05เอกสารสมยกรงธนบรเรอง “พระราชโองการประกาศเทพารกษใหก�าจดปศาจ”

ธนโชต เกยรตณภทร *

Thanachot Kiatnapat

* อาจารยประจำาภาควชาภาษาไทยและภาษาตะวนออก คณะมนษยศาสตร มหาวทยาลยรามคำาแหง

Thonburi Document Entitled “The Royal Command to City Guardian Spirits for Expelling Evils”

118 118

บ ท ค ด ย อ

เอกสารสมยกรงธนบรเรอง  “พระราชโองการประกาศเทพารกษใหกำาจดปศาจ”  ตนฉบบเปนเอกสารประเภทสมดไทย  เนอหาภายในประกอบดวย  1. พระราชโองการประกาศเทพารกษใหกำาจดปศาจ  2. ตนรางเรองตงเจาพระยานครศรธรรมราช 3. พระราชาธบายเรองลกขณะบญ สองเรองหลงเขยนขนใน พ.ศ. 2319 ลกษณะเปนเอกสารตนรางเนองจากใชตวอกษรหวดแกมบรรจง สวนพระราชโองการประกาศเทพารกษใหกำาจดปศาจ ใชรปแบบอกษรบรรจงของอาลกษณในการบนทก และไมมการระบศกราช สนนษฐานวาเขยนขนใน พ.ศ. 2312 ซงเปนปทเกดวกฤตขาดแคลนขาวและหนระบาดทวกรงธนบร  เอกสารดงกลาวสะทอนใหเหนถงพระราโชบายทางดานศาสนาของสมเดจพระเจากรงธนบร ในการประกาศพระราชอำานาจและพระบารมททรงมเหนอกวาเทพารกษและสงศกดสทธ  โดย ทรงอางความเปนเทพเจาสงสดในศาสนาพราหมณ คอพระนารายณและพระอศวร รวมทงความเปนพระพทธเจาในการบงคบบญชาใหเทพารกษประจำากรงธนบรชวยกนกำาจดปศาจและชวยปกปองราษฎร  สวนพระราชาธบายเรองลกขณะบญ สะทอนใหเหนถงพระปรชาสามารถของพระองคในการศกษาพระกรรมฐาน  จนสามารถเรยบเรยงออกมาเปนพระราชนพนธทใชสงสอนพระภกษสงฆใหปฏบตตาม  จากการศกษาพบวาขนตอนการทำากรรมฐานทปรากฏในพระราชาธบาย  มความใกลเคยงกบคมภรพระวสทธมรรค จงสนนษฐานวาสมเดจพระเจากรงธนบรอาจศกษาพระกรรมฐานจากคมภรดงกลาว  สอดคลองกบหลกฐานทางพระราชพงศาวดารทระบวาในสมยกรงธนบรมการเชญพระเถระชนผใหญไปสบหาคมภรพระวสทธมรรคจากแหลงตางๆ มาไวเปนแบบฉบบทกรงธนบร

ค�าส�าคญ: เอกสารสมยกรงธนบร, สมเดจพระเจากรงธนบร, พทธศาสนาสมยกรงธนบร

119 119

A b s t r a c t

The original Thai manuscript of a Thonburi document entitled “The Royal Command to City Spirits for Expelling Evils” is composed of 1. the royal command itself written in longhand without mentioning the year  it was published. 2.  the royal appointment of Chao Phraya Nakhon Sri Thammarat 3.  the king’s description of merit, which was written  in  1776  in  semi-scribal handwriting.  The first one, which has been assumed to have been written in 1769 or in the year of the rice deficiency crisis caused by an unprecedented rat plague, manifests King Taksin’s strategies on religious matters. The king declared that he had supreme power over any sacred spirits in the city by claiming that he himself had been reincarnated from Lord Shiva and Lord Vishnu, together with being a  living Buddha  to command  the city  spirits of Thonburi and to expel the evil spirits and to protect his people. In addition, King Taksin’s description of merit expresses his profound comprehension of karmathana meditation which he taught monks through this book. The study also reveals the relationship between the king’s description and a Pali text named “Visuddhi Marga”, which can be linked with the known history of an event where King Taksin sent numerous venerable monks to collect several versions of Visuddhi Marga to be kept in Thonburi.

Keywords: Thonburi Document, King Taksin, Buddhism in Thonburi period

120 120

บทน�ารชสมยของสมเดจพระเจากรงธนบร  ถอวาเปนชวงทมการฟนฟ

พระพทธศาสนาภายหลงจากการเสยกรงครงท 2 เมอ พ.ศ. 2310  สมเดจพระเจากรงธนบรทรงพยายามฟนฟพระพทธศาสนาใหกลบมาคงเดมอกครง  เชน  การสบหาพระเถระผทรงความรกลบมาจำาพรรษาในกรงธนบร  การเชญพระไตรปฎกจากนครศรธรรมราชมายงกรงธนบร  เพอเปนตนแบบในการสถาปนาพระไตรปฎกฉบบใหม  การชำาระพระสงฆฝายเหนอในชมนมเจาพระฝางโดยวธการดำานำาพสจน และใหบวชพระสงฆใหมทงหมด เปนตน นอกจากนยงทรงแสดงความเปนประมขแหงพระสงฆ ททรงพระราชอำานาจในการปกครอง โดยการออกพระราชกำาหนดวาดวยศลสกขาบท (ดใน ตรงใจ หตางกร, บรรณาธการ 2561: 54-62) ตลอดจนแสดงพระบารมสวนพระองคในการบำาเพญพระกรรมฐาน การแสดงความเปนโสดาบนเหนอคณะสงฆ ซงถอวาเปนวธการทแตกตางจากพระมหากษตรยสมยกรงศรอยธยาในรชกาลกอนหนา

เอกสารฉบบหนงทแสดงใหเหนถงพระราโชบายทางพระพทธศาสนาของสมเดจพระเจากรงธนบรคอเอกสารเรอง  “พระราชโองการประกาศเทพารกษใหกำาจดปศาจ”  ตนฉบบเปนสมดไทย  เกบรกษาอยทหอสมดแหงชาต  เนอหาภายในเลมประกอบไปดวยเรอง  1. พระ

เอกสารสมยกรงธนบรเรอง “พระราชโองการประกาศเทพารกษใหกำาจดปศาจ” 

121 121

ธ น โ ช ต เ ก ย ร ต ณ ภ ท ร

ราชโองการประกาศเทพารกษใหกำาจดปศาจ  2. ตนรางเรองตงเจาพระยานครศรธรรมราช และ 3. พระราชาธบายเรองลกขณะบญ ทง 3 เรองนมการตพมพเผยแพรแลวในอดต กลาวคอ เรองพระราชโองการประกาศเทพารกษใหกำาจดปศาจ มการคดลอกอางองเนอความทงหมดมาไวในเรองผสางเทวดา ของพระยาอนมานราชธน (2532: 58) และหนงสอเรองการเมองไทยในสมยพระเจากรงธนบรของ นธ เอยวศรวงศ (2550: 234-235) สวนตนรางเรองตงเจานครเปนพระยาประเทศราช ยงไมมการตพมพเผยแพร เนองจากเอกสารฉบบเตมคอกฎตงเจานครศรธรรมราชไดมการเผยแพรแลวในหนงสอชดประชมพงศาวดาร (ดใน กรมศลปากร 2545: 97-134) และพระราชาธบายเรองลกขณะบญ พมพอยในหนงสอเรองสมเดจพระเจาตากสนมหาราช และบทบาทชาวจนในสยาม ของ เสทอน ศภโสภณ (2527: 73) 

อยางไรกตาม การศกษาทผานมาเปนเพยงการนำาขอความมาอางอง ยงไมมการจดทำาคำาอธบายเนอหา  และศกษาลกษณะเอกสารตนฉบบโดยตรง  ผเขยนจงเลอกทจะศกษาเกยวกบเอกสารชดนในดานลกษณะเอกสาร  ขอสงเกตบางประการเกยวกบอกษรและอกขรวธในเอกสาร  รวมทงสารตถะในเอกสารโดยมงเนนเนอหาในสวนพระราชโองการ  และพระราชาธบายเปนหลก  เนองจากมความเกยวของกบศาสนาทเชอมโยงกบการเมองสมยกรงธนบรอยางเหนไดชด

122 122

ลกษณะของเอกสาร“พระราชโองการประกาศเทพารกษใหกำาจดปศาจ”  ปจจบนเกบ

รกษาอย ณ กลมหนงสอตวเขยนและจารก สำานกหอสมดแหงชาต ทะเบยนเลขท 16 หมวดจดหมายเหตธนบร ตามประวตระบวาเปนเอกสารทไดมาจากกรมเลขาธการคณะรฐมนตร เมอวนท 7 กรกฎาคม พ.ศ. 2482  ตนฉบบมลกษณะเปนสมดไทยดำา เสนรงค (เสนดนสอ, หรดาล) เนอหาทบนทกไวในสมดไทยมจำานวน 3 เรอง ไดแก

1.  พระราชโองการประกาศเทพารกษใหกำาจดปศาจ เขยนดวยเสนหรดาล อกษรบรรจง มจำานวน 8 หนา หนาละ 3-4 บรรทด เนอหากลาวถงสมเดจพระเจากรงธนบรมพระบรมราชโองการใหพระเสอเมองพระทรงเมองและเทวดาในแผนดนชวยกนปองกนปศาจไมใหมารบกวนประชาชน ถาหากมทำาตามพระราชโองการจะทรงขบไลออกจากขณฑเสมา  

2.  ตนรางเรองตงเจานครเปนพระยาประเทศราช  บนทกดวย เสนดนสอขาว  อกษรหวดแกมบรรจง  มจำานวน  3  หนา  เนอหากลาวถงการแตงตงเจานครคนเกา (เจาพระยานครศรธรรมราช (หน) คอหลวงนายสทธ  ครงกรงเกา  ซงตงตนเปนเจาหลงเสยกรงศรอยธยาครงท  2)  ขนเปนเจาพระยานครศรธรรมราชแทนเจานราสรวงษซงสนพระชนมใน พ.ศ. 2319 

3.  พระราชาธบายเรองลกขณะบญ  บนทกดวยเสนดนสอขาว อกษรหวดแกมบรรจง มจำานวน 5 หนา หนาละ 2-7 บรรทด  เนอหามลกษณะเปนพระราชาธบายในสมเดจพระเจากรงธนบรทวาดวยลกษณะของศล บญ และการรกษาศล ในตอนทายทรงอธบายเรองอานาปานสต พรอมกบวนทททรงพระราชนพนธเมอวนอาทตย เดอน 3 ขน 4 คำา จลศกราช 1138 ปวอกอฐศก ตรงกบ พ.ศ. 2319

123 123

ขอสงเกตบางประการเกยวกบอกษร และอกขรวธในเอกสาร

1.  พระราชโองการประกาศเทพารกษใหกำาจดปศาจ  ซงบนทกในหนาตนของสมดไทย มรปแบบลายมอแบบบรรจง (ภาพท 1) มลกษณะการเขยนทเขยนเปนระเบยบ สดสวนอกษรมขนาดเทาๆ  กน  ในการเขยนเสนอกษรมหว แยกพยญชนะ สระออกจากกนชดเจน เปนลายมอของอาลกษณสมยกรงธนบร  ซงในเอกสารไมระบชอผคดลอกพระราชโองการ  อยางไรกตาม  สมยกรงธนบรปรากฏชออาลกษณประจำาราชสำานกอยในสมดไทยเรองรามเกยรตฉบบกรงธนบร 3 คน ไดแก นายเชด นายสง และนายบญจน ดงมรายละเอยดตอไปน (กรมศลปากร 2561: 10-16) 

สมดไทยเลม 1 นายเชดอาลกษณเปนผชบเสนทอง สมดไทยเลม 2 เลขท 530 นายสงอาลกษณเปนผชบเสนทองสมดไทยเลม 3 เลขท 531 ไมปรากฏชออาลกษณสมดไทยเลม 4 และเลมท 5 เลขท 532 และ 533 นายบญจนอาลกษณ

เปนผชบเสนทอง (สมดไทยบทละครรามเกยรตฉบบกรงธนบร เลม 1 เกบรกษา ณ  หอสมดประจำารฐแหงกรงเบอรลน  สหพนธสาธารณรฐเยอรมน สวนเลม 2-5 เกบรกษาไวทหอสมดแหงชาต กรงเทพมหานคร)

หากนำารปแบบตวอกษรในพระราชโองการประกาศเทพารกษใหกำาจดปศาจมาเปรยบเทยบจะพบวามลกษณะการเขยนใกลเคยงกบลายมอของอาลกษณบญจนทปรากฏในรามเกยรตฉบบกรงธนบรมากทสด  ดงเหตผลตอไปน

1.1 อกษรในลายมออาลกษณเชดและอาลกษณสง มขนาดทสงและผอมกวาลายมออาลกษณบญจนและลายมอในพระราชโองการ เชน อกษร ช ดงตวอยางตอไปน  

อกษร อาลกษณเชด อาลกษณสง อาลกษณบญจน ลายมอในพระราชโองการ

ช"" ""

อกษร อาลกษณเชด อาลกษณสง อาลกษณบญจน ลายมอในพระราชโองการ

ฎ

ฏ

"

"

"

"

"

"

"

"

อกษร อาลกษณเชด อาลกษณสง อาลกษณบญจน ลายมอในพระราชโองการ

ป+า

ฟ+า

ฝ+า

""

""

""

""

""

""

124 124

1.2 อกษร ฎ และ ฏ  ในพระราชโองการ มลกษณะการลากเสนสวนหางตวดมาโดยไมมการขมวด  สอดคลองกบลายมอของอาลกษณบญจน ทไมมการขมวดเสนสวนหาง  ซงมความแตกตางจากลายมอของอาลกษณคนอนๆ ทนยมขมวดปลายเสนอกษรอยางชดเจน 

อกษร อาลกษณเชด อาลกษณสง อาลกษณบญจน ลายมอในพระราชโองการ

ช"" ""

อกษร อาลกษณเชด อาลกษณสง อาลกษณบญจน ลายมอในพระราชโองการ

ฎ

ฏ

"

"

"

"

"

"

"

"

อกษร อาลกษณเชด อาลกษณสง อาลกษณบญจน ลายมอในพระราชโองการ

ป+า

ฟ+า

ฝ+า

""

""

""

""

""

""

อกษร อาลกษณเชด อาลกษณสง อาลกษณบญจน ลายมอในพระราชโองการ

ช"" ""

อกษร อาลกษณเชด อาลกษณสง อาลกษณบญจน ลายมอในพระราชโองการ

ฎ

ฏ

"

"

"

"

"

"

"

"

อกษร อาลกษณเชด อาลกษณสง อาลกษณบญจน ลายมอในพระราชโองการ

ป+า

ฟ+า

ฝ+า

""

""

""

""

""

""

1.3 พยญชนะทมหาง เชน ป ฟ ฝ  เมอประสมกบสระ -า พยญชนะจะเขยนตอเนองกบสระ แตหางอกษรจะเปลยนมาเขยนเปนรป   รปหางอกษรดงกลาวในลายมอของอาลกษณเชดและอาลกษณสง  มการขมวดเสนทชดเจนกอนทจะลากเสนออกไป  สวนลายมออาลกษณบญจนไมนยมขมวดเสนทจดเรมตน    คลายคลงกบการเขยนในพระราชโองการ ดงตวอยางตอไปน

1.4 การเขยนรปสระ แ-  ในลายมออาลกษณบญจนมการใชรปสระ แ- ทเขยนเชอมในบางคำา เชน ! ! ! !

! ! ! !

 (ชายแครง) ! ! ! !

! ! ! !

 (แกวง) ลกษณะการเขยนเชนนคลายคลงกบทปรากฏในพระราชโองการ  ในคำาวา    

125 125

! ! ! !

! ! ! !

(แก) ! ! ! !

! ! ! !

 (แล) 

2.  ลายมอทปรากฏในตนรางเรองตงเจานครเปนพระยาประเทศราช และพระราชาธบายเรองลกขณะบญ ไมระบชออาลกษณผเขยน เปนลายมอหวดแกมบรรจง  (ภาพท  2)  มลกษณะการเขยนอยางลายมอหวด  เชน  มการตวดหางอกษร หรอเขยนตวอกษรเชอมตอกน ฯลฯ แตยงคงความเปนระเบยบเรยบรอยอยางลายมอบรรจงไว 

3.  อกขรวธแบบลายมอหวดแกมบรรจง  นยมการเขยนพยญชนะ 2 ตวเชอมตอเปนตวเดยวกน หรอทเรยกวา “อกษรสงโยค” หรอ “อกษรควบอกษร”  คำาทพบในเอกสารฉบบทนำามาศกษาไดแก 

! ! ! !

! ! ! ! (พระ) ! ! ! !

! ! ! ! (ป ญญา)! ! ! !

! ! ! ! (ฎกา)  ส วนในลายมอแบบบรรจงในพระบรม

ราชโองการพบวามการใชอกขรวธแบบอกษรสงโยคในคำาวา 

! ! ! !

! ! ! !  (พระ) เพยงคำาเดยว 

พระราชโองการประกาศเทพารกษใหก�าจดปศาจ พระราชโองการประกาศเทพารกษใหกำาจดปศาจ  ถอเปนพระ

ราชโองการทมความแปลกและโดดเดน  เนองจากเปนพระราชโองการทมไดประกาศใชกบประชาชนทวไป  หากแตประกาศใชกบเทวดาและสงศกดสทธทเปนอำานาจเหนอธรรมชาต  ประเดนทจะนำามาศกษาวเคราะห ไดแก  ชวงระยะเวลาและสาเหตทสมเดจพระเจากรงธนบรทรงประกาศพระราชโองการ  และสถานะความเปนพระมหากษตรยของสมเดจพระเจากรงธนบรทปรากฏในพระราชโองการ ดงรายละเอยดตอไปน

1. ชวงระยะเวลาและสาเหตทสมเดจพระเจากรงธนบร ทรงประกาศพระราชโองการ

จากลกษณะการบนทกของเอกสารตนฉบบทไดกลาวไปกอนหนานน จะสงเกตไดวาเนอหาในสวนหนาปลาย คอ พระราชาธบายเรองลกขณะบญ เปนเพยงเรองเดยวทมศกราชลงทายคอ จลศกราช 1138 ปวอกอฐศก ตรง

126 126

กบ พ.ศ. 2319 และเรองของการแตงตงเจานครคนเกาใหกลบไปครองเมองนครศรธรรมราชแมไมมศกราชระบ แตเมอตรวจสอบกบพระราชพงศาวดารแลว พบวาเหตการณนเกดขนเมอ พ.ศ. 2319 สวนพระราชโองการประกาศเทพารกษใหกำาจดปศาจไมมการระบศกราชไวแตอยางใด 

อยางไรกตาม เนอหาทง 3 เรองในสมดไทยมลกษณะการบนทกทแตกตางกน กลาวคอพระราชโองการประกาศใหเทพารกษใหกำาจดปศาจบนทกอยในหนาตน บนทกดวยลายมอบรรจงแบบอาลกษณ สวนอก 2 เรอง บนทกอยในหนาปลาย บนทกดวยลายมอหวดแกมบรรจง จงมลกษณะเปนตนราง และนาจะบนทกขนในภายหลง ดงนนปทสมเดจพระเจากรงธนบรประกาศพระราชโองการจงควรพจารณาใหมอกครง

เนอหาของพระราชโองการประกาศเทพารกษใหกำาจดปศาจ กลาวถงความวนวายวาเกดจากภตผปศาจทมาทำารายประชาชนจนลมตาย ซงเทวดาอารกษไมยอมชวยดแล ดงความวา “...ผโปงผปาปศาจราชทตท�ารายอบตแกไพรฟาประชากรขาทลละอองฯ ผไปมากจราชการถงแกชวตเปนอนมาก ฝายพระเสอเมองพระทรงเมอง ภมเทวดา อารกษเทวดา พฤกษเทวดา อากาศเทวดา กละเมนเสยไมก�าจดปศาจราชทตอาสจอาธรรมออกไปนอกขอบขนธเสมา...” สมเดจพระเจากรงธนบรจงมพระราชโองการใหพระเสอเมองพระทรงเมอง  ชวยกนกำาจด “ปศาจราชทตอาสจอาธรรม”  ออกไปใหพน ขอบขณฑเสมา  เหตการณทเกดขนภายในกรงธนบรครงนนจงนาเปนเหตการณทกอใหเกดความเสยหายในพระราชอาณาจกร เมอพจารณาจากพระราชพงศาวดารฉบบพนจนทนมาศ (เจม) พบวาในชวง พ.ศ. 2311-2312 กรงธนบรเกดทพภกขภยขาดแคลนเสบยงอาหาร อนเนองมาจากภยสงครามคราวเสยกรงศรอยธยาครงท 2 รวมทงการเพาะปลกขาวประสบปญหาอยางหนก ดงทพระราชพงศาวดารระบวา “...จลศกราช 1130 ปชวดสมฤทธศก ทอดพระเนตรเหนอฎฐกเรวฬะคนทงปวงอนถงพบตชพ ตายดวยทพภกขะ โจระ โรคะ สมกองอยดจหนงวาภเขา แลเหนประชาชนซงล�าบากอดอยากอาหารมรปรางดจหนงเปรตปศาจพงเกลยด...” (กรมศลปากร 2542: 486) และใน

127 127

ปเดยวกนนผลผลตขาวยงไมพอเพยงแกราษฎร  สมเดจพระเจากรงธนบร จงใหบรรดาขนนางทำานาปรงเพอเพมผลผลต  ตอมาใน  พ.ศ. 2312  เกดวกฤตครงใหญของกรงธนบรคอเหตการณหนระบาดทำาลายขาว  ดงทพระราชพงศาวดารบนทกไววา “...ครน ณ เดอน 5 หนคะนองกนขาวในยงฉางและลกทรพยสงของทงปวงเสย จงมรบสงใหขาทลละอองฯ และราษฎรดกหนมาสงแกกรมพระนครบาล หนสงบหายไป...” (กรมศลปากร 2542: 490) ความรนแรงของหนทระบาดในครงนนนาจะมเปนจำานวนมาก และลกลามเขาไปถงในพระราชวง ดงทกรมหลวงนรนทรเทวทรงบนทกถงหนทเขาไปกดพระวสตรในพระราชวงกรงธนบรไววา “...วบตหนกดพระวสตร รบสงใหชตภบาล ชาญภเบศร ฝรงคนโปรดทงค ใหเขามาไลจบหนใตทเสวยในทดวย...” (พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว 2560: 84) ซงพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว (2560: 84) ทรงพระราชวจารณถงเหตการณนไววาถอเปนเรองอบาทวอยางหนงทเกดขนในกรงธนบร

นอกจากหลกฐานฝายไทยทบนทกไวแลว หลกฐานตางประเทศ เชน ประวตศาสตรแหงพระราชอาณาจกรสยาม  และประวตศาสตรไทยสมย กรงศรอยธยา ของ ฟรองซวส อองร ตรแปง (2560: 223) บนทกเหตการณในครงนนไววา 

พ.ศ. 2312 พระองคไดทรงแสดงถงพระมหากรณาธคณของพระองคตอประชาชนใหเปนทประจกษ ความแหงแลงกอใหเกดความอดอยากขาดแคลนอยางมหาศาล ซงเปนสถานการณปกตอยางหนงทเกดในภาวะสงคราม การงานหยดชะงกลงชวคราวและพวกชาวนากสามารถท�านาไดเพยงเลกนอย

หนตวท�าลายไดรมสวาปามขาวอยางตะกรมตะกรามในทนททรวงขาวสก เมลดขาวทถกกดกนไดรวงลงดน พวกมนไมสามารถจะแสวงหา “พชกนหว” ซงเปนประเภทหนงของเหดโคนหรอ หาหวมนทมขนาดพอใหคนคนหนงกนไดพออม แมลงฝงใหญพากน

128 128

มารมตอมซากศพจนท�าใหอากาศมดครมและท�าใหคนทยงมชวตอยตองท�าสงครามตอสกบแมลงเหลานอยางไมมทสนสด

ดวยเหตผลดงกลาว  จงสนนษฐานวาพระราชโองการประกาศเทพารกษใหกำาจดปศาจ  นาจะประกาศราว  พ.ศ. 2312  เพอประกาศใหเทวดาและสงศกดสทธประจำากรงธนบรชวยกนปราบปรามความวบตในครงน นอกจากนในทางคตความเชอของไทยถอวาหนเปนสตวไมด  โดยเฉพาะอยางยงหากหนระบาดเขามารกลำาทำาความเสยหายโดยไมกลวมนษย ถอวาเปน “อบาทว” อยางหนงแกบานเมอง ดงทตำาราอาธไทโพธบาทระบไววา “หนงหนมไดกลวเกรง แลนเลยวคนเครง แลรองจจกรอมตน”  (ประชมจารกวดพระเชตพน  2554:  788)  ซงถอเปนอบาทวพระเพลงตามความเชอ  ดงความวา  “อบาทวเทานพระเพลง  ผเรองฤทธเรง  อำานาจสำาแดงใหเหน เกดแกผใดอยาเอยน ใจสอยความเขญ จะถงอยาไดเบกษา” (ประชมจารกวดพระเชตพน 2554: 788) พระราชโองการฉบบนจงนาจะเขยนขนเพอใชในการประกาศพระราชพธอยางใดอยางหนงทจดทำาขนเพอขบไลความวบตอนเกดจากหนซงเทยบไดกบผหรอสงชวราย  ทงนเพอใหเกดผลทางจตใจแกประชาชนนนเอง

2. สถานะพระมหากษตรยของสมเดจพระเจากรงธนบร ทปรากฏในพระราชโองการ

ขอความตอนตนของพระราชโองการประกาศเทพารกษใหกำาจดปศาจ  มการระบวาสมเดจพระเจากรงธนบรเปนพระนารายณแบงภาค ลงมา ดงน “...๏ ดวยพระนารายณแบงภาคจากเกษยรสมทร มภชงคเปน อาสน มสมาธเปนอาท มจตปารศลเปนองค ทรงธาตทงสเปนอาวธ มศลหาเปนปรโยสาน คอองคพระอศวรประสทธประสาทการแผนดน เทพยเจาประชมเชญลงมาอบตอปทวอาสจอาธรรม...”

ขอความขางตนแสดงใหเหนถงสถานะของพระมหากษตรยทเปรยบเสมอนเทวราชาในฐานะพระนารายณทอวตารลงมาปราบยคเขญ  และยง

129 129

สะทอนความเปน  “พทธราชา”  ของสมเดจพระเจากรงธนบรอยางเดนชด  นบแตการระบวาทรงเพยบพรอมไปดวยสมาธ  และทรงมคณสมบต ทประกอบไปดวยหลกธรรมทางพระพทธศาสนา ไดแก

1.  “...จตปารศลเปนองค...”  จตปารศล  หมายถง  ปารสทธศล  4 คอความประพฤตบรสทธทจดเปนศล  จดอยในศลประเภทจารตศล  ซงพระพทธเจาทรงบญญตไวสำาหรบพระภกษสงฆ ม 4 ประการคอ 1. ปาฏโมกขสงวรศล คอ ความสำารวมในพระปาฏโมกข  เวนจากขอหาม ทำาตามขออนญาต ประพฤตเครงครดในสกขาบททงหลาย  2. อนทรยสงวรศล คอความสำารวมอนทรย ระวงไมใหบาปอกศลธรรมครอบงำาเมอรบรอารมณดวยอนทรยทง 6  3. อาชวปารสทธศล คอความบรสทธแหงอาชวะ เลยงชวตโดยทางทชอบ  และ 4. ปจจยสนนสตศล คอศลทเกยวกบการรบและการบรโภคใชสอยปจจยเครองอาศยของชวต (พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต) 2551: 240)

2.  “...ทรงธาตทงสเปนอาวธ...” ธาตทงส คอ ธาต 4 ไดแก 1. ปฐวธาต (ธาตดน) 2. อาโปธาต (ธาตนำา) 3. เตโชธาต (ธาตไฟ) และ 4. วาโยธาต  (ธาตลม)  ในทางพระพทธศาสนาสมพนธกบกรรมฐานทพจารณาธาตเปนอารมณ เรยกวา จตธาตวตถาน เปนการพจารณารางกายวาโดยแทจรงแลวประกอบไปดวย ดน นำา ไฟ ลม ประชมกนอย มใชตวตนของเราทแทจรง  (พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต) 2551: 153)

3.  “...ศลหาเปนปรโยสาน...” หมายถง เบญจศล 5 ขอ ไดแก เวนจากทำาลายชวต เวนจากถอเอาของทเขามไดให เวนจากประพฤตผดในกามเวนจากพดเทจ และเวนจากของมนเมา 

การอางหลกธรรมปารสทธศล  4  และศล  5  ยอมแสดงวาพระองคประกอบไปดวยศล ทงศลทเปนขอปฏบตของพระภกษสงฆและศล 5 ทเปนศลพนฐานสำาหรบฆราวาส และยงตรงตามหลกทศพธราชธรรมในขอ 2 คอ “สลำ” ตลอดจนสะทอนใหเหนถงการยอพระเกยรตสมเดจพระเจากรงธนบร

130 130

อยางสงสดอกดวย เนองจากคมภรวสทธมรรคกลาวถงอานสงสของศลไววา เกยรตศพทอนงามของบคคลผมศลสมบรณดวยศลยอมฟงขจรไป  และศล ยงเปนบนไดไปสสวรรคหรอนพพาน  อกทงยงกลาววาศลงามกวาเครอง ประดบใดๆ  ทงปวง  ดงขอความทวา  “...พระราชาทงหลายผทรงประดบแลวดวยแกวมกดาและแกวมณ ไมงามเหมอนนกพรตทงหลายผประดบดวยเครองประดบคอศล...” (พระพทธโฆสเถระ 2546: 13-15)

ขอความตอมาในพระราชโองการระบวาสมเดจพระเจากรงธนบรทรงเปรยบเสมอนพระอศวรทมา “...ประสทธประสาทการแผนดน...” ซง “...เทพยเจาประชมเชญลงมาอบตอปทวอาสจอาธรรม...”  และในตอนทายกลาววาหากเทวดาอารกษไมตงใจทำาหนาทในการดแลบานเมอง  สมเดจพระเจากรงธนบรจะทรงใชพระเวทมนตรแหงพระอศวรสงหารเสย  ดงความทวา  “...ประการหนงจะฆาเสยดวยพระเวทพระมนตรของพระสยม ภวญาณ ใหถงแกชวตตามโองการพระอศวรเปนเจา...” การอางสถานะพระมหากษตรยในฐานะเทพเจาสงสดคอพระอศวร  ซงมหนาทปราบปรามยคเขญของโลก  จงสอดคลองกบพระราชภารกจของสมเดจพระเจากรงธนบรในการปราบปรามขาศกและฟนฟราชอาณาจกร ขอสงเกตอกประการหนงคอ  การระบสถานะของพระมหากษตรยทเปนทงพระนารายณ  พระอศวร และพระพทธเจา ทปรากฏในพระราชโองการ เปนคตทสบเนองมาจากครงกรงศรอยธยาทถอวาพระมหากษตรยเปนเทพเจาในศาสนาพราหมณรวมทงพระพทธเจา ดงเชนในเรองยวนพายโคลงดนทยอพระเกยรตสมเดจพระบรมไตรโลกนาถวาทรงเปนเทพเจา 11 พระองคทอวตารลงมาปราบยคเขญและมสถานภาพเปนดงพระสรรเพชญคอพระพทธเจา (ลลตยวนพาย 2517: 2) สถานะของสมเดจพระเจากรงธนบร จงเหนอกวาเทพารกษหรอสงศกดสทธประจำาเมอง  การแสดงออกในพระราชโองการจงไมมการออนวอนขอพร แตอยางใด หากใชความเปนเทพเจาสงสดบงคบบญชาเทพารกษทงปวง ซงนธ เอยวศรวงศ (2550: 232-235) วเคราะหไววาสมเดจพระเจากรงธนบรทรงแสดง  “อาณาบารมสวนพระองค”  ในการปราบปรามเหลาเทพารกษ 

131 131

เพอเปนเครองเพมพนและแสดงพระราชอำานาจกบไพรฟาขาแผนดนอกทางหนง

การยอพระเกยรตในลกษณะดงกลาว  ยงปรากฏใหเหนในวรรณคดสมยธนบรอก 2 เรอง คอ โคลงยอพระเกยรตพระเจากรงธนบร ของ นายสวน  มหาดเลก  ทกลาวสรรเสรญไววาทรงประกอบดวยพระฤทธ  พระสต และมสมาธ  อกทงเปนพระนารายณทแบงภาคเพอมาเปนพระพทธเจาทบำาเพญโพธญาณ ดงน

๏ บญพระภวนารถเกลา จกรวาล

ทรงฤทธเดโชญาณ เชยวพน

พระสตวทยาญาณ ขยนยอด ชนแฮ

ทรงสมาธลน แหลงหลาฤๅเสมอ ฯ

๏ เสมอองคหรรกษเรอง รงครท

ลลวงพาหนะครฑ สหลา

ฤๅจรจากเกษยรสมทร มาทวป นแฮ

เนอหนอพทธพงศกลา กอสรางโพธญาณ ฯ

(กรมศลปากร 2539: 277)

สวนวรรณคดอกเรองหนงคอ นราศพระยามหานภาพไปเมองจน หรอนราศกวางตง ยงไดนำาหลกธรรมในพระพทธศาสนามาใชในความเปรยบเปนเครองทรงพระมหากษตรย เพอสอสารวาสมเดจพระเจากรงธนบรทรงเปนกษตรยผประพฤตธรรม ดงคำาประพนธทวา

เอาพระไตรลกษณทรงเปนมงกฎ กงามสดยอดฟาสธาสวรรค

เอาพระศลสจรตในกจธรรม เปนสวรรณเนาวรตนสงวาล

เอาพระวมตธรรมเปนคนฉตร เอาพระสจเปนระไบไพศาล

ลวนเครองศลวตรอนชชวาล พระอเบกขาญาณเปนธารกร

เอาพระไวปญญาเปนอาวธ ตดวมตสงสยแลวสงสอน

สวางแจงกวาแสงทนกร สถาวรทวโลกแลงาม

(กรมศลปากร 2539: 382)

132 132

ตนรางเรองตงเจานครเปนพระยาประเทศราชตนรางเรองตงเจานครเปนพระยาประเทศราช  มเนอความกลาวถง

การแตงตงเจานครศรธรรมราช (หน) ขนเปนเจาประเทศราช เดมเจานคร ผนเปนหลวงนายสทธ ปลดเมองนครศรธรรมราช ตอมาเมอกรงศรอยธยาเสยแกขาศกจงตงตวเปนเจา  ตอมาสมเดจพระเจากรงธนบรยกกองทพไปปราบชมนมเจานครเมอ  พ.ศ. 2312  ไดนำาตวเจานครมารบราชการทกรงธนบร  และตงใหพระเจาหลานเธอ  เจานราสรยวงศ  ครองเมองนครศรธรรมราช จนกระทงเมอเจานราสรวงษสนพระชนม สมเดจพระเจากรงธนบร  จงโปรดเกลาฯ  ใหเจานคร  (หน)  เปนพระเจานครศรธรรมราช เมอ พ.ศ. 2519  (กรมศลปากร 2542: 492-493, 521)  โดยมฐานะเปนเจาประเทศราชของกรงธนบร ดงปรากฏหลกฐานในตนรางฉบบน และเนองจากตนรางเรองตงเจานครมขอความไมมากนก อกทงเนอความพระราชโองการแตงตงฉบบเตมไดมการตพมพเผยแพรแลวในหนงสอชดประชมพงศาวดาร ผเขยนจงตงขอสงเกตไวดงน

1.  ในตนฉบบมการเวนทสำาหรบพระนามทจะคดขนในภายหลง ดงขอความทวา  “...พระนามชอ เปนพระยาประเทศราชรบราชการผาน แผนดนเมองนครศรธรรมราชเหมอนอยางกรงก�าพชาธบด...” แสดงใหเหนชดวาเอกสารเปนตนราง  สำาหรบพระนามเตมปรากฏในสำาเนากฎเรองตงพระเจานครศรธรรมราชครงกรงธนบรคอ “พระเจาขตตยราชนคมสมมตมไหสวรรย เจานครศรธรรมราช” (กรมศลปากร 2545: 111)

2.  สาเหตสำาคญทสมเดจพระเจากรงธนบรโปรดเกลาฯ  แตงตงพระเจานครศรธรรมราช ในตนรางระบไววา

เมอพจารณาดพระนครศรอยธยาเสยแกพมาขาศกแลว ฝายกรมการพลเมองๆ นคร หาทพงไม ยกปลดเมองขนผานแผนดนเปนเจาพภพ กไดพงพาอาศยสประยทธชงชย ชนะแขกขาศก ถาหาไมขณฑเสมาจะส�าทรามเปนไป ความชอบมอยกบแผนดน ฝาย

133 133

ศกดกฤษฎานภาพคงขตตยะราชผหนง บดนธดากไดราชโอรส ฝายพระยานครกไดไปตามเสดจฯ ชวยท�าการยทธชงชยเขมรพมาขาศก

(พระราชโองการประกาศเทพารกษใหกำาจดปศาจ  จ.ศ. 1138 เลขท 16)

จากขอความขางตนอธบายไดวา  เจานครศรธรรมราช  (หน)  เคยรวบรวมหวเมองภาคใตรวมกนตอสกบแขกมลาย ในชวงหลงเสยกรงครงท 2 ถอวามความชอบตอแผนดนทชวยรกษาหวเมองทางภาคใตเอาไว ตลอดจนเจานคร  (หน)  ไดตามเสดจไปในการศกสงครามอกหลายครง  ประเดนหนงทนาสนใจในตนรางคอ ธดาของเจานคร (หน) ไดมพระราชโอรสจงนบเปนความดความชอบอยางหนง ซงธดาของเจานคร (หน) คอ กรมบรจาภกดศรสดารกษ  (เจาจอมมารดาฉม)  พระสนมเอกในสมเดจพระเจากรงธนบร สวนพระโอรสทกลาวถงคอ สมเดจเจาฟาชายทศพงศ (ภายหลงถกลดพระยศเปน พระพงศนรนทร)  ขณะนนมพระชนษาไดขวบเศษ พระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหวทรงพระราชวจารณไววาสมเดจพระเจากรงธนบร มพระราชประสงคใหเจาฟาทศพงศ ผเปนพระราชโอรสของพระองค และเปนหลานตาของเจานคร  (หน)  ไดครองเมองนครศรธรรมราชในภายหนา จงทรงตงเมองนครศรธรรมราชใหเปนเมองประเทศราช  (กรมศลปากร 2545: 83) 

อยางไรกตาม  ในสมยพระบาทสมเดจพระพทธยอดฟาจฬาโลกมหาราช  ไดลดบรรดาศกดพระเจานครศรธรรมราชลงเหลอเพยงยศเจาพระยานคร และตอมาไดโปรดเกลาฯ ใหพนจากตำาแหนง ใหเขามารบราชการในกรงเทพฯ เมอ พ.ศ. 2327 และตงเจาพด ซงเปนบตรเขยเจานครเปนเจาพระยานครศรธรรมราช ปกครองเมองสบตอมา (เจาพระยาทพากรวงศ 2526: 55)

พระราชาธบายเรองลกขณะบญ พระราชาธบายเรองลกขณะบญ  เปนพระราชนพนธสมเดจพระเจา

134 134

กรงธนบรททรงเรยบเรยงเมอวนอาทตย เดอน 3 ขน 4 คำา จลศกราช 1138 ปวอกอฐศก (พ.ศ. 2319) เนอหากลาวถงหลกธรรมและวธเจรญกรรมฐาน แสดงใหเหนถงความสนพระราชหฤทยทางกรรมฐานของพระองค  ซงพระราชพงศาวดารกรงธนบร ฉบบพนจนทนมาศ (เจม) กลาววา หลงจากงานพระศพสมเดจกรมพระเทพามาตย พระราชชนน สมเดจพระเจากรงธนบรเสดจพระราชดำาเนนไปบำาเพญพระกรรมฐาน ณ พระอโบสถวดบางยเรอ (วดอมรนทราราม) เมอวนจนทร เดอนอาย ขน 8 คำา จลศกราช 1138 (กรมศลปากร  2542:  521)  ดงนนเรองลกขณะบญจงเปนพระราชนพนธททรงแตงขนหลงจากเสดจไปบำาเพญพระกรรมฐานแลวเปนระยะเวลา 2 เดอน

หลกธรรมในพระราชาธบายเรองลกขณะบญเปนขอหลกธรรมทเนนไปในดานศล และวธเจรญพระวปสสนากรรมฐานสำาหรบพระภกษ สมเดจพระเจากรงธนบรทรงกลาวถงลกษณะของบญวาเรมจากการตระหนกถงภยในอดต ปจจบน และอนาคต รวมทงมความรสกเกลยด อาย หนาย และกลวตอบาป แตตองรจกกำาจดโลภะ  โทสะ  โมหะ ราคะ  เพอรกษาสกขาบทไวมนคง แลวทรงอธบายถงลกษณะของการรกษาศล 3 ประเภท และลกษณะบญมองค 3 ประการ ดงความวา 

อนลกขณะจะรกษาศลมองค 3 จ�าพวก จ�าพวกหนงเปนบญ สองจ�าพวกเปนบาปๆ รกษาศลจ�าพวกหนง ดงโครกนแตหญา หาปานาตปาตมไดเปนอาท มมทเปนทสด จ�าพวกหนงมไดดดใจ ใหเปนบญ มอาบตอนนอยอนใหญเปนตน มจตปาราชกเปนทสด สองจ�าพวกนตายไปสอบายภม

ซงลกขณะเปนบญมองค 3 ประการ ประการหนงไดบญไปในอดต ในอนาคต ในปจจบน ประการหนงไดแตบญแตอนาคต แตปจจบน ประการหนงไดบญแตอนาคต อนซงไดบญแตอนาคตนน ตนรกษาศลมไดเออเฟอปจจบนขดสน ตายไปไดแตอนาคต ซงตนรกษาสกขาบทเปนกลางหาไวยศอยางใหโลกทงปวงไม แตโลกวสยศรทธา

135 135

ท�าบญดวย ไดสมบตในปจจบน ตายไปไดกศลในอนาคต แลซงตนรกษาศลไวยศอยางเปนอนด โลกทงปวงศรทธาไดสมบตในปจจบน ตายไปไดอนาคต ซงอยางตนท�าไวนนกตามสงไปในอดตภายหลง

(พระราชโองการประกาศเทพารกษใหกำาจดปศาจ  จ.ศ. 1138 เลขท 16)

ลกษณะการรกษาศล 3 ประการในพระราชนพนธ ตรงกบหลกอโบสถ 3 ในพระสตรอโปสถสตร พระสตตนตปฎก องคตรนกาย ตกนบาต ซงเปนพระสตรทพระพทธเจาตรสสอนแกนางวสาขา อโบสถ 3 ประกอบไปดวย 1. โคปาลกอโบสถ คอการรกษาศลดวยความโลภ ทคดแตจะหาของกนตางๆ ในแตละวน  เหมอนกบคนเลยงโคทคดหาแหลงอาหารใหโคในแตละวน  2. นคณฐอโบสถ คอการรกษาศลแบบพวกนครนถ  เชน ตงใจวาจะไมทำารายสตวทอยในระยะไกลในแตละทศเปนระยะรอยโยชน  แตฆาสตวทอยใกล หรอการรกษาศลโดยฉกเสอผาออกทกชน  ประกาศตดขาดจากญาตพนองวาไมมความเกยวของตอกน  ซงในความเปนจรงแลวผทถอศลยงรจกญาตพนองอย การถอศลแบบนถอวาเปนมสาวาท 3. อรยอโบสถ คอการรกษาศลใหจตใจผองแผวดวยความพยายาม เปนการรกษาศลของพระอรยสาวก ศลทง 3 น พระพทธองคตรสวาศลแบบโคปาลกอโบสถและนคณฐอโบสถมอานสงสไมมาก  และไมรงเรอง  (สำานกงานพระพทธศาสนาแหงชาต,  ผรวบรวม 2549: 316-318) ตรงกบเนอความในพระราชนพนธระบวามการรกษาศลสองจำาพวกทเปนบาป  คอพวกทเหมอนโคกนหญา  และพวกทไมนอมนำาจตใจ (ดดใจ) ใหเปนบญ

สวนลกษณะบญ 3 ประการ สนนษฐานวาตรงกบหลกธรรมในขอศล 3 ระดบในคมภรวสทธมรรค ไดแก หนศล มชฌมศล และปณตศล (พระพทธโฆสเถระ ม.ป.ป.: 57-58) เนองจากเนอหาในพระราชนพนธกลาวถงผลบญอนเกดจากการรกษาศล 3 รปแบบ มรายละเอยดดงตอไปน 

1.  “...อนซงไดบญแตอนาคตนน ตนรกษาศลมไดเออเฟอปจจบน

136 136

ขดสน ตายไปไดแตอนาคต...” นาจะตรงกบ หนศล ซงเปนศลทบคคลรกษาดวยความเพยรและปญญาอนตำาชา เพราะปรารถนาใหมยศ หมายวาจะยกเปนขออางขมผอนวาตนมศล  ศลระดบนมประโยชนเพยงทำาใหไดสมบต ในภพนเทานน 

2.  “...รกษาสกขาบทเปนกลางหาไวยศอยางใหโลกทงปวงไม แตโลกวสยศรทธาท�าบญดวย ไดสมบตในปจจบน ตายไปไดกศลในอนาคต...” ตรงกบ มชฌมศล คอศลระดบกลาง เปนศลทบคคลรกษาเพอจะใหเปนบญ ศลระดบกลางมอานสงสนำาใหผรกษาศลเปนสาวก และพระปจเจกพทธเจา  

3.  “...แลซงตนรกษาศลไวยศอยางเปนอนด โลกทงปวงศรทธาไดสมบตในปจจบน ตายไปไดอนาคต ซงอยางตนท�าไวนนกตามสงไปในอดตภายหลง...” ตรงกบ ปณตศล เปนศลในขนสง เพราะมจดหมายสงสดในการละบาป  ประโยชนของศลขนสงคอสามารถยงสตวโลกใหพนจากสงสารวฏไดถอเปนประโยชนสงสด

เนอหาในสวนตอมา  ทรงกลาวถงองค  4  ประการของการรกษาสกขาบท คอ รกษาศล จำาศล ครองศล และสำารวมศล ถาหากผใดปรารถนาจะรกษาสกขาบท เพอจะใหไดบญและฤทธใหเรยนพระกรรมฐาน 40 ซงมอานาปานสตเปนหลกใหญทสด  ดงเนอความทวา “...ถาบทคลผใดรกษาสกขาบทไดเปนแท อสสาหส�ารวมเพอจะใหบญยง กอปรไปดวยฤทธ กใหพงเรยนพระกรรมฐาน 40 มพระอานาปากรรมฐานเปนพญา ใหดเอาพธ ซงมอยในหอหลวงนนเถด...”  คำาวา กรรมฐาน หมายถง ทตงแหงการงาน ในทนหมายถงการงานทางจต กรรมฐาน 40 ททรงอางไวในพระราชนพนธ คอการเจรญกรรมฐาน 40 วธ ซงขนอยตามจรตอธยาศยผเจรญกรรมฐาน แตกรรมฐานทมอานสงสมากซงพระพทธเจาทรงสรรเสรญไวคอ “อานาปานสต” เปนการตงสตกำาหนดลมหายใจ คอใหมสตอยทลมหายใจ (วศน อนทสระ 2557: 132)  สอดคลองกบเนอความในพระราชนพนธทระบวา “พระอานาปากรรมฐานเปนพญา” เนองจากพระพทธเจาทรงสรรเสรญและปฏบต

137 137

อยเสมอ เปนกรรมฐานทไมตองจดหาอปกรณมาปฏบต ตางจากกรรมฐานประเภทกสณ  (วตถอนจงใจใหจตไมฟงซาน  เชน  ดน  นำา  ไฟ)  หรออสภะ (การพจารณาซากศพ)  ทตองจดหาอปกรณ  อกทงการเจรญอานาปานสตยงเปนพนฐานททำาใหไดฌานในขนสงสดระดบท  5  คอปญจมฌานอกดวย (ทองสข ทองกระจาง ม.ป.ป.: 69)

สมเดจพระเจากรงธนบร ทรงกลาวถงการเจรญอานาปานสตทจะสงผลตอความละเอยดของลมหายใจในแตละขนไววา

ประการซงภาคภมพระกรรมฐานนน เปนอปปมาโณหารทจะประมาณไม เกลอกเจากกลบตรส�ารวจเปนอนด เกดน�าจตกลางพดอสสาสะ ปสสาสะ เดนเปนสขม อตสขม อนจจลาสขม ฝายเจากผนนไมรกจะฆาอสสาสะ ปสสาสะนนเสย กจะเสยทไป ใหประคองไวตามอสสาสะ ปสสาสะ นนขนไปเถด เปนภาคภมพระกรรมฐานอยแลว อนลกขณะวาโยสขมเดนเขา เดนออก แรงตรง แตเทาวาพาหาซายขวาเศยรคางกายมไดไหว อนซงลมอตสขมเดน แนนงนอยดขนกวานนแล ซงลมอนจลาสขมเดน แนแนวละเอยดสดตาโลกทงปวงๆ เรยกวานสสวาต แลซงวาโยดงนมแกโยคาวจรเจาพระองคใด พระองคนนมบญใหไตตามอสสาสะ ปสสาสะ ขนไป กจะพบอคหะ พบปฏภาค ปฐมฌาน ตราบเทาปญจมฌานเปนทสด

(พระราชโองการประกาศเทพารกษใหกำาจดปศาจ  จ.ศ. 1138 เลขท 16)

การกำาหนดรลมหายใจทกลาวถงในพระราชนพนธ  ตามหลกอานาปานสตระบวาเมอใจและกายยงไมสงบ  ลมหายใจจะหยาบ  แตหากเมอสงบลงแลวลมหายใจจะเรมละเอยดขน  โดยมอย  3 ระดบ คอ ขนแรกคอ สขม  คอลมหายใจทละเอยดทเกดจากการระลกถงลมหายใจเขาออก  ขนตอมาคอ อตสขม คอลมหายใจทเกดจากการเพยรภาวนาตอจากขนแรก มความละเอยดกวาลมหายใจในระดบสขม และขนสดทายคอ อนจจลาสขม 

138 138

(หรอ อนจจาตสขม) เปนลมหายใจทละเอยดสด ถาหากเจรญภาวนามากขน ลมหายใจจะมความละเอยดราวกบไมมลมหายใจเรยกวา “นสสวาต” และเมอเพยรภาวนาตอจะพบนมต  คอ  เครองหมายสำาหรบใหจตกำาหนดในการเจรญกรรมฐาน  ในขนอคคหนมต  (นมตทเกดขนทางตา)  และปฏภาคนมต  (นมตทเกดขนทางใจ)  ซงเมอเกดปฏภาคนมตแลวกจะสงผลดตอการทำาสมาธซงจะเปนพนฐานของการบำาเพญภาวนาจนกระทงไดฌานตอไป  เนอความในพระราชนพนธของสมเดจพระเจากรงธนบรในตอนน มความคลายคลงกบเนอหาในคมภรวสทธมรรคในตอนทวาดวยการเจรญอานาปานสต ดงน

เมอพระโยคาพจรมสตปญญาระลกพจารณาซงลมหายใจออกเขายาวกด ระบายออกเขาสนกด โดยอาการฉะน สขโม ลมนนกจะเปนลมสขมละเอยด เมอลมเปนลมสขมละเอยดแลว กจะบงเกดความปรารถนารกใครในการอนเพยรภาวนาตอไป สขมตร� ลมนนละเอยดเขากวาแตกอน ชอวา อตสขม แตนนกพงเพยรพจารณาลมอตสขมจ�าเรญพระกรรมฐานสบไป ปาโมชช� อปปชชต อนวาตรณปตกบงเกดออนๆ ดวยภาวนาจต เมอพระโยคาพจรจ�าเรญภาวนาจต แลไดปราโมทยปตออนๆ ดงน แลวลมนนกจะยงละเอยดกวาเกา ลมอนปรากฏในขณะนน กไดชอวาอนจจาตสขมบงเกดแกพระโยคาพจร ครนเพยรพจารณาตอไปดวยอาการดงนน อนวาอคคหนมตแลปฏภาคนมตกบงเกด

(พระพทธโฆสเถระ ม.ป.ป.: 411)

ดวยเหตนจงสนนษฐานวาแหลงขอมลในการศกษาพระกรรมฐานของสมเดจพระเจากรงธนบรมทมาจากคมภรพระวสทธมรรค ซงเปนคมภรทแพรหลายมาตงแตสมยกรงศรอยธยา  ดงเหนไดจากในรชสมยสมเดจพระเจาอยหวบรมโกศ  ปรากฏชอคมภรพระวสทธมรรควาเปน  1  ในรายชอคมภรทพระราชทานไปยงลงกา  (สมเดจฯ กรมพระยาดำารงราชานภาพ 

139 139

2553:  188)  และในสมยธนบรปรากฏหลกฐานวามการนมนตพระเทพกวไปเมองกมพชา และพระพรหมมนไปนครศรธรรมราช (กรมศลปากร 2539: 524) เพอเชญคมภรพระวสทธมรรคมาตรวจสอบชำาระใหมทกรงธนบร จากทกลาวมาขางตนจะเหนไดวาสมเดจพระเจากรงธนบรมไดทรงศกษาพระ กรรมฐานในเชงปฏบตเพยงอยางเดยว หากแตทรงศกษาคนควาและเรยบเรยงขนตอนปฏบตมาพระราชทานสอนพระสงฆใหปฏบตตาม และในตอนทายของพระราชนพนธนกลาววาหากพระภกษทยงศกษาไมเขาใจในรายละเอยด ใหไปอานตำารากรรมฐานอกฉบบหนงในหอหลวง* พระราชาธบายฉบบนจงแสดงใหเหนวาสมเดจพระเจากรงธนบรทรงศกษาคนควาพระ กรรมฐานอยางลกซงและแตกฉาน  จนสามารถเรยบเรยงออกมาเปนพระราชนพนธใชสำาหรบสงสอนพระสงฆได  ทงนนาจะมสาเหตสำาคญมาจากความพยายามในการปกครองและควบคมสถาบนสงฆทวนวายหลงจากเสยกรงศรอยธยาครงท  2  และสาเหตอกประการหนงคอในชวงปลายรชกาล ฐานอำานาจของสมเดจพระเจากรงธนบรมความเสอมลงอยางเหนไดชดเนองจากบรรดาขนนางคนสนททพระองคสงไปปกครองตามหวเมองเหนอถงแกกรรม และหลงจากศกอะแซหวนก พ.ศ. 2318 มการกวาดตอนผคนลงมาจากหวเมองเหนอ  ทำาใหเปนการเพมกำาลงคนใหแกขนนางสวนกลาง ดงเชน  เจาพระยาจกร  (ทองดวง)  แทนกลมขนนางคนสนทของพระองค  ดงนนการสนพระราชหฤทยในเรองกรรมฐานจงเปนการเสรมอำานาจบารมสวนพระองคเพอสรางภาพลกษณทางพระพทธศาสนา จนเปนเหตใหหลกฐานยคหลงกลาวหาพระองความพระสตวปลาสในทางทฝกใฝกรรมฐานมากจนเกนไป ซงถอวาผดจากแบบแผนความประพฤตของพระมหากษตรยสมยอยธยา (นธ เอยวศรวงศ 2550: 378-381) 

* สนนษฐานวาตำาราในหอหลวงทอางถงคอสมดขอยตำาราพระกรรมฐานของสมเดจพระเจากรงธนบร ทเกบรกษาไว ณ วดรชฎาธษฐานราชวหาร (วดเงน) ซง ไพโรจน โพธไทร ไดถายถอดคำาอานเฉพาะอกษรไทย ภาษาไทย ไวในศลปวฒนธรรม ปท 6 ฉบบท 9 (กรกฎาคม 2528) (ดใน ไพโรจน โพธไทร 2555: 303-326)

140 140

บทสรปเอกสารสมยธนบรเรองพระราชโองการประกาศเทพารกษใหกำาจด

ปศาจ  สะทอนใหเหนถงพระราโชบายของสมเดจพระเจากรงธนบรในดานศาสนาทมความเดนชดมากทสด (ยกเวนตนรางเรองตงเจานครเปนพระยาประเทศราช ซงเปนเรองการจดการปกครองหวเมองประเทศราช) นบตงแตการประกาศสถานะของพระองคในพระราชโองการทระบวาทรงเปนพระนารายณ พระอศวร และพระพทธเจา ทมอำานาจในการบงคบสงทอยเหนอธรรมชาต  ดงเชน  พระเสอเมอง  พระทรงเมอง  และเทพยดาตางๆ  ตลอดจนทรงปฏบตกรรมฐาน และทรงเรยบเรยงหลกการปฏบตออกมาเปนพระราชาธบายเรองลกขณะบญเพอสงสอนพระภกษสงฆ  อาจกลาวไดวาพระราชาธบายเรองน คอหลกฐานชนหนงทแสดงใหเหนถงความพยายามในการสรางภาพลกษณของสมเดจพระเจากรงธนบรในชวงปลายรชกาล โดยทรงเปนผประพฤตและปฏบตธรรมอยางเครงครดและจรงจง  ตางจากกษตรยสมยกรงศรอยธยา  และแสดงใหเหนถงการสรางบญบารมเฉพาะพระองคทเหนอกวาฝายพทธจกรและอาณาจกรอยางแทจรง    

ภาคผนวก ค�าปรวรรตและค�าอานหนาตน: พระราชโองการใหเทพารกษก�าจดปศาจ

หนา/บรรทด ค�าปรวรรต

1/1 ๏ ดวยพระนารายณแบงภาคยจากกระเศยรสมท มพช

1/2 ชงคเปนอาศน มสมาธเปนอาท มจตปารศลเปนองค ทรง

1/3 ธาตทงงสเปนอาวทธ มศลหาเปนปรโยสาน คอองคพระ

2/1 อศวรปรสทธปรสารทการแผนดน เทพยเจาประชม

2/2 เชญลงมาอบดอปทวอาสจอาธรรม บดนแจงลงมาวา

2/3 ผโปงผปาปศาจราชทตทำารายอบตแกไพรฟาประชากร

3/1 ขาทลอองฯ ผไปมากจราชการถงแกชวตรเปนอนมาก

3/2 ฝายพระเสอเมองพระทรงเมอง ภมเทวดา อารกษเท

3/3 วดา พฤกษเทวดา อากาศเทวดา กละเมนเสยไมกำา

141 141

หนา/บรรทด ค�าปรวรรต

4/1 จดปศาจราชทตอาสจอาธรรมออกไปนอกขอบขนธเสมา

4/2 ครนจใหลงโทษยงหมไดมกฎหมายขนไปใหยกไว แต

4/3 นสบไปเมอหนาใหพระเสอเมองพระทรงเมอง ภมเทวดา

5/1 อารกษเทวดา พฤกษเทวดา อากาศเทวดา อบดปศาจอา

5/2 สจอาธรรมออกไปนอกขอบขนธเสมา อยาใหจลาจล

5/3 ขาทลอองฯ ไพรฟาประชากรแตสกอน ถาแลพระเสอ

6/1 เมองพระทรงเมอง ภมเทวดา อารกษเทวดา พฤกษเทวะ

6/2 ดา อากาศเทวดา หมเปนใจชวยการแผนดน คบผ

6/3 พาลทำารายแกขาทลอองฯ สมณพราหมณาไพรฟาประชากร

7/1 ใส กจใหลงโทษขบเสยจากราชนเวศ ออกไปอยนอก

7/2 ขอบขนธเสมา ปรการหนงจฆาเสยดวยพระเวทพระมนตร

7/3 ของพระสยมภวญาณ ใหถงแกชวตรตามโองการพระ

8/1 อศวรเปนเจา แลใหพระเสอเมองพระทรงเมอง พระภม

8/2 อารกษเทวดา พฤกษเทวดา อากาศเทวดา จงเปนใจอะ

8/3 ภบาลรกษาขาทลอองฯ ผรงกรมการสมณพราหมณอะนาปร

8/4 ชาราษฎร จงจไดอยราชถานบานเมองเปนศขตามรบสง ๛

ค�าอาน(1/1) ๏ ดวยพระนารายณแบงภาคจากเกษยรสมทร มภ (1/2) ชงคเปน

อาสน มสมาธเปนอาท มจตปารศล* เปนองค ทรง  (1/3)  ธาตทงส**  เปนอาวธ มศลหาเปนปรโยสาน คอองคพระ (2/1) อศวรประสทธประสาทการแผนดน  เทพยเจาประชม  (2/2)  เชญลงมาอบตอปทวอาสจอาธรรม บดนแจงลงมาวา  (2/3) ผโปงผปาปศาจราชทตทำารายอบตแกไพรฟาประชากร (3/1)  ขาทลละอองฯ  ผไปมากจราชการถงแกชวตเปนอนมาก  (3/2)  ฝาย

* ปารสทธศล 4 คอ ความประพฤตบรสทธทจดเปนศล ม 4 ประการ คอ  ปาฏโมกขสงวรศล (ความสำารวมในพระปาฏโมกข) อนทรยสงวรศล (ความสำารวมอนทรย) อาชวปารสทธศล (ความบรสทธแหงอาชวะ) และปจจยสนนสตศล (ศลทเกยวกบปจจย 4)** ธาต 4 คอ ปฐวธาต (ธาตดน) อาโปธาต (ธาตนำา) เตโชธาต (ธาตไฟ) และวาโยธาต (ธาตลม)

142 142

พระเสอเมองพระทรงเมอง ภมเทวดา อารกษเท (3/3) วดา พฤกษเทวดา อากาศเทวดา กละเมนเสยไมกำา (4/1) จดปศาจราชทตอาสจอาธรรมออกไปนอกขอบขณฑเสมา (4/2) ครนจะใหลงโทษยงมไดมกฎหมายขนไปใหยกไว  แต (4/3) นสบไปเมอหนาใหพระเสอเมองพระทรงเมอง ภมเทวดา (5/1) อารกษเทวดา พฤกษเทวดา อากาศเทวดา อบตปศาจอา (5/2) สจอาธรรมออกไปนอกขอบขณฑเสมา อยาใหจลาจล (5/3) ขาทลละอองฯ ไพรฟาประชากรแตสกอน ถาแลพระเสอ (6/1) เมองพระทรงเมอง ภมเทวดา อารกษเทวดา พฤกษเทว (6/2) ดา อากาศเทวดา มเปนใจชวยการแผนดน คบผ (6/3) พาลทำารายแกขาทลละอองฯ สมณพราหมณาไพรฟาประชากร (7/1) ไซร กจะใหลงโทษขบเสยจากราชนเวศ ออกไปอยนอก (7/2) ขอบขณฑเสมา ประการหนงจะฆาเสยดวยพระเวทพระมนตร (7/3) ของพระสยมภวญาณ ใหถงแกชวตตามโองการพระ (8/1) อศวรเปนเจา แลใหพระเสอเมองพระทรงเมอง พระภม (8/2) อารกษเทวดา พฤกษเทวดา อากาศเทวดา จงเปนใจอ (8/3) ภบาลรกษาขาทลละอองฯ ผรงกรมการสมณพราหมณอาณาประ (8/4) ชาราษฎร จงจะไดอยราชฐานบานเมองเปนสขตามรบสง ๛

หนาปลาย: 1. ตนรางเรองตงเจานครเปนพระยาประเทศราชหนา/บรรทด ค�าปรวรรต

1/1 ๏ ดวยทรงพระกรณาตรสเหนอเกลาฯ สงวา ถาพระนครศรอยธยาหา

1/2 เสยแกขาศกไม ฝายเมองนคอรศรธรรมราช อบตจะเลยงมได เมอพจรนา

1/3 ดพระนครศรอยธยาเสยแกพมาขาศกแลว ฝายกรมการพลเมองๆ นคอร

1/4 หาทพงไม ยกบหลดเมองขนผานแผนดนเปนเจาพภพ กไดพงภาอาไศร

1/5 สปรยศชงไชย ชนะแขกขาศก ถาหาไมขนทเสมาจะสำาสามเปนไป ความ

2/1 ชอบมอยกบแผนดน ฝายศกดกฤษดานภาพคงขตยราชผหนง บดนทดากได

2/2 ราชโอรศ ฝายพญานคอรกไดไปตามเสดจฯ ชวยทำาการยศชงไชยเขมนพมาขา-

2/3 ศก ครนจเอาไวไหบงคบพลชวยการแผนดนพระนครศรอยทธยา เปนฝาเปนตว

143 143

หนา/บรรทด ค�าปรวรรต

2/4 อยเสรจสน ประการหนง กมทาสกรมการแต ๒๐ ๓๐ หาตองการทอยไม ฝายเจานรา

2/5 สรวงษสสวรรณคาไลย ควรใหไปบำารงโยธาขาทหาร ทำาการยศสประยศชงไชย

2/6 ลางพมาขาศก ประการหนง ควรใหสบสาวซองสมสบสองกำานล บำารงฝาย

3/1 หนาฝายในย ใหสบดวยอบภรมราทยานราชาโภคจงเปนเกรยดยศทรง

3/2 พระนามชอ เปนพระยาปรเทศราชรบราชการผานแผนดนเมองนคอร

3/3 ศรธรรมราชเหมอนอยางกรงกำาพชาธบด ๛

ค�าอาน(1/1)  ๏  ดวยทรงพระกรณาตรสเหนอเกลาฯ  สงวา  ถาพระนคร

ศรอยธยาหา (1/2) เสยแกขาศกไม ฝายเมองนครศรธรรมราช อบตจะเลยงมได เมอพจารณา (1/3) ดพระนครศรอยธยาเสยแกพมาขาศกแลว ฝายกรมการพลเมองๆ  นคร  (1/4)  หาทพงไม  ยกปลดเมอง* ขนผานแผนดนเปน เจาพภพ กไดพงพาอาศย (1/5) สประยทธชงชย ชนะแขกขาศก ถาหาไมขณฑเสมาจะสำาทรามเปนไป  ความ  (2/1)  ชอบมอยกบแผนดน  ฝายศกดกฤษฎานภาพคงขตตยะราชผหนง  บดนธดา**  กได  (2/2)  ราชโอรส  ฝายพระยานครกไดไปตามเสดจฯ ชวยทำาการยทธชงชยเขมรพมาขา (2/3) ศก ครนจะเอาไวใหบงคบพลชวยการแผนดนพระนครศรอยธยา  เปนฝาเปนตว (2/4) อยเสรจสน ประการหนง กมทาสกรมการแต 20-30 หาตองการ ทอยไม ฝายเจานรา (2/5) สรวงษสสวรรคาลย ควรใหไปบำารงโยธาขาทหาร ทำาการยทธสประยทธชงชย (2/6) ลางพมาขาศก ประการหนง ควรใหสบ

* คอหลวงนายสทธครงกรงเกา  นามเดมหน  เมอกรงศรอยธยาเสยแกขาศกจงตงตวเปนเจานครศรธรรมราช ตอมา พ.ศ. 2312 สมเดจพระเจากรงธนบรเสดจไปปราบชมนมเจานครจงโปรดเกลาฯ ใหนำาตวมารบราชการทกรงธนบร และตงเจานราสรวงษครองเมองแทน** ธดาเจานครมนามวา ฉม เมอครงบดาเปนเจานครเรยกวาทลกระหมอมฟาหญงใหญ ตอมาถวายตวรบราชการเปนพระสนมเอกของพระเจากรงธนบร  สถาปนาเปนกรมบรจาภกดศรสดารกษ  มพระโอรส-ธดา  4  พระองค  คอ  สมเดจเจาฟาชายทศพงศ  (ภายหลงถกลดพระยศเปน พระพงศนรนทร) สมเดจเจาฟาชายทศไภย (ภายหลงถกลดพระยศเปน พระอนทรอภย) สมเดจเจาฟาชายนเรนทรราชกมาร (ภายหลงถกลดพระยศเปน พระนเรนทรราชา) และสมเดจเจาฟาหญงปญจปาป  (ภายหลงถกลดพระยศ และไดเปนชายาในเจาฟากรมขนอศรานรกษ (เกศ) ตนราชสกลอศรางกร) (ธำารงศกด อายวฒนะ 2544: 404)

144 144

สาวซองสมสบสองกำานล บำารงฝาย (3/1) หนาฝายใน ใหสรรพดวยอภรมราชยานราชาโภคจงเปนเกยรตยศทรง  (3/2)  พระนามชอ_____*  เปนพระยาประเทศราชรบราชการผานแผนดนเมองนคร  (3/3)  ศรธรรมราชเหมอนอยางกรงกมพชาธบด ๛

หนาปลาย: 2. พระราชาธบายเรองลกขณะบญหนา/บรรทด ค�าปรวรรต

4/1 ๏ ขอพษฎารลกขณซงจเปนบญนน ตอบทคลผใดเหนไภยในอดตอนาคตปจจบน เกลยด อาย หนาย กลา บาป นำาจต

4/2 บทคลผนนเปนบญเขาภาคภมสกขาบท ถงเทาดงนนกด ถาไมบำาบดโลพ โทษ ราค โมห ใหเปนปลาย ทไหน

4/3 สกขาบทจคง ถงจะบำาบด โลพ โทษ โมห ราคะ เปนปลายอยแลวกด เมอแลไมสำารวมกหนาทจฉบหายเปนแท

4/4 อนลกขณจบำาเพงสกขาบท มสำารวมเปนตน อนซงนำาจตจเปนบญขนนนม เกลยด อาย หนาย กลว บาป เปนเคา

4/5 ซงสกขาบทจบรบรรนนพงปราศจาก โลพ โทษ โมห ราค เปนปลาย อนลกขณจรกษาศลมองคะ ๓ จำาพวก จำา

4/6 พวกหนงเปนบญ สองจำาพวกเปนบาปๆ รกษาศลจำาพวกหนง ดงโครกนแตญาหาปานาต

4/7 บาดมไดเปนอาท มมทเปนทสด จำาพวกหนงมไดดดใจใหเปนบญ มอาบดอนนอยอนไหญ

5/1 เปนตน มจตปาราชกเปนทสด สองจำาพวกนตายไปสอบายภม ซงลกขณเปนบญมองค ๓ ปรการ

5/2 ปรการหนงไดบญไปใน อดต อนาคต ปจจบน ปรการหนงไดบญแต อนาคต ปจจบน ปรการหนงไดบญแตอนาคต อนซง

5/3 ไดบญแตอนาคตนน ตนรกษาศลมไดเออเฟอ ปจจบนขดสน ตายไปไดแตอนาคต ซงตนรกษา

5/4 สกขาบทเปนกลางหาไวยศหยางใหโลกคทงปวงไม แตโลกควไสยสทธาทำาบญดวยไดสมบดดใน

5/5 ปจจบน ตายไปไดกศลไนอนาคต แลซงตนรกษาศลไวยศหยางเปนอนด โลกคะทงปวงสทธาได

5/6 สมบดดไนปจจบน ตายไปไดไนอนาคต ซงหยางตนทำาไวนนกตามสงไปไนอดจภายหลง อน

5/7 ซงจบำาเพงสกขาบท มองค ๔ ปรการ คอ รกษา จำา ครอง สำารวม ศล แลซงสำารวมศลนน มลกขณสำา

* ในสำาเนากฎเรองตงพระเจานครศรธรรมราชครงกรงธนบร  ระบพระนามเตมคอ  พระเจาขตตยราชนคมสมมตมไหสวรรย เจานครศรธรรมราช (กรมศลปากร 2545: 111)

145 145

หนา/บรรทด ค�าปรวรรต

6/1 รวม ๕ ๖ พงพจรณาศลของอาตมาไวในหศไทยวดถ อนซงครองศลนนมสภาวปรดบปรดาไจให

6/2 พจตรคเจษฎา ถามกจจไปไหเอาหยางนาคราชลลาศลลา อนลกขณจำาศลนนใหรทกอก

6/3 ษร รฦเมอไดใหไดเมอนนอยาลม ปรการซงรกษาศลนน หามปรามอนไดบาง จงอษาหอยาให

6/4 ขาดตกหาย ถาบทคลผไดรกษาสกขาบทไดเปนแท อษาหสำารวมเพอจใหบญยงกอบไปดวย

6/5 ฤทธ กใหพงเรยนพระกำามฐาน ๔๐ มพระอนาปากำามฐานเปนพญา ใหดเอาพทธซงมอยไน

6/6 หอหลวงนนเถด ปรการซงภาคภมพระกำามฐานนน เปนอบปรมาโนหารทจปรมาณไม เกลอก

6/7 เจากกลบตรสำารวมเปนอนด เกดนำาจตรกลางพด อสสาส ปสสาส เดรเปนสกขม อตสกขม อนจจ

7/1 สาสกขม ฝายเจากผนนไมรกจฆา อสสาส ปสสาส นนเสย กจเสยทไป ไหประคองไวไตตาม อสสาส ปสสาส

7/2 นนขนไปเถด เปนภาคภมพระกำามฐานอยแลว อนลกขณวาโยสกขมเดร เขา ออก แรงตรง

7/3 แตเทาวาพาหาซายขวาเศยรคางกายมไดไหว อนซงลมอตสกขมเดรแนนงนอยดขนกวานน

7/4 แลซงลมอนจลาสกขมเดร แนแนวลเอยดสดตาโลกคทงงปวงๆ เรยกวานดสวาด แลซง

7/5 วาโยดงนมแกโยคาวจรเจาพระองคใด พระองคนนมบญใหไตตามอสสาส ปสสาส ขนไป กจะ

7/6 ภบ อคหะ ปรตภาค ปถมฌาน ตราบเทาปนจมะฌานเปนทสด ถาขดสนใหดอรรถกถาพทธ

8/1 ฎกาซงมอยในหอหลวงเสรจสนแลว สมเขปไวโดยปนญา ถาเหนดตองไจจงเรยนเอา ถาไมชอบ

8/2 ไจพงลเสย ปรโยชนใหเปนทาน ณ วน ๑ + ๔ ๓ คำา จลศกราช ๑๑๓๘ ปวอกอษฐศ"ก ๛

ค�าอาน(4/1) ๏ ขอพสดาร ลกขณะซงจะเปนบญนน ตอบทคลผใดเหนภย

ในอดต อนาคต ปจจบน เกลยดบาป อายบาป หนายบาป กลวบาป นำาจต (4/2) บทคลผนนเปนบญเขาภาคภมสกขาบท ถงเทาดงนนกด ถาไมบำาบดโลภะ โทษะ โมหะ ราคะ ใหเปนปลาย ทไหน (4/3) สกขาบทจะคง ถงจะบำาบดโลภะ โทษะ โมหะ ราคะ เปนปลายอยแลวกด เมอแลไมสำารวมกนาทจะฉบหายเปนแท (4/4) อนลกขณะจะบำาเพงสกขาบทมสำารวมเปนตน อนซงนำาจตจะเปนบญขนนน มเกลยดบาป อายบาป หนายบาป กลวบาป เปนเคา (4/5) ซงสกขาบทจะบรบรณนน พงปราศจากโลภะ โทษะ โมหะ ราคะ 

146 146

เปนปลาย อนลกขณะจะรกษาศลมองค 3 จำาพวก* จำา (4/6) พวกหนงเปนบญ สองจำาพวกเปนบาปๆ รกษาศลจำาพวกหนง ดงโครกนแตหญาหาปานาต (4/7) ปาตมไดเปนอาท มมท** เปนทสด จำาพวกหนงมไดดดใจใหเปนบญ มอาบตอนนอยอนใหญ (5/1) เปนตน มจตปาราชกเปนทสด สองจำาพวกนตายไปสอบายภม  ซงลกขณะเปนบญมองค  3 ประการ***  (5/2) ประการหนงไดบญไปในอดต ในอนาคต ในปจจบน ประการหนงไดบญแตอนาคต แตปจจบน ประการหนงไดบญแตอนาคต อนซง (5/3) ไดบญแตอนาคตนน ตนรกษาศลมไดเออเฟอ ปจจบนขดสน ตายไปไดแตอนาคต ซงตนรกษา (5/4) สกขาบทเปนกลางหาไวยศอยางใหโลกทงปวงไม แตโลกวสยศรทธาทำาบญดวยไดสมบตใน (5/5) ปจจบน ตายไปไดกศลในอนาคต แลซงตนรกษาศลไวยศอยางเปนอนด โลกทงปวงศรทธาได (5/6) สมบตในปจจบน ตายไปไดในอนาคต ซงอยางตนทำาไวนนกตามสงไปในอดตภายหลง อน (5/7) ซงจะบำาเพงสกขาบท มองค 4 ประการ คอ รกษาศล จำาศล ครองศล สำารวมศล แลซงสำารวมศลนน มลกขณะสำา (6/1) รวม 5 สำารวม 6 พงพจารณาศลของอาตมาไวในหทยวตถ อนซงครองศลนน มสภาวะประดบประดาใจให (6/2) พจตรเจษฎา ถามกจจะไปใหเอาอยางนาคราชลลาศลลา อนลกขณะจำาศลนนใหรทกอก (6/3) ษร ระลกเมอใดใหไดเมอนนอยาลม ประการซงรกษาศลนน หามปรามอนใดบาง จงอสสาหอยาให (6/4) ขาดตกหาย ถาบทคลผใดรกษาสกขาบทไดเปนแท อสสาหสำารวมเพอจะใหบญยง กอปรไปดวย (6/5)  ฤทธ  กใหพงเรยนพระกรรมฐาน  40  มพระอานาปากรรมฐานเปนพญา ใหดเอาพธซงมอยใน (6/6) หอหลวงนนเถด ประการซงภาคภมพระ กรรมฐานนน เปนอปปมาโณหารทจะประมาณไม เกลอก (6/7) เจากกลบตร

* ตรงกบหลกอโบสถ  3  ไดแก  1.  โคปาลกอโบสถ  คอ  การรกษาศลดวยความโลภแบบพวกเลยงโค  2.  นคณฐอโบสถ  คอ  การรกษาศลแบบพวกนครนถ  และ  3.  อรยอโบสถ  การรกษาศลแบบพระอรยบคคล** มท คอ กรณา มใจเมตตา*** สนนษฐานวาตรงกบ ศล 3 ระดบในคมภรวสทธมรรค  ไดแก หนศล  (ศลอยางตำา) มชฌมศล (ศลอยางกลาง) และปณตศล (ศลอยางสง)

147 147

สำารวจเปนอนด  เกดนำาจตกลางพดอสสาสะ*  ปสสาสะ**  เดนเปนสขม  อตสขม  อนจจ  (7/1)  ลาสขม***  ฝายเจากผนนไมรกจะฆาอสสาสะ ปสสาสะนนเสย กจะเสยทไป ใหประคองไวไตตามอสสาสะ ปสสาสะ (7/2) นนขนไปเถด เปนภาคภมพระกรรมฐานอยแลว อนลกขณะวาโยสขมเดนเขา เดนออก แรงตรง (7/3) แตเทาวาพาหาซายขวาเศยรคางกายมไดไหว อนซงลมอตสขมเดนแนนงนอยดขนกวานน (7/4) แลซงลมอนจลาสขมเดน แนแนวละเอยดสดตาโลกทงปวงๆ เรยกวานสสวาต แลซง (7/5) วาโยดงนมแก โยคาวจรเจาพระองคใด พระองคนนมบญใหไตตามอสสาสะ ปสสาสะ ขนไป  กจะ (7/6) พบอคหะ**** พบปฏภาค***** ปฐมฌาน ตราบเทาปญจมฌานเปนทสด ถาขดสนใหดอรรถกถาพธ (8/1) ฎกาซงมอยในหอหลวงเสรจสนแลว สมเขปไวโดยปญญา ถาเหนดตองใจจงเรยนเอา ถาไมชอบ (8/2) ใจพงละเสย ประโยชนใหเปนทาน ณ วนอาทตย เดอน 3 ขน 4 คำา จลศกราช 1138 ปวอกอฐศก ๛

* อสสาสะ คอ ลมหายใจเขา** ปสสาสะ คอ ลมหายใจออก*** สขม อตสขม และอนจลาสขม คอระดบลมหายใจ 3 ระดบ**** อคหะ คอ อคคหนมต หมายถง นมตทใจเรยน หรอนมตทตดตาตดใจ ไดแก สงทเพงหรอนกเองนน ทแมนในใจจนหลบตามองเหน (พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต) 2551: 557)***** ปฏภาค คอ ปฏภาคนมต หมายถง นมตเสมอน หรอนมตเทยบเคยง ไดแก อคคหนมตนนเจนใจจนกลายเปนภาพทเกดจากสญญา  เปนของบรสทธ  จะนกขยาย  หรอยอสวนกไดตามปรารถนา  (พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต) 2551: 196)

148 148

ภาพท 1 ตวอยางลายมอบรรจงในเรองพระราชโองการประกาศเทพารกษใหกำาจดปศาจ(ทมา: พระราชโองการประกาศเทพารกษใหกำาจดปศาจ จ.ศ. 1138 เลขท 16)

ภาพท 2 ตวอยางลายมอแบบอกษรหวดแกมบรรจงทปรากฏในตนรางเรองตงเจานครเปนพระยาประเทศราช(ทมา: พระราชโองการประกาศเทพารกษใหกำาจดปศาจ จ.ศ. 1138 เลขท 16)

149 149

บรรณานกรม

ภาษาไทย

กรมศลปากร, 2539. วรรณกรรมสมยธนบร เลม 2. พมพครงท 2. กรงเทพฯ: กองวรรณกรรมและประวตศาสตร.

_________,  2542.  “พระราชพงศาวดารกรงศรอยธยาฉบบพนจนทนมาศ  (เจม).”  ใน ประชมพงศาวดารฉบบกาญจนาภเษก เลม 3 (หนา 203-529). กรงเทพฯ: สำานกวรรณกรรมและประวตศาสตร กรมศลปากร.

_________, 2545. “เรองตงเจาพระยานครศรธรรมราช.” ใน ประชมพงศาวดารฉบบกาญจนาภเษก เลม 6 (หนา 97-134). กรงเทพฯ: สำานกวรรณกรรมและประวตศาสตร กรมศลปากร.

_________, 2561. บทละครเรองรามเกยรต พระราชนพนธสมเดจพระเจากรงธนบร. กรงเทพฯ: สำานกวรรณกรรมและประวตศาสตร กรมศลปากร.

จลจอมเกลาเจาอยหว,  พระบาทสมเดจพระ,  2560. จดหมายเหตความทรงจ�าของกรมหลวงนรนทรเทว พมพพรอมกบฉบบเพมเตม (พ.ศ. 2310-2381) และพระราชวจารณในพระบาทสมเดจพระจลจอมเกลาเจาอยหว (เฉพาะตอน พ.ศ. 2310-2363). พมพครงท 7. กรงเทพฯ: สำานกวรรณกรรมและประวตศาสตร กรมศลปากร.

ดำารงราชานภาพ, สมเดจฯ กรมพระยา. 2553. เรองประดษฐานพระสงฆสยามวงศในลงกาทวป. พมพครงท 5. กรงเทพฯ: อมรนทรพรนตงแอนดพบลชชง. (พมพในงานพระราชทานเพลงศพ สมเดจพระพทธโฆษาจารย (พฒ สวฑฒโน ป.ธ.7) 16 กนยายน 2553)

ตรงใจ หตางกร (บรรณาธการ), 2561. ธนบรในมตประวตศาสตร. กรงเทพฯ: ศนยมานษยวทยาสรนธร (องคกรมหาชน).

ตรแปง, ฟรองซวส อองร, 2560. ประวตศาสตรแหงพระราชอาณาจกรสยาม และประวตศาสตรไทยสมยกรงศรอยธยา ฉบบตรแปง. (แปลและเรยบเรยงโดย ปอล ซาเวยร และสมศร เอยมธรรม). กรงเทพฯ: สำานกวรรณกรรมและประวตศาสตร กรมศลปากร.

ทองสข ทองกระจาง, ม.ป.ป. เอกสารประกอบการศกษาพระอภธรรมทางไปรษณย. กรงเทพฯ: อภธรรมโชตกะวทยาลย มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.

ทพากรวงศ (ขำา บนนาค), เจาพระยา, 2526. พระราชพงศาวดารกรงรตนโกสนทร รชกาลท 1.  พมพครงท 5. กรงเทพฯ: องคการคาของครสภา.

ธำารงศกด  อายวฒนะ,  2544.  ราชสกลจกรวงศ และราชสกลสมเดจพระเจาตากสนมหาราช. พมพครงท 3. กรงเทพฯ: บรรณกจ.

นธ เอยวศรวงศ, 2550. การเมองไทยสมยพระเจากรงธนบร. พมพครงท 9. กรงเทพฯ: มตชน.

ประชมจารกวดพระเชตพน, 2554. พมพครงท 7. กรงเทพฯ: อมรนทรพรนตงแอนดพบลชชง.

พระพทธโฆสเถระ, 2546. คมภรวสทธมรรค. (แปลและเรยบเรยงโดย สมเดจพระพฒาจารย (อาจ อาสภมหาเถร)). พมพครงท 4. กรงเทพฯ: ประยรวงศพรนตง.

150 150

พระพทธโฆสเถระ, ม.ป.ป. พระวสทธมรรค เลมเดยวจบ. (ชำาระและตรวจทานโดย มหาวงศ ชาญบาล). กรงเทพฯ: เลยงเซยงจงเจรญ.

พระพรหมคณาภรณ (ป.อ.ปยตโต), 2551. พจนานกรมพทธศาสน ฉบบประมวลศพท. พมพครงท 12. กรงเทพฯ: มหาวทยาลยมหาจฬาลงกรณราชวทยาลย.

พระอดรคณาธการ และ จำาลอง สารพดนก, 2530. พจนานกรมบาล-ไทย ฉบบนกศกษา. พมพครงท 2. กรงเทพฯ: เรองปญญา.

ไพโรจน  โพธไทร,  2555.  “ปจฉมกาลของสมเดจพระเจากรงธนบร  กบสมดขอยวดรชฎาธษฐานราชวหาร (วดเงน).” ใน ปรามนทร เครอทอง (บรรณาธการ), ปรศนาพระเจาตาก (หนา 303-326). กรงเทพฯ: มตชน

ลลตยวนพาย, 2517. พมพครงท 6. กรงเทพฯ: คลงวทยา.

วศน อนทสระ, 2557. สาระส�าคญแหงวสทธมรรค. พมพครงท 5. กรงเทพฯ: ธรรมดา.

สำานกงานพระพทธศาสนาแหงชาต,  ผ รวบรวม,  2549.  พระไตรปฎกภาษาไทย : ฉบบเฉลมพระเกยรตพระบาทสมเดจพระเจาอยหว เนองในการจดงานฉลองสรราชสมบตครบ 60 ป พทธศกราช 2549 เลมท 20 พระบาลสตตนตปฎก องคตตรนกาย เอก กนบาต ทกนบาต ตกนบาต. กรงเทพฯ: มหาเถรสมาคม.

เสทอน ศภโสภณ, 2527. สมเดจพระเจาตากสนมหาราชและบทบาทชาวจนในสยาม. กรงเทพฯ: เสนทางเศรษฐกจ. 

อนมานราชธน, พระยา, 2532. “ผสางเทวดา.” ใน ประเพณเบดเตลด (หนา 45-78). กรงเทพฯ: คณะอนกรรมการจดพมพเอกสารเนองในวาระครบ 100 ป พระยาอนมานราชธน.

อรณ  อตตนาถวงษ, 2549. การศกษาวเคราะหหนงสอประทบตรา สมยพระบาทสมเดจพระนงเกลาเจาอยหว.  วทยานพนธปรญญาศลปศาสตรมหาบณฑต สาขาวชาการจดการจดหมายเหตและเอกสาร ภาควชาภาษาตะวนออก บณฑตวทยาลย มหาวทยาลยศลปากร, กรงเทพฯ.

องอร สพนธวณช, 2550. ววฒนาการอกษรและอกขรวธไทย. พมพครงท 2. กรงเทพฯ: โครงการเผยแพรผลงานวชาการ คณะอกษรศาสตร จฬาลงกรณมหาวทยาลย.

อดม รงเรองศร, 2547. พจนานกรมลานนา-ไทย ฉบบแมฟาหลวง. เชยงใหม: ภาควชาภาษาไทย คณะมนษยศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม.

จดหมายเหตตนฉบบและตวเขยน

“พระราชโองการประกาศเทพารกษใหกำาจดปศาจ.” (จ.ศ. 1138) สมดไทยดำา. อกษรไทย. ภาษาไทย. เสนรงค (หรดาล, ดนสอขาว). จดหมายเหตกรงธนบร. เลขท 16. หอสมดแหงชาต.