ac tive · en trainingsinstituten (volwasseneneducatie). Met dit handboek kunnen zij hun...
56
active Handboek voor Trainers De kennis en kunde van de oudste generaties erkennen en waarderen
Transcript of ac tive · en trainingsinstituten (volwasseneneducatie). Met dit handboek kunnen zij hun...
valuing andvalorizingthe knowledge and skills ofpeople 80+
a c t i v e
Handboek voor Trainers
De kennis en kunde van de oudste generaties erkennen en waarderen
Handboek voor Trainers
OVERZICHT VAN DE
ACTIVE80+ PARTNERS
De volgende auteurs hebben een
bijdrage geleverd aan dit handboek::
EUROPESE COÖRDINATOR (A)
queraum. cultural and social research
Anita Rappauer & Michael Stadler-Vida
www.queraum.org
OOSTENRIJK (A)
Österreichisches Rotes Kreuz
Claudia Gröschel-Gregoritsch
www.roteskreuz.at
DUITSLAND (D)
ISIS – Institut für Soziale Infrastruktur
Karin Stiehr
www.isis-sozialforschung.de
ITALIË (I)
Lunaria
Sergio Andreis & Angela Pagano
www.lunaria.org
LITOUWEN (LT) Senior Initiatives Center Edita Satiene
www.senjoru-centras.lt
NEDERLAND (NL)
OVN-NL - Oudere Vrouwen Netwerk
Laura Christ & Kees Penninx
www.ouderevrouwennetwerk.nl
Dit project werd gefinancierd met de steun van de Europese Commissie. De verantwoordelijkheid voor deze publicatie (mededeling) ligt uitsluitend bij de auteur(s); de Commissie kan niet aansprakelijk worden gesteld voor het gebruik van de informatie die erin is vervat.
Impressum: Gepubliceerd door: queraum, cultural and social
research. Vertaalde (Nederlands) en bewerkte
editie: Laura Christ, Design: Verena Blöchl. Geprint
door: Weevers Multimediaal Communicatiebureau
“Je bent nooit te oud
om een ander doel te stellen
of een nieuwe droom te dromen“
C. S. Lewis
INHOUDSOPGAVE
ACHTERGROND 9
OVER DIT HANDBOEK 13
VOORBEREIDING VAN EEN ACTIVE80+ TRAINING 17
DE ACTIVE80+ TRAINING UITVOEREN 21
ACTIVE80+ PROJECTEN 45
BIJLAGE 50
DANKBETUIGING 52
Onze Visie Active 80+ - Iedereen kan iets bijdragen
Het Active 80+ project kent geen hiërarchie, niet tussen
ontvanger en helper, noch tussen de verschillende domeinen
waar activiteiten zich afspelen.
De inspanning om betrokken te raken en zich in te zetten, dat
is waar het om gaat. Wij zijn van mening dat maatschappelijke
betrokkenheid in elke fase van het leven mogelijk is, ook als
sprake is van functionele beperkingen. Als er een wil is, dan
kan iedereen iets bijdragen.
9
ACHTERGROND
Waarover gaat Active 80+?
We zijn getuige van een ‘revolutie der langlevenden’; in 2060 zal één op de acht
mensen 80 jaar of ouder zijn. Mensen op hoge leeftijd zullen dan geen kleine minder-
heid meer zijn in onze samenleving maar vormen een aanzienlijke groep binnen de
burgerbevolking. In de beeldvorming worden mensen op hoge leeftijd vooral geasso-
cieerd met beperkingen en verlies (bijvoorbeeld van geestelijke vermogens, moge-
lijkheden, autonomie) en met vraagstukken op het gebied van gezondheid en zorg.
Wij zijn ervan overtuigd dat we deze houding ten opzichte van de oudste generaties
moeten veranderen en onze focus op onvermogen moeten verschuiven naar kansen
en krachten. Ons Active80+project wil een bijdrage leveren aan deze verandering
en heeft daartoe beleidsaanbevelingen geformuleerd, op EU, nationaal, regionaal
en lokaal niveau. De focus op kansen en krachten kan zo structureel worden. Deze
beleidsaanbevelingen zijn beschikbaar via www.act-80plus.eu.
Active 80+ is een Erasmus+ project dat wordt uitgevoerd door zes partners uit vijf
Europese landen: Duitsland, Italië, Litouwen, Nederland en Oostenrijk. Het project
werd uitgevoerd tussen oktober 2014 en september 2016. Het project is gericht
op de ontwikkeling van een op onderzoek (deskresearch) gebaseerde training voor
medewerkers en vrijwilligers die met tachtigplussers werken. Basisidee was om
medewerkers en vrijwilligers in staat te stellen tachtigplussers te coachen bij het
ontwikkelen en realiseren van hun wensen en ideeën over leerzame en zinvolle
activiteiten binnen de gemeenschap.
LinksVoor meer informatie over Erasmus+ zie:
http://ec.europa.eu/programmes/erasmus-plus
Voor meer informatie over Active 80+ zie:
www.act-80plus.eu
10
Waarom zouden we maatschappelijke inzet van de oudste generaties promoten?
Maatschappelijke inzet van de oudste generaties is geen belangrijk onderzoeksthema,
met als gevolg dat gegevens over dit onderwerp schaars zijn. Toch weten we uit
onderzoek dat een actieve bijdrage aan het gemeenschapsleven positieve effecten
heeft op hoge leeftijd, zoals onder andere:
• Een betere subjectief ervaren kwaliteit van leven;
• Versterkte cognitieve, sociale en fysieke mogelijkheden;
• Toegenomen zelfvertrouwen, het gevoel bekwaam te zijn;
• Het gevoel van betekenis te zijn en verbonden met anderen.
Er zijn aanwijzingen dat activiteiten, zoals blijven leren en vrijwilligerswerk, ouderen
kan helpen zelfstandig te blijven en voorkomen kan dat zij geïsoleerd raken. Het zijn
niet alleen ouderen zelf die profijt hebben van hun activiteiten. Ouderen hebben een
hoop te geven: zij kunnen vaardigheden en kennis overdragen en bijdragen aan ons
collectieve geheugen (bijvoorbeeld als getuige van een tijdperk).
“Ik heb ook veel tijd …
als je wilt, kun je altijd bij mij aankloppen.“
80+ deelnemer
Het is niet nodig om speciale activiteiten te bedenken voor de oudste generaties.
Educatieve activiteiten en vrijwilligerswerk moeten aansluiten bij hun behoeften,
wensen, individuele talenten en interesses.
"Je moet niks uitsluiten en uitgaan van de mogelijkheden die mensen hebben, zoek uit
wat iemands wensen zijn, waar je warm voor loopt. Een bevredigend leven, zolang je
een bijdrage kunt en wilt leveren, dat is waar het om gaat.”
(European report, pag. 24-25, interview met een Nederlandse tachtigplusser).
Wat zijn mogelijke belemmeringen voor de maatschappelijke inzet van mensen op hoge leeftijd?
Hoewel we het algemene perspectief op de ouderdom en de capaciteiten en
mogelijkheden van mensen op hoge leeftijd willen veranderen, zijn er natuurlijk ook
11
werkelijke belemmeringen voor de maatschappelijke betrokkenheid van deze groep.
Uit de enkele studies die hierover gaan en het literatuuronderzoek in het kader
van Active80+ kunnen we concluderen dat zowel interne (bijvoorbeeld persoonlijke,
fysieke) als externe (bijvoorbeeld interpersoonlijke, structurele) factoren deelname
kunnen belemmeren:
Interne factoren zijn bijvoorbeeld:
• Een zelfbeeld van oud zijn en je minder capabel voelen (bijvoorbeeld bang zijn
om erop uit te gaan, de angst dat men langzamer is dan iedereen);
• Chronische ziekten, functionele beperkingen.
Externe factoren:
• Gebrek aan vertrouwen in de capaciteiten (bijvoorbeeld mentaal) van mensen op
hoge leeftijd bij jongere mensen;
• Stereotypen wat betreft de “vierde leeftijd”/ leeftijdsdiscriminatie;
• Te weinig beschikbare stafmedewerkers (bijvoorbeeld in verzorgingshuizen) om
ouderen te ondersteunen bij hun activiteiten;
• Gebrek aan een senior-vriendelijke omgeving en infrastructuur (bijvoorbeeld
toegankelijke publieke ruimtes, openbaar vervoer) (European report, pag. 26-28).
“Niemand bereidt je erop voor hoe is het om 80+ te zijn”
80+ deelnemer
Hoe zou een ondersteunende structuur eruit kunnen zien?
Vanzelfsprekend brengt een ondersteunende structuur, waarin een leven lang leren en
vrijwillige activiteiten worden gestimuleerd, met zich mee dat bovenstaande belem-
meringen worden verminderd of aangepakt, bijvoorbeeld door:
• Technische ondersteuning die bepaalde fysieke beperkingen compenseert;
• Respect en bemoediging door anderen, hetgeen bijdraagt aan meer
zelfwaardering;
• Sterke netwerken binnen de gemeenschap;
• Een nieuw vrijwilligersprofiel en/of activiteiten die inspelen op demografische
veranderingen;
12
• Zelfhulp of ondersteunende voorzieningen die een gebrekkige infrastructuur en
een ontoegankelijke omgeving compenseren;
• Leeftijdsdiscriminatie bestrijden;
• Een nieuwe kijk op en financiële steun voor onderzoek en training met betrekking
tot mensen op hoge leeftijd (European Report, pag. 29–30).
InfoMeer achtergrondinformatie kunt u vinden in het European
Research Report dat ook kan worden gedownload van
www.act-80plus.eu (Outcomes).
13
OVER DIT HANDBOEK
Voor wie is het Handboek voor Trainers?
Deze publicatie dragen wij op aan ieder die een actieve bijdrage wil leveren aan de
ontwikkeling van nieuwe perspectieven op ouder worden. Dit handboek richt zich met
name tot organisaties op het gebied van zorg, wonen en welzijn, trainers/opleidingen
en trainingsinstituten (volwasseneneducatie). Met dit handboek kunnen zij hun stafme-
dewerkers en vrijwilligers, die voor en met mensen op hoge leeftijd werken, inspi-
reren en een handreiking bieden om een coachende rol te vervullen voor tachtigplus-
sers die op een leerzame en zinvolle wijze betrokken willen zijn bij hun gemeenschap.
Het Handboek voor Trainers gaat samen met een andere publicatie, het Handboek
voor de Praktijk dat bedoeld is voor vrijwilligers en medewerkers, die ideeën willen
ontwikkelen over het coachen, de empowerment en de ondersteuning van mensen op
hoge leeftijd. Behalve algemene informatie over deze thema’s biedt het Handboek
voor de Praktijk veel voorbeelden van projecten, die in vervolg op de Active80+
trainingen in de vijf partnerlanden werden uitgevoerd.
Waarom dit Handboek?
Tachtigplussers zijn in de huidige samenleving veelal onzichtbaar en hun capaciteiten,
kracht en vermogen om van betekenis te zijn voor de gemeenschap worden onder-
schat. Ons doel is een verandering teweegbrengen en nieuwe perspectieven op ouder
worden te ontwikkelen.
Om dit te bewerkstelligen hebben we zoveel mogelijk “instrumenten van verandering”
nodig, met andere woorden: mensen die bereid zijn om het verschil te maken.
Om iedereen die geïnteresseerd is in die verandering te voorzien van de benodigde
gereedschappen hebben we binnen Active80+ materiaal en publicaties ontwikkeld.
Het Handboek voor Trainers is bedoeld voor diegenen die praktijkmensen uit
verschillende sectoren willen trainen zodat zij in staat zijn de creativiteit en het
enthousiasme bij tachtigplussers los te maken. Dit Handboek laat zien hoe zo’n trai-
ning kan worden georganiseerd en opgezet (inclusief het implementatieproces en
14
vervolgactiviteiten) en biedt een reeks methoden en ideeën bedoeld om toekomstige
Active80+ trainers te inspireren.
Hoe is dit Handboek tot stand gekomen?
Dit Handboek voor Trainers is het resultaat van een langer proces, gebaseerd op
theoretische en praktische werkzaamheden van het Active 80+ partnerschap:
Startpunt van Active80+ was literatuuronderzoek: de partners in Oostenrijk, Duitsland,
Italië, Litouwen en Nederland verzamelden studies op het gebied van educatie en
sociale participatie van mensen op hoge leeftijd – op nationaal en Europees niveau.
Op basis van deze kennis en de expertise van onze partners werd een concepttraining
ontwikkeld die als een algemeen raamwerk werd gebruikt voor de training in de
deelnemende landen. De trainingsactiviteiten werden zo ontworpen, dat zij pasten
binnen de nationale, lokale en vooral ook bij de institutionele behoeften van de
betrokken organisaties. De ervaringen met de trainingen werden verzameld, geanaly-
seerd en verwerkt in dit Handboek.
Hoe dit Handboek te gebruiken?
Dit Handboek wil lezers informeren en zo goed mogelijk ondersteunen bij de voor-
bereiding en de uitvoering van de training van toekomstige coaches van mensen op
hoge leeftijd.
Het Handboek put uit de ervaringen van de Active80+ partners en biedt praktische
ondersteuning bij de voorbereiding en het realiseren van een Active80+ training.
Het bevat een algemeen voorbeeld van een programma voor een groepstraining
bestaande uit zes modules met daarnaast tips om deelnemers en toekomstige coaches
te ondersteunen bij de planning en implementatie van hun projecten en de opzet van
een evaluatiebijeenkomst ter afsluiting van training en projecten.
Dit Handboek geeft ook een impressie van de projecten die samen met tachtigplus-
sers werden uitgevoerd. Een gedetailleerde beschrijving van projecten is te vinden in
het Handboek voor de Praktijk.
15
Op de website (Toolbox) vindt u een korte beschrijving van de Active80+ training in
Nederland: de activerende dialoog methodiek Samenkracht80+.
In Active80+ is een scala aan materialen ontwikkeld, die werden getest en voorbereid
in de verschillende fasen van de trainingen. Om dit Handboek zo compact mogelijk te
houden, hebben we instrumenten, methoden, andere bruikbare materialen en links op
onze website geplaatst: www.act-80plus.eu. De vertalingen van het
Handboek voor Trainers in het Engels en in de nationale talen zijn ook op de website
te vinden evenals op de websites van de partners.
16
17
VOORBEREIDING VAN EEN ACTIVE80+ TRAINING Doel van de training
• Deelnemers in staat stellen om een coachende rol op zich te nemen voor mensen
op hoge leeftijd;
• Deelnemers in staat stellen projecten op te zetten en samen met mensen op
hoge leeftijd activiteiten uit te voeren;
• Adequate leermethoden- en leeromgeving introduceren voor mensen op hoge
leeftijd;
• Deelnemers aanmoedigen om van perspectief te veranderen;
• Het belang te laten zien van communicatie op “ooghoogte”.
Uitgangspunten
Bij het ontwerp van de training konden verscheidene aanbevelingen ontleend worden
aan de resultaten van de deskresearch, een survey en groepsdiscussies met experts.
Een belangrijk punt is het introduceren van het project en de training bij mogelijk
geïnteresseerde organisaties en deelnemers als een coproductie tussen alle partners:
projectleiders/trainers, organisaties, deelnemers en – als belangrijkste belangheb-
benden – mensen op hoge leeftijd. Het moet vanaf de start worden begrepen als een
gezamenlijke inspanning:
• Bouw voort op bestaande expertise (zowel bij mensen op hoge leeftijd als bij
stafmedewerkers en vrijwilligers);
• Denk na over randvoorwaarden (voor mensen op hoge leeftijd als wel voor de
stafmedewerkers en vrijwilligers), inclusief organisatorische aspecten;
• Focus op de kracht en het potentieel van mensen op hoge leeftijd, een
stimulerende leeromgeving- en leerprocessen;
• Stimuleer deelnemers en hun organisaties om andere belanghebbenden bij de
maatschappelijke inzet van mensen op hoge leeftijd te betrekken (bijvoorbeeld
management, vrienden en bekenden, vrijwilligersorganisaties);
18
• Benadruk het belang en bevorder duurzaamheid, voorzie in een certificaat en de
evaluatie van het trainingsproces;
• maak gebruik van op dialoog gerichte methoden, de training moet zo interactief
mogelijk zijn.
“Ieder individu is uniek en
moet als zodanig worden behandeld.”
Trainer
Trainers
Trainer(s) dienen ervaring te hebben met volwasseneneducatie. Met name moeten zij
• In staat zijn mensen te inspireren en hen helpen hun creativiteit en kracht te
ontdekken;
• Erin geloven dat iedereen – ongeacht leeftijd, achtergrond of ervaringen – een
waardevolle bijdrage kan leveren en het leven in de eigen gemeenschap kan
verbeteren;
• Een bewuste, ruimdenkende houding, een benadering zonder onderscheid naar
leeftijd of leeftijd gerelateerde thema’s (bijvoorbeeld actief ouder worden,
functionele beperkingen);
• Flexibel zijn en positief blijven tijdens de implementatiefase.
“Respect, geduld, faciliterend -
empowerment, integrerend, bemoediging …
zijn sleutelcompetenties - en factoren op alle niveaus!”
Trainer
19
Deelnemers / Coaches
TipBegin vroegtijdig met de promotie van de training en het
werven van deelnemers! Direct contact helpt om mensen en
organisaties ertoe te bewegen mee te doen.
Ideaalgesproken zullen zowel stafmedewerkers als vrijwilligers deelnemen aan de
training. Dit hangt ook af van de organisaties waarmee de partners samenwerken.
Bepalende criteria voor het kiezen van deelnemers aan de training:
• Belangstelling voor het thema en de motivatie om zowel de training te volgen als
de uitvoering van het project samen met mensen op hoge leeftijd uit te voeren;
• Ervaring met het werken met oudere en/of zeer oude mensen. Ideaalgesproken
heeft de deelnemer al contact met mensen op (hoge) leeftijd en heeft al een
idee of potentieel idee voor een project of een gezamenlijke activiteit.
• Een duidelijk commitment en steun vanuit de organisaties. Een verklaring van de
organisatie dat de deelnemer met toestemming van de organisatie participeert is
noodzakelijk, maar kan informeel worden bevestigd (bijvoorbeeld per email);
• Besluiten wie meedoet en hoe de overeenstemming wordt geformuleerd, moeten
worden genomen door de organisaties die de training geven. Het belangrijkste is
inclusief zijn en in staat aan te passen aan verschillende situaties.
20
TipEen informatiebrief of f lyer voor organisaties en potentiële
deelnemers moet op zijn minst de volgende informatie
bevatten:
1. Profijt voor organisaties en voor deelnemers.
2. Achtergrondinformatie over het project en de training
3. Verwachtingen t.a.v. de organisaties en de deelnemers
(implementatie van projecten, hoeveel tijd is ermee
gemoeid enz.).
4. Inhoud en structuur van de training en de
implementatiefase.
5. Tijdsduur van de training en de implementatiefase.
Benodigde middelen
Organisaties die belangstelling hebben om een Active80+ training uit te voeren,
moeten kunnen beschikken over:
• Financiële middelen en tijd om de training te promoten;
• Bij voorkeur twee ervaren trainers, die de groepstraining uitvoeren en
deelnemers begeleiden bij hun projecten;
• Een adequate locatie voor de groepstraining;
• Wat catering faciliteiten.
TipInformatieve bijeenkomsten voorafgaand aan de training zijn
nuttig om deelnemers van tevoren te leren kennen.
21
DE ACTIVE 80+ TRAINING UITVOEREN
“Je maakt nieuwe vrienden en een nieuwe groep waar je bij hoort.
Dat omvat ook zinnige gesprekken en niet alleen gepraat
over koetjes en kalfjes.”
80+ deelnemer
Het Active 80+ trainingsproces bestaat uit drie fasen:
• Een (klassikale) groepstraining
Tijdens de tweedaagse groepstraining krijgen deelnemers een inleiding over het
Active80+ project en over doel en inhoud van de training. Verder worden zij uitge-
daagd om na te denken over de betekenis van maatschappelijke betrokkenheid van
mensen op hoge leeftijd, stereotype beeldvorming over de oudste generaties en hun
eigen rol als “coach” voor deze doelgroep. Op basis van de achtergrondinformatie,
discussies, brainstormen en interactieve oefeningen, werken de deelnemers hun
ideeën uit over mogelijke projecten met tachtigplussers.
• De implementatie van projecten
Coaches werken en voeren samen met de doelgroep – mensen op hoge leeftijd – de
projecten verder uit. De implementatiefase neemt binnen het Active80+ project onge-
veer drie tot vier maanden in beslag.
• Terugkomdag
Nadat de projecten zijn uitgevoerd, wordt een terugkomdag (2-4 uur) georganiseerd
voor mensen die de training hebben gevolgd en die bij de projecten betrokken waren
(bijvoorbeeld trainers, coaches en tachtigplussers) om ervaringen met elkaar uit te
wisselen en mogelijke vervolgactiviteiten te bespreken.
Terugkomdag (2- 4 uur)
Groepstraining (2 (halve) dagen)
Uitvoering van projecten
(3 tot 4 maanden)
22
Een Active 80+ training geven
Het programma voor de Active80+ groepstraining, bevat zes modulen, die er als volgt
uitzien:
1. Welkom en introductie
2. Maatschappelijke inzet van mensen op hoge leeftijd
3. Methoden en goede praktijken die maatschappelijke inzet van mensen op hoge
leeftijd bevorderen
4. Maatschappelijke inzet van mensen op hoge leeftijd steunen: hoe wordt het
werkelijkheid?
5. Volgende stappen
6. Evaluatie en afsluiting
De ervaringen in de pilotfase van de Active80+ training hebben geleerd dat alle
modulen van de groepstraining in twee dagdelen, elk van vier tot zes uur aan bod
kunnen komen. Sommige partners besloten de training in twee sessies met een
interval van een of twee weken uit te voeren om deelnemers tijd te geven voor
reflectie, studie en/of planning.
TipAls de training wordt uitgevoerd in twee halve dagen met
een tijdspanne van bijvoorbeeld 1-2 weken, dan kan die
gebruikt worden voor zelfstudie. Deelnemers kunnen:
• informatie verzamelen over de interesses van de tachtig
plussers, die in hun omgeving wonen of in de instellingen
waar zij werken;,
• ideeën verzamelen over mogelijke projecten in aanvulling
op de ideeën die zij opdeden in het eerste gedeelte van
de training;,
• eigen ideeën aanpassen aan de interesses van de ouderen
met wie zij in hun werk te maken hebben (of ideeën
combineren);
• nadenken over mogelijke samenwerkingspartners en de
setting waarin de projecten zouden kunnen plaatsvinden
en/of
• nadenken over welke steun nodig is en wie daarvoor het
meest geschikt zijn.
23
Het juiste tijdschema zal altijd afhangen van externe condities en de individuele
context, zoals het aantal deelnemers en de mate waarin zij ervaring hebben met het
ontwikkelen van activiteiten samen met mensen op hoge leeftijd. Het is belangrijk om
het programma, de modules en de activiteiten aan specifieke doelen aan te passen,
af te stemmen op de grootte van de groep en op de behoeften en interesses van de
deelnemers. De timing van de modules in deze handreiking is slechts een indicatie en
hangt, behalve van de grootte en de samenstelling van de groep, ook af van de stijl
van de trainer(s).
MODULE 1: Welkom en introductie van de Active 80+ training
TipHet is belangrijk om direct in het begin enkele huisregels
af te spreken, zoals: Het delen van persoonlijke informatie
is optioneel en er is alleen sprake van individuele
perspectieven – er zijn geen goede of foute antwoorden.
Deze eerste module maakt deelnemers bekend met de Active80+ training, met name
met de achtergrond en uitgangspunten van het trainingsconcept. Voornaamste doel van
deze module is het creëren van een uitnodigende werkomgeving en deelnemers met
elkaar kennis te laten maken. Module 1 bevat oefeningen die helpen het ijs te breken
en activiteiten die uitnodigen tot contact en eerste gesprekken tussen deelnemers.
Trainers kunnen deze module ook gebruiken om de behoeften en verwachtingen van
deelnemers te bespreken en algemene vragen te beantwoorden.
TipLaat veel ruimte voor discussies en uitwisseling van
ervaringen.
24
Verwachtingen van deelnemers inventariseren
Beschrijving Deelnemers wordt gevraagd om hun verwachtingen van de
training op te schrijven en deze in tweetallen te bespreken.
Daarna worden de verwachtingen plenair gedeeld, de trainers
schrijven reacties op een flipover.
Doel Het doel is verwachtingen te delen zodat men zich een beeld
kan vormen en de trainer regelmatig kan checken of hij/zij
nog op het juiste spoor zit.
Materialen Kaartjes, pennen en een flipover.
Duur 20 minuten.
Tips & Trucs
voor Trainers
Leg aan deelnemers uit welke verwachtingen kans maken om
in de training vervuld te worden en welke mogelijk minder
realistisch zijn.
Vanaf welke leeftijd ben je oud?
Beschrijving Kaarten met cijfers (10 – 20 – 30 – 40 … – 100) worden in
een rij op de grond gelegd (eventueel langs een touw of lint).
De cijfers verwijzen naar leeftijden van mensen. Deelnemers
wordt gevraagd om bij het cijfer te gaan staan, waar volgens
hen de ouderdom begint. Daarna legt elke deelnemer uit
waarom hij of zij deze specifieke leeftijd heeft gekozen.
Doel Het doel van deze oefening is te laten zien dat begrippen als
‘oud’ en ‘ouderdom’ relatief zijn en variëren al naar gelang
de context en persoonlijke opvattingen.
Materialen Kaarten met cijfers, een touw of ander materiaal dat een
opeenvolging van jaren kan illustreren.
25
Duur Aangezien elke deelnemer zijn/haar keuze toelicht en
discussie met anderen op deze wijze wordt gestimuleerd,
moet 3-5 minuten per deelnemer worden gepland.
Tips & Trucs
voor Trainers
Lange ruimtes, zoals gangen, zijn zeer geschikt voor deze
oefening.
Neem een klein voorwerp mee
Beschrijving Vraag deelnemers om een klein voorwerp van huis mee te
nemen, dat iets zegt over hun relatie met mensen op hoge
leeftijd. Tijdens de introductieronde laten deelnemers zien wat
ze hebben meegebracht en waarom ze dit hebben uitgekozen.
Doel Deze “IJsbreker” is een creatieve manier om jezelf voor te
stellen aan de groep. Deelnemers leren elkaar zo kennen,
horen over de verschillende achtergronden en de relatie tot
mensen op hoge leeftijd.
Materialen Vraag deelnemers vóór de training om een klein voorwerp
van huis mee te nemen.
Duur 2-3 minutes per deelnemer.
Tips & Trucs
voor Trainers
Neem een koffertje mee met voorwerpen, zodat mensen die
vergeten zijn iets mee te brengen, iets uit kunnen zoeken.
26
MODULE 2: Maatschappelijke inzet van mensen op hoge leeftijd
TipHet is belangrijk om het verschil duidelijk te maken tussen
iets doen VOOR mensen op hoge leeftijd en iets samen MET
hen doen.
Module 2 gaat over de maatschappelijke inzet van mensen op hoge leeftijd. Aan
het eind van deze module hebben deelnemers een idee van wat maatschappelijke
inzet van mensen op hoge leeftijd inhoudt en waarom het zo’n belangrijk thema is.
Foto’s, citaten en filmfragmenten worden gebruikt om deelnemers te stimuleren na
te denken over stereotype beelden over mensen op hoge leeftijd en ook hun eigen
perspectieven op ouder worden te verkennen.
TipGeef hand-outs als een basis voor discussie en om mee naar
huis te nemen.
Presentatie van relevante onderzoeksbevindingen
Beschrijving Relevante op onderzoek gebaseerde bevindingen samengevat
in een PowerPointpresentatie, op posters of in een hand-out.
Doel Doel is informatie geven over relevante bevindingen wat
betreft maatschappelijke inzet van mensen op hoge leeftijd.
Materialen PowerPointpresentatie, laptop en beamer; een poster of
hand-out.
27
Duur De presentatie mag niet langer duren dan 30 minuten.
Tips & Trucs
voor Trainers
Ruim tijd in voor vragen en discussie. Zorg ervoor dat
PowerPointpresentatie, hand-out en/of poster lezer-vriendelijk
zijn.
Waarden
Beschrijving Kleine kaartjes met 'waarden' die te maken hebben met het
thema meedoen, van betekenis zijn, maatschappelijke inzet en
zinvolle activiteiten van ouderen. Deelnemers wordt gevraagd
rond te lopen en een kaartje te kiezen dat het meest
aanspreekt en de gekozen uitspraak toe te lichten. De trainer
verzamelt de meningen en ideeën op een flipover, nodigt
deelnemers uit hun keuze toe te lichten en leidt de discussie.
Doel Deelnemers worden uitgenodigd om bij zichzelf te verkennen
en te reflecteren op het belang van 'ertoe doen', 'meedoen'
en 'betrokkenheid' op hoge leeftijd. Ze ontdekken de
verschillen en overeenkomsten in visie binnen de groep.
Materialen Waarden op kaartjes, grote tafel of tape (kaartjes op de muur),
f lipover.
Duur 45 minuten tot 1 uur.
InfoDe interviews met tachtigplussers en experts in het Active80+plus
project vormen een bron voor het selecteren van geschikte
'waarden'. Zie ook het “European Report”, dat is gepubliceerd op
de Active 80+ website www.act-80plus.eu (Outcomes). De in de
Active80+ training gebruikte kaartjes zijn te vinden op de website
(Toolbox).
28
Voorbeelden van ouder worden en ouderdom
Beschrijving Verschillende posters met voorbeelden hangen aan de
muur en deelnemers worden uitgenodigd langs te lopen en
te blijven staan bij het voorbeeld dat hen het meest
aanspreekt. Na afloop worden de verschillende beelden
besproken met de groep.
Doel Vergroten van het bewustzijn van deelnemers wat betreft
verschillende concepten van ouder worden, de behoeften
van ouderen en de diversiteit van beelden en voorkeuren.
Materialen Vellen papier (tenminste formaat A2 wordt aanbevolen) en
iets om deze aan de wand te bevestigen.
Duur 30 minuten
29
Huis van de Identiteit: een breed perspectief op ouder worden
Beschrijving Hoe kunnen we voorbij onze eigen beeldvorming en
mogelijke vooroordelen kijken naar ouder worden? Kunnen
we leren ‘breed’ te kijken naar ouder worden vanuit alle
levensdomeinen? Projecteer een dia met het “Huis van de
Identiteit”, dat vijf domeinen bevat: lichaam & geest,
sociale contacten, materiële situatie, werk & activiteiten/
participatie, en waarden & inspiratie. Discussie in
tweetallen of subgroepen van vijf personen.
Geef drie vragen mee:
• Op welk domein voel jij je momenteel het sterkst/minder
sterk?
• Ben je gewend om vanuit verschillende domeinen naar
jezelf te kijken? Waarom (niet)?
• Kijk je ook vanuit verschillende domeinen naar ouderen?
Waarom (niet)?
Sluit plenair af met de vraag hoe men het ervaren heeft
om zo breed naar zichzelf te kijken. Kunnen we ook zo
breed naar ouderen kijken? Zo ja, zouden ouderen hier
profijt van hebben?
Doel Deelnemers krijgen inzicht in hun eigen beeldvorming over
ouder worden en identiteit en maken kennis met ‘breed
kijken’ naar ouder worden vanuit verschillende
levensdomeinen.
Materialen Beeld van het “Huis van de Identiteit” op dia en/of
hand-out (zie ook Bijlage in dit Handboek).
Duur 40 minuten: 5 min. introductie/uitleg van het “Huis van
Identiteit”, 20 min. discussie in tweetallen/subgroep, 15 min.
plenaire discussie.
Tips & Trucs
voor Trainers
Leg deelnemers uit dat kijken naar en discussiëren over
ouder worden ook betekent dat je naar jezelf kijkt en
nadenkt over je eigen proces van ouder worden.
30
Reflectie gebaseerd op filmfragment
Beschrijving Deelnemers bekijken 10 minuten fragmenten uit de film
"Goedemorgen toekomst – Oud in de Delta", een serie
portretten van Zeeuwse 100-jarigen. Iedere deelnemer
krijgt enkele rode en groene post-it blaadjes en schrijft op
wat volgens hem/haar belemmeringen (rode post-it) en
stimulansen (groene post-it) voor 80+ ouderen zijn om een
rol van betekenis in hun gemeenschap te kunnen vervullen.
De groene en rode post-it blaadjes worden op twee grote
vellen papier of f lipovers geplakt. De trainer clustert waar
mogelijk en nodigt deelnemers uit een toelichting te geven
bij de notities. Plenaire discussie over de filmfragmenten:
• Wat raakte je het meest in deze film?
• Waar situeren we de belemmeringen en stimulansen: bij
de individuele oudere? In zijn/haar netwerk? In onze
organisaties? In onszelf?
Doel Reflecteren op meedoen en van betekenis zijn op (zeer)
hoge leeftijd, mogelijke belemmeringen en stimulansen
hiervoor.
Materialen Film (fragmenten) bijvoorbeeld “Goedemorgen Toekomst,
Oud in de Delta“, filmmaker Kees Hin, GGD Zeeland, 2013.
Duur 40 minuten.
Info
Een trailer van de film “Goedemorgen Toekomst, Oud in
de Delta“ is beschikbaar via YouTube. Andere trailers en
korte films over ouderen en ouder worden zijn te vinden
op www.cinemasenior.nl
31
Theatertechniek
Beschrijving Deelnemers worden verdeeld in tweetallen/subgroepen en
krijgen als opdracht een situatie uit te beelden, bijvoorbeeld
hoe een ouder persoon wordt bediend bij het eten. Nadat de
situatie is uitgebeeld, stappen de “acteurs” naar het publiek
en bespreken met hen hoe de situatie veranderd zou kunnen
worden zodat deze aantrekkelijker en zinvol is voor mensen
op hoge leeftijd. Daarna gaan de acteurs door met het spelen
van de situatie steeds vanuit nieuwe perspectieven, aange-
dragen door het publiek. Toeschouwers mogen op elk
moment het spel stopzetten en meer advies geven of zelf
meedoen om te laten zien hoe de situatie kan worden
verbeterd.
Doel Een situatie uit de werkelijkheid naspelen kan een discussie
uitlokken over hoe de praktijk verbeterd kan worden.
Materialen Voorwerpen die het spel een impuls geven
Duur Een uur om tenminste twee situaties te kunnen spelen: 10
minuten voorbereiding, 5 minuten spel, 15 minuten discussie
en reageren.
Tips & Trucs
voor Trainers
Trainers moeten zichzelf vertrouwd maken met basiskennis van
sociaal/groep/toegepast theater en de regels van het spel uit-
leggen aan de deelnemers. Sta klaar om in te grijpen om deel-
nemers beter te laten begrijpen wat van hun wordt verwacht.
Korte video’s met voorbeelden kunnen daarbij helpen.
32
MODULE 3: Methoden en goede praktijken die de maatschappelijke betrokkenheid- en inzet van mensen op hoge leeftijd bevorderen
Een belangrijk doel van de training is deelnemers in staat te stellen en te inspireren
om een coachende rol te vervullen voor mensen op hoge leeftijd en samen met hen
projecten uit te voeren. Om deelnemers een idee te geven van mogelijke projecten
is Module 3 gericht op het geven van praktijkvoorbeelden die de maatschappelijke
betrokkenheid- en inzet van ouderen stimuleren. Daarbij komen ook mogelijke taken
van coaches ter sprake en worden deelnemers gestimuleerd na te denken over
mogelijke uitdagingen. Aan het eind van deze module hebben deelnemers een duide-
lijk beeld van het soort project dat zij zouden willen doen in de implementatiefase.
Leren van de praktijk: enkele voorbeelden van mogelijke activiteiten
Om een idee te geven van interessante praktijkvoorbeelden en discussie over
mogelijke projecten te stimuleren, kan gedacht worden aan bijvoorbeeld: een poster
tentoonstelling, een PowerPointpresentatie over bestaande initiatieven, foto’s of
video’s. Een andere mogelijkheid is een gastspreker uitnodigen, die ervaring heeft
met het organiseren van activiteiten waarbij mensen op hoge leeftijd zijn betrokken.
TipAanbevolen wordt gebruik te maken van de ervaring en
expertise van de deelnemers aan de training. Misschien is
iemand al eerder betrokken geweest bij een interessant
initiatief of bekend met andere innovative projecten.
33
Oefening Zonnebloem
Beschrijving In een kleine groep van 3-4 personen bespreken
deelnemers de volgende vragen:
• Welke taken heeft een coach van maatschappelijk
betrokken tachtigplussers?
• Welke kennis en vaardigheden zijn hiervoor nodig?
De antwoorden worden op ovale kaartjes geschreven en
gearrangeerd als een zonnebloem: taken zijn de
bloembladeren, kennis en vaardigheden vormen de
bladeren van de stengel. Elke groep presenteert en
bespreekt de zonnebloem in de plenaire sessie aan de
hand van de volgende vragen:
• Welke kennis en vaardigheden zijn al aanwezig?
• Welke kennis en vaardigheden zijn nog nodig?
De training van nog niet aanwezige kennis en vaardigheden
kan de tweede dag aan bod komen.
Doel Het doel van deze oefening is een grotere bewustwording
van de taken en uitdagingen in het werk van coaches van
actief betrokken tachtigplussers.
Materialen Prikbord, kaarten, pennen, lijm, afbeelding van een
zonnebloem (zie bijlagen).
Duur 60 minuten
Tips & trucs
voor Trainers
Als de tijd en het aantal kaarten het toestaan, kunnen de
verschillende zonnebloemen worden samengevoegd tot één
grote zonnebloem, die de resultaten van de plenaire
discussie laat zien.
34
Leren van goede praktijken
Beschrijving In kleine groepjes bekijken deelnemers het Handboek voor
de Praktijk of andere bronnen en maken een keuze welk
project zij bijzonder interessant vinden om uit te voeren. Ze
bespreken hoe deze projecten uitgevoerd zouden kunnen
worden en aangepast aan de eigen context. Daarna
presenteren de groepjes hun bevindingen en ideeën in een
plenaire sessie aan elkaar.
Doel Het doel is te leren van projecten die al met succes zijn
geïmplementeerd en deelnemers te inspireren hun eigen
ideeën te ontwikkelen.
Materialen Print-outs van handboeken, prikborden, f lipover, papier,
lijm, plakband, pennen/viltstiften.
Duur 90 minuten.
InfoDe beschrijving van een aantal concrete projecten die door coaches
samen met tachtigplussers zijn ontwikkeld en uitgevoerd binnen het
Active80+ project zijn te vinden in het Handboek voor de Praktijk, te
downloaden via de Active 80+ website www.act-80plus.eu. Andere
inspirerende voorbeelden zijn te vinden op www.cinemasenior.nl,
zoals de korte dansfilm “Kijk in mijn ogen“, en op www.pratheater.nl,
informatie en een korte film “Simpel Verlangen”, een dansproject in
verpleeg- en verzorgingshuizen dat verschillende generaties en
leefwerelden met elkaar verbindt.
Inspirerende initiatieven zijn ook: levensverhalen-projecten “(G)oud
voor de buurt“, www.noordhollandvertelt.nl/goud-voor-de-buurt.php,
Lang Leve Kunst, www.langlevekunst.nl en de Stichting Fit-Art
www.fitart.nl.
35
MODULE 4: Maatschappelijke betrokkenheid- en inzet van tachtigplussers steunen: Hoe dit te realiseren?
“Als het gaat om ‘communicatie’, kan het helpen als je bedenkt dat het
in essentie gaat om dezelfde houding, zowel in de relatie trainer-
deelnemers, in de communicatie van coaches met 80+ sleutelpersonen
en in de communicatie van 80+ sleutelpersonen met andere 80+-ers.“
Trainer
In Module 4 krijgen deelnemers de gelegenheid om hun projectideeën verder uit te
werken. Ze bespreken de verdere stappen die nodig zijn om het project te plannen
en realiseren en betrekken hierbij actief mensen op hoge leeftijd. Aan het eind van
deze module weten deelnemers:
• Wat voor project zij willen gaan uitvoeren en hoe zij mensen op hoge leeftijd
kunnen betrekken bij de planning en het realiseren ervan.
• Wat zij moeten doen in de implementatiefase en welke steun zij van trainers
kunnen verwachten.
TipBereid coaches erop voor dat zij f lexibel moeten zijn wat betreft
hun verwachtingen van mensen op hoge leeftijd en rekening
moeten houden met context gebonden omstandigheden. Overtuig
ze ervan dat een voorzichtige benadering en een prettige
verstandhouding hun nuttigheid hebben bewezen.
Wat is een 'project'?
Projecten moeten de volgende kenmerken hebben:
• Profijt voor iemand anders dan de persoon zelf en familieleden;
36
• De nadruk ligt op wat iemand kan bijdragen in overeenstemming met de
middelen waarover iemand beschikt;
• Gericht op van elkaar leren en wederkerigheid.
Projectideeën uitwisselen
Beschrijving Deelnemers werken hun ideeën uit in kleine groepjes en
bespreken de volgende vragen:
• Wat hebben we nodig om het project een duwtje te geven
dan wel al bestaande initiatieven verder te ontwikkelen?
• Wie is onze doelgroep?
• Waar moeten we rekening mee houden als we met deze
doelgroep werken?
• Hoe kunnen we samenwerken met bestaande
programma’s en aanbod in onze organisaties/
gemeenschap?
• Hoe kunnen we met lokale organisaties, de gemeenschap
en/of familieleden samenwerken en ze erbij betrekken?
Doel Delen en ontwikkelen van de eerste ideeën.
Materialen Een groot vel pakpapier voor elke groep (dat als poster
kan dienen bij de plenaire presentatie) en pennen.
Duur 60 - 90 minuten voor het werken in kleine groepjes, 10 - 15
minuten per project in de plenaire sessie.
37
Ideeën vormende oefening
Beschrijving In kleine groepjes van 2-3 personen, leggen deelnemers
elkaar hun eerste projectideeën voor. Ze bespreken de
sterktes en zwakheden van deze ideeën en visies en ook de
haalbaarheid. Voor elk idee dat het waard lijkt om getoetst
te worden, schetsen de deelnemers een eerste plan van
uitvoering volgens een vaste structuur (bijvoorbeeld
doelstelling, doelgroepen, inhoud, organisatie,
organisatoren, benodigde middelen, documentatie). De
resultaten worden plenair gepresenteerd en vormen de
basis voor het ‘huiswerk’: in detail checken of het project
voldoet aan de voorwaarden.
Doel De projectideeën worden beoordeeld in de vorm van
collegiale toetsing. Collega’s adviseren elkaar over de
implementatie.
Materialen Een groot vel pakpapier voor elke deelnemer (dat als poster
kan dienen bij de plenaire presentatie) en pennen.
Duur 60 - 90 minuten voor het werken in kleine groepjes, 15
minuten per project in de plenaire sessie.
Tips & Trucs
voor Trainers
Raam vanaf het begin genoeg tijd voor praktische steun bij
het ontwikkelen van de projectideeën.
38
TipIn Nederland maakten deelnemers aan de training kennis met de op
gemeenschapsvorming gerichte methodiek Samenkracht80+, een
activerende dialoog met tachtigplussers over ‘meedoen en van
betekenis zijn’. Ook werden oefeningen gedaan zoals de
dialoogoefening ‘Open Vissenkom’. Alle deelnemers ontvingen een
handreiking en konden deze, mochten zij daarvoor interesse hebben,
gebruiken in hun project. Een beknopte samenvatting van de training
Samenkracht80+ is opgenomen in de Toolbox op onze website.
Voorbeelden uit de praktijk zijn te vinden in de Nederlandse editie
van het Handboek voor de Praktijk.
MODULE 5: Volgende stappen bepalen
Deze module bereidt deelnemers voor op de implementatiefase – het realiseren van
hun projectideeën samen met mensen op hoge leeftijd. Het doel van module 5 is dan
ook om:
• Te informeren over beschikbare steun tijdens de uitvoering van het project;
• Volgende stappen te bepalen, bijvoorbeeld een Terugkomdag;
• Open vragen te bespreken en te beantwoorden.
TipReserveer genoeg tijd voor het bespreken van open vragen
en faciliteer de uitwisseling van contactinformatie tussen
deelnemers.
39
MODULE 6: Evaluatie en afsluiting
Aan het eind van elke trainingsdag of nadat alle modules zijn behandeld, krijgen deel-
nemers de gelegenheid om de training te beoordelen en te reflecteren op hun deel-
name. In dit hoofdstuk worden verschillende manieren om de training te evalueren
gepresenteerd. Wij bevelen aan om minstens een van deze voorbeelden te gebruiken.
De Smiley-methode
Beschrijving De trainer tekent drie “smiley” gezichten op een flipover:
een lachend, een huilend en een neutraal gezicht.
Deelnemers krijgen post-it blaadjes of stickers en worden
gevraagd om een post-it blaadje/sticker te selecteren en
dit te plakken bij het gezicht dat het beste uitdrukt hoe zij
zich op dat moment voelen. Deelnemers worden
uitgenodigd om hun keuze(n) toe te lichten.
Doel Nagaan hoe de mensen in de groep zich voelen.
Materialen post-it’s of stickers, pennen, f lipover.
Duur 10 minuten.
Tips & Trucs
voor Trainers
Laat het aan de deelnemers over of zij een toelichting
willen geven bij hun keuze.
40
Bull’s eye
Beschrijving De trainer maakt van te voren een bull’s eye en brengt die
aan op een centrale plek. De bull’s eye heeft drie tot vier
domeinen, bijvoorbeeld: inhoud, timing, methoden en sfeer.
Elke deelnemer heeft evenveel stickers als er domeinen
zijn en wordt uitgenodigd om de stickers in elk kwadrant
(of taartpunt) te plaatsen om de tevredenheid met de
training uit te drukken. Hoe meer tevreden iemand is over
een bepaald domein, hoe dichter de sticker zich bij de roos
bevindt. In een gezamenlijke discussie kunnen de
verschillende aspecten uitvoeriger worden besproken en
verbeteringen voorgesteld.
Doel Snel een idee krijgen hoe de groep de training beoordeelt.
Materialen Stickers en een bull’s eye.
Duur 20 minuten.
Vragenlijst
Beschrijving Deelnemers wordt gevraagd een formele vragenlijst in te
vullen, die een serie vragen bevat over de belangrijkste
aspecten van de training, bijvoorbeeld:
• organisatie
• inhoud en methoden
• eigen inbreng
• resultaten en profijt
Doel Feedback van de deelnemers op alle aspecten van de
training.
41
Materialen Vragenlijst (zie voor een voorbeeld onze website), pennen.
Duur 10 minuten.
Tips & Trucs
voor Trainers
Sommige partners hebben een extra vraag toegevoegd
over de motivatie van de deelnemer of diens organisatie
om aan de training mee te doen. Indien relevant, kan de
trainer bij de evaluatie op de Terugkomdag refereren aan
de motivatie en verwachtingen bij aanvang.
Implementatie van de projecten
“Het is belangrijk om open te staan voor allerlei kleine projecten en
deelnemers aan te moedigen om creatieve ideeën te bedenken.”
Trainer
De implementatie van projecten met mensen op hoge leeftijd wordt beschouwd
als een onderdeel van de Active80+ training. Het idee is dat trainers (of mogelijk
anderen, bijvoorbeeld teamleiders) de deelnemers aan de training/ coaches steunen
bij het realiseren van hun projecten. De hoeveelheid en de soort begeleiding waaraan
behoefte is, kan verschillen afhankelijk van de ervaring en het vertrouwen van de
coaches. Begeleiding moet daarom flexibel zijn en afgestemd op de behoeften van
de coaches en de middelen waarover trainers, respectievelijk organisaties kunnen
beschikken.
TipBenadruk het belang van de wensen, behoeften,
vaardigheden en mogelijkheden van de tachtigplussers, die
betrokken zullen zijn bij de kleine projecten. Deze moeten
aansluiten op hun interesses.
42
43
De volgende manieren om begeleiding en supervisie te bieden bij de uitvoering van
de projecten, bleken goed te werken:
• Persoonlijke begeleiding op verzoek: een trainer is beschikbaar voor deelnemers
als zij vragen hebben of assistentie nodig hebben.
• Actief contact houden: de trainer neemt ongeveer anderhalve maand na de
training contact op met de deelnemer via email of telefonisch en vraagt of
behoefte is aan ondersteuning.
• Individuele ref lectie-bijeenkomsten: de trainer en de coaches ontmoeten elkaar
regelmatig om ervaringen te delen en verdere stappen te plannen.
• Sociale netwerken en online platforms: om contact te houden en materiaal uit te
wisselen, kan een WhatsApp-groep of de installatie van Dropbox een goede optie
zijn.
TipHeb vertrouwen in de coaches! Wacht voordat je (teveel)
ondersteuning aanbiedt.
Terugkomdag
De terugkomdag vindt plaats enkele weken of maanden nadat de projecten met
tachtigplussers zijn gestart. Het algehele doel van deze bijeenkomst is een gezamen-
lijke reflectie op hoe de training en implementatie van de projecten ertoe hebben
geleid dat mensen van hoge leeftijd er bij werden en worden betrokken (voor zover
mogelijk).
De terugkomdag is ook een goede gelegenheid om de deelnemers aan de training en
bij de projecten betrokken ouderen en alleroudsten te erkennen en de pers en lokale en
regionale belanghebbenden te informeren. Alle partners van het Active80+ project kozen
voor de combinatie van een intern en een publiek deel van de Terugkomdag.
44
TipInterne reflectie
Een reflectieronde met deelnemers aan de training (coaches) en
bij de projecten betrokken ouderen zou de volgende vragen
kunnen bevatten:
• Wat was het meest succesvol?
• Wat was het grootste probleem?
• Wat was het meest verrassend?
• Wat heb ik zelf bij kunnen dragen?
• Wat heb ik geleerd?
• Wat heb ik afgeleerd
“Mensen op hoge leeftijd betrekken bij een evenement brengt met zich
mee dat ook organisatorische zaken, zoals transport en goed toegankelijke
locaties geregeld moeten worden.”
Trainer
Tip
Aanbevelingen voor het publieke deel en de feestelijke afsluiting:
• Betrek de ouderen en hun coaches actief bij het
evenement, bijvoorbeeld een presentatie van projecten,
korte statements, publieke interviews;
• Betrek kunstzinnige initiatieven die iets te maken hebben
met de projecten bij het evenement;
• Reik certificaten uit of geef kleine cadeautjes die
erkenning en waardering uitdrukken voor de coaches en
de maatschappelijk betrokkenheid van de ouderen;
• Nodig vertegenwoordigers van de media uit;
• Houd rekening met een budget voor drankjes en versnaperingen.
45
46
ACTIVE 80+ PROJECTEN
Een belangrijk onderdeel van de Active 80+ trainingen was het opzetten van
projecten. In de implementatiefase werkten de coaches samen met tachtigplussers aan
de projecten en voerden ze uit.
De Active80+ projecten laten een uitzonderlijke diversiteit zien qua setting, inhoud of
werkwijze. Ook de intensiteit en de manier waarop de coaches de projecten onder-
steunden, verschilden behoorlijk in de vijf deelnemende landen. Een aantal van de
projecten was gericht op de directe leefomgeving (bijvoorbeeld bewoners van een
woonzorgcentrum), anderen richtten zich op de buurt en/of de wijk. Sommige activi-
teiten waren eenmalig met de potentie om regelmatig herhaald te worden (bijvoor-
beeld optredens, presentaties), terwijl anderen werden opgezet als terugkerende
activiteiten (bijvoorbeeld lees- of gesprekskringen, een koersbalgroep).
De grote variëteit maakt het niet gemakkelijk om een overzicht te geven van de
verschillende projecten in de vijf partnerlanden. Globaal kunnen de projecten, die
aansluitend op de Active 80+ training werden uitgevoerd, worden ingedeeld in de
volgende categorieën:
Amusement, ontspanning en training Bij deze projecten richtten tachtigplussers (ondersteund door hun coaches) zich
op amusement en ontspanning voor hun leeftijdsgenoten met een eenmalig of
terugkerend programma. In Oostenrijk, bijvoorbeeld, organiseerde een team een
Carnavalsfeest in een dagcentrum. Een groep tachtigplussers in een woonzorgcentrum
in Nederland richtte een Koersbalclub op. Anderen besloten gezamenlijk te tuinieren
of samen filmvoorstellingen te bezoeken. Een speciaal voorbeeld van ontspanning
vormden activiteiten die expliciet werden gewijd aan het trainen van lichaam en
hersenen van de deelnemers, bijvoorbeeld "Ordine e libertà " (Orde en Vrijheid)
in Italië: waar de educatieve methodologie van Maria Montessori werd aangepast
om mensen op hoge leeftijd te helpen elementaire persoonlijke vaardigheden
te verbeteren; of "Wii-ing", computer gestuurde video games om de cognitieve
vaardigheden van mensen op hoge leeftijd te verbeteren, bijvoorbeeld door te
47
tennissen of te boksen; een ander voorbeeld is een "Brainjogging" groep onder
leiding van een vrouw van 80+.
Creativiteit & kunst Een deel van de binnen de Active 80+ trainingen uitgevoerde projecten betrof
creatieve en artistieke activiteiten zoals voorstellingen (sketches als onderdeel van
het Carnavalsfeest, Oostenrijk), schilderkunst, poëzie, mandala kunstgroepen of een
leeskring
Religie & spiritualiteit Twee van de Active 80+ projecten hadden een religieuze of spirituele achtergrond. In
Duitsland, bijvoorbeeld, werd een speciale kerkdienst voorbereid door tachtigplussers
waarin zegeningen plaatsvonden door en voor ouderen met en zonder lichamelijke
en/of functionele beperkingen.
Het delen van gemeenschappelijke herinneringen & traditionele vaardigheden Nogal wat projecten waren gebaseerd op het idee dat mensen van boven de tachtig
veel herinneringen, kennis en vaardigheden hebben die zij met anderen zouden
kunnen delen. In Litouwen werd een project gewijd aan het bereiden van een
traditioneel gerecht ("Tatar Gatlama") voor ‘vette dinsdag’. Een Oostenrijkse bakgroep
werd opgericht zodat deelnemers hun kennis en recepten met elkaar konden delen.
Het "Metropolis Restaurant”, een project van het Prienai verzorgingshuis “bracht de
deelnemers terug" naar een beroemd restaurant uit de jaren 1920-1940 in Kaunas.
48
Tachtigplussers ontmoeten.…
Het idee dat mensen van tachtig jaar en ouder veel te geven hebben - ook aan
andere generaties - inspireerde veel deelnemers tot projecten gericht op het samen-
brengen van verschillende groepen mensen. Een voorbeeld hiervan is de "Zingende
Generatie", een intergenerationeel koor met leden van een dagcentrum en kinderen
van een kleuterschool of in Duitsland de "Salon der Begegnung " (Salon van de
Ontmoeting) - een project waarin oorlogservaringen van tachtigplussers en de erva-
ringen van hedendaagse vluchtelingen konden worden gedeeld. Andere voorbeelden
zijn de Nederlandse projecten "Oud ontmoet jong" (Barneveld) waarin jongeren,
bewoners van een zorgcentrum en buurtbewoners elkaar ontmoetten en het project
"Verloren stad", waar kinderen de bewoners van een woonzorgcentrum in Zutphen
interviewden over hun oorlogservaringen.
Groepsdialoog In Nederland vormden groepsdialogen – of gesprekken de kern van deel twee
van de training en van de projecten. "Samenkracht 80+" is een activerende
groepsdialoog, waarin de kennis en kunde, de levenservaring, maar ook de sociale
aspiraties van tachtigplussers centraal staan. In twee of meer bijeenkomsten gaan
deelnemers met elkaar, en met vrijwilligers en professionals in gesprek en verkennen
hun ideeën, wensen en mogelijkheden om zinvolle activiteiten te ondernemen".
In het kader van Active80+ organiseerden vijf projectteams van verschillende
samenstelling gestructureerde groepsdialogen of ‘open’ gespreksbijeenkomsten. Zo
organiseerde een team van vrijwilligers twee dialoog-tafels in een verzorgingshuis,
wijkverpleegkundigen koffie- met 'appeltaart' gesprekken tijdens het wekelijkse
inloopspreekuur en werden huiskamergesprekken georganiseerd door vrijwilligers
van een ontmoetingscentrum. Meer informatie over de groepsdialoog en de Training
Samenkracht80+ is te vinden op onze website (Toolbox).
Charitas Een van de Active 80+ projecten was een charitatief project waarbij bewoners van
49
een verzorgingshuis een rommelmarkt organiseerden en de opbrengst schonken aan
een stichting die steun biedt aan ouderen met een laag inkomen.
80+ politiek In het Italiaanse project "E noi?" (En wij?), uitten tachtigplussers hun kritiek en ideeën
over 80+ beleid van de gemeente Bologna. Onderwerpen die aan de orde kwamen,
waren bijvoorbeeld bezuinigingen op de overheidsuitgaven voor ouderen, de kwaliteit
van het openbaar vervoer of de behoefte aan meer verzorgend personeel.Bij een
aantal projecten was sprake van onverwachte maar interessante wendingen door
persoonlijke of externe factoren. In Gravenbruch (Duitsland), bijvoorbeeld, wilde een
dame op leeftijd "Wandel Ontmoetingen" organiseren voor oude mensen (zonder
rollators). Ondanks al haar inspanningen bleek het niet mogelijk om een aantrekkelijke
en toegankelijke route in de omgeving van de stad te vinden. De dame veranderde
haar plan en bood in plaats daarvan "brainjogging" oefeningen (zie hierboven)
aan voor tachtigplussers. Maar de tekortkomingen, die tijdens de (vruchteloze)
voorbereiding van de "Wandel Ontmoetingen" waren geconstateerd, werden serieus
genomen door de lokale autoriteiten, waarop zij aan de slag gingen om de problemen
op te lossen.
50
BIJLAGE
Huis van de identiteit: een breed perspectief op ouder worden, oefening in Module 2
Houben, P. (2009). Interactief levensloopbeleid. Amsterdam: SWP.
Oefening Zonnebloem, Module 3
!
VerenigingSport
51
52
DANKBETUIGING
Onze speciale dank gaat uit naar de 80+ deelnemers en alle organisaties die het idee
achter Active80+ ondersteunden, management, stafmedewerkers en vrijwilligers die
deelnamen aan de training en het realiseren van de Active80+ projecten faciliteerden:
In Duitsland:
• Hessische Staatskanzlei
• LandesEhrenamtsagentur Hessen
• Heimverzeichnis gGmbH
• Begegnungsstätte Haltestelle Langen
• Diakonisches Werk Offenbach-Dreieich-Rodgau
• Katholisches Dekanat Dreieich, Seniorenseelsorge
• Kindertagesstätte Haus Kunterbunt
• Stadsbestuur van Neu-Isenburg
In Italë:
• L’Azienda Pubblica di Servizi alla Persona Città di Bologna
• Villa Serena, Bologna
• Villa Ranuzzi, Bologna
• Il Centro Anziani “Giorgio Perlasca“, Roma
In Litouwen:
• Prienų globos namai
• Kauno kartų Namai
• Dainavos dienos globos centras
In Nederland:
• Zorggroep Ena in samenwerking met Welzijn Barneveld
• Vrijwilligers Zorgrésidence Het Seminarie, Amersfoort
• De Deventer Dagsociëteit, Deventer
• Sensire, wijkverpleging/ sociaal wijkteam, Zutphen/Warnsveld
• Zorggroep Sint Maarten, locatie De Polbeek, Zutphen
In Oostenrijk:
• Kuratorium Wiener Pensionistenwohnhäuser
• Österreichisches Rotes Kreuz / Landesverband Niederösterreich
53
Wij zijn blij met iedereen die geïnteresseerd is om het Active80+ concept (training
en/of projecten) en het Active80+ logo te gebruiken. Wij stellen het zeer op prijs dat
u ons hierover informeert en we ontvangen graag uw feedback.
www.act-80plus.eu www.ouderevrouwennetwerk.nl
Dit project werd gefinancierd met de steun van de Europese Commissie. De verantwoordelijkheid voor deze publicatie (mededeling) ligt uitsluitend bij de auteur(s); de Commissie kan niet aansprakelijk worden gesteld voor het gebruik van de informatie die erin is vervat.
