21 Marko Visic - Mesopotamija_opt

491MATICA, ljeto 2014.www. maticacrnogorska.me

I Misaoni ivot starih Mesopotamljana

1. Mi to tvor na i sim bo li ka mi sao na rod sta re Me so po ta mi je

to god se du blje i sve stra ni je iz u a va du hov ni i vjer ski i votnaj sta ri jih isto rij ski po tvr e nih na rod drev ne Me so po ta mi je - Su -me ra na, Aka a na, amo ri an skih Va vi lo nja na i Asi ra na - to se vi esti e uti sak da se kod tih na ro da fi lo so fij ski, od no sno um ni po ti -caj k spo zna ji bit no sti stva ri i pro is ho di ta sve ga po sto je e ga uko smo su ja vlja pri je lo gi kog raz ma tra nja po jav nog svi je ta u ci -je lom uni ver su mu. To me su va ljan do kaz nji ho vi, s ra zu mom i

drevne civilizacije

MISAONI I VJERSKI IVOTNAROD DREVNE MESOPOTAMIJE

Marko Vii

The author of the study Thought and Religious World of thePeople of Ancient Mesopotamia written from the point of viewof natural philosophy, offers a thorough and argumenteddescription of spiritual and religious life of the ancientSumerians, Acadians, Babylonians, Assyrians including thepantheons and religious systems of other people, Phoenicians,Hittites, Hurrians, etc. The author supported his own theoreticexplanations and assertions with corresponding citations fromthe literary heritage of those peoples, which is why this studycontains integral translations of almost all important works ofreligious literature, especially the translation of ten anthems andprayers of exceptional beauty.

492 MATICA, ljeto 2014. www. maticacrnogorska.me

pri rod nim po ret kom stva ri uskla e ni ko smo go nij ski i te o go nijskisu sta vi ko ji u se bi sa dr e bit ne i funk ci o nal ne ele men te neo p hod -ne u pro ce su stva ra nja, te nam se mit i sim bo li ka, od no sno sli ko -vi tost, ko je u tim su sta vi ma oba vi ja ju sve fa ze po sta nja ko smi -kog i vo ta, po ka zu ju kao osmi lje na i ljud skom du hu su kladnatvo re vi na1.

Mit je taj ko ji na sli ko vit na in u drev nim ko smo go ni ja ma i te -o go ni ja ma na sto ji da ti od go vor na pra sta ra o vje ko va pi ta nja:ot ku da i ka ko, za to i ka mo?

Kad mit iz sve ko li ke amorf ne gra e o po sta nju i biv stvo va njusve ga po sto je e ga u ko smo su, te iz bez broj tvor nih si la, to ihdrev ne ci vi li za ci je Bli skog is to ka oli i e u bo an skim bi i ma,sta ne iz dva ja ti istin ski pri rod ne tvor ne si le to sa me so bom ma -ni festu ju red i po re dak, ka ko u to ku sa mo ga stva ra nja, ta ko i upro ce su odr a va nja stvo re nog, ta da mit pre sta je bi ti na iv nomslikom o po sta nju svi je ta, ta ko pre la ze i u osmi ljen po gled opo sta nju i ure e nju sve ko li kog ko smi kog i vo ta. Iz re e nognu no slijedi da na ko smo go nij ske i te o go nij ske si ste me drev nihAka a na, Va vi lo nja na i Asi ra na ko ji na ve de ne si ste me sko ro uci je lo sti pre u ze e od Su me ra na, po tom na ko smo go nij ske i te o -go nij ske si ste me ta jan stve nih Hu ri ja ca, tih naj ve ih i ri te lja su -mer ske ci vi lizaci je, pr ven stve no pi sma i re li gi je, za tim He ti ta(is prav ni je Hat ta) ko ji nas i da nas za di vlju ju svo jim eto somiskre no sti, to du gu je nji ho vom vje ro va nju da bo go vi sve vi de izna ju, kao i na ve de ne si ste me Ha na a na ca ili Ka na a na ca, ka ko ihzva hu drev ni Egipa ni, od no sno Uga ri a na i Fe ni a na - va ljagle da ti kao na naj sta ri ji vid su stav nog umo va nja o po sta nju, ka -ko ko smo sa ta ko i sve ko li kog i vo ta u nje mu; umo va nja u spe -

MarkoVii

1 Ova mo se, u ovom po gle du, mo gu pri dru i ti i sta ri Egip a ni. O mit skoj i

si m bo li koj mi sli drev nih Egip a na, po to va ni se i ta lac, uz osta lu li te ra tu ru,

mo e po bli e oba vi je sti ti i iz na e stu di je DuhovniivjerskiivotdrevnihEgip-

ana, pi sa ne kao uvod u Egipatskaknjigamrtvih, Svje tlost, Sa ra je vo 1989,

str. 7-53. (Da lje Knjigamrtvih).


ku la tiv nom, s ra zum skim iz la ga njem uskla e nom ob li ku, topred sta vlja osno vu naj sta ri je pri rod ne fi lo so fi je.

Ova kva, na is ku stvu za sno va na spe ku la tiv na mi sao, to na vi -do vit, in tu i ti van na in ko ji se, kad je ri je o mi lje nju Bli skog is -to ka, mo e sma tra ti is ho di nom ta kom, ka ko u spo znaj nompro ce su sve ga po sta ju e ga i biv stvu ju e ga - po to me je mi lje -nju pak sve u vje nom po sta ja nju i biv stvo va nju - ta ko i u ra ci -o nal noj ana li zi, od no sno sin te zi po sto je ih po ja va u Pri ro di, za -o dje nu la se, kao to go re re ko smo, u mit i sim bo li ku, od no snosli ko vi tost.

Ovo nam, da lje, ka zu je da su na ro di bli sko i sto nih ci vi li za ci -ja svo je mi sli o po sta nju, raz vit ku i op stoj no sti uni ver su ma isve ga u nje mu po sto je e ga iz no si li u vi du mi to va, pri a i sli ka i,u skla du s ti m, te po ja ve je di no ta ko i ra zu mi je va li. Isto tako,pri li kom raz ja nja va nja ne kog do ga a ja ili pri rod ne po ja ve, ti suna ro di, umje sto ana li zi i sin te zi, pri bje ga va li mi tu, pri i, dram -skoj pri i u ko joj onaj ko ka zu je tu dram sku pri u u njoj uzi mapu nog ue a. Ako je, na i me, dra ma pri kaz i vo ta u ak ciji, od li -ku ju i se du bo kim do i vlja va njem i pro i vlja va njem ono ga topri ka zu je, pri tom ima ju i u vi du sve su di o ni ke dra me, jer u njojne ma pa siv nih po sma tra a, on da nam je ja sno za to su drev nina ro di Bli skog is to ka pri bje ga va li mi tu kao dram skoj pri i.Dram sko iz la ga nje zbi va nja u mi kro ko smo su i ma kro ko smo sukod bli sko i sto nih na ro da bi va jo shva tlji vi je i, ta vi e, je di noono i pri sta je nji ho voj mi sli, ako se ima na umu da je po nji ho -vom du bo kom uvje re nju i osvje do e nju ci je li ko smos ko ni cai vo ta, jer oni na pro sto ni su po zna va li be i vot ni svi jet. o vjekkao je din ka i ci je lo dru tvo sa mo je od re e na ma ni fe sta ci ja, ta -ni je, in di vi du a li zo va ni ob lik sve op teg ko smi kog i vo ta ko ji sekon kre ti zu je u bi lin skom, i vo tinj skom i ljud skom i vo tu, ali i uminera li ma, mu nji i gro mu, ri je ju, u sva kom po jav nom ob li ku.Ka ko je, da lje, u spe ku la tiv noj mi sli na rod Bli skog is to ka ana -lo gi ja bi la osnov ni prin cip prak ti kog ra su i va nja, po ko me su

MisaoniivjerskiivotnaroddrevneMesopotamije


sve po ja ve i do ga a ji uo a va ni u i vo tu ko smo sa ocje nji va ni po -ja va ma i do ga a ji ma iz ljud skog i vo ta u ko jem iza tih po ja va ido ga a ja sto ji o vjek sa svo jom li no u, to jest svi je u i vo -ljom, to je i u sva koj ko smi koj ma ni fe sta ci ji i po ja vi, ili iza nje,po sto ja lo vo ljom i ra zu mom ob da re no bi e kao uzro nik te po -ja ve. U skla du s tim, sve pri rod ne po ja ve i zbi va nja za njih su bi -li po slje di ca od re e ne vo lje, kon kret nog tis ko jim ja tre ba dastu pi u ak ci ju, da na ak ci ju od go vo ri ak ci jom, jer se ti,kroz ak -ci ju se ot kri va ju i, kroz nju je di no i mo e spo zna ti i ra zu mje ti.To, da lje, zna i da se Me so po ta mlja nin, kad u mit sko ru ho za o -di je va ne ki do ga aj iz i vo ta pri ro de (ko ja, da kle, za nje ga ni jebi la objekt, ono,kao to je to za na u nu mi sao, ve pre pu na in -di vi du al nog i vo ta, to e re i su bjekt, vi e stru ko ti) ak tiv no su -e lja vao s vr i o cem te rad nje, od no sno s uzro ni kom te po ja ve.On se ta ko, ka zu ju i mit o do la sku do bro ga or la, Im du gu da, tona svo jim kri li ma do no si ki ne obla ke i u bor bi nad ja a va Ne -be skog bi ka, na su mer skom zva nog Gud-an-na, uzro ni ka ljetnee ge to sa i e polj ske usje ve, sav uno sio u tu dram sku pri u,od no sno bor bu, a po bje du Im du gu da sla vio kao svo ju po bje du.Va lja pri mi je ti ti da je Me so po ta mlja nin u zo ru ljud sko ga du haistim mi tom ujed no ob ja nja vao ka ko i za to do la zi do su e, od -nosno ki e, ko sto ji iza tih po ja va. Sli no sto ji i s re ci to va njemEpaostvaranjuo va vi lon skoj No voj go di ni sla vlje noj u tre emmje se cu2. Ta da bi sta nov ni ci Va vi lo na, idu i u pro ce si ji jed nom

MarkoVii

2 No vo go di nje svet ko vi ne u sta ro me Va vi lo nu tra ja le su de se tak da na, a Epo

stvaranju, po pr vim ri je i ma na zvan Enumaeli, re ci to van je e tvr to ga da na sve -

a no sti. Ta da bi na rod u pro ce si ji, po la ze i od Esa gi la, Hramauzdignuteglave, to

jest od Mar du ko va hra ma, uli ca ma Va vi lo na no sio Mar du kov po zla e ni kip, kao i

ki po ve osta lih, ma nje zna aj nih bo go va, ko ji su se na ne ko li ko da na osta vlja li u

sve ti nju Ak hi tu, gdje bi im se na rod od re e no vri je me kla njao, na kon e ga su no -

e ni do oba la Eu fra ta, oda kle su se po sli je tri da na po no vo vra a li u Ak hi tu, a po -

tom u ve li an stve noj po vor ci bi li vra e ni u Esa gil. Te ko da se po sja ju, ve li i ni,


od naj zna me ni ti jih uli ca3 u Sta rom svi je tu to se za e od ka pi jebo gi nje Itar4 ko jom se ula zi lo u Va vi lon pa do ka pi je Ilu,od no -sno Bab-Ilu5, to jest do Mar du ko va hra ma uz ko ji se na la zio


ras ko i i ru sti kal no sti s tom vjer skom sve a no u mo gla mje ri ti ma ko ja dru -

ga sve a nost na rod sta ro ga svi je ta, sve a nost u ko joj je Va vi lo nja nin do i -

vlja vao pu ni nu svo ga bi a, svo jih mi sli i osje a nja, jer je za nje ga, kao i za

drev nog Egip a ni na, sve a na pro ce si ja, op hod, ima la ma gij sko i na dah nju ju e

zna e nje. On se u njoj kao i sa vre me ni In di jan ci u plesuSunca, sta pao s pri ro -

dom i nje zi nim sve ko li kim i vo tom. To je raz log za to sma tra mo da ne bi smo

bi li da le ko od isti ne ako bi smo us tvr di li da je pro ce si ja, op hod, po vor ka, put,

osnov no obi lje je ka ko su mer sko-akad ske ta ko i egi pat ske kul tu re.3 O toj uli ci pr ven stve no na mi je nje noj ho do a i ma Mar du ko vu hra mu do -

volj no je re i da je bi la i ro ka oko dva de set i tri me tra, za ti e na sa se dam me -

ta ra de be lim zi do vi ma, po plo a na ra zno boj nim ope ka ma, a na bo nim zi do vi -

ma ukra e na sa pre ko est sto ti na sve tih i vo ti nja u re lje fu me u ko ji ma se po -

seb no isti ca hu la vlje fi gu re i va vi lon ski zmaj Si ru, Mar du ku po sve e na i vo -

ti nja, zmij skog ti je la i or lov ske gla ve. To je ne sum nji vo na vjer ni ke u pro ce si -

ji osta vlja lo du bok uti sak i ne iz mjer no uti ca lo na nji ho va vjer ska osje a nja. O

uli ci do daj mo jo i to da ju je u pr voj po lo vi ni e stog vi je ka pri je Hri sta ob no -

vio no vo va vi lon ski vla dar Na bu kad ne zar (605-562, pri je no ve ere).4 Ka pi ja bo gi nje Itar, naj zna me ni ti je bo gi nje drev nih Va vi lo nja na i Asi ra na,

bi la je jed na od naj lep ih mo nu men tal nih gra e vi na u ci je lom Va vi lo nu, ukra e -

na li ko vi ma i vo ti nja, pr ven stve no li ko vi ma la va, te sve te i vo ti nje bo gi nje Itar,

po tom zma je vi ma i ri je e li ko vi ma bi ka, po sve e nog bo gu Ha da du (pred njo a zij -

skom bo gu pla nin skih vi so va, go spo da ru ki nih obla ka, olu je i mu nje) iz ra e nim

na unu tra njim stra na ma ka pi je u vi du re lje fa od ra zno boj nih plo i ca.5 Ka pi ja na zva na Bab-Ilu na la zi la se na su prot nom kra ju uli ce, pred hra mom

bo ga Mar du ka po ko jem je i do bi la ime. Sm na ziv ka pi je po ko je mu je na zvan

Va vi lon, naj u ve ni ji grad drev ne Me so po ta mi je, po ti e od akad skog Bab-ili,

Vratabogova, a to od Bab-Ilu, Vrataboga, sc. Mar du ka, to je za pra vo pre vod

su mer skog na zi va Ka-dingir, od ra ni jeg Ka-Dingir sa isto vjet nim zna e njem.

Dok u arap skom, od no sno se mit skom je zi ku No vo ga va vi lon skog car stva (650-


zi gu rat6, ku la sa sve ti litem na vr hu, i dram skim to nom re ci tu -ju i sti ho ve ko ji go vo re o Mar du ko voj bor bi i po bje di nad

MarkoVii

539) su sre e mo pra vi lan ob lik Bab-il, na stao od na ve de nog akad skog ape la ti va

bab,vrata,kapija, i poj ma za bo ga i bo an sko il, ju no se mit ske va ri jan te ko joj

kod Asi ra na i Va vi lo nja na od go va ra ilu, a kod Uga ri a na i He ti ta el, do tle he -

brej ski ob lik Babel ne po ti e od akad sko-asir skog, to jest se mit skog Bab-Il, od -

no sno uga rit skog Bab-El, ve od he brej skog gla go la balal sa zna e njem pobrka-

ti,smesti. Ova je, me u tim, la i ka eti mo lo gi ja ai ti o lo kog ka rak te ra, kao i le gen -

da o grad nji va vi lon skog tor nja, ku le, od no sno zi gu ra ta zva nog temen-an-ki,

Kuatemeljacnebaizemlje, na sta la iz e lje da se ob ja sni oda kle to li ki je zi ci na

svi je tu. Re e no nam po tvr u je Biblija,Geneza 11, 1-9, gdje se go vo ri ka ko je

Bog po meo je zi ke No i nim po tom ci ma kad su htje li na pra vi ti do ne ba vi so ki to -

ranj. Ovo je, me u tim, da le ko sta ri ja te ma ko ja se su sre e jo u drev nom Su me -

ru, to nam ne sum nji vo po tvr u je ne dav no pro na e na plo i ca u Amo le an skom

mu ze ju ko ju su pre ma sa dr a ju su me ro lo zi na zva li ovjekovozlatnodoba. Tu

se go vo ri ka ko su lju di u po et ku i vje li bez ne vo lja, u slo zi i mi ru, go vo re i jed -

nim je zi kom to im ga udi je li do bro sti vi bog-tvo rac En-lil, sve dok im lju bo mor -

ni bog En-Ki, za vi de i bo go vi ma Anu i En-li lu, u usti ma ne po br ka go vor: (U

njihovausta,izmjenivgovor,prepirkustavi/Ujezikljudskida(odsad)nebude

jedan). Sli nu te mu su sre e mo i kod ara mej skog isto ri a ra Moj si ja iz Ho re ne

ko ju na vo di po vo dom No i ne bar ke to se na vod no za u sta vi la na pla ni ni Ara rat,

u bli zi ni jed nog drev nog pro ro i ta ime nom Met sa mor u Ar me ni ji. Za ni mlji vo

je da se bar ke i osta lih spa si te lja o vje an stva, kao to su su mer ski Zi u su dra,

akad ski Ut na pi tim, he len ski De u ka lion, za u sta vlja ju u bli zi ni drev nih pro ro i -

ta. S mo mje sto za u sta vlja nja No i ne bar ke ovaj po vje sni ar na zi va Na hid e uan,

Mjestoprvogizlaska. Sli na te ma u ve zi po sta nja je zi ka su sre e se i kod He ro -

do ta, Historiae II 2, i, da le ko ka sni je, kod Dan tea, za pra vo Du ran tea Alig hi e ria

u dje lu Devulgarieloquentia I 3,3 ko ji tvr di da je zik mo ra bi ti ra ci o na lan i sen -

zu a lan, ali da i kao ta kav po ti e od bo ga.6 Zi gu rat, na i jem se vr hu na la zi lo sve tili te ne ko ga bo an stva, je ste vr sta

sa kral ne gra e vi ne ko ja se sa sto ja la od ne ko li ko ste pe na stih te ra sa ko je su se

pre ma vr hu su a va le. Ta je ku la sa sve ti litem (ko ja ina e um no go me pod sje a


bo gi njom Ti a mat i nje nim po ro dom, sim bo lom iskon skih ele -men tar nih jo ne sre e nih si la Pri ro de, istin ski do i vlja va li su dartih pri mo ge net skih kosmi kih si la ko je su im se tim pu tem ot kri -va le, dok je smo ot kro ve nje Me so po ta mlja ni ma slu i lo kao od -go vor na pi ta nje ka ko je va si o na po sta la i ka ko op sto ji. Ne bi bi -lo na mje stu za klju i ti da su sta nov ni ci pra sta re Me so po ta mi je usva koj po ja vi u pri ro di gle da li po je di na nu vo lju, li ce, od no snobo a n stvo kao, re ci mo, iza sva ke it ne sta blji ke ili vi no ve lo ze,od no sno o ko ta, jer bi se u tom slu a ju us te za li ove upo tre blja -va ti. it na sta blji ka i vi no va lo za u kraj njem su bi le vi dlji va ma -ni fe stacija tvor ne i za tit ni ke mo i bo gi nje i ta ko ju Su me ra nizva hu A-nan, a Aka a ni a la, od no sno bo gi nje vi no ve lo ze Ge -ti na nu. One su te ko je su i tu, sva kom kla sju po na o sob, i vi no -voj lo zi osi gu ra le po sta nje i op stoj nost kao i one ka rak te ri sti ke,svojstva po ko ji ma se te kul tu re raz li ku ju od dru gih kul tu ra, pri -tom sa me ni ta ne gu be i od svo je li no sti, bi a.

i to i vi no va lo za pro e te i vot nom sna gom i ge ne ra tiv nimmo i ma to ih udi je li e go re spo me nu te bo gi nje na taj na in, poma gij skom mi lje nju ko jim se po seb no od li ko va hu sta nov ni ciVa vi lo na i Asi ri je bi ja hu, vi ce ver sa, dio tih bo gi nja i kao ta kvioni su, ma u ka kvom se ob li ku na la zi li, i vi po put bo gi nja ko jesto je iza njih. i to i vi no va lo za, sli no tim bo gi nja ma, ima jusvo ju li nost, kao to je uo sta lom ima ju i sve po jav ne stva ri okonas kao, re ci mo, ka men, tr ska, pe ni ca, bra no itd., ko ji ma seMesopo ta mlja nin obra ao kao da su i vi, ob da re ni li no u, svi -je u i vo ljom. Za to ni je ni ka kvo u do to se, re ci mo, oma gi jan


na egi pat sku ste pe na stu pi ra mi du u Sak ka ri to ju je slav ni ar hi tek ta i mu drac

Im ho tep sa gra dio za svo ga go spo da ra Do se ra, fa ra o na tre e di na sti je) naj ka -

rak te ri sti ni ji pro iz vod ci vi li za ci je to ju stva ra hu drev ni Su me ra ni, Aka a ni i

Va vi lo nja ni, od no sno nji ho ve umjet no sti to sta ja e u slu bi vla sti i vje re. Mo -

da nje na sli nost s egi pat skom ste pe na stom pi ra mi dom sa gra e nom od ka me -

na uka zu je na za jed ni ko idej no po sta nje i iz vor, kao to to, uo sta lom, uka zu je

i ve li ka sli nost iz me u su mer ske i egi pat ske ko zmo go ni je i te o go ni je.


o vjek obra ao So li7 ri je i ma:

OSoli,inamemagijeoslobodi.Uklonimiine!Vradbinusameneskini!Kaosvog tvorcaTebeuveliat.

Me so po ta mlja nin se, isto ta ko, za po mo mo gao obra ti ti eme -ru ili pak pe ni ci da bi mu po mo gli umi lo sti vi ti nje mu ne na klo -na bo an stva do nje ga svi je ta zva nog Arallu,i ja je go spo da ri cabi la Ere-ki-gal.

Me so po ta mlja nin je, kao to vi di mo, u sva kom po jav nom ob li -ku u ko smo su vi dio i vot, od no sno po seb no bi e ob da re no li no -u ko je se ot kri va u pri rod nim po ja va ma, bi lin skom i i vo tinj -skom svi je tu, kao i u mi ne ra li ma, sve pro i ma ju i svo jim ka rak -ter nim svojstvi ma. Ka ko su, da kle, sva zbi va nja i po jav ni ob li cipo slje di ca od re e ne vo lje, od re e nog ti,Me so po ta mlja nin je, akoje e lio da spo zna i ra zu mi je to ti, s nji me mo rao stu pi ti u ak ci ju ina nju od go vo ri ti ak ci jom, jer se tisa mo kroz ak ci ju ot kri va i spo -zna je. Ak ci ja pak po svo joj bit no sti po pri ma ob lik mi ta, pri e,dram skog iz la ga nja po mo u ko ga se spo zna je sm do ga aj i nje -gov uzro nik. Ka ko, na da lje, onaj ko dram ski do i vlja va od re e -ni do ga aj u nje mu uzi ma pu nog ue a, vi de i pred so bomuzro nik, tok i po slje di cu, to je ova ko shva en mit ne raz dvo jan odsli ko vi to sti, od no sno sim bo li ke uz i ju po mo mit ta ko re i za u vi -jek ot kri va ono tikao uzro ni ka ne ke po ja ve kao, re ci mo, Do bro -ga or la iza k a, Ne be sko ga bi ka iza su nog pe ri o da.

Ta ko nam se sim bo li ka mi ta po ka zu je kao ru ho u ko jem se ne -ki ko smi ki do ga aj istin ski spo zna je, do i vlju je i pro i vlju je.

MarkoVii

7 So lju se kao sred stvom pro tiv ne a sti vih si la slu i na e hri an stvo pr ven -

stve no pro tiv Lu ci fe ra i nje go vih slu gu, Lu ci fe ra, to ga pra sta rog sim bo la bor be

pro tiv de spot stva, mra nja tva i bo lje ga o vje ko vog su tra. So je i sim bol mu dro -

sti na to, osim broj nih kult nih rad nji, pod sje a i ona la tin ska Cumgranosali.


To i jest upra vo ono zbog e ga je mit kod drev nih na ro da Bli -sko ga is to ka slu io umje sto lo gi ke ana li ze i za klju ka, te e ida u sli ko vi tom, sim bo li kom, ti me i po et skom ru hu, to je koddrev nih na ro da uvi jek pro e to od re e nom mi lju, shva ti od re e -ni do ga aj i ob ja vi isti nu o nje mu i ono me ti.

Mit nam se ta ko kod na rod drev nog Bli skog is to ka po ka zu jekao zo ra du ha, to jest, kao po la ga no ali us traj no svi ta nje ljud -sko ga du ha; kao zo ra to na go vje ta va svje tlost sun ca, od no snosvje tlost lo gi kog raz ma tra nja mi kro ko smo sa i ma kro ko smo sa;kao is konska ko li jev ka o vje ko va mi sa o nog svi je ta iz dig nu togiz nad ul nog opa a nja, go le i ne ba pri ja zne sa da njo sti.

Mit je bio uto i te o vje ku i nje go vu du hu u a so vi ma su ro vestvar no sti, uspo me na i san na te ke do ga a je i na da da e na i ibo lji tre nu ci no to su ovi sa da nji. Ukrat ko, na ro di drev nih bli -sko i sto nih ci vi li za ci ja u mi tu su htje li da uob li e i ovje ko vjeesvo ja raz mi lja nja o smi slu, te lo su i vri jed no sti sve ga po sto je e -ga u uni ver su mu; htje li su i uspje li da nji ho vi mi to vi bu du sva -ko me pri stu pa na knji ga o nji ho vom sta ro drev nom umo va nju oi vo tu Ko smo sa; da bu du pri a o nji ho vim pat nja ma i stra da nji -ma; pri a o bo ljoj, ta ko li je poj, us hi u ju oj i vo ljom za i vot na -dah nju ju oj su tra nji ci ko ju e im po da ri ti nji ho vi bo go vi, bo go -vi ko ji ni ka da ne bi ja hu da le ko od njih, bar kad je ri je o egi pat -skim bo go vi ma i su mer skom Li nom, Osob nom bo gu. To i jestono to je mi tu drev nih na ro da Bli skog is to ka, kao istin skom od -sja ju ko smi kog, sa mim ti me i ljud skog i vo ta, osi gu ra lo ne pro -la znu vri jed nost, ono to nas i da nas ta ko sna no pri vla i da ih sudi vlje njem pro u a va mo; ono to ulo e ni trud i ni oprav da nim.Uosta lom, bez ra zu mi je va nja mi ta kao fi lo so fij skog po gle da nasvi jet, pod i me se mi sli na pred sta ve drev nih na ro da o po sta njui raz vit ku ko smo sa, po tom na nji ho vo po i ma nje du hov nog i vo -ta po je di na ca, za tim na mo ral ne i dru tve ne nor me, to jest i vlje -nje u za jed ni ci, kao i na nji ho ve pre dod be, pred sta ve o za grob -nom i vo tu - na vje ru, ne ma ra zu mi je va nja drev nih ci vi li za ci ja.



II Principi i osobine mitotvorne misli Bliskog istoka

1. Uzrok i po slje di ca, vri je me i pro stor, kon kre ti za ci ja ap strakt nih poj mo va

Iz na pri jed re e nog d se za klju i ti da je li no, oso be no, emo -ci o nal no do i vlja va nje - po ko jem su sva zbi va nja u Ko smo supo jav ni ob li ci i vo ta, od no sno sm i vot - osnov ni prin cip, ka -te go ri ja mi to tvor ne mi sli ko ja je u sve mu vi dje la su bjekt, ti,a neobjekt, ono,vo lju, to jest me ha ni ke za ko ne po ko ji ma se od vi -ja ju pri rod ne po ja ve. Pre ma to me, mi to po je ti na se mi sao, ko jaje iza sva kog pri rod nog do ga a ja gle da la i vog uzro ni ka, nu -no pi ta la: ko je to i za to je to ui nio, i me mu na tu ak ci ju tre -ba od go vo ri ti - to e re i da su po zna va li ka te go ri je uzrokai po-sljedice.Ka ko je, po tom, ra di ne ke rad nje po tre ban je dan ili vi -e vr i la ca, mje sto i vri je me vr e nja od re e ne rad nje, nu no sli -je di da su drev ni Me so po ta mlja ni do ga a je uo e ne u pri ro di ob -ja nja va li poj mo vi ma broja,vremenai prostora.Iz to ga pro is ti -e da su po zna va li i pro ble me postanjai cilja,po tom pi ta nje ko-smikei ljudskepravde,kao i pi ta nje reda, to jest po ret ka ko -smi kih si la, o e mu jon ski ko smo log Anaksimandar (ro en610/9, umro oko 546/5) bu du i pod neo spor nim uti ca jem ko -smo go nij skih i te o go nij skih na u a va nja Bli skog is to ka, ka e:Poelo svega jeste peiron (=bes ko na no)... gdje je (svemu)postojeemproishoditetumujeponunostiiuhodite,zatotosve postojee jedno drugomu, po nunom vremenskom slijedudogaanja,dajezadovoljtinu8.

To e re i da je vri je me ona ne vi dlji va ko smi ka si la ko ja sveant go ni zme unu tar vje nog ko smi kog zbi va nja - na sta ja nja i

MarkoVii

8 Cf. H. Di els, DieFragmentederVorsokratiker,griechischunddeutsch,

hg. von Walter Kranz, Ber lin 1934-1937, Fnfte Au fla ge I, fr. l.


prestajanja, iz vi ra nja i uviranja - ra zr je u je u ima nent nu Har -mo ni ju ko ja i ni osno vu op stoj no sti cje lo kup nog i vo ta u ko -smo su. Ri je ju, sta nov ni ci oba la Eu fra ta i Ti gri sa pre ma svimzbi va nji ma i po ja va ma u mi kro ko smo su i ma kro ko smo su za u zi -ma hu mi sa o ni stav iz ra a van ka te go ri ja ma uzro ka i po slje di ce,pro sto ra i vre me na.

Red je da pi ta nje ka te go ri ja uzro no sti i po slje di ce, vre me na ipro sto ra raz mo tri mo u du hu nji ho va shva ta nja od stra ne drev nihMe so po ta mlja na.

Iz re e nog o prin ci pu uzronostisasvim je ja sno da se Me so po -ta mlja nin, su o en s ne kim do ga a jem u pri ro di, ni je pi tao zatose, kakose i po ko jem se pri rod nom za ko nu to do go di lo, ve kojeto i zatoui nio. Ako, na pri mjer, Eu frat i Ti gris u usta lje no go di -nje do ba ne bi na pla vi li po lja Me so po ta mi je, na rod ni je vje ro vaoda je to me raz log su a u gor njim to ko vi ma ri jek, ili to se ni je po -eo ota pa ti sni jeg na ar men skim pla ni na ma, ve je vje ro vao da suri je ke od bi le da na pla ve po lja, te se pi tao zatoto i ne, ta to zna -i i i me, ko jom ak ci jom na tu ak ci ju va lja od go vo ri ti? Re e nonam vr lo do bro ilu stru je jed na zgo da iz i vo ta su mer skog vla da raGu de je, en si ja gra da-dr a ve La ga a iz dru ge po lo vi ne dva de set idru gog vi je ka pri je na e ga ra u na nja vre me na. Kad, na i me, ri je kaTi gris u od re e no vri je me ni je na pla vi la po lja, taj je uspje ni ob -no vi telj su mer ske kul tu re (ko ju pret hod no go to vo tri vi je ka ugu -i va hu ru sti kal ni, ali za su mer sku kul tu ru pri jem i vi se mit skiAka a ni to Su me rom vla da hu od oko 2371, do 2220, i jo si ro -vi ji za gro ski Gu ti ko ji ha ra hu Su me rom od 2220, do oko 2120)oti ao u Gir su, glav ni grad nje go ve dr a ve La ga a i tu se - u hra -mu E-ni nu, Bojestanite,kao en si, to jest kao ovo ze malj ski na -mje snik i za stup nik Nin gir su, bo ga-za tit ni ka dr a vi ce La ga a ko -me je su mer ski pan teon, gle da no kroz pri zmu na rod nog vje ro va -nja, po vje rio ne sa mo bri gu o toj dr a vi (kao to je dru gim bo an -stvi ma po vje rio na bri gu druge dr a ve i kra je ve) ve i o ri je ci Ti -gri su - obra tio isto i me nom bo an stvu da mu kroz san ka e uzrok



ne do la e nja Ti gri sa i ta mu je i ni ti da po no vo na i e. Gu de ja jekroz san, i ji su mu smi sao i po ru ku is tu ma i le su mer ska bo gi njaprav de i sna Nan-e i bo gi nja do je nja, ti me i i vo ta, Gu tam dug,sa znao da bog Nin gir su tim i nom od nje ga kao svo ga na mje sni -ka na ze mlji tra i da mu sa gra di do sto jan hram sa svim onim topri sta je glav nom bo an stvu te dr a vi ce, sre di ta, jer je to glav niuslov da mu bog-za tit nik osi gu ra naj ne op hod ni je za do bro bit sta -nov ni ka nje go ve kra lje vi ne9, jer... enanebuvjetarnagovijestitikiu(kojaeispunitiTigris)...kadvjernipastirGudejamojemuvelianstvenomuhramustaneposveivatisvojupravednuruku...zemljaeprocvastikadsemojemuhramupostavetemelji...

Do biv i pot pu no ob ja nje nje sna Gu de ja ga iz lo i svo je mu na -ro du ko ji bez po go vo ra pri hva ti ono to mu je kroz san na la gaonji hov bog-za tit nik, te sa gra di je dan od naj ljep ih hra mo va udrev nom Su me ru.

Iz iz lo e nog o Gu de ji nom snu spo zna je se da su za drev ne Me -so po ta mlja ne sno vi i pri vi e nja jed na ko stvar ni kao i dnev no iz -la e nje Sun ca iz pla ni ne Ma u. Ta kvo vje ro va nje u vi tal nost sno -va su sre e mo i u drev nom Egip tu10, Asi ri ji11, He la di i Ri mu. Tre -ba se pod sje ti ti da se bo an stva-za tit ni ci ja vlja ju vla da ri ma, svo -jim na mje sni ci ma na ze mlji ko ji od la ze u hram bo ga-za tit ni ka da

MarkoVii

9 Ov dje us put pod sje a mo i ta o ca da je osnov na svr ha i vlje nja su mer skih kra -

lje va i nji ho vih po da ni ka bi lo slu e nje i uga a nje bo gu-za tit ni ku, jer su po su -

mer skom du bo ko pe si mi sti kom uvje re nju, bo go vi stvo ri li o vje ka sa mo za to da

za njih i umje sto njih mu ko trp no i bez po go vo ra ra di, to jest gra di im hra mo ve,

bri ne se za od je u, hra nu i sve ono to im je u sva ko dnev nom i vo tu neo p hod no.

O to me kraj nje be i vot nom i mra nom na zo ru na i vot o vje ka, na zo ru ko ji je uti -

cao na sli an po gled o o vje ku kod Aka a na, Va vi lo nja na, Asi ra na i drev nih He -

bre ja, bit e op ir ni je go vo ra kad bu de mo go vo ri li o stva ra nju o vje ka.10 U tom je po gle du ve o ma zna a jan ma gij ski pa pi rus ChesterBeatty u ko -

jem se, po red osta log, da ju sno vi i nji ho va tu ma e nja.11 U bi bli o te ci ca ra Asur ba ni pa la na e noj u gra du Ni ni vi pro na e ni su i tek -

sto vi sa tu ma e njem sno va.


im ka e to im je u da toj, e sto od sud noj si tu a ci ji i ni ti. Ta ko jeno vo va vi lon ski vla dar Na bu kad ne zar (605-562, pr. n. e) od bo gaMar du ka kroz san do bi jao uput stva za rat ne po ho de; Sa lo mon jepre ma Bibliji,Kraljevi3.4, iao na br do, za pra vo sve ti te u Gi be -o nu mo le i Ja hvu da mu po da ri mu drost ka ko bi mo gao to bo ljei e sti ti je vla da ti, to mu je ovaj usli io, ob da riv i ga mu dro u ibo gat stvom. Ne mo gu e je ne za pi ta ti se ko li ko taj Sa lo mo novgest od u da ra od po naanja sa vre me nih vla da ra ko ji, umje sto mu -dro sti i iskre no sti, sve vi e pri bje ga va ju pre pre de nja tvu i per fid -nim sred stvi ma vla da nja, kao to su tor tu ra, za stra i va nje i to mesli no. No, vra ti mo se sno vi ma! He ro dot nas iz vje ta va ka ko jeper sij ski vla dar Kserk se u snu do bio zna me nja ko ja su ga po ta klada za voj ti na He la du; u IlijadiZe us Aga mem no nu, vr hov nomhe len skom vo i, a lje bo ga sna Hip no sa ko ji ga u snu na go va ra daza ra ti s Tro jan ci ma; u ve ni rim ski voj sko vo a Sci pion Afri kiznao je po vi e sa ti sna tri ti u hra mu svo ga oca Ju pi tra i od nje gau snu pri ma ti rat na uput stva.

Ka ko sto ji prin cip uzro no sti pre ma smrti?Da li se smrtkoddrev nih Me so po ta mlja na shva ta kao po slje di ca po re me e nogfunk ci o ni sa nja vi tal nih or ga na ili kao po slje di ca ne i je vo lje?

Po se bi je ja sno da shva ta nje uzro ka smr ti za vi si od to ga ka kose pri la zi ak tu umi ra nja - ra ci o nal no ili emo ci o nal no. Ako se po -sma tra ra ci o nal no, kao to i ni mo der ni o vjek, on da je smrt sa -stav ni dio svih bi a su prot sta vlje na i vo tu; ako se po sma traemoci o nal no, kao to je slu aj kod bli sko i sto nih na ro da12, on da


12 Ov dje bi smo uz gred pod sje ti li na egi pat ski di ja log, star ne kih e tr de set i dva

vi je ka, ovjekumoranodivotarazgovarasasvojomduom u ko jem se ka e:

Smrtjepredamnomdanas (Pot cr tao Mar ko Vi i)

Kao kad se iz za tvo ra izi e,

Kao mi ris iz mir ne...

Kao mi ris lo to so va cvi je ta...


je ona in ne i je vo lje ko ja je u sta nju iza zva ti, ta ni je od re e -nom bi u po sla ti smrt kao da je ne to i vo, kon kret no i in di vi du -al no. To me je raz log to to su drev ni Egip a ni i Me so po ta mlja nivje ro va li da oso be nost, li nost ima ne sa mo ono to se u li ma za -mje u je, ve nju ima ju i ap strakt ni poj mo vi, kao to su prav da,lju bav, hra brost, rje i tost, i vot i smrt.

Ta ko je, na pri mjer, u Egip tu po jam ko smi kog re da i prav de,zvan Ma at, bio kon kre ti zi ran, to jest sma tran pred me tom ko jimsu se bo go vi hra ni li. Ta ko u Knjizimrtvih,gl. 125/svr e tak, umr -li Se so stris go vo ri:

Zdravodaste(Bozi)vitoodMaativite,vitoMaatgutate...

JaivimodMaat,jaMaatsvakimdanomgutam.

I u Me so po ta mi ji se po jam ko smi ke har mo ni je zva ne M uko jem je, kao i u na ve de nom egi pat skom poj mu13 otje lo vlje noAp so lut no bi e, sma trao pred me tom ko jim su se utvr i va le sud-binesve mu po sto je em u ko smo su. Sma tra mo da ni je na od metbar da se po ku a ob ja sni ti ta u su mer skoj te o lo koj i fi lo so fij -skoj mi sli zna i utvr i va ti sudbinesve mu i vo me u ko smo su?

Mi lje nja smo da su su mer ski mu dra ci pod tim mi sli li na od re -i va nje smje ra, to ka i do me ta raz vo ja sva ko ga bi a. To dru gim ri -je i ma zna i da je sve mu i vo me u ko smo su una pri jed dat pra vac,tok i gra ni ca raz vo ja u sve op tem ko smi kom pro ce su stva ra njanad i me bdi ju bo go vi sudbinei Nan-e, bo gi nja ko smi kog, to

MarkoVii

13 Te su te melj ne ka te go ri je fi lo so fij ske i te o lo ke mi sli drev ne Me so po ta mi je

i Egip ta zna e njem i ob li kom to li ko sli ne da se po se bi po sta vlja pi ta nje za jed ni -

kog po ri je kla nji ho vih du hov nih tvo ra ca ko je mo da tre ba tra i ti u pod no ju Kav -

ka za oda kle su Su me ra ni, vje ro vat no, sta li na se lja va ti Me so po ta mi ju. U tim je kra -

je vi ma i drev ni Egi pat imao svo je ko lo ni je, kao na pri mjer, jo ne is tra e nu Eju. I

ne ke nam egi pat ske le gen de ka zu ju da su upra vo is to ni na ro di do ni je li u Egi pat

pi sme nost i kul tu ru.


e re i sklad nog i od mje re nog raz vo ja sve ga i vu e ga u Uni ver -su mu14. Vra ti mo se poj mu M! Bog En-Ki je mo gao od re i va ti,utvr i va ti sudbinesve mu po sto je em upra vo za to to je imao tajne stvo re ni, ali ipak sub stan ci ja li zo va ni i oso be ni pred met ko jim jepro e to sve u sve mi ru, ma te ri jal ne ili du hov ne pri ro de. Su me ro -lo zi nam e sto sa op ta va ju da tih M ima na bro ju, as se dam, aspe de set pri tom nam ne da ju i ob ja nje nje za to ih je ba to li ko.

Na ve de na dva bro ja, me u tim, ima ju zna aj nu ulo gu u su mer -skoj re li gij skoj li te ra tu ri i vjer skom i vo tu drev nih Me so po ta -mlja na, jer sim bo li zu ju od re e ne i za i vot ko smo sa naj pre sud -ni je ko smo tvor ne si le, od no sno bo an stva. Su mer ski pan teon je,na i me, poznavao se dam pla ne tar nih bo an sta va, se dam go respo me nu tih bo go va sud bi ne15, se dam go spo da ra ne iz re ci vihene r get skih po ten ci ja Maj ke Ze mlje, kao sim bo la Ko smo sa, oli -e nih u nje nim ge ne ra tiv nim si la ma bez ko jih ne ma i vo ta u Pri -ro di16. Broj pe de set je ste broj ve li kih bo go va su mer skog pan te -


14 Up. EpoGilgameu, kraj de se tog pje va nja gdje se go vo ri o Anun na ki -

ma i bo gi nji Ma me tum ko ji zajednoodreujutokivota.15 Se dam pla ne tar nih bo an sta va ko je smo uslov no iden ti fi ko va li sa onih

se dam bo go va sud bi ne od ko jih za vi si i vot Ko smo sa tre ba stro go lu i ti od se-

dampodzemnihbogovasudbine po ve za nih sa kul tom mr tvih, a e sto se iden -

ti fi ku ju kao sedamAnunnakijapodzemlja, o e mu op ir no ras pra vlja Ro bert

Tem ple u dje lu TajnazvijezdeSirius, Stvar nost, Za greb 1978, str. 84. i d. (S

en gle skog pre veo To mi slav Od le i).16 Pla ne tar na bo an stva su: Utu (Sun ce) go spo dar svje tlo sti, Svi je tla, Ete ra

bez ko je ga ne ma ko smi kog i vo ta; Nergal, go spo dar i vo tvor nog og nja to se

raz la e u i vo to daj nim vo da ma u utro bi Maj ke Ze mlje, ti me pod sti u i su bli -

ma ci ju i rast sje me na, sub stra ta no vo ga i vo ta; Nin-lil, go spo da ri ca ko smi ke

lju ba vi ko ja ne be sku svje tlost, Eter, sje di nju je sa i vot nim og njem i vo da ma sa -

dr a nim u Ze mlji; En-lil, go spo dar ko smi kog ele men ta, va zdu ha po treb nog vi -

dlji voj op stoj no sti i sklad nom odr a nju cje lo kup nog i vo ta iz nje dre nog iz utro -

be Maj ke Ze mlje; Ninib, go spo dar ra ta i mi ra to bla go tvor no iz mi ru je pri ro di


o na zva nih Anun na ki, ta ni je Anun na ko ji, kao i pla ne tar na bo -an stva, bi ja hu sim bo li i oli e nje pri rod nih pro ce sa neo p hod nihza odr a va nje i vo ta u sve mi ru. Vje ru je mo da se u to me kri jeraz log to se u Me so po ta mi ji vje ro va lo da M, po jam o ko jeme mo dru gom pri li kom jo ras pra vlja ti, ima na bro ju se dam ilipe de set, kao i to za to su se dam pla ne tar nih bo an sta va (o ko ji -ma e kao o go spo da ri ma sve tog pla ne tar nog tjed na, od no snone dje lje, sed mi ce bi ti jo go vo ra pri li kom ras pra vljanja o Kul tuplod no sti i Ve li koj maj ci bo go va) od ko jih za vi si op sta nak i vo -ta ci je lo ga sve mi ra, u su mer skom pan te o nu, uzev i ga u na rod -nom, an tro po morf nom ob li ku, ima li pre sud nu ulo gu, to jestpred sje da va li mu i vo di li glav nu ri je uz vr hov nog bo ga Ana.Uisti nu se o vjek pi ta ka ko su druk i je su mer ski mu dra ci mo glida obi nom svi je tu iz ra ze hi je rar hi ju ko smi kih si la ako ne po -mo u sli ke uze te iz ljud skog i vo ta, to jest iz hi je rar hi je ovo ze -malj ske vla sti. Po se bi se ra zu mi je da tim mu dra ci ma ni u snunije pa la na pa met mi sao ka ko to bo e ne gdje na ne be si ma po -sto ji ne ka kva bo an ska dr a va ko joj na e lu sto ji skup ti na bo -go va o e mu se to li ko, mi sli mo uza lud, ras pri ao uva e ni su me -ro log Tor kild Ja kob sen ko ga u sto pu sli je di slav ni is tra i va su -mer skih knjiev nih tek sto va S. N. Kra mer17.

MarkoVii

uro e ne an ta go ni zme to se ra zr je u ju u vre me nu uo lji vu vje nu Har mo ni ju;

Nannar ili Nanna (Mje sec) go spo dar i vo tvor ne ma gi je i mu dro sti i Nabu ili

Nebu (bog zvje zdo znan stva) go spo dar ko smi ke od mje re no sti, omu dre no sti

svih di je lo va pri ro de nad im bdi je i bo gi nja Nan-e kao odr a va telj ko smi ke

prav de, od no sno po ret ka me u ko smi kim ele men ti ma.17 to se ti e ras pra vlja nja T. Ja kob se na vi dje ti dje lo Odmitadofilozofije.

Mi ner va, Su bo ti ca-Be o grad 1967, str. 158, i da lje, dok sli an, kraj nje upro en

stav o su mer skoj mi to lo gi ji, od no sno vje ro va nju S. N. Kra me ra, po to vani i -

ta lac mo e upo zna ti iz nje go vih dje la HistorijapoinjeuSumeru, Epo ha, Za -

greb 1966, str. 92, i da lje (S en gle skog pre ve la Ve sna Krm po ti) i iz dje la Su-

merianmythology3, Phi la delp hia 1972, p. VII sq.


Na kon ovo ga po du eg eks kur sa uslo vlje nog ob ja nje njem poj -ma konkretizacijedu hov nih poj mo va u bli sko i sto noj mi sli, po -seb no kon kre ti za ci je glav nih fi lo so fij skih i vjer skih ka te go ri jadrev nog Egip ta i Me so po ta mi je - Ma at i M - to nas je od ve loi uz gred nom ob ja nje nju pla ne tar nih bo an sta va kao go spo da rasud bi ne, red je da se vra ti mo pi ta nju konkretizacijepojmovaivo-taismrtii da u je mo ta o to me ka u s mi Me so po ta mlja ni. U de -se tom pje va nju (za pra vo na de se toj plo i ci) Epa oGilgameu,Gil ga me, taj su mer ski He ra kle, ja da se u va ri ci Bo je ga vr ta, bo -gi nji Sa bi tum Si du ri, ka ko je po svu da iao ne bi li naaoivotzasvo ga po bra ti ma ime nom En ki du, bi e di vljeg iz gle da, ple me ni -tih osje a nja, to ga stvo ri bo gi nja Aru ru, od no sno Nin-lil:

II,8; SB,II,10................,ivotnemoguna,

na to mu bo gi nja, i ja je ulo ga u su mer skom pan te o nu sli naonoj bo gi nje He be18 u he len skom pan te no nu, od go va ra:

SB,III,1-SB,III,4Gil ga me u, na um ku da te vo di?ivottotrai,ti na i ne e!Kad bo zi, stvo ri e lju de,Smrtoni o vje ku dahu,ivotza se be zadraeoni19.

(Pot cr tao Mar ko Vi i)


18 Obje bo gi nje po slu u ju pi em bez bri ne bo go ve. In te re sant no je da je u

he len skoj mi to lo gi ji He ba po sta la e na naj ve e ga he len skog ju na ka dor skog

po ri je kla, zlo pat nog He ra kla ko ji po sli je smr ti uzi e na snje ni Olimp, kao i to

da He ra kle po svo jim pod vi zi ma um no go me pod sje a na su mer skog ju na ka

Gil ga me a (dvi je tre i ne bog, a jed na o vjek) to za pra vo i ni je ne ko u do, ako

se ima na umu da on po pre da nju u drev nu He la du sti e sa Bli skog is to ka.19 Up. Gilgame,Knji ev na za jed ni ca, No vi Sad 1993. (Ep s ru skog pre veo,

uz kon sul ta ci ju ori gi na la, stu di ju i ko men ta re sa i nio dr Mar ko Vi i).


Sli no, kon kre ti zo va no, sup stan ci jal no po i ma nje smr ti su sre -e mo u Tekstovimapiramida,u nat pi su pi ra mi de fa ra o na Pe pi jaII u ko jem se go vo ri o fa ra o no vom ro e nju po sred stvom nje go -va oca Atu ma. Fa raon je ro en:

Prijenotojenebopostalo,Prijenotojezemljapostala,Prijenotojeljudskirodnastao,PrijenotosuNeteriroeni,Prijenotojesmrt po sta la20. (Pot cr tao Mar ko Vi i)

Na ve de ni nam ci ta ti po svje do u ju da se smrt sma tra la ne imkon kret nim, sup stan ci jal nim. Isto je mi lje nje vla da lo i o ivotu,to e nam, osim na ve de nih ci ta ta, po svje do i ti jo jed no mje stoiz EpaoGilgameu,kao i MitoAdapi,si nu su mer skog bo ga En-Ki, od no sno Ea.

U je da na e stom pje va nju EpaoGilgameu,Ut na pi tim, taj bi -blij ski Noa i je su mer sko ime gla si Zi u su dra, a va vi lon sko Atra -ha sis, oda je Gil ga me u taj nu o traviivotato se na la zi na dnuslat ko vod nog mo ra. Na to:

272 Za noge pri ve za ka me nje te ko,273 Ono ga po vu e udubinemo ra,274 Ube re cvi jet, svojuizboderuku...

Gil ga me, me u tim, ni je imao sre e sa bilj kom i vo ta, kao tosa ja bu kom ubra nom sa Sta bla spo zna nja do bra i zla ne e ima ti

MarkoVii

20 Up. K. Set he, DasaltaegyptischePyramidentexte I-IV, Le ip zig 1900-

1922, iz re ka 1466. Iz gor njeg se ci ta ta d za klju i ti da je fa raon kao kru na ko -

smi kog stva ra nja (to je uo sta lom po du bo kom uvje re nju drev nih Egip a na

bio i obi an o vjek) za et u Ap so lut nom bi u i ju je vi dlji vu op stoj nost iz ve -

lo po mo u me ta fi zi kih i ko smi kih Ne te ra, Po el, o e mu se op ir no ras pra -

vlja u Egipatskaknjigamrtvih, str. 7-53.


he brej ski Adam ko ji svo jim i vo tom s Evom po do sta pod sje ana i vot go re spo me nu tog En ki dua sa bo gi njom Aru ru, jer suobje Stvo ritelji ce i obje po da ru ju mu drost svo jim mi lje ni ci ma.Uzrok Gil ga me o ve i Ada mo ve ne sre e je zmi ja ko ja Gil ga me -u kri om uzi ma tra vu i vo ta te mu je, kao i Ada mu, jer je po na -go vo ru zmi je, od no sno e ne, iz hu rij skog pan te o na po te kle Eve,su e no da umre, ali kao ra zum no bi e, e mu se he brej ski vr hov -ni bog to li ko us pro ti vio, jer je e lio da car stvo uma po sje du je sa -mo on, a ne i nje go va ljud ska stvo re nja ko ja tre ba da mu se po -ko ra va ju kao bez um na mar va. Ko li ko li he brej ski Ja hve pod sje -a na mo der ne ap so lu tisti ke vla da re ko ji to li ko za zi ru od slo bo -do u mlja svo je uglav nom po slu ne pa stve!

U MituoAdapipri a se ka ko je An, vr hov ni bog su mer skogpan te o na, po zvao na od go vor nost Ada pu, si na bo ga mu dro sti ime -nom Ea. Ea si nu Ada pi pri je od la ska na ne be ski Anov sud sa vje -tu je da ni ta ne je de to mu se po nu di u Ano vom dvo ru, jer hra na,po do brom obi a ju vla dara svih vre me na, mo e bi ti za tro va na.Kad se Ada pa, me u tim, pred Anom oprav dao, do ka zav i da jelo ve i ri bu sa svim slu aj no po lo mio kri la Ju nom Vje tru, An svo -jim po mo ni ci ma, bo go vi ma Dum mu zi ju i Giz zi di na re u je:

Hljebivotamudajteionegajesti.KadmuDonesuhljebivota,nehtjegajesti:kadmuDonesuvoduivota,nehtjejupiti...21

To li ko o po sta nju i vo ta i smr ti i nji ho voj kon krek ti za ci ji! Kadje pak ri je o uzro ku po sta nja po je di nih pri rod nih po ja va, kao, napri mjer, o na do la sku ki a ili po ja vi su e, i tu se kao uzrok ja vlja -ju po je di na bi a. Ra ni je smo vi dje li da je la vo gla vi orao Im du -gud, ina e po sve en bo gu La ga a Nin gir su, sva ke No ve go di ne,


21 Cf. Pritchard, Anthologyof theAncientNearEasternTexts, Prin ce ton

1976, I p. 79, 2-5.


u vri je me no vo go di njih sve a no sti o ko ji ma je pri je bi lo ri je i,vo dio te ku bor bu s raz ja re nim Ne be skim bi kom, uzro kom su ei sa vla u ju i ga omo gu a vao pa da nje ki e. Ov dje do daj mo da suna ro di ci je lo ga Bli skog is to ka u no vo go di njim sve a no sti magle da li ne sa mo su dar pri ja telj skih im i ne pri ja telj skih ko smi kihsi la, ve je za njih No va go di na bi la i sim bol pr vog ro e nja, po -sta nja Sun ca, ti me i pr ve po bje de Sun ca nad si la ma Ta me to sena sta vlja sva ko ga ju tra. Sun e va po bje da nad si la ma Ta me iMra ka po seb no je do la zi la do iz ra a ja u ju tro No ve go di ne i meje za po i njao no vi go di nji ci klus bu e nja, sa zri je va nja i oba mi -ra nja ge ne ra tiv nih sna ga i i vo ta na Maj ci Ze mlji. Za to je No vagodi na bi la sim bol pr vog po sta nja Sun ca, nje go ve po bje de nado vje ku ne pri ja telj skim si la ma, sim bol sva ko dnev nog iz la skapo bje do no snog Sun ca, kao i sim bol no vo ga bu e nja Maj ke Ze -mlje, hra ni te lji ce bo go va i lju di. Kad je pak ri je o uzro ku plod-nostinju je po bli sko i sto nom vje ro va nju pro u zro ko va la zmi ja,to hton sko bo an stvo suigeneris.

to se ti e me so po tam skog po i ma nja i do i vlja va nja prostorai vremena,tu se, kao ni kod shva ta nja uzronosti,ne mo gu oe -ki va ti i sto lo gi ka raz mi lja nja o nji ma, kao to to, re ci mo, su -sre e mo kod Ima nu e la Kan ta22 po ko me se spo zna ja o vre me nui pro sto ru ne do bi ja iz vanj skog is ku stva, od no sno do i vlja va njaovih, jer se po nje mu, vanj sko is ku stvo sti e na osno vu ovih apri o ri da tih, u li ma i is ku stvu pri ro e nih op tih opa a nja. Me so -po tam sko i sta ro e gi pat sko po i manje vre me na i pro sto ra bli e jeono me to o vre me nu, pre ma Sek stu Em pi ri ku, ka e He ra klitEfe a nin: Vrijemejeprvasubstancijalnabt23, to e re i da jeono, kao i pro stor, ne to kon kret no, u li ma za mje tlji va i ra zu -mom spo zna tlji va stvar nost s ko jom se Me so po ta mlja nin na sva -kom ko ra ku su sre tao, ak tiv no je do i vlja vao i s njom stu pao u

MarkoVii

22 Up. He gel, Istorijafilozofije, BIGZ, Be o grad 1983, III 438, i d.23 Up. Sextus Em pi ri cus, AdversusMathematicos IX 360.


per ma nent nu ak ci ju. Do sljed no to me, vri je me i pro stor ni su ne -ke za seb ne, iz ko smi kog i vo ta iz dvo je ne ka te go ri je, ne tomen tal no, idealnabtpojavnogsupstancijalnogsvijeta,sredinakojaobjedinjujepozitivnoinegativno,kao to ka e Pla ton24.

Po osvje do e nom uvje re nju drev nih Me so po ta mlja na vri je me ipro stor ui sti nu ni su ne ke ap strakt ne funk ci o nal ne re la ci je unu tarko smi kog zbi va nja, ve su utka ni u i vot pri ro de, pred sta vlja ju -i di je lo ve ko smi kog i vo ta ko je su bli sko i sto ni na ro di jed -nostav no osje a li, iste do i vlja va li i pro i vlja va li u skla du s rit -mom i vo ta u mi kro ko smu i ma kro ko smu. To zna i da vrijeme,kao i osta la bi a, ima svo ju mla dost, zre lost i sta rost - pro lje e,lje to i zi mu: jednojevrijememladoga,drugostarogabia;jed-nouovom,drugouonostranomivotu,to je i shva tlji vo, jer jesa da nje vri je me slijedfazauvjenomponavljanjuukojemsebi-epo ja vlju je u dva osnov na aspek ta - mi ro va nju i kre ta nju.

Ka ko bi se i ta lac - i ta ju i ne ki bli sko i sto ni za pis u ko jembu du i do ga a ji do la ze is pred pro lih i sa da njih, ili se pak pro -lost, sa da njost i bu du nost ne u tra li zu ju, mi je a ju i is pre pli u,kao na pri mjer, u onom na pi su iz La ga a gdje se go vo ri ka ko jeen si Gu de ja u jed nom hi pu bla go slo vio hram, uda rio mu te me -lje, na pra vio ope ke i sa gra dio ga, ka kve pri mje re su sre e mo i udrev nom Egip tu, po tom kod sta rih He bre ja i He le na - pri tomvje ro va tno zbu nio, re nam je ne to o relativnomi apsolutnompo i ma nju vre me na kod drev nih na ro da.

Ranije smo is ta kli da su drev ni na ro di Bli skog is to ka u sva komko smi kom do ga a ju ili iza nje ga gle da li ak tiv nog vr i o ca rad -nje s ko jim su po nu no sti stu pa li u ak ti van od nos, to e re i daje o vje ka pri je ne kih pe de se tak vje ko va vi e za ni mao od nosprema do ga a ju, rad nji, ili od nos pre ma nje nom vr i o cu, ne gosa mo vre men sko od re e nje. Dru gim ri je i ma, vi e ga je in te re -so vao vid, aspekt ne ke rad nje ili do ga a ja, to jest du i na tra ja nja


24 Up. He gel, op.cit. II 216.


i na in iz vr e nja rad nje; in te re so va lo ga je, da kle, to bi se lin -gvisti ki re klo, da li je do ti na rad nja po svo joj na ra vi traj na, tre -nut na ili svr e na, dok mu je ma lo, bo lje re i ni ma lo sta lo do is -ka zi va nja vre men skog re do slje da vr e nja po je di nih rad nji po -treb nih u pro ce su iz vr e nja ne kog pot hva ta. To je za onaj sta dijkon kret ne mi sli sa svim ra zu mlji vo, jer se vri je me iz vr e nja ne kerad nje - da li se vr i u pro lo sti, sa da njo sti ili bu du no sti - od -re u je is klju i vo pri apsolutnojupotrebi,to jest u od no su ne kerad nje pre ma mo men tu go vo ra, to uka zu je da je na rav vre me nave o ma ap strakt na, za to kon kret na mi sao bli sko i sto nih na ro dani je pu no ma ri la. Na su prot vre me nu aspekt no, vid sko se zna e -nje - da li je ne ka rad nja traj na, tre nut na ili svr e na, pro la - do -bi ja u relativnojupotrebine ke rad nje, to jest iz van od no sa pre -ma mo men tu go vo ra, to je slu aj u pri po vi je da nju i bez vre men -skim rad nja ma, kao to je slu aj u onoj uz re i ci Manusmanumlavat.To uka zu je da je pri ro da vi da kon kret na i su bjek tiv na (jerse ta rad nja mo e sva ko ga tre nut ka vr i ti) to je u pot pu no sti od -go va ra lo su bjek tiv noj i kon kret noj mi sli drev nih Me so po ta mlja -na i Egip a na. Ov dje do daj mo i iz isto rij ske gra ma ti ke po zna tui njenicu da su u sta rim je zi ci ma kao, na pri mjer, u hi po te ti nomin do e vrop skom je zi ku, ta ko zva ne vre men ske osno ve vi e iz ra -a va le traj nost ne go vri je me vr e nja ne ke rad nje, o e mu ov djeni je mje sto op ir ni je ras pra vlja ti.

Vje ru je mo da je sa da bar do ne kle ra zu mlji vo za to drev ni na -ro di ni su mno go ma ri li za vre men ski re do sljed pri iz la ga nju od -re e nih rad nji, kao i to za to je u nji ho voj kon kret noj mi sli sa -da nje vri je me ima lo naj ve e zna e nje, dok su pro lost ili bu -du nost mo gle po sta ti nor ma tiv ne i ap so lut ne te se kao ta kvemo gu po ja vi ti u bi lo ko je vri je me i bi lo ko je ga a sa. Mo da ni -je na od met do da ti da je sta ro he len ski je zik po zna vao is klju i voap so lut nu upo tre bu vre me na (pa ra tak su) to e re i da se u nje -mu vre me na reali zi ra ju sa ma so bom, dok la tin ski po zna je re la -tiv nu upo tre bu vre me na (hi po tak su) to jest pri o ri tet jed nog vre -

MarkoVii


me na nad dru gim (con se cu tio tem po rum) to je iz la tin skog pre -lo u ro man ske je zi ke po te kle iz nje ga.

Kad je pak ri je o prostoru,tre ba is ta i da po vje ro va nju dre v -nih Me so po ta mlja na i Egip a na sva mje sta na ze mlji za o vje kane ma ju pod jed na ku vri jed nost. Ta ko za njih is tok i za pad ne ma -ju isto zna e nje. Istokje onaj pro stor, mje sto, oda kle Sun ce, sa -vla dav i si le Ta me, o e mu smo ve go vo ri li, sva kog ju tra kre ena svoj po bje do no sni po hod no se i i vot sve mu i vo me. Za to jeistok sim bol ne sa mo iskon skog po sta nja ve i dnev nog odr a njai vo ta, za raz li ku od zapada,sim bo la mra ka i smr ti, za pa da nako jem Bog-sun ce ula zi u pod zem ni svi jet i u nje mu se i ta vu nobo ri sa si la ma Mra ka da bi, po bje div i ih, su tra po no vo do ni je losvi je tlo, sim bol i vo ta, e mu se ra du je sve i vo na ze mlji, to seli je po ra za bi re iz jed ne him ne upu e ne bo gu-sun cu Rau25:

Tistvoripavijane,Tebidapjevaju,Predtobomdaigraju,Imetidaglasnohvale26,

kao i iz jed ne him ne pro na e ne u Ni ni vi, upu e ne bo gu-sun cuUtu, od no sno a ma u, ka ko su mer skog bo ga Utu zva hu Aka a -ni, Va vi lo nja ni i Asi ra ni. Nje zin po e tak gla si:

a ma u Bo e!Ljud stvo te bi se ra du je ci je lo, Sve i vo na svi je tu za tvo jom Svje tlo u u di...27

Ov dje smo do li do pi ta nja pro i ma nja, od no sno do uza jam nogdje lo va nja pro sto ra i vre me na. Ju tro, kad se ra a Sun ce, na i me,


25 Taj bog je, u skla du s bli sko i sto nim shva ta njem vre me na i pro sto ra imao

tri ime na ko ji od go va ra hu ju tru-Khe pri, po dne vu-Ra i ve e ri-Atum.26 Cf. HieratischePapyridesMuseumsinBerlin, II, No 3050.27 Ci ti ra no pre ma N. K. San ders, TheEpicofGilgamesh, Lon don 1972, p. 25.


kao to smo vi dje li, is to ku da je po vo ljan i za sve i vo to da jan iz -gled, dok ve er, kad je sun ce na smi ra ju, za pa du da je ne pri ja -teljski, be i vo tan iz gled. U ve zi s re e nim sto ji is to nja ko astro -lo ko vje ro va nje o uti ca ju ne be skih ti je la na sve op ti i vot na Ze -mlji, na to nas jo uvi jek pod sje a ju Zo di jak i ho ro skop.

U egipatskom po i ma nju pro sto ra iz ra zi to emo ci o nal nu bo juimao je pr vo bit ni sve ti pro stor, pr vo bit na hum ka, oto i sa ko je -ga je Atum, sam iz ro niv i u vi du oto i a iz Nu, pri mo ge net skihvo da, stao da stva ra. Ta se hum ka, oto i - kao sre di te ge ne ra tiv -nih po ten ci ja iz ko jeg je po te kla vi dlji va re a li za ci ja i sup stan ci ja -li za ci ja vi tal nih po e la za e tih u Ap so lut nom bi u - za ko ju se vje -ro va lo da se u po et ku na la zi la u hra mu bo ga-tvor ca Ra, u gra duHe li o po lju, sta la sma tra ti sve ti njom nad sve ti nja ma. Ka ko je, me -u tim, u Egip tu sva ki hram imao sve ti nju nad sve ti nja ma i bu du -i da je sva ko bo an stvo bi lo tvor no po put he li o polj skog Ra, to susve te ni ci po je di nih hra mo va svo ju sve ti nju nad sve ti nja ma iden -ti fi ko va li s pra i skon skom hum kom, sim bo lom pr vo bit nog iz vo rai vo ta. Dosljed no to me, u sva kom je hra mu po sto ja la pr vo bit nahum ka pa je sva ki hram sma tran sve tim mje stom, pra i zvo rom i -vo ta. To je je dan od raz lo ga za to su egi pat ske pi ra mi de gra e neu ob li ku te, u zo ru svi je ta na sta le, i vo tvor ne hum ke ko ja bi ja esim bol iskon ske sim bi o ze ma te ri jal nog i du hov nog u ko smo su.

Kad je pak ri je o drev nim Su me ra ni ma, Aka a ni ma i Va vi lo nja -ni ma Ha mu ra bi je va vre me na, za njih je sli no zna e nje ima la ko-smikaplaninaiz ro ni la iz pr vo bit nog mo ra na ko joj je An, vr hov -ni bog su mer skog pan te o na u du hu na rod nog vje ro va nja, u ge ne zime ta fi zi ko Po e lo, ot po eo stva ra nje velikihbogovazva nih Anu -n na ki, a pre ko njih, kao ko smi kih Po e la, sav vi dlji vi svi jet, to seli je po ra za bi re iz po et nih sti ho va mi ta na zva nog LahariAnan:

KadnaplaniniNebaiZemljeAn ro di Anun na-bo go ve...28

MarkoVii

28 Mit e u ci je lo sti bi ti na ve den kad bu de ri je i o kon cep ci ji sve mi ra.


Sto ga ni je ni ka kvo u do to se ta pla ni na - kao pri mo ge net -ska ko li jev ka za jed ni kog i vlje nja i pro i ma nja du ha i ma te ri -je, ne pod vo je no sti Tvor ca i stvo re nog, ali i kao pra i zvor vi dlji -vog, ma te ri jal nog stva ra nja - e sto ve zu je za En-li la ko ji je svre menom po stao glav ni bog-tvo rac i or ga ni za tor ci vi li zo va -nog i vo ta na Maj ci Ze mlji u su mer skom pan te o nu. Ima ju i tona umu ra zu mlji vo nam je to se uz nje go vo ime e sto do da jeepi tet Velikaplanina29,i me su su mer ski mu dra ci, ui te lji e -lje li na gla si ti da je En-lil30 onaj ne be ski stvo ri telj, Ko smo kra -tor, ko ji po sje du je tvor nu mo to je oli a va e ko smi ka pla ni -na oda kle je po te kla sub stan ci ja li za ci ja vi tal nih Po e la mi sa o -no za e tih u Ap so lut nom bi u, o e mu e bi ti op ir ni je go vo ra,a sa da da se po za ba vi mo go vor nom i pi sa nom ma gi jom drev -nih Me so po ta mlja na.


29 Taj se epi tet, iz me u osta log, su sre e i u jed nom hva lo spje vu ko ji go vo -

ri o En-li lo vim za slu ga ma za ci vi li zo va ni i vot na Ze mlji:

BezEn-lila,Velikeplanine,

Gradovinebibilisazidani,ninaseljaosnovana,

Stajenebibilesazdane,nitorovipodignuti...

30 Re e no o En-li lu kao o tvor nom bo an stvu je ste raz log za to se Ve li ka

maj ka bo go va, od no sno Maj ka Ze mlja, na su mer skom zva na Ki, iz me u osta -

log, na zi va i Nin-hur sag. to jest Go spo da ri ca ko smo tvor ne pla ni ne - epi tet ko -

jim su su mer ski mu dra ci na sto ja li iz ra zi ti nje zi nu te melj nu ge ne ra tiv nu funk -

ci ju to se naj bo lje oi to va la u toj ko smo tvor noj pla ni ni. na ko joj je, kao to

re ko smo, po e lo vi dlji vo stva ra nje u Ap so lu tu mi sa o no za e tog svi je ta. Ima -

ju i na umu tu neo spor nu i nje ni cu osta je nam da ono to o tom epi te tu ras pre -

da raz me tlji vi Ro bert K. G. Tem ple, u ci ti ra nom dje lu (str. 88) od ba ci mo kao

plod i ste fan ta zi je. Mje sto u spje vu PodviziidjelabogaNinurtena to Tem -

ple alu di ra ai ti o lo kog je ka rak te ra. Tem ple o vo dje lo, ba rem kad je ri je o egi -

pat skoj i me so po tam skoj ci vi li za ci ji, obi lu je ne u te me lje nim hi po te za ma.


III Govorna i pisana magija

1. Uvod

Drev ni su Me so po ta mlja ni, kao uo sta lom i sta ri Egip a ni, ne -sum nji vo zna li da je ma gi ja na in da se po mo u proricanjai od -re e nih ma gij skih rad nji spo zna, to e re i pot i ni pri ro da, o -vjek, bo an stvo i sve ono to pre la zi gra ni ce ne u o bi a je nog u i -vo tu lju di i Sve mi ra31. Me so po ta mlja ni su, na i me, jo od pra sko -zor ja svo ga isto rij skog bi a na sto ja li da pro ri ca njem - ko je se iz -vo di lo po seb nom gla sov nom sim bo li kom, nadahnutimgovorom,tu ma e njem sno va i zna me nja na je tri r tve, pro ma tra njem zvi je -zda i le ta pti ca itd. - te dru gim ma gij skim sred stvi ma, upo zna juvo lju, na mje ru ono ga tiko je sta ja e iza sva ke po ja ve u ko smi -kom ti me i li nom i vo tu i, do sljed no to me, da pre ma ono me tiza u zmu od go va ra ju u ak ci ju. U to me im je, osim pro ri ca nja, od -no sno pred ska za nja, od ve li ke po mo i bi la, ka ko govornamagi-ja -mo i zna e nje imena,ma gij ska mo izgovorenog imena,pjesmai ples,pozitivnoi negativnopriznanje-ta ko i pisanama -gi ja - simbolikaimagijskamopismaibroja,slikeistatue.

2. Ime kao tvor ni prin cip

Ne po treb no je isti ca ti da je ime kao du hov no-fi zi ko na e loin di vi du a ci je, iz dva ja nja iz car stva ano nim no sti, jed na od naj ve -ih te ko vi na ljud skog du ha, jer se do i sta za ne to to ne po sje -du je ime, ba rem fi lo sof ski ne mo e tvr di ti da po sto ji, da imasvoj iden ti tet ko jim se iz dva ja iz bez li nog i kao de fi ni sa ni su -

MarkoVii

31 Up. Ri ard Ke ven di, Istorijamagije, Be o grad 1978, str. 17, i d. (Pre veo

s en gle skog Pe tar ur i ja). Kad je ri je o zna a ju ma gi je kod bli sko i sto nih

na ro da Ke ven di e vo je od re e nje kraj nje upro e no, go to vo sve de no na cr nu

ma gi ju, jer je ma gi ja kod njih ima la i uz vi e ni ju svr hu.


bjekt spo zna je. Sto ga nas ne u di to je sko ro kod svih drev nihci vi li za ci ja sin tag ma imati imezna i lo postojati,a nemati imezna i lo nepostojati.

Bu du i da ime ne koj stva ri, oso bi pa i bo an stvu, iz dva ja ju iga iz neo d re e no sti, da je oso bi ne po ko ji ma se raz li ku je od osta -log iz ro da i vr ste, uka zu je nam da se iz go va ra njem, da va njemime na, stvar, bi e ili bo an stvo iz ne raz lu e nog, amorf nog sta -nja, do vo di u raz lu e no, li no sta nje, iz neo d re e nog u od re e -no po sto ja nje, to je za drev ne na ro de zna i lo isto to i do vo e -nje iz ne po sto ja nja u po sto ja nje.

To je raz log za to u re li gi ja ma bli sko i sto nih na ro da sa mo ko -smo kra to ri, de mi jur zi, po put su mer skog En-li la, egi pat skog Ra,fe ni kog Ela, ili va vi lon skog bo ga-tvor ca Mar du ka ima ju po vla -sti cu iz go va ra nja ime na, to jest do vo e nja u vi dlji vo po sta njesve ga po sto je e ga u va si o ni.

Da je ime po iskre nom osvje do e nju drev nih Me so po ta mlja narav no po sta nju i op stoj no sti bi a naj bo lje e nam po svje do i tinaj zna aj ni je dje lo iz su mer sko-akad ske vjer ske knji ev no sti,Epostvaranju:

1 Kad ne bo go re,nemaeime,Kad ze mlja do lje,nemaeime.Kad iskon ski Aps32, to ih po ro di,Kad Mum mu, kad Ti ja mat, nji ho va sve op ta maj ka,


32 Bu du i da se o te o go nij sko-ko smo go nij skom si ste mu u Epuostvaranju,

kao i o osta lim sli nim si ste mi ma na rod Bli skog is to ka op ir no go vo ri u uvo -

d noj stu di ji KosmogonijskamisaodrevnogBliskogistokauz moj pre vod Enu-

maelia na na je zik, za ovu pri li ku do daj mo to li ko da Aps u ovo me Epu, si -

mbo li zu ju i gor nje slat ke vo de, na su mer skom zva ne ab-zu, sjedite znanja,

naj vje ro vat ni je pred sta vlja mu ko po e lo, principiumcausativum, dok Ti a mat,

sim bo li zu ju i do nje sla ne vo de, na akad skom zva ne tamtu, na su mer skom a-ab-

ba, u ge ne zi pred sta vlja en sko po e lo. O va vi lon skoj Ve li koj Maj ci Ti a mat


5 Sta nu svo je mje a ti vo de.Kad sta ni ta boja, ne bje hu sa zda na,Kad ni je dan bog, nebjeestvoren,Kad ni je dan bog, nemaeime33,Kad ni jed na sud bi na ne bi od re e na...Bo go vi iz utro be Aps i Ti a mat, roeni bje hu.

10 Lah mu i La ha mu se po ja ve, ime do bi e oni34.(Pot cr tao M. Vi i)

Ka ko ime, po uvje re nju na rod Bli skog is to ka od go va ra su ti -ni, bti ime no va nog, to jest stvo re nog, do sljed no to me, po zna va -ti ne i je ime zna i po zna va ti nje go vu su ti nu, na rav, bi e. Ovaj

MarkoVii

ko ja je pre u ze la atri bu te i funk ci je su mer ske Ve li ke Maj ke, od no sno Maj ke Bo -

gi nje, Din gir-mah, ovom pri li kom re ci mo to li ko da je, kao tam no, ne vi dlji vo

sta ni te do njih vo da iz ko jih po ti e i vot, kao obi lje je ta me, od no sno sa ma bu -

du i Ta ma, sim bol pr vo bit nog, pri je vi dlji vog stva ra nja svi je ta, po zi tiv nog i ve -

o ma du gog sta nja ne vi dlji vo sti, sta nja u ko jem funk ci o nal na po e la mi sa o no

za e ta u Ap so lu tu po i nju sub stan ci ja li za ci ju, te e i vi dlji voj op stoj no sti to e

i po sti i iz la skom iz utro be Maj ke Ze mlje, o e mu e po sli je bi ti ri je i.33 Sko ro iden ti no mi lje nje o ime nu su sre e mo i kod drev nih In di ja ca i

He le na. Ta ko se be smrt ni Ho mer, vje snik evrop ske kul tu re po no si in sti tu ci jom

ime na kad ka e:

Od. XIX 403:

Asadodaberi,Autolie,imekojimemilog

Odkerkenazvatisina,jerpremnogoeljaenjega.

NatojjojprozboriAutolik,govoreovo:

Zeteikerko,imemudajtekakovamvelim:

Jaljutesenamnogeljudeiene

Namnogohranojzemljidolazimamotestoga

NekLjuticadijetesezove...34 Up. Enumaeli,Na pri jed, Za greb 1993. (Epsa fran cu skog pre veo, uz

ko n su l ta ci ju ori gi na la, stu di ju i ko men ta re sa i nio dr Mar ko Vi i).


je na zor sa svo je stra ne do veo do vje ro va nja da je po zna va njene i jeg pra vog ime na rav no po sje do va nju, ima nju u vla sti ono -ga i je se pra vo ime, od no sno bi e i mi sli po zna ju35. To je opetdo ve lo do stva ra nja in sti tu ci je dobrog imena, do mo ti vi sa nogime na36, od no sno do to ga da su se no vo ro e noj dje ci sta la da -va ti ta kva ime na ko ja im pri da ju do bra svoj stva. Ko, na i me, imado bro ime taj ima i do bru sud bi nu, jer oso bu ci je lo ga i vo ta ob -da ri va sre om. U to me se kod Me so po ta mlja na kri je raz log po -sta nju in sti tucije dobrog imena,od no sno dobresudbine,to jeima lo za po slje di cu da i smi kra lje vi u drev nom Su me ru, Asi ri -ji i Va vi lo nu, kao u Egip tu fa ra o ni, ima ju obi no svje tov no i bo -an sko, te o for sko ime ko je im udje lju ju bo go vi, kon kret ni je bo -gi nje, kao, re ci mo, u Su me ru Nebeskakraljica, to jest Inan na,pra vil ni je Nin-an na (= Go spo da ri ca ne ba) jer ona, po put Amon-Ra u Egip tu, kru ni su mer ske kra lje ve da ju i im bo an sko imeto ga kra lje vi uz svje tov no ra do iz go va ra hu. Ta kvo je, na pri m -jer, ime Sar gon, po ti u i od akad skog a ru ken, Zakonitivla dar;San he rib, od Sin-ahe rib, Sin(= bog mje se ca) umnoavabrau.To su u lin gvi sti ci do bro zna na te o for ska ime na vr lo e sta i u he -len skom je zi ku: Thefi los-Bo go ljub, Thedo tos-Bo i dar, to se


35 To je raz log za to du a umr log u Egipatskojknjizimrtvih na pu tu od smr -

ti do Ozi ri so va za grob nog su da (Gl. 99, i 125-svr e tak) iz go va ra ime na hi po sta -

zi ra nih pred me ta, od no sno di je lo va vra ta ili bar ke kao ta a ka zgu snu te ma gij -

ske mo i u ko ji ma se ma gij ski oi tu ju ko smi ke sna ge s ko ji ma se du a va lja

sje di ni ti. U ovom slu a ju po zna va nje i iz go va ra nje ime na jed na ko je ima nju u

vla sti ime no va nog su bjek ta ko ji mu vi e ne mo e na ko di ti.36 Po gled o po sta nju mo ti vi sa nih ime na do no si nam i rim ski ko me di o graf Pla -

ut, PersaeIV 4, 74: Omenestnomen, a su sre li smo ga i u na ve de nom pa su su iz

Odiseje u ko jem Au to lik lju te se mno go no vo ro en e tu na di je va ime Lju ti ca, to

jest Odi sej, no to ni je bi lo pra vi lo ni u naj sta ri ja vre me na, o e mu au tor ove stu -

di je op ir no ras pra vlja u sklo pu an tro po ni mi je i to po ni mi je u dje lu Onomastikau

grkimpoveljamasrpskihvladara2, Ok to ih, Pod go ri ca 2000, str. 15-26.


su sre u i kod osta lih in do e vrop skih i dru gih na ro da. Do daj mouz gred da su su mer ski, akad ski, asir ski i va vi lon ski vla da ri svo -ja bo an ska ime na e sto is pi si va li na hra mo vi ma s raz lo gom tobi sva ki iz go vor to ga ime na ono me ko ga no si da vao no vu sna -gu, no vi i vot.

3. Ma gij ska mo go vo ra i pi sma

Ovo nas opet do vo di do pi ta nja ma gij ske mo i gla sa, nje go vana i na iz go va ra nja i pi sma, na pi sa nog ime na, na pi sa ne ri je i ko -ja je po vje ro va nju drev nih Me so po ta mlja na rav na iz go vo re nojri je i.Glas je kod pr vo bit nih na ro da imao pr vo ra zred nu ma gij sku

mo iz ra a va nja spo zna nja, po zna va nja i vla da nja onim ko gaupo zna je mo. To je raz log za to se na red be i za ko ni od vaj ka da gla-snoob zna nju ju; za to se vr hov ni bo go vi, kao to su ka na an ski El,sje ver no-si rij ski Ha dad, kod Fe ni a na po znat i kao Baal-Ha dad,su mer ski Adu ili Ikur, he len ski Ze us ili pak hri an ski Ja hveogla a va ju svo jim mo nim gla som, gr mlja vi nom, ka ko bi, jer suta ko nji ho vi na mje sni ci htje li, to vi e na gla si li su pre ma ci ju nadta ko jadnomkreaturomkao to je ljud sko bi e i ji glas Vi nji, kadne ma ju pa met ni jeg po sla, oslu nu kao glasvapijuegupustinji.

S te ta ke gle da no o gla su bi se da la na pi sa ti po de blja stu di -ja, ali nam se ovom pri li kom va lja za do vo lji ti tvrd njom da jeglas po uvje re nju bli sko i sto nih na ro da, uz ime, bio jed no odnaj zna aj ni jih sred sta va ka ko spi ri tu al ne iden ti fi ka ci je i iz dva -ja nja ime nom oslo vlje ne oso be, ta ko i iz ra a va nja mo i ko junam da je po zna va nje ime na ne ke oso be, to se po sti e iz go va -ra njem ime na te oso be. Do daj mo i to da se ma gij ska sna ga iuti caj gla sa pri li kom po la ska u lov, bor bu i to me sli no, po ja -a va la bu kom, fre neti nim po kli i ma i pjesmompo pra e nomritualnimplesom,to i da nas su sre e mo kod broj nih do mo ro -da ca u Afri ci.

MarkoVii


Bu du i da je oi to va nje spo zna je, ti me i mo i, po mo u gla saogra ni e no iz go va ra njem, lju di su pri bje gli pismu,to jest is pi si -va nju ime na i sve ga ono ga to su e lje li ima ti na oku ili u vla sti.Ta ko je pi smo, u od no su na glas ko ji je oi to vao vre men ski tre -nut nu spo zna ju i mo po sta lo sred stvo iz ra a va nja trajnei neo -gra ni e ne spo zna je i mo i nad ime no va nim. S re e nim se, me -u tim, mo pisanemagijeni iz da le ka ne is cr plju je. Kao to kult-nastatua,oi vlje na ob re dom otvaranjausta,u hra mu za mje nju -je bo ga, ta ko i napisanitekst,obi no him na ili mo li tva bo gu is -pi sa na na sta tui vla da ra, za mje nju je ga u mo li tvi bo gu, e mu jeva ljan pri mjer sta tua vla da ra Gu de je na i nje na od di o ri ta ko ja seu va u Lo u vreu.

Ako pi smo, na pi sa na ri je, ima to li ku mo u oi ma obi nihlju di, po seb no sve zna ju ih bo go va on da, isti nu go vo re i, ni je bi -lo po treb no da se na pi si, obi no mo li tve po sve e ne bo gu, iz la una vi dlji va mje sta gdje su ih mo gli pro i ta ti do bro na mjer ni, ali izlo na mjer ni lju di i zlob ni de mo ni. Upra vo je mo gu nost ne ga -tiv nog uti ca ja na pra vo ime, kao i na mo li tve upu e ne bo an -stvu, do ve la do to ga da su se oni sta li is pi si va ti na skro vi timmje sti ma ili kriptogramskimpismomi ji je smi sao bio do stu pansa mo upu e ni ma u nje ga37.

Skri va nje pra vo ga zna e nja ime na po sti e se i e stom upo tre -bom si no ni ma i ho mo ni ma, kao i akro fo ni jom. Je dan od naj dje -lo tvor ni jih na i na skri va nja pra vo ga ime na, pra vo ga zna e njadi men zi ja ne ko ga hra ma te sim bo li kog pred sta vlja nja me ta fi -zi kih isti na i taj ni ko smi kog i vo ta je ste upo tre ba brojeva


37 Osim na ve de no ga, na po sta nje krip to gram skog pi sma uti ca lo je i ve iz -

ne se no vje ro va nje da se iz go va ra njem na pi sa nog ime na oso be ili stva ri oni oi -

vlju ju, da im se udah nju je no vi i vot, to je bli sko i sto ne na ro de, e le i da

svo jim po koj ni ci ma osi gu ra ju vje ni i vot u do njem svi je tu, pot sta klo da na

gro bo vi ma po koj ni ka is pi su ju ime na da ro va ne u o bi a je nim, ta jan stve ni jim pi -

smom ko je je pro la zni ke pod sti ca lo da ga od go ne ta va ju i ta ko vi e pu ta pro i -

ta ju, to je umr lom osi gu ra va lo pro du e nje ono stra no ga i vo ta.


umje sto ri je i, to je kod Asi ra na i Va vi lo nja na bi lo iz vo dlji vo,jer su oni slo vi ma da li broj a nu vri jed nost. Ta ko su bro je vi uAsi ri ji i Va vi lo nu bi li ono to su u drev nom Egip tu bi li hi je ro -gli fi, sve ti zna ci, sve to pi smo, od no sno sim bo li ko ji kao sa etsa dr aj mi sli iz ra a va hu ezo te ri ne, obi nim je zi kom neo pi si ve,spo zna te vjer ske, od no sno na u ne taj ne o i vo tu ko smo sa ko jeje tre ba lo sa u va ti od zlob nih du ho va i lju di zle vo lje. Sto ga suse te taj ne smje le po vje ra va ti sa mo oni ma to su bi em i du ombi li ne po ro ni, is pu nje ni du hom, jer su se sa mo ta kvi sma tra lido stoj nim da ih spo zna ju, da u njih bu du upu e ni. U to me se ilodo tle da le ko da se na ta bli ca ma na mi je nje nim obra zo va nju sve -te ni ka kao u va ra spo zna tih taj ni iz obla sti ko smi kog ti me ivjer skog i vo ta sta vljao nat pis, kao to je slu aj s onom plo i -com iz En-li lo va hra ma u Nip pu ru na mi je nje noj obu ci psal mi stana ko joj iz ri i to sto ji:

Dajeupuenipokaeupuenom,Dajesvjetovnolicenevidi,ToprijeiEn-lil,Iggigi(= bo go vi ze mlje i ne ba),Annunaki(= bo go vi Aps-a, Do nje ga svi je ta),Iboanskiuvari-Kura(= En-li lo va hra ma u Nip pu ru).

To je sa svo je stra ne uslo vi lo da se raz vi je istin ska dok tri na ohi je rar hi ji bro je va kao o ko or di na ta ma i vo ta u ma kro ko smu ti -me i u mi kro ko smu. Po toj je hi je rar hi ji uo sta lom iz vr e na hi je -rar hi ja bo go va u ko joj je An (se mit ski Anu) kao vr hov no bo an -stvo iz ra en ide al nim bro jem e zde set38, dok su osta li bo go viozna e ni bro je vi ma pred je la na ne bu ko ji ma su vla da li39.

MarkoVii

38 Su me ra ni, po tom Va vi lo nja ni i Asi ra ni ima li su sek sa ge zi mal ni si stem.39 Us put do daj mo da su su mer ska ve li ka bo an stva sim bo li zo va la po je di na

sa zvi je a iz zo di ja ka. Ta ko je An naj vje ro vat ni je sim bo li zo vao sa zvi je e

Ra ka, Adu ili Ikur sa zvi je e Bi ka, En-lil sa zvi je e Tro u gao, En-Ki, od no -

sno Ea, sa zvi je e Aquarius (Vo de njak).


4. Sim bo li ka bro ja i sli ke, kult ne sta tue i re lje fa

Iz ve re e nog o bro je vi ma sli je di da broj kao gra fi ki pri kazni je to to mu da je ma gij sku vri jed nost, ve je to, ka ko ne tom re -ko smo, simbolika,sim bo li ko zna e nje na ko je kao simbolon,signumupu u je, od no sno so bom ma gij ski iz ra a va, jer je broj,sli no hi je ro gli fu, go vo re i je zi kom ma gi je, bio istin sko sje di -nje nje sim bo la i ono ga to se nji me iz ra a va. Ta ko je sim bo li kabro ja da le ko vjer ni je i du blje is ka zi va la pred sta vlje nu mi sao noto to i ni go vor ili pi smo. Ka ko su se pak sim bo li kom bro je vais ka zi va le ko smi ke taj ne ja sno je da svi bro je vi ni su ima li, ni tisu mo gli ima ti pod jed na ku vri jed nost u iz ra a va nju spo zna tihtaj ni iz cje lo kup nog i vo ta sve mi ra. To, da lje, zna i da se za od -go varaju u po ja vu iz i vo ta sve mi ra bi rao od go va ra ju i broj ko -ji e je naj bo lje re pre zen to va ti. Ovo me je do bar pri mjer broj se -dam ko jim se iz ra a va za o kru e nost pro sto ra i vre me na to sepo sti e zbra ja njem bro ja e ti ri kao sim bo la Ze mlje i nje ne e ti -ri stra ne i bro ja tri, sim bo la ne ba. Nji me se iz ra a va i ci kli nouob li a va nje, od no sno sa vr e nost oda kle nje go va ko smi ka vri -jed nost u vi du se dam pla ne ta, se dam sfe ra itd.

Sim bo li ka bro ja do vo di nas do pi ta nja simbolikeslikekao naj -ra ni je ga na i na iz ra a va nja i pre no e nja mi sli, sli ke ko ja u tompo gle du pret ho di pik to gra fi ji, od no sno pik to gram skom pi smu uko jem jed nom zna ku od go va ra je dan pred met, za ko jim sli je diide o gram sko, u ko jem je dan znak, kao dio cje li ne, pars pro toto,iz ra a va fi gu ru, ide ju, po jam, da bi po tom usli je di lo le te rar no iz -ra a va nje i pre no e nje mi sli.

Go vor sli ke i nje ne sim bo li ke - iz ra en u reljefimaodkamenaialabastera,na stelamaiploama,kao pla sti no sred stvo pod -sje a nja na pro le va ne do ga a je iz obla sti re li gi je ili po li ti keko ji ma je bi la svr ha da slu e kao po u ka za bu du nost - bio je bo -gat ne sa mo u vre me nu ko je pret ho di pi smu ve je to ostao kroz



ci je lu isto ri ju Va vi lo na i Asi ri je. Bu du i svje sni svo ga zna a jana svjet skoj po zor ni ci svo ga vre me na su mer ski kra lje vi i dvor -ski umjet ni ci zdu no na sto ja hu da - mo nu men tal nim pri ka zi ma,po seb no ste la ma, kao to je slav na StelajastrebovaEa na tu ma,u ve nog vla da ra - osva ja a iz La ga a (oko 2550) na ko joj se ve -li a nje go va po bje da nad sta nov ni ci ma su sjed nog gra da Ume, ilipak Stelaakad skog vla da ra Na ram-Si na (2291-2255) na ko joj sesla vi nje go va po bje da nad brd skim Lu lu bi ma - osta ve uspo me -nu na svo ju slav nu pro lost da, po onoj Sa lu sti je voj Gloriama-iorumposterisquasi lumen, ti me oa lo u ju i bo gi nju Let hu ipo sve ma njeg Epi me te ja na sre u nje go va bra ta Pro me te ja, od -no sno su mer skog mu par nja ka En-li la.

U oti ma nju pro lih do ga a ja od za bo ra va ue stvo va hu i kame-niplitkireljefiko ji bi ja hu u upo tre bi na ro i to u vri je me asir skihkra lje va u pr vom di je lu pr vo ga mi le ni ju ma pri je na e ga ra u na -nja vre me na. Ti re lje fi svo jom na ra tiv nom i do ka znom sna gomgo to vo da na di la ze pi sa ne iz vje ta je o nji ma.

Ka ko je po zna va nje i gra fi ko, od no sno sli kov no pri ka zi va njene ko ga su bjek ta rav no ima nju vla sti nad nji ma i, ka ko sli ka ni jebe i vo tan pri kaz ne ke oso be, i vo ti nje ili pred me ta, ve ona i vii vo tom na njoj pri ka za nog su bjek ta, to je sli ka u Me so po ta miji,kao i u drev nom Egip tu, dvojnik,na do mje stak i za mje nik ono gako ga pri ka zu je to, na da lje, zna i da mo e dje lo va ti kao i na njojpri ka za ni su bjekt i da dje lo va nje na nju, re ci mo, nje no uni te nje,zna i uni te nje i ono ga ko ga pri ka zu je. Za ilu stra ci ju ne ka nam po -slu i grob no po su e iz Suze ko je pri ka zu je pri zo re iz lo va pti ca idi vo ko za to ih je po koj nik lo vio za i vo ta, a pri kaz na va za ma bi -la je ga ran ci ja da e po koj nik, ima ju i sli ke, lo vi ti i u ono stra nomi vo tu. To, me u tim, ni je bi lo pra vi lo kod drev nih Su me ra na, vei sti iz u zetak iz ra nog pe ri o da, jer se zna da je ono stra ni i vot ponji ho vom vje ro va nju, za raz li ku od egi pat skog, bio od ve tu ro ban.

Da su Me so po ta mlja ni vje ro va li da se uni te njem sli ke uni ta vaonaj ko ga u stvar no sti pri ka zu je ne ka nam za pri mjer po slu i jed -

MarkoVii


na in kan ta ci ja u ko joj oba jan o vjek mo li oganj da uni ti sli keonih to su ga oba ja li, ti me i njih, i je sli ke pre da je og nju da, kaosu di ja, ob da ren li no u pre su di vje tcu i vje ti ci:

OOgnjuplamni,ratniporodeAna(=ne ba),Najsilnijimebraomsvojom,TitokoSin(=Mje sec) iama(=Sun ce) sporovevodi,Umojempresudisporu,odlukureci,OOgnju,ovjekaienutomeobajaesaei...

Kultnastatua,o ko joj je ve bi lo ri je i, bi ja e iz ra zi ti dvoj nik,od no sno otje lo vlje nje bo an ske li no sti, jed na od mo gu ih bo -an skih hi po sta za, pre o bra zbi, jer se bog mo gao pre o bra zi ti, tojest za do bi ti lik ov na, gu sa na itd., sve pre ma svr si. Su klad no to -me, sta tua je bi la sta ni te i in kar na ci ja bo an stva ko je je u njojsvo jom mo i bi lo pri sut no kad god je to od nje ga tra io vjer skiin. Zar i hri an ski bog ni je po svu da pri su tan per essentiam,potentiamacscientiam,ka kvu for mu la ci ju su sre e mo kod hri -an skog Ari sto te la, To me Akvin skog.

Ako se bog mo gao po vo lji pre o bra a va ti u ra zne i vo ti nje, on -da je to ma gij ski mo gao i o vjek, jer su nji ho ve pri ro de, kao diosve op te ko smi ke pri ro de, iste. Raz log o vje ko vog iden ti fi ko va -nja ili pre o bra e nja je ste do bi va nje nat o vje an ske sna ge po trebneda se od u pre zlim si la ma, kao to po ka zu je ova in kan ta ci ja:

JasamNebo,dotainemoemene,JasamZemlja,obajatnemoemene,

ili je to pak e lja da se o vjek du hov no sje di ni s Ap so lut nim bi -em, to se po sti e inicijacijom,to e re i sim bo li nim umi ra -njem gdje do la zi do bor be du e pro tiv tje le snog i ovo ze malj skihgri je ha (uz po mo ko jih hri an ski vr hov ni re ci ko ji, do daj mous put, ak i nor mal ne po bu de i sit ne pri je stu pe pro gla a va ju gri -



je hom te nji ho vom is po vi je di i oprostom, svo ju la ko vjer nu pa -stvu ve zu ju za se be, kao za one ko ji ima ju bo an sku mo opra -ta nja i kro je nja sud bi ne) i me se raz vi ja ju du hov ne sna ge. Topak do vo di do sje di nje nja s vi im, po zi tiv nim i negativnimko -smi kim si la ma ko je se na la ze u ra znim bi i ma i hi po sta zi ra nim,ma gij skom sna gom pro e tim pred me ti ma i bi i ma, to za po -slje di cu ima no vo du hov no ro e nje.

Ako je, da kle, ini ci ja ci ja sim bo li ko umi ra nje za ko jim sli je didu hov no ro e nje, on da je oi to da je i sma smrt vr sta ini ci ja ci -je, uvo e nja bi a u vi u, du hov nu ra zi nu u ko joj se umr li oslo -ba a ma te ri jal ne stra ne svo ga bi a. Sam in sim bo li kog umi ra -nja i sje di nje nja s ko smi kim si la ma do i vljuje se u hi po sta zi, upro la znom odva ja nju du e od ti je la, od no sno u tran scen dent -nom, du hov nom sta nju u ko je mu du a na pu tu do za grob nog su -da ili ini ci jant na ze mlji, pozitivnimpriznanjem,od no sno is po -vi je u i od ba ci va njem ovo ze malj skih gri je ha i ma te ri jal ne stra -ne svo ga bi a, do i vlju ju i istin sku ne ga ci ju gri je ha i pod va ja -nje od tje le snog, pri tom se oslo ba a ju i ne ga tiv nih, ja a po zi tiv -ne du hov ne sna ge to du u, od no sno ini ci jan ta do vodi do sve op -te ko smi ke svi je sti i har mo ni je, do sje di nje nja s Ap so lu tom.Ta ko nam se ne sa mo sim bo li ka ve i stvar na smrt pri ka zu jekao dio ljud sko ga bi a, vi i, du hov ni ji ob lik i vo ta ko ji o vje kazbli u je s bo an stvom i bo an skim.

Do bar pri mjer hi po sta ze, ti me i ini ci ja ci je, pru a ju nam sli je -de i sti ho vi iz Pravednika-Patnika,va ri jan te akad skog Jo va. Ta -ko na e tvr toj ta bli ci i ta mo:

Na Vra ti ma Div no ga u da, mo ja su zna me njaza sja la,

Na Vra ti ma Oslo bo e nja od Gri je ha, mo je je su anj stvopre sta lo,

Na Vra ti ma to va nja, mo ja su ustapi ta la,

MarkoVii


Na Vra ti ma Pre stan ka Ja da nja, mo je je ja da njepre sta lo,

Na Vra ti ma i ste Vo de, ja sam po kro pljen vo domoi e nja,

Na Vra ti ma Bla go sta nja, ja sta doh pred Mar du ka...40

IV Teogonija i kosmogonija drevnih Mesopotamljana

1. Po sta nje i oso bi ne su mer skog pan te o na pre te e asir sko-va vi lon skog pan te o na

Vje ru ju i da je go vor na i pi sa na ma gi ja na rod sta re Me so po -ta mi je ma kar u bit nim cr ta ma osvi je tlje na, pri je i nam je na iz -la ga nje sli ke po sta nja ko smo sa i svi je ta bo go va, ko smo go ni je ite o go ni je drev nih Su me ra na, sli ke to e je pri do li Se mi ti u tre -em mi le ni ju sa mo do ne kle iz mi je ni ti, bo lje re e no za str ti je iz -mje nom ime na bo go va su mer skog pan te o na.

Kad je ri je o su mer skom pan te o nu u du hu na rod nog vje ro va -nja, on nam se, za raz li ku od su mer skih gra do va-dr a va ko je lju -bo mor no u va hu svo ju au to no mi ju, od sa mog po et ka isto ri jecrnoglavognarodapo ka zu je kao je din stve na cje li na, to e re ida u nje mu ni je bi lo po dje le na bo go ve ove ili one dr a ve, ba -rem kad je ri je o glav nim bo go vi ma ko ji su, za stu pa ju i po je -di ne gra do ve-dr a ve, slo no vla da li na ne bu i na ze mlji. To uka -zu je da su Su me ra ni dolaskom u Ju nu Me so po ta mi ju sa so bomdo ni je li ve iz gra en pan teon, iz gra e nu vje ru u svo je bo go ve.Isti na je do du e, da je sva ki grad-dr a va imao svo ga glav no gabo ga za tit ni ka u i ju je ast u toj dr a vi ci po di zan naj zna aj ni -ji hram, ali je isti na i to da su i dru gi zna aj ni ji bo go vi su mer -skog pan te o na, po seb no Din gir-mah, Ve li ka Bo gi nja, od no sno


40 Cf. Pritchard, Antology II p. 159.


Ve li ka maj ka bo go va, kod Va vi lo nja na po zna ta kao Blit-il,Kraljicabogova,uz mje sno bo an stvo ima li svo je hra mo ve ilibar ka pe le u hra mu mje sno ga bo ga. Do daj mo i to da je mje snobo an stvo gra da-dr a ve kao osva ja a po sta ja lo glav no bo an -stvo po ko re nih gra do va-dr a va, od no sno dr a va ko je su, me u -tim, i da lje poto va le svo je mje sno bo an stvo, ali sa da kao dru -go ra zred no.

Su mer ska nam se te o go ni ja, kao uo sta lom i ve i na te o go ni jaBli skog is to ka i drev ne He la de, u svo joj bi ti po ka zu je kao ko -smo go ni ja, to e re i da po je di na bo an stva svo jim bi em iime nom per so ni fi ku ju, otje lo vlju ju ele men tar ne ko smi ke si lekao prin ci pe rod no sti i plod no sti, ko ji ma na e lu, po svje do an -stvu li kov nih i pi sa nih spo me ni ka s kra ja e tvr tog mi le ni ju ma,sto ji ve li ka Tri ja da: An (Ne bo), En-ki, Gospodar-Zemlja,En-lil,Gospodar-vazduh,ko ji ma se svag da pri dru u je na pri jed spo me -nu ta Din gir-mah, kao en ski prin cip.

2. M kao Po e lo-Po el i me ta fi zi ki, ko smi ki i hton ski Prin ci pi

Po sljed nje nas do vo di do pi ta nja raz di o be su mer skog ti me iakad skog, od no sno iz nje ga po te klog asir sko-va vi lon skog pan -te o na. Ma da su Su me ra ni po zna va li go to vo pet hi lja da ra zno -rod nih bo an sta va, nji hov je pan teon, sli no egi pat skom, u bit -no sti mo no te i stiki, to zna i da mu na e lu sto ji Ap so lut no bi -e, iz ko je ga osta la bo an stva ema ni ra ju kao me ta fi zi ki, ko -smi ki i hton ski Prin ci pi, Ide je, Po e la.

Me so po ta mlja ni su te melj nu ka te go ri ju svo je te o lo ke i fi lo -so fij ske mi sli, kao to je re e no pri li kom ras pra vlja nja o kon -kre ti za ci ji ap strakt nih poj mo va, na zva li M, to jest Po e lo-Po -el, Pra po e lo.

M je onaj ne stvo re ni i bez vre me ni Ap so lut ko ji se, po kre nutunu tar njom tvor nom Mi lju, Lo go som, ra a njem ide j, vi tal nih

MarkoVii


po e la u svo jem sr cu, u svo joj du i, ra sta vlja ta ko ot po i nju ibes kraj nu ka te nu i vo ta; M je ona tvor na Har mo ni ja to, u odstra ne du ha ini ci ra nom bez gra ni nom pro ce su stva ra nja, bla go -rod no iz mi ru je ko smi ke tvor ne si le u vje nom sli je du po sta njai mi jen sve op teg i vo ta Uni ver su ma; M je onaj pe i ron u ko -jem u to ku sve op teg ko smi kog stva ra nja svi ob li ci stvo re nogkao i jo ne stvo re nog ve na go vi je te nog i vo ta da ju je dan dru -gom za do volj ti nu u iz van pro stor noj i bez vre me noj suk ce si ji uko joj M kao Enem, tvor na Ri je Ap so lu ta, pri zi va Mu mu, du -hov no za e to bi e u vi dlji vo po sta nje; M je, ko na no, ona i -vo tvor na vo da, Kur, u Egip tu zva na Khe mun nu, iz ko je se vje -no ra a i ob na vlja i vot; M je, isto ta ko, ona ko smi ka Lju bav,Eros, ko ja ne sa mo da po kre e na stva ra nje, ve stvo re no pro i -ma lju ba vlju, svag da mi re i an ta go ni zme u si la ma Va se lje ne.Ri je ju, M je ne stvo re ni i bez vre me ni Po kre ta vje nog to kaiz vi ra nja i uvi ra nja ko smi kog i vo ta, umo tvor na si la ko ju, inul ti ma analysi, i ni je mo gu e obi nim ri je i ma opi sa ti. To mePo e lu-Po el po svo jem zna e nju, kao to je ra ni je na gla e no,ob li kom i zna enjem od go va ra egi pat ski po jam Ma at, dok muje u in dij skoj te o lo koj mi sli ra van Brah man kao Ap so lut, a u te -o lo kom na u a va nju drev ne Ki ne po jam tao, od no sno dao.

Taj se Ap so lut - i je je vi nje bi e is pu nje no tvor nim si la mako je ne sa mo da su po kre nu le na sup stan ci ja li za ci ju pr va mi sa -o no za e ta Po e la, ve one osi gu ra va ju vrst i tra jan pro ces ob -na vlja nja sve ko li kog i vo ta Va si o ne - utje lo vlju je po mo u me -ta fi zikih, ko smi kih i hton skih Po e la od ko jih za vi si po sta njei ob dr a va nje sve ko li kog i vo ta u Ko smo su.

3. Po sta nak ko smo sa i svi je ta bo go va

Sli ka po sta nja ma te ri jal nog svi je ta i svi je ta bo go va ko ja nam sepo da je iz ko smo go nij skih i te o go nij skih su sta va i pred sta va drev -nih Su me ra na, po tom Aka a na, Va vi lo nja na i Asi ra na pri bli no



iz gle da ova ko: Ap so lut no bi e, od no sno Po e lo-Po el, Pra po e -lo ko je drev ni Su me ra ni oli i e u poj mu M, za i nju i u se bi mi -sao, to e re i du hov no po sta nje svih vi tal nih po e la, ti me gu be -i ra ni ju Jed nost, stva ra pra i skon ske, i vo tom i i vo to d

21 Marko Visic - Mesopotamija_opt

Documents

Transcript of 21 Marko Visic - Mesopotamija_opt