Ambalaža od plastičnih masaU hemijskom smislu,plastične mase su organska,većinom sintetička,makromolekularna jedinjenja.

U tehničkom smislu,pod nazivom plastična materija podrazumijeva se svaka materija koja se trajno deformiše pod dejstvom neke spoljašnje sile(pritiska,toplote,istezanja itd).

Termin sintetička smola primjenjuje se danas za sve polimere od kojih nastaju plastične materije,ili direktno ili poslije spajanja sa pomoćnim supstancama:plastifikatorima,punilima,stabilizatorima,bojama itd.

Sintetičke smole su smješe polimera čiji molekuli imaju različitu dužinu,a nastali su od istog monomera ili smješe monomera.

Prema fizičkim osobinama plastične mase se dijele na:

-termoplastične materije koje pod dejstvom toplote postaju plastične.

-termootvrdnjavajuće materije koje djelovanjem toplote mijenjaju hemijsku strukturu,odnosno postaju čvrste.

-elastomjere,plastične materije koje imaju veliku elastičnost.

Vrste i karakteristike plastičnih masa za izradu ambalaže

Plastične mase nalaze značajnu primjenu u proizvodnji različite ambalaže.Plastične mase koje se koriste za izradu ambalaže su:polietilen,polipropilen,polivinilhlorid,polistirol,poliamidi,poliestri,polikarbonati,elastomjeri itd.Svaka od ovih plastičnih masa odlikuju se svojim posebnim svojstvima.Plastične mase se koriste za pakovanje životnih namirnica u obliku folija ili u obliku savitljive ili čvrste ambalaže.

Od polietilena se izrađuju folije,vrećice,posuđe,boce,poklopci,čepovi i druga namjenska ambalaža.

Od polipropilena se izrađuju folije različite debljine.

Poznati predstavnici poliamida dolaze u promet pod nazivom:najlon,perlon itd.Folija najlona može se upotrijebiti kao ambalažni materijal za sve namirnice,izuzev za mlijeko i mliječne proizvode.

Poliestri se koriste za proizvodnju folija,premaza,cisterni itd.

Polikarbonati se koriste za izradu oca,kutija za sireve,tuba i druge ambalaže.

U elastomjere spadaju:prirodni,sintetički i silikonski kaučuk.

Novije vrste plastičnih masa imaju specifična svojstva,tako da su našle veliku primjenu kao ambalažni materijali.Značajno mjesto među takvim materijalima zauzimaju zasićeni poliestri tipa :polietilen-

tereftalat(PETP),od čega se proizvode boce za pivo,kolu,sokove i mineralnu vodu.

Ambalažni materijali na bazi celulozeU ambalažne materijale na bazi celuloze ubrajaju se:acetatna celuloza,etilceluloza,metilceluloza,karboksimetilceluloza,celofan itd.

Polazna sirovina za dobijanje ovih ambalažnih materijala je celuloza dobijena iz drveta sulfatnim postupkom.

Acetatna celuloza se dobija esterifikacijom celuloze sirćetnom kiselinom.Acetatna celuloza se najviše upotrebljava u obliku folija.Folija acetatne celuloze je propustljiva za gasove,pa se koristi za pakovanje proizvoda,kod kojih se zahtjeva izmjena gasova (svježe voće i povrće).

Etilceluloza je plastična masa koja se dobija dejstvom etilhlorida na celulozu.Lako se prerađuje i lako je savitljiva.Folija od ove plastične mase koristi se za pakovanje svježeg voća i povrća.Osim za proizvodnju folija,etilceluloza se može koristiti kao lijepak,premaz i za proizvodnju ambalaže oblikovanjem.

Metilceluloza se koristi kao lijepak rastvorljiv u hladnoj vodi.

Karboksimetilceluloza se može u nekim slučajevima upotrijebiti za prevlačenje namirnica(jestivi ambalažni materijal).

Celofan je regenerisana celuloza,to je inače providna folija.Nerastvorljiv je u vodi,otporan prema masnoćama.

Svojstva celofana se poboljšavaju lakiranjem i kombinovanjem sa plastičnim folijama.

Ambalaža od tekstilaTekstilna ambalaža obuhvata omote za pakovanje i ambalažu određenih oblika i dimenzija(vreće,kese,mreže itd).

Tekstilna ambalaža nalazi skromnu primjenu u pakovanju namirnica.

Za izradu tekstilne ambalaže koriste se prirodna vlakna (biljna,životinjska,mineralna) i sintetička vlakna (na bazi celuloze,bjelančevina,papira,kaučuka,stakla).

Iz ovih materijala ambalaža se dobija tkanjem ili pletenjem od prediva.Klasična prediva se dobijaju predenjem prirodnih ili vještačkih vlakana određene dužine.

Tekstilna ambalaža se još uvijek najviše proizvodi iz biljnih vlakana:

jute,konoplje,lana,hmelja itd.

Najznačajnije prirodno vlakno je juta,od koje se izrađuju vreće različitih vrsta i veličina.

Ambalaža od pamuka se koristi za pakovanje brašna,sjemenki,šećera u prahu i slično,ali sve rjeđe.

Tekstilna ambalaža se uglavnom upotrebljava kao transportna a u nekim slučajevima i kao komercijalna.

Koristi se za pakovanje žita,voća i povrća,brašnastih,zrnastih i granuliranih prehrambenih proizvoda.

Ambalaža od drvetaDrvo spada u najstariji ambalažni materijal od kojeg se izrađuje ambalaža različitog oblika i veličine(burad,kace,sanduci,kutije,letvari-

ce,bačve,palete,kontejneri).

Za drvo kao ambalažni materijal je karakteristično da ima relativno dobru mehaničku čvrstinu,elastičnost,dobra toplotno-izolaciona svojstva.

Drvo je otporno na dejstvo organskih kiselina,alkalija,soli,alkohola,

biljnih i mineralnih ulja.

Ranijih godina drvo se najčešće upotrebljavalo kao osnovni materijal za izradu ambalaže za pakovanje i transport proizvoda.Za izradu ambalaže upotrebljavale su se i vrlo vrijedne i skupocjene vrste drveta,kao što je jela,smrča i bor.

Naglim razvojem privrede pa i drvne industrije,došlo se do saznanja da za izradu ambalaže treba koristiti manje vrijedne vrste drveta ili drvene otpatke.

Za izradu ambalaže koriste se različite vrste drveta,zavisno od namjene.S obzirom na svojstva,razlikuju se četiri grupe drveta:

-lako drvo(bor,kesten,smreka,vrba,topola),

-lako tvrdo drvo(bor,jela),

-srednje tvrdo(jasen,javor),

-jako tvrdo(bijeli jasen,bukva,breza,hrast itd).

Za izradu kaca i bačvi koristi se hrast,za izradu buradi bukva i kesten,a topola, jela i smreka za izradu kaca i sanduka.

Za izradu ambalaže za prehrambene proizvode ne koristi se bor jer posjeduje eterična ulja i smole specifičnog mirisa koje namirnice lako primaju.

Drvo se obrađuje na tri osnovna načina:rezanjem,sječenjem i ljuštenjem.

Razlikuju se 6 tipova drvene ambalaže:

-gruba(sanduci za transport teške robe),

-fina(sanduci za pakovanje prehrambenih proizvoda),

-ambalaža za voće i povrće(otvorena,zatvorena,plitka),

-drvena burad,

-palete,

-kontejneri(za rasuti ili upakovani materijal).

Drvo za izradu ambalaže za pakovanje namirnica mora biti zdravo.

Osim klasične drvene ambalaže(sanduci,letvarice)za pakovanje namirnica u poslednje vrijeme se koristi ambalaža od ljuštenog,sječenog i rezanog drveta,uglavnom lišćara(bukva) i u kombinaciji sa drugim ambalažnim materijalima,kao što su npr plastične mase i karton.

Ambalaža od papiraU savremenom pakovanju namirnica značajnu ulogu ima ambalaža od papira(hartije) i kartona.

Najčešće se proizvodi komercijalna i transportna ambalaža od papira i kartona i omoti kao dopunska ambalaža.Osnovni materijali za izradu ambalaže od hartije su papir i karton.

Papir

Za proizvodnju papira služe vlaknaste materije uglavnom biljnog porijekla.Sirovine za proizvodnju papira su:drvo(smreka,jela),stari papir,tekstilni otpaci,slama i dr.

Mehaničkom preradom drveta dobija se drvenjača,a hemijskom preradom dobija se celuloza.Celuloza se koristi za izradu kvalitetnih papira,a za ostale vrste papira koristi se drvenjača.

Stari papir se koristi za proizvodnju grubljih ambalažnih materijala.

U proizvodnji nekih vrsta papira koriste se punila,koja obezbjeđuju mekoću,povećavaju bjelinu i glatkost i obezbjeđuju dobru grafičku obradu.

Proizvodnja papira se sastoji iz 3 faze:

-priprema papirne mase

-obrazovanje papirne trake i

-dorada papira

Vrste papira

Papiri se grupišu na papire namijenjene izradi transportne ambalaže(šrenc,natron,sulfitni omotni papir,kraftliner,kaširani papir)i papire namijenjene izradi komercijalne ambalaže(papir za meko pakovanje,papir za etikete i naljepnice,oplemenje-

ni papir,papir nepropustljiv za masnoće).

Vrste ambalaže od papira

Najstariju vrstu ambalaže od papira čine vreće i kesice.Ova vrsta ambalaže se može proizvoditi kao

komercijalna(koristi se u maloprodaji za pakovanje prehrambenih proizvoda) i kao ambalaža za skladištenje i transport.

Papirne transportne vreće se proizvode šivenjem ili lijepljenjem od specijalnog kraft-papira.Papir za proizvodnju transportnih vreća može biti jednoslojan,dvoslojan ili višeslojan.Ovaj tip vreća se najčešće koristi za pakovanje proizvoda u rasutom stanju,a masa sadržaja može da iznosi od 20-100kg.

Papirne kesice se prozvode od papira u listovima ili savijenog u obliku cijevi,na kojima se može

štampati tekst.Osnovne vrste papirnih kesica su:fišek,kesice sa naborom na dnu i sa strane itd.

Ambalaža od kartonaKarton je deblji papir gramature između 150-250 g/m kvadratnom.Karton se proizvodi od starog papira uz dodatak celuloze jednakog sastava u cijeloj masi ili sa svjetlim površinskim slojem na jednoj strani.Od količine celuloze zavisi debljina kartona.S obzirom na broj slojeva,čiji je sastav različit,kartoni se dijele na:dipleks(ambalažni kartoni bez štampe)i tripleks kartone(ambalažni kartoni za štampu).Višeslojni kartoni se koriste za izradu kvalitetnijeg talasastog kartona.

Talasasti karton(lepenka)je karton koji se sastoji iz jednog ili više slojeva talasastog papira koji je nalijepljen na jedan sloj ravnog papira ili se nalazi nalijepljen između slojeva ravnog papira.Talasasti karton može biti dvoslojan,troslojan,petoslojan itd.Dvoslojan karton ima 1 ravan i 1 talasasti sloj,troslojni se sastoji iz 2 ravna i 1 talasastog sloja i petoslojni iz 1 dvoslojnog i 1 troslojnog.

Kao sirovina za proizvodnju ravnog sloja upotrebljava se šrenc papir,dupleks,natron i kraft-liner.Talasasti sloj proizvodi se od natron-celuloze,celuloze,od slame i raznih vrsta otpadnih papira.

Vrste ambalaže od kartona

Od kartona se proizvode različiti tipovi kutija,bubnjevi,kombi-doze,čaše i drugo.

Kartonske kutije su komercijalna ili transportna ambalaža,koja se sastavlja kod korisnika(fabrika).

Sklopive ili složive kutije mogu biti jednodjelne,dvodjelne i kutije koje se hermetički

zatvaraju.Koriste se za pakovanje raznih praškastih proizvoda,tečnosti i kaša.

Kutije od talasastog kartona se proizvode iz troslojnog i petoslojnog kartona,a od sedmoslojnog samo ako su namijenjene nepovoljnim uslovima transporta.Proizvode se u različitim oblicima i veličinama i služe za jednu upotrebu.

Kombinovane cilindrične kutije imaju veliku primjenu u pakovanju praškastih namirnica.

Bubnjevi od lepenke se upotrebljavaju za transport praškastih,granuliranih,pastoznih i tečnih proizvoda,a koriste se i kao zaštitna ambalaža.

Kombi-doza je nova vrsta ambalaže koja se sve više primjenjuje za pakovanje prehrambenih proizvoda.

Kombi –doze imaju niz prednosti kao što su:

-mogu se hermetički zatvarati

-ambalaža je lakša od limenki i staklenki

-ne podliježe koroziji

-spada u nepovratnu ambalažu

-ne zagađuje okolinu prilikom uništavanja

-atraktivna je na tržištu

Kombi-doze se mogu koristiti za pakovanje svih praškastih i granuliranih proizvoda(instanti,puding,kakao,čaj,kafa,brašno itd)za namirnice koje ne zahtijevaju termički tretman u ambalaži(biskviti,vafle,želei,bombone,

med,ulje,razni sirevi).Danas se ova vrsta ambalaže uspješno koristi za aseptičko pakovanje sokova.

Kartonske čaše nalaze široku primjenu kao ambalaža za sladoled,pivo,osvježavajuća pića,čaj,kafu,mlijeko i mliječne proizvode.

Ambalaža od staklaStaklo je značajan materijal za izradu ambalaže za pakovanje namirnica.Po sastavu staklo je jedna vrsta natrijum-kalcijum-magnezijum-alumosilikata.

Nastaje topljenjem određenih sirovina u specijalnim pećima na temperaturi od 1450 stepeni celzijusa.

Glavne sirovine za proizvodnju stakla su kvarcni pijesak,kalcinisana soda,kamen krečnjak,dolomit,potaša,cinkoksid,boraks i dr.

Kao pomoćne sirovine u proizvodnji stakla koriste se sulfati,nitrati,karbonati,oksidi metala itd.

Sve sirovine upotrebljavaju se u obliku praha koji se topi u posebnim pećima,pri čemu nastaje staklena masa.Svaki od navedenih sastojaka staklu daje određene osobine.U sastav stakla namenjenog izradi ambalaže za namirnice obično ulaze silikati natrijuma i kalcijuma,zatim male

količine aluminijum-oksida,borata,barijum-silikata,magnezijum-oksida i dr.

Svojstva i boja stakla se mogu mijenjati dodatkom određenih sastojaka.Tako se dodatkom barijuma i olova dobija teško staklo,cink povećava čvrstinu,od fero jona staklo dobija zelenu boju,a od feri jona mrku boju.Zelena boja nastaje dodatkom hroma,dok ružičasta od mangana,plava od kobalta itd.

Staklo posjeduje određene fizičko-hemijske osobine.Značajno je istaći otpornost stakla prema mnogim kiselinama,bazama,masnoći i drugim materijama.Osnovna osobina stakla je providnost.

Staklo je krt materijal i pri udaru puca.Otpornije je prema naglom zagrijavanju nego prema naglom hlađenju.

Proizvodnja staklene ambalaže

Postupak proizvodnje staklene ambalaže obuhvata:homogenizaciju smjese sirovina,topljenje

u specijalnim pećima na 1450 stepeni celzijusa,bistrenje i hlađenje.Istopljena staklena masa se razliva u kalupe oblika boce ili tegle a zatim se hladi.

Ambalaža od stakla ima niz prednosti u odnosu na druge vrste ambalaže.

Vrste staklene ambalaže

Staklena ambalaža može biti povratna(za više upotreba)i nepovratna (za jednu upotrebu).Najčešće vrste ove ambalaže su boce i staklenke(tegle).

Boce služe za pakovanje različitih tečnih i polutečnih proizvoda kao što su:sokovi,alkoholna pića,pivo,ulje,kečap,mlijeko i mlječni proizvodi i dr.

Za pojedine vrste ovih proizvoda koriste se boce različitog oblika,zapremine i boje.Zapremina boca se kreće od 0,1 do 1,0 l,ali može biti i veća.Boja boce može biti različita.Boce imaju cilindričan oblik sa grlom čiji prečnik nije veći od 30mm.Grlo boce može biti sa navojem ili sa povijenim obodom.Današnje norme dozvoljavaju upotrebu više zatvarača.Funkcionalno najvažniji dio boce je zatvarač,odnosno zapušač.Hermetičko zatvaranje boca je neophodno ako se boce pune proizvodima koji se konzervišu toplotom ili gaziranim pićima.

Zatvarači za boce mogu zatvarati bocu spolja,preko grla(zatvarači)ili sa unutrašnje strane grla(uvlačenjem u grlo)zapušačima.Zapušači se izrađuju od plute.

Tegle(steklenke)-Kod nas se najčešće proizvode tegle cilindričnog oblika,sa okruglim širokim

grlom.Zapremina tegli se kreće od 100-5000ml.

Grlo tegli može biti različito izrađeno,za upotrebu više tipova poklopaca.Najčešće su u upotrebi sledeći tipovi poklopaca za zatvaranje tegli:

alupo,pano,pano-T,twist-off itd.

Poklopci za zatvaranje tegli moraju da ispunjaju sledeće uslove:da obezbjede hermetičnost,da omoguće mehanizovano zatvaranje,da su jednostavne izrade,otporni na koroziju itd.

Poklopci za zatvaranje mogu biti dišući i nedišući.

Uglavnom se izrađuju od bijelog lima i aluminijumskog lima u različitim dimenzijama.

Ambalaža od metalaZa izradu metalne ambalaže mogu se koristiti:

bijeli lim,aluminijumski lim,aluminijumska folija,aluminijumske legure,hromirani čelični lim i druge vrste čeličnih limova.

Bijeli i aluminijumski lim i aluminijumska folija najčešće se koriste za izradu ambalaže namijenjene pakovanju prehrambenih proizvoda.

Bijeli lim je hladno valjani,čelični lim sa malim sadržajem ugljenika,prevučen sa obje strane komercijalno čistim kalajem.

Bijeli lim se proizvodi elektrolitičkim postupkom i postupkom toplog kalajisanja u obliku ploča ili

traka.Debljina lima,koji se koristi u konzervnoj industriji,iznosi od 0,24-0,32mm.Bijeli lim mora da ispunja posebne uslove,mora biti lakiran sa obje strane,jer se na taj način sprečava uticaj agresivnih sastojaka hrane,na sastojke lima.

Aluminijumski lim služi za izradu limenki,tuba,porcionih pakovanja,buradi,cisterni i aluminijumskih folija.Za izradu se koristi aluminijum čistoće 99,7%.

Karakteristike aluminijuma su sledeće:

-slaba korozivnost,

-nepropustljivost za vodu i gasove,

-nije toksičan,

-mala zapreminska masa,

-mekoća i lako oblikovanje,

-dobra toplotna provodljivost.

Za izradu limenki koristi se lim debljine od 0,3-0,4mm.

Za izradu savitljive ambalaže koriste se aluminijumske trake ili folije.

Aluminijumske trake(folije)su tanki listovi aluminijuma dobijeni valjanjem,debljine ispod 0,1mm.Upotrebljavaju se direktno za izradu ambalaže ili u kombinaciji sa drugim materijalima.

Folije se mogu lakirati i grafički obrađivati,a ako su prevučene nekim drugim materijalom nazivaju se kaširane aluminijumske folije.Kaširana folija ima veću otpornost i nepropustljiva je za vodu,masnoće itd.Lijepila za izradu kaširanih aluminijumskih folija moraju biti bez mirisa.

Nekaširane i nelakirane aluminijumske folije mogu

se koristiti za izradu ambalaže za kratkotrajno čuvanje zamrznutih jela,za pakovanje namirnica koje nisu bogate mastima itd.