Address: Plot No. A-12,13, Flat No. 201, 2nd Floor, Ansal ... · परलt मुस्ल...

10

Transcript of Address: Plot No. A-12,13, Flat No. 201, 2nd Floor, Ansal ... · परलt मुस्ल...

  • Address: Plot No. A-12,13, Flat No. 201, 2nd Floor, Ansal Building, Mukherjee Nagar, New Delhi, Delhi 110009

    Phone No: 011-47354625/ 26, 9205274741/42, 011-49274400

    Downloaded From: www.dhyeyaias.com

    चचचा में क्यों?

    मरूस्थलीकरण ेिपटनप र िली येुक्त णष्ट्र रष2 िनपकरललीष24वषयरोटेम्म लीप23िेकम्बणरोेमषप्तहोगुषह।ैे म्म लीप

    मेंभिूमरीगक वत्कषबहषलीकसे,ूषसवलीवषुकटवणवक,पसपवकरण कु्वष,समिहलीषे्ि्त रण सलीगििगरेमषपकषस णटषपकरीरमक

    वैे रईमहत्वट ू,मकद्दोंटणिवस्कषण ेललष,रीगई।केर ालीषवष येुककणष्ट्र मरूस्थलीकरण णोरथषमेम्म लीपर िि,णकिनप

    िनल्लीकषोा षटर करोभकस्वकरषणषगुष।केमेर टणरें रीयकुमयर ककरकारष्वषवक रणप रहषिरमस्स्थलीकरण रीविै रेमस्ुष

    ेिपटनप र िली भिूमेकधषण णववैिविवधकषरीिन्षमेंिनल्लीकषोा षटर कमहत्वटू ,भिूमरषिपभष गष।

    UNCCD के ही तहत 17 जून को विश्व मरुस्थलीकरण रोकथाम वििस भी मनाया जाता है। विश्व मरुस्थलीकरण वििस

    के मौके पर तीन मुख्य बातों के ज़ररए मरुस्थलीकरण को रोकने के प्रयासों को प्रसाररत वकया जाता है।

    14वचां COP सम्मेलन

    बकक िेकम्बणरोकयिकुष ेटो ेेंनण यकमषन,(ग्र नणपो कष)मेंरषाँफ्र ेऑफनटषनीवुषपकCOPर 24वेंेर करषिुोवप

    हुिथष। येुककणष्ट्र ेमेेक े येब कारषाँफ्र ेऑफनटषनीव(COP-24)र 24वेंेर कमेंनकिपुषर क़णकब 00न ् ोंप भषग

    िलीुष णेम्म लीपमेंनकिपुषभणर 0000 ेािधररकािकभषिगुोंरीव्ुषटरभषगकनषणकिन,क।केर ालीषवषकेेम्मली पमें22

    उच्लस्कणकुस30ेिमिकस्कणकु ण270े ािधरिहकधषणरोंरीालीग-ालीगबैठरें हुईहगि।

    केेम्मली पमेंभिूमरीउवण,रक्षमकषरोबलषप र िली वैि रस्कणटणललीष ग ाभकूटवू,ािभुषपर कहकरोटर ेनस्ु न ्

    केबषकटणणषवकहु हैिर 030करव णष्ट्र कुलीु र कहकभिूमरीउवण,रक्षमकषबलषु ण,प र िली िनरष्िवरषेरो

    हषिेलीरणेंग ।िपधष,वणकलीु र कहकरोटर ेनस्ु न ् सभिूम ेवक़ी काेकणक्षष णके े येबयिधकलीगििगराेमषपकषरोनणूरणप

    णभिूमरीउवण,कषबहषलीकवैे रषमोंर िली ेषव,विपर णिपवकस्रोकों ेिवत्तकु येेषधपवकनषप रषरकाुषेरणेंग ।

    मरूस्थलीकरण णोरथषमे म्म लीपर ेमषटपटणर रीयकुटुष,वण सवप णवलीवषुकटवणवक,पमयर ककरकारष्वषव़ी रणप उम्मकनवकषक

    हु रहषिरवणुोनव प णोमेंेम्टपहु टहली र ककपेम्म लीपोंरीरकािकब काकषओ यरोटणूषरणप र िली िमलीवकलीरणरषमिरुष

    वषु गष।ेषथहकउहोंप बकषुषिरभषणकप वा, 030करनोरणो़ी 60लीष,ह न ुणबयवणभिूमरोउटवष्बपषप रषलीु ण,ष

    ह।ै

    UNCCDर रषु,रषणकेिलवकब्रषिहमिथुषवप रहषिर-म ण िवलषणे सरोटमेंहमप उपलीोगोंरोर रीयमेंण,षहसैिवहेंहम

    लषिह ।केमेंभिूमािधरषणोंटणमहत्वट ू,िप ,ु लीषगूरणप वषली टक्षों णकेर िली िवषज़उठषप वषली टक्षोंर ेषथ-ेषथ

    ुकवषओ य णमिहलीषओ यर ापकभवोंरोभककेमें्षिमलीिरुषगुषह।ैकेर ालीषवषउहोंप रहषिररोट-24मेंेू, र वोि,मों

    मेंरमकलीषप र विै ररकाुषेों णउपटणेहमिकरषुमरणप र बषण मेंभकऐिकहषिेरिप ,ु िली ग ।UNCCDर रषु,रषणक

    रॉट 14 - मरूेथ्लीकरण री ेमस्ुष य

    (COP 14 - Problems of Desertification)

    http://www.dhyeyaias.com/

  • Address: Plot No. A-12,13, Flat No. 201, 2nd Floor, Ansal Building, Mukherjee Nagar, New Delhi, Delhi 110009

    Phone No: 011-47354625/ 26, 9205274741/42, 011-49274400

    Downloaded From: www.dhyeyaias.com

    ेिलवकब्रषिहमिथुषवर मककषिबक़वलीवषुक णववैिविवधकष ेवक़ी कविै रेमस्ुषओ यर ेमषधषपर िली भिूमरीगक वत्तष

    रोरषुमण,पषेबे ेणलीेमषधषपह।ै

    मरुस्थलीकरण क्यच है?

    मस्स्थलीकरण वमकपर ,णषबहोरणापकटवष्होवषप रीऐेकरकाििुषहोककहसैिवेमेंवलीवषुकटवणवक,प णमषपवकुगिकिविधुों

    ेम काुरईरषण ्षिमलीहोक हगि।मस्स्थलीकरण र ललीक ज़मकप ्क् रसा का,-्क् र णिपव,लीा का,-पमकलीषरोंमेंकब्नकली

    होरणण िगस्कषपमेंबनलीवषककह।ैऐे वमकपरीउत्टषनपक्षमकषमेंरमक णह्रषेहोकषह।ै

    गेणकलीबहैिरिव रषमस्स्थलीकरण क्ष र किब,णषहुिपहोरणनोालीग-ालीगटविुोंमेंिवभषिवकह।ैकेमेंे रटिकउत्तणक

    गोलीष का,मेंहै णनूे णकनिक्ष कगोलीष का,मेंह।ैकपरषिवस्कषणरर, ण ,ष णमरणण ,षर िपरनकथषािधरषय्कः 00 े300

    उत्तणकाक्षषय्ोंर मध्ुटषुषवषकषह।ैिविभपरकारषणरीभेगोिलीरस्थलीषरृिकुोंर िधषणटणमस्स्थलीिपम्परकारषणर होक हगि-

    वचस्तववक मरुस्थल -केमेंबषलीूरीरकालकणकषटषईवषककह।ै

    पथरीले मरुस्थल -केमेंरय ऱी -टत्थण ेुक्त भिूमटषईवषककहसैकहेंाल्वकवणुषमेंण गकथषलीकिबुषमें ेवणनर पषम ेवषपष

    वषकषह।ै

    चट्टचनी मरुस्थल -केमेंलिषपकभिूमरषिहस्ेषािधरषिधरहोकषह।ैकहेंेहषणषक्ष र कमेंहमनषरहषवषकषह।ै

    मरुस्थलीकरण के कचरण

    हवष ेिमिकरषरनषवमस्स्थलीकरण रष रमकख्ुरषण ह।ैकेरषेब ेबकणषाेणथषणर ण ककली नकलीों णण करी

    ाु येणलपषओ यटणट़ी षह।ैउल्ली ,पकुहैिरक वगिक ेबहप वषलीकहवष ेिमिकरषरनषवबहुकहकककव्रकष ेहोकषहै

    िवेरषरकाभषविे-टषेर क्ष र कोंटणभकट़ी कषह।ै

    टै्र नणोंर द्वषणषगहणकवककषईसण ककली टहष़ी कढलीषपोंमें, ककस,णषबरृिाि येलषईरका षलीकसरषफीेमुकरवमकपरोटणकक

    छो़ी प ििने मस्स्थलीकरण रीरकाििुषक वहोककह।ै

    मस्स्थलीकरण बढषप रीरकाििुषमें,पपरषुोंरषभकाटपषिव् ाुोगनषपणहकषह।ैनणाेलीेकहरी,कलीक,षपों े

    वमकपर ,णषबहोप रष,कणषबढवषकषह।ैलूयिर,पपर बषन,षपक्ष र करोवैे हकछो़ी िनुषवषकषहैलषह ,षपेंभिूमगक

    होंुषवमकपर ्टण।स्मण कुहोिर,कनषई ेिपरली मलीब रोफें रप ेरृिाुोग्ुभिूमरीउत्टषनरकषरमहोवषकक

    ह।ै

    रकाषरृिकरवपस्टिकुोंरषपष्टहोपषमस्स्थलीोंर रकाेषणरष राुमहत्वट ू,रषण मषपषवषकषह।ै राध्ुुप ेटकष

    ललीषहैिर300िममके रम ेकवषिा,रवाष,वषली क्ष र कोंमेंाच्छ िरस्मरीषषेकथषवपस्टिकुोंरषह्वषेहोणहषहै

    णुह7रकािक्क ेषनरण ररकािक्कणहगुषह।ैनूे णकओण300िममक-े ािधर ेकवषिा,रवाष,वषली कलीषरों

    मेंवपस्टिकुषाँ8रकािक्के षनरण2. रकािक्कणहगुकहगि।

    मस्स्थलीकरण टणककभिूममेंछोन -छोन ट ़ी -टेधोंरोट्कओ यद्वषणषलणली प े भकबढषह।ैकेर ािकवण्त कधणर वाोंमें

    लणषगषहोंर स्थषपटणब़ी -ब़ी मरषप वयफैिट्र ुोंरोबपषप रीरकािकस्ट काष,ललीट़ी कहैपककवकपभिूमबयवणकषबढकह।ै

    http://www.dhyeyaias.com/

  • Address: Plot No. A-12,13, Flat No. 201, 2nd Floor, Ansal Building, Mukherjee Nagar, New Delhi, Delhi 110009

    Phone No: 011-47354625/ 26, 9205274741/42, 011-49274400

    Downloaded From: www.dhyeyaias.com

    मस्भिूमर िपणकणिवरषेहोक णहप रषभेगोिलीररषण भकणहषह।ैवैे रमवाष,कथषवलीर वष्टकरण मेंािधरकष

    ेभिूमरीलीव कषरषबढपषसिनपकथषणषकर कषटमषपमेंािधरायकणहोप ेलिषपोंरषनूनपषसधलूीर र ोंरीमषर क

    वउपर िरषणमेंविृ काहोपषििन।

    ्हणों ण द्योगकरण र िवस्कषणर ललीक िववयगलीिेरक ़ी णह हगिसऐ ेमेंमनैषपरोपकरेषपटहुाँलप रष,कणषबढष

    ह।ै

    रकाषरृिकरस िपव,पकरण साधषण कुकणकर ेलीरि कुोंरषई यधपर िलीु रकाुोगरणपषस ि्िफ्रनयगरिल्नव ् पसनषवषपली

    (forestfires)ििनभिूमक्षण र ाुरषण णह हगि।

    मरुस्थलीकरण कच मौजूदच स्वरूप

    वक,मषपमेंेमस्किव र रक लीक्ष र कफलीरषटषाँलवषयभषगसुषपक 0रकािक्कमस्स्थलीकुभिूमर रूटमेंटथृ्वकटणमेवनूह।ैवबिर

    े,ूषग्रस्कभिूमरक लीविै रक्ष र कफलीरष रिकहषईह।ै येुक्त णष्ट्र येष(UNO)द्वषणषरकास्कककिरु गु रिव् ारकािकव नपमेंबकषुष

    गुषहैिर230लीष,वग,िरलीोमकनणभिूमक्ष र कमषपवरीािवव रट ू,ििुषओ यर रषण ण िगस्कषपमेंबनलीगुषह।ैउल्ली ,पकुहै

    िरथषणर मस्स्थलीमेंरकािकवा,23000 ऱी ेािधरभिूमरीविृ कानव,रीवषणहकह।ैरक छवाोंबषनेहषणषण िगस्कषपर क्ष र कफली

    मेंभक रऐेकहकब़ी कबढोकणकहोवषु गक।

    येुक्त णष्ट्र र मककषिबरण िगस्कषपर फैलीक नषुण र ललीक िप वषली ेमुमेंापरीरमकट़ी ेरककह।ैरक छियऱी ोंर मककषिबक़

    हणेषलीलीगभग 0िमिलीुपनपर बणषबणापषवर उत्टषनपमेंरमकिणहकह।ैध्ुषपन प वषलीकबषकहैिवरकािकिमपन 3

    ह न ुणउटवष्भिूमबयवणभिूममेंकब्नकलीहोणहकहैिवेर टवण षमस्वरूटहणेषली,षद्यषपउत्टषनपमेंनोरणो़ी नपरीरमकि

    णहकह।ैगहप, ककर रषण 2080े ाबकरधणककरी र-लेथषईउटवष्भिूमपष्टहोलकरीह।ैकेर ालीषवष र णाध्ुुप

    र मककषिबक़िव मेंहणेषली2 िमिलीुपह नुणउत्टषनरभिूममस्स्थलीकरण णेू, र रषण बयवणहोवषककह।ै

    ,षद्यषपउत्टषनपर ाधकपपईभिूमलीषपष येभवपहींहोकषहै णवोभिूमबलकहसैवहभकक वक ेक्षवणकहोणहकहसैउनषहण र

    िली मध्ु ि्ुषरषगोबकमस्स्थली ेउ़ी कधलूीउत्तणलकप ेली रणरोवणुषकरर उटवष्मनैषपोंरो,त्मरणणहकह।ैवहींभषणक

    र थषणमस्स्थलीप उत्तणभषणकर मनैषपोंरोरकाभषिवकिरुषह।ै

    येुक्त णष्ट्र र ापकमषपर मककषिबर 0 5करनकिपुषर नो-िकहषईलीोगवली येरनरीटवणिस्थिकुोंमेंणहप रोमवबणूहोंग ।ऐ ेमें

    मस्स्थलीकरण र ललीक िवस्थषटपबढ गष।पककवकप 045कररणकब23रणो़ी े ज्ुषनषलीोगोंरोाटपषषणछो़ी पषट़ी षेरकष

    ह।ै

    मरुस्थलीकरण की चुनौवतयचाँ?

    मस्स्थलीकरण ेरकाषरृिकरवपस्टिकुोंरषक्षण हुिहसैेषथहकरृिाउत्टषनरकषसट्कधपुहषाँकरिरवलीवषुवकु

    षनपष ाँभकरकाभषिवकहोणहकहगि।

    ज्ञषकव्ुहैिरमस्स्थलीकरण र ललीक िटछली िनपोंभषणकर उत्तण णटििमकरकान ् मेंधूली-भणकियधकिुकथक।ेषथहक

    टहलीकबषणऐेषन ,षगुषिरटहष़ी कणषज्ुोंमेंभकधलूी-भणकियधकवकवपरोास्कव्ुस्करणेरककह।ै

    http://www.dhyeyaias.com/

  • Address: Plot No. A-12,13, Flat No. 201, 2nd Floor, Ansal Building, Mukherjee Nagar, New Delhi, Delhi 110009

    Phone No: 011-47354625/ 26, 9205274741/42, 011-49274400

    Downloaded From: www.dhyeyaias.com

    मस्स्थलीकरण र रषण िवेषयेसफ फ़ी सिेणनन,ििनबकमषवणुोंरी येख्ुषबढकह।ैउनषहण र केणटणपईिनल्लीकमें

    िनप-रकािकिनपहषलीकुहहोग हगििरवषुकरकानाू रषस्कणवणरॉक,को़ी णहषहसैिवे ेलीोगोंरषस्वषस्थ्ु णरषु,नोपों

    रकाभषिवकहुिह।ै

    मस्स्थलीकरण ििथ,र-ेषमषिवरव्ुवस्थषरोटवणविक,करणलीोगोंरीवकिवरषटणभक येरन,़ी षरणणहकह।ैिविनकहो

    िरिमिकरी्टणक 0 ेेंनकमकनणमोनकटणकहकहमषण वकवपरषिधषणहोकषह।ैवल्क,वॉलकयस्नकन्ुनूर ापके षणटच्लके

    ेेंनकमकनणमोनकिमिकरी्टणकटणकर पवकपकरण मेंनोेेे रहवषणेषलीरषेमुलीगकषह।ै

    टुष,वण कुदृिष्टरो ेागणन ,षवष कोमस्स्थलीकरण र ललीक मस्भिूमवषली क्ष र किपम्पलकपेिकुोंरषेषमपषरणणह

    हगिवैे िरभ-ूवलीरीािपुिमककषकथषात्ुिधरनोहपसमनृषरीगक वत्तषमेंरमकसलीव कषमेंविृ कासण ककली मनैषपोंरष

    क्ष र कफलीबढपषसटेधोंरीविृ कानणरमहोपषसात्ुिधरकषटवगमीकथषुपूकमिरीय,कषरषहोपष।

    भचरत में मरुस्थलीकरण

    वक,मषपटवणरका ुमेंमस्स्थलीकरण भषणकरीरकामक,ेमस्ुषबपककवषणहकह।ैनणाेलीकेरीववहरणकब30फीेनकवमकपरष

    मस्स्थलीमेंबनलीवषपषह।ैमेवनूषवक़्कमेंभषणकमेंभ-ूक्षण रषनषुणष06.40िमिलीुपह न ुणहैवोरक लीभेगोिलीरक्ष र करष 0.30

    रकािक्कह।ैउल्ली ,पकुहैिरकेमेंे 8 रकािक्किहस्ेषर वलीिठणषज्ुोंणषवस्थषपसमहषणष्ट्र सगकवणषकसवम्मू वयरश्मकणसरपष,नरस

    ेषण,यकसओिक्षसमध्ुरकान ् णक लीयगषपषमेंह।ै

    ेेंनणफॉणेषकये यक पवषुणमेंन(ेक ेई)द्वषणषवषणक"स्न नऑफ पवषुणमेंनकपिफग ,े 020"रीवणटोन,र मककषिबर 003-05

    े 022-23र बकलभषणकमेंमस्स्थलीकरण 28.7ह न ुणकरबढलकरषह।ैवहके,ूषरकाभषिवक78में े 2िवली ऐ ेहगिसिवपरष

    50फीेनके ािधरक्ष र कमस्स्थलीकरण मेंबनलीलकरषह।ैध्ुषपुोग्ुबषकहैिरवा, 003-05े 022-23र बकलपेिवली में

    मस्स्थलीकरण रकािक्के ािधरबढषह।ैभषणकरष 0.3 फीेनकक्ष र कमस्स्थलीकरण े रकाभषिवकह।ैकेमें0.56फीेनकरष

    बनलीषवन ,षगुषह।ै

    गेणकलीबहैिरगकवणषकमेंलषणिवली ऐे हगिसवहषाँमस्स्थलीकरण रषरकाभषवन ,षवषणहषहसैकेर ालीषवषमहषणष्ट्र में3िवली स

    किमलीपषककमें5िवली सटयवषबमें िवली सहवणुष षमें िवली सणषवस्थषपमें4िवली समध्ुरकान ् में4िवली सगोवषमें2िवलीषसरपष,नर

    में िवली सर णलीमें िवली सवम्मूरश्मकणमें5िवली णिहमषललीरकान ् में3िवलीोंमेंमस्स्थलीकरण रषरकाभषवह।ै

    मरुस्थीकरण को लेकर सांयुक् त रच् र मरुस् थलीकरण रोकथचम समौौतच UNCCD

    येुक्त णष्ट्र मस्स्थलीकरण णोरथषमरवे्ं प येुक्त णष्ट्र र ककपवणुोेमेेकोंमें े रह।ै येुक्त णष्ट्र र ककपवणुोेमेेकोंमें

    ववैिविवधकषटणेमेेकषुषपकCBDसवलीवषुकटवणवक,पटण येुक्त णष्ट्र फ्र मवर, ेमेेकषुषपकUNFCCC ण येुक्त णष्ट्र

    मस्स्थलीकरण णोरथषमुषपकUNCCDवैे ेमेेक ्षिमलीहगि।

    नणाेलीमस्स्थलीकरण वेू, रीबढककभुषवहकष णके ेविै रस्कणटणमकरषबलीषरणप र िली येुक्त णष्ट्र येषरीिम

    ेभषमें2004मेंमस्स्थलीकरण णोरथषमरषरकास्कषवण,षगुष णकेरषापकमोनपिनेम्बण2006मेंिरुषगुष।कबे केकर

    कहकरषाँफ्र ेऑफनटषनीवेम्म लीपरषिुोवपहोकषह।ैकेर ालीषवषUNCCDहकऐेष रमषर कायकणष,्ट्र कुेमेेकषहैवो

    टुष,वण वयिवरषेर मकद्दोंटणरषपपूकरूट ेबषध्ुरषणकह।ैभषणकप के े येबयिधकेमेेक टण24ानूबण2004रोहस्कषक्षण

    http://www.dhyeyaias.com/

  • Address: Plot No. A-12,13, Flat No. 201, 2nd Floor, Ansal Building, Mukherjee Nagar, New Delhi, Delhi 110009

    Phone No: 011-47354625/ 26, 9205274741/42, 011-49274400

    Downloaded From: www.dhyeyaias.com

    िरु ।ेमेेक रषमकख्ु मक़ेनमरूस्थलीकरण ेिपटनपषकथषे,ू ुषमरूस्थलीकरण ेवूे णह न ् ोंमेंकपर रकाभषवरोरम

    रणपषह।ै

    मरुस्थलीकरण को लेकर हो रहे सरकचरी प्रयचस

    मस्स्थलीकरण िवनकिपुषर ेमक्ष रब़ी कलकपेककट ्रणणहकह।ैभषणकप केेमस्ुषरीगयभकणकषरोेमेक हु ेणरषणकस्कण

    टणरईरकाुषेिर हगि।कपरकाुषेोंरषिवििपम्पिबनकओ यर ायकग,किरुषवषेरकषह-ै

    वक,मषपमेंिमिकर क्षण रोणोरप र िली ेणरषणद्वषणषिविभपुोवपष ाँललीषुकवषणहकहगिवैे -रकाधषपमयर ककफेलीबकमष

    ुोवपष (टक म फबकवषई)स मकरीयष स्वषस्थ्ु रषक, ुोवपषस मनृष स्वषस्थ्ु रकाबयधप ुोवपषस रकाधषपमयर कक रृिा ि येलषई ुोवपष

    (टकर ेवषई)सणष्ट्र कुरृिािवरषेुोवपषसरकािकबूयनािधरफेलीुोवपषििन।रेणकलीबहैिरेणरषणप कपुोवपषओ य

    मेंभषणकमषर कमेंधपिवयिनकिरुषह।ै

    कपुोवपषओ यर ािकवण्त नकपनुषलीउटषध्ुषुग्रषमक रे्लीुोवपष णिईकब्ली ूमटक(ग्रषमक िवरषेमयर कषलीु)स

    स्वच्छभषणक िम्पस णष्ट्र कुहवणकभषणक िम्प ण णष्ट्र कुवपकरण रषु,िम (टुष,वण सवप वयवलीवषुक टवणवक,प

    मयर कषलीु)ऐेकरकामक,ुोवपष ाँहसैवोवमकपोंर ण ककली होप सवमकपोंरीगक वत्तषरमहोप णे,ू रीेमस्ुषओ य ेिपटनप

    र िली रषमरणककह।ै

    मस्स्थलीकरण र भषवकटवण षमोंरोेमेक हु हषलीहकमेंटुष,वण मयर कषलीुप वपभिूमटकपस्थष,टपष( फ लीिण) ण

    भषणकमेंबॉपलकपेकक(BonnChallenge)टणक्षमकषबढषप र बषण में राग्र कटवणुोवपषलीषाँलरीह।ैुहटवणुोवपष

    3-5वाोंरीटषुलीनलण रीहोगकसिवे हवणुष षसमध्ुरकान ् समहषणष्ट्र सपषगषलीैण्ककथषरपष,नरमेंलीषगूिरुषवष गष।

    टवणुोवपषरषउद्द श्ुभषणककुणषज्ुोंर िली श्र ष्ठव्ुवहषणोंकथषिपगणषपकरकाोनोरॉलीरोिवरिेकरणपष णाटपषपषकथष

    वपभिूमटकपस्थष,टप( फ लीिण) णबॉपलकपेककटणकपटषाँलणषज्ुोंर ायनणक्षमकषेवृपरणपषहोगष।उल्ली ,पकुहै

    टवणुोवपषरोिग र लण ोंमेंटणू न ् मेंकेरषिवस्कषणिरुषवष गष।बॉपलकपेकक रविै ररकाुषेह।ैकेर कहक

    नकिपुषर 250िमिलीुपह न ुणगणै-वपकरृक वयबयवणभिूमटण 0 0कर ण350िमिलीुपह न ुणटण 030कर

    वपस्टिकुषाँउगषईवषुेंगक।

    गेणकलीबहैिरवा, 028मेंेणरषणद्वषणषमस्स्थलीकरण रोणोरप र ागलीकऱी कर रूटमें येुक्त णषष्टमस्स्थलीकरण

    णोरथषमरवे्ं प(ु ूपेकेककक)र कहकलषणिनवेकु( 4- 7ारकाैली 028)रषु,्षलीषरषिुोवपिरुषगुष।भषणक

    में येटपुहक्ष र ककुरषु,्षलीषनकिपुषभणमेंिुोिवकु ूपेकेकककरषु,्षलीषओ यरी्ृय,लीषमेंलेथकथक।

    ेणरषणद्वषणषमस्स्थलीकरण ेमस्ुषर ेमषधषपर िली भिूम णटषवणिस्थिकरीरकाबयधपक्ष र कमेंपवषलषणर ववण िनरष्

    ग्रषमक िवकिवरषे कणक्षषहषिेलीरणप र िली भकरषु,िरुषवषणहषह।ैउनषहण र िली उत्तणष,ण्के णरषणप िवकिवरष

    स्कणेकधषणप र िली भिूमसवली णववैिविवधकषरष येणक्ष णरकाबयधपिरुष।

    ेणरषणर कहींरकाुषेोंर कहकाहमनषबषनिस्थकस्ट े प्लीकर ्ये ेेंनण( े ेक)प 20ाुणष्ट्र कु वेंिेुोंर ेषथ

    िमलीरणमस्स्थलीकरण णभिूमरीगक वत्तषर िगणक स्कणटणन ् रषटहलीष नलीेबपषुषहैकथषनणू येव नकउटग्रहोंर

    ववणु वमकपरीिपगणषपकरीवषणहकह।ै

    http://www.dhyeyaias.com/

  • Address: Plot No. A-12,13, Flat No. 201, 2nd Floor, Ansal Building, Mukherjee Nagar, New Delhi, Delhi 110009

    Phone No: 011-47354625/ 26, 9205274741/42, 011-49274400

    Downloaded From: www.dhyeyaias.com

    आगे क्यच वकयच जचनच चचवहए ?

    ु बषकेषफकेणटणस्टष्टहैिरमस्स्थलीकरण सभिूमक्षण णे,ूषब़ी ,कण हगिसिवे ेनकिपुषभणमेंलीष,ोंलीोगसिव् ारण

    मिहलीष ाँ णबच्ल रकाभषिवकहोणह हगि।ऐे मेंकेेमस्ुषरषकत्रषलीेमषधषपिवव्त रीमषाँगहोगईह।ैलूाँिरकेेमषधषप े

    वहषाँभिूम येणक्ष णउेरीगक वत्तषबहषलीहोगकसवहींिवस्थषटपमेंरमकिु गकस,षद्येकणक्षषेकधण गक णििथ,रिवरषेरो

    बढषवषिमलीप र ेषथविै रवलीवषुकटवणवक,प े येबयिधकेमस्ुषओ य ेिपवषकिमलीेर गष।के येनभ,मेंन ,षवष को येुक्त णष्ट्र

    येषवभषणकेणरषणर रकाुषेेणषहपकुहगिसली िरपिफणभकउटलीिब्धुषाँपषरषफीणहकहगि।केटवणरका ुमेंुहषाँरक छेके षवोंरोामली

    मेंलीषुषवषेरकषह-ै

    धणककटणवपेम्टनषर येणक्ष र िली वकृ्षोंरोरषनप ेणोरषवषपषलषिह केर िली ेख्करषपपूरषरकाषवधषपिरुष

    वषपषलषिह ।ेषथहकवण्त भिूमटणसटषरोंमेंे़ी रोंर िरपषण व, कोंरीम ़ी ोंटणवकृ्षषणोट रषु,िमरोव्ुषटरस्कणटण

    ललीषुषवष ।वरूणककेबषकरीभकहैिरकपस्थषपोंटणवलीवषुकापकरूलीटेधों-वकृ्षोंरोउगषुषवष ।

    मस्स्थलीकरण ेबलषवर िली वली येेषधपोंरष येणक्ष कथषेमकिलकमषर कमेंिवव रटू ,उटुोगरषफीरषणगणभिूमरष

    ानषरणेरककह।ैकेर िली रृिामें्क् ररृिारका षिलीुोंरोरकाुोगमेंलीषप रोरकाोत्ेषिहकिरुषवषपषलषिह ।

    मस्भिूमरीलीव कषवक्षषणकुकषरोरमरणप मेंवजै्ञषिपरउटषुरोमहत्विनुषवषपषलषिह ।

    ग्रषमक क्ष र कोंमेंस्वकःउत्टपहोप वषलीकािपुोिवकवपस्टिकर रनषईरोिपुयिर ककरणप र ेषथहकट्कलणषगषहोंटणउिलक

    मषपवकुिपुयर क स्थषिटकरणपषलषिह ।

    मस्स्थलीकरण वेू,ष ेमकरषबलीषरणप र िली िव मस्स्थलीकरण णोरथषमिनवेसविै रस्कणटणवप-वषगरूरकष

    फैलीषप रषऐेषरकाुषेहैिवेमेंायकणष,्ट्र कुस्कणटणेहुोगरीाट क्षषरीवषककह।ैिव बयधकत्वरीभषवपषर ेषथकेमें

    भषगकनषणकेकिपििकरणपषधणकककथषटुष,वण रोबलषप मेंेषथ,ररकाुषेेषिबकहोेरकषह।ै

    By: Anurag Pandey

    (Dhyeya IAS)

    http://www.dhyeyaias.com/

  • Address: 635, Ground Floor, Main Road, Dr. Mukherjee Nagar, Delhi 110009

    Phone No: 011-47354625/ 26 , 9205274741/42, 011-49274400

    https://t.me/dhyeya_ias_study_material

    Dhyeya IAS Now on Telegram

    नोट : पहिे अपने फ़ोन में टेिीग्राम App Play Store से Install कर िे उसके बाि लिंक में

    ललिक करें लजससे सीधे आप हमारे चैनि में पह ुँच जायेंगे।

    https://t.me/dhyeya_ias_study_materialhttp://www.dhyeyaias.com/http://www.dhyeyaias.in/https://www.dhyeyaias.com/join-dhyeya-ias-telegram-chanel

  • Address: 635, Ground Floor, Main Road, Dr. Mukherjee Nagar, Delhi 110009

    Phone No: 011-47354625/ 26 , 9205274741/42, 011-49274400

    जो विद्यार्थी ध्येय IAS के व्हाट्सएप ग्रपु (Whatsapp Group) से जड़ेु हुये हैं और उनको दवैनक अध्ययन सामग्री प्राप्त होने

    में समस्या हो रही ह ै| तो आप हमारेईमले वलिंक Subscribe कर ले इससे आपको प्रवतवदन अध्ययन सामग्री का वलिंक मले में

    प्राप्त होता रहगेा | ईमेि से Subscribe करने के बाि मेि में प्राप्त लिंक को ललिक करके पुलि (Verify) जरूर करें

    अन्यथा आपको प्रलतलिन मेि में अध्ययन सामग्री प्राप्त नहीं होगी |

    नोट (Note): अगर आपको लहिंी और अंगे्रजी िोनों माध्यम में अध्ययन सामग्री प्राप्त करनी है, तो आपको िोनों में

    अपनी ईमेि से Subscribe करना पड़ेगा | आप िोनों माध्यम के लिए एक ही ईमेि से जुड़ सकते हैं |

    Subscribe Dhyeya IAS Email Newsletter

    (ध्येय IAS ई-मेि न्यूजिेटर सब्स्क्राइब करें)

    http://dhyeyaias.in/join-dhyeya-ias-whatsapp-grouphttp://www.dhyeyaias.com/join-dhyeya-ias-whatsapp-grouphttps://feedburner.google.com/fb/a/mailverify?uri=dhyeyaiashttps://www.dhyeyaias.com/dhyeya-ias-newsletter-on-email

  • Address: 635, Ground Floor, Main Road, Dr. Mukherjee Nagar, Delhi 110009

    Phone No: 011-47354625/ 26 , 9205274741/42, 011-49274400

    ध्येय IAS के व्हाट्सएप गु्रप से जुडने के लिए 9355174443 पर "Hi Dhyeya IAS" लिख कर मैसेज करें

    आप हमारी वेबसाइट के माध्यम से भी जुड सकते हैं

    www.dhyeyaias.com

    www.dhyeyaias.in

    /;s; IAS vc OgkV~l,i ij

    Dhyeya IAS Now on Whatsapp

    नोट: अगर आपने हमारा Whatsapp नंबर अपने Contact List में Save नहीं लकया तो आपको

    प्रीलतलिन के मैटेररयि की लिंक प्राप्त नहीं होंगी इसलिए नंबर को Save जरूर करें।

    http://www.dhyeyaias.com/http://www.dhyeyaias.in/https://api.whatsapp.com/send?phone=919355174443