บทท 2จตวทยาและการเรยนรของเกษตรกรผใหญ

จตวทยาทเกยวของกบงานสงเสรมเกษตรกรผใหญ เกยวของกบลกษณะพเศษหรอพนฐานของแตละบคคล เจาหนาทสงเสรมการเกษตรตองตระหนกถงลกษณะทางจตวทยาของเกษตรกรแตละคนซงไมเหมอนกน การทจะทำาใหเกษตรกรยอมรบวทยาการและเทคโนโลยใหม ๆ ไปปฏบตจำาเปนอยางยงทจะตองเรยนรและเขาใจลกษณะพนฐานทางจตวทยาของเกษตรกร

จตวทยาตรงกบภาษาองกฤษวา Psychology มาจากศพทเดมภาษากรก 2 คำา คอ Psyche แปลวา วญญาณ (Soul) Logos แปลวาการศกษาหรอความร (Study) ดงนนเมอรวมกนเขาเปน Psyche + Logos จงหมายถง A Study of Soul คอ การศกษาเกยวกบเรองวญญาณ พยายามเขาใจเรองวญญาณ ซงเกยวของกบอำานาจลกลบ สงศกดสทธ เทพเจา และเชอวาวญญาณนเปนอสระ สามารถบนดาลใหมนษยมอนเปนไปตาง ๆ ไดตอมาความเขาใจน เปลยนไปเปนการศกษาเกยวกบจตใจ ความหมายของคำาวา Psyche จงหมายถง จตใจ หรอ mind และความหมายของจตวทยา จงหมายถงการศกษาเกยวกบเรองจตใจ หรอ “A Study of mind” โดยทนกปรชญาเชอวา มนษยแบงเปน 2 ภาค คอ กาย (body) กบจต (mind) “กาย สามารถจบตองได ”สมผส มองเหน และแสดงกรยาตางๆ ได จต ไมมตวตน อาศย“ ”อยในกาย มหนาทควบคมการทำางานของรางการ ฉะนน การศกษาระยะนจงมงมนศกษาเรองจต เพราะเชอวาจตมผลตอกาย ในระยะหลงๆ การศกษาดานจตวทยาไดมการพฒนามาเรอยๆ โดยในป

ค.ศ. 1879 วลเฮลม วนด (Wilheim Wundt) นกจตวทยาชาวเยอรมน เปนคนแรกทไดบกเบกและใชวธการทางวทยาศาสตรเขามาศกษาจตวทยา ตอมาไดกลายเปนแขนงหนงของวทยาศาสตรทศกษาเกยวกบพฤตกรรมของมนษยและสตว หรอ “Psychology is the Science of Human and Animal Behavior” (อาร,2542: 1-2)

จตวทยามความเกยวของกบงานสงเสรมการเกษตรเปนอยางมาก เพราะการทจะทำางานสงเสรมการเกษตรใหประสบความสำาเรจได จำาเปนตองอาศยทรพยากรมนษยซงเกยวของกบกลมบคคลฝายตางๆ ทเกยวของกบงานสงเสรมการเกษตร คอ กลมผบรหารงานสงเสรมการเกษตร กลมเจาหนาทสงเสรมการเกษตร และกลมบคคลเปาหมายหรอเกษตรกรผรบการสงเสรม บคคลเปาหมายในงานสงเสรมการเกษตร ไดแก ประชาชนชนบท โดยเฉพาะอยางยงเกษตรกรและสมาชกในครอบครวเกษตรกร จำาเปนอยางยงทเจาหนาทสงเสรมการเกษตร ตองรวาบคคลเปาหมายมพฤตกรรมอยางไรในการเรยนรและแนวทางในการถายทอดเทคโนโลยใหมๆ ทำาอยางไรจงจะจงใจใหบคคลเปาหมายเกดการยอมรบและปฏบตตาม

เ ก ษ ต ร ก ร ว ย ผ ใ ห ญ (Adult Farmer)

นกจตวทยาไดแบงผใหญออกเปน 2 ชวงดวยกน คอ วยผใหญระยะตน (Early Adulthood) ซงนบอายของคนตงแต 20-40 ป และวยผใหญระยะปลายหรอวยกลางคน คอนบอายตงแต 41-60 ป (สมบรณ, 2526) โดยทวไปแลว วยผใหญตอนตน เปนระยะททงหญงและชายมพลงสงสด และมผลงานสรางสรรค

28

เปนปรมาณสงทสดดวย การปรบตวของผใหญเกยวกบ การตดสนใจในเรองตางๆ เชน การเลอกประกอบอาชพ การมครอบครวเปนตน เกษตรกรวยกลางคน จะยอนมองอดตทผานมาและใชประสบการณทผานมาสรางความเปนปกแผนใหแกชวต

1) เกษตรกรวยผใหญระยะตน (Early Adulthood) คำาวา “adult” มาจากภาษาลาตนวา adultus มความ

หมายวา ไดเจรญเตบโตถงขนาดเตมทและมกำาลงเตมทแลวหรอมวฒภาวะเตมท ดงนนผใหญกคอ คนทไดเจรญเตบโตเตมทแลวและพรอมสำาหรบสถานภาพในสงคมทจะพงมกบผใหญคนอนๆ วยผใหญตามกฎหมายปจจบนจะเรมตงแตอาย 20 ปบรบรณ หรอเรยกตามศพทกฎหมายวา การบรรลนตภาวะ ชวงอายทจะเปนทยอมรบวาเปนผใหญอยางสมบรณ จงจะเรมตงแต 21 ป

ชวงยอยของวยผใหญ ในชวงชวตอนยาวนาน นบตงแตเมอบคคลนนไดเปนทยอมรบวาเปน ผใหญ จนกระทงตาย จะม“ ”ความเปลยนแปลงทงรางการและจตใจ วยผใหญแบงออกเปนหลายชวง คอ วยตน วยกลาง และวยผใหญระยะปลาย แตละชวงกจะมลกษณะทางจตใจและรางกาย ตลอดจนปญหาการปรบตวทเกดจากลกษณะเหลาน และปญหาทเกดจากความกดดนและความคาดหวงข อ ง ว ฒ น ธ ร ร ม แ ต ก ต า ง ไ ป แ ต ล ะ ช ว ง ด ว ย

ชวงยอยชวงแรก คอ วยผใหญระยะตน เร มจากอายทบรรลนตภาวะไปจนอายประมาณ 40 ป เปนวยทมการปรบตวเขากบแบบแผนใหมๆ ในชวตและเปนชวงเวลาแหงการปรบตวเขากบความคาดหวงใหม ๆ มากมายของสงคม สงคมตองการใหบคคลวยนรบบทบาทใหม เชน การมคครอง การเปนพอแม ฯลฯ และยงคาดหวงใหบคคลวยผใหญระยะตนไดพฒนาทศนคตตางๆ ใหม มความ

29

สนใจใหมๆ เพมขน ตลอดจนคาดหวงใหมคานยมใหมๆ ใหเหมาะกบบ ท บ า ท ใ ห ม ท ต อ ง ร บ ผ ด ช อ บ ใ น ช ว ง อ า ย น

วยผใหญตอนตนเปนวยแหงการเรมสรางหลกฐานในชวต โดยลงมอประกอบอาชพการงานสำาหรบผทมโอกาสเรยนกจะเปนวยทสำาเรจการศกษาและประกอบการงาน มการเลอกคครอง มความรบผดชอบเพมขน ทำาใหผใหญวยนประสบกบความตงเครยดทางอ า ร ม ณ ใ น เ ร อ ง ต า ง ๆ น บ เ ป น ว ย แ ห ง ป ญ ห า ว ย ห น ง

วยผใหญระยะตนกบการปรบตวทางดานอาชพ วยนเปนวยทผใหญมภาระทเกยวกบอาชพและครอบครวจะมมากทสด สำาคญทสดและยากทจะดำาเนนใหลลวงไปโดยงายสำาหรบคนวยน วยนเปนวยทมการทดลองเลอกอาชพหางานทถกใจทสด เพราะฉะนนพอเร มเขาวยผใหญจงเผชญปญหาการปรบตวตองานอาชพ ระยะข อ ง ก า ร ง า น แ ล ะ อ า ช พ แ บ ง อ อ ก เ ป น 3 ร ะ ย ะ ด ง น ค อ

1) ระยะแรก เปนระยะเรมตนการทำางาน โดยอาจจะเรมจากการทดลองทำางาน ชนดไมเตมเวลา เปนงานชวคราว

2) ระยะทดลองทำางาน เปนระยะทมการทำางานเตมเวลา อาจจะชวยพอแมทมอาชพการเกษตร โดยทไมไดเปนเจาของกจการของตนเอง

3) ระยะปกหลกในการทำางาน เปนระยะทปกหลกในการทำางาน จะทำางานเตมเวลาและเปนเจาของกจการดวยตนเอง ถาเปนเกษตรกรกมการทำาการเกษตรเปนของตนเอง

2) เกษตรกรผใหญวยกลางคน (Middle Age) วยกลางคนเรมตงแตอาย 40-60 ป เปนชวงทสำาคญยง

ในชวตตองการการปรบตวอยางมาก เปนระยะทบคคลจะกาวไปสความสำาเรจหรอความลมเหลวของชวต เกษตรกรบางคนสามารถตง

30

หลกฐานและประสบความสำาเรจในการประกอบอาชพการเกษตร แตบางคนอาจจะยงไมประสบความสำาเรจเทาทควร ความตองการของบคคลในวยนอยท ความคดวาตนเองไดประสบความสำาเรจในการประกอบอาชพมากนอยเพยงใด นอกจากนบคคลในวยนเร มจะเสอมพลงทางรางกาย มการเปลยนแปลงหลายอยางทางสขภาพรางกาย เร มมการเจบไขและป วยเป นโรคตางๆ มากข น อาจจะมการเปลยนแปลงแบบแผนการดำาเนนชวตไปจากเดม เพอเตรยมตวเขาสว ย ช ร า ต อ ไ ป

จ ต ว ท ย า พ น ฐ า น ข อ ง เ ก ษ ต ร ก ร ผ ใ ห ญ

กอนทนกสงเสรมการเกษตรจะศกษาพฤตกรรมดานตางๆ ของเกษตรกร จำาเปนตองเรยนรถงความตองการทางจตใจขนพนฐานของเกษตรกรกอน และโดยทเกษตรกรเปนมนษยเชนเดยวกบเจาหนาทสงเสรม การเรยนรดงกลาวจงไมใชของยาก สามารถทำาไดโดยการเปรยบเทยบหรอประยกตกบความรสกนกคดของตนเอง โดยทวไปแลวความตองการของมนษย แบงไดเปน 2 ประเภท คอ ความตองการทางรางกาย (Physical Need) และความตองการท า ง จ ต ใ จ (Psychological Need)

ความตองการทางรางกาย ประกอบดวยป จจยหลก 6 ประการคอ อากาศเพอหายใจ อาหารเพอยงชพ นำาดม การพกผอน การขบถาย และการสบพนธ แตสำาหรบความตองการทางจตใจนน มมากกวาและละเอยดออน การทนกสงเสรมฯ จะสามารถทำางานกบเกษตรกรเปาหมายใหไดผลดนน ความรอบรเร องความตองการทางจตใจของเกษตรกร ตลอดจนลกษณะการตอบสนองทถกตอง มสวนสำาคญอยางยงในการชวยสรางความเขาใจและม น ษ ย ส ม พ น ธ อ น ด ใ ห เ ก ด ข น ต อ ก น แ ล ะ ก น

31

ชชชยและผองพรรณ (2522: 149-157) ไดสรปความตองการทางจตใจของเกษตรกรทนกสงเสรมฯ จำาเปนตองร เพอใหเกดความเขาใจและสามารถปรบตวกบเกษตรกรในดานตางๆ ไดอยางด ไดมการสรปรวมความตองการตาง ๆ ทางดานจตใจของเกษตรกรไวเปนหมวดหมเพอใหงายตอความเขาใจของนกสงเสรมฯ โ ด ย เ ร ย ก ว า “SARS Formula” ต า ม แ ผ น ภ า พ ท 2.1

The SARS Formula ประกอบดวย ความตองการความมนคงปลอดภย (S = Security drive) ความตองการตนเตนผจญภย ( A=Adventure Drive) ความตองการไดรบการยกยอง (R = Recognition Drive) ความตองการทางเพศ (S = Sex Drive) จากสตรน สามารถแยกยอยไดอกดงน คอ

1) ใ ห S ป ร ะ ก อ บ ด ว ย จ ก ม ช จ ความตองการเป นเจาของ (Possession)

เกษตรกรทกคนมความตองการ เปนเจาของในสงของตางๆ อยในใจทงสน นกสงเสรมตองตอบสนองในทนทและทกลกษณะ สรางคำาพดหรอการกระทำาใหเขารวามสวนรวมในการเปนเจาของอยดวย เชน หมบานของเรา เกษตรกรพวกเรา โรงเรยนของเรา เปนตน เมอมนษยมความผกพนและรวมเปนสวนหนงในกจกรรมแลวยอมสนบสนนกจกรรมนน ทงกายและใจ ผลงานตางๆ จะสามารถบรรลเ ป า ห ม า ย ไ ด ง า ย อ ย า ง ไ ม ค า ด ค ด

32

ก ความตองการเกบสะสม (Collection) มนษยเกดมาความตองการทจะเกบสะสมสงของตาง ๆ ไวเพอใชประโยชนหรอเพอเปนความสขทางใจ ความเสยดายไมยอมทงสงของตางๆ งายๆ ในชนบทจะเหนไดวาเกษตรกรบางคนชอบเกบสะสมรปภาพดาราภาพยนตตดไวตามฝาผนง บางคนกสะสมลอตเตอร เกาๆ สงของทเปนอนตรายบางอยางเกษตรกรรเทาไมถงกาลกอาจจะมการเกบสะสม ขวดยาฆาแมลง สารเคมตางๆ ซงเปนอนตรายอยางยง นกสงเสรมฯ ตองพยายามทำาความเขาใจใหเขารถงผลเสยทจะเ ก ด ต า ม ม า

33

ม ความตองการมตรภาพ (Friendship) เกษตรกรทกคนมความตองการเปนมตรกบผอน ถงแมบางขณะจะอารมณไมด หนาบง ไมตอนรบแขก แตสวนลกของจตใจยงคงตองการมตรภาพจากทกๆ คน นกสงเสรมฯ ตองหายทธวธเขาใหถกทาง โดยอาศยกาลเวลาทเหมาะสมในการเขาหาเกษตรกร มหลกอยวา ไมมใครในโลกทเลวไปหมดทกอยางและไมตองการคบหาสมาคมกบผใด คนทเขายากทสดถาหากไดคบกนแลว อาจจะเรยนรภายหลงวาเปนเพอนทด ท ส ด ไ ด เ ช น ก น

ช ความตองการชวย (help) เกษตรกรมความตองการทจะชวยเหลอผอนอยเสมอ เชน เมอเจาหนาทสงเสรมเขาไปฉายภาพยนตในหมบานจะมเกษตรกรมาชวยทำางานตางๆ เชนตดไมไผมาขงจอภาพยนต ใหแมบานเตรยมนำาดมมาบรการ ไมจำาเปนตองบอกไมใหเขาชวย เพราะสงนเปนความตงใจทอยากจะทำา อยางน อ ย ก ไ ด ช ว ย เ ห ล อ เ จ า ห น า ท ฯ ท จ ะ ม า ใ ห ค ว า ม ร ก บ เ ข า

2) ใ ห A ป ร ะ ก อ บ ด ว ย ส ต ส ตส ความตองการสรางสรรค (Construction) บาง

คร งเราจะพบเหนเกษตรกรซอวสดอปกรณตาง ๆ มาท ำาสงของเครองใชเอง แมวาจะใชตนทนสงกวาไปจางชางมาทำา ตองเขาใจวาเกษตรกรบางครงอยากจะสรางสรรคอะไรดวยตนเองจะทำาใหเขาเกดความเชอมน หากกจกรรมตางๆ ทพบเหนเมอเราไดประเมนดแลวไมเสยหายมากนก กควรปลอยใหทำาอยาไดหามปรามหมดทกอยาง จะทำาใหเกษตรกรขาดความมนใจ การใหเกษตรกรเรยนรดวยตนเองน บ เ ป น ส ง ท ด ถ า เ ห น ว า ส ง ใ ด ค ว ร ส น บ ส น น ก ค ว ร ท ำา ต ความตองการการโตกลบ (Counter Action) เกษตรกรชอบความตนเตนและมกตอบโตในปฏกรยาดาน

34

ตาง ๆ ทงทางบวกและลบ การโตเถยงทางวชาการ ระหวางเจาหนาทสงเสรม ฯ กบเกษตรกร บางครงพบวา นกสงเสรม ฯ พดไมเขาหบาง เพอนบานยใหเถยงบาง นกสงเสรม ฯ จงตองเปนผทมขนตสง ยอมรบฟงความคดเหนของเกษตรกร ค ำานงไวเสมอวามนษยทกคนมนสยชอบตอบโต ชอบพดสอเสยด ชอบพดประชดป ร ะ ช น เ พ อ ช ด เ ช ย อ า ร ม ณ ท ต ก ค า ง อ ย เ ส ม อ ส ความตองการสหรอหน (Fight or Flight) ความโกรธหรอความกลวเปนพนฐานทางดานจตใจของเกษตรกร การแสดงออกจะขนอยกบประสบการณบวกกบการเรยนร ตวอยางเชน พรานปาไดยนเสยงเสอคำาราม ตองการลาเสอเพราะตองการฆาเสอและเอาหนงเสอไปขาย แตคนทวไปถาหากหลงทางในปาไดยนเสยงเสอคำาราม กคดอยเพยงอยางเดยววา จะหนเสอไดอยางไรตองไปแอบหลบอยในกอไผหรอปนตนไม ดงนนการทำางานดานการสงเสรมใดๆ ถาเปนสงทเกษตรกรมความรอยบางแตเราตองการจะเพมเตมใหจะทำาไดงายกวานำาสงทเกษตรไมเคยรเร องนนๆ มากอนเลย ต ความตองการตนเต น (Excitement) เกษตรกรไทยทกคนชอบความตนเตน การสรางกจกรรมใดๆ อยาลมสอดแทรกความตองการดานนไวดวย เพราะจะเปนเคร องชกจงสำาคญในการเขามารวมกจกรรมดานสงเสรมของเกษตรกร จะเหนไดวาตามชนบทมการเลนการพนนกนอยางกวางขวาง แมแตการดถายทอดมวยทาง ทว ไมมเงนกใชบหร เพยงมวนเดยวมาพนนกน คณมชย วระไวทยะ เจาของโครงการคมกำาเนด ประสบความสำาเรจกใชวธการใหรางวลหรอสรางสงจงใจในลกษณะนเชนกน ดงนนนกส ง เ ส ร ม ฯ จ ง ค ว ร ค ำา น ง ถ ง ป ร ะ เ ด น น เ ช น ก น

3) ใ ห R ป ร ะ ก อ บ ข น ด ว ย ย ล ร ด ผ ส

35

ย ความตองการยอมรบจากสงคม (Belonging) สภาพจตใจของเกษตรกรจะถกกระทบกระเทอนมากทสดถาหากไมไดรบการยอมรบจากสงคมและชมชน ตลอดจนเพอนฝงทเหนวาตนไมใชพวกพอง นกสงเสรมฯ มหนาทสนบสนนใหเกษตรกรทกคนเปนทยอมรบทงในดานเศรษฐกจและสงคม ของสมาชกทกคนในหมบาน ตองใหเกยรตยกยองตามฐานะ ตามวยวฒ อยาใหเกษตรกรมความรสกวาเขาถกดถกหรอทำาเปนอวดเกงอวดฉลาดกวาเขา ทฤษฎตางๆ ทไดเรยนมา เชน จตวทยา มนษยสมพนธ การประชาสมพนธ ค ว ร น ำา ม า ใ ช ใ ห เ ก ด ป ร ะ โ ย ช น ต อ ง า น ส ง เ ส ร ม ใ ห ม า ก ท ส ด ล ความตองการเลยงปมดอย (Inferiority Complex) เกษตรกรทกคนมปมดอย ปมเดนในตวเองแทบทกคน จงระวงอยาไดเผลอดงเอาปมดอยของบางคนออกมาเลน จะทำาใหเกดความรสกทไมด เชน อยารองเพลง คำาคน ฉนยนอยเดยว“ดาย ใหคนขาดวนฟง หรอเพลง แมนเพยงไดสบนยตา ใหคน” “ ”ตาบอดฟง หรออยาคยเร องผมกบคนหวลาน ฯลฯ เราตองหยบใจเขามาใสใจเรา อะไรทเราไมชอบผอนกคงไมชอบเชนกน อยาเหนเปนเรองสนกสนาน แมจะรจกกนมาหลายปกตาม เพราะผทมปมดอยในจ ต ใ จ ส ว น ล ก แ ล ว จ ะ ป ฎ เ ส ธ เ ร อ ง เ ห ล า น อ ย ต ล อ ด เ ว ล า ร ความตองการระเบยบ (Order) จตใจสวนลกของเกษตรกรทกคนรกความเปนระเบยบเรยบรอยดวยกนทกคน อยาคดวาคนทดภายนอกแลวไมคอยจะเปนระเบยบจะไมชอบความเปนระเบยบ ดงนนการชแจงหรอสอนเกษตรกรตลอดจนอธบายปญหาตางๆ ตองทำาดวยความระมดระวง มระเบยบและกำาหนดขนตอนตาง ๆ ใหชดเจน นอกจากนความตอเนองของกระบวนการทใชในการสงเสรมเปนสงจำาเปนดวยเชนกน หากไมมความเปนระเบยบและขาดการจดเรยงลำาดบทดแลว ยอมจะทำาใหเกษตรกรไมเขาใจและใ น ท ส ด ก จ ะ เ ก ด ค ว า ม เ บ อ ห น า ย ท จ ะ เ ข า ร บ ก า ร ส ง เ ส ร ม

36

ด ความตองการดง (Superiority or Ego) ทกคนเกดมายอมมความตองการทจะมอะไรทเดนหรอดงกวาคนอนบาง ถาเปนไปในทางบวกกเปนสงทด แตถาเปนไปในทางลบกจะสงผลไปในทางทไมด นกสงเสรม ฯ ตองคอยสอดสองดแลและใหความชวยเหลอเกษตรกรในทางทถกทควร เหนแวววาใครเกงทางไหน มความสามารถทางไหน กควรจะชวยเชยร สนบสนนใหท ำางานนนๆ ตลอดจนยกยองใหเปนหวหนา ใครทมความตองการเปนผน ำากใหเปนหวหนาหนวย หวหนากลม หรอใครคอนขางเกเรเปนนกเลงหวไมชอบพกพาอาวธปน กอาจจะมอบหนาทใหเปนชดคมครองหมบานเสยเลย ในลกษณะนผลประโยชนกจะไดไมขดกน หนาทความรบผดชอบกคลองจองกบอปนสยทชอบแสดง อยาไปคดวาบคคล คนนนเปนคนไมด เกษตรกรทกคนจะมดานหนงดานใดทด เราตองพยายามค น ห า ใ ห พ บ ผ ความตองการผลสำาเรจ (Achievement) เร องทนำาไปสงเสรมเกษตรกรตองเปนเร องทเปนประโยชนตอเขา เพราะเกษตรกรทกคนตองการความสำาเรจในการประกอบอาชพการเกษตร ตองการใหมผลผลตมากขน มรายไดเพมมากขน เพราะฉนนการนำาเร องใดๆ ไปสงเสรมใหเกษตรกรปฏบต ควรจะเปนสงทเ ก ษ ต ร ท ำา แ ล ว ม ป ร ะ โ ย ช น ต อ ต ว เ ข า อ ย า ง แ ท จ ร ง ส ความตองการสารภาพ (Confession) บางขณะเกษตรกรอาจมเร องไมสบายใจเร องใดเร องหนงทไมใชเร องทเกยวกบการเกษตร แตนกสงเสรม ฯ กควรจะรบฟงและชวยอธบายแนะนำาแนวทางทดใหเพอใหเกษตรกรผอนคลายความไมสบายใจลงไปบาง ไมใชเอาแตจะสงเสรมเร องของการเกษตรแตเพยงอยางเดยว การทเรารบฟงความไมสบายใจของเกษตรกรอาจทำาใหเกดผลดหลายประการ เชน เมอเกษตรกรไดพดและระบายความในใจออกมาจะทำาใหเขารสกสบายใจขน เราสามารถใหขอคดเหนเพมเตมและ

37

ใหค ำาแนะนำาในสงทถกตองแกเขาได และทำาใหเกดความผกพนระหวางนกสงเสรม ฯ กบเกษตรกร ตอไปการทำางานดานสงเสรมกค ง ไ ม ย า ก เ พ ร า ะ ม ค ว า ม เ ข า ใ จ ซ ง ก น แ ล ะ ก น เ ป น พ น ฐ า น

4) ใ ห S ป ร ะ ก อ บ ด ว ย ส ต อ ช ล พ ต ส ค ว า ม ต อ ง ก า ร แ ส ด ง อ อ ก (Demonstration) เกษตรกรทกคนมความตองการแสดงออก ถงแมวาสงนนอาจจะไมเขาทาในสายตาของคนอน บางคนทนงเงยบขรมแตในใจกมความตองการแสดงออกเหมอนกน เพยงแตยงไมมโอกาส ดงนนนกสงเสรม ฯ ตองพยายามดงเกษตรกรในทองถนใหเขามามสวนรวมในกจกรรมทางสงเสรม เชนการออกความคดเหน การอภปราย การสาธต ในตอนแรกอาจจะตองใชความพยายามบาง แตเมอเขาไดแสดงออกในเรองใดเรองหนงสกครงแลว เร องอนๆ กคงไมยาก อยาตกใจถาปรากฏวาคนทขอายทสดหรอเงยบขรมท ส ด จ ะ ก ล า ย เ ป น ค น ท ห ว ง ไ ม โ ค ร โ ฟ น ท ส ด ก เ ป น ไ ป ไ ด

ต ความตองการเปนตวของตวเอง (Autonomy) นกสงเสรม ฯ ใชกระบวนการยอมรบ (Adoption Process) เปนหลก ในงานสงเสรมเรมตงแตการสรางความตะหนกในการรบขาวสาร (Awareness) ความสนใจทจะหาขอมลรายละเอยด (Interest of Information) การประ เม นผลว าจ ะยอมรบนวตกรรมนนหรอไม (Evaluation) การทดลองปฏบตในการประกอบการขนาดเลก (Trial) และสดทายการยอมรบนำาไปปฏบตจรง (Adoption) ดงนนปรชญาของงานสงเสรมการเกษตรทวา จงสอนเกษตรกรใหชวยตนเอง จงเปนสงสำาคญ เราตองสอนใหเขารจกคดและใหตดสนใจในเร องตางๆ ดวยตนเอง ทกคนมความต อ ง ก า ร ท จ ะ เ ป น ต ว ข อ ง ต น เ อ ง ด ว ย ก น ท ง น น

38

อ ความต องการอยากร อยากเหน (Curiosity) เกษตรกรมความตองการอยากรอยากเหนสงใหมๆ ในศลปของงานสงเสรมตองแอบซอนเรนสงทเราใจใหเกษตรกรเกดความอยากร อยากเหน เชนการใชแผนโปรงใสกมเทคนควธการคอย ๆ เปดขอความทจะนำาเสนอทละประเดนเพอจะทำาใหเกดความสนใจทอยากร ใ น ป ร ะ เ ด น ต อ ๆ ไ ป อ ย า เ ป ด ใ ห เ ห น ท ง ห ม ด ก อ น

ช ค ว า ม ต อ ง ก า ร ช น ช ม บ า ง ค น (Admire Someone) เกษตรกรทกคนมความรสกผกพนและชนชมคนบางคนอยในใจ พยายามคนหาใหพบแลวจะเปนประโยชนตองานสงเสรม เชนถารวาเขาชนชมใครคนใดคนหนงในหมบาน การใชผทเขาชนชมมาใชใหเกดประโยชนได เราอาจจะเอยถงลงแดงท นายมใหความชนชมยอมรบนบถอวาทำาสงนนสงนแลวไดผล จะเปนการงายททำาใหนายมยอมรบเพราะคนทเขายอมรบนบถอไดทำาแลวและไดผล นายมก จ ะ ป ฏ บ ต ต า ม เ ป น ต น

ล ความตองการเลยนแบบ (Imitation) มนษยมความตองการทจะเลยนแบบบคคลใดกตามทเขายกยองและใหการยอมรบ ดงนนถาสงเสรมใหเกษตรกรไดรจกเลยนแบบเกษตรกรตวอยางทถอเปนแบบอยางได ดงนนการพดถงเกษตรกรตวอยาง หรอนำาเกษตรกรไปพบปะแลวชใหเหนถง ความมานะพยายาม ความขยนขนแขงอดทนจนประสบความสำาเรจในการเกษตรของผทเปนแบบอยางนน จะทำาใหงานสงเสรมประสบความสำาเรจไดอกทางหนง

พ ความตองการพกผอน (Recreation) ภาระกจของงานดานสงเสรมการเกษตร เปนงานทตองทำาอยางจรงจงและตอเนอง แตอยางไรกดการหยดพกหรอใหเกษตรกรไดมเวลาพกผอนบางเปนสงจ ำาเปน เชน ในขณะทมการฝกอบรมเกษตรกร ไมควรจะทำาการสอนแบบตอเนองตดตอกนโดยใชเวลาทยาวนานจน

39

เกนไป ควรหยดพกเพอใหเกษตรกรไดพก ดมนำา สบบหร บาง เพอลดความเครยดจากการท ต องมารบการฝ กอบรมจากเรา

ต ความตองการตณหา (Id) มนษยทกคนยอมมตณหากนทกคน ตณหาคอความตองการอยากไดของสวยของงาม อยากเปนใหญเปนโตอยตลอดเวลา รวมถงตณหาทางเพศดวย นกสงเสรมควรใหความรในสงทเปนประโยชน ในความตองการประเภทนใหพอเหมาะพอควรและอยในกรอบของศลธรรมและประเพณอนดง า ม

ความตองการขนพนฐานดานจตใจของเกษตรกรดงกลาวขางตน สามารถจำาแนกออกไดเปน 3 ระดบ คอ (ประทป,2540: 57-58)

1) ความตองการทไมเคยรสก(Unaware Needs) ไดแกความตองการทเกษตรกรไมเคยรสก ไมเคยตองการมากอนและไมเคยนกวาเปนปญหา แตวธการพฒนาจำาเปนตองรเร มใหมขนเพอเปนรากฐานการพฒนาดานอนๆ เชน การปรบปรงตวเองใหมความขยนหมนเพยร ปรบปรงบานเรอนใหสะอาด การรวมกลม การรบการฝกอบรม ความเสยสละเพอสวนรวม สงเหลานเปนสงทอยนอกเหนอจากสามญสำานกของเกษตรกร ดงนนเจาหนาทสงเสรมฯ จะตองมกลวธ ในการรเร มกระตนเตอนอยางถกตอง จงจะทำาให เ ก ษ ต ร ก ร ม อ ง เ ห น ป ญ ห า เ ห ล า น

2) ความตองการทแอบแฝง (Unfelt Needs) ความตองการนอาจจำาเปนตอการพฒนาเกษตรกร แตเกษตรกรอาจมอง

40

ไมเหนความจำาเปนเรงดวนทจะตองทำา ถาไมทำากไมไดทำาใหเกษตรกรเดอดรอนมากนก หรอเปนเรองทเกษตรกรขาดความเขาใจ อนเนองมาจากความเคยชน เชน การดมนำาไมสะอาดเนองจากเคยดมมาโดยตลอด และไมเคยมใครชแจงวานำาทดมนนมเชอโรคปนเป อนอย เมอเจาหนาทชแจงกยงไมเชอ ตองใชความพยายามอยางสงทจะทำาใหเ ก ษ ต ร ก ร เ ข า ใ จ ใ น ป ญ ห า เ ห ล า น

3) ความตองการทแทจรง (Felt needs) ไดแกความตองการแทจรงทเกษตรกรเผชญอยและเกษตรกรปรารถนาทจะทำาทกสงทกอยาง เพอใหความตองการหรอปญหานนสำาเรจไปตามวตถประสงค เชน ขาวกล าในนาเสยหายเพราะแมลงท ำาลาย เกษตรกรจะร ส กท นท ว าตน เก ดป ญหาแ ละต องการแก ไ ข

กลวธทจะทำาใหเกษตรกรเขาใจในปญหาและความตองการของตนเองนน เปนเรองทเกยวของกบเทคนค วธสอน ของแตละบคคล สภาพแวดลอม ภมประเทศ สถานการณตางๆ ทแตกตางกนออกไป ในปจจบนนการหาปญหาและความตองการของเกษตรกรนยมใชวธการใหเกษตรกรไดมสวนรวมในการระบปญหาของตนเอง การวเคราะหปญหา ตลอดจนการกำาหนดแนวทางแกไขปญหานนๆ ดวยต น เ อ ง

การนำาจตวทยาไปใชในงานสงเสรมเกษตรกรผใหญ

41

ในการจดระบบการใหความรวทยาการแผนใหมแกเกษตรกร เปนหวใจของงานสงเสรมการเกษตร โดยทวไปแลวงานสงเสรมก า ร เ ก ษ ต ร ป ร ะ ก อ บ ด ว ย ง า น ต า ม ล ำา ด บ ต อ ไ ป น ค อ

1) การสรางบรรยากาศเพอกระตนใหเกดความสนใจทจะทำาใหเ ก ษ ต ร ก ร เ ข า ม า ร ว ม ใ น

โ ค ร ง ก า ร ส ง เ ส ร ม ฯ 2) การจดโครงสรางขององคการ เพอการวางแผนการสง

เ ส ร ม ฯ ร ว ม ก น ร ะ ห ว า ง ผ ร บ ก า ร ส ง เ ส ร ม แ ล ะ เ จ า ห น า ท ส ง เ ส ร ม ฯ3) การศกษาวเคราะหความตองการเรยนรของเกษตรกร4) การก ำาหนดวตถประสงค ของโครงการสง เสรม ฯ5) ก า ร จ ด ท ำา แ ผ น ก า ร ส ง เ ส ร ม ฯ6) ก า ร ด ำา เ น น ก า ร ส ง เ ส ร ม ฯ7) ก า ร ป ร ะ เ ม น ผ ล ง า น ส ง เ ส ร ม ฯ

1) การสรางบรรยากาศเพอกระตนใหเกดความสนใจทจ ะ เ ข า ม า ร ว ม โ ค ร ง ก า ร ในการสงเสรมการเกษตรแก เกษตรกรผใหญ

จำาเปนตองมการประชาสมพนธ ชกชวนใหผสนใจเขารวมโครงการ โดยอาจจะแจงขาวสารทาง จดหมาย วทย โทรทศน หรอทางสอ อนๆ การจดการประชมแนะแนวเร องตาง ๆ แกเกษตรกร ควรจดสภาพของสถานทใหหองเรยน หองประชม ใหดงดดความสนใจ อำานวยความสะดวกดานโตะนง วสดอปกรณตางๆ สภาพและบรรยากาศใหเกดความเปนกนเอง มการแนะน ำาตว ใหการตอนรบ และอนๆ นอกจากนเจาหนาทสงเสรม ฯ ควรนำาหลกการจงใจ หลกการสรางความสมพนธระหวางบคคล การจดกลมนนทนาการ การใชหลก

42

จตวทยาการสอสารมาประยกต ในการสรางบรรยากาศเพอจงใจใหผม า ร บ ก า ร ส ง เ ส ร ม ฯ

2) การจดโครงสรางขององคการเพอการวางแผนการส ง เ ส ร ม ฯ ร ว ม ก น

ควรใหผเขารบการสงเสรม มการประชมปรกษาหารอกนภายในกลมยอย เพอรวมกนคดวางแผนการสงเสรมในเรองใด ๆ เจาหนาทสงเสรม ฯ ตองรจกการทำางานกบกลม เทคนคการอภปราย การรกษาความสมพนธภายในกลม ใหมการรวมแสดงความคดเหน การรวมมอกนทำางาน และสรางความสมพนธในลกษณะเปดเผย ไววางใจก น ม อ สระ เสรภาพ ด งน นทฤษฎ และท กษะ เก ยวก บก ร ะ บ ว น ก า ร ก ล ม ใ น จ ต ว ท ย า ส ง ค ม ม า ใ ช

3) การศกษาวเคราะหความตองการเรยนรของเ ก ษ ต ร ก ร

งานในขนนเร มตนจากการสรางเกณฑสมรรถภาพทพงประสงค อาจจะไดมาจากผลการวจยจากแนวคดของผเชยวชาญ จากการวเคราะหงาน การวเคราะหอาชพ หรอจากการวเคราะห หลกสตรการสงเสรม ตอจากนนก ประเมนสภาพปจจบนของเกษตรกรวายงขาดอะไรบาง แลวตดสนวาสงทเกษตรกรยงขาดอยนนจะสนองตอบดวยการใหการศกษาไดอยางไร จะท ำาใหผเรยนย อ ม ร บ ห ร อ ต ร ะ ห น ก ใ น ค ว า ม ต อ ง ก า ร น น ไ ด อ ย า ง ไ ร

ทฤษฎและผลการวจยทางจตวทยาการศกษา เกยวกบหลกการวเคราะหงาน (Task Analysis) การจดหมวดหมของพฤตกรรม (Classes of Behavior) เชน ทฤษฎของเมเกอร (Mager) มลเลอร (Miller) ในเรองการกำาหนดลกษณะงาน หลกการแบงหมวดหมพฤตกรรมของ บลม (Bloom) และจตวทยา

43

ทดสอบ การประเมนผล การแปรผลจากการทดสอบ ใหผรบการสงเสรมทราบ นกสงเสรมตองมทฤษฎในการใหค ำาปรกษา เพอให เกษตรกรยอมรบ สรางทศนคต ทาท ของเกษตรกร ตลอดจนความส ม พ น ธ ท ด ร ะ ห ว า ง เ ก ษ ต ร ก ร แ ล ะ เ จ า ห น า ท ส ง เ ส ร ม ฯ

4) การกำาหนดวตถประสงคของโครงการสงเสรมก า ร เ ก ษ ต ร

การกำาหนดวตถประสงคในการสงเสรมเกษตรกรผใหญ จะเนนทความตองการของผเรยนโดยใหผเรยนเปนผกำาหนด ตดสนทศทางของตนเอง เจาหนาทสงเสรม ฯ เปนทปรกษารวมวางแผน กระบวนการก ำาหนดวตถประสงค จงเป นวธการทางจตวทยา ทเนนความสมพนธระหวางบคคล เชน ทฤษฎการใหค ำาปรกษาของนกจตวทยากลมมนษยนยม เชน คารล โรเจอร แตการกำาหนดวตถประสงคตามประเภทของพฤตกรรมตามแนวของ แกนเย หรอของ บลม อาจจะเปนประโยชนเพอจะไดจดสถานการณการเรยนรใหเหมาะสมกบพฤตกรรมทเปนเปาหมายในแตละประเภท เชนการจำาแนกวตถประสงคของการสอน เปนประเภท ความรความเขาใจ ทกษะ ทศนคต ความสนใจ คานยม โดยแยกจากกน ดงนนงานตาง ๆ ในด านน ความร ทางด านจตวทยา เก ยวก บหมวดหมของพฤตกรรม ในทฤษฎการเรยนรและทฤษฎการแนะแนว การใหค ำาป ร ก ษ า เ ป น ส ง จ ำา เ ป น ท จ ะ ต อ ง ศ ก ษ า

5) ก า ร จ ด แ ผ น ก า ร ส ง เ ส ร ม ในการจดแผนการสงเสรมมขนตอนทเกยวของ คอ

1) การจดระเบยบเนอหาทจะสงเสรม โดยอาจยดหลกค ว า ม ย า ก -ง า ย ห ล ก ส ว น

44

รวม สวนยอย หล กการเก ดก อนหล ง และหล กของเหตผล2) การเตรยมกระบวนการสงเสรม เพ อใหเก ด

ก ร ะ บ ว น ก า ร เ ร ย น ร ใ น ด า น ต า ง ๆเชน การฝกการแกปญหา การฝกการตดสนใจ การฝกแสดงบทบาท การพฒนาคานยม การฝกทกษะ และการฝกดานทศนคต ฯลฯ

3) การจดร ปแบบการสงเสรม จะใชวธการสงเสรม เ ป น ก ล ม ร า ย บ ค ค ล ห ร อ ใ น

รปแบบของกจกรรมทางสงคม ในรปของการใหคำาปรกษา การนเทศ ห ร อ ก า ร จ ด ก า ร ส ง เ ส ร ม ห ล า ย ร ป แ บ บ

ความรทางจตวทยาการเรยนร มความจำาเปนตองนำาม า ใ ช เ พ อ ท ำา ใ ห ก า ร ก ำา ห น ด

แผนการสงเสรมเปนไปอยางถกตอง และนำาไปปฏบตอยางไดผล

6) ก า ร ด ำา เ น น ก า ร ส ง เ ส ร ม กจกรรมการสงเสรมขนอยกบการเลอกเทคนคการสง

เสรม ฯ การใชสอและโสตทศนปกรณตางๆ ทางการสงเสรมอยางไร จงจะทำาใหบรรลวตถประสงค กลวธในการจงใจใหเกษตรกรมสวนร ว ม ใ น ก า ร เ ร ย น ร จ ะ ต อ ง น ำา ม า ใ ช

7) ก า ร ป ร ะ เ ม น ผ ล ก า ร ส ง เ ส ร ม เพ อใหทราบวา เกษตรกรบรรลเป าหมายตาม

วตถประสงคและเปาหมายทไดวางแผนไวในตอนแรก ตองมการประเมนผล งานในขนนของเจาหนาทสงเสรม ฯ ตองมการสำารวจ วเคราะห เพอวดความสำาเรจ จดออน จดบกพรอง ของโครงการสงเสรม ฯ ประสทธภาพในการสอนของนกสงเสรม ฯ ตลอดจนพฤตกรรมในดานตาง ๆ ของเกษตรกรทเปลยนแปลงไป เชน ความร

45

ทศนคต ความสามารถในการปฏบตของเกษตรกร และอนๆ ซงจ ำา เป นจะต องอาศ ยการวดทางจตวทยามาใชประโยชน ด วย

จ ต ว ท ย า ใ น ก า ร ส ง เ ส ร ม เ ผ ย แ พ ร ค ว า ม ร

งานสงเสรมการเกษตรเปนกระบวนการของการศกษา หรอกระบวนการเรยน-การสอน (Teaching- Learning Process) ทมงสงเสรมเผยความร นวตกรรม เทคโนโลยททนสมย ใหแกบคคลเปาหมายในชนบท คอเกษตรกรและครอบครว ใหเกดการเรยนรในเทคนควธการใหมๆ หรอเกดแนวคดใหมๆ ในการประกอบอาชพทางการเกษตร ทำาใหสามารถแกปญหาหรอปรบปรงการประกอบอ า ช พ ใ ห พ ฒ น า ก า ว ห น า ย ง ข น

การสอนเกษตรกร เปนกระบวนการทมงแนะนำาผเรยนใหเกดการเรยนรในสงทตองการ หรออกนยหนง เปนการกระทำาเพอกอใหเกดการเปลยนแปลงในพฤตกรรมอนพงประสงค (Desirable Changes) ในตวผเรยน อาจเปนดานความร ( Knowledge) ดานทศนคต (Attitudes) ดานทกษะ (Skills) อยางใดอยางหนงหรอทงหมด แลวแตกรณ การเปลยนแปลงดงกลาวอาจอธบายไ ด ด ง น (บ ญ ธ ร ร ม , 2536: 204-205)

1) การเปลยนแปลงในดานความร (Knowledge) เชน การมความรความเขาใจในเร องราวตางๆ ตวอยางเชน ชนดของเมลดพช พนธสกรและการเลยงสกร ชนดและปรมาณของปยทจะใ ช ป ร ะ โ ย ช น จ า ก ก า ร ร ว ม ต ว เ ป น ส ห ก ร ณ

46

2) การเปลยนแปลงดานทศนคต (Attitudes) เปนการเปลยนแปลงดานความรสกนกคดและการแสดงออกของความรสกทางจตใจ เชน เลกถอโชคลาง ยอมรบในความคดเหนใหมๆ เกดความเลอมใสศรทธาในระบบสหกรณ มความตองการทจะเรยนรในส งใหม มความเหนคลอยตามค ำาแนะน ำาของเจาหน าท ฯลฯ

3) การเปลยนแปลงดานทกษะ (Skills) ม 2 ประเภท ไ ด แ ก 3.1 ทกษะในการคด (Thinking Skill) คอ สามารถคดทำาอะไรได สรางอะไรขนมาได คดแกปญหาได หรอคดแนวทางทจะเผชญปญหาได เชน สามารถวางแผนจดระบบปลกพช สามารถออกแบบโรงเรอนสกรสำาหรบการเกษตรแบบไรนาสวนผสมไ ด

3.2 ทกษะในการกระทำา หรอทกษะทางการ (Manual Skills) เ ช น ส า ม า ร ถ ท า บ ก ง

มะมวงได สามารถขบรถไถนาแบบตดจานพรวนได หรอด ำาเนนธ ร ก จ ส ห ก ร ณ ไ ด

การสงเสรมและเผยแพรความร เป นกระบวนการสอน (Teaching Process) ทเกยวของสมพนธกบกระบวนการเรยนร ทแยกกนไมออก คอ เปนการสอนบคคลเปาหมาย หรอเกษตรกรใหเกดการเรยนรในสงทเรยน หรอวทยาการตางๆ ทจะนำาไปใชใหเกดประโยชนตออาชพเกษตร กระบวนการสอนนนมกจกรรมเปนขนตอนทน ำาไปส ข นสดท าย ค อ ผ เรยนเก ดการเรยนร หรอมการเ ป ล ย น แ ป ล ง พ ฤ ต ก ร ร ม

จ ต ว ท ย า ก า ร เ ร ย น ร

47

1) ค ว า ม ห ม า ย ข อ ง ก า ร เ ร ย น ร นกจตวทยาและนกการศกษา ไดใหความหมายของการเ ร ย น ร ไ ว ด ง น (อ า ร ,2542 :

85-100) คมเบลและการเมอซ (Kimble and Garmezy)

กลาววา การเรยนรเปนการเปลยนแปลงพฤตกรรมทคอนขางถาวร“ โดยเปนผลจากการฝกฝนเมอไดรบการเสรมแรง มใชเปนผลจากการตอบสนองตามธรรมชาต ทเรยกวา ปฎก รยาสะทอน (Reflex) เชน การกะพรบตาเมอผงเขาตา หรอวฒภาวะ เปนตน”

ฮลการดและเบาเวอร (Hilgard and Bower) กลาววา การเรยนรเปนกระบวนการททำาใหพฤตกรรมเปลยนแปลง“ไปจากเดม อนเปนผลจากการฝกฝนและประสบการณ แตมใชผลจากการตอบสนองทเกดขนตามธรรมชาต เชน สญชาตญาณ ฯลฯ หรอวฒภาวะ หรอจากการเปลยนแปลงชวคราวของรางกาย เชน ความเ ม อ ย ล า พ ษ ข อ ง ย า เ ป น ต น ”

ครอนบค (Cronbach) สรปวา การเรยนรเปนการ“แสดงใหเหนถงพฤตกรรมทเปลยนแปลง อนเปนผลเนองมาจากป ร ะ ส บ ก า ร ณ ท แ ต ล ะ ค น ไ ด ป ร ะ ส บ ม า ”

เพรสซ โรบนสน และเฮอรรอค (Presseey, Robinson and Horrock) ไดใหความหมายของการเรยนร ไววา การเรยนรเปนกระบวนการทบคคลไดพยายามปรบพฤตกรรม“ของตน เพอเขากบสภาพแวดลอมตามสถานการณตาง ๆ จนสามารถบรรลถงเปาหมาย ตามทแตละบคคลไดตงเปาหมายไว”

แ ก ร แ ล ะ ค ง ส เ ล ย (Garry and Kingsley) อ ธ บ า ย ว า ล ก ษ ณ ะ ข อ ง ก า ร เ ร ย น ร ม 3 ป ร ะ ก า ร ค อ

1)การเรยนรเกดขนได เพราะมวตถประสงคหรอแรงจ ง ใ จ

48

2)การเรยนรเกดจาก การพยายามตอบสนองหลายรปแบบ เพ อบรรลถ ง เป าหมาย ค อการแก ป ญหา

3)ก า ร ต อ บ ส น อ ง จ ะ ต อ ง ก ร ะ ท ำา จ น เ ป น น ส ย

เมดนค (Mednick) ไดใหความหมายของการเ ร ย น ร ไ ว ด ง น

1)การเรยนรท ำาใหเกดการเปลยนแปลงพฤตกรรม2)ก า ร เ ร ย น ร เ ป น ผ ล จ า ก ก า ร ฝ ก ฝ น3)การเรยนรเปนการเปลยนแปลงพฤตกรรมทคอนขาง

ถ า ว ร จ น เ ก ด เ ป น น ส ย4)การเรยนรไมอาจสงเกตไดโดยตรง แตทราบจาก

ก า ร ก ร ะ ท ำา ท เ ป น ผ ล จ า ก ก า ร เ ร ย น ร

กล า ว โด ยสร ป ก ค อ ก า ร เร ยน ร ห ม า ย ถ ง“ กระบวนการเปลยนแปลงพฤตกรรมจากเดมไปสพฤตกรรมใหมทคอนขางถาวร และพฤตกรรมใหมนเปนผลมาจากประสบการณหรอการฝกฝน มใชเปนผลจากการตอบสนองตามธรรมชาตหรอสญชาตญาณ หรอวฒภาวะ หรอพษยาตาง ๆ หรออบต เหต หรอความบ ง เ อ ญ ” บลม (Bloom) อธบายถงการเปลยนแปลงเม อเก ดการเรยนร ว า เม อบคคล เก ดการเรยนร จะเก ดการเ ป ล ย น แ ป ล ง ด ง น 1) การเปลยนแปลงทางดานความร ความเขาใจ และความคด (Cognitive Domain) หมายถง การเรยนรเกยวกบเนอหาสาระใหม จะทำาใหผเรยนเกดความรความเขาใจสงแวดลอมตาง ๆ ไดมากขน เปนการเปลยนแปลงทเกดขนในสมอง

49

2) การเปลยนแปลงดานอารมณ ความรสก ทศนคต คานยม (Affective Domain) หมายถง เมอบคคลไดเรยนรสงใหม กทำาใหผเรยนเกดความรสกทางดานจตใจ ความเชอ ค ว า ม ส น ใ จ

3) ค ว า ม เ ป ล ย น แ ป ล ง ท า ง ด า น ค ว า ม ช ำา น า ญ (Psychomotor Domain) หมายถง การทบคคลไดเกดการเรยนร ทงในดานความคด ความเขาใจ และเกดความรสกนกคด คานยม ความสนใจดวยแลว ไดนำาเอาสงทไดเรยนรไปปฏบต จงทำาใหเ ก ด ค ว า ม ช ำา น า ญ ม า ก ข น เ ช น ก า ร ใ ช ม อ เ ป น ต น

2) ธ ร ร ม ช า ต ข อ ง ก า ร เ ร ย น ร ครอนบค (Cronbach) อธบายถงธรรมชาตของการ

เ ร ย น ร เ ป น ก ร ะ บ ว น ก า ร ช น ด ห น ง ป ร ะ ก อ บ ด ว ย1) จดมงหมายของผเรยน (Goal) หมายถง สงทผ

เรยนตองการหรอสงทผเรยนมงหวง การเรยนอยางไมมจดหมาย คอไมทราบวาจะเรยนไปทำาไม ยอมไมบงเกดผลดขนได ผสอนควรชใหผเรยนเขาใจถงจดมงหมายในการเรยนหรอฝกอบรม วชาตางๆ ว า ค อ อ ะ ไ ร เ พ อ ป ร ะ โ ย ช น อ ะ ไ ร เ ป น ต น

2) ความพรอม (Readiness) เปนลกษณะเฉพาะตวของผเรยน รวมถงวฒภาวะของผเรยนดวย คนทมความพรอมจะเรยนไดดกวา ทง ๆ ทอยในสถานการณเดยวกน จงควรสรางแรงจ ง ใ จ ใ ห เ ก ด ข น ก บ ผ เ ร ย น เ พ อ ใ ห เ ข า พ ร อ ม ท จ ะ เ ร ย น ไ ด

3) สถานการณ (Situation) หมายถงสงแวดลอมหรอสงเราตาง ๆ ทมากระทบตอผเรยน เชน วธการเรยนการสอน สถานการณต างๆ คนหรอสตวจะเรยนร ได ด เม อ ได เขาไปม ป ร ะ ส บ ก า ร ณ ต า ง ๆ อ ย า ง แ ท จ ร ง

50

4) การแปลความหมาย (Interpretation) เปนการศกษาหาลทาง ในสถานการณทก ำาลงเผชญอยเพอเขาไปสจดมงหมาย หรอการวางแผนการกระทำาเพอใหบรรลจดมงหมาย โดยพจารณานำาสงแวดลอมหรอสถานการณมาใชใหเปนประโยชน การจะบรรลจดมงหมายนนอาจมหลายวธ และอาจจะมวธหนงทดทสด การทคนจะเลอกวธใดนน ขนอยกบความสามารถในการแปลความหมายเ ป น ส ำา ค ญ

5) ลงมอกระทำา (Action) เมอแปลสถานการณแลว ผเรยนจะลงมอตอบสนองสถานการณหรอสงเราในทนท การกระทำานนผเรยนยอมจะคาดหวงวาจะเปนวธทดสด ทจะทำาใหเขาบรรลจดมงห ม า ย ท ต ง ไ ว

6) ผลท ตามมา (Consequence) หล งจากตอบสนองตอสงเราหรอสถานการณแลว ผลทตามมาคอ อาจจะประสบผลสำาเรจตามจดมงหมาย จะเกดความพอใจ (Confirm) ถาไมประสบผลสำาเรจยอมไมพอใจ ผดหวง (Contradict) ถาประสบผลสำาเรจ จะเปนแรงจงใจใหทำากจกรรมอยางเดมอก ถาไมบรรลจดมงหมายอาจหมดกำาลงใจ ทอแททจะตอบสนองหรอทำาพฤตกรรมตอไ ป

7) ปฏกรยาตอความผดหวง (Contradict) สามารถกระทำาใน 2 ลกษณะ คอ ปรบปรงการกระทำาของตนใหมเพอใหบรรลจดมงหมาย โดยยอนไปพจารณาหรอแปลสถานการณหรอสงเราใหม แลวหาวธกระทำาพฤตกรรมทเหมาะสมเพอใหบรรลจดมงหมายปลายทางใหได อกประการหนง อาจเลกไมทำากจกรรมนนอก หรออาจจะก ร ะ ท ำา ซ ำา ๆ อ ย า ง เ ด ม โ ด ย ไ ม เ ก ด ผ ล อ ะ ไ ร เ ล ย ก ไ ด

3) อ ง ค ป ร ะ ก อ บ ส ำา ค ญ ใ น ก า ร เ ร ย น ร

51

การเรยนรประกอบดวยสงตางๆ ดงน (ชชพ, 2518 อ า ง ใ น อ า ร , 2542: 89)1) แรงจงใจ (Motive) ในขณะทมชวตอย

รางกายยอมมความตองการตางๆ เม อใดทรางกายเกดความตองการหรอเกดความไมสมดลขน จะมแรงขบ (Drive) หรอแรงจงใจ (Motive) เกดขนภายในอนทรยผลกดนใหสงทหายไปนน มาใหรางกายอยในภาวะพอด แรงจงใจเปนองคประกอบทส ำาคญของการเรยนร เพราะเปนตวจกรสำาคญหรอเปนตนตอทแทจรงของพ ฤ ต ก ร ร ม

2) ส งจ งใจ (Incentive) ส งจ งใจเป นส งท จะลดความเครยด และนำาไปสความพอใจ นกจตวทยาเชอวา สงจงใจจะเปนศนยกลางหรอหวใจของการเรยนร แรงจงใจเปนภาวะภายในของอนทรยและกจกรรมตาง ๆ ลวนเกดขนจากสงจงใจทงส น

3) อปสรรค (A Barrier or Block) นบเปนพนฐานสำาคญอกประการหนงของการเรยนร เพราะอปสรรคหรอสงกดขวางยอมทำาใหเกดปญหา การทผเรยนเกดปญหาจะทำาใหผเรยนพยายามทำาซำา ๆ หรอเกดการเปลยนแปลงพฤตกรรม เพอจะฟนฝาอปสรรคน น ไ ป ส เ ป า ห ม า ย ใ ห ไ ด

4) กจกรรม (Activity) กจกรรมหรอการตอบสนองของอนทรย เปนสวนททำาใหเราทราบวาใครเกดการเรยนรหรอไมเพยงใด ชาหรอเรวอยางไร และเปนสงทอาจใชอางอง (Infer) ไปถงความรสกนกคดทางจตใจทซอนเรนอย จะสงเกตเหนไดวาคนเรามกจะชอบประกอบกจกรรมทนำาความสำาเรจ หรอความพอใจมาใหซ ำาๆ อย เสมอ แมวาจะไมเจอป ญหาใหม ๆ สวนก จกรรมหรอพฤต กรรมท ไม เคยน ำาความส ำา เร จมา ใหน นม กจะหล กเล ยง

4) ก ฎ ข อ ง ก า ร เ ร ย น ร

52

กฎทเป นพ นฐานทางจตวทยา เก ยวก บการเรยนร ม มากมายหลายกฎ ซงเปนสงทควบคมและมผลกระทบตอการเรยนของเกษตรกรผใหญ ถาตองการไดรบความสำาเรจในการฝกอบรม ควรไดศกษาและทำาความเขาใจเกยวกบกฎเกณฑเหลาน จะชวยใหการเรยนรบงเกดผลยาวนาน มผสรปกฎของการเรยนรเพอนำามาใชประโยชนในงานสงเสรมเกษตรกรผใหญ ไวดงน คอ (วจตร, 2535 :114-116 แ ล ะ ส ช า , 2535 : 154-155)

1) กฎแหงผลกระทบ (The law of effect) คนเ ร า ม ค ว า ม โ น ม เ อ ย ง ท จ ะ ย อ ม ห ร อ

เรยนรตอบสนองตอสงกระทบทเกดประโยชนแกตวเขาเพยงใด และหลกเลยงสงทตรงขามคอความไมพอใจ ถาผเขารบการฝกอบรมหวงทจะไดรบความรใหม และไดรบการฝกอบรมทสนกสนานนาพงพอใจแลว กจะทำาใหเกดความตองการทจะรวมกจกรรมตาง ๆ และตองการทจะมาฝกอบรมอกในคร งตอไป ถาผสอนมแนวทางทจะชวยใหผเขารบการฝกอบรมไดรบประสบการณและความพอใจในแตละกจกรรมของการฝกอบรม ไดรบความร ความสามารถ ความส ำา เร จ ความพอใจในการเข าร บการฝ กอบรมก จะมมากข น

2) กฎแหงความคด (The law of thinking) คนเราเ ร ย น ร จ า ก ค ว า ม ค ด ใ น ป ร ะ เ ท ศ

กรกและอนเดยสมยหนงไดสอนใหคนรจกใชเหตผล (Formal logic) ใหถกตองซงมหลกงายๆ วา จาก เหต แลวใชความคดให“ ”ร ผล หรอจาก ผล ทำาใหคดหา เหต ได โดยตองมอวยวะรบ“ ” “ ” “ ”สมผสใหเกดประสบการณ เชน จะทราบวา 1+2 =3 ตองเคยสมผสกบ 1, 2, 3 มากอน และรถงความสมพนธกนมากอน เปนตน

53

จงควรใหผเขารบการฝกอบรมเกดประสบการณและหดใหใชเหตและผ ล

3) กฎแหงความเปนเย ยม (The law of primacy) ค ว า ม ป ร ะ ท บ ใ จ ค ร ง แ ร ก ข อ ง

ผเขารบการฝกอบรมเปนสงสำาคญ ถาหากเขาไดรบไมตรจตชวยเหลอ จะเปนสงกระตนและจงใจใหเกดความสนใจในการฝกอบรม ใหเกษตรกรไดมสวนรวมแสดงความคดเหนในการประชมกลม วชาทสอนตรงกบความสนใจและความตองการ รายละเอยดของวชาจงเปนสงส ำาคญทจะตองใหผ รบการอบรมไดเขาใจเปนล ำาดบแรก

4) กฎของการปฏบต (The law of exercise) ถาเราไดทำาอะไรซำาๆ บอยๆ กจะทำาใหการทำาสงนนเปนเรวขน การฝกปฏบตทำาใหเกดความสมบรณแบบ เพราะการฝกหดแตละครงชวยใหมการปรบปรงและเกดการเปลยนแปลงไปทละนอยๆ จนเกดความสมบรณคลองแคลวท ำาไดโดยอตโนมต ไมตองเสยเวลานกคด วเคราะหเร องเสยกอน และกลายเปนนสยอนผนกแนนของบคคลอยางถาวร การใหฝกปฏบต หมายถงการใชแรง ใชโสตสมผส ความคดประสานกน การปฏบตเปนบอเกดความรทสำาคญของมนษย ทำาใหมนษยพฒนาความร วธการทกาวหนามากขน พฒนาโสตสมผสทง 5 และทกษะกวางขวางยงขน ทำาใหไดปฏบตการทดลองและวจยใหไดค ว า ม ร ใ ห ม

5) กฎแหงความเขม (The law of intensity) คนเราจะเรยนรและจดจำาสงตางๆ ได ถามการเนนยำา เพอชวยใหการเรยนรมความเขมขน แขงแกรงกวาการสอนตามปกต ซงอาจทำาใหเกดความเบอหนาย แตไมใชเปนการแสดงละครหรอจ ำาอวด ผสอนตองตระหนกและทำาใหวชาทสอนมชวตชวา เชน การใชตวอยางของจรง ของจำาลอง โสตทศนปกรณตางๆ หรอกรณตวอยาง มา

54

ชวยในการสอน เปนตน สงเหลานจะชวยใหผเขารบการฝกอบรมตนต า ต น ใ จ เ ก ด ค ว า ม จ ำา แ ล ะ ม ก า ร เ ร ย น ร ท ถ า ว ร

6) กฎแหงระยะเวลา (The law of duration) วชาและบคคลทเรยนยอมจะมขอบเขตและธรรมชาตในการเรยนร และจดจำาไดมากนอยตาง ๆ กนปญหาทเกดจากบคคลกคอแตละคนมความแตกตางกน บางคนเรยนไดเรว บางคนเรยนไดชา วชาบางวชาตองสอนหรอปฏบตตอเนองกนไปนานพอสมควร บางวชากอาจจะตองเวนชวงระยะเวลาใหบมความคด จะถามหรอใหตอบปญหาทนทยอมไมไดผล ดงนนจำาเปนตองพจารณาถงความเหมาะสมของชวงเ ว ล า ท จ ะ ก อ ใ ห เ ก ด ผ ล ใ น ก า ร เ ร ย น ร ด ว ย

7) กฎของการไมได ใชหรอปฏบต (The law of disuse) ความช ำาน ช ำานาญทไมได ใชหรอปฏบต ความรความชำานาญทมอยยอมลดนอยถอยลงเปนลำาดบ ในทสดกอาจจะลม ผเขารบการฝกอบรมตองตระหนกถงความสำาคญของการทำาซำา ๆ อยบอย ๆ หรอมการทบทวนและนำาไปใชทนทหลงจากทไดรบการฝกอ บ ร ม ไ ป แ ล ว

8) กฎแหงความเกยวของเชอมโยง (The law of association) การเรยนร และความจ ำาจะได ผล หากใชความเกยวของเชอมโยงสมพนธกนกบความร สงททำา สงทเหนเขาใจ แลวเปรยบเทยบเชอมโยงกบเร องใหมทยงไมร จะชวยใหการเรยนรเรวขน เชนคนทเคยเปนชางวทยมากอน ยอมจะเรยนรการซอมโทนทศนไ ด เ ร ว ก ว า ค น อ น

9) ก ฎ ข อ ง ค ว า ม บ อ ย ค ร ง (The law of frequency) คนเราทำาอะไรเปนครงท 2, 3, 4 ครงหลงๆ ยอมทำาไดดกวาคร งแรก การทำาอะไรซ ำาอยางเดมยอมมการปรบปรงเปลยนแปลงทละเลกละนอยจนสมบรณ การเรยนรจะเพมระดบสง

55

ขน กลายเปนความเคยชน เปนการกระทำาโดยอตโนมต ไมตองคดห ร อ ว เ ค ร า ะ ห ก ล า ย เ ป น น ส ย ท ท ำา ไ ด โ ด ย ฉ บ พ ล น ท น ท

5 ห ล ก ก า ร เ ร ย น ร นกการศกษาและนกจตวทยา ไดทำาการศกษาวาคนเรา

เรยนรก นอยางไรแลวประมวลผลไวเปน หลกการเรยนร โดย“ ”เฉพาะอยางยงการเรยนรของเกษตรกรผใหญ ซ งมดงน คอ (บ ญ ธ ร ร ม , 2540 : 210)

1) มความต องการท จ ะ เร ยน (Desire) ความตองการทจะเรยนเปนสงจำาเปนททำาใหการเรยนไดผลจะเหนไดชดในกรณทเกษตรกรไปฟงการชแจงหรอการฝกอบรม โดยความสมครใจ จะทำาใหไดผลด ความตองการทจะเรยนอาจเกดขนจากความสนใจในเรองใดเรองหนงทเกยวกบอาชพของเกษตรกร หรอเพอแกปญหา หรอเปนความรและแนวคดใหมๆ หรออาจเกดจากการกระตนของเจาหนาทสงเสรมฯ และเพอนบาน จงเกดความตองการทจะเรยนรสงใ ห ม ๆ

2) มจดเร มตนทด (Primary) โดยปกตทวไปความประทบใจครงแรกยากทจะลม หมายความวาในครงแรกทเกษตรกรไดพบปะกบเจาหนาทสงเสรมหรอการประชม การฝกอบรมในคร งแรก ๆ นนมความสำาคญ เพราะเปนขนแรกทกระตนความสนใจของเกษตรกรใหมมากขน เกดความรสกวามาไมผดทาง เปนการเรมตนดวยการสรางสมพนธอนด ความเปนมตร ความเปนกนเอง ซงจะนำาไปสการเชอมโยงกบการเรยนการสอนในอนาคตใหเปนไปไดดวยด

3) ร และเขาใจแนวทางปฏบต เพ อไปส จ ดม งหมาย (Goals) บคคลเปาหมายหรอเกษตรกรจะตองเขาใจอยางแจมแจงวา มแนวทางหรอกจกรรมอะไรบางทจะตองปฏบตเพอใหบรรลผล คอการเรยนรในสงทประสงค คอตองรวาตนเองจะตองทำาอะไร

56

บางเพอใหบรรลผลดงกลาว เชน การไปประชมอบรมเพอฟงคำาชแจงจากเจาหนาท การอานเอกสารทไดรบมอบ หรอการทำางานตามขนตอนทไดรบคำาแนะนำา ฯลฯ ถาเกษตรกรรหนาทของตนเองชดเจนกจะทำาใหเกดการเรยนรทเรวมากยงขน ผลจะเกดขนในทางตรงขาม ถาเกษตรกรไมไดรบคำาแนะนำาทชดเจนเพอใหเขาใจแนวทางทปฏบต เหมอนกบปลอยใหเขาอยในความมดมองไมเหนทศทาง เปาหมายแ ล ะ ว ต ถ ป ร ะ ส ง ค ท ต ง ไ ว

4) มการปฏ บ ต ฝ กฝนด วยตนเอง (Exercise) การเรยนรทงหลายมผลมาจากกจกรรมในสวนของผเรยนเอง (Self Activities) อาจเปนกจกรรมทางการหรอทางจตใจ หรอทงสองอยาง ท งผ เรยนจะต องปฏ บต หรอฝกฝนเพ อให เก ดการเปลยนแปลงพฤตกรรม นนคอ เกดการเรยนร สำาหรบหนาทของผสอนหรอผถายทอดความรกคอ การจดลำาดบขนตอนการสอนเพอนำาไปสการเรยนร โดยกระตนผเรยนใหเกดการปฏบตในกจกรรมการเรยน การสอน ถามการปฏบตมาก ๆ กยงเพมประสทธภาพในการเรยนร การปฏบตซำา ๆ ควรเวนชวงทพอเหมาะ ทงนขนอยกบเร องททำาการสอน กจกรรม และผเรยน เปนประการสำาคญ สงใดทเรยนไปแ ล ว แ ต ไ ม ไ ด น ำา ไ ป ใ ช ห ร อ ท บ ท ว น ม ก จ ะ ถ ก ล ม

5) มความสมพนธหรอการต อเน องในส งท เรยน (Association) การเรยนแตละเร องทมความสมพนธตอเนองกนนน ยอมทำาใหเกดการเรยนรทดกวาการเรยนเกบไวทละอยาง ซงยงมองไมเหนวาจะไปสมพนธกบอะไร ผเรยนจะเขาใจงายขน ถามการช แจงใหทราบถ งความสมพนธระหวางก น เชน จากช นเล กๆ (parts) ไปประกอบเขาเปนชนใหญ (whole) หรอจากชนใหญแยกยอยลงมาเปนชนเลกๆ แลวใหเรยนเปนชนๆ ไป การเรยนใหมความสมพนธตอเนองกนเปนวธหนงทใชไดผลดกบเกษตรกร ทมความรและประสบการณสะสมมานาน เกษตรกรจะสามารถมองเหน

57

ความสมพนธหรอผกพนเร องใหมและเร องเกาใหเขากนได แตทงนขนอยก บเร องหรอแนวคดและวธการสงเสรมของเจาหนาท ฯ มค ว า ม ย า ก -ง า ย แ ค ไ ห น

โดยปกตผเรยนจะเขาใจดข น ถาน ำาเร องทมหวขอภายในเกยวเนองกนดมาสอน เชน ในเร อง การปลกพชใดพชหนง ถาจะใหมความตอเนองภายใน กตองเร มตงแตการเตรยมดน พนธพช การปลก การดแลบำารงรกษา และการเกบเกยวผลผลต นอกจากน ปรากฏวาผเรยนจะเรยนไดผลขนอก ถาเร องทเรยนนนเกยวของสมพนธกบเรองทเขารแลว มประสบการณมาแลว หรอกำาลงสนใจอย คอ ชวยทำาใหเขาเกดความสนใจมากขน เขาใจเรวขน เชน การสอนเรองการทำานาหวานนำาตมกบชาวนาทรเร องการทำานาหวานอยแลว

6) มความพงพอใจในผลการเรยน (Effect) การเรยนจะใหความพอใจหรอความไมพอใจ โดยปกตแลวผเรยนจะเรยนไดดข นถ าการเรยนการสอนเป นไปอยางนาสนใจ สภาพแวดลอมดและผลจากการเรยนเปนทพอใจ โดยเฉพาะอยางยงเมอผเรยนมความรสกวา มความกาวหนาในการเรยนหรอก ำาลงประสบความสำาเรจ คนเราชอบทำาอะไรในสงทมความกาวหนาและเหนผลสำาเรจ แตไมชอบความลมเหลว ถาเจาหนาทสงเสรมฯ นำาความสำาเรจไปสเกษตรกรไดในตอนแรก ๆ ตอไปการสงเสรม ฯ เร องอนๆ กจะทำาไดง า ย ข น เ ก ษ ต ร ก ร ก ย น ด ท จ ะ เ ร ย น อ ก

นอกจากน การทำาอะไรใหสำาเรจนนเปนสงจงใจใหอยากเรยนรหรออยากทำาสงอนตอไปอก เพราะฉะนน ระหวางทางทจะไปสความสำาเรจ จำาเปนตองอาศยแรงเสรม (Reinforcement) มากระตนใหกำาลงใจ เชน การไดรบการยกยองชมเชย หรอรางวล ตามโ อ ก า ส อ น ค ว ร

58

จากหลกการของการเรยนรทง 6 ประการทกลาวมาขางตน อาจจะสรปไดวา ในกระบวนการเรยนรนน มปจจยทเกยวของส ม พ น ธ ก น ต า ม แ ผ น ภ า พ ท 2.2

แผนภาพท 2.2 ป จจยท เก ยวของในกระบวนการเร ยนร

ก า ร เ ร ย น ร ข อ ง เ ก ษ ต ร ก ร ผ ใ ห ญ

การสอนในงานสงเสรมการเกษตร เปนการสอนแกเกษตรกรและแมบานเกษตรกรเปนสวนใหญ ไมเหมอนกบการสอนเดกในชนเรยน กระบวนการเรยนการสอนยอมแตกตางจากการสอนในโรงเรยน การเรยน การศกษา การฝกอบรม ท ำาใหเก ด การ“เปลยนแปลง งอกงาม เพมพน การเปลยนแปลงหมายถงการ”เปลยนแปลงในพฤตกรรมของผเรยน แตการเปลยนแปลงนน อาจจะเปลยนเพยงบางสวนหรอชวคราว จนกวาจะมการบงคบ หรอมความจำาเปนตองใชในการประกอบอาชพ หรอปฏบตภาระกจ

59

มความตองการ

มเปาหมายในกระทำา

กจกรรมในการเรยนเพอ

ให

มความพอใจใน

ความ

มความปรารถนาทจะเรยน

ตอไปอกในเรองท

ประจำาวน เชน การอบรมหลกการตอนกงตนไมในชนเรยนอยางเด ยว ยอมจะมความเขาใจ มความสามารถ หรอเปลยนแปลงพฤตกรรม นอยกวาผทไดลงมอตอนกงตนไมดวยตนเอง จะเหนไดวาวชาความรนนทกคนสามารถเรยนได แตจะสมบรณไดนน ตองนำาความร ไปปฏ บต (Practice) ด วย การเรยนการฝ กอบรมเ ก ษ ต ร ก ร จ ง เ ก ย ว ข อ ง อ ย ก บ ก ร ะ บ ว น ก า ร เ ร ย น ร ท ง ส น

การกระตน (Motivation) หรอทำาใหเกดกำาลงใจในการเรยนของเกษตรกรผใหญ เปนสวนประกอบทสำาคญทสดในการทำาใหเกดกำาลงใจในการเรยน เปนแรงผลกดนทจะทำาใหการเรยนบรรลเปาหมาย เพราะกำาลงใจทำาใหผเรยนตองการเรยนร เพอใหเกดความเขาใจ ความเชอ และเกดการปฏบต เมอปฏบตแลวกจะเกดทกษะ มความชำานชำานาญ มฝมอในการทำางานสง เกษตรกรผใหญสวนมากไมคอยจะมความเชอมนในความสามารถของเขา การเขารบการเรยนหรอฝกอบรมจะมความกงวลและวตกในเร องตาง ๆ จงตองการการกระตนและใหก ำาลงใจตลอดเวลา ผสอนหรอผฝกอบรม จงควรสงเกตและใหความสำาคญของการกระตนเตอน และพยายามหาทางทจะทำาใหเกดการกระตนเตอนและสงเสรมกำาลงใจในทกกจกรรมของการฝกอบรม ปจจยในการกระตนเตอนเกษตรกรผใหญ อาศยหลกจตวทยาความตองการดานจตใจของเกษตรกรมาใช เชน ความตองการความมนคงปลอดภย ความตองการประสบการณใหมๆ แปลกๆ ความตองการการยกยองเคารพนบถอจากสงคม ความตองการทจะไดทำาหรอแสดงในสงทตองการทำา ความตองการเปนคนสำาคญคนหนงในสงคม และความตองการทจะไ ด ช ว ย เ ห ล อ ผ อ น เ ป น ต น

วจตร (2535, 112-113) ไดอธบายวาผใหญจะเรยนรไดด

เ ม อ อ ย ใ น ส ถ า น ก า ร ณ ด ง ต อ ไ ป น ค อ

60

1) เม อ เขามความปรารถนาอย างแรงกล าท จ ะ เ ร ยน เ ก ษ ต ร ก ร ท ม า พ บ พ น ก ง า น ส ง เ ส ร ม

เพอขอคำาแนะนำา ขาวสาร เอกสารเผยแพร ฯลฯ แสดงวาเขามความปรารถนา ความตงใจ และจะพยายามทมเท เกษตรกรประเภทน จะสอนงายกวาประเภททยงมความคดและความตงใจทสบสน ประเภทหลงนตองเกลยกลอม กระตน ซ งยากในการสอนและการอบรมม า ก ก ว า

2) ผใหญจะเรยนไดดเมอมจดมงหมายทชดเจน ตรงตามความตองการของเขา หรอเขาจะเรยนไปท ำาไม เรยนแลวจะไดประโยชนอะไร จะตองมจดมงหมายทชดเจนในการเรยน เพอสนองความตองการของเกษตรกรอยางชดเจน และเมอนนเกษตรกรจะท ม เ ท แ ล ะ เ ก ด ก า ร ก ร ะ ท ำา ท จ ร ง จ ง ใ น ก า ร เ ร ย น

ดงนนผสอนตองชแจง ความมงหมาย วตถประสงคใหชดเจน และควรเปนเปาหมายทเหมาะสม เพยง หนง หรอ สอง เปาหมายใหเหนไดชดเจน ในแตละครง เพอใหเกษตรกรทเปนผเรยนไดตดสนใจไดถกตอง อยาก ำาหนดเปาหมายและวตถประสงคทยากจนเกนไป หรอสบสนคลมเครอยากแกการเขาใจ ในกรณทเขาไมเขาใจในเปาหมาย เจาหนาทสงเสรม ฯ อาจชวยอธบายและชแนะเพมเตมไดอก จนกระทงเขาเหนวามคณคาและเปนประโยชนตอเ ก ษ ต ร ก ร

3) ผใหญจะเรยนไดดเมอเขาตงใจจะเรยนและเรยนอยางทมเท ในการเรยนนน ตองมการทมเทความพยายาม กำาลงกายและกำาลงใจในการเรยน นบวาเปนสงสำาคญเพราะไมมใครเรยนแทนกนได ผเรยนตองเรยนดวยตนเอง เพ อใหเก ดประโยชนและการเปลยนแปลงแกตนเอง ในดานความคด ความสามารถ นสย และทกษะ โดยการฝกปฏบต การปฏบตไปทละขนตอน การทำาและการฝกปฏบตเทานน จงจะเปนการเรยนร การปฏบตตดตอกนเปนประจำา

61

เปนสงสำาคญในการพฒนานสย ความจำา รวมทงการผนกแนนจนไมล ม

ในการสอนเกษตรกรไมจำาเปนตองเครงครดในการปฏบตมากจนเกนไป เพราะจะเกดการเบอหนายทอถอย แตเกษตรกรจะเกดทกษะเอง เมอนำาไปปฏบตจรงในไรนาของเขา เจาหนาทสงเสรม ฯ ต องพยายามใหผ เรยนได รบประสบการณเพ มข น มความเชยวชาญยงขน มคณภาพของฝมอและผลงาน มทงคณภาพและปรมาณทำางานไดเรวขน จงจะเปนผลผลตทเกดจากการเรยนทพงป ร า ร ถ น า ข อ ง ผ ส อ น แ ล ะ ผ เ ร ย น

4) ผใหญจะเรยนไดดเมอไดรบความพอใจจากการเรยน ความพอใจของเกษตรกรผใหญทเกดจากการเรยนนน เกดขนจากส ง เ ห ล า น ค อ

4.1 ผใหญจะเรยนไดดเมอไดผลการเรยนเปนทพอใจ ดงนน ควรใหคำาชมเชย ใหกำาลงใจ อยาตำาหนตเตยน หรอวางเฉยเมอเกษตรกรไดแสดงความสามารถ ลกษณะการเรยนของเกษตรกรผใหญ เนองจากเปนผทมประสบการณ จงตองการฟงเฉพาะเรองทเหนวาถกตองและเปนประโยชน บางครงชอบนงฟงมากกวาการจดบนทก ไมชอบการสอบ อาจใชประสบการณของเขาใหเปนประโยชนในการสอน เชนใหเป นวทยากรบรรยายในเร องตางๆ ท เขาม ป ร ะ ส บ ก า ร ณ

4.2 ไดรบประโยชน เกยรตยศ ความเคารพนบถอ ในข ณ ะ เ ร ย น

4.3 เกษตรกรผ ใหญจะเรยนได ด ถ าได รบรางวล 4.4 อาจจะเปนประกาศนยบตร คำาชมเชยในผลงานททำา

ฯ ล ฯ4.5 ความพอใจ ในวทยากร เนอหาวชา เพอนรวมการ

อบรม ผลงาน หรอความสำาเรจผลผลตทปรากฏออก

62

มา ประสบการณทไดรบจากการเรยน ไดนำาไปปรบปรงก จ ก า ร ท ต น เ อ ง ท ำา อ ย

ป จจยและกระบวนการเรยนร ท กล าวถ งขางตน มความสมพนธกนอยภายในตวเอง ในสถานการณของการเรยนรหนงๆ ความปรารถนาอยางแรงกลาทจะเรยน ยอมเกดจากการตงเปาหมายในการเรยน การทเรารวาคนตองการจะทำาอะไรยอมกระตนใหเกดการกระทำาอยางมเปาหมาย การกระทำาบอย ๆ หรอ ซำา ๆ ยอมทำาใหการเรยนรบงเกดผล เมอการเรยนรบงเกดผลยอมเกดความพอใจ ความพอใจยอมกระตนใหเกดความปรารถนาทจะเรยนตดตอก น ไ ป

โดยสร ปแล ว การเรยน การฝกอบรม ท ำา ใหเก ด การ“เปลยนแปลง ทำาใหงอกงาม เพมพน การเปลยนแปลงในทน” “ ” “ ”หมายถง การเปลยนแปลงใน พฤตกรรม ของผเรยน แตการ“ ”เปลยนแปลงนนอาจจะเปลยนเพยง บางสวนหรอชวคราว จนกวาจะมการบงคบ หรอมความจำาเปนตองใชในการประกอบอาชพ หรอปฏบตภาระกจประจำาวน เชน การอบรมหลกการตอนกงตนไมในชนเรยนอยางเด ยว ยอมจะมความซาบซ ง มความสามารถ หรอเปลยนแปลงพฤตกรรมนอยกวาผทไดลงมอตอนกงตนไมดวยตนเอง จะเหนไดวาวชาความรนนทกคนเรยนได แตจะสมบรณไดนน ต อ ง น ำา ค ว า ม ร ไ ป ป ฏ บ ต

การกระตน (Motivation) ทำาใหเกดกำาลงใจในการเรยน ทำาใหผเรยนตองการทจะร การกระตนเตอนเพอใหผเรยนเกดกำาลงใจในการเรยน ตองอาศยหลกจตวยา ในดานความตองการทางดานจตใจของเกษตรกรมาใชเปนปจจยในการกระตนเกษตรกร เชน ความตองการความมนคงปลอดภย ความตองการประสบการณใหมๆ แปลกๆ ความตองการการยกยองเคารพนบถอ ความ

63

ตองการทจะไดทำาหรอแสดงออก ความตองการเปนคนสำาคญคนหนงในสงคม และ ความตองการทจะไดชวยเหลอผอน เปนตน

เอกสารอางอง

ชชชย แสงสงแก ว และ ผ องพรรณ จตต อน นต. 2522. “จตวทยาเพอการเขาถงชาวชนบทไทย.” การบรหารงานสงเสรมและพฒนาชนบท. กรงเทพฯ : สำานกสงเสรมและฝกอ บ ร ม ม ห า ว ท ย า ล ย เ ก ษ ต ร ศ า ส ต ร . (อ ด ส ำา เ น า )

บญธรรม จตตอนนต. 2540. สงเสรมการเกษตร. กรงเทพฯ: ส ำา น ก พ ม พ ม ห า ว ท ย า ล ย เ ก ษ ต ร ศ า ส ต ร .

ประทป คชศลา. 2540. จตวทยาในการสงเสรมการเกษตร. เชยงใหม : ภาควชาสงเสรมและเผยแพรการเกษตร คณะเกษตรศาสตร มหาวยาล ยเชยงใหม . (เอกสารค ำาสอน)

วจตร อาวะกล. 2535. หลกการสงเสรมการเกษตร. กรงเทพฯ : บ ร ษ ท โ ร ง พ ม พ ไ ท ย ว ฒ น า พ า น ช จ ำา ก ด .

สมบรณ ศาลยาชวน. 2526. จตวทยาเพอการศกษาผใหญ. เ ช ย ง ใ ห ม : ล า น น า ก า ร พ ม พ .

สชา จนทนเอม. 2535. จตวทยาทวไป. กรงเทพฯ : บรษทโรงพ ม พ ไ ท ย ว ฒ น า พ า น ช จ ำา ก ด .

อาร พนธมณ. 2542. จตวทยา การเรยน การสอน. กรงเทพฯ : บ ร ษ ท ต น อ อ 1999 จ ำา ก ด .

64