› 2014 › 10 › ii... · II. Abdülhamid Devri Taúra İdâdîlerinde Mesleki Eğitim...

ISSN: 1309 4173 (Online) 1309 - 4688 (Print)

Volume 6 Issue 5, p. 249-268, September 2014

Journal of History Studies

JHS

H i s t o r y S t u d i e s

Volume 6 Issue 5

September 2014

II. Abdülhamid Devri Taşra İdâdîlerinde Mesleki Eğitim Denemesi Vocational Education Practices in Secondary Schools during the Reign of Abdulhamid II

Yrd. Doç. Dr. Mehmet Ali Yıldırım 7 Aralık Üniversitesi- Kilis

Öz: Bu makale ilki 1874 yılında açılan İdâdî mekteplerine 1901’den itibaren dahil edilen sanat ve

ticaret ile ziraat şubelerini inceleyerek bu şubelerin kısa süre sonra 1904 yılında kapatılmasının

nedenleri üzerinde durmaktadır. Çalışma idâdî mekteplerinden mezun olanların devletten hazır

memuriyet beklentisi içinde olması nedeniyle mesleki idadilere halktan talep olmadığını ve

uygulamadaki diğer güçlüklerin de idâdîlerin mesleki şubelerinin kapanmasına neden olduğunu

göstermektedir.

Anahtar Kelimeler: II. Abdülhamid devri, idâdî mektepleri, mesleki eğitim

Abstract: This article examines the art, trade, and agriculture branches of the Ottoman idâdî or

the secondary schools, which were opened in 1901, and outlines the causes of their closure in

1904. The study suggests that since their foundation in 1874 idâdî school graduates were

employed by the state and this created a misunderstanding that all graduates were to be employed

by the states. While the state aimed to create business entrepreneurs through occupational

branches, lack of promise for future employment lowered the demand for the occupational

branches and the logistical challenges in the practices of the occupational branches paved the

road for their elimination.

Keywords: Abdulhamid II, Education, Ottoman Empire, Vocational Education, Turkey

Giriş

Modern genel eğitime Osmanlı dönüĢüm sürecinde duyulan ihtiyaç, Tanzimat döneminde

gerçekleĢtirilen bürokratik reformlarla son derece belirgin hale gelmiĢti. Temelden baĢlamaya

cesaret edilemediyse de Mekteb-i Maârif-i Adliye’nin tesisinden altı yıl sonra oluĢturulan

Meclis-i Maârif-i Muvakkat tarafından eğitimin ilk, orta ve yüksek olarak kademelendirilmesi

kararı bu dönemde alınmıĢtı. 1846 yılında eğitim iĢlerini yürütmek üzere teĢkil olunan Meclis-i

Maârif-i Umûmiyye ilköğretimin sıbyan ve rüĢdiye olarak ayrılmasını öngörmüĢ ve söz

konusu meclisin yükünü hafifletmek üzere kurulan Mekâtib-i Umumiyye Nezâreti’nin

çalıĢmaları neticesinde rüĢdiye mekteplerinin teĢkilatlanması baĢlamıĢtı.1

RüĢdiyelerin baĢarısı bu mekteplerin yaygınlaĢtırılmasını sağladığı gibi Tanzimat

döneminde kalemlerin kadro gereksinimleri ve askeri mektepler ile az sayıdaki mesleki eğitim

kurumunun öğrenci ihtiyacı büyük oranda rüĢdiye mezunlarından temin edildi. 1869 yılında

ilan edilen Maârif-i Umumiyye Nizamnâmesi’nde rüĢdiyelerin statüsü yeniden belirlenirken bu

tarihten önce “hazırlık sınıfı” için kullanılan idâdî terimine de yeni bir anlam yüklendi.

1 GeniĢ bilgi için bkz. Cevdet PaĢa, Tezâkir, 40-Tetimme, (Yayınlayan: Cavid Baysun), TTK., Ankara, 1991, s.38;

M. Cevdet, “Dârülmuallimîn’in YetmiĢinci Sene-i Devriyesi Münasebetiyle Verilen Konferans”, Tedrisat

Mecmuası, S.32, 7 Mart 1332, s.184; Sadrettin Celâl Antel, “Tanzimat Maaarifi”, Tanzimat I, Milli Eğitim

Bakanlığı Yayınları, Ġstanbul, 1999, s.446-447; Nevzad Ayas, Türkiye Cumhuriyeti Milli Eğitimi Kuruluşlar ve

Tarihçeler, MEB., Ankara, 1948, s.125; Cahit Yalçın Bilim, Tanzimat Devri’nde Türk Eğitiminde Çağdaşlaşma,

Anadolu Üniversitesi Yayınları, EskiĢehir, 1984, s.4-46; Ali Akyıldız, Tanzimat Dönemi Osmanlı Merkez

Teşkilatında Reform (1836-1856), Eren Yayıncılık, Ġstanbul, 1993, s.235-237.

II. Abdülhamid Devri Taşra İdâdîlerinde Mesleki Eğitim Denemesi


JHS

250


Volume 6 Issue 5

September 2014

Böylece sivil, orta dereceli mektepler olarak ortaya çıkan idâdîlere, rüĢdiyelerin misyonu

yüklendi ve rüĢdiyeler yeni açılan bu mekteplere öğrenci yetiĢtirmeye baĢladılar.2

Öte yandan genel eğitime yönelik tasarlanan idâdî mekteplerinin sayıları dönem sonuna

kadar iki ile sınırlı kaldı. Biri Yanya’da bulunan bu mektepler numune halde kaldılar. 1884 yılı

itibariyle özellikle taĢrada, idâdîler özelinde hızlı bir geliĢim sürecine girildi. 1890 yılına kadar

birçok vilayet ve sancakta yatılı ve gündüzlü idâdî mektepleri açıldı.3 Aynı tarih itibariyle de

rüĢdiye ve idâdî mekteplerinin birleĢtirilmesi keyfiyeti gündeme geldi. Yatılı idâdîlerde eğitim

süresi, üç yıllık rüĢdiye eğitimi ile beraber yedi yıla çıktı. Gündüzlü idâdîlerde ise eğitim süresi

beĢ yıl olarak belirlendi. Vilayetlerde bulunan idâdî mekteplerin tamamına yakını bu Ģekilde

yeniden dizayn edildi.4

1894 yılından itibaren ise idâdîlerin programı ve iĢlevleri farklı bir boyutta tartıĢmaya

açıldı. Bir yandan taĢranın mülki kadroları idâdî mezunları ile doldurulurken diğer yandan çok

sayıda devlet memuru yetiĢtirmenin ülkenin kalkınmasına fayda sağlayamayacağı

dillendirilmeye baĢlandı. Zira öğrenci kaynağı idâdîler olan yüksek mektepler sınırlı sayıda

öğrenci kabul etmekle beraber idâdî mezunlarının büyük kısmının öncelikli tercihi bir an evvel

devlet hizmetine girmekti. Kaldı ki vilayetlerde izlenen devlet politikası da özellikle ilk

zamanlarda buna müsaitti. Ancak yukarıda bahsedildiği üzere Ģartlar, ilerleyen senelerde

değiĢmeye baĢladı. II. Abdülhamid devrinin geliĢimi, bireylerin mesleki yetkinliğine bağlayan

eğitim ve ekonomi politikası idâdîler için de söz konusu edilerek uygulamaya konuldu. Bu

sebeple 1900’lü yılların baĢında idâdî mekteplerinde mesleki eğitim verilmesi yoluna gidildi.

Ġdâdîler üç Ģube üzerine yeniden teĢkilatlandırıldı. ġubelerin birinde genel idâdî eğitimi

verilmeye devam edilirken diğer ikisi sanat5-ticaret ve ziraat Ģubeleri adı altında tesis edildi.

Her Ģube için müstakil programlar tanzim edildi ve eğitim süreleri buna göre düzenlendi. Yerel

kalkınmayı desteklemeyi ve özellikle sanat ve ziraat alanlarında yetiĢmiĢ insan gücü

eksikliğini gidermeyi hedefleyen bu uygulama yatılı taĢra idâdîlerinde üç-dört yıl kadar

yürürlükte kaldı. 1904 yılından itibaren ümit edilen fayda sağlanamadığı gerekçesiyle mesleki

Ģubeler lağvedildi ve eski sisteme geri dönüldü.

Bu bağlamda araĢtırmada idâdî mekteplerinde mesleki eğitim verilmesi fikrinin ne zaman

ve ne amaçla gündeme geldiği, bu düĢüncenin hayata ne zaman geçirildiği ve uygulamada

karĢılaĢılan güçlükler konu edilmiĢtir. Mesleki eğitimin tarihsel geliĢimini farklı bir boyutta ele

almanın yanı sıra Osmanlı’nın son zamanlarında çeĢitli konularda önemli geliĢmelere sahne

olan II. Abdülhamid devrinin, eğitim özelindeki kazanımlarını ortaya koyan çalıĢmalara katkı

sağlamak ise makalenin hedefidir.

1.İdâdîlerin Açılmasına, Yayılmasına ve Ders Programlarına Dair

Ġdâdîlerin Osmanlı eğitim sisteminde ve orta dereceli mektepler statüsünde yer alması

1869 tarihli Maârif-i Umumiyye Nizamnâmesi ile ifade bulmuĢtu. Söz konusu nizamnâmenin

2 Nizamnâmenin ilanından önce Bahriye, Mühendishane, Tıbbiye ve Harbiye gibi askeri mekteplere öğrenci

hazırlamak adına Ġstanbul ve taĢrada eğitim süreleri beĢ yıl olan askeri idâdîler mevcuttu. Bkz. Cemil Öztürk,

“Ġdâdî”, DİA., C.XXI, Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, Ġstanbul, 2000, s.464. 3 Ġdâdîlerin teĢekkülüyle ilgili genel ve ayrıntılı bilgi için bkz. Fatih Demirel, Mekteb-i İdâdî, (Atatürk Üniversitesi

Sosyal Bilimler Enstitüsü [Ortaöğretim Sosyal Alanlar Eğitimi] Anabilim Dalı YayınlanmamıĢ Doktora Tezi),

Erzurum, 2010, s.11 vd. Müstakil çalıĢmalar için ayrıca bkz. Metin Tınal, “Ġzmir Mekteb-i Ġdadisi”, Çağdaş Türkiye

Tarihi Araştırmaları Dergisi, III/8, 1998, s.350-355; Ertan Gökmen, “Aydın Vilayeti Ġdâdî Mektepleri”, OTAM,

S.23, 2008, s.104-114; Mesut Ayar, “Kırklareli (Kırkkilise) Mekteb-i Ġdadisi”, History Studies, 2/3, 2010, s.45-58;

Cemal Sezer, “Bolu Mekteb-i Ġdâdîsi”, Tarih Okulu Dergisi, 6 /XVI, 2013, s.510-521. 4 Gündüzlü idâdî mekteplerinin içerisinde de yedi yıllık olanlar bulunmaktaydı. Ayrıca Ġstanbul’da bulunan idâdîler

dört yıllık olmakla beraber yedi yıllık mektepler ile aynı statüye sahiptiler. Bkz. Demirel, a.g.t., s.49-54. 5 Sanat tabiriyle kasıt sanayidir.

Mehmet Ali Yıldırım


JHS

251


Volume 6 Issue 5

September 2014

Mekâtib-i Ġdâdîyye baĢlığı altında bulunan 33. maddesinden 41. maddesine kadar olan kısmı

bu mekteplerin teferruatına dair idi. Ġdâdîlerin yapısı, nerede tesis edilecekleri, inĢa masrafları

ile görevli ücretlerinin kaynağı, öğretim ve memur kadrosunun nitelik ve niceliği, hoca ve

memurlara verilecek ücret ile diğer muhtelif masrafların miktarı, eğitim süresi ile ders

programı, son olarak tatil ve imtihan zamanlarına yönelik düzenlemeler ilgili maddelerde konu

edilmekteydi.6

Maârif-i Umumiyye Nizamnâmesi’nin ilanını takip eden dört yıl boyunca idâdîlerin tesisi

noktasında fiili bir giriĢimde bulunulmadı. Maddî sıkıntılar ve öğretim kadrosu yokluğu gibi

nedenlerin yanı sıra ilköğretim mekteplerinin yaygınlaĢtırılması ile programlarının ıslahı gibi

iĢlere öncelik verildi. Nihayet ilk idâdî mektebi Ġstanbul’da bulunan Darülmaârif’in tahviliyle

1874 yılı baĢında açılabildi. Ayrıca aynı tarihlerde Dârülmuallimîn’de de bir Ģube teĢkil

edilmesi kararı alındı.7

1877 yılına kadar biri Ġstanbul diğeri Yanya vilayetinde bulunan YeniĢehir Ġdâdîsi olmak

üzere sadece iki idâdî mektebi açılabilmiĢti.8 Üstelik bu mektepler ilk örnekler olduğundan

gerek fiziki imkânlar yönüyle gerekse öğretim kadrosu açısından yetersizdiler. Bunun yanında

Sultani, Dârülmuallimîn ve yüksek mekteplerin öğrenci kaynağı olacak olan bu idâdîler henüz

eğitim kademesi içerinde kanıksanmıĢ değildiler. Diğer taraftan Doksanüç Harbi’nin patlak

vermesi, tabiatıyla sosyal ve ekonomik sıkıntıların Ģiddetini arttırması, II. Abdülhamid

devrinin ilk yıllarında birçok alanda olduğu gibi idâdîlerin teĢkilatlanması ve geliĢimleri

konusunda da duraklamaya neden oldu. Toparlanma sürecinin ardından 1884 yılında maârif

meclislerinin kurulması ve Sadrazam Sait PaĢa’nın kaynak temini noktasında yapmıĢ olduğu

çalıĢmalar netice verince idâdîlerin sayısal geliĢimi de baĢladı. 1885 yılında Bursa, Edirne ve

Kala-i Sultani’de (Çanakkale) açılan idâdî mekteplerini Ġzmir, Trabzon, Selanik, Rodos,

Konya, Mamuratülaziz (Elazığ), Ankara, Üsküp, PriĢtine, Serfice, Gümülcine, Manisa, Adana,

Kudüs, MaraĢ, Çankırı, Bitlis, MuĢ, Teke (Antalya) ve Kastamonu idâdîlerinin tesisi izledi.

1889 ve 1890 yıllarında Rize, KırĢehir, Halep, Selanik ve Konya’da binaları Fransız tarz-ı

mimarisi ile inĢa edilen yeni mektepler açıldı. Nihayet 1892 yılına gelindiğinde vilayetlerde

açılan idâdîlerin sayısı otuz dört idi.9

Ġdâdîlerin yapısını öngören Maârif-i Umumiyye Nizamnâmesi’nde bu mekteplerin eğitim

süresi üç yıl olarak belirlenmiĢti. Okutulacak dersler ise; mükemmel Türkçe kitabet ve inĢâ,

Fransızca, kavanin-i Osmaniyye, mantık, mebâdi-i ilm-i servet-i milel, coğrafya, tarih-i

umumî, ilm-i mevâlid, cebir, hesap ve defter tutmak usulü, hendese ve ilm-i mesâha, hikmet-i

tabiʽiyye, kimya ve resim dersleri idi. Ancak mektepler faaliyete geçtikten sonra eğitim

6 Bkz. Maârif-i Umumiyye Nizamnâmesi, madde 33, 34, 35, 36, 37, 38, 39, 40 ve 41. BOA., (Başbakanlık Osmanlı

Arşivi) Meclis-i Tanzimat, Nr.2, (8 RA 1287/8 Haziran 1870, s.226-227; BOA., Y.EE. (Yıldız Esas Evrakı) 112/6 (24

C 1287/21 Eylül 1870), s.13-15; Düstûr, Cild-i sâni, Matbaa-yı Amire, Ġstanbul, 1289, s.190-191; Mahmud Cevâd

Ġbnü’Ģ-Ģeyh Nâfi, Maârif-i Umumiye Nezâreti Tarihçe-i Teşkilat ve İcraatı, Matbaa-yı Amire, Ġstanbul, 1338, s.477-

478. 7 BOA., A.MKT.MHM. (Sadâret Mektûbî Kalemi Mühimme) 472/55 (24 ZA 1290/13 Ocak 1874). Ayrıca bkz.

Osman Ergin, Türk Maârif Tarihi, C.I-II, Eser Matbaası, Ġstanbul, 1977, s.495-496; Bayram Kodaman, Abdülhamid

Devri Eğitim Sistemi, TTK., Ankara, 1999, s.116-117; Bayram Kodaman-Abdullah Saydam, “Tanzimat Devri

Eğitim Sistemi”, 150. Yılında Tanzimat, (Yayına Hazırlayan: Hakkı Dursın Yıldız), TTK., Ankara, 1992, s.485-486;

Mehmet Ali Yıldırım, Tanzimat Döneminde Meslek Okulları, (Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih

[Yakınçağ Tarihi] Anabilim Dalı YayınlanmamıĢ Doktora Tezi), Ankara 2010, s.101-103. 8 Demirel, a.g.t., s.16-17. 9 Kodaman, a.g.e., s.119; Selçuk AkĢin Somel, Osmanlı’da Eğitimin Modernleşmesi (1839-1908), ĠletiĢim

Yayınları, Ġstanbul, 2010, s.158-159; Benjamin C. Fortna, Mekteb-i Hümayûn Osmanlı İmparatorluğu’nun Son

Döneminde İslâm, Devlet ve Eğitim, ĠletiĢim Yayınları, Ġstanbul, 2005, s.158. Ġdâdîlerin sayısal olarak geliĢimi ve

öğrenci sayıları ile ilgili ayrıntılı bilgi için ayrıca bkz. Demirel, a.g.t., s.17-48.



JHS

252


Volume 6 Issue 5

September 2014

süreleri ve müfredat yeniden gözden geçirildi. Nizamnâmede yer alan mantık, mebâdi-i ilm-i

servet, hikmet-i tabiʽiyye, kimya ve ilm-i mevâlid dersleri programdan çıkarılarak bunların

yerine Arapça, Farsça, Ġngilizce, Almanca, jimnastik ve müsellesat dersleri eklendi. 1888

tarihinde vilayet idâdîlerinin eğitim süreleri dört yıla çıkartıldı.10

1890 yılında rüĢdiye ile idâdî eğitiminin birleĢtirilmesi kararı alındı. 1892 yılında

hazırlanan talimatname ile de taĢrada bulunan idâdîlerin eğitim süreleri beĢ (gündüzlü) ve yedi

(yatılı) yıl olmak üzere yeniden düzenlendi. BaĢka bir ifadeyle idâdîler sınıf-ı âdiye ve sınıf-ı

âliye olmak üzere tasnife tabi tutuldu. Öğretim süresinin ilk beĢ yılı âdiye ve son iki yılı âliye

eğitimi olarak belirlendi.11

Maârif hisse-i ianesinin yeterli olmadığı veya toplanamadığı

vilayetler istisna tutulmakla beraber vilayet merkezlerinde bulunanların sınıf-ı âliye dâhil

edilerek yedi, sancaklarda bulunanların ise sınıf-ı âdiye yani beĢ yıllık mektepler olması kural

olarak benimsendi.12

Hâlihazırda yatılı olarak faaliyet gösteren Ġzmir, Suriye, Beyrut, Selanik,

Yanya ve Manastır idadilerine 1892 tarihli talimatnameye istinaden yenileri eklendi13

. 1894-

1895 eğitim-öğretim yılında Edirne, Selanik, Yanya, Ġzmir, Bursa, Kastamonu, Trabzon,

Ankara, ġam, Beyrut, Adana, Konya, Sivas, Diyarbekir, Halep, Midilli, Manastır ve Erzurum

idâdîleri yatılı mektepler idi.14

1895-1896 sezonunda bunlara Üsküp idâdîsi de eklendi. Aynı

dönemde taĢrada bulunan gündüzlü idâdîlerin sayısı ise otuz beĢ idi. Bunlar; Gümülcine,

Dedeağaç, Gelibolu, Kırkkilise (Kırklareli), Tekfurdağı (Tekirdağ), Siroz, Drama, Çatalca,

Balıkesir, Kütahya, Ġzmit, Manisa, Aydın, Denizli, Muğla, Bolu, Kengırı (Çankırı), Sinop,

Biga, Canik, KırĢehri (KırĢehir), Kayseri, Yozgat, Rodos, TrablusĢam, Lazkiye, Nablus, Akka,

Hama, Amasya, Mamuratülaziz, Kudüs, Bağdat, Görice ve Musul’da bulunmaktaydı.15

Bütün

idâdîlerde 7.644 öğrenci eğitim görmekteydi.16

RüĢdiye ve idâdîlerin birleĢtirilmesiyle ders programı da buna göre Ģekillendi. Üç yılı

rüĢdiye eğitimi olan yedi yıllık idâdîlerin dersleri: ulûm-ı diniyye, Arapça, Farsça, Türkçe,

Fransızca, hesap, hendese, cebir, müsellesât, kozmografya, makina, coğrafya, tarih, usûl-i

defteri, malumat-ı fenniyye, hikmet-i tabiʽiyye ve kimya, mevâlid ve hıfzı’s-sıha, kavânin,

edebiyat ve ahlak, hüsn-i hat ve resim olarak belirlendi. Yine üç yılı rüĢdiye eğitimi olmak

üzere beĢ yıllık idâdîlerde; Arapça, Farsça, Türkçe, Fransızca, hesap, hendese, coğrafya, tarih,

usûl-i defteri, malumat-ı fenniyye, hüsn-i hatt ve resim derslerinin okutulması öngörüldü.17

II. Abdülhamid döneminin orta öğretimdeki reform giriĢimi, idâdîler özelinde gerek

sayısal gerekse fiziksel açıdan önemli bir karĢılık bulmuĢtu. TaĢranın mülkî alandaki yetiĢmiĢ

kadro ihtiyacını da karĢılayan bu mektepler, program noktasında ise istikrar

10 Kodaman, a.g.e., s.117. 11 Demirel, a.g.t., s.52. 12 Somel, a.g.e., s.159. 13 Demirel, a.g.t., s.31. 14 Maârif-i Umumiyye Nezâret-i Celilesi İdaresinde Bulunan Mekâtib-i İbtidaiyye, Rüşdiyye, İdâdîyye, Aliyye ile

Mekâtib-i Hususiyye ve Ecnebiyyenin ve Dersaâdet’de Tahriri İcra Kılınan ve Taşrada Mevcud Bulunan

Kütübhanelerin İstatistiki, (1310-1311) Sene-i Dersiyye-i Maliyyesine Mahsusdur, Matbaâ-yı Amire, Dersaâdet,

(tarihsiz), s.25-27. 15 Maârif-i Umumiyye Nezâret-i Celilesi İdaresinde Bulunan Mekâtib-i İbtidaiyye, Rüşdiyye, İdâdîyye, Aliyye ile

Mekâtib-i Hususiyye ve Ecnebiyyenin ve Dersaâdet’de Tahriri İcra Kılınan ve Taşrada Mevcud Bulunan

Kütübhanelerin İstatistiki, (1311-1312) Sene-i Dersiyye-i Maliyyesine Mahsusdur, Matbaâ-yı Amire, Dersaâdet,

1318, s.25-27. 1906 yılına gelindiğinde vilayet ve sancaklarda bulunan idâdîlerin sayısı on yılda neredeyse iki

katına çıkmıĢ olup doksanın üzerine çıkacaktı. Bkz. Kodaman, a.g.e., s. 128-129. 16 Faik ReĢit Unat, Türkiye Eğitim Sisteminin Gelişmesine Tarihi Bir Bakış, MEB., Ankara, 1964, s.44; Kodaman,

a.g.e., s.129. 17 Hasan Ali Yücel, Türkiye’de Orta Öğretim, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1994, s.14; Kodaman, a.g.e.,

s.131-132.



JHS

253


Volume 6 Issue 5

September 2014

sağlayamamıĢlardı. Zira taĢrayla münhasır olan son müfredat dönüĢümünde rüĢdiyelerin bir

kısmı çeĢitli nedenlerden dolayı mali külfeti azaltacağı düĢünülen birleĢime dâhil edilmemiĢti.

1892 programının genel eğitimi öne çıkaran yapısı ve takip eden yıllarda idâdî mezunlarının

hemen tamamının yerel mülki kadrolarda istihdam edilmesi gerek yerel idarecileri gerekse

merkezi tedirgin etmeye baĢladı. Bunun üzerine 1894 yılı itibariyle idâdîlere mesleki eğitime

yönelik iĢlev kazandırılması gündeme geldi. Buna yönelik hazırlıkların tamamlanması ve

uygulamaya geçilmesi ise 1900 senesini buldu.

2. İdâdîler Bünyesinde Sanat-Ticaret ve Ziraat Şubelerinin Tesisi

Ġdâdîlerde mesleki eğitim verilmesi fikri 1894 yılında Suriye Valiliği tarafından Sadâret’e

gönderilen bir maruzat ile hükümetin gündemine alınmıĢtı. Nitekim Vali Yaveri Ekrem imzalı

bu yazıda idâdî mekteplerinin eğitimi yaygınlaĢtırmak adına tesis edilmiĢ olduğu ancak söz

konusu mekteplerin memur yetiĢtiren kurumlara dönüĢtüğü bu nedenle sanat talimine rağbetin

neredeyse sona erdiği dile getirilmekteydi. Ayrıca devlet hizmetinde istihdam edilecek

memurları yetiĢtirmek üzere tesis edilen Mekteb-i Mülkiye’den senede on beĢ-yirmi öğrenci

mezun olup bu rakam maksadın teminine kâfi iken hemen her vilayette tesis edilmiĢ olan idâdî

mekteplerinin yılda üç yüz civarında mezun verdiği ifade edilmekteydi. Bu mezunların

tamamının valilikler veya mutasarrıflıklar maiyetlerinde görev almalarının ve ekserisine maaĢ

tahsis edilmesinin ise mali açıdan külfete neden olacağı, dahası birkaç yıl sonra her mezun

olan öğrenciye memuriyet tahsis edilemeyeceği dolayısıyla mekteplerin memlekete fayda

sağlamaktan ziyade zarar vereceği vurgulanmaktaydı. Ġdâdîlerin alafranga yaĢam ve düĢünce

tarzını yaydığı (karyolada yatırılan ve masada yemek yiyen çocukların sonradan kendi evleri,

köyleri bir yana ufak kasabalara bile tenezzül etmedikleri) Ġslami adetleri unutarak

mekteplerden mezun olan vatan evladının fikren aldatıldığı, zehirlendiği zikredilmekteydi.

Netice itibariyle vilayet dâhilinde bulunan idâdîlerin çok daha yararlı olacak olan sanayi,

ticaret ve ziraat mekteplerine tebdili istenmekteydi.18

Sadâret, 1895 yılı Ocak ayı baĢında süratle görüĢülmek üzere konuyu Meclis-i Maârif’e

havale etti ve meclis, valiliğin idâdîlerin meslek mekteplerine dönüĢtürülmesi noktasında

sunduğu teklif ile gerekçeleri ele alarak müzakerede bulundu. GörüĢmelerden çıkan sonuca

göre idâdîler eğitimin yaygınlaĢtırılması esasına bağlı olarak açılmıĢ olmakla beraber bazı

vilayet merkezlerinde bulunan idâdî mezunlarının memuriyetlere tayini, mülki hizmetleri

iyileĢtirmek adına uygulanan yerinde bir tedbir idi. Bunun yanı sıra eğitim silsilesinin orta

kademesini teĢkil eden bu mektepler Mekteb-i Hukuk, Mekteb-i Mülkiye, Mülkiye-i Tıbbiye

ve Mekteb-i Harbiye gibi yüksek mekteplerin öğrenci kaynağını teĢkil etmekteydi. Dolayısıyla

idâdîlerin asli vaziyetlerini değiĢtirmek yüksek, baĢka bir deyiĢle âli mekteplerin geliĢimine

engel olacaktı. Üstelik idâdî açılan yerlerde rüĢdiyeler kapatılıp dersleri idâdî programına dâhil

edildiğinden valiliğin öngördüğü dönüĢüm eğitim sisteminin geliĢimini akamete uğratacaktı.

Öğrencilerin karyolada yatmalarının ve ayrı tabaklarla uzun sofrada yemek yemelerinin ise

fikri terbiye ile münasebeti görülmediğinden bu konu müzakereye değer bile bulunmadı. Son

olarak yatılı olan idâdîlerde yedi, gündüzlü olanlarda ise beĢ yıl haftada iki-üç saat Müslüman

öğrencilere din dersleri gösterilmek suretiyle Ġslam akaid ve ahlakına fazlasıyla itina

gösterildiğine vurgu yapan Meclis-i Maârif, ziraat ve sanayiye olan ihtiyacı inkâr etmemekle

beraber idâdîlerin mevcut yapısının değiĢtirilmemesi yönünde görüĢ bildirdi.19

Diğer taraftan 15 ġubat 1895 tarihli Sadâret tezkeresiyle memleketin zenginleĢmesi ve

kalkınmasının devlet maaĢıyla geçinmeye değil tüccar ve sanat ehli yetiĢtirmeye bağlı

18 Suriye Vali Yaveri Ekrem imzalı maruzat. Bkz. BOA.,(Babıâli Evrak Odası) BEO.553/41443-1 (22 C 1312/21

Aralık 1894). 19 BOA., BEO.553/41443-2 (5 N 1312/1 ġubat 1895).



JHS

254


Volume 6 Issue 5

September 2014

olduğuna atfen bu alanlara yönelik kitaplardan uygun olanlarının idâdîlerde okutulması

çerçevesinde yeni bir müzakere yapılması istendi. Bunun üzerine yeniden toplanan Maârif

Meclisi, idâdîler üzerinde topyekûn bir değiĢimin daha önce izah edildiği veçhile uygun

olamayacağını ifadenin yanında merkez ve vilayetlerde bulunan yatılı idâdî mekteplerinde

okutulan coğrafya, usûl-i defteri, mevâlid, hikmet ve kimya gibi derslerin arttırılmasında karar

kıldı. Hocaların bahsi geçen derslerin sanat, ticaret ve ziraatla ilgili konuları üzerinde ayrıntılı

olarak durmalarını, iktisadın sanat ile ticarete dair bahislerine yer vermelerini, ziraat ve iktisat

dersleriyle diğer değiĢikliklerin uygulanmakta olan programa dâhil edilmesini, eğitim süresinin

yedi yıldan sekiz yıla çıkarılmasını, ziraat derslerinin vilayet ziraat müfettiĢleri tarafından

verilmesini ve iktisat ile ziraat konuları için birer Türkçe kitap hazırlanmasını teklif etti.

Meclise göre 1896 eğitim yılı itibariyle uygulanabilecek olan bu tedbir sayesinde öğrencilerin

zihinlerinde ziraat ve ticaret fikri yer edecekti.20

Böylece Suriye vilayeti özelinde baĢlayan

idâdîlerin mesleki eğitim kurumlarına dönüĢtürülmesi meselesi bütün merkez ve vilayet idâdî

mekteplerine teĢmil edilmek ve özlerine halel getirilmemek suretiyle çözülmüĢ oldu. Ancak

alınan kararların uygulanması ekonomik, siyasi ve alt yapı problemleri gibi nedenlerle

ötelendi. Ġdâdîlerde sanayi, ticaret ve ziraata yönelik eğitim verilmesine dair fiili giriĢime

ancak XX. yüzyıl baĢlarında ve söz konusu mesleki eğitimin vilayet merkezindeki idâdâlerin

tamamında verilmesi kararlaĢtırılmıĢ olsa da -yalnızca önemli vilayetlerde bulunanlar

üzerinde- teĢebbüs edilebildi.21

1900 yılında ikinci kez gündeme gelen idâdî programlarının mesleki eğitim çerçevesinde

değiĢtirilmesi fikri bu sefer daha da olgunlaĢarak somut adımlarla ifade buldu. Yüksek

mekteplere öğrenci yetiĢtirilen vilayet idâdîlerinde bir yandan normal eğitime devam

edilmekle beraber diğer yandan sanat-ticaret ve ziraat gibi meslekler için nitelikli talebeler

hazırlanması adına Ģubeler açılması kararına varıldı. Buna göre dördüncü sınıftan sonra, baĢka

bir ifadeyle üç yıllık rüĢdiye eğitiminden sonraki idâdî programı değiĢtirilecek, bahsi geçen

alanlara yönelik olarak tesis edilecek yeni Ģubelere yine dördüncü sınıftan itibaren öğrenci

alınacaktı. Aynı yılın kasım ayında Maarif-i Umumiye Nezâreti, vilayet maarif müdürlüklerine

gönderdiği bir emirname ile idâdîlerde sanat-ticaret ve ziraat Ģubelerinin açılması noktasında

ahvâl-i mahalliye yani bölgenin durumu dikkate alınmak suretiyle gereğinin yapılarak netice

hakkında bilgi verilmesini talep etti. Vilayetlerin durumuna göre 1900 yılının sonunda

baĢlayan hazırlıkların,22

1901 yılında hayata geçirilmesine baĢlandı.23

Öngörülen yeni

düzenlemeler için evvela mekteplerin fiziki Ģartları iyileĢtirilmeye çalıĢıldı. Ağustos ayında

nezâret tarafından Selanik, Edirne, Yanya, Hüdâvendigâr, Konya, Adana, Ankara, Erzurum,

Sivas, Trabzon, Kastamonu, Halep, Suriye, Beyrut ve Bağdat vilayetlerinde bulunan idâdîlere

meccanen (ücretsiz) kayıt yaptıran öğrencilerin behemehâl yeni Ģubelere dâhil edilmek üzere

kabul edilmesi istendi. RüĢtiyeden idâdîye yani idâdînin dördüncü sınıfına geçen ücretli ve

ücretsiz öğrencilerin ise teĢvikine itina gösterilmesi bildirildi.24

Ġlk etapta ödenek olmadığı için yatılı idâdîlerin önemli olanlarında söz konusu Ģubelerin

açılması planlanmıĢtı. Nitekim Yanya, Konya, Erzurum, Kastamonu, Cezayir-i Bahr-i Sefid,

20 2 Ramazan 1312 (27 ġubat 1895) tarihli Meclis-i Maârif mazbatası suretidir. BOA., ŞD. (Şûra-yı Devlet) 213/50

(5 ġ 1312/1 ġubat 1895). 21 Ġdâdîlerin hangisinde hangi Ģubenin açılacağına dair bilgi için bkz. Demirel, a.g.e., s.58. Ayrıca bkz. Tablo.4. 22 1901 yılı Ocak ayı itibariyle, Ġzmir, Kosova, Manastır, Edirne, Bursa, Ankara, Erzurum, Trabzon ve Bağdat

maarif müdürlüklerinden bir cevap alınamamıĢtı. BOA., (Maârif Nezâreti Mektûbî Kalemi) MF.MKT. 545/35-2 (18

Kânunusani 13016/31 Ocak 1901); Sivas Vilayet Salnâmesi H.1321(1903), s.185; Salnâme-i Nezâret-i Maârif-i

Umûmiye, H.1321, s.25-26. Osman Ergin, Türk Maarif Tarihi, C.3-4, Ġstanbul, 1977, s.930. 23 BOA., MF.MKT.545/35-2 (18 Kânunusani 13016/31 Ocak 1901). Adana Ġdâdîsi Ziraat ġubesi ilk açılan

Ģubelerdendi. BOA., MF.MKT.618/8 (12 L 1319/22 Ocak 1902). 24 BOA., MF.MKT.527/7-16 (28 Ağustos 1317/10 Eylül 1901).



JHS

255


Volume 6 Issue 5

September 2014

Ankara, Suriye, Manastır, Halep, Beyrut, Trabzon, Adana, Sivas, Kosova, Bağdat, Aydın,

Selanik, Hüdavendigâr ve Edirne Maârif Müdürlüklerinden açılacak olan Ģubeler için hüsnühal

sahibi nitelikli hocalar bulunarak görevlendirilmeleri istendi. Kimlerin tayin edildiğine ve ne

gibi derslere gireceklerine dair bir defter tanzim edilmesi, buna hocaların özgeçmiĢlerinin

eklenmesi ve gerçekleĢtirilen icraat hakkında acilen Maârif Nezâreti’ne bilgi verilmesi talep

edildi. Gündüzlü olan Mamüratülaziz, Diyarbekir, Musul, Basra, Hicaz, Yemen, Van, Bitlis ve

ĠĢkodra vilayetleriyle Biga, Ġzmit, Çatalca ve Kudüs-i ġerif sancaklarında bulunan idâdîlerde

ise tahsisat yetersizliği nedeniyle sanat-ticaret ve ziraat Ģubeleri tesisi ötelendi.25

Yatılı ve ücretsiz öğrencilerin yeni açılan Ģubelere devamları mecbur tutulmakla beraber

ücretli yatılı ve gündüzlü olanların ise bu Ģubelere geçmesi isteğe bağlı idi. Ancak ücretsiz

öğrenciler ekonomik durumu zayıf olan kesimden olduklarından yalnız bu gibilerin sanat-

ticaret ve ziraat Ģubelerinde eğitim alması amacın hâsılı adına yeterli görülmemekle beraber bir

mağduriyet söz konusu olacaktı. Dolayısıyla Ģubelerde okutulacak derslerin altıncı, yedinci ve

sekizinci sınıf idâdî öğrencilerinin tamamına verilmesi uygun görülmüĢtü.26

1902 yılında Maârif-i Umûmiye Nezâreti bünyesinde oluĢturulan hususi bir komisyon

tarafından yedi yıllık eğitim süresine bir yıl daha eklenmek suretiyle idâdîlerin programları

yeniden tanzim edildi. Sekiz sınıf olarak tertip edilen mekteplerin sanat-ticaret ve ziraat

Ģubelerinde okutulacak derslerin bir kısmı genel eğitimin devam ettiği sınıflarla beraber ve bir

kısmı ise alan hocaları tarafından Ģubelere özel olarak verilmek üzere iki kısma ayrılarak

düzenlendi. Yeni müfredata göre ziraat Ģubesinin birinci senesi addolunan idâdînin dördüncü

senesinde söz konusu Ģubenin mesleki dersleri mevâlid-i selâse (bitki, hayvan ve madenden

bahseden tabiat ilmi), ameliyyat-i ziraiyye (ziraat uygulamaları), coğrafya-yı zirai (zirai

coğrafya), hendese-i ameliyye-i ziraiyye, zirai usûl-i defteri olarak belirlendi. ġubenin ikinci

ve idâdînin beĢinci senesinde okutulacak dersler ameliyyat-ı ziraiyye, hikmet ve kimyanın

ziraata tatbiki, ilm-i ahvâl-i cevv (meteoroloji) ve hendese-i ameliyye-i ziraiyye dersleri adı

altında programda yerini aldı. Ziraat Ģubesinin üçüncü ve idâdînin altıncı yılında ise ziraat

dersleri sanayi-i ziraiyye, ameliyyat-ı ziraiyye, ilm-i servetin ziraata müteallik mebahisi, fenn-i

ihtina (hayvanatın teksiri ve ıslah-ı cinsi) ve ziraat makinaları derslerinin okutulması

öngörüldü. Sanat-ticaret Ģubesinin dersleri ise idâdîlerin altıncı yılından baĢlatılarak sekizinci

seneye kadar üç yıllık bir eğitim-öğretim süresine yayıldı.27

Sanat-ticaret ve ziraat gibi önemli alanlara dair bilgilerin ahali arasında yaygınlaĢtırılması

amacına yönelik olan bu düzenleme ile idâdînin dördüncü senesinden itibaren üç yıl ziraat

Ģubesine devam eden öğrenciler altı, beĢinci senesinden itibaren sanat-ticaret Ģubesine devam

edenler ise sekiz yıllık bir idâdî eğitimi alacaklardı. Bu durumda idâdîlerden üç farklı öğrenci

gurubu mezun olacaktı. Bunlardan ilki sekiz yıllık eğitimin ardından normal (mülki) idâdî

diploması, ikincisi altı yıllık ziraat Ģubesini tamamlamak suretiyle ziraat Ģubesi diploması ve

üçüncüsü sekiz yıllık sanat-ticaret Ģubesi diploması alarak eğitimlerini tamamlayacaktı.28

Ġdâdîlerde uygulanması öngörülen yeni program ise 1902 yılı Eylül ayı itibariyle yürürlüğe

girdi.29

25 BOA., MF.MKT.660/33 (7 Ağustos 1318/20 Ağustos 1902); BOA., MF.MKT.659/40 (26 Ağustos 1318/8 Eylül

1902). 26 BOA., MF.MKT.620/8-35 (16 Temmuz 1319/29 Temmuz 1903). 27 BOA., MF.MKT.620/8 (28 Mart 1318/10 Nisan 1902). Dersler için bkz. Tablo 2. 28 BOA., MF.MKT.642/47-1 (22 Nisan 1318/5 Mayıs 1902). 29 Mesleki eğitime yönelik bu düzenlemenin yanı sıra genel eğitim sisteminde yer alan mekteplerin programlarında

lüzumsuz veya lüzumundan fazla ders bulunduğu ve bunları anlamaya her öğrencinin muktedir olamayacağı

gerekçesiyle genel müfredat da elden geçirildi. Bu bağlamda Sadâret’ten gönderilen 4 Mayıs 1318 (17 Mayıs 1902)

tarihli tezkire ile Maarif Nezâreti’nden dini ve ahlaki ilimlere ait derslerin ders cetvellerine eklenmesi ve arttırılması



JHS

256


Volume 6 Issue 5

September 2014

Bursa, Ġzmir, Cezayir ve Selanik gibi yerlerde sanat-ticaret Ģubesi açılmakla beraber ziraat

Ģubesi ülke genelinde daha yaygın kabul gördü. Misal olarak Midilli Ġdâdîsi Sanat-Ticaret

ġubesi’nde açıldığı yıl bir kiĢi eğitim görmüĢ, ertesi yıl bu sayı ancak ikiye çıkabilmiĢti.30

1902

yılında açılan Ġzmir Ġdâdîsi Sanat-Ticaret ġubesi’ne rağbet olmadığı gerekçesiyle Aydın

Vilayet Maarif Müdürlüğü bu Ģubenin bütçesiyle Manisa veya Aydın idâdîlerinin birinde ziraat

Ģubesi teĢkilini daha faydalı gördü.31

1902 yılında açılma kararı alınan Beyrut Ġdâdîsi Sanat-

Ticaret ġubesi ise tahsisatı gönderilmesine rağmen uzun süre açılamadı.32

Birçok yerde sadece

ziraat Ģubesi teĢkil edildiyse de istisnalarda yok değildi. Örneğin Trabzon Maârif Müdüriyeti

bölgenin zirai alandaki faaliyetleri mahdut olduğu gerekçesiyle burada tesisine karar verilen

ziraat Ģubesinin iklimi daha elveriĢli olan Samsun’da açılmasını talep etti ve tahsisatın burada

bulunan idâdîye gönderilmesini istedi.33

Ġdâdîlere eklenen birer sınıf ile açılan Ģubelerin öngörülen yılık memur ve müstahdem

giderleri 1.605.200 kuruĢ olarak hesap edilmiĢti. Ġstanbul ve taĢra mekteplerinde icrası

kararlaĢtırılan diğer ıslahatla beraber 1.900.000 kuruĢ civarında olan masrafların ise 1.000.000

kuruĢu bu iĢler için hazineden ayrılan yeni ödeneğe, 600.000 kuruĢu Avrupa’da eğitim gören

Osmanlı öğrencilerinin bütçesinden yapılacak tasarrufa ve 300.000 kuruĢu Mülkiye

Mektebi’nin gündüzlüye çevrilmesinden dolayı elde edilen gelire karĢılık tutulmuĢtu. Ancak

Maliye Nezâreti tahsisatı zamanında gönderemediği için Ģubelere görevlendirilen hocalara bir

müddet ücret ödenememiĢti.34

Bazı idâdîlerde ise Ģubeler tesis edilmesine rağmen tahsisat

yokluğundan dolayı uzman hoca istihdamı gerçekleĢtirilememiĢti.35

Ziraat Ģubelerindeki dersleri vilayette varsa numune çiftliği müdürleri, müdür muavinleri

veya vilayette görevli ziraat mektebi mezunu memurlar, ziraat müfettiĢleri ve hocalar

yürütmekteydiler.36

Sanat-ticaret Ģubesi için ise Dârülmuallimîn mezunu hocalar ve maârif

dairesinde görevli memurlar tayin edilmiĢti. Nitekim düzenlemenin gerçekleĢtirildiği yıllarda

yüksek mekteplerden mezun öğretim kadrosu oldukça geniĢlemiĢti. Alanında uzman hocaların

tayinine özen gösterilmekteydi. Öğretim kadrosu geniĢ olan büyük vilayetlerdeki mekteplerde

her ders farklı hocalar tarafından verildiği gibi bazı idâdî Ģubelerinde birkaç dersi tek hocanın

yürüttüğü de olmaktaydı.37

Hocaların maaĢlarına gelince; Konya Ġdâdîsi Ziraat ġubesi’nde

zirai usûl-i defteri dersi için ödenen maaĢ kırk kuruĢ idi. Bunun yanı sıra hikmet ve kimyanın

ziraata tatbiki ve ilm-i ahvâl-i cevv dersine yüz altmıĢ, nebatat-ı ziraiyye dersine yüz yirmi,

fenn-i ziraat dersine seksen, ameliyyât-ı ziraiyye dersine yüz yirmi, hayvanat-ı ziraiyye ve

hıfzı’s-sıha-yı hayvanat dersine ise seksen kuruĢ maaĢ tahsis edilmiĢti.38

Mubassır ile

bahçıvana yüzer kuruĢ maaĢ verilmekteydi.39

Aynı Ģekilde Yanya Ġdâdîsi’nde ameliyyât-ı

ziraiyye ile sanayi-i ziraiyye derslerinin ücreti yüz yirmiĢer kuruĢ, hikmet ve kimyanın ziraata

suretiyle bahsi geçen mekteplere ait ders programlarının yeniden düzenlenmesi istendi. Dolayısıyla Maarif Nezâreti

tarafından yapılan çalıĢmada idâdîlerde açılacak Ģubelerin dersleri belirlenirken bu vesile ile okutulacak genel

derslerde de kısmi değiĢiklikler gündeme geldi. BOA., MF.MKT.642/47-5 (5 Haziran 1318/8 Temmuz 1902); BOA.,

MF.MKT.636/44-3 (13 RA 1320/20 Haziran 1902). Söz konusu dersler için bkz. Tablo.1. 30 BOA., MF.MKT.708/51-1 (22 N 1320/23 Aralık 1902). 31 BOA., MF.MKT.772/64-1 (24 TeĢrinisani 1319/7 Aralık 1903). 32 BOA., MF.MKT.730/30-2 (28 RA 1321/24 Haziran 1903). 33 BOA., MF.MKT.748/33-2 (30 Eylül/1319/13 Ekim 1903). 34 BOA., MF.MKT.682/7-9 (20 Kânunusani 1318/2 ġubat 1903). 35 BOA., MF.MKT.683/3-1 (16 Kânunusani 1318/29 ocak 1903). 36 BOA., MF.MKT.527/7-6 (26 C 1319/10 Ekim 1901); BOA., MF.MKT.682/7-9 (20 Kânunusani 1318/2 ġubat

1903); MF.MKT.1043/50-1 (24 ġ 1322/3 Kasım 1904); BOA., MF.MKT.755/58-2 (25 TeĢrinievvel 1319/7 Kasım

1903); BOA., MF.MKT.798/7-2 (16 Kanunuevvel 1319/29 Aralık 1903). 37 BOA. MF.MKT.755/58-1 (5 Eylül 1319/18 Eylül 1903). 38 BOA. MF.MKT.760/12-13 (10 ġubat 1319/23 ġubat 1904). 39 Konya idâdîsi ziraat Ģubesi. BOA., MF.MKT.731/52-3 (7 C 1321/31 Ağustos 1903).



JHS

257


Volume 6 Issue 5

September 2014

tatbiki ve ilm-i ahvâl-i cevv dersinin yüz altmıĢ, fenn-i ziraat, ziraat makineleri, fenn-i ihtina,

hıfzı’s-sıha-yı hayvanat, bahçıvanlık, fenn-i eĢcar ve ilm-i servetin ziraata müteallik mebâhisi

derslerinin ise seksener kuruĢ idi.40

Bursa Ġdâdîsi Sanat-Ticaret ġubesi’ne ait coğrafya-yı

sanayi ve ticari dersi seksen, usûl-i defteri dersi seksen ve Fransızca dersi iki yüz kırk kuruĢ

olarak ücretlendirilmiĢti. Görüldüğü üzere Maârif Nezâreti, her ders için standart bir ücret

belirlemiĢ ve bunu maarif müdürlükleri üzerinden idâdî yöneticilerine bildirmiĢti. Sanat-ticaret

Ģubesi de dâhil olmak üzere derslerin saatlik ücreti kırk kuruĢa tekabül etmekteydi. Mubassır

ve Bahçıvan maaĢları da yüzer kuruĢ olarak belirlenmiĢti.41

Mesleki Ģubelere gitmekten imtina eden ve normal idâdî eğitimi almak, baĢka bir deyiĢle

mülki kısma devam etmek isteyen öğrencilerin ise alınan karar gereği yeni açılan Ģubelere

nakilleri zorunlu tutulduğundan lisan-ı münasiple devamları sağlanmaktaydı.42

ġubelere

rağbeti arttırmak için düĢünülen çarelerden en önemlisi ise mezunların yüksek mekteplere

imtihansız kabul edilmelerine dair bir düzenleme yapılması talebi idi. Nitekim bu konuda

Bursa Ġdâdîsi adına giriĢimde bulunulmuĢ ve bahsi geçen mektebin ziraat Ģubesinden mezun

olanların -Ģubeyi cazip hale getireceği tasavvuruyla- imtihansız olarak Halkalı Ziraat

Mektebi’ne devam etmeleri gündeme getirilmiĢti. Ancak öğrenci potansiyelinin büyük bir

kısmını Bursa ve Selanik Ziraat Mektepleri ve geriye kalanını ise idâdî mezunlarından

imtihanla alınan öğrencilerin oluĢturduğu Halkalı Ziraat Mektebi’ne bu Ģekilde öğrenci temini

Maârif Nezâreti tarafından uygun görülmedi. Zira idâdîlerin ziraat Ģubelerinden mezun

olanların imtihansız olarak mektebe girmeleri halinde öğrenci sayısının kontrolü mümkün

olamayacağı gibi bunun maddi karĢılığı da yoktu. Diğer taraftan vilayet idâdîlerinde bulunan

Ģubeler, bulundukları bölgenin ihtiyacına yönelik olarak açıldıklarından mesala ziraat Ģubesine

devam edeceklerin çiftçi bir ailenin çocuğu olmaları ve bunun usul olarak kabul edilmesi

gerekmekteydi. Buralardan mezun olan herkesin Halkalı Ziraaat Mektebi’ne imtihansız

kabullerinin ziraatın mahalli olarak ilerlemesi hedefiyle bağdaĢmayacağı da baĢka bir önemli

gerekçeydi. Fakat yine de Sadâret, ilgili kurumlarla gerçekleĢtirilen yazıĢmaların ardından her

sene iki öğrencinin imtihansız olarak Halkalı Ziraat Mektebi’ne kabulü konusunda karar

kıldı.43

Vilayet idâdîlerinde mesleki eğitim verilmesi fiili olarak 1901-1904 yıllarını kapsadı.

BaĢka bir deyiĢle kahir ekseriyeti ziraat Ģubesi olmak üzere ilk açılan Ģubelerde eğitim-öğretim

yaklaĢık üç yıl sürdürüldü.44

ġubeler için öngörülen programlar tayin edilen hocalar tarafından

bu süre içerisinde uygulandı. Ancak gerek sanat-ticaret ve gerekse ziraat Ģubesinde eğitim alan

öğrencilerin sayısı oldukça sınırlı kaldı. TeĢviklere ve hatta yatılı-ücretsiz öğrenciler için

getirilen zorunlu devam uygulamasına rağmen istenilen verim alınamadı. Nitekim 1904

tarihinde idâdîlerdeki yapısal değiĢiklikten sarfı nazarla Ģubelerin lağvedilmesine karar verildi.

Okutulmakta olan dersler yeniden tanzim edilen idâdî müfredatıyla birleĢtirildi.45

Eğitim süresi

40 BOA., MF.MKT.802/26-1 (26 CA 1322/8 Ağustos 1904). 41 Ziraat Ģubesinin üç yıllık maĢ gideri için bkz. Tablo 5. 42 BOA., MF.MKT.746/19-2 (30 Eylül/1319/13 Ekim 1903). 43 BOA., BEO.1979/148394-1 (16 L 1320/16 Ocak 1903); BOA., BEO.1988/149030 (15 Kânunusani 1318/28 Ocak

1903); BOA., BEO.2044/153286-1 (25 ZA 1320/23 ġubat 1903/14 Nisan 1903). 44 Bkz. Bağdat Mekteb-i Ġdâdîsi Ziraat ġubesi (öğrenci sayısı 8), Maârif-i Umumiyye Nezâreti Salnâmesi H.1321,

s.407; Halep Mekteb-i Ġdâdîsi Ziraat ġubesi, s.456; Konya Mekteb-i Ġdâdîsi Ziraat ġubesi, s.573. Ayrıca bk. Halep

Mülkiye Ġdâdî Mektebi Ziraat ġubesi, Osmanlı Vilayet Salnamelerinde Halep, (Ed. Cengiz Eroğlu, Murat

Babuçoğlu, Mehmet Köçer), ORSAM, Ankara, 2012, H.1319, s.557-558; H.1320 ,s.558; H.1321, s.559; H.1322,

s.561. 45 BOA., MF.MKT.805/51 (24 Ağustos 1320/6 Eylül 1904); BOA., MF.MKT.806/3 (16 Eylül 1320/29 Eylül 1904).



JHS

258


Volume 6 Issue 5

September 2014

yatılı idâdîlerde eskiden olduğu gibi tekrar yedi yıla düĢürüldü. Mesleki Ģubelerde hizmet

veren hocalardan ise asli görevi olanlar yerlerine döndüler.46

Sonuç

Tanzimat devrinde eğitim alanında gerçekleĢen baĢlangıçlar ile elde edilen mütevazı

birikim ve kazanımların, Sultan Abdülhamid döneminde kayda değer bir geliĢim sürecine

yansıdığı aĢikârdır. Nitekim genel eğitim sisteminde alınan mesafeyi, vilayet maârif

idarelerinin tesisi, ilk ve orta öğretim kurumlarının artıĢı ve bu kurumlara öğretmen

yetiĢtirecek olan dârülmuallimînlerin açılması yeterince ortaya koymaktadır. Eğitim

kurumlarının Anadolu’da, Müslüman ahalinin yoğunlukta olduğu Balkan ve Arap

vilayetlerinde yayılması ayrıca mesleki ve teknik eğitim kurumlarının yine taĢrada

yaygınlaĢması da bu döneme tesadüf etmektedir. Ülkenin Müslüman nüfusunu vatansever ve

üretken bireyler olarak yetiĢtirme politikasından mesleki eğitimin aldığı payı ise ıslahhânelerin

yeniden düzenlenerek vilayet sanayi mekteplerine dönüĢtürülmesi ile Bursa ve Selanik’te

açılan ziraat mekteplerinde görmek mümkündür. Ancak bunun yeterli olmadığının tespiti

nedeniyledir ki taĢranın mülki kadrolarına eleman yetiĢtiren idâdîlerin sanat-ticaret ve ziraat

alanlarındaki açığın da kapatılmasına yardımcı olması düĢünülmüĢtür.

Ġdâdîlerdeki mesleki eğitim uygulaması ile memleket evladının devlet kapısını yegâne

geçim kaynağı olarak görmemesi ve üretime dayalı bölgesel ekonomik kalkınmanın insan

kaynağını yerinden temin etmek hedeflenmiĢtir. Ancak pratikte istenilen baĢarı

sağlanamamıĢtır. Zira mali külfet bir yana mekteplerin neredeyse tamamında söz konusu

Ģubelerin tesisi için gerekli alt yapı bulunmadığı gibi hazırlık için yeterli zaman da

verilmemiĢtir. Gerek sanat-ticaret ve gerekse ziraat Ģubelerinin programları haliyle teorik

eğitime yönelik olmuĢtur. Bununla beraber zirai eğitimin pratiği için bazı mekteplerde

bahçeler, bazı vilayetlerde ise numune tarlaları kullanılmıĢsa da bundan verim alınamamıĢtır.

Dahası öğrenciler ve velilerinin iĢ garantisi noktasında ikna edilemediği anlaĢılmaktadır. TaĢra

ahalisinin zihninde idâdî mekteplerinin memur yetiĢtiren kurumlar olarak yer etmesi bu

denemenin baĢarı sağlayamamasındaki önemli etkenler arasındadır. Bu nedenle idâdîlerin

mülki kısmına olan rağbetin önüne geçilememiĢ dolayısıyla söz konusu Ģubelere talep

olmamıĢtır.

Netice itibariyle evvela bütün idâdîler için düĢünülen sonradan vilayetlere indirgenen en

sonunda ise yatılı idâdî mekteplerine münhasır kalan orta öğretimde mesleki eğitim denemesi,

iyi bir düĢünce olmasına rağmen uygulamada karĢılık bulamamıĢ ve uzun ömürlü olamamıĢtır.

Diğer yandan idâdîlerin yapısı eski haline dönüĢtürülmekle beraber programlarına ve ders

kitaplarına ziraat, sanat (sanayi) ve iktisada (ilm-i servet) dair konular eklenmiĢtir.

Kaynakça

1. Arşiv Vesikaları

Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA.) Meclis-i Tanzimat Defteri Numara 2, (8 RA 1287/8

Haziran 1870).

BOA., Babıâli Evrak Odası (BEO.) (Dosya No) 553 / (Gömlek No) 41443-1 (22 C

1312/21 Aralık 1894).

BOA., BEO.1979/148394-1 (16 L 1320/16 Ocak 1903).

BOA., BEO.1988/149030 (15 Kânunusani 1318/28 Ocak 1903).

46 BOA., MF.MKT.1102/60-2 (3 S 1317/24 ġubat 1909).



JHS

259


Volume 6 Issue 5

September 2014

BOA., BEO.2044/153286-1 (25 ZA 1320/23 ġubat 1903).

BOA., BEO.553/41443-2 (5 N 1312/1 ġubat 1895).

BOA., Maârif Nezâreti Mektûbî Kalemi (MF.MKT.) 545/35-2 (18 Kânunusani 13016/31

Ocak 1901).

BOA., MF.MKT.527/7-16 (28 Ağustos 1317/10 Eylül 1901).

BOA., MF.MKT.527/7-6 (26 C 1319/10 Ekim 1901).

BOA., MF.MKT.545/35-2 (18 Kânunusani 13016/31 Ocak 1901).

BOA., MF.MKT.618/8 (12 L 1319/22 Ocak 1902).

BOA., MF.MKT.620/8 (28 Mart 1318/10 Nisan 1902).

BOA., MF.MKT.620/8-35 (16 Temmuz 1319/29 Temmuz 1903).

BOA., MF.MKT.636/44-3 (13 RA 1320/20 Haziran 1902).

BOA., MF.MKT.642/47-1 (22 Nisan 1318/5 Mayıs 1902).

BOA., MF.MKT.642/47-5 (5 Haziran 1318/8 Temmuz 1902).

BOA., MF.MKT.659/40 (26 Ağustos 1318/8 Eylül 1902).

BOA., MF.MKT.660/33 (7 Ağustos 1318/20 Ağustos 1902).

BOA., MF.MKT.682/7-9 (20 Kânunusani 1318/2 ġubat 1903).

BOA., MF.MKT.683/3-1 (16 Kânunusani 1318/29 ocak 1903).

BOA., MF.MKT.708/51-1 (22 N 1320/23 Aralık 1902).

BOA., MF.MKT.730/30-2 (28 RA 1321/24 Haziran 1903).

BOA., MF.MKT.731/52-3 (7 C 1321/31 Ağustos 1903).

BOA., MF.MKT.746/19-2 (30 Eylül/1319/13 Ekim 1903).

BOA., MF.MKT.748/33-2 (30 Eylül/1319/13 Ekim 1903).

BOA., MF.MKT.755/58-2 (25 TeĢrinievvel 1319/7 Kasım 1903).

BOA., MF.MKT.760/12-13 (10 ġubat 1319/23 ġubat 1904).

BOA., MF.MKT.772/64-1 (24 TeĢrinisani 1319/7 Aralık 1903).

BOA., MF.MKT.798/7-2 (16 Kanunuevvel 1319/29 Aralık 1903).

BOA., MF.MKT.802/26-1 (26 CA 1322/8 Ağustos 1904).

BOA., MF.MKT.805/51 (24 Ağustos 1320/6 Eylül 1904).

BOA., MF.MKT.806/3 (16 Eylül 1320/29 Eylül 1904).

BOA., MF.MKT.1043/50-1 (24 ġ 1322/3 Kasım 1904).

BOA., MF.MKT.1102/60-2 (3 S 1317/24 ġubat 1909).

BOA., Sadâret Mektûbî Kalemi Mühimme (A.MKT.MHM.) 472/55 (24 ZA 1290/13 Ocak

1874).

BOA., Şûra-yı Devlet (ŞD.) 213/50 (5 ġ 1312/1 ġubat 1895).



JHS

260


Volume 6 Issue 5

September 2014

BOA., Yıldız Esas Evrakı (Y.EE). 112/6 (24 C 1287/21 Eylül 1870).

2. Salnameler, Düstur ve Yayınlanmış Eserler

Düstûr, Cild-i sâni, Matbaa-yı Amire, Ġstanbul, 1289.

Maârif-i Umumiyye Nezâret-i Celilesi İdaresinde Bulunan Mekâtib-i İbtidaiyye, Rüşdiyye,

İdâdîyye, Aliyye ile Mekâtib-i Hususiyye ve Ecnebiyyenin ve Dersaâdet’de Tahriri

İcra Kılınan ve Taşrada Mevcud Bulunan Kütübhanelerin İstatistiki, (1310-1311)

Sene-i Dersiyye-i Maliyyesine Mahsusdur, Matbaâ-yı Amire, Dersaâdet.

Maârif-i Umumiyye Nezâret-i Celilesi İdaresinde Bulunan Mekâtib-i İbtidaiyye, Rüşdiyye,

İdâdîyye, Aliyye ile Mekâtib-i Hususiyye ve Ecnebiyyenin ve Dersaâdet’de Tahriri

İcra Kılınan ve Taşrada Mevcud Bulunan Kütübhanelerin İstatistiki, (1311-1312)

Sene-i Dersiyye-i Maliyyesine Mahsusdur, Matbaâ-yı Amire, Dersaâdet, 1318.

Salnâme-i Nezâret-i Maârif-i Umûmiye, H.1321(1903).

Sivas Vilayet Salnâmesi, H.1321(1903).

3. Araştırma ve İncelemeler

AKYILDIZ, Ali, Tanzimat Dönemi Osmanlı Merkez Teşkilatında Reform (1836-1856),

Eren Yayıncılık, Ġstanbul, 1993.

ANTEL, Sadrettin Celâl “Tanzimat Maarifi”, Tanzimat I, Milli Eğitim Bakanlığı

Yayınları, Ġstanbul, 1999, s.444-462.

AYAS, Nevzad, Türkiye Cumhuriyeti Milli Eğitimi Kuruluşlar ve Tarihçeler, MEB.,

Ankara, 1948.

AYAR, Mesut, “Kırklareli (Kırkkilise) Mekteb-i Ġdadisi”, History Studies, 2/3, 2010,

s.39-59.

BĠLĠM, Cahit Yalçın, Tanzimat Devri’nde Türk Eğitiminde Çağdaşlaşma, Anadolu

Üniversitesi Yayınları, EskiĢehir, 1984.

CEVDET PAġA, Tezâkir, 40-Tetimme, Yayınlayan: Cavid Baysun), TTK., Ankara, 1991.

DEMĠREL, Fatih, Mekteb-i İdâdî, (Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü

[Ortaöğretim Sosyal Alanlar Eğitimi] Anabilim Dalı YayınlanmamıĢ Doktora

Tezi), Erzurum, 2010, s.49-54.

ERGĠN, Osman, Türk Maârif Tarihi, C.1-2, Eser Matbaası, Ġstanbul, 1977.

ERGĠN, Osman, Türk Maarif Tarihi, C.3-4, Eser Matbaası, Ġstanbul, 1977.

FORTNA, Benjamin C., Mekteb-i Hümayûn Osmanlı İmparatorluğu’nun Son Döneminde

İslâm, Devlet ve Eğitim, ĠletiĢim Yayınları, Ġstanbul, 2005.

KODAMAN, Bayram, Abdülhamid Devri Eğitim Sistemi, TTK., Ankara, 1999.

KODAMAN, Bayram- SAYDAM, Abdullah, “Tanzimat Devri Eğitim Sistemi”, 150.

Yılında Tanzimat, (Yayına Hazırlayan: Hakkı Dursın YILDIZ), TTK., Ankara,

1992, s.475-496.

M. CEVDET, “Dârülmuallimîn’in YetmiĢinci Sene-i Devriyesi Münasebetiyle Verilen

Konferans”, Tedrisat Mecmuası, S.32, 7 Mart 1332, s.175-200.



JHS

261


Volume 6 Issue 5

September 2014

MAHMUD CEVÂD Ġbnü’Ģ-Ģeyh Nâfi, Maârif-i Umumiye Nezâreti Tarihçe-i Teşkilat ve

İcraatı, Matbaa-yı Amire, Ġstanbul, 1338.

Osmanlı Vilayet Salnamelerinde Halep, (Ed. Cengiz EROĞLU, Murat BABUÇOĞLU,

Mehmet KÖÇER), ORSAM, Ankara, 2012.

ÖZTÜRK, Cemil, “Ġdâdî”, DİA., Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları, C.XXI, Ġstanbul, 2000,

s.464-466.

SEZER, Cemal “Bolu Mekteb-i Ġdâdîsi”, Tarih Okulu Dergisi, 6 /XVI, 2013, s.505-523.

GÖKMEN, Ertan, “Aydın Vilayeti Ġdâdî Mektepleri”, OTAM, S.23, 2008, s.101-128.

SOMEL, Selçuk AkĢin, Osmanlı’da Eğitimin Modernleşmesi (1839-1908), ĠletiĢim

Yayınları, Ġstanbul, 2010.

TINAL, Metin “Ġzmir Mekteb-i Ġdadisi”, Çağdaş Türkiye Tarihi Araştırmaları Dergisi,

III/8, 1998, s.349-357.

UNAT, Faik ReĢit, Türkiye Eğitim Sisteminin Gelişmesine Tarihi Bir Bakış, MEB.,

Ankara, 1964.

YILDIRIM, Mehmet Ali, Tanzimat Döneminde Meslek Okulları, (Ankara Üniversitesi

Sosyal Bilimler Enstitüsü Tarih [Yakınçağ Tarihi] Anabilim Dalı YayınlanmamıĢ

Doktora Tezi), Ankara 2010.

YÜCEL, Hasan Ali, Türkiye’de Orta Öğretim, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1994.

TABLOLAR

Tablo 1: Ġdâdî mekteplerinin sekiz yıla göre düzenlenmiĢ ders programı47

Ders İsimleri

Bir

inci

Sen

e

İkin

ci

Sen

e

Üçü

ncü

Sen

e

Dörd

üncü

Sen

e

Beş

inci

Sen

e

Alt

ıncı

Sen

e

Yed

inci

Sen

e

Sek

izin

ci

Sen

e

Ulum-ı diniyye ve ahlakiyye 3 3 3 3 3 3 3 3

Türkçe 6 5 3 3 0 0 0 0

Usûl-i tahrir 0 0 0 0 0 0 1 2

Arabi 2 2 2 2 2 2 1 0

Farisi 0 2 2 2 2 0 0 0

Fransızca 0 0 3 3 3 3 4 4

Kavanin 0 0 0 0 0 0 1 1

Hesab 2 2 2 3 2 0 0 0

Usûl-i defteri-i ticari 0 0 0 0 0 1 1 0

Cebir 0 0 0 0 0 2 2 0

Müsellesât 0 0 0 0 0 0 1 0

Hendese 0 0 1 1 1 2 2 1

Mihanik 0 0 0 0 0 0 0 1

Fizik 0 0 0 0 0 0 2 2

47 BOA., MF.MKT.620/8-3.(14 Mart 1318/27 Mart 1902).



JHS

262


Volume 6 Issue 5

September 2014

Kimya 0 0 0 0 0 0 2 2

Kozmoğrafya 0 0 0 0 0 0 0 1

Mevâlid 0 0 0 0 0 0 0 4

Coğrafya 2 2 2 2 2 3 1 0

Tarih 0 2 2 0 2 2 1 1

Ġlm-i servet 0 0 0 0 0 0 1 1

Ġlm-i inĢa 1 1 1 0 0 0 0 0

Malumat-ı ziraiyye ve sıhhiye 0 0 0 2 2 2 0 0

Kitabet 0 0 0 0 2 2 1 1

Hüsn-i hat 2 1 1 1 1 1 0 0

Resim 1 1 1 1 1 1 0 0

Yekün 19 21 23 23 23 24 24 24

Tablo 2: Ziraat Ģubeleri ders programı48

Ders İsimleri

Dörd

üncü

Sen

e

Beş

inci

Sen

e

Alt

ıncı

Sen

e

Ulûm-i diniyye ve ahlakiyye 3 3 3

Türkçe 3 2 2

Fransızca 3 3 3

Hesab 3 2 0

Hüsn-i Hat 1 0 0

Resim 1 1 0

Mevâlid- i selâse 3 0 0

Ameliyyât-ı ziraiyye 2 3 3

Zirai usûl-i defteri 1 1 0

Coğrafya-yı zirai 2 0 0

Hendese-i ameliyyat-ı ziraiyye 2 2 0

Hikmet ve kimyanın ziraata tatbiki ve Ġlm-i ahvâl-i cevv 0 3 0

Hayvanat-ı ziraiyye ve hıfzı’s-sıha-yı hayvanat 0 2 0

Nebatat-ı ziraiyye 0 2 0

Ziraat dersleri 0 0 5

Ziraat makineleri 0 0 1

Sanayi-i ziraiyye 0 0 3

Fenn-i ihtina (hayvanatın teksiri ve ıslah-ı cinsi) 0 0 2

Ġlm-i servetin ziraata müteallik mebâhisi hakkındaki usûl ve

kavâid

0 0 2

Yekün 24 24 24

48 BOA., MF.MKT.620/8-5 (14 Mart 1318/27 Mart 1902).



JHS

263


Volume 6 Issue 5

September 2014

Tablo 3: Sanat-ticaret Ģubeleri ders programı49

Ders İsimleri

Dö

rdü

ncü

Sen

e

Beş

inci

Sen

e

Alt

ıncı

Sen

e

Ulûm-i diniyye ve ahlakiyye 3 3 3

Kitabet 2 1 1

Coğrafya-yı Osmani 3 0 0

Hendese 2 0 0

Hüsn-i Hat 1 1 1

Resim 1 0 0

Servet 0 1 1

Kavanin 0 1 1

Fizik 0 2 2

Kimya 0 2 2

Usûl-i Defteri 2 2 0

Fransızca 6 6 6

Emtia-i ticariyye 2 0 0

Coğrafya-yı sanayi ve ticariyye 2 2 0

Ġstatistik 0 2 0

Usûl-i meseha 0 1 0

Mevâlid 0 0 4

Mihanik 0 0 1

Sanayi Makineleri

Yekün

0

24

0

24

2

24

Tablo 4: Ġlk etapta idâdîlerde açılması kararlaĢtırılan Ģubeler50

İdâdî İsmi

Açılacak Şube

Selanik Ġdâdîsi Ticaret ve Sanayi ġubesi

Ġzmir Ġdâdîsi Ticaret ve Sanayi ġubesi

Kosova Ġdâdîsi Ziraat ġubesi

Manastır Ġdâdîsi Ziraat ġubesi

Edirne Ġdâdîsi Ziraat ġubesi

Yanya Ġdâdîsi Ziraat ġubesi

Bursa Ġdâdîsi Ziraat ve Sanayi ġubesi

Konya Ġdâdîsi Ziraat ve Sanayi ġubesi

Adana Ġdâdîsi Ziraat ġubesi

Ankara Ġdâdîsi Ziraat ġubesi

49 BOA., MF.MKT.620/8-4 (14 Mart 1318/27 Mart 1902). 50 Demirel, a.g.t., s.58.



JHS

264


Volume 6 Issue 5

September 2014

Erzurum Ġdâdîsi Ziraat ġubesi

Sivas Ġdâdîsi Ziraat ġubesi

Trabzon Ġdâdîsi Ticaret, Sanayi ve Ziraat ġubeleri

Kastamonu Ġdâdîsi Ziraat ġubesi

Haleb Ġdâdîsi Ziraat ġubesi

Suriye Ġdâdîsi Ticaret, Sanayi ve Ziraat ġubeleri

Beyrut Ġdâdîsi Ticaret ve Sanayi ġubesi

Midilli Ġdâdîsi Ticaret ve Sanayi ġubesi

Bağdad Ġdâdîsi Ziraat ġubesi

Tablo 5: Ziraat Ģubesinin üç yıllık maaĢ gideri51

Ders İsmi Haftalık Ders

Saati (Üç Yıllık)

Birinci

Sene

İkinci

Sene

Üçüncü

Sene

Toplam

(Kuruş)

Mevâlid-i selâse 3 120 - - 120

Ameliyyât-ı ziraiyye 8 80 120 120 320

Zirai usûl-i defteri 2 40 40 - 80

Coğrafya-yı zirai 2 80 - - 80

Hendese-i ameliyye-i ziraiyye 4 80 80 - 160

Hikmet ve kimyanın ziraata

tatbiki ve Ġlm-i ahvâl-i cevv

3 - 120 - 120

Hububat-ı ziraiyye 4 - 80 - 80

Nebatat-ı ziraiyye 4 - 80 - 80

Ziraat dersleri 5 - - 200 200

Ziraat makineleri 1 - - 40 40

Sanayiʽi-i ziraiyye 3 - - 120 120

Fenn-i ihtina 2 - - 80 80

Ġlm-i servet ve ziraata tatbiki 2 - - 80 80

Toplam 43 400 520 640 1560

Mubassır maaĢı 100

Ziraat şubesinin üç senelik

tahsisatı

1800 KuruĢ

Bahçıvan maaĢı 100

Müteferrika-i Ģehriye

Toplam

40

240

51 BOA., MF.MKT.683/3-3 (7 ZA 1320/7 Mart 1903).



JHS

265


Volume 6 Issue 5

September 2014

EKLER

Ek 1: Vilayet idâdî mektebinin tahviline dair Suriye valiliğinden gelen yazı (birinci

sayfa)52

52 BOA., ŞD.213/50 (5 ġ 1312/1 ġubat 1895).



JHS

266


Volume 6 Issue 5

September 2014

Ek 2: Yatılı idâdî mekteplerinde Ģubelerin tesisinden sonra uygulanan program53




JHS

267


Volume 6 Issue 5

September 2014

Ek 3: Sanat ve ticaret Ģubesi ders programı54




JHS

268


Volume 6 Issue 5

September 2014

Ek 4: Ziraat Ģubesi ders programı55


› 2014 › 10 › ii... · II. Abdülhamid Devri Taúra İdâdîlerinde Mesleki Eğitim...

Documents

Transcript of › 2014 › 10 › ii... · II. Abdülhamid Devri Taúra İdâdîlerinde Mesleki Eğitim...