Anecdota from Irish manuscripts - Archive · 2008. 11. 12. · Contents Page...
Transcript of Anecdota from Irish manuscripts - Archive · 2008. 11. 12. · Contents Page...
Hid. 13
l\A^fA^S Ol^^'ftÚtfiH^
AMCBOTA
FEOl lEISH lAITJSCEIPTS
EDITED
BY
0. J. BEEGIN, E. I. BEST,
KUNO MEYEE, J. G. O'KEEFFE
VOL. Ill
HALLE A. S.
MAX NIEMEYER
DUBLINHODGES, PIGGIS & CO., LTD.
1910
L^RV
ContentsPage
Betha Farannáin, transcribed by Charles Plummer .... 1
Stories from the Edinburgh MS. XXVI (Kilbride Collection
No 22) transcribed by Kuno Meyer 7
1. The devil Caincuile in Armagh 7
2. A Ship seen in the air 8
3. The burial of a priest's wife 9
4. Comgall and the foreign monk 9
5. Gigantic Women cast ashore 10
Briathra Flainn Fiua maic Ossu, transcribed by Kuno Meyer 10
Cain Domnaig, transcribed by J. G. 0' Eeeffe 21
Immathchor Ailello ocus Airt, transcribed by Kuno Meyer . 27
Betha Pátraic, transcribed by B. I. Best 29
Traigsruth Firchertne, transcribed by Kuno Meyer .... 43
Romulus and Remus, transcribed by John Strachan ... 46
Aided na tri nAed, tratiscribed by Kuno Meyer 47
Siaburcharpat Conculaind, transcribed by Kuno Meyer . . 48
Conall Core and the Corco Luigde, transcribed by Kuno Meyer 57
A Middle -Irish Fragment of Bede's Ecclesiastical History,
transcribed by 0. J. Bergin 63
Corrigenda to Volume 11 76
Corrigenda to Volume III 77
Betha Farannáin^
From MS. Nr. 4190— 4200 if. 91v—94v, BiUiotheque Eotjale,
Brussels.
Cap. 1. Tiondsccantar annso betha Fharanwain uasail
iolcraibtigh .i. mac rioghdJia, réimdírech, credhal, cánonta,
coisrecta Cuinw meic Colgan meic Aodha meic Fmnbhairr
meic Eogam meic Neill Naoigiallaigh.
Cap. 2. Ro fhaccaib Columcille Ere ar ulc re feraibh
Evenn tre fheircc adbailmóir; 7 tucc luighe 7 lainmionwa
nach faicfedh a shuile, 7 nach clniniedh a c[h]luasa fer
no ben i n-Erm«; 7 ro comhailledh sin leis treimsi fada,
amhail dherbhas an rand:
Fuil siiil n-glais
Déchws Erinw tar a hais
Nochan fhaicfe iarmotha
Fir[u] Érenn nás a mna;
7 da diherhadh sin ro chnir anart ciartha tar a shuilibh,
7 tapar ciara i n-a c[h]luasaib, 7 do chuaidh tar muir
i n-Albaiw, go n-deacboicZ go h-I Cholnimchille, gur
bhenna/íjfZí hi.
Cap. 3. Gur fhan teora bliadhna innte, no gur moth-
aigettar fir Erenn a uiveshaidJi go hiomarcac/i orra; gur
' Lege primo quiuque verba post fiuem vitae, (marginal note).
1
2 Betha Faraimáin
chaitettar fir Erew» a ttechta ris an ccomfacl sin; 7 go
ttucc Columcille era orra diblinaibh; no gur fas coccadh
coitcenw 7 esaonta iomarcach eter feraibh Erenn 7 Alban.
Go n-deachattar a chombraithre naomh 7 neimhedh ar a
chend soir: Cuanna mac Miodhuirn, me/c Duibhratha, meic
Enwa meic Neill Naoigialla/r///; [fo. 92 r] 7 Gobran 1 espoc,
mac Mngiisa, me/c Ardgail, meic Conaill Cremtainwe, meic
Neill Naoighialla/^/i; 7 Colman mac Eachac/i, me/c Aill-
e??a,2 me/c Luigdech, me/c Laegaire, me/c Neill Naoigi-
allaigh; 7 Baoithin mac Brenainn, meic Fergwsa, me/c
Co>raill Gulbaw, me/c Neill i\^ao/gialla/^/i; 7 Faranwán
fertach, mac Cuinw, me/c Colgan, me/c Aodha, me/c Fion??-
bha[/]rr, me/c Eoga/w, me/c Neill JVao/gialla/^/i. Docuatar
na naoimh sin go h-Albaiw, 7 ro iarratar sein d'itclie 7
d'athcuinge ar Choluimcille techt go h.-'Eiinn do shio-
dhuccacZ/i eter fheraibh Erenn 7 Alban; 7 tucc Columcille
aonta fa theac7jí lena braithribh naem 7 neimec?7i. Ar
thri h-adbaraibh tucc Columcille aonta fa theacM ar an
tm-us sin , .iy do denam^ siodha eter fheraibh Erenn 7
Alban; 7 d'fuascélacZ/í Sccanwlain moir, me/c Cinwfháola/íZ/i
rí Osraighe, ro báoi a ccuibriuch 7 a ccengal i ccro
chumhang caolaigh ag Aodh mac Ainmirec/i ri Erenn. \
Cap. 4. Ocus dorinne Columc/??e gach snaidm acasin
do reidhiucchad amhail ata i m-betha/cZ Choluimcille, 7
'san Amhra Choluimcile; 7 adubratar fir Evenn nach rachad
Coluimcille tar a ais aris go h-Albaiw; 7 ro chongbhatar
i n-Ére, go ttuccatar airdchennas naomh 7 naomhógh
• Gorbán interlined in later hand. ' Deest ut videtur meic
Guaire meic Luigdech (marginal note).
Betha Farannáin 3
Erenn do tar eis Fatraicc, go tucc Coluimcille sáorchucrirí
do hennuQcadh Leithe Cuinw, go ttainic tar Éirne i n-éignigh
n-ionnihwair, gur hennaigJi reiccles riaghalta i ccrich
caomhalainw Cairpre meic Neill, da nach lenfam da sccelaib
anwso.
Cap. 5. Mar do cualattar fir (no naoimh) Evenn sin
[fo. 92 v] an meid ro báoi 'na comhfocc«s diobh, tangatar
roimh Clioluimcliille go termanw Feichin na b-fert; 7
tangatar annsin siol Cuimne^ .i. seiser 7 secht fichit do
naemhaibh cenmotha Aodh mac Ainmirech ri Erenn.^
Tainic 'san toicestal sin a n-dail Coluimcille do shiol
Cuimne, Monine Sleibhe Cuilinn, 7 da mac Cowaill a Cill
Corra, 7 easpocc Maine a Tir Oilill, 7 Muiredhach Cille
h-Alaidh a Tir Amalgaidh, 7 easpoc Roin a Cill espnicc
Roin, 7 Caimin Inwsi Celtra, 7 Riagaill Muicinnsi la Dal
cCais, 7 Sénan Innsi Cathaigh, 7 Sénán Laithrigh Briuin,
7 Ernin Cluana Reilgech a Midhe, 7 seacJit n-esT^uicc
Cluana h-Emain, 7 Liban, 7 Fortcern i n-Odba Cera i h-Par-
iraighe, 7 Grellan Craoibhe i n-oirther Muighe Luircc, 7
Sccire a Cill Sccire, 7 Corcaircenn 7 Corcaircaoin, da ingin
Eoghaiw, 7 inghen Cathhath^ a Cill Comhlach a Muicch
Luircc, 7 Loman Locha Gile, 7 Cairpre 7 Brefne, 7 Mifrisi
mac Fachtna ag Sligeach, 7 Inell craibtech, 7 Osnadh a
n-Glenn Dallain i c-Coirpre, 7 Geighe i n-Inis Geighe, 7
Derbileci/i i n-Iorrass, 7 seacht ccailleacha a Tir na
fFiachrac/i Aidhne, 7 Magaine Ratha Aradh, 7 Brochlach
1 MS Eisine * This list is taken bodily from LL.354d.Aodh . . . Erenn, written over some thing which has been erased.
Cathbath in LL; Cathl- MS.
1*
4 Betha Farannáin
i cCairpre. Robliatar an uirettsin do sliiol Cuimne do
naomliaibh a ccoinne 7 a ccomdháil Coluimcliille, cenmotha
ardnaoimli oireghdha Eirion^i.
Cap. 6. Tainic Columcille cliuca, 7 tangatar diblilinibh,
tar Traigh na Mna Mairhe .i. Traigh álamn Éothuile,
[fo. 93 r] 7 asse go Tulacli na Maoile, risan abarthar
Sccrin Adhamnam aniu; 7 ro bennaigh hi; 7 ro faccaibh
Adamnán líasalnaomh inwte; 1 7 assein go h-All fíorálainw
Farandáin aníu.2 Tainic i n-a ccoinwe anwsin Tiopraite
mac Maoileduiw, meic Fiachracb Esdgaigh, me/c Dathi, 7
a mhac Diinchad. 'Maith amh', ar Faranwan, ' a Choluim-
cille, as ionad crábaidJi 7 cleircechta an t-ionadh so; 7
iuarus fein mian mo mhenman 7 gradh glemaisecli mo
chroidhe fa aras naoimh 7 neimedJi do denamh an«so; 7
anmhain anw go foircend mo bethadh ag bindgabail mo
psalm 7 mo psaltrac/i, ag moladh righ nimhe 7 talman.'
'Dogéba tusa an fearanw so ar son do bhennachta, 7 ar
blienuac/ii Coluimcille 7 na naobh diblinaibh,' ar Tiopraitte
mac Maoilediiin. Ruccattar na naoim buidechMS adhbal
risan iodba/rt sin, 7 ro bennaigbettar an t-ionad sin, 7 an
t-uiscce iodhanghlan, 7 an t-all taitnemach; 7 ro fáccbatar
Foranwan na ffiort 'san reigies riaghalta sin.
Cap. 7. Is amlaidh ro thocaithedh Farandán a bhetha
'san ionad sin an ccéin ro mair; an céd tíián don oidche
gonuicce a di oscaill 'san dabhaigh ^ firalainw fhuaruiscce;
andara Man don oidche 'na charcair cloch 7 cráhaidh, 7
^ Adamnan . . . innte, erased but still legible. ^ All Faraunain
a cCon«ac7tiuibh a t-Tir Fhiachrac/i {marginal note). ^ 'dabacli'
is here used of the pool at the foot of a waterfall.
Betha Farannáin 5
cerchaill cloiche fona c[li]ionn, 7 cercaill ele cloiche fona
c[li]osaibh tareis na dabcha; 7 an tnan ele ag éistecJif le
foghar na fairrge fiordoimline, 7 le tormán na ttonn re
slesaibh carracc 7 cruadliall, 7 ag eistec/íí le riontacli na n^
rdn, 7 le fogar [fo. 93 v] na ffaoilenn, 7 le coiccedal na
ccraobh ccnuastort[h]ach, 7 le hallglor an essa ardcainn-
tigh fionnfhu«/r ag siledh 'san dabliaigh diansrothaigh.
Ocus as mar sin ro chodlaf?7i an trian deighenach don
oidche go madain.
Cap. 8. Ba maith an fer ro báoi annsin .i. Farannan
fertach; oir asi so tuarasccbail Cliolaimcille fair .i. fer
firen an ferso go n-gloine aignidh 7 inwtinne, amhail
uasalathair; fer firen amhail Apram; fer cennsa craibtech
chroidhe amhail Maoisi mac Amra; psalmcatlaidh molta
amhail Dáuid; cumhdaighteoir na h-eccna SLmhail Sholamh;
soidhtheach firinj?e amhail Pol apstal; fer Ian do rath 7 do
roieolas an Spiortu naoimh amhail Eoin sv;iscel[aid]; lubgort
lanabbaid 'ar n-a lionadh do shubhailcibh; gescca finemna
'ar n-a fíorchnmdac7í; teine taidlech taitnemac/i ar thes
crahaidh 7 cogiiis; leomhan ar nert 7 ar chumachtaib fri
demnaibh; colum ar cennsa 7 ar ghloine gniomharta;
naithir neimhe ar ghliocus le maith; mogh saothair 7
fognama do Chriost an fer sin .i. Farannan.
Cap. 9. Ro fhágaibh Faranwan buadha iomdha ar an
dabhaigh si» .i. gibe no fhot[h]raiccfedh innte do chlannaibh
Fiachrach d'fior no do mnaoi, gemadh esslan riamh roimhe,
acht go ccuiredh tri tonwa tar a bhaithis d'uiscce io-
dhanglaw na dabhcha,i go ttinciadh slán on t-sruth. Edach
1 na habhanw, manu prima.
6 Betha Farannáin
7 erredh an aithrigidh d'fágbail ag an ecomarbae mar
almsain; 7 an almsa íhétíus fer echtaíírceineoil do tahairt
dó [fo. 94 r]. An t-esslan d'anmain 'san ccarca?r cumaing
crábaidh, 7 dinech na dabcha d'ól, 7 a breith go a adhba
hYmnaidJi, 7 fóiridh conach, 7 sgamacli, 7 sinech, 7 gach
uile ghalar bliíos ar innilibh becca 7 mora. Ocus ro
fágbadh fágbála iomdha ar an uiscce .i. gach aon da
n-gébha trid tri lomanna d'ól de a n-onóir do Dliia 7
d'Faranwan, 7 tiocfac?/i slán. Trí troisccthi a n-onóir
Faranwain gacha bliadhna .i. ccdaoine, aoine, 7 satharn
enuair 'san bliadhaiw, 7 trosccadh roimh feil Faranwain.
Ocus ro faccaibh mar aithne ag gach aon gan uiret deilcc
bruit do bhúain da fhiodhbaf?7í foltalainn, 7 gan slán do
choálaclh 'na leahaidh., acht easslán bias i n-éiccen, 7
reliqua. Mallacht cliar 7 ceall 7 clocc, naemh 7 neimhedh
Evenn^ 7 garseicle 7 míoclú moradhbal da gach aon nach
íocfadh a chíos 7 a c[h]áin lé comharba Faranwain, 7
andara mallacM da gach aon duini 1 dobhéra cíos an
chomarba acJit d'fior iomchair a meircce míorbuiligh.
Cap. 10. Is amlaidh so frith an reiccles úasal oirdniV?/íe
7 ionad naomh 7 neimeí?/i fa huaisle i n-iath Eireamoin
ar tds .i. ieacM n-aon da ttainic Columcille ar saorcua^Vi
Leitlie Cuin« 7 naoimh Ermw maille fris, 7 tainic go tir
Ua fFiachrach Muaidhe, 7 asé ba ri 'san tir an tan sin
.i. Tiopraite mac Maoilediiin, meic Fiachrach Ealgaigh,
meic Dathi meic Fiachrach. Ro eahhair 7 ro ardthiodhlaic
Tiopraite tri h-eccailsi onoracha 7 tri reiclesa [fo. 94 v]
ronaomhta do Choluimcille 7 da naomhaibh. As iadso na
* aon nduini MS.
stories from the Edinburgh MS. XXVI 7
h-eccailsi sin .i. Sccrin oirdeirc Adamnain, 7 Alt fiorálainw
Farannáin, 7 Cill caomhálainw Cuanna ar bord na
h-lasccaidhe. Ocus a ccionn aimsire imceine 'na diaigh
sin .i. a ccionn cuicc cét hMadhan gabhais Cathal Croihderg
ua Concohair righe Connacht d'aimdeoin Gall 7 Gaoidheal,
7 ro gabh treisi ar ionn Ua f-Fiachrach, 7 cuiris feranw
msLuach an chniccidh uile le Cnoc moralainn Muaidhe, 7
ro cengail All fíorálainn Faran^íáin ris; 7 ata marsin osin
ille. Conadh. í betha Frtrannain gonuicce sin.i
As leabhrán Meic Seain Charraigh í Maonaigh .i. comarba
Faranwain do sccriobadh an betha sin Farannain. Dosliocht Datbi meic Fiachrac/i an Sean sin, araal derbíís a
geinelac/i ata sccriobtha i n-a leabwr fein. A tigh na
m-brathar ag Drobaois ro sccriobadh, 13 Febrv. 1629.
Meisi Mice? bocht brathaeV.
Stories from the Edinburgh MS. XXVI,(Kilbride Collection No 22)
1. The devil Caincuile iu Armagh.
Caincuile .i. demon bai inn-Ardmacha oc aimsiugud
c[h]aich, CO tainic do aimsiugud c[h]lérigh c[h]ráibdigh robái
isin baile. Bai bliadain a fail in c[h]lérigh. Cech etail
peacaidh iogeihed eter cill 7 tuaith doberedh^ lais, co
mbid oc a sgrlbadh i fiadnaisi^ in c[h]liérigh 7 da leabar
^ as lia a go inas a fior, (note in later hand; these are the
' quinque uerba' referred to above). * doberidh 3iS. ^ fiadnanisi
MS.
8 Stories from the Eclinburgli MS. XXVI
aici .i. leabar mor 7 leabar beg. Cech pecud nosgribad
indiu isin leabar beg nosgrisad arnabarach. Cech pecud
rosgribacZ isin leabar mor ni sgrisad it/r. 'A t[li]ruaig',
ar in clerech ', 'cid ma scrisai do leabar beg 7 nach
5 sgrisa do lebar mor?' 'Is ed so', ar in diabul, '.i. pecaid
na clerech 7 loc[h]ta na heclaisi doniad a faisitin 7 doberat
a coibsena cen imnaire dia sacartaibh each lai, is lad fil
isin leabar beg. As I in faisidin menicc nach leicind
bisich fair. Peccnid imurro 2 loc[h]ta na tuaithi, is lad
10 fil isin leabur mor. Uair nocha denad a faisitin, is airi
tat bisich for in leabur mor. Occus cech pecud sgribns- si,
is hecin dam a sgris, dagentar a faisitin '. Robenud clocc
tinail laisin cleirech ^ 7 ro-indis do muinntir Arda Macha
na libair sin Ian do peacudh do beith ac in diabal. Occus
15 itbert fria^ a faisitin do denum 7 doronsat laram. Tainic
in diabal larsin occus itbert frisin clérech^: 'Olcc ar
comand fadeoid', ol se, 'daigh rucais etail mor uaimh'.
Occus se oc coi 7 oc gul 7 oc eighmhe ^ iar sgris a leabair
7 ri.
^ 2. A Ship seen in the air. í^
Cf. Eriu IV, p. 12.
20 La n-aen robatar muintear Cluana a n-oireachtus for
urrlar na cille. Amal bator and for a raithsechaibh co
facatur an long fa seol Oaistibh isinn aer, ocus si ag
siubhal ama? heth forsan fai[r]gi. Otciat iaramh lucht na
luingi an t-oirechtus 7 an aitreibh fuithibh, cuirit iarumh
25 an acaire amach .i. leanaidh an t-acaire this for urlar na
hecailsi, cor gabhsat na cleirigh 6 he. Tig fear anuas asan
1 clerich MS. » written out ^ leg. friu * clerach MS.1 ' 6 eidhmhe MS. « cleiridh MS. \
Stories from the Edinburgh MS. XXVI 9
InÍDg a ndeglioidh an acaire 7 mar budh uisgi do, is u.
amlaidh boi oc snam, co riacht an acaire 1 go be/-t tj^ [sic] é ^'^^
larumh. 'Ar Dia frib! legidh uaib me!' ol se, 'iiair atathur
ocum bathadh agaib '. Luid 2 uaithibh larsin for snam isi[n]
aer cédna 7 a acaire lais 7 rl. 5
[^
^ 3. The l)urial of a priest's wife.
Sgel annso ar mnai tsagairt ar fagail bais di .i. co
tangatar moran do dainaibh da liinnsaighidh da tocbail
cum a ha(:lhnaic[th]i 7 nlr fetatar a tocbail ar a truma 7 fifji l^eXiuM^
fa hingnadh mor leo uile am sin 7 adubratar each co leir:
'A haen-Dla athair'' uilecumachtaigh, cinnus biilar cum a 10
hadlicthi -i hi ?' 7 dorindeadar comurle re maigisdir glic
7 adubairt in maigistir riu, adhon: 'Tabraidh dias ban
sacairt cugaind da tocbail cum na cille'. 7 tucad 7 do-
tocbatwr hi co hnretrom cum na cille 7 fa hingnad mor
leo sin 7 adubairt in maigisdir riu: 'Ni cuis inga[n]tais 15
d[u]ib a n-abwrtai, a daine, adhon da diabul do breith
aendiabail leo'. Finit.'^
\.^
a. Comgall and the foreign monk.
Cf. Gaelic Journal, vol IV, p. 229.
Manach craibdech ^ tainic tairis anoir do c[h]omsinid ^'^'^
crabaid re Comgall Bendc[h]air. Cech crabud dognid
Comgall doignld an Gallmanach a lethet, co ndechuid 20
Comgall isin abaind do gabail a salmm. Docuaid áuUu
in Gallmanach isin smth. Intan nobid leth tuas do
C[h]omgali, ni fuilngedo la med in fiiachta. Intan tra
1 a a + caire MS. » luit MS'. ^ aitair MS. * hadlic/d MS.s craibdich MS. « fuilngid MS
10 Bríathra Flainn Fíua maic Ossu
nobid leth tís do C[h]oragall, nl imlnged la méd tesa in
uisci, cona[d] de sin nár fet coimsinid crabaid re Comgall
asa baithle sin 7 rl. M^
5. Gigautic Women cast ashore. ^Bean dorala gan fas a cich a tráigh mara a nEoruip.
5 Coeca troigh ina hairdi, [ejadhon dá slinnen co troighidh,
secM troighi a lethead a hochta. Brat coicra iiimpi, a
lamlia a ceangal for a druim aniar 7 sí ar mbein 1 a cind
dí 7 as amlaidb sin rolaidh an tonn a tir hi . Finit.
Bean ele done ^ rorala á^mhuir a nAlbuin 7 da troigh
10 djc ar nái ced a fad fein. Secht troighti dec etar a dá
cich 7 a sé dec a fad a trillsi ocus a secbt a fad meoir
a lamba. Secht troighti a fad a srona, da troigh iter a
da malaig.3 Gilithear ^ geis no uan tuin[n]e gach mball •'» y^
di 7 rl. 7 rl.
Briathra Flainn Fina maic OssuFrom MS .23 N 10 (B. I. A.) p. 5,22 collated ivith 23 B 2.
See Tecosca Cormaic, ed. K. Meyer, p. VI.
15 Briathra Floinn Fiona maic Ossa sund.6
Atcotai soc[h]ell saidbres,^
atcota diithracht dorata,
atcota ciall cainchruth,
atcota druis digna,^
? ^ ^ arinbein ^ torttten out » malaid 3IS. * giligtear
MS. » maball MS. « sic D, om. N ' atcotta soicheall
saidbrius D » dignse D
Bríathra Flainn Fína maic Ossu 11
atcota bais burba,
adcoda faiscre rofaiscre,^
adcota maiscais airbiri,^ 'Vu.'i (UXaj"^-
adcota dergi liamna,^
atcota lesci fáistine, 5
atcota serc briathra,
atcota becdata caiiibude,^
atcota feile frithfolta,
atcota dibe dimmolad,
atcota dochell cesacht, 10
atcota gáis clotha,
atcota umal álgine,^
6 atcota aichne augra,
atcota santach seota, ^ '
atcota dímus tornem,'^ 15
atcota coirm* coma,
atcota echlach utmaille,
atcota acobar feidli,
atcota gses airmitin,
atcota aos allad, 20
atcota báis baogal,
atcota hrmgaid brondad,
atcota brígh baraim,
atcota barann bidba/c?,^
atcota biltengga brath, 25
atcota sotnge lo sídugud,
atcota aine irlapra,
^ faiscri rofaiscri D ^ oirbire D ^ druis dergli D* csenboidi D ^ umla áilgine D " o?« D ' diomus
toirnem D ^ cuirm D ^ biodhba D ^° soithngi D
12 Bríathra Flainn Fína maic Ossu
atcota daidbre clochraite,*
atcota imrisan 2 imned,
atcota terci lére,^
atcota sáire sáitlie,"*
5 atcota daire ciimca,^
atcota borb gnímrad,
atcota flaith folabrad,^
atcota fírian '' fortacht,
atcota maith a mola[d],
10 atcota crodlesc legliadb,
atcota trebad torad,
atcota fergach fuasnadh,
atcota trodacb tuarcain,
atcota brotlicainS bithnert,
15 atcota frithbert fuachtain,
atcota fei'onn feindidh,
atcota leigiunn liubnt,'-'
atcota menmnachio miscais,
atcota brón debthiiighe,^!
20 atcota cath caine,'^
atcota sochlach cogarus,
atcota imed úicaolad,'^^
atcota miltenga brethemnus,^*
atcota fáilti féle,
25 atcota ségaind sáire,
atcota dair digge,!*
1 dochraidhe D ^ imreasain imnedh D ^ terce leire D'^ soaite D ^ cnimhge D ® folabra D '' firen D ^ brochan
X> ^ leigind liubra D '" menmarac/t D '^ deabbtha D" caoine D 1» imat áiocAoladh D ^* bretemain 1) '^ doeiri
dinge D
Bríathra Flainn Fína maic Ossu 13
atcota crodh a caithem,
atcota saogal snímche,
atcota drochben díbi,
atcota umal ordan,
atcota lobar luinde,i 5
atcota buille borba,
atcota sogníom soalaig,
atcota bocht a bíathad,
atcota hmgaid muige.
Ba2 faitech ar na ba^ flachach, 10
ba trebur ar na bat gabálach,^
bad enigh'* gurbat sercach,
ba heslabar gurbat dércacli,^
ba gartait gurub sochraidh,
badli buidacli gurba tirach,6 15
ba 2 humal gurab "^ uasal.s
Dligid'' ecna airmitin,
arfich '0 gais gail,*!
dligid fir fortacht,
dligid go a cairiugud, 20
dligid claon '2 condrech,
dligid iigra etargaire,
dligid rath rlarugud,
dligid fuider Míhfolta,^^
1 lubair luinne D ^ ij^t D s turghhalach D * bat
enígJi D ^ derctach D « corbat airec^ D '' corbat D" Here D inserts Cia féigbe rángais &c. printed in Tecosca Cormaic,
ed. K. Meyer, 2^. VI. ^ dlige N áligidh D Cf. for this section
Zeitschrift vol. VI, p. 261. '" arfig D " goil X> >2 claoine D13 fuidir friothfola D
14 Bríathra Flainn Fína maic Ossu
dligid aiti a socliraidi,i
dligid naidm nascur,
dligid rath a 2 imdegail,
dligid fiadnusi fugell,
5 dligid dimus dermit,3
dligid maith mórad,
dligid díbe dimolad,
dligid dall ditin,*
dligid airnell aurfocra,^
10 dligid ócc6 eladain,
dligid altrom imfochaid,
dligid maigist/r sogaire,"
dligid fáindel ^ furfocra,
dligid máthair mlngaire,
15 dligid athair a'J ogreir,
dligid aide urraim,io
dligid coibche certugud,
dligid othur a 9 iarfaigi,
dligid écond'i imcomet,
20 dligid anidhan urchailedh,!'^
dligid comaithclies caomclodh,
dligid mer munad,^'^
dligid aiirdonal erfocra,!-*
dligid etnge amsir,'^
25 dligid toreic^s tuiiiide,
dligid ai 17 astud,
^ aite sochraide D * om. D ^ diiimus dermat D * daiU
diden D ^ airndel urfogra D ^ óg D ' sogoire D« faoindel D ^ om. D " aite urroim D ^' othur (sic)
D 1'^ urchaolaíZ/i D " ^ munad D " urdouail iirfocra D15 eitnge aimsir D " toirec D " aoi D
Bríathra Flainn Eína maic Ossi; 15
dligid sommai' saire,
dligid bes bréithir,
dligid doig díthech,
dligid fir fiaclia.2
Deascaid cotulta frislige,^ 5
descaid slrreclito slrdord,
descaid díbe deog,
descaid feirgi miscais,
descaid athargaib esarcoin,'*
descaid eca uaman, 10
descaid druisi dánatus,
descaid trebaire tuíe,^
descaid etrebaire rolabra,
descaid carta gnathuige,
descaid caillti cesachtoige, 15
descaid gensa dimaisi,
descaid báisi bancliobra,
descaid mire rogaire,
descaid sainti inicaisin,^
\ descaid serce slrsillmcZ, 20
descaid braith '' sanuis,
descaid debtha athchosan,^
descaid fáilti sláinti,
descaid bróin bithduba,
descaid serba^ burba, 25
descaid aneoluis imrisain,'"
descaid ainble ainecna.
^ soma D * sic D, i. N ' freislighe D * esorguiu Dtnúth (sie) D ^ imcisin D ' brat (sic) D * athcomsau Dserba D ^o iinreasoin D
16 Bríathra Flainn Fína maic Ossu
iTosacli eóluis imchomarc,
tosach ugra atlichosan,^
tosach eitíg airlegad,
tosach ecnaig oirbire,
5 tosach ordain eneclainn,^
tosach saithe^ sochoisce,
tosach tocuid^ trebaire,
tosach féile fairsinge,
tosach crábuid cosma[ilius],6
10 tosach ecnai algine,
tosach uilc uabarbríathro,''
tosach críne gallruighe,
tosach dotchaid somesci,
tosach sotchaid domesci,
15 tosach córu cainepert,
tosach daire drochlebaid,
tosach troige torrsige,^
tosach lubra lén,
tosach cudma guforgell,
20 tosach sodcha soben,^
tosach dotcha doben,i'>
tosach miarle malarta.n
FeiT dan orb a,
ferr ledb luga,
25 ferr doairm díairm,
' Here N inserts FitheZ dixit. * athcomsan D ' eineach
D * saoithi D ^ tocaid D ^ cosmailes D "< uabarbriathor D" tuirsi(7/ie D '> deigben D "' droichben D " miairli
malairtche D araile maitb mesrugWiZ add. ND, i. e. another
copy has instead: tosach maith mesrugud.
Bríathra Flainn Fína maic Ossu 17
ferr slán sásad,
feiT sonaighe seotai,
ferr dígde dTgaiP,
ferr ordan angbws,
ferr fíor fertaib, 5
ferr rath ríaruib,
ferr eolus ilar,
feiT ilar naiscre,"'
ferr mug* marbad,
ferr essomnai orbiri,^'
10
ferr dail debuith,
ferr set sofis,
ferr suithaine seóta,
ferr soitche^ giog,
'ferr slóg suidm^radh, 15
feiT sochraide slaibre,
feiT brab burba,
ferr brugas ^ buar,
ferr beccfine moraltrom,
feiT recond larconn,^ 20
feiT eccna namuib,!"
ferr uirb orba,i'
ferr orba uirb,
ferr drub dene,'^
ferr déne dobele,i3 25
ferr dobele i* dochar.
* sonaige seoid D ^ digi diogboil D ^ noiscre D* mod D ^ essomna oirbire D * soitce D ''
oiii. N" brugachus D ® riaconn iarcconn D ^" sic D, om. N" forba D '* druib deini D " doibeile D " dobeile D
18 Bríathra Flainn Fína maic Ossu
ferr beatha búaduib,'
feiT búaidh blipecht,^
ferr brígli baghuidh,^
ferr duine dúilib,
5 feiT drochtrebaire dag-aicde,^
ferr techta allaitr^ (?),
ferr moin imaitreb,
ferr senfíacha senfala,^
ferr flaith foltuib,
10 ferr caintormaig ^ cintoib,
ferr gním gallruige,
ferr cluiche gairbe,
feiT gruad ^ grísadh,
ferr clu gnlmrad,
15 ferr mac midchoruib,
ferr tigba^ torad,
ferr tuath tindscra,
1 ferr teiched tairisium,
ferr trumma díniine,^
20 ferr lubair aine,
loferr dam denmide,'!
feiT bo bliaduin,
ferr cloth gach 12 biudh,
ferr urlamh nadhbair,
25 ferr luchair tindrith,i3
ferr caimséta cucilche,i*
1 buada D * blipfeacht D * bri baguib D " dagoige
D 5 seufola D « caintormacb D "> gmaid D ** tiugba
D 9 torma dinnimhe D '" N continues on p. 77. " dein-
mií7/íe D ^' om. D ^^ trenrioth D ^* caoimseda
cucailce D
Bríathra Flainn Fína maic Ossu 19
ferr cridei i gíalla,
feiT gart gnsaib,^
ferr taircsi tarngire,
ferr soburthan saithe,
I
ferr sídh sochocacl, 5
ferr soben socheneoil,^
^ferr beg era,
feiT suan serba,^
feiT cara cormaim,
feiT airmiti saite/' 10
ferr ciall cainchruth,"
ferr cloth cumaid,
ferr comaid coimdiud,
ferr ithe obad,
ferr bnide díbail,^ 15
ferr aire iarraid,
ferr aicsi aitidin,^
ferr bás bithainim,
ferr ana iirfognura,
ferr asda aimiris,'^ 20
ferr roiwd rebai«d,i'
ferr rath rolgadh,'^
ferr reide rogais,i^
ferr rus ruathar,
ferr gais i* gaisced, 25
ferr gaire imad,
ferr greim grefel,
^ craide D ^ griosadh D * soiben soicenel D * om.
N ^ serbad D * airmidi saith D ' caoncruth D* dioghbhail D ** aititiud D >" astad aimirse D " reb-
D >'^ rolagacZ D ^^ reidhi roghaois D ^* gseis D2*
20 Bríatbra Flaiim Fína maic Ossu
feiT luithe i dlgairsi,
feiT lén 2 lubra,
ferr leire laimmde,^
ferr leth lanetech,
5 ferr fríEch forbae,
ferr duthraclit dliged,
ferr mag morsllab,
feiT mbruithe mblichtai.*
•''Maith dan ecna, doní ri[g] do boclit, doní aiisruth ^
10 do eisirt, dogní socliinél do dochinel, dogni ga^th do bseth.
Maith a tosach, ferr a dered, airmitin ^ isin cenntur, logmur
isin altur. Ní derchaintech fri deired*» .i. fri tabairt
nime dó.<>
Doilig dan Isechdacht, ní liorrderc 7 dergna a dai,i<'
15 gnímach duthain a sái.'i It tregdaid 12 a bi, it ifernaid 13
a mairb. Ní timain'* athair dia mac. Mairg [diand] dan''*
laoechdacht muna tliairi*' aithrighe móir i^7 rl. Finit.
Amen.
1 loice D ^ lin D lin no len N * laimtniglie {sic) D" moghaidh mbliocht D ^ From here to the end D omits. Cf.
Zeitschrift, vol. VI, p. 261. « ansruith 23 N 27 (N'), p. 33.
' airmitnech N^ « fri a deired JV' ^ don anmaiu N^1» 7 is dercuaig adaig(!) N'^ ^' saoi N^ ^* .i. tregd- N^" a hifern iV' " thimain N^ '^ mairg danab dan iV'
1« mina tair iV' " om. N^
Cain Domnaig 21
Cain DomnaigCain Domnaig, or Laiv of Sunday, may he said to consist of
three parts:
a) The Epistle of Jesus concerning Sunday.
h) Three examples of supernatural punishment for the
transgression of Sunday,
c) The Cain Domnaig proper, a latv tract on the ob-
servation of Sunday and the fines and punishments to
be exacted for its violation.
The text of a) together with a translation is given in Eriu,
vol. II, p. 189; that of b) is given in Zeitschrift far Celtische
Philologie, vol. Ill, p. 228: here follows the text of c) taken fromHarleian MS. 5280 (British Museum), fo. 38a, ivith the more
important variant readings from MS. 23 N 10 (Boyal Irish
Academy) p. 108. For an enumeration of other copies of Cain
Domnaig see Eriu, vol. II, p. 189.
De corus cana in domnaich bndesta.
Soiri domnaig o trad essportai i dia sadairnn co funi
maitni die luain, gin imrim, gin iratecht, gin crec, gin
cundrad, gin acrai^, gan brethemnus, gan berrad, gan
folcud, gan fotruccud, gan gnim cloini^, gan ridh n-espo'', 5
gan mblit[h]s, cin fuini, cen maistreíí^^ gan scoltadh
connaicZ, gan glanad tighi, gan eiri'' for daumh na heuch
na duine, gen nach ngnim is dir mugsaini^, cen iratecht
di'' neoch a cric[h] thiri ini '*> tecmai acht deíMrse techta.
Saigid cumni 7 baidsiu 7 lega 7 tenedh 7 husci 7 innisi^ 10
7 bidh di aigedaib^-; becc arabi do uidi i3 do neuch
ditoet do cein aidc[h]i ndomnaig coroa tegdois dodcoise 1^.
' trath esparta * a.gra ' claine * reith uespas mbleith ^ maistri ' oire * dirclaiue no modsaine ® do
*° ina " innisiu ^- do aidhedhuib ^"^ do uide '* coroa
teccuis dotcoisiu.
22 Cain Domiiaig
Saigid cilli do clerc[li]ib 7 cailliucliaib, saigid a tiglii
dou each ier n-inmleogfm 1 cana, saigid foluchta co
tinntudh2 uadh do tig cen fordol n-immorcliiiir 3 ind-
ainiul*. Dul do precept 7 o'lErinn 7 imgnu mbais. larair
5 goidi 7 aessai ainrechtai , aurgabail cimmedae •'', vohud ria
naimdib, aurgnum do oidiughaib ar Crist, dul fo eghem^
7 beciud 7 cohair eedrae ar choin'- 7 cechair , forngairi
thiri, inguiri^ cethrui, dol" a ndiaid mbeuch no bou a
n-aibmllio^ ben do mnai bis fri biiaidnii', tarb do boin,
10 ain 12 do geliustar '3, aurbaidi mniigreclitai i* huili go cech
tm-haicl techtai conmestar brit[h]im bes goithium ^^ 7 bes
craibdigim bes hoc cech ' 6 tuaid frie haitsidi i" canui
domnaig. Ar is tairmtecht'^ domnaig cech oen cuillius a
soiri'''. It e a feich .1. cetheoir-o samaisci la disli^i
15 a timthaif/ co neouch tecma^"- les^s eter euch 7 séí 7 es24
fiach gaidi bis ina miiin .i. ocht n-ungi mona dilsigtiur^s
no nio 2<> facabtur lia neuch a diri 2'7 is cumai fiach neich
doci^i^ 7 nad aidbri 7 nad thobaing2iJ iemm fri neuch
cullius^o soiri an domnaig ^i. Et is fo lin n-aidbriudui32
20 teid an fiach-so do neuch dib dodboing^a^ acht oenfiach
adrenar^i nde. Et ni bi aidbrmd! carud no coibdelchae 35
mani acrai^e 7 mana sá^" cen dic[h]ell. Leth di neuch 3S
1 n-inbleogaw ^ tindtug?^fZ ^ nimarchuir * in aniul
5 chimbethaoe ^ eigem ' conaib ** ingaire " daul
" aoibeall " huaitui '- LB. has an ^^ geilestar
1'* mbruigrechtai ^* gaoitbem i^ in each " uitside
" tairratechtaig 1* coilles a tsuire ^° cetora ^' dilsi -'' do
neoch tecmea ^a i^is ^4 jg 25 mane dilsither "^ mane'" la nnech a dhire '^^ adchi ^^ dobuing ^° coilles
»1 LB. text breaks off here ^^ nadbrethai ^^ dottboing
^* itrenor =>' cobdeZauch ^^ aero ^' sa ^* do neoch
Cain Domnaig 23
a dhiri 7 dotboing, leth n-aill di muiriuchaib 1 7 flait[h]ib
7 sechtmad de aitirib uaidib uilib 2 7 es ^ coitcend di *
cech oen a aiáhiiud 7 a tohach coneuch ^ adgarui neuch
a diri 6, mani erba tuat[h] ior tobaig gac/i ceniuil do " neuch
bes dech dia acrai^ lia nech a diri. Et es dilmam do 5
neuch adgair ior dexin an domnaig fri mbilli^ 7 fidbotha
7 roitiu'o. Ma fortheH leis nach n-aili ummorro, es '2
fiachai amal andii cuillÍMS i^ soiri in domnaig. Ar ni
tualainff nech acrai na aidbrmf?aii* domnaig immetet ann
fri less n-oli'5 7 nat forcmai a soiri. Gell n-ungi tra 10
do 16 maigin ir-rér fir a dirii" mad inriart[h]ae imbie^^
Manib tiialaing brithi fair fanaiscc frie a rer fudesin cona
tíssaíi9 cleirig no brithiumain tuat[h]i conimited do 20 maigin
hi rer fir a dirie bes goithium 21 7 bes craibdighem bes
hoc '2 cech tuaith no ardflathui forbe tuath23 y jg cli aitiri 15
canui Pati'aic dibongatar^-i feich ina canu-sai an domnaig.
Mad rie medon lai gaibthiur ind aitiri folongur di maigin mani
gelltar; mad ier medonlai gaibtir in aitiri is arauháruch^-'í
folongad cintaig, mani be an cintuch hi maigin 26 dinabe
folongur no gelltar. Ma gellaid berair breuth 27 di maigin 20
no ar tressiu28, mad feurr lia fechemain29 ^q iá3o haitiri.
Et folongad gosein mate aragessad^i. Fer a diri'' ummorro
ma arberai tuarusndal 7 ni tecmaicc less di^s maigin 7
1 murechrtz& ^ oadibh nuile ^ is * da ^ guneoch
* adgara ier a diri ' di ** acru ^ muilliu '» roitiu
" forte 1* is '^ inni chuilles i'* aidbreda ^^ naile ^*^ di
17 dii-i 18 inriartha uiinmie ^^ conaitsiuchu "° couimmitecht
di *i dhire bus gaetlierah =- i ^^ toathae "-'* do aittirib
chana Vatxaic dobongathar " arabarach -' in cintach
immaighin "' Mad geallait perar pref/i fair ^a treisi
*' feicem ^" om. '^ folongat cosin maths aragessat
^* fer a dhire ^' tecmich lais do
24 Cain Domnaig
tairic tresiu n-uadh i7 ni fulangar cuccai go tairi no ast~"
uadh fri laim brithi in laa sin 2 co llangilli forsberur 3
breuth edhón * di ungi 7 essbi ^ an breuth dil ar cóícthl
no feich ar deghmaid. Et 6 e tra tuarusndalai "' ina canu-
5 sae .i. fiadmi?se mac n-ennaicc^ cen fogoethad, fiadmt/se
n-indruic cin forgglid '. Ni segar fir tairis oppud ''' noilliuch
cen slan cáth anmoa'i. Berid anteist test do luga,
berid test antesd de '2 fiachaib. Mad '3 test sénathuv for
teisd tob~" ^* fir testui ^'> anti adgairthiur. Mad anntesd '^
10 for anntest'^ saigid^'' fir tairiss. Issecl tra áidiu firi*^ ndithaig
ina canu-sai in cintach fodessin cona athair 7 a mathair;
mani'^ bed bi sidie, a hrathoir 7 brathair a athar no cipe
forambe a cbin2f'. Et da boair^ 7 air" dessae^i 7 imuiri-^
fortgeullad hiili ho cath anmoe 23 nad foruich an cintuch
15 in cinaid atgairtiur^^ fair. Ma asloat cmtaig, follongud^s
aitiri 7 geullud 7 esrenad-^ diabul do aitirip do neuch di
decuib"^'' eter geull 7 bieud 7 eruic. Ma asloat aitiri,
tobungar^s cumal ocht n-ungi diib 7 togui feur hidgair
bimcross^s fa giall fa atbgaba/Z fa aitiri comocois3<' fri
20 laim muiriuch die3i toirb inna fiachMSsa32. Cet[b]rar di
saightiuch cona 3:* aitiri oc salgid 7 ni bieud 3^ frithfolaidb
frisan cain ndomnaig co roa gell 35 7 brith in ceta acurur 36
ann. Nach fer aici 7 coimt[h]echta 3'7 nach foglaic? fim3s
1 treisi uad ^ allaai sin ^ forsamberar " .i. ^ isi
^ It ^ tuarustal ** ennoicc ^ cen forccled '" opad
" shlann cath anmae, 1* do ^^ Ma '" dob-- '^ t2
1^ anteist " segar 1» issed trath fir ^^ min "" chion
21 airich dessa -^ amuirig ^s q c^th anmae '''' cion
acart/mr ^* folongat '-^^ gellait 7 asrenait ^? degaib
2» doboiug -3 toga fer atgair imcros ^» comfoccus " miirech
di 32 in fiach so ^^ do saigtech cond ^' biat ^^7
conroagell *« cetnae acorar ^' coimidac/iía '* feine
Cain Domnaig 25
nad t'mnustar inna n-anmcairdiusai ^ eter soiri ndomnaig
7 foroiri crossi^ 7 himthairec tredain. Anti didneim 7
nodmpiataS 7 nacMdlegi la^ fini fri hidnaidi (?)^ cirt, is fair
teid a cin fiad doinib 7 a pecod fiad Dia. Nach giall
tra 7 nac[h] aitiri 7 nach flait[h] nad tinmistar áliged 5
ina^ canu-sa, et nach brithium '' nad hero, firu i rerS in
foriis-sao gona uiiegonn hocai^ dogres 7 nach aes ocba/tZ'o
nad irecair cert nDe na duini, trosscodh airiui^ an ier
adgair a ^er&ain 12 nDe 7 Fatvaic arnach cloadur intann i"
bits ndilium ndoib 7 arnab anrlabracíi^ dia n-anmonnaib 10
7 nach miscath doratafZ toussucJi domain ior cech n-oen
conascar regt^^ nDe 7 i timno forbieis an urlaubr" '''
7
an airmidin fiad Die 7 doinip i^ la mallachtain fer nErenn
cen sodm. Et isi^ tar turtugud nDe 7 Fatraic gach giell
7 gach aitiri 7 nac/t feichim^o dodaincie^i il-lessaift 7 15
aidilgib 22 CO cenn mbliadna. Nach fer luobrai dno 7 muid
dingne23 forobuir fria menmain fodesin ni dlig foc[h]raig24
CO cend mbliadna cenmotha íiuchaí-^ tairmt[h]echtai in
domnaig. Ar na -'> bi nach soer fri tairmt[h]egd in domnaig
di27 triun na tro^f di neuch^s bes incinaid, bóbith29 dlegur 20
do each imcomed a boith^" 7 a gaith. Fortha dono isi
forus-sa nandlig diri snaidti32 na toichniudie immeted^s
1 na tinnesior ind anmchairdessa ^ fori cros ^* Inti
ditneimh 7 uodmbiathrt " uacbitleci dia ^ hinili " na" prethem « fir a reir " conairleigeud oco " uaos ogbata" aire " i persoiw ^^ cloathar intan ^* 7 napaurlaprit
Fatraic ^^ conscar rac/íí *^ 7 forbia " urlaprit *** fiadia
7 daoine ^^ om. *" gach feiche?nain ^* datainca"* adalcib «^ laubro do- 7 mudh dogne ^* fochrec 25 g^ch*^ ni ^" do -^ do trogh do neoch -^ fobith ="• imcoimetus
a baith ^i ^ 32 ^^ (^ijg (iij.g snaiti '^ toichnetha imteit
26 Cain Domnaig
isan domnach. Et is dilius ndirighi 7 saraigtlii cip can
, a cinel acht deidfirse techtai 7 is comcintac/i anti snaidius^
7 snaidtiur 7 biathtis 7 bíadtar^ isin Aomnach acht deit[h]-
firsie techta. Huaire* is tar turtngud nDe 7 Vatvaic
5 imt[h]iclit di ^ gach duini isan domnuch. Secipe tra
adgaura^ in cain-si in domnaig gid fora atliuir no a
mathair no a brathair "^ cin lieb ^, cen leithbi, gin guoaccrai,
niubia aiirc[h]od do lia ^ Dia na 1" duini 7 fortbia Ian
mbennaclita 11 muinntiri nimi 7 talman amol donimarnad'^
10 isand espisí/í dorala do nim for altoir Roma. Hisissidi'3
rohordaigefZ for rigslixiidi nimi. Es indie dusvimtlier '*
soiri an domnaig trath iernonai dia sadhairnn co fuini
maidni dia luain. Nach oen tra cuillfius ^^ ant suiri sin
an domnaig bith aptha dia anmoin-sidie 7 die chlainn
15 ina diaidh 7 niconbie erranw 16 do a nim la Crist cona
apstola/t 7 nach plaigJi dinuc Diea forna ^" cenela na
ndoini ó to&such^^ domuin dibertar forin '9 tuaidh 7 foran
tcgdhois20 sainridh inna bise soiri in domnaig. Ar is ar
tairmt|h]echt2i domnaig diber Dia ])lagJiai forna gurtai'--.
20 Ised berius"''^ for chulai cech toradh dicuiret/zar-^ muir 7
tir edir ith 7 mblicht 7 raeus-^ 7 issed dogni iasscratai
aimbritie '^^. Issed doheir nauna 2^7 gourtai 7 sina -^ soeba
forna 29 totha cloena. Essed dobeir cenelui eghtranna^o
go cloidib diglai dia mbridh hi fognam a tirib gendtie^i.
1 ndilws dirig ^ snaides ^ 7 biadtar om. * oir ^ do
6 adgara ' cid for athair no brathair * laoph ^ uibud
hercoid doa la ^" no " fortmbiad lau bendachtaiu ^^ tonim-
mornadh i^ romae issed sidhe " 7 is inde dorimt/ter '" coillfes
*" uirand " donug dia for '* tosagh " dobertar forsin
^" forsan tegdis ^i ^n add. ^'^ forsna gourtae ^^ beiris
-* dicuirither -^ ioth 7 mbliocht 7 mhes -'^ aimbretiu2' uuana ^** sionae ^'•' for ^" cua echtranr* ^^ geiute
Immathchor Ailello ocus Airt 27
Issecl áoheir catha 7 cocthui eter na cenela cona bi sid
na subai na cairdi i cech dii. Issed immefolngi hir 17
ingair 7 dehuid i each tegdoiss co lina prón^ 7 dubíe 7
doic[h]ill 3 cridi gacli duini. Ar id mesa indád demno * in
duni cowscarad recht domnaig 7 nododunfaidis flaid ^ nime
ma go tisdiuis conac/ionbiad 6 cumsanadli iiidi degress''.
Immathchor Ailello ocus AirtFrom Batvlinson B. 512, fo. 51b 2 with the variants of
Harleian 5280, fo.74h.
Incipit Imraathcor nAilella 7 Airt.'^ 10
Leeds Ailill Aulomm a bein .i. Sadhb •• ingen Cliuind
Chetcliathaig iar mbrith 10 emoin do .i. Eogan Mar 7 Inerb
7 rusnalt Sadb 11 hi Comailt hUethne 7 is de ainmnigthai^
a ssliab sin Comailt arui conalt si a mmac 7 ingen and.
Toluid 1^ Art a pbrathair'^ do athcor alelathj^ for Ailill 15
cowfuiglessat ollomuin brethemaini'' nErind immei" comaltor.
Tacraitsi far less! ol olldam.
Cia nathar cetathaiciara? i®
Ni Jiansa, ol olldam. Intii tosaigh.
Taccrath Art aidiii, ol Ailill. 20
1 ir 2 coUina bron ^ doichell * it messa inati demnae^ consceira, recht nde 7 a timuea 7 uodunfaitis flaithi « co/iabiath
'' Fuin do sin add. ^ Immathcor nOilella ainm an sceoil se H« Saidb H 10 nibreith H " Eogain Mair 7 luderb 7
nusnalt Psadb H ^^ ainnmightie H " toUuid aidiu H1* bratZiairse R ^^ aleulad H 1» britbimoin H " bimbe H1* cetathaicerai H
28 Immathchor Ailello ocus Airt
Taccrwsa', ol Art. Rosaor recht^ Sadbe sech raiser
rodorecht^ dian daliss ^ dilath chrib^ comaltor each ander^
assa mraidchordaib comthairgetha " combuithe cuirmthighi
comlabartha ^ comleicther.
5 Os 9 tu, cid tacrtiso 1*^, a Ailill? ol olldam.
Taccrnsa, ol Ailill, it dillsie cetragaii mna aurnadhme
arnascatMJ' comberta comtliarcithe '- coblighi commamsa.
Múi'3 mo chain cetmuinter cen nach n-immoichith, mui
annodail, mui a n-alar and.
10 Frisgart Art: Is fir eim atndillsa cetragha ^^ mna
aurnadmai aranascatar comberta coblighi'^ commamsa com-
targetha 1^ nach aurnadim i'' n-ecne na ecca *§ na um-
praichti9 na dithre na dichle airta amal^o nascath nam-
pracht^i.
15 Frisgart oldom in hrrtJiem. Binisa for firu socra
scichlethar sliasti soera sarigetar -2 saluib huadhaib na
ellmitcr^s ellam breth co brath bratlinigfcs^^.
Frisgair "^^ Ailill. Mui mo mace mui mo ingen in-
dhegar fiadnib ^e fer fonadme. fri dilsi'^' dingieisen géill
20 gaibter gaibtcr giailcherda gelldai^^ de tuathaib tairiguth
1 tacrMsse H ^ reght H ^ inser rodarecht H * daleth H^ crib H « cech ainder H ' niidhcorduib comthargithi H« comlaubrse H ^ hos H " cia tacrwsai H " at dilsai
cetroghai H '* arnascathur compertai comtargithi H * moi
H "» a dilsse cetrogai H ^^ coimpeurta coblide // ^* com-
thaircetha H " nurnaidhm H "* éccae H ^* ambraicht H20 dithli air ata amhol H ^' nambracht H 22 birusa forsnai
sseru sechlethar sliasta soera sseraigter II ^^ hell, nichte»- H'* bruthnaighfius H *^ friscairt H ^" indedbar fiadnaib H*' dilse II *» geeill gaibthiur giallcerdai gelhla H
Immathchor Ailello ociis Airt 29
dommiceth i cinn mis mo chiniuth 2 cona chauruth com-
dillsi 3 cen compert cinath arnamderustar ** do erriug a
mmathar muinclioirclie^ miairlich^ mo chaine cett-[fo. 52 a 1]
muintire.
Olldam dixit: Nuall nan^ nAilella arficli cinaith a 5
chintiu corodillsegtar 7 daghnadmannaib tnath terglastar
tarvcai-s mar lugha mna michorchi ** muchus aurnadme
icht einech iar nichuth'^ ni dil cinath" crisligh lia lugse
letmjEch 12 la luthbasa ban ni coir comarbsa compert
cinath cen dagdillsi'-* dlicht brig búan bunclamcZi'^ clantar 10
cu medaib '^ co ternither fir cairi caini '^ crainn cain di
thai tri liac mot mor''? muireg oc miir. F.
Betha Pátraic
From the vellum MS. No. 10 (c. X V cent.) in the King's Inn
Library, Dublin. The first page (fo. 17a-h) is almost wholly 15illegible. The beginning of the fragment here corresponds ivith
Leabhar Breac p. 35 b I. 48 (^ Tripartite Life, p. 442, I. 8), and
the Booh of Lismore, fo. 3b 1 (= Wh. Stokes' 'Lives of Saints
from the Book of Lismore', p. 6, 1. 181).
[Fol. 17c] guth ind aingil atberiud friss: Is errlom in 20
long CO ndeochais indti co hEtail^^ do fogluim na screptra
noibe. 7 atrubairt-sium dond aingel: In duine dia
» tommiciudh H ^ cinaidh no mo ciuiudh K ^ curad
comdilsai B. * arnamderustair R ^ mathar muincoirche H^ nan H ' cinta corrodilsigtir H * taraghar H ^ mi-
coirche H *" nichud H " cinad H ^^ lugha leidmech H1' degdilsie H ^* bunclainde H i^ cumalaibh H *® firchaire
chaimH " dithal tria liacc mor mothuir mor H. ^* cohe etail MS.
30 Betha Pátraic
fognaim-si fri re .u. mbliadna nocho creitim-si co rom-
comairleice uad. Adtnibairt int angiul: Escomla 7 dianaid
CO festar in nad leicfe uad. Dorouie iarum Patraic amlaid
sin. Atrubairt immorro Miliuc frissium, act ma doberthu-
5 su damsa comtrom do cind do or nocotcomarleicfind. Dar
mo debrod, is tualaing Dia cid ed on, ar Patraic, 7 do-
cuaid Patraic isin dithrub doridisi 7 atchuaid dond angiul
briatlira Milcon. Cui angelus dixit .i. roraid int angial
frisseom: Comet-su imbaruch araile tore isin treot 7 lasse
10 cloidfes in talmain docuirfe bruth n-oir duitsiu ass 7
tabair-siu for do soire. Quot completura est .i. is ed on
rocoraailled 7 roleicced Succed do irathiuct soer.
Luid Patraic la breithir ind aingil iarsin eorroacht inn-
enlo CO lilnbcr mBoinne 7 fuair failti moir ic na gentlidib.
15 ranicc-som iarsin dochum a athardhu roguighsiutar
he im anad occu, acJit roop-som cena inni sin. Et is ed
fodera on, ar atcondairc fissi imdhai, ar nach tan nocotlad
Patraic indar leis ba hinis na nGaidiul atcLiedh ind a
fiadnaise co cluined clascetul na macraide a challaib Foclad
20 dicentes .i. (do)raiditis: Tair a Patraic 7 deine praicept
ind-Ileirind.
Intan iminorro ropo slan a tricha bliadan 7 rosiacht air
ais forbthe roimmraid iarsin techt do Roim Letha do foglaim
ecnai 7 uird praicepta 7 forcetail 7 anmchairdiusa, ar ni
25 rocomarleced do coro lama 1 cen a beith cen foglaim 7
cen irichnam. Docuaid ass iarum dar muir nicht ind-
airthiurdeiscert na hEtaile dochum Germain sui-escw/p na
hEorpa huile intan sin, co rolegh in canoin n-eclasdacdaj
[fo. 17d] laiss.
^ leg. cor lama? (Stokes)
Betha Pátraic 31
Is and taraill co Martain hi Toiriniss co roberr berradi .
manaig fair, oir Jba berrad mogadh boi fair coniiic[i] sin. "Tr"
Tricha bliadan a seis intan co Germain tanicc 7 .xxx.
bliadan do occi ic legund 7 .Ix. hliadan ic praicept ind-
hEirind post. Intan tra ropo slan a .Ix. hliadan do 5
Patraic 7 rofoghlaim ind eccna, dodeochaid int aingel .i.
Uictor dia saigid conerbairt fris: PiOtimnad dnitsiu Dia
tect dochum nErenn do nertad irsi 7 creitme doib tria
praiceptaib soiscela. Celebrais Patraic do German iarsin
7 dobert bennacht do 7 dodeochaid senoir tairisi leiss 10
German fria imcomet 7 fri testus. Segetius dano a ainm
side.
Luid Patraic iarum for muir, nonbur a lin. Is andsin
dosrala ind-indsi conid facatar tech nua indte 7 lanamain
og and 7 confacca sencaillighe i ndorus in tighe. Cid 15
daais in cailliuch? ol Patraic. Ua damsa sin, ar int
oclsech. Cindus rofetar sin? or Patraic. Ni ansa, or int
ocliEch, atam-ne sund haimsir Crist, rotharaill cncund
dia mboi eiter doinib hi foss co ndersam fleid^ do. Benna-
chaiss ar tegdais 7 ronbendach 3 fodeisin 7 ni tharaiU in 20
bennachtu sin ar clandu 7 forofaccaib Dia lind co ndig-
sesta-su do praicept do Goidiulaib 7 forfaccaib Isu occund
comartha .i. a bachall dia tabairt duitsiu. Ni geb-sa, ol
Patraic, co tarda fein a bachaill dam.
Anais Patraic tri laa 7 tri haithche occu 7 luid iarsin 25
hi sliab Heirmion i farrad inna hindsi, corroarrthraigh (in)
Coimdiu do isint sleib 7 conderbairt friss tect do praicept
do Goidelaib 7 cotarat bachaill nisu do. 7 atrubairt
ropad fortacht tri n-itghiud in cech guassacht 7 in cech
1 berrad MS. * fleig MS. » rowtbendach MS.
32 Betha Pátraic
eccomnart Li mbiad. Ocus rotothlaigestar Patraic tri
hitcheda .i. bith dia eis i Haith nime 7 co mbad he bud
breitium do Goidelaib i llaitlim mbratha [18 a] 7 eire
nonbuir coemthechtaidhe di or 7 argut dia tabairt do
5 Goidelaib ar creitim do.
Is he iramoiro abb robui i rRoim isiud aimsir sin,
Celestinus .i. iudara fer .xl. Petar. Rofuid side Pallaid
.i. uasaldeochain co nda, feraib deuc imarsen friss do
piaiccept do Gaidelaib. dorocht Pallaid co crich Laigen
10 .i. CO hinbiur Dea, tanicc Natlii mac Garrchon chuicce 7
roinarb. 7 robaist Pallaid doine uaite ind-hEriun 7 ro-
fothaigh tri hecailsi indte .i. Cell Fine i farcaib a liubru
7 in comrair co taissib Poil 7 Petair 7 indara cell .i.
Tech na Eomanach 7 in tres cell .i. Domnuch Airde hita
15 Siluester 7 Soloin. Ic tintud immorro do Pallaid rogab
galur hi tirib Crnithnech he conderbailt de.
rocuala Patraic inni sin 7 rofitir ropo do rothaisid
Dia apstalacht na Herenn docuaid iarsin co Roim do
t[h]abairt grad fair 7 Celestinus abb Roma is he roerleg
20 fairseom. German 7 Amotho 7 ri Roman intan sin.
tanicc tra Patraic Roim is ed doroact co hinbiur
Dea i ILaignib. Tanicc immorro Nathi mac Garrchon
inn a agaid seom 7 is he tainicc inn-agaid Pallaidi 7
romallach Patraic heiside. Sinell immorro mac Findchuda,
25 is he toisech rocreit ind-hEirinn tria praicept Patraic. Is
aire sin dorat Patraic bennachtain fair 7 for a sil.
Isind aimsir sin roboi araile ri feochair geintlidi for
Erinn .i. Loegaire mac Neill 7 is and roboi a sossadh 7
a hgreim rigdhai i Temraig. Rotect side druidi 7 sa;b-
30 faithe 7 is ed notercantais
:
Betha Pátraic 33
Ticfa tailcend dar muir merrcend
a brat toillcend a crann croimcenn
a miass ann-airthiur a tige
friscerat a muinter uile
Amen amen. 5
Doluid iarum Patraic corrogaib ind-Inbiur Dea. Batar
iascaire for a ciunn. Niptar failti friss. Mallachais Patraic
in n-inbiur.
Dolluid immorro corrogaib inn-Iuis Patraic. Luidh hi
tir andside 7 arroet fer for oigbidhecht he 7 creitis do. 10
Bui araile mac isin taig. Dobertsid sere do Patraic con-
nach coemmts a scarthain fris 7 is he Benian gillan
Patraic indsin.
Luid iarsin co hinbiur Slani 7 doUotar hi tir and.
Conid andsin fosfuair muccaid Dichon mate Trichim bail 15
ita SaboU Patraic indiu. [18 b] Docuaidh iarum in muccaid
CO roindis dia tigerna. Otcondairc áicliu Dichu inni Patraic
ronocht a claidiub do marbad inna cleirech. rotoccaib
a laim ann-arda feccais uasa ciund focetoir co nderrna
attach Patraic 7 rongab c/zoiigain cridi 7 rocreit 7 rom- 20
baistestar Patraic, conid he toisech 7 (sic) rongab baithis
7 creitim la hUlltu Patraic. Is andsin roedba/r Dichu
do Patraic in Saboll 7 is ed roraidi Patraic:
Bendacht De for Dichoin. romhir immon Saboll
rombe-seom dara hesi. nemthech gleisi glanoll. 25
Luid Patraic iarsin do praicept do Miliuc 7 rucc or
leiss do erail creitme fair, oir rofitir ba santach im or he.
rocualai immorro Miliuc Patraic do tuidecht do praicept
do, ni bo miad leis creitem 7 fomamugud dia mogaid. Is
si comairle romuin demon do : tect inna thech 7 a or 7 30
8
34 Betha Pátraic
a argut laiss co tarat fein teinid fair co roloisc 7 co
ndeochaid a ainim dochum n-iffirnd.
Orrocomaigsigestar iarum sollomon inna case isi sein
áano adaig dorala mordhal lasna gentin hi Temraig A.
5jFeiss TemracJi a hainm. Ar is ed ba bess leu na ro-
x/Ihadanta nach tene ind-Herinn ria tenid na Temrach in
I n-aidchi sin.
Orroceilebraidsetar immorro inna cleiricli orrd na
case adantar tene coisecra leo. Atcess 1 immorro asin
10 Temraííjí inni sin, Asbert Locru drui: Mani baiter ria
maitin in tene ucciit, isi hus ni ind-Herinn co brath. Luid
Loegaire co ngraighib 7 co cairpthib do didbad inna
tenaid. rancatar iarum rogab Locbrn in drui for aithis-
iugud Patraic. Is andsin conuargabad in drui isind ier
15 la breithir Patraic co tarrlaiced annuass co nderrna cethri
randu de im cloich moir.
Fergaigis immorro Loegaire corromidair marbad in
cleiricb. Canais iarum ind fersa fatliatacda : Exurgat Deus
et dissipentur inimici eius .i. eirged in coimdiu 7 cuirtear
20 dar cend a namait. Crithnaighis in talam focétoir 7 dolluid
torund 7 saigne(n) do nenidaib for in sluag [18 c] co
rofuasnaighthe 7 co n-elpailt (sic) coeca dib.
Luid Patraic arnabaroch dochum na Temrach moir-
sesfer (sic) cleirech 7 int octmad Benen 7 is eel tarfas
25 dona hetarnaigib robatar fora ciund comtis sect n-oighe
allta 7 a loeg inna diaig .i. Benen 7 rancatar doirrsi na
Temroch amlaid sin 7 ciaptar dunta rosfoslaic in nert
diada reme-seom co roact lar in rigthighe. Kofuacradh
lasind righ cownach heirsiud nech reme-seom isin taig.
* atcess MS.
Betha Pátraic 35
Atract immorro Dubthach mac ui Lugair, primecius ind
righ boi ind-aireonach na rigleptha remi-sium. Asbert
Patraic: Rotbia inut hi nnim dara hesi, a T>ubthai(/.
Dobert Loegaire in copan boi inna laim do Patraic 7
dorat Luccatmoel drui neim isin copan sin 7 is ed so 5
rogab Patraic ind-agaid na neme sin: Gabui anfis ibui p^
anfisi fri sia huathib. ibiu lithu in Christo Isu ameu .i.
|
cia beith a fiss occond, cen co fail, ibthar inn-ainm Isu '
Crist. Rohimpa iarum Patraic in copan fora beolu co
torcliair in neimh ass 7 ni torchair in lind. Ibid iarum 10
Patraic in lind 7 ni derrna erchoid do.
Rothindscan iarum Luccatmoel ecnach na Trinoiti 7
aithisiugud Patraic co n-erbairt Loegaire friss: Dorone do
cheile sin 7 nirbo cobair do. Finntar chena for cumang
diblinaib. Dobert Luccatmoel iarum dorchu mor dar Magh 15
mBreg connach faicced nech gnuiss a ceile and. Roraid
Patraic: Cuir ass na dorcliu tuccais. Nocho cumcaim, or
se, cosin n-uair cetna imbaroch. Roraid Patraic: Ata do
cumaclita ind-ulcc 7 ni iil i mmaitli. Bennachais Patraic
focetoir in mag 7 rotaitin soillsi dermar and. 20
Dobert in drui doridisi sneclita dar Mag mBreg co
tanic formna. Dingbais iarum Patraic focetoir in snechta
ass cen gaith cen ileochad co«nach faccus a slicbt for
talmain. Rogniad tech nua doib iarsin 7 indara leth de
ur 7 in leth aile crin. Luid Luccatmoel isin leth [18 d] 25
lir 7 etach Patraic imbe 7 luid Benen isin leth crin 7
etach in drnadh imbe 7 tuccad tene forru isin tech.
Roloisciud tra leth ur in tighe airm i mboi in drui 7
roloisced in drui fodeisin 7 ni roloisced etach boi imbe.
Roloisced dano etach in druad bui im Benen 7 ni roloisced 30
36 Betlia Pátraic
Benen fodeisin nacli in leth cria irraibe. Romorad áano
ainm De 7 Patraic trisin firt sin.
Rofergaigestar in ri fri Patraic co mór do marbud in
druad 7 atracht do marbud Patraic, acht ni roleicc Dia
5 do tria guide 1 do Patraic 7 docuaid ferg De forsin popul
n-eccraibdech 2, co n-ebailt da mile decc dib. 7 is ed
atbert Patraic frisin rigli: Atbela co hopond muna creite
innoissi, Et ait sanctus Patricius regi: Nissi nunc credideris
cito morieris. Is andsin tra roslecht Loeghaire do Patraic
10 7 docreit ind rigan iarsin co robaisted for Leic na Eigan
a Temraiff 7 robaistide da mile deuce ind-oenlo dont
Bluag iarsin.
Luid iarsin inn-Uisnech Mide 7 is andside fofritli im-
resnaig Fiachu mac Neill 7 romidhair Patraic mallachaá
15 Fiachu mac Neill. Mo malloclit, ol Patraic, for clochu
Uisnigh, for Seclinall, 7 firt//ar on, ar ni dentar nach
tarba dib sin ille.
Luid iarsin Patraic i crich Connaclit 7 oirrdnis coecait
for tri cetaib epscop i mMaigh Luirg 7 araile diáirmidhe
20 do saccartaib 7 do deochainib, 7 Duma na «Grad ainm
in duine in rohoirdnide.
Luid Patraic hi Cruachan dia saithirnd initi 7 doluid
iut aingel dia accallaim 7 atrubiwVt: ísitíia Dia inni
connaighe, ar is trom leiss na hitghe condaighe fair. In
25 fair dofuit leissium? or Patraic. Is fair, or int aingel.
Is fair dofuit lium-sa, or Patraic, conna rag asin Cruachan-
sa corbam marb noco tartar dam na huile itghe connaigim.
Boi iarum Patraic cen dig cen biad i Cruachan
sathurn initte co sathurn case.
» guige MS. * neccraidhbech MS.
Betha Pátraic 37
I forba tra in .xl. aidhche sin 7 laithé rolinad in
sliab do enlaithib dubaib conach faiciud nech nem inna
talam. Gabais [19 a] salmu escaine foruib 7 tamen ni
deochatar uad 7 roforbuir a fercc friu co mmor. Benaid
a c[h]locc form co cualatar fir Erenn a ghuth ocus focerd 5
forru corromoigh bernn andsin ind. Conid he sin Bernnan
Bi'igti indiu. Ciid iarum Patraic corbo fliuch a cassal
fora belaib, conid aire sin atrubaM Patraic:
Atagar dul i Cruaicli crunn. drning cen crabad for mo
[chind,
romgab ecla for set sell. deich [cét] cend ic tacra frim. 10
Fir duba co ngrainne ndet co ndath ecc os ruibnib rat,
teora mile derba decc. deich cet cecha mile atat.
Atagar.
Ni tanic demon tra i tir nErend iarsin co cend .uii.
mbliadaw 7 .uii. miss 7 .uii. laa 7 .uii. n-aidchi Dolluid 15
int angel iarsin do choimdingnwi? Patraic 7 glanais in
chasail forartoitsiut na dera 7 dobert enlaithiu 1 gela 2
imwon sliab 7 nochantais ceola bindiu do. Dobera-su, or
int angel, lin na ndemna ut da anmundaib a pein. Ni
geb-sa sin, or Patraic. Rotbia áond fed (?) atchi etar muir 20
7 tir. In fil araill acutt dam? or Patraic. Ata, for int
angel, morsesiur cecha sathairnd do tabairt a pein. Madoberur ni dam, or Patraic, tabur da fer decc. Rotfia,
for int angel, 7 dingaib don Cruachan. Ni geb, or Patraic,
romcraidiud co romdignaither. In fil araill doberthor 25
dam? or Patraic. Fil, or int angel, morfesiur cecha dardain
7 da fer decc cecha sathuirn duit a pianaib 7 dingaib
^ almost illegible ^ added in margin
7^
38 Betha Pátraic
don Cruachan. Ni geb, or Patraic, o romcraidiud co
romdignaither. In fil araill dam? or Patraic. Fil, or int
angel. Muir do tuidecht dar tir nEirenn .nii. mbliadna
ria mbrath 7 dingaib don Cruachan. Ni geb, or Patraic,
5 romcraidiud co romdignaitlier. In fil araill comchesta?
or int angel. Fil, or Patra/c. Saxsain nartrebut tir
^ \ nErend ar ais nach ar eiccin cen beou-sa for nim. Rotfia,
or int angel, 7 dingaib don Cruachan. Ni rag, or Patraic,
romchraidiud co romdignaither. In fil araill dam? or
10 Patraic. Fil, or int angel .i. cech oen gebus himund on
trath CO araile, ni bia i pein ifirn. Is fota int imund 7
is a doreidi, ol Patraic. Doberthor duit iarum, ol int
angel, cech oen gebus ota Christus ilium sis 7 cech oen
dobera ni at anum 7 ni raga a anim i n-ifirrn, 7 dingaib
15 don Cruachan. Ni rrag, ol Patraic, romcraidmcZ co
romáignaitJier. In fil araill dam? or Patraic. Fil, ol int
angel .i. fer cecha broithirm fil it cassal dobera a pianaib
i Uo bratha. [19b] Cia, or Patraic, doghena saethair . . .
noebaib Eirenn archena . . . rthar inni sin? Ceist^ ced
20 gheb ... gel ? Morfesiur cecha broit ... i fil urn cassail,
or Patraic, rot ... 7 dingaib don Cruachan. Ni rag, or
Patraic, romcraidecl/i co romdign . . . Gebthar do lam, ol
int angel. Acht mana tissad ardri nime dia gabáil, ni
rag, or Patraic, romcraidet?/* co romaignaither. In fil
25 araill cownchesta? or int angel. Fil, or Patraic, ind laa
beite in da rigsuidi decc i ssleib Sion 7 beite ceithre
srotha immon sliab 7 seat for lassad amail tenid 7 beiti
na teora muintera .i. munter nime 7 talman 7 ifirnd, co
rop me fein b[reit]hium fer nErenn ind laa sin. Bess ni
^ a doreid very faint
Betha Pátraic 39
hetar on choimdid sin, or int angel. Mane fetar, or Patraic,
ni fetfaith uaimsi tect asin Cruaich ondiu co brath.
Luid int angel doclium nime. Luid Patraic da aifrenn.
Tanic int angel trath nona. Cindus sin? or Patraic.
Indus maith, or int angel. PtOguighsiutar na huile duile 5
acsidhe 7 nemacsidhe im na da apstal decc 7 roetsat uad
inni cownaige-siu. Atbeir in comdiu: ni tanic 7 ni thiefa
do eis na n-apstal fer bad amru andai, man ba do rocruas.i
Inni aa.no roguidis rotbia. Ben do clocc, ol int angel, 7
ferfaid gless snecta fort do niin co roa gluine 7 bid 10
coisercad (sic) do feraib Erenn etar bin 7 marbu.
Luid Patraic co mboi ic Achad Abair 7 dorone ord
na case and. Doluid iarum Patraic i Sith Oeda i tir
Conaill 7 robendach andsin Conall 7 Fergus a mac. Is
andsin dorochratar lama in cleirig for cend in mic. 15
Mactnaigid Conall inni sin. Atrubairt immorro Patraic:
Genfid maccan dia fine. bid sui bid faith bid fili,
inmain lespaire glan gle. nach epera imargoe.
Collum mac Feidlimthe is he rotairngired andsin.
Doluid Patraic iarsin i tir nEoghain meic Neill 7 20
atbert Patraic fria a muintir: Bid bartari, ar se, nach-
bartari in leoman .i. Eogan mac Neill. Luid Eogan i
ndegaid Patraic cona sluag. Bui Sechnall i nderiud luirg
na cleirech 7 Muiredach mac Eogain i tossach int sloig
7 roacaill side Sechnall 7 atrubairt friss: Dera2 sith etar 25
Eogan 7 P^atraic 7 rotbia 3 a logh .i. rige uait co brath.
[19 c] Dogen, or Muiredach, 7 is ed on doronud amlaid.
1 MS. has manbad orocruas ^ i^g^ ^^na » rotbia bia MS.
40 Betha Pátraic
Doluid Patraic co Dal nAraidhe .i. co da mac deuce
Coelbaid 7 dorat bendachtain doib 7 forfacaib sobarthain
form.
Doluid Patraic iarsin co hEochaiV? mac Muiredaig co
5 rig nUlad dia mboi ic damnad 7 ic pianad da noemog
rohidhbratar inn-oighe do Dia a rop ail leis-seom a timar-
cain fri feraib. Roguid iarum Patraic in rig imo tormesc
na pian dona hogaib 7 ni fuair. Atbert Patraic: Ni gebthar
Ulaid uait co brath. Dobert immorro Coirell mac Muire-
10 daig brathair in rig degimpidi do Patraic. Beudachais
Patraic he 7 facbnis rige do 7 dia sil co brath, conid he
sin sil na rig .i. sil Deman maic Coirill. Doluid immorro
setig ind rig 7 slectais do Patraic 7 dobert bendactain
fuirri 7 robendach a broinn 7 atrubairt: Bid amru in gein
15 fil isin broind-sea. Conid he sin Doraungart mac Echdach
forfacaib Patraic inna churp i Sleib Slanghai 7 biaid and
co brath, oir is he sin in sectmad fer fil ind-Erinn inna
hethaid 7 biass co brath ^ ic comet na hErenn iar facbail
Erenn do Patraic.
20 Luid iarum dar Mag mBreg hi crich Laigen do dun
Nais 7 ita lathruch piipaill isinn [fjaidchi 7 ata a tipra fri
dun attuaid .i. du ind-robaist Patraic da mac Dunlaing
.i. Oilill 7 Illand 7 da hinghin Oilella .i. Mumain 7
Feidelm. Docuass Patraic do gairm Fuillein ind rechtaire
25 7 ni tanicc 7 roleicc cotlud mbreige fair 7 atrubrad fri
Patraic a bith inda cotlud. Dar mo dhegbroth, or Patraic,
ni hingnadh lind cia mad tiugchotlud. Dochuatar a munter
dia duscud, 7 is amlaid frith he marb, conid de sin at-
berar ' cotlud Fuillen i ndun Naiss '.
» brath- 3IS.
Betha Pátraic 41
larsin tra rofothaig Patraic cella 7 comgalai imdha i
ILaignib 7 forfacaib Usuille i cill Usuille 7 mac Tail hi
cill Cuilind 7 Sechnall ocon [FJorraig 7 Fiac i Sleibte
ind-escopoite in coiccid. Asin Forraig immorro robendach
Patraic LaigLniu uile. 5
Lnid iarsin dar Belnch nGabran ind-Osraide 7 rofothaig
cella 7 comgabala and 7 atruhairt nobeitis oirdnide leech
7 cleirech and dib 7 nach biad forran. nach con
dicud2 form acht co mbeitis do reir Patraic, 7 iachaid
Patraic a mairtire a Martraidaig Maigi Raighne. 10
Luid Patraic iarsin i crich Muman^ co Caissiul na rig.
Occus intan atract [19 d] Oengas mac Natfraich isin matain
robatar na hidhuil uile inna llige. ranicc Patraic toeb
in duine rofer Oengus failtiu roime 7 rosfucc leis cownicce
ia n-inat i fil lecc Patraic indiu 7 robaist andsin Oengus 15
7 firu Mumun archena 7 roboi .uii. mbliadna i mMumuin
7 is ed atberat na heolaig co nderna oifrend cech secht-
mad immuire in cech inat roimmthigh frisin re sin.
Dia mboi Patraic ic baistedh jEngusse docuaid goi
bachla Patraic tria troigid ^ngusa. Atruba/rt Patraic: 20
cid immaraba cen a indisin dam? Nir fetar, or Oengus,
na bad amlaid bud maith in creidium. Rotfia a logh, or
Patraic .i. na bera oig/ádh^ gona fer h'inait acht co rop he
comarbu Patraic nonoirdne.
Ceilebruis doib iarsin 7 bennachais iat amlaid so: 25
Bendact De for Mumain. feraib macaib mnaib,
bendact for in talmain. dobeir tarud daib.
Bendacht for cech n-indmus. geinius fora brughaib,
1 leg. congbála ^ sic 3IS. biad furail nach coicid forru Lism.,
LB. Sic leg. ^ munan MS. •• leg. oided
42 Betha Pátraic
cen nach frire cabairJ bendacht De for Mumuin.
Bendacht fora lenda. fora lecca lomma,
bendacht fora glenda, bendacht fora ndroma.
Gainium lir fo longaib. corbat lir a tellaigh,
5 i fanaib i rreidib i sleibib i mbennaib.
BendacJit.
tanicc tra cosna deidenchu do Patraic doro hi cend
seta do dul co hArd Macha, uide iarum do o SabuU cosin
muine i Findabair. Roboi in muine for lassad 7 nirrolois-
10 ciud ni de, oir roboi Victor angel and. Asbert Victor:
eirg don inud assa tanacais. Asbert Patraic:
Dor[o]ega port m'eiseirghi. Ard Macha mo chell,
nidan coimsiuch mo soire. isi in doer[e] co cend.
Asbert int angel:
Amail nobeteo slanbeo. iort bachaill buaid nell,
15 linfaid do gret ordan oil. Ard Macha do c[h]ell.
Luid iarum Patraic do Sabull iar comairle ind angil
7 dorat epscop Tassach commain do.
Fer firen tra in fer-sa, co nglaine aicnidh nmail ind
iiasalathair Abraham. Cendais dilgedach ama/'l Moysi.
20 Salmchetlaidh togaide axnail Duid. Estud ecnai amf«7
Solum/i. Lestar togaide amail Pol apstal. Fer Ian do
rath in Spirto Noib amail loin maccán. Lubgort cain co
clandaib sualach. Finemain co toirthighe. Tene toidhlech
CO tess deseirce. Leoman ar cumachta. Colum ar cendsa.
25 Naithir ar trebair[i]. Cendais nmul ailghen fria maccu bethad.
Eccendais immorro fri lucht ind uabair 7 ind adhaltrais.
Mog soethair immorro 7 fognama do Issu Crist. Hi ar
ordan 7 cumachta im cuibrech 7 im tuasl . . .2
1 leg. for écobair * The following leaves are missing.
Traigsruth Firchertne 43
Traigsruth Firchertne.
From MS. H. 3. IS, p. 34. Cf. Boole of Ballymole, p. 309 a 50,
edited by G. M. Atkinson in the Kilkenny Archaeological Journal
for July 1874, no. 19, p. 202 ff.
Traigsruth Feircertni so. 5
Briatharogwm Morainn mic Main,
b feochas foltcliain .i. cos feoidhe ban lais 7 is alaiud
a barr
1 li sula .1. learn no gins
f aireinech fianw .1. ar inchaibh .i. sgiath
s 11 ambi .i. li mairbh 10
n costud side .i. nin garmna .i. ni aurgabar acht a sith
h condal con .i. is ann foceird co[i]n alti uaill .i. scei
d arddam dossa
t trian (.i. cuilenn) roith .i. carpwit
c it[li]c[h]ar fear .i. each ag ithe a cnó 15
q clithc[h]ar boscill .i. eilit no geilt
m ardam maisi .i. finemain ar'mní fasas a n-airde
g glaisem gelta .i. edlenn no edhend
gg luth leighe .i. gilcach ar imat a icce
st aire srabha .i. draighen 20
r tinnem mice .i. cairthenn no tene truim
a ardam iachtadha .i. feth .i. fefe no ferdris
congnaid ech .i. aiten[n] no echlasc
u gruidem dal .i. frsech
e 8erc[n]aid fer no fid .i. idhadh 1 .i. fefe a tuth no 25
fe a [f]lesc
edad
44 Traigsruth Fircliertne
i sinem fedha .i. ibhar
ea snaracliar fer .i, crithach
oi sruithium aicde .i. feirius
ui tuthmar fear .i. crann fir no elann
5 pin millsem fedho .i. spin
xi od .i. uch sset[h]aig 7 c. .i. midua .i. seim munchiel
BriatharogííHí Mic in Oicc
b glaisem cnis .i. cain er~2 no crectha no fuarc
1 luth ceathra .i. learn no gius
f coimet lachta .i. toei
10 8 IQth beach .i. blath soilech
n bag ban .i. garman
h banad gnuisi .i. scei
d gres sair .i. daurS
t smiur guaile .i. iarn
15 c cara bloisc .i. coll
q brig anduine .i. ceirtech
m marusc* n-airlig .i. muin
g med nercc .i. gort
gg eitiu[d] midach .i. gilccach
20 st morad riin .i. sraipli no draighen
r romnad drech .i. cairtLenn no trom
a tosach fregra .i. a
foillem saire
u silad eland .i. talam
25 e commain carat .1. clesach uisce .i. éiccne
i cained sen no aileam ais .1. ibhar
* .em. added belotv x, i. e. emimcholl ^ erned? ^ dauir MS.* inarusc?
Traigsruth Firchertne 45
oi sruithem aicde .i. or
ui tuthmar fear .i. crann fir no eilend
pin millsem fedho .i. spin
cc
46 Romulus and Remus
Romulus and Remus.From MS. H. 3. 17, coll. 858, 859.
Ceist cia cetnaroordaig missu hi tossach? Ni ansa.
Romul dicliu issé toissech roordaig missn. Romul 7
5 Remul da mac 1 Rea Siluea. Ingen side do Nuimituir
mac Froich. Frater ic Nuimituir .i. Emuilius ^ 7 issé ropo
ri Roman intansin. Cowdendais na dei taircétul dú .1.
laifead nech do claind a brathur .i. Nuimitair assa rigi.
Coniá ed dognith: each mberthe do chlaind do marbad.
10 Aráide corrucad do Rea Siluen. Dóig leis nochalaifed
inn ingen he assa rige 7 issed dorónad lais frisin n-ingin,
a oge do edpairt i tempuU Vesta do Mairt corabai issin
tempull gurho mór hi. Condechaid sacart in tempuill
chuicci 7 gMristoiiTchistar co rucastar da mac .i. Romul 7
15 Remul. Tuccad iarsin in ben co Emmuilius. Coraiarfacht
di coig in chlann. Cowderbairt in ben roba frisin dea
nochorolamair a marbad. Cowdarat sraiwud fnu isin Tibir
coruc in ben lei a da mac tariw sruth co tánic lupa
chuici CO rue uaidi a maccu 7 comad he a hamainsi 7 a
20 gére nobeth i Romul. No issi lupa tairac ann uxor
alicMMts subulci 7 Faunus aiwm in bucada, 7 cumad hi
sin Lupa atbertha hie 7 issi roalt Romul corbo mór. Co
ramarb Romuil Emuilius 7 a bratha»- 7 a cliadmain,
gM/TOgaib féin iarsin rigi Roman 7rl.
* mac over the line " or Emiulius, but heloio Emmuilius
Aided na trí nAed 47
Aided na tri nAed.
From the British 3i:useum MS. Harleian 5280, fo. 49 b, ivith
the variants of B. IV. 2, fo. 54b (B. I. A.). See Annals of
Ulster and Tigernach's Annals A. D. 603.
Incipit d'oighed na tri uAedh annso sis. i 5
Aed Gustan comdalta Conaill Guthbind isse romarb
na tri hAeda isind oenlo .i. Aed Slaine oc Loch Semtide,'^
Aed Buide rí^ Ó Maine oc Bruighin,^ Aed Ron rigli
Failgi i faitlici niic Mecnain, ut dixit poeta:
Is eol dam-sa acht mo eel ^ nidam agli-sa a indesen ^ 10
d'oen[d]óen' doclits iar mo corp^ crii oenOed roort tri
[hAedu.
Aed Gustan ba granna a gal^o luscaii lagha lethancliar 12
tore torachta iar^^ togail tinn comalta Conuill Guthbind.
Geghain rigii'' righi dath nirbo dígei^ duinebadh
socht for soerai6 slicht nad ro^'' ort tri hAeda issan^s 15
[oenlo.
Aed Buidi a mBruigin i» cia be muiri hUa miadach Maine
flaith forussta foel an fer Oed Ron rogasta roghel.
Art na hiarmarta^o cen faill2i mac Diarmata mic Cerbaill
gargli gebend im gart ngle airdri Érind^í Oed Slaine.
Aed Buidi 23 a mBrugin cia be Aed Slani oc Loch 20
[Semdidhe24
1 sic D, am. H « Seimdille D ^ j-igh D 4 bruidhin D^ acht mádhchel D ^ faisneisen D ' do oendoen D« tocht D 9 chorp D ^" fa granda a ghal D " luscan D^^ lethanglan D ^^ ar D " geodhain righo D ^^ digo D1« saero D " go D i» san D i» bruidhin D^" n-iarmarta D ^i (.j^ f^jn 2> 22 airdrig Erenn JJ
2« bruid/ji D 24 Seimdille D
48 Síaburcharpat Conculaind
i faitlice mic Mecna mor magh robíth Áed Ron rogalach.^
Na tri rígh-sin ríglida tnú robíth tri hOeda a n-oenlúa^
lasan Oed coir ciallda^ cain ama/7 adfiadhaid éulaig*.
Is éol dam-sa.
Síaburcliarpat Conculaind
From the British Museum MS. Egerton 88, fo. Uhi—15a^,collated with Additional 33, 993, fo. 2b—3b.
5 [L]uith Patraic do Temraig 7 rl. Luith^ Laogairi doa
agaltam ^ Patraic iar taibs?;i "^ Conculaind do inai carpiti.s
Aspert^ Patraic fri Laogairi :10 'Indattarfas ^ ni?' 'Dodomar-
fas immíírí/tí,' 12 for i^ Laogairi '7 nimta cumac i^ dia
faisne^s mma senas[u] mo gin 7 mma coisreca.' '^ 'Ni
10 senabsa.'i6 ol Patraic 'do gm-si i" conamraib 1** mo riar.
Assenfais immurgu in t-aoer^o dotaod'-^ as do 22 gin con-
necis23 in taidbsin tarfas duit.'24
'A mba-sa eim' ol Laogairi 'ag dul tar Fan an
Carpait a Tulaig an Turcomruig do Clinoc Sighi an
15 Broga2ó a mBriig Maic ind Og26 cowfacusa in gao/th
ndaghfuair n-aightighi amail croisigh debroi.2'? Beg nach
1 na regal D * robitha isin senlú D * ciallbalc D* atfiadhatt na heolaigh D = Here A begins ^ do acallam A"> taidhbsin A » ina cbarpat A ^ itpert A " Ms A1^ inatarfas A ''* emh A ^^ or ^ " uimtháu (the scribe
uses: for n, and •.• for m) cumang A '^ miua seuzísú 7 miu-
coisecra ma gbin A 1* nisenwsu A *' ghinso A ^* conam-
raibsiu A ^^ imsezisfae (sic) A assenfa E "" in aier A21 totaeth A «-i to A ^s comdíccsíms A " tuit E " tar
fan in cpar do chnuc side am prog hi tn\aig in turcomric A^^ oicc A " in ccaith jriau uaicciti omtu7 craisigh atigbprú A
Síaburcharpat Conculaind 49
Tuc ar híolta diaar cenduiu 7 nach áecJiaith. trin fodésin
CO talmainA Rofiarfac7íí-sa ^ do Benen^ in gaith sin' or
Laogairi. Aspert Bmen^ frim-sai: 'Is ie^ gaoth ifirn^
iarna oslacad^ ria Coinculaind.' Confacamur in tromciaigh®
mail" doleci ^ forn. Roiarfac/íí-sa ^ ianim do Benen ^^ in 5
tromciaigh 10 sin. Aspert Benen n batari^ anala fer 7
ech 13 imandechatur a magh-sa riam. Confacamur iarsin
in fechuine mar 1* uasand tuas.''^ Ba llan in t-aeer nó in
tir di suigibh 16 y ba itir nellai'' nime batar i n-airde.i^
Roiarfac/íí-sa do Benen ini-sin. Asbert Bewen "^ batar foid 10
a cruaif na n-ec7? batar fo carpiíí Concnlaind.
A mbamur annsin cowfacamar fuat^o ina fer 7 na
n-ec/i2i tresin ciaigh22 isin carpití. Solam-3 arse apri eisi-*
for ardsithbe sidhithi doriadhad seda/'^^ Cowfaciisa iarsin
in da ech commora comaille comcroda^s comdeíbae com- 15
áerga comluaí^a comcoire comgnma boislethna leislethna^"
biruich 28 airdcinn aiginmara gobcail dualaigh -^ tnillethain
forarda fon-ana^'J forbreca. Ote^i cendbeca urderga bruinne-
derga beolaidhe^^ slemna saitsidhe sogabaltaigh feigi fao-
burda femendse ^3 casmoggnich caine comcoire cascaircighi 20
* fuilt tiar cenwuip occo nach tuca tria fatesin ca talmam A' rofiarfi E ^ Beneun A * Pineon A ^ issi A « sin
add. A ' osl-a £ oslacMd A * trorachiad A ^ sic
A dol-i E '° tromciadh A " itpert .P. A ^^ om. A^* fer occoicli (sic) A ^* feichchain mair A ^^ hoasunu
toas A 1^ pa Ian in tir to suidhiu A " nillaip A1« arnairti A ^^ etpert Piueon A ^" fuoatha A "^ oc-
couanech (sic) A 22 giagh A *=• sulom A ^* heissi A^^ sicchthi toreaut is.o A '^« com.c.a A ^' comtialp cum-
tudho comluadha cumgoire gumccnimaith paslethna teslethna A28 piaruch A "^ tualaigh thenda A ^° foraonau A ^i g^g j^
^' peulaicche A ^^ femanntu A4
50 Síaburcharpat Conculaind
brogha i ior fuil ina ndiaigli-siglii.2 Da ndrocli cluba 3
tairchisi, áx* roth coire coicrisi. Feirtsi cruaidhe colgdirgi.
Da n-all n-aipthi n-intlaisi. Sithbe co fethan' findruine.
Cuigg erdinnach*' fororda. PupaíZ corcurda. Fortci
5 umaithi.'^
Laoch and isin cai'put sin. Suas xnael áuh deimsidhe^
fair suidhe.-^ Ata lim is bo rodlel«/g. '^ Snil glas "
bannach ina cinn. Fuen corcurgormb im suidhe cona
cetheoraib (fo. lib^) oaibli airgid.i- Bmllenn dergoii-i''
10 for a bruindifi-' roleth fora di gnalainnA^ Leine gealcul-
paitecb i^ co uderccinnliuth intlasi. Claideb orduirn
enecruisi" seasta for ai» sliastm&. Manais lethanglas for
crand mi(d)seagn i^ ina laim. Foga20 feigh^i fobartach
ina farrad. SciatJi-"^ co tuagmíTaif^^ oir uasaif a dif
15 n-imdadhaifh.'-i Indalimm ^^ ba fras '^^ (Jo nemaníaif rola
ina ceant.2'? DuifethíV-^ leth dufhfolac/j cechturda a da
bníar.2í' Dergithir dual partaing a beolajo
Ara^' ar a belaiph isin carpití, araile fer seang íoran
fota forbrec.''2 FoZt''3 forruacZ for a mulluch.^* Gibni^s
20 for a enáun nse leced in iolt fo agaid.'^^ Cuaich di or
1 choire caime cascaircidh broghu A * innadiatsen A* androch nubu A * áa A ' feithen A « erdendach A' pnpall cocrai fortche umaide A ^ oin. A ^ fair side A10 roduslelai A ^^ g]an add. A '^ nib argait A ^' telgoir
isin brut A ^^ corrected from bruindef E ^^ foj. cectur a
da gualand A ^^ irae add. A " einechrtis A "* dib add. A18 lethan for crund midhseug A *" fógáe A ^i fógeir A"^^ mi\ed A ^^ cothmiVaif ^* uasa dib n-imdhadaib A25 sa add. A ^e f^ais A ^7 gind A ^s duibit/iiV A'^9 cechtur nadibruadh A ^° partuinge a peol A *' arae A32 forbrech A ^3 cass add. A ^* forruadh fair A " fin^-
druine add. A ^^ nadleigedh a folt for a aghuidh A
Síaburcharpat Conculaind 51
for a di cnla i taircent i a iolt Coichlin etech uimphe
CO hurslocud'^ a di uUlenn. Brnidni ^ do dergor ina láim'*
dia tairceallacZ a eochu. Toigh^ leum-sa bidne^ Cuchu-
laind 7 Laogh mac Riangapra nobeth ^ ant 7 in Duf ^
Saighlmw 7 in Liath Machai nobeth ^ fon carpwí. 5
'In cvete do 'o Dia infechtsa ? '' 1 ol Patraic, 'uar
doiechsí 12 Cuchulaind dot accaltaim.'
'Mas ei3 Cuchulaind atconarc-sa,' ol Laogairi, 'is gairet
lim-sa 1* ropaoi com accalta/m.'
'Is iolaid Dia', ol Patraic, 'mas'^ eisimn roboi ant, 10
toraga dot accaltam afridhisi.'
A mbatar ant iarsin cowfacatar in carpat isin maig
ina ndochuma (sic) ^^ 7 Laogh mac Riangabra ina SiTadacM^'
7 Cuchulaind ina erredacMA^ '-^ Tairmcles nonhuir^'^ .i.2"
cles cait, cles cuair, cles n-eiTe,2i dalltcles -2 n-eoin. Secht 15
cweslenti íichet uasta2&,23 imasle?^^* gacJi la heirt^'^ uman
arm'íZ, gapm7 na n-ése bai os oaif^e j analaib na n-ech.
Toluid Cuchulaind do accaltaim Patraic 7 bennacha[is]
do 7 ispert fris :27
'Atateoch, a naomPatraic, at arrad^s iteo, 20
romfuc[a] 29 lat cretmechw a tiraiph na mbeo.
1 cuaiche di or for a dib culaidh a taircelladh A ^ coch-
leine eitech uime cohurshigu A ^ bruitne A » for a laim A5 doigh A « ba é A '^ nobeith A « duib A ^ uelbeith
(sic I) A 1" au J. 1 ' a L^gaire add. A ^'^ uair dodech- Ai=* mas se A " gerr lium A " masa A ^^ a ndocum co
ndib n-echaib A " ind aradnacht A 1» ind airidecht Aa Here A inserts secht cneisleiuti fichit uasaib ^^ tairmgles
nonmuir A 20 q^^ ^ 21 ncleirre A ^^ dallcles A ^^ secht
— uastaib om. A ^4 immasleigh A ^^ beirt A '^" bui
uasaib A ^' pennachais to. Is ann aspert QcvLlaind A^^ hitarriud A ^^ rumfucca A
4*
s^^*^' '"^.
%^ f
52 Síabnrcharpat Couculaind
Creit do Dia 7 do naomPatraic, a Laogairi, na tudhcliaith
tont ' talman tarat, ar ni siafra donanaic.2 Is ^ Cucliulaind
mac SnaltaimA Ar is bith gach rnanaid^ reacht na talam,
caclia ciuin celur^ cech trhm talam/ each naoph neam,^
5 ar is dord siafr«9 cin midisi '^ is bith caich ar iiairi^
imareidhi-siu'.
Pui Cuchulaind ina tast '2 7 ninarlastar '^ Laogairi.
'Cia rot Breagha,!^ a Laogairi? '5 cia saigis a bfaiitai?'*^
cia aires a n-atha?? i" cia aithet "^ a mna? cia carait'9
10 a n-ingina?'
' Cia duit-si 7 dam-sa in fiarfaig/cí-si ?
'
-o ol Laogairi.
21 'Ba misi imateged, imaredhed,-^ imatimcellarf, imatoim-
delladh. Ba misi allad-^ cm'ad cardais glonda^* ardaiph
imanaghdis.-5 Robui tan, a Laogairi, ba misi nosaighidh 2"^
15 a margresíE, nosráinedh a marcongala. Pa misi in cii
cathbuadach gnusachiach ^'^ righderg derglethan rogeallach
nobith a n-aonach Murtimni iar mbaigh.-^ Creit do dia 7
naomPatraic, a Laogairi.'^^ Ni siabra donanaic,30 is^i
Cuchulaind mac SnaUaim.''
20 'Masa32 Cú íil ant', ol Laogairi, 'atfet dun'^^ ni dia
margnimaib '.
^ tudcait tond A ^ siabruae dotfaiuic A ' acht A* Sííbalche A ^ rnanadh A ^ recht 7 a talum cacZt ciu«
celar A ' each triuw dalum A " noeb uem A ^ doru»
siabrae A ^" each midhru A "a uair A ^- iuua tost A" ni arlastar A '* raet Brega A ^^ olse add. A '"^ fanatu A" atha A " aithit A '^ carat A '" inn iarfuighitsin A'* Ni hansa. Eoboi tan a Laegaire add. A '^^ inimaitheiged
immareighedh A ^' alladh A ** glondad A ^^ immauaigtiss A^^ dosnididh A " gesachtach add. A ^^ Instead of a n-aonach
M. iar mbaigh A has ar maigh mainech Murtemne ^^ olse add. A3" rotagaill A ^i ^cht is A ^^ mas A ^^ duin A
Síaburcharpat Conculaind 53
'Ba fir 011,1 a 2 Llaogairi', ol Cuchulaind. 'Pa-sa coillid
gillasa^ i n-airitin atha mo tuath. Pa-sa bailcbemnec/í-sa
for nith/& 7 marsloí//iaiph. Imreidhinn-siu * a ngraighi
sewggluatha mo namat isnaliib lu[a]chraif/i co bfagbainn-si
a n-elta beomarba dif/i isnahib sle&tib (fo. 15 a^) iar 5
n-airdbiu a comlond comarda na bfer nobidis foraib'.
' M.amis fil na gnima-sin lat feib adrimi-su, batar gnima
erred lat-sa, nipsatar gnima con'.
'Bu iir sow, a Laogairi', ol Cuchulaind.
'Nipsa cu-sa gsJaala lais, bam-sa cu-sa gaba?a uis. 10
'Nipsa cu-sa cuipp i n-urcuill, ba-sa cu-sa comnart do
comlund.
Nimsa cu-sa imlo[m]tha fuidhel, ba-sa cu-sa tairdb/
hmden.
Nimsa cu-sai ingaire gamna, ba-sa cu-sa aurbuidhe 15
Eamnai. '
'Mamísfilid na gnima-sin feib adrimi-siu, batar gnima
aile á lat-sa.'
'Ba-sa herr-sa, ba-sa hara. Ba-sa hara carpait mair.
Ba-sa maotli fri maithi, ba-sam imnedach frimm tair. 20
Ba-sa cethreochur a cath, ba-sam cethreochur a nith, ba-sa
namendach mo namad. Nim-sa neimtenga^ mo crich.
Ba-sa comrar gacJia ruine do ainnrif Ulad. Ba-sa mac
la macca, ba-sa fer la firiu. Ba-sa coscur-sa for ath.
Ba-sa maifíi frim air, ba-sa ferr frim molad.' 25
' Mase Cu fil ant ', ol Laogairi, ' atfet dun ni dona mor-
gaibfi rogaifís.'
1 an uá ^ E * coiUi gillwsa A Here, at the foot of
fo. 3h 2, A breaks off. * sin E ^ ee E ^ neimtenga E
54 Síaburcharpat Conculaind
'Ba íir son, a Laogairi', ol Cu.
' Imareidhinn-se a margraiglii la Conchufur cruaid,
bam aileetuaitli (sic), arsligliinn gach buaidh.
Rocliswsa for analaib uasa uif na n-ech,
5 romefdatar rinm-sa mor cath for gach leth.
RobrisMSa urgala for triuna na tuath,
ba misi in cur claidebruar? iar slígi na sluag.
EoclisMsa a faoburclessa for innaif a claideb,
rosiachtamar moroirgne, ba tria gatha teneth.
10 Tairret n-aile docuadhíísa,^ acht ba liísin uair,
curferus .1. mo/chath fri Lochanw antuaidh.
Aroile laoch donarraithsi re teclit dam for set,
tricha^ cubat i n-aird^, ba hedh sin a met.
larsin roslelach-sa iar ngles duin fa tri,
15 focart-sa a cbend isin chath go torchair in ri.3
larsin doroclirodar, roba teshaicl dif,
secht coecait each ainlaoitlii ó rogabtha rimb.
larsin ronenusc-sse foraif ina ndail
secht cet talland argait fain'' im secht cet tallaud oir,
ba hisin an cain.
20 Tarra n-aile docuadhwsa' dia lot a tir Sgaidh,
dun ant go nglasaif ia[i]rn foruirmÍMsa laim fair.
Secht muir iman cathraig-si, ba heitigh a dend,
sondach ia[i]rn for gach mur forsa mbatar noi cet cenn.
Doirsi ia[ijrn for gach lios, frim-sa ni rocosnait/^e,
25 atamcomcasa com lua condorala a mbrosnac/ia.
Bui cuithe isin dun lasin righ adfed,
deich natliraig doroemdetar dar[a] or, ba bed.
Arsin atarethisa ciarb adboZ in drong,
' a Laogairi add. E * kkk ^ ^ righ E * sic E
Síaburcharpat Conculaind 55
CO ndern?ísa (fo. 15 a 2) a n-oirneclia it/r mo da dorn.
larsin adrethitsa in tan ba fom rois,
conamalt-sa comdar minbac/ia 'úir mo di bois.
Búi caire isinn dun, laogh na teora mbo,
trichíí aighi ina craos ni ba luchtlacli do. 5
Taithighdis in coire-sin, ba TatWach in bagh,
ni theghtis uadh for nach \etli co bfagbadis lan.
Bui mor n-o[i]r is argait ant, ba hamra in frith,
tobiur-sa an caire-sin la hingin in righ.
Na teora ba dobertamar rosnasit in mhuir, 10
bui eire deisi dh'or la each forai muin.
lar tuidhac7íi dun forsin fairgi, ba hadhbaí lao tuaith,
baiti forenn mo curaigh laisin n-antud cruaid.
larsin imanirusa, ciarbo gaíud grind, i
nonbor cechtar mo di laim, tricha for mo cinn. 15
Ochtar for mo di sliastflí7>, roleltar dom corp,
ba hamlaid-sin snadhusa in fairgíí co mba forsin port.
In rocesMsa d'imned ^ for muir ocus tir,
ba hannsa dam aonada/r/ i n-ifernn la dearaan co n-ir.
Mo corpan ba crechtnaithe, la hngaid a buaith, 20
rucsat deamnae m'anmain-si isin richis ruaidh.
Imrubairt-sa cleitine, gai bolga co leir,
robadhusa a comcJietiaid fri demon a pein.
Ba comnarí mo gaisged-si,3 mo claideb ba cruaid,
domrimart-sa demon co n-aonmeor isin richis ruaid. 25
In rig cowsnat* a righi cia heth co met a mbrighi,
ni cumgat ni la mac nDe acM a cubatt i ndire.
Sluaig Ulad urn Chonchobur, batar calma in cora[id],
dosraighlet na demnaide i n-ifer» isid bronaigh.
^ ig E 2 a Laogairi add. E * gaisgisi E * consnat E
56 Síabiircharpat Conculaind
Acht in righ mac Neasa ar baigh ar mac Muire
atait a pein ife[i]rn formna na laith ngaile.
Ba ma[d] dolot-sa did breithir ^ fri Patraic isin uair
condomt/mc-sa a hifirn cona[d] dam a biiaidh.
5 Is buaid mor do Gaodelaib co clothar in slnag,
each aon cretfes do Patraic i nim ni ba truagh.
Ceni creiti-si ' do Patraic nocretfeí Ulaid,
an roceasMSíE d'imned ba mo a turim.
Ina heicli-si, a Laogairi, retlia rith co mbuaidh,
10 is Patraic dorathbeoaigestar condate ada luaith.
In carpat-sa atcí-siui a ndegaid na n-ecli,
is Patraic rocruthustar, donug amail is dech.
Cusin íotugath cusan ehred clÍMS,
is cian mar oatrubalt-sa, o roscar^s fris.
15 Is cian mar o roscar^tsa frim carpat, frim ech,
is íolaid cumachta mar donug amail is áech.
Atoteoch, a naomPatraic, at farrac? rombeo,
romfuc[a] lat creitmecha a tiraib na mbeo.
Creit do Dia 7 do naomPatraic ar na tnahchaiclh tont
20 talman torad. Doraga ni ba conntapa/rt mma crete do
Dia 7 naomPatraic, ar ni siafra donanic. Is Cuchulaind
mac SuaZtomi.'
Rofiorad trath ini-sin. Boteachaid talam tar Laogairi
7 adfiadhar neam do Choinchulaind.
1 a Laogairi add. E
Conall Core and the Corco Luigde 57
CZF ^^f^'^i'fí^-
Conall Core and the Corco Luigde.
From the Bodleian 3IS. Land 610, fo. 98a i—99b ^.
Fedelm ingen Moethaire de Chorco Che, ind aimmit, ^*««^.
muimme Chonaill Chuirc maic Luigthig. Fiu ind aimmit -Aíí Aeídú^.
hi tig in righ Luigthig ind aidchi genair Core. Bolce 5 ^be-a*^
banbretnach a mathair di Bretnaib. Banchánte. Tobert
M-^' ail^es forsind rig im feis laiss. Is de conbreth Core mac i*«>^ e^^eau^ed.
Luigthig. Lser Derg immurgu ainm a muimme. Is de ba '*^ ju>b.9íí>.t£
Core mac Láre 7 dogairther (sic) Hui ma«c Láre. Fiu ^ da^aiMn,
. X f^^ ind aimmit ''oeeindraide ind rig hi Femun, airm hi fuil 10
HkH
.
Fertai Chonaill. Intan andesses a mathair for Cure focheird é^ My.díUia4^yU€
a mmae for foesam Fedelme na haimmiti 7 is hi nodnalt ^^i^^(*,^^] ^t,^.,
lfh.'k^^/lli- fair, imtheigeth la hammite. Dlighthir cami-ud in n-aidchi alUici
n-aili. Foluigi a mac fo an tellug fon talam. Dotiiigat - *^-" '^/ ^*'*^
^AtÚtAtÍ ^^ haimmite hi tech. Asbe/r oenne:'''Ní euilliu act fujle ^"^. e*,scJ^^-VÁL
^toT ^'^- ^^^^) ^o^ chaireu.' Bruinnith in tene forsin mac. Oiii^lfiíir.
Conloisc a hó. Is de ba core Core mac Luigthig. Imdcci ^/í^-
fl^ áM fgj. gpirJo laim Chuirc la muimme a 11a n-aill, asbeir fris
:
/S^ljWiUl^/Tofuasilcea cinamidi nach ait indaaieeither 7 inidehuimser. «>^ <^ ^^«^«^«^'j!^'
,
^,^"^'- Dia ndéne, bid amra do chenél 7 fortabia do hainm. Is
20^*^^' M^ÁgJi^
.^^ and ata do hordan cia dogne. ai^ tfi^^'A^ Xai<^
IS andsain tra ba ri hÉirenn Crimthan mac Fidaig.^^«'^^'^^«^^í^-^s^^.
^fi^ Ni fargbai dawo claind. Ba macdalta doside Core mac
Luigthig. Da bráthair a nda n-athair. Dligis Crimthan
sesca bo oc crich Lagen hie fur Maige nAilbi. Foidis 25 */- áí* -^*^<^**-
1^Crimthan Core n-uad do thobach na borroime. Luid Core Q^^^^yji/in*^
.
t 4u j^«»i CO fairnic irRaigniu. Dáil móir and im Gruibni cimmith. */»^*«—t -v, '^fct
^ Fofuaslaice Core di buaib Crimthain. Consela Gruibni
ind-Albain. Fofuaslaice da chimmith atherrueh hi crich
Lagen di buaib Crimthain beus. Birt indalani {sic) lais 7 30
^ ^^^ h^^ '^ía*,-.«^.*^í^í^ **-./ tíece*^
58 Conall Core and the Corco Luigde
anais alaile fri cuingith neicli imbi co tisad Core daritliise
1^ JáAÍ^ ,e.%. ^óiií
pQ tudchissccZ laiss. Goet side di héis Chuirc. Gontit noi
Mich décc dia fine. Asrenair héricc mar dossom ind .i.
fiche echsrian 7 fiche bo each fir do Chure. Dobe/r Core
5 tri fiehti bo do Chrimthan. Fodáli Corce inna hechsriann
7 in n-éirice olchena do iáthib Aurmnman. Doluith
<^wÉÍH asennath format do Chrimthan fris. Cossaitid ben Chrim-
thain arna fuair eoiblige Chuirc. Fuite ind-Alpain corrig 6 y>i-
Cruthentuathe doa bas 7 scribtha a hamles isin sciath
^tóíSfi/^ tfA^'t*^- 10 tria hogam fortgithe na fitir neeh acht Crimthan 7 ri
í^ LL iSH Cruithentuathe. iOuJk*^
ííU^Lf T*tAlt •' ^Aí^fe Contuil Core issind airmiriu alle conidfarnie snidiu^^^^^
fdt i'-tt/iK. coca Gruibni ogmaire éccess. Imcloi side a n-ogum, dilega íc^^í^u.,
edíddJnáJÁA. a hamless, scribtha a less. Difochi-athar Core
Pvgt. • íi«í*^>^^^^ 15 Feradach Findfechtnach 7 Gruibni laiss. Ba fáilid friss
in ri CO tubert a hinghin do (fo. 98b'). Rue saide maceu
,do Chore. Óen diib Lughid hÉle 7 Corpre Lochrje, diatat C^***"
> Edganacht Lo_cha Lein i Mumain. Gabais Core i ndiaid
Crimthain flaithius hi Cassiul for Mumain huili. I n-aimsir
20 Neill míííc Echaeh doluid Core taris. Is and dofornie
Angubai Mar oc Temair .i. a mac ind rig romarbsat ""^
Or- fc<uJfe Aii. inna geill .i. Corco Daulai. Crecsus Core di Niall di
y ,setaib 7 dobert hi tirib Muman Grigga 7 Dula 7 Mainne,
gfl^ /j^-íhaÍLu^diata Gregraighi 7 Corco Daelai 7 Muinnige. Dligith ri
/^^ItCui 25 Caissil teora bú diib cona imthug, cona sainbiadaib, eona ^tuJn*^
ACi»íí~I«C<€/^«AW(C**bogreir foraib di thorachtaib flatha. Intan tuead ingen
loflinú/tií. 2«*Jtt/v' lig Alban do Churce dobretha ferlaise druad fair Conner- ^C{ Iffif^l 3
^^'^' matad (sic) hErind co cenn secht mhliadan. Foraithmenastar 4^ %/U^.
hÉrind hi suidiu .i. Daulo, diatat Corco Daulu 7 alaile.
I
30 Asbertatar side fris ba ind-Albain biii 7 arbertar rigi '
*****'«*'
nAlpan do thabairt do dia ndermatad hErind. Asbert
St^lu.^u^'i^lf^ . 1
Conall Core and the Corco Luigde 59I
Core: 'Ba maith fer for a ferand fadessin. Gabthe mo laim o" '* ^'$t^llr mattin dochum mara. Alaile bebthilim.' Trath atchondairc - -^^^^^^;^ -i,,,^*^^
mathair a mna-som aní-sein gaid essomon bliadna do 7 ^&\iU^.\
aretoing. 'Ni rag tliorat,' ol se, ' em dia taithmenaid dia;
bliadna,' ol Core. Aretoin[g] in ri in bliatirtm aile. 5;
Aretoing a ben in tres W\í\dam. Anais leo teora bliadna i
iai'ura confoi'celad for fecht. Is iarum asbert fria mnai: j
/í^u^, ' An-su CO fesar-su in ba setir lim anas sirect do imthecht.' i*^^
Daltair. Gabais a chomalta a laim dochum mara. Au^ doluith hi tract doleicthea a snile do 7 dobert a fual 7 10 .i.
ba fuil 7 legsit na cloeha fo fiial. Is "de ata galar fuail'
for hUib Carpri cosindiu la Crutlientuaith.1
^di"t***** Ind adaig tondemi Core i nhErind asbert a dnii fri . ^..Kk*^'
^**^^ Cruithniu: 'Fer gebas hErind ciallith do ar mad andes , „ -p
.o.fc.'^-'' (fo. 98 b^) dobhi aurthuili a fiatho ni aithgebaid act bethi 15 ^^/i^^^A 1«^ 1
^'"^ mogaid do.' Giallsait do arnabárach. ladais rige nEirenn^ uhi^'U^^Iíixa i^Xí^~
imbi intan donanie Femen. Al-latlie gabais Corcc hEirind ********»•
ba bed laa ba marb Crimthan Mar mac Fidaig 7 dibert a cUÍ/útt, /ucJíaíU^ .
j
chlann conderbailt. Gabais Core iarsein flaitbms Muman. \
Aimend ingen Oengusa Builg di Darfini berti maceu do 20j
fjV/uiu4*t Churc. Ipsa somnum uidit hi Cassiul .i. attarlee ba hen
^***lx 7 ^"^ in-nit 7 dothais si essiniu. Roluasetar a tri diib i t L,o J^*}^^^^
Ili/A*^' iiDessmuraain 7 araili immedon Muman. Tosarglith en ^ , -^_
tii^íjudút. iniia ndeoid- immithnith riu aniar. Roan in ciiiced isinwditt *«*****'-,^-/-
{sic). Narrauit somnum suum mago. lUe dicit ei : 'Ita 25 "^<i/v«^r|>X^>
erit semen tuum. Bid he lin do mac indsein .i. c6ic maic. 'e^ iLitAA. <^^^ -'i-jc,*
In seised immidnith friu aniar, is he mac na Cruithnige,;
Coirpri Luachra. Is he rohan isind nit, Nadfraich. Is he ^ I
tjX^^^ju^ in triar fodess mac Caiss, mac Brocc intinmedon muinedaig. Ay.^*--**^
^^•'^^^^ Intan ba haniu flaith Cuirc hi Caisiul, is and doluith 30 '«-^«^aí^
a mac .i. Coirpre taris inda diaig a hAlpain. Creeais |
iJb<}^ I
^, -^A^ í^hlÁMt^ í^^/ÍUv' "jCx^.^éit^ .
60 Conall Core and the Corco Luigcle
eochu isin tuaisciurt co mbui triclia marcacli oc Caisiul.
Scuirit hi tir Chuirc for arbur. Cartaith in rechtaire na
heochu asan gurt arba;. Attraig Carpri ara cend. Goníi
hísen cui maledixit pater suiis 7 docorastar huad ind-
5 larmumain, act iss i Femun ba marb postea, unde dicitnr
Fert Carpri oc Locli Cend.
Dobert Óengus postea rechtairecht do Maniu mac ^'»'
0^2^ Coirpri aclit larmiúme 7 gabsi Dau larlaithi a mac tar a t£á j^tJr\
cL. ifip tesi. Asennath ni léic huad a dliged do Chaisiul conetaiset ''A/^'L^ /hu
Cb^JLr^tL iVeuUy ^^ cocad immi. Conbert slogetli Muman for Duaich la hOengns <^t^ir\
*~fj^éSuA. col-luith Dau hi Scellecc 7 In^ur mac Maugo. Is de is ^o^w-í*,.^
LnC í*fcvÍA ri rig Aurluacbra cechtar in da hailen sin. T^ -i**^!//»^
l,\Lui^t.tU^á^, (no-^ Digensat essomon fri sóegwí nOenghusa (fo. 99ai)4cith '
^.ivv A^ (xA&e^^* iar n-ecaib nOengusa/ Ni forgell Dau friu, act rogab ar ^^Uj^iij,
fcAAii (2<^ CA.'^y^-Xh ecin cen fuigell cen dliged naich duthaid doib righe Chaissil. .^^^ ^^Oengus mac Nadfraich dobert Decedibrip diatat Corco
*£a^Mt -u^ 3*-A^ Modruad 7 possuit ewwmmMS 7 imMaig Glai. Oengus
dawo dobert Araind airthir do Énnu mac Conaill Deirg
«Ciuc-^ ,2<fe/KÁ.^^ di Chiannacht. "Ar it he tri haithlaich Eirenn .i. Énna ^
20 Áirne 7 Colmán mac Léneni 7 Mochammóc Inse Celtra.<'^-g/J
Cethramad athlaech epscop Ere hi Slane Maige Breg.
Maleditione {sic) Colman ma/c Leneni muri ciuitatis Ressad
ceciderunt.i Is di haurcric Airne do rigaib Caisil roboi )(1/i.Uirt^j rodgabáil 7 salanngabal for Arainn condetapert Cuceflmathair ^ ^^"^,,^
'^'^^t/fijCs^ 25 maport mac Intait 7 mac Bláichuill di Chorco Baiscinn rru.^6>v
„: ,
,
irratha a ndilsi.
^ A.iA.5«r<j*'*t* JT Tricho cath romebaidh for Oengus mac Nadfraicji co
f^'f^ comarnic fri Boinda druid. suidiu dilith Boinda.tricha
cath, Romebaid riam, act nico rosai a henech fodes co a
j/vvC G-»*^?'*-^ 30 hec suw 7 nuiasuw in sede act fothuaid 7 is amlaid sin
^ isUi' Ut. rohadnaiced inna hesom fo imdai nar-rig hi Caisiul. /,tá:,U*^\
e^tc^ : ' (2^^í^^^''
y ^CUs'i--'^^ Conall Core and the Corco Lnigde 61
^j^ Dau larlathe ba rethe Muman uili. Is lie rofich cath
.todLa^^ Findas itrocliair Fiachra mac Ma/c Caille do digail catha
X ^i ^, .iiii. Coirpri ar Fí mac Laisre Delbaith de hUib Senchain-
JltA^^J^ naich co felbasaib oatha Rosdromma conna etatha mac ' (í^Aa-
ZH h^th docoissed in slog co hAth da Loarc. Duilbsi 'immurgu 5 ^»* 'i^^j^;'*^**^**^
mac hlí in dam n-allaith for Finnglas. Is de mebaid catli^ -^ '
fe- Findas 7 facbath and nde dogairther Ard nDuach 7 docer
ití €Atk la liUiatliniu {sic) hi cath Cluicliir t' Fiachna mac Coirpri
I
fri Mac Cercíe conróemtatar da chatli huad forru indnus. ^ >i^ ' i-^*-^*'-*
'
Is de cath dilsi la hUaitliniu do dilsi Duach larlathe 10 /^*^ baJ^'í^*^XJí^. ^ (fo. 99 a-), ar nícon deracht, fobitli ba el£on la Mumain ^^xJieU^u^j"'é^^ huile, conidndich a ingen'cennibria. Croinsech a hainm, ié-<í^'<i^ /^rxe^
ar bai side la rig do Connaclitaib 7 fordibith liUathne/;,^^,^^^^^^ ^ ^^^t^í^
lee. Is de ata Taulach Cronsige hi Fermich. Eochaid "^T^^^^ -t^-A t. .
'0'*'^^'^^*^''msiC Oengusa focheird ci;iiidlic 7 a hocht brathair 7 forfia 15^<iC;^<<i^7^^rV' ccondilc^.Feidlimtni immiirgu fria thri brathri focairc (sic)
cuindilc 7 iss airi is mo rand Echdach oldaas Fedlemtha.
Cuic maic Crimthain Srim: Aed Cron, a quo cenel
Aeda Groin; Feidlimith, a quo cenel nAida Echlis; Coirpri,
a quo cenel Cathail; Fedlimid, a quo cenel Fiachnai; 20
Fiachrai Bidnac, a quo Dub dechon.
Se maic Cairpri maiC Crimthan: Aed, a quo cenel
Cathail; da mac Cuimne Derpocuind ingine Echach Tirm- .i f^^^
charna, Diarmait Find, a quo cenel Suibni Cajlich hi
Femon 7 Feidlimid Aulethan, cuius genus deffecit 7 possidet 25
Cond Cormaic hereditatem eius. Aed mac Eugain in
meschorach di hUib Buirrich focairc (sic) do mac Chuimne
issind immairiuc hi Féic/ Araili hir-roi ind imairic ind
arade occ Ath da Loarc. -fjut^.P^-^^Da mac Coirpri focartatar coindi[l]c',Coirpri, Feidilimid. 30 /f5^, fV-
fdU.
Toffid Feidlimid hi condiulc. Tolotar maic Fedlimthid<\f
62 Conall Core and the Corco Luigde
himmaccu do Choirpri. Is de tri male Feidlimthea 7 se
maic Coirpri rannait inii-ocht raiina in cecli du eter becc
7 mor.
Siad 1 male Fiachnai: Oncbind, Marcán, Suibne, Maeldiiin
5 la Dal Cuirind hi Feic, Sropbán, Máeljumai, Forind la '
£a^^. li!Díffí3>- Martíj|inu. Maelbumai gabais laim Cholmain maio, Léneui 'i^^J^
-, /V^ f^etl]i_alig 7 hac causa cum fratribus priuatur regno.
Coirpri mac Crimthain dobert Cliiain hUama do Dia 7
do Cholman mac Colcen (fo. 99bi) qui et nuncupatur^
10 Leuine 7 aired cech etraige 7 cill n-aile. Inde regnum-f^^^^
*» K^ Lt.vvl.e^- mundi meruerunt. Is din Choirpri sin adrubrad
:
Indiu berair don tsenchill colind Coirpri maio. Crimthaind,
cuii . dc** /Y"^ ,^^^^'^ dofaeth in corp den snaisse marb coem do chill Cromglaisse.
Cul Cruithnechta i ngell deich cumal dorrochair. Cul^
15 Boendraigi hi ngell secht cumal dorrochair.,Cul Mbrocholl
hi cailc Ciarraigi dorochrdch (sic) d'Uib Carpri, arnd^ell/\^^ji.i.A,^£4. dorotad doib nicon fuaslaiced. A n-as firiu: is he Coirpre
mac Crirathainn dobert na tri cula i n-eric na tri mac 1
Fiachrach Gáirine dochertar i cath Cluaise Ola. «iuy-C:***^
20 Ilui Choirpri LochriB ni rucsat orbe, conid torbai^jT^ y*^/ I
Dau larlathe ar écin, fobith ind [fjelbais focartatar drúith ^ >
Cruithentuathe for a chend Cuirc arna tisad hÉrind. f Xt)''"**^'
^ C£^ Hiii Echach da«o ni rucsatprbe, ar toruarith Mac Caiss
\ \ur u a horbu i mbethu Chuirc. aifeill Core Eochaith forsna tothaCo nér . ocAv / 1
r íÁ:l/il 25 dislúi. Is de rogab a tire ar a haltram. Is de attá:
'each ua hEchach, cid ri Muman huile, ni raga hi Caisiul'.
Is de Feidlimthig mac Tigernaich.' Ba ri Muman.' Ni luid
hi Caisel, acht classa Bodumbir lais. Is de dogeni Cumman
d aádeá later « mr MS
Conall Core and the Corco Luigde 63
ben Choirprij^. dodeochaid co Feidlimid iar n-ecaib
CoirprijTdixit/in rand sa:
'iXíí»** 'Amra n-adamrje ra necli iadad Caisil frim da hech, ^^„»^ -,.__^_ , j
^ amra n-adamra leou iadad Caisil frim eocliu.'
Is hi in Chumman sin ^ da«o matliair Suibni maic 5
Fedlimthiy Atta indrema file for atliaib Muman huile j/r-^rulv fc ; /4-^
acht becc. Item Gobban auriga ma/c Feidlimthe ardri
Muman huili.
Cenel nAngse dawo, ni tbeiged hi Caisiul co niie, ar
ni foetatar ni assa ciiit i mBruig Rig. Is cenel Oengusa 10 -^e^uut*.
ma«c Nadfraich (fo. 91b2) Caissel, ar is Nadfraich namma
di maccaib Cuirc dobert mbruig Rig do Chaissiul. Ni
foetatar a maiC olchena. Is de astjert Core: 'Bid cathir
Nadfraich, bid Nadfraich tir cháich. inti bessa hai Cassel,. / t
is he arelabrathar Mumain n-uili .i. biad Mumu huile ina 15
gellsine.'^
Li^^ ,
"'^
ui» Im^Ue doloingtha Osraige 7 Corco Luigde, ar it héside/W'^****^
'^Lj^
batar hi tir ar each aird Birraib co Commuir tri n-Ujsci. ^ n tf f i u C
Nosgabsat Corco Luighde. Lagin \mmurgu batir hi tirib (T^
Ossairge coiciur (no co heiicliair) .i, is de Fothart 7 Daire 20 VLaigen ar Fothart la hOsairge 1 7 rl.
A Middle -Irish Fragment
of Bede's Ecclesiastical History
From Laud 610, fo. 89 b 1. Cf. CZ. II, 321.
Augtar inna healathan sa Béid huasalsacart ecnaid fer 25
ratha De i n-ecna 7 i crabticZ. Fuair Beid dano forthach-
1 hosrairge MS
64 A Middle-Irish Fragroent of Bede's Ecclesiastical History
taigthid .i. Alpin in t-ab rohairmitnech, in fer roliorcthe
trisna liuile disciplu ina fer n-eolacli Teodir epsco[ip] 7
Adrian inn abbad, ar rofogluind Alpin descippluibh Griguir
nahi rognithe hi cenniiUiaig Cantuariorum 7 isna ferannaibh
5 comacraibhibh 7 ana fuair sencassaibh na Yittre no
tidnacul na senorach 7 rotharmhinuid Albin co Beid innahi
rohasneid do Nothelmus huasalsacart na hecailsi limdu-
nensisi rodbo littrib no himaccalmaihh. IS é Not-
helmus tucastar epistil Griguir nach Roim co Saxano.
10 Is iat roforcan Albin comtis echlanta don sairse Beid
noibh. thossach immorro'^ na staire co creitem na
Saxan scribendaib na n-arsata adiu 's anall rofoglaind
Beid 7 rothinol. Daniel immorro episcopus Saxan funetta
rofaidestar cuca hepistlib stair a ceniuil fadéin 7 na
15 Saxain descertach 7 Inse Uechtaj.
Iris immorro intinscanta Mercio[ru]m Saxorum ^ rafog-
laim corraba side tresna da huasalsacart Ceddi 7 Cedda
7 coroLathnuiged treotha iris na Saxan airtherach .i.
braithribh na manistrech rochumtaiged leo .i. Lestingseu.
20 Nahi rognithe hi cennathaig na Saxan airtherach arranic
rainn de thidnaicthib na n-asartha, raind aile atharcud
inn abadh Hessi. Nahi immorro rognithe i lleith ra hiris
Crist hi cennathaig Lindis rohoglaind guth biu in
t-uasalsacart Cimbericht. Tidnacla imtnorro Nordanim-
25 brorum .i. sencassa Saxan tuascertach, sochaide fuair
seom 7 rostuc fein.
Britania insola occiani^ cui quondam Albion no[me]n
erat ^ ocht cet mile chemend ina fot .cc. ina lethet inna
* i over second u ^ \i MS ^ leg. Saxonum '' the
second c added over the line ^ er at with i over the t
A Middle-Irish Fragment of Bede's Ecclesiastical History 65
himtimcell immorro A. cuic mile sechtm[89 b 2]mogat
fo hocht cethrachat. Oct calliraclia ficliet inti 7 cuic
beiiai .i. Saxanbeiia 7 beiia Brethnas 7 berla Cruithnech
7 Goedelg 7 Laten. '
Anno .xl". natiuitatem Christi .i. cethracha bliaf?an ria 5
ngein Crist tanic Gaius Ilius i nn-Inis Bretan, co fargaib
a longa 7 a sluag in cet fecht, 7 co farcaib Labienus
tribuniis. 1 Ruc-som f deoid giullu Inse Bretan.
Clnid Cessar in cethramad ri iar nlúil tanicc a n-Inis
Bretan co rranicc co hinsi hOrc ab incarnacione Domini 10
.clvi.
Marcus Antonius cona hrathair .i. Lucio Aurilio Com-
modo cretim i nn-In[is] Bretan. Ab incarnatione Domini
.clxxx. ix. Seuems After Tripolitanus^ tanic i n-Inis Bretan,
Leptis ainm a chathrach sin Affraic, in xuii. ri iar nluil. 15
Is leis doronad clad Saxan. Atbath hi Cair Abroic.
Da mac occa .i. Bassianus 7 Geta. Ba sein rogabh
in rige, ainm do Antowm, ab incarnatione Domini .cclxxxui.
Dioclisten in tres ri ar .xxx. iar nluil, 7 Maximen
tanic i nn-Inis Bretan. Is na haimsir rogab Carausius 20
rige Bretan .uii. mhliaclna conidromarb Alectus, co rrogaib
side rige tri hliadna conidromarb Asclipidotus 7 ba ri
side re .x. bliadan.
Dicclisten i n-airthiur in domuin ac ingreim na Cristaide
7 Maximen ina hiartur. Hissind ingreim-se forodomair 25
Alpan noeb 7 Aaron 3 7 luil airchinnech Cathrach Le-
gionum. Isind aimsir-se atbath Constans ri Bretan athair
Constantin meic Helinse .1. caratben Constantin. Roscrib
1 tribrs MS ^ .i. tire added above ^ the second
added above
66 A Middle-Irish Tragment of Bede's Ecclesiastical History
Eutropius conid ann rogab Constantin a rige ar tus 1
nn-Inis Bretan.
Dáig rogab a hathair flaithius Franc 7 ^ Hespainech
i mbethaid Dioclisten ab incarnatione .ccclxui.
5 [90 a 1] Gratianus cethrachad rl Mil, is na haimsir-
side rogab arsele Maxim rige Brettan ab incarnatione
Domini .cccxciiii.
Arcadius i rrige in domiiin .i. mac Theotliois in tres
ri'') ar .xl. iar nAwgiiist. Pilagius Brit do gabail ersi 7
10 do thogail na Grlstaidi.
Ab incarnatione Domini .cccc. uii. Cethri bliadna .xl.
resin debliadain togla Roma Helair rig na nGoth rorigadh
Gratian coraid i mBrethna/6 7 romarbad iartain, Con-
stantin iartain ri anmain in choro innáas inracus
15 conidromarb Constantinus Comes tre forcongru Honorii.
Tanic Constans a mac a manchaine 7 rogabh rige.
Robrissed tra Roim iartain millisimo .c». xl». uiio.
hUadain rocomtaiged. Is e sin crich flaithusa Roman
for Inis Bretan, iar .cccclxx. hliadan rogabh luil Inis
20 Bretan tra rosdigbatar Romanaigh imma miltnecht 7 nir
farcabsat ócbad no ses engna^) inti 7 rucsat Romanaigh
7 nisleicset huadib etir. IS aire sin doronsat Goedil 7
Cruithnig na da chiniud chomfochraibe sin braitt 7 creich
dibh. Dochuas Bretnaib co n-epistlib co rRomanchu
25 ar daig cobartha, 7 doruacht miltnect calma cucu 7 dorronad
clad accu dar in n-insi ri hucht Cruthnech 7 Goedel, 7
dochuatar dia taig iartain. Fo cetoir tancatar na namait
7 rothunsetar Bretnu amal gort abbaig. Rofaitte na techtairi
dorisse 7 doruact legion do chobair Bretan 7 rochathaigset
* 7 7 MS 2 in tres ri repeated in MS ' leg. engnama
A Middle-Irish Fragment of Bede's Ecclesiastical History 67
ri naimdibh Brettan 7 rohatlmuged in cladh leo dorrigned
la Seuenis. Ba do [90 a 2] clochaib in fecht sain .i. nil.
traiged ina lethe 7 .xii. ina harde, muir co mmuir a
fott. Tuir imda fair 7 daingnigther amal na tistais doris
dia cobair 7 lotar as. Otcualatar Goidil 7 Craithnig 5
amaZ chono alta fo chairib docliuatar foithib ab incarnatione
Domini .cccc. xxui. Teothois Junior post Honorium in
cethramad ri .xl. iar nAuguist
Palladius dochum nErenn a papa Celistino. Hi .xxxiii.
in Teothois-sin rucad epistil ina mbriathar-sa Bretnaib 10
dochum in consuil diarbo ainm Cdetium .i. 'Nos repellunt
barbari ad mare, [mare] repellit ad barbaros. Inter hsec
oriuntur duo genera funerum, id est aut iugulamur aut
mergimur'. Act cena ni tarsat Romanaig dia n-aid,
deithbir on iarsinn aimsir-sin roboi Bledla 7 Attila da rig 15
na nUmuneta hie inrud Roman co romalartsatar cid
Eoroip uili 7 CO tanicc gorta mor dia n-eis.
Marb immorro sochaide do Bretnaib do gortai iarna
slait ma n-uile biad do Cruthnibh 7 do Goedelaibh.
Tanic immed messa 7 toraid iarsin gortai sin. Ro assar 20
iartain oc Bretnaib fledogugMfZ imda isin bliacZam sin ropo
nessu. Rohassair assaide sarthol 7 etrad 7 follach Dé 7
ecailse. Tanic iartain plag tedma 7 comerge ti-om na
namat forro .i. na namait nua, Saxain a n-ainm side. Hi
tri longaib tra fotaib tancatar Saxain. Bretam immorro 25
cona rig .i. Uertigern rogabsat Saxano na sid co I . . .
menmnach amal bid do ditin a t . . . h.
[90 b I] Rochomoentadaigset immorro 1 Saxain re Cru-
thentuaith 7 re nGoedelo 7 roinraetar Inis Bretan uili 7
1 h- MS
68 A Middle-Irish Fragment of Bede's Ecclesiastical History
doratsat fo gein cloidem 7 gse a daine 7 a rigu 7 a taisechu,
a treun 7 a fainn, a sacairt uasa n-altore 7 ni rith nech
nosaiged forás mór iartain for Saxano.
Tri cinela Saxan tancatar assin Germain .i. Saxain 7
5 Angli 7 luti. ' Da chinel lutarum 2 Contuar 7 Uictuani .1.
attrebthaig Insi Bechte, 7 na Saxain funedcha, cinel hi
comair dond insi sin. Da chenel na Saxan immorro'^
nairtheraig* hnile 7 na medonaig 7 na Saxain funeta.
D'Anglis \vamorro mediten-eni .i. lucht Cairi Ebróc 7
10 Orthonimbri. Dib side na toisig robatar resind longis
.i. Orsa 7 Egist da mac Uectgilsi meic Guicthe meic
Guecta me^'c Uicta meic Uechta meic Uoden meic Frelub.
Heres Phelaig co mmor ind inbaid sin ac fuasnad Insi
Bretan co tanic German noeb cend na hecailsi Altadorensis
15 7 Lupus Tricasenus a Franccaib co ro chobratar inn [in]is
tri rath 7 mirbuilib 7 dochuaid German fein hi tosach in
chatha la Bretnu 7 roraidset na sloig ic dul isin cath
tre forchongru in chleirig Alleluia, 7 rotheithset na namait
fo chetoir. Doratsat Bretain do dermat cech olc fuaratar
20 7 each digail, conerrachtatar catha 7 debtha occo fein,
7 ni tharsat honoir dona sruithib robatar occo 7 dochoid
dimmus 7 olc intib co rrici a sacartu 7 a clerchn, 7
ni leictis bretha na firindi do faisnis dona Saxanaib robatar
cid na n-oentaid fein, acht nocho derig Dia a thuaith
25 feissin choru lim rofuidestar in Dia scin forcetlaide ba
hinraccu rochreits [90 b 2] etar. Ab incarnatione Domini
do. Ixxxo. uO.
Auric in cethramad ri ar .1. Awguist i rrige in
domain. Quiu% anno .xO. (jregorius sédem tenuit apostoli-
1 riti MS ^ ritarum MS ^ If MS * leg. na hairtheraig
A Middle-Irish Fragment of Bede's Ecclesiastical History 69
cam. Coica hliadan ar cét o thiclitain Saxan co sein tanic
Augustin CO sochaidi do Chr^siaidib do phroicept brethri
De do Saxanaib. doruachtatar Insi Tanatos dond leith
anaer do Chantia dochuatar techta uadib co hEdelbrect
.i. ardri Saxan descirt. Is and roboi in Cantia. 5
Robói immorro i muinter AxLgustin .xl. fer 7 robatar
etercertaide a fFranccaib maroen riu do miiintir ep/scoj?*
Arelatensis .i. Etherius 7 rl.
Roraidset na techta resin rig: '0 Roimh ronfáideg^
7 tucsamar degscél lind .i. flaithus cen hairchra donafib 10
chretit Isu Crist mac De bi.' Rorecair in ri: 'Doberthar
duibsi inni ricfaidthi a les cofesamarne ar comairle immon
cretem.' Tanic clú na Cristaide a sétig .i. Bercta, do
cheniul ri[g] Franc, ar is amlaid dosfuc thustidib coro *
chometad smacht nemelnide na hirse. Epscop uasal hie 15
afriund di each lai. Lndardus a hainm side. Tanic in
ri arnabarach cona maithib do immacalldaim re AxLgustin
7 ropritchastar Awgiistin do. Roraidh in ri: 'Isat sochrai
chetus bar mbriathra, acht noco chumcaim-se comchetfaid
doib, acht fáilti chainhuarrech fogébthaidh se coro derborsa 20
bar mbriathra, 7 pritchaid do chach, ni tairmescaim se
immuib '.
Tuc in ri aitte doib isin csiihraig Doruuensis. Lotar
isin cathraig croch Crist reompu co ndeilb Crist inti.
Trebait isin cathraig co hennacc bés cethecailsi na 25
n-apstal hirnaigthib grésachaib [fjrithairib hainib
oc forcetal cháich. Rochreit sochaide [91 a 1] in du-ssin.
Fo deoig 3 rochreit in ri fein. Rohairfited bethaid glain
inna chleirech.^ Dorat doib cumachtai cumdaig eclass inna
1 h' MS 2 leg. ronfáided ^ leg. deoid ^ leg. cleirech
70 A Middle-Irish Fragment of Bede's Ecclesiastical History
cathrach archena. In Dorouewsi i n-eclais noebMartain
re cathraig amuig roattrebsat na clerigh, Bretain o cbein
rodochiimdaigset. larsnafib se trá dochoid A\igustin co
hEtherius eppscop Arelatensis amal atbert Grigoir ris,
5 coroliordned ann corbo huasalepscop do chiniud Anglonim.
lar tuidecht do dia thig rofaid Lurint huasa][s]acart 7
Petar manacli do Roim do aissneis na Saxaw do bith
cristaidi, 7 is hesinm uasalepscop, 7 araile imchomarca do
thaiscidib na hecailsi, 7 ni chumaic in chumri conorragba.
10 Rofaid immorro 1 Grigoir araile leo do thennad na creitmi
.i. Millitus 7 lustus, Paulinus 7 Ruffinianus, 7 dorat paUiu
na llaim do Angustin on ordaigfed epscopu, 7 tucad do
da epscop .x. do ordugud i n-inadaib saindradhachaib .i.
• epscop i ILimdain 7 pallium Grigoir do 7 epscop hi
15 cathraigh Erbroic^ 7 pallium do Gregorio 7 atbert Grigoir
na sacairt Bretaw co brathardo do fomugud do, 7 atbert
Grigoir cen templu na n-idal do scailiud acht a coisecrad
do Dia 7 altdri intib 7 tasse na noem 7 rofaid Grigoir
do AvLgustin ar nacharagbad diumus tria imad na mirbuile
20 dorigne Dia per eum ' ar is ri sochaide dib atbera Dia i
llo bratba non noui uos '. Tuctha episiZ/ uad co hEdilbrict
dia buidechus ar gabail na hirse 7 roahnestar^ Awgustin
dona hoentadachaib. A-agiistin tra dessid hi sossud uasal
epscoip hisin cathraig .i. Cantia, 7 rochosecair in n-eclais
25 on urd Romanach, 7 roch [91 a 2]osecair in n-eclais
dorrigned la hEdelbricht sel on chathraig i nn-anmaim
Pettair 7 Poll, 7 tucad a habdaine do Petar isinn eclais
sin. Cumsanait taissi Augustin cona saigthigidib 7 taissi
rig Cantia 4 Petar immorro in t-abb isind ucht mara dianid
1 h' MS. leg. Ebroic ^ leg. roaithnestar '' Add robáided (?)
A Middle-Irish Fragment of Bede's Ecclesiastical History 71
ainm Anfleot 7 rofailsig Dia a chorp 7 rohadnaclit isin
chathraig .i. Bononia. Elfrid immorro isind aimsir hi iTÍge
Nordanimbrorum (.i. Umbra fo thuaid) dorat side cath
do Jidan do rig Scot .i. cath cruaid i iiDegsastan (.i.
Lapis Degsa) hi torchair Teodball brathair Aedilfrid. 5
Finit primus liber.
Anno dominicse incarnationis .dc. Grigoir do hepiltin.
Roscrib Beid dia bethaid 7 dia gnimradaib 7 dia deithidin
im Saxanaib. Laa n-oen dochoid in forum uenalium co
n-acca da macca[n] rochoema do Saxanaib and co ngnuisib 10
corcra co mongaib buidi co cnessaib taitnemachaib. ' Can
doib so?' ol Grigoir. 'A hinis Bretan', ol na daine.
'Indatt Cristaide no indat pagandai?' olGrigoir. 'Pagandai',
olsiat. 'Truag' (.i. co n-osnaid), arse, 'letheid ind lochia
so for seilb diabail. Cid a hainm in cheiniiiil?' ar 15
Grigoir. 'Angli', arsiat. 'Is maith', ol Grigoir, 'gnuisi
angel leo, coir a rochtain hi comchrandchor angel. Cid
ainm a tuaithi?' ol Grigoir. 'Deri', olseat. 'Deri', ol
Grigoir, 'de ira eruti. Cid ainm ind rig?' ol Grigoir.
'^Elde', olsiat. 'Alleluia canfaid', ol Grigoir 'do molad 20
De'. Dochuaid Grigoir co dian dochum an papa 7 atbert
fris forcetlaidi do chor do procept do Saxanaib, '7 mad
coir', arse, 'bam erlam re dul and'. Nirba comairle
[91 bl] lasin senod. Amal rogab immorro^ a hapdaine
rofaid Augustin ut dixi. larsein trá rotriall Angustin 25
na hirse robatar oc Bretnaib do dichor immon caisc 7 a
n-oentugud 7 Saxain im oeniris 7 oénchind. Atbertatar
immorro Bretnaig na bud cend doib Aagustin 7 na
1 r MS.
72 A Middle-Irish Fragment of Bede's Ecclesiastical History
hóentaigfitis hie tendad hirsi Saxan. Albert Augiistin:
'Ar nach ail duibsi a mbráthris, doberat cath duibsi 7
tíEthaistí léo.' Eocomallad anisiii. Rola Edilfrid a n-ár
isind luce dianid ainm Legaeester oc Bret[naib] .i. Caer
5 Legion (.i. Ciuiffls Legionum). Tancatar cleirig Bretan
huili do airnaigthe ria laichaib iar ciil in ehatha iar
n-aine ' tredinais doib.
Otehondaire Edilfrid rofoi cuccn; mili 7 da chet do
ehleirehib and 7 ni Urna dib aeht .1. ece. septies do
10 manchaib Benncha/r namma romarbta and.
Anno ab incarnatione Domini .dc. iiii. Millitum do
hordned i ILimnaind .i. cathair na Saxan ahiherach. Tames
eturru 7 Cantia. Sabinct ba flaith i ILundaind fo Edilbricht
7 dorronad oc Edilbricht eclas do Phol apstal i ILundaind.
15 Justus immorro- ro hordned in Cantia isin chathraig Doro-
breus. Is inti dorigni in ri eclais do Andrias. Tri mile
a Doruuerui atbath Augustin. Robordned Lurint na inad
dia éis. Millitus co rRóimh, 7 tuc tascide imda Bonifait
on phapa.
20 Anno ab incarnatione Domini de. xui. fiehi immorro'^
thanic Augustin a mBretn^í atbath Edilfricht in ri .i.
in tres ri rogab Chantia co Humbra, Celin in ri tanaise,
Edilbricht in tres ri. Redualt in eethramad. Eduni in
có/cedh .i. ri Rordaninibrorum,^ Osualt in seised, Ossio a
25 brathair in sechtmad.
[91 b 2] Edilfricht tra mac Murie meic Octa meic Oric,
diarbo ainm Oisc, meic Egist. Edball mac Edilbricht na
hinad 7 roleicc creitim ar in paganacht, 7 romarb Saperiet
ri Lundaindi, foraeaib side tri maccu gentlide. Dochoid
1 ndaiue MS. ^ h~ 3IS. ^ leg. Nordanimbrorum
A Middle-Irisli Fragment of Bede's Ecclesiastical History 73
Millitus in t-epscop ar teiched na pagandai co Cantia co
Lurint.
Dochoid Lurint 7 lustus lii Frangcaib. Roimraid Lurint
dul na degaid co rothairmescad imme ind-aislingi dia
rochotail i n-eclais Petair .i. rosraigled he ar thréd Crist 5
do thrcgud cen oeghaire. thanic maten roindis dond
rig. Rohimeclaig in ri in comdid, 7 tucad Mellitus 7 lustus
a Francaib, aclit ni roleicset chucu lucht Lundaindi Mellitus
ar grad geutliuchta. Tarrasair Mellitus in Cantia i n-eclais
Petair atbath Lurint. Rogab Mellitus epscopo^Yi. lustus 10
i n-eclais Hirofenfe. Atbath Mellitus, lustus na hinad i
n-ardespocoiti do réir in papa .i. Bonifait. Paulin ind
inbaid sin oc pracept do Sa-ianaib tuasc?H. Is e so
fochund a chreitmi .1. Eduni in ri rochuinnig side ingin
Edilbricht ri Cantuariorum do mnai do .i. Celtiberga no 15
Tata. Roraid a brathair Eadball na tibred in ingin
cristaidi acht do Christaide. Atbert Eduni na dernai olc
ri Cristaidib acht roraid 'Ni diultab-sa', ar se, 'mo bith
cristaide dia coemos corbam inraice de'. Tucad do inn
ingen 7 rofaided Paulin maroen ria. Ranic side aidchi 20
chase do tbig ind rig. Isin aidchi sin tanic araile for
techtairecht diamlaigthe. Issin aidchi sin rothuisim a ben
ingin do .i. Ernfled 7 robaisted 7 rohedhpradh do Dia
dia soérad dond écóir doronai 7 do soerad a mná. Is í
do baisted ar tits do Saxanaib tuaiscirt. O'tchondairc 25
Paulin [92 a 1] corbo dulig menma ind rig do thairbirt
i n-iris, roguidh in coimdig 1 coro thorromad a tuaid 7 in
rig. Rofailsiged do Phaulin tri faitsine .i. fechtus robot
for indarba ó Hedilfraid righ Nordanimbrorum co
1 leg. coimdid
74 A Middle-Irish Fragment of Bede's Ecclesiastical History
ndechaid do thig Reduald rig Cantia for teiched > Edilfraid
teclita CO Reduald co setaib ar marbad Éduiii fa do 7 fa
thri. '7 cath fora seilb', ar se, 'mina marba Eduni'. Ro-
raid Reduald co mairfed Eduni. Adcliuala cara do Eduni
5 7 roraid ris: 'Tanac', ar se, 'dot breith dii na coemsat a
ndis ni duit .i. Edilfrid 7 Reduald'. Atbert Eduni. 'Noco
cliumcaimse. Rodlútlins mo sith 7 in ri.' Doclioid uad
a chara 7 roboi (.i. Eduni) i ndorus na palaiti co toirrsech
7 co dubach na suidhi for carraicc 7 ni fitir cid dognld.
10 Atchondairc duine alaiud anaichnidh chuca 7 roraid
ris, 'Cid ar a fuile sund at óenur', or se, '7 each na
chotlud? Dia ngaba mh' forcetul sa', ar se, ' notuaslaicfind
ona dubaib 7 on tsnim fil ort, 7 noaslaicfind for ind rig
na dernai olc fritt, 7 biat ri do cheniul^ fein'. Roraidsom:
15 ' Dianomsoera ar na cuimgib si, dogen sa a n-apraidh-se.'
Dorat an duine sin fo cetoir a boiss for a chend 7 roraid:
'Is e seo in comardha, 7 tabair dot aire 7 comaill do
brethir in tan sin, 7 dena in forcetal atchluinfe ind inbaid
sin', 7 doclioid uad iardain.
20 Tanic a cliara chuca 7 roraid, 'Ba cobsaid. Rocum-
scaided^ cride in rig; ni léic ind rigan olc fritt'.
Rofecht in cath [92 a 2] 7 dor and 7 rogab
Eduni ind rige.
Inn-araile ló tra tanic in fer De Paulin co hÉduni 7
25 dorat a laim fora mullach 7 roraid: 'In tuc in comardha
sa?' ar se. Dorochair 7 se crithnaigthe fo chosaib in
cléirig, 7 rochreit 7 robaisted, 7 rofaid sacartu 7 miledu
do discailiud na n-idal robatar hi Cair, 7 robaisted i Uó
' Add rofaid (?) ' leg. cheniuil ^ leg. rocumscaiged
A Middle-Irish Fragment of Bede's Ecclesiastical History 75
na case i n-eclais Petair, 7 dorat sosad epscwip do Paulin
isin eclais sin .i. eclais chláraigh, 7 dorigne tempul mor
and iartain do chlochaib. Atracht ireis 7 creitem co mmor
hi Nordanimborum 7 hicond rig, coro herail cid creitem
for Erbuald for rig Saxan funedach. Piopritchastar Paulin 5
do chennathrt/i/ Lindifi den taeb andes do Umbra, 7 rochreit
Blaica airri na cathrach Linndocolinae, Noimtheiged I
oenben Inis Bretan ind inbaid sin ar met in tside. I ^
Honorius papa ind inbaid sin tar eis Bonifait 7 tuctha
epistle uad do nertad hirse Édune. Atbatli an t-uasalepscop 10
lustus. Rogab Honorius na hiuad an cóiceáh epscop ecailsi
Doruuernensis .i. Aiigustin, Lurint, Millitus, lustus, Honorius.
Paulin roordnestar Honorius in Lindocolino, 7 dochóid co
Roimh 7 dorat Honorius in papa pallium do, 7 rochind
in papa cipe tan atbalad epscop Doruuernensis epscop 15
Caire do hordued neich na inad, 7 in fer aile masech,
ar na roscithaigther tria rea fata na talman co rRoim.
Rofáidhestar áano Honorius epistle co Góedhelo do cheile-
bradh na case .i. co manchaib la .i. co Baetan co Cronan
CO Colman 7 Lasrian 7 Scellan. 20
Dorochair tra Édnne la hEdball ri Bretan, 7 re Penta
rex Mercior[um] .i. ri Castra.
[92 b 1] Anno dominicae incarnationis .dcxxxiii. Ara
mora hi Sax?2«/& tnascirt tar a heis. Ond anbthine sein
rue Paulinus Edilbercta i lluing co Cantia 7 rohairimed 25
CO honorach Hetball 7 Honovio episcopo, 7 doratsat
lestra imda oir 7 argait do thimthirechi altore De, cros
dir 7 Étune 7 in cailech. Hitat innosa in Cantia. Isin
leg. thimthirecht
76 A Middle-Irish Fragment of Bede's Ecclesiastical History
inbaid si robaded Romanus erchonsol ecailsi Hirofensis
for muir Etálda. Is don eclais sin rohordaig Paulin in
pallium tucc ab [Honjorio. lacob immorro i deoclion Paulin
fer eclastacda 7 fer noeb 7 sui chantaireclita hi Cair re
ciana.
1 h' 3IS
Corrigenda. 77
33,
Printed by Ehrhardt Karras, Halle a. S.
AÍÍECDOTA
FEOM mSI lAÍÍUSCEIPTS
EDITED
BY
0. J. BEKaiN, R. I. BEST,
KUNO MEYEE, J. Q. O'KEEFFE
VOL. IV
HALLE A. S.
MAX NIEMEYER
DUBLINHODGES, FIGGIS & CO., LTD,
1912
SANAS CORMAICAN OLD -IRISH GLOSSARY
COMPILED BY
CORMAC ÚA CUILENNÁINKING -BISHOP OF CASHEL IN THE TENTH CENTURY
EDITED FROM THE COPY
THE YELLOW BOOK OF LECAN BY
KUNO MEYERPROFESSOR OF CELTIC IN THE UNIVERSITY OF BERLIN
Preface
The text of Cormac's Glossary which is here printed
is based upon a transcript from the Yellow Book of Lecan,
ma'le many years ago by Whitley Stokes. This transcript,
which Mrs. Boothby kindly placed at my disposal after her
father's death, I collated in the first instance with the
photographic facsimile published by the Royal Irish Aca-
demy. When all but the last sheet was printed off I had
an opportunity of collating the whole with the original
manuscript. I then found that Stokes or I had in many
cases silently altered the spellings of the manuscript
where these needed correction, and in Latin words often
substituted the normal for the peculiar Irish spelling.
Besides I was repeatedly able to decipher better some
letters which were obscure in the facsimile.!) Of these
corrigenda I have relegated those which do not affect the
sense or are otherwise of no great moment to a list by
themselves at the end of the volume. There remain however
a number of more serious errors and misprints to be cor-
rected of which I subjoin a list here in order to at once
draw the reader's attention to them.
1) This was particularly the case on the first page which
in the facsimile (p. 255 = col. 1) is much blurred. In several
doubtful cases I applied to my friend Mr. R. I. Best to whomseveral improvements on my readings are due.
VI Sanas Cormaic
§ 31, róbiathais. This impossible form is corrected into
rohiathad in the MS.
ib., before A. imed insert dicitur.
§ 32, instead of on read an with the MS.
§ 35, „ „ ala „ andala with the MS.
§ 37, „ „ ./. bais read .^. has with the MS.
§ 43, „ „ amm Z^o/s read ainm hdss with the MS.
§ 94, for elllned read eillned.
§ 141, last line, after coire insert s/w.
§ 150, instead of alius read quarum (qiiaram MS).
§ 204, „ „ nominis read non, and for Cormaic read
CormdiC. The MS has the suspension wo, which
Stokes read as nomen. It is used for that word
by the scribe on p. 261 a 17, 263 b 38, 263 c 25 &c.
But on p. 264 b 14 and 266 c 24 he employs no for
non. The meaning of the passage then would be
'not Cormac without b'.
§ 240, for read on.
§ 264, „ a cicul so read .?'. a ciculo (ciculoo MS).
§ 279, read candelaforum with the MS, and cf. Isid. XX 10,3.
§ 283, „ unde read ut {v MS). So in § 284 for [unde]
read [ut].
p. 24, note 2, for dirrig read diriug.
§ 294, for coll read colt.
§ 304, „ puino read puinc.
p. 27, note 2, for ietcil read letcil.
§ 371, after dicitur insert crocangel .i.
§ 372, above the n of cinaid a later hand has inserted
sn, as if the etymology of the word were cin snaid.
% 376, for caimpar read caimper.
§ 383, for cacht read cucht.
Sanas Cormaic VII
§ 401, „ om read n-om.
§ 434, Mr. Best confirms my reading arnaba.
§ 467, Mr. Best reads .i. after dero.
§ 478, for deleg ex read delegec.
§ 524, „ [j). 265] read [p. 266\.
§ 570, „ Ee the MS has two capital e's. Stokes read
this esse, but there is no top stroke as is usual in
this compendium, which occurs e. g. on p. 274 b 29.
Still, esse is probably the right reading.
§ 571, for nomen read perhaps non (no MS).
§ 576, „ Gaoidel read nGaoidel.
§ 649, here cap-fell is meant as an etymology of ccquill,
as if it were cap-fell.
§ 690, 1. 7, for Grith the MS seems to have r/reth.
p. 60, 1. 4, „ cater read Cater.
§ 747, for my arose daind, Mr. Best reads arose aind.
§ 851, after didhi insert ./.
§ 874, „ ond insert ./. ond.
§ 893, for ob read ah.
§ 970, „ Cairnech read Cairnech.
§ 1000, for hlegar read mhlegar.
p. 96, 1. 12, before dar insert slighe.
In the foot-notes I have given some of the most im-
portant variants when these either yield older forms or
better sense. For these I have consulted the following
manuscripts :i)
*) The only copy of Cormac's Glossary which I have not
consulted at all is that in the Book of Húi Maine, fol. 177 a^
to 184a\ 1. 15, breaking off like L in the article tuirigein.
VIII Sanas Cormaic
LB, but B from § 756 (where L begins) onwards,
= Lebor Brecc, facs. pp. 263 a— 272 b, printed by Stokes
in his Three Irish Glossaries (1862), pp. 1— 44,
m = H. 2. 15, pp. 13—37 and 77—102, on which
see Stokes, 1. c. p. VIII and Abbott, Catalogue, p. 327.
ír2 = H. 3. 18, pp. 61—87, published by Stokes in
the Transactions of the Philological Society, London, 1859.
This is not a copy of Cormac's Glossary, but many of the
entries are identical,
L = Laud 610, fol. 79 a— 84a, a fragment con-
taining only §§ 756—1224, printed and translated by Stokes,
Transactions 1901.
LL = Book of Leinster, p. 179, a fragment con-
taining the end of § 1224, printed by Stokes, Three
Ir. Gl., pp. 44 and 45.
Harl. = Ilarleian 5280, fol, 75, containing only
§§ 883 and 1059, As these two articles belong to an
older period than that of Cormac I print them here in
extenso, adding also the version of the article prúll from
23 N 10, p. 74.
Harl. 5280, fo. 75 a,
[P]rull .i. aidbliugath 7 medug«fZ ut dixit ingen
Ui Daulsine in banlecerd fri Senchan Torpést a
Manand .i. immomloiscet mo da n-oo prull, Friscart
iermn ant éxine dei muindt/r Senchan ,i, an cerd
mac hui Daulsine lie do Taursaige Tull. IS dei
tra bui de Senchan anni sin: deicorustar fair techt a
mManoind, edon (echt a ainessa do cor cuardo indei,
Coica ccces a lion cenmotha eixini. Is marodbui riam
Sanas Cormaic IX
im nach n-aili n-éc\us Bavaail an CMmháair/ boi amSenchan cid cenmotha a tughin suad. An rombui
dech dano de timthaighid flathe fer nGoidel, iss ed
hertaiar imbpu and ecis cena. INtan tra docomluset
for fairge et docornstar aurlund fri tir atagladhustar
gillse ecoisc anindwstai ina ndidaid den tir. Nom-
lecid-se lib, alse. Defécet uli an gillse. Ni pu data
leu ierum a lecud cucu, ar fse leu ni bo oen comadhuis
ina n-éill, ar ba dochnith a eccMSC. Antan cetavous
domberead a meur for a édon noteged a thoesc de
ghur brian for a di cluais. A chongiMS craicei do
dar a muUuch co mmaithán a da imdad, ata lia nech
assidchiid botar caib a inchinde rumebhdatar trisena
clocend. Cuirrither og luin a di suil. Duibidher écc,
luathidir fiamain. Buidither or a fiacuil, glaisit/ier
bun culinn a mbun. Di lurgain lomchoelai. Da seirr
birrda brecdubai foe. Dia tallta dei an ceirt bui
imbe nib decmoigg techt di for imirge a boenur
mani fuirmithe cloch uirri ar immat a mmiol. Deriu-
cart ierwm co mor fri Senchan 7 asbert ris: be a
torbach-sui dit-se al se^) oldas ind iel forualluch
forboeth fil immat. IN setar lat ol Senchan tuiáecM
iersind luith isin curuch? FromM olse. Ciggidh
iarum iarsind luid isan curoch. Luathithir lochaid
iar forgarmam co mbui isin caruch. Ba suaild tra
corrabdithe an cwvach cona lucht arandhi rombroghsat
ind eiciss riam som asindala leith ind lestair issa lleth
n-aill 7 aspertatar amfw7 bidh [fol. 75b] assin oenghin:
dotrorbai T^est, a Senchan. Bidh si dno de muindter
.ui. MS.
Sanas Cormaic
uli acht CO n-erlam docum tiri. Is dei sin roainm-
nigecl dosom Senchan Toirpesi .i, Senchan dororbai
pé/sí. Reccaid lertim i Manainn, Dofacbud a coblrtc/i
hi tir. A mbatrtr diú ac imt[b]echt iersin traig cona-
cutar (int sentond) oc buain na femnai 7 an muir-
toraith olcenai. Airegdai gratis a cossai 7 a llama
acbt nadmbui etag impe 7 bue anfeth gortse fuirri 7
ba liach 6a iianiorro, ar ba si sin an banlecerd ingen
au Daulbine de Muscraide Liac Tuill a crich Ua Fid-
geinte. Docuaid side did/a for cuairt nErenn 7 Alpan
7 Manund 7 ba marb a munntir uli. Bai levum a brathair
mac hui Daulsine ceard amrai dawo oc a hiarmoracht
fo clirichuib Erenn 7 nisfuair.
INtan didiu atcondairc ant sentoin inna hexe immus-
CKmorcair ceptar he. Aspert iarum alaili dib: niathire
ammatcomairc (sic) Sencan eices hErenn iiili asse.
Initbia de umuldoid a Sencan, ol sie, anadh frim
aithesxa? Rombia emh, ol Senchan.
Nibsa eola imnidh adbaig
chessu femmain mbolgaig mung.
Caide a lethc[h]omargg ?
Sochtais iarum Senchan 7 and eceis uli dno.
Taligg lasaodain an gillui remeipertae ar beolai Sen-
chan anusbertai a caildech: na hacallda Senchan, ni
comadhus det. Atomglaitese amnse, ol nidaculdadhar
nech aili dein muinnt?> se. Cidh, ol in banlecerdd,
caide a lethrann? Ni ansa, olse.
De muin cairrce mara Manonn
derigned mor salonn sunn.
*) Added later below the line.
Sanaa Cormaic XI
As fir, ol si, 7 an lethrand hi sin dna .i,
Immamloisced mo da n-ó6 prull,
cade a lethrann, a Senchan, béus? Amim, ol an
gilliu, oc saigidh deit a acaldmha Senchan. Nitacell-
dadar em.
Cest áidiu, cade lat-sse? ol si. Ni ansa, ol sesiumh.
In cherd mac hui Dulsine
lice do Taursighe Tull.
Fir son, ol Sencan, in tiissai ingen aui Daulsine an
banlecerd occadathar chuingid sethno hErenn? Is
me em, ol si. Fotruicther ienim la Senchan 7 doberar
dechelt amrae imbpe. 7 dedechoid la Senchan a
nErinn. Antan \ra donanic hErinn Senchan conacutor
an gildoi remeperthe ba hocliech co moigg orbuidhe
caisidir carrai mendcrot. Tlacht rigdai imbe. Delb
as airegdom adcess for dune fair. Totsd deissiul
Sencan 7 a muntere 7 nusqiiom proparuit ex illo
tempore. Dubium itaque non est quod ille poematis
erat xps (sic\).
M]iigeme .i. ainm in cetna? oirci ceturobai a nhEriu.
Corpri Muse cetatuc side ind-Eiri a tirib Bretan. Ar
antan robo mor cumachtai nGoidel for Bretnu 7 ro-
rannsot Alpam etorru i ferandou 7 rofidir each durais
7 a caruid leu 7 ni bu lugai notrepdois Gaid/Z fri
muir andoir g[uam in Scotia 7 doronta a n-airse 7 a
[fol. 76 a] rrigdhune and. Inde dicitur Dind Tradui
.i. Dun Tredui .i. tredue Cremthainn Mair mo/c Fio-
daicch ri Erenn 7 Alpon co moir nicht 7 inde dicitur
Glassdinibir 7 {sic) cell for pru maru Ichd, is arus in
sin i rabau Glass mac Cauis mutaid ric Irfuate oc
XII Sanas Cormaic
mucauib for mens. Et isse in sen dedersaich Patraic
ier tauin .i. sei .xx. hliadna ierna guin de fianaib Maic
Con. Et den roind beus sein ata Dind map Ledhain
i tirib Breataw Corn 7 Dun mac Lioat/iam. Sic
rorann ceuch cineul desiu arubai a cutrumau a llae
anair 7 rou7iatar fon cumachta cen co cianau cid ier
tichta/« Patraic. De sin tra robaui Coirpre Mttscc ic
aithichid sair coa mmntir 7 coa coairde. IN« tainic
tra and inbaidh sen orce tir nErenn 7 isracongradh
la Bretnau na tarta ail na hascaid na caratrad na
com 1) do Goidelaih. IS hi tra cain robui and inu/^aid
sen la Pretnu cech bidu7<a ina cinaidh de neuch
rofesseri a cauaiw. Roboi diu orce n-ann i seilu/i carut
Corpre Muse a tirib Bretaw 7 atroe Carpre uad. De-
choid diu Coirpre cor fechtais do a ticch mcle 7 foricc
foailte acht immon orce. Scian amru dno lie Corpre
Muse 7 imdenam di or 7 arcot immo heim 7 ba sed
amrae i. Debert^) ierum Corpre beoil co mmor 7
commelt saild 7 bosailt foa heim 7 for a cóiph an
scin ar beluip and orce. Rogab \Qium ind orcie
cocnamh ann eme co matm. Rolute iarwm an scian
CO narbo aloinn arnauhariich. Dege (sic) ierum Corpre
cais moir do sen 7 ba bronuch 7 condaich cert n-imbe
coa caraid. INdruic side, icfud sai an cinaid, al siade.
Ni geuph su, ol Corpre, acht a fail i cain Bretaw
.i. cech bidba ina cinaidh. IER sin tra dobreth ind
orce ina cinoid 7 debreth ainm ndou .i. Mugheme. Ba
banchu tra and orce 7 ba torrach an tan sen .i. antan
1) After com a space left vacant for about three letters.
=") dedbert MS.
Sanas Cormaic XIII
combreth taris inall. Ailil i) Flann Becc tra ba ri
Muman and inboid sen 7 Cormac i rrighe Temro
Dorinscatflr side fo chetuair cunchid and orce 7
icosnam. Is e ienim cruth rucoraicedh etorrai i triur
.i. aimser cinte do bith don coin i tigh cech se. Doi-
thid ierum an cu 7 roue each culen dia chuain 7 is
on choin2) sen orce liErenn, ud Scotice pe>hibent.
Ba marb tra iertain and orce ier reib cianaib iar?<»k
Fuair Conlse mac Taidc maic Cein maic AuileHai
Auluim clocenn lomb and oirce 7 áébert 1 ceist dend
filid doluidh CO n-arcetwi die atha/r .i. Moen mac
Etnse nomen poetea (sic) illius. Teit ian<m ind ecess
tria teinm laida co n-epert : Cain tonna tige hni
Eoganith i tig iii Cliuind cech tratha dobarind bassa
caemh a ticch Corpri Muscc a mugheme. Cend Mugemin 80, ol se, an cetna oirce debreth a nErinn. 7 rl.
23 N 10, p. 74.
Prull .i. aidbliugad mor. 7 metugad. ut .dx. ingin
hui Duldsaine in bainlicerd fri S^nchan (.i. Torpest)
imManainn immosloiscet mo da no prull fritgart iarom
int exine di muintir Senchain an cerd .m. hui Dilsaine
li(a)g do Tursaige Tull. IS de tmn bui do SencJmn
andisin docorustar fair techt i mManaind .i. fecht
nainiusa du chur a chuarda inde ceoga (sic) eces a llin
cenmotha exine. Ni rabe riam im nach arali eces
Bamail in chumttaig boi im tSenchan cenmotha a
•) Aililt, with punctum delens over t.
2) con MS.
XIV Sanas Cormaic
thxigban suadh issed on robiii dig (sic) do tbaimtigib flatha
fer nGoidel inrugsat na hecis alchena impse. INtan
tran docliumlasat for fairgi et docorustar aurland fri
tir adgladwstair gillse inecoisc don tir inandiaid.
Nomleicidsi lib olsé. Dechad uile fair. Ni ba cain
leo ind oglac/i a eccosc na a lecad leo, ar ni ba hen
comad^(S dia n-elta he for a ecosc ndocbraid. INtan
tran dosberith a mer for a etauw noteged a thaosc
do gur bren tria cluasaib a chuil siar. A chongrus
craice do tar a mullach. Ba cosmail batar coib a
inchinde a roemaid dar roeib do mad comuamanda
a chind 7 a chloicind. Ni anad oc tolse brentse .v.
CuirrithiV og luin a di suil l(ua)ithith/r leig muiliwd
a fegad. Comdub fri héc a drech cuirri na co(r)r
aurocbala a da ngruad. Sithithzr urbruinde ga . . nde
a sron. Marsig emnaig builg gaband oc berbad
mianaig sugad 7 imlecad. Ni bendais uird [p. 75] do
chair d(e)rg ambendais a beoil do teinid luathaigthir
v/ fainle no fiamuin he for lar. Buidigthir or rind a
fiacal. Glaisithar culend a mbun. Da lurgain lomchsela
lanbreca fai. Da seirid birdai buidi brecdubha. Alurga mar cuigil a sliasait mar tsamthaig. A mas
mar leth maothal. A bru mar miach bolg a(b)raighe
mar bragit cuirri. Meit mulchenn milid a chend.
Librith/r gabla a lamha. Meitigth/r durna mogad
(.i. im sirobair) a durna. Dia tallta de iu cheirt
combrec clithar diabultse bui uime ni bu decnaig (sic)
di techt for imirci a aonar mme fuirmithe cloch fuirri
.1. ar imbat a mil 7 rl. Dorogairt tran diucaire
moir 7 adbert fri Senchan: bam tarbach sa deit oldas
in re foruallach forbaoth imchumachtach ut fil umwt.
Sanas Cormaic XV
In setar lat, or Senchan, tichtu iarsinn luid isin curach.
Prommfimit fris, ol se. Cingid forsind luid isin
churach 7 ba luathidir lochaid for garmain no grib
imma net no seig do aill in side rue, combui isin
curach 7 ba suaill iran. nach baiti in curach iarsindni
robrogsat reimi sinm isandara leth don lestar. 7 in leth
naill dosuna 7 a . . . . atur amail bid haongin Dotrorba
beist a Senchain et bud hisin do muinter huili acht
corroisim tir. IS desin rohainmnigecZ Senchan Torpeist
.i. Senchan dororba peist. Regait iarom co Manainn
7 facsat a coblac/i a tir. Amail batar oc imtecht
isin traig ofacatar in sentuinde moingleith mifrig forsin
carraic. Sentuinde .i. caillech ut poeta dixit. R.
Sendtuinde 7 senbachlach
rop 8 . . . . rafifais .i. s . . . anacuil . (a)crin feis
acht nochonfagnat moc de
is ni thabrat . . . mleis .i. a primgein no a primitia?.
Amlaid bui in caillec/i forsan traig oc buain na
femnaige 7 in m(u)rtoraiVZ olchena. Airechdse grata)
a cossa 7 a laime acht natbi .... mpe 7 bui anfeith
na gortse lee. (Ba li)ach son aldiu a(r) ba hi in ban-
licerd mg\n .h. Dilsaine do Muscraide Liac Thu . . a
cnch hU(a) Fidgenti condechc^VZ forcuairt Berenn 7
Alhan comba marb a muinter n-uili. Bui [p. 76] traa
in cerd mac hu Dillsaine a bratha/r oca hiaraid.
Uerinn, acht ni fuair 7 rl. INta(n) tran itchonnaic
sentuinde na hexi imMscomairc ceptar iat. Atbert
araili dib Maith re imcomairc .i. Senchan eces Uerenn
indsin. In mbia for humeldoit a Senchain olsi anad
frim athiuscsa). Rotbia tran ol Senchan.
XVI Sanas Cormaic
Nisim eolach (i)mnid adbuid
ciasa femnach bolcacli (m)buing.
Cati a . . . ann s\n olsi. Soc/ííait traa ind ecis buili 7
Senchan. Doling iran in gillse remepert?e for beolu
Sencham ut aixit: A chaillec/i ni raga illeitb Sen-
chain. Ni comaisi deit acht nomaicillsi or nitaicillfi
nech aili don muinhV si. Gest {raa ior (sic) banlicerd
caiti in lethrsLui Ni ansa olsei.
Do muin cairgge moire Manann
doronad mor salann sund.
Et in lethrand sa tran caidea let.
IniMsloiscsit mo de n-o prull.*
Niizsaid . . fort Seachan ma ed condaige, ol in gilla
beoss. Gest tran caidi latsu ol sisi. Ni ansa olsiessium.
In ceard mac i Dilsaine
Liac Tursaige thull.
Fir on ol Senchaw. Is tusa, ingion Hi Dulsaine in
banliccerd ocatathar d'iarra/cZ sechnon Eerenn 7 Alpaw.
IS me eim ol sisi. Ructharsom ianim la Senchaw 7
doberar etag amra impe dochmn llerenn. rancatar
tran . . cowfacatar in gilla reme . . . ge for a chinn
(sic) 7 ba hoclach ruithenda rida') romor r . . . e tha
rigremar mor miledtha liechaib co moing orsnaith
fathmaunaig caissith2r carranda mmdcrot. Tlacht
rochaom rigdai imbe. Milech ordai . . . . im . inad ind
tlachtam. Sciath ordai comramach cetharocha(ir) Ian
do gemaib carrmogail 7 liac logmor 7 nemann 7 cris-
taille . . (8)aifire for a cliu. Claideft colgdiriuch co
leg. rigda.
Sanas Cormaic XVII
torchelltaib t g ina deiscip. Cathbarr . . . ge co
coroin ordai ima chenn. Dealb is airegd le
Inchracht bni for duine fair. Teitt iarsin deissml
SencLain cona muintir . . aparuit ex illo teiripa(re). Du-
bium itaque quod e ille p(o)emates eiiit xps. 7 rl.
A handy and cheap edition of Cormac's Glossary has
long been a want felt by many students of Irish. WhenStokes in 1862 brought out his editio princejps from the
Lebar Brecc, he warned the reader that it was a mere
íxóooig, the time for óiOQ&cóostg of Celtic texts not
having yet arrived. So slow has been the progress of
Irish studies that fifty years later we have still to be
content with mere éxóóúng. In the case of our Glossary
a critical edition would have to be based not only upon
a collation and stemma of all existing MSS, but would
also involve a minute study of the language, so as to
separate the genuine articles from later additions, and if
possible to establish Cormac's authorship ;i) a definition
of the relationship of Cormac's work to such other com-
pilations as that which goes by the name of O'Mulconry,^)
») See CZ VIII p. 178. To the evideuce there collected
we may add § 1103, where a quatrain on Cenn-gécáin, Cormac's
predecessor on the throne of Cashel, is quoted, and § 140, where
one of the tributes of the king of Cashel is mentioDed.
*) Stokes unaccountably assigns this glossary to the ISth
or 14tii century. It belongs undoubtedly to the Old-Irish period'
as the verbal and other forms collected by Stokes on pp. 222
and 223 prove. To these may be added hue 779, the neuter
a cétleth 417, the inf. do buith 467, 604, and the part. nee.
buithi 300. The quatrain quoted in § 180 was not composed
XVIII Sanas Cormaíc
or the Lúil Dromma Ceta ;i) an investigation of the various
sources used by Cormac or his predecessors; 2) the tracing
and verification of his quotations, ^) and an examination
of his knowledge of Latin, Greek and Hebrew. On all
these points since the slender information contained in
Stokes' preface no progress has been made.
It is probable that the Irish took the idea of alpha-
betical etymological glossaries from the tenth book of
Isidore's Etymologiae ('De Vocabulis'), on whose methods
their own etymological speculations are founded. The
very first entry in our Glossary is taken either from
Isidore VII 6, 3 or direct from Jerome's interpretation
by Flann Mainistrech, as Stokes assumes on p. 234, but by Flann
mac LonáÍD, who died in 9 IS. A post-Norse redaction is proved
by the quotation of Norse words in §§ 100, 183 and 507.
1) Preserved in H. 3. 18, pp. 63— 83 (printed by Stokes in
the Transactions of the Philological Society 1859, pp. 170— 215)
and in Egerton 1782, fol. 15aff. It is mentioned as one of the
dúili hélrai in the metrical treatise, Jr. T. Ill p. 50.
^) Some of these are cited in the preface to O'Mnlconry's
Glossary. The Virgilius mentioned there is not the Romanpoet, but the Stii century grammarian Virgilius Maro.
3) I have occasionally added references in the foot-notes;
but much more remains to be done. Thus the quatrain quoted
in § 398 is taken from a poem the end of which is found in
LL 43 a (see 1. 50) , while two complete copies have been pre-
served by Michael O'Clery in BIV2, pp. 79b and 132a. Thebeginning of this poem is A choicid cáin Cairpri chriiaid, and
its author, as I hope to prove some day, is Orthanach úa
Cóilláma. — The quatrain of which the first lice only is quoted
in § 3G9 is found complete in H. 3. 18, p. 66. It is the 20 th
stanza of a poem preserved in 23 N 10, p. 17, where it has the
heading Uga Corbnmc nmc Cukndain.
Sanas Cormaic XIX
of Hebrew names, i) But while many deflnitions and
derivations tally with those given by Isidore, 2) others
differ. 3) Lastly it will have to be investigated whether
such derivations as that of ecloga from alB, and Xoyoq
(§ 561) and of episcopus*) from ejti, xal and a^^a are
Cormac's own or taken from older sources.
K. M.
1) Cited as Hebraeicanum Hironimi in the preface to
O'Mulconry's Glossary.
2) So § 72 = Isld. VI 2, 43; § 99 (leg. aidJvag) = V 38, 4;
§ 101 = VIII 11, 20-21; § 116 = XVI 4; § 167 = XVIII 21;
§223 = X 153; §325 = V31,7; § 339 = XV 16, 9 (where for
Cormac's ferarum Isidore has peciidum); § 352 = VII 12, 1 (where
Cormac's eledus corresponds to Isidore's de sorte); § 750 =VII 1,15; § 751 ^ VIII 11, 13; § 768 = II 9, 8 (where Vor "Cor-
mac's intentio Isidore has conceptio); § 875 = X 182 (cf. H. 3. 18,
82b, where meritoriae tabernae comes from Isidore); § 890 =XII 7, 69; § 1297 = X 115, so that we should read himo[ad]clinis.
3) Thus Cormac's derivation of apostolus (77) varies from
that given by Isidore (VII 9, 1); similarly that of frater (111),
cf. Isid. IX 6, 5, and of diluvium (480), cf. Isid. XIII 22, 1. While
Cormac §65 renders a^x^g by 'excelsus', Isidore VII 5, 6 has
'princeps'.
*) This is not found in the YBL version (§ 539), but stands
thus in LB p. 267 a 9: epscop A. eipi [.i.] for, cai abba .i. abba
pater, cai coDgrnnio (read congraimm 'conjunction' with Zimmer,
SitzuDgsber. 1909, S. 442).
Sanas Cormaic.Yellow Book of Lecan, p. 255, col. 1.
A.
1. ADAM (.i. terra robrum) i. e. homo nel terrigena,
on talmiiidecht; uel truncus .i. tamhan.
2. Adamnan .i. homunculus .i. disbegad anma Adaim.
3. Adrad .i. ab adoratione .i. on edurguidhe.
4. Aradh .i. rith no riad fri ha; a .i. cech ard.
5. Ard .i. ab arduo, onni is ard .i. collis .i. cnoc.
6. Ascalt .i. es-gelt; no as-colt .i. es-colt .i. colt biad.
7. Asglang .i. uas-glaing .i. uas gualaind; glang .i.
guala.
8. Adaltair i. e. ab adulterio .i. on adaltras.
9. Altram i. e. ab eo quod est alo .i. on brethir is
alo ailim ata.
10. Acuis .i. a causa .i. on chuis.
11. Aicher .i. ab eo quod est acer .i. lainn no tin[d]
no tren.
12. Amos .i. am-fos íarsinní nat gaib i fos, sed de loco
ad locum .i. o luc .i. ó t[h]ígerna dialailiu.
13. Ar ab eo quod est aro .i. airim.
14. Ainne .i. cuairt. Ueteres .i. na sendaini enim
ponebant an pro circum, unde dicitur annus .i. bliadain .i.
fa c[h]uairt bis an bliadain.
^ each add. H^
2 Sanas Cormaic
15. Arc[h]es .i. ab arceo .i. on e[h]umgach .i. larsinni
doimairg inn! teit i ind.
16. Adbertaig .i. ab aduersario .i. on adbirseoir.
17. Anserg .i. annsa a serg no a ferg. No a naso^
.i. sron,
18. Arged ab argento.
19. Astnl .i. ab astilia .i. slisen no gae libuir, no
assude a dul.
20. Arco fuin dom Dia .i. adlochur .i. postulo ueniam
a Deo .i. dotluchor dilgad Dia .i. post peccatum. Aliter:
arco ab arceo \col. 2] finem Deo .i. doimurg m'forcend a
Deo quamuis primo^ peccaui.
21. Ascath .i. seal, unde ascata .i, laechda. No scalda
ar uathmaire an laoich amhail scath.
22. Adamra .i. ab admiratione .i. on ingantos,
23. An-, am-, diultadaig gaidilge, amail rongab nath
7 annath, eim 7 aineim, nert 7 amnert.
24. Aurdam .i. ur-dom .i. aur-teagdais .i. fri tegdais
anechtair.
25. Almsan quasi elim-son, ab elimoysina .i. ar is ard
fogar na halmsan,
26. Artt trede fordingair .i. art iiasal, unde dicitur art
fine. Art .i. dia, unde dicitur Eochaid Find Fuath n-Airt
.i. fiiath dea fair ar a cLaime. Item Cuc[h]ulamw post
mortem dicere perhibetur: 'Domemaid Art uasal'^ .i. dia
uasal. Art dona cloch no leac ligi,^ cuius diminutiu[um]
artene .i. cloichene .i. ainm di8beca[i]d, unde Giiaire
Aidne dixit:
1 doteit H^ 2 nasa MS. ^ prima MS. * = dimemed
art uasal, LL 122 b 48 ^ Uggn MS.
Sanaa Cormaic 3
Docealat mor n-amra ind airteai i
bite 2 for ligiu3 Marcain maic Aedha maic Mairceni.'*
27. Arg treide^ fordingair: arcc bainne,^ unde dicitur <roarc .i. robannae .i. snige mor do fleocliad. Arg dawo .i,
laech, unde dicitur Argdae .i. laechdae, cuius uxor Arggen
.i. gein in airg [.i.] in láic[h] .i. is gen don arg, .i. don
laoch, a buith oca 7 is maith do. No arg-guin, arg laoch
7 cuiniu ben. Arg dai^o urdairc, unde dicitur airchetal .i.
argg-cetul .i. cetul urdairc ar a menci concanur. IS aire
áidiu ní cétal loech asberar de, ar nl do ^ laoch [col. 3]
nama donltLcr airc[h]etal.
28. Ab .i. ab eo quod est abbas; uel a nomine ebraeico
quod est aba .i. pater.
29. Athair .i. ater primitus dicebatur, quasi pater,
30. Ailt i. e. ab altitudine.
31. Ana .i. mater deorum Hibernensium. Robo maith
áidiu robiathais si deos; de cuius nomine ana .i. imed, et /Tde cuius nomine Da Chic[h] nAnund lar Luachair nomi-
nant[ur], ut fabula fertur .i. amail aderait ina seel aide. Uel
ana anyon graece,^ quod interpretatur dapes .i. biad.
32. Amrat[h] .i. nemrath .i. nl tabarr rat[h] dar a
eisi, uair is lar mbas duine dognit[h]er. Aliter: bit[h]
amos .i. on 9 am áuliu, is ondi is amos ata. Amrat[h] dkliu
éc-rat[h] .i. rat[h] iar n-egaib dober munter indi 10 dia
ndentar. Sed huius postremumii non tam laudo .i. ni is
fuindige 7 ni moluim in dedenac[h].
1 airtene MS. ^ biti MS. » lige MS. * maircene MS.^ treidi MS. « baindea MS. "> da MS. « greco MS.9 an MS. " inti MS. " uTus postremo MS.
2*
4 Sanas Cormaic
33. Aod .i. tene. Is imaircide son cid tria delidin in
anma as i aod .i. dea .i. bandéa, ipsa est Uesta .i. bandea
tened, et quia Uestam illam deam esse ignis fabula fertur,
Uesta ipsa ignis dicitur .i. aod.
84. Amnas quasi amnes, ab es quod est amnestia .i.
uile-dilgend.
35. Aurso .i. or-sin .i. ala n-or di i teg, a n-aill fri
sin. Aliter: aursa .i. airisi .i. arsisidar in tech fuirre.
36. Aiditiu .i. aith-deti .i. detiu iterum Tar n-aditiu la
necli ele prius.
37. Anart .i. hin-irt .i. hirt bás, amail rongab isin
tiganail Morainn maic Maein: 'dath don dich^ irt' .i. bais
\j>. 256, col. i\. Anart ^idhi in bais ar a baine. Is cosmail
fri 1ÍÍ bais ar baini, or na bi ni do dergge and, quasi
exsangis mortus .i. SLxnail nech marbh gan fuil.
38. Audacbt .i. uath fri feacht .i. antan tete in dnine
fri feclit n-uatba .i. bais.
39. Anamain .i. ainm airc[li]ctail .i. an a somaoin ar
met a lóig[e] 7 a graid, ar is dan olloman, unde dicitur:
'inloing3 ollam anamain'.
40. Anrud nomen secundi gradus poetaram .i. srut[h]
an in chainmolta uad ocus sruth ina mmoine chuige tar
a n-eisi.
41. Anair .i. ainm n-airc[h]eatail, is é dan dogni cli.
Anair dowo forreith in ree so .i. aon a Liar .i. i* n-áen-
tarmfortcend a forcend, ocus is debriclit a deach, 7 i^
tarmfortcenduib 7 eitsechtaib deocbraiges fria nath de-
brechta. Ailiter: anair .i. an-aor .i. nl haor, acht is molad.
Cid samluidh seon dicZm do each comurg molta, is dilsiu
1 is MS. 2 ^oaic if 2 3 inellaig 0' Male. 537 * a MS.
Sanaa Cormaic 5
don alt airc[h]etail Isin, ^ ar is fuirmed filed romldair ina
hanmand sa dona airc[h]etluib do sluind na n-ilalta3 7 dia
ndechrugad, nl haicned romidir leo.
42. Anfobracht .i. nomen do duine serggas 7 timairges
galar cowna bl beo[i]l inn a chiirp. Bracht enim beoil
uocatur."°
43. Adart quasi ad irt .i. adse mbais, ar is bas do-
rlmther codlud 7 is ainm irt do bas. Is ainm báis do ^suan. IS adie didm telcud fri hadart 7 is arde codalta,
unde dicitur: 'descaid cotalta freslige'.^ Ailiter: adart .i.
ad-ard, ar is ardi oldás^ in imda archenae.
44. Ara .i. ar-áui .i. fiia ó anair. Are ,i. re uach-
tarach [col. -2] in dnine. A cech n-ardd 7 hi cech n-isel.
45. Aithle .i. ath-foJse .1. is messe cid indas fola.
46. Arathar .i. ab aratro .i. on trebad.
47. Axail .i. ab auxilio ^ (.i. on c[h]omitMi doheir-shim
do c[h]ach) quod [angeli] hominibus pr«ebent .i. on furtacht
dobe/rsium do chach.
48. Ana .i. staba beaca bitis for tiprataib isnaib
canaibh dluthib. Inde dicitur: 'daimid ana for lindib'. 7
ba do argud batir mincib, ^ ut Mocu Cerdda dixit for Cnuc
Rafifand:
Ind rá[i]th Li forsndan-fil
i mbith tipran fo ain gil,
ba bind gair caille lonche
im raith Fiachach male Monche,^
.i. mater illius. Fri hoi tra do dainib scithaib esib dobertis
^ asiu MS. ' See Anecdota from Irish Manuscripts
vol. Ill, p. 15, 5. 3 quam MS. * auxilium MS. ^ = minciu
• See LL 201 b 53.
6 Sanaa Cormalc
na lestair-si forsna tibradaib 7 ba iigaib dobertis forra
do promad a cana.
49. Anam ab anima dicitur .1. ona snailchib.
50. Athgabail arindn atgaib each a less treithe. Ailiter:
[athjgabal, na teora ba toisecha rogab Assal ar Mug mac
Nuadhat. Athgahail .i. na sé ba arnamaracli 7 rl. Lege
2
i Senchus Már.3
51. Aithech .i. aith 7 oech .i. nama aith. Ait[li]ecb
áidiu .i. nama aith .i. ni hainm acht do deglaoch.
52. Aithches uxor eius, quomodo laiches a laico .i.
on tuata.
53. Ao quasi au ab aure .i. on c[h]luais.
54. Aunasc .i. nasc aue .i. ornasc nobid im c[h]luasaib
na saorchland.
55. Aigen .i. ogfsen, amail bid lethnaigthe.-i
56. Aitend .i. aith-tend, sech is aith is tend. Unde
Mac Samain no Maelodrain ^ dixit:
Ni bu inmuin fid fuirme
sanc[h]an asas im Thuirbe,
adomchumben a dule,
nimanaicc a fidrube.
57. Aurdiiine .i. ar doirsib na ndiiine 6 fognith [col. 3]
lasin aes cerd[e].
58. Airber .i. frit anair here .i. eter do di laim, ar is
fort muin here ere [n-]aile.
59. Air- cech n-airther, ut est Air-muma. Ir- immorro
cech as sire uait, ut est Ir-mum[u], .i. Muma is sire
> arandi MS. « lega 3IS. •' See Laws, vol. I, p. 64.
lethnuge MS. * raaolodrain MS. « ndoine MS.
Sanas Cormaíc 7
úait noch as siside as larmuma. Út dicitur Ára airthir,i
ar atat na teora hÁirne and. Aro airthir as nesam do
Eirind, Ára irthir immorro as nesam don ocían .i. is sírem
Erind síar, sech is iside ind Áro larthair.
60. Áne de nomine Áne ingine Eogabail.
61. Abbartu .i. sechtmad furirith in duine gaibther isin
apartain, is sí a epert techta.^ Is ar a epert á\dm nama
dober in duine diaraile sin, ní ar airilliud chenae, acht
epert dó fria cele: notgaibim i n-apartain. Ar chobele
Aidiu doberar.
62. Ailgess á&no A. geis gi;ide, 7 is ar ail áidht
namma doberar in gude sin, ni bar a molad. Sechtmad
á&no loge enig indi cosa connegar ind algess; is I ind
ailgess techta.
63. Athabie quasi bath .i. bas.
64. Aiminn ab eo quod est amoenum .i. aibind.
65. Airchinneach .i. archendach, arcos [dQxóg] graece,^
excelsus latine. Airchinnech er-cend-óg, viasal-cend-comlán.
66. Ambue .i, nembunadach; bue .i. bunadach.
67. Adse .i. ad-dee .i. dir do Dia.
68. Altan .i. ail teind mad dia tecma.
69. Adann .i. aen-itharna, ut Colman mac Leneni
dixit:
Luin oc elaib, unga oc dirnai, *
crotha banathech oc crothuib rignai, &
rige oc Domnall, dord oc aidbsi,
adann oc caindil, colg oc mo c[h]ailg-si.
> airther MS. ~ techto MS. ' grecos MS. ^ dirnaib
MS. » rignaib MS. « See LU. p. 5 b 7.
Sanas Cormaic
Item:
Itharna
mad dia tecma i llithadba, ^
ar Dia ni rod-luathadna
[2).357, coll] al2-luathlabra nitharba!
70. A .i. fen no carr no carpat, ut Fer Muman a
quibusdam [flebilibns LB.] audiuit in aquilonali parte ,i.
mar do ciialaid Fer Muraan don taoib tuaidh de ó dainib
triiaga a[c] coine:
'IN essar dam do a?'
'To, mena ma mo a.
Ara taire mo á mó'.
'Mani má do á, to '.
71. Aitire .i. iter dede ^ .i. iter da^ fechemuin.
72. Aingel ab eo quod est angelns .i. bonns nnntius
.i. dagt[h]eclitaire. Aingel .i. solus no grianda no failid.
73. Aigrere .i. age rerc .i. brithem.
74. Aigne .i. f§r aiges ái; no fer gnies ái .i. airc[li]et^(Z
no cai[n]gen.
75. Airndel .i. ar-indel .i. indel aire.
•^ 76. Aithenne .i. aith-tene, no aithle thened, no aith-tene
.i. tene aith, no aithenna .i. fuidle na crand.
77. Apstol .i. ab postulo & ad Deum .i. tochuirim.
78. Anidan .i. an-idan .i. an fo diultad, idan imworro
.i. idon ab eo quod est idoneus ^ .i. tairisi.
79. Ander .i. ben .i, ni der [.i.] ni hingen. "^ Der enim
graece ^ filia [uel] uirgo uocatur.
> hit lithadba LB. ^ ar LB. ^ gjc jj, dade MS. " da
apostulo 3IS. « idonius MS. ' hingin MS. * greco MS.
Sanas Cormaic 9
80. Adbae othna .i. adba huath-iiinne .i. uath uir 7
ond cloch i. adba uire 7 cloiche, ut est:
Is e in lia, lith rolas,
iar srethuib suadh i seiic[h]as,
is ed ond iar n-a[i]cnead ail,
is 1 an cloch iar saordataid.
81. Aiggillne .i. auggu-giallne .i. dorat 1 in fer set
taurcliloithe dialaile .i. log a enig, ar airitin set uad ar
bes n-airc[h]endchíf/í7e, is ugga do larom glallae dond fir
sin 7 airitiu set uad ar bess n-airchenda. 2 Cid adlaic do
áidiu airitiu set ó nach aile, ni chumaic acht a n-airitiu
do ond fir mbeir seoto taurcliloithe [col. 2] dialailiu .i.
log a enig ar airitin set uad ar bes n-airc[h]endcha/^e. ^
Cid iar n-airitiu tra set ar bes n-airchendai onaib cielib
donaib flaithib is ainm aggille donaib celib, 7 is improprie *
son imiHorro, proprie^ autem aggille dona feraib gaibte
seutu turc[h]Ioithe ceni berat turchreic ar imfognam n-
airchendai.
82. Aislinge .i. lingid as; uel absque lingua ^ .i, cen
labrad inte.
83. Abac .i. ab aband 7 bac beg ; bee bis i n-aibnib é.
No becc a á .i. a airde.
84. Aicde .i. ecdoe {olxodof-irj] graece, iiedificium latine
A. cumtach.
85. Alchung quasi arm-chong .i. congbaid arma.
86. Allud .i. nos. No alad .i. a laude .i. on molad.
^ dorata MS. ^ aircendchaig^e H^ ^ MS. repeats from is
ugga to seoto taurclotha. * iuproprise MS. ^ propri?e MS.* lingse MS.
10 Sanas Cormaic
87. Alad .i. il a dath .i. imda datha and. No alad
.i. uile-dath .i. fola-dath .i. dath fola fair sech in slán.
88. Aiccicht .1. icht a n-aice, ar is i n-ace bis an
deiscipal acind aiti.
89. Ainces quasi anceps .i. aincid a fis ort.
90. Abras, abra .i. inailt, feis .i. lamt[h]orad. Abras
áidiii Á. lámt[h]orad inailte.
91. Annach .i. an-dag, non dagh [.i.] non bonum.
Dagh ebraice 1 bonum interpretatur, droch ebraice^ malum
interpretatur, unde dicitur drochta .i. olc he .i. seinlestar.
92. Amor, ime a or. No am-piir, am ic a diultad, co
nach glan, acht iss inglan. Piir .i. glan.
93. Adhnacal [col. 5] .i. ad dliged 7 cal coimet 7 nai
duine .i. coimet dlig/fZ in duine.
94. Ahall [ab] Abellano oppido Campaniae. 3 No Eba-
eill .i. eillncd Eba .i. in cetben. No aob-oll ar met a
toraid. Uball eodem modo.
95. Ach acho [áxéco] graece, doleo latine A. galar.
96. Ac graece, nego latine .i. diultad.
97. Alcheng ab alligando * A. arma.
98. Aithrinne .i. rinn aith .i. tenga aith fri hair.
99. Adna .i. ais [.i. ad-sena] quod ad senes pertinent;
aes illi enim dicunt [eoas aicov] graece, unde aetas ^ latine.
100. Auchaide .i. cluinnte, quasi aure accipe. Unde
est: ni auc[h]ar .i, nl cluiner.
101. Antichristos graece dicitur quod est latine con-
trarius Christo; anti*^ enim graece contra latine significat.
102. Airistotilés, aris .i. artis, tot [zavxTjg] huius, tiles
[réXoq] A. finis. ^
' ébreico MS. ^ eb- MS. ^ opido campaine MS.* allegando MS. ^ aotas MS. « ante MS. ' fines MS.
Sanas Cormaic 11
B.
103. Bendacht quasi benedichti a benedixione.
104. Buanand mumi na^ flan .i. be nAnand ar cbosmaile
dibliuaib. Avaail robo matbair dea indi Ami, sic Buanand
quasi mater erat na flan. Ailiter: Buanond .i. daghmathair,
in buan is bon .i. dondi as bonum, ut dicitur: 'genit/i/r
buan ambuan' .i. maith o ulc. A n-and fil isinni is
Buanand, is ed fil isinni is Anand .i. mater deorum, Buanand
.i. daghmathair ac foircetal gaisc2VZ do fianuib.
105. Bran .i. fiach, unde brandse .i. flachdae .i. ar
duibe 7 scoithi^ j. brandub .i. flachdub. Unde dicitur
branorgain .i. ni oirges fiach. No brand .i. aithinde, 7 is
ar a nduibi diblinaib.
[p. 258, col. 1] 106. Beist a bestia.4
107. Bes ab eo quod est besus .i. bes. ^
108. Barcc a barca.
109. Breth .i. bret .i. fuidell, ar is fudell nach aile in
bret, ar rosfuc nach aile remand in liibreth.
110. Braath .i. combrecc, dindl is braut .i. index. Is
la brithemain a aonur in laithi sen in bratha .i. la hissu.
111. Brathair .i. frathair, ar is frater rotriiaillned and.
Uel frater quasi fr[a]uter, eo quod fraudat^ {er, patrem et
matrem et fratrem.
112. Bachal quasi bachul .i. a bacula.
113. Badnd .i. óndí is baath .i. muir.
1 benidichtt MS. ' na na MS. * scboithi MS. scothim
LB. nt Scoti dicunt H^ * beistia MS. ° Cf. bessu hoc
est more, Virg. Maro Gramm. p. 85, 15, and Irish Psalter 439:
arecar ainm n-écomtig isin chethramad ceniul na sulbaire rómánda
.i. bes 7 uita dorlntái. ^' fraudit MS,
12 Sanaa Cormaic
114. Baten (.i. bat[h] aten .i. ec obonn) .i. moivtcend
atbail a aomir, av ani is bath intan is timmortse is bas
fordifigair.
115. Barcne .i. cat ban, foblth is i^ mbairc dusfucad.
116. Bauliian nomen miilieris, quasi babilon .i. confusio
interpretatur .i. do chiimusc an óinbérla i ^ n-ilberlaib ocon
tur i Maig Senair.
117. Babloir ainm do Patraic.
118. Babb inteiiacht adbligthe de nomine bainb Bris
maic Eladain, ar ni raibe i n-Ere muc bud grátu.2 Bab-
gither áidiii a hainm-side.
119. Brosna .i. bris-ní3 insin .i. brisiud (.i. do min[bach]
feda 7 cnnac[h]) brister co llaim 7 nl biail gabar do.
120. Boll quasi bull, de nomine^ bulla .i. bolg.
121. Biror .i. bir tibra no srut[h]. Or .i. mong. Biror
dUliu mong tiprat no srotha.
122. Belltaine .i. beil-tine .i. tene bil .i. da tone soin-
mech dognitis na draitbe co tincetlaib moraib foraib 7
doberdis na cet[h]ra atarro ar tedmanduib cecha bliadna.
123. Braccaille .i. brae lam 7 cail coimed.
124. Brocoit .i. combrec; bracaut^ á'uliu is ed la
Bretnae. Brae iarom ainm do braieh. Brocoit iarom
sainlind 6 [col. 2] dognither do braieh ocus mil.
125. Binit .i. benait .i. benaid in n-as^ co mbi tiug
.i. teeht.
126. Biail [.i.] bith-ail .i. bifoebar.»
127. Barath [Braracht LB.] .i. breith i. e. partus .i.
torches.
1 a MS. » grata MS. ^ bris ne MS. * non MS.* bracad MS. ^ brae iarom .i. braicat .i. sainliud brocoit MS.' indas MS. » bith .1. sir, ail .i. faebhur H^
Sanaa Cormaic 13
128. Bómlacht .i. bo ocus lacht,
129. Barad .i. bass.
130. Buachail .i. buaire féín 7 cail coimét.
131. Baarach .i. bo 7 arach. Buarach iano .i. bo-érge
•i. moch matan, unde dicituv fescor 7 buarach.
132. Base drtno each nderg. Base intan is do chuim-
riueh l^raget is nomen is dona mellaib draeondaib is díles.
133. Brisc ab eo quod est priseus, ar is brise eaeh
crin 7 eaeh n-arsaid.
134. Bo nomen de sono faetum suae uoeis ^ .i. ainm
arna denam d'foghar in gotha uodein.
135. Bobaith .i. bo-bath, 7 bath bas. Is é in boar.
136. Blind .i. saile mairb, unde dicitur: bas mblindach.
137. Bolg belee .i. bél-ceo .i. céo tic as[a] belaib.
133. Blinn .i. snáithe ruisc mairb, unde dicitur blind 2
.i. dall no coech. Blindauga [.i, dallsúilech] in ling[nja
Galleorum.
139. Birit .i. beret .i. brithid.
140. Bentraigi .i. benit-rlgi .i. millsen dliges rí Caisil
dlb. Nó a Bennta patre eorum.
141. Bóige ainm ^o^ c[h]oire sainti fogníthe la hoes
eerda.4 Is e áidiu eruth fogníad la haes cerda. JSÍoí
slabraid as 7 ni ba moo^ som larom oldass cend cingite
moir[e]. Brefe immorro for einn cacha slabraid[e], 7 nonbor
aesa cerdd[a] ina sessam imbi^ oc cur na clíara 7 rind
ngae each fir dib tria brefe na slabraidhe ba nesam dó.
Intí íarom dobered rath doib, ba isin coire ^ dobered. Inde
' uocsis MS. 2 blind i_ anga MS. » do do MS.* cerdu MS. ^ inoom MS. '^ inna sessam add. MS.' choire MS.
14 9anas Cormaic
dicitur coire sainte. Ba he á\diu a ]anc[h]óir in choire
sin .i. bretnas banoir da uiiga ndec 7 rl.
142. Boge dano ainm do ball an beg i mbltis cole uiigi
[col. 3] oir, sech nobid fri hoi sainlenna as. Nobid Aano
fri geall d'filedaib 7 d'ollamnaib. Inde dicitur isna Brethaib
Nemcd: 'ballan baissi boige coic n-iiiiga [banoir]'.
143. Briar .i. delg iiiiga oir, ut est isna Brethaib Nemed:
'briar derg delg uúga'.
144. Bradc[h]ai .i. bret[h]-céo-ai. Ailiter, quod uerius
est: Cai Cáinbrethach,^ dalta Feniusa, iss e in deiscibul sin
rosiacht Maccu l^raheil fri fogloim n-ebra, 7 is he ba
hrithem la longus mac Miled 7 is aire asberar Cai
Cainbrei/tach de, foblth it bretha rec[h]ta nobeired, 7 is
aire it imda issin berla. Nac[h] tan (iidm blt[h]er cen
rig isnaib tuathaib is brathcai fogni[at] etorra .i. fria
nrradus. Dia mbe [mtnorro ri is rechtge son amail is
maith lais.
145. Brnindech .i. mathair .i. arindi biathas noidena
for a bruinnib .i. suis mamellis .1. for a cTguib fodein.
146. Balb ab eo quod est balbus.
147. Bot .i. tene. Unde dicitur isind Anamain Che-
tharreig: 'bot Ane ui Luigdech loiscid'.
148. Buas .i. soes n-arc[h]etail2 arinni dothet imbas lar
mbuais. Inde dicitur isna Brethaib Neniec?: 'barr buaise'.
149. Bri each n-ogus, ut est isna Brethuib Nemed:
brimon smelrach .i. ainm nemthi^<sa dogniat filid im nech
atatoing .i. meilid smit ind aue iter a da mer 7 doecce in
duine ima ndene neml[h]ess. Firmod son, amail is fri duine
anechta[i]r ata in ball sa, sic is fri daoine anechtair ata
1 cainbretaig MS. * imais add. LB.
Sanas Cormaic 15
in duine se, amail is time 7 is tlait[h]i ia ball sa quamalia membra, sic et hie homo.
150. Brigit .i. banfile ingen 1 ia Dagdae. Is! insin -^Brigit be n-exe .i. bandea no adratis filid. Ar ba romor
7 ba roáa a frithgnam. Ideo earn deam 2 uocant poetaram.
Cuius sorores erant Brigit be legis [p. 259, col. 1] 7 Brigit
be Goibne ingena in Dagda, de cuius nominibus pene omnes
Hibernenses dea Brigit uocabatur.
151. Bee quasi ec ebra/cc parH[u]s interpretatur .i.
dechncfZ tosaig fil and.
152. Bidba, graece bitheumatus \h\-d^ávaTOc\ .i. bis
mortuus^ .i. adroille bass fo di.
153. Bil Bial .i. dia idal, unde beltine .i. tene Bil
no Beil.
154. Baire, gmece barones fortes dicuntur. '*
155. Bare .i. bure.
156. Bind a pinnro .i. on c[h]ruit.
157. Brind a uerbo frendeo, ar ni labra reil. Uel a
bruto eloquio.
158. Bradan .i. bir-fud-en .i. ea bis ar fud in usci,
quia fits bir .i. uisce, ut dicitur biror 7 inbir 7 tobur.
159. Bel .i. bi-eol .i. eolus in bid é, 7 díchned derid
fuil and fa do. No eolas isin mbeo é.
160. Brath .i. bruth ar a th^s. No bruud cech réta
doní. Uel e bratio .i. mind doberthe for cend miled lar
mbuaid cosgair, sic brath a forba gnima no cosgair gach
duine ticfa.
1 Bepeated in MS. ^ deum MS. ^ mortis MS. * Isidor.
Grig. IX, 4. 5 fid MS.
16 Sanas Cormaic
161. Braga .i. bir-aga. Aige ainm bir. No bara aig í
ar menci airlig na bragad.
162. Ben .i. bien i im rigne. Uel quia percutitur,
quasi bona. 2
163. Bert quasi port, a uerbo porto .i. imarc[h]uirim.
164. Brat a bratio on dulind Whuir ar a cosmailes
diblinaib. No breo .i. tene ar fuit é.
165. Bodar .i. a pudore.
166. Bas .i. beo-as .i. as teit in beo.
167. Ballan .i. bill-Ian .i. lestar fir t[h]ruaig. Aliter:
ballan .i. balloinis [^áXavog] isin greic, glandis isin latin
.i. dircu. Ballan áulhi A. fuath dercon biss fair. Aliter:
bell-Ian .i. bell mele, ut dicitur: 'a no beill dogni in fer
sa' .i. a no troich. 3 Ballan áídiu Ian duiae beill .i. duine
t[h]roigh.
168. Be ne[i]t (.i. badb) .i. be ben 7 net cath, 7 olca
diblinaib. Inde dicitur: 'be net fort'.
169. Buaile [col. 2\ a nomine bolin [^ovXriv] .i. con-
silium.
170. Bonn quasi fond, a nomine fundamentum.
171. Both quasi beith, a nomine ebnwco beth, quasi
domus.
172. Bairgen a nomine bargos {£jiaQxcóq\ i. e. saturitas.
173. Brestaide a nomine bresitor .i. lo[qua]citas.
174. Bilt[h]engthach .i. a bellingis.
175. Bocht .i. a nomine bottts [/3()axJr/;w] .i. angustia.
176. Biad graece bia [/3iog] -i. uita,
177. Bran .i. fiach .i. brancos [/9()oj'/og] graece,
gut[t]ur latine, 7 is de isberar din eon ar met slugaite.
1 biaen H"^ * bono MS. uel quia per quasi bona ií^
3 tróch MS.
Sanas Cormaic 17
178. Bet a betula (.i. uirgo sine custodia interpretatur)
.i. og scelach amnarecb, et inde dicitur duine betach.
179. Bille .i. genaige, amccil ata: 'da n-ó bill fort' .1.
genaige. No bill .i. bee, amail ata ballaa .i. bill-Ian .1.
Ian bee:
'Tuctha 5 Mael-sechlainn sunna
cét mbó mbrethlaind, dar Bair[r]e,
dam-sa o C[h]ind-charad finde,
nlrbtar bai bille bailie'.
Uel alius dixit:
' Immaille ri triar cen truime
finna a fiad co fiune,
lesaigit suid co somma
Qas brut mait[h] co minne
allií5 tiug ar toind cen tinne
a broinn beinde bille' .1. genaige.
180. Breisiu .1. teibrisi, ut dixit Ornait oc cainiud
Guaire no Laidgein:
'Deitlibeir dam ceni andais
adam abra do brSisi,
ni ba failid Laignen clamb
cid é marad i tarm eisl '.
181. Be neid .i. Neid nomen uiri. Be eius Nemon a
ben. Ba neimnech tra in lanamain sin.
182. Bregna .i. Boind.
183. Bual .i. usee, ut dicitur:
' ni ragha do chos 1 mbual '.
184. Bacur .i. muc-derc, braches ima tiagaid muca. -11
1 maras H^
>
18 Sanas Cormaic
185. Bill .i. lobar.
186. Bille .i. ceirt.
187. Ballan .i. lan mbille .i. lobair.
188. Bach .i. meisci; ceo bacha ond fin.
189. Bendac[h] .i. gobal.
190. Buaignec[h] .i. escra,
191. Bri .i. tulac[h].
192. Brae .i. lamh.
193. Bracand .i. lamaad.
194. Bol i. eiges; buil a reim.
195. Barn ,i. rechtaire.
196. Baccat .i. bo-otrac[h].
197. Bandach .i. sinnac[h].
198. Bircli .i. bir uisce 7 clo gaot[h].
199. Buas .i. ai.
200. Bann .i. líat[h]ráid.
201. Bar .i. muir.
202. Bar .i. sai.
203. Bolg a graeco plocé [jcAox/}] .i. copulatio.
c.
204. \col. 3\ Corbmac .i. corb .i. carpat. Cormbmac
didm mac carpait. For Cormbac Gelta Gaoth de Laignib
toisiuch tucad, ar is i 1 carpat rogenair. IS he dicZm
ordagraifife coir in anma sa .i. coraib .b. isin dialt toisech
nominis Cormaic sine .b.
205. Corbre quasi corb -aire no ara .i. aire no ara
carpuit.
206. Cathal nomen Britonis^ .i. combrec inn sin .i.
» a MS. * britones MS.
Sanas Cormaic 19
Catell. Cat áldiu isin chombreic is cath in scotica. An-ell is ail. Catal didiu ail c[li]atha in sein.
207. Cobt[h]ach .i. biiadach; cob .i. biiaid.
208. Colcaid .i. cail caid .i. coimed cadwsa i, ar is la
huaislib mbid dogres.
209. Clithar set. Alii dicnnt co mbad ainm do boin
inlaig .i. arindi doceil a lloeg n-inde [quod non est uerum,
sed uerius] Clet[h]ar set .i. ri[g]-set, ar is ainm do rig
isin Duil Feda Mair clithar, 7 is edad nud-reith. 1 Set
gabla 7 2 d.ono is é as laigheam and .i. dartait firend 7
colpac[h] bonend, no colpach3 firend 7 dartaid boinend.
Samuisc in sed tanaisi. Lulgach no dam timchill arat[h]air
in t[r]ess set, 7 is é sin in [ríg]-sét, 7 is é cruth asrenaither *
i mBrath C[li]ai: 'each tris set set gabla, samaisc alaili,
lulgach no dam timchill arathair araile'. Impud foraib
beus CO rria cend na herci, 7 it he sin na seoit acobair
itbeir i Cain Patraic, ar it lethunge ^ a seoit ade.
210. Cercend .i. cuairt aimsire .i. a circino ^ [.i.] on
gabalrind.
211. Cruimther .i. goidelg indl as prespiter. Premther
.áidiu a combrec sidie. Prem iaram isin chombreic is
cruim isi[n] gaidilg. Ni tintud coir dondi as prespiter
anni as ^ c[h]raimther. Is tintud coir dondi as premter indni
as c[h]ruimther. In Bretain áidiu robadar i comaitecht
Patric [p. 260, coll] occon procept, it é dorintaiset 7 is
anni as^ premter dorintaiset. Is fair iarom rolaset^ leg-
nidhe na mBretan anni sin: amail is lomm in c[h]ruim 7
> nutreit MS. 2 ^^^ XJ5. ^ colpdac MS. * asrenaig-
ther 3IS. ^ lethe unge MS. * sirsinio MS. circinnio
if* ' andi is MS. ^ ani is MS. » latharsat LB.
2*
20 Sanas Cormaic
rl., sic debet prespeterum .i. bas loram o pbecad 7 bas
imnocht ó domhan 7 rl. secundum [sum] qui dixit: ego
sum uermis et noa homo .i. ataim-si conad cruim me 7
nach duine.
213. Cloch, tri anmann lé .i. onn a íarmbérla, cloch
a gnáthbérla, cloech a berla n-airberta ar inni chloes each
raod.
214. Cros quasi crux .i. on chroich.
215. Corp a corpore.
216. Cretair a creatura.
217. Caithiugud .i. suide fri caith ^ .i. a samuil 7 a
chondailg fri caith 1 ar a faisi 7 a édtort[h]ige.
218. Caech a ceco, quasi caech .i. on dailli.
219. Cerbseoir .i. scoaire, a ceruisia (.i. on lind).
220. Caunna .i. cu fioda .i. ar a met loites in n-2
etach.
221. Coma i. e. ab eo [quod est] communis. Inde
dicifur cuma lem .i. is coimdes cipe diib.
222. Cainte a caine .i. cainis .i. cu, ar is cend con
forsin cainti, ar is inann dan frisgniat.
223. Catb[lac] a cato[licos] graece^ uniuersalis, ut
dicitur catoilica.
224. Cete a coitu, uel quia ibi equi cito currunt.
225. Cle a clypeo.-»
226. Ceu gmece ecus .i. nubs, unde bif[h] ce quia in-
certa et mobilis ^ est.
227. Cich cichis [xrjxig] graece luib asa^ tet as.
228. Cimmas i. e. a cimma .i. imechtar lignorum. ''
1 caidh 3IS. 2 jnt ^,/5;. 3 g^eco MS. * clepio MS.immobilis MS. « ara MS. ' .1. léine add. fi*
Sanas Cormaic 21
229. Cimbith ' quasi cimba .i. on noi oenseiched.
230. Cln memraim a qiiinque, 2 ar it 3 coic tuaga ata >^techta do bith innti.
231. Commus quasi compos i. e. compotens.
232. Cai .i. cained i. e. cinod graece,^ lamentatio
laitiae.
233. Conair .i. cen fer, cen ar.
234. Grand .i. ere a fond.
235. Caimsi i. e. a caimsie [camisia] .i, leine.
236. Comla .i. com-]ut[h] .i. coma luas tuas 7 tis.
237. Caill critbmon [col. 2]. Creth-mon .i. raon cles
7 creth exi .i. caill asa taet cless na uadh ind airc[h]etail.
238. Gammon .i. ar is cam noda-ain.
239. Gintecal i. combrec rotruaillwefZ and .i. eainecal .
Is do iarum is ainm la Rretnae .i. do oluind cillches ^ dia
ndene pell, Unde dicitnr 'doronws^ cintecal de'.''
240. Guicinn a cocina, c[h]istenaigb.
241. Goic ondi as ^ cocus [.i.] cocaire.
242. Groicend .i. croc-find .i. find ngairit. Is be in
saimgaimen ind sin, qui contrarie dicitur'^ gaimen .i. gaim-
finn, is sia a find-side quod [bjieme occiditur. Ainm coit-
c[h]end doib siche .i. sicc-é, quando fit in parieti .i. in
uair tirmaiges si 'sa geimriod. No croicend .i. croc-find
.i. gairit a find, unde dicitur bo crocc .i. adarca gairdi ^fm'rri. No croicend .i. crocb cecb nderg 7 findfod in leth
n-aill de 7 derg in letb n-aile.
243. Caile do c[h]aillig coimeta i» tigbe is ainm .i. cail
comet.
1 cimba MS. ^ quinci MS. =* at MS. " leg. hebraice
5 chillches if 2 6 (Jarónais LB. ' 7 araile add. LB. « jg
MS. » cut contraria LB. " coimej/ia MS.
22 Sanas Cormaic
244. Capull .i. cap carr 7 peall ech. Do chapall
'
carr 7 eiri is nomen.
245. Cathassach .i. catli-fesach .i. feis foit'^ ind oic
inda catbgreimim co matuin. Cathasach iarum cecb fer is
gnath and.
246. Cathlac ondi is cathoilicns .i. onni is uile-catli-
loctha .i. uniuersalis.
247. Cruithnecht .i. cruith cech cro(c)dae no cech
nderg, necht cech glan, aiinni is nderg 7 is gle in cruith-
necht.
248. Catar a quatnor libris .i. cetharliber in tsoscel.
249. Culpait .1. cail comet 7 fnitt fiiacht .i. comet
fuachta inn sin.
250. Cosmail .i. co-samail .i. comsamail.
251. Coairt ,i. coir a fert do c[h]ur.
252. Casal a cassala.
253. [col. 3] Clerech a clerico.
254. Ceir a cera.
255. Cose a coasc.
256. Cubachail quasi cubicolo .i. inad cumang.
257. Calpdae .i. do anmaim in fir dia mbu a gic la
Cormac i Tig Midchuarto. Aliter: Colpdae .i. calp cend
isin Duil Feda Mair. Colpdae .i. don chiunn bis fair ro-
hainmniged .i. in loiscend .i. cii cnamha.
258. Condoman .i. com-doman .i. comdomnaigthi.
259. Cana .i. a cano.
260. Carna .i. car each mbrisc.
261. Carnae .i. car nue .i. cesa nua, is brisc uair is
bruithi, ar is rigin intan is feoil. Feoil .i. fo fuil. Mandac
1 capeall MS. ^ foidit MS. foit LB.
Sanas Cormaic 23
quando mandncatuv. Manic intan is lamaind, is ainm ab
eo quod est manica.
262. Cocal quasi cncal, ab eo quod est cucu][l]a,
ut est:
'Nunc retinet summum sola cuculla locum'.
No co-coel, ut Scotici dicunt, ar is lethan a ichtar 7 is
coile 'sa coile corice a uachtar. Sed melius primus [.i.]
a thuisech, is eel is ferr.
263. Circal .i. a circulo .i. roth.
264. Cicul a cicul so, ciculos [xt'xAoc] gmece, orbis
latine dicitur. 'Is cicol duin', ol in duine, quasi dixi8[8]et
.i. ama/i aderait ' is cuairtfell dun son '.
265. Callait ab eo [quod] est caillidus .i. glic.
266. Caisc quasi paisc a pasca .i. on c[h]áisc.
267. Cride .i. don crit[h] forsa mbi.
268. Cingices a cinquagisima .i. in coecatmad laithi
c[h]ái8c.
269. Comméd .i. comma a méd 7 indí dianda coimmeid.
270. Cummain .i. comma-main .i. main chuma diaraile.
271. Cunnrath .i. cuma dorathas .i. rat[h] dessiu 7 rat[h]
anaill.
272. Caindel a caindela .i. on chainnill.
273. Croclicuit .i. croc each n-ard 7 each [p. 261, col. i\
n-ind. Cnid aesa airegde ind sin.
274. Cingit .i. cuingit .i. comt/irom a cos 7 a cend,
amail bid a cuing meidhe focheard a da eis.
275. Cli .i. ar a chosmaile fri cli thige asrubrad .i. is
besad na cleithe, is bale oc lar, is caol oc cléit[h]e, is
diriuch doeim doeamhar. Sic cli eter filedaib: is bale
24 Sanas Cormaic
a suire inna cnchaib feisin, is seitnin ii crichaib seclitair.
Araail atcumaic in cli isia tegdais o lár co cleithi, sic
áano adcomaic airechas in gradha so dianad ainm cli 5
ánrath co fochlagain. Doeim úano in cli inni besidn-
isle, doemar som onnl besadn-iiaisliu. Is diriug i mbésaib^
a dana.
276. Cana nomen graid filed .i. caintid, ar ni a[i]rclian
corns a cherdse flad righaib 7 iuaihaib. Ipse (.i. esen)
est admall .i. admoltaid, is eisside as gréschi fria admolad
7 scelugnd cid flad gradaib filed.
277. Coirpt[h]e .i. corruptum .i. triiaillned.
278. Clare .i. Cllu-Ara .i. muUach Cllach.
279. Caindelbrai quasi caindel fw/rre [no] candelabrnm.s
280. Cru a cruore.
281. Clas .i. a classe.*
282. Cardoit a caritate .i. grad.
283. Cel .i. nem, unde dicitnr ' gar clan co tias ar eel '.
284. Ceilebrad ondi as celebro .i. ardaircaigim. Cele-
brad áuUu erdarcngud anma Dé.
285. Cas a causa, quasi caus, [unde] dicitnr 'ni ar cais
na miscais' .i. ni ar denam caingne for nech.
286. Colba .i. coel-fi .i. coel-fithe.
287. Coll ab eo quod est collus .i. coll.
288. Crontsaile .i. grant- saile .i. saile liath. Grant
gach liath no glas no rigliin.
289. Celt .i. cech ditiu, unde dicitur dechelt .i. deditiu.
290. Cetsamun .i. cét-sam-sín .i. cetlud sine samhraidh
[col. 2\
* a MS. 2 dirrig amesaib MS. ' candelafonim MS-classeits MS.
Sanas Cormaic 25
291. Caid .i. cadeis isin gre/c,i sanctum isin latm
.i. naob, unde dicitur 'caid cech ret mad fri canóiii[e]
comuaim'.
292. Coibsin i. e. confesiones .i. on chomfaoisitin.
292. Corn a cornu.
293. Cern .i. buaid, unde Conall Cernach.
294. Cernene .i. mlas, sicut dixit Corpri mac Etaine:
' cen coll for crib cernine '.
295. Cethern .i. coire aimite, unde dicitur cethernach.
Cethern á\diu, cith cath 7 orn orgain.
296. Caplait nomen do c[h]en[n]l3e c[h]asc .i. quasi capito-
lauium .i. cenddlunach, arindi berrthar^ each and 7 negar
a c[h]end oc aurfochill a c[h]osmatu isin chaise. Cendla
áano non de capite sed de cena Domini dicitur. Cendla
.i. ceua lae .i. la fleide Crist 7 a apsdul.
297. Cerchail .i. clar-chail .i. cíar-coimét, [uel] ab eo
quod est ceruical. Ailiter: in cer fil and is dindi as ,.
ceruus [.i.] ag n-allaid 7 is dia biand idhe dognit[h]er <^ ^
comet imon cluim 7 is don choimét sin is ainm (cer)c[h]ail c^^éB-Á
7 da cech coimed olchena. Ailiter: a ceruice (no asin
braigit) 3 a ceruical rohainmnighed.
298. Cennaid .i. cen-fid [.i. is cen fid roalt] .i. is
cendais. Ni teit fo fid na dithruib. Cui contrarius est
allaid .i. al-fid .i. ala[i]r 1 fid 7 dithruib.
299. Cuil a culice .i. on chuil.
300. Cuic .i. run, ut Nede mac Adna dixit: ni chuala
cuic nuin.
301. Catit no Cartait .i. delg .i. berla Craithnech .i.
delg ara cuirit[h]er a chos.
1 leg. ebrai ^ bertair MS. ^ isimbraigit MS,
26 Sanas Cormaic
302. Coth .i. biadh.
303. Cothud .i. coemna. Unde est isin Imacallaim na
da thuar: foreim chol[h]aidi .i. foreim coemna. Unde
dicitur Maol cothaid .i. Mael coemna.
304. Cim .i. arget, 7 don argat dobeirt[h]i i cís^
d'Fomorib atroille ainmniugMcZ. [col. 3] Cim aidiu ainm
each cisa sin, cepa[d] do argad ba hainm prius ar a
mmci 7 ar a met doberthe i eis do Fomorib. Unde dicitur
isna Brethaib Nemed: cimm uim olas nuim hi piiincerne
puino.
305. Coceng .i. co-cuing .i. com-cuing .i. is comchomus
for cechtar na da leithe, no cumma is comcuing for
cechtar nde.
306. Cumlachtaid nomen do ore muice. Intan teite
asa crii coneted a mathair fria deol a sine, quasi cum lacte *
ambulans. Unde dicitur cumlaehtach in duine laigt[h]ech ''
algen ernes ni do cLach, sicut porca suum suo^ lar-
gitur lac.
307. Clariu^ .i. fodail, inde est leiniud clairend .i.
tairmesc fodla* 7 rainde.
308. Cru fechto .i. badb.
309. Cul .i. carpat, unde est culgare in c[h]nrpuit.
310. Caubar .i. senen.
311. Coinfodorne .i. doburchoin .i. fodobardai .i. uiscidhe.
Dobar enim coitc[h]end berlae iter goideilcc 7 chombreic
.i. usee, unde dicitur doburchu 7 dobreit[h] dobarchi isin
comhbreic.
1 See EC. XXVI, p. 22, § 71. ^ ^ chis MS. ^ See
BC. XII, p. 62, § 25. " lachta 3IS. ^ loigthech LB. « svo
MS. ' clariud MS. clairia LB. « fogla MS.
Sanas Cormaic 27
312. Caisi ab eo quod est caseus, ut Virgilius dicit:
Pinguis [et] ingratse premeretiir caseus urbi, i
.1. gruth ind sin.
313. Cairt .i. do memrum is nomen .i. a carta. Carta
enim in qua nondum scribtor quisque scripsit, iss é [ainm]
do memrum.
314. Crumduma .i. otrac[h], unde dicitur cin c[h]on
crumduma .i. cin c[h]on oh;aic[h]. X315. Ceal .i. nem.
316. Ceal .i. bas.
317. Cil .i. each der(?) n-indomain.
318. Cil .i. claon, unde lethchiP .i. lethchláen.3
319. Cicht .i. gebiach.
320. Culmaire .i. cairptheoir.^
321. Cuisnit .i. cos-nait .i. cos na dala forsa n-airise-
t[h]air in dála?gi [p. 262, col. i\. Is cuige 7 is uaidhe
doagair, 7 is fuiri arsisedar. Is de ni bi utmall ind ái.
322. Colamna ais .i. aimsera ais .i. naoidendacht 7
macdacht, gillacht 7 oglachass, sendatu 7 diblideta.
323. Coire Brecain .i. saobhc[h]oire mor fuil eter
Erind 7 Albain a leth fothuaid .i. comruc na n-ilmuire. <
In muir timc[h]ell nErenn aniarthair 7 in muir timc[h]ell
nAlban anairt[h]uaidh 7 a mmuir andeass eter Eirinn 7
Albain. Foscerd larom imonsech fo c[h]osmailess luathrinde
7 docuiredar each ai i tiiaim alaile amrt/Z orceil tairechtae
7 suigthe sis i fudomhoin co mbi a coire obele nosuigfedli
cid Erind [7] focherad ind for aonchoi. Sceid iterum in
1 Verg. Eel. I, 34. ^ ietdl MS. ^ letclaon MS.sáer denma carpaii, U^
28 Sanas Cormaic
loimm sin suas 7 rocluinter a torandbrucht 7 a breisimnecli
7 a esgal iter nellaib fo c[h]osmuile8S ngaluigedar coire
mbis for tein.
'
Brecan Aiclhi cendaige áa do Hnibh Neill, coica ciirach
do ac cendacli iter Eireind 7 Albain. Dochuiredar laram
forsain choire n-isin, 2 7 rotasluigit uile imale 7 ni terna
cidh sciula orcne as.
Brecan didiu mac Maine maic Neill, adeir libair n-aill
doragad andsin coeca curach ag comcendach iter Eirind
is Albain co rothuitset a nainfeclit isin choire sin, co na
terno cid sceola oircne as 7 ni fes a n-oidhed^ co rainic
Lugaid Dall-eices co Bennchur. Dochuaid dif?m a muinter
ide a tracht Inbir Bice, co fHarntar clogond lom brie n-and
7 dobertadur leo co hngaid. Interroganerunt eum,^ cuius
asset et ille eis dixit .i. rofiarfaigetar [col 2] a muiuter
cia he 7 adubairt friu: 'Tabraid cend na flesci filcfZ fair'.
Doronad son dawo et dixit Lugaid: 'Dobais do trethaa
ardatmba Brecan usee no chaire. Cend orci Brecain ind
so, 7 is b^c do mor indso', or se, 'ar robaideadh Brecan
cona muinntir nile isin c[h]oire n-ucat'.
324. Cumal .i. cum mola .i. ben bis fri bleith mbron,
ar is e mod frisa mbltis cnraala doera riaslu dorontais
muilind.
325. Cr^pscuil .i. crepsciiil, ab eo quod est crepusculum,
id est dubia lux .i. nomen do espartain, ut dixit Colman
mac Leneae:
Rop tanaisi triuin cr^pscuil
cerd promtha Petair apstail.
t/ieiu MS. 2 jjigin jfg 3 q\^\^\^ ms. " earn MS.
Sanas Cormaic 29
326. Cotnd .i. cech secda, ab eo quod est cotis .i. lie
.i. airnem frisa melaiter erna.
327. Cuisil .1 combrecc in sin 7 is latin rotruailned i
suidiu, quasi consil ab eo quod est consilium. Inde dicitur
'is as do chuisil dorónad'.
328. Cuaille .i. de an cual, no caoile quam alia.
329. Cumtuch .i. cum thoga bis .i. co lend.
330. Comos .i. compos .i. potensé, no commes leis for
each, no commesrugud coda doib.
331. Cuirrec[h] immorro do rad fri seiscend .i. corra
recait ind.
332. Cuirrech a cursu .i. reid he.
333. Cuing .i. on c[h]ongbail dobir for na damliaib.
334. Cadan .i. cae a dun no a inad .i. adbai, quia
non apud nos semper manet. No caid a faind .i. a cluim.
335. Cendais .i. fosaid on c[h]ind é.
336. Corrthair .i. cuirther fri hedach 1, no córaigt[h]er,
no CO hor .i. co himel as dir a breith 7 cor-dir innsin a
taithmeach.
337. Carr .i. earn donither fair, 7 dichned derid fuil
ann.
338. Cuithe .i. cua 7 te, ut dicitur ciiad coi-fid .i. fid
cua CO cae fas and.
339. [col. 3] Caill a caille i.e. semita ferarum.
^
340. Cruach .i, coir a uach .i. a uac[h]tar, 7 is ed cid
a ichtar. No coir fuaigt[h]er 1. No carac ar a tabair do
carraib cuiccthe.
341. Colcaid .i. cail-caid .i. coimed cadusa I, ar is la
huaislib bis.
1 terrarum MS.
30 Sanas Cormaic
342. Cluim .i. caol-seim .i. ceile in sr(5in ima mbi.
343. Caolan .i. aon is caile isin c[h]urp e.
344. Ciial .i, ona cuaillib bis inte asbenir. Uel quasi
glial .i. oa gualuiad, ar is fuirre bis a troma. Uel quasi
caol a calon latine. ^
345. Contracht .i. a contractu 2 .i. com-droch .i. malum
.i. comolc,
346. Cogad .i. com-cat[h].
347. Cullach .i. colach .i. ar met a chuil .i. bi la
mathair 7 la siair.
348. Cnu .1. caiaiu .i. millsi oldati na toraid ai!e.
349. Col a nomine caligo.
350. Crinda a nomine graeco a crimenono [yQivo/^nroj]
A. iudice.
351. Clu a nomine Clio .i. e. fama. 3
352. Cleirech a clericus .i. e. elcctus.
353. Cuad a cuas i. e. uac[u]HS.
354. Calpda .i. cal-poda {xcúmv jiÓÓcí] i. e. bonus pes
uel pedess.
355. Condud quasi cannud a uerbo candeo .i. caleo.
356. Clas gmece claisin [xXaaio] .i. diuisio.
357. Cac a nomine cacon [xaxov] .i. malum uel dolum
358. Comad a uerbo comedo.
359. Clar a nomine clarna i. e. mensa.
360. Currech * a curribus .i. fich carpait.
361. Caire ainsic .i. an-aisic .i. iarsinni aisices a dliged
do gach ie. No an-scuithe .i. neamscuithe .i. gan toiclined
dogres.
1 leg. graece {xalóv, xcdov?) ^ contractio MS. ' famma
MS. " currich MS.
Sanas Cormaic 31
362. Coach .i. ruathur, ut est coach Diarmada i7 rl.
363. Coimgne .i. coimegna .i. eagna^ na n-eolach .i.
fis cech righ rogabh i^ comaimsir fria availe.
364. Cai .i. conair.
365. Cai .i. tech, imde dicitur cerdcha .1. tech cerda.
366. Crescai .i. tech cumang.
367. Culmaire .i. saor denma carpait.
368. Cobt[h]ach .i. fer dliges fiacha.
369. Crd .i. has, ut dixit Corbmac:
nirbo flaith [jj. ^65, coll] im* c[h]ri com c[h]ro.
370. Caincell a cancella .i. cHath.
371. Crandc[h]aingel .i. cvann-c[h]liath andsin .i. cliath
isin c[h]rann etc/- laocha 7 c]eirc[h]u fo chosmailes rombui
fial Tempuill, ar is cliat[h] a ainm cona fochra claraid,
ut dicitur cro-c[h]liat[h].
372. Cendaite .i. cend-laii[h]e .i. laithe cinaid in duine.
373. Celt .i. uestis .i. edach. Dec[h]elt .i. brat 7 leine.
374. Caif .i. tulc[h]uba.
375. Cam .i. comland.
376. Caimpar .i. comlainntec[h].
^ 377. Cochme .i. ballan.
^ 378. Cochmine .i. ballaia becca.
379. Caubar .i. cu-bearr .i. err lach. "^-^lo
380. Carr .i. gai; dTceltair .i. crand gai cen larn fair.
381. Cerb .i. argad.
382. Cuach-naidm i. tuag-dunad.
383. Cuinsi .i. drech, ut dicitur :'-> cid cnedach a cuinsi
cacht.
1 do Bri (de Breg) baraind add. H- * geana MS. ^ a
MS. " um MS. ^ ut dixit Cearudadon H^
32 Sanas Cormaic
384. Cera .i. in Dagdae.
385. Coibclii .i. cendach, ut dicitur Tulacli na coibche
i 1 u-Aonacli Tailten.
386. Cruith .i. cailg no glic no crodiB, ut est:
A Mail duin,
in adberaind^ frit a ruin,
frim odrubairt 3 cailg co cruith,
rodamair dula for buith.4
387. Cuindfiuch .i. fas .i. 'cninnfiuch m co cetchura'.
388. Cuig .i. comuirle, ut alius dixit.
389. Caillech quasi cail-nech, no caol a iHacli .i.
Bcrepul; no caillech .i. cail comet, 7 de c[h]aillig coraéta
tige as nomen.
390. Cathloc aidki ab eo quod est uniuersalis .i. catolica
(.i. coitc[h]enn).
391. Caisil .i. cis-ail .i. ail chisa .i. cis dobertha o^
feraib Erenn cossin luc sin.
392. Creitir .i. sithal no ardig no tulchuba, ut est:
, 'y dodailefd] fim a crethir.
393. Cánóin, ar is cain inn udcain.
394. Cacaid .i. comadas, ut dixit ^ Ciaran:''
Buain guirt riasiu dob abaidh,
cair ia cagaid, a rl rind?
is [e] in Iongad riana trát[h]
in blat[h] do choll bl finn.
395. Cuiret[h]ar .i. cuire-athar .i. at[h]air [col. 2] cuire.
I a MS. 2 a n-atberim H^ ^ imatrubhairt R^ * buidfe
MS. do loburbaith H^ ^ 00 MS. « dr MS. ' See
LL. 374 b 30.
Sanas Cormaic 33
396. Cruimt[h]er .i. cro-imbi-ter .i. cio og a mainib 7
cro ima imrad 7 cro ima biél[h]ii- 7 ima gnim.
397. Cermnas .i. breg 7 togais, quasi Cermain-fis .i. fis
7 dan Germain lais, nnde dicitur isin Gaire Ecliac7i:
Mo thri findne fomgellsad. im ailt nEochach ailc[h]edail
gaire. dia loifind form sging scaoilter pain la pugin puncern
la siail cen nac[ii] cermnas la da muic midisen goss geisen
cen OS mesed conach ina bin baa, et reliqua.
398. Gerball .i. cirre bel. Gerball áidrn, cer .i. cuir,
bell ondi is bellum .i. cath. Gerball ^ .i. cur cat[h]acb,
unde poeta dixit: 2
Sithbe Gerbaill 1 for a chuairt,
nibtar dermailP a di doit,
focer Gormac, mor in bet,
nai fic[h]it cet co ba coic.
399. Goire .i. coi uire .i. ur each n-om .i. gach n-indlighed.
400. Conlé .i. coblige.^
401. Geticul .i. cet 5 cognam, ticul .i. taos om.
402. Germna .i. cii ciar bis isin muine.
D.
403. DJomnall .i. doman-niiall .i. niiall domuin imbe
no uaill (domain) uimbe.
404. Diarmaid .i. di-airmit .i. ni fil airmit .i. geis fair,
405. Duithcernd .i. di-suithcernd .i. nl suithcernd (.i. ni
tiodhlaicthe).
"/ 406. Dis ab eo quod est dispectus .i. deroil.
407. Deinmne .i. di-ainmne .i. di- fo diultad.
1 cerbuU MS. * dr MS. » derbmaill MS. * Quoted
from Imram Brain ^' 51. ' eéit LB.
3
34 Sauas Corraaic
408. Díscre(i)t .i. discietus locus .i. log disci'e(i)tecli.
409. Dotced .1. di-toiced.
410. Dinmusach .i. di-ammusach .i. n! tabair ammus
for ni acht a tholchaire a oenur.
411. Diuthach .i. nomen doloris genetlmr do iiiic[hJomailt
na da sliasda oc imthecht,
412. Dairmitiii .i. di-armitiu .i. ncmairmitiu.
413. Dal [col. 3] .i. rand. Inde dicituv Dal nAraid[e]
7 Dali Riata.
414. Dabach .i. de-uach .i. da ano ft«Vri, ar ni bitis
oi for na benaib ar tus.
415. Doman .i. de-muin, .i. atcotar nem 7 talam trit.
416. Dommun .i. de-omhan .i. omhan éca 7 iffnn. No
dimain for iirc[h]ra. No doman .i. deman ar sant.
417. Dire .i. dl-errethe do nimt[h]ib ar a n-uaisligit(a)id.
No di-galre.
418. Digal .i. neingal .i. anaid gal caich dia ndentar
digaba(i)l aprainde. Di- cechlacein is dinltad, alaill is
aidbliugud. Ailiter: dla-gal .i. caine lasindara fairind 7
gal ond fairind aile.
419. Die .i. laithe, unde dicitur olc die .i. olc laithe.
Die aidht" onni is dies, 3 ar is deibh no ainmnighdis
geinti a llaithe, ut est dies lonis, dies Ueiniris. Die áano
A. caoine, ut Colman mac iii Cluasaigli dixit:
Ni máith cridhe ce^ chie,
mairbt[h]eim ^ coich be a die,
inna[d]roimdatar iar Cliu
óa beo iar ''' Cummeniu.
1 7 dal repeated in MS. ~ die MS. » dieis MS. * cen
LB. 5 mairbthim H uiarbteind LB. « iar iar MS.
Sanas Cormaic 35
420. Deit[h]bir .i. di-aith-bir .i. di-darsin ath for cath,
bir for breithir .i. nisbia cath briathar uime,
421. Dlnnim .i. di- snlm .i. ni bl snim imbi.
422. Dasacht .i. dl-socht .i. nl bl ina socht itir, acht
luc do luce iter utmaille 7 labhrai.
423. Dos nomen giaidh filed .i. ar a chosmailius fri
dos .i. is dos áidiu isin blladain taoaisi in fochlac .i. it
ceitheora duillne fair, cethrar dano dam in dois for tuaith.
424. Dobur dede fordingair. ^Dobur cetamus usee,
unde dicitur dobarc[h]ú .i. cú uisc/. Dobar dana each ndorehe
.i. cech inglan .i. do- fo diultad 7 pur ónní is purus .i.
glan. Dobur áidiu .i. di-phur .i. ingle.
425. Diburtud .i. dibrii aited .i. dered n-eiea indsin .i.
altrannas .i. arna rob olc menma neieh iarom.
426. Dedol .i. da dual .i. dual do laithi 7 dual do
aithehi, eonid soillsi cumuscthse a dorchib.
427. Droch .i. gaeh n-olc, unde dicitur drochfer 7 rl.
428. Drae dowo .i. a draeone, quasi drace .i. tene no
ferg [p. 264, col 1].
429. Drend .i. debaidh, unde dicitur drendach .i.
debthach.
430. Deil .i. sine bo, unde dicitur isna Brethaib Neimefh:
CO mba de dilachtse del. Ailiter dalta da deil .i. mac da bo.
431. Deligud .i. siniugud .i. etarscarad .i. deiliugud
ind réta fria araill amoiZ rondeiligthe sinethse dianat an-
mannai dela.
432. Dithreb .i. beith cen treib n-ann, no cen trebadh.
433. Disiurt i. e. disertus locus .i. locc fássaig .i. roboth
and riam cia roderacht nunc.
' dianad anmann LB.
36 Sanas Cormaic
434. Dioicliet .i. doroichet ond ursae i co [ajraill ind usci
no na feithi.2 Droichet .i. dioch-set .i. droch cech ndiriuch.
Drocliet .i. set dirinch .i. ni thalla nemdirgi d('i air na
ba (?) 3 sothuissledhach.
435. Dobhrith .i. dobar-ith indsin .i. usque 7 arbar .i.
cuid aossa aithrige et pendaite.
436. Dessruith .i. dé- fo diultad .i. ni sruith. Nodessruith .i. brithem, unde dicltur a mBrethaib Neimeth:
desrith flal filidh.
437. Deme .i. teme. Tem gacli ndoirchi no cech ndub,
unde dicituv temel 7 temen. Demi á'ulín fordorcba n-oidhcbi.
438. Demes .i. mess dede and, uair it da scin lais.
Mess .i. fsebar, unde dicitur Mess-gegra. *
439. Dommse .i. dí-sommíe .i. ni somse.
440. Dubach .i. di-subach .i. ni snbach. Du- no do-
fo diultad; du-, do-, de- fo diultadh.
441. Dulbair [.i.] di-sulbair .i. ni suilb?V; suilbir .i.
solabair.
442. Dimsi .i. di-maissi.
443. Dona .i, do-ana .i. buith cen ana.
444. Dair-fine .i. Corcca Laigde .i. fine Daiie Doimt[h]ig,
is uad rochinset.
445. Diiar-fine Aidiu ainm d'filethaib .i. fine duar .i.
fine foccul. Diiairfine .i. fine bis fri hordugud foccal. Diiar
Aicliu is ainm do rann, ut est: ^ cia duar donesa nath .1. rann
is airegda don molad no is airdercfe.^
446. Diancecht .i. ainm do silid leigis Erend .i. dia
na cecht .i. na cumachta. Dían-cécbt .i. cecht [col. 2'\
1 nr LB. •" feit/iti MS. ' arnab LB. * gedra MS.ut dicitur i mBrethaib Nemed LB. ' airdercem LB.
Sanas Cormaic 37
cumachta, uncle dixit Neide mac Adnse: Cechtsam dercca
aithscenmaim ailcne .i. cumachtaigsium. Ailcne .i. scellec
becc romebhaid don ailig condabi friaa suil-sium, condi[d]
coech. Imrnbairt a clinmachta foir. Non nt imperiti dicunt
cechtsom .i. csechsam 7 rl.
447. [Deach .i.] De-fnack .i. de-focul. Filach .i. focul.
Comrac aidiu diailt fri dialt. Is e deach is laigem, ar ci
asberthar deach din dialt nl hairisa On, acht is aire ismberar
deach de, fobithin is fotha ndeich. 7 is ass forberat co
forcend mbrechta i mbiat ocht ndlailt, a,mail asberar lasin
laitneoir: Unns non est nnmerns, sed ab eo crescnnt mimeri
.i. ni nnmir a haon, acht is uadh iasait na numrecha.
Ocht ndeich tra atiimet filidh na Goidilce, 7 is cos-
in ndialt son .i. arinni nat fil alt and 7 nad ronnaiter. ^
Recomarc in deach tanaisi .i. re-chomrngad fri araill no
ve do c[h]omrng frie n-aill .i. dialt fri dialt, nt est Corbmac.
larcomarc .i. ainm in tress deich .i. iar-eomrncnd^ iarsin
comruc toiscch, ut Corbmacan. Files .i. ainm an cethrama[d]
deich .i. arindi filles .i. ce doberthar a cethair immon crand
anuas, no im nach ret aile, is dUkid filles imme a cethardata
.i. a don ille 7 a do innnnn. Ni bi cloen in t-ere sin,
7 ni bi dialt forcraid in nechtor de sech aroile, ut est
Murchertachán. Ni samlaid don deach fnil iar ndiaids .i.
cloenre. Is airi áuh'u asberar clóinré, fobith is cloen ma
doberthar um ni, uair it troma a tri oldati a don, ar it
choic dialta fnilet a cloinre, amail rongab fianamailechar.
Luibenchossach .i. Inibne na mer na laime, 7 cos eissib
siias ind rig 7 in due gusin n-alt na giiailne arsisidar, ar
* rornaiter MS. roinnter LB. * comxucugttíí MS. ^ inarn-
diaig MS.
38 Sanas Cormaic
is fri sodain samailter in deach sin i curp duine. Se baisle
álcliu fil otha ind meoir co halt na gualand. Se dialta
áicliu filet a luibenchosac/*, nt est [col 3] fianamailecharad.
Claidemnus in sechtmad deach .1. claidem manus .i. na
laime .i. cloidem son otha ind na laime .i. in meoir, corrici
ind alt fil iter in imda 7 in maotháa. Secht n-aisli didiu
innsin. Seacht ndealt dawo fil i claidemnus, 1 nt est fiana-
mf«7echaradard. Bricht arindi bnght[h]ar; ocht silla&a ann,
ar is de gnit[h]er 2 nath. Is é deach is airegdamh dib indi
n-ellagar nath; ar ni hellaing nad ellaing nath. Ocht
n-aisli áidiu fil inn in meoir co n-athgabail maothain na
himdie. Ocht ndialt áano fil i mbricht, nt est fianamailecha-
radardse.
448. Delldia .i. deiliugud ind .i. dend, ut est ref
.i. delidin inn! is fer.
449. Deme .i. gach neutur lasin laitneoir is deime
lasin filid ngaidelach.
450. Doi-duine .i. degdnine, ut Nede mac Adne dixit:
Indsa glam de doiduine, sed melius de^ daeduine. Da
áUlm gach maith isin chombreic, ut dicitnr gruc da .i.
dagben.
451. Drnchta dea .i. ith 7 blicht, ut Scoti dicunt
árilchta dea Droma Ceta.
452. Dergnat .i. derga iat. No derg^ a ned no a ded.
453. Dercain .i, dair-chnii .i. cnú na darach i.
454. Derb loma .i. de urbaigh donit[h]er i. No di-
serb .i. ni serb a mmbi inti.
455. Discir .i. dis a coir .i. bee.
1 claideiomaisz MS. * de dognither LB. ' da MS. de
LB. " derga MS.
Sanas Cormaic 39
456. Dul .i. cai'nte .i. dofalachta é av a doilge.
457. Dnlebad .i. dola-fid. Uel quasi de-lebad .i. de
lenitate .i, ar etroma.
458. Duairc .i. do-aircsina .i. ni hail la nech cid a
descin. No di-serc e.
459. Doss .i. fih', quasi duass .i. tinscra .i. tinde argaid.
460. Dall a talpa. No di-sell .i. cen tsuile, quia est
sell .i. suil.
461. Dal a dalin obraice, sithula .1. [sithal, ar is] ^
sithlad in lenda dognitber ag a dail.
462. Dam a uerbo domo .i. tai[r]b(2/im.2 No ardam
fria gabail.
463. Docho [óoxtco] interprctatur puto, unde dOig dicitur.
464. Derchained .i. dicredim ^ .i. im fagbail fochraicce.
465. [p. 265, col. 1] Debaid .i. dede baothi aci, no
dede buith oci.^
466. Dess quasi dex a dextera.
467. Del- a graeco dero cado, quia cadunt lacrimaj.
468. Descaid .i. caid iat 7 suabais, quia fid des gach
suabais. Descaid .i. daoscairigidh ^ na daine ebait é.
469. Duile .i. dnilio [oovkevo)] .i. seruio. [duile á'uliu]
.i. fogantaide.
470. Dalb .i. brég, a dole .i. on c[h]eilg.
471. Descud immorro cind .i. des don c[h]ud .i. dou
chind iatside, quia fit cud .i. cend, ut dicitur falcud.
472. Druth .i. oinmit, quasi di-raith, cen fiach fair ina
chintaib.
* sic H'^ " tabeniu Jff' * uo amarus add. H^ * deabaid
quasi dcbsetli .i. de[dje is bieth aicce H^ ^ daoscairnaigidh
MS. daescairigid H-
40 Sanas Cormaic
473. Diuth .i. merdreach .i. dir-aod iside .i. a losgad
bad dir, quia fit aodh .i. tine.
474. Droigen .i. trog aon .i. aon is trogmaire do
c[h]randHÍb ar imad a delg.
475. Dris .i. der-uis .i. deroil 7 uis. Inde dicitur
dreaan ' ,i. der 7 en .i. en bee deroil, no drui-en .1. en donl
faitsine.
476. Derna .i, eodem mode. No dir-ni .i. m diriuch
no reidb, tit dicitur 'ni reidi derna'.
477. Dilmuin .i. dele-muin .i. ieligud cin ni for a
muin. No di lanamain .i. cin mnái aige.
478. Delg .i. del-seacc, no de-leg ex quo ligat^ duas
partes togae.
479. Dabad zibos graece^ .i. niger.
480. Dili .i. diluvium * i. e. puratum .i. scris no glanad
an talman,
481. Drai .i. dorua ái .i. airc[h]etal, ar is tria dan
dogni sium a brechta.
482. Ditho graece pauper latine, unde dithachtac^ dicitur.
483. Dag .i. maith, droch .i. olc, unde dicitur 'droch
do drochaib, dag do dagaib'.
484. Droch dino A. roth carpuit.
485. Dic[h]mairc .i. cin athc[h]omarc.
486. Dibadh .i. adbul-bas.
487. Dedel .i. laogh bo.
488. Duillén .i. gai, ut dixit Fer Muman:
Is dana drech Doimine
iter ocii erigthi,
' dreean H- ^ quod legid MS. ^ greco MS. * diln-
viam MS.
Sanas Cormaic 41
is a sithbrng suidigthi
leigthi dniUéa deilighthe.
489. [col ^] Dallbach .i. dall-fuach.
490. Der .i. adbal, ut est dermar .i. adbalmor.
491. Daif .i. deogh.
492. Dei' i. ingen.
493. Doe .i. duine.
494. Dorblns .i. dobar-lnx .i. etarscarad lai 7 aidhchi.
495. Dlug .i. acobor.
496. Dobrac/i .i. fliucha?VZe, nt est í Fer Muman a ndiiain
an merligh:
Ulcha áohrach i^ ndomnach,
i^ líian, i2 mairt mrtc meiraech,^
fo bratach senrech* eroiglech
sruamach maignech mil meirlecli.
497. Dam ehraice, damae enim tacens interpretatnr.
498. Diamain .i. dí-anim.
499. Díamain .i. idan .i. maia diada.
500. Déach .i. de-fuach .i. comruc da sillaft com-istar
aud, conad deach ainm gach siWaibc íarsin.
501. Dui8 .i. dnsma [&avfiaOTÓg] graece, mirabilis latine
E.
502. Ejamaiu .i. eo-muin .i. eo rind, .i. •' muin biaighe
no muinel. Emain áidiu rind (.i. delg) dar muin, ar is
amlaid toinmt[h]er toraind in lis don mnái. robai ina
suidhe oc ascaid a bruit áohen a dealg asa brat, dosroraind
1 dixit M^ " a MS. = feirnecli H"^ " seruech H'
p. 635, sejirach p. 69 ^ leg. 7
42 Sanas Cormaic
impe imacuairt cona deilg. Sia iarom roslacht a dealg
uaithe sair a belaib oldas dar a hais siar. Is aire is cloen
ind less.
No Em- ab ema [cufia] i. e. sanguine, quia ema sanguis
est;! -uin i. e. nnus, quia sanguis unins Iiominis [effusus est]
in tempore conditioais eins.
503. Ernon .i. é- dawo fo diulfad. Emon iarom é-áen
.i. ni oea acht is da lelab geimier and, ocits rosuidigset
iarom ind filid muin ar medon and do imgabail mearaigthe,-
ar rob aille leo emoen no emon oldas coen.
Aliter, emon .i. é 7 mon, A mmon didiu is dindi is
monus [izóvog] isin greic; a monos is unus isin latin
[col. 3]. Emon dono non unus sed duo .i. ni hoen-ni,
acht da ni.
504. Ecmacht .i. ecumachta .i. é- fo diultad .i. ni fail
cumachta.
505. Eligud .i. e-lugnd, cona bi luga de.
506. Eseit .i. esa- fo dinltadh and 7 fert; es-fert á\diu
nl coir fert lais.
507. Erball á'idiu Tar-ball .i. ball dedenach ind anmanda.
508. Elgon .i. eol-guin, is eol do cia gontae.
509. Edenn quasi eder, ab eo quod est edera .i. edind.
510. Elg .i. Ere no ordricc.
511. Esen .i. es 7 en. Es- áidiu fo diultad, essen
áidm ni henchadacht no ni hen clumda. Cedacht no
cuitechta .i. ni rotecrustair clQim acht Inmair.
512. Emde (no eimdae) .i. findta no deicci.
> sangniness MS. ^ meaiiaigthe corrected into mea>aigthe
MS. meraigthe LB.
Sanaa Cormaic 43
513. Edel .i. irnaigthi no deprecoit, nt Cumini
Fota dixit:
Mo t[h]ri Brain
do Dia doberat edil,i
Bran tri maige, Bran Laigen,
Bran Find for acce Feimin.
514. Esem .i. ess .i. dam 7 saim corait. Is corait
iarom in t-essem oc tnidmiu na cuingiu dona damaib.
515. Esricht .i. nl taircella recht.
516. Etarche i. e. ge [yfj] graece,^ terra interpretatur.
Etarche Aldiu A. etartalamh .i. talamh is isliu etcr da
talmain ardae .i. eier da imaire.
517. Esbse .i. es-beo .i. ni fail beo n-and. No ni ba
ni etir, quasi es-baa. No esba .i. es a baa .i. roheplacZ a
maith.
518. Edam .i. airbirt bith .i. edo. Edom á\diu dind
airbirt bith 7 din menbagnd menbaigthe each luara chathes
dnine. Ni egam ut impeiiti dicnnt.
519. Escconn [.i.] es-cand .i. esc uisce 7 cand nomen
ind lestair. Escand áidiu lestar bis ag dail nisei 7 a coss
tria medoQ.
520. Erge .i. comgabail, a uerbo erigo.
521. Esceth .i. nepscith.
522. Essad .i. eisid .i. is ed is sitb and in tslaine
tsuthain.
523. Enbroth .i. en usee 7 broth arbor, brot [brand]
autems nortmanica est lingua.
1 edel MS. * grecie MS. ' at MS. As to this sus-
pension of auteuo see W. M. Lindsay, Contractions in Early
Latin Minuscule MSS. (Oxford, 1908) p. 8.
44 Sanas Oormaic
524. [p. 265, col. J] Englas .i. usee glas.
525. Enbruithe .i. usee bruithe (.i. feola).
526. Eogen .i. eu gmece ^uliu bonus uel bona uel
bonnm,! gen \vamorro diudl as genesis. Genesis autem
generatio. Eugen difZm bona generatio.^
527. Eoganacht .i. Eogen-icht .i. icbt cenel .i. cenel
rochin o Eogan.
528. Ethor .i. e(a)t-or .i. ethaid ó ur co hor na haba.
529. Etarport quasi etar-bert .i. etir da beirt. Etarbort
nomen [do] 3 seen lasna druide.
530. Enbarr .i. en usee. Enbarr Auliu úan bis forsin
usque. Inde dicitur 'gilithir enbarr'. Enbarr dir?/« iian
tniude.
531. Eneclann, arindi clantar i n-inc[h]aib duine do
neoch bess dileas do beodil 7 marbdile nad cosna ala lam
frie. Lanlog einig caigh* fo miad, is ed atroillither and.
532. Enechruice .i. enech-rú-clan .i. cian inchaib
adchlther a rú .i. a imdergad, Amail rongab: mac do mathar,
mac do sethar, cele faesma, cele taistil. Ni nad bitái dilis,''
sechtmad loge enig caich iarna miadh, is ed bis de.
533. Enechgris a n-indaib ind foghla. Is cubaidh iarom
ind innalaill .i. ind erco i n-ind foghla, ama/Z rongab: set
nach aile gadar as do thir nat gaibe fort c[h]omairge na
Boadad.
534. Ere .i. nemh.
535. Ercne .i. bai uadh .i. bae doberar il-logh uadh.
536. Ebron .i. iarnd, ut est isna Brethaib Nemed: ebron
ima muinither meirg .i. ima timc[b]ella meirg 7 imma n-ith.
' bonam MS. ^ generasio MS. ' sic LB. ^ — caich
ni ua bita diles LB.
Sanas Cormaic 45
537. Etaa ingen Diancécht, banlethcerd, cle cuius
nomine dicitur etan .i. airc[h]etal.
538. Eces .i. ecmacht-ces .i. ecmaclit a ches d(o) airiuc
i cetheora rannaib fis filidechta.
539. [col. 37]. Epscop fiaa isna Muirbrethaib .i. escra
tomais fina la ceandaighaib Gall 7 Franc,
540. EUam .i. i 1 laimh 7 ni for dail.
541. Eli ab oleo .i. on im.
542. Egem .i. ab éga [«íj'^í] .i. capra .i. béced douí.
543. Ecna .i. eo-gno; éo [tv] i. e .bonum, gno .i. gnosia
[yrMOig] scientise. Ecna d'uliu bona scientia. 2
544. Edan .i. é diud in chind.
545. Esirt .i. ni coir fert do. No eas-ard .i. ni ard.
546. Eochuir, eo- [tv] .i. rectum, -cuir a curuo .1,
crom. Eochuir didiu .i. cromdirech.
547. Ecin .i. cin eca. No ec cána .i. ec riagla hi.
548. Elguin .i. ail lais a-guin. No eol do inni gonas.
iiair comraite eiside.
549. Erge a iierbo erigo .i. togbaim, 7 ergas eodem
mode.
550. Ec .i. eclipsis .i. erchra.
551. Egal .i. gin gal aige.
552. Erb quia [h]erbi3 pascitur.
553. Ermed .i. med tomais quia aridas res metitur.
554. Etsruth .i. eter-sod .i. sond methonach ind lái.
555. Eitheach quasi aithech .i. donither a aithe for nech.
556. Elit .i. ait ele togas dl.
557. Elud .i. eluo [ekvco] .1 desero .i. dergim.
558. Edan frons, no e-tend no e-tinn.
' a MS. - sciencia MS.
46 Sanas Cormaic
559. Étach .i. e toga, quia teigit.
560. Esbaith dicitur a nomine ebraico essabaith .i.
meror.
561. Elada .i. eccloga .i. gobar-c[b]omrád; ego [aiya]
graece, caper latine, logo[s] graece, sermo latine, ar a
doirchi 7 ar a dot[h]uigsi, is umi aderar gobare[h]omrad rie.
562. Esnad .i. ni nath acJit is duchand, ar ba hesnad
ainm in chiuil dignitis na fianje um an bfulacLt fiansae.
563. Errach .i. urughad ondi is tier, quia dicitur
uernatur .i. uraighid.
564. Esbicul .i. ol bic as.
565. Escra .i. core mbis ag dail usci.
566. Esc .i. usee.
567. Ende .i. fomnse no bidh do menmse.
568. Escand áUliii lestar bis ag dal usge. Is escand
la Brethnse, unde candse nominatur.
569. Escrse .i. ab ses 7 serea [col 3] A. uma-dailem,
uel uode dailem.i
(P^ 570. Ee2 ab^ esoce .i. piscis.
'• 571. Edon quasi idon .i. scyendumm, nt dicitur imchaisin
in edon. Idon nomen scyens. M5 edon unde andum con-
trarium uidens.
572. Esca .i. aos-ca, ar atat aosa ili and aon co
trichait.
573. Es .i. ecc; unde eslene 7 clog estechtae.
574. Emon ab ema [alfia] 7 uno. Emon áidiu unlus
sanguinis. Uel emon graece nostris interpretatur non unus.
Uel emon ema graece iuga manum, ar is dls doib i * cuingg.
1 Cf. O'Mulc. §427. « Stokes read esse. => ap MS.a MS.
Sanas Cormaic 47
Emon airchidail, ar it cosmaili a ndi lethc[h]omarc, unde
anemuin dicitur .i. ni hemiiin acht is cethairre(a)ch.
F.
575. Fjlaith .i. fo-laith. Laith .i. cuiim. Bith dawo
laith .i. as3, ut est isin tSenchns Mar: Laith finn foi*
telraig i.i. ass na mbo for talmain.
576. Fine .i. on finemuin, ab eo quod est iiinea,^ ar
is gnath ind li consain lasin laitnedir is fern frisnind-
le(astar) 3 lasin Gaoidel, ut est uir .i, fer, uita .i. fit, uirtus
.i. firt, quamuis hoc non per singula currat.
577. Fin ab eo quod est vinum.^
578. Feirius .i. fiar-ses .i. do feri in chraind.
579. Fim .i. deog.
580. Fell .i. ech.
581. Felc .i. bunc[h]ar n-airbed, inde dicitur: 'for-
rollatar finnairbed felc fill'.
582. Fleasc .i. fliuchud.
583. Flthal nomen iudicis. Fithal á&no laogh bo.
584. Ferb dawo treide fordingair. Ferb .i. bo cetamus
ut est isin tSenchus Mar: Tcora ferbba fira (.i. finna).* Ferb
.i. bolg doc[h]uirethar in duine for a gruadaibh iar n-áir
no iar ngilbreith: gel fir ferba nad forbrethar [p. 267, col. Í]
ier iar n-inchaib. ^ Fearb dawo briathar, ut est: rofes is
fass feinechus i coinnilg ferb nDe.
585. Fir .i. find, ut est Fachtna mac Sencha: Forto-
midiur tri dirna do argat arrse ^ ar teorse ferbai firjB fon
oen n-erc n-ecuscc iter laithi Lugba li siilai sochar.
1 See Anc. Laws I, p. 64, 4. ^ ninia MS. ^ frisnindle H^^ vinam MS. * See Anc. Laws I, p. 64, 1. ^ iarnninchaib
MS. iZ' '^ airiu LB.
^48 Sanas Cormaic
Ba hed dkliu ecosc na n-erc nluchnse Echdi Echbeoil
a hAlpin dodoacht Cur[o]i for Ultaib ,i. bae findie aitdergse.
Dolicdis áidiu na bai sin Echdi Echbeil for ingeilt a hAird
Echdai Echbeil a hAlbai a crich Dal Riattoi co mbitis i
Seimniu Ulad. Toroxal iarom Cíir[ó]i ar Ultaib, 7 rl.
586. Firend .i. id bis im c[h]olpa niad in cnius uicem
crechtirid 1 id crechdha im c[h]olpa fer. Amail nobit indili
comadais caich is di áidiu dognítis na ferniu. Uerbi gratia,
ferind oir im c[h]ois rig. Ferend [di(7/if] ainm do chriss
bis im daine, ut dicitur: tacmaic snechta ferna fer.
587. Fochloc nomen graid filed. Ar a cosmailhis fri
cois fochlacain asbe/r .i. da duillinn fair in cedbliadhain.
Dis áano dámh fochlacain for tuaith.
588. Frecrse .i. fri gach re annsin.
589. Fogal [.i. fo hoi .i. fo folach] .i. m for aird
dognither.
590. Foilmen .i. nomen do aithli bruit, quasi fo-lumman.
591. Fochnod .i. fo-chondud, lasamain dobeir^ for
teinid. Is aimind Iarom geltine in crinach sin. 3 Inde
dicitur: 'gilit/iM- geltine giliu fochunad', noch is lasair son.
Inde dictum est ' grian in gaim geltine '.
592. Fedlimith^ .i. fedil-maith .i. suthain.
593. Fescer quasi uesper i. e. uesperum.
594. Feis aidc[h]i .i. de biud, ab eo quod est uesscor.
595. Fls a uisione.
596. Fual quasi bual .i. uisce. Inde dicitur: 'dochúadar
ar n-asa i fual .i. a mbual'.
' crecthir id H^ - doberar LB. ' ainm do iarom gel-
tine in chrinaig sin LB. * feldimith MS.
Sanas Cormaic 49
597. Fothrucad quasi othrucad, ar is [col. 2] d'othraib
.1. d'oes lobair is mencem. Sed melius fo-truicit .i. intan
adnaim duine a chosa 7 a lama indlat innsin .i. inlot,
lotum .1. diunag 1 n-ind. Fothrucad .i. fo-throicit; troicliit
.i. coip .i. in corp uile fou.
598. Foi .i. Cnamchaill. Inde dixit Grúibne fili fri
Core mac Luigdech: 'In fes fo Foi' .i. ba fesach Cnamchaille.
Item Mug Roith per[h]ibet quod Roth Fail perueniet, dicens
'CO ri Durlas finn iar Foi' .i. iar Cnamchaill.
599. Felmac .i. mac uad; fel .i. ái; fele .i. ecess, unde
dicitur filidecht ,i. ecsi.
600. Fili .i. fi a n-aoras 7 ll a mmolas 7 brecht a
fuacras in file.
601. Fogamhar .i. don mis dedenaig rohainmniged .i.
quasi fogaimiur .i. fota mis ngaim.
602. Fath .i fogluim, unde dicitur faitsine .i. faith.
603. Femen .i. Fe 7 Men .i. da rl damraithe Erend.
Isin maigin [sjin^ robadar, is de isberar. Civbse nomen in
baile i3 mbítÍB ac cognam a cire.
604. Flechud .i. ilinch-suth .i. suth fliuch. Suth ditZ/w
.i. sin.
605. Fair .i. turgbail na gréine i matain, ab eo quod
est iubar .i. dellradh, unde^ dixit Cokwi Cille: Dia lim fri
fuin, Dia lim fri fair .i. fri turcbail. Fri fuin .i. fri iolach (?).
606. Fe ab eo quod est uae. Ar is gnath fernd do
frestol na .u. consaine la Goedelse. Alitor: forrugeine la
Gaidelai flesc idaith domitte frissna collnai 7 frisna adnacula^
i n-adnaictis, ocus noblth in fleiscc sin degress Í8[naib] relgib
1 ch written over ag. - sic LB. ^ a MS. * uudi MS.5 frisinadnadcula MS.
50 Sanas Cormaic
ina ngeinti frisna adnaclai. Ocus ba huath fri each a
gabail inda laim, ocits gach ret ba adetchidhe la each dobentai
frie. No dobertis trie ogham indti, unde in prouerbium
[col. 3] uenit 'fe fris', a.mail is n-adétc[h]ide in flesc cui
nomen fe, sic et alia ress cui comparatur. Huaire tra ba
die edath nobith in flesc, ocus ba hadeitchide, is aire isbeir
Morann isin Briatharogum: a;rchaid fid edath ^ .i. ind aor
rolil in flesc cui nomen est fe, ut dicitur:
Dirsan bith i^ mbethaid dam
d'eis rig Gaoideal ocus Gall:
Ere gan degollam de
rotoimsed fe fri Fland.
607. Fithe[h]ill .i. fath-ciall .1. fath 7 ciall occ a
imbirt. No feith 7 ciall. No fiiath-cell .i. fuath cille .i.
is cethrachair cetumus ind fit[h]chill 7 it dirge a tithe,
ocus find ocus dub fuirre, 7 is [s]ainmuinter cachlafechtus
beus beress a tochell. Sic [et] eclesia^ per singula, per
quatuor terra[e] partess .iiii. euangeli[i]s pasta (.i. is marsin
an eclais ic sassad cethri rann sundradach in betha
soscelaib). Is diriuch immessaib lasna tíí * na sci ep[t]ra, .i.
nigri (.i. dub) 7 albi (.i. gel) .i. boni et mali habitant in
eclesia.3
608. Fraig .i. fri haigh .i. fri huacht.
609. Folassa .i. arindi folloing coiss in duine. Ailiter:
fol quasi sol, id est ab eo quod est solus latine .i. fol
cendfocrus .i. .f. pro .8., fol quasi sol .i. bondbach, no
coma[d] bonnbrach ha coir and .i. eter bonn 7 briiach bis.
1 See Anecdota from Irish MSS. vol. Ill, p. 43, 45. * a
MS. ' aeclesise MS. * a mbesaib 7 hi tithib LB. a mbesaib
lasnaithi H^
Sanas Cormaic 51
610. Fuidir .i. fo-thir .i. inti dobeir tir fo na deoraigi
anechtair, is do is ainm fuidir.
611. Fasach (no faisech) .i. fo-so-sech .i. dobir in
brethem cosmailins don chaingin^ ima fuiglither .i. caingen
cosmail dialaile, 7 adfet iarom in [m]brith ronucsat
brethemnai gaotha fuirre. SecLid didm fo seinbrith forsin
chaingin frecnairc. No fasach .i. fes-fuach .i. foach focal
.i. fis focal insin.
612. Fern (.i. each maith) .i. íarnbélrse no iarmberla
innsin.
613. Fiacail .i. fi .i. onni is figo saidim 7 cail ónní
is cilia [ytUea] labia .i. isin bel bid saiti. No fecad na
hoile iad.
614. Fighe quia figitur .i. gontar í iccá dénam.
615. [p. 268, col. í\ Folach .i. ialus [q)vXaxri] graece,^
costodia latine.
616. Folt quasi fo-alt. Faudws graeceS cadens inter-
pretatur. No fo-ailt .i. sis teid-sium sech each.
617. Fidh quasi fidus est .i. innill he.
618. Ferg quasi ferb a feruoire .i. on bruth.
619. Fled quasi pie 7 ed .i. edo toimlim 7 pie a
plenetudine. Fled áiditi A. laatsasad eter dig 7 mir.
620. Fot a foetu .i. on tsuth tic trid.
621. Focal quasi uoca(bu)lum .i. guthán.
622. Fer a uere .i. on errach.
623. Fascud a faisce, on grinde.
624. Fighell a uigilia .i. frithaire.
625. Faighin a uaigina .i. on trúaill.
> fon deoraid H^ ^ chaingen MS. ^ greco MS. * faldas
gerinanice, 0' Mule. 567.
52 Sanaa Cormaic
626. Féle a uerbo uelo ^ .i. fialaigim.2
627. Failid falet ebraice, saluus latine.
628. Faithc[h]e .i. féth-cbái .i. cOnair iarna fethughad
.i. iarna reidhiughudh.
629. Fuine .i. fo-inde he .i. maitb.
630. Fee quasi pec, quia pingit terram.
631. Fiiat .i. fiiatb e la each. No foad na collse bis.
632. Femen .i. foeman graece, quasi campus .i. magh.
633. Facbell .i. fo cheill in gillse dia tabar bis a
meit, no fon ngellad mbis a comall.
634. Fell a uerbo fello .i. brego nee fallo eoáem modo (?).
635. Faga .i. fi-ga .i. drochgai.
636. FÍ .i. olc interfigitur. 3 Fi .i. olc, quasi ui .i.
uirus* .i. neim.
637. Focben du i[h]iachtain .i. is fled maitb lind do
t[b]iacbtain, a oigbe; fo i. bonum, cen a cena .i. fled. ^
638. Fert .i. adnacul, a uirtute.
639. Fir quasi uir, a uero latine.
640. Fedan a foedere,^ on accomal.
641. Fiam .i. lorg.
642. Fang .i. fiach.
643. Fual quasi fuil ar a dath. Uel quasi biial
.i. uisce.
644. Fuil quasi fluib a fluuio, ar is cosmail silit immalle.
Uel a fulmine^ .i. on tsaignen, ar it cosmaili^ im dath 7
im deirgi datha.
645. Fiadnuise .i. fiad-nass .i. Fiada ronas.
^ uela JMS. * fialaidim MS. * leg. interpretatur * uiriws
MS. 5 Cf. cenos [^tvog] .i. bospes; focen áidiu .i. fo-óige,
0' Mule. 560. « faedere MS. ' flnmine il/S. » cos-
mailius MS.
Sanas Cormaic 53
646. Fladmuin .i. fíadmíla bid i muinc.
647. Firsi .i. nert [col. 3], ut dicitur: ferr fira firse.
648. Ferg .i. laecli, nnde dicitnr: comaid ferg foebar.
649. Fell .i. ech, unde dicitur cap-fell.
650. Fál .i. n.
651. Fim .i. deog.
652. Fim .i. fin, unde dicitnr: dodaile[d] fim i crethir.i
653. Fethal .i. corn cumdaig argoid.
654. Fochla2 an tuascert.
655. Faitsi an desscert.
656. Fochla nomen do suidhe na flatha.
657. Fiannachtach .i. fiangnimach .i. gnim flan lais.
658. Forbasach .i. sudiges bes fornib no cacht.
659. Fotliath .i. fothugud, unde dicitur: rofothath flaith
for Raigni ruad.
660. Ficht .i. feig.
661. Foi i. flaith, unde dixit^ Cuchuimne
:
Manibad airmitiu nie
nip indemain fochlach foe,
beith dam for crocann ngamnain
i tig Garbhain bid gnoe.
662. Fothond .i. muclaithe, iarsindi bis fo thuind amail
in cerndubhán, ut dixit Fer Mumhan:
Rucht fothuind fithend fdi,
andord ela inmhain aui,
osnad echtge, alaind liiad,
lin muc muad, mend medras coi.
1 See the same quotation above s. v. crethir. ' ' Repeated in
MS. ' díciíwr MS.
54 Sanas Corinaic
663. Fulutli .1. hlth foi .i. utmall.
664. Feici quasi feighe, íarsindí imfuilnges soillsi
dond tegh.
665. Fiiirim .i. ellach aisti.
666. Fenelach ,i. ellach ercai.
667. Ferdoman .i. domna fir.
668. Faindelach .i. oinmitt.
669. Feuthal .i. eugasg.
G.
670. G]loir a gloria i.i. ginair ar met na glore.
671. Galar quasi calor.2
672. Gam quasi gamos isin greic, nouimbe;-, unde
ueteres^ mulieres áucunt .i. ml gam on.
673. Gaimrith^ quasi gaim-rith, unde dixit^ Colraan
mac hui Cluasaigh hi marbhnaidh Cuimine Fotse:
Hua Corpre, hua Cuirc,
ba sái, ba ban, bá hordric,
dirsan marban im-mi gamh,
ni iTach, ni d'eccaib iaramh,
.i. for nemh rainic.6
674. [col. 3] Gelestar ainm do áth usque i mbi ^ cethra
for nibhel, 7 doepethar^ gulbain do cech ferand imraidmbi,^
7 dognither cuairt d'imbe imbe,'" mad iter comaidhc[h]ib beth
in t-ath, arna comblaisset na bai in[na] gurta. Animmonii
* gloriae MS. * calar MS. ^ neteri MS. * gaimrith
MS. ^ áicituT MS. ^ Here the scribe has inserted misi
lolland. ' ambi corrected into imbi. " doepetar LB.* Altered into ininiidimbi. "> nimbe MS. " inmain LB.
Sanas Cormaic 55
sech sin iarom dogniat na bai isind ath, is do is nomen
gelestar, ocus dlega[i]r bothar do cech comaig1[h]inch
adochnm cid tTr cen benla bess lais.
675. Gabar tria ailm quasi caper rotruailled and. Gobar
ixamorro tre end, don eoch is nomm side, 7 is combrecc
rotruailleci ann .i. g^oor gach solus i suidi,' unde dicitur Xgoar 2 don eoch gil 7 rl. Cid cia dath aile bess forsind
euch, dia mbe bee do ghil and, is goor^ a nomen ar is
asan dath is airegdse bess and nominatur. Rotuill in fili
gaidhelach ,b. fris ar tucait mbindessa, ar rop aille leo
gobar quam goor, unde gobar nominatur. ^
676. Gilldse .i. is fri gil is cosmail. Is e áicliu a
bes aide .i. tossugad.* Iss e dowo bessad in gilla tosug^<(?*
forcetail do l[h]engaid a fithidire, unde dicitur isna Brethaib
Nemeth: doglen gil tengaid.
677. Gem .i. a gemma, ^ ond lie logmair.
678. Grad a gradu.
679. Glang .i. guala, unde dicitur asclang .i. os
gualuinn mbis.
680. Gel i. e. gelu, on reod.
681. Giabar .i. merdrech.
682. Gol .i. der, unde golgaire.
683. Gall i. e. corthe cloiche, ut est: nls coma(i)thaig -^
comathar selba co cobrannaib gall.^ Gall cetharda fordin-
gair .i. gall cluicbi cetimus, ut prediximus. Is aire asberar
gall de suidiu, fobith is Gaill ceta-rosaithset no rosuidigset
i nEre. Gaill .i. Frainc. Gaill áano ainm do sainc[h]landaib
1 asuide MS. ^ gobar LB. ^ nomeuantur MS. " do
iugud LB. tosgudh H^ ^ gemo MS. ® uis cintaigh co-
maidche cometa selb suidiu coiccriche cobrandaib gall i?'
56 Sanas Cormaic
no do Sierc[h]landaib Franc .i. tribus ^ Gallic, 7 is candorc
corporis rohainmnigerZ doib. Gall [/«Aa] enim gra'ece,^
lac latine dicitur, inde Galliae .i. indastai. Sic áono gall
is ainm do ela. Inde Fer Human dixit:
Cochall coss ngall, gaimin brain.
Gall áono ainm do chailiuch dindi is gall us, 7 is a
galia capitis rohainmniged .1. a cathbarr a c[h]ind.
684. Grazagum .i. atlilugud buide la Patraic, quod
Scoti corrupte dicunt .i. is ris^ [p. 369, coll] aderait
Scotic[i] truailned. Sic autem^ debet dici .i. is mar so is
coir sin do radh: grassaigim do Duiu .1. grasias Deo agimus
.i, bermait buide n-altaighthi do Dla.
685. Gaik'iig .i. gae-lang .i. cac ar eiiecli .i. fri Cormac
mac Taidbg maic Céin asrobrad. Dorigni side fleid do
T[h]adg .i. do a athair. Ced cecLa cenéla anmand oca
inge bruic namma. Dochuaidh didiu Cormac do broicenaigh.
Robba mall lais anadh fria toghail, co taccart amach for
fir a einich a athar .i. Taidg. Dollotar sum in bruic;
nosmarb dano Cormac ced dib, 7 doditsarfen oc in fleid
7 rograin cride Taidg friu. Kofidir íarom^ ind dorigenadh
and. Rohainmniged a mac ab hoc nomine .i. Cormac
Gaileng, unde Gaileng nuncupantur.6
686. Ged uomen de sono ^ factum.
687. Gamain .i. in mi gaim lav samuin, uade dicitur
gamnach .i. gam-sinech .i. arinni is mblicht i mmi gaim
.i. i ngaimreth.
688. Gorn .i. gai-orn .i. gse orcne .i. aithinde, unde
dixit Gruibne oc failti fri Core: immicuirithar gurna gair.
" tres MS. ^ greco MS. ' Below col. 3 is written: Messi
Tornae qui scribsit. * at MS. with a %mderneath. ^ 7atbert LB. * nuncap(ar)antur MS. ' sona MS.
Sanas Cormaic 57
689. Glús .i. suilsi, unde dicitiir isna Bretbaibli Nemedh:
dofed ÓC iaraglus 1 .i. aíregdu^ in t-oc co ndagrusc oldas
in sen co ndibelrusc.
690. Grith ainm gilla Atha//ne, cui Amorgine mac
Ecetsalach goband ó Biíais dixit: Luid gilla Athairne do
chuinc[h]idh lasachto do t[h]igh Ecetsalach goband conaca in
lealab ocon tenidh, is nárba^ mo indas dorn 7 robtar lana
\mmorro a secht mbliadna seom. Biii larom oc creim
(creimhe) 7 grotha et reliqua. Asbeart larom fri Greth
[col. 2]: INnith Grith gruth (.i. fonaithe), gnanmhaine,
granmune, gais crema, cue (.i. cmi) huiadi, iibla grethi,
grith. Inn ith Greth gruth 7 rl.
Adcuaid iarom an gilla d'Athairne sin. Doluidh Athairne
7 iidhbai 'na laim dia marbad. Tanic a athair in maic
etarlam 7 imroichomairc don ingin: 'Cia tainic don tig?'
Asbert iud ingen: 'Tainic gilla Athairne', 7 isbert in rogab.
'Aill amíB', ar a athair, ' ticfa Athairne 7 muirfid ind mac.
Folaid ' ol se, ' in mac 7 suididh a etach airm ita. Dognith
amluid. Tainic Athairne 7 dobert buille don c[h]ip boi
isin etach. Eges in ingen larom 7 luid-sium for teichedh.
IS Í éraic larom doradad ind .i. [in] mac do forcedal do
Echedsalach goba[i]nd, cowná bá messa am dan oldas
Athairne. Is iarom bretha Amorgein chuici.
691. Gart dede fordingair: gart .i. cend isin Duil
Feda Mair; gart dowo .i. fele as cend for cech ndail amra
dogni duine.
692. Gruiten .i. grot-sen, sech is sen is grot .i. goirt,
ar is grot cech ngoirt, unde dicitur grott-mess.
' See Anc. Laws lY, 3Í6, 22. » air7a MS. ^ olarba MS.
58 Sanas Cormaic
693. Gnn .i. cnidbed, iinde dicitur: ni recht nadi
gnó .i. ni direch nach cuidbidhe .i. ni dir do recbt
armath^ maith. Ni gnó áano .i. ni maith do gaiib. Gnoe
immorro cech segda, ut est isin tSenchws Mar: cno gnáe^
.i. segda.
694. Grómma .i. áer, imde dicitur gromfa ^ .i. aorfa,
et inde dicitur: griiaim each sluaigh min adetc[h]ide do
deilb as aurusa do air 7 d'ecnuch. Griiaim-duine asberar de.
695. Glam quasi clam, ab eo quod est clamor .i.
escaine.
696. Glaidemain .i. ma/c tire glaidaite .i. focerdait
hualla.
697. Gudemain .i. Hatha [col. 3] 7 morrignje.
698. Gaire .i. gair-secl» .i. gair-re .i. re gair, ut est
isind air dorighne Nede mac AdnjB maic Gutháir do rig
Connacht .i. do brát[h]air a athar fadeisin .i. do Caiser
mac Guthair ''.i. arroet Caier Nede hi mac do, fobith ni
rotecht mac cena. Kolil menma mna Caier do Nede, dobert
uball n-argait do Nede ar a chairdess. Ni forroet Nediu
CO rothairngert si righe do dar a eisi 7 dul cuci iarom.
'Cindus imondricfa son'? ol Neidiu. 'Ni ansa', ol in ben.
'Dena-sa aoir do, co raib ainim fair. Ni bia iarom in fer
cosind ainim i rrige'. 'Ni erasa dam-sa oa anisin. Nicon
tibre etech form in fer. Nicon fail ina sealba isin doman
ni na tibre dam'. 'Rofetarsa' ol in ben 'ni na tibre duit
.i. in scian tucad do a tirib Alban, ni tibre duit. Is geis
do a brith uad', 7 rl.
' nach LB. * minab LB » See Anc. Latvs V, p. 220, 23.
* A quotation from Fingcn mac Flainn's poem on the Fir Arddae.
See Archiv J II, p. 297,' § 47. • Úithir LB
Sanas Cormaic 59
Conattccht Nede co Caier in scin. 'Fe amai!' ol Caier,
'is geis dam-sa a brith uaim'. 'Dognl Neide glam ndicend
do, CO toralfe teorge bulgge for a gi'uaidibh. Is si so ind aer:
Mali, bare, gare Caie[a]r,
cotmbeotur cealtru cathae Caer!
Caier diba, Caier dira, Caier fu ro,
fa mara, fo chara Caer!
Maile didiu .i. olc, dindl as malum; i bari .i. bas; gare
.i. garsecclae; Caeur .1. do Chaieur; cealt[r]a catha .i. gai,
inde 2 dicitur dichealtair .i. crand gai cen iarn fair. Fu
ro .i. fo iir .i. imord fedha; fo chora .i. fo c[h]locha.
Atracht Caier maten moch don tiprait. Dobert a laimh
dar a einech. Fogeib teora boulga for a aghaidh dosgene
ind aor [p. 270, col. 1] .i. on ocus anim ocus easbaidh .i,
dearg ocus glas ocus ban. Atloi Caieur as arnach n-acedh
nech fond aithis, co mbse i nDiin Cermnai la Cacheur
mac nEit>ísgéli.
Gabais Neidhe righe Connacht dia eis. Boi and co
cend mbliadhna. Ba haithrech lais cradh Caier. Luidh
Neide ina dlaidh^ do Dun Cermnai ocus carpat Caieir fo
suidhiu 7 a ben Chair lais 7 a milchu. IS cain carpthech
doching don diin. Dorimi a eugosg feib romboi a li.
' Coich sin?' ol each. Asbert Caer: 'Batar sinde riadatar
a fochlai fria faitsi' .i. do suidhiu ind evrcd isin charput
as nomen a fochlae. Faitsi iuimorro ainm do suidhiu ind
arad. Fochla áidiu each suidiu n-a[i]rechda. Faitsi each
n-airide. ' Brlathar rig inso', ol Cacher mac Etarsceli. Nl
fidir CO sin. 'Ace a m'anam!' ol Caier. La sin consela
MS. ' indi MS. ' diaigh MS.
60 Sanaa Cormaic
Cáier uaidib astigli cor-raba forsind liic lar cúl in duine
fo scailp and. UoUuid Nede ina charpat isa ndfm. Gabsat
in choin slicbt Caer conidfnaratar fond lice iar ciil in
duine. Atbad caier ar fele la aicsin Nede. Roficb i
7
rolassai inn ail la ec Caier 7 rosescaind blog dind ailig
fo siiil Nede co roimid ina c[h]end. Is de isbert Nedhc:
'Ni cuala cuic nuin' et reliqua. Ut dixit poeta:
Clock dorala fo c[h]ois Caier
rosceind airde seolchraind stias,
dothuit, nlrbo cam in dliged,
a cend ind filead anúas.
699. Grfic a cruciatu^ i. on c[h]umgach.
700. Galgat .1. tria gall gictas .i. gonas .i. marbas.
701. Ger a gere ab eo [quod est] rumenatio.
702. Gilla a cillus [xiO.Xóc] graece, manus [col. 2] unius,
ar is lam do each áon a gilla.
703. Graig graece, mulus (.i. asan) latine.
704. Gilcach quia locis in gelidis nas[c]itur.
705. Gaoth quasi caoth; catero [xai^aiQoy] graece,
purgo latine .i. glanad.
706. Gnath a gnato .i. eolehaigim no aichtigim.
707. Garg .i. gargon [FaQyoh^] graece ferox inter-
pretatur.
708. Graibre .i. gaire trom. In graiph fil and is ondi
is grauis, an re is risus .i. gaire.
709. Gigrand a girando .i. on c[h]uairtfell bis fuirre.
710. Gin i. e. a gingis .i. ona hoslaic[th]ib bid ann ar
medhon.
^ Looks like rosich in MS. ' cruciata MS.
Sanas Cormaic 61
711. Grían a girando terram .i. a circuitu .i. oa
c[h]uartugad.
712. Gruad quasi cruad a cruore .i. on fuil. No go
rSad bis .i. co ruaide no derge inte.
713. Gabai .i. gobio [yoficpoco] fabricans latine.
714. Goidelg .i. guth-Elg .i. guth Erendach; ar ata
in t-ainm sin for Eirind.
715. Gnth a gntture.2
716. Garb ebraice, scabies 3 latine.
717. Guin gone ebraice, hostis latine.
718. Guba suspiria^ .i. osnad.
719. Ge[i]r quasi cér a carne.s
720. Gallc[b]obar .i. gal-acobar.
721. Golltraigi .i. adhband trirech imefuilnge gol.
722. Gentraigi .i. treidi imefuilnge gen.
723. Garman nana in Daghda .i. Breg 7 Meng 7 Meabal.
Feg aor. Unde dictum est:
Findach ni fir deimne
denda flatha fian:
cian rofas garmand mna
Daghdae do Mac Murchadae.
724. Graibre .i. magar .i. briathar grata, ut est:
A maccu6 leigind, legaid!
rob senuidh slondad sldhe,
binde bar ngotha graibre,
dofil aille na sine.
* goba LB. * gutore MS. ^ sgabieis MS. * siisbiria
MS. = carnae MS. ^ macca MS.
62 Sanas Cormaic
725. Gruc .i, laoch no garb, ut dicitiir: guth gruice,
cruth mbiege, et reliqua.
726. Galgat .i. teshad imefuilnge gol, ut dixit GOaire
fri Ornait ag caoinedh [col 3] Laignein:
Cian Ó tibe do gaire,
is ar n-aire fri daine:
atchiu for indaib t'abrat
is tind galgat nochaine.
727. Grech .i. cnú.
728. Grend .i. grnaid-finn .i. find ngruaide.
729. Guaire .i. uasal no gairci.
730. Giritan .i. faochain mara.
731. Grace .i. corne .i. fiach-comradh .i. guth fiaich
leo 7 as a n-adarcaib dognidis .i. amaí7 eséue fiach.
732. Gibne .i. adarc lege, no canis, ut dictum est:
gibne gortacb, et reliqua.
I.
733. Ijssa i. e. lesus. [H]oc est nomen nostri saluatoris
.i. ar slanaigtheoir.
734. lubar .i. éo-barr .i. larsinnT nat scara a barr friss.
735. Itharnn» .i. ith 7 feorna .i. semend, ar it glaine,
7 ith na cethra noteged isna cainnle apud ueteress. Aliter
:
ith 7 ornnae .i. orn orgain .i. orcuin itha.
736. lasc .i. ind-escc .i. uisce .i. noch is don uisciu
forcumaic .i. a bethamnae, 7 is and á&no bis. No áono
íasc quasi esc i. e. ab esca. Es áidiu A. biad, unde eser.
Ca ondi is caput, 1 cend. Ceand didiu 7 cleithe each mbid
in t-iesc, ar dotomail Isu é,
1 capat MS.
Sanas Cormaic 63
737. Innmiís .i. in-amus.
738. Isel .i. Ts-aill, ar ni eibarad a n-isil muna be
ard ocae. All áidiu ab altitudine.
739. larnn .i. iarth i[n] nortmanica lÍDg[u]a.
740. Imesorguin .i. orguin cechtor na da lethe.
741. Imrim .i. imi-reim .i. reim iad eicb 7 réim ind
fir. Sic dirim .1. dé-rém .i. reim dede.
742. Imbliu quasi umbliu, ab umb[i]lico .i. on imlecan.
743. Imliuch .i. im loch, loch ime imacuairt.
744. Inis ab insula. 1
745. Inssd .i. an-uisi .i. ni huisi.
746. Insamuin .i. an-essamain .i. nl essamain.
747. [jo. 271, col. 1]. Indrosc .i. ind-arosc .i. arose da
ind 2 breithre.
748. lb quasi bib i. e. bibe.
749. Imortan .i. importan .i. imbreith.
750. la .i. cenelae forgill indsin, ar iss ed indara
hainm dec ndingarar Crist la Ebraide.
751. Idol ab idolo, idos [^tlóoc] isin greic, forma isin
laitin. Unde idolum .i. delba 7 arracht[a] inna [n]dul8e
dognitis in geinti.
752. Indelba i. anmand na n-altora na n-idal sin .i.
arindi dofornitis intib delba na ndula adortais and, uerbi^
gracia figura solis .i. figuir na grene.
753. Immbath .i. ocian .i. bath muir, ut est muir iter
Eirinn 7 Albain, uel aliud quodcumque mare nad timchella
imac[h]uairt, ut Mare Terrenum. Imbath imniorro .i. im-
muir .i. muir immatimc[h]ellse imac[h]uairt, is é do occian
duit-si on.
1 insolae MS. « Stokes read arose ainm * uerbia Jl£S.
64 Sanaa Cormaic
754. Idou quasi idonius .i. dingbala.
755. larnnbérlíB .i. is aire isberar, ar a duibe in
beliie 7 ar a dorchaf» 7 ar a dliiithe, co nach erasa
taisscclad ind.
756. Imbass forosnae .i. dofuarascaib sec[h]ip ret bas
maitli lasin filid 7 bes adlaic do d'foillsiugad. Is amlaid
áidiu dognither on i. concna in file mir do c[h]arna dirg
muice no c[b]on no c[h]ait ocus dobir 1 larom for lie lar cni
na comlad 7 dicbain dichetal fair 7 adodpair do deib idal
7 cotagair do 7 ni fagaib larnabarocb, 7 dochain^ iarom
for a di bois 7 congair dec idal cuige arna tarmasctbar
a c[b]odlud 7 dobeir a di bois ima di lecain 7 contuli 7
bithw- og a foraire ar nachn-imparraj 7 nach toirmescae
neach, agas doadbanar do iarom anni aradmbi co cend
nomaide no a [col. J2] dou^ no a (ri, fnt ngair^ cowmessad
ocind audpairt. Et ideo imbas dicitnr .i. bas disiu 7 bass
anall im a agaid no im a c[b]end. Atrorbe ^ Patraic anisin»
7 an teinm laoda 7 fotroirgell a briatbar na bad nimhe
na talman nach aon dogenai," ar is diultad bathis. Dic[h]etal
doc[h]ennaib immorro fodracbad son i corus c[h]erda3, ar is
soas fodera son: ni ecen audbairt do demnaib oca, acht
aisneis do c[h]ennaib a chnamae fochédóir.
757. Inathar .i. ind foiter each mbiad. No inathar .i.
ind-ethar .i. ind teit each ni ethar.
758. Iris .i. ere-as .i. asin ere bis sisi.
759. Indigu .i. negair a ind .i. in- ic a diultad co
nach digu hi.
760. Inchiud .i. i n-inde eind bis.
1 dabir L - dicain L ^ duo MS. * gardi L ^ atrarpi Ldodugéna L
Sanaa Cormaic 65
761. Innech .i. intextum .i. fighe.
762. Inmain .i. inmaiaight[h]e é.
763. Ith iath 7 ith ith nominati sunt.
764. Innill .i. in ello .i. indtusi .i. i n ursse. Inill
inell; ello graece 3 intro; innill áldiu intra.
765. Imdse .i. emdse graece,^ plenitudo .i. fo imlainius.
766. Indili .i. indolis graece,^ augmentum .i. tormacb.
767. Ice ecesia [axiuig] graece, salus latine.
768. Indithim .i. entimema [ev&vfnjfia] graece mentis
intentio interpretatur.
769. Ilach ilactis [vXax7'i] graece, latratio latine.
770. Idu ab idor [{;do3()] graece, hoc est a liquore .i.
oa fliucliaidecht donl a ngalar sin.
771. Id quasi fid. Uel equs inemtid uel it.*
772. Imb ab imbre, quasi imber super flore[8] praestat
mel et butirum.
773. Ingen .i. in-gin .i. ni ginither^ uaithe. No in-gen
.1. ni bean. Gune [/i;^?;] graece, mulier latine.
774. Ithe a verbo edo .i. domeilim.
775. Isil .i. tis fil, 7 uassal .i. tuas fail.
776. lathlu .i. etti-lu .i. bee a eti.
777. lara .i. iar-foi .i. fo blarthor bis .i. fo berball.
778. Imdell .i. em-dail indsin eter coire 7 dabaicb.
779. Iclitar .i. ic-tlr .i. ic talmain.
780. Irdaire [col 3] .i. ar-derc .i. ar suil bis.
781. Imbaracb .i. i mba iubar solis .i. turgbail greine.
^ Cf. inill graece intus interpretatur. 0' Mule. 747. * ebraice
0' Mule. 715. ^ greco MS. * leg. vel eqnus in ea it. See
O'Mulc. 702. » ginithither MS.
5
66 Sanas Cormaic
782. Irsa .i. airisiu .i. is fuirri thairisius in teg uile.
Uel ersonium graece, ostium latine.
783. Innuraid .i. in-nuu robaitb, no in anno rofaidh
.i. in hWadain tairnic and.
784. Inles .i. in- fo dinltad, co rach les e, acbt la
nech aile.
785. lasc he-usce .i. i n-usce he.
786. Inessclund .i. esc iiisce; in-esc-lond d'ldhc, uisce
lond ind .i. srib lond .i. siibh luath no tren.
787. Icht .i. cinel no eland, ut est Condachta .i. Cond-
ichta .i. clanna Cuinn.
788. Inbleogan .i. toxal .i. atbgabail ind fir fine do
gabcwZ c[h]inaid in c[h]intaig, co rotoxla side ar in
cintach.
789. larus .i. iarthor, ut est: larus fis, tuaidsÍMS cath.'
790. Imscing .i. tech ^ becc a talla imdse.
791. Innbi .i. inde-bi .i. biadh n-inde .i. isna caolauaib;
innbi .i. caolán.
792. Irchaire .i. lar-chairdius .i. cara egnairce, ut
dicitur: irchar each finechair.
793. Indtile .i. lestar mbec a talla digh.
L.
794. Ljaoch a laico .i. on tuata.
795. Laichess .i. laoch 7 fess, is din feis foas la laoch.
796. Lugnasad .i. nasad Loga maic Ethlend .i. aonach
nofertha lais im t[h]aite foghmair in gach bliadhain im
* A quotation from i//e luterrogatio Cinnfáelad (ed. B. I. Best,
Erin IV, p. 162): iarus fis, tnatlius oath. ^ tech tech MS.
Sanas Cormaic 67
thoidecht Lugnasad. Cluiche no aonach, is do is ainm
797. Lelup .i. lii-lep .i. hi each mbecc. No lenab .i.
lenis ab[b]ati .i. patri et matri .i. iarsindl lenas ab[b]atim
7 matrem. Aliter: lelup .i. lii-pell .i. hi gach mbeg, pell
ondi is pellis .i. maoth.
798. Lesraac .i. lis -mac .i. arindi dofuissim [lis] don
fiur no don mnái inti is lesmac do uechtar de. [v. 272,
coJ. Í] Sic lesathair 7 lesmatbair. Les 1 dXcUu quasi lis .i.
imarghaiP no debaid^.
799. Legam .i. ligem .i. don ^ lige ligess in t^-etag.
No llgh-aith .i. aith fri ligha. Ni aire ena nat^ fosad som
fri cech n-etag ceni betis llga uime ', acht as ^ menciu
araclallathar 'J
7 fossaimt[h]er a n-etach liga quam aliud
uesstimentum.
800. Leccond .i. leccend .i. letlic[h]end.
801. Lasamain, ab eo quod est laisim .i. each n-an.
802. Lemlacht .i. lacht teith .i. lem each teith.
803. Loch dede fordangaii-if': loch .i. dub, ut dicitur:
asoilge 1' laith loeh-bronda .i. dub-brondae, cid dorche samad 12
caich 7 cid riindae riam 7 iarom, docruide ^^ a runa 1^ laith
d'ól. Loch diwo .i. uile, unde dicitur lochdub .i. uiledub.
804. Laarg .i. leo-arg .i. lcó ball 7 arg laoch; ball
daglaich indsin i\
805. Lorg i. hii airg .i. laich i; no lar-riec.
806. Lam .i. luam in c[h]uirp.
* sic L lis MS '^ itnmorgal L ' debuid L * dind L'•> an L, in H^ ^ nad L, na H^ • imbi L ** is L3 aracialltar L " fordingair L " assoilgi L ^'^ samud L" docruidi L " rruna i/' '^ .i. a hage add. L
5*
68 Sanas Cormaic
807. Lamas .i. lam-fos .i. fos laime.
808. Lamand .i. lam-ind .i. ind na laime eidigthir i di.
809. Lauda .i. lú each mbec, uair is é mer is lauga
isin laim é^.
810. Lie ab eo quod est lidos [Xldog] gvaece^ inter-
pretatur lapis.
811. Láith .i. dede fordangair ^ .i. laitli gaile 7 laith
med, lit prediximns. FAer laitbe Lugbai li sula sochar^
.i. a med Lugbai cerd[a]<' dorumidir^ Facbtna a n-argat
ar na bii 7 rl. lutan tra is foreail foridmbi, is and
sluindid hoc.
812. Langp[h]eitir .i. anglis insein; lang .i. fata, pheitir
immorro glas. Langphetir difZm .i. glas fota .i. ilir cois«
n-iarthair 7 cois ^ n-airthir biis ^. Non sic aurc[li]omal .i.
aur-accomal .i. itir da c[h]ois n-airthir biis i*».
813. Lecht ab eo quod est [col. 3] lectus.
814. Long bis for muir, ab eo quod est longaH.
815. Luac[h]uir .i. taitnem, ab eo quod est luceo uel
lux .i. soillse.
816. Lebor quasi libor a libro.
817. Lot quasi lot, ar is lot do mnai merdrechus 12.
818. Lát[h] quasi lut[h] '3.
819. Loman .i. lom-fand, sech is lom is fand.
820. Lait[h]irt .i. lait[h] ort .i. lait[h] ronorti^ [.i.] ol
cormsB.
* etithir L ^ fil forsin laim L ^ greco MS. et add. L^ fordingair L * socbair H^ « meid Lugbai cherdda L' dorrumidir L " cliois L ^ biid L " di cboiss airtliir
bid sun L '' lougua 31S. '^ mertrichus L '=> iarsiuDÍ
(arsiuui H^) lúlhas add. LIP '* rodnort L
Sanaa Cormaic 69
821. Lugbort, meilius est, .i. ni is ferr, luibgort .i.
gort luibc.
822. Lin a linio [leg. lino].
823. Lene a linia,
824. Lanomain .i. lan-somain o c[h]ach dib dia chelei,
ar is lethsomain nechtar de sech araile. Aliter: lanamain
quasi lenaniain, ar nl fil etarscarad doib acht ar Dia.
825. Lethech .i. dede fordongair ^: ainra cetamus do
c[h]eniul else dianid ainm lethech ar a leithe^ 7 ar a
{[hjanaideta^, ar is mor lethet neich de bis ind-ocian.
Ainm dawo do losait arindi lethait[h]ir bairgin* fuirre,
avaail ismbert Cruitlne file. Fechtus luid do t[hjig araile
eciss 57a gilla laiss .i. ecsTne eiside co menmuin fithidire
lais. Farrolaig didhc Cruitine fadeisin i maig 7 leigis a
gilla do t[h]ig ind eicis do uigedacht. Dobreth^ áidiii
tairr' tuirc do i scabul 7 robaoi calleic in t-eces^ oc
agallaim ind eicsine 7 oc cur sulae tar a frithgnam.
Rorat[h]aig it larom in t-eces mormenmain ind eicsine 7
laiget a frithgnama. Intan iarom robo bruithe in tairr ">
isbert in t-eicess fiad ind eicsine: 'Dofotha tairr if' tein'
.1. is mithidii a thiscal do t[h]einidh 12^ 7 ba co feisid
som cia freacra doberad an t- eicsine do, fobith rocualai
seom in t-eces oc gumaidiin ala n-aile n-airec n-inganta,
[col. 3] ainhail bid é feissin arahissed no arar(a)dissed ^^,
7 ni rocreid sciumh \mmorro in t-eigsin. Ba haire iarumh
isbert in t-eicsin do promhadh ind eicsine: 'Dofotha tairr 10
> fordingair L "^ lethet L * thanadetaid L * lethaigther
bairgen H^ ^ ecess MS. '' tobreth L ' tarr L « ecis
MS. 8 rorathaigestar L "• tarr ii' " mitbig L ^^ din
tein L don tened (sic) H^ " aratissefi L, aradised H^
70 Sanas Cormaic
tein', et tribus uicibus dixit, ct non re^pondit ei ad ullnm
uerbum.
Lasin áicliu atraigh in t-éicsíne 7 teit cusin maigliin ' i
mbai Cruitlne 7 adfet scela do 7 ismbert^ fris a n-aitbesc
roráide^ in t-ecess .i, 'dofotba tairr tein'. 'Maitb' ol
Cruitlne, ' intan isbera^ aridisi asbera-su^ fris oca .i. 'toi
lethaig foin fris adaind 6 indlis ' .i. toi lossait faon fris
.i. fon tairr 7 frisnindle ' caindil dia deicsin dus in bniithe
in tarr.
Intan dicZm dofeisid in t eicsine isin tigh tall dixit in
t-éices a cedna 7 dixit in t-eicslne a cetnai 'toe lel[b]aig
faon fris' 7rl. 'Maith seen*', ol in t eices, 'nl brú écsine
rotormai amne^; is i n-ocus afa Cruitlne; congair i'' de
miiig!' Cowaccrad larom. Fertbair failte friss 7 dobrelbii
biadh n-aill i coire do 12 7 ba bee a menmai3 de
in t^^-eicsine fobith cotnaitib in t-ecess ce chotnaiclestar
Cruitine.
826. Leos .i. imdergad imadergt[h];ir i'"" duine larna air
no iarna ecnucli i^.
827. Leos 1'.i. soillsi, ut est isini** DHil Rosgadaig:
giinniud loess'-' .i. dlbud^o soillsi .i. caindle. Item, agaid
fir ima leos luinit[h]er2i .i. imatimchella soilsi.
828. Luacbarnd quasi lucernd .i. a lucerna.
829. Lacha .i. licLiu22 í quam aliae auess.
' bale L '= asbert L ^ roradi L * asmbéra Lasberasom MS., asberasa L '• frisadaind H^ ' frisiudle Lson L ' rodtorinnai L '" cotngair L " doberar L
' dosuidiu L '' meninae L ''' iu L '' immaudergthar L' hécndug L " lóes L '** in L '•' luis L, leos H^' dibdud L -' aiged fir iiiime lois luinethar L ^'- fliche H^
Sanas Cormaic 71
830. Leudán .i. lenn-íen .i. leind i arnaonar hi, quasi
lend-fian .i. brat 7 leine iiimpe. No aon dia lenand a 2
menma hi.
831. Lecc .i. ar léict[h]ir3 sis 7 siias hi. No le
bid secc.
832. Ledb .i. leth in faidb i, unde dicitur lethar .i.
leth [p. 213, col. 1] lar fir .i. feoil 7 lethar.
833. Lesan .i. les * each mbolg i mb! lind. Sic eisim.
834. Loman .i. luamain bis fnirri. No lu-man .i. beg
in mami.
835. Leim .i. lu-eim .i. luud seim he.
836. Lesc .i. leis a aisc. No quasi lose .i. baeaeh.
837. Lend .i. lee-find .i. lo ^ find .i. ainm do brut find.
838. Loscuirn .i. la lios hi, ar is osin buaboll for a
mbi. No la hnais i.
839. Lurga .i. le-urga .i. le urcbail .i. urt[h]ocbáil in
e[h]uirp.
840. Lobor quasi lebor, a lepra latine.
841. Lebaid .i. le-faid .i. faide neeh^ le.
842. Littiu .i. lot-te .i. lotan ar tige í 7 tes inti.
843. Leeeo .i. leco-hó .i. eo eluais.
844. Loseud .i. soud euicti ^ conid loisc de ^ .i. bacac[h].
845. Long .i. Saxanberla .i. lang .i. fada, et inde
dicitur loiiges.
846. Liiae[h]air .i. liuc[h]-iiir .i. fliuc[h]-uir uimbe'*.
847. Letrad quasi latratio 10. No let[h]ar-soud .i. soud
in let[h]airii.
1 lend H' ^ om. H^ ^ araleict/ier H^ * les ifi
5 lóe ií^ 6 faidhnech H^ ' cuige H^ « i^gg é de H-losce e de .i. no lescugnd ueich e -íT' ' flicli an uir imbi H^liach in uir imbi H- ^° leg. laceratio '^ é add. H"^
72 Sanas Cormaic
848. Leitir .i. leth-tirim 7 ]et[li]-fluic[lj] '.
849. Lot[h]ar i mbl brachles .i. tinol, ar tinol na len-
dand cuici, ut dicitur: lot[h]ar (.i. comt[h]inol) nat^ fuair
ar3 dib rlgaibh rath.
M.
850. M]odebrot[h] (.i. luige^), ol Patraic, quod Scoti
corrupted dicunt. Sic autem dici debset: muin Duiu braut.
Mo de brot .i. mo Dia brat[h]a, ol Patraic .i. is truaillcc/i
aderaid na Scoitica^ he .i. mar so is dligedh'' a radha .i.
mui[n] Duiu braut. A mmuin didiu is meus, a nDuiu is
ed Dens, in* braut is iudex .i. brethem.
851. Marc .i. each. Marcagh didiu, cich imdse-* lais,
ut dicitur buasac[h] in for lasa mbit ba imdse ^*'. Airmnec[h]
áono in fer lasa mbit arbuir i' imdic i"-. Sic airgtech i\
coilctec[h] 1^
852. Mathair quasi mater, is '^ ed rotruailled and.
853. Mid .i. combrec rotruailled and .i. med.
855. Met[h]il quasi metil i^, ab eo quod est meto uel
meta (.i. buain).
855. Mucairbe .i. mac fuirmid, is mac dofuirmed a
dana (.i. no is macdan dufuirim ^' a dana).
856. Malland .i. feit[h] bis tar ^* mnUacJi [col 2] aniiass
quasi mullann.
857. Mass quasi a ma[s]sa .i. on c[h]álr.
1 .i. tirim a letb 7 flinch a leth (u-)aile 11^ H^ ^ na ii»
' iar n- H^ H"^ * luide MS., luighe .i. mo dia bratha ii'•' corrnpti MS. " na scotica //' ' coir H^ « am L' imdai L '" bái imdai L " arbur L, arbar II\ leg. arbann
'^ nimdai L '^ airgdech B ^* coilcthech L " ar is L" sic L, methil MS. " dofuirem L '• tarsa L
Sanaa Cormaic 73
858. Milliud quasi mi-silliud .i. drochsilliud.
859. Miscatli .i. rui-innsci. Scath .i. innsci, ama/i atá
Duil Roscadach.
860. Milgelan .i. maol .i. mol-c[h]uiten .i. cuit Muil
dorsada Temroi. Mol dicliu ainm ade daig^ in muil no-
ferad forsna doinib .i. 'tait as, taeit ind!' Inde dicitur
inolac[h].
861. Melgg .i. as, arinni mblegar.
862. Melg áhio .i. bas. Inde dicitur melg-teme 3 .i.
teme mbais, no mclg-tene .i. tene mbais.
863. Morand .i. mor-find. Ba bed indsin ainm dobert
a mathair do, 7 isbert * roba ^ bidba « bais nac[b]itn-epved ^
fiis in t ^-ainm sin. Mac Main immorro ^ dobert a atbair do
.i. ba muin 10 mait[h] in mac sin, 7 ba bidba 6 bais nach
eperet[h] ris ^i ind t^^-ainm sin. Roleltar i3 larom in da
ainm i^ in fer sa i ndun senanma. Mac sim i^ Coiipri C[h]ind-
c[h]ait immorro.
864. Menadh .i. min-aith .i. áith gonus 7 min fuaiges.
Menad .i. min a inad 7 coel a t[h]oll.
865. Moth .i. gach ferda "^, gach ferindsce, et nomen 1^
uiiili membro .i. ball ferda '^.
866. Man a manu.
867. Manac[b] a manco ^'K
868. MoDac[b] .i. clesac[b], ab eo quod est moii .i. cles.
869. Met[h]a6s2o a mela .i. on chrich.
* temracli L * deg L ' time H^ * asbcrt L5 robad L, robo H^ "^ bidber L ' nac/iadndebra H^, nache-
berad L ^ an H^ " issed ainm add. L ^" maoin H^" epcrad fris L '- in L '^ rolellatar L, rolenustar B'* nainm L '•• som L "^ ferrda MS., ferdae L " uon MS.1» ferrda MS. '=> manacho L 2« methoss L
74 Sanas Cormaic
870. Molod .i mol-sod; mol .i. ar a minca 7 sod ar
a guatlii 1.
871. Menmchasach .i. menma casach, .i. caingiiecL, lais.
872. Mortcend i. e. ab eo quod est morticinium .i. mar-
badh.
873. Moitcern .i. mair-tair-cend .i. cend tar ais co
hoband .i, eg oband.
874. Muilend .i. mol 7 ond cloc[h], ar iss ed dedc is
muilend im-muilend^. No mol-onn .i. mo a ail .i. mo a
cbloch(a) qnam cloc[h]a bron. Muilind .i. mel 7 linn, [col. 3]
ar is for linn meless.
875. Merdrech ab eo quod est meretrix, merendo
prelium stupri .i. dligú? si fiach a saothair. Merdrech .i.
mer 7 drecb; mer .i. druith, drech .i. baoth. Merdrech
áidiií ben druith baoth, ut dicitur: Driiith gach mer, mlan-
ach gach baoth.
876. Mat .i. muc, unde est isna Brethaibh Nemed:
forruachtatar mata mo t[h]uinde torgabail.
877. Mand .i. uinggi, unde dixit 3 Fachtna mac Sencha*:
secht manda oir forloiscthi fri fialgnuso cona c[h]iiradaib
Conchobi(/r.
878. Miindu^ .i. mo a finda .i. ainm baide. Fintan
enim dictus est, unde Maodoc Ferna dixit oc air Mundu ^
raaic Tulchaiu:
A chelen De c[h]umachtaig,
a mic Tulchain, a bachlaig^,
rue mac n-annsa die muintir
mathair rot-uc, a Fintain.
> ngnati MS., ar ghnathaighi ii' ^ deide bis a muilend H^^ áicitnT MS. * senchada li' '^ munda illS. '' bachluid JiS.-
Sanas Cormaic 75
879. Mesan .i. aon is messa do c[h]onuib.
880. Milchii .i. cii ma[i]l .i. righ.
881. Mál rí 7 cís 7 file. Inde dicitur: ni nais or na
argad acht for mál.
882. Muirend dede fordangair 1: ainm cetimus do mnae
i. mor-find ; ainm áano do gae .i. mi-rind .i. drochrinn fod-
era bas-.
883. Mugli-eme áano ainm in c[h]étna oirci cetarabae
ind-Heri .i. Corpri Muse dorat side a nEirinn a thir Bretan.
Ar intan roba mor cumachta na nGaoidel for Bretnaib
rorannsat Albain etorra i feranda 7 rofidir each durais die
c[h]arait 7 ni bu lugse notrebdais Gaoidil fria muir anair
quam in Scotia ^, 7 doronta a n-airlisi 7 a rrígdúine ann.
Inde Dind Tradui .i. dun tredui .i. tre due Crimthuind Mo[i]r
maic Fidaig rig Eirenn 7 Alban co [j5. 274, col. 1] Muir
nicht. Et inde est Glastimbir na nGaoidel .i. cell for brii
Marae lilcht ^. Iss ed arus indsin i rraba Glass mac Caiss
muccid rIgh Hiruaite oc a muccaib for mess, 7 is é indsin
rodersaigs Patraic lartoin se fichit blíadaw^ íarna guin do
fianaib Maic Con, et reliqua, 7 is dind raind sin beus ata
Uind Map Lethain " i tirib Bretan Corn .i. Dtin Maic Lia-
thain, ar is mac indni is map isin bretna?'s. Sic rorand
each cenel desiu, ar robui a c[h]utromae allse anair, 7 ro
badar fon c[h]umaehto sin co clanye eid iar tiachtuin Patraic.
De sin tra robui Corpre Musg ag aithigid sair co a
muintir 7 eo a c[h]airde s. Ni thainic áidiu orci in inbaid
1 fordingair L - ud dicitur: Birrind os cathcellau. dobrua
na lerg laindecli. dercithir muirne mblithe. foscain scitbe scatli-
cellan add. H' ^ scoticee MS. * leg. cell for Bn'i (Stokes)'" dedersaich Hurl, d)dersaig L ' bliadnae L ' letaiu H,
ledhain Had. ** cairdea L
76 Sanas Cormaic
sin a tir nÉrenn, 7 iscongrad ' la Bretna cona tarda oircci
i nail no a n-ascaid i tir 2 nErenn, na a^ caiatraid na a3
comain go Gaoidelae. Is hi tra chain robiii ind inbnid
sin la Bretna: in* biodba iuna chinaid do neoch forsesed^
a chain no foruasnadfad6 a'' chain. Robai dif?m orci aim-
mind i seilb charat Cairpri Muse i tirib Bretan. Atroe
Corpri uad. Do chuaidh á&no Corpri cor fechtas ^ do at-
saighido 7 forricc failte acht immon orcci. Scian amra 'o
la Corpri Muse, imdenam di or 7 argat im a lieim 7 ba
set adamra n. Tobert larom Corpri beoil co mor im a
heim 7 conamailt '2 saill 7 bosaill foa. Foraccaib ind scin
ar belaib ind orci. Rogab iarom ind t-orce cocnam ina '3
eirahe co madain. Roluited iarom ind scin ^^ co nab 1^ alaind
iarnamarach [col. 2\. Dogene Iarom Corpri caiss mor ^6 de sin
7 ba bronach 7 condaig cert n-imbi co a c[h]arait. Indraic
side dawo. 'Icfa-sa in cinaid 1^ sin', ol se 1^. 'Ni géb-sa',
ol Corpri, 'acht i 1» fil i cain^o Bretan .i. each biodhbha
ina chinaidh'. larsin tra dobretha iiid orci'^i jna c[h]inaid
7 dobreth ainm do .i. Mug eme.
Ba banc[h]ú tra in t-orci 7 ba torrach intan dobreth tair is
anall. Ailill Fland Bee ba ri Muman ind inbaid sin 7 Cormac
Qa Cuind i iighe22 Temrach. Doindarscanat side foc[h]edoir
cuingid 7 cosnam ind orci. Is e iarom cruth rocoraiged
etorra: aimser^s cinnte do bith don choin^-i a tig cachae.
1 ascongrad h * thir MS. ^ i LB * cech L^ foroesad L, forseisid K^, rofessed Karl. '^ nofuasnabad LB''
i MS. ^* fechtais L ^ athaigsidi L, aticcsirie Harl.
'0 da,no add. L " amrae L, a,\aind add. if' ^'^ conam-
melt L 1' iud L '* scian L " conabud L ""• cáis
inóir L, ceist moir B '" chiuaid MS. '® suide L '' a LB=» chain MS. " orchi MS. -^ rrigii L -' aiuisir MS.'* orci if'
Sanaa Cormaic 77
Doithidi larom in c[h]ú, 7 rue 2 each cuilen dia cuain
CO n-aprait a celi uade. 7 randsat fir Eirenn etorra 3, 7 is
on choin sin orci Eirend, ut Scoti per[li]ibent,
Ba marb tra lartain in t-orci. far reeib cianaib im-
morro fofuair^ Conla mac Taidg maic Cein maic Ailella
Aulnim cloicend lom ind orci 7 dobert a^ ceist don filid
doluid CO n-airc[h]edal dia athair .i. Máon mac Etna nomen
poete illius. Tethnai larom in tecis tria teinm laoido: Cain
tonna i tigh 6 ui Eoguin, ith i tigh ui C[h]uind cachtadatli
'
do baraind s, ba-sa caem i tigh Corpri Muse Mug-eime 9. Cend
Mng'O-eime indso ^, ind cetnai orci dobreth ind-Eiriu 12,
884. Muma 1^ de nomine alicuius regis .i. Echu 1^ Miimo
.i. Eocho Momo .i. mo a greim 7 a greit 7 a e[h]iimachta
oldas each ri, 7 is dia anmaim lohainmniged Mnma i'7
Muimnig dicunt[ur].
885. Mugh quasi much, ar is fo muich 7 fo t[h]oder-
namh foghnama bit'^,
[col. 3] 886. Mugsaine .i. mug-snime .i. snim biss for
menmuin in mogad i''.
887. Miieh tra ainm saindiles do diaid, unde dieitur
muchad.
888. Mil .i. mel rotriiailled and, quasi mellis .i. mil.
889. Midaeh quasi medic ab eo quod est medicus .i. liaigh.
890. Mer arindi bis ina aouar i^ isin alt i mbl ^^, 7 iss
i n-aonar imteit 19, quasi merulus (.i. Ion) graece, quod uolat
1 doithig MS. 2 rohuc L « a triur add. LB * foss-
fuair H^ " hi L ® tonna tige Harl. ' cech tratba Harl.
^ each thádath tobaraind L ^ a miighéme L '" moga L" olse add. L i^ i^^^q jji^ Lérind L " mumu LH^ ^* garb
add. L " bis L '^ moga L, mogaid H^ " is a hóenur
bith L '* .i. inna meracht add. L '^ a hoenur téit L
78 Sanas Cormaic
solus (.i. etellaigid [a] aonar), latine Ion, av ni gnath en
ele dia c[lj]einel ina c[li]oemt[h]echt.
891. Meracht quasi mer-icht .i. icLit mer .i. golmh raer,
ab eo quod est actus (.i. gnim).
892. Mairt .i. a Marte .i. dia catha la geinti, dianda i
nomcu Mars. Is do condosecrad in laithe^ sin 7 in mi
diandat^ ainm Marsiius .i. mi Marta.
893. Mindech quasi mendic, ob eo quod est mendicus
.i. biegacb.
894. Mart quasi morti^ .i. on bass.
895. Mortlaith .i. a mortalitate .i. on mortlaith.
896. Manandau mac Lir, cendaiglie amra robiii a nlnis
Manann. Is he luamaire is dech robui a n-iartbur domuin.
Rofindad trie nemgnacht .i. tria deicsin gne in nime, .i. ind
íEoir, ind airet noblth ind thsoinind 7 in donend 7 intan
cowclaochlobadh cechtar de a rre. Inde Scoti [et] Britoines
eum deum uocauerunt maris, et^ inde filium maris esse
dixerunt (is aire sin dogairdis Scoitice [sic] 7 Brethnaig dee
in mara de 7 adeirdis corba mac don muir be) .i. mac lir.
De nomine Manannan Manand insula dicta ^ est (7 is uaide
aderar Inis Manand).
897. Mant .i. mo a saint bid.
898. Magh .i. mo is agbiista e oldas in fid. No mo
a aighe .i. a graifne ech.
899. Muinel .i. mo in feoil fair qiiam in chind. No
mo inn eolach atá he .i. fon chind.
900. Mind quasi mund, a mundit[i]a .i. (5n gloine.
901. Minarba quasi minuitur.
' diando MS., dianid L ^ conasecrad allatbi L ^ dia-
nid L * a morte quasi mort L ^ 67, MS. "^ de nomine
manand insula mananuau dic:^ MS.
Sanas Cormaic 79
902. Medg quasi mo-idg .i. mo deogh de quam cunctis.
903. Muc .i. mucna a haigaed, ar ni geib a muaad o
neoch eicuti cainis.
904. Meta .i. mo a fate .i. a fatc[h]ess uime fein.
[p. 275, col. Í]. 905. Mer quasi mur .i. imat, quia fit
mur .i. imat, ar it imda na mera. No mo a uir chaich dib
oldass araile.
906. Mall quasi mollis .i. maoth, amail na beth
cnaim and.
907. Mer .i. mo a ir .i. a ferg.
908. Menic .i. moo tic .i. metic bad cert and .i. cend-
foc[h]ra9 uil and immedhon.
909. Mor .i. moo a iur .i. a feoil.
910. Mur .i. mo a lir .i. a taVnn.
911. Mi quasi me 2 a indsci.
912. Munchille .i. man-chail .i. man lámh 7 cail comet.
913. Muir i.e. a nomine mare 3.
914. Melltiuch^ .i. tech mellis.
915. Mescan .i. do mescad ind loma assas.
916. Mesci .i. mo do aisc hi quam in c[h]iall^
917. Mess quasi mos, quia fit •• in ussu lignorum fructus.
918. MuUach .i. mul-oach .i. cluasach.
919. Mala .i. moo a llo'' oldas in t-edan.
920. Malland .i. na malach no fainne oldas in mala fein.
921. Muad mullaigh .i. medon in xnuWaigh.
922. Mell .i. milliud» e, no millti.
923. Muine a munio ^ .i. daingnighim.
924. Molt .i. mo a ailt no a folt no a suit .i. a feith ^0.
1 sibi 3IS. -^.!. add H^- ^ mara MS. * miltiuch íí^
* mó de aisg i oldas a cTallaige H- '^ sitt MS. " alloig H'^
« millid H- " muuiio MS. '« fétli H'
80 Sanaa Cormaic
925. Meth .i. mo a feith i.
926. Maotli .i. mo is meth.
927. Maothal .i. maoth 7 fuil.
928. Mass (.i. mo a ass) .i. mo tic as.
929. Mendat .i. mían-áit .i. ait is mlan^ la each.
930. Midach .i. mo d'echaib e, 110 maith-ech.
931. Muinter .i. muin-toir .i. main toirithnech do neoch.
932. Mias .i. mo is fos 1.
933. Mecon .i. mo ciness as.
934. Meng .i. ml-eng^ .i. drochengnum .i. drochenech.
935. Mong .i. mo a oisg .i. a fochaidhe .i. maile no
leithi no cntwm for a thi.
934. Mang .i. mo is seng .i. luaithi mang ina mathair
,i. derb.
937. MQit quasi miitns .i. amlabaii"*.
938. Maide .i. mo a faide quam a lethet. No mo iiaid é.
939. Móit .i. mi-ait.
940. Miscais .i. mo is cais í (col. 3] .i. casus tuitim. No
mo a scis neich oc a deicsin.
941. Mun .i. moo is en. Uel quasi min a uerbo mingo
latine.
942. Mir quasi mur, a nomine murbum ^ latine.
943. Mat .i. lamh, undo indmat .i. ind na lam negar ^
and. Indlat immorro A. lat .i. traig. Indlat don chois á\(Jiu,
ar is [ind] don c[h]ois in traicch, et a latitudine dicitur.
944. Mualac/i .i. seiscend, ut dixit Rechtgal ó Síadhail:
Slicht a da gai tria each mualach
ciianach flescach ferach,
' fétb H'^ '^ uiianacb H- ^ miengna i H- * auilabar IPleg. morsus *' uigther B
Sanaa Cormaic 81
amail can* a tabaii-i lamhach
tria condall fand ferach.
945. Muadh .i. uasal no a[i]rmidnech.
946. Midlach .i. medon-lax .i. leth-lax.
947. Mairbill .i. maris bellum .i. cath no imecla.
948. Men .i. bel, nt dictum est:
Coicni ger gonus daine,
m frithit maine mara,
mairg troich tar roi rena
atchi mena mac snama.
949. Meisi .i. urtroighe, ut est Sliabh Mis, dona hur-
troighib rodolba Banba do macaib Miled.
950. Maidinn .i, imairec, ut est:
cuach2 DlarmadaS do Breg barainn
brath dorair^ dia memdatar maidind.
951. Meisi .i. cuimgech^.
952. Mem .i. poc.
953. Meli .i. copcailli. ^
954. Meisi .i. siabra.
955. Magííí' .i. miniasc.
956. Man .i. lamh, mane a re[i]mm.
957. Mut .i. gach ngerr.
958. Muad .i. egusc.
N.
959. [N]ia .i. mac sethar, ut dixit Cu Chulaind profetans
de Christi ^ aduentu (.i, ag tarngaire geine Crist) : Nia duine
tiucfae (.i. mac sethar duine ticfae). Ipse est lesus, et aili
dicunt CO rocreid Cu Chulaind 5 tsin.
' a mberar íí^ * .i. niathar add. H"^ ^ ndiarmada fl*
* ndorar H"^ ^ tnalaing H^ ^ .i. capall H^ ^ xpo MS.
6
82 Sanaa Cormaic
960. Nemnall .i. is ed ainm is mo ' [col 3] do anmandaib
in domuin^ .i, nem-nuall diinmae ind aifrind innsin. Nem-
nuall, nuall fer nime uimbe.
961. Ninus^ .1. nin-fos .i. nin rogab fos .i. tonn do-
dechaid dond fairgi anlar isind íér co torchuir isin tir n-ucut,
CO nderna tiprait di. Inde dicitur Corcomruad Ninuiss.
962. Nemeth .i. nem-iatli .i. i n-as dir d'eclais.
963. Nemaith .i. a n-as dir d'ogaib.
964. Nemiiath .i. a n-as dir d'filedaih.
965. Neid .i. dia catha la geinti Goideal. Nemon
uxor illius .i. a ben sin.
966. Nac quasi nee. *
967. Nith .i. guin duine.
968. Ner .i. tore allaid, ut est isna hAistib^': Fail neir,
net gribe gradaigthi.
969. Noe .i. duine. Unde dicitur: dia ndamie noe for
tLlr t*.i. duine for thir *>.
970. Nos .i. nóe-fis .i. fios nOnbuir .i. tri rigb, tri suid,
trl liespaic, .i. sui litri 7 sui filidecbta 7 sui bérlai Féine,
7 robadar uile ag denam ind tSenchusa Mair, unde dicitur ^:
Laogaire, Core, Daire dur,
Patraie, Binen, Cseirnech coir»,
Ros, Dubt[h]ach, Fergus eo feib,
nai sailgi sin Senchuis Moir.
971. Nimb .i. braon, ab eo qnod est nimbus, unde dicitur
isna Brethaib Nemeth: Roloisceth a leth fo nimib nimb.
972. Nairne .i. glain. No nairne amail bid naire no-
beth and .i. senberla aidiu in naire n-i sin. Is inand 7
' moaib L '^ hEirenn L ^ Ninfos MS. * nécc L^" A quotation from a poem cited in the Metrical Treatises, Ir. T.
Ill, p. 49, 10 « tir L ' See Latvs I p. 4. « choir MS.
Sanas Cormaíc 83
isbertha égin. IS gnáthberla éisem tra cidh indiu la
hlrmumhain maxime, unde dicitur: In fil ní bas toich duit?
Fil éigin, ol intí dia n-imchomarcar .i. nairne.
973. Níth .i. guin. Nie in fer dodgníi.
974. Nethes .i. guin duine, ut est: ní [p. 276, col. 1]
hidna nethis^ nenit[h]egar3.
975. Nesscoit .i. is é sencbas na nGaoidel. Intan
fechtu cath Muige Tuiredh bni Goibne goba isin c[h]erd-
cha og dénam na n-armm do Thuatbaib Dé, 7 bui Luchtire
saor oc dénam crund isna gaib, 7 búi Creidne cerd fri
denam semand issna gáíb. Dicunt autem Scoti Goibniu
goba faciebat hastas fri teóra gresa, 7 ba feith in tress
gress. Dogní áidiu Lucbtaine saor na crunda fri teora
snasa, 7 ba feth in snas dedenach. Sic faciebat et Credne
na semend. Dobidgad Goibne asin tencbair na gai^ go
nglentais isin ursain. Doléiged Luchtaine saor na crunda
ina ndíaid, 7 ba lor n-indsma doib. Dobidgad iarom
Creidne cerd na semanda a belaib na tenchuire 7 ba lor
n-indsma doibh.
Ceine tra bai Goibne goba oconnísin lithe bine for a
mnái. Adfíadar son do Goibne 7 ba saoth lais 7 ba
etaith n-imme. Iss ed áidiu dogene friss .i. bai crann ina
laim, intan atfes do a seel, .i. ness a ainm, is uime dognither
ind aurnaisi criadh. Dicain dicZm forsin crand sin, 7 each
fer doniced dobeireth fiiasmad don c[h]rann sin ind. Ma-
dellad iarom in duine, dourgbad foc[h]etoir cnoc and Ian
do lindchrú 7 gur 7 foloisced in duine amail tene, ar ba
he fuath in c[h]rainn sin dianad nomen ness nobith forsin
cnuc. Is aire rohainmniged on anmaim sin [col. 3] .i. nes-
scoit .i. ness cnoc 7 scoit lind.
* dodngni L ^ nethes MS. =* nemthigedar L * goa L6*
84 Sanaa Cormaíc
Ness trá cetliarda fordangair. Nes cedus nomen an
anmanda, Nes nomen don c[h]rimd, lit prediximus. Ness ^
ainm don aurnaisi cJiriadh feisin, amail atbert^ aroile ben
gobend ag denam marbnaide dia fir:
Ba dirsan lem sellad fris,
forbir i fraigh derc a nis,
ba binde^ nochandais dord
fri derc a niss a da bolg.
Ness áano ainm don beim .i. don c[h]recht, ut est isin
t[S]enchas Mar:
a grainib^ gach tomas,
Feinib gach foruss,
a mainib gach mess,
a dirib cuirp duine,
cidhat ili fuile &,
rohairdiged^ ness,
.i. amail bess aurgnata in baill isin duine i fw/rmit[h]er in
crecht, is fai áano bith a eraic in uerbi' gratia .i. mad i
n-agaidh no i n-etan no i^ smech forruimtho" ind athais,
is moide a heraic, amail rogab isin tSenchfls Mar: mad fo
etach bess in cned no in ainim, is luga son.
976. Nert quasi uirt a virtute.
977. Net a nido latine.
978. Nia .i. trenfer, unde nasc niad.
979. Nod a nota .i. singnum .i. failsiugud neich, unde
dicitur notal .i. not uaille .i. comartha uaille he.
980. Nasc quasi nex, onni as nexo .i. imnaiscim.
981. Nama non-ama, non amatar.
1 dano add. L ^ asbert L ' biuniu L * grannib L'^ cit ili a fuili L ° roliordaiged L, rohainmniged B ' uerbia
MS. « in MS.
Sanas Cormaic 85
982. Nathan .i. ordeirc. Náth ainm coitc[h]end dona
huilib aistib éicsi[di]b, unde dicitur nathan quasi nath in-
.aon [.!.] ind ollaman.
i?/ ^3. Nare .i. [i]na róib bis .i. in ruidiud tic isin gruaid
7 is do sin is nomen naire. Feile immorro ainm don
einech bunaid.
984. Nathir quasi noithir .i. erdercaigthir ar a hole. Uel
quasi athir [col. 3] .i. aith-air, no na derach ertonaidma herre'.
yf* 985. Nai a naue dicitur.
986. Naiscu .i. nescu .i. delidind fil .i. in ne is en.
Nescu áiclíu .i. en uisce^ hi.
987. Nenaid quasi non fid hi acht lus. No is cend-
fochras uil and .i, teine-faid .i. faid in tened bis aicce.
988. Ness .i. anmanda; ni fois3 acht utmall.
989. Nel quasi uel, a nomine uelum, " ar is flal é
etruinde 7 grein.
990. Nem .i. nemo uidit oculis.
991. Neim .i. hc-fim, ni deog hi; ar fim dicitur deogh.
992. Noin anna.
993. Nonbar a nomine nouem. ^
994. Nus quasi nouus.
995. Nua quasi noua.
996. Nin .i. liter, ut dicitur: dar ninu Nede ^.
997. Nen .i. tonn, ut dicitur reim nena .i. dar na tonna.
0.
998. Ojlldam .i. oll-a-damh, an 6 cethrar ar fichit.
Aliter ollam .i. all-iiaim .i. amail is doilig uaim bis fo
1 An leg. no nader acher tonaidma herre? Stokes. - uscide if*
^ fos M- • nonim MS. ' A quotation from Immacallam in
da Thúarad {ed. Stokes § 9). « om. LB
86 Sanas Cormaic
aill do t[h]ogail, no saigid uaime bis fo aill, sic is áo'úig
saigid for dan 7 ecsi ind ollaman. No ollam .i. oll-diem
.1. is oil inni ditness .i. cethrar ar fichit. No oU-di-emid
.i. ollam ernes na cesta.
999. Oi .i. caora, unde dicitur oisc .i. oi seise 1.
1000. Oimelc .i. oi-meilg .i. is[i]2 aimser andsin tic as
cairach. Melg .i. ass arinni blegar^.
1001. Oen .1. un, ab eo quod est unus.
1002. Oenach .i. aine^ ech.
1003. Oeth .i. luighe"' no eithech.
1004. Oar .i. guth.
1005. Oech no aoth .i. nama.
1006. Orb nomen uiri a quo Orbraige nominatur.
1007. Ogh quasi ob, i.e. ouum .i. ogh.
1008. Ord ab ordine.
1009. Ólc[h]obar .i. acobur lais 51.
1010. Orn .i. orgon.
1011. Om in bid, greicc rotruailled and; om ^ [oj[(ór]
isin greic, cruor isin laitin.
[p. 277 col. 1] 1012. Opar ab operatione.
1013. Ong .i. foiched'' 7 cose, unde dictum est: cosaig
do mac, a Fithil, cotsescait^ a oing.
1014. Orait ab oratione .i. airnaigthi.
1015. Oslucud .i. uas-lecad .i. legad na comlad suas.
No oslucad .i. aiss-lecad .i. a lecad tar ar hais.
1016. Ogthach .i. oigh-thech .i. oguide a tech dia biiith fair.
1017. Or quasi aur ab aurum.
1018 Ore treith .i. ainm do mac righ: triath enim rex
uocatur. Oenach n-uirc treith .i. biadh 7 edach loghmar,
1 seise L ^ iai L ^ melgair L * line B, une L* luidhe MS. « omen L ' fochid L * cotrescat L
Sanas Cormaic 87
cluim 7 coilced, branndub 7 fidhchella, eich 7 carpait,
milchoin 7 eisrechta olchena.
Ore nomen do bradan, imde dixit cend Lomnje diúith
larna beimeim de: 'Ore brec bronnfind bruchtas do magari
fo muirib, ni labar, ni toe tiiathe tore nad ric roimsi
rorannais raiad nad cert Corpri'. Is de áicliu hue ind ni
sin. Find Ha Baiscni, is do ropad2 druth Lomna Midlag.
Luid á'ulÍH laitlie n-and Find for cuairt selga. Doruaraid
Lomna i bfus. BQi bean do Lnignib la Find aron^ emeach roilbe 7 each rofid nognathaiged Find cona fein noblth
ben aurdalta ar a chind in^ each tLlr ba nessam do beus.
Batir banbrugaid son 7 batar maithi do imfulung na flan,
ar nolethad a n-anae tar na tirib co na laimed nech olc
frill. Teecomnacuir ^ d'ldin Find fecht n-and i Tethbai cona
fein 7 luidh for cuairt selgae 7 dorruaraid Lomnae i fuss.
A mbui side oe imdecht ammuigh co farnic Corpri feinnid
i lligi la mnai Find [col 2] i taidheC. Roguid (SXdiu an
ben do Lomnae a dichlidh, 7 ba saoth lais-som brath Find.
Tic Find iarom. Benaid difZm Lomnae ogum i fleisc
cetharc[h]uir. Is ed bui i suidiu: Cuaille feda" i feilm^
arguit ath[aba] i fothracht. Fer mna drviithe druthlach la
féne^ foircthi is ^^ fraoch for hualann limm Luigne 11. Rofitir
Axdiu Find a seel 7 ba dognasach don mnai. Rofitir diulhi
in ben ba Lomnae rofes. Docoass iarom suide co Corpri
CO tudchaid side co romarb an druth 7 co tall a e[h]enn de
CO mbert lais. Tic Find don uarboith deud lái co farnic in
colann eeu cend. 'Colund sund cin cend,' ol Find. 'Findtae
dun,' ol in fian, 'coich in eholand'. Dobert iarom Find a
1 de magur L " ropo L ^ áror L * as L ^ doco-
emnacair L « táidin L ' fernae L ** felaim L ^ féinn L" hi L " hnalaind linim luigi L
88 Sanas Cormaic
orduin ina beolau 7 dochain tria teinm laodse co n-epert:
'Nicon ruba doine, nicon arlaig, nico topaig náis, nicu derg
raigi, ni con ruba tore, nicon fornpe, nicon torgrae, nicu
rarbairti a lighe Lomnse. Colann Lomnae so,' ol Find, '7
ronucsat namait a c[h]end de'. Ticsat dona 2 conuib 7
dosleicit for slicht na n-og 7 fosfuair 1 fastigh oc fuine^
eisc for indiuin'* 7 bui cend Lomnae for bir ocon teinid.
In cetlucht diuliu rolaad don indiuin ranntie Corpri dia trib
nonbaruib 7 ni tliardad dantmir i mbeolu in chind ol soduin.
Ba geis la Find^. Is andsin iarom asbert a cend friu: 'Oirc
brec broindfind bruchtas di magar fo muirib' .i. bradan di
magar, is ed a domnae. In luclit tanaise dorala 6 don teinid
no don indiuin randais Corpri [col. 3] iterum priori modo, co
clos ni áano in'' cend: 'Rorandais raind fond n-aile n-athraind
raind athbaig iar muig medba mos^ ba toicli mo'J mir metail^
bit fuaitne fianna 11 lib Luigne.' 'Cuirid amach a cend, sech
is mifocal dun,' ol Corpri. Co clos ni, a cend do muigh:
'Romechtar cleith curi rith rurt[h]ech agai2 catha cet a mba
mescbaid ba cummae lib mo agea ba co ndimdae bidi3
moag tein doalassfaid Luigne la Find.' Lasin dodechaid
Find cucu, conid-romarb.
1019. Occ quasi ác i. e. iuuenes his in acciue 1*.
1020. Odar quasi fodar .i. dath foalda.
1021. Oe .i. foe bit.
1022. Oge .i. comlainius cen truailled a corp ^\
1023. Ó .1. cluas.
1024. Olo ab oleo.
^ niconarbairt L ^ dinaib L ^ fuiniu L * indein L5 fiannu L » doralad L ' a L •* mos L ^ om. L'" metuail L " finna L " age L " biid L " isi-
naicciue if*, hi sine accidia (áxrjdla) Stokes. '^ i curp jff*
Sanas Cormaic 89
1025. Oland .i. uile-findfad.
1026. Omna .i. fuamna .i. mor fuaim gaithe fria.
1027. Omthann .i. tind he frisin omh.
1028. Onna .i. baeth.
1029. Onmit .i. muit-onna .i. amlabar 7 bseth.
1030. Ord .i. ard .i. calma, unde dicitur ordlach.
1031. Oscur .i. cur dar ess aband .i. leim.
1032. Ossar .i. fer iss 00.
1033. Ottrach i. e. a tractu.
1034. Otan, uait nigad a fot.
1035. Othras .i. fo thoir uais .i. a thoir fo uaissle.
1036. Osnad .i. on snuad .i. snim.
1037. Oin .i. inde tic do nech.
1038. Oifrend .i. onni is offerendoi .i. idbairt cuirp
Clirist.
1039. Ongad i. e. ab unguento. 2
1040. Ólc[h]obar .i. ol-acobar .i. acobur lais ol. Uel
ol nomen liqoris normaliqua lingua uel normanica linga est.
1041. [p. 278, col. 1] PJatraic a patricius .i. pater
ciuium qui ad latus regis 3 sedet.
1042. Pell .i. e. a pelle .i. on c[L]roicend.
1043. Pennait a poenitintia.
1044. Pecad a peccato.
1045. Pato .i. poi-to .i. poi cos; is to áidiu forruim
in pato a chosa, ol m luga bis find for a dernainn oldas
fuirre anuas.
1046. Propost .i. prepost .i. prepositus nech remsuidigthe.
» oferando MS., offero JBT* ^ ungerito MS. ^ reges MS.
90 Sanas Cormaic
1047. Port a porta .i. on port.
1048. Pairclie a parucia. i
1049. Parn .i. nomen do bloach mara. Ni cecb ndlalt
tra rosegar a inne, ni pa machtad tra la nech cin ni
fiastar can doroigh bloach dondi is 2 parn, et alia similia.
1050. Puingcne .i. screbul meidi inbiche, is e sin
screpul nGaoidel .i. oiffing.
1451. Puingin .i. selland imme .i. selland cernje.
1052. Pain i. bairgen i. e. a pane, iinde dicitnr isin
Gaire Echdach maic Lucbtai: Mo thrl finnde^ fomgellsat
im ailt Echach'* ailchetail gaire de loilig find forscing scailter
CO dipil promthair pain la pugin puincern^ la siail cen nach^
cermnas" coimmilg coich bo ^ bithbi cotammuic midligen
goss geisen cen osmeised conach inna betha^ baa.
1053. Puincern á\diu A. cern tomaiss sella 7 med
tomais indile .i. in med inbech.
1054. Pend a penda.
1055. Pertic a pertica .i. forrach tomais tire.
1056. Pairt a parte.
1057. Poc quasi pac, a pace, ar is airde sida pax.
1058. Prainn a prandio.
1059. Prull .i. aidbliugud mor 7 metugad, ut dixit
ingen bui Dulsaine in bainlethcerd fri Sencban Torpeist
i mManainn [col. 2] .i. immomloiscet mo de^^ n-o prOll.
Friscart iarom in t-eigess'i di muinthir Sencbain .i.
in cerdi2 mac bui^s Dulsaine
Lia[i]c do T[b]ursaige Thull.
> leg. parochia » as i ^ finndni L * nEochach L* pninceirnn L " cernnach L, cenach B ' cermnais L» cuicbo L " betbu L '« da L ^' éscine L '* clierd L" leg. mocu
Sanas Cormaic 91
Is de tra roboi i do Senchan inni sin. Docorustair fair
techt a 2 Manaind .i. fecht n-ainiu8[a] do chor c[h]iiarto
indi. Caoga egess a llin cenmothse ecsine. Is ing ma
rodmbaei áidiu riam im nach oile eces samail in c[li]um-
duigh robai 1 im Senchan 3 cenmotha a t[h]ughan'* suadh 7
rl. An romba ^ deck do thimthagaib '' flatha fer nGaoidel,
is ed bertatar ind ecis chena impu.
Intan tra documlaiset for fairgi 7 docorustar a lui no
urland ^ fri tir, * adagladastar * gillae ecuisc anindustae
ina ndiaid den tir: 'Nomleicid-si lib!' ol se. Doecet uile
in [njgillae. Nl bu data leo iarom a lecud cucae,io ar
ba fie'i leo nip n-en'^ comadus ina n-eill, ar ba dochraid
a ecuscc. Intan cetamns dobered nech a mer for a etan,
notheged a thaosc di gur bren for a dib cnladaib;'^^ a
chongrus crace ^* do tar a mullach eo maothan a da im-
disd. 1^ Ata la nech asitchid^^ batar caib a inchinde ro-
mebdatar tria c[h]loicend. Cuirrit[h]ir ogh luin a dl
8uil. Liiaithit[h]ir fiamain, duibidir éc, buidithir or rind a J^
fiaclae, glaisit[h]ir bun cuilind a mbun. Da lurgain lom-
chaola. Da seirith birdae brecduba foe. Dia talta de in
cheirt bui uime,^'' nl bu decmaing techt di is for imirgi a
haonar, mana I'J fuirmithe cloch fuirre,2o ar imat^i a mil.
Doriucart guth mor^'^ fri Senchan [col. 3] 7 isbert^s
fris: 'Bem torbach[u]-sa 24 duit-si oldas ind ne no ind re
1 bui Ir ML * cid add. L " thugain L ^ arrom-
búi L ^ timtagaib MS., thimthaigib L ' dochorsatar aur-
lunn L *» thir MS. » atagladastar L »" chucu L " ar fse
Harl. '* ni bu en L " di chulaid L " chraiche L'5 imdaid L 1« assidcid L " imbi L " ^i tgcht x " mani L'" fuirri L ^' imbud L '^^ dorriucart co mmor L ^' asbert L'* bea torbacha-su L
92 Sanas Cormaic
no in de foruallach forbaoth fil immut'. 'In setir lat' ol
Senclian 'tuidccbt larsin lOi ^ isin curach?' 'Promfit', ol
8é. Cingthe^ iarom iaisin luidli isin curach, luaithidir
lochaid iar forgarmain, co mbai isin c[h]urach. Ba sOaill
tra CO rroibdithe in curach cona lucht arindi rombrogsat
roime-sium3 insindara leth^ in lestair 7 in leth^ n-aill
do-sum, 7 atbertatar^ amail bid a'' haongiun: 'Dotrorbai
peist, a Senchain; bid si § do muinnter uile acht cownernam
no cownerlam doc[h]um tire'. IS de sin tra robai do-sum
Senchan Torpeist .i. Senchan dororba peist no paist.
Recait iarom i Manaind. Fonacbat 9 a coblach i tir.
A mbadar difZm 10 oc imt[h]ecbt larsin traigh, go facatar "
in tsentuinne moingleith moir larsin 12 carraic, ut poeta dixit:
Sentuinde ocus senbachlach,
rop ses rophuisi3 a crinfeis,
acht nochanfognat Mac De
is ni thabrat a primleis. i^
Amlaid bui in c[h]aillech for in traigh, ag buain na
femnuige i^ 7 in murthoraiiZ olchena. Airegdai grata '*> a
cossa 7 a llamha, acht natmbui etach maith n-impe, 7 bái
anfeith i' gorta fuirre 7 ba liach son immorro, ar ba sisi in
bainleccerd ingen^^ Ui Dulsaine di Muscraige Liach ^^ Tuill
a crich Ua Fidgenti. Dochuaid idhe20 ditZm for cuairt
Eireww 7 Alban 7 Mannand 7 ba marb a muinter uile.
Bai iarom a brat[h]air mac ui Dulsaine, cerd amra sidhe,
áano ac a hiarmoracht fo crich[a] Eirenn 7 nis-fuair,
* iarsind luith L * cingthi L " riasom L * asindala
leith L 5 issalleth L « asbertatar L ' asiud L » dano
add. L -' dofócbat L ^° hi tir add. L " conacatar L^'^ forsin L ^^
.1. scuap aduacail ^* .i. a primite '^ femna L" gratai L " anféth L " jagin jf^. ib ijacc L ^» side L
Sanas Cormaic 93
7 rl. Antan dic?m atconnairc in tsentainde [p. 279, col. 1]
inna heicsiu immuscomarcair i cibtar he. 'Ma[i]th i[n] re
immidcomairc: Senc[h]án éges Érend uile ind so.'
'Inatbie do^ humalldoid, a Senchain', ol si,' anad frim
aithessc-sa?'
'Rombia ém', ol Senchan.
'Nibsa eolaig3 imnig odbaigh
ciasa^ femmain [m]bolgaigh bung —Cati a lethc[h]omarcV'
Sochtaid Senchan laiom 7 ind ecis uile da^JO. Doling
larom in gilldse remeperta-'' ar beulu Senchain 7 asbert:^
'Sta, a c[h]aillech! na acaille Senchan! Nl comadus dit. "^
Atomglaidesa ^ amne, ol nit-acelladhar nach aile don muintir-si.'
'Cid di(Zni,' ol in bainnlethcerd, 'caiti a lethrand?'
'Ni ansa\ or se:
'de muin cairge mare 'j Manann
doronad mor saland sund.'
'Is fir', or si, '7 in lethrand hisiu da«o .i.
imommloiscet mo da n-o prull —caiti a lethrann, a Senchain, beos?'
'Amein', ol in gillse, 'oc saigid dit^*^ acallma Senchain;
nit-acelladar em.'
'Ceist dicZm, cati lat-sa?' ol si.
'Ni imsa\ ol se:
'in cerd mac m.^'^ Dulsaine
Liic do T[h]ur8aige Thull.
'
'Fir son', or Senchan, 'in tusa ingen Ui Dulsaine, in
bainlicerd oc atathar cuingidh sechnoni^ Erenn?'
^ imuscomarcatair MS., iinmoscoemorcair L ^ Aq L ' eola L* ceso L 5 remeperthe L " n-asbert L ' deitt L » atoin-
glaitese L ^ mara L >" deit L " leg. mocu '* sethno L
94 Sanas Cormaic
'Is me em', or i sT. Fothraic[th]er iarom la Senchan
di.2 Dobret[h] decbelt n-amra uimpi» 7 tainic^ la Senchan
doc[h]um nEirenn. ^
Intan tra tangatar doc[h]um nÉrend^ conacatar in
[njgilla; remepertae, "^ ar ba hoclac7i ruitbentae rigb[d]ae
romor roisclet[b]an mormileta eseom, co muing orbuidbe
óis'Daitb fatbmaindigb, caisidir carra mennc[b]rot; tlacbt
rocbaom rigdae uimbe, milecb orduide a n-imdunad in
tlacbta sin. Sciatb corcra [col. 3] cobradacb cetbarocbair,
Ian do gemaib carrmogail 7 liag logmar 7 nemtband 7
cristal 7 satbfire for a cliu. Cloidbemb coilgdirecb co
taircbetlaib oir deirg for a deÍ8[s]cib, catbbarr airg[d]idhe
CO coroin orduigbe im a c[b]end. Dealb is airecbdam 7 is
aidbli lucbracbt bui^ for duine riamb fair.
Teid iarsin deisil'-» Sencbain cona muintir,!" et nus-
quam apparuit ex illo tempore. Dubium itaque non est
quod ille Poematis erat spiritus.
1060. Putte a putteo .i. cutbe, ut dicitur pit a puteo
.i. brenaim. Inde dicitur putor ^ .i. brenta. Inde dicitur
putidus .i. sindach.
1061. Puttrall .i. fait-trall .i. faitbed do t[b]raillib bi
no petar-sill .i. ar a sillmfZ for Petar apstal.
1062. Pait quasi fu-áit .i. ait fuail 7 dlchned deridh
fuil and.
1063. Pilr quasi purus, ar a deirride in tigbe bisin.
1064. Purgatoir quasi purgat peccatum.
1065. Pundand quasi bun-ind .i. bun aicci 7 inn 1
fein. No ben-de-ind .i. a barr benar de.
1 ol -L - om. L ^ impe L * dodeochaid L = i nHeirinn L" donanic Senchan i nHeirinn L ' remeperthe L * atcess L« dothoet dessiul L "7a muintere L »' putar MS.
Sanaa Cormaic 95
1066. Pellec .i. bél-écc .i. eci ina bél. No pellet .i.
pell- set .i. seta pellis^ impi .i. a croicend.
1067. Peist quasi pestis .i. teidm.
1068. Pistoll .i. bis toll .i. toll bis and. 3 No toll
imbi sé.
1069. Putraic .i. poit-ricc .1. potus regis bis inte.
1070. Partchuine .i. partem canis habens; no a part[e]
gontar hi; no a partu^ communi.
1071. Pulla^ quasi bulla/' a verbo bullio .i. bolgaigira.
1072. Pone a puncto ' latine.
1073. Plae .i. ainm inaid reid, a platea .i. on faithche.
1074. Plutad .i. brisiud, a plutone .i. Pluton gaba iffirnn.
1075. Poll quasi toll, 7 cendfochrass tossaigh [f]nil ann.
1076. Penning quasi pan-ung .i. pars in uncia.s Nobend-ing .i. a n-ingnais a bend bíss^ .i. cruind. ^o
1077. Pol quasi [paul .i. a] Paulo.
R.
1078. Rechtaire .i. rector a rege.
1079. Ross .i. trede fordingair .i. ros fidbuide, ros lin
7 ros uisce. Sain áUIm accuis as roliainmniged each ae.
Ross fidbaide cetamus i. reoi-oss. Ros lin áano .i. ro-ass.
Ros uisce anno A. rofos on, ar nl bi acht for marbuisce.
1080. Remmii nomen do fuirseoir fobith each riastardse
dobeir for a agaid.
1081. Rinntaid .i. nomen do fir aoraid '2 rindass each
n-aghaid.
» eccda H^ » set 7 a pellis H^ ^ indte H^ * parta MS.5 pullo H-^ « bullo ÍÍ2 ' poncto MS. ** nncio MS. » ata -H"»
^" cmind MS'., cruinn H^ " réiin B ^^ aorc/iaid MS , iJerad B
96 Sanas Cormaic
1082. Rout .i. ro-sét ^ .i. mo oldas set, semita son unius
animalis. Atat tra ilanmand for na conairib .i. Bet 7 rout
7 ramat 7 slighe 7 lamrotse 7 tuagrotse 7 bothur.
Set cetamus ut predictus. 2
Rout .i. da cubat3 carpai 7 da o[e]aechdae imme.
Doronath fri hechroeta no fri hecraite mennota ar medoo.
Ramut .i, mo oldas rout .i. aurscor bis ann ar diin rig. *
Cacli comaithech^ asa tlr dotroich, dlegar de a glanad.
Slige iano, doscuet carpa^Y sech alaile. Dorronad fri
himc[h]omrac da c[h]arpat .i. carpat rig 7 carpat espuic
ar a ndig cechtar dib sech anaile. 6
Lamrotse .i. eter da slighe .i, dar tUaiscert mennotie,
alaile tar a descert. Fri lesa fri cui doronad.
Tuagrottse, fochren fer trebar conair do ascnam raotse
no sleibe. Is si iarom a fochreicc, anam each dine no
each mil immidret each alablia[dain].
[p. 280, col. 1] Bothar, talla da boin fair .1. alanai for fot,
alaile fortarsna;, ara talla a lloigu " 7 a ngamna ina farraci,^
ar mad ina ndiaidi* beit iurthassio in bo bias^ dia eis.
Atat tri 12 glanta do cech se, teora haimsera a nglanaiter,!^
teora tucaite ara nglanaiter: aimsir i* echruathair, aimsiri*
chua, aimsiri^ chocthse. It eat^^ a tri glanta .i, glanad
a feda 7 a huisce 7 a coclaid. It he achuis 16 ar a
nglanaiter i3.i. arna heilnet a cairpthiu oc dul for cai 7
arna huilled 1^ echracise oc techt do oenach. A coclaid
arna esarlaither nech fair oc techt fo t[h]ress8e.
> roroset MS. * prediximua B ' cumat no da chuat B* bis for urdhúnib rig B ^ comaigdecli B " araile B' foratallut a Iseig B « fail B ° diaig MS. "> bess iurtais B" bes B 1'' teora B " nglantar B i* aiiiiser B ^^- q B*" acsi B " arnéllned B ^^ hesarlathar B
Sanas Cormaic 97
1083. Reo .i. graece; reo enim graecei gelu interpretatur.
1084. Rincne quasi quinque. Unde dicitur: Ferchess mac
Mosecis dixit intan boi Find ua Baiscni oc airim each coicir
ar2 n-iiair do sluag Luigdech maic Macniadh do chuinchidh
ind fennedo .i. Ferchis. Adacht Ferchess tren foa chnamae
sech Find 7 dolleicci in slig for Lugaid conidromarb 7 asbert
occa rincne quasi carincne rus rig .1. ar ba heth atbeired
Find beus o'trimed each coicer a uair. Rincni quasi quinque,
1085. Robuth quasi rem-fuath; no robudh diwo .i.
rembuptadh bios.
1086. Iletglu .i. rét-glé ar a soillsi.
1087. Roth a rota .i. on c[h]uairt.
1088. Ruc[h]t .i. inar, unde dixit Ferchertne:^ deich
ruc[h]ta dergije. *
1089. Rudrud .i. ro-duradh.
1090. Ruam quasi rom a Roma. &
1091. Ranc, iss ed is seisiud cenél na maiili. Ranc dicliu,
it e na huisiw''' arda.
Rach dna, is e rout na maile óthá ind etan na maile
corricci in mullach.
Romaile .i. eter in da n-o uili.
Sal tria hassse .i. as a firmullag moeltar side, co mmbi
a caisi buidi a mullach amail sail duine tria assa.
Buideréid^ dawo,móel a cend uile i ssuidiu co mmbi glelomm.
Imspelip 8 dawo .i. bid folt cechtar na da lethc[h]end 7
bid imrot reid otha ind etan corrici in clais in da chuladh.
It he tra in sin se cinela na maili.
1092. Rigan a regina, uel apud Scottos^ rig, rigan iiaidi.
1 greco MS. » iar 5 * ferqertni MS. * A quotation
from Amra Chonrói. See Ériu II p. 5, I. 4. ^ romse MS.* husine B ' bugerei/i MS. * imspelp B ® scotass MS.
7
98 Sanaa Cormaic
1093. [col 2] Rath a rata latinei.
1094. Ruaiw 2 j. lug dobe/r cucht [in faciem] ' co
mmbi derg. Unde dicitur Diarmait Ruanaidh^.
1095. Roscad .i. ro-indsciged ^ .i. dodeocliaidh inn-ord
n-indsci; scath .i. indsce.
1096. Relic .i. a reliqui[i]s sanctorum. Relic áano A.
rell*' a hec, uel hie, uel hocc.
1097. Rop 7 rap, Rop áidiu nach n-anmann gonas,
ut sunt uac[c]ae. Rap immorro nach n-anmann dosrenga
chugse, ut sunt sues; sed tamen uicissim'' com[m]uniter
dicuntur. Rap dicZm ab eo quod est rapio. Rop ab eo
quod est robusdus.
1098. Ribar .i. criathar.
1099. Ris .i. seel. Risi .i. scela. Inde dixit 8 Corpri
mac Etna :' Cen dil daime risi, rob sen Brisi ' ^.
1100. Ruad rofesssB .i. nomen don Dagdseio.
1101. Romna 11 ais .i. lias 7 buideta.
1102. Reidgair .i. coss esscra.
1103. Rer .i. Ion .i. en, et inde dicitur rerg no redg frisin
boin mir; et inde dictum est:
Uindsi chucat in gillgugan
mac rergagain (.i. mac Lonain)
;
bidh each maith agad ar a chinnchugan,
a c[h]endgucain (.i. a c[h]ind gegain).
1104. Raibceth cethra .i. ro-beiced; beiced .i. bó-guth
.i. guth bo.
1 raithnech ab eo quod est ratis latine .1. raith no raithnech B2 raarn .i. róeim B ^ sic B * See CZ III j}- 204, 12.
'- roindsce B ^ réill B ' uicisimi MS. « AicituT MS.' See LL 188 a 1. '" A quotation from the 'Second Battle of
Moytura\ See RC XII p. 70. " ruamni B
Sanas Cormaic 99
1105. Rind i^ crann, ar is do rinn seine domther.
1106. Renda .i. re nua .i. gach re a tegait, ar nl de-
gress atchlter, acht a n-aill a lo 7 a n-aill a n-oidchi.
1107. Rotta (.i. uisci) 7 rotan .i, on derge asberthar,
ar is rot cech nderg.
1108. RÚSS .i. agaidh.
1109. Rosir quasi risir, a risu .i. on gaire.
1110. Rucce (.i. nairi) .i. ruadcheo, vel quasi ru-tige.
1111. Ret a nomine res latine.
1112. Rait on rota i mmbi a hinas.
1113. Roga quasi togíB, ut dicitur: toga de rannaib^
7 cumal senorba 3 la sinnser.
1114. Remor .i. ro-mor; no rem-aire, ar is aire a
imarcraidh.
1115. Ron .i. animal, on rosnam doni asberar de.
1116. Ronna immorro quasi sron-unna .i. ton[n]a srona,
quia est unda .i. tond.
1117. Rath .i. baile .i. on rates'* asberar.
1118. Riasc .1. ro-uisci, no re-uisci, no esc^ riam.
1119. Rind seine .i. ro-ind .i. inn eeeh barr.
1120. Rot .i. ro-fada teit tar techtse, et inde dicitur echrot.
1121. Rastal .i. ris talmuin benas, uel quasi trastall
.i. tris toll bis a eoss.
1122. Rose 7 rilsc .i. on ro-aisced [col 3] bis forru
asberthar.
1123. Rebbad quasi ribbad .i. ríab^ doberar tairis.
1124. Ronnaire .i. ronnad doni don biud 7 aire ainm
coitc[h]end eeeh grada flatha 1 tuaith.
1 a wo i MS. 2 See Laws II 280, 26. ' j^^^ j 2O6, 20and IV 38, 13. * rathes fl* * else fl» « rib JS*
7*
100 Sanas Cormaic
1125. Rasmóel .i. ron.
1126. Reatus .i. bidbanas.
1127. Rincne .i. ainm sleige.
s.
1128. S]anct Brigit .i. noebBrigit.
1129. Suil quasi sol, ar is treithi ata soillsi do duine.
Suilsi ab eo quod est suil. Sol a sole .i. on grein.
1130. Sobraig a sobria .i. on subachus.
1131. Sen[od] .i. a synodoi.
1132. Salonn .i; sail-onn .i. cloch sail, unde dicitur saile.
1133. Sanas .i. sain-fis.
1134. Sroll .i. soillsi, unde est aput Scotoss di^í srol
.i. dies solis.
1135. Segamla .i. blichtmaire. Seg dií7m .i. blicht, ut
est isna Brethaib Neimed: meser buar a segamlai .i. ara
mblichtmaire.
1136. [Sméróit .i.] smer-foit .i. smer tine 7 fuait
fuidell 2.
1137. San .i. rifWgeta.
1138. Sirem .i. larsannl sires luc do luc in capite
et in toto corpore.
1139. Sen- a serra.
1140. Snuadh .i. folt.
1141. Secc 7 secda ondi as sic[c]us.
1142. Secnap .i. secund-ap .i. secundus abbas ^ uel
abbati &.
1143. Secht quasi aept, ab eo quod est septim.
1 sic B senado MS. ^ fuigell MS. ^ rii frigrit B* secunda abas MS. ^ abate MS.
Sanas Cormaic 101
1144. Se ab eo quod est sex,
1145. Spirut ab eo quod est spiritus.
1146. Spiracul ab eo quod est spiraculum.
Í1147. Sponc ab eo quod est spongia i.
1148. Sest nomen do medon lai, quasi sext, a sexta [h]ora.
1149. Semind .i. sem o ind^.
1150. Screpul quasi scripul, ab eo quod est scripulus.
1151. Sceng .i. imdae, unde dicitur imsceng .i. both
bee imma timchellai imdoe. Inde dicitur: ferr imscing
adbai-s il.
1152. Sorb .i. locht, quasi sord a sordendo .i. on tsalchar.
1153. Slabrad .i. slabar-iad .i. ladad cumang [.i. slabar
each cumang 7] 4 eslabar .i. each fairsing.
1154. Samrad .i. sam ebraice, sol latine, unde dicitur
Samson .i, sol eorum. Samrad diu .i. riad rithes grian,
7 is and is mo doatne^ [p. 281, col. 1] a soillsi 7 a
airde 7 rl.
1155. Sen ab eo quod est senex.
1556. Senser .i. senex 7 fer.
1157. Sailchoit .i. sail-choit .i. coit coill isin c[h]ombric,
Sailchoit .i. coill mor 6 do sailcetain [roboi] ^ and prius.
1158. Sadb .i. so-adba?.
1159. Serb .i. ingen Sceithirni ániad di Chonnachtaib.
Is i rosaide ^ feda Atha Luain .i. Bron 7 Dubha 7 Daur-
debeoil, intan rodal (.i. ic Ath Luain) na teora dala fri
Corbmac Conn-Loinges mac Conc[h]ubuir.
1160. Sin .i. cruind. Unde sin Maic Main .i. sin boi
^ sponcia MS. * seim coa hinn L Cf. séim co hind,
LL 186 a 29. ^ adbul L ádbai B * sic LB ^ doaitni L« moir MS. '• sic L hi B * rosádi L
102 Sanas Cormaic
imo bragoid fri foichilU firinde. Intan athereth firinde
ba fairsing, ba cumang intan atbered go. No eipistil boi
immo bragoit fri foirgell firinde.
1161. Serrach .i. serr gach n-iiachall^, each n-ogla.
Inde dicitur: serr cech n-ogdamh. No serrach .i. seir-ech
.i. i ndíaid^ a mathor bis.
1162. Scuit a Scota .i. ingen Forainn rig Eigipti.
1163. Sath .i. biad; inde dicitur saithech.
1164. Sanb .i. mac Ugaine Mair, unde Magh Sainb.
1165. SegdiB .i. cosmail fri seigh é ar a feige 7 ar a
glicus 7 ar a gabailchi.
1166. Sobaltoir .i. sepultur a sepnltura .i. relec na'*
duineba .i. mag mar a n-idhnaictis .i. na genti.
1167. Saim .i. cech corait cid eter da dam, cid eter
da ech.
1168. Ség^ A. 08S allaid. Unde dicitur seguinidh^ .i.
fer gonas ossse.
1169. Sanct ab eo quod est sanctus^.
1170. Sen .i. lin a ngabar» eoin, unde senbretha 7
senairecht.
1171. Segon quasi segen .i. gen segdse, ab eo quod
est seng each segdse isin Duil Feda Mair.
1172. Sau .i. soer, ut est isna Brethoib Nemed: fairc-
dither^ mairc mathse 10 maccuib sau sochraite^i.
1173. Sab .i. so-ssebtha, no asa a soud.
1174. Sop a sopinis [stopinis], ar is fuidell 12 tuige e.
' forcell L forgeall B * nachell L uallach B ^ inn-
diaig MS. * nan L relicc duinebaith B ^ séá L ség B* sédguíne L séghuinech B ' scanctus MS. ^ i ngabthar L^ faircditeir L " mathi L i' socharde L ^^ fnigell MS.
fuidel H*
Sanas Cormaic 103
1175. Snan quasi frian, a nomine frenum.
1176. Sron .i. sruaim ena .i imat nsque.
1177. Srathar, ar sreith na n-esnad biti.
J 178. Srand .i. sron-and .i. ann issin sroin bis.
1179. Sruth .i. sriiaim etha .i. imat eisc inte.
1Í80. Stad a verbo staa .i. tairisim.
1131. [col 2] Stab a stando .i. ara chomnairti.
1882. Sdiall .i. is dl lall idi .i. dl leinid. Uel quasi
stiad .i is dl iadtar in muincMlle.
1183. Sgian .i. is gre ten í^ .i. a heuMr i. Uel a
uerbo scinde .i. dluge ne[i]ch3.
1184. Scuit .i. genaide .i. is cai faitchessai fora mmbii;
no cai faitbiuda do chach*.
1185. Scailp a uerbo scalpio ^ .i. lomraim.
1186. Sess ethar, quasi sos ind fir imramae.
1187. Sruib muicci*' a uerbo ruo .i. sroinim.
1188. Siur a nomine soror latine.
1189. Sal na troiged a sola .i. lar. No on tsalchar
fordobl in cois.
1190. Sail .i. sofillti 1 ar a maithi,
1191. Sinnach .i. sen-nech .i. nech is sine do chonuib
é ar fot a ree.
1192. Sic .i. sec a nomine sic[c]us .i. tirim.
1193. Saltair ,i. a nomine salterium.
1194. Scatan .i. scuit inn ena .i. genaid'' ind uisci,
1195. Snathad .i. snath -séd .i. sed snaitli 7 toll
snathaide.
1196—7. SetharS nomen do Dia, unde est isin iris tig-
1 bis H"^ 2 is g£e a haon iZ* » sic H"^ * é add. H^' scalpo ií^ 6 gjub i riiij JJ2 7 geuaige H^ " This article
comes in the MS. at the end of the words beginning with T.
104 Sanas Cormaic
anail Morainn maic Miiin: laind lais sethar sorar .i. la's
ar siur anar ndainib la Dia 7 berid mac ndo 7 rl. 7 bid
aonta do fri Dia 7 dosngegha ar a genus 7 a naibe ' a
feile 7 rl. Ata áono nomen coibnesto don anmaim si isin
Duil Feda Mair .i, sithothar cech tren.
T.
1198. Tjriatli .i. rig treime ethse iathse (.i. iarsinni
treith n-ethas lathse).
1199. Ti .i. brat .i. breo ar fuidi.
1200. Tort .i. bairgen .i. nomen de sono factum, i. e.
torteni .i. bairgeneni,
1201. Toisc .i. uoluntas hominis. Nach ni iarom is ad-
laic 7 is laind la duine, is ed isheir 'is toisc' (.i. is tol dam).
1202. Trlath tra treidi fordingair .i. triath rl, triath
muir, triath tore. Deiligther áidiu ina remmewaib .i. triath
rl áidiu, treith a reim, triath muir .i. trethan a reim, triath
tore .i. tréithi a reim. Triath .i. ri, tir-sith a taithmech.
Triath .i, muir, tir-uath a taithmech. Triath .i. tore, tir-sod
a taithmech.
1203. Tinne .i. iubar bados^ .i. tenn-eo .i. eo tinnes
teinm in c[h]ride co mbi marb de a n-anmanda3.
1204. Toreic .i. reic tho .i. aisneis i táu .i. i sanuis.
1205. Tore quasi pore .i. cendfochras.
1206. Tarb quasi a taru, a tauro.
1207. Tethra .i. ainm rig Fomore, ut est isin Ima-
gallaim in da Thuar: iter triuna Tet[h]rach3.
1 fait B ^ bais B ^ See EC. XXYI, p. 26 § 97.
Sanas Cormaic 105
1208. Treb ab eo quod est tribus.
1209. Tenlach .i. tene-lighe.
I1210. Teirt a tertia hora i.
1211. Tet nomen de sono factum.
1212. Temair .i. te-mur .i. mur Tea ingine [col. 3]
Luigdech maic fth8e2. Temair .i. grec rotruailled and .i.
teomoro i. e. conspicio. Temair áidiii cech locc as mbl
aurgnam deicsi iter mag 7 tech, ut dicitur temair na tuaithe
7 temair in tighe,
1213. Tern .i. each ndorchi, unde dicitur temen.
1214. Tenlam .i. spreid .i. tene lámíe.
1215. Teilm .i. tell-uaim .i. tobse iall 7 a n-iiamann.
1216. Trogen .i. gein 7 trog .i. turgabail na grene^,
7 as geinithir a ruithni riasin grein isin matoin.
1217. Tipra quasi tobra .i. tobruchta uisci as; no
teipirsiu.
1218. Torb quasi turb a turba,
1219. Toth .i. gach banindsci 7 each femen, quia
nomen est membri mulieris.
1220. Troeth .i. gach neutur i. nem nechtardea.
1221. Tuilm .i. muliebre membrum^.
1222. Tarr mac Ughaine, unde Mag Tarra3.
1223. Tuirigin .i. ri.
1224. Tuirigin .i. tuili-gen .i. gein tolin .i. tolin^ a
fir asind Siicumd co n-oenaigedar fri fir na screptra.
Ailiter: tuirigin .i. tuir in gena, is e do t[h]enga.
Aliter: tuirigin quasi gein a tuir .i. amail bis tuir mar
00 fulang tige 7 illama esti, sic is ed in teg in domun
1 hor» MS. 2 Cf. LL 159 a 1. ^ Cf. RC. XXVI,p. 18 n. 1. * muliebri membri MS. » tollin L
106 Sanas Cormaic
centurach, is! immorro in tuir firinde recbta aicnid. It e
na illama asin tuirid .i. ilchiallie 7 ilchonaire in brethemnuis.
Aliter: tuirigia (.i. n) amail asberar isin Dnil Roscadaig:
Ni tulach 1 fri tuirigin tuigethar tnile mar muirne 2.
Aliter : tuirigin .i. torracht-gein .i. gein torracbt torroich
as gach aigniiid i n-alaill .i. gein in firaicniV?, ut Facbt-
[n]ai mac Sencbai dixit: Fuirem3 gein torracbta doreitb*
alcned n-oll Adam co n-imt[b]eit tre gacb n-aimsir
n-adamra co betba bratb. Berid aicned enbetbie ^ di each
duil derb deisin oen connoe .i. coss in diiine ndedenaig
bias 6 CO bruindi bratbre.
Aliter : tuiregin .i. toaersegein ">(.i. gein narge s]
.i. gein
ngenetbar9 7 a da cbois riam ^0 7 a chend fadeoid. Do-
heir áidhi in tuirigin sin a cbosmailisii bretbe emnaide .i.
canaid in breitbem fassacb firaicmcZ 7 roscadb filed, da
cois 12 ina bretbe in sin ; a cend fadeoid 13 .i. in testemain
canoine. Unde dicitur: \jh^82, coll] Ni ni nach breth
berar na bidb fri leigend'^ leir leirigtber, na bi fri i^
canoin caid cumtbastar^^ nad fri bapstal n-uasal n-astaig-
thcri^, nad fri Spirat Noem nertaigtber i^^ ar is ca[i]d 19
each ret co canoine comuaim ^^
1225. Teistt a teste 21.
1226. Turud .i. tur-sutb .i. tur cecb tirim 7 suth sin 22.
Tursuth áidiu A. sin tirim.
> tulaid B '* muride B => fuirim LL * tairet LL^
[]ibetn LL " cusin ffindnine udedinach bess B ' toere-
geini LL « nere LL ^ ugaiuethar LL " reime B LL" do chosmailius B IjL i^ do chose B dacliossin LL" fadeoig MS. ^^ berair rád iar legund LL '^^ nad fri LL1" cumtastar LL " nascaider LL ^" nertar LL "' sic Bcud LL '*'' comfi LL ^* a nomine testis LL *^ suth 7 sin LL
Sanas Cormaic 107
1227. Tore .i. craide i. Unde Etan ingen Dianceclit
dixit: i fondam mo thiiirc .i. i fogiuasacht mo chride^.
1228. Trefocul3 .i. tri focla* bite inde .i. da focul do
molad do brith for ciila ind imdergthse dofarci in tris
focul ,i. focul ind imdergthse 7 aire ^
1229. Turthaid .i. taurrachtid .i. uerbi^ gratia", focheir-
dis erchor iiait^ do ermaisin nach ret» 10. Docuirethari^
obonn anmancie ar a cliind 7 gonta no bentai2 no marbthse
a rrec don turacht^^ sin, larom asberar turthaiti'*.
1230. Tigradus .i. tig-urradus .i. tigba gach ndedenach.
Is e áidiu is tigba 7 is tigurradus .i. inti scarus frisin
main no frisin aon fadeoid i'\
1231. Tuigen quasi togen .i. a toga; toga enim genus
est pretiosi'6 uestis. Aliter: tuighen .i. tuge en, ar is do^'
chroicnib en iinn 7 ildathach dognither in tuigen filed
a chris sis'^, 7 do^^ braigdib caWech loicben^'J 7 dia )^
cuircib c[b]ris suas co [a] 20 mbraigit.
1232. Tap .i. obann no 21 bidg ut dicitur: Ni be/r tap
tigradus is aiti araciallathar tassic an opund^i.
1233. Tamlachta .i. tam[s]lechta .i. tam roselaig na
daine isin maigin-^ sin .i. duinebad mor. Doteigtis^^ na
1 nomen do chridiu LL 2 q} f^ indam dom mo thuircc
.1. mo chridi im chliab co fil for crith LL ' trefocl?e LL* focuil LL ^ air LL ^ uerbia MS. ' taurthait .i.
taurrachdath .i. arose reire LL * foceirddi LL '> n-uait LL1" ret LL " tocairethar LL ^^ gonti no dentai (sic) LL1' marbthai hirrec dii (sic) tairrincht LL '* asrubrad taur-
that LL ^5 is he áidiu is tigradas as tiugaurrad inti scaras
fris[i]n nimun fodeóid LL ^" precioti MS. " de LL '* coa
criss LL 1-' lachau B loachend LL ^" sic B coa cend
suas. coa bragit. 7 rl. LL ^^ .1 LL ^^ is aitte dichiallathar
tassec opunn LL ^^ muig B ^^ Totegtis LL hi tegtis B
108 Sanas Cormaic
túatha im-muigib moraib i co mbldis ind-aenmaigin bens
fria2 n-eg, fobith a n-adnacuil isna muigib sin ondi^ nad
bereth in duineba. Av mad each ar iiair dlb ba^ marb
ina maigin fadiein ^, ní berdis dia celluib 6, ar ni chumcath
in tuathadh " nobid ina mbethaid dar a n-éisi^, et inde
nuncupantur Tamlachta.
1234. Tendal .i. [col 3] tene-dal .i. dal co teinido
.i. cusin inadif in-ataither tendal.
1235. Traig a tractu, uel quasi ter-rig .i. rig terram,
ar is! benas fri lar.
1236. Truid .i. on treod i mbi asberad, no on traide
.i. on luas doni.
1237. Trii quasi do-ru .i. doig a tuitim; a uerbo ruo.
Uel ti-ru, ar ti tuitme n ata. Uel a Troia dicitur .i. ar
a mince a hairsen.
1238. Truagh .i. trii-agh .i. agusta do gurab tru.
1239. Torsi .i. tor gach tromm .i. tromsi hi.
1240. Truaili3 .i. dir uailli i.
1241. Tellair i. e. a tellure.
1242. Tarathar quasi dair-uath-air .i. fuath na darach
bis fair .i. ar a sice-si ém^*.
1243. Tonn a uerbo tundo; uel a tondeo .i. ar her-
raid in fer don murbach.
1244. Turesc .i. tar-escc .i. tairis tescas each nl; no
diriuch tescas.
^ i mmuige mora LL "^ ria LL ^ onafib LL* bed LL ^ fessin LL « do chellaib B ' tuath Bni chumgitis in tuaithed LL * a n-adnacul add. B atarrnd LL" tend LL '» tenid LL '^ a tutma H^ '^ a beith add. H^" truaill H^ " ar a sicci sein H^
Sanas Cormaic 109
1245. Tulach quasi tnl-uach .i. uacht inti 7 si 'na tul
.i. nocht, ar is tul gach nocht.
1246. Tairsech .i. tairis astech tiagair.
1247. Tenga .i. te ii ngabann si .i. in bel tall.
1248. Troid A. obann i, no luath, unde dicitur: ticfa
i traite .i. co luath. Uel quasi trit-ait .i. ait 1 la troich.
1249. Traill a nomine trulla.i lossat.i. arddireafognama.
1250. Taccad2 .i. ti-caid, i. e. ar tl cadhussa bis, no
ar tl chuad ata.
1251. Tir i. e. a terra.
1252. Tunti lin a uerbo tundo.
1253. Traigli .i. traig a lethet. No da [sjraigled doberar
fair ic a beim fein dia tlioebaib. No trog-Iall-e .i. a ialla
fein, is e a trog .i. a clann.
1254. Tast .i. tse-astas he.
1255. Tiag on toga, ar is taga set bis inti; uel a tego.
1256. Ton a tonitro .i. on torainn bis inti; uel a tono,
fograigim.
1257. Tarrach .i. uamnach, quia fit tor .i. ecla.
1258. Timpan .i. tim^ .i. sail 7 ban .i. umse bis inti.
Uel quasi simpan a simphonia .i. on bindius.
1259. Tagra quasi dagra .i. da n-agra^ bis ann.
1260. Tustall .i. ar tns toltair riasin leim.
1261. Termondd^ .i. tirma a maine cin a fliuchad imuich.
1262. Tairr .i. arinni taircther ind each biad.
1263. Tar .i. olc, unde rothar .i. roolc.
1264. Torrach quasi tairr-recht .i. roracht a bru immon
ngein.
1 &nóiMS. 2 tocadlí* ^ .i. bocc add. i2* * quasi
dagrad .1. dana grad H^ ^ end of line
110 Sanas Cormaic
1265. [col 3] Trefot .i. Eriu 7 Manann 7 Albu, unde
dicitur Tre-fot .i. tri foide meini 1 dibertie as each tlr dib
CO ndenta oenaicde dib tre druidecht 7 rl. Inde dictum
est ag togail Bruigne Da Dergce: Maidfe n ala Fuada^.
Cia asberar áuliu Fuada, rectius Fotla dicitur, quae regiua
erat tertia istarum trium insolarum. Tres» enim erant re-
gine .i. Ere et Fotla 7 Banba. Lege Gabala Erend si
uis plenius scire.
1266. Tiag quasi teg; uel a nomine graeco custodia,
unde bibliotica .i. librorum costodia.
IJ.
1267. Usarb .i. bas; unde dicitur isind Amra* C[h]on-
roi: ri rodet dousairb ind-Ulltoib^ .i. rodet do Ulltaib a bas.
1268. Udmad .i. ud 7 damnad .i. crand ar lias .i. gobung ^
gaibther forsin crand '' co wdamnaiter a n-ude i comulg ^.
1269. Udim .i. nomen dond roi^ triasa ^o teit in 11
crand bis forsin ^2 cleith ocon udmad no occa duaad.
1270. Ur .i. treide fordingair: ur cetamus .i. talam; 7
lir cech nua, unde dicitur imm^^ ur; ur .i. cech n-olc, inde
dicitur 14; landaorthse 15 each n-ur .i. each n-olc.
1271. Uch ab eo quod est aucha .i. aurgat feda 16.
1 menn MS. '^ This seems to refer to the phrase béra
cenn rig alathiiathe which occurs repeatedly in Br. D. D., viz.
§§ 80, 102 g, 160. ^ treis MS. « amrath LL « See
Eriu II, p. 5, 12. * gobenn LL ' cetbra B cethre LL* amuide a combolg iudsin B amide i cumniig LL » roid B" tarsa LL " a LL ^^ darsia LL "' am«i/ asmberar
iminb LL '" isna Brethaib Nemed add. LL '=* dosiathach LL^^ ucha .1. cluugat LL
Sanas Cormaic 111
1272. Uball quasi aball. Aball immorro o burg
Etaile dianit 1 ainm Abellanium^, is as tucad sll n-aball
leo3. No uball .i. eo-ball .i. eo crand 7 ball de. No uball
,i. Eba-eill .i. iarsindi roellustar Eba fair isind imarbus.
1273. Uim4 .1. uma.
1274. Uinchi^ etha .i. uaite^ ethae.
1275. Ucht n-osnse "^.i. ucht osmenta .i. smuaineí/í s smu-
aines .i. scrudanO scrudas in file a n-airc[h]etal. [p. 283, col. 1\
In baile diiZm inditscruta, is do is nomen ucht n-ossnse 10.
1276. Uassal .i. uassa fil.
1277. Ua .i. 00 e oldas in mac 7 in t-athair, ar is
toisechu mac et athair oldas ua.
1278. Uath .i. see n, ar imat a delg.
1279. Uatne .i. uaiti2 suigdigteri^ in deilb.
1280. Uall .i. aille asberar.
1281. Uair ab Lora, latine.
1282. Uillindi^ .i. uilli na fil and .i. da cnaim no
da fid.
1283. Uth .i. on tsuth .i. on loimm asberar.
1284. Dlchai .i. cai (.i, tech) na holli hi .i. tech.
1285. Ulad 15 j. uilli no in t-adnacal aile.
1286. Usqa quasi susge .i. geir suis (.i. na muici).
1287. Urgal .i. togbal.
1288. Unach quasi a-nech .i. nighe in á .i. in chind;
ar is á each n-ard.
1289. Urnaigthe .i. ab ore niges nec/i .i. gin intl
chanas 16.
* dianid LL "^ Abellum LL ^ prius LL " uimm LL5 uinci LL " uaitui LL ^ ucht osnte LL « smuainiad LL' iscrutan LL i" ainm ucht osnse LL " sceach if- 1^ uaid -H^
18 suidigtar H^ " uillenn W 1* ulu H^ 1« canas If*
112 Sanas Cormaic
1290. Uaran .i. uar a en .i. a uisque.
1291. Urla .i. ciab, ar is for Or lues hi .i. tosách;
quia fit ur .i. ^ tuisech 7 lar each ndeigenach.
1292. Unga ab uncia^ latine.
1293. Ugtar ab augmento, ar doni fen ni nua.
1294. Ustaing .i. uas-toinges .i. na uaisle ca toinge
imma comall.
1295. Ucca3 .i. aicci a oenar ata se.
1296. Udbairt .i. uad beror 7 ni haicci bis.
1297. Umal quasi humilis latine; humilis quasi homo
clmis 4.
1298. Uraa ab humo, ar is de uir donither.
1299. Umdaim .i. ab umb[i]lico .i. imlicen ^.
1300. Ussarb ut dixit, quasi ass-orb .i. asa orba beres
nech fse.
1301. Uibne .i. nomen do lestor bic a mbi deog, quasi
ibni deog, ar cech deidbli fil i mberlse is -an no -ene
dofuarusccuib, ut est feran, segene, balene, erene; ibine
dicitur fon indus. Arroichled iarom edhad as, co nderna ibne
de. Sic áono suibne intan is do t[h]uirid is dlr .i. suibine,
arroichleth áidiu edhadh ass, co nderrnad suibne ride.
1 gach add. H^ ^ uncsia MS. ^ ugga E * * humo
clinis H^ ^ imlecan H^
Corrigenda.
§ 1-
§ 5.
§ 11.
ib.
§ 14.
ib.
§ 26.
ib.
ib.
§ 28.
ib.
§ 33.
§ 34.
ib.
§ 37.
ib.
§ 47.
§ 104.
§ 108.
§ 122.
§ 133.
§ 138.
§ 133.
§ 150.
§ 180.
§ 198.
§ 206.
For homo
„ collis
„ lainn
„ tin[d]
„ sendaini
„ bliadain
„ dicere
» I'gi
the AIS has howmo
„ „ „ coillis
„ „ „ laind
„ „ „ tind
„ „ „ sendaine
„ „ „ bliaduin
„ „ „ dicire
„ „ „ ligea
„ diminutin[um] the MS has dimiuiitiiium
For abbas the MS has abas
nAnundin
amnestia
teg
hinirt
hirt
stum
a n-aud
barca
at«rro
priscus
bliiidanga
Bretbaib
earn
nAnaud
inn
amnestio
tech
inirt
irt
siuw
inand
barcca
etarro
pricns
blind .i. auga
brethuib
eumdeithbeir dam the AIS has deitbeir damh
MS has usq^
114 Sanas Cormaic
209.
ib.
224.
239.
257.
ib.
250.
262.
ib.
272.
275,
276,
279.
286.
290.
291.
297,
299.
313.
323.
28,
ib.
ib.
330.
532.
344.
345.
373.
388.
424.
ib.
433.
437.
47,
ib.
584.
586.
For do«o is the MS has dano as
„ i Cain , „ „ a cain
„ currunt „ „ „ currant
„ pell „ „ „ pell
„ midcliua?-ia „ „ „ midhcliiiaria
„ aliter „ „ „ aili^e»-
„ each „ „ „ cec/i
„ cuculla „ „ „ coculla
„ 'sa coile „ „ „ sa caile
, caindela » » » cain/idela
1.3 „ doeim „ „ „ doem1.3 the 3IS has omitted est
For fiiirre the MS has
„ coel-fi
1.2
1.1
1.25
samhraidh „
greic „
ceruical „
culice ,
scripsit „
c[h]osmailess „
muiuter „
flesci „
oidhit „
potens é „
cursu „
troma „
malum ,
uestis ,
comuirle „
uisci ,
purus „
locc „
brithem „
dixit „
troma „
fass „
gratia „
fuirre
caolfi
samhraidh
greic
ceruicul
cuilice
scribsid
cossmailess
muinjtter
fleisci
oidhid
potense
cursa
triima
malam
ueistis
comtiirrle
usci
pi'irus
loc
brethem
áicitui (perperam)
tromwia
fass
gracia
^/VsjOji. [sy
Index of Words
á height 4. 83. 1288
á chariot 70
á head 1288
abac 83
aball 94. 1271
abb 28
abras 90
ace 90
accuis 10
ach 95
adae 67
adaltair 8
Adam 1
Adamnán 2
adamra 22
adann 69
adart 43
adbae othna 80
adbertaig 16
adna 99
adnacal 93
adrad 3
áed 33. 473
ái 481
aiccicht 88
aicde 84
aicher 11
aiditiu 36
aig 608
aige 898
áige 161
aigen 55
aiggillue 81
aigne 74
aigrere 73
ailcne 446
ailgess 62
ailt 30
aiininn 64
aincess 89
aiugel 72
ainne 14
air- 59
airber 58
airchinnech 65
airgtech 851
airmit 404
airmnech 851
airndel 75
aislinge 82
aitenn 56
aithches 52
aithech 51
aithenne 76
aithle 45
aitlirinne 98
aitire 71
álad 87
alcheng 97
alchung 65
allaid 298
allud 86
almsan 25
altan 68
altram 9
am- 23. 92
ambi'ie 66
ammor 93
amnas 34
aiimert 23
amor 92
amos 12. 32
amrath 32
an- 23. 78
ana 31. 443
Ana 31
ana 48
anair 41
anam 49
anamain 39
anart 37
doJi^^ Ha^^^JU^ [^i^J
118 Sanas Cormaic
bondbach 609
bonn 170
bót 147
both 171
bóthar 1082
brac 123. 192
bracand 193
braccallle 124
bracht 42
brádchai 144
braga 161
bran 105. 177
brand 105
brat 164
bratán 158
bráth 110. 169
bráthair 111
Bregna 182
breisiu 180
brestaide 173
bret 109
breth 109
brí 149. 191
briar 143
Brigit 150
bind 157
brisc 133
brocóit 125
brosna 119
bruiudech 145
bi'iacbail 130
búaignecb 190
búaile 169
búal 183. 643
Búanann 1U5
búaracb 131
búas 148. 199
lúasacb 851
búe 66
cac 357
cacaid 394
cadan 334
cáech 218
cáelán 343. 791
cái lament 232
cái road 364
cái hoíise 365. 1284
cáid 291
cail 123. 130. 208.
243. 249. 389.
912
caile 243
caiU 339
caill crithmon 237
caillech 389
caimpar 376
caimse 235
caindel 272
caindelbra 279
caincell 370
cáinte 222
cairt 313
cáisc 266
cáise 312
Caisel 391
cáithiugud 217
callait 265
calp 257
Calpdae 257. 354
cam 375
cammon 238
cana 259. 27(1
cand 519
candae 568
eanóin 393
cap 244
capall 244. 649
caplait 296
car 260
cardóit 282
carna 260
cárnae 261
carr car 337
carr lance 380
cartait 301
cás 285
casach 871
casal 252
catar 288
Catbal 206
cathasach 245
catblac 223. 246. 390
catit 301
caubar 310. 379
cannna 220
ceilebrad 284
céir 254
cel heaven 283. 315
eel death 316
celt 289. 373
cendais 335
cendaite 372
cendlá 296
cennaid 298
Cera 384
cerb 381
Cerball 398
cerbseóir 219
cercend 210
cerchail 297
zz^^^cLJ-Íc^ /9-5'i
Sanas Cormaic 119
cernna 402
cermLas 397
cern 213
cernént 294
céte 22',
cethern !95
ceticul 4C1
cétsamim 290
ceu 226
cich 227
cicht 319
cicul 264
cil 317. 318
cim 304
cimbith 229
cimrnas 228
cín 230
cingices 268
cingit 274
cintecal 239
Cirbae 603
circal 263
clár 359
Cláre 278
clariu 307
clas 281. 356
clé 225
clérech 253. 352
clí 275
clithar sét 209
cló 198
cloch 213
clú 351
clium 342
cnú 34S
coach 362
coairt 251
cob 207
Cobthach 207. 368
cocad 346
cocal 262
coceng 305
cochme 377
cochmlne 378
coibcbe 385
coibsin 292
coic 241
coilctech 851
coiingne 363
coÍDfodorne 311
coire 399
coire ainsic 361
Coire Breccáin 323
coirpthe 277
col 349
colamna áis 322
colba 286
colcaid 208. 341
coll 287
colt 6
coma 221
comad 358
comla 236
coinméit 269
icommus 231. 330
I conair 233
condoman 258
condud 355
conlé 400
Connachta 787
contraclit 345
corb 204
Corbmac 204
Corbre 205
corn 292
corp 215
corrthair 336
cosc 255
cosmail 250
coth 302
cothud 303
cotut 326
crann 234
crannchaingel 371
creitir 392
crepscail 325
crescai 366
cretair 216
cride 267
crinda 350
cró 369
cróch 242
crochcuit 273
crochlíath 371
croicenn 242
crontsaile 288
cros 214
crú 280
crú fechto 308
crúach 340
crnimther 211. 396
cruith 247. 386
craithcecht 247
crnmduma 314
cúachnaidm 382
cúad 353
cúaiUe 328
cúal 344
cubachail 256
cuic 300. 388
cuicenn 240
Ub-^v^S ésJ'lrJdh^'^
120 Sanas Cormaic
cuif 374
cnil 299
cuindfinch 387
cuing 333
cuiniu 27
cainsi 383
Cuirethar 395
cuirrech 332. 360
cuisil 327
cuisnit 321
cnithe 338
cul 309
cullacli 347
culmaire 320. 367
culpait 249
cuuial 324
cumlachtaid 306
cummáin 270
cnmtach 329
cunnrath 271
dabach 414
dag 91. 438
daif 491
Dáirfine 444
dairmitiu 412
dál 413. 461
dalb 470
dall 460
dallbach 489 '
dam 462. 497
dásacht 422
dé- 436. 440
deach 447. 500
debaid 465
dechelt 289. 373
dedel 487
dedól 426
deil 430
deininne 407
deithbir 420
delg 478
delidin 448
deligud 431
deme darlmess 437
derne neuter 449
demes 438
der- 490
der 79. 492
der 467
derb loma 454
dereain 453
dercbáiued 464
derguat 452
deriuar 490
derna 476
descaid 468
descud 471
dess 466
dessniith 436
di- 4lt7. 418
diamain 498. 499
Diancécbt 446
Díarmait 404
díbad 486
díbnrtud 425
díceltair 3S0
díchmairc 485
dítí 419
dígal 418
díli 480
dílmuin 477
dimsi 442
dinnim 421
díre 417
dírim 741 /
dis 406 /
díscir 455 /
discreit 40&
dísinrt 433
díthachtaci 482
díthreb 4-! 2
diu srólll34
diiimmusach 410
diuthach 411
dlug 490
do- 424. 440
dobracb 496
dobrith 435
dobur 311. 424
áóe 493
doiduine 450
dóig 463
doman 415. 416
dommae 439
Domnall 4'13
dona 443
dorbliis 494
doss 423. 459
dotced 409
dracc 428
drái 481
dreáu 361
drend 429
dris 475
droch bad 427. 483
droch ivheel 484
droichet 434
droigen 474
dríichta déa 451
drúth 472. 473
-eac ^y^ut^^^cdZ jo.q-^
122 Sanas Cormaic
fell horse 580. 649
fell treachery 634
felmac 599
Femen 603. 632
feuelach 666
feóil 261
feorna 735
fér 622
ferb 584
Ferdoman 667
ferenn 586
ferg anger 618
ferg warrior 648
fern 612
fert 638
fescer 593
fethal 653. 669
fi 635. 636
fiacail 613
fiadmain 646
fiadnuise 645
fiam 641
Fiannachtach 657
ficht 660
fid 617
fige 614
figcU 624
fill 60(1
fim drink 57'J. 651
991
fim tvine 652
fin 577
fine 576
fir 585. 639
firend 586
firse 647
firt 576
fis 595
fit 576
fithal 583
Fithal 583
fithchell 607
flaith 575
flechnd 604
fled 619
flesc 582
fo 629. 637
focal 621
fochen 637
fochla north 651
fochla throne 656
fochloc r.87
focbnod 591
fogal 589
fogamar 601
fói 661
Fói 598
foilmen 590
fol 609
folach 615
folassa 609
folt 616
forbasach 658
fót 620
fothath 659
fothond 662
fothmcad 597
fralg 608
frecrae 588
fiiach 447. 4S9. 500
611
fúait 1136
fúal 596. 643
fúat 631
fuidir 610
fail 644
fuine 629
fuirim 665
fuit 249. 1199
fuluth 663
gabar 675
gáeth 705
Gaileng 685
Gain 683
gaimrith 673
gaire 698
galar 671
galgat 700. 726 ^ . .
gall 683 Cí^íQ CJt&vCÍ(e
Gallchobar 720
gam 672
gamain 687
gamnach 687
garb 716
garg 707
garman mu;
dae 723
géd 686
geir 719
gel 680
gelestar 674
gem 677
gentraige 722
ger 701
giabar 681
gibne 732
gigrand 709
gilcach 704
gillae 676. 702
gin 710
in Dag-
^^^Jl^j^ «SB
Sanas Cormaic 123
giritán 730
gláidemain 696
glám 695
glang 7. 679
glóir 670
glús 689
gnáth 706
gnó 693
goba 713
Góidelg 714
gol 682
goltraige 72 i
gom 688
grace 731
grád 678
gráibre 708. 724
graig 703
grant 288
grazagum 684
grech 727
grend 728
grían 711
grith 690
grómma 694
grot 692
grúad 712
giúc 699. 725
gruiten 692
Gúaire 729
guba 718
gúdemain 697
guin 717
guth 715
ia 750
iara 777
íarnn 739
íarnnbérlae 612. 75
íarns 789
íasc 736. 785
íathlu 776
ib 748
ícc 767
icht race 787
icht act 891
ichtar 779
id 771
idol 751
idon 754
idu 770
ilach 769
imb 772
imbárach 761
imbass forosnae 75
imbliu 742
imdae 765
imdell 778 -X-
immbath 753
iinraese)rgain 740
Imliuch 743
imortan 749
imrim 741
imscing 790. 1151
iu- 759. 784
inathar 757
inbloogau 78S
inchinn 760
indelba 752
indigii 759
indili 766
indithim 768
indlat 943
indrosc 747
indtile 793
inesclund 786
ingen 773
inia 744
imles 784
inmaiu 762
innbi 791
innech 761
innill 764
innmns 737
innuraid 783
insae 745
insamuin 746
ir 907
irchaire 792
irdairc 780
iris 758
irsa 782
irt 37 A-isel 738. 775
ÍSSU 733
ith 763
itlie 774
itharnnae 735
iabar 734
laarg 804
lacha 829
láech 794
láicliess 795
laith 575
láith 811
laithirt 820
lain 806
lámand 808
lamas 807
lámrotae 1082
langpheitir 812
J^OA.t' L 6^ &^ eu
124
Sanas Cormaíc 125
mil 888
milchú 880
milgetán 860
miUiud 859
minarba 901
mind 900
mindech 893
mír 942
miscais 940
miscath 859
modcbroth 850
móeth 926
móethal 927
móit 939
Mol 860
molod 870
molt 924
mon 808
monach 868
mong 935
mor 909
Morand 863
mortcend 114. 872
mortcern 873
mortlaitli 895
moth 865
múad form 958
múad nohle 945
múad raullaig 921
múalach 944
muc 903
mucairbe 855
much 887
mug 885
Mugéme 883
mugsaine S86
muilend 874
mnine 932
muíuél 899
muinter 931
muir 913
muirend 882
múit 937
mullach 918
Mnma 884
iDÚa 941
munchille 912
Mundu 878
mur 905
múr 910
mut 957
nac 966
nairue 972
náiscu 986
náma 981
Dáre 983
nasc 980
uasQ niad 97 S
nath 23. 562. 9S2
nathan 982
nathir 984
necht 247
neim 991
Néit 965
nél 989
nem 990
nemeth 962
Nemuall 960
NemoD 965
nen 997
nenaid 987
ner 961^
nert 23. 970
nescoit 975
ness 975. 988
net 977
nethes 974
nia nephew 959
nia champion 973.
978
nimb 971
nin 996
Ninns 961
iiíth 967. 973
nóe 93. 969
nói 9S5
noin 992
nónbar 993
nós 970
not 979
DÚa 995
nús 994
ó 1023
óacli 918 .
óar 1004
óc 1019
odar 1020
óe 1021
óech 51. 1005
óen 1001
óenach 1002
óeth 1003
og 1007
óge 1022
ogthach 1016
ói 999
oifrend 1038
óimelc lOUO
óin 1037
126
oisc 999
oland 1025
Olchobar 1009. 1040
ollam 99S
olo 1024
om 1011
omna 1026
omthanu 1027
ong 935. 1013
ongad 1039
oniuit 1029
onn 213
ouna 1028
opar 1012
or 121
or 1017
oráit 1014
Orb 1006
ore txéith 1018
ord 1008. 1030
oru 295. 088. 1010
oscur 1031
oslucud 1015
osnad 1036
ossar 1032
otan 1034
othras 1035
ottrach 1033
pain 1052
pairche 1048
pairt 1056
pait 1062
parn 1049
partchuine 1070
pato 1045
Pátraic 1041
Sanas Cormaic
pecad 1044
péist 1067
pell horse 244
pell skin 797. 1042
pellec 1066
penn 1054
pennait 1043
penning 1076
pertic 1055
pistoU 1068
pláe 1073
plutad 1074
póc 1057
Pol 1077
poll 1075
pone 1072
port 1047
prainu 1058
propost 1046
prúll 1059
puincern 1053
puiucgne 1050
puingin 1051
palla 1071
pundand 1065
piir 92. 1063
purgatóir 1064
putraic 1069
putte 1060
puttrall 1061
rach 1091
raibceth 1104
rait 1112
rámut 1082
ranc 1091
rap 1097
rasmóel 1125
rastal 1121
raith 1093
rath 1117
reatus 1126
rebbad 1123
rechtaire 1078
redg 1103
reidgair 1102
relic 1096
remm 1080
rem or 1114
renda 1106
reo 1083
rer 1103
ret nilrétgla 1086
ríasc 1118
ribar 1098
rigan 1092
rincne 1084. 1127
rind 1105
rind seine 1119
rinntaid 1081
ris 1099
robuth 1085
roga 1113
romáile 1091
romna áis 1101
rón 1115
ronna 1116
ronnaire 1124
rop 1097
rose 1122
roscad 1095
rosir 1109
ross 1079
Sanas Cormaic 127
rot 1107
rot 1120
roth 1087
rothar 12G3
rotta 1107
rout 1082
Eúad Rofessae 1100
main 1094
riiam 1090
rucce 1110
rucht 1088
rudrad 1089
niis 1108
ruse 1122
sab 1173
Sadb 1158
sail 11(10
Sailchóit 1132
saiin 514. 1167
sal 1189
salonn 1132
saltair 1193
samrad 1154
san 1137
sanas 1133
Saab 1164
sanct 1169
sanct Brigit 1128
sáth 1163
sau 1172
scailp 1185
scatán 1194
scath 859. 1095
sceng 1151
scian 1183
screpul 1150
scnit 1184. 1194
Scait 1162
sé 1144
secc 1141
secht 1143
secnap 1142
ség deer 1168
ség milk 1135
ségatula 1135
ségdao 1165
ségon 1171
séguinid 1168
sell 400
semind 1149
sen 1155
sen 1170
senod 1131
senser 1156
Serb 1159
serr scythe 1139
serr violent 1161
serrach 1161
sess 1186
sest 1148
sethar 1196-7
sic 1192
sin 1160
sinnacli 1060. 1191
sirem 1138
siur 11 88
slabar 1153
slabrad 1153
slige 1082
smér 1136
sméróit 1136
snáthad 1195
snúad 1140
sobaltoir 1166
sobraig 1130
sop 1174
sorb 1152
spiracal 1146
spirut 1145
sponc 1147
srand 1178
sratliar 1177
srían 1175
sróll 1134
srón 1176
sruib 1187
srutb 1179
stáb 1181
stad 1180
stíall 1182
súil 1129
suit 924
suth 604. 1226
taccat 1250
tagra 1259
tairr 1262
tairsech 1246
Tamlachta 1233
tap 1232
tar 1263
tarathar 1242
tarb 1206
Tarr 1222
tarrach 1257
tast 1254
teilm 1215
teirt 1210
teist 1225
tellair 1241
{nMee^ |».é/
128
AMCDOTA
rHOM miSH lAITJSCEIPTS
EDITED
BT
0. J. BERGIN, E. I. BEST,
KUNO MEYEE, J. a. O'KEEFFE
VOL. V
HALLE A. 8.
MAX NIEMEYER
DUBLINHODGES, FIGGIS & CO., LTD.
1913
ContentsPage
The Correspondence between Alexander and Dindimns, tran-
scribed by Kuno Meyer 1
Seel Mnicce Male Da Thó, transcribed by Annie M. Scarre 8
Ferclniitred Medba, transcribed by Kuno Meyer 17
The Caldron of Poesy, transcribed by Annie Power ... 22
Verba Scathaige fri CoinCulaind, transcribed by Kuno Meyer 28
The correspondence between Alexander
and DindimusFrom the Bodleian MS BaivUnson B 512, fol. 99a— 100b.
cf. Irische Texte vol. 11^, p. 69 ff.
61.1 Ass ed tra dorimther ind-eipísfo7 Alaxandair cein 5
boi Alaxandair a nirt, comoralta eipisiZe etarru 7 Dinnim
rig inna mBragmanda. rocbuala Alaxandair scela a
comairberta bith, roba dibreithi aichne lais, conid ann sin
rucad eipisíí7 do Dinnim uad [do] rig na mBiagmandu, co
n-écsed saide do tesmalta in (sic) duine 7 a comairberta 10
bith 7 ascnam ind ecn» 7 na fellamdachta (sic) dognidis
do aisneis, comad inntsamlaighthe da mbescnai-sium esem
dia mbad a samail do int. 7 isbert ba foglaindtidh bescna
7 fellamdachta asa macbrathaib^ 7 asa noidentacht, 7
asbert dano naruo coir dicleithe^ na hecna [7] na fellam- 15
dachta, ar ni digbail doib a retladh (sic) nach a faillsingud,
fo chosmailes coindle na sutraille. Ar ni digbaid a soillsi
cia turcbaither 7 cia annaither coinnle aile friii. Cech mod
áono on imluaiter ind ecna, is tormach bescna donti luaides.
7 rogaid Alaxandair post co frecrad dia imchomarc fon 20
samla sin.
^ These numbers refer to the paragraphs in Irische Texte.
^ leg. macbrattaib. ^ leg. dichleith.
1
2 The correspondence between Alexander and Dindimus.
62. Isbert Dinnim ba maitli foglaim ind ecnsB foirbthe,
ar is ferr ant cense diada foirbthi oldas each flaithius 7
each n-ordan. Acht asbeiri-siu, ol Dinnim, nidat aineolach
an ecna archena. Ni fetatha>', ar mad ri nad bi ecnaid 7
5 na tabair toeb fri ecnse 7 tiebaire. Ar is dichur duailge
gnathaigther co corp 7 co hanmain cech se int ecnai diada.
Tarmart-sa tra, ol Dinnim, nemscribend eipist/e duit-siu,
ar nidam comsubeis airlabartha frit 7 nidat uain dia n-air-
legunn ar imut do chatha 7 do chuimleng. Acht araba
10 nach (fol. 99 a 2) erbarta-su is format fri forcetlaid, scrib-
fat-sa duit-siu araill do besaib, ar ceneoil-ne, ar dofetar-sa
ni mesraighte atfiadat techta ar scelai-ne duit. Ar is romor
isindala baile 7 is rob^g araile (sic). Ar tormaiget techta
tuscurntib co gnrMh. Crait-siu bid fir a n-atber-sa 7
15 ana n-aisnediub do tesmoltaib in ceniuil Bragraanna, 7 mad
ail duit-siu, na ber aichni, ar bud fir.
63. In ceneol-sa na mBragmandu diataim-ne, ol Dinnim,
as betha glan nempudrach iu betha i n-atat. Ni sann-
taiget ni acht a cuinnig aicned cen forcraid. Is ainmnetaig
20 7 nidat derchointig. Ni cuinnget teite na coemnai in
cheneoil. It buidig do tairthib an talman cen frecar tir
ceill, cen frithgnam. Ni fulngat doini in ceneoil si toder-
nama na plana na immitechta, fobith ar ni bid cinaid foraib.
Failte mesraigthe leo do gres 7 slainte nemaidilcnech
25 legisaib. Ni chuinnig nech fortacht co araile nach mudh
ar bith. Ni bi nach frithorcain neoch dib diaraile, ar
is inann a somata 7 as cutruma a ndomata. Ni bi fodord
neuch dib diaraile; ar ni derscaig n^ch dib araile. Is
ed dogni soma uili dib, ni aidilcniged nach saibrechtaib
30 na fuiglib, acht nama recht n-aicnid. Ni aidligniced nach
aircisecht, ar ni bit cinta na tairgabala leu. Ni bid icca
The correspondence between Alexander and Dindimus. 3
na dligeda acca. Deithbir On, ar ni bit cinta leo; ar baile
a mbit ica, is at cintaig nahi icait (fol. 99 bl), ar is tar
eis cinaidi no pectha icthar pennait do gres.
64. Nocha saethraigem 7 nocha trebam, ol Dinnim;
ar is adbar sainnti saethar no trebad. Ar is treotba tic 5
format 7 imargal. Ni biam indas ndochraid. Is nempni
7 is nemada leinn tregdat an talman nach ndail. Ni
tregdann socc na coltar na ramann talam linn. Ni tair-
chellam duma fo chuinge na carra no slaotu. Ni chaithim
feolu. Ni hindlim ar iascu na alltu lina na goisti na 10
airchesa archena. Dotidnaig an talam ar n-acor 7 ar
lordataid tria rath 7 danugud Dé. Ni frecuirem ceill
dowo, ol Dinnim, fothniicib teib na uaraib, acht grian
diar tegad gorad 7 diar nige. Ni chuinngem nacha lenna
acht iiisci somblagta sithalta do dig forsna maghaib do 15
airdibad itad nama. Uair each lind soomescthea is descaid
dermait Dé 7 in chomnesaimh 7 gresacht diumais 7 esci-
allaigthe 7 elscothachtha 7 mitoli inni sin.
65. Ni cuinngim coilti na cerchailli na clumdeirgthe
na brothrachu na brecanu, acht an talam cona sreith trit 20
no lom amail dochuirither. Nochanartairmescann, ar
Dinnim, nach ndethitiu ar codlud, ar ni bi snim na
imluad 'nar menmannaib. Ni chuinnig nech uan derscugud
diaraili; ar is oenfolad 7 oenadbar dunn uili 7 oendia
doroni, Fognait ar cuirp do reir ar menman 7 ar n-an- 25
main. Cid dia inderscaigfed diaraile, is oendia athair
uilicumachtach doroini dia reir 7 dia toil feisin, sicut
diximus. Ni romarbad mac riana athair na ingen riana
mathair ocuind riam (fol. 99 b 2). Ni berbam sallu no
* leg. cinad.
4 The correspondence between Alexander and Dindimus.
carna. Ni ciimdaigem muru na palaiti na tegdaisi rigda
na indsi for uiscib. Ni aitbiraigim na duili, acbt noslegam
amail fosracaib Dia. Contuilem i n-uamaib talmandaib tir-
maib amail dosratait Dia duin, 7 bidat sade badat tuilc
5 adnacail duib-se iar bar n-ecaib.
66. Ni cuindgem etaige derscaigthe, acht ditiu par-
dhasta nama do din ar fell. Ni chuinngem cloemclodh
aicnid dun. Ni failit cola na pectha na edrad lind. Is
ar ocras cloinne an tan condrecam friar seitchib. Ni fuilit
10 imderctha na écnaige lind. Ni techtam acht serca defiri
7 craibdechta. Ni berthair torathair na togluaiste linn.
Ni errachtar ferca na fuasnada linn. Ni romarbad nech
dind araile riam. Ni ferthar catha na coicte na congala
lind dutrachtaib na besaib na gnimaib. Ni ar forecin
15 lenmait isnaib rechtaib dorosat Dia. Ni dentar taircetla
na faitsine linn; ar niwbeir acht bas toltanach. Nicon
annsa linn tuistige ar mace na ar ningen oldas in duini
imechtracha diar xxgeneol.
67. Ni cumdaigem adnaclu na duma for marbaib na
20 templu idal no arracht. Ni thabram cissu oia dligeda do
demnaib amail dobeirthi-si 7 as ar bar pianad feisin do-
gairthi-si na demna sin 7 na deo dia n-adairthi-si 7 nidat
dee sem acht riagaire</ia if/>n duib-si etir fognum 7 miiar-
taige. Doberaid catha 7 congala 7 tete 7 foluamain,
25 etrad 7 ingloine 7 roebnidecht duib-si triana n-adrad.
Coillit for cialla 7 for n-intlechta, ar cid sid 7 cora
dobertar doberthar duib-si bid debo/fZ sin, ar dobarcoillit-
som (fol. 100 a 1) do gres. Is ed dorimet for fileda-si, for
ferca 7 for santa 7 for n-eslaini menman 7 for rithaire ac
30 deithitin an domain do gres. Doberat imad cinad 7 targabal
nobarbérat for saluchduthrachtaib 7 utmaille for menman
The correspondence between Alexander and Dindimus. 5
nim CO hifern. Is badbas la far ndenmaib etoirrthaige
bar crabaid 7 a ddinimainchi, ar is cuilech for crabad, is
todernamach a mbethemnass. Finit.
68. Masa sinde tra as ecorach amail dofeidiusu, ol
Alaxandair, it Bragmanna a n-oenar atatt dligtecha isin 5
doman. Acht darlinde is amlaid Bragmanna amail betis
erandai indo (sic) fola corpda. A n-as aicenta nama, is ed
condaiget. Is col leo cecha ndenaim-ne, is ar col dorimther
leo dnnd ar ndairbert bith 7 ar fognam do dnilib De 7
dia dagmainib. Ni ni leo nach ret acht a tesmolta fodein, 10
acht diar pianad dogniam dea dun 7 ar format fri[ ]
Is ed Sitheir Dinnim 7 ni fir On em. Ar ni format dia
linne ina fil ic Dia, ar is iat na duili 7 a dagmaine non-
tirghnat 7 norfognat madas moo brethemnacht imora no
as dasact 7 fellsamdacht in tesmailt si na mBragmanna 15
isbert Dinnim ind so. Finit.
69. Ni do aittrebtaidib an betha frecnairc duinni, ol
Dinnim, asberi-siu, a Alaxandair, acht as celi De atancomnaic
h\n. Ni gabam forba nach ndiles isin bith, ar ata ar n-
atharda ar ar cinn .i. nem cona sostaib 7 fochraicib. Fo- 20
bith ar ninbrisit cinaid na targabala, gaite na ethig na
forecin samlaid. A treide ara cora ar ar cinn. Ar nis
doroethiget ar mignima. Dorosait Dia a brectrad forsin
doman dia duilib 7 duinib 7 tomaltaib anti mesraiges a
tuara (fol. 100 a 2) 7 a tomailt do each. Is e donrat do 25
saerbrath nindene ni foirmtech dogni ar mugsaine diles do
Dia condarcart Dia 7 daine.
70. Is lib-si imoro feisin, ol Dinnim fri hAlaxandair,
an cair doralais inar leith-ne 7 sinne umal do Dia 7 dainib.
Ni denam nach n-ercoit. Robi imoro a epert dethitnighther 30
Dia dona talmannaib 7 ni hed dognithi-si on, acht dog-
6 The correspondence between Alexander and Dindimus.
nithe dee daib feisin 7 cumdaigther altoiri lib-si doib.
Edbarthar cethra 7 edbarta lubaide lib-si forsna haltoirib
sin dia for nd^mnaib 7 dia for n-idlaib feib doronsait far
n-aithre 7 far s^naithre. Doberat sin piana difulachta 7
5 riaga teinntige dermara. Is menann fobithin an idaladharta
sin. Is dasacLt a ndognithi-si 7 ataber dásaclitaig fein
iarsinni nat bid do reir Dé. Ar is e ant oendia 7 an fir
brethem bui ic teipirsin der ica far cained-se. Conid airi
doberthar piana ilarduib duib ar bar somataid 7 ar bar
10 cintaib fo cosmailes Sailemoin 7 Celadi, amail dorimed for
rimiri 7 for senchaidi-si sin.
71. In ed dobargni-si finnbethach 7 fechtnach, ar Alax-
andair fri Dinnim, bith isin atbarda itáid? Ar ni fuil ai-
thigid cucaib 7 na fail sochmata lib dema tinne no iairn
15 no umaidi no argait no oir. Atrimther iarurn ar febsai
7 ar cainbaitaig ani is ecen duib. At for cosmaile doMo
fri nech bis i caimriuch wo a carcair. Is bar carcair-si
dowo 7 for cuimrich aicenta nach fail sochmata lib i fos
no toirthige sechtair. Ni feil cetamus frecar ceill no trebad
20 in talman lib, ar ni fil iarn lib fria tebe 7 fri dluige.
Amail bit cethrse for luibib an talman, is amlaid sin atai-
the-si. Is ed do (fol. 100 bl) dogniat ind ellsaib, in tan
na fagbat feoil, ethait ind finemain no brence na crann
crin no araile sasta an talman archena. Is i imoro ind
25 ochroic dia ndigba nech ni dond airbe/t bith 7 don coemna
conic a tomailt 7 ni inann 7 1 ni nadroich 7 na cumaing
amail ataid-si. As amlaidulla nach faicit ni 7 buchta na
fagbat, uair imthigid an dall cen co faicend ni. Toimlid
imoro an bocht cen cu promaid 'ne fagaib,
1 Here a different hand begins.
The correspondence between Alexander and Dindimus. 7
72. Ni techtat far mna cumdaigi. Deithbir son, ol
Alaxandair. Nista elatha na adbar dia ndemim. Ni for
n-adaltraig, is ed atberid, 7 nit cuiligh. Deithbir daib-si
on. Ni todiuscaither tola bar corpaib tria choemna, ar
it oica far lebtha 7 far tuile 7 at eitche na mna filed oc- 5
caib. Ni fagbaiter cumdaige segda noduisced menmain.
Mad anti imoro gaibes coemnai donn imudh i mbi cen
soinmige de no imgabas a tola isin choemna i mbi, is e
sin as fellsab 7 as congaid.
73. Asbert dano Alaxandair: Ni fil rechtge na tro- 10
chaire lib, ar ni cumgaid maith na olc do gnim'. Ataid
imoro amail iumenti amhnertmarse. Ataid imoro brectrad
7 coemcloda imda lenn. Ata chetas tra brechtrad for
gne ind nime ind-aieor. Ata áono brechtrad for gne an
talman cona toirthib. Ata á&no brectradh for cethraib, 15
ata áano brechtrad i ciallaib 7 inntlechtaib in doini i febaib
7 sesaib dnine ina noidentacht ar tus 7 ina oclachus iar
sin 7 ina sentaid iar sin. Mallaigt/^cr tra lubra 7 diumus.
Ata brechtrad forsna cetfaidib arpetet don duini do clua-
saib 7 roscaib 7 sronaib. Atat neithi arpetet diar cluasaib 20
i forcetlaib 7 eolaib (fol. 100 b 2) 7 ceolaib 7 imacallma/&
7 ni petet suilib no sronaib. Atat araile arpetet
suilib i fegad cumdach gem logmar 7 ni arpetet diar
cluasaib na diar sronaib. Arpetet cainbolad na lendann
nadurda 7 na lubad mboladhmar diar sronaib 7 ni arpeted 25
suilib na cluasaib.
74. Atat ann dun colcthi 7 cerchailli 7 clumdergaithe,
etaige srolda 7 sirecda 7 tlachta cecha datha. Atat dun
biada biadmara brechtnaigthe 7 lenda somblosta soola lind.
1 gniíHm MS.
8 Scél muicce Maic Dá Thó.
Atat dun áono elta en almaib 7 goistib 7 cuithechaib 7
airnelaib. Is ceneol diumais imoro 7 formait obad a dán
7 a dagmaini for Dia, for Alaxandair.
It eat ann sin .ii. eipistií immaralaid iter Alaxand^ir
5 rig an domain 7 Dinnim rig na mBragmanda. Finid.
Scél muicce Maic Dá ThóFrom MS H. 3.18 (Trinity College, Dublin), pp. 743—748 (paper).
Cf. Irische Texte vol. I p. 96 ff. and Hibernica Minora, p.Slff.
1. [B]ai ri amrai for Laighnib, Mac Da Thó a ainm.
10 Boi CÚ ocu. Imdichedh ind cu Laigni uile. Ainm na con
sin Ailpi, et ba Ian Eiri dia airdircus in chon. Tait
Oilill 7 Meidb di cliuncidh in chon, Imalle dawo 7 techta
Ulad et Conchubair tangatar di chuingid in chon cetna.
Roferad falti friu uile 7 ructai chuice-sium isin bruidin.
15 Isi sin in coiged bruigin roboe ind-hErind isind amsir sin
7 bruidin Da Derg i crich Cualann 7 bruidin Forgaill
Monach 7 bruidin m?c Da Reo in mBrefne 7 bruidin Da
Cocai i n-irthar Midhe .i. secht ndorais isin bruidin 7 secht
slighedha trethi 7 secht tellaigi inti 7 secht coiri. Dam 7
20 tinde in gach coiri. In fer noteged iarsin tsligidh dibered
in n-aol isin coiri, 7 a taibredh din cetgabail, is ed no-ithed.
Mani taibred \mmoro ni din cedgabail ni bered a n-aill.
2. Ructha trath na techto cuici-som ina iomdaigh di
airiuc tole doib riasiu diberthae a mbiad doib. Roraidsed
25 a n-aithescae. 'Di chuincidh in chon didechamair-ne', or
techtae Connacht, .i. Oilill 7 ó Medb, '7 diberthor tri
fichit cet lolgach hi cetoir ina cummain 7 carpat 7 da
Scél muicce Maic Dá Thó. 9
ech bu8 dech la Cónnachtae fói 7 a commainn a cind
bliadna cenmotha sein'. 'Di cimchidh in chon dodechamair-ne
ó Conchobiír', or techta Ulad, '7 bí mesa Conchobar di
charoit 7 á&no do thabairt séd 7 indili 7 díberthar a
chummatt cettnae atuaith 7 biaidh degcaratradh dé'. 5
3. Rola áidiu i soclit inni Mac Da Thó co raibe tri
trath cen dig cen piadh, acht coa imorchor on taoib co
araili. Is and atgladustair a pen: 'Is fotai do troscadh,
a M/c Da Tho', or in ben. 'Ata biad let cen co n-esora.
Cid notai?' Nicon arlustair. Is ann dixit in ben: 10
'Tugad turbaidh cotaltae do Mac Da Tho co a tech,
baithut inni no comairled cen co tabnad (sic) fri nech,
Asui dosoi uaim do fraig in ferg fene co londgail,
a ben treabair dosbeir modh bid dia cheili cen cotladh.'
'Atbert Cremtann Nia Nair, ni tardai do run do mnaibh: 15
run mna ni maith concelar, main ar mog ni aithenor.'
'Cid fri mnai atbertha-sa', or sisi 'manit eplad ni airi,
ni nach teit do menma-sai teit a menmai neich aile/
'CÚ MesRoidu mic Da Tho, ba hole laithe ethai do,
dofaoth mor fer find fria rath, bid liaa tuiremh a chath. 20
Manip do Concobor berthair, is derb bid mogdai in gnim.
no taicebthair luaig {sic), bus mo do buaip no do tir.
Mad di Ailill erae silis Falmag tair sa tuaith,
do notberai mac Magach ataneplai lomm luaith.'
'Tathut airli frim-sai fris, ni olc fri iarmairt n-intti, 25
tapair doib-sim diblinaibh, cuma dithaethsatt imme.'
'An comairli atbiri-siu', or seisim 'isi nindene cutal,
Ailbe do raid dia, nicon fes cia tucadh.' Tucad.
10 Scél muicce Maic Dá Thó.
4. La sin atracht suas 7 nosmbertaigter. 'Bad maith
dun' or sé 'et dona hoegedaib dotnancotor.' Anait side
leis teorai lá et teorai aidci 7 teit leo for leith. 'Roba-sa
trai i n-imresin 7 contabnirt moir condergli .i. diratus-sai
5 in con di Oilill 7 Meidb, 7 taigat ar cend in con co
sochruid 7 co huallach 7 rombiae lind 7 biadh 7 asgaidh
7 bertait in coin 7 is fucen doibh.' Buidhigh side áano.
Luid ier sin co techto Ulad: 'Dirahísa tra' or se 'as mocontabairt do Concobwr 7 ba huallach tiastar ar a chend .i.
10 formmnae maithe Ulad. Bertait ascaid uile 7 rosbiaid falti,
5. Ind-aonlo immoro rodalsot-som etir aníar 7 anair.
Ni rofollaighed leo-sam dawa. Tangatar da choiged d'Erind
ind-aonló go mbatar i ndoruss bruidne M/c Da Thoo. Diluid-
siom feisin ar a cend 7 feraid failte friu. 'Ni farcelsam,
15 a oga', ar se 'arabaide is mochen duib.' Tait isin lis.
Llotar iarom uile isin bruighin, leth an tighi da?2rt la Con-
dachto 7 in leth n-aile la hUlto. Ni bad beg in tech
dawa. Secht ndoruiss ind 7 coeca imdadh 'úer gach da
dorus. Nibtar aighthi carat ima fleidh immoro robator and
20 isin toigh. Socha/fZe dib rofuachtnaig ri aroili. Tri cet
bliadhan rie ngein Crist robai an cogad etorra. Marbthar
doibh difZm in múc Mec Da Tho. Tri fichit gamnach og
a biathad-side go cenn secht mbliadan. Tre nemh immoro
no biadta, go ralltu ar vfer nErmw.
25 6. Tucad doib ierom in muc 7 cethracha dam dia
odu cenmothae a mbiadae archenae. Mac Da Tho feisin
ocond fertigset (sic). 'Mochen duib!' ar se. 'Ni arbar
samail rissin. Atat aighe 7 mucai la Laigniu. A testa de
sin muirfithir daib ambarach.' 'Is maith ind muc', ar Con-
30 chobar. 'Is maith immoro', or Oilill. 'Cindus rondfaider
in muc, a Concopa/r?' ar Ailill. 'Cia Indus', ar Bricni
Scél mnicce Maic Dá Thó. 11
mac Carpa?V? anuas amne asind imdai, 'baíle atatt lath
gaili vfer nErind sund acht roind ar covaramaib ^7 Et dorat
each dib buille dar sroin a ceili riam.' 'Dentar!' or Oilill.
'Is maith', or Concho&flr. 'Atat gillai dun istaigh ímrulatar
ind coicrich.' 'Ricfaither a les do gille indocht, a Conco- 5
\)air\ or senlaech Arad a Cruachnaip Conalad aniar. Ba
menic roda Luachra Dedad lim-sa fa toin. Menic agh
meit d'agbail daib agam-sa.' 'Ba methi ind ag foragbuisi
againde', ar Mviindremair mac Gerrgind, '.i. do brathair
uoden, Cruaichne mac Ruadluim a Cniachnaib'. 'Ni bad 10
ferr side', ar Lugaid mac Conrui, 'oldas Indloich Mor mac
Fergusa mic Leít forragbad la hEchbel mac Dedadh i
Temair Luacbra'. 'Cindus fir lib', or Celtcair mac Uithecar,
'CoDganchnes mac Deghad do marbad dam-sae 7 a cend
do pein de?' 15
8. Imatarla doib fo deoigh co tarat indt aoinfer for
firu Erind .i. Cet mac Magach do Connacbtaibh. Difurgaib
side immoro a gaisccec? uas gaiscedaib in tsluaigh et rogab
scin inda laim 7 deisig ocon muic. 'Fogabar do feraib
Erind tra', or se, 'cen fer tairisme comramae frim-sai, no 20
legad na miúci do roind damh'.
9. Ni frith laoch a tairisme. Roslai Ultai a socbt.
'Atchi sut, a Laoghairi!' or Concobar. 'Ni ba fir', or
Laegaire, 'Cet do roind na muici ar ar mbelaib-ne'. 'An
bic, a Laogaire, co rotaicciller ! Is bes duib-si far nUltaibh', 25
or Cet 'nach mac gaibis gaisced agaip, is chugaindi cend a
baire. Dochuad«/s á&na isin coiccrich dun, imatarraid dun inti;
foragb«se in roth 7 in carpat 7 na heocha 7 atrulais fein
7 gái trit. Nistorche in muic fon indus sin.' Deisidein (sic).
1 comiu MS.
12 Scél mnicce Maic Dá Thó.
10. 'Ni ba fir', or laoch find áiáeochaid asa imdaig,
'Cet di roinn na muici ar ar mbeluib-ne'. 'Cnich and so?'
ar Get. 'Is ferr di laoch indaisi: Aongus mac Lame Gahaid
sin di Ultoib.' 'Cia diata Lamh Gabaidh for a athair-sium?'
5 or Get. 'Gidh on rofetor-sa', or Get. 'Dicuadusa sair' or
Be 'fecht &nn. Eghtliir immum. Doroich each, Doroich
á&na Lamh. Tarlaig (i&na urchor di gai mor form-sae.
Duslegim-si do in gai cetna co mbert a lam de, co mboe
for lár. Cid doberad a mac di comramh?' Teit Aongus
10 ina suide.
11. 'In comramh do thairisium beus', ar Get 'no in
muc di roind!' 'Ni ba fir a roind dit-siu cetamiis', ar laoch
find mor di Ultoibh. 'Gia and so?' or Get. 'Eogan mac
Dirthacht sin', or each, 'ri Ferndmaighe'. 'Atcondarc-sa
15 riamh', or Get. 'Gairm inamaca riamh?' ar Eogan. 'I ndorus
di thighi ic thabuirt tanae bou uaitt. Roeigheid iimmam-
sae issa tir. Tango/si fon eigem. Rotheilcius goi form-
sae CO rabai as mo sceiath. Dileicim-si deit-si in goi cetna
colluith triet chind 's co mhert di suil as do ciunt. Atat-
20 ciet fir Eiriunn co n-oinsuil. Misi tall int suil n-aile as
di chinn.' Deisid side dawa.
12. 'Frithalid, a Ulta, in comram beus!' or Get. 'Nis-
roindfe indosa', or Muindremar mac Geirgind. 'Inn e so
Muindremar?' or Get. 'Is me roglan mo goo fo deuidh i
25 mMuindremar', or Get. 'Ni fuilet tri trath and o thucitsa
tri laochcind uait im cend di cetmic as t'ferand.' Deisid
side A&na.
'In comramh beos!' or Get. 'Rotbia son', or Mend mac
Salchadai. 'Gia so?' or Get. 'Mend mac Salchadai.' 'Gid
30 ane', or Get, 'm?c na mbachlach cusna lesanmannaibh do
comram chucum? Ar ba misi ba saccart ic baisted ind
Scél muicce Maic Dá Thó. 13
anma sin fora athair. Meisi tall a sail de co cloidem co
na ruc acht aoncois uaimi. Cid doberad mac ind aon-
cosedai cugum-sai?' Deisid side dawa.
13. 'In comram beos!' or Get. 'Robia son', or laoch
liath mor forgrandai di Ultaiph. 'Cia so?' or Get. 'Gelt- 5
chair mac Uidiocuir sin', or cacb. 'An bee, a Cheltcbair',
or Get, 'manip do imtnargain fo cetoir. Rotanac-sai, a
Gheltchair, co dorus do toigi. Roheiged umam-sae, tainic
each, tancaisi da>ia. Dolluid a mbernai ar mo cend-sa.
Doreilgis gai form-sai. Rolegusa gai n-aill fort-sai co 10
ndecbaid triat sliasait 7 tria uacbtor do magraille. Atai
a ngalor fuail ond uair sin, nocha rugadh mac na ingen
duit. Git dotberadh cucam-sai?' Deisid side áana.
14. 'In comram beos!' or Get. 'Rotbiad son', or Cus-
scraid Mend Machai mac Conchobair. 'Guich so?' or Get. 15
'Cwsscraid', or each. 'Is adpar rig ar deilbh.' 'Ni buide
frit', or in gilla. 'Maith', or Get. 'Gucaindi cetatudchad-sai
do chetgaiscced, a gilla. Immatarraidh dun isin coicrich;
foracbawe trian do muintiri 7 is amhlaidh do cuada/se 7
gai triat pragait co na etai iocul fort cend i cora, ar 20
roloit in gai fethi do pragat, conid Gíísscraid Mend ata-
comnaic ond uair sin'. Dirat tar fon Indus sin forsin
coiced uili.
15. In tan áidiu rotmbertaigestair ocon muic 7 scian
inda laimh conacator Gonall Gernach istech. Is anw tar- '25
blaing for lar in tige. Ferait Ulaid failte moir fri Gonall.
Is anw rolai Gonchobar ind cinditi dia cind 7 nosmbertai-
ge[8]tor. 'Is maith lend ar cuit do airiuc', or Gonall. 'Gia
randus duiph?' 'Rodet dond fiur notran^^a', or Concobar,
* athair — uaim added at bottom of page.
14 Scél muicce Maic Dcá Thó.
'.i. Cet mac Magac'. 'In fir, a Ceit', or Conall, 'tusai do
roind na muice?' Is and isbert Cet:
'Fochen Conall, cridhe licce,
londbrudh logha, luchair ega,
5 guss fland ferge fo chicli curad
crecbtaig catbuadaig atcomsa mac Findchoimhe
[frium.'
Et dixit Conall:
'Focen Cet, Cet mac Magacb,
10 magen curad, cride n-ega,
ethre n-ela, err tren tressa,
trethan agan, cain taib tnuthach,
Cet mac Magach.'
'Bid mend innar comruc-ni on', or Conall, '7 bid mend
15 inar n-imscaradb, bid airscela la Fer mBrot, bid fiadnifsi
la Fer Mannacb, ar arcicbset loman lonngliaidh na da err
eplaid becbtair, acbt regaid fer dar fer indocbt astig si.
16. Eirg on muic aklkiV or Conall. 'Cid á&na d()t-
berad-sai cbuici?' or Cet. 'Is fir', or Conall, 'do cbuin-
20 cidb comraime cbuccam-sai. Dober áencomramb deit, a
Ceit', or Conall. 'Tongae na tongat mo tbuatba; rogabus
gai im laimb nat raba cen guin duini do Connacbtaib gac
aonlaithe et orccain fri daigidh cech oenaidcbi 7 noch
rocotlus riamh cen cend Connachtaig fom gluin.' 'Is ferr'
25 (sic), or Cet, 'it ferr do laocb indusai. Mad Anluan do
beitb istigh, doberad comram ar araili duit. Is anim duin
nat fil istig.' 'Ata immoroV or Conall og tabairt cind
Anluan asa chris, et doleici do Cet dar a bruindi, corroe-
1 Erasure between d and t.
Scél muicce Maic Dá Thó. ÍS
mid a loim folai for a beolai. Rogap side áana on muic
7 desig Conall aici.
17. 'Teat dom comromh fadechtsai!' or Conall. Ni
frith on la Connachtai laech a tairisme. Doratadh immoro
damdapach 1 dona bocoitib ime ima cuairt, ar robai droc- 5
chostad astigh di claondipractib la drochduine. Luid laxum
Conall do roind na muici 7 geibid dana cend in tarrai
ina beola, co tairnic do raind na muici. Rosuige in tairr
.i. eiri nonbair^ co na farcaib bandai de.
18. Ni tarat immoro do Connachtaip acht da cois na 10
muici fo a bragit. Ba peg immoro la Connachtai a chuit.
Atragat side, atragat Ulaidh corrocht each araile. Robui
tra buille dar a ó i suidiu, co mbo comard ra slis an tige
in carnail roboi for a lar, co mbator na srothai din chru
forna doirsip. Maidith dawa ind sluag forna doirsi co 15
ralsat for lar ind lis .i. each ic truastradh ar cheile. Is
and gahais Fergus doib dair mor roboi for lar in lis asa
frenaiph. Maidit áidiu amach asind lis. Doberar in cath
i ndorus ind lis.
19. Is and luid Mac Da Tho amach 7 in cu ina laim, 20
corrailced etorra dus cia dibh dongegad .i. rustogb. Doraigae
in cu Ulto 7 roleci for ar Condacht, ar romebaid for Con-
nachto. Asberat-som is i Maigib Ailbi rogab fertais in
carpait fo Ailill 7 Meidu. Is and donaraill Fer Loga .i.
ara Ailella 7 Medba corrala a cholaintt for leth et co 25
roan a chend i fertuis in carpoit. Asberat dana is de
atat Maighe Ailbe .i. Ailbe ainm in chon.
* on la- damdapach added at bottom of page,
bair MS.
16 Scél muicce Maic Dá Thó.
20. Dolluid a mmaidm andess for beluch sech Roirind,
for Ath Midbine i mMaistin, secL CiU Dara, sech Raith
Immgain^ i Fid nGabli do Ath mic Lugna, sech Druim
da Maighe, for Drochad Coirpri. Oc Ath Cind Chon i
5 mBiliu, is and rola cend in con asin carpííí. Ic techt iar
fraocliraf? Mide siar, is antt donarlaic Fer Logha isin fraoch
.i. ara Ailella, et rolincc isin carpwí iar cul Concobair, co
rogabh a cend dar a ais. 'Enni, a Concobair!' or se.
'T'ogriar!' ar Concliobar. 'Ni ba mor', or Fer Logha, '.i.
10 mo brith lat co hEmain Macha 7 mna oentoma Ulad et
a n-ingenae macducht do gabail chepoce cecha nona
immum, co n-erbrat 'Fer Logha mo lennan-sa'. Ba ecen
on, ar ni lamdis cena denum la Conchobar. Ocus roleced
Fer Logha dar Ath Luain siar dia bliadhna 7 da gapair
15 Concobair leis co n-allaib oir friu.
21. Scela muici Mic Da Thó sin. Is de rochet:
A gille Condacht nat liu for tromacht ag apairt go,
gilla rosmbo beg for cuit forodaill muic M/c nDa (sic)
[Thóó.
20 Na tri coecait coeca fer, do dillotor a linaib tor,
comrac uaiUi im Ailbi sin, bee in cion tria caingne
[con.
Concobar buadach rothelt, Ailill sluagach 7 Cet,
bodb iar n-áruib for a sliocht, Cucolaind ni damair
25 [certt.
Congal aindine and anair Fiamain Dun 2 Binne din muir,
roches tairmtecht {sic) iar sin Eogan mac Dertechtai
[duib.
' inwgain MS. * leg. Díiin.
Ferchuitred Medba. 17
Tri m/c Nerae ar lin lerg, tri mic Uslend, cobra garg,
Senlaoch Arad, anba borb, a Cruachnoib Conalad
[n-ard.
Dubtacli Emaa, ard a brigh, Baithen Berbae brei/iir
[blaith, 5
Illann ardirc ilar nglond, Muindremar lond Locha Sail.
Conall Cernach, cruaid a gal, marcach Sindae, setrad
[son,
Celtchair Ulad, fer dar fer, Lugaid Muman mac tri con.
Feithis Fergus Ailbe n-oll, crothis doib dairbre dall, 10
gabuis faonbrat tar sciat[h] scell, pronderg toidlech tar
[fern flann.
Ceithern mac Fiontain robith, uathad a lin forsind atb.
Fir Olnecmacht ermaig sluagh, nis releicc uad re se
[trath. 15
Feidlimid co n-ilur tor is Laoguire buadliach fair,
ba let[h] ndograi iiman coin Conaedh mac Mornai nac/i
[mair. Finis.
Ferchuitred Medba indso
From the Bodleian MS Rmvlinson B. 512, fol. Ia2—2a2. 20
Cf. Cath Boinde, ed. Joseph O'Neill, Ériu II, p. 174 ff.
Ri rogabustar rigi for Erinn fecht n-aill .i. Eocha/cZ
Fedhlech mhac Find mhic Roighen Ruaid do sil Ritfatha
Scuit Thur Nemruad i lleth, ar is do sil Riphaith Scuitt
cech gaboí7 rogab Ereind genmotha Cessair namá. Is aire 25
atbertha Eocli a/cZ Fedhlech fris .i. fedhil la each é .i. in-
druic la each an ri sin. Tri mic leis .i. na tri Find emhnse
2
18 Ferchuitred Medba.
(.i. emuin raott nach deligt/icr) 7 d'aontoiibert ruccad iatt
.i. Bres 7 Nar 7 Lothar a n-anmanda, 7 is iatt dorindi
Lugaid Sriab nderg re siair fadein an aduig re cath Droma
Criad do thabairt ^ doib da n-athair, cur thuitsid a triur ann
5 la hEochaid Feidlilech, curub é Eochald Fedlech do cliuin-
digh an etgit nemdha cen mac a ndiaid a n-athar for Erind
CO brach, gur firad sin.
Et Conall Anglonnach mac Eochrtc7< Fedlig diataitt Hui
Conaill ra Firu Bregh. Bili iardraighi mor laisind rig sin
10 .i. 'Eochaid Fedlech: .i. Ele ingen Ecliac/i Fcdhligh, ben
Fergail mic Madach, 7 is uáithi atá Brig Éle la Laigniu
7 fa ben a ndiaig Fergail do Sraibgend mac Niúil do
Ernaibh, co rucc mac do .1. Mada mac Sraiphgind athuir
Ailella mic Mada.
15 Ocus Mumain Aitencathrach ingen Echac/i Fedlig, ben
Conchubiiir mic Fachtnse Fathaig, mathuir Glaisne (fol. 1 b 1)
mic Conchubuir. 7 Eithne ingen Echach Fedlig, beu aili
don Concobur cetna, mathair Forbaidi mic Concubuir 7 is
jaire atbertha Forbaidi dhe .i. a forbud .i. a gerrad do roin-
I
20 diub (sic) a broinn a mathar iarna bathad a nGlais Berra-
;main frissa raiter Eithne indiu 7 is uaithi sloindter ind
\ aband .i. Eithni. 7 Diarmait ainm Urbaidi (sic) ar tiiss.
Occus Clothra ingen Eochac/i, mathair Cormaic Conluing-
es 7 Derbri ingen Eochach Fedlig, dia rabatar muca Derb-
25 linne. Et Medb Cruachna ingen Eochach Fedlig ben aile
do Chonchobur, conad é Concabor cetfer Medba, cur tree
Medb Conchubor tre uabharr (sic) menman, co ndechaid
chum Temrach in bail i raibe ri Erend. Et is í cilis fa
rabatar na hingena sin righ Erenn ac Conchubor, ar is la
» do thabairt do tahairt MS.
Ferchuitred Medba. 19
Eochaul Feidhlecli dotuit Fachtnse Fáthach i cath Leitrech
Ruidhi 'sa chomnmd, conid 'na éruicc tncad na mná sin
do Conchobur maille righi nUlad do gabail do ar hecin
ar clanduib Rugraidhi. Conadh é cetádhbur comfuachda
thána bó Cuailgne fagbail Medbha ar Concubur da ain- 5
deoin.
Tinne mac Connrach Caiss do Domhnandachaibh, iss
é bá righ Condacht an tan sin 7 Eochakl Dala 7 Fidech
mac Féicc don Gamanraid a cuiblichus na righi.
Teid Fidiuch mac Feicc co Temraig do teglomadh na 10
rigi, cur cuindidh Medb ar Eochaid Fedliuch, co fuair Tindiu
mac Condruch fia an scéoil sin, condorala do forairi for
Fidacli mac Feicc, conustarrladar ac srothaib Sindu, cor-
marbsat clanda Cundrach 7 Munodur mac Connrach Fidach,
conidh é sin cetadhbur coctJta clainne Connrach Caiss 7 15
na Gamanr«/f7i. Dogni Eochaid Fedlech anfir flatha ar
Tindi mac Connrach iar sin, cur cuir a ndithriub Condacht
(fol. 1 b 2) é 7 cuiris Medhbh a n-inadh righ a Cruácham,
conustarla do Meidhbh 7 do Thindi, co mba céledach iar
céin mháir 'na diáig sin, conidh a Cruacham dognitea 20
áenuig Erenn. 7 no bittis mic rig Erend hi Cru[a]cham
ic Meidhbh in tan sin, dia caomclodhatais coccud fri coicced
Conchobuir, co tainicc Sraiphgend mac Niuil do Érnaib
7 a mac .i. Mata mac Sraipgind co Meihdhb, dia coemh-
satt cocad fri Conchobor im cend cecha formaitt bui 25
attaro.
Gnithir feis Temrach la hEochaid Fedlech an tan sin co
coiceduib Erenn immi acht M^dhb 7 Tinni. Hirailit fir
Erend ar Eochaid M^dhb do breith isind aonach. Cuiris
Eochaid Srebluath, adhon a banechlach, ar c^nd Medba 30
CO Cntacham 7 teitt Medb arnamáirech co Temraig cur
2*
20 Ferchuitred Medba.
cuiretar graithfne ind aonuig co cend coictigis ar mhis leo
7 scoilitt fir Erend ina diaidh sini.
Anais Conchobor tar eis cháich isind aonuch ac forairi
ar Meidb 7 si ac dul co Boind dia fothracad, co tarrla Con-
5 chobor di ann, corsáraig hi 7 co ndechaid ina gnáis da
haindeoin, co closs co Temraig sin. doclos doergetar
teglach rig Erenn immon ri[g] a Temraig amach 7 Tindi
mac Connrach, 7 aderuit araili cur tuit 'Eochaid Dala le
Tindi reime sin fon rigi, 7 ni fir sin. 7 tocbaidter meirgi
10 rig Eredn (sic) d'innsaigi ri[g] Ulad corfocrad comracc
Thinni mac Connruch ar Conchobur Monodhur mac Conn-
rach derbbráithir Tindi, condebuirtt Conchobor fris Tindi
do coscc. Albert Mondodur co ndingebad co tarla ddibh
imsreng curad, cur tuit Tinni 'san imguin, condebratar each
15 'is maith an t-echt,' condebuirt an drái 'bid mac Cecht a
ainm co brach.' De sin dolen Mac (fol. 2al) Cecht de.
Curmebuid an cath ria Conchobor for Boind bar Eoch-
aid Fedlech, condorchair Sraibgend mac Niuil 7 a mac a
connmail an chatha dia n-eiss. Gabais Eochaid Dala cuing
20 an chatha fair ar fiarut Midhe tar Sinuind sribhúaine, co
rue Medb 7 Condachtaf^ slán leis tre nert imgona, cor
nar lamad iad Boind co Sinuind.
Tecaitt Dom[n]annaigh 7 Dail nDruithne 7 Fir Craibhe,
dia raibi Eochaid Dala, co Cruachrt/« iar marbad Tinni
25 mic Connruch Caiss. Ar gérbo tri haicmedha iatt san re
scailed, rop enaicmi iatt ar mbunadus .i. clannai Dela mic
Loich d'Feruib Bolcc iar ngenelac/i. Gurab i comairle do-
rdnsat, rigi Condacht A'ainmnechud do Eoch[aid] Dala do
deoin Medba dia mheth 'na cheZe dhi fen 7 cen étt cen
• sin ain MS.
Ferchuitred Medba. 21
omim cen neoitt do beth ann, uair ba gess disi beth ac
ceili a mbeitis na tree sin. Dorigha[d] Eochaid trit sin,
CO raibi treall a Cruacha/« ana cheZe ice Meidb isin aim-
sir sin.
Tanuicc Ailill mac Máda mic Sraibgind do Ernaib co 5
Cruacham 7 ba lenam maol Ailill ann sin 7 iarsma clainni
Sraipginn maraon ris dia ailemhuin ac Meidb tria gaol
M^dba fris .i. Ele ingen Eathach Fedlig a senmathair. 7
altuir i Cruacha/« Ailill iar sin curba milid mormenmnach
7 curba trettill i ccathuib 7 a comhinduib 7 curba tuir 10
connmala catha re Conchobor é ac dénamh cocctha 7 ic
din coicc^VZ M^dba, curup e fa tdesech teglaig ac Meidb
'na diaig sin, cur graduig Medb é ar a sobhessuibh, cur
aontuigh fria é, curba céli dhi é tar cheand (sic) Eochach
Dala, cur éttuígi Eochaid im chend in scéoil 7 cur hétaidhi 15
Domnannrt/íjr tre chombáid, cur samhailset Ailill d'innarba
a Connachta/6 amach (fol. 2 a 2), co na raibhi do Ernuib
maille friss. Cur toirmiscc Meadb an gnim sin do denum,
uair ba dili leisi Ailill ana é. Ottconn«»c Eochaid letrom
Meadba fograis comrucc ar Ailill im chend a righi 7 a 20
mna, cur comracc doib co hainiarmurtac/i, 7 dorochair
Eochaid Dala 'sa comracc sain la Ailill mac Máta tre im-
dill Meadbai.
Gabais Ailill righi Connacht do deoin Medba da eissi
sin, curob é fa ri Connacht ac rigad Conaire Moir mic 25
Etarsccoil 7 ac tabairt na tánai for Ulltii, conad don Ailill
sin rucc Medb na Maineda, 7 nlr Mainedha a cetanmanna,
acht is iatt a cetanmanna .i. Felim Maine AithreamaiL
Cairpre Maine Maithremail, Eochaid Maine Andáoi, Fergus
Maine Táoi, Cet Maine Millscothach , Dairi Maine Mo-id- 30
hertt. Cid ara n-abar na Mainedha friu? Ni hansa. Dia
22 The Caldron of Poesy.
mbói Medb ocean cluichemnuigh laa n-ann, condorala dhi
turcnam catha Finnchorad la Concliobor, dia ndébe/lt friá
draí: 'Cia lasa tuitfe Conchobor dom cloinn?' ol si. 'Ni
rucus muna haithbaister,' ol an drai. 'Cidh sin?' ol Medb.
5 'La Maine gongeodhain,' or an drai. Gonad aire sin tuc
si Maine for gach mac dhi dia tuited Conchobor lais, cor
forttamla?V/i na foranmanna sin na mac for na hanmanna
disle bádur forrta. 7 dosail Medb gurb é Conchobor mac
Fachtnse Fáthaig ri Ulad idubott an drai, 7 nocharb é
10 chenx, acht Conchobor mac Artuir mic Brnighi mic
Dungaili .i, mac rig Alpan dotuitt la Maine Andaoi mac
Ailella 7 Medbai. Finid do sin. Meisi Mailechlainn
rograithph sin.
The Caldron of Poesy
15 From MS H. 3. 18 {Trinity College, Dublin), pp. 53a — 57a.
Mocoire 1 coir goiriath 2 gor. ronir Dia dam adiiilib
démrib^. dlicht* saer saerus broind belra beil briichtMS
nadi'. osme Amargen glúngel^. gairglas''. greliat/jS. gnim
1 .1. fil acnm. * .1, goriath .1. gar damh in gach Tath .1.
ro iad rogói. ^ .i. is maith donue Dia damh a dTamraib na
ndule no omaicedh (?) ro érnestar damh in sloinded saenis sin
a diamralb na ndul. * .i. sllcht .i. cendfochras. ^ is ed sloinnes
in saer .i. saeraid co hííais in belra aidhbind ina broind i mbid,
no is maith each broinn i mbidh in belrad aidhbind .i. teibernighes
aircetal uaithi. '^ acata in glun goal. ' colpa iarna crechad
no icatá in colpa glas iarna crecharf. ** iTath a nlcha.
The Caldron of Poesy. 23
mogoriath crothaib condelibi. indeithear dath. nadinand^
airlither Dla dogachdaen. dethoib ^. istóib •*. úastoib ^. nemt-
sos 6. lethsos "^. lánsos ^ dohEbir Dunn dénum ^ do uath.
aupsaib 10 ilib ollmaribn. mothi^. itoth^s itrseth''* inarninis
iforsail indinendi- [53 b] sail, slichti^ asinnither alt mog mo- 5
coire 1'',
Aracainis coire soíis sernar dligecZ cachadánai". dia
móigit main 20. moms^i each ceird coitcend. conutaing22
duine dán.
Ce/sí23 ita bunadus inaircetaJZ induine inacurp famen- 10
main.24 arnídena incorp nige^s nanmain. asberat araili bid
acurp. intan26 dofoglen occundacorpu .1. o&thair no sena-
1 iss ed gnias mo coire, aisneis na heisce fora n-aisnedhther
na crotha ilardha .1. find 7 dnb 7 brecc, no dath molta for molarf.
- .i. nochon inann dobeir Dia do each aisneis na héisce. ^ .i.
lethcláen. " .i. for be5lu. ^ fáen. » .i. intan is for beolit
.i. in ;ies Dae. ' .i. lethclaen .i. in aes bair[d]ne 7 rand.
8 intan is faen ,i. i n-anrothuib sofis 7 aircetrtiZ. ^ .i. dennma aircetail do Ehir 7 do Dund co taibsenaib ilardhaib. " .i.
CO taibsenaibh ilarghnib. " .i. imat amar na ésce a hollmunbilib na héicsi. ^^ each ferrdha .i. a masgul .i. imoadh .i. is e
cinel is dligthech A. cinel ferrda. '^ .i. in femen .i each banda
i tai ead/i .i. is e dliged na mban heth i tai. " ed .i. iter femin
7 mascol .i. nemotar A. i neoatar. ^^ \ [ forbaid. ^^.i. is
e seo dliged aisneidhim orro, no i sloinded asronaisneidhter air-
cetal. ^' .i. is e so gnTmraá mo coire. '•*.i. fircanim-se
do caire in sofesa. '^ .i. srethnaithir dliged cacha dána as.
-" dohdr mougMcZ maine for each. ^^.i. morraidid se each
elada co coitcenn, no morraidhit coitcenn in each aca mbT in
ceird sin. -^ .i. dobeir se cumtach for na dainib im tidnacul
neich doib, no cumdaighe a dan each duine. '^^ A. comaircim cait
i fuil bunad uais in aircetail in duine. ^* asberat {to come before
ar ni déna &c.). ^^ .i. aircetaZ. ^e{_ jut^n toighlenws bunad
in cuirp .i. intan foghlenws aircetal de co comduchus in cuirp.
24 The Caldrou of Poesy.
thair olsod7ain. asfira aratha^ bunad. inaircJictail^ 7 int-
sois 3. icachduine corptha. acht cachladuine ^ niadtuithi ann.
alaile atuidigh ^.
[54 a] Caite didm bunad inarcetail. 7 gachsois^ olchena.
5 ni ansa, genithir^ tri coire incachduine .i. coire goriath 7
coire erma 7 coire sois. Coire ^ goiriath isesidhe genither
foen induine fochetoir isas foghailter soos dodainib ino-
ghoiti'''. coire erma 10 immorro iarmobi moaighidii iseiside
isesi genither dotseib induine coiri sois isesidhe genither
10 for heolu 7 isas fodailter soes gacha danai^. [54 b] Coire
erma 13 dowo gachladuine !* isforbeolu i^ ata ann inses.
doeis lethclsen inses bairdne ^'^ 7 rann i", isfaen ata anan-
srothaib ^^ sofis 7 aire conaire didiu. nidena each oenere
dihad isforabeolu ata coimrerma and conidnimpaith bron no
15 [f]ailte.
Ceist cisl//' fodhla fil forsan mbron imidhsui i''. ni ansa
A. iiii. eolcaire^o, cumha^i. y broin éoit-2 7 ailithre^^
ardia. 7 is medhon aratairbe/'at24 inacethraso ciasanechtar
foferthar25.
1 a betii i cnrp. ^ .i. tomsidhe. ^ .i. na bairdne.
* achtaighim each dara duine nochonatdothid anné. ^ .1. alaile
is atdoighidh. " .1. each eólais nile chena. ' .i. each dnine
a Dgenenn a coire dibh. « .i. coire a roTadha[d] rogoe. " in
n-indottacht a n-oeitidh. " .i. iarlmpos ann. " .1. Taram
Tarna impod dobeir se moughud for nech. ''^ olcena cinmotha
aircedal .1. tomsidhe. " .i. coire iarimpos ann. " .i. each
dara duine. *^.i. i locht doeis. ^^ .1 deibhidhe. " .i.
sedha. '« .i. ollam na bairdne. ^''.1. impos é. ^" .1. ima
athair. ^i_i, daine. ^^ A. Tar futhacht. -^ ^r met a cinadh.
^* A. is asa meadhon airbertnaighit. ^^ .i. na cethir hiso incoiri
dimpo cidh amach docuirter cuicce.
The Caldron of Poesy 25
[p. 55 a] Atat iono dafodaiZ forfailte oniumpaither in-
comsofis .i. failte deodha 7 failte dsena. infailte dsena atat
ceithre fodla forsuide .i. luth eoit futhachta 1 7 failte 2 slane
7 nemimniche 3. imbet brnit * 7 bldh cofeca induine ^ for-
bair[d]ne. 7 failte ^ fridliged necse iarnadagirichgnam. 7
failte fritascor nimais^ dofaircet nse cnill [55 b] cainmesaS 5
for Segaisf* isigaib. condatrocratar méitio moltcnaiii. lar
ndiuimned i^ Boinde frithroisc is. iHaithe echaighe newime-
don J* mis mithime. diasecht mbliadnaib i^ beos.
Failte deoda immorro torumai^ inraith^^ docum in
cómsofis IS conidnimpaid fsen conide bid faide deoda 7 10
doenda 19 7 trachtaire raith^o j frichnama imale^'. cona
ianun labrait 22 inalabartha ratha 7 dognlat inafirta
[56a] condatfasaige23 7 bretha24 ambrlathar 25 condadesmer-
ecJit dogachcobru. acht isanechtair atatairberat inahieseo 26
1 .i. luthad do tre eút lar ndenitm fniche de. ^ .i. Tar
ngalar. ^ j ggn imnedh do heth air. * d'faghbhail do.
^ .i. CO ndenand airccetal. ^ .i. re heisce dligirf Tama dagh-
foghlaim. ' .1. fri tascur n-imhais Tar mBoind no greithine .1.
bolcc i mbafuilnge grian forna Inibip 7 cidbe caithes Tat bid
dowaca. ^ A. tuairgit na ix cuill caeinmeis emnaight er arm.
3 .i. aium tibraiti. ^° .i. co tocbrad re met cnai cind muilt.
" .1. int imhus no caire. ^^ [ Tarinedhon. " .i. i n-agaid
tsrotha, " .1. comluath é 7 int ech innsaight/ier isin aenacli
a mT medhonac/t int samTaid. '^; caclia vii mad hUadna tic.
1« .i. tiachtain. i' deodha. '« no in coire, no erma. '^.i.
amaii roboi Cumain 7 rl. 7 Colman mac LénTn 7 Colum Cille.
2" .i. iss ed notrachtatais, rath. -^ .i. frichgnam foghloma imalle
frisin rath. ^^ iarsin rath 7 iarsin fathfoghloim. -^.i. conit-
fesa ogha faitsine. ^*.i. im brethemnus. ^^
.i. a mbretha
a faitsine. -^ A. achtaighim conamuigh terbertar na hie iso ina
coire cid na medon atairgither.
26 The Caldrou of Poesy.
incoini ciasamedon foraferthar desen in asber Nede mac
Adna.
ArcainS coire nerma intlectuib raith rethaib sofis'* sre-
thaib imbais &. imher necna •• ellach "^ suitbi sruaim nordan.
5 indogbail^ doeir. domnad insce 9 intlect •<> ruirtbecb [56 b]
romna ii roiscne. sser comgne 12. ciemad felmac '3 fegtar
náliged. delitber clalla i*. cengar sesi ^\ siluither sofis i^.
somnither sseir i''. sserthar ^8 nach sser arautgatar anmanwa
atfiadatar molta modaib áligid^^. deligchib gradh glan-
10 mesaib Sieire^o. soinscib siiad sriiama ndail sffiithe2i. siBr-
brud22 imberbtha/- bunad each sofis searnar larndliged
1 no in coire. ^ .i. isechtair in duine airbertnaigliit na
heruaile faillsigugitrZ in coiri do impo oc denw»* in aircetail .i.
cidh arm .i. doraircsiter angima do imirt impudud in coire.
3 .i. firchanaid in coire Tarimpoos and indlecht ratbmar do neocb.
* .i. rith impas iar mBoinn. ^ .i. sreth imait sofis Tar fogliloim.
® .i. berid a iiinde ecna leisintT ga mbi. ' .i. ellgid se saidliecht
do neoch .i. dofaircenn imat toictlii. "^.i. a comeneclann .i.
togb«iZ a hinde na doerclanna fri sáerudh. '> A. múnaid do chách
indsce coir. " .i. is roertacli indtleclit and. ^^.i. fordorchad
iudsce. 1- .i. saraidht/ier eólus comamserda aice na rie (?)
" .i. dobeir cáecaad forna felmacaib dafeghat a dligerZ in coire.
" .i. deghlaiter cTalla na mbéscna as. '^ .i. ceimnighter sofeasa
imdlia ann .i. sgela 7 genelche. i"i. sTlaid/ie fesa do felmacaib
inti ica mbi. " .i. laiter dona saeraib oca mbi .i. nocho beir
sonmide a soferaib oca mbi. "* .i. ssievthar na doerclanna
oca mbi ar cintaib ninbleogaw. ^^.i. dobeir se cumdacli for
anmanaib na ndaine de ndéntar na molta aisnéidther iat arna
modhaib dlige. ^° .i. glanmesemnaighit saeire eneclawmi doib
fo delugwfZ a ngradh. -' .i. coua ndeghindscib suadh ocaib
a himat forsaighe. ^- .i. i[s]saer é nm eneclaiiin 7 ar cintaib
inbrudh imberbhtar bunad cacha deghfesa .i. imhas na Boindi
sretnaight/ier Taram co áligthech.
The Caldron of Poesy. 27
drengar I iarfrichnum. fongluasi imbas. imesai^ [57 a] failte
faillsigthcr. triabron 3 buan brigh nádíbdai áicUu arcain coire
ermoi *.
Cid inermai^. ni ansa. erimpíífZ ^ gai no iarimpiííZ^ sái no
erna imsoe .i. erii?e fo fris ^. 7 sseire '•>. 7 airmitin 10 iarnaim- 5
pu[d]. Coire ermaH ernid i^. erenar i3. mogaither i* mbrog-
tair. biat[li]aid 15 biadtar maraid^^. martaii'i'^. ailit[h] ailter 1^.
aracain aracanair i^. foraig foragar 20. consrend consrendar 21.
fosrend fosrendar. fotobur [57 b] tomsi. foaitreib innsce foco-
1 .i. drémnighter don deghfis oca Tar frichgnam do re foghluim
.i. nongluaisi imbas Boindi 710 gréne .i. in coiri. ^ .i. iinpaiter
failti .i. dona fathaib remráidtib. ^ .i. doheth for necli. " .i. is
suthaiit in bng/j do neoc/i oca mbi conadibdan gan comairce, air
is comairci do a aircetal. ^ { gjjj j[g[ raiter érma. ^ j jg
uasal int impu[d] sofis frisinni na derna custrásta. ' .i. 710
iarimpoas cnsinni dorighni. ^ friisMS; .i. aircetal ?io sulghaire.
° .i. im cinaidh n-inbleoghain. ^° A. im eneclaiwn no im logh
aisti. " .i. erma caiti a inntaithmigh. ^* .i. molad do denitwi.
" .i. log do aire. " .i. fTrenaig-siu scela 7 genealaigh do each 7
fTrenaight/ier do-som file aile A. moig-siu nech in la oirdntrf in
gradh 7 moig-siu dono oidi ima oirdned. " .i. hTathaid somnech CO ndaim 7 biatar som 'conn daimh .1. dobeir fecht f. 7 do-
berar do fecht f.i"
.i. raidsim enecland do each. " .i. raidhter
eneclawn do chach. ^* .i. guidhitsium na tuatha im ailgesaib
7 gnidter som imanet negni. " .i. is caijitsrethnaighter sinm
gelkiZ do each 7 caintsretnaig/iter gellad do each. '"'.i. inti
fuirghius in filid fuirgitsim oca .i. is taithnewac/j srethnnighes a
aisce coir do denu?» do each. ^'.i. fircanuidsium trefocitZ for
in each oca mbi acradh 7 fTrcantair do?io fair-sium ó filifZ aile A.
dobei?' comairghe do each «0 fosretnaighitsium fiacha tar cenn
na ngell 7 fosretnaigter do .i. dobeir comairghi seim .i. is maith
in coire asatoimsidhther fri fidh 7 deach .i. is maith in coiri a fuil
iitteinfes .i. is maith in coiri asa comaimsidhter so uile.
28 Verba Scatbaige fri CoiuCulaind.
mar coimsi. comitaing i firrsi ismo 2 cachferann. isferr 3 gach
orbo^. bcrigh cohecna^. echraid fribórba^.
Verba Scathaige fri CoinCulaindFrom the Bodleian MS Rawlinson B 512, fol. 118 h 2 (R) collated
5 with Egerton 88, fol. 11 a 2 (E') and Egerton 1782, fol. 19 bl (E^-
Cf. Tochmarc Emire ,§ 79 (ZCP 111 , S. 255) and Thurneysen,
Zu irischen Handschriften, S. 58.
Incipiimt uerbaP Scathaige fri Coinchulaind ^ oc scarad
doib'' isna randaib thair roscaichi" do Choinculaind 11
10 lánfoglaimb '2 in milti la Scathaich '^. Doairchechain
Scathacli do iarumii anni aridmbiad, co n-epert fris tria
imbas forossndi dia foirciund.
Imbe err hiengaile
arutossa ollgabad
15 huathad fri heit ^'' n-imlibir .i. tain bo Cuailngi
cotut chaurith ceillfetar
fortat bragait bibsatar
bied do chalcc culbeimmeni»
1 .i. rocumdaig is tar nert do som. ^ .i. rig. ^ .i.
griiidh. * .i. fein. ^ .i. comeneclrt?in fri righ. "^ .1,
scaraid nech fri borbuib.
' INdsipÍMMÍ uerba EK " Coinchulninn E^. » frie E^.1« scaith E' E\ " Choinchuluinn E^ om. EK 12 i^q.
foglnimm E'^. " Scatlinig E'^. " toaircechain do iarwm
Scatliftc/i EK '5 aritmbiad E^. 1« foirciunn £', foj-ciunt
EK >' heid E', heit E\ " cúlbeímmen E^
Verba Scathaige fri CoinCulaind. 29
cruo 1 fri sruth Setantse 2 (nomen proprium do
Choinculaind)
tithis fithog fseburamnuiss 3
fethul feulai^ ferchlessaib ^
ferb tu^ breig braithfigther 5
[bragit du thuaith tithsitir E'^
treancithoch ^ coicdigis
cichis do buar mbealtav 9
ba hoÍQ fri slog sirdochreio
sifis do fuil flandtenman 11 10
fernaib ilib idlocbtaib '2
cuan dia lilis loscannaib
lin difedat ^3 ildamaib
ilar fule i^ firfitir
fort Choinchaulaind 1^ ceisfe 15
alag nenchride
al 16 de dalaib dedarbe
dedirn brodirc brisfither
bruthaich fri toind trechtide'^
frisin belend mbandernach'^ 20
belend dichet chlessamnach ^>
cichit biet banchariu20
1 cruoch E' E\ ^ Sedantai E\ Sétante EK ^ fithach
faobhuramhnas E\ fithog faébnramnus E"^. * fei'ilai EK5 no fed add. E\ « do £1. ' braitfither EK « tren-
cithach £1. 8 mbenlatai E^, mbeltu E^. >" sluagh sireeh-
tacliiJi, slog sirdochrui E-. " flanntenmen ÍÍ 1. '^ ildloch-
taib EK >3 dofedhad E\ dofedad E^. " fuili E''.
^5 Clioinchaulainn E'^, fort Cowcalainn cen colinn E^. '" dal
E^. " trechdaichi E^. i»frigijj mbelend mbanderii(n)ach
E^ E^. i'-" clessamflach E^ EK ^» banchuire £» E\
30 Verba Scatliaige fri CoinCulaind.
ba grithi Medba i sceu Ailella
aruthossa otharligi^
hucht fri hechta hirgairgge
Atchiu fiifeith finnbennach
hoéi 3 fria * dond Cnailnge ^ ardbaiirach 6.
Finitl
' Medb E^ E\ « otharlighe EK ^ hAi E^ E\* in E^ E^. '•• Cualngne E-. '= aurtburacli E\ ardbúrach
£2. ' om. E' E\
Ehrliarclt KaiTas, printingr-office, Halle a. S.
-b
'V
I