๑

ประเพณการเทศนมหาชาต

ประเพณการเทศนมหาชาตจดเปนการท าบญทส าคญและมความหมายมากทสดในสงคมไทยเนองจากเปนประเพณของพทธศาสนกชนชาวไทยทท าสบเนองมาแตโบราณจนถงปจจบนเพราะความเชอวาถาผใดไดฟงเทศนมหาชาตแลวจะไดกศลแรงและหากใครตงใจฟงใหจบในวนเดยวจะไดเกดรวมและพบพระศรอรยเมตตรยโพธสตวซงจะมาตรสรเปนพระพทธเจาในอนาคต

สมเดจพระบรมไตรโลกนาถ ทรงโปรดฯใหประชมสงฆนกปราชญราชบณฑตแปลและแตงมหาชาตค าหลวงขนเปนภาษาไทยเมอ พ.ศ.๒๐๒๕ส าหรบสวดในพระราชพธเขาพรรษาและสวดใหอบาสกอบาสกาฟงระหวางพรรษา

เรองราวของมหาชาตชาดกมความส าคญอยางยงตอพทธศาสนกชนเพราะถอวาเปนตอนทพระพทธเจาเสวยพระชาตเปนพระเวสสนดรอนเปนพระชาตสดทายททรงบ าเพญพระบารมครบ๑๐ ประการ กอนจะทรงตรสรพระสมมาสมโพธญาณดวยทานบารมชนสดยอดทยากยงจงเรยกวา มหาชาต

ความนยมและความส าคญของเรองมหาชาตชาดกปรากฏใหเหนไดจากวรรณกรรมทแตงขนมากมาย ทงตางส านวนและตางยคสมยเฉพาะทเปนฉบบหลวงกมมากมายในลกษณะของรปแบบค าประพนธตางๆนอกจากนยงมมหาชาตฉบบทองถนตางๆ อก เชนทางภาคเหนอมมหาชาตภาคพายพเขยนเปนภาษาลานนามหลายฉบบและหลาย ส านวนทางภาคอสานมมหาชาตค าเฉยงสวนทางภาคใตมมหาชาตชาดกฉบบวดมชฌมาวาสสงขลาเปนตนและยงมมหาชาตส านวนตางๆอกมากมายทแตงกนเองโดยอสระกระจายอยตามหวเมองตางๆประเพณการฟงเทศนมหาชาตจงปรากฏในสงคมไทยทกภมภาคทงในราชส านกและในหมประชาชนทวไป

ในราชส านกปรากฏเปนพระราชพธในวงหลวงมาแตสมยสโขทยแลวในสมยอยธยาพระมหากษตรยถงกบทรงโปรดฯ ใหสรางพระทนงทรงธรรมดวยพระราชประสงคใหเปนททรงธรรมในงานพระราชพธเทศนมหาชาตพระราชพธนสบเนองมาจนถงสมยกรงรตนโกสนทรในแผนดนพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกทรงเกณฑพระบรมวงศานวงศขาราชการ ท ากระจาดใหญบชากณฑเทศนาคราวหนงแมพระบาทสมเดจพระพทธเลศหลานภาลยครงททรงด ารงอยในสมณเพศกทรงหดเทศนกณฑมทรจนกลายเปนธรรมเนยมใหพระราชโอรสถวายเทศนมหาชาตในวงหลวง

ในทองถนโดยเฉพาะในเขตภาคอสานถอเปนงานบญทยงใหญส าคญทสดของปจะจดขนในราวเดอน ๔ เรยกวา บญพระเวสทงยงมประเพณเกยวเนองกบเทศกาลนดวย เชนพธแหพระเวสเขาเมองและพธแหขาวพนกอนเพอบชาคาถาพนทางภาคเหนอกใหความส าคญกบการเทศนมหาชาตมากเหนไดจากมประเพณสรางหลาบเงนหรอแผนเงนแกะลาย แขวนหอยรอบฉตรถวายเปนเครองขนธตงธรรมหลวงในงานบญเทศนมหาชาตแผนเงนเหลานจะ

๒

จ าหลกเปนรป ลวดลายตางๆสวนทางภาคใตนนประเพณเทศนมหาชาตไดคลคลายไปเปนประเพณสวดดานซงคลายคลงกบการสวดโอเอวหารรายอยางกรงเทพฯทวดพระศรรตนศาสดาราม

จะเหนวาประเพณเทศนมหาชาตทเปนประเพณหลวงไดสงผลกระทบตอประเพณราษฎรอยางกวางขวางแตทองถนไดพฒนารปแบบการเทศนและประเพณตางๆ ใหแตกตางไปเพอใหสอดคลองกบธรรมเนยมทองถนทแตกตางกนไปในแตละภาคในภาคกลางจะคงลกษณะส าคญของประเพณหลวงไวมาก เชนในการเทศนมกจะมปพาทยประโคมขณะด าเนนพธตามแบบของหลวงดวยเชอวาเปนการเสรมศรทธาใหเกดความปตในผลบญทไดบ าเพญกบทงเปนเครองเตอนใจใหผทไดยนเสยงปพาทยไดทราบวาก าลงมพธเทศนมหาชาตอย ผใดรบกณฑเทศนใดไวจะไดตระเตรยมตวไดทนปพาทยในงานเทศนมหาชาตจะเรมดวยเพลงโหมโรงและก าหนดเพลงปพาทยประจ ากณฑไวซงเปนเพลงหนาพาทยตามแบบหลวงทมความศกดสทธและถอเปนเพลงชนสงทงสน เชน กณฑทศพร ใชเพลงสาธการ กณฑหมพานตใชเพลงตวงพระธาตเปนตน

การเทศนมหาชาตในสวนทเปนประเพณราษฎรนอกจากจะรกษาขนบแบบราชส านกทเนนความศกดสทธแลว ยงแฝงดวยความสนกสนานและการละเลนแทรกอยดวย เชนพระทเทศนมหาชาตกณฑตางๆ อาจวาแหลเพอใหผฟงไดรสยงขนแหลตางๆ ทมประจ ากณฑทเรยกวาแหลนอกนจะแตงเปนพเศษนอกเนอเรองพระเวสสนดรกไดหรอชาวบานในบางทองทแถบภาคกลางจะมการเลนมหาชาตทรงเครองเวลามพธเทศนมหาชาต ซงชาวบานจะรบมาจากวดและไปเลนกนเองตอมาชาวบานกลบไปชวนพระมาเลนดวยกนจงเปนการเลนระหวางแมเพลงทมเสยงดทมกรบบทเปนพระนางผสด หรอพระ-นางมทร กบพระทมกจะรบบทพระเวสสนดรและชชก เปนตน

จะเหนไดวาคตธรรมตอการด าเนนชวตตามหลกพทธศาสนาโดยเฉพาะคตของการท าบญใหทานการกลบชาตมาเกดของพระโพธสตวคอพระเวสสนดรความเชอเรองบญ-กรรมอยในส านกของชาวไทยทงสงคม ดวยอทธพลของมหาชาตชาดกทมบทบาทอยางสงในการสรางบรณาการทางศาสนาใหเกดขนตอชาวไทยทกภมภาคมาเปนเวลาชานานแลวพระสงฆเปนผมบทบาทอยางยงตอกระบวนการเชอมตอประเพณหลวงสประเพณราษฎรท าใหเกดความกลมกลนในทางวฒนธรรมทมพระพทธศาสนาเปนสญลกษณแหงสงศกดสทธรวมกนทามกลางคตความเชอในทองถนทแตกตางกน

ลกษณะความสมพนธระหวางประเพณหลวงและประเพณราษฎรทเหนจากประเพณการเทศนมหาชาตแสดงใหเหนถงเจตนาในการพยายามเผยแพรประเพณหลวงสทองถนโดยตรงอทธพลของประเพณหลวงทสงตอประเพณราษฎรกระท าโดยผานกระบวนการเรยนรทางสงคมทมวดเปนศนยกลางในการใหการศกษาและอบรมสงสอนสอดแทรกคานยมจากราชส านกทเนนแบบแผนทเปนระเบยบใหคลายคลงกนแตความโนมเอยงของประเพณราษฎรทจะเลยนแบบประเพณหลวงตามธรรมชาตของการยกยองแบบแผนจากราชส านกเปนพนเดมของสงคม

๓

ชาวนาอยแลวท าใหประเพณหลวงบางอยางกลายเปนสงทประชาชนตองการเอาอยางโดยท ราชส านกเองไมไดมเจตนาหรอตองการจะมอทธพลแตประการใดดงจะยกประเพณการเผาศพมาเปนกรณตวอยางใหเหนพอสงเขป

การเทศนมหาชาต เปนทนยมของพทธศาสนกชนชาวไทยทกภาคของประเทศ ซงถอปฎบตสบดอกนมาเปนเวลาชานานจนเปนประเพณอยางหนงของสงคม ชาวพทธไทย โดยมความเชอวา การฟงเทศนมหาชาตท าใหผฟงไดบญมาก และในขณะทฟงกไดรบความสนกสนานเพลดเพลนไปดวย ถายงพระเทศนเสยงด ๆ กยงท าใหฟงซาบซงยงขน เทศนมหาชาตเปนงานใหญ ไมมใครสามารถจดใหมขนมาไดโดยล าพงวดใดจะจดใหมเทศนมหาชาตจะตอง เรมดวยการระดมก าลงคน ประชมปรกษาหารอแบงหนาทกนรบผดชอบ วางแผนด าเนนงานไวแตเนน ๆ เชน จดท าความสะอาดบรเวณวด ประดบตกแตงธรรมาสน ศาลาการเปรยญ เตรยมหาตนกลวยตนออย ตลอดทงจดท าธงทวประดบประตก าแพงวด เปนตน จดไดวาเปนงานใหญในรอบปเลยทเดยว การเตรยมงานเทศนมหาชาต จงเปนประเพณทสรางสรรคความสมานสามคคของประชาชน ท าใหประชาชนรจกการท างานเปนหมคณะ รจกแบงหนาทและรบผดชอบรวมกน

ค าวา “ เทศนมหาชาต “ ตามพจนานกรมฉบบราชบณฑตยสถาน(๒๕๔๒:๕๔๐:๘๓๘) ใหความหมาย “เทศน” วาการแสดงธรรมสงสอนในทางศาสนา และ “มหาชาต” น. เรยกเวสสนดรชาดกวา มหาชาต ม ๑๓ กณฑ. การมเทศนเรองมหาเวสสนดรชากดเรยกวา มเทศนมหาชาต

เทศนมหาชาตเปนการพรรณาถง “ เรองพระเวสสนดรชาดก “ ค าวา” ชาดก “ นนเปนชอเรยกคมภรประเภทหนงของพทธศาสนา ทกลาวถงอดตชาตของพระพทธเจา เปนค าสอนประเภทบคลาธษฐาน คอยกตวละครขนมาเลาแลวสอดแทรกค าสอนเขาไปในการเลาเรองนน ๆ ชาดกมอยมากมาย แตทนบวาส าคญทสดมอย ๑๐ ชาดก หรอสบชาต ตามทนยมเรยกกนวา “ พระเจาสบชาต “ ในแตละชาตพระพทธเจาทรงบ าเพญบารมตาง ๆ กน เพอมงหวงทจะใหส าเรจพระสมมาสมโพธญาณ

การบ าเพญบารมกคอการกระท าความด ซงดเหมอนเปนเรองของปจเจกบคคล เปนเรองเฉพาะตว ไมเกยวกบผอนหรอสวนรวม แตตามความเปนจรงแลวการบ าเพญบารมนนยอมจะท าใหเกดผลดทงแกตวผ กระท าและประชาชนโดยสวนรวมโดยแท เชน “ การบ าเพญสจจะบารม” ผบ าเพญยดมนแตเฉพาะความเปนจรง ความเทยงตรง บคคลอนไดรบผลกคอ ไมถกหลอกลวง เปนตน อนง การบ าเพญบารมนน แบงออกเปน ๓ ชน หรอ ๓ ระดบคอระดบธรรมดาชนตน ๆ เรยกวา “ บารม ” ระดบสงคอระดบทท าไดคอนขางยากเรยกวา “ อปบารม” และระดบสงสดคอระดบทบคคลซงยงเปนปถชนอยไมสามารถจะท าไดเรยก วา “ ปรมตถบารม”

เทศนมหาชาต คอ เทศนาเวสสนดรชาดก ถอเปนงานบญพธทส าคญ เปนประเพณทมคณคาทตองสบทอดทนยมจดใหมการมาแตโบราณ สวนมากจดใหมในวด เปนหนาทของชาวบานและวดนน ๆ จะตกลงรวมกนจด ปกตจดหลงวนออกพรรษาและพนหนาทอดกฐนไปแลวจนตลอดฤดหนาว สวนใหญทางภาคกลาง

๔

นยมท ากนในวนขน ๘ ค าหรอวนแรม ๘ ค า กลางเดอนสบสอง ซงในชวงนน าเรมลดและขาวปลาอาหารก าลงอดมสมบรณ จงพรอมใจกนท าบญท าทานและเลนสนกสนานรนเรง

ทางภาคเหนอนยมจดเทศนในเดอนย นอกจากจะเปนประเพณลอยกระทงแลว ยงมประเพณ “ตงธมมหลวง” หมายถงการฟงพระธรรมเทศนาเรองใหญหรอเรองส าคญ เพราะธรรมหลวงทใชเทศนมกจะเปนเวสสนดรชาดก อนเปนพระชาตสดทายของพระโพธสตวกอนจะไดมาประสตแลวตรสรเปนพระ พทธเจาในชาตตอมา มทงหมด ๑๓ กณฑ ค าวา “ตง” แปลวาเรมตน การ ตงธรรมหลวง กอาจแปลวาการสดบพระธรรมเทศนาจากคมภรทจารขนใหมเปนครงแรกดวย ประเพณนตรงกบงานประเพณฟงเทศนมหาชาตของภาคกลาง การตงธรรมหลวงน จะจดขนในเดอนเพญทเรยกวาเดอนยเพง (ยเปง) คอวนเพญเดอน ๑๒ จะมการเตรยมงานมากมาย นบตงแตการเตรยมสถานทในการเทศนและการเตรยมตวของผจะมาฟงเทศน ถอเปนพธใหญคงานทานสลากภตต ดงนนจงมคตนยมวา ในวดหนงนนปใดทจดงานทานสลากภตตกจะไมจดงานตงธรรมหลวง และปใดทจดงานตงธรรมหลวงกจะไมจดงานทานสลกภตตนอกจากเทศนมหาชาต หรอเวสสนดรชาดกแลว ธรรมหรอคมภรทน ามาเทศนในงานตงธรรมหลวงน อาจเปนคมภรขนาดยาวเรองใดเรองหนงซงทางวดและคณะศรทธาจะชวยกน พจารณา โดยอาจเปนเรองในหมวด ทศชาตชาดกปญญาสชาดก หรอชาดกนอกนบาตเรองอน แตทนยมกนมากคอเรอง “มหาชาต” หรอเวสสนดรชาดก ซงมความเชอกนวา หากไดฟงเทศนมหาชาตครบ ๑๓ กณฑ จะไปเกดในแผนดนยคพระศรอารยะเมตไตรยในอนาคตเชนกน ซงหากเปนธรรมทมใชเรองมหาชาตแลวกมกจะฟงกนไมเกน ๓ วน แตหากเปนเวสสนดรชาดกหรอมหาชาตแลวอาจมการฟงเทศนตอเนองกนไปถง ๗ วน โดยแบงการเทศนเปนวนแรกเทศนธรรมวตร วนทสองเทศนคาถาพน กอนทจะเทศนมหาชาตกจะเทศนเรองอนไปเรอย ๆ พอถงวนสดทายกจะเทศนดวยคมภรชอ มาลยตน มาลยปลาย และอานสงสมหาชาต รงขนเวลาเชามดกจะเรมเทศนมหาชาตตงแตกณฑทศพรเรอยไป จนครบทง ๑๓ กณฑ ซงมกจะไปเสรฐเอาในเวลาทมเศษ แลวจะมการเทศนธรรมพทธาภเษกปฐมสมโพธ สวดมนตเจดต านานยอ ธมมจกกปปวดตสตร และสวดพทธาภเษก ปจจบนนยมเทศนจบภายในวนเดยว

เจาของกณฑจะนมนตพระทเทศนเฉพาะกณฑนน ๆ มาเทศน เรยก “เทศนกนกณฑ “

ท านองทใชเทศนแบบพนเมองเรยกตามแบบลานนาวา “ระบ า” การเรยกชอกณฑ ทางภาษาเหนอเรยกวา “ผก” ดวยเหตทเทศนมหาชาตเปนทนยม จง มนกปราชญฉบบลานนาแตงธรรมเปนจ านวนถงประมาณ ๑๕๐ ฉบบหรอส านวน เชนฉบบวงวอนนอย วงวอนหลวง วงวอนดอนกลาง หงแกวมโนวอน ทาแปน รมฅง สรอยสงกร เปนตน สวนฉบบทเปนภาษาบาลลวนเรยกวา “คาถาพน”

๑) ตกแตงบรเวณพธใหมบรรยากาศคลายอยในบรเวณปา ตามทองเรองเวสสนดรชาดก โดยน าเอา ตนกลวย ตนออย และกงไมมาผกตามเสา และบรเวณรอบ ๆ ธรรมาสน ประดบธงทว และ ราวต ฉตร ตามสมควร

๕

๒) ตงขนสาครใหญ หรอจะใชอางใหญทสมควรกไดใสน าสะอาดเตม ส าหรบปกเทยนบชาประจ ากณฑ ในระหวางทพระเทศน น าในภาชนะทตงนเสรจพธแลว ถอวาเปนน าพระพทธมนตทส าคญ ภาชนะใสน านตงหนาธรรมาสน กลางบรเวณพธ

๓) เตรยมเทยนเลก ๆ จ านวน ๑,๐๐๐ เลม แลวนบแยกจ านวนเปนมด มดหนงมจ านวนเทาคาถาของกณฑหนง แลวท าเครองหมายไวใหทราบ วามดไหนส าหรบบชาคาถากณฑใด เมอถงคราวเทศนกณฑนนกจะเอาเทยนมดนนออกจดบชาตดรอบ ๆ ภาชนะน า ตอกนไปจนจบกณฑใหหมดมดพอด ครบ ๑๓ กณฑถวน จ านวน ๑,๐๐๐ เลม เทาจ านวนคาถา บางแหงนยมท าธงเลก ๆ ๑,๐๐๐ คน แบงจ านวนเทาคาถาประจ ากณฑเชนอยางเทยน แลวปกธงบชาระหวางกณฑบนหยวกกลวย แตการใชธงไมเปนทนยม เชน เทยน การจดเทยนหรอปกธงบชากณฑดงกลาวเปนหนาทของเจาภาพผรบกณฑนน ๆ การเทศนเวสสนดร มวธเทศนเปนท านองโดยเฉพาะ จะตองไดรบการฝกอบรมศกษาตอทานผทรงคณวฒทางนเปนพเศษ สวนการเทศนจตรารยสจจกถา มระเบยบพธอยางเทศนในงานดงกลาวแลวขางตน

ประเพณงานเทศนมหาชาต

งานเทศนมหาชาตน นยมท ากนหลงออกพรรษาพนหนากฐนไปแลว อาจท าในวนขน ๘ ค ากลางเดอน ๑๒ หรอในวนแรม ๘ ค ากได ซงในชวงนน าเรมลดและขาวปลาอาหารก าลงอดมสมบรณ จงพรอมใจกนท าบญท าทานและเลนสนกสนานรนเรง แตในภาคอสานนนนยมท ากนในเดอน ๔ เรยกวา "งานบญผะเหวด" ซงเปนชวงทเสรจจากการท าบญลานเอาขาวเขายง ในภาคกลาง บางทองถนท ากนในเดอน ๕ ตอเดอน ๖ กม งานเทศนมหาชาตนนจะท าในกาลพเศษจะท าในเดอนไหนกไดไมจ ากดฤดกาล โดยมากเพอเปนการหาเงนเขาวด บางแหงนยมท าในเดอน ๑๐

การเทศนมหาชาตนน มอยดวยกนทงหมด ๑๓ กณฑ เปนเรองราวเกยวกบพระเวสสนดรอนเปนพระชาตสดทายของพระบรมโพธสตว กอนทจะมาประสตเปนเจาชายสทธตถะและออกบวชจนตรสรเปนพระสมมาสมพทธเจา ดงต านานตอไปน

ต านานเทศนมหาชาต ๑๓ กณฑ

การเทศนมหาชาต คอการมหากศลทเตอนบคคลใหนอมร าลกถงการบ าเพญบญ คอความดทยงยวด อนมการสละความเหนแกตว เพอผลประโยชนสงอนไพศาลของมวลมนษยชาตเปนส าคญเปนเทศกาลทคงความหมายอยางแทจรง

การเทศนทกกณฑจะมผเปนเจาภาพจดกณฑเทศนถวาย เมอพระทตนรบกณฑเทศนขนเทศนเจาภาพจะจดเทยนบชาคาถาหวานขาวตอกขาวสาร การเทศนในสมยกอนพระเจาของกณฑจะอานจากอกษรธรรม(อกษรลาว) ซงจาร

๖

ลงบนใบลานเปนแผนยาว ค าวา"จาร" มาจากภาษาเขมรแปลวา การเขยนดวยเหลกแหลมบนใบลาน แตปจจบนจะนยมพมพลงบนใบลานเปนตวหนงสอไทยปจจบน เปนเรองราวในแตละกณฑ ทงนเพอความสะดวกส าหรบพระรนใหม

เมอจบกณฑจะตฆองเปนสญญาณ การเปนเจาของกณฑในหมบานในชนบทอาจแบงเจาภาพเปนคม เรองราวและประวตความเปนมาแตละกณฑมดงน

เนอหาโดยยอแตละกณฑ

กณฑท ๑ ทศพร เปนกณฑทพระอนทรประสาทพรแกพระนางผสด กอนทจะจตลงมาเปนพระราชมารดาของพระเวสสนดร ภาคสวรรค พระนางผสดเทพอปสรสนบญทาวสกกะเทวราช สวามทรงทราบจงพาไปประทบยงสวนนนทวนในเทวโลก พรอมใหพร ๑๐ ประการ คอใหไดอยในปราสาทของพระเจาสรราชแหงนครสพ ขอใหมจกษด าดจนยนตาลกเนอ ขอใหมควด าสนท ขอใหพระนามวาผสด ขอใหมโอรสททรงเกยรตยศเหนอกษตรยทงหลายและมใจบญ ขอใหมครรภทผดไปจากสตรสามญคอแบนราบในเวลาทรงครรภ ขอใหมถนงามอยารด าและหยอนยาน ขอใหมเกศาด าสนท ขอใหมผวงาม และขอสดทายขอใหมอ านาจปลดปลอยนกโทษได

กณฑท ๒ หมพานต เปนกณฑทพระเวสสนดรบรจาคทานชางปจจยนาค ประชาชนสพโกรธแคนจงขบไลใหไปอยเขาวงกต พระนางเทพผสดไดจตลงมาเปนราชธดาของพระเจามททราช เมอเจรญชนมได ๑๖ ชนษา จงไดอภเษกสมรสกบพระเจากรงสญชยแหงสวรฐนคร ตอมาไดประสตพระโอรสนามวา "เวสสนดร" ในวนทประสตนนไดมนางชางฉททนตตกลกเปนชางเผอกขาวบรสทธจงน ามาไวในโรงชางตนคบารม ใหนามวา "ปจจยนาค" เมอพระเวสสนดรเจรญชนม ๑๖ พรรษา ราชบดากยกราชสมบตใหครอบครองและทรงอภเษกกบนางมทร พระราชบดาราชวงศมททราช มพระโอรส ๑ องคชอ ชาล ราชธดาชอกณหาพระองคไดสรางโรงทาน บรจาคทานแกผเขญใจ ตอมาพระเจากาลงคะแหงนครกาลงครฐไดสงพราหมณมาขอพระราชทานชางปจจยนาคพระองคจงพระราชทานชางปจจยนาคแกพระเจากาลงคะ ชาวกรงสญชย จงเนรเทศพระเวสสนดรออกนอกพระนคร

กณฑท ๓ ทานกณฑ เปนกณฑทพระเวสสนดรทรงแจกมหาสตสดกทาน คอ การแจกทานครงยงใหญ กอนทพระเวสสนดรพรอมดวยพระนางมทร ชาลและกณหาออกจากพระนคร จงทลขอพระราชทานโอกาสบ าเพญมหาสตสดกทาน คอ การใหทานครงยงใหญ อนไดแก ชาง มา โคนม นาร ทาส ทาสา สรรพวตถาภรณตางๆ รวมทงสราบานอยางละ ๗๐๐

กณฑท ๔ วนประเวศ เปนกณฑทสกษตรยเดนดงบายพระพกตรสเขาวงกต เมอเดนทางถงนครเจตราชทงสกษตรยจงแวะเขาประทบพกหนาศาลาพระนคร กษตรยผครองนครเจตราชจงทลเสดจครองเมอง แตพระเวสสนดรทรงปฎเสธ และเมอเสดจถงเขาวงกตไดพบศาลาอาศรมซงทาววษณกรรมเนรมตตามพระบญชาของทาวสกกะเทวราช กษตรยทงสจงทรงผนวชเปนฤๅษพ านกในอาศรมสบมา

๗

กณฑท ๕ ชชก เปนกณฑทชชกไดนางอมตดามาเปนภรรยา และหมายจะไดโอรสและธดาพระเวสสนดรมาเปนทาส ในแควนกาลงคะมพราหมณแกชอ ชชก พ านกในบานทนวฐะ เทยวขอทานตามเมองตางๆ เมอไดเงนถง ๑๐๐ กหาปณะ จงน าไปฝากไวกบพราหมณผวเมย แตไดน าเงนไปใชเปนการสวนตว เมอชชกมาทวงเงนคนจงยกนางอมตดาลกสาวใหแกชชก นางอมตดาเมอมาอยรวมกบชชก ไดท าหนาทของภรรยาทด ท าใหชายในหมบานเปรยบเทยบกบภรรยาตน หญงในหมบานจงเกลยดชงและรมท ารายทบต นางอมตดา ชชกจงเดนทางไปทลขอกณหาชาลเพอเปนทาสรบใช เมอเดนทางมาถงเขาวงกตกถกขดขวางจากพรามเจตบตรผรกษาประตปา

กณฑท ๖ จลพน เปนกณฑทพรานเจตบตรหลงกลชชก และชทางสอาศรมจตดาบส ชชกไดชกลกพรกขงแกพรานเจตบตรอางวาเปนพระราชสาสนของพระเจากรงสญชย จงไดพาไปยงตนทางทจะไปอาศรมฤๅษ

ท ๗ มหาพน เปนกณฑปาใหญ ชชกหลอกลออจตฤๅษใหบอกทางสอาศรมพระเวสสนดรแลวกรอนแรมเดนไพรไปหา เมอถงอาศรมฤๅษ ชชกไดพบกบอจตฤๅษ ชชกใชคารมหลอกลอจนอจตฤๅษจงใหทพกหนงคนและบอกเสนทางไปยงอาศรมพระเวสสนดร

กณฑท ๘ กณฑกมาร เปนกณฑทพระเวสสนดรทรงใหทานสองโอรสแกเฒาชชก พระนางมทรฝนรายเหมอนบอกเหตแหงการพลดพราก รงเชาเมอนางมทรเขาปาหาอาหารแลว ชชกจงเขาเฝาทลขอสองกมาร สองกมารจงพากนลงไปซอนตวอยทสระ พระเวสสนดรจงลงเสดจตดตามสองกมาร แลวจงมอบใหแกชชก

กณฑท ๙ กณฑมทร เปนกณฑทพระนางมทรทรงไดตดความหวงหาอาลยในสายเลอด อนโมทนาทานโอรสทงสองแกชชก พระนางมทรเดนเขาไปหาผลไมในปาลก จนคลอยเยนจงเดนทางกลบอาศรม แตมเทวดาแปลงกายเปนเสอนอนขวางทาง จนค าเมอกลบถงอาศรมไมพบโอรส พระเวสสนดรไดกลาวว านางนอกใจ จงออกเทยวหาโอรสและกลบมาสนสตตอเบองพระพกตร พระองคทรงตกพระทยลมตนวาเปนดาบสจงทรงเขาอมพระนางมทรและทรงกนแสง เมอพระนางมทรฟนจงถวายบงคมประทานโทษ พระเวสสนดรจงบอกความจรงวาไดประทานโอรสแกชชกแลว หากชวตไมสนคงจะไดพบ นางจงไดทรงอนโมทนา

กณฑท ๑๐ สกกบรรพ เปนกณฑทพระอนทรจ าแลงกายเปนพราหมณมาขอพระนางมทร แลวถวายคนพรอมถวายพระพร ๘ ประการ

ทาวสกกะเทวราชเสดจแปลงเปนพราหมณเพอทลขอนางมทร พระเวสสนดรจงพระราชทานให พระนางมทรกยนดอนโมทนาเพอรวมทานบารมใหส าเรจ

พระสมโพธญาณ เปนเหตใหเกดแผนดนไหวสะทาน ทาวสกกะเทวราชในรางพราหมณจงฝากนางมทรไวยงไมรบไป ตรสบอกความจรงและถวายคนพรอมถวายพระพร๘ประการ

กณฑท ๑๑ มหาราช เปนกณฑทเทพเจาจ าแลงองคท านบ ารงขวญสองกมารกอนเสดจนวตถงมหานครสพ

๘

เมอเดนทางผานปาใหญชชกจะผกสองกมารไวทโคนตนไม สวนตนเองปนขนไปนอนตนไม เหลาเทพเทวดาจงแปลงรางลงมาปกปองสองกมาร จนเดนทางถงกรงสพ พระเจากรงสพเกดนมตฝนตามค าท านายยงความปตปราโมทย เมอเสดจลงหนาลานหลวงตอนรงเชาทอดพระเนตรเหนชชกพากมารนอยสององค ทรงทราบความจรงจงพระราชทานคาไถคน ตอมาชชกกดบชพตกษยดวยเพราะเดโชธาตไมยอย ชาลจงไดทลขอใหไปรบพระบดาพระมารดานวตพระนคร ในขณะเดยวกนเจานครลงคะไดโปรดคนชางปจจยนาคแกนครสพ

กณฑท ๑๒ ฉกษตรย เปนกณฑททงหกกษตรยถงวสญญภาพสลบลงเมอไดพบหนาณอาศรมดาบสทเขาวงกตพระเจากรงสญชยใชเวลา ๑ เดอน กบ ๒๓ วนจงเดนทางถงเขาวงกต เสยงโหรองของทหารทง ๔ เหลา พระเวสสนดรทรงคดวาเปนขาศกมารบนครสพ จงชวนพระนางมทรขนไปแอบดทยอดเขา พระนางมทรทรงมองเหนกองทพพระราชบดาจงไดตรสทลพระเวสสนดรและเมอหกกษตรยไดพบหนากนทรงกนแสงสดประมาณ รวมทงทหารเหลาทพ ท าใหปาใหญสนนครนครนทาวสกกะเทวราชจงไดทรงบนดาลใหฝนตกประพรมหกกษตรยและทวยหาญไดหายเศราโศก

กณฑท ๑๓ นครกณฑ เปนกณฑทหกกษตรยน าพยหโยธาเสดจนวตพระนครพระเวสสนดรขนครองราชยแทนพระราชบดาพระเจากรงสญชยตรสสารภาพผด พระเวสสนดรจงทรงลาผนวชพรอมทงพระนางมทร และเสดจ

กลบสสพนคร เมอเสดจถงจงรบสงใหชาวเมองปลอยสตวทกกขง ครนยามราตรพระเวสสนดรทรงปรวตกวา รงเชาประชาชนจะแตกตนมารบบรจาคทาน พระองคจะประทานสงใดแกประชาชน ทาวโกสหไดทราบจงบนดาลใหมฝนแกว ๗ ประการ ตกลงมาในนครสพสงถงหนาแขง พระเวสสนดรจงทรงประกาศใหประชาชนขนเอาไปตามปรารถนา ทเหลอใหขนเขาพระคลงหลวง ในกาลตอมาพระเวสสนดรเถลงราชสมบตปกครองนครสพโดยทศพธราชธรรมบานเมองรมเยนเปนสขตลอดพระชนมาย

อานสงสของการบชาฟงเทศนประจ ากณฑ

กณฑทศพร

ผบชากณฑทศพร จะไดรบทรพยสมบตดงปรารถนา ถาเปนสตรจะไดสามเปนทชอบเนอเจรญใจ ถาเปนบรษจะไดภรรยาเปนทตองประสงค ทงจะไดบตรหญงชาย เปนคนวานอนสอนงาย มรปกายงดงาม มความประพฤตด กรยาวาจาเรยบรอยทกประการ

กณฑหมพานต

ผบชากณฑหมพานต ยอมไดในสงทปรารถนาทกประการ ครนตายไปแลวจะไดไปบงเกดในสคตโลกสวรรค เสวยสมบตอนโอฬาร มบรวารแวดลอมบ ารงบ าเรออยเปนนตย ครนจตจากสวรรคแลวจะลงมาเกดใน

๙

ตระกลขตตยะมหาศาล หรอตระกลพราหมณมหาศาลอนบรบรณดวยทรพยศฤงคาร บรวารมากมายนานาประการ เชน โค กระบอ ชาง มา รถ ยานพาหนะ นบประมาณมได ประกอบดวยความสขกายสบายใจทกๆอรยาบถ

กณฑทานกณฑ

ผบชากณฑทานกณฑ จะบรบรณดวยแกวแหวนเงนทอง ทาส ทาส และสตวสองเทาสเทา คร นตายแลวจะไดไปเกดในฉกามาพจรสวรรค มนางเทพอปสรแวดลอมมากมาย เสวยสขอยในปราสาทแลวดวยแกว ๗ ประการ

กณฑวนประเวศน

ผบชากณฑวนประเวศน จะไดรบความสขทงโลกนและโลกหนา จะไดเปนบรมกษตรยในชมพทวปเปนผทรงปรชา เฉลยวฉลาด สามารถปราบอรราชศตรใหยอยยบไป

กณฑชชก

ผบชากณฑชชก จะไดบงเกดในตระกลกษตรย ประกอบดวยสมบต อนงดงามกวาชนทงหลายจะเจรจาปราศรยกไพเราะเสนาะโสต แมจะไดสามภรรยาและบตรธดา กลวนแตมรปทรงงดงามสอนงาย

กณฑจลพน

ผบชากณฑจลพน แมจะบงเกดในภพใดๆ จะเปนผสมบรณดวยทรพยบรวาร จะมอทยานอนดารดาษดวยดอกไมหอมตลบไป แลวจะมสระโบกขรณอนเตมไปดวยปทมชาต ครนตายไปแลวกไดเสวยทพยสมบตในโลกหนาสบไป

กณฑมหาพน

ผบชากณฑมหาพน จะไดเสวยสมบตในดาวดงสเทวโลก และจะไดลงมาเกดเปนกษตรยมหาศาล มทรพยศฤงคารบรวารมาก มอทยานและสระโบกขรณเปนทประพาส เปนผบรบรณดวยศกดานภาพเฟองฟงไปทวชมพทวป อกจกไดเสวยอาหารทพยเปนนตยนรนดร

กณฑกมาร

๑๐

ผบชากณฑกมาร ยอมประสบความส าเรจในสงทพงปรารถนา ครนตายไปไดเกดในฉกามาพจรสวรรค ในสมยทพระศรอารยเมตไตรยมาอบตกจะไดพบศาสนาของพระองค จะไดถอปฏสนธในตระกลกษตรย ตลอดจนไดสดบตรบฟงพระสทธรรมเทศนาของพระองคแลวบรรลพระอรหตผลพรอมดวยปฏสมภทาทง ๔ ดวยบญราศทไดอบรมไว

กณฑมทร

ผบชากณฑมทร เกดในโลกหนาจะเปนผมงคง สมบรณดวยทรพยสมบต เปนผมอายยนยาว ทงประกอบดวยรปโฉมงดงามกวาคนทงหลาย จะไปในทใดๆกจะมแตความสขทกแหงหน

กณฑสกกบรรพ

ผบชากณฑสกกบรรพ จะไดเปนผเจรญดวยลาภ ยศ ตลอดจนจตรพธพรทง ๔ ประการ ไดแก อาย วรรณะ สขะ พละ ตลอดกาล

กณฑมหาราช

ผบชากณฑมหาราช จะไดมนษยสมบต สวรรคสมบต และนพพานสมบต เมอเกดเปนมนษยจะไดเปนพระราชา เมอจากโลกมนษยไปกจะไดไปเสวยทพยสมบตในฉกามาพจรสวรรค มนางเทพอปสรเปนบรวาร ครนบารมแกกลากจะไดนพพานสมบตอนตดเสยซงชาตชรา พยาธ มรณะ พนจากโอฆะทงสาม มการโมฆะ เปนตน

กณฑฉกษตรย

ผบชากณฑฉกษตรย จะไดเปนผเจรญดวยพร ๔ ประการ คอ อาย วรรณะ สขะ พละทกๆชาตแล

กณฑนครกณฑ

ผบชากณฑนครกณฑ จะไดเปนผบรบรณดวยวงศาคณาญาต ขาทาสชายหญง ภรรยาสาม หรอบดามารดา เปนตน อยพรอมหนากนโดยความผาสก ปราศจากโรคาพาธทงปวง จะท าการใดๆกพรอมเพรยงกน ยงการงานนนๆใหส าเรจลลวงไปดวยด

๑๑

เทศนมหาชาตภาคอสาน

ชาวอสานใหความส าคญ กบพธกรรมบญผะเหวด หรอเทศนมหาชาตอยางยง เกอบทกหมบาน นยมจดขนทกป เชอกนวาเปนจารตประเพณ เปนบญใหญประจ าปของหมบาน มากระท ากนในชวงเดอน 3 ถง 5 หลงจากทไดเกบเกยวขาว และท าบญคณลาน เสรจเรยบรอยแลว การทพทธศาสนกชน นยมจดใหมการฟงเทศนมหาชาต และมการสบทอดมาจนถงปจจบนน มสาเหตอยหลายประการ บานเกาวาเนองมาจาก ความใน มาลยสตร เปนสตรนอกคมภรพระไตรปฎก ความกลาวถง พระศรอารยเมตไตรย โพธสตว ผทจะมาเปนพระพทธเจาในอนาคต สงพระมาลยวา ถาผใดตองการเกดในศาสนาของทาน ยาฆาพอแม สมณพราหมณาจารย อยาท าลายพระพทธพระธรรมพระสงฆ อยายงใหพระสงฆแตกแยกจากกน ใหฟงเทศนมหาชาต ใหจบ ในวนเดยว พระมาลยไดฟงเชนนน จงน ามาเลาใหชาวเมองมนษยฟงและชาวเมองกไดพากนประพฤตปฏบตตาม

ดวยความส าคญของพธกรรมบญผะเหวด ทบอกเลาเรองราวผานความเชอ ความรสกนกคดพลงศรทธาของชาวบานทมตอพระพทธศาสนา และไดท าลงรกษาสบทอดกนมาอยางตอเนอง จนถงปจจบนในบทความน วรรณกรรมเรองมหาชาตมหลายส านวน และขนอยกบรปแบบการเทศน วรรณกรรมทใชเทศถอเปนบอเกดพธกรรม และเปนกลไกทางสงคม ทงนมการปรบเปลยนไปตามบรบทของสงคมประเพณวฒนธรรม

บญผะเหวด หรอบญพระเวส หมายถง บญพระเวสสนดร เรยกอกอยางหนงวา บญมหาชาต ชาวอสานจะนยมจดขนในเดอนส (ชวงเดอนมนาคม) เปนบญประจ าปในฮตสบสอง ดงทปราชญอสานไดประพนธผญา (บทกลอน) เกยวกบการท าบญในชวงเดอนสามและเดอนสไววา “เถงเมอเดอนสามคอยเจาหวคอยปนขาวจ ตกเมอเดอนสคอยจวนอยเทศนมทร” แปลวา เมอถงเดอนสามพระภกษสามเณรจะรอชาวบานท าบญขาวจ และเมอถงเดอนส(ชวงเดอนมนาคม) สามเณรเทศนกณฑมทรในงานบญมหาชาต

ความหมายของประเพณบญผะเหวดหรอมหาชาต

ค าวาผะเหวด เปนส าเนยงของชาวอสาน ทมาแผลงมาจากค าวาผะเหวด ซงหมายถง ผะเหวดสนดร การท าบญผะเหวด เปนการท าบญและฟงเทศนเรองผะเหวดสนดรชาดกหรอเทศน มหาชาตซงมจ านวน กณฑ13 กณฑ ทงนเพอเปนการร าลกถง ผะเหวดสนดรผซงบ าเพญเพยรอนยงใหญดวยวธบรจาคทาน หรอทานบารมในชาตสดทาย หรอมหาชาตของพระพทธองค กอนทจะมาเสวยชาตและตรสรเปนพระพทธเจา งานบญผะเหวดเปนงานบญทยงใหญของชาวอสานนยมท ากนทกหมบาน ดวยความเชอวาหากไดฟงเทศนมหาชาตครบทง กณฑ13 กณฑจบภายในวนเดยวนน อานสงฆจะดลบนดาลใหไปเกดในศาสนาของพระศรอารยเมตไตรย ซงเปนดน แดนแหง

๑๒

ความสขตามพทธคต ปจจบนงานบญผะเหวดยงหาดไดทวไปเกอบทกจงหวดในภาคอสาน ภายในงานจะมขบวนแห พระเวสสนดรหลายขบวน และมการท าขนมจน(ชาวอสานเรยกขาวปน)มากมายมาเลยงแขกบานแขกเมอง

ความส าคญ

บญผะเหวด หรอทเรยกกนโดยทวไปวา บญมหาชาต เปนประเพณบญตามฮตสบสอง ของชาวอสาน แตถาถอเปนเรองทาน กเปนประเพณการบรจาคทานครงยงใหญ กพอจะอนมานไดถงสภาพทวไป ของชาวอสานวา ดอกจก ดอกจาน บานราวตนเดอน ๓ พทธศาสนกชนจะเกบดอกไมเหลาน มารอยเปนมาลยเพอตกแตงศาลาการเปรยญส าหรบบญมหาชาตและในงานนกจะมการเทศนมหาชาต ซงถอวาเปนงาน อนศกดสทธผใดฟงเทศนมหาชาตจบภายในวนเดยว และบ าเพญคณงามความด จะไดอานสงสไปเกดในภพหนา

บญผะเหวด หรองานบญมหาชาต คองานมหากศล ใหร าลกถงการบ าเพญบญ คอ ความดทยงยวด อนมการสละความเหนแกตวเพอผลคอ ประโยชนสขอนไพศาลของมวลชนมนษยชาต เปนส าคญ ดงนน บรรพชนชาวไทยอสานแตโบราณ จงถอเปนเทศกาลทประชาชนทงหลายพงสนใจรวมกระท าบ าเพญ และไดอนรกษสบทอดเปนวฒนธรรมสบมา จนถงอนชนรนหลงทควรเหนคณคาและอนรกษเปนวฒนธรรมสบไปนอกจากนยงเปนการสงสรรค ระหวางญาตพนองจากแดนไกลสมกบค ากลาวทวา "กนขาวปน เอาบญผะเหวด ฟงเทศนมหาชาต"

บญผะเหวดของชาวอสานถอเปนงานบญส าคญ ชาวบานจะจดใหมพธอยางใหญโต งานบญตอเนองกน 2-3 วน มลเหตทมการท าบญมคตความเชอมาจากเรอง พระมาลยสตรวา “พระมาลยไดขนไปไหวพระธาตเกศแกวจฬามณในสวรรคชนดาวดงส พบพระศรอรยเมตไตรย องคพระศรอรยเมตไตรยไดด ารสสงกบพระมาลยวา ถามนษยอยากพบพระองค จงอยาไดท าบาปหนก ไดแก ฆาบดามารดา ฆาพระอรหนต ท ารายพระพทธเจา และยยงใหพระสงฆแตกกน อนงใหฟงเทศนเรองราวมหาเวสสนดรชาดกใหจบในวนเดยวกน ฟงแลวใหน าไปประพฤตปฏบตจะไดรบอานสงสมาก และจะไดพบพระศาสนาของพระศรอรยเมตไตรย เมอพระมาลยกลบมาถงโลกมนษย จงไดบอกเรองราวใหมนษยทราบ ดวยเหตนชาวอสานผปรารถนาจะพบศาสนาพระศรอรยเมตไตรย จงพากนท าบญพระเวสสนดรสบตอมาจนถงปจจบน” เมอถงเดอนส (ชวงเดอนมนาคม) ชาวบานจะประชมกนเพอก าหนดวนท าบญวาจดวนไหน และจะนมนตพระภกษสามเณรทมาเทศนจากวดไหนบาง ครนตกลงกนแลวกน าหนงสอใบลานเรองพระเวสสนดรชาดก ซงมจ านวน 13 ผก ออกมาแบงใหครบเทาจ านวนพระภกษสามเณรทจะนมนตมาเทศน จากวดของหมบานใกลเคยง รวมทงพระทอยวดของหมบานตวเองดวย หนงสอใบลานทแบงออกเรยกวากณฑ ชาวบานแตละครวเรอนจะจบฉลากแบงกนเปนเจาภาพกณฑตางๆ เทากบจ านวนหนงสอใบลานทแบงและจ านวนพระภกษสามเณรทนมนตมา ในอดตครวเรอนทเปนเจาภาพจะเรยกวา “ค าบญ” ท าหนาทตอนรบพระภกษสามเณรและโยมผตดตาม มการตงผามบญ(ปะร า)เรยงรายตามก าแพงรอบวด ตงโองน าดม เตรยมหมากพลบหรและจตปจจยไทยทาน เพอส าหรบถวายพระภกษสามเณรในวนงานอกดวย แตปจจบนการตงผามบญ เพอส าหรบตอนรบพระภกษสามเณร ไดหายไปตามยคสมยเหลอเฉพาะการเปนเจาภาพกณฑเทศนอยางเดยว ครนจบ

๑๓

สลากแบงกณฑเทศนเสรจแลว กมการออกใบฎกานมนตชาวอสานเรยกวาการใสหนงสอ นมนตพระภกษสามเณรจากอารามตางๆ มาเทศน พรอมใสหนงสอใบลานทแบงเปนกณฑไปดวย พระภกษสานเณรทไดรบใบฎกานมนตพรอมหนงสอใบลานกณฑตางๆกจะฝกเทศนใหช านาญ กอนถงวนบญทจะมาเทศนฉลองศรทธาแกชาวบาน

กอนวนงานชาวบานจะออกไปรวมตวกนทวด เพอจดตกแตงประดบศาลาโรงธรรมประกอบดวยตนกลวย ตนออย และดอกไมตามฤดกาลของภาคอสานโดยน ามารอยใหสวยงาม เชน ดอกทองกาว ดอกสะแบง ดอกพระยอม ดอกดอกปป ฯลฯ สวนผสงอายจะเตรยมท าหมากพนค า เมยงพนค า ธปเทยนอยางละพน และขาวตอกดอกไมเพอใชส าหรบเปนเครองบชาคาถาพน รอบศาลาโรงธรรมจะมธงผะเหวดปกไว8ทศ ตามตนเสามขนกะยองทสานดวยไมไผผกตดไวเพอใชใสขาวพนกอน และตงหอพระอปคตทดานทศตะวนออกของศาลา ปองคมครองมใหเกดเหตเภทภยอนตรายทงปวง ขางธรรมมาสนทใชแสดงธรรมจะมดาบ ปนตดไว และอางน า 4 ใบ ทจ าลองขนเปนสระน า มจอก แหน (สาหราย) ตนบว ดอกบว ผกตบอยในอางดวย หนาธรรมมาสนจะตงหมอน ามนต และเครองบชาตางๆ ไวส าหรบเจาภาพมาจดธปเทยนบชาตามกณฑเทศนของตนเอง การจดตกแตงศาลาโรงธรรมชาวอสานจะนยมท าคลายๆกน อาจจะแตกตางกนบางตามความนยมของแตละทองถน และจดใหเสรจเรยบรอยกอนถงวนงาน

งานบญผะเหวดของชาวอสานจะจดอย 2 ถง3วนคอ

1.มอโฮม(วนรวม) ตามภาษาอสาน เรยกวา วนโฮมบญ พทธศาสนกชนมาชวยกนจดตกแตงศาลาหรอสถานททจะท าบญ จดเตรยมเครองสกการะ ดอกไม ธปเทยน ขาวตอก อยางละพนกอน มการตงธงใหญ ไวแปดทศ และมศาลเลกๆ เปนทเกบขาวพนกอน และเครองคาวหวาน ส าหรบ ผ เปรต และมารรอบๆ ศาลาการเปรยญจะแขวนผาผะเหวด เปนเรองราวของพระเวสสนดร ตงแตกณฑท ๑ ถงกณฑสดทาย

การจดงานบญผะเหวด หรอ งานเทศนมหาชาตนยมทอญเชญพระอปคต มาปกปองคมครองมใหเกดเหตเภทภยอนตรายทงปวง และใหโชค ลาภแกพทธศาสนกชนในการท าบญมหาชาต จงมการแหพระอปคต ซงสมมตวา อญเชญมาจาก สะดอทะเล

กอนมงานบญผะเหวดหลายวนชาวบานชายหญงทงคนเฒาคนแกซงสวนมากเปนหนม สาวพากนไปรวมกนทวดชวยกนจดท าทพกส าหรบผมารวมงานและชวยกนจด ท าดอกไมจดตกแตงประดบประดาศาลาโรงธรรมดวยดอกไม พวงมาลยและธงทว พวกผหญงจะจดท าหมากพนค า เมยงพนค า เทยนธป มดดาบ อยางละพนและขาวตอกดอกไมไวบชาคาถาพน

ดอกไม ทจดมดอกบว ดอกกางของ ดอกผกตบชวา อยางละพนดอก ธงพนผนท าดวยเศษผา กระดาษส ขงดายสายสญจน ตงหมอน ามนต มขนหมากเบง (ขนบายศร) แปดอน โองน า 4 โอง ตงไวสมมของธรรมาสน ในโองน าม

๑๔

จอก แหน (สาหราย) ดอกไมชนดตาง ๆ เชน ดอกจกดอกรง (ดอกเตงรง) ดอกบว ดอกบานไมรโรย ดอกรก ฯลฯ และใบบวปนรปสตวตาง ๆ เชน รปนก วว ควาย ชาง มา ฯลฯ เอาไวทใตธรรมาสต เอาธงใหญแปดธงปกรอบโรงธรรมนอกศาลาในทศทงแปดเพอหมายวาเปนเขตปลอดภย ปองกนพญามารไมใหล าเขามาตาม เสาธงมทใสขาวพนกอน ซงปกตสานเปนพานดวยไมไผ บางแหงสานเปนตาดวยไมตอกเปนครวงกตไวรอบศาลา และท าเปนทางเขาศาลาโรงธรรมคดเคยวไปมาบนศาลาดานตะวนออกของศาลาโรงธรรม ปลกหอพระอปคตขนไวพรอมมสงเหลานอยบนหอดวย คอ มบาตร 1 ใบ กระโถน 1 ใบ กาน า 1 ใบ รม 1 คน และสบงจวร 1 ชด ส าหรบถวายพระอปคต การจดตกแตงดงกลาวจะจดใหเสรจเรยบรอยกอนวนงาน สวนในตอนเชามการท าบญตกบาตรถวายภตตาหารแดพระภกษสามเณร ชวงบายมการอญเชญพระอปคตจากสระหรอหนองน าใกลหมบานมาประดษฐาน ณ หอทตงไว มขบวนแหอญเชญพระเวสสนดร พระนางมทร พรอมดวยกญหาและชาลเขาเมอง บางทองทจดใหญโตมชางประกอบขบวนแหอยางเอกเกรก สวนชาวบานจะเกบดอกไมตามปาโคกเพอมาบชาพระ เขารวมขบวนแหมดนตรกลองยาวเลนอยางสนกสนาน เมอมาถงศาลาโรงธรรมกรวมกนฟงเทศนพระมาลยหมนพระมาลยแสน บางทองทมมหรสพสมโภชไปตลอดทงคน

การนมนตพระอปคต ในตอนเชามดของวนรวมประมาณสหรอหานาฬกาจะมพธนมนตพระอปคต โดยกอนเรมพธการมการน ากอนหนขนาดโตพอสมควรสามกอนไปวางไวในวงน า หรอถาไมมวงน าอาจเปนทใดทหนงกได ซงอยไมหางจากวดทจดงานเทาใดนก พอถงเวลากมการแหพานดอกไมธปเทยน ขนหาขนแปด ไปยง ณ สถานทกอนหนวางอยซงสมมตวาเปนพระอปคต พอ ไปถงทดงกลาวจะมผไปหยบกอนหนชขนและถามวาเปนพระอปคตหรอไม สองกอนแรกจะไดรบค าตอบวาไมใช พอถงกอนทสามจะไดรบค าตอบวาใช จงมการกลาวค าอาราธนาพระอปคตและอญเชญกอนหนกอนทสามซงสมมตวา เปนพระอปคตใสพานหรอถาดและจะมการจดประทดหรอยงปนกนตมตาม แลวมการแหแหนพระอปคตพรอมตฆองตกลองอยางครกครนเขามายงวด แลวจงน ามาประดษฐานไวทหออปคตดานขางศาลาโรงธรรมซงเตรยมจดไว แลวการนมนตพระอปคตมาเมอมบญเผวส กเพอใหมความสวสดมชยและเพอใหการจดงานส าเรจราบรนไปดวยด

มลเหตดงเดมทมการนมนตพระอปคต มเรองเลาวาพระอปคตเปนพระเถระผมฤทธ ไดนรมตกฏอยกลางมหาสมทร ครงพระเจาอโศกมหาราชทรงรวบรวมพระบรมสารรกธาตของพระพทธเจาจากทตาง ๆ เอามาบรรจไวในสถปทพระองคสรางขนใหมเสรจแลวจะจดงานฉลอง

พระองคทรงพระปรวตกถงมารทเคยเปนศตรกบพระพทธเจาเกรงวาการจดงานจะไมปลอดภยจงมรบสงใหไปนมนตพระอปคตมาในพธฝายพญามารรวาพระเจาอโศกมหาราชจะฉลองพระสถป จงพากนมาบนดาลอทธฤทธตาง ๆ พระอปคตจงบนดาลฤทธตอบ ครงสดทายพระอปคตเนรมตเปนสนขเนาแขวนคอมารไว มารไมสามารถแกไดเอาไปใหพระอนทรแกให พระอนทรกแกไมได มารจงยอมสารภาพผด พระอปคตแกใหแลวกกตวมารไวบนยอดเขา เสรจพธแลวจงปลอยตวมารไปพระเจาอโศกมหาราชและผมารวมงานนนจง ปลอดภย โดย

๑๕

เหตนเมอมพธท าบญเกยวกบพระพทธศาสนาทใหญโต เชน บญเผวสจงไดมการนมนตพระอปคตมาดวย เพอเปนการปองกนภยนตรายตาง ๆ และใหเกดสวสดมชยดงกลาว กอนพระเทศนเอาคาถาพระอปคตทงสบทปกไวขางธรรมาสนทงสทศดวย

ค าอาราธนาพระอปคต

โอกาสะ โอกาสะ ฝงขาทงหลาย อภวนทไหวยงพระมหาอปคตผประเสรฐ มศกดาเลศปรากฏ ทรงเกยรตยศขณา กวาพระอรหนตาทงหลาย ขาขออาราธณามหาเถระเจาผมอาคมแกกลา จงเสดจแตน าคงคา มาผจญมารฮาย ดวยบาทพระคาถาวา อปคตโต มหาเถโร คชฌะกโต สา มทธะโย เอกะมาโร เตชะมาโร ปะลายนต ฝงขาทงหลาย ขออาราธนามหาเถระเจาจงมาผจญมลมารทงหา ใตลมฟาและเวหน ภายบนแตอกนษฐาเปนเคา ตลอดเทาถงนาคครฑ มนษยเทวา ผ มใจสาโหด โกรธาโกรธอธรรม ฝงมใจด าบฮง หนามดมงมานมว ก าฝายเหนอและขอกใต ทงทใกลและทไกล ตะวนตกและตะวนออกของเขตภมสถาน อนฝงขาทงหลายจกฟงธรรมเทศนา ในสถานทน ขออนเชญพระอาทตยผวเศษใสแสง พระจนทรแยงเยองโลก องคารโผดผายผน พธ พฤหสพลนแวนเทยว ศกรเสารเกยวคอยระวง ก าจดบงแวดไว เทพไทตนลอฤทธพระพาย แมนมตรไตรสถาน พระอศวรผนผายแผ รศมแกเตโช ผาบศตรมารฮาย ในคมขวงเขตสถานอนฝงขาทงหลาย จกยอทานและฟงเทศน องคเทเวศจงฮกษา ก าจดประดามารโหดฮาย ใหพลนพายกลบหน อยาฮาวขวงเขตทน กขาเทอญ.โย โย อปคตโต มหาเถโร ยง ยง อปคตตง มหาเถรง กายง พนธะ มะรสสะควง สพเพยกขา ปลายนต สพเพ ภยา ปะลายนต สพเพ ปสาจา ปะลายนต ฝงผยกษและผเสอ ฝงเปนใจพญามาร สทานทงหลายมใจอนมกผาบแพตนประเสรฐ สพพญญ ปะลายนต จงผนผายออกหนจากขอบเขตประเทศทน กขาเทอญ.

คาถาพระอปคต

บททหนง อปคตโต มหาเถโร เยนะสจเจนะยะสจ วาขปเร อะหสจจะ วชเชนะ วสงสามส สะหญญะต

บททสอง อปคตโต เยนะสจเจนะ ยะสาโม สจจวา มาตา เปตภะโรอาห กเลเชฏฐาปลายโน เอเตนะ สจจะวชเชนะ วสสา มสสะ หญญะต

บททสาม อปคตโต เยนะสจเจนะ ยะสาโม ปานาป ยตตะโร มะมะ เอเตนะ สจจะวชเชนะ วสง สามสสะหญญะต

บททส อปคตโต ยะจน จตตะ ปญญะมงหะ เจวะ สตจะเต สพเพนะเต สาเลนะ อสามสสะหญญะต

2.มองน (วนเทศน) ตอนเชาตรเวลาประมาณ 05.00น. มการแหขาวพนกอนทชาวบานท าจากขาวเหนยวปนใหเปนลกกลมขนาดเทาหวแมมอจ านวน 1,000 กอน (เปนคตการบชาคาถา 1,000 พน

๑๖

คาถาในเรองพระเวสสนดรชาดก) น ามาแหรอบศาลาโรงธรรม 3 รอบแตละรอบกน าขาวพนกอนวางไวตามขนกะยองทผกไวตนเสาธงผะเหวดใหครบทง 8 ทศ จากนนพระภกษสามเณรกจะเร มเทศนตงแตกณฑสงกาส คอการบอกศกราช กลาวถงอายกาลของพระพทธศาสนาทลวงมาตามล าดบ ตอมาเปนการเทศนพระเวสสนดรชาดกเรมกณฑแรกคอกณฑทศพร เรยงตามล าดบกณฑไปเรอยๆ ตลอดทงวนจนถงนครกณฑเปนกณฑสดทาย

คาถาพน การเทศนคาถาพน หมายถง การเทศนมหาชาตทเปนภาษาบาลลวนๆ

จ านวน ๑,๐๐๐ พระคาถา ซงเปนความรทสบตอกนมาวา เปนจ านวนคาถาในเวสสนดรชาดก

พระเจาวรวงศเธอกรมหลวงชนวรสรวฒนไดนบเทยบจ านวนคาถาในบทเทศนคาถาพนทใชเทศนกนอย

กบจ านวนคาถาในเวสสนดรชาดก และในทปนเวสนดรชาดกปรากฏวาไมเทากน ไดทรงอธบายวา

“ทจรงจะมจ านวนเทาไรไมส าคญแตไดคดวาจะนบกเลยลองนบดมจ านวนนบได ๘๕๒ คาถา กบ ๑ บทแตจ านวนทเทศนอยบดน นบได ๑,๐๐๐ คาถาอนทจรงจ านวนมากเทานเปนอเนกสงขยาควรแปลวาประดบดวยคาถาประมาณ ๑,๐๐๐แมจะเกนไปบาง ขาดไปบางกไมเปนไร”

อานสงสคาถาพน

เมอครงพระมาลยเถรเจารบดอกอบลจากบรษเขญใจแลวไดน าขนไปบชาพระจฬามณเจดยสถานในดาวดงสโลกและมโอกาสสนทนากบพระศรอารยเมตไตรย พระองคไดตรสแกพระเถรเจาวา“ขอพระคณเจาไดบอกแกมนษยทงหลายวาผใดใครอยากพบปะพระศรอารยเจาผนนพงงดเวนอนนตรยกรรม ๕ ประการ มฆาบดามารดา เปนตน และพงอตสาหะ หมนกอสรางกองการกศลมใหทาน รกษาศลเจรญภาวนา และสดบตรบฟงพระธรรมเทศนามหาเวสสนดรชาดกอนประกอบดวยคาถาพนหนงกระท าสกการบชาดวยขาวตอกดอกไมตางๆ และดอกไมธปเทยนอยางละพน ตงใจฟงใหจบเพยงวนเดยวครบบรบรณทง ๑๓ กณฑ ดงนแลวจะไดพบพระศรอารยพทธเจาในอนาคตโดยแท หากดบขนธแลวกจะไดไปเกดในสคตสวรรคเสวยทพยสมบตอนมโหฬาร

ครนถงพทธกาล พระศรอารยพทธเจา เทพบตร เทพธดาเหลานน กจะไดจตลงไปเกดเปนมนษย ครนไดฟงพระธรรมเทศนา กจกไดบรรลมรรคผลมพระโสดาปตตผล เปนตน เปนพระอรยะบคคลในพระพทธศาสนา

คตสอนใจ

เรอง พระเวสสนดร มคตสอนใจหลายประการ โดยเฉพาะเรองทานบารม ท าใหคนฟงมความซาบซงในเนอหาและสนกสนานในท านองเทศนไปดวย การเทศนท านองดงกลาว เรยกวา “ แหลผะเหวด ” ชาวบานจะไปนมนตพระเสยงดมาเปนพเศษเรยกวา “ เทศนเสยง ”พระนกเทศนเสยงเกาๆ เปนพระนกเทศนอาชพ มผฟงนยม

๑๗

มากเหมอนกบ“ หมอล า ”ทล าเกงๆชาวอสานถอคตวาผใดฟงเทศนมหาชาตครบพนพระคาถาในวนเดยว ผนนจะมบญบารมมากไมตกนรก และจะไดไปเกดในสมยของพระพทธเจาองคสดทาย คอ พระศรอรยเมตไตรยหรอทชาวอสานเรยกวา พระศรอารย การเทศนมหาชาตนนในอดตจะเทศนใหจบทงพระพนคาถาในวนเดยว ตงแตเวลาเชามดจนถงค ามดเลยทเดยว

กลมๆ หาดนตรพนบาน แหกนไปในหมบาน เพอเรยไรทรพยสนเงนทองของชาวบานมาท าเปนกณฑเทศน เมอรวบรวมไดพอสมควรแลว กจะแหเขามาในวดโดยไมบอกกลาวไวลวงหนา กณฑเทศนทลกลอบเขามาเชนน เรยกวา “ กณฑหลอน ”สวนมากกณฑหลอนจะเขามาตอนบายหรอตอนค า ซงมกจะไมตรงกบการเทศน กณฑมทรกมาร ชชก มหาราช ถากณฑหลอนเขามาในชวงพระรปใดก าลงเทศนอยพระรปนนกจะไดรบกณฑหลอนนนเองบญผะเหวดน นยมกระท ากนในภาคอสานจนถงปจจบนน ไดสงเสรมขนมากเปนพเศษ

ความเชอ

บญพระเวส หรอ บญมหาชาต ซงเปนการท าบญในเดอนส บางครงกเรยก “ บญเดอนส” ในบางทองถนจะท าบญเดอนนในเดอนสามรวมกบบญขาวจและบญกมขาวใหญ ใหเปนบญเดยวกนสวนเดอนสกเวนไว บญผะเหวดสวนมากจะกระท ากนในเดอนส แตจะก าหนดเอาไววนใดนนแลวแตความพรอม เพราะวาตองมการปรกษาหารอและลงมตกนระหวางผน าในหมบาน เชน ผอาวโส ก านน ผใหญบาน และพระสงฆ ตลอดผทรงวฒตางๆ ในหมบานการท าบญผะเหวด เปนการท าบญเนองดวยการร าลกถงอดตชาตสดทายของพระพทธเจาทไดเกดมาเปนพระเวสสนดร และไดบ าเพญทานบารมอยางแกกลา บรรพบรษชาวอสานไดน ามาประสมประสานกบการละเลนพนบานใหเกดความสนกสนานรนเรง ตามนสยรกสนกของชาวอสานแตก าเนดนนเอง การก าหนดวนงาน ม ๒ วน คอ วนโฮม (วนรวม) และ วนฟงเทศน ในวนโฮมฝายสตรแมบานทงหลาย จะเปนผจดบานเรอนไวรบแขกบานอนและสตรท าขาวปน (ขนมจน)ไวทกบานเรอน เตรยมของหวาน หมากพล บหร และทนอนไวคอยรบแขกดวย เพราะอาจจะมผมาพกคางคน สวนฝายชายซงเปนพอบานจะพากนไปเตรยมไวทวด จดสถานท ท าทฟงเทศน ประดบประดาธรรมาสน ปกธงทวไวรอบวด และท าทหออปคต รปนก รปสตว แขวนไวทศาลาการเปรยญ ส าหรบพระภกษ-สามเณร กเตรยมสถานทตอนรบพระภกษสามเณร ทมาจากบานอน ทจะตองมาพกแรมเพอรวมเทศนในวนรงขนพธแหอปคต ในตอนเยนของวนรวม จะมการอญเชญพระอปคตจากแหลงน ามาสศาลาวด มเรองราวกลาวไววา ในอดตพระอปคต ซงเปนพระเถระผทรงฤทธ นรมตกฏ อยกลางแมน าใหญ สามารถปราบภตผปศาจได ครงสมย พระเจาอโศกมหาราช ไดรวบรวมพระบรมสารรกธาตของสมเดจพระสมมาสมพทธเจาจากทตางๆ มาบรรจไวในสถปเจดยทพระองคทรงสรางขนมาใหม เสรจแลวจะท าการฉลองจงทรงปรวตกถงมารผเปนศตรคเวรของพระพทธเจาจงทรงรบสงใหไปนมนตพระอปคตมาในพธฉลองนน เมอมารรวาพระเจาอโศกมหาราชจะฉลองสถปเจดยกมาแสคงฤทธโตตอบกบพระอปคต ครงสดทายพระอปคตไดเนรมตหนงสนขเนา ผกแขวนคอมารไว มารไมสามารถแกใหหลดไดในทสดมารกยอมแพ พระอปคตจงแกหนงสนขออกจากคอมารและน าเอาตวไป

๑๘

กกขงไวบนยอดเขา การฉลองพระสถปเจดย ครงนนจงปลอดภยและส าเรจลงดวยด ดงนน บญผะเหวดจงน าเรองราวของพระอปคตมาเกยวของ โดยถอความเชอจากเรองราวดงกลาวนน จดเปนหอเลกๆ ขางในบรรจอฐบรขารไวครบชด เรยกวา “ หออปคต ”ตงอยทศตะวนออกของศาลาการเปรยญ เพอใหงานบญผะเหวดมความสงบเรยบรอยดวยประการทงปวง

การท าบญผะเหวด(บญพระเวส) มกจกรรมเปนขนตอน ดงน

พธกรรม - การเตรยมงาน

1. แบงหนงสอ น าหนงสอล าผะเหวดหรอล ามหาชาต (หนงสอเรองพระเวสสนดรชาดก) ซงมจ านวน 13 กณฑ (หรอ 13 ผกใหญ) แบง เปนผกเลกๆ เทากบจ านวนพระเณรทจะนมนตมาเทศนในคราวนนๆ

2. การใสหนงสอ น าหนงสอผกเลกทแบงออก จากกณฑตางๆ 13 กณฑไปนมนตพระเณรทงวดในหมบานตนเองและจากวด ในหมบาน อนทอยใกลเคยงใหมาเทศน โดยจะมใบฎกาบอกรายละเอยดวนเวลาเทศน ตลอดจนบอกเจาศรทธา ผทจะเปนเจาของกณฑนนๆ ไวดวย

3. การจดแบงเจาศรทธา เพอพระเณรทานเทศนจบในแตละกณฑผเปนเจาศรทธากจะน าเครอง ปจจยไทยทานไปถวายตาม กณฑทตนเองรบผดชอบ ชาวบานจะจดแบงกนออกเปนหมๆ เพอรบเปนเจาศรทธากณฑเทศรวมกน โดยจะตองจดหาทพกขาวปลา อาหารไวคอยเลยงตอนรบญาตโยมทตดตามพระเณร จากหมบานอนเพอมาเทศนผะเหวดครงนดวย

4. การเตรยมสถานทพก ชาวบานจะพากนท าความสะอาดบรเวณวดแลวชวยกน "ปลกผาม" หรอปะร าไวรอบๆ บรเวณวด เพอใช เปนทตองรบพระเณรและญาตโยมผตดตามพระเณรจากหมบานอน ใหเปนทพกแรมและทเลยงขาวปลาอาหาร

๑๙

5. การจดเครองกรยาบชาหรอเครองครพน ในการท าบญผะเหวดนนชาวบานตองเตรยม "เครองฮอยเครองพน" หรอ "เครองบชา คาถาพน" ประกอบดวยธปหนงพนดอก เทยนหนงพนเลมดอกบวโปง (บวหลวง) ดอกบวแป (บวผน) ดอกบวทอง (บวสาย) ดอกผก ตบและดอกกางของ (ดอกปบ) อยางละหนงพนดอก เมยง หมากอยางละหนงพนค า มวนยาดดหนงพนมวน ขาวตอกใสกระทงหนง พนกระทง ธงกระดาษ (ธงกระดาษ) หนงพนธง

6. การจดเตรยม สถานททจะเอาบญผะเหวด

6.1 บนศาลาโรงธรรม ตงธรรมมาสนไวกลางศาลาโดยรอบนนจดตง "ธงไซ" (ธงชย) ไว ทงแปดทศ และจดทตง "ธงไซ" แตละตนจะตอง ม "เสดถะสต" (เศวตฉตร) "ผานตาเวน" (บงสรย) และตะกราหนงใบส าหรบใสขาวพนกอนพรอมทง "บงดอกไม" ส าหรบใสดอกไมแหง ซงสวนมากท าจาก ตนโสนและใส "ธงหวคบ" นอกจากนทบงดอกไมยงปกนกปกปลาซงสานจากใบมะพราวหรอใบตาลไวอกจ านวน หนงและตงโองน าไว 5 โอง รอบธรรมาสนซงสมมตเปนสระ 5 สระ ในหมอน าใสจอกแหน (แหนคอสาหราย) กง เหนยว ปลา ป หอย ปลกตนบวในบอใหใบบวและดอกบวลอยยงดรวมทงจะตองจดใหมเครองสกการะบชาคาถาพนและขนหมากเบงวางไวตามมมธรรมาสน ณ จดทวางหมอน า ทส าคญบนศาลาโรงธรรมตองตกแตงใหมสภาพคลายปา โดยน าเอาตนออย ตนกลวย มามดตามเสาทกตน และขงดาย สายสญจนรอบศาลา ท าราวไมไผสงเหนอศรษะประมาณหนงศอกเพอเอาไวเสยบดอกไมแหงตาง ๆ นอกจากนยงใชเปนทหอยนก ปลาตะเพยน และใชเมลดแหงของฝากลนฟา (เพกา) รอยดวยเสนดายยาวเปนสายน าไปแขวนเปนระยะ ๆ และถาหากดอกไมแหงอนไมได กจะใชเสนดายชบแปงเปยกแลวน าไปคลกกบเมลดขาวสาร ท าใหเมลดขาวสารตดเสนดายแลวน าเสนดายเหลานนไปแขวนไวแทน ดานทศตะวนออกของศาลาโรงธรรมตองปลก "หออปคต" โดยใชไมไผท าเปนเสาส ตนสงเพยงตา หออปคตนเปนสมมตวาจะเชญ พระอปคตมาประทบ เพอปราบมารทจะมาขดขวางการท าบญ ตองจดเครองใชของพระอปคตไวทนดวย

6.2 บรเวณรอบศาลาโรงธรรมกปก "ธงไซ" ขนาดใหญ 8 ซง ปกไวตามทศทงแปดซงแตละ หลกธงจะปก "กรวยไมไผส าหรบใสขาว พนกอน" "เสดถะสด" (เศวตฉตร) "ผานตาเวน" (บงสรย) และ "ข นดอกไม" เชนเดยวกบบนศาลาโรงธรรม นอกจากนกปกธงชอไว ณ จดเเดยวกบทปก "ธงไซ" อก ดวยครงถงเวลาประมาณ 14-15 นาฬกาของมอโฮมหรอวนรวม ผเฒาผแกจะพากนน าเครองสกการะ บชาประกอบดวยขนหาขน แปดบาตรจวร รม กระโถนกาน า และไมเทาเหลกไปเชญพระอปคตซงสมมตวาทานอาศยอยในแหลงน าอาจ เปนบง หนอง แมน า อางเกบน า (ทอยใกลวด) เมอไปถงผเปนประธานจะตงนะโมขน 3 จบ กลาว "สคเค" เชญเทวดามาเปนพยาน แลวจงกลาว หลงจากเชญพระอปคตเสรจแลวกถงพธแหผะเหวดเขาเมองซงจะเปน เวลาประมาณ 16.00-17.00 น. ของมอโฮมพธกรรมกอนแหเมอถง เวลาแหผเปน ประธานจะน าญาตโยม (ทมาพรอมกนในบรเวณชายปาทถกสมมตใหเปนปาหมพานต) ไหวพระรบศลและฟงเทศน

การเทศน ณ จดนเปนการเทศนจบแลวกจะลนฆอง จดขบวนแหผะเหวดเขาเมอง เดนผานหมบานเขาสวด แลวแหเวยนขวา รอบศาลา โรงธรรมสามรอบ จากนนจงน าพระพทธรปขนตงไวในศาลาโรงธรรม

๒๐

ญาตโยมทเกบดอกไมมาจากปา เชน ดอกพะยอม ดอกจก (ดอกเตง)ดอกฮง (ดอกรง) ดอกจาน ฯลฯ กจะน าดอกไมไปวางไวขางๆ ธรรมาสน แลวขงผาผะเหวดรอบศาลาโรงธรรม หลงจาก แหผะเหวดเขาเมองแลวญาตโยมจะพากนกลบบานเรอนของตน รบประทานอาหารเยน พรอมทงเลยงดญาตพนองทเดนทางมารวมท า บญเวลาประมาณหนงทมเศษ ๆ ทางวดจะต "กลองโฮม" เปนสญญาณบอกให ชาวบานรวาถงเวลา "ลงวด" ญาต โยมจะพากนมารวมกน ทศาลาโรงธรรมพระภกษสงฆสวด พระปรตมงคลหลงจากสวดมนตจบกจะ "เทศนมาไลย หมนมาไลยแสน" หลงจากฟงเทศนจบกจดให มมหรสพ เชน หมอล า ภาพยนตใหชมจนถงสวางเวลาประมาณ 04.00 น. ของวนบญผะเหวด ญาตโยมจะ น าขาวเหนยวกอนเลก ๆ ขนาด เทาหวแมมอจ านวนหนงพนกอนซงเทากบหนงพระคาถา ในเรองราวของพระเวสสนดรชาดก ใสถาดออกจากบานเรอน แหจากหมบาน มาทศาลาโรงธรรมเวยน รอบศาลาโรงธรรมสามรอบ แลวจงน าขาวพนกอนไปใสไวในกรวยไมไผทหลกธงไซทงแปดทศและใสในตะกรา ทวางอยบนศาลาตามจดทมธงไซและเสดถะสด เมอแหขาวพนกอนเสรจแลวกจะมเทศนสงกาศ คอ การเทศนบอกปศกราชเมอ จบสงกาศจะหยดพก ใหญาตโยมกลบไปบานเรอน น าอาหารมาใสบาตรจงหนหลงจากพระฉนจงหนแลวกจะเรมเทศนผะเหวด โดยเรม จากกณฑทศพรไปจนถงนครกณฑรวม สบสามกณฑ ใชเวลาตลอดทงวนจนถงคามความเชอกนวาหากใครฟงเทศนเรองพระเวสสนดร จบผนนจะไดรบอานสงสมากพธกรรมขณะฟงเทศน ในการ ฟงเทศน "บญผะเหวด" นนตองมทายกหรอทายกา คอยปฏบตพธกรรม ขณะ ฟงเทศนแตละกณฑ โดยจดธปเทยน เพอบชากณฑนน ๆ ตามจ านวนคาถา ในแตละกณฑ นอกจากนนตองหวานขาวตอก ดอกไม ขาวสาร และลนฆองชย เมอเทศนจบในแตละกณฑ โดยผท าหนาทดงกลาวนตองนงอยประจ า ทตลอดเวลาทเทศน สวนเครองฮอยเครองพน หรอเครองครพนนนตองตงบชาไวตลอดงาน เมอเทศนจบแลวบางวดกน าเครองฮอย เครองพนใสไวใน ภาชนะทสานดวยดอกไมไผ มลกษณะเหมอนกะออม

การเทศนของพระภกษสามเณรม 2 ลกษณะคอ

1.เทศนแบบอานหนงสอหรอเทศนธรรมดาเปนท านองคลายกบการสตรขวญของอสาน มหลายท านองตามความถนดของพระผเทศน เชน ท านองกาเตนกอน ท านองชางเทยมแม

2.เทศนเลนเสยงยาวๆหรอเรยกวาเทศนแหล พระผเทศนมการเลนลกคอและท าเสยงสงต า เพอใหเกดความไพเราะ สวนญาตโยมทนงฟงเทศน เมอพระภกษสามเณรทตนรบเปนเจาภาพรบกณฑขนเทศน เจาภาพกจดเทยนบชาคาถา หวานขาวตอกขาวสาร ในชวงเวลาทพระภกษสามเณรก าลงเทศนอยนน ถาพระผเทศนเสยงด ญาตโยมชาวบานกจะถวายปจจยพเศษเพมเตมเรยกวา “แถมสมภาร” และชวงเยนมการแห กณฑจอบ กณฑหลอน

กณฑจอบ คอตนดอกไมเงนกณฑพเศษทเจาของกณฑเจาะจงจะน าไปถวายพระผเทศนรปใดรปหนงโดยเฉพาะ จงเรยกวากณฑจอบ (จอบ หมายถงแอบด) เมอเวลาทจะน าไปถวายเจาภาพตองไปแอบดใหรแน

๒๑

เสยกอนวา พระทก าลงเทศนอยนนคอพระทเจาภาพศรทธาหรอไม ถาใชจงแหตนกณฑจอบเขาไปยงอาราม เมอเทศนเสรจกนมนตลงมารบถวาย

สวนกณฑหลอน คอตนดอกไมเงนทชาวบานรวมกลมกนท าขนดวยศรทธา จากคมตางๆภายในหมบานไมไดจ าเพาะเจาะจงวาจะถวายแดพระภกษสามเณรรปใดรปหนง ทงตนกณฑจอบ กณฑหลอนมการแหดวยวงกลองยาวพณแคน ผรวมขบวนฟอนร าอยางสนกสนาน เมอน าไปถงอารามพระหรอสามเณรรปใดก าลงเทศนอย เมอทานเทศนจบกนมนตมารบกณฑหลอนตนนน พระเณรรปใดหากกกกณฑหลอนถอวาโชคด เพราะกณฑหลอนมปจจยมาก ดงผญาอสานวา “ถกกณฑหลอน มนซรวยขาวตม” แปลวา ถาไดรบถวายกณฑหลอนจะรวยขาวตมทมาพรอมกบตนกณฑหลอน

สรป กณฑจอบ เปนกณฑเทศนทกลมผถวายปรารถนาจะถวายเฉพาะภกษทตนชอบ เคารพศรทธา จงมการสงคนไปสอดแนมวาขนเทศนหรอยง ภาษาอสานเรยกวา "จอบ" แอบด จงเรยกกณฑเทศนประเภทนวา "กณฑจอบ

กณฑหลอน เปนการแหกณฑเทศนมา ถงบรเวณทพระก าลงเทศนกถวายกณฑเทศนโดยไมเจาะจงวาจะเปนพระสงฆรปใด

ในปจจบนประเพณบญผะเหวดของภาคอสานนยมท ากนทกหมบาน เปนการสรางความสามคคใหเกดขนในหมบานและเปนการค าจนพระพทธศาสนาไปอกทางหนงดวย รวมถงจงหวดรอยเอดทจดงานบญผะเหวดเปนงานบญใหญประจ าจงหวด โดยมค าทชาวรอยเอดพดตดปากวา “ไปกนขาวปน(ขนมจน) เอาบญผะเหวด ฟงเทศนมหาชาต” งานบญจดขนทบรเวณสวนสมเดจพระศรนครนทรและบงพลาญชย ตรงกบวนศกร วนเสาร วนอาทตยแรกของเดอนมนาคมของทกป ซงเรมมาตงแต พ.ศ.2534 ในงานประกอบดวยขบวนแห 13 กณฑ มการตกแตงขบวนแหอยางสวยงามตามเนอเรองของพระเวสสนดรชาดก มการจดซมโรงทานขาวปน(ขนมจน)ของประชาชน หางราน หนวยงานราชการ รฐวสาหกจ ไวคอยบรการแกผมารวมงานทสามารถรบประทานกนไดอยางเตมอม และมการแหกณฑจอบกณฑหลอนของละคม หนวยงานราชการ ภาครฐและเอกชนอยางยงใหญ รวมเงนทไดปละหลายแสนบาท

บญผะเหวดนอกจากจะเปนงานบญในฮตสบสอง ทชาวอสานจดขนตงแตอดตจนถงปจจบนแลว ยงเปนงานบญประจ าปทเปนเอกลกษณของชาวอสานอกดวยอกดวย

ฮต 12

๒๒

คน อสาน มวฒนธรรมประจ าชาตและประจ าทองถน มาแตโบราณกาลแลวนบศตวรรษ จนถอเปนฮตเปนคลอง ...ตองปฏบตสบกนมาจนเปนประเพณทรจกกนดและพดจนตด ปากวา "ฮตสบสอง คลองสบสบส" ฮตสบสอง ค าวา ฮต มาจากค าภาษาบาลทวา

จารต ตะ แปลวา ธรรมเนยม แบบแผนความประพฤต ทดงามปฏบตสบตอกนมาจนกลายเปนประเพณ ฮต นนม 12 ประการ เทากบ 12 เดอนใน 1 ป ตามระบบจนทรคตหรอพดอกนยคอ การท าบญ 12 เดอนนนเอง

ฮตท 1. บญเขากรรม ภกษตองอาบต สงฆาทเสส ตองอยกรรมถงจะพนอาบต ญาตโยมแมออกแมตน ผอยากไดบญกศลกจะใหไปทาน รกษาศลฟงธรรมเกยวกบการเขากรรมของภกษ เรยกวาบญเขากรรม ก าหนดเอาเดอนเจยงเปนเวลาท า จะเปนขางขนหรอขางแรมกได วนทนยม ท าเปนสวนมากคอวนขน 15 ค า เพราะเหตมก าหนดใหท าในระหวางเดอนเจยง จงเรยกวาบญเดอนเจยง

ฮตท 2. บญคนขาว หรอ บญคนลาน ลานคอ ทส าหรบตหรอนวดขาว การเอาขาวทตแลวมากองใหสงขน เรยกวา คนลาน หรอทเรยกกนวาคนขาว ชาวนาทท านาไดผลด อยากไดกศล ใหทานรกษาศล เปนตน กจดเอาลานขาวเปนสถานทท าบญ การท าบญในสถานทดงกลาวเรยกวา บญคนลาน ซงก าหนดเอาชวงเดอนยเปนเวลาท าบญจงเรยกวาบญเดอนย

ฮตท 3. บญ ขาวจ ขาวจคอ ขาวเหนยวปนโรยเกลอ ทาไขไกแลวจไฟใหสก การท าบญมใหทานขาวจเปนตน เรยกวาบญขาวจ นยมท ากนอยางแพรหลาย เพราะถอวาไดกศลเยอะ ท าในชวงเดอนสาม เรยกวา บญเดอนสาม

ฮตท 4. บญผะเหวด หรอ บญเดอนส บญทมการเทศนพระเวส หรอ มหาชาต เรยกวาบญเผวส(ผะ -เหวด) หนงสอมหาชาต หรอ พระเวสสนดรชาดกแสดงถงจรยวตรของ พระพทธเจาคราวพระองคเสวยพระชาตเปนพระเวสสนดร เปนหนงสอเรองยาว 13 ผก บญผะเหวด นยมท ากนในชวงเดอนส

ฮตท 5. บญสรงน า หรอ บญเดอนหา เมอเดอนหามาถงอากาศกรอนอบอาวท าใหคนเจบไขไดปวยการอาบน าช าระ เนอกายเปนวธการแกรอนผอนใหเปนเยน ใหไดรบความ สขกายสบายใจ อกอยางหนงม

๒๓

เรองเลาวา เศรษฐคนหนงไมมลก จงไปบนบาลพระอาทตยและพระจนทรเพอขอลก เวลาลวงเลยมาสามป กยงไมไดลกจงไปขอลกกบตนไทรใหญ เทวดาประจ าตนไทรใหญ มความกรณาไดไปขอลกตอพระยาอนทร พระยาอนทรใหธรรมะปาละกมาร (ทาวธรรมบาล) มาเกดในทองภรรยาเศรษฐ

เมอธรรมะปาละประสต เจรญวยใหญขนไดเรยนจบไตรเภท เปนอาจารยสอนการท ามงคลแกคนทงหลาย กบลพรหมลงมาถามปญหาธรรมะปาละกมาร (ถามปญหาสามขอคอ คนเราในวนหนง ๆ มศรอยทไหนบาง ถาธรรมบาลตอบไดจะตดศรษะตนบชา

แตถาตอบไมไดจะตดศรษะ ธรรมบาลเสยดผลดใหเจดวนในชนแรก ธรรมบาลตอบไมได ในวนถวนหก ธรรมบาลเดนเขาไปในปาบงเอญไดยนนกอนทรยสองผวเมยพดค าตอบใหกนฟง ตอนเชาศร อย ทหนา คนจงเอาน าลางหนาตอนเชา ตอนกลางวนศรอยทอก คนจงเอาน าหมดประพรหมหนาอกตอนกลางวนและตอนเยนศรอยทเทา

คนจงเอาน าลางเทาตอนเยน ธรรมบาลจงสามารถตอบค าถามนได) สญญาวาถาธรรมบาลตอบปญหาถกจะตดหวของตนบชา ธรรมบาลแกได เพราะศรษะของกบลพรหมมความศกดสทธมาก ถาตกใสแผนดนจะเกดไฟไหม ถาทงขนไปในอากาศฝนจะแลง ถาทงลงมหาสมทรน าจะแหง

กอนตด ศรษะ กบลพรหมเรยกลกสาวทงเจดคน เอาขนมารองรบแหรอบเขาพระสเมร หกสบนาท แลวน าไปไวทเขาไกรลาสเมอถงก าหนดป นางเทพธดาทงเจดผลดเปลยนกนมาเชญเอาศรษะทาวกบลพรหมมาแหรอบเขาพระ สเมร แลว

กลบไปเทวะโลก

ฮตท 6. บญบงไฟ คอ การเอาขเจย(ดนประสว) มาประสมควกบถาน โขลกใหแหลกเรยกวาหมอ (ดนปน) เอาหมอใสกระบอกไมไผอดใหแนน แลวเจาะรใสหางเรยกวาบงไฟ การท าบญมใหทาน เปนตน เกยวกบการท าบองไฟ

๒๔

เรยกวา บญบงไฟ ก าหนดท ากนในเดอนหกเรยกวาบญเดอนหก เพอขอฟาขอฝนจากเทวดาเมอถงฤดแหงการเพาะปลก ท าไรท านา

ฮตท 7.บญ ซ าฮะ การช าฮะ(ช าระ) สะสางสงสกปรกโสโครกใหสะอาดปราศจากมลทนโทษหรอความมวหมอง เรยกวา การซ าฮะ สงทตองการท าใหสะอาดนนม 2อยางคอ ความสกปรกภายนอกไดแก รางกาย เสอผา อาหารการกน ทอยอาศย และความสกปรกภายใน

ไดแก จตใจเกดความโลภมากโลภา โกรธหลง เปนตน แตสงทจะตองช าระในทนคอเมอบานเมองเกดขาศกมาราวท าลาย เกดผรายโจรมาปลน

เกดรบราฆาฟนแยงกนเปนใหญผคนชางมา ววควายลมตาย ถอกนวาบานเดอดเมองรอนชะตาบานชะตาเมองขาด จ าตองซ าฮะใหหายเสนยดจญไร การท าบญมการรกษาศลใหทานเปนตนเกยวกบการซ าฮะนเรยกวาบญซ าฮะ มก าหนดท าใหระหวางเดอนเจด จงเรยกวาบญเดอนเจด

ฮตท 8.บญ เขาวดสา (เขาพรรษา) การอยประจ าวดวดเดยวตลอดสามเดอนในฤดฝนเรยกวาเขาวดสาโดยปกตก าหนด เอาวนแรมหนงค าเดอนแปดเปนวนเรมตน เรยกวาบญเดอนแปด

ฮตท 9. บญขาวหอประดบดน หรอบญเดอนเกา การหอขาวปลาอาหารและของเคยวของกนเปนหอ ๆ แลวเอาไปถวายทานบาง ไปแขวนตามกงไมในวดบาง เรยกวาบญขาวประดบดน เพราะมก าหนดท าบญในเด อนกาวจงเรยกวา บญเดอนเกา

ฮตท 10.บญ ขาวสาก การเขยนชอใสสลากใหพระภกษและสามเณรจบและเขยนชอใสภาชนะขาวถวาย ตามสลากนนและท าบญอยาอนมรกษาศลฟงธรรม เปนตน เรยกวาบญขาสาก (สลาก ) เพราะก าหนดใหท าในเดอนสบ จงเรยกวาบญเดอนสบ

๒๕

ฮตท 11. บญออกวดสา (ออกพรรษา) การออกจากเขตจ ากดไปพกแรมทอนไดเรยกวา ออกวดสา ค าวาวดสาหมายถงฤดฝน ในปหนงม 4 เดอน คอ ตงแตวนแรมสค าเดอนแปดถงขน 15 ค าเดอน 12

ในระยะ สเดอนสามเดอนตน ใหเขาวดกอน เขาครบก าหนดสามเดอนแลวใหออก อกเดอนทเหลอใหหาผาจวรมาผลดเปลยนการท าบญมใหทานเปนตน เรยกวาการท าบญเดอนสบเอด

ฮตท 12. บญกฐน ผาทใชไมสะดงท าเปนขอบซงเยบจวร เรยกวาผากฐน ผากฐนนมก าหนดเวลาในการถวายเพยงหนงเดอนคอตงแต แรมหนงค าเดอนสบเอด ถง เพญสบสอง เพราะก าหนดเวลาท าในเดอน 12 จงเรยกวาบญเดอนสบสอง

คลอง 14

คลองสบส หมายถง ขอกตกาของสงคม 14 ประการทยดถอปฏบตตอกนเพอความสงบเรยบรอยของสงคม มดงน

1. เมอไดขาวใหมหรอผลหมากรากไม ใหบรจาคทานแกผมศลแลวตนจงบรโภคและแจกจายแบงญาตพนองดวย

2. อยาโลภมาก อยาจายเงนแดงแปงเงนควาง และอยากลาวค าหยาบชากลาแขง

3. ใหท าปายหรอก าแพงเออนของตน แลวปลกหอบชาเทวดาไวในสแจ(มม)บานหรอแจเฮอน

4. ใหลางตนกอนขนเฮอน

5 เมอถงวนศล 7-8 ค า 14-15 ค า ใหสมมากอนเสา สมมาคงไฟ สมมาขนบนได สมมาผกต (ประต) เฮอนทตนอาศยอย

6. ใหลางตนกอนเขานอนตอนกลางคน

7. ถงวนศล ใหเมยเอาดอกไมธปเทยนมาสมมาสาม แลวใหเอาเอาดอกไมไปถวายสงฆเจา

8. ถงวนศลดบ ศลเพง ใหนมนตพระสงฆมาสดมนตเฮอน แลวท าบญตก บาตร

9. เมอภกษมาคลมบาตร อยาใหเพนคอย เวลาใสบาตรอยาซน (แตะ) บาตร อยาซนภกษสามเณร

10. เมอภกษเขาปรวาสกรรม ใหเอาขนขนขาวตอกดอกไมธปเทยน และเครองอฐบรขารไปถวายเพม

11.เมอเหนภกษ เดนผานมาใหนงลงยกมอไหวแลวจงคอยเจรจา

๒๖

12. อยาเงยบเงาพระสงฆ

13. อยาเอาอาการเงอน (อาหารทเหลอจากการบรโภค) ทานแกสงฆเจาและอยาเอาอาหารเงอนใหสามตวเอง

กน

14. อยาเสพกามคณในวนศล วนเขาวดสา วดออกพรรษา วนมหาสงกรานตและวนเกดของตน

สงทตองจดเตรยมในการเทศนมหาชาต

มดงน ขนตอนการเตรยมการงานเทศนมหาชาต การเตรยมการคอ การวางแผนทจะท างานศาสนพธกร จะตองวางแผนและจดแผนไวเปนหมวดๆ เพอความความสะดวกในการปฏบตหรอในการมอบหมายการปฏบตและตอง วางแผนไวดวยใครจะตองท า ท าอะไรสงใดท ากอน สงใดท าทหลงท าอยางไรเกยวของกบผใดบาง การ เตรยมการ'แบงเปน ๓ ระยะ คอ ระยะยาว ระยะกลาง ระยะสน

การเตรยมสถานท สถานท ท จะใชจดงาน

การเตรยมอปกรณ อปกรณท จะตองใชในงาน

การเตรยมบคลากร บคคลส าคญในงาน

การเตรยมเวลา ระยะเวลาในการจดงาน

การเตรยมก าหนดการรายละเอยดและขนตอนของงาน

การเตรยมการระยะยาว

การเตรยมสถานท

สถานททจะจดพธความส าคญมากอยางหนงงานพธกรๆจะดโออาสวยงาม อลงการลวนอาศย สถานท อนเหมาะสม ศาสนพธกรเมอไดรบมอบหมายใหจดงานตองค านงถงเรองสถานทกอนวาสมควรจะใชเปนสถานทจด จดงานหรอไมโดยใชหลกการกวางๆ ดงน กวางขวาง เพยงพอตอการรองรบผมารวมพธสะอาดไมมสงรบกวน ไมสกปรก หรอมกลนเหมน อากาศถายเทไดดไมมเสยงอกทกครกโครมสะดวก สบาย ทางเขา -ออกทจอดรถหองน าหองสขาการเตรยมอปกรณในการจดพธตองมอปกรณจดเตรยมอปกรณใหถกตองเหมาะสมกบ

งานและจดเตรยมใหอยในสภาพพรอมทจะใชงานไดทนท

๒๗

การจดเตรยมอปกรณ

อปกรณในการจดพธม ๒ ประเภท

๑. อปกรณทวไปเชน โตะหมบชา กระถางธป เชงเทยนกระโถนแจกน ท กรวดน าอาสนะส าหรบ พระสงฆ หรอเครองรบรองอนๆ ฯลฯ

๒. อปกรณเฉพาะพธ เชนสายสญจน ขนน ามนต ทพรมน ามนต ธป เทยนแพ กรวยกระทงดอกไม

แปงเจม

อปกรณทวไปประกอบดวย

-พระพทธรปขนาดพอเหมาะสมกบโตะหมบชาไมใหญหรอเลกเกนไป

- แจกน กระถางธป ทปกเชงเทยน ดอกไมพานพมและธปเทยนบชา

- อาสนสงฆ พรอมเครองปลาดพรมเสอเชน พรม ผาขาว และอาสนะส าหรบพระสงฆนง

- เครองรบรองพระสงฆ เชนทตงพดพรอมพดรองแกว น าพรอมน ารอนน าเยน กระดาษเชดมอ

กระโถน โตก ตะลม พาน ถาด ตามความจ าเปนทตองใช

-โตะวางเครองไทยธรรม วางขาวพระพทธ วางอาหารคาว-หวาน

- เชงเทยนพรอมเทยนชนวน เชอกส าล ไฟแชก มดหรอกรรไกรเลก เทปกาวใส

- เครองขยายเสยงพรอมอปกรณ เชนไมโครโฟน ขาตงตามความจ าเปนทจะตองใช

-ชดขาวพระพทธ โตะรอง ผาปโตะ ชดอาหารคาว-หวานและจตปจจยไทยธรรม

-ใบปวารณาพรอมซอง

-แกวน าพรอมน าดมส าหรบประธานในพธ

-ทกรวดน าพรอมน า

-สงของอนๆท ตองใช

๒๘

อปกรณเฉพาะพธประกอบดวย

สายสญจนพรอมพานรอง ๒ ใบขนน ามนตพรอมน าและเทยนส าหรบท าน ามนต ทพรมน ามนตและสงอนๆ อปกรณส าหรบพระแสดงพระธรรมเทศนา ธรรมาสนโตะรองส าหรบพระสงฆขน อาสนะปนง กระโถนเลก กระดาษเชดมอ คมภรเทศนพรอมพานรอง และพานรองส าหรบใหศลโตะวางเครองกณฑเทศน พรอมพานโตกตะลม เชงเทยน พรอมเทยนสองธรรมเครองทองนอยพรอมเทยนและธปไมระก าท กรวดน าพรอมน าและโตะวางดานหนาประธานพธไมโครโฟนส าหรบพระเทศน และส าหรบผอาราธนา น าฉนส าหรบพระเทศน (งานหลวงไมถวายน าบนธรรมาสน)

พระบรมฉายาลกษณพรอมโตะหมส าหรบประดษฐานเครองราชสกการะ (ธปเทยนแพ กรวยดอกไม)เทป หรอซดเพลงทจะใชเปด

การจดโตะหมบชา

ศาสนพธกรตองมความรและเขาใจในการจดโตะหมบชาไมวาจะเปนหม๘ หม๗ หม๕ หรอหมอนๆซงมขนาดทแตกตางกนเปน ๓ ขนาด คอ ขนาดใหญ ขนาดกลาง และขนาดเลก ตลอดถงสงประกอบบนโตะหมกม ขนาดตางๆ กน

การจดโตะหมบชาในพธสงฆ จ าเปนตองมคอพระพทธรปขนาดพอเหมาะกบโตะหมบชา พระพทธรปใชไดทกปางทนยมกนมากคอปางมารวชยกบปางสมาธ ไมนยมน าพระเครองมาเปนพระประธานทโตะหมบชาตวกลางแถวบน จดตงกระกระถางธป เชงเทยนบชา ท โตะตวกลางแถวลางแจกนดอกไมประดบ หรอพานพมวางทโตะตางๆตามความสวยงาม การจดโตะหมในพธสงฆนยมจดไวดานขวามอพระสงฆ ไมประดบธงชาตและพระบรมฉายาลกษณ (หากเปนการอบรมสมมนาจงจะประดบ)

การเตรยมบคลากร

บคลากร คอบคคลตางๆท เกยวของในงานอยางชดเจนทตองปฏบตในพธน 'นๆอนไดแกพระสงฆ ประธานพธ ประชาสมพนธ ศาสนพธกรผชวยตลอดถงผจะเชญมารวมงานบคลากรน'นจะตองเตรยมการ ดงน'

• พระสงฆ ตองนมนตไวกอนงานแจงรายละเอยดวเปนงานอะไร แจงวนท เวลาและสถานท จดงานดวย ควรจดท าบญชพระสงฆในพธใหแยกบญชเปนชดๆถามหลายพธเพอ สะดวกในการจดพระสงฆ และถวายจตปจจยไทยธรรมใสเบอรโทรศพทส าหรบและควรตดตอไวดวย

• ประธานพธตองนดวน เวลาขนตอนการปฏบตในพธใหทราบไวกอน

๒๙

• ประชาสมพนธ ตองประสานในรายละเอยดของงานและกาหนดตวบคคลใหแนนอน

• ศาสนพธกร ศาสนพธกรผชวยตองนดหมายการแตงกายอธบายรายละเอยดขนตอนของงานและมอบ

หมายใหเรยบรอย

• ผทจะเชญมารวมงานตองเชญไวกอนงานพอสมควร

การเตรยมเวลา

งานทเปนทางการ งานทมรปแบบมก าหนดการเรองเวลาเปนสงส าคญศาสนพธกรจะตองจดล าดบของพธ ใหเหมาะสมเพราะบางรายการเปนการบงคบ เชน เวลาฤกษ เวลาพระสงฆฉนภตตาหาร และตองค านงวาแตละขนตอนใชเวลาเทาไรเพอสะดวกในการก าหนดเวลาเรมตนและสนสดพธ จดใหญๆ ของเวลาตองเตรยมคอ

-เวลาเรมตนพธ ผรวมงานพรอมเพรยงกน

-เวลาทประธานจะเดนทางถง จดธปเทยนเรมเขาพธ

- เวลาฤกษของพธ

- เวลาสนสดงาน

การเตรยมเวลาน ตองเผอเหลอเผอขาดไวเมอค านวณก าหนดเวลาไดแลวใหเขยนเวลาวนทส าคญๆ ลงไวในก าหนดการ เชนเวลาเรมตนเวลาบงคบ เวลาสนสด ไมควรใสเวลาทกขนตอนของพธในก าหนดการควรปลอยใหยดหยนไดตามสมควร

การเตรยมก าหนดการ

ก าหนดการเปนสงส าคญประการหนงในการด าเนนพธตางๆเพราะก าหนดการนนจะเปนเอกสารทบอกลกษณะของงานนอกสถานท วน เวลาในการจดงาน บอกล าดบขนตอนบอกการแตงกายตลอดจนถงบอกวาใครเปนเจาของงานนนๆเพอใหผทเกยวของไดเขาใจตรงกนการจดการก าหนพดการนนม3ขนตอนคอ

๑.การเขยนก าหนดการ

๒.การประสานก าหนดการ

๓๐

๓.การปฏบตก าหนดกา การเขยนก าหนดการคอ การจดท าเอกสารแสดงล าดบขนตอนทจะตองปฏบตในงานแบงออกเปน ๓ ชวง คอ ชวงตนเขยนบอกชองาน สถานท วน เวลา ท จะจดงาน ชวงกลางล าดบขนตอปฏบตงาน ตงแตเรมตนจนถงสดทายของงานนน ชวงทายเขยนบอกการแตงกายและเขยนบอกชอเจาของงาน บอกเบอรโทรศพทตดตอ จะแสดงตวอยางพอเปนแนวทางดงน

ก าหนดการ

พธ……………………………………………………………………………(ท าอะไร)

ณ……………………………………………………………………………..(ทใหน)

วนท……….เดอน……………พ.ศ……………เวลา…………………….(เมอไหร)

เวลา………น. ผมเกยรต …………..พรอมกน ณ.สถานทประกอบพธ

เวลา………น. ประธานในพธเดนทางถงสถานทประกอบพธ

จดธปเทยนบชาพระรตนตรย

เจาหนาทพธกรอาราธนาศล

พระสงฆใหศล

เจาหนาทพธกรอาราธนาธรรม

พระสงฆแสดงธรรมเทศนามหาเวสสนดรชาดก ท านอง……

ประธานในพธถวายจตปจจยเครองไทยธรรม

พระสงฆอนโมทนา กลาวสมโมทนยคาถา

ประธานกรวดน ารบพร

พระสงฆพรมน ามนต เปนเสรจพธ

การแตงกายชดสากลชดสภาพ สถาบนศลปวฒนธรรมเฉลมพระเกยรต โทร. 0 2-310 8885

๓๑

การตกแตงบรเวณพธ

ตกแตงใหมบรรยากาศคลายอยในบรเวณปาหมพานตตามเนอเรองเวสสนดรชาดกโดยเจาของกณฑ แตละกณฑจะน าตนกลวยตนออยใบมะพราว (ทางมะพราว) และกงไมมาผกตามเสาและบรเวณรอบๆ ธรรมาสนประดบธงทวและราชวตฉตรธงปกไวตามสมควรส าหรบเครองกณฑเทศนจะประกอบดวยผลไมนานาชนดขนมและสงทมกจะขาดไมไดคอ กลวยออยและนอกจากนนจดเตรยมขนเรยกวา“ขนประจ ากณฑ”ไว โดยเจาภาพและผมารวมงานจะน าปจจยมาใสขนเพอตดกณฑเมอถงเวลาเทศนกณฑของใครเจาภาพกไปประจ าอยทใกลกบธรรมาสนพระเทศนทงนเจาของกณฑมกจะเตรยมดอกไมธปเทยนใหเทากบจ านวนคาถาเชนกณฑทศพร ๑๙ คาถา ดอกไมธปเทยนอยางละ ๑๙ ดอก เมอเทศนจบกณฑแลวปพาทยจะประโคมเพลงประจ ากณฑการตงขนสาครใหญในการจดเทยนบชาประจ ากณฑนยมตงขนสาครใบใหญหรออางใหญทเหมาะสมไวใสน าสะอาดใหเตมเพอปกเทยนบชาประจ ากณฑในระหวางทพระเทศน(ภาชนะใสน านตงหนาธรรมาสนกลางบรเวณพธ)น าในภาชนะทตงนเสรจพธแลวถอวา เปนน าพระพทธมนต สามารถเปนน าปดเสนยดจญไรตางๆ ได

การเตรยมเทยนเลมเลกในการเตรยมเทยนส าหรบบชา ประจ ากณฑจะเตรยมไวจ านวน๑,๐๐๐ เลมแยกเปนมดไวแลว ท าเครองหมายใหทราบวามดไหนส าหรบบชาคาถากณฑใดเมอถงคราว เทศนกณฑนนกจะเอาเทยนมดนนออกจดบๆภาชาตดรอบนะทใสน า กระท าเชนนตอกนไปจนครบ๑๓กณฑครบจ านวนเทยน๑,๐๐๐ เลม ซงเทากบจ านวนคาถาในบางสถานท นยมท าธงเลกๆ ๑,๐๐๐ คนแบงจ านวนเทาคาถาประจ ากณฑ เชนเดยวกบเทยนเตรยมไวส าหรบ ปกบชาทหยวกกลวยการจดเทยนหรอปกธงบชากณฑดงกลาวนนเปนหนาองคเจาภาพผรบกณฑนนๆ

การนมนตพระเทศนมหาชาต

การนมนตพระเทศนมหาชาตจะพจารณาจากความสามารถและความเชยวชาญโดยเฉพาะน าเสยงทสอดคลองกบเนอเรองและวธการเทศนของแตละกณฑกลาวคอกณฑทศพรมวธการเทศนแบบท านองธรรมวตรใชเสยงเนอยๆในการเทศนมกนยมนมนตพระผใหญโดยเฉพาะเจาอาวาสของวดท จดงานเทศนนนเปนผเทศนเปนท านองตอนรบญาตโยมผมาฟงเทศนมหาชาตทวดนน

และคลายกบเปนการเปดงานไปดวยในตวกณฑหมพานตและกณฑทานกณฑทงสองกณฑมท านองคลายกนแตกณฑหมพานตจะกระดางกวาและไมโอดครวญเทากณฑทานกณฑมกนยมนมนตพระผใหญเทศนสวนกณฑทานกณฑจะตองคดเลอกพระผใหญทมความช านาญในการเทศนมากเพราะในกณฑนมเสยงโอดครวญเพอสออารมณใหคนฟงเขาใจกณฑวนปเวศนมกเลอกพระหนมหรอสามเณรเพราะเนอหาสวนใหญเปนบทชมธรรมชาตและยงมตอนพบเจาชายเมองเจตราษฎรดวยกณฑชชกมกนยมนมนตพระผใหญทมเสยงใหญเพอใหสอดคลองกบลกษณะของชชกผทเทศนกณฑนตองมความช านาญในการเทศนมากเพราะทวงท านองมลลาและลกเลนมากกณฑจลพนและมหาพนจะนมนตพระผใหญหรอพระหนมกไดเพราะถานมนตพระผใหญกจะสอดคลองกบเรองทมชชกเปนตว

๓๒

ส าคญแตถาเปนพระหนมกเหมาะสมเพราะเปนการบรรยายความงามของธรรมชาตกณฑกมารนยมนมนตพระหนมหรอถาไดสามเณรนอยกยงดเพอเปนตวแทนของพระชาลและพระกณหากณฑมทรนยมนมนตพระหนมทมเสยงเลกหรอสามารถจดเสยงใหออกเปนเสยงคลายผหญงไดเพอเปนตวแทนของพระนางมทรสวนกณฑสกกบรรพมหาราชฉกษตรยและนครกณฑจะเปนพระผใหญหรอพระหนมสามเณรกไดการจดเทศนมหาชาตแตละครงจะตองด าเนนการกอนสงอนๆกคอการนมนตพระนกเทศนโดยเฉพาะถาเทศนมหาชาตแบบเรยงกณฑกจะตองนมนตพระนกเทศนใหครบทง๑๓กณฑในปจจบนยากมากทจะหาพระนกเทศนทมความช านาญใหครบทง๑๓กณฑสวนมากกจะนมนตไดเฉพาะกณฑทส าคญๆเชนกณฑชชกกณฑมหาพนกณฑกมารกณฑมทรและกณฑมหาราชสวนกณฑอนๆกจะนมนตพระในวดหรอพระรปใดกไดเพอใหครบทง๑๓กณฑสวนการนมนตพระเทศนแบบประยกต๒ธรรมาสน๓ธรรมาสนหรอเทศนประยกต๖ธรรมาสนนนตองนดหมายพระเทศนลวงหนาเปนระยะเวลานานๆเพราะพระทช านาญการเทศนในลกษณะดงกลาวมจ านวนนอยบางครงตองนมนตกนขามปกมเมอนมนตพระเทศนไดเรยบรอยแลวกอนทจะถงวนเทศนมหาชาตผจดการเทศนจะตองจดเตรยมสถานทไวใหพรอมดวยการนมนตพระเทศนมหาชาตม๓รปแบบคอ๑เจาอาวาสเปนผนมนตพระนกเทศนเองโดยททานจะใชความรจกหรอคนเคยเปนการสวนตวหรอนมนตตามค าบอกเลาของญาตโยมวาพระรปไหนเทศนดทานกนมนตมาเทศนตามศรทธาของญาตโยม๒เจาอาวาสวดมอบหมายใหพระผรบผดชอบงานเทศนมหาชาตของวดเปนผนมนตหรอบางครงอาจจะมอบหมายใหพระนกเทศนเปนผนมนต๓โยมเจาภาพกณฑเทศนเปนผนมนตเองหมายความวาผทรบเปนเจาภาพกณฑเทศนแตละกณฑรจกกบพระนกเทศนเปนการสวนตวเมอรบเปนเจาภาพกณฑเทศนกณฑใดแลวกอาสาเจาอาวาสรบนมนตพระเทศนใหดวยทานเจาอาวาสกตามใจเพราะเปนศรทธาของโยมเจาภาพกณฑเทศนสวนการเลอกนมนตพระเทศนมหาชาตของแตละทนนไมเหมอนกนซงการนมนตพระเทศนมหาชาตในยคปจจบนนจะไมเหมอนกบแบบโบราณทเคยปฏบตมาอาจจะเปนเพราะพระนกเทศนมหาชาตมจ านวนนอยไมเพยงพอทจะรบนมนตไปเทศนในทกๆสถานทหรออาจเปนเพราะขาดพระนกเทศนทมความช านาญในการเทศนเฉพาะกณฑกเปนไดรปแบบการจดเทศนมหาชาตแบบการจดเทศนเรยงกณฑคอการจดใหพระเทศน แตละกณฑเรยงล าดบไปทง ๑๓ กณฑ

แบบการจดเทศนแบบประยกตคอการจดใหเหมาะสมกบความตองการของผจดและผฟง เช นจดใหมการเทศนธรรมาสนเดยวเลาเรองตงแตตนจนจบหรอใหมเทศน ๒ ธรรมาสนมการ แสดงประกอบการเทศน เปนตน

๓๓

ทมา

- ประเพณการเทศนมหาชาต เฉลมศกด เยนส าราญ

- คมอการจดศาสนพธกรมศาสนากระทรวงวฒนธรรม พ.ศ.๒๕๕๐

- การจดศาสนพธ

- สารานกรมวฒนธรรมไทย ภาคอสาน เลม 9. กรงเทพฯ : มลนธสารานกรมวฒนธรรมไทย ธนาคารไทยพานชย , 2542.

- วฒนธรรมพฒนาการทางประวตศาสตร เอกลกษณและภมปญญาจงหวดรอยเอด. หนงสอเฉลมพระเกยรตพระบาทสมเดจพระเจาอยหว เนองในโอกาสพระราชพธมหามงคลเฉลมพระชนมพรรษา 6 รอบ 5 ธนวาคม 2542. กรงเทพฯ : กรมศลปากร, 2542

เอกสารอางอง

- ประเพณการเทศนมหาชาต เฉลมศกด เยนส าราญ

- คมอการจดศาสนพธกรมศาสนากระทรวงวฒนธรรม พ.ศ. 2550

๓๔

- การจดศาสนพธ

http://chainaiji.blogspor.

http://talk.mthai.com/topic/388285

http://images.konweang101.mutiply.multipl

Ycontent.com/attachment/

http://thn21713-01.blogspot.com/2011/12/blog-post_8299.html