7/29/2019 2007_BALLIHH

1/11

DE. L A H Y A T FAKLTESi, . Z M R L A H Y A T FAKLTESi VAKFI

ve

. D Y ANET L E R B A K A N L I GI Z M R L MFTLG b i r l i i y l e Dzenlenen

HAZRETI ALI -SEMPOZYUM BILDIRILERI-

24-25 Ekim 2007

Z M R - 2009

7/29/2019 2007_BALLIHH

2/11

F a z l u l l a h - Hurufi'nin Hz. Ali H a k k n d a k i G r l e r iA r . Gr. H. Hseyin BALLI

A. F a z l u l l a h - Hur.fi'nin H a y a t , Eserleri ve G r l e r i740/1340'da Hazar denizinin g n e y d o u s u n d a k i Esterebad e h rinde d o a n F a z l u l l a h - H u r f f i , kimilerine gre bir din\ kimilerine gre bir. mezhep2, kimilerine gre ise bir tasawuf ekol s a y l a n Hurufilik'i kur

m u t u r . Fazlullah h a k k n d a , devrine en y a k n tarih k i t a p l a r y l a onlankaynak ittihaz eden muahhar i t a p l a r n verdikleri bilgiler4, bizzat Fazlullahile a d a olup ona tabi o l a n l a r n v e r d i k l ~ r i bilgilere m u t a b k d e i l d i r .F a z l u l l a h ' n Nevmname 5 'sinden nakilde bulunan Abdlbaki

G l p n a r l , kendisinin E s t e r a b a d l o l d u u n u a k a b i l d i r d i i kaydetmektedir.6 Yazma bir nshada F a z l u l l a h ' n soyu, m a m Musa K a z m ' a kadargeri gtrlmekte ve kendisinin Cafer b. Musa K a z m ' n o u l l a r n d a n

o l d u u kabul edilmektedir:"Fazlullah b. Seyyid Bahauddin Hasan b. Seyyid Muhammed el-Yemanlb. Seyyid Hseyin b. Seyyid Muhammed b. Seyyid H a i m b. Seyyid Hasan b. Seyyid Ali b. Seyyid a i m b. Seyyid Muhammed b. Seyyid Cafer b.

m a m Musa K a z m b. Cafer b. Muhammed B a k r b. Zeyne'l-Abidin b.Hseyin b. Ali b. Ebi T l i b . "B a z a r a h r c l a r , dedesi Muhammed el-Yemanl'nin nisbesinden

hareketle, Yemen in III. (IX.) y z y l n s o n l a r n d a n itibaren B a h n i l i i nnemli merkezlerinden biri o l d u u n a ve o l a y s y l a ailenin B a t n l l i k ' l e ilgisio l a b i l e c e i n i d n m l e r d i r . Ancak a b a s n n , tarih boyunca Snni olman i t e l i i n i koruyan ve bunun iin "Darlm'minin" diye a n l a n Esterabad'da

k a d l k u d a t l k grevinde b u l u n m a s bu ihtimali mmkn k l m a m a k t a d r .Fazlullah, 18-19 y a l a r n d a tasawufa ilgi d u y m u , z a m a n n n o

u n u ibadetle geirmeye b a l a m h r . Bu y l l a r d a hac m a k s a d y l a k h yolculuk mnasebetiyle s r a s y l a Mekke, Harizm ve Horasan'a r a m ve" Dokuz Eyll niversitesi l a h i y a t Fakltesi A r a t r n a Grevlisi.1 G l p n a r l , Abdlbaki, Trkiye'de Mezhepler ve Tarikatler, s t a n b u l 1969, s. 143.2 Alparslan, Ali, Cavidan-name'nin Nesimi'ye Tesiri ( b a s l n a m doentlik tezi), 1967, s. 3.3 "Hurufilik", V/1, s. 598.4 bkz. Sehavi, e m s d d i n Ebu'l-Hayr Muhammed b. Abdirrahman, ed-Dav'l-Lami'li-Ehli'l-Kami't-Tasi', http://www.alwarraq.com, c. 3, s. 245; Hacer Askalani,el-Enbau'l-Gumr fi E b n i ' l - U m r , thk. Dr. Hasan Habei, Kahire 1998, c. Il, s. 219.5 Bu eserin ismi t a r t m a l d r . bkz. .Usluer, Fatih " H u r l f i Metinleri ile l g i l i B a z Notlar", Egeniversitesi Trk Dili ve E d e b i y a t A r a t r r n a l a r Dergisi, Ocak/Jan 2007.6 G l p n a r l , Abdlbaki, Hurufilik Metinleri K a t a l o u , Ankara 1973, s. 47 G l p n a r l , "Fadl Allah Hurufi", El2, Il, s. 733.8 Aksu, Hsamettin, " F a z l u l l a h - Hurufi", D . . A . , XXII, s. 277.

7/29/2019 2007_BALLIHH

3/11

346 H A Z R E T - S e m p o z y m Bildiri/eri-

nihayet s f a h a n ' d a Tohi denen yere y e r l e m i t i r . Fazlullah buradamridleriyle beraber, dnya i l e r i n d e n uzak bir hayat t a r z y l a gnleriniibadet ve zikir ile geirmeye, kendi h a y a t n da klah dikip s a t n a k l a kazanmaya b a l a m t r . Bu nedenle "helal-hor" (helal yiyen) l a k a b y l a nk a z a n m t r .

F a z l u l l a h ' n ne k a v u m a s sadece bu olayla d e i l d i r . O, a s l ,nnryalara g e t i r d i i yorumlada k a z a n m t r . Fazlullah iin rya, vahiyden sonra nemli bir bilgi k a y n a d r . Hz. Peygamber (s)'in lmesiyle vahiy

k a p s k a p a n m t r . Ama salih rya k a p s hala a k t r . Bylece Fazlullahrya yoluyla ilahi feyze u l a t n a i n a n m t r . U Ona gre, hibir peygambere vahiy ve ilham yoluyla a i k a r olmayan hakikat ve s r l a r , rya yoluylakendisine a i k a r o l m u t u r .

Y o l c u l u u s r a s n d a Harizrn'de, e e r ftuhat olmazsa tasavvuf yo-. lundan vazgeme karan v e r m i ve burada g r d rya s o n r a s n d a ken-,; disine r y a l a r yorumlama ilminin v e r i l d i i n e kanaat g e t i r m i t i r P Daha

s o n r a l a r y a p t rya tabirleriyle n k a z a n m , fikirleri Tebriz ve s f a h a nd o l a y l a r n d a y a y l m a y a b a l a m ve k s a zamanda r a n ' n her t a r a f n au l a m t r .

- Halifesi Seyyid s h a k , 774 y l Ramazan a y n d a (Mart 1373) Fazlullah'a e r ' i hkmleri tevil etme bilgi ve yetkisinin v e r i l d i i n i kaydeder.775'te tekrar hacca giden Fazlullah muhtemelen Tebriz yoluyla r a n ' adnd. 776 (1374-75) y l n d a Tebriz'de bir rya r d n ileri srd. Buryaya gre; Hz. Adem, Hz. ve Hz. Muhammed A l l a h ' n halifeleri,kendisi ise mehdi ve mesihtir; peygamberlerin ve velilerin sonuncusudur.Bylece nbvvetle velayet kendisinde zuhur e t m i ve -daha sonra a k

l a y a c a m z - uluhiyyet devri b a l a m t r . Bu r y a y a k l a d k t a n sonraTebriz u l e m a s t a r a f n d a n t e k f r edilen Fazlullah, bunun zerine s f a h a n ' agiderek bir m a a r a d a inzivaya ekildi (778/ 1376-77). 14 Vefat etmekzere olan "musafir" l a k a b l bir d e r v i i ziyarete g i t t i i bir gn,l5 d e r v i onaa r t k zuhur etme z a m a n n n g e l d i i n i , Tebriz'de iken g r d r y a n n

9 Aksu, Amir G y a s al-Din Muhammed Al-Astarabadi ve ~ t i v a n a m e s i ( b a s l m a m doktoratezi), s t a n b u l 1981, s. 29.10 bknz. Dervi Murataza Bektai, Terceme-i Cavidanname-i S a i r / D r r u l - Y e t i m (yazma),Mevlana Mzesi-Konya, kitap no: 203, 156a.l l Aksu, a.g.e., 30.12 Alparslan, a.g.e., s. 4.13 F e r i t e h o l u , Abdlmecid, Terceme-i Habname (yazma), Mevlana Mzesi, dem.no:2916, 38b-39a.14 Aksu, " F a z l u l l a h - Hurufi", D A , XXII, s. 278.15 G l p n a r l , Hurufilik Metinleri K a t a l o u , s.7.

7/29/2019 2007_BALLIHH

4/11

III. Oturum: islqm Tariizinde Hz. Ali 347buna delil o l d u u n u syledi.16 Kendisini mehdi olarak t a n y a n ve t a n t a n

F a z l u l l a h ' n evresinde, y a l bir zat olan Fahreddin, Celal-i Burcirdi, Fazl u l l a h - . Horasani, A b d u l l a h - s f a h a n l , Nayinli ve R e t l i iki k i i ve Hurufimelliflerinden Mir e r i f t e n ibaret yedi k i i t o p l a n d .Bunlar Fazlullah'a ilk i n a n a n l a r d r . Daha sonra Tebriz'den a y r l a nFazlullah, Gilan ve Damgan'dan sonra zel ilgi d u y d u u Bak'de son

z a m a n l a r n geirdi. 18 Damgan'da g r d bir rya zerine Timur'u"ayin-i cedid" d e d i i g r l e r i n e davet etti. Ancak fikirleri e r i a t a a y k r g r l d n d e n Timur t a r a f n d a n t u t u k l a n m a s emredildi. Semerkant'taulema ve fukaha ile bir t o p l a n t yapan Timur, verilen fetva g e r e i onuni d a m n a hkmetti. Timur'un o l u Miran a h t a r a f n d a n yakalananFazlullah, A l n c a k Kalesi'nde hapsedildi.19 Y a p l a n muhakemesi sonunda

i r v a n Emiri e y h b r a h i m ' i n f e t v a s ile, 796 (1394) zilkadesinin a l t n c gn, 56 a n d a iken A l n c a k Kalesi'nde boynu vurularak idam edildi.20F a z l u l l a h ' n ldrlmesinden sonra, onun g r l e r i d o u d a Hindistan ilerine; b a t d a ise Anadolu ve Balkaniara kadar y a y l m t r . zellikle B a t ' d a y a y l m a s B e k t a i l i k zerinden o l m u t u r . F a z l u l l a h ' n halifesive en gzde talebesi A l i e l - A l a ' n n (. 822/1419) Anadolu'ya gelip, H a c

B e k t a i Veli tekkesini ziyaret e t t i i n i biliyoruz. 22 D i e r bir halifesi olanSeyyid m a d u d - d i n N e s i n i (. 807/1404) de Anadolu'da d o l a m veonun fikirlerini y a y d iin idam e d i l m i t i r .Fazlullah eserlerinin hemen hepsini F a r s a ' n n Grgan lehesiyley a z m t r . Bu eserlerin kimisi klasik Farsa'ya e v r i l m i ; kimisi ise zellikleAnadolu'da Trke'ye evrilerek a y g n hale e l m i t i r . F a z l u l l a h ' n bilinen6 tane eseri v a r d r :

Cavidanname: H u r 1 f l i i n ana k a y n a d r . Grgan lehesiyle yaz l m t r . H u r u f i l i e dair telif edilen d i e r btn eserler CaVi.danname'yiesas a l m olup H u r l f l i i n btn prensipleri bu esere d a y a n m a k t a d r .Cavidanname, Fazlullah veya takipiteri t a r a f n d a n klasik Farsa'ya s a l t l a r a k e v r i l m i ve ' C a v i d a n - S a i r ' ismi v e r i l m i t i r . Anadolu'da y a y g n16 Aksu, a.g.m.17 l p n a r l , a.g.e. s. 7.18 l p m i r l , a.g.e.19 Alparslan, a.g.e. s. 26-27; Aksu, a.g.m.20 l p n a r l , "Bektailik- H u r l f t l i k ve Fadl A l l a h ' n ldrlmesine D l e n Tarih",

a r k i y a t M e c m u a s - V , s t a n b u l 1963, s. 22; Aksu, a.g.m.21 bkz. Aksu, Amir G y a s al-Din Muhammed Al-Astarabadt ve s t i v a n a m e s i , 61-63.22 A. Bausani, " H u r l f i y y a " , EI2, III, s. 600.23 Ayan, Hseyin, Nestmt H a y a t , Edebi K i i l i i , Eserleri ve Trke D i v a n n n TenkitliMetni, I, Ankara 2002, s.l8.24 l p n a r l , Hurufilik Metinleri K a t a l o u , s.56-59.; k r . U s l u e r , a.g.m.

7/29/2019 2007_BALLIHH

5/11

348 H A Z R E T AU -Semrozyum Bildiri/eri-olan da bu eserdir. Y a p l a n tercmeler C a v i d a n - S a i r ' d e n y a p l m t r .

D i e r eserleri; Divan, Muhabbetname, Vasiyetname, A r n a m e veNevmname/Nevname'dir.Fazlullah'a gre, s l a m m u t a s a w f l a n n n da b e l i r t t i i gibi, Allah gizlibir hazine (kenz-i mahfi) olup; her e y i n hakikati, mevcudiyeti ve ruhu ise,seslerdir. 26 V a r l n ilk zuhuru sesle o l m u t u r . Ses, gayb aleminden

e h a d e t alemine gelen her v a r l k t a mevcuttur. Ancak c a n l l a r d a bil-fiil,c a n s z l a r d a ise bil-kuwe mevcuttur. C a n s z bir e y , b a k a bir c a n s z avurulursa, onun cevheri olan ses zuhur eder. C a n l l a r d a ses, irade veihtiyarlazahir olur. Sesin en mkemmel hali, ketarn yani szdr. Kelam iseancak insanlarda z u h f r eder. 27 Sz sesten, ses de harf' ten o l u t u u iinszn ve sesin k a y n a harftir. Sesten ibaret olan v a r l k gayb alemindedir.Ses gayb aleminden e h a d e t alemine k n c a harf e k l i n i a l r . Bu halde sesvahdeti, harfler ise o k l u u , v a r l n e i t l e n m e s i n i , kesreti bildirir. insandases sze brnr ve bu e k i l d e kemale e r i i r . Hz. Muhammed 28 harfle

k o n u m u t u r , Arapa'da 28 harf a r d r ve Kur'an bu harflerden meydanag e l m i t i r . Fazlullah da Cavidanname'yi, 32 harften o l u a n Farsa alfabe ile

y a z m t r . Bylece ses, sz ve harf lsne s a y da a t l a r a k , harf ve s a y a r a s n d a k i i l i k i k u r u l m u olur. Bundan sonra Fazlullah, btn dinihkmleri, 28 ve 32'nin kombinasyonlanyla k u r d u u a n l a t r r l a r l a

a k l a m a gayretine g i r i m i t i r .Fazlullah, insana en yce mertebeyi vermektedir. Mevcudat, mutlakv a r l n tezahrdr. Bu zuhur kuwet aleminden, yani m e l e k f t t a n tabiat

ve a n a s r alemine g e l m i , gklerde a n a s r n b i r l e m e s i n d e n cemadat,nebatat ve c a n l l a r meydana g e l m i t i r . Bu z u h C r i n s a n o l u n d a kemale

e r m i t i r . C e l } a b - Hak i n s a n n yznde tezahr eden bir k e l a m d r . Buk e l a m n unsurlannda da bir s a y d e e r i v a r d r . Bylece btn v a r l k l a r n

a s l unsuru olan 28 ve 32 harfi insan yznde grmek mmkndr.25 G l p n a r l , a.g.e., 59.26 "Hurufilik", Vi!, s. 598.27 G l p n a r l , a.g.e., 18.* Burada a s l kastedilen y a z y a d k l m e k i l olan harf d e i l d i r . Bunun Trke k a r l olarak, a n l a m l en kk sz birimi olan s z c o l u t u r a n hece demek daha d o r u

o l a c a k t r . H u r Q f metinlerde "28 harf" veya "32 harf" terimleri yerine "28 kelime-i ilahi"veya "32 kelime-i ilahi" terimlerinin daha fazla k u l l a n l m a s bunun a k delilidir. Metinlerde geen harf terimi, daha ok bu kelime-i ilahllerin metin zerinde g s t e r i l m i e k i l l e r iiin k u l l a n l r . Aynca bkz. Bashir, Shahzad, "Enshrining Divinity: The Death andMemorialization of Fazlailah Aslarabadi in Hurufi Thought", The Muslim World, 2000, V.90, s. 291.

28 Bayat, Fuzuli, "Hurufilik Merkezleri ve Anadolu'da Hurufilik", Uluslar a r a s Trk Dn-y a s n a n Merkezleri Kongresi Bildirileri, Ankara 2004, s. 266.

29 G l p n a r l , a.g.e., s. 19.

7/29/2019 2007_BALLIHH

6/11

l/1. Oturwn: s l a m Tarihinde Hz. Ali 349

n s a n yznde o u t a n yedi hat a r d r : iki k a , drt kirpik ve bir sa. n s a n bu yedi hat ile d o d u u iin bunlara " h u t G t - ummiye" (ana h a t l a r )denir. Bunlar hal ve mahal t o p l a m on drt eder. Yedi de " h u t G t - ebiye"(baba hatlan) v a r d r ki, bunlar erkekte ergenlik a n d a k a r : Yzn s a ve sol y a n l a r n d a iki sakal k l l a r , iki y a n a n iki t a r a f n d a k i (burun) k l l a r ,iki b y k ve bir de alt dudaktaki (enfaka) k l l a r . Bunlar da hal ve mahalitibariyle on drt eder. Ana ve baba h a t l a r n n t o p l a m 28 olur ki, bu

K u r ' a n ' n y a z l d 28 harfe tekabl eder. 30 Sa ve enfeka, istiva' ileortadan ikiye a y r l r s a sekizerden on alti eder. Hal ve mahal t o p l a m 32olur ki Cavidanname'nin y a z l d 32 Farsl harfetekabl eder.31A s l n d a F a z l u l l a h ' n g r l e r i n i n belirgin. z e l l i i , A l l a h ' n tecellisiolarak a l g l a n a n i n s a n n ilah derecesine yceltilmesidir.32 K u l l a n l a n s a y

ve harf k o m b i n a s y o n l a r bu yceitmenin d o r u l u u n u ispatlamak iink u l l a n l a n s r l a r d r . Allah kamil i n s a n n yznde tecelli e t m i t i r ve onuns r r , kamil i n s a n n yznde y a z l d r . Cahil insan kendinde y a z l bu s r r grmeyen i n s a n d r . Kamil insan ise ilahi bir a r l k t r . Her insan bu r r nf a r k n a vararak kamil insan derecesine e r i m e k z o r u n d a d r .

B. F a z l u l l a h - H u r i f i ' n i n G r l e r i n d e Hz. Ali'nin YeriFazlullah ve takipileri, F a z l u l l a h ' n i n s a n l k iin ne kadar nemli

o l d u u n u ispatlamak a d n a s r a s y l a birbiri zerine bina e t t i i a y r misyonla Hz. Ali'yi t a n m l a r l a r . Bu misyon a y n zamanda F a z l u l l a h ' nkendi s i s t e m a t i i n i de p e k i t i r m e k t e d i r . Buna gre Hz. Ali: birincisindek a m i l l i i n k a y n a d r ; ikincisinde nce Hz. Muhammed (s)'den ne geipsonra onunla a y n i l e m e k t e d i r ; ncsnde de Hz. Muhammed (s)'leberaber F a z l u l l a h ' n grevini ve nemini anlatmak iin k u l l a n l a c a k birseviyedir.

1. Hz. Ali ve Kamil n s a nKamil insan k a v r a m n n a k l a n m a s n d a Hz. Ali nemli bir rnektir.nk o, kemal sahibi34 ve k a m i l l i i n k a y n a d r . Bunun gstergesi Hz.Ali'nin i n s a n n yznde y a z l olan r r (28 ve 32 kelime-i ilahi) bilmesidir.

30 Aksu, " H u r i f i l i k " , D A , c. XVIII, s. 409.* Bu kavram H u r C f i terminolojisinde nemli bir yere sahiptir. Bir btnn iki simetrikparaya blen izgiye " h a t t - istava" denir. Fazlullah bu terimi zellikle insan yznyorumlarken k u l l a n m t r .31 G l p n a r l , a.g.e., s. 18.32 G l p n a r l , a.g.e., s. 19; Bayat, a.g.m.,268.33 Bayat, a.g.m.34 A r k o l u , s m a i l , F e r i t e o l u ' n u n Cavidan-Name Tercmesi: '!k-Name ( n c e l e

me-Metin), ( B a s l n a m Doktora Tezi) Yznc niversitesi Fen-Edebiyat Fakltesi,Van 2006, s. 114.35 Bayat, a.g.m., 268.

7/29/2019 2007_BALLIHH

7/11

7/29/2019 2007_BALLIHH

8/11

7/29/2019 2007_BALLIHH

9/11

' .

''"

352 H A Z R E T A L - S e m p o z y m Bildiri/eri-

u y g u l a m a l a r n da delil gstererek, Hz. Muhammed (s) ve Hz. Ali'ninb i r l i i n i ispatlamaya a l r . 58

Fazlullah, hadis olarak rivayet t t i i "ben ilmin e h r i y i m , Ali'de onunk a p s d r " szn yorumlarken hem Hz. Ali'yi hem de Hz. Muhammed(s)'i birer sembol olarak a l r ve h u r u f - m u k a t t a a ' n n , K u r ' a n ' n k a p s

o l d u u sonucuna vanr. Hz. s a ' n n kelime o l m a s gibi, btnpeygamberler kelimedir. Hz. Muhammed (s) de kelimedir, yani u r ' a n ' d r .Bylece Kur'an ilmin sehri Hz. Ali ise onun a p s d r . Hz Ali de "ben a ' n na l t n d a k i n o k t a y m " d e d i i n e gre, K u r ' a n ' n k a p s da a ' n n n o k t a s olur.Nokta btn harflerin hakikati o l m a s n d a n d o l a y kastedilen harflerdir.Acaba bu harfler hangi harflerdir? "Ben ve Ali Ademin a r a t l m a s n d a n 14bin nce bir nur idik"61 rivayetincieki 14 de h u r u f - mukattaa o l d u u n agre b a ' n n n o k t a s n d a n k a s t bu 14 h u r u f - m u k a t t a a d r . Sonu olarakh u r u f - mukattaa K u r ' a n ' n k a p s d r . 62 H u r u f - m u k a t t a a n n s r r n bilebilmek ok nemlidir. Hz. Ali bu s r r bilenlerdendir. nk onlardan

b a z l a r n , A l l a h ' n isimleri yerine syleyerek dua t m i t i r .Fazlullah, h u r u f - mukatta ile ilgili y a p t bir yorumunda "U":l"deki

: ~ : " n n harf-i nida o l d u u n u " ~ ' n i n ise Hz. Muhammed (s)'in ismio l d u u n u belirtir. Bylece u r u f - m u k a t t a a n n s r r n bilen d i e r bir i i n i nde kendisinin o l d u u i s p a t l a n m lur.

3. Hz. Ali 1Hz. Muhammed (s) ve FazlullahH u r O . f l i k ' i n s i s t e m a t i i n d e devir nazariyesi yeni bir e k i l alarak

58 bknz. Dervi Murataza, a.g.e., 253a-b.59 el-Acluni , s m a i l b. Muhammed, Kefu'l-Hafa ve Mzil'l-Elbasi, Beyrut, 1351. c. I, s.202.60 Fazlullah'a gre K u r ' a n ' n s r r yirmi dokuz srenin b a n d a bulunan h u r l f -

m u k a t t a a ' d a d r . B u n l a r n t a m a m g a y r - mkerrer on drt harften ibarettir. Bu harflers y l e n d i i gibi y a z l r s a s a y on yediye k a r . Bu on yedi harfe "muhkemat" denir. insangnde farz olarak on yedi rek'at namaz k l a r . Muhkemat buna iarettir. On yedi harlind n d a k i on bir harfe "mteabihat" denir. Seferi birinin k l d on bir rek'at namaz damteabihat a y s n c a d r . Aksu, " F a z l u l l a h - Hurufi", D A , XXII, s. 278.61 Asakir, a.g.e.

62 D e r v i Murataza, a.g.e., 345a-346a.63 D e r v i Murataza, a.g.e., 203a.* s l a m Mezhepleri Tarihinde zellikle ilk dnem s m a i l i y y e ' s i n e gre i n s a n l k tarihi, a y r

a y r e r i a t l a r t e b l i eden n a t k nebilerden sonra bir vasi ve a l t sarnit i m a r n n meydanag e t i r d i i , her birine devir verilen yedili h i y e r a r i k silsileden meydana gelir. bkz.Yurdagr, Metin, "Devir", D . . A . , IX, s. 232.

a l t devrin n a t k l a r Hz. Adem, Hz. Nuh, Hz. b r a h i m , Hz. Musa, Hz. ve Hz. Muhammed (s)'dir. Yedinci devir Mehdi'nin gelmesiyle b a l a y a c a k t r . a l t vasi ise s r a

s y l a ; i t , Sam, s m a i l , Harun, a m ' u n el-Sefa ve Hz. Ali' dir. s l a m i y e t dneminde, sonderece nemli bu ruhani grev ilk olarak Hz. Ali'ye a t f e d i l m i t i r . bkz. Defteri, Ferhad,

7/29/2019 2007_BALLIHH

10/11

III. O t r m : s l a m Tarihinde Hz. Ali 353

ortaya k a r . 64 H u r C f i l i k ' i n bu g r n klasik s n a m d n c e s i n d e nd e i t i r e r e k a l d a k t r . Y a p l a n d e i i k l i k ; Hz. Ali'nin bu sistematikiindeki yeri ve F a z l u l l a h ' n da yeni bir devir b a l a t c s olarak eklenmesidir. s m a i l i y y e ' deki ilk a l t devri b i r l e t i r e n H u r C f i l i k , Hz. Adem' den Hz.

~ u h a m m e d (s)'e kadarki geen zamana nbvvet devri demektedir.Ismaililere gre Hz. Ali, a l t n c devrin vas!sidir. Ondan sonra gelen a l t imam da sarnit i m a m d r . Ancak bunlar kendi b a l a r n a bir devir o l u -turamazlar. H u r C f i l i k ise, Hz. Ali ile b a l a t t imarnet devri'ni s m a i l i -yye'den a r k l olarak onbirinci imamakadar z a t r . Onbirinci imam Hasanel-Askerl'yle biten imarnet devrinden sonra gaybet devri gelir. Bundansonra, son imam olan Mehdi'nin gelmesiyle uluhiyyet devri a l a r . Son veen nemli devri b a l a t a n Mehdi, tabii ki F a z l u l l a h ' d r .Fazlullah kendi nemini ortaya koymak iin, Hz. Ali ve Hz. Mu-hammed'le kendini k a r l a t n r ve aniann hakikatlerine e r i e b i l m e k iinkendisinin ya o n l a r n seviyesinde ya da onlardan daha stn o l m a s

g e r e k t i i n i a k l a r . 66C. Sonu

F a z l u l l a h ' n eserleri i n c e l e n d i i n d e , Hz. Ali'nin onun s i s t e m a t i iiinde nemli bir yere sahip o l d u u grlecektir. Fazlullah, kendininm e h d i l i i n i a s l n d a y a p t / y a p a b i l d i i tevillerle ispatlamaya a l y o r d u .Ona gre tevil, tenzilden daha nemli o l m a l y d ki, ortaya k a y a c a yeni

g r l e r t a m a m y l a orijinal olup, kabul gre bilsin. Bylesine tevil merkezlibir sistematik kurarken, F a z l u l l a h ' . n s m a i l i y y e ' n i n tevil g r n d e netkilenmemesi d n l e m e z d i . s m a i l i y y e ' y e gre Hz. Muhammed (s)tenzil ile, Hz. Ali ise tevil ile grevliydi. Hz. Ali bu yzden sahib-i tevilolarak isimlendiriliyoidu.67 Fazlullah da Hz. Ali'yi a y n isimle a n m t r . Nevar ki kendisinden sonraki takipilerinin, Fazlullah h a k k n d a k u l l a n d k l a r isimler a r a s n d a sahib-i tevil ismini de grmekteyiz. Bu da bizegstermektedir ki Fazlullah a s l n d a , Hz. Ali'nin zelliklerini a n l a t r k e n ,daha sonra kendisine izafe edilecek bu grevin nemine vurgu yapmaya

a l m a k t a d r .Fazlullah ile Hz. Ali'nin grev n o k t a s n d a b i r l e m e l e r i , F a z l u l l a h ' neserlerine topluca b a k t m z d a , daha sonra bir a y r m a y a d o r u

"Klasik s m a i l i i n a n c n d a Hz. Ali'nin yeri", Tarihfen Teolojiye s l a m n a n l a r n d a Hz. Ali",Ankara 2005, s.60.64 l p n a r l , Hurufilik Metinleri K a t a l o u , s. 84.65 a.g.e., s. 20.66 D e v i Murataza, a.g.e., 318a-b.67 Defteri, a.g.m., s. 62.

7/29/2019 2007_BALLIHH

11/11

.'';

354 H A Z R E T A L -Sempozyum Bildiri/eri-

gitmektedir. Bu a y r m a n n temeli, F a z l u l l a h ' n Hz. Ali'den daha nemlibir mevkide d u r m a s n a d a y a n r . Hz. Ali, F a z l u l l a h ' n ortaya k o y d u ug r l e r i tevil yoluyla bilmesine r a m e n a k l a m a m , Fazlullah ise bu

s r l a n f a e t m i t i r . Bylece tevilin a k l a n p y a y l m a s F a z l u l l a h ' Hz. Ali'ninnne g e i r m i t i r .

Prof. Dr. R z a S A V A (Oturum B a k a n )Te!Jekkr ediyorum. T e b l i l e r b a s l d n d a bu konu daha ilgin boyutlanyla

ortaya konur, diye d n y o r u m . Mzakere iin de bir zaman a y r m a m z gerekiyor. Bizden sonra da bir oturum var: Mzakere iin de 10 a k i k a l k bir sremizvar. Abdlhalik Bey, buyurun.