] /fVg] k|j[lQ / pj{/ hUufsf] u}/ s[lif k|of]unfO{ lg?T;flxt ul/g]5 . &=@=# /fHosf] s"n e"–efusf] slDtdf $)Ü e"–efudf jg If]q sfod ug{ ;/sf/L hUufsf] ;+/If0f ul/g]5 . &=@=$ cf}Bf]lus gLlt nufotsf cfly{s gLlt;+u tfnd]n x'g] u/L pBf]u, cfjf;, s[lifsf] ljsf; ug{ lghL If]q
cfPdf /fHon] /fli6«o e"–pkof]u gLlt / :yfgLo e"–pkof]u of]hgf cg'?k x'g] u/L cfjZos ;xof]u ug]{5 .
&=@=% k"jf{wf/ ljsf;sf nflu cfjZostf x]/L /fHon] h'g;'s} k|sf/sf] e"ld lgodfg';f/ clwu|x0f u/L pkof]u ug{ ;Sg]5 .
&=#M e"ldsf] v08Ls/0fnfO{ Jojl:yt ug{ tyf of]hgfa4 zx/Ls/0fnfO{ k|f]T;flxt ug{ b]xfosf
gLltx? cjnDag Ufl/g]5M &=#=! s[lif e"ldsf] rSnfaGbL tyf ljsf; lgdf{0fsf] nflu hUuf k|flKt ug{ Jojl:yt hUuf PsLs/0f (Land
Pooling) sf] cjwf/0ffnfO{ cjnDag ul/g]5 . &=#=@ hUufsf] clgolGqt v08Ls/0fnfO{ lg?T;flxt ul/g]5 . &=#=# cfjZostf cg';f/ pko'Qm :yfgdf cfjf; If]qsf] ljsf; tyf zx/Ls/0fnfO{ k|f]T;flxt Pjd\ Jojl:yt
ul/g]5 . &=#=$ tf]lsPsf] dfkb08 ljk/Lt k|fs[lts :j?kdf kl/jt{g x'g] u/L ul/g] e"ldsf] pkof]unfO{ lg?T;flxt
ul/g]5 . &=$ ljsf; / jftfj/0faLr ;Gt'ng sfod/fVg b]xfo cg';f/sf gLltx? cjnDag ul/g]5M &=$=! zx/L If]qdf Go"gtd xl/t tyf v'Nnf If]q lgwf{/0f ul/Gf]5 . &=$=@ jftfj/0fsf b[li6n] ;+j]bglzn If]qsf] klxrfg tyf ;+/If0f ul/g]5 . &=$=# e"ld, jftfj/0f / ljsf;jLr ;Gt'ng sfod /fVb} h}ljs ljljwtfsf] ;+/If0f tyf ;Dj4{g ul/g]5 . &=$=$ hnjfo" kl/jt{gsf] c;/nfO{ ;d]t Wofgdf /fvL bLuf] ljsf;sf l;4fGtsf cfwf/df ljsf; lgdf{0fsf
sfo{x? ;+rfng ul/g]5g\ . &=$=% k|fs[lts k|sf]ksf] b[li6sf]0fn] hf]lvdo'Qm If]qdf j;f]jf; ug]{ k|j[ltnfO{ lg?T;flxt ul/g]5 . &=% ef}uf]lns, ;f+:s[lts, wfld{s, P]ltxfl;s, ko{6sLo nufot ljz]if dxTjsf If]qx? /x]sf]
e"ldsf] ;+/If0f ug]{ ;DaGwdf b]xfosf gLltx? cjnDag ul/g]5M &=%=!= ljZj;Dkbf ;"rLdf /x]sf If]qx?sf] ;+/If0f ul/g]5 . &=%=@= ljleGg P]ltxfl;s, wfld{s, ko{6sLo Pjd\ ;f+:s[lts dxTjsf If]qx?sf] klxrfg, ;+/If0f tyf ljsf;
ul/g]5 . &=^ e"–pkof]u gLltnfO{ ;Daf]wg ug]{ u/L e"–pkof]u of]hgf tof/ ug]{ ;DaGwdf b]xfosf
gLltx? cjnDag ul/g]5M &=^=! txut e"–pkof]u of]hgf tof/ u/L nfu" ul/g]5 . &=^=@ s'g} klg ljsf; lgdf{0fsf sfo{x? ;+rfng ubf{ e"–pkof]u of]hgf cg's"n x'g]u/L sfof{Gjog ul/g]5 . &=^=# e"–pkof]usf af/]df ;r]tgf clej[l4 ug{ z}lIfs kf7\oqmddf e"–pkof]u ;DjGwL ljifoa:t' ;dfa];
ul/g]5 . &=& e"–ppkof]usf] cfwf/df Go"gtd d"Nof+sg tyf e"lds/ k|0ffnL lgwf{/0f ug]{ ;DaGwdf b]xfosf
gLltx? cjnDag ul/g]5M &=&=! tf]lsPsf] If]q / pkof]u ;d]tsf cfwf/df hUufsf] Go"gtd d"Nof+sg tyf s/sf] b/ lgwf{/0f ul/g]5 . &=&=@ tf]lsPsf] k|of]hgdf hUufsf] pkof]u gug]{ k|j[ltnfO{ lg?T;flxt ug{ yk s/ nufpg'sf ;fy} /fHoaf6
pknJw u/fOg] ;]jf–;'ljwfdf ;d]t s6f}tL ul/g]5 .
&=* pkof]udf g/x]sf] e"ldnfO{ ;d'lrt k|of]udf Nofpg] Joj:yf ldnfpg b]xfosf gLltx?
cjnDag ul/g]5M
8. /0fgLlt tyf sfo{gLlt
*=! e"ldsf] juL{s/0f ug]{ ;DaGwL gLlt sfof{Gjogdf Nofpg b]xfo cg';f/sf /0fgLlt tyf sfo{gLltx? cjnDag ul/g]5M
s_ e"–agf}6, Ifdtf / pko'Qmtfsf] cfwf/M
v_ df}h'bf e"–pkof]usf] cfwf/M
u_ cfjZostfsf] cfwf/
*=@ juL{s/0fsf] cfwf/df e"ldsf] ;+/If0f, Joj:yfkg / pkof]u ug{ k|f]T;flxt ug]{ ;DaGwL
gLltx? sfof{Gjogdf Nofpg b]xfosf /0fgLltx? tyf sfo{gLltx? cjnDag ul/g]5M
159
&=* ppkof]udf g/x]sf] e"ldnfO{ ;d'lrt k|of]udf Nofpg] Joj:yf ldnfpg b]xfosf gLltx?
cjnDag ul/g]5M &=*=!= ;d'lrt pkof]udf g/x]sf] jf s'g} pkfoaf6 k|fKt ug{ ;lsg] hUufnfO{ clwstd nfe xfl;n x'g] u/L
pkof]u ul/g]5 . &=*=@ tf]lsPsf] e"–pkof]usf] If]qdf k/]sf] t/ ;f] jdf]lhd pkof]u x'g g;s]sf] hdLgnfO{ cGo pkof]udf
Nofpg] gLlt cjnDag ul/g]5 .
8. /0fgLlt tyf sfo{gLlt
*=! e"ldsf] juL{s/0f ug]{ ;DaGwL gLlt sfof{Gjogdf Nofpg b]xfo cg';f/sf /0fgLlt tyf sfo{gLltx? cjnDag ul/g]5M
*=!=! b]xfosf cfwf/x?df e"ldsf] juL{s/0f ul/g]5M s_ e"–agf}6, Ifdtf / pko'Qmtfsf] cfwf/M
e"–agf}6, Ifdtf / pko'Qmtfsf] cfwf/df e"ldsf] dxQd nfe xfl;n ug{ e"–pkof]u If]q lgwf{/0f (Land Use Zoning) ul/g]5 . v_ ddf}h'bf e"–pkof]usf] cfwf/M
pko'Qmtfsf] cfwf/df e"–pkof]usf] ju{ tf]Sg ;Sg] cj:yf g/x]df xfn e} /x]sf] pkof]usf] cfwf/nfO{ b[li6ut u/L e"ldsf] juL{s/0f ul/g]5 . u_ cfjZostfsf] cfwf/
;fj{hlgs lxt tyf ljsf; lgdf{0f sfo{sf] nflu s'g} hUufnfO{ tf]lsPsf] eGbf km/s pkof]usf] nflu k|of]udf Nofpg' kg]{ ePdf /fHon] To:tf] hUUff tf]lsPsf] k|lqmof k'¥ofO{ cGo pkof]usf] nflu k|of]u ug{ ;Sg]5 .
*=!=@ pRr kxf8L e]usf] e"ldnfO{ d"Nojfg hl8j'6L tyf kmnkm"n v]tL / kz'kfngsf] nflu r/g If]qsf] ljsf; ug{ k|f]T;fxg ul/g]5 .
*=!=# lxdfnL If]q / pRr kxf8L If]qdf 5l/P/ /x]sf j:tLx?nfO{ ;'ljwfhgs If]qdf j:tL ljsf; sfo{qmd nfu" u/L Pslqt ?kdf ;f/L vfnL x'g uPsf If]qnfO{ e"ldsf] pj{/fzlQm / pko'Qmtfsf cfwf/df s[lif, hl8a'6L, jg, vfgL, ko{6g cflb If]qdf ljsf; ul/g]5 .
*=!=$ l;+rfO{ ;'ljwf ePsf tyf ljsf; ug{ ;lsg] t/fO{+ tyf kxf8L If]qsf] e"lddf e"–;+/If0fsf] k|ljlw ;d]tnfO{ Wofgdf /fvL pko'Qm s[lifjfnL nufpg k|f]T;flxt ul/g]5 .
*=!=% cJojl:yt / clgolGqt ?kdf e} /x]sf] cf}Bf]lus Pjd\ jfl0fHo Joj;fo If]qsf] lj:tf/nfO{ lgoGq0f u/L lglZrt If]qdf Jojl:yt, j}1flgs / jftfj/0fLo b[li6n] cg's"n x'g] u/L ljsf; / lj:tf/ ul/g]5 . cf}Bf]lus If]q, ljz]if cfly{sIf]q, ljz]if lgof{t If]q, cf}Bf]lus sf]l/8f]/ cflbnfO{ of]hgfa4 Pjd\ Jojl:yt 9+un] ljsf; Pjd\ lj:tf/ ul/g'sf] ;fy} cfjf;Lo If]qaf6 lglZrt b"l/df dfq ljsf; ug]{ Joj:yf ul/g]5 .
*=!=^ e"ldxLg nufot e"lddf kx'Fr Go"g /x]sf ju{nfO{ cfjf;sf] ;'lglZrtfsf] nflu /fHon] ljz]if If]q klxrfg u/L sfo{qmd ;+rfng ug]{5 .
*=@ juL{s/0fsf] cfwf/df e"ldsf] ;+/If0f, Joj:yfkg / pkof]u ug{ k|f]T;flxt ug]{ ;DaGwL
gLltx? sfof{Gjogdf Nofpg b]xfosf /0fgLltx? tyf sfo{gLltx? cjnDag ul/g]5M *=@=! juL{s/0fsf cfwf/df dfq e"ldsf] pkof]u ug{ ;DalGwt ;j}sf] nflu ;"rgf hf/L ul/g]5 . *=@=@ dgfl;j sf/0fn] e"ldsf] pkof]udf kl/jt{g ug'{ kg]{ ePdf gLltut tyf ;+:yfut Joj:yf u/L ;f]sf]
:jLs[ltaf6 dfq ug{ ;lsg] Joj:yf ul/g]5 . cfjZos k|lqmof gk'¥ofO{ hldgsf] pkof]udf kl/jt{g u/]sf] kfOPdf ;fljss} pkof]udf NofOg'sf ;fy} sfg"g adf]lhd b08 ;hfo ul/g]5 .
*=@=# s[lif k]zfnfO{ Joj;foLs/0f ug{ Jofj;flos v]tL, ;xsf/L v]tL, s/f/ v]tL h:tf v]tL k|0ffnLx? cjnDag ug{ k|f]T;fxg ul/g]5 .
160
*=@=$ dgfl;j sf/0f j]u/ # -tLg_ jif{;Dd s[lif If]qdf kg]{ hUUff jf cGo k|of]hgsf] nflu lg0f{o u/fO{ pkof]udf gNofOPsf] afFemf] s[lifof]Uo hUufnfO{ sfg"g adf]lhd /fHon] k|fKt u/L tf]lsPsf] ;fj{hlgs lxtsf] sfo{df nufpg ;Sg]5 .
*=@=% s[lif pkof]usf] juL{s/0fdf k/]sf] hdLgdf v]tL gnufpg] hUufwgLnfO{ ;/sf/n] lbg] cg'bfg, ;'ljwf / ;xof]u s6f}tL u/L yk s/ nufpg ;Sg]5 .
*=@=^ s[life"ldsf] Ifdtf cg';f/ juL{s/0f u/L ;f] cg'?k afnL nufpg k|f]T;fxg ul/g]5 . *=@=& s[lifof]Uo hdLgsf] u}/ s[lifIf]qdf x'g] kl/jt{gnfO{ lg?T;flxt ug{ tyf s[lifIf]qnfO{ ;+/If0f / ;Dj4{g
ug{sf] nflu /fHon] sfg'gL Joj:yf u/L tyf dfkb08 lgwf{/0f u/L cg'bfg, Ifltk"lt{ tyf ;x'lnotsf] Joj:yf ug{ ;Sg]5 .
*=@=* jg–If]qsf] ;Ldf+sg u/L xl/t k"hf{ tof/ ul/g]5 . *=@=( jg–If]qsf] nflu lgwf{/0f ul/Psf] hUufnfO{ cGo k|of]hgdf Nofpg gkfOg] Joj:yf ldnfOg]5 . ljsf;
lgdf{0fsf] sfo{sf] nflu jg–If]qsf] hUufsf] k|of]u ug}{ kg]{ ePdf slDtdf ;f]xL If]qkmn a/fj/ cGoq jgIf]qsf] ljsf; ug{ cfof]hgfsf] ah]6 d}+ Joj:yf ug]{ / ;f] adf]lhd jg–If]q ljsf; ug]{ Joj:yfnfO{ nfu" ul/g]5 . o:tf] cj:yfdf jg–If]qsf] Ps ?v sf6\g' kbf{ cGoq slDtdf @% ?v /f]Kg' kg]{ Joj:yfnfO{ cem k|efjsf/L ?kdf sfof{Gjogdf NofOg]5 .
*=@=!) x}l;ot lju|sf] jg–If]qdf a[Iff/f]k0f u/L k|rlnt jg P]g cg'?k Joa:yfkg ul/g]5 . *=@=!! plrt k|of]udf g/x]sf ;/sf/L, ;fj{hlgs hUuf tyf gbL psf;df j[Iff/f]k0f u/L jg–If]qsf] ljsf;
ul/g]5 . *=@=!@ e"–pkof]u of]hgf sfof{Gjog ug{ ;3fp k'¥ofpg] lghLIf]qnfO{ /fHon] k|f]T;fxg ug]{5 . *=@=!# kxf8L tyf lxdfnL If]qsf pTkfbsTj Go"g /x]sf tyf jg–If]qsf] aLrdf /x]sf a:tLsf hUufsf
hUufwgLx?nfO{ jftfj/0fLo ;Gt'ngdf k|lts"n c;/ gkg]{ u/L x}l;ot lju|]sf t/ s[lif k|of]hgdf pko'Qm x'g;Sg] jg jf cGo If]qdf ;fljsdf lghn] rr]{sf] hUufsf] ;du| nfedf sd gx'g]u/L hUuf pknJw u/fO{ :yfgfGt/0f u/fpg / lghsf] ;fljssf] hUufdf jg If]qsf] ljsf; ug{ ;lsg]5 .
*=@=!$ vlgh, t]n, UofF;, kfgLsf] d'xfg cflb h:tf dxTjk"0f{ k|fs[lts ;|f]tsf] ;+/If0f ug{ h'g;'s} juL{s/0fdf /x]sf] eP tfklg /fHon] plrt Ifltk"lt{ lbO{ lng ;Sg]5 .
*=#M e"ldsf] v08Ls/0fnfO{ Jojl:yt ug]{ tyf of]hgfa4 zx/Ls/0fnfO{ k|f]T;flxt ug{
lnOPsf gLltx? sfof{Gjog ug{ b]xfosf /0fgLlt tyf sfo{gLltx? cjnDag Ufl/g]5M *=#=! s[lif If]qsf] ?kdf k|of]u ul/Psf] hdLgnfO{ rSnfjGbL ug{ k|f]T;fxg ul/g]5 . *=#=@ ljsf; lgdf{0fsf cfof]hgf ;+rfng ug{, Jojl:yt cfjf;Lo If]qsf] ljsf; ug{, cf}Bf]lus If]qsf] ljsf;
ug{ hUuf PsLs/0f (Land Pooling) sfo{qmd ;+rfng ul/g]5 . *=#=# pkof]usf] cfwf/df hUufsf] Go"gtd If]qkmn tf]sL ;f] eGbf ;fgf] 6'qmfdf hUufsf] v08Ls/0f ug{ gkfpg]
Joj:yf ul/g]5 . *=#=$ gu/, gu/f]Gd'v ufpF tyf cGo cfjf; If]qsf] ljsf; / lj:tf/ ubf{ ef}lts k"jf{wf/sf] b[li6n] pko'Qm
e"ldnfO{ u|fXotf lbOg]5 . *=#=% e"ldsf] k|fs[lts :j?kdf kl/jt{g ug]{ ;DaGwdf dfkb08 lgdf{0f ul/g]5 . o;/L tf]lsPsf] dfkb08
ljk/Lt e"ldsf] :j?kdf kl/jt{g x'g] u/L pkof]u ul/Psf] kfOPdf ;fljs :j?kdf sfod ug{ nufOg]5 . *=$ ljsf; / jftfj/0faLr ;Gt'ng sfod /fVg lnOPsf gLltx? sfof{Gjogdf Nofpg b]xfosf
/0fgLlt tyf sfo{gLltx? cjnDag ul/g]5 M *=$=! xl/t zx/sf] ljsf;sf nflu :yfgLo lgsfo;+u ;xsfo{ u/L /fHon] ljz]if sfo{qmd ;+rfng ug]{5 .
zx/L If]qdf lglZrt k|ltzt hUufdf clgjfo{ ?kdf ?v /f]Kg] Joj:yf ldnfOg]5 . *=$=@ :yfgLo lgsfosf] ;d]t ;fwg;|f]t kl/rfng u/L zx/LIf]qdf cfjZos dfqfdf v'Nnf If]q, kfs{, pBfg,
v]nd}bfg, dgf]/~hg :yn, cflbsf] ljsf;df hf]8 lbOg]5 . *=$=# ;8s, kf]v/L / gx/sf] bfofF afofF xl/t If]q (Green Belt) lgdf{0fsf] nflu k|f]T;fxg ul/g] 5 . o;sf]
;+/If0f / Joj:yfkg :yfgLo lgsfon] ug]{5 . *=$=$ kxf8L If]qdf x'g] e"–:vngsf] sf/0f t/fO{ tyf a]zL If]qdf cfpg] af9L klx/f]af6 x'g] gf]S;fgLnfO{
lgoGq0f ug{ tL If]qx¿sf] klxrfg u/L ;+/If0fsf] k|efjsf/L Joj:yf ldnfOg]5 .
*=% ef}uf]lns, ;f+:s[lts, wfld{s, P]ltxfl;s, ko{6sLo nufot ljz]if dxTjsf If]qx?sf] ;+/If0fug]{ ;DaGwL gLltnfO{ sfof{Gjogdf Nofpg b]xfosf /0fgLlt tyf sfo{gLltx? cjnDag ul/g]5M
e"–pkof]u of]hgf tof/ug]{ ;DaGwL gLltx? sfof{Gjogdf Nofpg b]xfosf /0fgLlt tyf sfo{gLltx? cjnDag ul/g]5M
161
*=$=% ef}uf]lns Pj+ kof{j/0fLo ljljwtf sfod /fVg a9\bf] e"–:vng, e"–Ifo tyf pRr hg;+Vof j[l4 / a;fO;/fO{sf sf/0f hdLgdf kl//x]sf] k|lts"n k|efjnfO{ lgoGq0f ug{ hf]8 lbOg]5 .
*=$=^ e"–Ifosf b[li6n] Hofb} ;+j]bgzLn If]qx¿sf] ;+/If0f ug{ lghL :jfldTjsf] hUuf ePdf gLlh jg tyf ;/sf/L jf ;fj{hlgs ePdf ;+/If0fd'vL ;fd'bflos jgsf] ljsf;sf lglDt k|f]T;fxg ul/g]5 .
*=$=& hnfwf/ If]q, ;Ld;f/ If]q, ;+/lIft If]q, dWojtL{ If]q, /fli6«o lgs'~h tyf cf/If, r/g cflb If]qsf] ;+/If0f ug{ ljz]if Joj:yf ul/g]5 .
*=$=* t/fO{sf] hnfwf/If]qsf] ?kdf /x]sf] r'/] tyf efj/ If]qsf] ;+/If0f ug{ ljz]if of]hgf agfO{ sfof{Gjog ul/g]5 . o; If]qsf] hdLg ;+j]bgzLn ePsf]n] o;sf] ;+/If0fsf] nflu k|lts"n c;/ kfg]{ u/L 5l/P/ /x]sf dfgj a:tLnfO{ qmdzM :yfgfGt/0f ug{ PsLs[t a:tL ljsf;sf nflu sfo{qmdx? NofOg]5g\ .
*=$=(= kxf8L If]qdf ;8s lj:tf/ ubf{ kof{j/0fsf] ;+/If0fnfO{ dWogh/ u/L ;'?ªdfu{ jf /Hh'dfu{sf] lgdf{0fnfO{ k|f]T;fxg ul/g]5 .
*=$=!) h}ljs dfu{ /x]sf] jf /xg] ;Defjgf ePsf jg ;d]tsf If]qnfO{ ;+/lIft jgsf] ?kdf ljsf; ul/g]5 tyf jg If]q, 3fF;] d}bfg, jGohGt'sf] jf;:yfgsf] ;+/If0f ul/g]5 .
*=$=!! gbLgfnf, tfntn}of / ;Ld;f/ If]qsf] ljj/0f tof/ u/L, h}ljs tyf ko{6sLo lx;fjn] lglZrt b"/L;Dd k|j]z lgif]w If]q (No go zone) sf] ?kdf ljsf; ul/g]5 .
*=$=!@ k|sf]ksf] ;+efjgf a9L ePsf If]qx?sf] klxrfg u/L To:tf If]qdf /x]sf a:tLnfO{ ;'/lIft :yfgdf :yfgfGt/0f x'g k|f]T;fxg ul/g'sf ;fy} To:tf If]qdf a:tLljsf; tyf k"jf{wf/ ljsf; ug{ lg?T;flxt ul/g]5 .
**=% ef}uf]lns, ;f+:s[lts, wfld{s, P]ltxfl;s, ko{6sLo nufot ljz]if dxTjsf If]qx?sf] ;+/If0fug]{ ;DaGwL gLltnfO{ sfof{Gjogdf Nofpg b]xfosf /0fgLlt tyf sfo{gLltx? cjnDag ul/g]5M
*=%=! ljZj;Dkbf ;"rLdf k/]sf If]qsf] e"ldnfO{ cj/f]w / c;/ kg]{ u/L pkof]u jf ;f]df kl/jt{g ug{ gkfOg] Joj:yf ldnfOg]5 .
*=%=@ ef}uf]lns, ;f+:s[lts, wfld{s, P]ltxfl;s, ;fdl/s Pjd\ jftfj/0fLo b[li6sf]0fn] ljz]if dxTj /x]sf If]qx?sf] e"ldnfO{ cGo k|of]hgdf pkof]u ug{ gkfOg] Joj:yf ldnfOg]5 .
*=%=# ko{6sLo If]qsf] e"ldsf] pkof]u ubf{ ;f] If]qsf] df}lnstf -lgdf{0f x'Fbf h] h:tf] cj:yfdf lyof] ;f]xL cj:yf_ df c;/ gkg]{ u/L ul/g]5 .
*=%=$ gbLgfnfx?sf] k|fs[lts jxfj, ;Ldf / dfkb08nfO{ c;/ kg]{ u/L e"ldsf] k|of]u ug{ gkfOg] Joj:yf ldnfOg]5 . t/ d'n'snfO{ 7"nf] nfe k'Ug] ljsf;–lgdf{0fsf sfo{x?sf nflu of]hgf agfO{ sfof{Gjog ug{ o; k|fjwfgn] jfwf k'¥ofPsf] dflgg] 5}g .
*=%=% tfn–tn}of, ;/sf/L, ;fj{hlgs kf]v/L h:tf ;Ld;f/ If]qx?sf] ;Ldf cltqmd0f gx'g] tyf u'0f:t/df x|f; gx'g] u/L o;sf] k|fs[lts pkof]u / ko{6g k|jw{gsf] sfo{df jfx]s cGo k|of]hgdf pkof]u ug{ gkfOg] Joj:yf ldnfOg]5 .
*=%=^ ;/sf/L ;fj{hlgs hUufsf] ;+/If0f tyf ;b'kof]u ug{ o:tf hUufsf] oyfy{ clen]v tof/ u/L ;f]sf] sfo{of]hgf agfO{ sfof{Gjog ug{ clwsf/ ;DkGg :yfoL ;+oGq agfOg] 5 . o:tf hUufx? s'g} klg ;+3 ;+:yf jf JolQmnfO{ ef]uflwsf/ lbOg] 5}g tyf oL hUufx?sf] ;+/If0f / pkof]u ug]{ ;DjGwdf :yfgLo lgsfonfO{ ;d]t lhDd]jf/ jgfOg]5 .
*=^ ee"–pkof]u of]hgf tof/ug]{ ;DaGwL gLltx? sfof{Gjogdf Nofpg b]xfosf /0fgLlt tyf
sfo{gLltx? cjnDag ul/g]5M *=^=! e"–pkof]u gLltnfO{ sfof{Gjogdf Nofpgsf] lgldQ ljleGg tx -s]Gb|, lhNnf, gu/kflnsf jf
uf=lj=;=:t/_ df e"–pkof]u of]hgfx? th'{df ul/g]5g\ . *=^=@ txut e"–pkof]u of]hgf th'{df ubf{ dflyNnf] txsf] of]hgf cg's"n x'g] u/L th'{df ug'{kg]{5 . s]Gb|Lo
lgsfon] :yfgLo lgsfonfO{ e"–pkof]u of]hgf tof/ ug{ cfjZos ;'emfj, lgb]{zg / k|fljlws ;xof]u k|bfg ug{ ;Sg]5 .
*=^=# e"–pkof]u of]hgf tof/ ug{sf nflu cfjZos ljleGg ;"rgfx? ;+sng u/L e"–pkof]u gS;fx? tof/ ul/g]5g\ .
162
*=^=$ e"–pkof]u of]hgf th'{df ubf{ ;/sf/L tyf ;fj{hlgs lgsfosf ;fy} lghL If]qsf] ;xeflutf ;'lglZrt x'g] u/L ;dGjofTds ?kdf ul/g]5 .
*=^=% e"–pkof]u of]hgf th{'df ubf{ pTkfbsTj, jftfj/0f ;Gt'ng tyf ;+/If0f, ;fdflhs, cfly{s ;d[l4, ul/jL lgjf/0fh:tf ljifonfO{ cfj4 ul/g]5 .
*=^=^ e"–pkof]u of]hgfx?nfO{ k|To]s kfFr jif{df /fli6«o cfjlws of]hgf;+u cfj4 u/L k'g/fjnf]sg ul/g]5 . *=^=& ljsf; lgdf{0fsf of]hgf agfpFbf tyf sfo{qmd ;+rfng ubf{ ;DalGwt If]qsf] e"–pkof]u of]hgfnfO{
cfwf/sf ?kdf lnOg]5 . *=^=* dfWolds tx;Ddsf] kf7Øqmddf e"–pkof]u ;DaGwL ljifonfO{ ;dfj]z u/L cWoog–cWofkg u/fOg]
Joj:yf ldnfOg]5 .
**=& e"–ppkof]usf] cfwf/df s/ k|0ffnL sfof{Gjogug{ b]xfosf /0fgLlt tyf sfo{gLltx? cjnDag ul/g]5 .
*=&=! pkof]usf] cfwf/df 3/hUufsf] Go"gtd d"Nof+sg tyf s/ k|0ffnL lgwf{/0f ug{ cfjZos sfg"gL Joj:yf ul/g]5 .
*=&=@ 3/–38]/L jfkt tf]lsPsf] ;+Vof tyf If]qkmn eGbf j9L hUuf /fVg] k|j[lQnfO{ lg?T;flxt ug{ To:tf] a9L ;+Vof jf If]qkmnsf] hUufdf j9L e"lds/ nufOg]5 .
*=&=# vfB;'/Iffsf] k|Tofe"ltsf nflu s[lif k|of]hgsf] nflu pkof]u ePsf] e"lddf s/ ;x'lnot lbOg]5 . cGo If]qsf xsdf pkof]u / nfe ;d]tsf cfwf/df s/ nufOg]5 .
*=&=$ plrt tyf dgfl;j sf/0f j]u/ tf]lsPsf] pkof]udf g/x]sf] hUufdf pRr b/df s/ nufOg]5 . *=&=% jx'tn] cfjf;Lo ejg tyf Jojl:yt cfjf; of]hgf ;+rfng u/L cfjf; ;'ljwf pknJw u/fpg] ;+:yf
tyf k|of]ustf{nfO{ k|f]T;flxt ul/g]5 .
*=* ppkof]udf g/x]sf] e"ldnfO{ plrt k|of]udf Nofpg] Joj:yf ldnfpg lnOg] gLltx? sfof{Gjogdf Nofpg b]xfosf /0fgLlt tyf sfo{gLltx? cjnDag ul/g]5M
*=*=! plrt pkof]udf g/x]sf] ;/sf/L, ;fj{hlgs tyf u'7L hUufnfO{ cfjZostf cg';f/ ;fj{hlgs lxtdf k|of]u ul/g]5 .
*=*=@ pkof]udf gcfPsf hdLgnfO{ Jofj;flos v]tL, ko{6g k|j4{g, dgf]/~hg:yn, v]ns'b:yn cflbsf ?kdf pkof]udf Nofpg lghL If]qnfO{ k|f]T;fxg ul/g]5 .
*=*=# gbLsf] k|fs[lts jxfjnfO{ sfod /fVg] u/L t6aGw u/L psf; x'g cfPsf] hUufnfO{ pko'Qmtf cg';f/ s[lifjg, ko{6g, ;8s cflbdf pkof]u ul/g]5 .
*=*=$ x}l;ot lau|]sf jg tyf k|fs[lts ;Dkbf -hnfzo, tfn, kf]v/L, gbL, gfnf, 3f]n, ;Ld;f/ If]q cflb_ sf] x}l;ot ;'wf/ u/L h}ljs ljljwtfsf] ;+/If0f, ;Da4{g / pkof]u ul/g] 5 .
*=*=% tf]lsPsf] e"–pkof]usf] If]qdf k/]sf] t/ ljz]if sf/0fjz ;f] jdf]lhd pkof]u x'g g;s]sf] hdLgnfO{ k"j{ :jLs[lt lnO{ pko'Qmtfsf] cfwf/df cGo pkof]udf ;d]t Nofpg cg'dlt lbg ;lsg]]5 .
9.;+:yfut ;+/rgf e"–pkof]u gLlt sfof{Gjogsf] nflu k|efjsf/L ;+u7g–;+/rgf cfjZos x'g] ePsf]n] s]Gb|df e"–pkof]u kl/ifbsf] u7g / e"–pkof]u Joj:yfkg ljefusf] u7g tyf :yfgLo:t/df lhNnf:t/Lo e"–pkof]u sfof{Gjog ;ldlt / uf=lj=;= jf g=kf= :t/Lo e"–pkof]u sfof{Gjog ;ldltsf] u7g ul/g]5 . plNnlvt ;+u7g–;+/rgf tyf sfo{ ljj/0f ;DaGwL lj:t[t ljj/0f cg';"rL @ df pNn]v ul/Psf]5 .
10. cfly{s kIf e"–pkof]u of]hgf sfof{Gjog ug]{ ;Gbe{df cfjZos k"jf{wf/sf] Joj:yfsf nflu gSzf tyf ef}uf]lns ;"rgfx?sf] pTkfbg, e"–pkof]u If]qx?sf] lgwf{/0f, e"–pkof]u of]hgf th'{df, ;f+u7lgs tyf sfg"gL Joj:yf, bIf hgzlQmsf] cfk"lt{ h:tf ljljw sfo{x? ug'{kg]{ ePsf]n] o;sf nflu 7"nf] dfqfdf ;fwg;|f]t cfjZos kg]{ x'G5 . of] cfjZostf kl/k"lt{ ug{ d'n'ssf] cfGtl/s ;|f]tsf ;fy} yk jfXo ;|f]t ;d]t cfjZos kg]{ b]lvG5 . t;y{ e"–pkof]u gLlt th'{df eP kl5 sfof{Gjogsf] nflu agfOg] of]hgf tyf sfo{qmd ;+rfngug{ cfjZos kg]{ cfly{s ;|f]tsf] klxrfg tyf Joj:yf tt\ tt\ ;dodf g} ug'{ kg]{ b]lvG5 .
11. sfg'gL Joj:yf
12. cg'udg tyf d"NofÍg
13. hf]lvd
14. gLltdf kl/dfh{g
15. afwf, c8\sfp km'sfpg]
163
111. sfg'gL Joj:yf k|:t't gLlt sfof{Gjogdf Nofpg gLlt cGtu{t /xL @ jif{ leq P]g, lgod, lgb]{lzsf lgdf{0f u/L sfg'gL Joj:yf ;'b[9 ug'{ kg]{ x'G5 . o;sf nflu cfjZostf cg';f/ lgDg sfo{x? ul/g]5g\ .
If]qut ?kdf 5l/P/ /x]sf e"ld;DjGwL sfg'gx¿nfO{ ;do;fk]If ;'wf/ tyf kl/dfh{g ;lxt PsLs[t u/L nfu" ul/g]5 .
e"–pkof]u ;DaGwL jt{dfg sfg'gL Joj:yfdf ;do ;fk]If ;'wf/ Pj+ kl/dfh{g u/L nfu" ul/g]5 .
e"ld;DaGwL ;Dk"0f{ lqmofsnfkx?nfO{ lgb]{lzt ug{;Sg] /fli6«o e"–pkof]u lgb]{lzsf th'{df u/L nfu" ul/g]5 .
12. cg'udg tyf d"NofÍg k|:t't gLltsf] sfof{Gjogaf6 ck]lIft k|ltkmn tyf p2]Zo xfl;n eP gePsf] ;DaGwdf cg'udg / d"NofÍg ug{ cg'R5]b ( cGtu{tsf kl/ifb, ;ldlt tyf ljefun] ;DalGwt ;a} lgsfox¿;Fu ;dGjo u/L cfjZos Joj:yf ug]{5g\ . o; gLltsf] k|efj d"Nof+sg /fli6«o of]hgf cfof]un] ug]{5 .
13. hf]lvd k|:t't e"–pkof]u gLlt PsLs[t ?kdf th'{df u/L k|yd k6s sfof{Gjogdf cfpg nfu]sfn] o;sf] sfof{Gjogdf ljleGg cj/f]wx? cfpg ;Sg] b]lvG5g\ . o; ;Gbe{df gLltsf] ;xh Pjd\ ;kmn sfof{Gjogsf k|d'v hf]lvdx? lgDgfg';f/ /xg] b]lvPsf 5g\ M
o; gLltn] ljleGg If]qx? ;d]6g] ePsf]n] tL If]qx?sf] cfsf+Iff ;Daf]wg x'g g;s]df sfof{Gjogsf qmddf c;xof]u jf k|lt/f]w x'g ;Sg] ;Defjgf /x]sf] 5 .
o; gLltsf] sfof{Gjogsf] nflu s]Gb| tyf :yfgLo txdf pRr:t/sf] /fhgLlts k|lta4tf Pjd\ k|zf;lgs sl6a4tf cfjZos kg]{ ePsf]n] o;sf] cefjdf gLlt sfof{Gjogdf sl7gfO{ kg]{ ;Defjgf /x]sf] 5 .
gLlt tyf ;f] adf]lhd lgwf{/0f ul/Psf sfo{qmdx?sf] sfof{Gjogsf nflu cfGtl/s ;|f]t;fwg kof{Kt gx'g] b]lv+bf j}b]lzs ;xof]u kl/rfngsf] nflu cfjZos kxn ug'{kg]{ b]lvG5 .
e"ldsf] pkof]udf s'g} lsl;dsf] lgoGq0f g/x]sf] jt{dfg cj:yfdf ;j{:jLsfo{ x'g]u/L lgoGq0fd'vL e"–pkof]u of]hgfx?sf] sfof{Gjog k|d'v hf]lvdsf] ?kdf /x]sf] 5 .
e"–pkof]usf] If]q jx'kIfLo ;/f]sf/sf] ljifo ePsf]n] ;/f]sf/jfnf lgsfox?sf] ;xof]u ljgf o;sf] sfof{Gjog k|efjsf/L x'g ;Qm}g .
of] gLlt sfof{Gjog ug{sf] nflu pko'Qm sfg"gL Joj:yf, ;+:yfut ;+/rgf, bIf hgzlQmsf] pknJwtf / ;Ifd Joj:yfksLo Ifdtfsf] cfjZostf kb{5 .
14. gLltdf kl/dfh{g !$=! e"ld;DaGwL ljifo ;d]6g] of] k|d'v gLlt xf] . o; gLlt cg's"n gePsf P]g, lgod tyf gLltx? of]
gLlt nfu" ePsf] @ jif{ leq ;DalGwt lgsfon] of] gLlt cg'?k x'g]u/L ;+zf]wg Pj+ kl/dfh{g ug'{ kg]{5 .
!$=@ e"–pkof]u gLltnfO{ k|To]s !) jif{df k'g/fjnf]sg Pj+ kl/dfh{g ul/g]5 .
15. afwf, c8\sfp km'sfpg] o; gLltsf] sfof{Gjogsf] l;nl;nfdf s'g} ;d:of pTkGg ePdf g]kfn ;/sf/, e"ld;'wf/ tyf Joj:yf dGqfnon] jfwf c8sfp km'sfpg ;Sg]5 .
164
ccg';"rL !M kl/efiff tyf If]q lgwf{/0fsf cfwf/ Pjd\ dfkb08 !=! kl/efiff -s_ s[lif If]q
æs[lif If]qÆ eGgfn] s[lif pTkfbg -cGg afnL, gub] afnL, afujfgL, cflb_, kz'kfng, dT:okfng, lghL hUufdf ePsf j[Iff/f]k0f jf jgafl6sf ;d]t ePsf jf x'g;Sg] hUufnfO{ hgfpF5 .
-v_ a;f]jf; If]q
æa;f]jf; If]qÆ eGgfn] dflg;n] jf;:yfgsf] nflu k|of]u u/]sf 3/ /x]sf hUufnfO{ hgfpF5 / ;f] zAbn] 3/;+u hf]l8Psf] jf ghf]l8Psf] eP tfklg uf]7, esf/L, Uof/]h, tj]nf, Ogf/, kmnkm"n au}+rf, s/];faf/L, cfFug jf To:t} c? s'g} sfddf k|of]u ul/Psf] hUuf ;d]tnfO{ hgfpg] 5 . of] zJbn] s'g} lglZrt If]qnfO{ ;/sf/n] a;f]jf;sf nflu 3f]if0ff u/L tf]s]sf] If]qnfO{ ;d]t hgfpg] 5 .
-u_ Jofj;flos If]q
æJofj;flos If]qÆ eGgfn] k;n, xf]6]n, k|bz{gL sIf, k]6«f]n kDk, uf]bfd, l;g]df 3/ jf :jf:Yo, ;+rf/ jf dgf]/~hg ;DaGwL ;]jf jf j:t'sf] vl/b ljqmL x'g] :yfg jf s'g} ;flxlTos, j}1flgs jf k|fljlws ;]jf, ;"rgf tyf k/fdz{ pknAw u/fpg] ;+:yf jf cGo s'g} Jofj;flos k|of]hgsf] nflu lgdf{0f ul/Psf 3/n] rr]{sf hUuf tyf ;f] k|of]hgsf] nflu 5'§ØfOPsf hUuf, tyf ko{6sLo If]qn] rr]{sf hUuf ;d]tnfO{ hgfpF5 . of] zJbn] s'g} lglZrt ef}uf]lns If]qdf ahf/ lj:tf/ tyf gofF zx/ lgdf{0f ug]{ u/L ;/sf/n] 3f]if0ff u/L tf]s]sf] If]qnfO{ ;d]t hgfpFg]5 .
-3_ cf}Bf]lus If]q
æcf}Bf]lus If]qÆ eGgfn] s'g} klg sfo{:yn -js{;k_ jf j:t' pTkfbg ug]{ pBf]u tyf ;f] ;+rfng ug]{ k|of]hgsf] nflu /x]sf 3/, 6x/fx?n] rr]{sf hUuf nufot ;f] k|of]hgsf] nflu 5'§ØfOPsf hUufnfO{ hgfpF5 . of] zJbn] s'g} lglZrt ef}uf]lns If]qdf pBf]u k|j4{g ug]{ p2]Zon] ;/sf/n] 3f]if0ff u/L tf]s]sf] ljz]if cfly{s If]qnfO{ ;d]t hgfpFg]5 .
-ª_ jg–If]q
æjg–If]qÆ eGgfn] k"0f{ jf cf+lzs ?kdf ?v tyf jg:kltn] 9fs]sf], dfly plNnlvt s'g} If]q cGtu{t gkg]{ ;/sf/L, ;fd'bflos, sj'lnotL, nufot ;j} k|sf/sf jGo If]q nfO{ hgfpF5 . of] zJbn] s'g} lglZrt ef}uf]lns If]qdf jg If]q lj:tf/sf] nflu ;/sf/n] 3f]if0ff u/L tf]s]sf] If]qnfO{ ;d]t hgfpFg]5 .
-r_ ;fj{hlgs pkof]usf] If]q
æ;fj{hlgs pkof]usf] If]qÆ eGgfn] :s"n, sn]h, 5fqfjf;, wd{zfnf, wfld{s If]q, cGTo]li6:yn, Ogf/, s'jf, rf}tf/L, kf6L, kf}jf, uf}zfnf, pBfg, a;kfs{, Po/kf]6{, uf}r/ tyf cGo ;fj{hlgs pkof]usf] nflu lgdf{0f ul/Psf 3/, 6x/f, :yfg tyf tL :yfgn] rr]{sf hUufx?nfO{ hgfpF5 . of] zJbn] s'g} lglZrt ef}uf]lns If]qdf ;fj{hlgs pkof]usf] If]q egL ;/sf/n] 3f]if0ff u/L tf]s]sf] If]qnfO{ ;d]t hgfpFg]5 .
!=@ e"–pkof]usf] If]q lgwf{/0fsf cfwf/ / dfkb08 s_ s[lifIf]q b]xfo adf]lhdsf] k|of]udf ePsf] hUufnfO{ s[lifIf]qdf juL{s/0f ul/g]5 . 1) jflif{s ?kdf pTkfbg x'g] vfBfGg jf t]nxg jf sf];]jfnL jf xl/of] t/sf/L jf ;fu;AhL nufOPsf] hUuf /
;f] hUufsf] l8n, 5]p, cfnL, sfGnf ;d]tsf hUufx? .
v_ a;f]af;If]q
165
2) vghf]t u/L v]tL nufpg tof/ ul/Psf] hUuf jf vghf]t u/L tof/ ul/Pdf v]tL nufpg pko'Qm x'g ;Sg] cfjfb nfos ktL{ jf afFemf] hUufx? .
3) afujfgL jf kmnkm"nsf] au}+rf jf ;f] sf] g;{/L, km"nsf] au}+rf jf ;f] sf] g;{/L, jf ;f] sf] jLh pTkfbg ul/Psf hUufx? Jff d;nfhGo j:t'x?sf] v]tL jf ;3g v]tL ul/Psf hUufx? .
4) 8fn]3fF; jf kz'–cfxf/sf nflu k|of]u ul/g] ?v jf jg:ktLx? x'sf{OPsf] jf s[lifhGo pkhsf nflu k|of]u x'g] btf{jfnf hUufx? .
5) kz'–cfxf/sf nflu 3fF; pTkfbg ul/Psf ;/sf/L / ;fj{hlgs jgIf]q jfx]ssf v/jf/L, eL/, sfGnf, 3fF;] d}bfg, r/g If]q tyf afF; tyf j]tsf] emf8L ePsf hUufx? .
6) ;/sf/L jf ;fj{hlgs vf]nfgfnf, kf]v/L jfx]s v]t tyf kf]v/Ldf df5f kfng ul/Psf hUufx? . 7) lrof, skmL, pv', s'/Lnf], cld|;f], s]/f h:tf gub]jfnLsf lj?jf /f]lkPsf jf pTkfbg ul/Psf jf ;f] sf g;{/L
ePsf] lghL hUufx? . 8) lghL hUufdf jg k}bfjf/ jf h8La'8L pTkfbg ug]{ p2]Zon] x'sf{OPsf jg:klt jf hl8a'8L ePsf hUufx?. 9) kz'–kfngsf nflu k|of]u ePsf hUuf, ;f] k|of]hgsf nflu k|of]u ePsf 3/, 6x/f, 5fk|f jf kz'–k|hgg
:ynsf] ?kdf k|of]u ePsf hUufx? . 10):yfoL ?kdf l;+rfO{ ;'ljwf pknAw ePsf s[lifof]Uo hUufx? . 11)d'Vo ?kdf s[lif sfo{sf nflu k|of]u ePsf kof{Kt k|fs[lts jg:klt ;lxtsf hUufx? . 12)s[lif–pTkfbgsf] /]vb]v ug{, e08f/ ug{, ;'sfpg tyf k|zf]wg ug{ k|of]u ePsf s'g} klg ef}lts ;+/rgf jf
3/, 6x/f cflb ePsf hUufx? . 13)a;f]af;, Jofj;flos If]q jf cGo pkof]u ePsf If]q;Fu hf]l8Psf ePtf klg lsQfsf] If]qkmn !))) ju{
ld6/ eGbf j9LeO{ v]tL ul/Psf] jf vghf]t ul/Psf] jf klt{ afFemf] hUufx? . 14)Psf:yfgdf ljleGg lsQfx? Hff]l8P/ ! x]S6/ jf ;f] eGbf j9L If]qkmndf v]tL ul/Psf jf vghf]t ul/Psf
jf klt{ afFemf] v]tLof]Uo hUufx? . vv_ aa;f]af;If]q b]xfo adf]lhdsf] k|of]udf ePsf hUufnfO{ cfjf;Lo If]qdf juL{s/0f ul/g]5 . 1) s[lif–pkhsf] /]vb]v, e08f/0f tyf k|zf]wg–k|of]hg jf pBf]u sn–sf/vfgfsf] ;+rfng tyf ;'/Iff–k|of]hg
jfx]s cfjf;sf ?kdf k|of]u ePsf ejg, 3/, 6x/f ePsf hUufx? . 2) JolQmut 3/ / ;f];Fu hf]l8Psf au}+rf, Uof/]h, cfFug / ;f] k|of]hgsf] nflu k|of]u x'g] JolQmut jf6f] cflb
/x]sf hUufx? . 3) PseGbf w]/} kl/jf/x? a:g] ljsl;t ckf6{d]G6 /x]sf hUuf, To; k|of]hgsf] nflu 5'6\ofOPsf] jf6f], ;fd"lxs
Uof/]h, kfls{Ë :yn, au}+rf, rf}/ cflb /x]sf hUufx? . 4) ax'tn] ejgsf cfjf;Lo ˆNof6x? /x]sf hUufx? tyf ;f] k|of]hgsf] nflu kfls{Ë :yn, Uof/]h, au}+rf, rf}/
cflb /x]sf hUufx? . 5) u|fdL0f If]qdf ag]sf] 3/, cfFug, rf]s, cGg e08f/ ug]{ esf/L, 3/;Fu} /x]sf uf]7, rkL{, s/];fjf/L cflbn]
rr]{sf hUufx? . 6) j[4f>d, afnu[x, Aof/]s, cfjf;Lo ljBfno, 5fqfaf;, wfld{s cf>d jf u'Daf cflb /x]sf hUufx? tyf ;f]
k|of]hgsf] nflu 5'6\ofOPsf hUufx? . 7) sd{rf/L cfjf;, cfjf;Lo xf]6n, cflb ;fd"lxs cfjf;–k|of]hgsf nflu lgdf{0f ePsf ejg tyf ;f]
k|of]hgsf] nflu 5'6\ofOPsf hUufx? . 8) a;f]af;, Jofj;flos tyf cf}Bf]lus If]qsf] ?kdf ljsf; ug{sf nflu cfjZos ef}lts k"jf{wf/, ;8s, ljB't,
vfg]kfgL, 9n, ;~rf/, cflbsf] ljsf; ePsf] If]qdf /x]sf %%) ju{ ld6/ eGbf ;fgf lsQfsf hUufx? . 9) a;f]jf;If]qdf pkof]uug{ cfjZos Go"gtd k"jf{wf/sf] ljsf; ePsf lsQf hUuf /x]sf 7fpFjf6 !)) ld6/sf]
cw{Jof;sf] If]qdf PsfTds kl/jf/ cfjf; OsfO{ -Single Family Unit) !%) / ;+o'Qm kl/jf/ cfjf; OsfO{ -Joint Family Unit) cfjf; !) eGbf j9L ePsf hUufx? .
166
uu_ Jofj;flos If]qM b]xfo adf]lhdsf] k|of]udf ePsf hUufnfO{ Jofj;flos If]qdf juL{s/0f ul/g]5 . 1) k;n, a'l6s, l8kf6{d]G6n :6f]/, v'b|f Jofkf/, ;'k/ dfs]{6 cflb j:t'sf] vl/b laqmL x'g] :yn /x]sf 3/–hUuf
tyf ;f] k|of]hgsf] nflu 5'6\ofOPsf hUufx? . 2) xf]6]n, u]i6 xfp;, kmf:6km'8, dgf]/~hg :yn, ;fO{j/ Sofkm], /]i6'/]G6 Sofkm], jf/, l;g]df, lyP6/, sG;6{ xn,
a|f]8sf:6 :6'l8of], 8fG; xn, gfO6 Sna, u]ldË P08 UofDalnË Sna /x]sf :yn tyf ;f] k|of]hgsf] nflu pkof]u ePsf 3/ /x]sf hUuf nufotsf k|of]hgsf] nflu 5'6\ofOPsf hUufx? .
3) lghL If]qjf6 ;+rfng ul/Psf lzIff, :jf:Yo, ;+rf/ cflb ;]jf pknAw u/fpg] :yn, ;f] k|of]hgdf k|of]u ePsf 3/ / ltgn] rr]{sf hUufx? .
4) hnfzo, phf{s]Gb| , s]j'nsf/, Uof; / t]n e08f/0f :yn, x'nfs sfof{no , k|bz{gL sIf, 8«fO{ lSng;{, k]6«f]n kDk cflb /x]sf :yn / ;f] k|of]hgsf] nflu k|of]u ePsf 3/ / ltgn] rr]{sf hUufx? .
5) s'g} klg j:t' jf oGq pks/0fsf] dd{t–;Def/ jf ;kmf ul/g]] :yn jf sjf8L e08f/0f ul/Psf :yn, ;f] k|of]hgsf nflu k|of]u ePsf] 3/ / ltgn] rr]{sf hUufx? .
6) x'nfs ;]jf, /]l8of] :6]zg, 6L=eL=:6]zg, b"/;+rf/ cflb /x]sf :yn, ;f] k|of]hgsf nflu k|of]u ePsf 3/ / ltgn] rr]{sf hUufx? .
7) s'g} klg j:t'sf] e08f/0f ul/Psf] :yn, v'b|f laqmL :yn jf yf]s laqmL :yn, ;f] k|of]hgsf] nflu k|of]u ePsf 3/ / ltgn] rr]{sf hUufx? .
8) ljleGg Jofj;flos ;]jf, k/fdz{ ;]jf, k|fs[lts :jf:Yo ;]jf k|bfg ul/g] :yn jf lhd xfp; ;+rfng ePsf :yn, ;f] k|of]hgsf] nflu k|of]u ePsf 3/ / ltgn] rr]{sf hUufx? .
9) s'g} Ps Jofj;flos k|s[ltsf] ;]jf ;+rfngdf /x]sf] 3/ / ;f] 3/n] rr]{sf] hUuf . 10) s'g} Jofj;flos lqmofsnfk ;+rfng gePsf] ePtfklg ;f] sf] k"jf{wf/ ;d]t pknAw ePsf] / ;f] 3/ jf
hUuf /x]sf] :yfgjf6 !)) dL= sf] cw{Jof;df sl/j %) Jofj;flos sf/f]jf/ /x]sf] :yn, ;f] k|of]hgsf] nflu k|of]u ePsf 3/ / ltgn] rr]{sf hUufx? .
11);/sf/L ;]jf k|bfg ug{ :yfkgf ul/Psf sfof{nox? tyf ltgn] rr]{sf hUuf jf eljiodf lgdf{0fsf] nflu 5'§ØfOPsf hUufx? .
12)ko{6sLo ultljlwdf pkof]u e} /x]sf If]qx?n] rr]{sf hUufx? . 13) Jofj;flos If]qnfO{ d"ne"t?kdf b'O{j6f pk–ju{df juL{s/0f ug{ ;lsg]5M
s_ ;/sf/L ;]jfIf]q v_ Jofkfl/s If]q
3_ cf}Bf]lus If]q b]xfo adf]lhdsf] k|of]udf ePsf hUufnfO{ cf}Bf]lus If]qdf juL{s/0f ul/g]5 . 1) s'g} klg sRrf kbfy{ pTkfbg ug]{ pBf]u jf js{;k /x]sf] :yn, ;f] k|of]hgsf nflu lgdf{0f ePsf 3/ jf
6x/f tyf pBf]u ;+rfngsf] nflu k|of]u ePsf] hUufx? . 2) s'g} klg vlgh kbfy{ pTkfbg, k|zf]wg ug]{ pBf]u /x]sf] If]q, ;f]xL k|of]hgdf k|of]u ePsf] 3/, 6x/f tyf
pBf]u ;+rfngsf] nflu k|of]udf cfPsf] hUuf jf vfgL ;+rfng ePsf] hUuf . 3) kfgL k|zf]wg :yn, kfgL tfGg] kDk;]6 /x]sf] 3/ / ;f] 3/n] rr]{sf] hUuf . 4) sf]O{nf, wft' tyf cGo j:t'x?sf] k|zf]wg :yn /x]sf hUuf, ;f] k|of]hgsf] nflu k|of]u ePsf ejg tyf ;f]
ejgn] rr]{sf hUufx? . 5) vfBfGg k|zf]wg, k]o kbfy{ pTkfbg, ;'tL{hGo kbfy{ tyf k|zf]wg :yn tyf ;f] k|of]hgsf nflu 5'6\ofOPsf
hUufx? . 6) /;fog tyf ;f]sf] ;+of]hgaf6 ljleGg lsl;dsf kbfy{x?sf] pTkfbg :yn tyf ;f] k|of]hgsf] nflu
5'6\ofOPsf hUufx? . 7) df]6/uf8Lx?sf] lgdf{0f tyf dd{t :yn, kmnfd tyf wft'hGo kbfy{af6 lgdf{0f ;fdfu|L pTkfbg :yn tyf ;f]
k|of]hgsf] nflu 5'6\ofOPsf hUufx? . 8) sk8f tyf kf]zfs pTkfbg :yn tyf ;f] k|of]hgsf] nflu 5'6\ofOPsf] hUuf . 9) O{+6f, df6fsf efF8fs'F8f, lzzf tyf l;d]G6sf] pTkfbg ul/Psf] :yn tyf ;f] k|of]hgsf] nflu 5'6\ofOPsf] hUuf
ª_ ;fj{hlgs pkof]usf] If]q
]
r_ jg–If]q
–
167
10) sf7hGo pTkfbg / kmlg{r/, sfuh tyf 5fkfvfgf ;+rfng /x]sf] :yn tyf ;f] k|of]hgsf] nflu 5'6\ofOPsf hUufx? .
11)s'g} klg pBf]u ;+rfng tyf /]vb]v ug{ cfjZos 3/, 6x/f tyf js{;kn] rr]{sf] hUuf tyf sRrf kbfy{ e08f/0f ug{ pkof]u ul/Psf] hUuf .
12)pBf]ujf6 pTkflbt kmf]x/hGo kbfy{sf] lj;h{g ug{] k|of]hgsf nflu k|of]]u ePsf] hUuf . 13)g]kfn ;/sf/n] 3f]if0ff u/]sf ljz]if cfly{s If]qx/ tyf ;f] If]qn] rr]{sf] hUufx? . ª_ ;fj{hlgs pkof]usf] If]q b]xfo adf]lhdsf] k|of]udf ePsf] hUufnfO{ ;fj{hlgs pkof]usf] If]qdf juL{s/0f ul/g]5 . 1) ;8s ,af6f], k''n, ufO{a:t'sf] lgsf;, ljdfg:yn, cflbn] cf]u6]sf] If]q . 2) s'g} ;fj{hlgs wfld{s ejg, z}lIfs ejg, c:ktfn cflb ejg ePsf] :yn / ;f]n] rr]{sf] hUuf . 3) zx/L If]qsf] v'nf If]q, au}+rf, kfs{, lrl8ofvfgf, lkslgs :k6, v]n d}bfg cflb /x]sf] :yn . 4) k|fs[lts tyf ;f+:s[lts ;Dkbf tyf :tDex? /x]sf] :yn / ;f]n] rr]{sf] hUuf . 5) ;fj{hlgs k':tsfno, ;+u|xfno, Uofn/L, /+uzfnf, se8{ xn, v]ns'b d}bfg cflb /x]sf hUufx? . 6) vf]nfgfnf, gx/, s'nf], ju/, kfgL kw]+/f], cGTo]li6:yn, kf]v/L, kf6L, kf}jf, ;Qn, d7, u'Daf, dl:hb, rr{
cflb :yn / ;f] n] rr]{sf] hUuf . 7) jGb/ufx, a;kfs{, sf/kfs{, ;8s k]6L, k|bz{gL :yn, Nof08lkmn ;fO6, ljBfno, SofDk;, ljZjljBfno
cflbn] rr]{sf] hUuf . 8) k|x/L rf}sL, jf?0foGq, b"/;+rf/–a'y, ljh'nLsf] vDaf /x]sf] hUuf . 9) rf}tf/L, O{gf/, s'jf, 6'F8Lv]n cflb ;fj{hlgs ?kdf pkef]u ePsf :ynx? / ltgn] rr]{sf hUufx? . r_ jg–If]q jg P]g, /fli6«o lgs'~h tyf jGohGt' ;+/If0f P]g, e" tyf hnfwf/ ;+/If0f P]gdf kl/eflift ul/P nufot b]xfo adf]lhdsf] k|of]udf ePsf] hUufnfO{ jg––If]qdf juL{s/0f ul/g]5 . 1) k"0f{ jf cf+lzs ?kn] ?v tyf jg:kltn] 9flsPsf hUufx? . 2) lghL hUufdf s[lif k|of]hg jfx]s jgk}bfjf/ pTkfbg ug]{ dgzfon] x'sf{Psf] ?v tyf jg:kltn] 9fs]sf
hUufx? . 3) ;/sf/L, ;fd'bflos, sj'lnotL, wfld{s nufot ;a} k|sf/sf jg h+un ePsf hUufx? . 4) ?v tyf jg:kltx? j[Iff/f]k0f ul/Psf ;/sf/L hUufx? . 5) ?v tyf jg:klt gePsf] ePtfklg cGo k|of]hgsf ?kdf juL{s/0f gePsf phf8 hUufx? . 6) emf8L, k|fs[lts r/g, ;Ld;f/ If]q, /fli6«o lgs'~h, jGohGt' cf/If, lzsf/ cf/If, dWojtL{ If]q tyf ;+/lIft
If]q /x]sf hUufx? . 7) kfgLsf] d'xfgnfO{ ;+/If0f ug{ x'sf{OPsf jf hf]ufOPsf ?v tyf jg:kltn] 9fs]sf hUufx? . 8) hnjfo' kl/jt{gaf6 ;Da]bgzLn tyf hf]lvdo'Qm If]q . 9) gbL–psf;af6 k|fKt u/L lghL hUuf afx]ssf tyf jgIf]qsf nflu tf]lsPsf hUufx? .
168
ccg';"rL @M ;+u7g–;+/rgf ;DaGwL lj:t[t ljj/0f s_ e"–pkof]u kl/ifbsf] u7g e"–pkof]u gLlt / e"ld;DjGwL ljifosf] ;du| Joj:yfkg, ;+:yfut ;+/rgfsf] lgdf{0f Pj+ ;'b[9Ls/0f tyf hgzlQm ljsf;sf nflu g]kfn ;/sf/nfO{ ;do–;dodf ;'emfj lbg df}h'bf e"–pkof]u kl/ifbnfO{ cem Jofks agfO{ yk lqmofzLn agfOg]5 . e"–pkof]u kl/ifbsf] u7g b]xfo cg';f/ ul/g]5M
pkfWoIf, /fli6«o of]hgf cfof]u – cWoIf ;lrj, u[x dGqfno – ;b:o ;lrj, /Iff dGqfno – ;b:o ;lrj, cy{ dGqfno – ;b:o ;lrj, jg tyf e"–;+/If0f dGqfno – ;b:o ;lrj, s[lif tyf ;xsf/L dGqfno – ;b:o ;lrj, ef}lts of]hgf tyf lgdf{0f dGqfno – ;b:o ;lrj, :yfgLo ljsf; dGqfno – ;b:o ;lrj, l;+rfO{ dGqfno – ;b:o ;lrj, sfg"g tyf Gofo dGqfno – ;b:o ;lrj, jftfj/0f dGqfno – ;b:o ;lrj, pBf]u dGqfno – ;b:o e"–pkof]u ;DaGwL ljz]if1x¿dWo] g]kfn ;/sf/af6
dgf]lgt slDtdf ! hgf dlxnf ;lxt # hgf – ;b:o ;lrj, e"ld;'wf/ tyf Joj:yf dGqfno – ;b:o–;lrj
v_ e"–pkof]u Joj:yfkg ljefusf] u7g e"–pkof]u gLlt sfof{Gjogdf Nofpg, e"–pkof]u of]hgf tof/ ug]{ cfwf/e"t ;+/rgf lgdf{0f ug{, e"–pkof]u of]hgfx?sf] sfof{GjognfO{ lgodg, cg'udg tyf sfof{Gjogdf ;xhLs/0f ug{ e"ld;'wf/ tyf Joj:yf dGqfno cGtu{t xfn sfof{Gjogdf /x]sf] /fli6«o e"–pkof]u cfof]hgfnfO{ :yfoL ;+u7gsf] ?kdf k'g;{+/rgf u/L e"–pkof]u Joj:yfkg ljefu :yfkgf ul/g]5 . o;/L ljefusf] :yfkgf ubf{ e"–pkof]u ;DaGwL ljlzi6Ls[t If]qsf k|fljlwsx?nfO{ ;d]t ;+u7gdf ;d]6g] u/L ;+/rgf tof/ ul/g]5 . ljefusf] u7g gx'Fbf;Dd xfn sfod /x]sf] /fli6«o e"–pkof]u cfof]hgfaf6 pNn]lvt sfo{x? ;Dkfbg ul/g] 5g\ . u_ lhNnf:t/Lo e"–pkof]u sfof{Gjog ;ldltsf] u7g lhNnf:t/df e"–pkof]u of]hgf th'{df tyf sfof{Gjogdf k|fljlws ;xof]u tyf k/fdz{ k|bfg ug{ tyf lhNnfleqsf] e"–pkof]u kl/jt{g ;DaGwL lg0f{o ug{ k|To]s lhNnfdf b]xfo adf]lhd e"–pkof]u sfof{Gjog ;ldltsf] u7g ul/g]5 .
;efklt, lhNnf ljsf; ;ldlt – cWoIf k|d'v lhNnf clwsf/L jf lghn] tf]s]sf] clws[t k|ltlglw – ;b:o sfof{no k|d'v, lhNnf jg sfof{no – ;b:o sfof{no k|d'v, lhNnf e" ;+/If0f sfof{no – ;b:o sfof{no k|d'v, s[lif ljsf; sfof{no – ;b:o sfof{no k|d'v, zx/L ljsf; l8lehg sfof{no – ;b:o sfof{no k|d'v, l;+rfO{ sfof{no – ;b:o
sfof{no k|d'v, dfnkf]t sfof{no -;DalGwt If]q_ – ;b:o sfof{no k|d'v, e"ld;'wf/ sfof{no – ;b:o
sfof{no k|d'v, gfkL sfof{no -;DalGwt If]q_ –;b:o :yfgLo txsf] ;DalGwt If]qdf cfj4 ;+3–;+:yfsf k|ltlglw tyf j'l4hLjLx?dWo] lhNnf ljsf; ;ldltaf6 dgf]lgt slDtdf ! hgf dlxnf ;lxt @ hgf – ;b:o
:yfgLo ljsf; clwsf/L – ;b:o–;lrj
3_ ufpFljsf; ;ldlt jf gu/kflnsf:t/Lo e"–pkof]u sfof{Gjog ;ldltsf] u7g
ª_ If]qflwsf/sf] afF8kmfF8
tx If]qflwsf/ lhDd]jf/ lgsfo
169
lhNnf:t/df e"–pkof]u ;DaGwL sfo{qmd sfof{Gjog ug]{ lhDd]jf/L lhNnf ljsf; ;ldltsf] /xg] 5 . lhNnfdf e"–pkof]u ;DaGwL sfo{qmd ;+rfng ug{ tyf lhNnf:t/Lo e"–pkof]u sfof{Gjog ;ldltnfO{ e"–pkof]u gSzf tof/ ug]{, e"–pkof]u of]hgf th'{df ug]{ ;Gbe{df k|fljlws ;xof]u cfjZos k/]df lhNnfl:yt gfkL sfof{non] ;f] pknJw u/fpg] 5 . ;f] qmddf gfkL sfof{nonfO{ cfjZos kg]{ ;fwg–;|f]tsf] Joj:yf lhNnf ljsf; ;ldltn] g} ug'{kg]{5 . 3_ ufpFljsf; ;ldlt jf gu/kflnsf:t/Lo e"–pkof]u sfof{Gjog ;ldltsf] u7g ufpFljsf; ;ldlt jf gu/kflnsf:t/df e"–pkof]u of]hgf lgdf{0f tyf sfof{Gjogdf k|fljlws ;xof]u tyf k/fdz{ k|bfg ug{ ufpFljsf; ;ldlt jf gu/kflnsfdf e"–pkof]u sfo{qmd sfof{Gjog ug{ b]xfo cg';f/sf] ;ldlt u7g ul/g]5 . k|d'v, ufpFljsf; ;ldlt ÷gu/kflnsf – cWoIf ;DalGwt j8fsf] cWoIf – ;b:o ;DalGwt ufpFljsf; ;ldlt=÷gu/kflnsf x]g]{ s[lif k|fljlws – ;b:o ;DalGwt ufpFljsf; ;ldlt ÷gu/kflnsf x]g]{ jg k|fljlws – ;b:o ;DalGwt ufpFljsf; ;ldlt÷gu/kflnsfsf] j8f x]g]{ dfnkf]t sfof{nosf] sd{rf/L – ;b:o ;DalGwt ufpFljsf; ;ldlt÷gu/kflnsfsf] j8f x]g]{ gfkL sfof{nosf] sd{rf/L – ;b:o :yfgLo a'l4hLjLx?dWo] ufpFljsf; ;ldlt ÷ gu/kflnsfaf6 dgf]lgt slDtdf ! hgf dlxnf ;lxt @ hgf – ;b:o ufpFljsf; ;ldltsf] ;lrj÷gu/kflnsfsf] of]hgf zfvf k|d'v – ;b:o–;lrj :yfgLo:t/ -gu/kflnsf jf ufpFljsf; ;ldlt_ df e"–pkof]u ;DaGwL sfo{qmd sfof{Gjog ug]{ lhDd]jf/L ;f]xL lgsfosf] /xg]5 . :yfgLo:t/df e"–pkof]u ;DaGwL sfo{qmd ;+rfng ug{ tyf :yfgLo:t/sf] e"–pkof]u sfof{Gjog ;ldltnfO{ e"–pkof]u gSzf tof/ ug]{, e"–pkof]u of]hgf th'{df ug]{ ;Gbe{df k|fljlws ;xof]u cfjZos k/]df lhNnfl:yt ;DalGwt gfkL sfof{non] ;f] pknJw u/fpg] 5 . ;f] qmddf gfkL sfof{nonfO{ cfjZos kg]{ ;fwg;|f]tsf] Joj:yf ;DalGwt lgsfon] g} ug'{kg]{5 .
ª_ If]qflwsf/sf] afF8kmfF8 e"–pkof]u of]hgf th'{df u/L sfof{Gjog ug]{ ;Gbe{df s]Gb|, lhNnf / :yfgLo:t/sf] If]qflwsf/ b]xfo cg';f/ x'g]5M
tx If]qflwsf/ lhDd]jf/ lgsfo
s]Gb|Lo e"ld;|f]tsf] pkof]u, kl/rfng tyf ;+/If0f ;DaGwL gLlt–lgdf{0f ug]{ jf gLlt–lgdf{0f ug{ dfu{bz{g lbg]
sfg'g lgdf{0fu/L e"ld;|f]tsf] pkof]usf nflu clwsf/ / st{Jo ;lxtsf] sfo{lgb]{lzsf (Normative Directives) hf/L ug]{
e"ld;|f]tsf] pkof]u / ;+/If0fsf nflu /fli6«o sfo{qmd th'{df ug]{
e"–pkof]u of]hgf ;DaGwL sfo{ljlwx?nfO{ PsLs[t ug]{
e"–pkof]u of]hgf ;DaGwL lqmofsnfkx?sf] ;+of]hg ug]{
e"–pkof]u of]hgfsf] sfof{Gjog ;DaGwdf tNnf] txsf lgsfonfO{ cfjZos dfu{bz{g lbg], cg'udg tyf ;'k/Lj]If0f ug]{
tNnf] lgsfo ;Ifd gx'Fbf;Dd e"–pkof]u of]hgf–lgdf{0f tyf sfof{Gjog ug{ cfjZos k|fljlws ;xof]u k'¥ofpg] tyf cfjZos ;|f]t;fwgsf] Joj:yf ldnfpg]
e"–pkof]uIf]q kl/jt{gsf nflu l;kmfl/; e} cfPsf ljifodf lg0f{o lng]
e"ld;'wf/ tyf Joj:yf dGqfno, e"– pkof]u kl/ifb, s]Gb|Lo e"– pkof]u ;dGjo ;ldlt, ;DalGwt dGqfno tyf s]Gb|Lo lgsfox?, e"– pkof]u Joj:yfkg ljefu .
170
lhNnf:t/ e"–pkof]u sfo{qmd ;+rfngsf] nflu pko'Qm If]qx? klxrfg ug]{
e"–pkof]u tyf lgoGq0f ljlwsf] lgodg ug]{
e"–pkof]u ;DaGwL k|fljlws ;]jf pknJw u/fpg]
e"–pkof]u of]hgf–lgdf{0f tyf sfof{Gjogdf cfj4x'g] hgzlQmsf] Ifdtf clej[l4 ug{ tfnLdx? ;+rfng ug]{
e"–pkof]u of]hgfsf] dxTjsf af/]df ;r]tgf clej[l4 ug]{
e"–pkof]usf nflu lgwf{/0f ul/Psf /0fgLltx?nfO{ sfof{Gjogdf Nofpg]
e"–pkof]u of]hgfsf] sfof{Gjogsf qmddf b]lvPsf ;d:ofx?sf] ;dfwfg ug]{]
tNnf] lgsfonfO{ e"–pkof]u of]hgfsf] sfof{Gjogsf nflu lqmofzLn agfpg], sfof{Gjogsf] cg'udg, d"Nof+sg Pjd\ ;'k/Lj]If0f ug]{
e"–pkof]uIf]q kl/jt{gsf nflu dflyNnf] lgsfodf l;kmfl/; ug]{
lhNnf ljsf; ;ldt, lhNnf e"– pkof]u sfof{Gjog ;ldlt, cGo If]qut lgsfox? .
uf=lj=;= jf gu/kflnsf
e"–pkof]usf ;DaGwdf :yfgLo hgtfsf] rfxgf, cfsf+Iff tyf wf/0ffx?nfO{ PsLs[t ug]{
e"–pkof]u of]hgfsf] sfof{Gjogsf qmddf b]lvPsf ;d:ofx?sf] ;dfwfg ug]{]
e"–pkof]u of]hgfnfO{ sfof{Gjogdf Nofpg cfjZos lg0f{o lng]
e"–pkof]u of]hgf–lgdf{0f tyf sfof{Gjog–k|lqmofdf ;DalGwt ;j} ;/f]sf/jfnfx?nfO{ ;xefuL u/fpg]
e"–pkof]u of]hgfsf] sfof{Gjogsf ;DaGwdf cfjZos kg]{ lgb]{zg, ;xof]u cflbsf] nflu dflyNnf] lgsfodf cg'/f]w ug]{
e"–pkof]uIf]q kl/jt{gsf] nflu dflyNnf] lgsfodf l;kmfl/; ug]{
uf=lj=;= jf gu/kflnsf sfof{no, uf=lj=;= ÷g= kf= :t/Lo e"– pkof]u sfof{Gjog ;ldlt.
171
@)^(÷&) df ;+rflnt sfo{qmdx?sf]] cg'udgsf] qmddf lnOPsf tl:j/x?
lrtjg /fli6«o lgs'~h s;/fdf cjl:yt 3l8ofn ;+/If0f tyf k|hgg s]Gb|
lrtjg /fli6«o lgs'~hsf] ;'lsef/ kf]i6df lgdf{0f e} /x]sf] ;'/Iffkf]i6
172
dsjfgk'/sf] kbdkf]v/Lsf] s'v'/]gL vx/]df glblgoGq0fsf] nflu lgdf{0f ul/Psf] ;+/rgf
kbdkf]v/L uf=lj=;= j8f g+=! xflQuf}8fdf l5l/Ë nfdfsf] lghL hUufdf nufOPsf] pGgt3fF; / s'l/nf]sf] ldl>t v]tL
173
k;f{ jGohGt' cf/Ifsf] u8'jf nfOg kf]i6df lgdf{0fflwg ;'/Iffkf]i6ejg
dgxl/ uf]bfdbdf/df /df}nLk|tfkk'/sf] j:tL :yfgfGt/0fsf] qmddf 3/ 6x/f jgfOb}
174
j[Iff/f]k0fsf] nflutof/ ub}{ ul/Psf] af/f lhNnf 8'd/jfgf uf=lj=;= j8f g+= *, df}nfk'/ vo/3f/L
Aff/f lhNnf /tgk'/L uf=lj=;=j8f g+= # sf]nufFpsf] eQmnfn vf]nfdf lgdf{0f ul/Psf] gbL–lsgf/ ;+/If0f ;+/rgf
175
lhNnf jg sfof{no, dxf]Q/Ln]] dfO:yfgdf ;+rfng u/]sf] g;{/L
gbLpsfz ;+/If0ftyf ;b'kof]u sfo{qmd, t/]ugfuf]ljGbk'/ %,^,& l;/xf
176
lj?jf pTkfbg,Onfsf jg sfof{no, sGrgk'/
uN5L klx/f] pkrf/, ;'v{]t
177
gbLlsgf/ ;+/If0f , c3f{vfFrL
All WeatherRoad Construction, alb{of /f=lg=
178