ผศ.นพ.ธระ วรธนารตน

ภาควชาเวชศาสตรปองกนและสงคมคณะแพทยศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย

Tel: 083-752-1020, Email: thira.w@chula.ac.th

ความรอบรดานสขภาพ

หวขอการบรรยาย

• ความรอบรดานสขภาพกบระบบสขภาพ• ทศทางการวจยทเกยวกบความรอบรดานสขภาพ• สถานการณการด าเนนการเรองความรอบรดานสขภาพในระดบนานาชาต

เรองเลาจากการทดลองเลอกแผนสขภาพ และแพคเกจมอถอ

ค าจ ากดความของ Health Literacy

• จากรายงานวจยทงหมด 170 ฉบบ มรายงานวจยดงเดม 19 ฉบบทใหค าจ ากดความของความรอบรดานสขภาพ

• แตกตางกนอย 17 ค าจ ากดความ

• กรอบแนวคดทแตกตางกนโดยสามารถจ าแนกไดทงสน 12ลกษณะ

Source: Sorensen K, Van den broucke S, Fullam J, et al. Health literacy and public health:

A systematic review and integration of definitions and models. BMC Public Health. 2012;12:80-93.

Health Literacy

• ความสามารถในการคนหาเขาถง ท าความเขาใจ และใชประโยชนจากขอมลดานสขภาพ

• ในอดตจนถงปจจบน นกวชาการในประเทศไทยมการแปลค านไวแตกตางกนไป อาทเชน “ความแตกฉานดานสขภาพ” หรอ “การรเทาทนดานสขภาพ” หรอ “ความรอบรดานสขภาพ” หรอ “ความฉลาดทางสขภาวะ”

ความรอบรดานสขภาพ

…เขาถง เขาใจ น าไปใชได...

เขาถง เขาใจน าไป ใชได

มาหา

ไปหา

ถกท

ถกทางถกตอง

ถกเวลา

ถกและคมคา

อานเขาใจ

ดเขาใจฟงเขาใจ

แลกเปลยนไดหากสงสย

ใชแกปญหา

ใชเพมคณคา

ผทมระดบความรอบรดานสขภาพต า

• เจบปวยจนตองพกรกษาตวในโรงพยาบาลมากกวา

• ใชบรการรกษาฉกเฉนมากกวา

• มความสามารถในการปองกนและดแลสขภาพนอยกวา

• สถานะทางสขภาพโดยรวมแยกวา

ผลตภาพลดลงคาใชจายดานสขภาพเพมขน

Source: Berkman ND, Sheridan SL, Donahue K, et al. Low literacy and health outcomes: An updated systematic review. Annals of Internal Medicine. 2011;155(2):97-107.

In 2009, 8 Billions US$ in Canada(3-5% of total health expenditures)

In 1998, 73 Billions US$ in USA

Source: Sorensen K, Van den broucke S, Fullam J, et al. Health literacy and public health:

A systematic review and integration of definitions and models. BMC Public Health. 2012;12:80-93.

งานวจยความรอบรดานสขภาพจ าแนกตามค าส าคญ

ค าส าคญทระบไวในงานวจยPublic health

รวมไมม ม

Medic

al ไมม 2,376 1,189 3,565

ม 1,132 962 2,094

รวม 3,508 2,151 5,659

จ านวนงานวจยทคนหาไดตามค าส าคญจากฐานขอมล PubMed

ค าส าคญ จ านวนHealth workforces

“health literacy” AND “health workforce” 5

“health literacy” AND “health worker” 7

“health literacy” AND “health professional” 20

“health literacy” AND “human resource” 5

Total 37

Information system/information technology

“health literacy” AND “information system” 17

“health literacy” AND “information technology” 33

Total 50

Medicines, vaccines, medical products,

technology

“health literacy” AND “medical product” 0

“health literacy” AND “medicine” 62

“health literacy” AND “medical technology” 2

“health literacy” AND “vaccine” 25

Total 89

Service system design

“health literacy” AND “service delivery” 0

“health literacy” AND “service design” 4

“health literacy” AND “health care service” 48

“health literacy” AND “health service” 70

Total 122

Leadership and governance

“health literacy” AND “governance” 4

“health literacy” AND “leadership” 37

Total 41

Financing

“health literacy” AND “finance” 6

“health literacy” AND “financing” 17

“health literacy” AND “expenditure” 5

“health literacy” AND “costs” 128

Total 156

ความรอบรดานสขภาพกบก าลงคนดานสขภาพ

ความรอบรดานสขภาพกบก าลงคนดานสขภาพ

• บคลากรวชาชพสขภาพมกจะประเมนความสามารถในการสอสารของตนเองสงกวาทเปนจรง

• งานวจยหลายชนน าเสนอประสทธผล และประสทธภาพของการสอนในรปแบบตางๆ เพอใหเกดความรอบรดานสขภาพในบคลากรวชาชพสขภาพ แตสดทายแลวยงไมสามารถแยกแยะไดวาผลลพธทเกดขนนนเกดจากความแตกตางของรปแบบการสอนจรง

ความรอบรดานสขภาพกบก าลงคนดานสขภาพ

• มการศกษาในประเทศเอธโอเปย ปค.ศ.2012 พบวา 97.3% ของบคลากรวชาชพสขภาพยนยนถงความตองการทจะเขาถงแหลงความรดานสขภาพ เพอทบทวน และเพมความรของตนเองเพอใชในการดแลรกษาผ ปวย ทงน 56% ยอมรบวาความตองการดงกลาวเกดจากการทตนเองไดรบค าถามผมารบบรการดแลรกษานนเอง

• ปจจยทเกยวของกบพฤตกรรมการแสวงหาความร ไดแก เศรษฐานะ ภาระงาน ความยากงายในการเขาถงแหลงขอมล กฎระเบยบขององคกร/หนวยงาน

ความรอบรดานสขภาพกบก าลงคนดานสขภาพ

• ในประเทศสหรฐอเมรกา ปค.ศ.2012 ไดเรมมขอตกลงของสมาคม/องคกรวชาชพ ทงแพทย ทนตแพทย พยาบาล รวมไปถงวชาชพอนๆ ในแวดวงวทยาศาสตรสขภาพ โดยระบถงความจ าเปนทจะตองฝกทกษะดานการคนหาขอมลสารสนเทศทางการแพทยใหแกบคลากร เพราะถอวาเปนทกษะส าคญทบงถงความรอบรดานสขภาพของบคลากรวชาชพสขภาพในยคปจจบนและอนาคต

สาระส าคญจากวรรณกรรม

“บคลากรวชาชพสขภาพควรมความร และทกษะดานอน นอกเหนอไปจากความรดานสขภาพ เชน การใชระบบเทคโนโลยสารสนเทศ

การสนบสนนทางสงคม ทกษะการสอสารเพอเสรมสรางความร ความเขาใจทจ าเปนใหแกผปวย และประชาชน”

ความรอบรดานสขภาพกบระบบสารสนเทศดานสขภาพ

ความรอบรดานสขภาพกบระบบสารสนเทศดานสขภาพ

• ปจจยทมอทธพลตอการตดสนใจใชระบบขอมลสขภาพคอก. ลกษณะทเออตอการใชงาน (Usability)

ข. ความสามารถ/ความฉลาดของเทคโนโลยสารสนเทศ (Intelligence)

ค. ความยากงายในการเขาถง (Access)

ความรอบรดานสขภาพกบระบบสารสนเทศดานสขภาพ

• สารสนเทศดานสขภาพสามารถใชด าเนนการเกยวกบความรอบรดานสขภาพไดดงน

ก. ใชในการประเมนความรอบรดานสขภาพของแตละบคคลข. ใชในการประเมนสาระในสอตางๆ วามความยากงายในการอานมากนอยเพยงใดค. ใชเทคโนโลยสารสนเทศเปนสงแทรกแซงดานสขภาพ (Intervention) เพอพฒนา

ความรอบรดานสขภาพของแตละกลมเปาหมายและใชมงเปาในระดบสงคม

ความรอบรดานสขภาพกบระบบสารสนเทศดานสขภาพ

• ความรอบรดานสขภาพมความสมพนธเชงบวกกบการคนหาขอมลสขภาพแบบออนไลนดวยตนเอง

• กลมทมความรอบรดานสขภาพเพยงพอมความสามารถคนหาขอมลสขภาพแบบออนไลนดวยตนเองมากกวากลมทมความรอบรดานสขภาพไมเพยงพอ 2.1 เทา

สาระส าคญจากวรรณกรรม

“การพฒนาโครงสรางพนฐานดานระบบสารสนเทศดานสขภาพ ควรค านงถงลกษณะเชงประชากรศาสตร และพฤตกรรมของกลมเปาหมาย

และวางแผนพฒนาใหสอดคลองกบปจจยส าคญ ไดแก ความยากงายในการเขาถง วธการใชงานส าหรบแตละกลมเปาหมาย และความสามารถของระบบในการตอบสนองตอความตองการจรง”

ความรอบรดานสขภาพกบเวชภณฑ และเทคโนโลยทางการแพทย

ความรอบรดานสขภาพกบเวชภณฑ และเทคโนโลยทางการแพทย

• กลมหญงตงครรภทมระดบความรอบรดานสขภาพต านนจะมอตราการไมปฏบตตวตามค าแนะน าของแพทย และมอตราการไมกนยาตามก าหนดสงกวากลมทมระดบความรอบรดานสขภาพสง ถงรอยละ 30 (95%CI = 2-66) นอกจากนยงมความเชอในเรองการรบประทานยาและวคซนทผดอกดวย

• กลมผ ทมระดบความรอบรดานสขภาพต านนจะมความตองการขอมลเรองการใชยามากกวาผ ทมระดบความรอบรดานสขภาพสง ถง 2 เทา (95%CI = 1.5-2.55)

สาระส าคญจากวรรณกรรม

“ความรอบรดานสขภาพนนมความสมพนธกบพฤตกรรมการใชยา วคซน และเทคโนโลยทางการแพทย ระบบบรการสขภาพควรมกลไก

ทเออตอการเรยนรของประชากรทมพนฐานความรอบรดานสขภาพทแตกตางกน นอกจากนการพฒนาระบบสขภาพไมควรมงเนนทตวผปวยหรอกลมเปาหมายเทานน

แตควรครอบคลมผดแลหรอครอบครวดวย”

ความรอบรดานสขภาพกบการใชบรการสขภาพ

ความรอบรดานสขภาพกบการใชบรการสขภาพ

• งานวจยในประเทศสหรฐอเมรกาในปค.ศ.2014 พบวาผ ปวยเดกทมผดแลทมความรอบรดานสขภาพในระดบต านนจะมอตราการเจบปวยฉกเฉนจนตองมารบบรการดแลรกษาทแผนกฉกเฉนของโรงพยาบาลมากกวากลมทมผดแลทมความรอบรดานสขภาพในระดบสงถง 1.5 เทา (95%CI = 1.2-1.8) และยงมอตราการมารบบรการสขภาพแบบไมฉกเฉนสงถง 2.4 เทา (95%CI = 1.3-4.4)

• หากวเคราะหเฉพาะผ ปวยเดกทไมมโรคเรอรง จะพบวากลมทมผดแลทมความรอบรดานสขภาพระดบต าจะมอตราการใชบรการทแผนกฉกเฉนมากกวากลมทมความรอบรดานสขภาพระดบสงถง 3 เทา (95%CI = 1.8-5.7)

ความรอบรดานสขภาพกบการใชบรการสขภาพ

• การศกษาในประเทศสหรฐอเมรกาพบวา ความรอบรดานสขภาพทต ามผลท าใหอตราการเขารบการดแลรกษาตวในโรงพยาบาลสงขนถงรอยละ 21 ทงๆ ทเกดจากสาเหตทสามารถจะปองกนได

ความรอบรดานสขภาพกบการใชบรการสขภาพ

• การมความรอบรดานสขภาพระดบต าจะสงผลตอเรองความรความเขาใจพนฐานของผ ปวยทนอยกวาทควรจะเปน และประสบความยากล าบากในการเขาใชบรการ ทงในเรองความรเกยวกบบรการทม กระบวนการ สถานท ปายบอกทาง ฯลฯ

• ความผดพลาดในการประเมนสถานะสขภาพของตนจนท าใหมาตรวจรกษาชากวาทควร รวมถงความลมเหลวในการดแลหรอจดการตนเองเรองสขภาพตงแตสงเสรมสขภาพ ปองกนโรค ดแลรกษา และฟนฟสภาพ

สาระส าคญจากวรรณกรรม

“มความจ าเปนทจะตองยกระดบความรอบรดานสขภาพของประชากรเพอใหสถานะสขภาพดขน ลดภาระของระบบบรการสขภาพ

อยางไรกตามระบบบรการสขภาพจ าเปนตองไดรบการออกแบบใหเหมาะสมกบกลมประชากรทมระดบความรอบรดานสขภาพทแตกตางกน

เพอใหสามารถเกดความเปนธรรมในการเขาถงบรการ และเกดประสทธภาพในกระบวนการดแลรกษาสขภาพ”

ความรอบรดานสขภาพกบการอภบาลระบบและภาวะผน า

ความรอบรดานสขภาพกบการอภบาลระบบและภาวะผน า

• มาตรการหลกทจะชวยใหเกดการขบเคลอนเรองความรอบรดานสขภาพได ดงน

ก. มาตรการจากรฐบาล สรางนโยบายทบงคบใหเกดบรรทดฐานทางสงคม, การตงมาตรฐานดาน

การศกษา, การท าการศกษาวจย, และการสรางระบบวดหรอประเมนความรอบรดานสขภาพ

ข. มาตรการระดบองคกร และบคลากร มงเนนการใหแนวทางการบรหารจดการทประยกตเรอง

ลกษณะผน า และการน าองคกรทเหมาะสม และมอบหมายบทบาทหนาททเหมาะสมใหแกหนวยงาน

หรอบคลากร

ค. มาตรการสรางความรวมมอระหวางผทเกยวของ ทรวมมอกบสอตางๆ เพอเปนชองทางในการ

สอสารระหวางกน การพฒนาสอทเหมาะสม และหลากหลายส าหรบกลมเปาหมายตางๆ และการเลอก

สงแทรกแซงดานสขภาพทเหมาะสมกบแตละบรบท

สาระส าคญจากวรรณกรรม

“นโยบายจากรฐบาล กลไกการบรหารจดการระดบหนวยงาน และการสรางความรวมมอระหวางผมสวนไดสวนเสยในระดบตางๆ

คอกญแจส าคญในการขบเคลอนใหเกดการพฒนาความรอบรดานสขภาพของประชากร”

ความรอบรดานสขภาพกบคาใชจายดานสขภาพ

ความรอบรดานสขภาพกบคาใชจายดานสขภาพ

• การทบทวนอยางเปนระบบในปค.ศ.2009 จากงานวจยกวา 2,000 เรอง พบวาความชกของปญหาความรอบรดานสขภาพระดบต านนอยระหวางรอยละ 34-59 และมผลท าใหคาใชจายดานการดแลสขภาพโดยรวมของแตละประเทศสงขนราวรอยละ 3-5ตอป โดยการวจยลาสดในอเมรกาปค.ศ.2015 พบวาอาจสงถงรอยละ 8

• โดยเฉลยแลวผ ปวยทมความรอบรดานสขภาพอยในระดบต า จะตองรบผดชอบคาใชจายดานสขภาพมากกวาผ ทมความรอบรดานสขภาพระดบสงถง 143-7,798

ดอลลารสหรฐ

ความรอบรดานสขภาพกบคาใชจายดานสขภาพ

• ในประเทศสหรฐอเมรกา กลมทหารผานศกผ มปญหาความรอบรดานสขภาพมจ านวนเพยงรอยละ 17 แตคาใชจายทตองใชไปนนสงถงรอยละ 24 ของคาใชจายในการดแลรกษาพยาบาลของทหารผานศกทงหมด

• คาใชจายโดยเฉลยตอคนของทหารผานศกทมความรอบรดานสขภาพระดบต านนสงกวาคนทมความแตกฉานดานสขภาพระดบสงถง 2 เทาตว (31,581 ดอลลารสหรฐในระดบต า และ 17,033 ดอลลารสหรฐในระดบสง)

• หากสามารถแกไขปญหาดงกลาวได จะท าใหลดคาใชจายในการดแลรกษาพยาบาลไปไดถง 8%

ความรอบรดานสขภาพกบคาใชจายดานสขภาพ

• กลมเดกทมผดแลทมความรอบรดานสขภาพต าจะมคาใชจายในการดแลรกษาปญหาชองปากสงกวากลมเดกทมผดแลทมความรอบรดานสขภาพสงราว 40 ดอลลารสหรฐตอคนตอป โดยมสถตการเขารบบรการรกษาฉกเฉนสงขนเรอยๆ ในแตละป

• ภายใตระบบ Medicare ปค.ศ.1998 พบวา กลมประชากรทมความรอบรดานสขภาพระดบต า จะมคาใชจายดานสขภาพ ทงการดแลฉกเฉน การนอนรกษาตวในโรงพยาบาล และคาใชจายโดยรวมสงกวากลมประชากรทมความรอบรดานสขภาพระดบสง โดยมผลตางของคาใชจายในการดแลฉกเฉนถง 108 ดอลลารสหรฐ (95%CI = 62-154)

สาระส าคญจากวรรณกรรม

“มหลกฐานชดเจนวากลมประชากรทมความรอบรดานสขภาพระดบต าจะมคาใชจายดานสขภาพสงกวากลมประชากรทมความรอบรดานสขภาพระดบสง

ทงจากการรกษาพยาบาลฉกเฉน และการนอนพกรกษาตวทโรงพยาบาล”

ผมสวนไดสวนเสยในเรองความรอบรดานสขภาพ

หวขอวจยและพฒนาทประเทศไทยควรพจารณา

• หมวดบคลากรวชาชพสขภาพ

หนง ประสทธภาพในการสอสารขอมลสขภาพระหวางบคลากรวชาชพสขภาพระดบตางๆ กบผ ปวย ญาตหรอครอบครว และประชาชน

สอง ความร และทกษะเฉพาะ ทเปนทตองการของบคลากรวชาชพสขภาพ และประชาชน ในระบบบรการสขภาพยคปจจบน และอนาคต

หวขอวจยและพฒนาทประเทศไทยควรพจารณา

• หมวดระบบขอมลและสารสนเทศดานสขภาพหนง กลไกทเหมาะสมในการเฝาระวงปญหาจากภาวะขอมลขาวสารสขภาพทวมทนในสงคมไทยสอง การพฒนาระบบการใหขอมลขาวสารดานสขภาพ ทถกตอง เหมาะสม และมประสทธภาพสาม การประเมนสถานการณการเขาถง ความยากงายในการท าความเขาใจ และภาษาทสอสารในระบบสขภาพส ปจจยแวดลอมทางสงคมทมผลตอการสราง และเผยแพรขอมลขาวสารดานสขภาพ

หวขอวจยและพฒนาทประเทศไทยควรพจารณา

• หมวดเวชภณฑ และเทคโนโลยทางการแพทยหนง ระบบเฝาระวงกลมเสยง และกลมทมปญหาเรองความรอบรดานสขภาพในกระบวนการดแลรกษาโรคทตองการความสม าเสมอในการรบประทานยา เชน วณโรค โรคตดเชอทตองใชยาปฏชวนะ เปนตนสอง การพฒนามาตรการ และการประเมนประสทธภาพของมาตรการใหความรเรองการใชยา และเทคโนโลยทางการแพทยทเหมาะสมส าหรบกลมประชากรทมระดบความรอบรดานสขภาพทแตกตางกน

หวขอวจยและพฒนาทประเทศไทยควรพจารณา

• หมวดระบบบรการ

หนง การวจยและพฒนาตนแบบโรงพยาบาลทเปนมตรตอกลมประชากรทมปญหาดานความรอบรดานสขภาพ

สอง ระบบตดตามสถตการบรการสขภาพในกลมประชากร โดยพจารณาถงความรอบรดานสขภาพเปนปจจยส าคญ

หวขอวจยและพฒนาทประเทศไทยควรพจารณา

• หมวดการอภบาลระบบและภาวะผน าหนง การประเมนสถานการณ และความพรอมของสงคมไทยในการขบเคลอน และยกระดบความรอบรดานสขภาพของประชากร โดยจ าแนกเปน 3 ระดบไดแก มาตรการจากรฐ กลไกระดบหนวยงาน และความรวมมอระหวางหนวยงานหรอกลมตางๆ ในสงคมสอง การพฒนาตนแบบสถานพยาบาล หรอชมชน ทเสรมสรางความแตกฉานดานสขภาพใหแกประชากรในการดแล หรอจดการปญหาสขภาพเฉพาะเรอง

หวขอวจยและพฒนาทประเทศไทยควรพจารณา

• หมวดคาใชจายดานสขภาพหนง การประเมนผลกระทบของปญหาความรอบรดานสขภาพในประชากรไทยตอคาใชจายดานสขภาพจ าแนกตามภาระโรคหลกของประเทศ

สอง การวเคราะหประสทธภาพและความคมคาของมาตรการยกระดบความรอบรดานสขภาพ (Cost-effectiveness analysis, Cost-benefit analysis, and Cost-utility

analysis)

งานวจยดานความรอบรดานสขภาพในรอบ 25 ปทผานมา

Massey PM et al. Visualizing Patterns and Trends of 25 Years of Published Health Literacy Research. HLRP 2017;1(4):e182-91.

Massey PM et al. Visualizing Patterns and Trends of 25 Years of Published Health Literacy Research. HLRP 2017;1(4):e182-91.

Massey PM et al. Visualizing Patterns and Trends of 25 Years of Published Health Literacy Research. HLRP 2017;1(4):e182-91.

Massey PM et al. Visualizing Patterns and Trends of 25 Years of Published Health Literacy Research. HLRP 2017;1(4):e182-91.

แนวทางเสรมสราง Health Literacy ของประเทศตางๆ

WHO

• Community action

• Patient-centered healthcare system

• Rights-based

• Well-functioned

• Multi-sectoral collaboration

Multi-sectoral Literacy-based Approach(Australia)

Health Literacy in All Policies (US)

การเสรมสราง Health Literacy โดยมงเนนใหเกดการสอสารทเขาใจงาย(Scotland)

การขบเคลอน Health Literacy ภายใตนโยบายดานการสรางเสรมสขภาพ(Ireland)

การขบเคลอนงานดาน Health Literacy ในพนทน ารองทมปญหา/ความเสยง (China)

การบรณาการ Health Literacy ผานคณะกรรมการระดบชาตดานการสรางเสรมสขภาพ (Singapore)

การใหความรและเสรมทกษะแกกลมเปาหมายผานสถานการณจ าเพาะ (Japan)

Health Literacy to Routine Services(Canada)

การบรณาการงาน Health Literacy แบบมสวนรวมโดยสมครใจของแตละภาคสวน (New Zealand)

การขบเคลอน Health Literacy โดยผนวกไปกบงานประจ า(Taiwan)

การขบเคลอนงานดาน Health Literacy โดยกลมสถานพยาบาล(Italy)

การขบเคลอนงานดาน Health Literacy อยางอสระ ตามพนธกจของหนวยงาน และน านวตกรรมมาแลกเปลยนเรยนรกน (Israel)

Health Literacy

ขอบคณครบ