06.bharatha swathantrodyamam muslim prajaporatalu

ÉèÏ~°`« ™êfi`«O„`Àº^Œº=∞O–=Úã≤¡O „Ñ¨*ÏáÈ~å\ÏÅ∞ ã¨Ü«∞º £ #j~ü JÇ¨Ï=∞‡ £

INDIAN FREEDOM STRUGGLE: UPRISINGS OF MUSLIM PATRIOTS

Telugu title of this book is BHARATHA SWATHANTRADYAMAM : MUSLIM PRAJA PORATALU.In this book it is discussed at length on the greatest Struggles went on against British starting from 1763, in

which Muslim Heroes lead the Movements or Struggles, as a part of struggle for India’s Independence.

These famous struggles are 1. Fakirs-Sanyasis Movement, 2. Wahabi Movement, 3. Farazia Movement, 4.Mopilla Movement, 5. Kudai-khidmathgar Movement, which were not so popular like Khilafath Movement.

This Book contains total 178 pages of 1/8th Demmy Size with Multi colour. It was published in 2007. The samewas Published second time in the year November, 2007

ÉèÏ~°`« ™êfi`«O„`Àº^Œº=∞O

=Úã≤¡O „Ñ¨*ÏáÈ~å\ÏÅ∞

ã¨Ü«∞º £ #j~ü JÇ¨Ï=∞‡ £

M.Com; LL.B; D.J; D.P.M; D.L.LSahithya Rathna ( Hindi )

P*Ï^£ Ç¨Ï∫ãπ PÑ¶π Ñä¡ˆH+¨<£û3–506, JáêflÑ¶∞~ü, LO_»=e¡ ÃãO@~ü–522501,

`å_ÕÑë¡ =∞O_»ÅO, QÆ∞O@∂~°∞ lÖÏ¡. 08645–272940, 9440241727

e-mail : [email protected]

ÉèÏ~°`« ™êfi`«O„`Àº^Œº=∞O : =Úã≤¡O „Ñ¨*ÏáÈ~å\ÏÅ∞ÉèÏ~°`« ™êfi`«O„`Àº^Œº=∞O : =Úã≤¡O „Ñ¨*ÏáÈ~å\ÏÅ∞ÉèÏ~°`« ™êfi`«O„`Àº^Œº=∞O : =Úã≤¡O „Ñ¨*ÏáÈ~å\ÏÅ∞ÉèÏ~°`« ™êfi`«O„`Àº^Œº=∞O : =Úã≤¡O „Ñ¨*ÏáÈ~å\ÏÅ∞ÉèÏ~°`« ™êfi`«O„`Àº^Œº=∞O : =Úã≤¡O „Ñ¨*ÏáÈ~å\ÏÅ∞Indian Freedom Movement : Uprisings of Muslim Patriots

ã¨Ü«∞º^£ #j~ü JÇ¨Ï=∞‡^£ã¨Ü«∞º^£ #j~ü JÇ¨Ï=∞‡^£ã¨Ü«∞º^£ #j~ü JÇ¨Ï=∞‡^£ã¨Ü«∞º^£ #j~ü JÇ¨Ï=∞‡^£ã¨Ü«∞º^£ #j~ü JÇ¨Ï=∞‡^£Syed Naseer Ahamed

„Ñ¨K«∞~° ãÖYº : 6„Ñ¨ äŒèŒ=∞ =Ú„ Œ : _çÃãO|~ü 2003

"≥Å : ~°∞. 50-00

=Ú„ Œ : =Ú„ Œ PÑ¶πÃã\ò „Ñ≤O@~üû, q[Ü«∞"å_»=ÚYÑ¨„`åÅOHõ~° : J|∞ÌÖÏ¡, q[Ü«∞"å_»

Ñ¨ÙãÎHÍÅ∞ :P*Ï £ Ç¨Ï∫ãπ PÑ¶π Ñä¡H+¨<£û3–506, JáêflÑ¶∞~ü, LO_»=e¡ ÃãO@~ü – 522 501,

`å_ÕÑë¡ =∞O_»ÅO, QÆ∞O@∂~°∞ lÖÏ¡.

=∞iÜ«Ú=∞iÜ«Ú=∞iÜ«Ú=∞iÜ«Ú=∞iÜ«Ú„Ñ¨*Ïâ◊H˜Î, "≥∞ÿ„u, qâßÖÏO„^èŒ, #"À^ŒÜ«∞,„Ñ¨*Ïâ◊H˜Î, "≥∞ÿ„u, qâßÖÏO„^èŒ, #"À^ŒÜ«∞,„Ñ¨*Ïâ◊H˜Î, "≥∞ÿ„u, qâßÖÏO„^èŒ, #"À^ŒÜ«∞,„Ñ¨*Ïâ◊H˜Î, "≥∞ÿ„u, qâßÖÏO„^èŒ, #"À^ŒÜ«∞,„Ñ¨*Ïâ◊H˜Î, "≥∞ÿ„u, qâßÖÏO„^èŒ, #"À^ŒÜ«∞,kâ◊, ã¨Ç¨ÏK«~°, `«Hõ∆tÅ, =∞kâ◊, ã¨Ç¨ÏK«~°, `«Hõ∆tÅ, =∞kâ◊, ã¨Ç¨ÏK«~°, `«Hõ∆tÅ, =∞kâ◊, ã¨Ç¨ÏK«~°, `«Hõ∆tÅ, =∞kâ◊, ã¨Ç¨ÏK«~°, `«Hõ∆tÅ, =∞˜ `«k`«~°

Jxfl „Ñ¨=ÚY Ñ¨ÙãÎHõ q„HõÜ«∞ ˆHO„^•ÅÖ’ ÅÉèíºO.

„ÑÑÖK« K«i„ «Ö’ JÑ¨Ó~°fiO J# Œy# suÖ’ ™êy# ÉèÏ~° « ™êfi «O„`Àº Œº=∞OÖ’

=Úã≤¡OÅ∞ x~°fiÇ≤ÏOz# áê„ «#∞ q=iã¨∂Î ~åã¨∞Î#fl Ñ¨ÙãÎHÍÅ‰õΩ áê~î°‰õΩÅ∞, „Ñ¨[Å∞,

Ñ¨„uHõÅ #∞O_ç ÅaèOz# P^Œ~°, „áÈ`åûÇ¨ÏO`À ™êfi`«O„`Àº^Œº=∞OÖ’ ÉèÏQÆOQÍ,

D <ÕÅ`«e¡ a_»¤Öˇ·# =Úã≤¡OÅ ÉèÏQÆ™êfi=∞ºO`À ™êy# „Ñ¨^è•# L^Œº=∂Å#∞ D

„QÆO^äŒOÖ’ ‰õΩ¡Ñ¨ÎOQÍ q=iOKå#∞.

Éèí~° «QÆ_»¤ g∞ Œ „a\©+¨~°∞¡ |ÅÑ¨_»∞ «∞#fl ã¨=∞Ü«∂#,1763 „áêO «OÖ’ „áê~°OÉèí"≥∞ÿ

1947 =~°‰õΩ ™êy# Ñ¨Å∞ „Ñ¨*Ï áÈ~å\ÏÅÖ’ =Úã≤¡OÅ∞ «=∞ ≥·# áê„ « =Ç≤ÏOKå~°∞.

D áÈ~å\ÏÅxflO\˜Ö’ dÖÏÑ¶¨`üL^Œº=∞O J„QÆÉèÏQÍ# xÅzOk. D L^Œº=∞O

=Úã≤¡O–=Úã≤¡"Õ∞`«~° [#ã¨=Ú^•Ü«∂Å =∞^èŒº SHõº`«‰õΩ, ¿ãflÇ¨xH©, ™ê=∞~°™êºxH˜

„Ñ¨fHõQÍ xez, qMÏºuQÍOzOk. *ÏfÜ≥∂^Œº=∞O „Ñ¨^äŒ=∂~°÷OÖ’ „áê~°OÉèí"≥∞ÿ,

™êfi`«O„`«º áÈ~å\ÏxˆH `«Å=∂xHõOQÍ xÅz#, dÖÏÑ¶¨`ü L^Œº=∞O QÆ∞iOz D

„QÆO^äŒOÖ’ „Ñ¨™êÎqOK«@OÖË^Œ∞. =∞~˘Hõ „Ñ¨`ÕºHõ „QÆO^äŒO ~å¿ãÎ `«Ñ¨Ê, P L^Œº=∞

K«i„ «‰õΩ ãÔ~·# <åºÜ«∞O [~°QÆ Œ∞.

„Ñ¨ã¨∞Î`« „QÆO^äŒOÖ’ S^Œ∞ L^Œº=∂Å QÆ∞iOz „Ñ¨™êÎqOKå#∞. Jq Ñ¶¨H©~° ¡

u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞, =Ç¨cÅ áÈ~å@O, Ñ¶¨~årÅ L^Œº=∞O, "≥∂áê¡Å u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞,

Y∞^•–ÜÕ∞–d^Œ‡`üQÍ~üÅ JÇ≤ÏO™ê L^Œº=∞O. D „Ñü L^Œº=∞O QÆ∞iOz XHõ

„Ñ¨ ÕºHõ Ñ¨ÙãÎHõO ~åÜ«∂eû#O «QÍ „Ñ¨[Å ™êÇ¨ÏãÖ, `åºQÆO, P`å‡~°ÊÅ∞ Wq∞_ç

L<åfl~Ú. <å‰õΩ#fl Ñïq∞ «∞Å "Õ∞~°‰õΩ P q=~åÅ#∞ ˆ~MÏ =∂„ «OQÍ ¿Ñ~˘¯<åfl#∞.

D J=¸Åº"≥∞ÿ# ã¨=∂Kå~åxfl Ñ¨ÙãÎHõ ~°∂ÑÖÖ’ g∞ =ÚO Œ∞OK«QÆeˆQ J=HÍâ◊O

<å‰õΩ ÅaèOz#Ñ¨Ê\˜H©, D Hõ$+≤Ö’ ã¨=∂Kå~°O HÀãÖ <Õ#∞ ãÖ„Ñ¨kOz# Ñ¨Å∞

„QÆO äŒ ~°K«~Ú «Å, „Ñ¨=ÚY∞Å Ñ¨~ÀHõ∆ ÉèÏQÆ™êfi=∞ºO L#flO Œ∞#, P =∞Ç¨ÏhÜ«ÚÅO ŒiH©

<å „Ñ¨`ÕºHõ Hõ$`«[˝`«Å∞. <Õ#∞ HÀ~°QÍ<Õ =ÚO^Œ∞=∂@ ~åã≤zÛ# QÆ∞~°∞`«∞Å∞ºÅ∞,

'PO„ èŒ*’ºu— k#Ñ¨„uHõ „Ñ¨ è•# ãÖáê Œ‰õΩÅ∞ ÔH. ~å=∞K«O„ Œ=¸i Î QÍiH˜, ÑïK«Ü«∞

"åHõºO ~åã≤# „Ñ¨=ÚY Œo « L Œº=∞HÍ~°∞Å∞, ÉÇ¨ï„QÆO äŒ ~°K«~Ú « HõuÎ Ñ¨ •‡~å=Ù

QÍiH˜, D ã¨=∂Kå~åxfl ^è•~å"åÇ≤ÏHõOQÍ „Ñ¨K«∞iOz# 'w@∞~å~Ú— "å~°Ñ¨„uHõ

ãÖáê Œ‰õΩÅ∞ Ü«∞<£.Ü«∞O. =∞e¡H ± QÍiH˜, z «∞Î „Ñüx K«kq, Ñ¨Å∞ ã¨∂K«#Å∞ KÕã≤#

„Ñ¨=ÚY ™êÇ≤Ïf"Õ «Î H˘ «ÎÑë¡ ~°q ÉÏ|∞ QÍiH˜, Hõ=~ü _ç*·<£ KÕã≤# „Ñ¨=ÚY z„ «HÍ~°∞_»∞

J|∞ÌÖÏ¡ QÍiH˜, Ñ¨ÙãÎHÍxfl JO ŒOQÍ fiÛkkÌ# =Ú„ Œ PÑ¶πÃã\ò „Ñ≤O@~üû, q[Ü«∞"å_»

"åiH˜, <å „Ñ¨Ü«∞`åflÅ‰õΩ Jxfl ã¨=∞Ü«∂ÅÖ’ „¿Ñ~°QÍ xÅz, „áÈ «ûÇ≤Ïã¨∞Î#fl <å

rq « ÉèÏQÆ™êfiq∞ ¿+H± ~°q∞*Ï ÉèÏ#∞‰õΩ <å èŒ#º"å^•Å∞.

JáêflÑ¶∞~üLO_»=e¡ ÃãO@~ü – 522 501

ã¨Ü«∞º £ #j~ü JÇ¨Ï=∞‡ £ 01–12–2003

<å=∂@

ãÜ«∞º £ q∂~å "≥∂Ç≤ÏnÌ<£ ãÜ«∞º £ ca*Ï<£

z#fl<å@<Õ <å#fl Hõ#∞fl=¸ã≤<å,Jhfl `å<≥· #xflO «\˜"å_çfl KÕã≤#

J=∞‡‰õΩ.

JOH˜`«O

We are very much grateful to our patrons without whose valuable cooperation

we could not have brought out this book.

Janab Md. YUSUFChairman : DATA CREATIONS

Rahaman Street, Arundelpet,VIJAYAWADA - 2

Azad House of PublicationsUndavalli Centre - 522 501

Sri. KOLLI LAKSHMA REDDYManaging Director

Cake Group of BakeriesKothapet, GUNTUR

Sri. REKHA KRISHNARJUNA RAOFounder : Bowdha SanghamMANGALAGIRI - 522 503Guntur Dist. A.P

Dr. UMAR ALISHA M.D (A.M)Peetaadhipathi

Sri Viswa Viznana Vidya AadyathmikaPeetham

PITHAPURAM - 533 450

Dr. M. EJAJ ALI M.SNational President :All India United Muslim MorchaChief Editor : Sangam Urdu DailyPATNA - 800 006, Bihar State.

=ÚO^Œ∞=∂@

ÔH. ~å=∞K«O„ Œ=¸iÎÑ¨iK«Ü«∞ "åHõºO

HõuÎ Ñ¨^•‡~å=Ù

01 „a\©+¨~°¡ g∞ Œ `˘e u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ÉÏ=Ù\Ï ZQÆ∞~°"Õã≤# Éˇ|∞ƒÅ∞Å∞

ÉˇOQÍÖò Ñ¶H©~°∞¡1763 – 1800 14–31

02 K≥~°™êÅÅ∞, LiH˘Ü«∞ºÅ‰õΩ "≥~°=Hõ q„Hõq∞Oz#

=Ç¨c g~°∞Å∞1820 – 1870 32–57

03 ^ÀÑ≤_ô â◊‰õΩÎÅ QÆ∞O_≥Ö’¡ ÉèíÜ≥∂`åÊ «O ã¨$+≤ìOz#

Ñ¶~år Ü≥∂ èŒ∞Å∞1830 – 1900 58–77

04 ™êfi «O„ «º ã¨O„QÍ=∞ K«i„ «Ö’ HõÅHõÅO ˆ~Ñ≤#

"≥∂áê¡ "≥Ú#QÍà◊√§1800 – 1922 78–116

05 JÇ≤ÏO™ê =∂~åæ# P`å‡~°ÊÅ‰õΩ ã≤ ŒúÑ¨_ç#

Y∞^•–ÜÕ∞–d Œ‡ üQÍ~ü g~°∞Å∞1929 – 1948 117–158

P^ä•~° „QÆO^ä•Å Ñ¨\˜ìHõ 159–160

~°K«~Ú « „QÆO ä•Å q∂ Œ „Ñ¨=ÚY∞Å – Ñ¨„uHõÅ ã¨ÊO Œ# 161–172

q+¨Ü«∞ ã¨∂zHõ

=ÚO^Œ∞=∂@

ÔH. ~å=∞K«O„ Œ=¸iÎãÖáê^Œ‰õΩÅ∞

PO„ èŒ*’ºu, k#Ñ¨„uHõ

=∞`«™ê=∞~°ã¨ºO ÉèÏ~°`« „Ñ¨*Ï™êfi=∞º =º=ã¨÷‰õΩ `åuÎfiHõ

„áêuÑ¨kHõ. ÉèÏ~°fÜ«∞ «#∞ Ç≤ÏO Œ∂ «fiOQÍ Jáê~°úO KÕã¨∞H˘x ãÖ‰õΩz «

^Œ$+≤ì`À x~°fiK«#O K≥¿ÑÊ"å~°∞<åfl~°∞. D x~°fiK«<åxfl „Ñ¨tflOK«‰õΩO_®

t~°™ê=Ç≤ÏOz JÅÊãÖMÏºHõ =~åæÅ∞, JkèHõ ãÖMÏº‰õΩÅ JcèëêìxH˜

J#∞‰õÄÅOQÍ =∞ã¨Å∞HÀ"åÅx HÀˆ~"å~°∞ Ç≤ÏO Œ∞=ÙÅÖ’ H˘O Œ~°∞ L<åfl~°∞.

`å=Ú x[OQÍ<Õ ÉèÏ~°`« r=# „Ñ¨^è•# „ã¨=OuÖ’ ÉèÏQÆO HÍ=∞h,

HÍÉ’=∞<Õ P «‡#∂º#`åÉèÏ=#`À Œ∂~°O Œ∂~°OQÍ [iˆQ JÅÊ ãÖMÏºHõ

=~åæÅ "å~°∂ L<åfl~°∞. D èÀ~°∞Åhfl ÉèÏ~°fÜ«∞ «‰õΩ =ºuˆ~Hõ"≥∞ÿ#q.

ÉèÏ~°`« ã¨=∂[OÖ’ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∂, =Úã≤¡OÅ∂, ¢ÔH·ã¨Î=ÙÅ∂, ã≤‰õΩ¯Å∂,

áês≈Å∂, «k «~° ã¨HõÅ =∞`åÅ"å~°∞ ã¨=∂# Ç¨Ï‰õΩ¯Å`À, ã¨=∂# ¿ãfiK«Ûù À

rqOKåe. J^Õ =∞# `åuÎfiHõ Ñ¨Ù<åk. J^Õ =∞# ~å*ÏºOQÆ x~å‡`«Å

ãÖHõÅÊO.

=Úã≤¡OÅ∞ WHõ _ç"å~°∞ HÍ~°h, ZHõ _ç #∞OKÀ =zÛ<å~°h, ZHõ _çHÀ

"≥à◊§=Åã≤#"å~°h, XHõ"Õà◊ WHõ _» LO_» ŒÅK«∞‰õΩO>Ë =∂„ «O Ç≤ÏO Œ∞=ÙÅ

Wëêì~ÚëêìÅ#∞ Q“~°qOKåÅx ÉèÏqOKÕ Ç≤ÏO Œ∞=ÙÅ∞ HÍh, «=∞‰õΩ D

ã¨=∂[OÖ’ ™ê÷#OÖË^Œx, `«=∞#∞ „Ñ¨^è•# „ã¨=OuÖ’ HõÅ=x=fi~°h,

kfifÜ«∞ „âı˜ áœ~°∞Å∞QÍ<Õ âßâ◊fi «OQÍ q∞yeáÈ"åÅh «ÅáÈ¿ã "≥∞ÿ<åi\©

=~åæÅ"å~°∞ HÍh, K«i„ «#∞ ã=ºOQÍ J~°÷O KÕã∞HÀ=_»OÖ’ qÑ¶Å"≥∞ÿ#"å~°x

QÆ∞iÎOKåe. Z=~°∞ ZHõ¯_ç #∞Oz =zÛ<å `«~°`«~åÅ∞QÍ D <ÕÅ#∞

#=Ú‡H˘x WHõ¯_» Ñ¨ Ù\˜ ì WHõ¯_ » =∞\˜ ìÖ’ Hõeã≤áÈÜÕ∞ "å~°O`å

ÉèÏ~°fÜ«ÚÖË##fl „áê äŒq∞Hõ J=QÍÇ¨Ï# ã¨Ç¨Ïr=# ã≤ •úO`åxH˜ ã¨∂ÊùiÎ.

qaè#fl *Ï`«∞Å, ÉèÏ+¨Å, ãÖã¨$¯`«∞Å ã¨=∂Ç¨~°"Õ∞ ÉèÏ~°`« *Ïu.

' aè#fl «fiOÖ’ UHõ «fiO — =∞# „Ñ¨ ÕºHõ «. =∞#k |Ç¨ï=Úv#"≥∞ÿ# ã¨=∂[O.

Ñ¨ÓÅ`À@Ö’ Zxfl ~°HÍÅ, Zxfl ~°OQÆ∞Å Ñ¨ÓÅ∞ LO\ÏÜ≥∂ #=ÉèÏ~° «

|$O^•=#OÖ’#∂ Jxfl ~°HÍÅ, Jxfl ~°OQÆ∞Å, Jxfl èÀ~°∞Å =∞#∞+¨µÅ∞

LO\Ï~°∞. "≥ÚQÆÅ∞ ™ê„=∂[º x~å‡O «~åfi « =Úã≤¡OÅ∞ ÉèÏ~° « Õâ◊OÖ’

ã≤÷~°Ñ¨_çáÈÜ«∂~°∞. WHõ¯_ç r=# „ã¨=OuÖ’ Hõeã≤áÈÜ«∂~°∞. QÆ`« U_»∞

â◊ åÉÏÌÅ∞QÍ Ç≤ÏO Œ∞=ÙÅ`À Hõeã≤ ã¨∞Y Œ∞óMÏÅ∞ ÑÖK«∞‰õΩO@∞<åfl~°∞. LÉèíÜ«∞ =∞`åÅ"åin

W<Õflà◊¥§ XˆH K«i„`å, XˆH ÉèÏëê, XˆH ãÖã¨$¯f. Ç≤ÏO^Œ∂ <åÜ«∞‰õΩÅÖÏQÍ<Õ =Úã≤¡O

<åÜ«∞‰õΩÅ∞ ‰õÄ_® „Ñ¨[ÅÖ’ P äŒ∞xHõ Œ$HõÊ ä•xfl „áÈ «ûÇ≤ÏOK«_®xH©, *ÏfÜ«∞ ÉèÏ"åhfl

áê Œ∞H˘ÅÊ_®xH©, Ö∫H˜Hõ « åfixfl r=# q è•#OQÍ =∞ÅK«_®xH© JÇ¨Ïiflâ◊O Hõ$+≤KÕâß~°∞.

Ç≤ÏO Œ∞=ÙÅ∞ JkèHõ ãÖMÏº‰õΩÖ·#Ñ¨Ê\˜H© "åiH©, =Úã≤¡OÅ‰õÄ, W «~° JÅÊãÖMÏºHõ =~åæÅ‰õÄ

=∞ èŒº ™œ„ÉèÏ «$ «fiO "≥e¡qiã≤Ok. âßOuÜ«Ú « ã¨Ç¨Ïr=#O ^•fi~å ã¨q∞+≤ì „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ∞

™êkèOK«∞HÀ=_»O ZÖÏQÀ Jxfl =∞`åÅ"å~°∂ <Õ~°∞Û‰õΩ<åfl~°∞. „a\©+π áêÅ##∞ SHõºOQÍ

„ÑüÑ¶¨∞\ÕKå~°∞. 1857 <å\˜ „Ñ¨^äŒ=∞ ™êfi`«O„`«º ã¨=∞~°OÖ’ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞, =Úã≤¡OÅ∞

HõÅã≤ g~Àz «OQÍ áÈ~å_®~°∞.

qÉèílOz áêeOKÕ ã≤ •úO`åxfl J=∞Å∞Ñ¨~°z# „a\©+π áêÅ‰õΩÅ∞ |∞k÷Ñ¨Ó~°fiHõOQÍ

Ç≤ÏO Œ∞=ÙÅ∂, =Úã≤¡OÅ =∞ èŒº qÉèË •Å∞ ã¨$+≤ìOz, "å\˜x ÃÑOz áÈ+≤Oz, Õâ◊ qÉèí[#‰õΩ

^•ifâß~°∞. D Œ∞~å‡~°æ"≥∞ÿ# „H©_»Ö’ „a\©+π áêÅ‰õΩÅ‰õΩ `À_»∞QÍ „a\©+π K«i„ «HÍ~°∞Å∞,

JkèHÍ~°∞Å∞ xeKå~°∞. "≥ÚQÆÅ∞ ™ê„=∂[ºO Ñ¨`«#=∞ÜÕ∞º =~°‰õÄ, „Ñ¨^äŒ=∞ ™êfi`«O„`«º

ã¨=∞~°O qÑ¶¨Å=∞ÜÕ∞º=~°‰õÄ, „a\©+π "åi qzÛù#fl ~å[H©Ü«∂Å∞ ™êQÆÖË^Œ∞. „a\©+π"åi

‰õΩ„@ Ñ¶ë`«OQÍ H˘O^Œ~°∞ =Úã≤¡OÅ∞ `å=Ú aè#fl"≥∞ÿ#"å~°=∞<Õ ^èÀ~°˜Ö’ PÖ’zOK«_»O

„áê~°OaèOKå~°∞. ÉèÏ~° « r=# „Ñ¨ è•# „ã¨=Ou #∞Oz „Hõ=∞OQÍ Œ∂~°O HÍ™êQÍ~°∞.

=∞`«ÉèÏ=#Å‰õΩ „áê^è•#ºO ÃÑiyOk. Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅÖ’ =¸_è®Kå~åÅ∞

`˘ÅyOK«_®xH©, P èŒ∞xHõ Œ$+≤ìx „áÈ «ûÇ≤ÏOK«_®xH© ~å=∞"≥∂ÇÏ#~åÜü∞, ™êfig∞ q"ÕHÍ#O Œ,

^ŒÜ«∂#O^Œ ã¨~°ã¨fiu =O\˜ ãÖã¨¯~°ÎÅ∞ Hõ$+≤ KÕã≤#>Ëì =Úã≤¡OÅ#∞ „Ñ¨^è•# „ã¨=OuÖ’H˜

fã¨∞‰õΩ~å=_®xH© ã¨~ü ã¨Ü«∞º £ JÇ¨Ï‡ £MÏ<£ =O\˜"å~°∞ L Œº=∂Å∞ #_çáê~°∞. |„ Œ∞nÌ<£

`åºc˚=O\˜ ãÖã¨ ~°ÎÅ∞ D L Œº=∂xfl [Ü«∞„Ñ¨ ŒO KÕ¿ãO Œ∞‰õΩ „â◊q∞OKå~°∞. =∞Ç¨Ï=∞‡^•b

l<åfl =Úã≤¡OÅ‰õΩ „Ñ¨ ÕºHõ Õâ◊O HÍ"åÅx HÀi#Ñ¨Ê\˜H© J<ÕHõ=∞Ok =Úã≤¡O <åÜ«∞‰õΩÅ∞

QÍOnè<Õ «=∞ <åÜ«∞‰õΩ_çQÍ ÑïQÆÕz ™êfi «O„ «º ã¨=∞~°OÖ’ `åºQÍÅ∞ KÕâß~°∞. qÉèí[##∞

=ºuˆ~HÕKå~°∞. J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© ^Õâ◊ qÉèí[# [iyOk. qÉèí[# `«~åfi`« `«=∞ "åÜ«∞=º

ãïÇ¨Ï Œ∞Ì „áêO «O áêH˜™ê÷<£Ö’ ÉèÏQÆOQÍ LO_»_»O W+ìOÖËx ãïÇ¨Ï Œ∞Ì QÍOnè MÏ<£ J|∞ÌÖò

QÆá¶ê~üMÏ<£, QÍOnè À =∂\Ï¡_»∞ «∂ ' =∞=∞‡efl `À_Õà◊§ áêÅ∞ KÕâß~°∞ — JO@∂ ÉÏ èŒ#∞

=ºHõÎO KÕâß_»∞. áêH˜™ê÷<£ U~°Ê_ç# `«~åfi`« ‰õÄ_® HÀ\Ï¡k =Úã≤¡OÅ∞ ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’

LO_çáÈÜ«∂~°∞. áêH˜™ê÷<£Ö’ HõO>Ë WO_çÜ«∂Ö’<Õ Z‰õΩ¯==∞Ok =Úã≤¡OÅ∞ L<åfl~°∞.

„Ñ¨ÑÖK«OÖ’ WO_À<Õ+≤Ü«∂ `«~åfi`« J`«ºkèHõ ãÖYºÖ’ =Úã≤¡OÅ∞ L#fl ^Õâ◊O ÉèÏ~°`ü.

^Õâ◊"åºÑ¨ÎOQÍ "å~°∞ „QÍ=∂ÅÖ’, Ñ¨@ìÏÅÖ’ ã¨=∂[OÖ’ ÉèÏQÆ"≥∞ÿ áêÅÖ’ hà◊§ÖÏQÍ

Hõeã≤áÈ~Ú rqã¨∞Î<åfl~°∞. ™êfi~°÷ úÑ¨~°∞Öˇ·# H˘O^Œ~°∞ ~å[H©Ü«∞"å^Œ∞Å∂, "åºáê~°∞Å∂

Ç≤ÏO Œ∞=ÙÅÖ’, =Úã≤¡OÅÖ’ =∞`å"Õâßxfl ~°yeOz «=∞ ™êfi~°÷, ãÖ‰õΩz « „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ∞

<≥~°"Õ~°∞Û‰õΩ<Õ „Hõ=∞OÖ’ =∞`«HõÅÇ¨Å∂, =∂~°Ç¨ÏŸ=∂Å∞ [iQÍ~Ú, [~°∞QÆ∞`«∞<åfl~Ú.

HÍh ™ê^è•~° Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∂, ™ê^è•~° =Úã≤ ¡OÅ∂ âßOuÜ«Ú`« ã¨Ç¨Ïr=#O

HÀ~°∞‰õΩO@∞<åfl~°∞. ¿Ñ^ŒiHõO, J<å~ÀQÆºO, x~°Hõ∆~åã¨º`«, x~°∞^ÀºQÆO =O\˜ „áê^äŒq∞Hõ

ã¨=∞ã¨ºÅ Ñïëê¯~åxH˜ HõÅã≤Hõ@∞ìQÍ Hõ$+≤ KÕÜ«∂Åx Ptã¨∞Î<åfl~°∞. JO Œ~°∂ HõÅã≤ „Ñ¨QÆu

Ñ¨^äŒOÖ’ ™êyáÈ"åÅx JaèÅ+≤ã¨∞Î<åfl~°∞. =∞`À<å‡^Œ∞Å∞ Jxfl =∞`åÅÖ’#∂ L<åfl~°∞.

"å~°∞ â◊HÎ=OK«#ÖË‰õΩO_® q+¨c*ÏÅ∞ <å@∞ «∂<Õ L<åfl~°∞. #~°"Õ∞ è•xH˜ Hõ «∞ÎÅ∞ #∂~°∞ «∂<Õ

L<åfl~°∞.

ÉèÏ~° üÖ’ HÍO„ÔQãπ áêsì, W «~° Ö∫H˜Hõõ áêsìÅ "≥·Ñ¶ÅºO HÍ~°OQÍ Ç≤ÏO Œ∂ «fi

â◊‰õΩÎÅ∞ q[$OaèOKå~Ú. N ÖÏÖò Hõ$+‚ J^•fih ™È=∞<å ä£ #∞Op JÜ≥∂ èŒº‰õΩ ~° äŒÜ«∂„ «

™êyOK«_»O ^Õâ◊"åºÑ¨ÎOQÍ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅÖ’ =∞`åaè=∂#O, =Úã≤¡OÅÖ’ JÉèí„^Œ`åÉèÏ=O

ÃÑ~°QÆ_®xH˜ ^•ifã≤Ok. 1992Ö’ ÉÏ„c =∞ã‘^Œ∞ q^èŒfiOãÖ`À "≥∞*Ïi\© =∞`«ã¨∞÷Å∞

"≥∞ÿ<åi\©Å =∞<ÀÉèÏ"åÅ#∞ Ñ¨\ìOK«∞‰õΩ<Õ ~ÀAÅ∞ áÈÜ«∂Ü«∞<Õ Jaè„áêÜ«∞O =Úã≤¡OÅÖ’

„Ñ¨|eOk. P `«~åfi`« ‰õÄ_® =∞`å"Õâßxfl ZxflHõÅÖ’ „Ñ¨Kå~åOâ◊O KÕÜ«∞_»O`À

Ç≤ÏO Œ∂ «fi"å Œ∞Å "ÕkHõ J~Ú# ÉèÏ~°fÜ«∞ [#`å áêsì „áê|ÅºO qâı+ÖQÍ ÃÑiyOk.

HÍO„ÔQãπ#∞ Õfi+≤OKÕ H˘O Œ~°∞ <åÜ«∞‰õΩÅ ™ê~° èŒºOÖ’x H˘xfl Ö∫HHõ áêsìÅ∞ ãÇÏHõiOK«_»O`À

a.*ˇ.Ñ≤ ˆHO„ ŒOÖ’ JkèHÍ~°OÖ’H˜ =zÛOk. ~å*ÏºkèHÍ~°O ŒHõ QÍ<Õ Ç≤ÏO Œ∂ «fi â◊‰õΩÎÅ∞

=∞iO « â◊HÎ=∞O «"≥∞ÿ<å~Ú. P q èŒOQÍ Õâ◊OÖ’x Ô~O_»∞ „Ñ¨ è•#"≥∞ÿ# =∞`åÅ‰õΩ K≥Ok#

„Ñ¨[ÅÖ’ =∞`å"Õâ◊O Ç¨Ï Œ∞Ìg∞iOk. J~Ú Õ Jk =∞`å"Õâ◊O`À JâßOuQÍ L#fl H˘xfl

=~åæÅˆH Ñïq∞ «O. =∞`åaè=∂#O =∞`À<å‡ ŒOQÍ =∂i Õ „Ñ¨=∂ Œ=∞<Õ J=QÍÇ¨Ï# ÉèÏ~° «

=Úã≤¡OÅÖ’ L#flk.

' ¿ÇÏ`«∞"Õ ¿ã`«∞=ÙQÍ =∞#QÆeˆQ P^èŒ∞xHõ ã¨=∂[OÖ’ „Ñü =∞`«OÖ’x „Ñü

ã≤^•úO`«O ¿ÇÏ`«∞ Ñ¨sHõ∆‰õΩ xÅ|_ç qâ◊fi[h#"≥∞ÿ# <åºÜ«∂xH˜ J#∞QÆ∞OQÍ L#flÑ¨C_Õ

qâ◊fi"åºÑÎ"≥∞ÿ# P"≥∂ ŒO á⁄O ŒQÆÅ∞QÆ∞ «∞Ok — Jx =∞Ç¨`å‡QÍOnè K≥Ñ≤Ê# ã¨∂HÎ Jxfl

=∞`åÅ‰õÄ =iÎã¨∞ÎOk. „áê∞Å‰õÄ, ¢ã‘ÎÅ‰õÄ, Ñ≤Å¡Å‰õÄ ~°Hõ∆ HõeÊOK«_»O W™ê¡"£∞

Ñ¨~°"≥∂ ÕÌâ◊O. WO Œ∞‰õΩ aè#flOQÍ W™ê¡O‰õΩ Uq∞ PáêkOz<å Jk HõeÊ «"Õ∞##fl ã¨û$Ç¨Ï

ÉèÏ~°`« =Úã≤¡OÅÖ’ LOk. Jb ™È^Œ~°∞Å∞, Ç¨Ïã¨<£ JÇ¨Ï‡^£ =∞^•x, JëêÊùY∞ÖÏ¡MÏ<£,

=∞øÖÏ<å J|∞Öò HõÖÏO P*Ï^£, MÏ<£ J|∞ÌÖò QÆá¶ê~ü MÏ<£, *ÏH©~ü Ç¨˙¿ãû<£ =O\˜

J<ÕHõ=∞Ok ™êfi`«O„`«º ã¨=∞~°Ü≥∂^èŒ∞Å x~°O`«~° Hõ$+≤ Ñ¶ë`«OQÍ ÉèÏ~°`« =Úã≤¡OÅÖ’

"åãÎqHõ Œ$+≤ì, ã¨Ç¨Ïr=<åaèÖÏ+¨ Ç¨Ï$ ŒÜ«∞OQÆ «"≥∞ÿ<å~Ú. Ç≤ÏO Œ∞=ÙÅÖ’ ‰õÄ_® J «ºkè‰õΩÅ∞,

Ö∫H˜Hõ"å^•hfl, ã¨Ç¨Ïr=# ã≤ •úO`åhfl qâ◊fiã≤ã¨∞Î#fl"åˆ~. JO Œ∞ˆH =∞ «"å Œ∞Å∞ å`å¯eHõOQÍ

PkèHõºO ãÖáêkOz<å "åi P@Å∞ Z‰õΩ¯= HÍÅO ™êQÆ_»OÖË Œ∞. D â◊‰õΩÎÅ P@ Hõ\ìOz

^Õâ◊OÖ’x Jxfl =∞`åÅ "å~°∂ ã¨q∞+≤ìQÍ JÉèí∞º^ŒÜ«∞ Ñ¨^äŒOÖ’ ™êyáÈ"åÅO>Ë XHõi

QÆ∞iOz =∞~˘Hõ~°∞ ‰õ∆Ω‚OQÍ `≥Å∞ã¨∞HÀ"åe. XHõi<˘Hõ~°∞ Q“~°qOK«_»O <Õ~°∞ÛHÀ"åe.

XHõiÑ¨@¡ XHõiH˜ ã¨Ç≤Ï+¨µ‚`å, P^Œ~åaè=∂<åÅ∂ LO_®e. ™êfi`«O„`«º áÈ~å@OÖ’

Ç≤ÏO Œ∞=ÙÅ∂, =Úã≤¡OÅ∂, ã≤‰õΩ¯Å∂, áês≈Å∂, W «~°∞Å∂ x~°fiÇ≤ÏOz# áê„ «#∞ JO Œ~°∂

J èŒºÜ«∞#O KÕÜ«∂e. JÑ¨ÙÊ_Õ Ñ¨~°ã¨Ê~° P=QÍÇ¨Ï# ÃÑ~°∞QÆ∞ «∞Ok. ã¨"≥∞ÿHõº w`åÖÏÑ¨#

JÑ¨ã¨fi~°O ÖË‰õΩO_® Ç¨Ï$^ŒºOQÍ ™êQÆ∞`«∞Ok. =ÚYºOQÍ =Úã≤¡O Ü≥∂^èŒ∞Å ^Õâ◊ÉèíH˜Îh,

nè~À^•`«Î`«#∂ =Úã≤¡OÅ∞ `≥Å∞ã¨∞‰õΩO>Ë P`«‡#∂º#`åÉèÏ=O, JÉèí„^Œ`åÉèÏ=O áÈ~Ú

P «‡qâßfiãÖ, Éèí„ Œ åÉèÏ=O ÃÑ~°∞QÆ∞`å~Ú. D K«i„ «#∞ Ç≤ÏO Œ∞=ÙÅ∞ J èŒºÜ«∞#O KÕ¿ãÎ

„a\©+π K«i„ «HÍ~°∞Å∞ KÕã≤# "≥∂ãÖ Uq∞\’ ≥eã≤áÈ «∞Ok. =∞`À<å‡ Œ∞Å „Ñ¨É’ è•ÅÖ’x

ÿ"≥·=∞#ã¨ºO "≥Å¡_»=Ù «∞Ok. qâßfiã¨~åÇ≤Ï «ºO `˘ÅyáÈ «∞Ok. Ö∫H˜HõÉèÏ"åÅ∞ |ÅÑ¨_ç#Ñ¨C_Õ

„Ñ¨*Ï™êfi=∞º =º=ã¨÷ Ñ¨\˜+¨ìO J=Ù`«∞Ok. D *Ïu Éèíq+¨º`«∞Î Ü«∂=`«∂Î „Ñ¨*Ï™êfi=∞º

=º=ã÷ =∞#∞QÆ_»ÃÑ·<Õ P è•~°Ñ¨_ç LOk.

D "Õ∞~°‰õΩ J@∞=O\˜ x~å‡Ï «‡Hõ HÍ~°º„Hõ=∂xH˜ ÀÇ¨Ï ŒO KÕ¿ã ~°K«#, q∞„ «∞_»∞

ã¨Ü«∞º £ #j~ü JÇ¨Ï=∞‡ £ ' ÉèÏ~° « ™êfi «O„`Àº Œº=∞O : =Úã≤¡O „Ñ¨*ÏáÈ~å\ÏÅ∞ — J#∞

D Kåi„ «Hõ „QÆO äŒOÖ’ =Úã≤¡O [#ã¨=Ú^•Ü«∂Å∞ „Ñ¨ è•# ÉèÏQÆ™êfi=∞ºO =Ç≤ÏOz# S Œ∞áÈ~å\ÏÅ QÆ∞iOz q=iOKå~°∞. 1760 „áêO`«OÖ’ P~°OÉèí"≥∞ÿ# ÉˇOQÍÖò Ñ¶¨H©~° ¡

u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ #∞Oz ™êfi «O„ «ºO ã≤kúOKÕO « =~°‰õÄ Õâ◊ q"≥∂K«<À Œº=∞OÖ’ =Úã≤¡OÅ∞™êyOz# Ñ¨Å∞ „Ñ¨*Ï áÈ~å\ÏÅ#∞ Hõà◊§‰õΩ Hõ\ì#@∞ì ~°zOz# ~°K«~Ú « Jaè#O ŒhÜ«Ú_»∞.

„a\©+¨~°¡ PkèÑ¨ åºxfl `˘e™êiQÍ =ºuˆ~HÕz# =Úã≤¡O Ñ¶H©~°¡ QÆ∞iOz, P Ñ¶H©~°∞¡ Ç≤ÏO Œ∂ã¨<åºã¨∞Ö`À Hõeã≤ SHõºOQÍ Ñ¨~°áêÅ‰õΩÅ g∞ Œ u~°QÆ|_ç# f~°∞ QÆ∞iOz, „a\©+π áêÅ‰õΩÅ#∞

ZkiOz áÈ~å_ç# =Ç¨c g~°∞Å QÆ∞iOp, áêÅHõ =~åæÅ‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ ^ÀÑ≤_ô â◊‰õΩÎÅg∞ Œ HõuÎÑ¨\ì# Ñ¶~år Ü≥∂ èŒ∞Å QÆ∞iOp, „a\©+¨~°¡ ÀÑ≤_ç, [g∞O^•~°¡ •+‘ììHÍÅ#∞ ZkiOz

xÅ=@"Õ∞ HÍHõ, *ÏfÜ≥∂ Œº=∞OÖ’ ÉèÏQÆ™êfi=ÚÖ· `åºQÍÅ‰õΩ, P`å‡~°ÊÅ‰õΩ ã≤ ŒúÑ¨_ç#=∞ÅÉÏ~°∞ "≥∂áê¡ g~°∞Å QÆ∞iOz =∞#‰õΩ ^˘~°Hõx J~°∞^≥·# ã¨=∂Kå~åxfl #j~ü

„QÆO äŒ~°∂ÑÖÖ’ JOkOKå~°∞. ' ãïÇ¨Ï Œ∞Ì QÍOnè — QÍ qMÏº «∞_≥·# MÏ<£ J|∞ÌÖò QÆá¶ê~üMÏ<£ <åÜ«∞Hõ «fiOÖ’x Y∞^•–ÜÕ∞–d Œ‡ üQÍ~ü JÇ≤ÏO™È Œº=∂hfl, P `åºQÆ=¸~°∞ÎÅ JÑ¨Ó~°fi

|e^•<åÅ#∞ ã¨∂ÊùiÎ^•Ü«∞HõOQÍ q=iOKå~°∞. D Ñ¨Ùã¨ÎHõ"Õ∞ HÍ^Œ∞, ÉèÏ~°`« ™êfi`«O„`«ºã ¨=∞~ °OÖ’ =Úã≤ ¡O [#ã¨=Ú^•Ü«∂Å∞ x~°fiÇ ≤ÏOz# áê„` «#∞ q=iã¨∂ Î , P

Ü≥∂ è•#∞Ü≥∂ èŒ∞Å rq « K«i„ «Å#∞ ˆ~MÏ=∂„ «OQÍ ¿Ñ~˘¯O@∂, PÜ«∞# Ñ¨Å∞ "åº™êÅ∞~å™ê~°∞. „á•=∂˜Hõ K«i„`« „QÆO^ä•Å∞ „Ñ¨K«∞iOKå~°∞. #=ÉèÏ~°`« x~å‡OÖ’ =Úã≤¡OÅ

áê„ «#∞ qaè#fl Œ$+≤ìHÀÏÅ #∞Oz „Ñ¨[Å‰õΩ ≥e¿Ñ ~°K«#Å∞ KÕâß~°∞, KÕã¨∞Î<åfl~°∞. ã¨fiÜ«∞OQÍã¨=∞~°∞÷_≥·# Ñ¨„uHÍ ~°K«~Ú`«, <åºÜ«∞"åk Hõ#∞Hõ ã¨∞ÅÉèí„QÍÇ¨Ïº"≥∞ÿ# â‹·eÖ’ ã¨`«ºx+¨ì`À

~°K«# KÕÜ«∞QÆÅQÆ@O #j~ü JÇ¨Ï=∞‡^£ „Ñ¨`ÕºHõ`«. D HÍ~°OQÍ PÜ«∞# ~°K«#Å‰õΩqâ◊fiã¨hÜ«∞ « ÃÑiyOk. q∞„ «∞_»∞ #j~ü =∞ixfl Ñïâ’ èŒ<å «‡Hõ ~°K«#Å ^•fi~å ™ê=∂#º

[#ÉÏÇ¨ïàÏºxH˜ JO^Œ∞ÉÏ@∞Ö’ ÖËx J<ÕHõ q+¨Ü«∂Å#∞ "≥Å∞QÆ∞Ö’H˜ fã¨∞‰õΩ~å"åÅx

PHÍOH˜∆ã¨∞Î<åfl#∞.

ÉèÏ~° « Õâ◊ K«i„ «Ö’ „Ñ¨ è•# "åÇ≤ÏHõÅ∞ Ô~O_»∞. XHõ\˜ =∞#∞"å ŒK«i„ «, =∞~˘Hõ\˜ *ÏfÜ«∞î"å Œ K«i„ «. =∞#∞"å Œ∞Å∞ D Éèí∂q∞ÃÑ· x=ã≤OKÕ„Ñ¨[Å#∞ =~°‚, =∞ « Œ$HõÊ ä•Å`À K«∂ã≤ ~å™êÎ~°∞. *ÏfÜ«∞"å Œ∞Å∞ DÉèí∂q∞ÃÑ· Ñ¨Ù\ì# "å~°O Œifl ã¨=∞ «∞ÅºOQÍ ÉèÏqOz ~å™êÎ~°∞. "≥Ú Œ\˜kJ=∂#="å Œ K«i„ « J~Ú Õ, Ô~O_»=k =∂#="å Œ K«i„ «. K«i„ « ~°K«#ã¨ «ºx+ì À ‰õÄ_»∞‰õΩ#flk. ™ê=∂lHõ ™êOã¨ $uHõ Pi÷Hõ, `åuÎfiHõ JOâßÅÑ¨@¡ âß„ã‘ÎÜ«∞ J=QÍÇ¨Ï# ÖËx Õ K«i„ « ~°K«# ™ê èŒºO HÍ Œ∞.

ã¨Ü«∞º^£ #j~ü JÇ¨Ï=∞‡^£QÍ~°∞ *ÏfÜ«∞"å^Œ K«i„`«HÍ~°∞Å∞.=Úã≤¡OÅ∞ D <ÕÅ a_»¤Åx, *Ïu "å~°ã¨∞Åx, D ãÖã¨$¯u Ñ¨Ù<å Œ∞Å∞"åi ™êÇ¨Ïã¨ K«~°ºÅ`À xi‡`«"≥∞ÿ#=x, D <ÕÅ "åi „â◊=∞â◊H˜Î ^•fi~åDxO Œx, D Õâ◊ Hõà◊Å∞ "åi =∞Ç¨ÏŸ#fl « B^•~°ºO`À qHõã≤OKåÜ«∞x,D ~å[º=º=ã÷ "åi Hõ#∞ã¨#flÖ’¡ ÑïÑ¡qOzO Œx, D <ÕÅ áÈ~å\ÏÅÖ’x~°HõÎ „ã¨=O «∞Å∞ "åi ÕÇ¨ÏO #∞O_ç „ã¨qOz#=x, ™ê~°OQÍ D =∞\ì#∞O_ç Ñ¨Ù\˜ì# "å~°∞, D =∞\˜ì HÀãÖ `å•ºQÆÑ¨Ói`«OQÍ rq`åÅ#∞^è•~°áÈ™ê~°x PÜ«∞# ã¨„Ñ¨=∂OQÍ, ™êkèHÍiHõOQÍ F Ü≥∂^èŒ∞xQÍx~°∂Ñ≤ã¨∂Î "≥à◊`å~°∞.

rq`åxfl, ™ê=∂lHõ K«i„ «#∞ ã¨=∞#fi~ÚOKÕ „Hõ=∞OÖ’ #j~üQÍ~°∞ <Õ\˜q\©H˜ PÜ«Ú=Ù áÈ™êÎ~°∞. ÉèÏ~°fÜ«∞ =Úã≤¡OÅ∞ =O^Œ‰õΩ=O^Œáêà◊√§ D ^Õâ◊"åã¨∞ÖË##flk PÜ«∞# ã≤^•úO`«O. ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’x„Ñü áÈ~å@O "åi ~°∞kè~° `«~°ÊÖËHõ [~°QÆÖË^Œx PÜ«∞# "å^ŒO.ÉèÏ~°fÜ«Ú_»O>Ë Z=~°∞ ? ^ÕâßxH˜, ^Õâ◊ ~°Hõ∆‰õΩ, ^Õâ◊ Éèíq`«"åºxH˜Jã¨∞=ÙÅ∞ JiÊOKÕO^Œ∞‰õΩ Z=~°∞ "≥#∞HÍ_»~À "åˆ~ Jx K≥¿ÑÊ@Ñ¨ÙÊ_»∞,1770 „áêO`«OÖ’ „a\©+π `«∞áêH˜ QÆ∞O_»¡‰õΩ XˆH™êi „áêÏÅiÊOz#150 =∞Ok ÉˇOQÍÖò =Úã≤¡O Ñ¶¨H©~°¡ L^ŒO`åxfl =∞# =ÚO^Œ∞Oz,WÑ¨ÙÊ_»∞ K≥Ñ¨ÊO_ç, Z=~°∞ x["≥∞ÿ# Õâ◊Éèí‰õΩÎÖ’ Jx J_»∞QÆ∞ «∞<åfl~°∞. Itis true. It is relevant. D ÉèÏ~°`«^Õâßxfl Pf‡Ü«∞O KÕã¨∞‰õΩ#fl"åiÖ’ =Úã≤¡OÅ∞ "≥Ú Œ\˜ ™ê÷#OÖ’H˜ =™êÎ~°∞. D Ô~O_»= „Ñ¨â◊fl #j~ü„ÑüÉèí‰õΩ w@∞~å~Ú. ~°K«~Ú « QÆ∞O_≥Ö’¡ ^•y=Ù#fl Jyæ =∞O@‰õΩ W^˘HõL^•Ç¨Ï~° =∂„`«"Õ∞.

ÉèÏ~° « Õâ◊ K«i„ « ZO`À «"åfieûOk, ZO`À Ñ¨Ó_®Ûeû=ÙO Œ#fl=∂@ x[O. ~°K«~Ú « D Ñ¨xx ã¨=∞~°÷=O «OQÍ KÕâß~°∞ HÍ|>Ëì PÜ«∞#P^èŒ∞xHõ ÉèÏ~°`« K«i„`«HÍ~°∞_çQÍ =∞# =ÚO^Œ∞‰õΩ =KåÛ~°∞. He is a

thoughtful person from all angles. DÜ«∞# ~°K«#Ö’ Ç¨Ï$ ŒÜ«∂xH˜ Ç¨Ï$ ŒÜ«∂xH˜=∞ èŒº XHõ c\ò LOk. Ç¨Ï$ ŒÜ«∞ ãÖÑ¶∞~°¬#∞ PÜ«∞# P"åÇ¨Ï# KÕ™êÎ~°∞. K«i„ « K≥|∞ «∂K≥|∞ «∂<Õ `åufi‰õΩ_çQÍ =∂~° å~°∞. "≥∞ Œ_»∞‰õΩ Ç¨Ï$ ŒÜ«∂xH˜ J#∞ãÖ ä•#O ‰õÄ~°∞Û`å~°∞.K«i„ «Ö’x =¸Å Éèí∂`åOâßÅhfl `å<Õ J#∞Éèí∂ «O KÕã¨∞‰õΩx áê„ « ^•fi~å Ñ¨Å=i™êÎ~°∞.K«i„`«Ö’x HÍÅ=∂<åÅ#∞ ^•\˜ r=# =º=ã¨÷efl ^Œ$jºHõiOÑ¨ KÕã≤ =∞x+≤H˜ =∞x+≤H˜,=∞x+≤H˜ =º=ã÷H˜ =∞ èŒº ^•y# ã¨∞xfl`åOâßÅ#∞ PÜ«∞# iHÍ~°∞¤ KÕ™êÎ~°∞.

D ~°K«~Ú « H˘O ŒiH˜ ãÖÑ¶∞@#Å ã¨=ÚKè«ÛùÜ«∞Hõ~°ÎQÍ HõxÊ™êÎ~°∞. =∞i H˘O Œifl"≥#∞fl g∞ Œ Ñ≤_çH˜e`À QÆ∞kÌ =∞s #_çÑ≤™êÎ~°∞. DÜ«∞# ~°K«#Ö’x P «‡ Self Respect.DÜ«∞# K«∂¿ã K«∂Ñ¨ÙÖ’ H˘ «Î •i LOk. XHõ #∂º#`åÉèÏ"åxfl [~ÚOKÕO Œ∞‰õΩ DÜ«∞#HõÅO Ñ¨\Ïì~°∞. ' [#‡Éèí∂q∞ — DÜ«∞# HÍ~°ºˆH∆„ «O. ' =∂ «$Éèí∂q∞ — DÜ«∞# x<å ŒO.=Úã≤¡OÅ∞ *ÏfÜ«∞"å^Œ∞ÖË HÍ^Œ∞, Éèí~°`«Éèí∂q∞x `«~°`«~åÅ∞QÍ J=Ú‡‰õΩO@∞#fl â◊‰õΩÎÅÃÑ·áÈ~å_»∞ «∞#fl ™ê=∂lHõ â◊‰õΩÎÅx x~°∂Ñ≤ã¨∞Î<åfl~°∞. PÜ«∞# HõÖÏxH˜ L#fl =∞~À Ñ¨ Œ∞#∞authenticity. Uk K≥Ñ≤Ê<å, „Ñ¨=∂| Œ÷OQÍ, K«i„ « xHõëÈÑ¨ÅOQÍ K≥|∞`å~°∞.

PÜ«∞# ~°K«<å â‹ ·e ÑïÑ¨Hõfi"≥∞ ÿ#k. `≥Å∞QÆ∞ #∞_çHÍ~°O Ö’x ™⁄|QÆ∞,Ñ¨Å∞‰õΩ|_çÖ’x q<åflO PÜ«∞# ~°K«#‰õΩ „Ñ¨"åÇ¨ÏjÅ «#∞, „Ñ¨[fiÅ# â◊HÎx ≥zÛOk.The most irridict writer. *Ï#ÑÓ~°fiHõ"≥∞ÿ# PÜ«∞# Hõ äŒŒèŒ#OÖ’ ™êfi «O„ «ºã=∞~°Ü≥∂ èŒ∞Å∞tÖÏÊHõ$u ^•eÛ =∞# QÆ∞O_≥Å g∞ Œ #_»∞™êÎ~°∞. QÆ∞„~åÅ∞, U#∞QÆ∞Å∞, Hõ «∞ÎÅ∞, Hõ\Ï~°∞¡,«∞áê‰õΩÅ∞, Ñ¶≤~°OQÆ∞Å‰õΩ Z Œ∞~°∞ xÅ|_ç *ÏfÜ«∞ «#∞ „Ñ¨Hõ\˜™êÎ~°∞. PÜ«Ú èŒO Ñ¨@∞ì‰õΩ#fl

"å_»∞ Ñ¶¨H©~å ? ã¨<åºã≤Ü«∂ ? J#flk HÍ^Œ∞. PÜ«∞# K«∂Ñ¨Ù =∂„`«O ^Õâ◊O HÀãÖáÈ~å_»∞ «∞<åfl_® ? ÖË • ? J<Õ. Brilliant insight #j~üÖ’ HõxÊã¨∞ÎOk. ÔQiÖÏ¡ áÈ~å@O[iy#Ñ¨ÙÊ_»∞ PÜ«∞<Õ HõO ŒHÍÅ∞ fã¨∂ÎÎ, PÜ«Ú è•Å∞ ‰õÄ~°∞Û «∂, ã¨=∂Kå~°O JOkã¨∂ÎÎâ◊„ «∞ xˆ~ƒù Œº"≥∞ÿ# HÀ@Å g∞ Œ ^•_ç KÕã¨∞Î<åfl_® ? JxÊã¨∞ÎOk. It's not just writing.It's deep involvement. #j~ü QÍix <Õ#∞ Ñ¨ÓiÎQÍ K« Œ=ÖËHõ áÈÜ«∂#∞. D ÉèÏ~° «™êfi «O„`Àº Œº=∞O : =Úã≤¡O „Ñ¨*ÏáÈ~å\ÏÅ∞ ZÅ¡_»ÖÏ ##∞fl XHõ Ü≥∂ èŒ∞_çQÍ =∂iÛ"Õã≤Ok.<Õ#∞ KåÖÏ™ê~°∞¡ TÑ≤~°∞¡ Ñ‘ÖÏÛ#∞. Ñ≤_çH˜à◊√§ ayOKå#∞. ^•ã¨º q=ÚHÎ áÈ~å@ g~°∞Ö’¡=∞#efl `å^•`«‡O KÕÜ«∞QÆey# XHõ Q˘Ñ¨Ê ~°K«<å „Hõ=∞O, tÅÊ <≥·Ñ¨ÙºO WO^Œ∞Ö’=∞#‰õΩ HõxÊã¨∞ÎOk. D Ñ¨ÙãÎHõOÖ’x Ñ¶H©~ü Ü≥∂ èŒ∞Å =∞Ç¨¿ã<åx =∞Efl ëê Ñ¶H©~ü J~Ú<å,Ñ¶≤~°OwÜ«ÚÅ g∞ Œ u~°QÆ|_»¤ =Çä Ñ¨Ùe g∞~ü x™êû~ü Jb J~Ú<å, Ñ¶~ål L Œº=∞ <Õ «Œ∂ Œ∞ q∞Ü«∂ HÍx, â◊ åÉÏÌxH˜ ÃÑ·QÍ =Åã¨áêÅ‰õΩÅ g∞ Œ áÈ~å_ç# =∞ÅÉÏ~°∞ "≥∂áê¡Å

„Ñüxkè =∞øbfi Jb =Úã¨ûeÜ«∂~ü QÍx, JÇ≤ÏO™êÜ«Ú^èŒO`À „a\©+¨~°¡#∞ `«iq∞H˘\˜ì#Ñ¨~îå<£ Ü≥∂ èŒ∞_»∞ MÏ<£ J|∞ÌÖò QÆá¶ê~ü MÏ<£ HÍx =∞#efl P=Ç≤Ï™êÎ~°∞. P áÈ~å\ÏÅÖ’xÜ≥∂ èŒ∞ÅO`å, «~° «~åÅ∞QÍ =∞# "≥∞ Œà◊§‰õΩ Ñ¨\ì# «∞Ñ¨ÙÊ#∞ "åi HõuÎ Ñ≤_»∞Å`À = ŒÅQ˘\ì=∞#efl QÆ∞é]Ñ¨Ù™êfii KÕ~Ú™êÎ~°∞. Pf‡Ü«∞ « HÀãÖ, =ºHÎ «fiO HÀãÖ, *ÏfÜ«∞ « HÀãÖ,=∂`«$`«fiO HÀãÖ, =∂`«$Éèí∂q∞ HÀãÖ =∞#efl Ü«Ú^èŒÌ ã¨#fl^Œ∞úÅ#∞ KÕ™êÎ~°∞. P<å\˜„a\©+π ™ê„=∂[º"å Œ∞Å g∞ Œ áÈ~å_ç# `åºQÍÅ #∞O_ç Ñ¨Ù\ì# =∞#O D<å\˜ ™êO„Ñ¨ •Ü«∞™ê„=∂[º"å ŒO g∞ Œ áÈ~å_ÕO Œ∞‰õΩ <≥·uHõâ◊HÎ x™êÎ~°∞. We are not just soldiers,we are warriors and liberators also.

#j~ü =∞# Éèí∞*ÏÅÃÑ· Ô~O_»∞ KÕ`«∞Å∞ "Õã≤ TÑ¨Ù`«∞#fl@∞ì JxÊã¨∞ÎOk. =∞#

ÑïK«Ü«∞ "åHõºO

– HõuÎ Ñ¨ •‡~å=Ù„Ñ¨=ÚYHõq, ~°K«~Ú «

á⁄#∂fl~°∞, QÆ∞O@∂~°∞ lÖÏ¡.Wk K«i„`« ~°K«# HÍ^Œ∞...K«i„`« x~å‡O

Ô~·`«∞Å#∞ Ñ‘_çOz#, =∞# ‰õΩÅ, KÕu =$uÎ^•~°∞Å#∞ Ç¨ÏiOz#, =∞# Éèí∂=ÚÅ#∞P„Hõq∞Oz#, =∞# „ã‘ÎÅ#∞ J==∂#ÑïÛ# „a\©+π ™ê„=∂[º"å Œ∞Å g∞ Œ P<å_»∞ =∞#=Úã≤¡O áÈ~å@Ü≥∂ èŒ∞Å ™êyOz# áÈ~å\ÏÅ L ŒO`åÅ#∞ Hõà◊§‰õΩ Hõ\ì#@∞ì q=iã¨∂Î,D<å\˜ ãÖ„Ñ¨ •Ü«∞ ÉèÏ=*ÏÅ PkèÑ¨ åºxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ „Ñ¨*Ï™ê=∞º Ö∫H˜Hõ Œ$HõÊ äŒO`À=∞#O áÈ~å_®eû# ÉÏ èŒº « ÖË •? JO@∂ =∞~°‡OQÍ „Ñ¨tfl™êÎ~°∞. <å\˜ K«i„ « *Ï˝Ñ¨HÍÅ`À<Õ\˜ ã¨=∂*Ïxfl ‰õΩ Œ∞Ñ¨Ù «∂ PÜ«∞# #_»∞™êÎ~°∞. XHõ =∂@Ö’ K≥áêÊÅO>Ë Alex Haily~åã≤# ROOTS ‰õΩ L#fl â◊HÎ DÜ«∞# ÉèÏ~° « ™êfi «O„`Àº Œº=∞O : =Úã≤¡O „Ñ¨*ÏáÈ~å\ÏÅ∞‰õΩ LOk. D Ñ¨Ùã¨¨ ÎHÍxˆH HÍ^Œ∞, PÜ«∞# ÉèÏ~°`« ™êfi`«O„`Àº^Œº=∞OÖ’ =Úã≤¡OÅÉèÏQÆ™êfi=∂ºxfl Œ$jºHõiã¨∂Î =∞#HõOkOz# „Ñü Ñ¨ÙãÎHõOÖ’ J â◊HÎ #~°‡QÆ~°ƒù"≥∞ÿOk.PÜ«∞# P"Õ Œ#, PÜ«∞# ãÖÑ¶∞~°¬ PÜ«∂ Ñ¨ÙãÎHÍÅÖ’Oz, =∞#efl Ñ¨ÅHõiOKÕ áê„ «Ö’¡Oz=∞#‰õΩ qxÊ™êÎ~°∞.

PÜ«∞# x[rq «OÖ’H˜ =¿ãÎ, PÜ«∞# Ñ¨Ù\ì# <å\˜ #∞O_Õ ãÖÑ¶∞i¬ «∞_»∞. PÜ«∞#J èŒºÜ«∞#O, PÜ«∞# ~°K«#, Œ$jºHõ~°, ã¨=∂*Ïxfl á¶È\’ fÜ«∞_»O ŒQÆæ~° #∞O_ç ZH±ûˆ~fã≤ ™ê¯xOQ∑ KÕ¿ã ^•HÍ ZkyOk. PÜ«∞# „Ñü JHõ∆~°O "≥#∞Hõ XHõ Ñ¶‘eOQ∑ò LOk.P"Õ Œ# LOk. D ã¨=∂*Ïxfl Ñ¨Ù#ifli‡OKÕ „Hõ=∞OÖ’<Õ K≥|∞`å~åÜ«∞#. <Õ#∞ PÜ«∞##∞K«i„`« ~°K«~Ú`«QÍ K«∂_»ÖËHõáÈ`«∞<åfl#∞. D ã¨=∂*Ïxfl Ñ¨Ù#i‡OKÕ Ü≥∂^èŒ∞_»∞ HÍ"åe.=∞Ç¨Ï`å‡ Ñ¶ÓÖË, ã¨~ü ã¨Ü«∞º £ JÇ¨Ï=∞‡ £, _®Hõì~ü JOÉË Œ ~ü, ÃÑiÜ«∂~ü, g~°O Œ~°∂ K«i„ «~°K«~Ú «ÖË HÍ Œ∞, K«i„ «#∞ Ñ¨Ù#ifli‡Oz# "å~°∞ ‰õÄ_®.

=∞`«O =ºH˜Îx xi‡ã¨∞ÎOk, K«i„`« *Ïux xi‡ã¨∞ÎOk. =∞`«O ¿Ñ~°∞`À *ÏuxJ˜z"Õã¨∞Î<åfl~°∞. PO^Œ∞HÍÜ«∞# Zxfl ~å„`«∞Å∞ x„^ŒáÈÖË^À ! Zxfl "Õ^Œ#Å∞ PÜ«∞#QÆ∞O_≥Å#∞ `˘eKåÜ≥∂ ! =∞# Hõà◊§ =ÚO Õ Zxfl Hõ@ì_®Å∞ ‰õÄeáÈ «∞<åfl~Ú ! ZO «K«i„ « ÉèíQÆfl=∞ø`ÀOk ! Now it is irrelevant JO\Ï~åÜ«∞#. To built and torebuilt JO\Ï~°∞. ' <Õ#∞ ~°K«~Ú «<Õ HÍ Œ∞. Ü«Ú Œú Ü≥∂ èŒ∞_çfl ‰õÄ_®. <å *Ïu Ñ¨@¡,<å Õâ◊O Ñ¨@¡, <å „Ñ¨[Å Ñ¨@¡ <Õ#∞ „¿Ñq∞‰õΩ_çfl, QÍ_è» „¿Ñq∞‰õΩ_çfl. P „Ñ¨*ÏhHõO q=ÚHÎHÀãÖ <Õ#∞ HõÅO Ü≥∂ èŒ∞_çfl J=Ù «∞<åfl#∞ — Jx x#kã¨∞Î<åfl~°∞. PÜ«∞# HõÅO ~åeÛ#WO‰õΩ K«∞Hõ Å‰õΩ, ÉèÏ~° « Õâßxfl Ñ¨~å~Ú áêÅ‰õΩÅ Hõ|O èŒ Ç¨Ï™êÎÅ #∞O_ç =∂ «$ Õâßxflq=ÚHõÎO KÕÜ«∞_®xH˜ áÈ~°∞ÉÏ@ #_çz, PyflÜ«ÚQÍxH˜ ÉÏ@Å∞ "Õã≤# =∞Efl ëê Ñ¶H©~ü,g∞~ü x™êû~ü Jb, Œ∂ Œ∞ q∞Ü«∂, =∞øbfi Jb =Úã¨ûeÜ«∂~ü «k «~°∞Å∞ ~åeÛ# ~°HõÎÑ¨ÙK«∞Hõ Å‰õΩ U=∂„ «O Õ_® ÖË Œ∞. JO Œin ¿ãfiKèåÛù–™êfi «O„`åºÅ HÀãÖ ™êy# q=ÚHÎáÈ~å@"Õ∞. ' D Õâßxfl `åHõ@∞ì ÃÑ>Ëì â◊‰õΩÎÅ ÃÑ·<å <å Ñ¨Ósfi‰õΩÖÏ¡ áÈ~å_»∞`å#∞. PHõxfiHõ¬<£ <å‰õΩOk — JO\Ï~åÜ«∞#.

x[O K≥Ñ¨Ê=∞O\Ï~å ? D Ñ¨ÙãÎHõO K« Œ∞=Ù «∞#flO « ¿ãÑ¨Ù <Õ<˘Hõ ™êfi «O„ «ºã¨¨=∞~° Ü≥∂^èŒ∞_çÖÏ ™êfis KÕâß#∞. <Õ<˘Hõ *Ï˝# *’ºuQÍ "≥Å∞Q˘O^•#∞. <Õ<˘Hõ K«i„`«x~å‡ «QÍ =ÚO Œ∞‰õΩ Hõ Œ∞Å∞ «∞<åfl#∞. g∞~°∂ <å`À #_»∞™êÎ~å ? ~°O_ç. =∞# =∂ «$Éèí∂q∞x~°H ˜ ∆OK«∞‰ õ ΩO^•O. =∞~À ™êfi` «O„` «ºáÈ~å\ÏxH˜ ˆHH õ" Õã ¨∂ Î#fl ã ¨Ü«∞º^ £ #j~üPÇ¨Ï=∞‡^£`Àáê@∞QÍ...<Õ#∞....g∞~°∞.....=∞#O.

WO_çÜ«∂ g∞^Œ „w‰õΩÅ∞, âß‰õΩºÅ∞, Ü«∞=#∞Å∞, ‰õΩëê∞Å∞, Ç¨˙∞Å∞,`«k`«~°∞Å∞ ^ŒO_»Ü«∂„`«Å∞ KÕ™ê~°∞. D QÆ_»¤#∞ [~ÚOz# q*Ë`«ÅÖ’ J`«ºkè‰õΩÅ∞,

™ê÷x‰õΩÅ`À Hõeã≤áÈ~Ú<å Ñ¨Å∞=Ù~°∞ uiy `«=∞ ã¨fi^ÕâßÅ‰õΩ "≥o§áÈÜ«∂~°∞. JÖÏ"≥o§áÈ~Ú#"å~°∞ D Éèí∂q∞x ã¨fiã÷ÅOQÍ ÉèÏqOK«ÖË Œ∞. D <ÕÅ#∞ ÔQÅ∞K«∞‰õΩ#fl Éèí∂q∞QÍ<Õ

ÉèÏqOz# HÍ~°OQÍ WHõ _ç ãÖÑ¨ Œ, ™œÉèÏQÍºxfl JOk#O « ^ÀK«∞‰õΩx áÈÜ«∂~°∞.P «~°∞"å « =∞ èŒº Ü«ÚQÍÅ∞QÍ ÑïQÆÕK«|_»∞ «∞#fl HÍÅOÖ’ =Úã≤¡O áêÅ‰õΩÅ∞

D <ÕÅ g∞ Œ J_»∞QÆ∞ÃÑ\Ïì~°∞. Ñ¨Å∞ q[Ü«∂Å∞ ™êkèOKåHõ WHõ _Õ ã≤÷~°Ñ¨_®¤~°∞. D <ÕÅ#∞«=∞ ã¨fiO «QÆ_»¤QÍ ÉèÏqOKå~°∞. ã¨∞=∂~°∞ "≥~Úº ãÖ= «û~åÅ∞ áêÅ# KÕã≤# áêÅ‰õΩÅ

J<ÕHõ =OâßÅ∞ D =∞\˜ìÖ’ Ñ¨Ù\˜ì, D =∞\˜ìÖ’ ÃÑiy, D =∞\˜ìÖ’ Hõeã≤áÈÜ«∂~Ú.„a\©+¨~°¡ M·nQÍ, ~°OQÆ∂<£ *·Å∞Ö’ QÆ_çÑ≤# z=i "≥ÚQÆÖò K«„Hõ=iÎ |Ç¨ï Œ∂Ì~ü ëê [Ñ¶~ü,

D ÉèÏ=##∞ `«# Hõq`«Ö’ =ºHõÎOKÕ™ê_»∞. '... [Ñ¶¨~ü h"≥O`« ^Œ∞~°^Œ$+¨ì=O`«∞_çq~å !

„a\©+¨~°¡ g∞ Œ `˘e u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ÉÏ=Ù\Ï ZQÆ∞~°"Õã≤# Éˇ|∞ƒÅ∞Å∞

ÉˇOQÍÖò Ñ¶H©~°∞¡1763–1800

1


#∞"≥fiO «QÍ<À „¿Ñq∞Oz# =∂ «$Éèí∂q∞Ö’ h ã¨=∂kè HÀãÖ HõhãÖ Ô~O_»∞ QÆ*ÏÅ <ÕÖ·<åq∞QÆÅÖË Œ∞ h‰õΩ ...—. ÑÓsfi‰õΩÅ∂#∂, å#∂ ÑÙ\ì ÃÑiy# D =∞\ìÖ’ HõÅã≤áÈ"åÅ#∞‰õΩ#fl|Å"≥∞ÿ# HÀiHõ fˆ~ J=HÍâ◊O ÖËHõáÈ=@O`À |Ç¨ï^Œ∂Ì~ü ëê [Ñ¶¨~ü D "Õ∞~°‰õΩ `«#

Ç¨Ï$^ŒÜ«∂"Õ^Œ##∞ =ºH©ÎHõiOKå_»∞. =~°ÎHõO ¿Ñi@ D <ÕÅ g∞^Œ HÍÅ∞ÃÑ\˜ì# „a\©+¨~°∞¡, ™ê÷xHõ „Ñ¨Éèí∞=ÙÅ#∞

„Hõ=∞„Hõ=∞OQÍ Ñ¨~å[Ü«∞O áêÖËã¨∂Î, D Éèí∂ÉèÏQÍxfl Ç¨ÏãÎQÆ «O KÕã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. ã¨∞=∂~°∞Ô~O_»∞ =O^ŒÅ UO_»∞¡ áêÅ# ™êyOz#Ñ¨Ê\˜H©, D <ÕÅ#∞ `«=∞ ^Õâ◊OQÍ „a\©+¨~°∞¡

U<å_»∞ ÉèÏqOK«ÖË^Œ∞. D QÆ_»¤#∞ =Åã¨ HÍÅhQÍ =∂„`«"Õ∞ ÑïQÆÕKå~°∞. D ^Õâ◊O`«=∞k HÍ^Œ∞ Hõ#∞Hõ, WHõ¯_» #∞O_ç JOk#O`« `«~°eOK«∞‰õΩáÈ=@O „áê~°OaèOKå~°∞.

Éèí∂ãÖÑ¨ Œ Àáê@∞ Éèí∂q∞ Ñ¨Ù„ «∞Å ™œÉèÏQÍºxfl ‰õÄ_® Ñ¨Å∞ =∂~åæÅ •fi~å ÀK«∞‰õΩ<åfl~°∞.Éèí∂q∞ P è•~°OQÍ „áê~°OÉèí"≥∞ÿ# D ^ÀÑ≤_ô Jxfl ~°OQÍÅ‰õΩ Jxfl =~åæÅ‰õΩ „Ñ¨[Å =~°‰õΩ

™êyOk.„a\©+¨~°∞¡ ~åHõ=ÚO Œ∞ "≥ÚQÆÖò Ô~q#∂º Ñ¨ Œú «∞Å „Ñ¨HÍ~°O Éèí∂q∞H˜ Ô~· «∞ P™êq∞.

~°Hõ∆ HõeÊã¨∞Î#flO Œ∞# ÑÖ@Ö’ ÉèÏQÍxfl Ô~· «∞Å∞ áêÅ‰õΩÅ‰õΩ ã¨=∞iÊOKÕ"å~°∞. ~å[ÉèÏQÆOK≥e¡ã¨∞Î#flO « HÍÅO Ô~· «∞#∞ Éèí∂q∞ #∞O_ç `˘ÅyOKÕ Ç¨Ï‰õΩ¯ ~åA‰õÄ LO_Õk HÍ Œ∞. D

q+Ü«∂xfl Mr. Narahari Kaviraj «# Wahabi and Farazi Rebels of Bengal „QÆO äŒOÖ’D q èŒOQÍ ¿Ñ~˘fl<åfl~°∞. ' ...remuneration of sovereignty or returns for the careof royalty i.e, the protection the king was to give to the life and security of theraiyat. So the king was supposed to posses no rights of property in land be-yond a definite share of its produce....—.

^ÀÑ≤_ôH˜ J#∞=ÙQÍ Ô~q#∂º q è•<åÅ∞„a\©+¨~°∞¡ D Ô~q#∂º =º=ã÷#∞ «=∞ ^ÀÑ≤_ôH˜ J#∞‰õÄÅOQÍ =∂~°∞Û‰õΩ<åfl~°∞.

áêÅ‰õΩÅ‰õΩ, Ô~· «∞‰õΩ =∞ èŒº# ~å[ÉèÏQÆO =ã¨∂Å∞KÕ¿ã =º‰õΩÎÅ#∞, â◊‰õΩÎÅ#∞ ~°OQÆ„Ñ¨"Õâ◊OKÕ~ÚOKå~°∞. «=∞ KÕ «∞Å‰õΩ =∞\ì JO@‰õΩO_® Ô~·· «∞ Hõëêìxfl Ñ¨\ìOK«∞HÀ‰õΩO_® JOk#O «

`«~°eOK«∞‰õΩx áÈ"åÅ#fl ^èÀ~°˜`À =∞^èŒº=iÎH˜ J=HÍâßÅ∞ HõeÊOKå~°∞. ~å[ÉèÏQÆO=ã¨∂Å∞ Ñ¨^Œú`«∞Å#∞ „Hõ=∞OQÍ =∂~°∞Û`«∂, Ô~·`«∞‰õΩ Éèí∂q∞ g∞^Œ QÆÅ Ç¨Ï‰õΩ¯Å#∞

Ç¨ÏiOz"Õã¨∂Î, HÀi#O « Ô~q#∂º ã¨=∞‰õÄ~°ÛQÆÅ [g∞O^•~°∞Å‰õΩ P Ç¨Ï‰õΩ¯Å#∞ è•~å Œ «ÎOKÕâß~°∞. 1765Ö’ ÉˇOQÍÖò ' k"åh — Dãπì WO_çÜ«∂ HõOÃÑh Ç¨ÏãÎQÆ «"≥∞ÿ# «~°∞"å «,

D Ñïã≤÷u =∞iO`« L^èŒ$`«"≥∞ÿOk. Ô~·`«∞ K≥e¡OKåeû# Ô~q#∂º#∞ HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ∞J#∂ÇÏºOQÍ ÃÑOKå~°∞. ( "...It is now generally recognised that main thrust of theEast India Company particularly after assumption of diwani in 1765 was toenhance the land revenue of the province..." - Regional Economy in EasternIndia - II. by B. Choudary)

D Ñïã≤÷`«∞Å∞ „QÍg∞ „áêO`åÅ‰õΩ „áêÏO`«Hõ=∞Ü«∂º~Ú. Ô~·`«∞ rq`«O

^Œ∞~°ƒù~°OQÍ =∂iOk. „QÍg∞ PiúHõ=º=ã¨÷#∞ zè<åflaè#flO KÕ¿ã "å˜[º Ñ¨^Œú`«∞Å#∞

Dãπì WO_çÜ«∂ HõOÃÑh J#∞ãïOK«@O „áê~°OaèOzOk. ‰õΩÅ=$`«∞ÎÅ∞, KÕu=$`«∞ÎÅ∞,=º=™êÜ«∞‰õÄbÅ r=#O f„= ãÖH∆ÀÉèÏxH˜ QÆ∞Ô~·Ok. HõOÃÑh J#∞ãïã¨∞Î#fl ZQÆ∞=∞u –

kQÆ∞=∞u q^è•<åÅ∞ ^ÕjÜ«∞ =~°ÎHõ–"å˜*ÏºÅ‰õΩ Q˘_»¤eÃÑ@∞ìQÍ `«Ü«∂~°Ü«∂º~Ú. DÉèíÜ«∞OHõ~° Ñïã≤ ÷`«∞Å‰õΩ `À_»∞QÍ =_ô ¤ "åºáê~°∞Å∞ J`«ºkèHõ =_ô ¤Å`À „Ñ¨[Å#∞

^ÀK«∞HÀ™êQÍ~°∞. „QÍg∞ =º=ã¨÷ Z^Œ∞~˘¯O@∞#fl ^Œ∞~°ƒù~° Ñïã≤÷`«∞Å#∞ U=∂„`«OÑïQÆ#Ö’xH˜ fã¨∞HÀ‰õΩO_® JOk#O « Ô~q#∂º ~å|@∞ìHÀ"åÅ#fl UÔH·Hõ Œ$+≤ì À HõOÃÑh

JkèHÍ~°∞Å∞ „‰õÄ~°OQÍ =º=Ç¨ÏiOK«™êQÍ~°∞. J «ºkèHõ Ô~q#∂º#∞ =ã¨∂Å∞KÕã≤ ÃÑ>Ëì #∂ «#[g∞O^•~°∞Å#∞ xÜ«∞q∞Oz, PkèHõ Ô~q#∂º =ã¨∂à◊§‰õΩ =∞ixfl J=HÍâßÅ∞, JkèHÍ~åÅ∞

HõeÊOz „Ñ¨[Å g∞ Œ‰õΩ Ñ¨ÙiH˘ÖÏÊ~°∞.D Ñiã≤÷ «∞Å‰õΩ À_»∞QÍ P<å_»∞ è•i‡Hõ „ÑKå~°OQÍqã∂Î Õâ◊=∞O «\Ï u~°∞QÆ∞ «∂

QÆ_ç¿Ñ Ñ¶H©~°∞¡–ã¨<åºã¨∞Å‰õΩ Ñ¨Ó~°fiÑ¨Ù áêÅ‰õΩÅ∞ HõeÊOz# Lz « Éèí∂q∞ ã¨ Œ∞áêÜ«∂Å#∞,„Ñ¨Kå~° ™œHõ~åºÅ#∞ HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ∞ Ç¨ÏiOz"ÕÜ«∞@O „áê~°OaèOKå~°∞. ã¨fi Õj „Ñ¨Éèí∞=ÙÅ∞

ãÖ„Hõq∞OÑ¨ KÕã≤# Éèí∂=ÚÅ#∞ uiy ™êfinè#O KÕã¨∞HÀ=@OQÍh, ÖË • P «ºkèHõ Ô~q#∂ºHõ@ì=∞xQÍh "ÕkèOK«™êQÍ~°∞. P<å\˜ áêÅ‰õΩÅ Éèí∂iq~åàÏÖ`À, Éèí∂=ÚÅ ^•fi~å ÅaèOKÕ

P^•Ü«∞O`À è•i‡Hõ „Ñ¨Kå~°O KÕã¨∞‰õΩO@∂, U~åÊ@∞ KÕã¨∞‰õΩ#fl è•i‡Hõ =º=ã÷Å =∞#∞QÆ_»‰õΩHõOÃÑh KÕÑ¨\˜ì# =∂~°∞ÊÅ∞ #+¨ª^•Ü«∞Hõ=∞Ü«∂º~Ú. D K«~°ºÅ∞ ã¨<åºã¨∞Å∞–Ñ¶¨H©~° ¡

P„QÆÇ¨"ÕâßÅ‰õΩ HÍ~°=∞Ü«∂º~Ú.

ÉèíÜ«∞OHõ~° H∆Í=∞O1769–70Ö’ ÉˇOQÍÖò `«k`«~° „áêO`åÅÖ’ =zÛ# ÉèíÜ«∞OHõ~°õ H∆Í=∞O [#

rq`åÅ#∞ J «ÖÏ‰õΩ «ÅO KÕã≤Ok. PHõe ŒÑ¨CÅ‰õΩ `åà◊ÖËHõ ÉèÏs ãÖYºÖ’ „Ñ¨[Å∞ W «~°„áêO`åÅ‰õΩ =Åã¨ "≥àÏ§~°∞. Pã≤Îáêã¨∞ÎÅ#∞ J=Ú‡HÀ=@"Õ∞HÍHõ =∞#∞+¨µÅ#∞ q„Hõ~ÚOK«@O‰õÄ_® [iyOk. =∞#∞+¨µÖË =∞#∞+¨µÅ#∞ Ñ‘‰õΩ¯u<Õ ^•~°∞ Ñïã≤÷`«∞Å∞ U~°Ê_®¤~Ú.=¸_À=O «∞ „Ñ¨[Å∞ „áêÏÅ∞ q_çKå~°∞. P ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ‰õÄ_® HõOÃÑh JkèHÍ~°∞Å∞,[g∞O^•~°∞Å∞ Ô~·`«∞Å‰õΩ Ô~q#∂º =ã¨∂à◊§ q+¨Ü«∞OÖ’ U=∂„`«O q∞#Ç¨~ÚOÑ¨ÙÅ∞W=fiHõáÈQÍ =∞iO`« ^•~°∞OQÍ =º=Ç¨ÏiOKå~°∞. POˆQ¡Ü«∞ JkèHÍi W.W. Hunter«# „QÆO äŒO The Annals of Rural Bengal (1770-1771) Ö’, P<å\˜ ÉèíÜ«∞OHõ~°

Ñïã≤ ÷`«∞Å#∞ q=iOKå~°∞. '...Hõ~°∞=Ù Ñïã≤ ÷u „Ñ¨[Å#∞ Jxfl ~°HÍÅ∞QÍ Ñ¨\˜ ì'...Hõ~°∞=Ù Ñïã≤ ÷u „Ñ¨[Å#∞ Jxfl ~°HÍÅ∞QÍ Ñ¨\˜ ì'...Hõ~°∞=Ù Ñïã≤ ÷u „Ñ¨[Å#∞ Jxfl ~°HÍÅ∞QÍ Ñ¨\˜ ì'...Hõ~°∞=Ù Ñïã≤ ÷u „Ñ¨[Å#∞ Jxfl ~°HÍÅ∞QÍ Ñ¨\˜ ì'...Hõ~°∞=Ù Ñïã≤ ÷u „Ñ¨[Å#∞ Jxfl ~°HÍÅ∞QÍ Ñ¨\˜ ìÑ‘_çã¨∞ Î#fl ã¨=∞Ü«∞OÖ’ 35 âß`«O „Ñ¨[Å∞, 50 âß`«O Ô~·`«∞Å∞ <åâ◊#"≥∞ÿáÈQÍ,Ñ‘_çã¨∞ Î#fl ã¨=∞Ü«∞OÖ’ 35 âß`«O „Ñ¨[Å∞, 50 âß`«O Ô~·`«∞Å∞ <åâ◊#"≥∞ÿáÈQÍ,Ñ‘_çã¨∞ Î#fl ã¨=∞Ü«∞OÖ’ 35 âß`«O „Ñ¨[Å∞, 50 âß`«O Ô~·`«∞Å∞ <åâ◊#"≥∞ÿáÈQÍ,Ñ‘_çã¨∞ Î#fl ã¨=∞Ü«∞OÖ’ 35 âß`«O „Ñ¨[Å∞, 50 âß`«O Ô~·`«∞Å∞ <åâ◊#"≥∞ÿáÈQÍ,Ñ‘_çã¨∞ Î#fl ã¨=∞Ü«∞OÖ’ 35 âß`«O „Ñ¨[Å∞, 50 âß`«O Ô~·`«∞Å∞ <åâ◊#"≥∞ÿáÈQÍ,HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ∞ =∂„`«O `«yæOKåeû# Ô~q#∂º#∞, 5 âß`«O ‰õÄ_® `«yæOK«HõáÈQÍHõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ∞ =∂„`«O `«yæOKåeû# Ô~q#∂º#∞, 5 âß`«O ‰õÄ_® `«yæOK«HõáÈQÍHõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ∞ =∂„`«O `«yæOKåeû# Ô~q#∂º#∞, 5 âß`«O ‰õÄ_® `«yæOK«HõáÈQÍHõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ∞ =∂„`«O `«yæOKåeû# Ô~q#∂º#∞, 5 âß`«O ‰õÄ_® `«yæOK«HõáÈQÍHõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ∞ =∂„`«O `«yæOKåeû# Ô~q#∂º#∞, 5 âß`«O ‰õÄ_® `«yæOK«HõáÈQÍ1010101010 âß`«O ÃÑOK«@O [iyO^Œ..âß`«O ÃÑOK«@O [iyO^Œ..âß`«O ÃÑOK«@O [iyO^Œ..âß`«O ÃÑOK«@O [iyO^Œ..âß`«O ÃÑOK«@O [iyO^Œ...— .— .— .— .— x PÜ«∞# ¿Ñ~˘¯#_®xfl |\˜ì JO`«\˜ ÉèíÜ«∂#HõÑïã≤÷`«∞ÅÖ’ ‰õÄ_® „a\©+¨~°∞¡ ZO`« ~åHõ∆ãÖQÍ =º=Ç¨ÏiOKå~À J~°÷=∞ø`«∞Ok. DÑïã≤÷ «∞Å#∞ J=HÍâ◊OQÍ KÕã¨∞‰õΩx =∞Ç¨[#∞Å∞ ( =_ô¤ "åºáê~°∞Å∞) , [g∞O^•~°∞Å∞,JkèHÍ~°∞Å∞ „a\©+π =~°Î‰õΩÅ∞, Ô~· «∞Å#∞, „Ñ¨[Å#∞ Ñ‘eÛ Ñ≤Ñ≤Ê KÕÜ«∞™êQÍ~°∞.

P Ñïã≤÷ «∞Å∞ Ñ¶H©~°¡ – ã¨<åºã¨∞Å áÈ~å\ÏÅ‰õΩ TÑ≤i áÈâß~Ú. Ñ‘_»#‰õΩ=ºuˆ~HõOQÍ „Ñ¨[Å JãÖ «$Ñ≤Î, Jã¨Ç¨Ï#O, P„QÆÇ¨ÏO #∞O_ç u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞¡ ~°QÆ∞Å∞‰õΩ<åfl~Ú.

15 16


„a\©+¨~°¡ÃÑ· `˘e u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞QÍ MÏºuQÍOz# D L^Œº=∞O 1761Ö’ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ÉÏ=Ù\Ï ZQÆ∞~°"Õã≤Ok. D áÈ~å@OÖ’ Ç≤ÏO^Œ∂ ã¨<åºã¨∞Å∞, =Úã≤¡O Ñ¶¨H©~°∞¡ KÕ`«∞Å∞

HõeÑ≤ HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅÃÑ· èŒfi["≥∞`åÎ~°∞. ™êO„Ñ¨ •Ü«∞Hõ"≥∞ÿ# PÜ«Ú è•Å`À „áê~°OÉèí"≥∞ÿP^èŒ∞xHõ PÜ«Ú^è•Å#∞ ã¨=∞‰õÄ~°∞ÛH˘x „a\©+π `˘`«∞ÎÖˇ·# [g∞O^•~°∞Å∞, JkèHÍ~°∞Å#∞

ã¨"åÖò KÕâß~°∞. „Ñ¨[Å g∞ Œ Ñ‘_»# ZHõ _≥· Õ ÃÑiyO^À JHõ _»ÖÏ¡ „Ñ¨ «ºHõ∆=∞ø «∂ Ñ¶H©~°∞¡,ã¨<åºã¨∞Å∞ „Ñ¨[Å =∞#fl# á⁄O^Œ™êQÍ~°∞. D u~°∞QÆ∞ÉÏ@¡Ö’ „Ñ¨[Å∞ J`«ºkèHõOQÍ

áêÖÁæ#@O`À D u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞¡ HÍ™êÎ „Ñ¨*Ï áÈ~å\ÏÅ∞QÍ =∂iáÈÜ«∂~Ú.

áÈ~å@ g~°∞_»∞ =∞Efl ëê Ñ¶H©~üD áÈ~å@OÖ’ Ñ¶H©~°¡‰õΩ <åÜ«∞Hõ «fiO =Ç≤ÏOz# =∞Ç¨¿ã<åx =∞Efl ëê Ñ¶H©~ü.

PÜ«∞##∞ =∞OEëê Jx ‰õÄ_® „Ñ[Å∞ Ñ≤Å∞K«∞‰õΩ<åfl~°∞. ÉOQÍÖò Ñ~°QÆÏÅÖ’x HÍ#∂Ê~°∞ã¨g∞áê#QÆÅ =∂Y<£Ñ¨Ó~ü „QÍ=∞ x"åã≤. „a\©+¨~°¡#∞ `˘_»Q˘\˜ìì ã¨"åÖòKÕã≤ Ñ¨Å∞=∂~°∞¡

Ñ¨~ål «∞Å#∞ KÕã≤ HõOÃÑh JkèHÍ~°∞Å QÆ∞O_≥Ö’¡ QÆ∞|∞Å∞ Ñ¨Ù\ìOz# =∞Efl ëê, è•i‡Hõ=º=™ê÷Ñ¨~°OQÍ K«∂¿ãÎ ' =∞^•i=∞^•i=∞^•i=∞^•i=∞^•i — ãÖ„Ñ¨^•Ü«∂xH˜ K≥Ok# Ñ¶¨H©~ü. =∞^•i `≥QÆÖ’

Ñ‘~ü–=Ús^£ ãÖ|O^è•Å∞ „Ñ¨^è•#O. '''''Ñ‘~üÑ‘~üÑ‘~üÑ‘~üÑ‘~ü————— JO>Ë QÆ∞~°∞=Ù. ' ' ' ' '=Ús^£=Ús^£=Ús^£=Ús^£=Ús^£— — — — — JO>Ë t+¨µº_»∞.Ñ‘~ü–=Ús^£Å ãÖ|O^èŒO JO>Ë QÆ∞~°∞– t+¨µºÅ ãÖ|O^èŒ=∞#fl=∂@. D ãÖ|O^èŒO

^è•i‡Hõ"≥∞ÿ#k Hõ#∞Hõ KåÖÏ |Å"≥∞ÿOk. QÆ∞~°∞=Ù P^Õt¿ãÎ `«=∞ ^èŒ# =∂# „áêÏÅ#∞JiÊOK«_®xH˜ t+¨µºÅ∞ ã¨~°fi^• ã≤^ŒúOQÍ LO\Ï~°∞. ^è•i‡Hõ QÆ∞~°∞=ÙÖˇ·# Ñ‘~ü Ñ¨@¡

=Ús Œ∞Å∞ J «ºO « ÉèíHÎÉèÏ=O Hõey LO\Ï~°∞. QÆ∞~°∞=ÙÅ =∂@ t+¨µºÅ‰õΩ t~À è•~°ºO.QÆ∞~°∞=ÙÅ ã≤÷~° x"åã¨ „áêO`åÅ∞ t+¨µºÅ‰õΩ Ñ¨~°=∞ Ñ¨ÙºˆH∆„`åÅ∞. „Ñü ãÖ=`«û~°O

xˆ~Ìt « ã¨=∞Ü«∂xH˜ „Ñ¨ÑÖK«OÖ’ U „áêO`å# L#flÑ¨Ê\˜H©, ZÖÏO\˜ Ñïã≤÷ «∞Ö’ L#flÑ¨Ê\˜H©=Ús^£Å∞ `«=∞ ‰õΩ@∞OÉÏÅ`À ã¨Ç¨ D ˆH∆„`åÅ‰õΩ qKÕÛã≤ L`«û"åÅÖ’ ÉèíH˜ÎÉèÏ=#`À

áêÖÁæO\Ï~°∞. QÆ∞~°∞=ÙÅ Pjã¨∞ûÅ∞ á⁄Ok. Ñ¨Å∞ ~ÀAÅ áê@∞ QÆ∞~°∞=Ù ã¨xflkèÖ’ QÆ_çÑ≤«=∞ „áêO`åÅ‰õΩ uiy "≥o§áÈ`å~°∞. D L «û"åÅ∞ è•i‡Hõ q+¨Ü«∂Å =~°H Ñïq∞ «"≥∞ÿ

™êˆQq. HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ ^•+‘ìHÍÅ∞ ÃÑK«∞Û ÃÑiy# `«~°∞"å`«, D ˆH∆„`åÅ#∞ HõOÃÑháêÅ‰õΩÅÃÑ· u~°∞QÆ∞ÉÏ@¡#∞ ~°∂á⁄OkOKÕ ˆHO„^•Å∞QÍ „Ñ¨[Å∞ =∂~°∞Û‰õΩ<åfl~°∞. áÈ~å@

=ÓºÇ¨Å#∞ `«Ü«∂~°∞ KÕã¨∞‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ, PÜ«Ú^è•Å ã¨g∞Hõ~°‰õΩ, áÈ~å@ g~°∞Å#∞ZOÑ≤HõKÕã∞‰õΩ<ÕO Œ∞‰õΩ, tHõ∆ WKÕÛO Œ∞‰õΩ LÑÜ≥∂yOK«∞‰õΩ<åfl~°∞. D Ñiã≤÷ «∞Å#∞ Ñã≤Hõ\ì#

HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ∞ Ñ¶H©~°¡ g∞ Œ «QÆ∞ K«~°ºÅ∞ fã¨∞‰õΩ<ÕO Œ∞‰õΩ xâ◊Û~ÚOK«∞‰õΩx, J#∞"≥·#Ñïã≤÷`«∞Å HÀãÖ Z^Œ∞~°∞K«∂_»™êQÍ~°∞.

#∂@Ü«∂Éè· =∞Ok Ñ¶H©~°¡ |e^•#O„Ñü U_®kÖÏˆQ 1771Ö’ ‰õÄ_® Ñ¶H©~°∞¡ ÉˇOQÍÖò „áêO «OÖ’ [iy# L «û"åxH˜

ÃÑ^ŒÌ ãÖYºÖ’ Ç¨[~°Ü«∂º~°∞. HõOÃÑh |ÅQÍÅ g∞^Œ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞¡ KÕã¨∂Î, Ô~q#∂º=ã¨∂à◊§‰õΩ P@OHÍÅ∞ Hõeyã¨∞Î#fl Ñ¶¨H©~°¡ g∞^Œ Hõã≤ f~°∞Û‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ Z^Œ∞~°∞K«∂ã¨∞Î#fl

HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ‰õΩ D L «û=O =∞Oz J=HÍâ◊O HõeÊOzOk. Ñ¶H©~°∞¡ PÜ«Ú è•Å∞

ã¨=∞‰õÄ~°∞Û‰õΩO@∞<åfl~°#fl <≥ÑÖ`À HõOÃÑh |ÅQÍÅ∞ ^•_ç [iÑ≤, L «û=OÖ’ HÍÅ∞ÊÅ∞[iáê~°∞. D HÍÅ∞ÊÅÖ’ 150=∞Ok Ñ¶H©~°∞¡ =∞~°ÕKå~°∞.

D ãÖÑ¶∞@# ~°yeÛ# P„QÆÇ¨Ï*ÏfiÅÅ #∞O_ç Ñ¨Ù@∞ìH˘KåÛ~°∞, Ñ¶H©~°¡ =∞Ç¨¿ã<åx=∞Efl ëê Ñ¶¨H©~ü. JÑ¨Ê\˜ˆH „a\©+¨~°¡ K«~°ºÅ‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ áÈ~å_»∞`«∞#fl Ñ¶¨H©~°∞¡

„Ñ¨fHÍˆ~K«Ûù`À =∞Ç¨ãÖ„QÍ=∂xH˜ PÜ«Ú^è•Å∞ KÕ`« Ñ¨\Ïì~°∞. „Ñ¨[Å#∞, Ñ¨Ó~°fiÑ¨Ù[g∞O^•~°∞Å#∞ ‰õÄ_»QÆ@ì@O P~°OaèOKå~°∞. ã¨fi^Õj áêÅ‰õΩÅ‰õΩ ÖËYÅ∞ ~å™ê~°∞.

=∞`«O`À, =∞`« ^Œ$HõÊ^èŒO`À „Ñ¨"Õ∞Ü«∞O ÖË‰õΩO_® ã¨fi^Õj áêÅ‰õΩÅ Ñ¨@¡ Q“~°"åxfl„Ñ¨Hõ\ÕKå~°∞. '...QÆ`« ãÖ=`«û~°O xëê¯~°OQÍ 150 Ñ¶¨H©~°¡#∞ |e fã¨∞‰õΩ<åfl~°∞'...QÆ`« ãÖ=`«û~°O xëê¯~°OQÍ 150 Ñ¶¨H©~°¡#∞ |e fã¨∞‰õΩ<åfl~°∞'...QÆ`« ãÖ=`«û~°O xëê¯~°OQÍ 150 Ñ¶¨H©~°¡#∞ |e fã¨∞‰õΩ<åfl~°∞'...QÆ`« ãÖ=`«û~°O xëê¯~°OQÍ 150 Ñ¶¨H©~°¡#∞ |e fã¨∞‰õΩ<åfl~°∞'...QÆ`« ãÖ=`«û~°O xëê¯~°OQÍ 150 Ñ¶¨H©~°¡#∞ |e fã¨∞‰õΩ<åfl~°∞

...............—, JO@∂ P <å\˜ ÉèíÜ«∂#Hõ ãÖÑ¶∞@##∞ Éèí"åx =∞Ç¨~å˜H˜ q=iã¨∂Î, 1772 Ö’~åã≤# ÖËYÖ’ =∞Efl ëê P"≥∞ ã¨Ç¨Ü«∞ ã¨Ç¨ÏHÍ~åÅ∞ HÀ~å~°∞. ã¨<åºã¨∞Å∞–Ñ¶H©~°¡ áÈ~å@O

1761Ö’ Pq~°ƒùqOz#Ñ¨Ê\˜H©, P <å\˜ „QÍg∞ „Ñ¨[Å Ô~·`«∞Å W`«~° =~åæÅ „Ñ¨[År=# ã≤úuQÆ`«∞Å#∞ áêÅ‰õΩÅ∞ q+¨=∞Ü«∞O KÕã≤# f~°∞, ÉèíÜ«∞OHõ~° H∆Í=∞OÖ’ ‰õÄ_®

JkèHÍ~°∞Å∞ Hõ~°¯â◊OQÍ =º=Ç¨ÏiOz# f~°∞`≥#∞flÅ∞, Ñ¶¨H©~°¡#∞ |e fã¨∞‰õΩ#fl H˜~å`«HõãÖÑ¶¨∞@#Å∞ J@∞ Ñ¶¨H©~°¡#∞, W@∞ ã¨<åºã¨∞Å#∞, Ñ¨Å∞ =~åæÅ „Ñ¨[Å#∞, Ñ¨Ó~°fiÑ¨Ù

[g∞O^•~°∞Å#∞ UHõO KÕ™ê~Ú. =∂ «$ Õâ◊O #∞O_ç Ñ¶≤~°OwÅ#∞ «iq∞"ÕÜ«∞@O ^•fi~å=∂„`«"Õ∞ `«=∞ WHõ¯@∞¡ `˘ÅQÆ∞`åÜ«∞x, ã¨=∞ã¨ºÅ∞ Ñïëê¯~°O HÍQÆÅ=x „Ñ¨[Å∞

ÉèÏqOKå~°∞.

[q∂~°∞nÌ<£ Œ¿Ñ¶ •~ü ~°K«#Ñ¶H©~°¡ <Õ « =∞Efl ëê#∞ áÈ~å@ kâ◊QÍ #_çÑ≤Oz# "å`å=~°Ïxfl c~üÉèí∂O

( BIRBHUM ) ‰õΩ K≥Ok# „Ñ=ÚY ÉOQÍb Hõq [q∂~°∞nÌ<£ Œ¿Ñ¶ •~ü ( JAMIRUDDINDEFEDAR ) , 1887 ãÖ= «û~°OÖ’ ~åã≤# Majnu Shaher Hakikat J#∞Ñ¨ ŒºHÍ=ºOÖ’ q=iOKå~°∞. D Ñ¨ ŒºHÍ=fiO „Ñ¨HÍ~°O, XHõ™êi =∞Efl ëê Ñ¶H©~ü «#QÆ∞~°∞=Ù ^Œˆ~fi+π Ç¨Ïg∞^£ =^ŒÌ‰õΩ "≥à◊§QÍ, P<å\˜ ÉèíÜ«∞OHõ~° Ñïã≤÷`«∞Å#∞ ^Œˆ~fi+π Dq^èŒOQÍ q=iOKå~°∞.

'....ÅHõ∆ÖÏk „Ñ¨*ÏhHõO Hõ~°∞=Ù =Å# =∞~°˜ã¨∞Î<åfl~°∞. "åà◊§ rq`åÅ#∞'....ÅHõ∆ÖÏk „Ñ¨*ÏhHõO Hõ~°∞=Ù =Å# =∞~°˜ã¨∞Î<åfl~°∞. "åà◊§ rq`åÅ#∞'....ÅHõ∆ÖÏk „Ñ¨*ÏhHõO Hõ~°∞=Ù =Å# =∞~°˜ã¨∞Î<åfl~°∞. "åà◊§ rq`åÅ#∞'....ÅHõ∆ÖÏk „Ñ¨*ÏhHõO Hõ~°∞=Ù =Å# =∞~°˜ã¨∞Î<åfl~°∞. "åà◊§ rq`åÅ#∞'....ÅHõ∆ÖÏk „Ñ¨*ÏhHõO Hõ~°∞=Ù =Å# =∞~°˜ã¨∞Î<åfl~°∞. "åà◊§ rq`åÅ#∞HÍáê_»∞. HõOÃÑh U[O@∞¡, JkèHÍ~°∞¡ JkèHõ Ô~q#∂º HÀãÖ Ô~·`«∞Å#∞, KÕu=$`«∞ÎÅHÍáê_»∞. HõOÃÑh U[O@∞¡, JkèHÍ~°∞¡ JkèHõ Ô~q#∂º HÀãÖ Ô~·`«∞Å#∞, KÕu=$`«∞ÎÅHÍáê_»∞. HõOÃÑh U[O@∞¡, JkèHÍ~°∞¡ JkèHõ Ô~q#∂º HÀãÖ Ô~·`«∞Å#∞, KÕu=$`«∞ÎÅHÍáê_»∞. HõOÃÑh U[O@∞¡, JkèHÍ~°∞¡ JkèHõ Ô~q#∂º HÀãÖ Ô~·`«∞Å#∞, KÕu=$`«∞ÎÅHÍáê_»∞. HõOÃÑh U[O@∞¡, JkèHÍ~°∞¡ JkèHõ Ô~q#∂º HÀãÖ Ô~·`«∞Å#∞, KÕu=$`«∞ÎÅ"åix, „Ñ¨[Å#∞ Ç≤ÏOã≤ã¨∞Î<åfl~°∞. „Ñ¨[Å∞ „QÍ=∂Å∞ =^Œe "≥o§áÈ`«∞<åfl~°∞...—"åix, „Ñ¨[Å#∞ Ç≤ÏOã≤ã¨∞Î<åfl~°∞. „Ñ¨[Å∞ „QÍ=∂Å∞ =^Œe "≥o§áÈ`«∞<åfl~°∞...—"åix, „Ñ¨[Å#∞ Ç≤ÏOã≤ã¨∞Î<åfl~°∞. „Ñ¨[Å∞ „QÍ=∂Å∞ =^Œe "≥o§áÈ`«∞<åfl~°∞...—"åix, „Ñ¨[Å#∞ Ç≤ÏOã≤ã¨∞Î<åfl~°∞. „Ñ¨[Å∞ „QÍ=∂Å∞ =^Œe "≥o§áÈ`«∞<åfl~°∞...—"åix, „Ñ¨[Å#∞ Ç≤ÏOã≤ã¨∞Î<åfl~°∞. „Ñ¨[Å∞ „QÍ=∂Å∞ =^Œe "≥o§áÈ`«∞<åfl~°∞...—

D Ñïã≤÷ «∞Å Œ$ëêìº „Ñ¨[Å ã≤÷uQÆ «∞Å#∞ ã¨fiÜ«∞OQÍ ≥Å∞ã¨∞‰õΩ<ÕO Œ∞‰õΩ QÆ∞~°∞=ÙP ÕâßÅ "Õ∞~°‰õΩ =∞Efl ëê Ñ¨Å∞ „áêO`åÅ#∞ ãÖ Œi≈OKå~°∞. „Ñ¨[Å Hõ+ª ã¨∞MÏÅ#∞WHõ¯@¡#∞ QÆ=∞xOKå~°∞. Ñ¶≤~°OwÅ∞, Ñ¶≤~°OwÅ `åÉË^•~°∞Öˇ·# [g∞O^•~°∞Å „‰õÄ~°`«fiO,=_ô¤ "åºáê~°∞Å ^ÀÑ≤_ô K«„Hõ|O èŒOÖ’ qÅqÅÖÏ_»∞ «∞#fl JÉèÏQÆ∞ºÅ#∞, P Œ∞‰õΩ<Õ <å äŒ∞_»∞ÖËHõ JÖÏ¡_»∞ «∞#fl „Ñ¨[Å#∞ K«∂™ê~°∞. D Ñ¨~°º@#Ö’ =∞Efl ëê =∂ «$ Õâßxfl Ñ¶≤~°OwÅ#∞O_ç q=ÚHõÎO KÕÜ«∂eû# J=ã¨~åxfl ã¨Ê+ìOQÍ QÆ∞iÎOz „Ñ¨Hõ\ÕKå~°∞. HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ

K«~°ºÅ#∞ ã¨Ç≤ÏOK«ÖËx „Ñ¨[Å∞ PÜ«∞# "≥O@ #_çKÕO^Œ∞‰õΩ ã≤^Œ ú=∞Ü«∂º~°∞. Dt+¨º|$O ŒO`À HõÅã≤ =∞Efl ëê QÆ∞~°∞=Ù = ŒÌ‰õΩ =KåÛ~°∞. „Ñ¨[Å Œ∞~°ƒù~° Ñïã≤÷ «∞Å#∞

17 18


q=iOKå~°∞. „Ñ¨[Å "≥`«Å#∞ q#fl ^Œˆ~fi+π f„=OQÍ =º^èŒ K≥O^•~°∞. Ñ¶≤~°OwÅ g∞^ŒP„QÆÇ¨ÏO =ºHõ ÎO KÕ™ê~°∞. z=~°‰õΩ, '...<åQÍ ã¨<åºã¨∞Å`À HõÅã≤ PÜ«Ú^è•Å∞'...<åQÍ ã¨<åºã¨∞Å`À HõÅã≤ PÜ«Ú^è•Å∞'...<åQÍ ã¨<åºã¨∞Å`À HõÅã≤ PÜ«Ú^è•Å∞'...<åQÍ ã¨<åºã¨∞Å`À HõÅã≤ PÜ«Ú^è•Å∞'...<åQÍ ã¨<åºã¨∞Å`À HõÅã≤ PÜ«Ú^è•Å∞

KÕÑ¨@ìO_ç. PÇ¨~° Ñ¨^•~åúÅ#∞, ÑÖ@Å#∞ ^•zÃÑ\˜ì# y_»¤OQÆ∞Å g∞^Œ ^•_»∞Å∞KÕÑ¨@ìO_ç. PÇ¨~° Ñ¨^•~åúÅ#∞, ÑÖ@Å#∞ ^•zÃÑ\˜ì# y_»¤OQÆ∞Å g∞^Œ ^•_»∞Å∞KÕÑ¨@ìO_ç. PÇ¨~° Ñ¨^•~åúÅ#∞, ÑÖ@Å#∞ ^•zÃÑ\˜ì# y_»¤OQÆ∞Å g∞^Œ ^•_»∞Å∞KÕÑ¨@ìO_ç. PÇ¨~° Ñ¨^•~åúÅ#∞, ÑÖ@Å#∞ ^•zÃÑ\˜ì# y_»¤OQÆ∞Å g∞^Œ ^•_»∞Å∞KÕÑ¨@ìO_ç. PÇ¨~° Ñ¨^•~åúÅ#∞, ÑÖ@Å#∞ ^•zÃÑ\˜ì# y_»¤OQÆ∞Å g∞^Œ ^•_»∞Å∞[~°ÑÖ_ç. PHõe`À PÅ=∞\˜ã¨∞Î#fl „Ñ¨[Å‰õΩ ÑÖK«O_ç. Ñ¶≤~°OwÅ#∞ `«iq∞"ÕÜ«∞O_ç[~°ÑÖ_ç. PHõe`À PÅ=∞\˜ã¨∞Î#fl „Ñ¨[Å‰õΩ ÑÖK«O_ç. Ñ¶≤~°OwÅ#∞ `«iq∞"ÕÜ«∞O_ç[~°ÑÖ_ç. PHõe`À PÅ=∞\˜ã¨∞Î#fl „Ñ¨[Å‰õΩ ÑÖK«O_ç. Ñ¶≤~°OwÅ#∞ `«iq∞"ÕÜ«∞O_ç[~°ÑÖ_ç. PHõe`À PÅ=∞\˜ã¨∞Î#fl „Ñ¨[Å‰õΩ ÑÖK«O_ç. Ñ¶≤~°OwÅ#∞ `«iq∞"ÕÜ«∞O_ç[~°ÑÖ_ç. PHõe`À PÅ=∞\˜ã¨∞Î#fl „Ñ¨[Å‰õΩ ÑÖK«O_ç. Ñ¶≤~°OwÅ#∞ `«iq∞"ÕÜ«∞O_ç

JO`«H õO>Ë =∞~À „Ñ¨`åº=∂flÜ«∞O ÖË^Œ∞. PÜ«Ú^è•Å∞ KÕÑ¨@ìO_ç. =ÚO^Œ∞‰ õΩJO`«H õO>Ë =∞~À „Ñ¨`åº=∂flÜ«∞O ÖË^Œ∞. PÜ«Ú^è•Å∞ KÕÑ¨@ìO_ç. =ÚO^Œ∞‰ õΩJO`«H õO>Ë =∞~À „Ñ¨`åº=∂flÜ«∞O ÖË^Œ∞. PÜ«Ú^è•Å∞ KÕÑ¨@ìO_ç. =ÚO^Œ∞‰ õΩJO`«H õO>Ë =∞~À „Ñ¨`åº=∂flÜ«∞O ÖË^Œ∞. PÜ«Ú^è•Å∞ KÕÑ¨@ìO_ç. =ÚO^Œ∞‰ õΩJO`«H õO>Ë =∞~À „Ñ¨`åº=∂flÜ«∞O ÖË^Œ∞. PÜ«Ú^è•Å∞ KÕÑ¨@ìO_ç. =ÚO^Œ∞‰ õΩ™êQÆO_ç...—™êQÆO_ç...—™êQÆO_ç...—™êQÆO_ç...—™êQÆO_ç...— JO@∂ =∞Efl ëê#∞ HÀ~å~°∞.

Ñ¶≤~°OwÅ#∞ «iq∞H˘@ì=∞x QÆ∞~°∞=Ù P Õâ◊OQÆ∞~°∞=Ù P^ÕâßÅO^Œ∞‰õΩ#fl =∞Efl ëê `«# áÈ~å\Ïxfl L^èŒ$`«O KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ

ã≤ Œú=∞Ü«∂º~°∞. „Ñ¨[Å∞, Ô~· «∞Å∞, ‰õΩÅ=$ «∞ÎÅ, KÕu=$ «∞ÎÅ HõàÏHÍ~°∞Å∞, PÜ«∞#‰õΩ `À_»∞QÍxeKÕO^Œ∞‰õΩ =ÚO^Œ∞‰õΩ =KåÛ~°∞. =∞Efl ëê `«#^ŒO@∂ XHõ „Ñ¨`ÕºHõ ^ŒàÏxfl

xi‡OK«∞‰õΩ<åfl~°∞. QÆ∞~°∞=Ù ^•fi~å „¿Ñ~° á⁄Ok# =∞Efl ëê, áÈ~å\ÏxH˜ <åÜ«∞Hõ «fiO=Ç≤ÏOz q ÕjÜ«ÚÖ·# Ñ¶≤~°OwÅ#∞ «iq∞"ÕÜ«∞\ÏxH˜ Hõ Œe ~°=∞‡x ã¨fi Õj áêÅ‰õΩÅ#∞

JÉèíºiúOKå~°∞. =∞ « èŒ~å‡Å‰õΩ Jf «OQÍ „Ñ¨[Å áÈ~å\ÏÅ‰õΩ <åÜ«∞Hõ «fiO =Ç≤ÏOK«=∞xHÀ~°@O •fi~å =∞Efl ëê P<å\ ~å[ èŒ~å‡xfl Q“~°qOKå~°∞. =∂ «$ Õâ◊O #∞O_ç Ñ¶≤~°OwÅ#∞

«iq∞"ÕÜ«∂Åx, ÉÏ è•ã¨~°Ê„ Œ+¨µìÖ·# „Ñ¨[Å#∞ HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ ^ÀÑ≤_ô, ^•+‘ìHÍÅ #∞O_çq=ÚHõÎO KÕÜ«∂Å#fl ÅHõ∆º™ê èŒ# HÀãÖ, P áÈ~å@ g~°∞Å∞ =∞`åÅ‰õΩ Jf «OQÍ ã¨"≥∞ÿHõº

áÈ~å@O ™êyOKå~°∞.D áÈ~å@OÖ’ Ñ¶ ¨H ©~ ° ¡‰ õΩ <åQÍ ã¨<åºã¨∞Å ¿ãflÇ¨ÏÇ¨Ïã¨ ÎO ÅaèOzOk.

Ñ¶¨H©~°∞¡–ã¨<åºã¨∞Å∞ Hõeã≤ Ñ¶≤~°OwÅ g∞^Œ ^•_»∞Å∞ KÕã≤ J<ÕHõ q[Ü«∂Å∞ ™êkèOKå~°∞.XHõKÀ@ ã<åºã∞Å‰õΩ Ñ¶H©~°∞¡ <åÜ«∞Hõ «fiO =Ç≤Ï¿ãÎ, =∞~ÀKÀ@ Ñ¶H©~°¡‰õΩ ã<åºã∞Å∞ <åÜ«∞Hõ «fiO

=Ç≤ÏOz Dãπì WO_çÜ«∂ HõOÃÑh |ÅQÍÅ#∞ =∞\ì HõiÑ≤Oz K«i„ «#∞ ã¨$+≤ìOKå~°∞. „Ñ¨=ÚYK«i„ «HÍ~°∞_»∞ Dr. Santimoy Roy KÕ, '...'...'...'...'... Against this ruthless invador (British)first flag of revolt was unfurled by Majnu Shah, the leader of a band of fakirs... — — — — —QÍ H©iÎOK«|_ç# =∞Efl ëê „a\©+¨~°¡ g∞ Œ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ Ñ¨ åHÍxfl `˘e™êiQÍ ÉˇOQÍÖò

QÆ_»¤ g∞ Œ #∞O_ç ZQÆ∞~°"Õ™ê~°∞.PÜ«Ú èŒ|ÅO, JOQÆ|ÅO QÆÅ â◊ «$=ÙÃÑ· áÈ~å@O, ™ê=∂#º q+¨Ü«∞O HÍ Œx

„QÆÇ≤ÏOz# =∞Efl ëê „Ñ¨[Å JO_» ŒO_»Å`À |Å"≥∞ÿ# „Ñ¨*Ï áÈ~å\ÏxH˜ ã≤ Œú=∞Ü«∂º~°∞.„Ñ¨[Å ÉèÏQÆ™êfi=∞ºO`À Ñ¨\˜+ì"≥∞ÿ# áÈ~å@ =º=ã÷#∞ ~°∂á⁄OkOKÕO Œ∞‰õΩ Hõ$+≤ KÕ™ê~°∞.

Ñ¶¨H©~°¡ „áê|ÅºO QÆÅ „áêO`åÅ`À „áê~°OaèOz, W`«~° „Ñ¨^ÕâßÅ ÉÏkè`«∞Å#∞ ã¨"≥∞ÿHõºÑ¨ˆ~ÛO^Œ∞‰õΩ „Ñ¨Ü«∞uflOKå~°∞. Ñ¨Å∞ „áêO`åÅÖ’ HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ KèåÜ«∞Å∞ ‰õÄ_®

HõxÑ≤OK«‰õΩO_® KÕã≤, PÜ«∂ „QÍ=∂Å „Ñ¨[Å r=<åxH˜ U =∂„ «O W|ƒOk ÖË‰õΩO_®„QÍ=∞ Hõq∞\©Å∞ U~åÊ@∞KÕã≤≤ „QÍ=∞ áêÅ# ã¨*Ï=ÙQÍ ™êˆQ@∞¡ K«~°ºÅ∞ fã¨∞‰õΩ<åfl~°∞.

=∞Efl ëê Ñ¶H©~°¡‰õΩ u~°∞QÆ∞ÖËx <åÜ«∞‰õΩ_≥·#Ñ¨Ê\˜H©, áÈ~°∞ÉÏ@ KåÖÏ „Ñ¨=∂ ŒHõ~°O Hõ#∞Hõã¨=∞+≤ìQÍ PÖ’zOzOK«@O, Ñ¨^äŒHÍÅ#∞ ~°∂á⁄OkOK«@O, ~°∂á⁄OkOz# Ñ¨^äŒHÍÅ#∞

YzÛù`«OQÍ J=∞Å∞ Ñ¨ˆ~ÛO^Œ∞‰õΩ qq^èŒ Hõq∞\©Å#∞ U~åÊ@∞ KÕâß~°∞. D Hõq∞\©ÅÖ’XH˘¯Hõ¯iH˜ XH˘¯Hõ¯ ÉÏ^èŒº`«#∞ JÑ¨ÊyOKå~°∞. Pi÷Hõ =#~°∞Å ¿ãHõ~°, áÈ~å@ ^ŒàÏÅ

ã¨g∞Hõ~°, QÆ∂_è»K«~°º ^Œà◊O U~åÊ@∞, PÇ¨~°O, PÜ«Ú^è•Å ã¨g∞Hõ~° – ã¨~°Ñ¶¨~å,„Ñ¨[Å ã¨=∞ã¨ºÅ Ñïëê¯~°O «k «~° =º=Ç¨~åÅ HÀãÖ „Ñ¨ ÕºHõ qÉèÏQÍÅ∞ U~°Ê_®¤~Ú.

ÔQiÖÏ¡ áÈ~å@OÑ¶H©~°∞¡, ã¨<åºã¨∞Å áÈ~å\ÏÅ∞ „Ñ¨ è•#OQÍ ÔQiÖÏ¡ Ñ¨ ŒúuÖ’ ™êQÍ~Ú. â◊„ «∞=Ù

|ÅOQÍ L#flÑ¨C_»∞ "≥#H˜¯ `«QÆæ@O. â◊„`«∞=Ù P^Œ=∞~°z L#flÑ¨C_»∞ ^•_»∞Å∞ KÕ¿ã

Ñ¨^Œú`«∞Å#∞ J#∞ãïOKå~°∞. â◊„`«∞=Ù`À =ÚMÏ=Úd Z^Œ∞~À¯Hõ `«Ñ¨Ê#Ñ¨C_»∞ „áêÏÅ‰õΩ≥yOz áÈ~°∞ ã¨ÅÊ@O Ñ¶H©~°¡ áÈ~å@ q è•<åÅ∞. 1761 _çÃãO|~°∞Ö’ |~° •fi<£‰õΩ

K≥Ok# áê « [g∞O^•~°∞`À Hõeã≤ HõOÃÑh ™êÜ«Ú èŒ ŒàÏÅ g∞ Œ `˘e™êiQÍ u~°QÆ|_ç«=∞ ã¨∞n~°… áÈ~°∞‰õΩ Ñ¶H©~°∞¡ NHÍ~°O K«∞\Ïì~°∞. JÑ¨Ê\˜ #∞O_ç Ñ¶H©~°¡–ã¨<åºã¨∞Å áÈ~å@O

™êy# <åÅ∞QÆ∞ ŒâßÉÏÌÅ HÍÅOÖ’ „Ñü ãÖ= «û~°O HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ∞ XHõ\˜, Ô~O_»∞„Ñ¨^è•# áÈ~å\ÏÅ#∞ Z^Œ∞~˘¯Hõ `«Ñ¨Êx Ñïã≤÷`«∞Å#∞ Ñ¶¨H©~°∞¡ HõeÊOKå~°∞. „Ñü „Ñ¨^è•#

áÈ~å@OÖ’ HõhãÖ 500 =∞Ok Ñ¶H©~°∞¡ áêÖÁæ#@O qâı+Ö. Ñ¶H©~°¡ ¿ã<åx =∞Efl ëêÑ≤Å∞Ñ¨Ùx¿ãÎ, Ju `«‰õΩ¯= ã¨=∞Ü«∞OÖ’ 50 "ÕÅ =∞Ok `«~°e =KÕÛ Ñïã≤÷`«∞Å∞

<≥ÅH˘<åflÜ«∞x HõOÃÑh JkèHÍ~°∞ÖË «=∞ x"ÕkHõÖ’ ~åã¨∞‰õΩ<åfl~°∞.

[g∞O^•~°∞Å∞, =∞Ç¨[#∞Å∞, HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ∞, JkèHÍ~°∞Å g∞^Œ Ñ¶¨H©~°∞¡

^•_»∞Å∞ ™êyOKå~°∞. [g∞O^•~°∞Å‰õΩ =ÚO^Œ∞QÍ `≥eÜ«∞*Ëã≤ ^•_»∞Å∞ KÕã≤#

ãÖÑ¶∞@#Å∞<åfl~Ú. JHõ$`åºÅ‰õΩ ã¨fiã≤Î Ñ¨ÅHõ=∞x, |Å=O «Ñ¨Ù Ô~q#∂ºÅ#∞ PÑ¨=∞x

HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ#∞, [g∞O^•~°∞Å#∞ ÃÇÏK«ÛiOz, P «~°∞"å « ^•_»∞Å#∞ [i¿Ñ"å~°∞.

D q+¨Ü«∞O HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ‰õΩ ≥eã≤ |ÅQÍÅ`À «~°e =KÕÛÖ’QÍ „Ñ¨*Ï QÆ∂_è»Kåi

Œà◊O #∞O_ç ã¨=∂Kå~°O JO Œ∞‰õΩx Ñ¶H©~°∞¡ x~å@OHõOQÍ ^•_»∞Å∞ x~°fiÇ≤ÏOz, H∆=∞OQÍ

"≥o§áÈÜÕ∞"å~°∞. Ñ¶H©~°∞¡ •_çKÕ™êÎ~°x ÉèíÜ«∞O L#fl [g∞O^•~°∞¡ HõOÃÑh ã¨Ç¨Ü«∞O HÀ~°∞ «∂

ÖËYÅ∞ ~åã≤# ãÖ Œ~åƒùÅ∞ J<ÕHõO L<åfl~Ú. [g∞O^•~°∞Å q#u "Õ∞~°‰õΩ HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ∞

'..^•_»∞Å∞ =∂#=∞x, ÖË‰õΩO>Ë Hõiî#OQÍ =º=Ç¨ÏiOKåeû =ã¨∞ÎO^Œx..—'..^•_»∞Å∞ =∂#=∞x, ÖË‰õΩO>Ë Hõiî#OQÍ =º=Ç¨ÏiOKåeû =ã¨∞ÎO^Œx..—'..^•_»∞Å∞ =∂#=∞x, ÖË‰õΩO>Ë Hõiî#OQÍ =º=Ç¨ÏiOKåeû =ã¨∞ÎO^Œx..—'..^•_»∞Å∞ =∂#=∞x, ÖË‰õΩO>Ë Hõiî#OQÍ =º=Ç¨ÏiOKåeû =ã¨∞ÎO^Œx..—'..^•_»∞Å∞ =∂#=∞x, ÖË‰õΩO>Ë Hõiî#OQÍ =º=Ç¨ÏiOKåeû =ã¨∞ÎO^Œx..— =∞Efl

ëê‰õΩ ÃÇÏK«Ûi‰õÅ∞ KÕã≤<å U =∂„`«O MÏ`«~°∞ KÕÜ«∞‰õΩO_® xˆ~ÌtOz# ã¨=∞Ü«∂xH˜

QÆ=∞ºO KÕ~°∞‰õΩx, HõOÃÑh ™êÜ«Ú èŒ ŒàÏÅ#∞ xÅ∞=iOz, Ñ¨xx Ñ¨ÓiÎ KÕã¨∞‰õΩx K«_ô

K«Ñ¨ÙÊ_»∂ ÖË‰õΩO_® áÈ~å@ ŒàÏÅ∞ x„+¨ q∞OKÕq. HõOÃÑh ™êÜ«Ú èŒ ŒàÏÅ Hõ ŒeHõÅ∞

Ju "ÕQÆOQÍ =∞Efl ëê‰õΩ ZÖÏ JO Œ∞ «∞<åflÜ≥∂ J~°úOHÍHõ JkèHÍ~°∞Å∞ JÜ≥∂=∞Ü«∞OÖ’

Ñ¨_Õ"å~°∞. Ñ¶¨H©~°¡ QÆ∞iOz `«Ñ¨ÙÊ_»∞ ã¨=∂Kå~°O JOkOz HõOÃÑh ^ŒàÏÅ#∞ =∂~°æO

=∞o§Oz, QÆ=∞ºO KÕ~°∞HÀx=fi‰õΩO_® KÕã≤ |ÅQÍÅ#∞ „Ñ¨[Å∞ zHÍ‰õΩ Ñ¨~Û"å~°∞. =∞Efl

ëê QÆ∂_è»Kå~°∞Å∞ Z=fi~À HÍ Œ∞ PÜ«∂ „QÍ=∂Å „Ñ¨[Å∞. Ñ¨ã≤Ñ≤Å¡Å∞ ‰õÄ_® QÆ∂_è»Kå~°∞Å∞QÍ

ã¨Ç¨ÏHõiOKå~°∞. Ñ¶H©~°¡‰õΩ ã¨Ç¨ÏHõiOKÕ „QÍg∞∞Å‰õΩ „Ñ¨ ÕºHõ tHõ∆ W=fi@O •fi~å QÆ∂_è»Kåi

=º=ã¨÷#∞ =∞Efl ëê Ñ¨\˜+¨ìOQÍ U~åÊ@∞ KÕã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. =∞Efl ëê ^ŒàÏÅ∞ =O^ŒÅ

19 20


ãÖYºÖ’ Ñ¶¨ÖÏ<å KÀ@∞# ã¨=∂"Õâ◊O JÜ«∂º~°x, |Ç¨ïâß Ñ¶¨ÖÏ<å „áêO`«O g∞^Œ^•_»∞Å∞ [~°∞Ñ¨QÆÅ~°x ™êúxHõ JkèHÍ~°∞Å #∞O_ç YzÛ «"≥∞ÿ# ã¨=∂Kå~°O JOk# «~°∞"å «

‰õÄ_® HõOÃÑh ™êÜ«Ú èŒ ŒàÏÅ∞ =∞Efl ëê ŒàÏÅ#∞ KÕ~°∞HÀÖËHõáÈÜÕ∞q. Ñ¨\˜+ì"≥∞ÿ#=ÓºÇ¨ÏO`À POˆQ¡Ü«∞ JkèHÍ~°∞Å∞ ™êÜ«Ú^è Œ |ÅQÍÅ`À Ñ¶ ¨H©~° ¡ ã¨=∂"Õâ◊ã¨ úex

KÕ~°∞‰õΩ<ÕÑ¨Ê\˜H©, JÑ¨Ê\˜H Ñ¶H©~°∞¡ P „áêO «O #∞O_ç "≥o§áÈÜÕ∞"å~°∞. ãÖMÏº|ÅO ZO «L<åfl Hõ∆OÖ’ QÆ=∞ºO KÕ~°∞HÀ=@O, =∞~°∞Hõ∆Ï# ÅH∆Íºxfl ™êkèOK«∞‰õΩx x„+¨ q∞OK«@O

Ñ¶H©~°¡‰õΩ H˘\ì# Ñ≤O_çQÍ =∂iOk. QÆ∞„~åÅ∞, XO>ˇÅ g∞ Œ ãÖK«iOKÕ ŒàÏÅ`À áê@∞QÍHÍÅƒÅO ‰õÄ_® POˆQ¡Ü«∞ |ÅQÍÅ‰õΩ JO^Œ#O`« ^Œ∂~°O "≥o§áÈ=@O ZÖÏ [iˆQ^À

J~°úOHÍHõ, HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ‰õΩ U q èŒOQÍ ãÖ*Ï~Ú+‘ WK«∞ÛHÀ"åÖ’ ≥eÜ«∞Hõ JkèHÍ~°∞Å∞ã¨`«=∞`«=∞ÜÕ∞º"å~°∞. „Ñü „Ñ¨^è•# áÈ~å@OÖ’ 500 =∞Ok =~°‰õΩ Ñ¶ ¨H©~° ¡#∞

ã¨g∞HõiOK«@O, Ñ¨Hõ_»ƒOnQÍ Ñ¨ èŒHõ ~°K«# [~°QÆ@O, =ÓºÇ¨ «‡HõOQÍ â◊ «$=Ù g∞ Œ ^•_çKÕÜ«∞@O, „Hõ=∞tHõ∆`À P Ñ¨ äŒHÍxfl J=∞Å∞ [~°Ñ¨@O QÆ=∞x¿ãÎ, Ñ¶H©~ü Ü≥∂ èŒ∞Å Ü«Ú Œú

HõàÏKå «∞~°ºO, ™êÇ¨ÏãÖ, =∞Efl ëê ÖÏO\˜ <åÜ«∞‰õΩÅ ™ê=∞~°÷ºO J~°ú=∞=Ù «∞Ok.Ñ¶H©~°∞¡ „Ñ¨ è•#OQÍ HõOÃÑh HõKÕÛsÅ∞, HõOÃÑh Hõ~å‡QÍ~åÅ∞, HõOÃÑh `˘ «∞ÎÅ

„áê™ê^•Å∞, HÀ@Å g∞^Œ ^•_»∞Å∞ [iáê~°∞. „Ñ¨[Å #∞O_ç |Å=O`«OQÍ =ã¨∂Å∞KÕã≤# Ô~q#∂º#∞ =¸@QÆ\ì HõOÃÑhH˜ KÕ~°"ÕÜ«∞_®xH˜ „Ñ¨Ü«∞`åflÅ∞ [~°∞QÆ∞ «∞<åflÜ«∞#fl

ã¨=∂Kå~°O JO ŒQÍ<Õ P „áêO «O g∞ Œ ^•_ç [iˆQk. P „áêO «OÖ’ „Ñ¨[Å∞, Ô~· «∞Å#∞O_ç =ã¨∂Å∞ KÕã≤# Ô~q#∂º "≥Ú`åÎÅ#∞ ™êfinè#O KÕã¨∞‰õΩx „Ñ¨[Å J=ã¨~åÅ∞ fiÛ,

ã¨=∞ã¨º Ñï+¨¯iOz Ñ¶¨H©~°∞¡ =∞@∞=∂Ü«∞O JÜÕ∞º"å~°∞. D ãÖÑ¶¨∞@#ÅÖ’ K«OÑ¨@O,QÍÜ«∞Ñ¨~°Û@O ÖÏO\˜q [iˆQq HÍ=Ù. â◊`«$=Ù #∞O_ç „ÑüÑ¶¨∞@# Z^Œ∞Ô~·`Õ =∂„`«O

ŒÜ«∂^•H∆ÏºÅ∞ K«∂¿Ñ"å~°∞ HÍ~°∞. D Ç≤ÏOã¨‰õΩ ã¨fiÑ¨~° ÉèË •Å∞ =ÙO_Õq HÍ=Ù. =∞ «OPã¨~å`À `«Ñ≤ÊOK«∞HÀK«∂ã≤# HõOÃÑhH˜ K≥Ok# =Úã≤¡O JkèHÍ~°∞Å#∞ Ñ¶¨H©~°∞¡ q_çz

ÃÑ@ì‰õΩO_® „Ñ¨[Å‰õΩ â◊`«$"å? HÍ^•? J<Õ „áêuÑ¨kHõ# ãÖÇ¨ÏiOz# tH˜∆Oz#ãÖÑ¶¨∞@#Å∞ L<åfl~Ú. JkèHÍ~°∞Å =º=Ç¨~°ã¨~°o XHõ¯>Ë `«=∞ K«~°ºÅ‰õΩ „áêuÑ¨kHõ

`«Ñ¨Ê, =∞`«O, ‰õΩÅO, „áêO`«O Ñ¶¨H©~°∞¡–ã¨<åºã¨∞Å L^Œº=∞OÖ’ *’HõºO KÕã¨∞HÀ_®xH˜gÅ∞ÖË‰õΩO_® K«~°ºÅ∞ fã¨∞HÀ=_»O qâı+Ö.

JkèHõ =_ô¤x QÆ∞OA`«∞#fl =_ô¤"åºáê~°ã¨∞ÎÅ Ñ¨@¡ =∞Efl ëê x~åÌH˜∆ºOQÍ=º=Ç¨ÏiOKå~°∞. „Ñ¨[Å #∞O_ç, QÆ∂_è»Kåi ^ŒŒà◊O #∞O_ç ã¨=∂Kå~°O JO^ŒQÍ<Õ

^•_»∞Å#∞ x~°fiÇ≤ÏOK«_»O, ÅaèOz# #QÆ Œ∞#∞ ™êfinè#O KÕã¨∞HÀ=@O, |∞∞ Ñ¨„`åÅ#∞,Ô~·`«∞Å Éèí∂=ÚÅ `«#MÏÑ¨„`åÅ#∞, Éèí∂™êfinè# Ñ¨„`åÅ#∞ `«QÆ∞ÅÉˇ>Ëìã≤, Éèíq+¨º`«∞ÎÖ’

Z=fi~°∂ ‰õÄ_® Z@∞=O\˜ |HÍ~ÚÅ#∞ =∞Ç¨[#∞Å‰õΩ K≥e¡OKåeû# J=ã¨~°O ÖË Œx„Ñ¨Hõ\Õz, =∞Ç¨[#∞Å∞ ‰õÄ_® Z@∞=O\˜ =ã¨∂à◊¥§ KÕÜ«∞~å Œx âßã≤Oz Ñ¶H©~°¡ ŒàÏÅ∞

J Œ$â◊º=∞ÜÕ∞ºq. HõOÃÑh Ô~q#∂º =ã¨∂à◊¡#∞ J<ÕHõ Ô~@∞¡ ÃÑOz x~åÌH∆ºOQÍ =ã¨∂Å∞KÕã¨∞Î#flO Œ∞# «y#O « ™⁄=Ú‡ =ÙO Œx ≥eÜ«∞QÍ<Õ =∞Efl ëê P „áêO «Ñ¨Ù HõKÕÛi

g∞ Œ ^•_ç KÕã≤ ™⁄=Ú‡#∞ ™êfinè#O KÕã¨∞H˘x, Ô~q#∂º iHÍ~°∞¤Å#∞ «QÆ∞ÅÉˇ\ì „Ñ¨[Å#∞

HõOÃÑhH˜ Ô~q#∂º K≥e¡OK« = ŒÌx q[˝Ñ≤Î KÕã≤ "≥o§áÈÜÕ∞"å~°∞. D ãÖ Œ~°ƒùOQÍ „Ñ¨[Å

#∞O_ç =ã¨∂KÕã≤# Ô~q#∂º, Ñ¶H©~°¡ áêÅ∞HÍ‰õΩO_® HÍáê_»∞‰õΩ<ÕÕO Œ∞‰õΩ «=∞ JkèHÍ~°∞Å#∞,

QÆ∞=∞™êÎÅ#∞, [g∞O^•~°∞Å#∞ HõKÕÛsÅ #∞O_ç áêiá⁄=∞‡x ‰õÄ_® áêÅ‰õΩÅ∞ ã¨ÅÇëzÛ#

ãÖÑ¶∞@Å#∞ |\ì, HõKÕÛsÅ g∞ Œ Ñ¶H©~°¡ ^•_ç ZO « |ÅOQÍ LO_Õ À TÇ≤ÏOK«=K«∞Û.

HõOÃÑh xÜ«∞q∞Oz# [g∞O^•~°∞Å∞ J «ºO « „‰õÄ~°OQÍ =fi=Ç¨Ïiã¨∞Î#flO Œ∞# „Ñ¨fHÍ~°

K«~°ºQÍ Ñ¶H©~°∞¡ [g∞O^•~°∞Å Ñ¨@¡ U =∂„ «O HõxHõ~°O K«∂¿Ñ"å~°∞ HÍ~°∞. z=~°‰õΩ ÉèÏs

|ÅQÍÅ`À Éèí„ Œ «#∞ U~åÊ@∞KÕã≤# HõOÃÑh Hõ~å‡QÍ~åÅ g∞ Œ ‰õÄ_® è≥·~°º™êÇ¨Ï™êÅ`À

=∞Efl ëê ŒàÏÅ∞ ^•_»∞Å∞ [iÑ≤ q[Ü«∞O ™êkèOz K«i„ « ã¨$+≤ìOKå~Ú.

â◊„ «∞=ÙÅ Ñ¨@¡ =∂„ «"Õ∞ HÍiî#ºO¢ã‘ÎÅ∞, =$ Œ∞úÅ∞, Ñ≤Å¡ÅÑ¨@¡ ZO`À Q“~°=OQÍ Ñ¶H©~°∞¡ „Ñ¨=iÎOKÕ"å~°x HõOÃÑh

JkèHÍ~°∞Å∞ ~åã¨∞‰õΩ#fl _≥·sÅ •fi~å ≥Å∞ã¨∞ÎOk. •_»∞Å ãÖ Œ~°ƒùOQÍ HõOÃÑh JkèHÍ~°∞Å∞,

#∂ «# [g∞O^•~°∞Å∞, QÆ∞=∞™êÎÅ∞, HõOÃÑh ã≤|ƒOk J_»∞¤Ñ¨_ç, ™êÜ«Ú èŒOQÍ „ÑüÑ¶∞\Õz Õ

«Ñ¨Ê =∞Efl ëê ŒàÏÅ∞ PÜ«Ú è•Å‰õΩ Ñ¨x HõeÊOKÕq HÍ=Ù. D ^•_»∞ÅÖ’ ™ê=∂#º

„Ñ¨*ÏhHÍxH˜ Z@∞=O\˜ W|ƒOk, Hõ+ì#ëêìÅ∞ HõÅ∞QÆ‰õΩO_® *Ï„QÆ «ÎÅ∞ fã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. D

"Õ∞~°‰õΩ ™êÜ«Ú èŒ ŒàÏÅ‰õΩ «y# ÃÇÏK«ÛiHõÅ#∞ *ÏsKÕÜ«∞@"Õ∞HÍHõ, P ÕâßÅ LÅ¡OÑ¶∞#

[iy Õ ZO «\˜ ã¨xflÇ≤Ï «∞_çÔH·<å tHõ∆ «¿ÑÊkHÍ Œ∞. „Ñ¨[Å #∞O_ç q~åàÏÅ∞ PtOK«= ŒÌx

PÜ«∞# ÃÇÏK«ÛiOKå~°∞. èŒxHõ ãÖÑ¨#fl =~åæÅ #∞O_ç =∂„ «"Õ∞ q~åàÏÅ∞ ¿ãHõiOKåÅx,

„Ñ¨[Å#∞ Z@∞=O\˜ =uÎ_çH˜ QÆ∞iKÕÜ«∞~å^Œx P^ÕâßÅ#∞ *ÏsKÕã≤ ÉÏkè`« =~åæÅ‰õΩ

#+ìO HõÅQÆ‰õΩO_® «y# *Ï„QÆ «ÎÅ∞ fã¨∞H˘x Jq YzÛ «OQÍ J=∞Å∞ [iˆQÖÏ K«∂™ê~°∞.

Ñ¶¨H©~°∞¡ – ã¨<åºã¨∞Å#∞ ^ÀÑ≤_ô ^˘OQÆÅ∞QÍ, HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ∞ =Ú„ Œ"Õ™ê~°∞.

POˆQ¡Ü«ÚÅ iHÍ~°∞¤Åxfl\˜Ö’ ^Œ∞O_»wÅ∞QÍ<Õ J@∞ Ñ¶¨H©~°∞¡QÍh, W@∞ ã¨<åºã¨∞Å∞QÍh

HõxÊ™êÎ~°∞. J~Ú Õ „Ñ¨[Å∞ =∂„ «O HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ Ñ‘_»# #∞O_ç «=∞#∞ ~°H∆OK«_®xH˜

=zÛ# PÑ¨^•ƒO^èŒ=ÙÅ∞QÍ Ñ¶¨H©~°¡#∞–ã¨<åºã¨∞Å#∞ P^ŒiOKå~°∞, P^Œ∞‰õΩ<åfl~°∞. Hõ^Œ#

~°OQÍxH˜ "≥O@ #_çKå~°∞. Ñ¶ ¨H©~°∞ ¡ =O^ŒÅ "≥∞ÿà◊√§ qã¨ÎiOz# „áêO`«OÖ’ 40

ãÖ=`«û~åÅáê@∞ `«=∞ Wëêì~å[ºO ™êyOKå~°O>Ë P „áêO`«Ñ¨Ù „Ñ¨[Å K«∞~°∞ÔH·#

ÉèÏQÆ™êfi=∞ºO ÖË‰õΩO>Ë ™ê^èŒº=∞ÜÕ∞ºkHÍ^Œ∞. Ñ¶¨H©~°∞¡ ™ê=∂#º ¿Ñ^Œ =~åæÅ#∞ WHõ¯@∞¡

ÃÑ\˜ì#@∞ì, „Ñ¨[Å #∞O_ç Hõhã¨ P~ÀÑ¨Å∞ ~åHõáÈ=@O, POˆQ¡Ü«ÚÅ iHÍ~°∞¤ÅÖ’<≥·<å

#"≥∂ Œ∞HÍHõ áÈ=@O qâı+Ö. ¿Ñ ŒÅ#∞ Ñ‘_çOKÕ HõOÃÑh `˘ «∞ÎÖ·# èŒxHõ ãÖÑ¨#fl =~åæÅ

Ñ¨@¡ Ñ¶H©~°∞¡–ã¨<åºã¨∞Å∞ Hõiî#OQÍ =º=Ç¨ÏiOKå~°∞. P<å_»∞ ã¨fi Õj =~°ÎHõ–"å˜*Ïºxfl

<åâ◊#O KÕã¨∞Î#fl HõOÃÑh =~°Î‰õΩÅ∞, "åi `˘ «∞ÎÖ·# =~°ÎHõ–"å˜[º =~åæÅ g∞ Œ ^•_»∞Å∞

[~°∞Ñ¨Ù`«∞#fl ã¨<åºã¨∞Å <åÜ«∞‰õΩÅ∞ N Éèí"åx áê^äŒH±`À Ñ¶¨H©~°∞¡ ã¨`«ûO|O^è•Å#∞

™êyOKå~°∞. ã¨<åºã¨∞Å`À HõÅã≤ Ñ¶H©~°¡ ŒàÏÅ∞, Ñ¨Å∞ ^•_»∞ÅÖ’ áêÖÁæ<åfl~Ú. =∞ «O`À

„Ñ¨"Õ∞Ü«∞O ÖË‰õΩO_® ™êy# D áÈ~å\ÏÅÖ’ ã¨<åºã¨∞Å ^ŒàÏxH˜ Ñ¶¨H©~°∞¡ <åÜ«∞Hõ`«fiO

21 22


=Ç≤ÏOz# ãÖÑ¶∞@#Å∞<åfl~Ú. ã¨<åºã¨∞Å ŒàÏxH˜ ã¨fiÜ«∞OQÍ =∞Efl ëê <åÜ«∞Hõ «fiO

=Ç≤ÏOz# ãÖ Œ~åƒùÅ∞<åfl~Ú. HõOÃÑh |ÅQÍÅÃÑ· [iy# J<ÕHõ ÉèÏs ^•_»∞ÅÖ’ Ñ¶H©~°∞¡,

ã¨<åºã¨∞Å∞ Hõeã≤ áêÖÁæ<åfl~°x, JkèHÍ~°∞Å x"ÕkHõÅ∞ |Ç≤Ï~°æ «O KÕã¨∞Î<åfl~Ú.Dãπì WO_çÜ«∂ HõOÃÑh áêÅ##∞ ã¨"åÖò KÕã¨∂Î ™êy# u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ÅÖ’ HõOÃÑh

™êÜ«Ú èŒ ŒàÏÅ L#fl`åkèHÍ~°∞Å∞ [#~°Öò "≥∞HõOr, ÖˇÑ¶≤ì<≥O\ò >ÿÅ~ü, ÖˇÑ¶≤ì<≥O\ò „a"å<£û,Hõ=∂O_»~ü ÔHx`ü, ÔHÑ¨ì<£ ~å@<£, "Õ∞[~ü |∞K«Û<£, ~å|~üìã¨<£ `«k`«~°∞Å#∞, Ñ¨Å∞=Ù~°∞

„áêOfÜ«∞ HõÅHõì~°¡#∞ =∞Efl ëê Ñ¨~ål «∞Å#∞ KÕ™ê~°∞. 1769Ö’ [iy# áÈ~å@OÖ’Hõ=∂O_»~ü ÔHx`ü Ç¨Ï`«=∞Ü«∂º_»∞. HõOÃÑh ™êÜ«Ú^èŒ ^ŒàÏÅ∞ Ñ¨ÖÏÜ«∞#O z`«ÎyOK«@O

ã¨~°fi™ê è•~°"≥∞ÿOk. z=~°‰õΩ HõOÃÑh áêÅ‰õΩÖË «=∞ |ÅQÍÅ#∞ áêiáÈ~Ú „áêÏÅ∞ŒH˜ OK«∞HÀ=∞x HÀi# qz„ « ãÖÑ¶∞@#Å∂ L<åfl~Ú.

HõOÃÑh Ô~q#∂º =ã¨∂à◊§‰õΩ ÉèÏs #+ìO HõeyOK«@"Õ∞HÍHõ, ™êÜ«Ú èŒ |ÅQÍÅ‰õΩf~°x „áê#+¨ìO HõeyOz# =∞Efl ëê#∞ |OkèOK«_®xH˜ ZO`«QÍ „Ñ¨Ü«∞uflOz<å

HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ∞ q[Ü«∞O ™êkèOK«ÖËHõáÈÜ«∂~°∞. „Ñ¨[Å‰õΩ Zxfl Pâ◊Å∞ K«∂Ñ≤<å,Ç≤ÏOã¨Å∞ ÃÑ\˜ì<å, [g∞O^•~°∞Å∞ ZO`«QÍ „Ñ¨Ü«∞`åflÅ∞ KÕã≤<å XHõ Hõ@ì_ç`À ™êy#

Ñ¶¨H©~°¡#∞ QÍx, "åiH˜ Hõ=K«OÖÏ xÅ|_ç# „QÍg∞ „Ñ¨[Å#∞ QÍx pÅÛ@O HõOÃÑháêÅ‰õΩÅ‰õΩ ™ê èŒºO HÍÖË Œ∞. PÜ«Ú èŒ|ÅO, JOQÆ|ÅO Hõey# Dãπì WO_çÜ«∂ HõOÃÑhH˜

P<å_»∞ Ñ¶H©~°∞¡–ã¨<åºã¨∞Å∞ ÃÑ#∞ ã¨"åÅ∞QÍ =∂i =ÚÑ¨ÊuÑ¨ÊÅ∞ ÃÑ\ì K«i„ « ã¨$+≤ìOK«@OJÑ¨Ó~°fi"≥∞ÿ# q+¨Ü«∞O. „Ñ¨[Å „Ñ¨ è•# ÉèÏQÆ™êfi=∞ºO`À Ñ¨\˜+ì"≥∞ÿ# x~å‡ Z «∞ÎQÆ_»Å#∞

J=ÅOaOK«_»O =Å# Ñ¶H©~°∞¡ HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ#∞ ã¨"åÖò KÕÜ«∞QÆeQÍ~°x „a\©+π QÆ=~°fl~ü[#~°Öò "åÔ~<£ ¿ÇÏã≤ìOQ∑ ‰õÄ_® JOwHõiOKå_»∞.

qãÎiOz# áÈ~å@ODãπì WO_çÜ«∂ HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ∞, áêÅ‰õΩÅ `åÉË^•~°∞ ¡, =∞Ç¨[#∞Å

^Œ∞+¨$¯`åºÅ∞, =∞Efl ëê ÖÏO\˜ ã¨=∞~°∞÷Öˇ·# <Õ`«Å ™ê~°^èŒºOÖ’ ™êQÆ∞`«∞#fl ~årÖËx

áÈ~å@O, Ñ¶¨H©~°¡–ã¨<åºã¨∞Å SHõ=∞`«ºO Ñ¶ë`«OQÍ ÉˇOQÍÖò, cÇ¨~ü, J™êûO, „Ñ¨ã¨∞Î`«

Éèí∂\Ï<£, <ÕáêÖò, |OQÍ¡ Õâò «k «~° „áêO`åÅ‰õΩ "åºÑ≤OzOk. „Ñ¨ è•#OQÍ "Õ∞"£∞ ã≤OQ∑,

èŒHÍ¯, ~°OQÍÑ¨Ó~ü, ÉÁ„QÍ, ~å*ÏëêÇ≤Ï, c<å*ò Ñ¨Ó~ü, =∂ÖÏÌ, HÀKü cÇ¨~ü, =Ú+‘~åÉÏ £.

|~° •fi<£, c~°OÑ¨Ó~ü ÖÏO\˜ „Ñ¨ è•# lÖÏ¡Ö’¡ Ñ¶H©~°∞¡ ã¨=∂O «~° „Ñ¨Éèí∞`åfiÅ#∞ #_çáê~°∞.

D „áêO`åÅÖ’ #∂ «# [g∞O^•~°¡ ™ê÷#OÖ’ Ñ¶H©~°∞¡ „Ñ¨[Å #∞O_ç ã¨fiK«ÛùO ŒOQÍ q~åàÏÅ∞

¿ãHõiOKå~°∞. HõOÃÑh ™êÜ«Ú èŒ |ÅQÍÅ #∞O_ç, =_ô¤ "åºáê~°∞Å #∞O_ç, HõOÃÑh JkèHÍ~°∞Å

#∞O_ç „Ñ¨[Å‰õΩ ~°Hõ∆ HõeÊOKå~°∞. Ñ¶H©~°¡‰õΩ Åaèã¨∞Î#fl P Œ~°, ÃÑ~°∞QÆ∞ «∞#fl „Ñ¨*Ï|ÅO,

HõOÃÑh JkèHÍ~°∞Å Ñ¨~å[Ü«∂Å Ñ¨~°OÑ¨~° =Å# HõOÃÑhKÕ xÜ«∞q∞ «∞Ö·# [g∞O^•~°∞Å∞,

„|uH˜ LO>Ë |Å∞™ê‰õΩ ux „| «Hõ=K«Ûx, [g∞O^•sÅ#∞ = Œ∞Å∞‰õΩx =Åã¨ "≥àÏ§eû#

Ñïã≤÷`«∞Å#∞ Ñ¶¨H©~°∞¡–ã¨<åºã¨∞Å L^Œº=∞O HõeÊOzOk.

Ñ¶H©~°¡ ~å[ è•x =∞™êÎ<£ Ñ¶∞~ü<åÅ∞QÆ∞ ^ŒâßÉÏÌÅ áê@∞ q~å=∞"≥∞~°∞QÆHõ ™êy# Ñ¶¨H©~°¡ áÈ~å\ÏxH˜ =∞™êÎ<£

Ñ¶∞~ü „áêO «O ˆHO„ Œ ™ê÷#"≥∞ÿ ÕnÑ¨º=∂#OQÍ "≥eyOk. =∞™êÎ<£ Ñ‘~ü Q“~°"å~°÷O U~åÊ@∞

KÕã≤# =∞™êÎ<£ ^Œ~åæ, =Ús^Œ∞Öˇ·# Ñ¶¨H©~°¡‰õΩ Ñ¨ÙºˆH∆„`«OQÍ =∂iOk. JO^Œ∞=Å# D„áêO`åxfl =∞Efl ëê Ñ¶¨H©~°¡ ~å[^è•xQÍ fiÛk^•Ì~°∞. Ñ¶¨H©~°¡‰õΩ =∞™êÎ<£ Ñ¶¨∞~ü ÃÑ@ìx

HÀ@QÍ «Ü«∂Ô~·Ok. „Ñü ãÖ= «û~°O D „áêO`åxH˜ JãÖMÏºHõOQÍ Ñ¶H©~°∞¡ =KÕÛ"å~°∞.ãÖ=`«û~°=∞O`å x~°fiÇ≤ÏOK«=Åã≤# HÍ~°º„Hõ=∂Å∞, ã¨=∞‰õÄ~°∞ÛHÀ"åeû# PÜ«Ú^è•Å∞,

áÈ~å@ g~°∞Å‰õΩ tHõ∆ «k «~° HÍ~°º„Hõ=∂Å#∞ WHõ _Õ ~°∂á⁄OkOK«∞H˘#_»O [iˆQk.1776 „áêO «OÖ’ =∞Efl ëê Ñ¶H©~ü WHõ _» |e+ì"≥∞ÿ# HÀ@#∞ xi‡OKå~°∞.

D „áêO`«O#∞OKÕ HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ#∞ Ñ¨~ål`«∞Å#∞ KÕÜ«∞_®xH˜ `«=∞`ÀKÕ`«∞Å∞ HõÅáêeûOkQÍ <å\’~ü =∞Ç¨~å˜ Éèí"åxH˜ PÜ«∞# ÖËY ~å™ê~°∞. J~Ú`Õ

ã¨fi Õj áêÅ‰õΩÅ #∞O_ç Z@∞=O\˜ J#∞‰õÄÅ ã¨ÊO Œ# ÅaèOK«ÖË Œ∞. ( "...He even sentan urgent appeal to Rani-Bhabani of Natore to make common cause to driveaway the firings. But it evoked no response..." Freedom Movement andIndian Muslims, - Dr. Santimoy Ray ). „Ñü‰õÄÅ Ñïã≤÷ «∞Å∞<åfl, ã¨fi ÕjáêÅ‰õΩÅ

#∞O_ç Z@∞=O\˜ KÕÜ«¸`« ÅaèOK«‰õΩ<åfl =∞Efl ëê z=i =~°‰õÄ Ñ¶≤~°OwÅ‰õΩ=ºuˆ~HõOQÍ áÈ~å@O H˘#™êyOKå~°∞.

K«i„ « ã¨$+≤ìOz# áÈ~°∞Ñ¶¨H©~°¡ L^Œº=∞O 1776 #=O|~°∞ =∂ãÖÖ’ =∞~˘Hõ K«i„`« ã¨$+≤ìOzOk.

ÉÁ„QÍ =^ŒÌ q„âßOu fã¨∞‰õΩO@∞#fl =∞Efl ëê J#∞K«~°∞Å#∞ ÖˇÑ¶≤ì<≥O\ò ~å|~üìã¨<£<åÜ«∞Hõ «fiOÖ’ HõOÃÑh ™êÜ«Ú èŒ |ÅQÍÅ∞ K«∞@∞ì=Ú\Ïì~Ú. PHõã≤‡HõOQÍ â◊„ «∞=Ù =zÛÑ¨_»@O`À q[Ü«∞"≥∂–g~°ã¨fi~° æ"≥∂#O@∂ Ñ¶≤~°OwÅ ™êÜ«Ú^èŒ |ÅQÍÅ#∞ Ñ¶¨H©~°∞¡Z Œ∞~˘¯<åfl~°∞. g~°qÇ¨~°O KÕã¨∞Î#fl Ñ¶H©~°¡ „Ñ¨ åÑÖ =ÚO Œ∞ ~å|~üìã¨<£ ŒàÏÅ∞ xÅ∞=ÖËHõáÈÜ«∂~Ú. Ñ¶¨H©~°∞¡ áÈ~°∞‰õΩ ã≤^ŒÌOQÍ ÖË#O^Œ∞# áÈ~å@O KÕã¨∂Î<Õ "≥#H˜¯ `«yæ J@g„áêO «OÖ’H˜ „Hõ=∞„Hõ=∞OQÍ x„+¨ q∞OKå~°∞. P èŒ∞xHõ PÜ«Ú è•Å#∞ HõeyÜ«Ú#fl HõOÃÑh|ÅQÍÅ‰õΩ Ju KÕ~°∞=QÍ =ÙO_ç ‰õÄ_® Hõ «∞ÎÅ∞, Hõ\Ï~°∞¡ÖÏO\˜ ãÖ„Ñ¨ •Ü«∞Hõ PÜ«Ú è•Å`Àâ◊„ «∞=Ù#∞ ŒiKÕ~°h‰õΩO_® x~ÀkèOK«_»OÖ’ Ñ¶H©~°∞¡ q[Ü«∞O ™êkèOz# ãÖÑ¶∞@# HõOÃÑháêÅ‰õΩÅÖ’ HõÅ=~°O HõeyOzOk.

D ãÖÑ¶¨∞@#Ö’ =∞Efl ëê â◊„`«∞=Ù#∞ x~Àkèã¨∂Î, HõOÃÑh |ÅQÍÅ#∞

Ç¨Ï «=∂~°∞Û «∂ «Ñ≤ÊOK«∞‰õΩ<åfl~°x ÖˇÑ≤ì<≥O\ò ~å|~üìã¨<£, „á¶êxûãπ QÍ¡_çfi<£‰õΩ ~åã≤# ÖËYÖ’

¿Ñ~˘¯<åfl_»∞. D Kåi„ «Hõ ãÖÑ¶∞@#Ö’ =O ŒÖÏk HõOÃÑh ™êÜ«Ú èŒ∞Å∞ Ç¨Ï «=∞Ü«∂º~°x

ÖˇÑ¶≤ì<≥O\ò ~å|~üì ã¨<£ ÉÁ„QÍ HõÅHõì~ü‰õΩ 1776 #=O|~°∞ 14# ~åã≤# ÖËYÖ’ q=iOKå_»x

N âßOu"≥∂Üü∞ ~åÜü∞ «# ' „Ñ¶‘_»O =¸"£"≥∞O\ò JO_£ WO_çÜ«∞<£ =Úã≤¡"£∞û— J#∞

„QÆO^äŒOÖ’ q=iOKå~°∞. D ãÖÑ¶¨∞@#`À HõOÃÑh ™êÜ«Ú^èŒ |ÅQÍÅ∞ YOQÆ∞u#QÍ,

Ñ¶H©~°∞¡ =∂„ «O kfiQÆ∞©Hõ$ « L`åûÇ¨ÏO`À HõOÃÑh |ÅQÍÅ g∞ Œ q~°∞K«∞‰õΩÑ¨_®¤~°∞.

23 24


áÈ~°∞ÉÏ@Ö’ JÑ¨â◊$ «∞Å∞1761Ö’ „áê~°OÉèí"≥∞ÿ# Ñ¶H©~°¡–ã¨<åºã¨∞Å áÈ~å@O, HÍÅO QÆ_çKÕ H˘kÌ L èŒ$ «"≥∞ÿ

Ñ¨Å∞ q[Ü«∂Å∞ ™êkèOzOk. Jz"Õ «, ^ÀÑ≤_ô, ÃÑ «ÎO^•s «<åxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ „Ñ¨ ÕºHõÑïã≤ ÷`«∞ÅÖ’ LxH˜Ö’H˜ =zÛ# L^Œº=∞O, HÍÅQÆ=∞#OÖ’ Ñ¨Å∞ HÍ~°ÏÅ =Å#

|ÅÇ‘Ï#Ñ¨_çOk. „Ñ¨^è•#OQÍ Ñ¶¨H©~°¡‰õΩ P^èŒ∞xHõ PÜ«Ú^è•Å∞ `«y#O`«QÍ ÖËHõáÈ=_»O,áÈ~å@ g~°∞Å‰õΩ J=ã¨~°"≥∞ ÿ#O`« tHõ ∆ Hõ~°∞=ÙHÍ=@O, „Ñ¨[ÅÖ’ JãÖ`«$Ñ≤ Îx

x"åiOK«_®xH˜ HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ∞ K«~°ºÅ∞ fã¨∞HÀ=@O, H∆Í=∞O «~°∞"å « „Ñ¨Hõ$u ã≤ Œú"≥∞ÿ#J#∞‰õÄÅ "å`å=~°O U~°Ê_»@O`À, „Ñü‰õÄÅ Ñïã≤÷ «∞Å#∞ Ñ¶H©~°¡ áÈ~å@O Z Œ∞~À¯"åeû

=zÛOk.HõOÃÑh JkèHÍ~°∞Å Œ∞+ì áêÅ#‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ u~°QÆ|_»@O =∂„ «"Õ∞ Ñ¶H©~°∞¡

KÕ™ê~°∞ «Ñ¨Ê áêÅ<åÑ¨~°"≥∞ÿ# =º=ã÷#∞ Ñ¨\˜+ìOQÍ ~°∂á⁄OkOKåÅx ãÖHõeÊOK«ÖË Œ∞.P<å\ ˜ ã ¨ fi^ Õj áêÅ‰ õ ΩÅ#∞ Q“~ °qã ¨∂ Î , áêÅ<åk èHÍ~åxfl K ÕÑ ¨\ ˜ ì „Ñ ¨[Å‰ õ Ω

KÕÜ« «x"åfieûOkQÍ HÀ~å~°∞ QÍx, å"Õ∞ áêÅ<å =º=ã÷#∞ KÕÑ¨>Ëì PÖ’K«#Å∞ KÕÜ«∞ÖË Œ∞.Ñ¶¨H©~°¡ ^è•i‡Hõ ^Œ$+≤ì ‰õÄ_® JO^Œ∞‰õΩ J#∞=∞uOK«Hõ áÈ=@O =Å#, HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ

g∞^Œ ™êkèOz# Ñ¶¨∞# q[Ü«∂Å#∞ =º=™ê÷QÆ`«O KÕã¨∞HÀÖË^Œ∞. PÜ«∂ „áêO`åÅÖ’„Ñ¨[Å J=ã¨~åÅ#∞ |\ì áÈ~å_»@O, ZHõ _çHõHõ _» q[Ü«∂Å∞ ™êkèOz, „Ñ¨[Å#∞ Ñ‘_»#

#∞O_ç q=ÚH˜Î QÍqOz `«$Ñ≤ÎÑ¨_ç ãïÃÑ@∞ì‰õΩ<åfl~°∞ `«Ñ¨Ê, ~å[ºO ~å*ÏºkèHÍ~°O J#∞PÖ’K«# KÕÜ«∞ÖË^Œ∞.

D ÑïÏ=∂Å‰õΩ `À_»∞QÍ HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ = ŒÌ#∞#fl Ñ¶≤~°OQÆ∞ÖÏ¡O\˜ P èŒ∞xHõPÜ«Ú^è•Å∞, ã¨=∂Kå~° =º=ã¨÷, ã¨∞tH˜∆`«∞Öˇ·# ™êÜ«Ú^èŒ |ÅQÍÅ`À ã¨∞n~°… áÈ~å@O

KÕÜ«∞@O Ñ¶H©~°¡‰õΩ Hõ+ì™ê èŒº"≥∞ÿOk. „Ñü‰õÄÅ Ñïã≤÷ «∞ÅÖ’ ‰õÄ_® ™êkèOz# q[Ü«∂Å∞ãÖáêkOz ÃÑ\˜ì# Q“~°=O, „Ñ¨[ÅÖ’ ÃÑiy# Ñ¨Å∞‰õΩ|_ç, ãÖáêkOK«∞‰õΩ#fl ãÖÑ¨^Œ,

JO`«~°æ`« qÉèË^•Å∞, HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ ‰õΩ„@Å∞ Jhfl HõeÑ≤ Ñ¶¨H©~°¡ L^Œº=∂xH˜ q+¨=∞Ñïã≤÷ «∞Å#∞ ã¨$+≤ìOKå~Ú. ã¨=∞~°∞úú_≥·# =∞Efl ëê „Ñü‰õÄÅ Ñïã≤÷ «∞Åxfl\˜h KåHõK«HõºOQÍ

Ñï+¨ iOK«∞‰õΩO@∂, „Ñü „Ñü‰õÄÅ «#∂ J#∞‰õÄÅOQÍ =∂~°∞Û‰õΩO@∂ J„ÑüÇ¨Ï «OQÍ=ÚO^Œ∞‰õΩ ™êQÍ~°∞. „Ñ¨^è•#OQÍ Ñ‘~ü–=Ús^£Å =∞^èŒº#∞#fl |Å"≥∞ÿ# ^è•i‡Hõ ãÖ|O^èŒO

=¸ÅOQÍ Ñ¶H©~°¡Ö’ ã¨∞™ê÷Ñ≤ «"≥∞ÿ# SHõº «#∞ â◊ «$=Ù «Hõ∆"Õ∞ QÆO_çH˘@ìÖËHõáÈÜ«∂_»∞. P«~°∞"å « HÍÅO QÆ_çKÕH˘kÌ ã¨Ç¨Ï[OQÍ L Œº=∞O |ÅÇ‘Ï#Ñ¨_»™êyOk.

z=i áÈ~å@O1786 _çÃãO|~ü 29= `Õn# =∞Efl ëê `«# J#∞K«~°∞Å`À |QÆ∂~å lÖÏ¡

=ÚO„QÍ „QÍ=∞OÖ’ q_çk KÕã≤# ÖˇÑ¶≤ì<≥O\ò „a"å<£û |ÅQÍÅ#∞ PHõã≤‡HõOQÍ K«∞@∞ì=Ú\Ïì~°∞.

|ÅÇ‘Ï#Ñ¨_»∞ «∞#fl Ñ¶H©~°¡ L Œº=∂xH˜ [=ã¨ åÎfiÅ∞ JOkOKåÅx =∞Efl ëê ÉèÏqOKå~°∞.

HõOÃÑh |ÅQÍÅ g∞^Œ ™êÇ¨Ï™È¿Ñ`«OQÍ ^•_ç [iÑ≤, J#∞K«~°∞ÅÖ’ #∂`«# L`ÕÎ[O

HõeÊOKåÅx, J#∞K«~°∞Å =∞^èŒº# U~°Ê_ç# q"å^•Å‰õΩ ã¨fiã≤Î K≥áêÊÅx ™êÇ¨Ïã¨ ^•_ç

[iáê~°∞. P ã¨=∞Ü«∞OÖ’, QÆ «OÖ’ J<ÕHõ™ê~°∞¡ «=∞ Hõà◊§ Z Œ∞@<Õ «Ñ≤ÊOK«∞‰õΩáÈ~Ú#=∞Efl ëê#∞ ZÖÏÔQ·<å |OkèOKåÅ<Õ Ñ¨@∞ì ŒÅ`À HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ∞, ÉèÏs |ÅQÍÅ`À

=ÚO„QÍÖ’ =∞Efl ëê HÀãÖ Z Œ∞~°∞K«∂ã¨∞Î<åfl~Ú. P "å`å=~°OÖ’ [iy# ™êÇ¨Ïã¨ ^•_ç cèHõ~°OQÍ ™êyOk. Ñ¨Å∞=Ù~°∞

QÍÜ«∞Ñ¨_®¤~°∞. =∞Efl ëê Ju ÖÏÑ¶∞=O`À HõuÎ uÑ¨C «∂, â◊„ «∞=Ù#∞ ŒiKÕ~°x=fi‰õΩO_®*Ï„QÆ «ÎÑ¨_»∞ «∂ ~°Éèí∂q∞Ö’ g~° qÇ¨~°O KÕã¨∂Î, Jig~° ÉèíÜ«∞OHõ~°OQÍ áÈ~å_®~°∞. J

^•_çÖ’ =∞Efl ëê#∞ «∞áêH© QÆ∞O_»∞ `åH˜ f„= QÍÜ«∞"≥∞ÿOk. ~°HõÎO F_»∞ «∞<åfl ÖˇHõKÕÜ«∞Hõ J «ºO « "ÕQÆO`À «# QÆ∞„~°O g∞ Œ Œ∂ã¨∞‰õáÈ «∞#fl =∞Efl ëê HõOÃÑh |ÅQÍÅ

Z^Œ∞~°∞Ñ¨_ç#Ê\˜H©, PÜ«∞##∞ K«∞@∞ì=Ú\˜ì<å |OkèOK«ÖËHõáÈÜ«∂~Ú. QÆ`«OÖ’ zH˜¯#>ËìzH˜¯ Ju ÖÏÑ¶¨∞=OQÍ, J`«ºO`« "ÕQÆO`À QÆ∞„~°Ñ¨Ù ™êfis KÕã¨∂Î `«Ñ≤ÊOK«∞‰õΩx áÈ~Ú#

=∞Efl ëê D™êi ‰õÄ_® «=∞ Hõà◊§ Z Œ∞@<Õ =∞@∞=∂Ü«∞=∞Ü«∂º~°∞. PÜ«∞# Pq èŒOQÍ`«Ñ≤ÊOK«∞‰õΩx áÈ=@O ã¨Ç≤ÏOK«ÖËx POˆQ¡Ü«∞ JkèHÍi ÖˇÑ¶≤ì<≥O\ò „a"å<£û QÍÜ«∞Ñ¨_ç#

=∞Efl ëê#∞ "≥O\Ï_®_»∞. J#∞K«~°∞Å ~°Hõ∆ =ÅÜ«∞O, „Ñ¨[Å ã¨Ç¨Ü«∞O`À =∞Efl ëêPOˆQ¡Ü«ÚÅ‰õΩ \’Hõ~å WzÛ z=~°‰õΩ «Ñ≤ÊOK«∞‰õΩ<åfl~°∞.

=∞Ç¨ ¿ã<åx JãÎ=∞Ü«∞OHõOÃÑh Ãã·xHÍkèHÍi ÖˇÑ¶≤ ì<≥O\ò „a"å<£û Hõà◊√§QÆÑ≤Ê, `å#∞ Ñ¨Ù\˜ì ÃÑiy#

=∂Y<£Ñ¨Ó~ü‰õΩ =∞Efl ëê ã¨∞~°H˜∆`«OQÍ KÕ~°∞‰õΩ<åfl~°∞. |Å"≥∞ÿ# QÍÜ«∂Å∞ HÍ=@OÖ’PÜ«∞# Ñïã≤÷u „Ñ¨=∂ ŒHõ~°OQÍ =∂iOk. J#∞K«~°∞Å∞ PO^Àà◊# K≥O^•~°∞. J#∞K«~°∞Å∞,ã¨Ç¨ÏK«~°∞Å∞ =∞Efl ëê#∞ HÍáê_»∞‰õΩ<ÕO Œ∞‰õΩ â◊ «q è•Å „Ñ¨Ü«∞uflOKå~°∞. zH˜ «û xq∞ «ÎO=∞Efl ëê#∞ =∞~˘Hõ „áêO`åxH˜ «~°eOK«@O ™ê èŒºO HÍÖË Œ∞. QÍÜ«∂Å #∞O_ç J «ºkèHõ~°HõÎO „ã¨qOK«@O =Å# =∞Efl ëê Hõ^ŒÅÖË#O`«QÍ |ÅÇ‘Ï#"≥∞ÿáÈÜ«∂~°∞. HõOÃÑh|ÅQÍÅ#∞, „a\©+π Ãã·<åºkèHÍ~°∞Å#∞ QÆ_»QÆ_»ÖÏ_çOz# =∞Ç¨<åÜ«∞‰õΩ_»∞ =∞$`«∞º=Ù`ÀáÈ~å@O „áê~°OaèOKå~°∞. ã¨∞n~°… áÈ~å@ K«i„ «Ö’ â◊„ «∞=Ù =ÅÜ«∞O #∞O_ç KåHõK«HõºOQÍÑ¨Å∞=∂~°∞¡ «Ñ≤ÊOK«∞‰õΩ#fl =∞Efl ëê‰õΩ D™êi =∞$ «∞º=Ù#∞O_ç «Ñ≤ÊOK«∞‰õΩ<Õ J=HÍâ◊OÖËHõáÈ~ÚOk. â◊„`«∞=Ù`À áÈ~å_»∞`«∂ =∞$`«∞º=ÚYO KÕi<å ˆH∆=∞OQÍ uiy ~åQÆey#g~°∞_»∞ =∞Efl ëê#∞ D™êi =∞$ «∞º=Ù =_çã≤ Ñ¨@∞ì‰õΩOk. D q èŒOQÍ ÉÏ è•ã¨~°Ê„ Œ+¨µìÖ·#„Ñ¨*Å =Ú Œ∞Ìa_»¤_»∞, „a\©+¨~°¡ g∞ Œ `˘e u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ *ˇO_®#∞ ZQÆ∞~°"Õã≤# =∞Efl ëê,z=~°‰õΩ «# Ñ¨Ósfi‰õΩÅ QÆ_»¤, =∂Y<£Ñ¨Ó~üÖ’ JãÎq∞OKå~°∞.

J#fl‰õΩ «QÆæ «=Ú‡_»∞ =¸™ê ëêJã¨=∂# áÈ~å@ Ü≥∂ èŒ∞_»∞ =∞Efl ëê Ñ¶H©~ü Hõ#∞=¸Ü«∞QÍ<Õ Ñ¶H©~°¡ L Œº=∞O

JO`«iOzáÈ~ÚO^Œx ãÖ`«ã≤Oz# HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ‰õΩ P ãÖ`À+Ö ZO`À HÍÅO

xÅ∞=ÖË^Œ∞. JÅ∞ÃÑ~°∞QÆHõ Ñ¶≤~°OwÅ g∞^Œ áÈ~°∞ ãëÊ# =∞Efl ëê ã¨∂ÊùiÎx PÜ«∞#™È Œ~°∞_»∞ =¸™ê ëê H˘#™êyOKå~°∞. =∞Efl ëê t+¨µº_»∞ ‰õÄ_® J~Ú#@∞=O\˜ =¸™ê

ëê áÈ~å@ ÉÏ^èŒº`«Å#∞ ã‘fiHõiOKå~°∞. J#fl‰õΩ U =∂„`«O fã≤áÈ‰õΩO_® Ñ¶≤~°OwÅ#∞=ÚÑ¨ÙÊuÑ¨ÊÅ∞ ÃÑ\Ïì~°∞. HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ`À ÔQiÖÏ¡ áÈ~å@ Ñ¨ Œú «∞Å`À áÈ~°∞ ã¨ÅÊ@"Õ∞HÍHõ,

25 26


«=∞ |ÅQÍÅ ~åHõ#∞ =ÚO Œ∞QÍ â◊„ «∞=Ù‰õΩ ≥eÑ≤≤ ^•_»∞Å∞ [iÑ≤# ãÖÑ¶∞@#Å‰õΩ =¸™êëê ¿Ñ~åæOKå~°∞. P<å_»∞ PÜ«∞# ™êyOz# áÈ~å\ÏÅ f~°∞ P `«~°∞"å`« HÍÅOÖ’JÅ∂¡i ã‘ å~å=∞~åA ™êyOz# =∞#ºO áÈ~°∞#∞ QÆ∞~°∞Î‰õΩ ≥ã¨∞ÎOk.

1787 „áêO`«OÖ’ =Úã≤^•ú Ñ¨~°QÆÏ‰õΩ K≥Ok# [g∞O^•~°∞ „áê™ê^ŒO g∞^Œ^•_çH˜ =¸™ê ëê ã≤ ŒúO HÍ™êQÍ~°∞. P q+¨Ü«∞O ≥eã≤# [g∞O^•~°∞ P ã¨=∂Kå~åxfl=Ú+‘~åÉÏ^£ HõÖˇHõì~ü‰õΩ `≥eáê_»∞. =¸™ê ëê U Hõ∆Ï<≥·fl<å ^•_çKÕÜ«∞=K«Ûx ™êÜ«Ú^èŒ^ŒàÏÅ#∞ ÑÖÑ≤ ~°H˜∆OK«=Åã≤OkQÍ HÀ~å_»∞. P q+¨Ü«∞O "ÕQÆ∞Å ^•fi~å =¸™ê ëê‰õΩ≥eã≤Ok. [g∞O^•~°∞ K«~°ºÑ¨@¡ P„QÆÇ≤Ïã¨∂Î PÜ«∞# XHõ ÖËY ~åâß_»∞. P ÖËYÖ’ '... <å

g∞ Œ =Ú+‘~åÉÏ £ HõÖˇHõì~ü‰õΩ Ñ¶≤~åº Œ∞ KÕ™ê=Ù. J~Ú Õ Uq∞ ÖÏÉèíO. <Õ#∞ h #∞O_çHÀi# #QÆ^Œ∞#∞ `«Ñ¨ÊHõ fã¨∞‰õΩáÈ`å#∞. ^èŒ#O ã≤^ŒúO K≥~Úº....—, Jx ¿Ñ~˘¯O@∂ã¨=∂Kå~°O ÑÖÑ≤ xˆ~Ìt « ã¨=∞Ü«∂# [g∞O^•~°∞ Éèí=Oux KÕ~°∞‰õΩ<åfl~°∞. „Ñ¨Hõ\Õz#Ô~q#∂º ™⁄=Ú‡#∞ ~å|@∞ì‰õΩx x„+¨ q∞Oz# =¸™ê ëê HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ‰õΩ ã¨"åÖòqã≤~å~°∞.

P<å_»∞ ™ê=∂#º „Ñ¨*ÏhHõO`Àáê@∞QÍ Ñ¨Å∞=Ù~°∞ [g∞O^•~°∞Å∞ ‰õÄ_® =¸™êëê‰õΩ KÕÜ« «xKåÛ~°∞. =ÚYºOQÍ „Ñ¨[Å∞ J#∞Hõ∆O J„Ñ¨=∞ «∞ÎÖ· =¸™ê <Õ «$ «fiOÖ’xÜ≥∂ èŒ∞Å#∞ HÍáê_»∞‰õΩ<åfl~°∞. 1788 E<£ 22# PHõã≤‡HõOQÍ â◊„ «∞=Ù ^•_çKÕÜ«∞QÍ =¸™êëê#∞, PÜ«∞# ã¨Ç¨ÏK«~°∞Å#∞ „Ñ¨[Å∞ ZO « KåHõK«HõºOQÍ HÍáê_çOk k<å*òÑ¨Ó~ü HõÖˇHõì~ü~åã≤# ÖËY ^•fi~å |Ç≤Ï~°æ «O J=Ù «∞Ok. =¸™ê ëê <åÜ«∞Hõ «fiOÖ’x áÈ~å@ g~°∞Å‰õΩáê`« [g∞O^•~°∞Å∞ `À_®Ê@∞xKåÛ~°∞. „Ñ¨[Å =∞^Œú`«∞`À U~åÊ@∞ KÕã¨∞‰õΩ#fl "ÕQÆ∞Å^•fi~å HõOÃÑh |ÅQÍÅ Hõ^ŒeHõÅ#∞ Ñ¨ã≤Hõ\˜ì Hõ∆ÏÅÖ’ =∞@∞=∂Ü«∞"≥∞ÿ, PHõ™ê‡`«∞ÎQÍ^•_ç KÕã≤ HõOÃÑh JkèHÍ~°∞Å#∞ =∞\ìHõiÑ≤OK«@OÖ’ =¸™ê ëê «# J#fl#∞ JHõ∆~åÅJ#∞ãïOKå~°∞. ã¨fi^Õj ~åAÅ∞, ~å∞Å`À =¸™ê ëê KÕ`«∞Å∞ Hõeáê~°∞. PÜ«∞#ã¨<åºã¨∞Å <Õ`«Å∞ Éèí"åx áê^äŒH±, ^Õg KÒ^Œ~åÜ«∞üÅ`À Hõeã≤ Ñ¨Å∞ áÈ~å\ÏÅÖ’áêÅ∞ÑÖK«∞‰õΩ<åfl~°∞. =∞Efl ëê ã¨<åºã¨∞Å ŒàÏxH˜ <åÜ«∞Hõ «fiO =Ç≤ÏOz# q èŒOQÍ<Õ=¸™ê ëê ‰õÄ_® 1786 Ñ¶≤„|=i 17# 200 =∞Ok ã¨<åºã¨∞Å ŒàÏxH˜ <åÜ«∞Hõ «fiO=Ç≤ÏOKå~°x ÔHÑì<£ JÖˇQÍ˚O_»~ü, ~°OQÍÑ¨Ó~ü HõÖˇHõì~ü‰õΩ ~åã≤# ÖËYÖ’ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞.

=¸™ê ëê «# |ÅQÍÅ‰õΩ P èŒ∞xHõ tHõ∆ HõeÊOKå~°∞. HõOÃÑh ¿ã=Ö’#∞#flã¨fi ÕjÜ«ÚÅÖ’ =ºuˆ~Hõ «#∞ Ô~K«ÛQ˘\ì ã¨fiÑ¨Hõ∆OÖ’H˜ PHõi¬OKå~°∞. D |ÅQÍÅxfl\˜H©HõOÃÑh |ÅQÍÅ `«~°Ç¨Ö’ ^Œ∞ã¨∞ÎÅ∞, PÜ«Ú^è•Å∞ U~åÊ@∞ KÕ™ê~°∞. QÆ∂_è»Kåi ^ŒàÏxfl=∞iO`« Ñ¨\˜+¨ìO KÕ™ê~°∞. ÔQiÖÏ¡ áÈ~å@OÖ’ Pi`Õi# =¸™ê ëê â◊„`«∞=Ù#∞ TÑ≤iÑ‘Å∞ÛHÀx=fi‰õΩO_® ^•_»∞Å∞ KÕã≤ zHÍ‰õΩ Ñ¨~åÛ~°∞. ÉèÏsZ`«∞Î# |ÅQÍÅ∞ L#flÑ¨Ê\˜H©HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ‰õΩ =¸™ê ëê u~°∞QÆ∞ÉÏ@¡#∞ xÅ∞=iOK«ÖËHõáÈ=@O qâı+Ö.

P<å_»∞ áÈ~å@ g~°∞Å‰õΩ PÑ¨ Œ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ «Å^•K«∞HÀ_®xH˜ <ÕáêÖò Ñ¨~°fi «

„áêO`åÅ∞ ÉÏQÍ LÑ¨Ü≥∂QÆÑ¨_Õq. D Ñïã≤÷ux QÆ=∞xOz# HõOÃÑh JkèHÍi "åÔ~<£¿ÇÏã≤ìOQ∑ <ÕáêÖò Ñ¨~°fi « ™ê#∞=ÙÅ g∞ Œ Œ$+≤ì ™êiOKå_»∞. XHõ "≥·Ñ¨Ù Ñ¶H©~°∞¡–ã¨<åºã¨∞Å‰õΩ

xÅ∞= h_»ÖË‰õΩO_® KÕÜ«∞@"Õ∞ HÍ‰õΩO_®, HõOÃÑh ã¨~°∞‰õΩÅ ZQÆ∞=∞`«∞Å∞–kQÆ∞=∞`«∞Å∞ÃÑOK«@O HÀã¨=∞O@∂ <ÕáêÖò ~åA`À ¿ãflÇ¨ÏO KÕ™ê_»∞. XÑ¨ÊO^•Å∞ ‰õΩ Œ∞~°∞Û‰õΩ<åfl_»∞.

Ñ¶e «OQÍ Ñ¶H©~°∞¡, ã¨<åºã¨∞Å‰õΩ <ÕáêÖò „áêO «OÖ’ «Å^•K«∞‰õΩ<Õ gÅ∞ ÖË‰õΩO_® áÈ~ÚOk.

Ñ¶H©~°¡–ã¨<åºã¨∞Å áÈ~å\Ïxfl ZÖÏÔQ·<å J˜KÕÜ«∂Åx x~°‚~ÚOK«∞‰õΩ#fl HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ∞Ñ¶¨H©~°¡–ã¨<åºã¨∞Å∞ KÕuH˜ zH˜¯`Õ ZHõ¯_çHõHõ¯_» Ç¨Ï`«O KÕÜ«∞=∞x, Li fÜ«∞=∞x, Ju

Hõiî#OQÍ =º=Ç¨ÏiOK«=∞x Ãã·xHÍkèHÍ~°∞Å‰õΩ L`«Î~°∞fiÅ∞ *ÏsKÕ™ê~°∞. D Ñïã≤÷`«∞Å=Å# Ñ¶H©~°¡‰õΩ, ã¨<åºã¨∞Å‰õΩ Hõ+ìHÍÅO •Ñ¨ÙiOzOk. J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© P Ü≥∂ èŒ∞Å∞ Ñ¶≤~°OwÅ

g∞^Œ „Ñ¨Hõ\Õz# áÈ~å\Ïxfl q~°q∞OK«ÖË^Œ∞. J=HÍâ◊O ÅaèOz# KÀ@ÖÏ¡ HõOÃÑháêÅ##∞ ã¨"åÖò KÕâß~°∞. HõOÃÑh JkèHÍ~°∞Å∞ áÈ~å@ g~°∞Å Ñ¨@¡ H˜~å`«HõOQÍ

=º=Ç¨ÏiOKå~°∞. z„`«Ç≤ÏOã¨Å∞, Lif`«Å∞ ™ê=∂#º"≥∞ÿáÈÜ«∂~Ú. =¸™ê ëê Ñ¶¨H©~üZHõ¯_» HõxÊOz<å HÍeÛ"ÕÜ«∂eûOkQÍ, PÜ«∞# KÕ`«lH˜¯#@ì~Ú`Õ `«Hõ ∆"Õ∞ Li

fÜ«∂eûOkQÍ HõOÃÑh JkèHÍi "Õ∞[~ü "≥∞ÿ\òÖÏO_£‰õΩ HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ #∞O_ç „Ñ¨ ÕºHõP ÕâßÅ∞ *Ïs JÜ«∂º~Ú. J@∞=O\˜ „Ñ¨=∂ ŒHõ~° "å`å=~°OÖ’ =∞~°O «Ñ¨Ê =∞~˘Hõ

|Ç¨ï=∞u ÅaèOK« Œx ≥eã≤ ‰õÄ_® J «ºO « è≥·~°º™êÇ¨Ï™êÅ`À Ñ¶≤~°OwÅ`À áÈ~å_»∞ «∂=¸™ê ëê Ñ¶H©~ü 1792 =∂iÛÖ’ «∞áêH© QÆ∞à◊§H˜ |ÅÜ«∂º~°∞.

QÆ∞~°∞=Ù‰õΩ «QÆæ t+¨µº_»∞ z~åQ∑ Jb ëê=∞Efl ëê <åÜ«∞Hõ «fiOÖ’ ~å@∞ Õe# =∞~˘Hõ <åÜ«∞‰õΩ_»∞ z~åQ∑ Jb ëê.

Ñ¶≤~°OwÅ#∞ «iq∞ H˘@ì_»"Õ∞ ã¨=∞ã¨ºÅ‰õΩ Ñïëê¯~°OQÍ ÉèÏqOz# z~åQ∑ Jb ëê QÆ∞~°∞=Ù

ÉÏ@Ö’ #_çKå~°∞. z~åQ∑ Jb HõOÃÑh ^ŒàÏÅg∞^Œ ^•_»∞Å∞ [iÑ≤, Ñ¨Å∞=∂~°∞¡

Ñ¨~ål`«∞Å#∞ KÕ™ê~°∞. PÜ«∞# ‰õÄ_® ÔQiÖÏ¡ áÈ~å\Ïxfl J#∞ãïOKå~°∞. 1793Ö’

=∂ÖÏÌ = ŒÌ [iy# áÈ~å@OÖ’ HõOÃÑh |ÅQÍÅ∞ J «ºkèHõO HÍ=@O`À z~åQ∑ Jb

«# |ÅQÍÅ#∞ `À_˘¯x J#∂Ç¨ÏºsuÖ’ J Œ$â◊º"≥∞ÿ<å~°x HõOÃÑh JkèHÍ~°∞Å∞ Pâ◊Û~°ºO

=ºHõÎOKÕã¨∂Î L#fl`« JkèHÍ~°∞Å‰õΩ ã¨=∂Kå~°O JOkOKå~°∞. D ãÖÑ¶¨∞@#Å#∞ |\©ì

z~åQ∑ Jb ëê â◊H˜Î ™ê=∞~å÷ºÅ∞ "≥Å¡_»=Ù`å~Ú. z~åQ∑ Jb ëê`À áê@∞QÍ PÜ«∞#

[@∞ìÖ’ =∞~˘Hõ g~°∞_»∞ Ñ¶‘~å QÆ∞Öò ëê Ñ¶H©~ü ‰õÄ_® „Ñ¨ è•# áê„ « x~°fiÇ≤ÏOKå~°x _®II

âßOu"≥∂Üü∞ ~åÜü∞ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. L=∞‡_ç ÅH∆ÍºÅ ™ê èŒ# HÀãÖ ã¨<åºã¨∞Å <åÜ«∞‰õΩÅ`À

Hõeã≤ z~åQ∑ Jb ëê SHõºáÈ~å\ÏÅ∞ ™êyOKå~°∞. 1790Ö’ z~åQ∑ Jb ã¨<åºã¨∞Å

<Õ`«Å∞ "≥∂Ç¨Ï<£ yi`À Hõeã≤ ÉèÏs |ÅQÍÅ`À ^•_»∞Å‰õΩ ã≤^ŒúO J=Ù`«∞<åfl~°x "≥∞ÿ"£∞

ã≤OQ∑ HõÖˇHõì~ü Dãπì WO_ç=∂ HõOÃÑhH˜ ã¨=∂Kå~°O JOkOKå_»∞. JO ÕHÍ Œ∞ "å~°<£

¿ÇÏã≤ìOQ∑û ‰õÄ_®, z~åQ∑ Jb ã<åºã∞Å <åÜ«∞‰õΩÅ`À Hõeã≤ KÕã≤# áÈ~å\ÏÅ#∞ ãq=~°OQÍ

¿Ñ~˘¯<åfl_»∞.

P `«~°∞"åu HÍÅOÖ’ ã¨<åºã¨∞Å–Ñ¶¨H©~° ¡ =∞^èŒº# Jaè„áêÜ«∞Éè Ë^•Å∞á⁄_»K«∂áê~Ú. D qÉèË •Å∞ ZO « Œ∂~°O "≥àÏ§Ü«∞O>Ë z~åQ∑ Jb ÖÏO\˜ <åÜ«∞‰õΩÅ

=∞~°ÏxH˜ HÍ~°=∞Ü«∂º~Ú. P ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ã¨<åºã¨∞Å ^ŒàÏÅ‰õΩ "≥∂u ã≤OQ∑ yi<åÜ«∞Hõ «fiO =Ç≤Ïã¨∞Î<åfl~°∞. |HÍ~ÚÅ =ã¨∂Å∞ q+¨Ü«∞OÖ’ PÜ«∞#‰õΩ z~åQ∑ JbH˜

=∞ èŒº# =∞#ã¨Ê~°÷Å∞ U~°Ê_®¤~Ú. 1792 „áêO «OÖ’ |HÍ~ÚÅ∞ _ç=∂O_£ KÕã¨∂Î ÑÖÑ≤#

27 28


`«# =∞#∞+¨µÅ#∞ z~åQ∑ Jb JQ“~°=Ñ¨~åÛ~°O@∂ P„QÆÇ≤ÏOz# "≥∂fã≤OQ∑ yi, P~å„uH ~å„ Õ z~åQ∑ Jb ŒàÏÅ g∞ Œ •_çKÕ™ê_»∞. P •_çÖ’ z~åQ∑ Jb ëê ÇÏ «=∞Ü«∂º_»x

HõOÃÑh JkèHÍ~°∞Å iHÍ~°∞¤Å∞ "≥Å¡_çKÕ™ê~Ú.z~åQ∑ Jb Ç¨Ï «º`À =∞Efl ëê HÍÅOÖ’ Ñ¶H©~°∞¡–ã¨<åºã¨∞Å =∞ èŒº U~°Ê_ç#

Ñ¨\˜+ì"≥∞ÿ# ãÖ|O è•ÅÖ’ Ñ¨QÆ∞à◊√§ HõxÊOz „Hõ=∞„Hõ=∞OQÍ |ÅÇ‘Ï# Ñ¨_®¤~Ú. ã¨<åºã¨∞Å<åÜ«∞‰õΩÅ∞ [g∞O^•~°∞Å‰õΩ ~°∞™œHõ~°ºO HõeÊOK«@O, P |HÍ~ÚÅ =ã¨∂Å∞ q+¨Ü«∞OÖ’

Hõiî#OQÍ =º=Ç¨ÏiOK«@O, `«k`«~° K«~°ºÅ =Å# P<å\˜ SHõº`«, L=∞‡_ç áÈ~å\ÏÅ∞,L=∞‡_ç ÅH∆ÍºÅ "å`å=~°O Hõ#∞=∞~°∞ÔQ·áÈ~ÚOk.

SHõº « HÀãÖ Ü«∞uflOz# â’Éèí<£ Jb ëêz~åQ∑ Jb «~°∞"å « P ™ê÷~Ú Hõey# <åÜ«∞‰õΩ_»∞ â’Éèí<£ Jb ëê. =∞Efl ëê

K «∂Ñ ≤# =∂~å æ# áÈ~ ° ∞ÉÏ@# #_çz# â’É è í< £ Jb ` «#^ ≥ ·# z#fl ^ ŒàÏxflU~åÊ@∞KÕã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. PÜ«∞# „Ñ¨^è•#OQÍ HõOÃÑh HõKÕÛsÅ g∞^Œ ^•_»∞Å∞ [iáê~°∞.z~åQ∑ Jb =∞~°O «~°∞"å « HõHÍqHõÖ·# Ñ¶H©~ü Ü≥∂ èŒ∞Å#∞ XHõKÀ@ KÕiÛ áÈ~°∞ÉÏ@##_çÑ≤OKÕO Œ∞‰õΩ, Ñ¶H©~°∞¡–ã¨<åºã¨∞Å =∞ èŒº# Hõ#∞=∞~°∞ÔQ·# SHõº «#∞ Ñ¨Ù#~°∞ ŒúiOKÕO Œ∞‰õΩqâı+¨ Hõ$+≤ ã¨ÖÏÊ~°∞. ÉÏkè`« „Ñ¨[Å∞, „Ñ¨^è•#OQÍ Ô~·`«∞Å Ñ¨H∆Í# Ñ¨Å∞ áÈ~å\ÏÅ∞™êyOKå~°∞. D Hõ$+≤Ö’ â’Éèí<£ Jb ëê‰õΩ J=Ún ëê, Ñ‘~°∞QÆ∞ÖÏ¡ ëê, "≥∂uÑ¨ÙÖÏ¡, <ÕQÆ∂ëê, |∞ Œ∂Ì ëê, W=∂O ëê, «k «~°∞Å∞ ã¨Ç¨ÏHõiOKå~°∞. |ÅQÍÅ#∞ ã¨g∞HõiOK«∞‰õΩ<åflHõâ’Éèí<£ Jb HõOÃÑh HõKÕÛsÅ g∞ Œ<Õ HÍ‰õΩO_®, ã¨fi Õj =~°ÎHÍxfl <åâ◊#O KÕã≤# HõOÃÑh"å˜[º ãÖã÷Å g∞ Œ ^•_»∞Å∞ [iáê~°∞.

1794Ö’ ~åOQÆO*ò "å˜[º ãÖã÷ g∞ Œ •_çKÕã≤ P~°∞"ÕÅ ~°∂áêÜ«∞Å #QÆ Œ∞#∞,#Å∞QÆ∞~°∞ ã≤áê~ÚÅ#∞ M·nÅ∞QÍ Ñ¶H©~°∞¡ fã¨∞‰õΩáÈÜ«∂~°h HõOÃÑh JkèHÍ~°∞Å∞ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞.â◊„ «∞=Ù WO@<Õ QÆ∂_è»K«~°ºO [~°áêÅ#fl Z «∞ÎQÆ_»Å`À â’Éèí<£ Jb ã¨fi ÕjÜ«ÚÖ·# HõOÃÑhJkèHÍ~°∞Å#∞ =â◊O KÕã¨∞‰õΩx Ñ¶H©~°¡‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ∞ fã¨∞‰õΩ<Õ x~°‚Ü«∂Å#∞ZÑ¨Ê\˜HõÑ¨C_»∞ ≥Å∞ã¨∞‰õΩO@∂, JO Œ∞‰õΩ J#∞QÆ∞OQÍ Z «∞ÎÅ∞ "Õã¨∂Î HõOÃÑh |ÅQÍÅ#∞z «∞Î KÕ™ê~°∞. â’Éèí<£ JbH˜ ã¨Ç¨ÏHõiOz# q∞„ «∞_»∞ N Õ"£ã≤OQ∑ ^•fi~å D ~°Ç¨Ïã¨ºO1774Ö’ |Ç≤Ï~°æ «"≥∞ÿOk. J#O «~° HÍÅOÖ’ ã¨=∞‰õÄi# HõOÃÑh Ô~q#∂º ÑÖÑ¨HõOÖ’Ñ¶H©~°¡ <Õ «Å =∞ èŒº# q"å ŒO «Öˇ «Î@O`À â’Éèí<£ JbH˜ Hõ+ìHÍÅO „áê~°OÉèí"≥∞ÿOk. Dq"å^•Å =Å# |ÅÇ‘Ï#Ñ¨_ç# Ñ¶H©~°¡#∞ =∞iO « |ÅÇ‘Ï#Ñ¨~ÛO Œ∞‰õΩ HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ∞‰õΩ„@ÑÓi « K«~°ºÅ∞ fã∞‰õΩ<åfl~°∞. â’Éèí<£ Jb ëê#∞ Ñ\ìzÛ#"åiH <åÅ∞QÆ∞"ÕÅ ~°∂áêÜ«∞Å|Ç¨ï=∞ux „Ñ¨Hõ\ÕKå~°∞. ^•_»∞Å#∞ JkèHõO KÕ™ê~°∞. â◊„ «∞=Ù ÉÏi# Ñ¨_»@O, â◊„ «∞=Ù«∞áêH˜ QÆ∞à◊§‰õΩ QÆ∞iHÍ=@O, JO «~°æ « ãÖÑ¶∞~°¬Å =¸ÅOQÍ HÍÅQÆ=∞#OÖ’ áÈ~å@O

ÉÏQÍ |ÅÇ‘Ï#Ñ¨_çOk. P «~°∞"å « ãÖ= «û~°HÍÅOÖ’<Õ áÈ~å\ÏÅ‰õΩ ≥~°Ñ¨_çOk.

Kåi„ «Hõ áÈ~å@O ã¨=∂ÑÎO„Ñ¨^è•# Ñ¶¨H©~ü <åÜ«∞‰õΩÅ∞, „Ñ¨[Å Jaè=∂#O ãÖáêkOK«∞‰õΩ#fl <Õ`«Å∞,

™ê#∞Éèí∂uÑ¨~°∞Å∞ JO «iOKåHõ ‰õÄ_® =∞Efl ëê ã¨∂ÊùiÎ À Ñ¨Å∞=Ù~°∞ Ñ¶H©~ü <Õ «Å∞

u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ "ÕkHõ g∞ Œ HõxÊOKå~°∞. Z=~°∞ U q èŒOQÍ ~°OQÆO g∞ Œ‰õΩ =zÛ<å JO Œ~°∂Ñ¶≤~°OwÅ ÃÑ «Î#O #∞O_ç [#‡Éèí∂q∞x q=ÚHõÎO KÕÜ«∞@O, HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ, P áêÅ‰õΩÅ

`˘`«∞ÎÅ Ñ‘_»# #∞O_ç „Ñ¨[Å‰õΩ ~°Hõ∆ HõeÊOK«@O, =_ô¤ "åºáê~°∞Å∞, [g∞O^•~°∞Å^ÀÑ≤_ôx x~ÀkèOK«@O „Ñ¨ è•# ÅH∆ÍºÅ∞QÍ xˆ~ÌtOK«∞‰õΩx áÈ~°∞ÉÏ@# ™êQÍ~°∞. SHõºOQÍ

áÈ~å@O ™êy#Ñ¨Ê\˜ HõO>Ë HõOÃÑh |ÅO =∞iO « ÃÑiy# «~°∞"å «, Ñ¶H©~°¡ |ÅQÍÅ∞`«QÆæ@O`À Ñ¶¨H©~°¡ L^Œº=∞O =~°∞ã¨ Ñ¨~å[Ü«∂Å#∞ K«qK«∂_®eû =zÛOk. „Ñ¨^è•#OQÍ

~°OQÍÑ¨Ó~ü, "≥∞ÿ"£∞ã≤OQ∑ „áêO`åÅÖ’ [iy# áÈ~å\ÏÅ∞ Ñ¶H©~°¡#∞ xsfi~°∞ºÅ#∞ KÕÕâß~Ú.D Ñïã≤÷ «∞ÅÖ’ <åÜ«∞Hõ «fiO ÅHõ∆ÏÅ∞ QÆÅ <Õ «Å∞ "Õ~fi~°∞ ŒàÏÅ#∞ U~åÊ@∞ KÕã¨∞‰õΩ<åfl~°∞.

Ñïq∞ « â◊HÎÜ«Ú‰õΩÎÅ`À «=∞ Ñï èŒ∞ÅÖ’ Ñ¶≤~°OwÅ g∞ Œ áÈ~å@O ™êyOKå~°∞.z~åQ∑ Jb, Ñ¶≤~åQ∑ JbÅ «~°∞"å « J Õ q èŒOQÍ ~åO*Ïh ëê, [Ç¨Ï∫i ëêÅ

[O@ LxH˜Ö’H˜ =zÛOk. D [O@ J™êûO "≥·Ñ¨ÙQÍ ™êy JHõ¯_» `«=∞ ™ê÷=~åÅ#∞U~°Ê~°∞Û‰õΩOk. J~Ú Õ D Œà◊OÖ’ ‰õÄ_® JO «~°æ « ãÖÑ¶∞~°¬Å∞ q∞ug∞~°@O =Å#

HõOÃÑh |ÅQÍÅ^Õ ÃÑ·KÕ~Ú J~ÚºOk. D „Ñü‰õÄÅ Ñïã≤÷`«∞ÅÖ’ ‰õÄ_® ™êÇ¨Ïã¨∞Öˇ·#Ñ¶¨H©~°∞¡ Ñ¨Å∞ ^ŒàÏÅÅ#∞ xi‡OKå~°∞. P ^ŒàÏÅ‰õΩ Ñ¨\˜+¨ì"≥∞ÿ# ™ê÷=~åÅ∞ U~åÊ@∞

KÕã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. J~Ú<å =Ú#∞Ñ¨\˜ â◊HÎ™ê=∞~åúºÅ#∞ Ñ¶H©~°∞¡ HÀÖ’ÊÜ«∂~°∞.D "å`å=~°O HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ‰õΩ L`åûÇ¨ÏO HõeyOzOk. =∞Efl ëê

`«~°∞"å`« ÉèÏs |ÅQÍÅ`À Ñ¶¨H©~°∞¡ ^•_»∞Å∞ [iÑ≤# ãÖÑ¶¨∞@#Å∞ ÃÑ^ŒÌQÍ ÖË#Ñ¨Ê\˜H©^ŒâßÉÏÌÅ `«~°|_ç `«=∞ JkèHÍ~åxfl ã¨"åÖò KÕÜ«∞\Ïxfl Dãπì WO_çÜ«∂ HõOÃÑh,

ã¨Ç¨ÏOK«ÖËHõáÈ~ÚOk. JO «‰õΩ =ÚO Œ∞ WzÛ# JkèHÍ~åÅ HõO>Ë =∞iO « f„= K«~°ºÅ`ÀÑ¶¨H©~°¡#∞, ã¨<åºã¨∞Å#∞ Jz"ÕÜ«∞\ÏxH˜ JkèHÍ~°∞Å‰õΩ HõOÃÑh ã¨Ê+¨ì"≥∞ÿ# P^ÕâßÅ#∞

*Ïs KÕã≤Ok. u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ Jz"Õ`«‰õΩ ÉèÏsQÍ |ÅQÍÅ#∞ ~°OQÆOÖ’H˜ kOzOk.XHõ"≥·Ñ¨Ù HõOÃÑh «# Ñ¨ÓiÎ â◊HÎ ™ê=∞~åúºÅ`À =ÚO Œ∞‰õΩ ~åQÍ, Ñ¶H©~°¡–ã¨<åºã¨∞Å L Œº=∞O

JO «~°æ « ã¨=∞ã¨ºÅ`À, qzÛù#"≥∞ÿ# SHõº « À, z#fl z#fl ŒàÏÅ ™ê÷~ÚH˜ KÕi JOu=∞Ñ¶¨∞_çÜ«∞Å#∞ ÖˇHõ¯ÃÑ@ì™êyOk. D #∂`«# ÑïÏ=∂Å =Å# HõOÃÑh |ÅQÍÅ#∞

Z Œ∞~À¯=_®xH˜ «y#O « â◊HÎ, ™ê=∞~°úºO <åÜ«∞‰õΩÅÖ’ ÖËHõáÈ=_»O`À Ñ¶H©~°¡ ™ê÷=~åÅhfl`«fii`«QÆu# HõOÃÑhÑ¨~°"≥∞ÿáÈÜ«∂~Ú.

1987Ö’ Ñ¨tÛ=∞ ÉˇOQÍÖò „Ñ¨Éèí∞ «fiO „Ñ¨K«∞iOz# INDIA'S STRUGGLEFOR FREEDOM - An Album Ö’, P <å_»∞ HõOÃÑh |ÅQÍÅ∞, JkèHÍ~°∞Å∞ [iÑ≤#

H˜~å «Hõ K«~°ºÅ#∞ ~°K«~Ú «Å∞ D q èŒOQÍ q=iOKå~°∞. '... „QÍ=∂Å#∞ «QÆ∞ÅÉˇ_»∂Î,'... „QÍ=∂Å#∞ «QÆ∞ÅÉˇ_»∂Î,'... „QÍ=∂Å#∞ «QÆ∞ÅÉˇ_»∂Î,'... „QÍ=∂Å#∞ «QÆ∞ÅÉˇ_»∂Î,'... „QÍ=∂Å#∞ «QÆ∞ÅÉˇ_»∂Î,

„Ñ¨[Å#∞ J_»¤OQÍ #iH˜"Õã¨∂Î, Ñ¶¨H©~°¡– ã¨<åºã¨∞Å u~°∞QÆ∞ÉÏ@¡#∞ Jz "ÕÜ«∞_®xH˜,„Ñ¨[Å#∞ J_»¤OQÍ #iH˜"Õã¨∂Î, Ñ¶¨H©~°¡– ã¨<åºã¨∞Å u~°∞QÆ∞ÉÏ@¡#∞ Jz "ÕÜ«∞_®xH˜,„Ñ¨[Å#∞ J_»¤OQÍ #iH˜"Õã¨∂Î, Ñ¶¨H©~°¡– ã¨<åºã¨∞Å u~°∞QÆ∞ÉÏ@¡#∞ Jz "ÕÜ«∞_®xH˜,„Ñ¨[Å#∞ J_»¤OQÍ #iH˜"Õã¨∂Î, Ñ¶¨H©~°¡– ã¨<åºã¨∞Å u~°∞QÆ∞ÉÏ@¡#∞ Jz "ÕÜ«∞_®xH˜,„Ñ¨[Å#∞ J_»¤OQÍ #iH˜"Õã¨∂Î, Ñ¶¨H©~°¡– ã¨<åºã¨∞Å u~°∞QÆ∞ÉÏ@¡#∞ Jz "ÕÜ«∞_®xH˜,

„a\©+¨~°¡‰õΩ HõhãÖ XHõ ^Œâß|ÌO Ñ¨\˜ìOk...—„a\©+¨~°¡‰õΩ HõhãÖ XHõ ^Œâß|ÌO Ñ¨\˜ìOk...—„a\©+¨~°¡‰õΩ HõhãÖ XHõ ^Œâß|ÌO Ñ¨\˜ìOk...—„a\©+¨~°¡‰õΩ HõhãÖ XHõ ^Œâß|ÌO Ñ¨\˜ìOk...—„a\©+¨~°¡‰õΩ HõhãÖ XHõ ^Œâß|ÌO Ñ¨\˜ìOk...— ( ..It took the British at least adecade of burning villages and slaughtering the people before they could sup-press the uprisings..). Ñ¶H©~°∞¡ – ã¨<åºã¨∞Å u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞Ö’ „Ñ¨ è•# áê„ « =Ç≤ÏOz#

=∞Efl ëê Ñ¶¨H©~ü, z~åQ∑ Jb ëê, =¸™ê ëê Jb, â’Éèí<£ Jb ëêÅ =∂~°æOÖ’áÈ~°∞ÉÏ@∞#∞ Z#∞fl‰õΩx, K«i„ «Ö’ z~°ã¨‡~°©Ü«∞"≥∞ÿ# MÏºux QÆ_çOz# HõsO ëê Ñ¶H©~ü,

29 30


~À+¨<£ Jb, W=∂O |H±¬ =∞‰õÄúO ëê [ÖÏÖò, "≥∂uÑ¨ÙÖÏ¡ «k «~°∞Å∞ K«i„ « Ñ¨Ù@ÅÖ’JO`«~åú#=∞Ü«∂º~°∞. D <Õ`«ÅO`å Ñ¶¨ ¨H©~°¡ =∞Ç¨Ï¿ã<åx =∞Efl ëê ÉÏ@# #_çzu~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ L Œº=∂Å‰õΩ „áêÏÅ∞ áÈã≤ =∞~°Ïxfl P#O ŒOQÍ H“yeOK«∞‰õΩ#fl Ü≥∂ èŒ∞Å∞.

D q^èŒOQÍ Ñ¶≤~°OwÅ‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ, ÉèÏ~°`« ™êfi`«O„`«º ãÖ„QÍ=∞ K«i„`«Ö’

`˘e u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ Ñ¨ åHÍxfl ZQÆ∞~°"Õã≤# Ñ¶∞# K«i„ «#∞ ã¨$+≤ìOK«∞‰õΩ#fl Ñ¶H©~°¡ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞¡ã¨=∞ã≤áÈÜ«∂~Ú. <åÅ∞QÆ∞ ^ŒâßÉÏÌÅáê@∞ ™êy# D áÈ~å\ÏÅ∞, ÉèÏ~°`« ™êfi`«O„`«º

ãÖ„QÍ=∞OÖ’ KÀ@∞ KÕã¨∞‰õΩ#fl Jxfl ~°HÍÅ q=ÚH˜Î áÈ~å\ÏÅ‰õΩ, g~° H˜â’~åÅ‰õΩã¨∂ÊùiÎ •Ü«∞Hõ=∞Ü«∂º~Ú. Dãπì WO_çÜ«∂ HõOÃÑh ÃÑ «Î<åxfl ã¨"åÖò KÕã≤ ŒâßÉÏÌÅ áê@∞

xÅz áÈ~å_ç# Ñ¶¨H©~°¡ L^Œº=∞O QÆ∞iOz QÆ=~°fl~ü [#~°Öò "åÔ~<£¿ÇÏã≤ìOQ∑û ~åã¨∞‰õΩ#flã¨‡$`«∞ÅÖ’ „Ñ¨™êÎqã¨∂Î, Ü«∂Éˇ·"ÕÅ‰õΩ ÃÑ·QÍ QÆÅ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞^•~°∞Å#∞ Jz"Õ¿ãO^Œ∞‰õΩ

HõOÃÑh ™êyOz# „Ñ¨Ü«∞`åflÅÖ’ Ñ¨Å∞=Ù~°∞ POˆQ¡Ü«∂kèHÍ~°∞Å#∞, J<ÕHõ HõOÃÑh ™êÜ«Ú èŒ|ÅQÍÅ#∞ HÀÖ’Ê@O, J<ÕHõ Ñ¨~å[Ü«∂Å#∞ K«qK«∂_»@O [iyO Œx ¿Ñ~˘¯<åfl_»∞.

D áÈ~å\ÏÅ∞ z=~°‰õΩ ¿ãfiKåÛù ™êfi`«O„`åºÅ#∞ HÀ~°∞‰õΩO@∂ ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ∞™êyOz# ã¨∞n~°… qÑ¡= áÈ~å\ÏÅ‰õΩ P Œ~°≈=∞Ü«∂ºÜ«∞x Dr. Santimoy Ray «# Free-dom Movement and Indian Muslims Ö’ „Ñ¨â◊Oã≤OKå_»∞. Ñ¶H©~°¡ – ã¨<åºã¨∞Åu~°∞QÆ∞ÉÏ@∞¡ qÑ¶ÅO K≥Ok#Ñ¨Ê\˜H©, ÑÖ^˘q∞‡k, W~°"≥· â◊ åÉÏÌÅÖ’ ™êy# ™êfi «O„ «º

ãÖ„QÍ=∞O g∞ Œ, „Ñ¨ è•#OQÍ =Ç¨cÅ∞, f„="å Œ∞Å∞QÍ Ñ≤Å∞=|_ç# PyflÜ«ÚQÆO <å\˜qÑ¡=HÍ~°∞Å g∞ Œ K≥~°QÆx =Ú„ ŒÅ∞ "Õã≤O Œ<åfl~°∞. ( Inspite of its falilure the revolt ofthe Fakirs and Sanyasis left an indelible imprint upon the future struggle forfreedom during the nineteenth and twentieth centuries, particularly upon theWahabis and revolutionaries of Agni Yug-known as terrorists ). <åÅ∞QÆ∞ ŒâßÉÏÌÅ

áê@∞ „a\©+π Ãã·<åºÅ#∞ L~°∞‰õΩÅ∞ Ñ¨~°∞QÆ∞Å∞ ÃÑ\ìOz, HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ#∞ `˘_»Q˘\ìã¨"åÖò KÕã≤# Ñ¶H©~°¡–ã¨<åºã¨∞Å áÈ~å\ÏÅ#∞ „Ñ¨=ÚY K«i„ «HÍ~°∞_»∞ _®Hõì~ü `å~åK«O £ '...'...'...'...'...

Ñ¨~°º=™ê#O ZÖÏQÆ∞<åfl J<ÕHõ ãÖ=`«û~åÅáê@∞ `«=∞ „Ñ¨ÉèÏ"åxfl K«∂áê~Ú...—Ñ¨~°º=™ê#O ZÖÏQÆ∞<åfl J<ÕHõ ãÖ=`«û~åÅáê@∞ `«=∞ „Ñ¨ÉèÏ"åxfl K«∂áê~Ú...—Ñ¨~°º=™ê#O ZÖÏQÆ∞<åfl J<ÕHõ ãÖ=`«û~åÅáê@∞ `«=∞ „Ñ¨ÉèÏ"åxfl K«∂áê~Ú...—Ñ¨~°º=™ê#O ZÖÏQÆ∞<åfl J<ÕHõ ãÖ=`«û~åÅáê@∞ `«=∞ „Ñ¨ÉèÏ"åxfl K«∂áê~Ú...—Ñ¨~°º=™ê#O ZÖÏQÆ∞<åfl J<ÕHõ ãÖ=`«û~åÅáê@∞ `«=∞ „Ñ¨ÉèÏ"åxfl K«∂áê~Ú...—JO@∂ P áÈ~å\ÏÅ „áê è•#º «#∞ "≥Å¡_çOKå~°∞.

1810Ö’ ÖÏ~ü¤q∞O\’ D u~°∞QÆ∞ÉÏ@¡#∞ „Ñ¨™êÎqã¨∂Î, , ".. In truth the sirdarsor captains of the band were esteemed and even called the Hakim or RulingPower, while the Government did not possess either authority or influence enoughto obtain from the people the smallest and towards their own protection..", JxP<å\˜ Dãπì WO_çÜ«∂ HõOÃÑh áêÅ# Œ∞ã≤úu q∂ Œ "åºMÏºxOKå_»∞. Ñ¶≤~°OwÅ ^•ã¨ºO

#∞O_ç Éèí~° «Éèí∂q∞x q=ÚHõÎO KÕÜ«∞_®xH˜ ™êy# ã¨∞n~°… ™êfi «O„ «º ãÖ„QÍ=∞ K«i„ «Ö’`«#^ŒO@∂ „Ñ¨`ÕºHõ ™êú<åxfl ã¨∞ã≤ú~°O KÕã¨∞‰õΩx, =∞Ç¨Ï`«Î~° ÅHõ∆º ™ê^èŒ<å kâ◊QÍ ™êy#

=Ç¨ÏcÅ, Ñ¶~årÅ áÈ~å\ÏÅ‰õΩ ã¨∂ÊiÎQÍ, áÈ~å@ g~°∞Å‰õΩ „¿Ñ~°QÍ xÅz# Ñ¶H©~°¡ –ã¨<åºã¨∞Å u~°∞QÆ∞ÉÏ@¡ K«i„ « <åÅ∞QÆ∞ ŒâßÉÏÌÅ «~°∞"å « 1800Ö’ =Úyã≤Ok.

ÉèÏ~° « Õâ◊OÖ’ =Åã¨"å Œ∞Å áêÅ# „áê~°OÉèí"≥∞ÿ# "≥Ú Œ\˜ ~ÀA #∞O_ç „Ñ¨ èŒ=∞™êfi «O„ «º ãÖ„QÍ=∞OQÍ K«i„ «ÔHH˜ # u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ =~°‰õΩ ™ê„=∂[º"å Œ∞Å‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ

Z<Àfl ™êÜ«Ú^èŒ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞¡ [iQÍ~Ú. „a\©+π áêÅ# =Å# Ñ¨^Œ=ÙÅ∞ áÈQ˘@∞ì‰õΩ#flã¨fi^Õj áêÅ‰õΩÅ∞, Éèí∂™êfi=ÚÅ∞, áêÖˇQÍO_»∞¡ u~°∞QÆ∞ÉÏ@¡‰õΩ `˘Å∞`« <åÜ«∞Hõ`«fiO

=Ç≤ÏOKå~°∞. P `«~°∞"å`« „Ñ¨[Å #∞O_ç Ñ¨Ù@∞ìH˘zÛ# <åÜ«∞‰õΩÅ∞ P HÍ~°ºÉèÏ~åxflã‘fiHõiOKå~°∞. áê¡ã‘ Ü«Ú ŒÌO «~°∞"å « ' ÉˇOQÍÖò k"åh — g∞ Œ ÃÑ «Î#O ãÖáêkOz#

Dãπì WO_çÜ«∂ HõOÃÑh, Éèí~°`« Éèí∂q∞ #∞O_ç JOk#O`« ^ÀK«∞‰õΩáÈ"åÅ#fl ^Œ∞+¨ì

ãÖHõÅÊO`À, q#∂ «fl Ô~q#∂º Ñ¨ ŒÌ «∞Å#∞ „Ñ¨"Õâ◊ÃÑ\ìOk. D Ñ¨ Œú «∞Å =Å# „QÍg∞

=º=™ê~ÚHõ Pi÷Hõ =º=ãú zè<åflaè#fl"≥∞ÿáÈ~ÚOk. „Ñ¨*ÏhHõO Ñ¨Å∞ WHõ @¡‰õΩ QÆ∞~°Ü«∂º~°∞.

HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ∞, áêÅ‰õΩÅ `˘`«∞ÎÅ∞, P `˘`«∞ÎÅ =∞^ŒÌ`«∞^•~°∞Å∞ „Ñ¨*ÏhHÍxfl

^ÀK«∞‰õΩO@∂ ãÖÑ¨#∞flÅ∞ HÍ™êQÍ~°∞.

„a\©+¨~°¡ âßâ◊fi « Ñ¨#∞fl q è•#O (Permanent Settlement) =Å# D Œ∞ã≤÷úu

L`«Ê#fl"≥∞ÿOk. =º=™ê~ÚHõ ^Õâ◊OÖ’ Ô~·`«∞‰õΩ Éèí∂q∞ g∞^Œ Ç¨Ï‰õΩ¯ ÖË‰õΩO_® KÕÜ«∞@O

^•fi~å =Åã áêÅ‰õΩÅ∞ „‰õÄ~°"≥∞ÿ# Ô~q#∂º q è•<åÅ‰õΩ NHÍ~°O K«∞\Ïì~°∞. [g∞O^•~°∞Å‰õΩ

31

K≥~°™êÅÅ∞, LiH˘Ü«∞ºÅ‰õΩ "≥~°=Hõ q„Hõq∞Oz#=Ç¨c g~°∞Å∞

1820–1870

232


Éèí∂=ÚÅ g∞^Œ âßâ◊fi`« JkèHÍ~°O Hõ@ìÉˇ\˜ì, J`«ºkèHõ "≥Ú`åÎÅÖ’ ™êO=`«ûiHõ Åaúx

~å|@∞ì‰õΩO@∂ , Ô~· «∞Å#∞ [g∞O^•~°∞Å ŒÜ«∂ ŒH∆ÏºÅ áêÖË™ê~°∞. HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ‰õΩJ`«ºkèHõ "≥Ú`åÎÅ#∞ K≥e¡OK«=Åã≤ ~å=_»O`À Ô~·`«∞ #∞O_ç J`«ºkèHõ ÑÖ@ ÉèÏQÍxfl

[g∞O^•~°∞Å∞ Ñ≤O_»∞HÀ=_»O „áê~°OaèOKå~°∞.D "å`å=~°OÖ’ „QÍg∞ „áêO`åÅ Ñïã≤úu ^•~°∞OQÍ `«Ü«∂~°~ÚºOk.

=_ô¤ "åºáê~°∞Öˇ·# =∞Ç¨[#∞Å∞ „QÍ=∞ã¨∞÷Å#∞ Ñ‘_çOK« ™êQÍ~°∞. HõOÃÑh =~°Î‰õΩÅ∞,"åºáê~°∞Å∞, JkèHÍ~°∞Å∞ ã¨fi Õj "å˜[ºO g∞ Œ ÃÑ «Î#O K«ÖÏ~ÚOK«@O P~°OaèOKå~°∞.

JkèHÍ~°∞Å AÅ∞O q∞ug∞iOk. D Ñïã≤÷uH˜ `À_»∞QÍ ÉˇOQÍÖò „áêO`«OÖ’ =zÛ#f„= ^Œ∞iƒùHõ∆O „Ñ¨*ÏhHÍxfl Ñ¨Å∞ "≥`«Å áêÖË˚ã≤Ok. PHõe^ŒÑ¨ÙÊÅ`À JÅ=∞\˜ã¨∂Î

«O_ÀÑ¨ «O_®Å∞QÍ „Ñ¨[Å∞ =∞~°˜ã¨∞Î<åfl, HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ∞, [g∞O^•~°∞Å∞, =∞Ç¨[#∞Å∞Ñ¨~°=∞ H˜~å`«HõOQÍ =º=Ç¨ÏiOKå~°∞.

D Œ∞~°ƒù~° Ñïã≤÷ «∞Å #∞O_ç, áêÅ‰õΩÅ Ñ‘_»# #∞O_ç q=ÚHÎ HÀ~°∞ «∂, HõOÃÑháêÅ‰õΩÅ ÃÑ «Î<åxfl =ºuˆ~H˜ã¨∂Î u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞¡ „Ñ¨[fiiÖÏ¡~Ú. 1760 #∞O_ç 1800 =~°‰õΩ

ÉˇOQÍÖò „áêO «O =Úã≤¡O Ñ¶H©~°∞¡, <åQÍ ã¨<åºã¨∞Å∞ HõÅã≤, q_çq_çQÍ áÈ~å_®~°∞. PÜ«Ú èŒ|ÅO, JOQÆ |ÅO, J~°ú|ÅO QÆÅ HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ∞, D u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞#∞ <åÅ∞QÆ∞

^ŒâßÉÏÌÅ `«~°∞"å`« QÍh [~ÚOK«ÖËHõáÈÜ«∂~°∞. Ñ¶¨H©~°¡ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ =Úyã≤# =¸_»∞^ŒâßÉÏÌÅ `«~°∞"å`« Éèí~°`« QÆ_»¤ g∞^Œ =∞~˘Hõ =∞Ç¨Ï`«Î~° áÈ~å@O ~°∂Ñ¨Ùk^Œ∞Ì‰õΩOk.D

áÈ~å\Ïxfl =∞Ç¨Ï «Î~° ' =Ç¨c L Œº=∞OQÍ —' =Ç¨c L Œº=∞OQÍ —' =Ç¨c L Œº=∞OQÍ —' =Ç¨c L Œº=∞OQÍ —' =Ç¨c L Œº=∞OQÍ — K«i„ « <å=∞Hõ~°O KÕã≤Ok. D L Œº=∞O1820 #∞O_ç 1870 =~°‰õΩ J~°úâ◊ åaÌ áê@∞ ™êy, Õâ◊OÖ’ ~°ye# q=ÚHÎ áÈ~å\ÏÅ‰õΩ

ã¨∂ÊùiÎ^•Ü«∞Hõ"≥∞ÿOk.

=Ç¨c=Ç¨c=Ç¨c=Ç¨c=Ç¨c J#∞ Ñ¨ ŒO L Œº=∞HÍ~°∞Å∞ Z#∞fl‰õΩ#flk HÍ Œ∞. „a\©+¨~°¡ ÃÑ «Î<åhfl,

PkèÑ¨ åºhfl `˘_»Q˘\ì ã¨"åÖò KÕã≤, =Åã¨ áêÅ‰õΩÅ#∞ =ÚÑ¨ÙÊuÑ¨ÊÅ∞ ÃÑ\ì# L Œº=∞HÍ~°∞Å=∞`« ãÖ|O^èŒ"≥∞ÿ# ãÖ„Ñ¨^•Ü«∂Å#∞ P^è•~°OQÍ KÕã¨∞H˘x, =Úã≤¡O ã¨=∂[O #∞O_ç

"åix "Õ~°∞ KÕÜ«∂Å#fl ‰õΩÜ«Ú‰õΩÎÅ`À =Ç¨cÅ∞ =∂~°æ„Éèí+ì «fiO K≥Ok# =Úã≤¡OÅx „a\©+¨~°∞¡ÃÑ ŒÌ Z «∞Î# „Ñ¨Kå~°O KÕâß~°∞. P JKå~åÅ#∞ áê\ÕKÕ"åix =Ç¨cÅ∞ QÍ <å=∞Hõ~°O

KÕã≤ Jã¨ åºÅ#∞ „Ñ¨Kå~°OÖ’ ÃÑ\Ïì~°∞. D „Ñ¨Kå~°O "≥#∞HõQÆÅ ‰õΩ„@#∞ QÆ∞iÎOK«x H˘O Œ~°∞=∞øbfiÅ∞, LÖË=∂Å∞ =Ç¨cÅ‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ Ñ¶`åfiÅ∞ ‰õÄ_® *ÏsKÕ™ê~°∞.

=Ç¨cÅ∞ Z=~°∞?Jˆ~aÜ«∂‰õΩ K≥Ok# ãÖã¨$¯~°Î J|∞ÌÖò =Ç¨Éò, W™ê¡O =∞ « ã≤ •ÌO`åÅ‰õΩ ÉèÏ+¨ºO

K≥Ñ≤Ê, ãÖã¨ iOz â◊√ Œú « åÎfixfl „Ñ¨"Õâ◊ÃÑ\Ïì~°∞. PÜ«∞# „Ñ¨É’kèOz# `åuÎfiHõ èÀ~°˜,

PKå~° ãÖ„Ñ¨^•Ü«∂Å#∞ J#∞ãïOz# =Úã≤¡OÅ#∞ =Ç¨cÅ∞ J<åfl~°∞. W™ê¡O

=∞`å#∞Ü«∂Ü«ÚÅ∞ W™ê¡O x~ÌtOz#, =∞ÇÏ=∞‡ £ „Ñ=HõÎ K«∂Ñ≤# •i «Ñ≤Ê ÑÜ«∞xã∞Î<åfl~°x

ÉèÏqOz, „Ñ¨=HõÎ xˆ~ÌtOz# ÉÏ@Ö’, W™ê¡O Pq~°ƒùqOz# <å\˜ ãÖ„Ñ¨ •Ü«∂Å =∂~åæ#

=Úã≤¡O ã¨=∂*Ïxfl #_çÑ≤OK«\ÏxH˜ „Ñ¨Ü«∞`åflÅ∞ „áê~°OaèOKå~°∞. ã¨fiK«Ûù «, ã¨=∂# «fiO,

™œ„ÉèÏ «$ «fiO, ã¨ •Kå~°O, ã¨pÛùÅ «, ÅH∆ÍºÅ∞QÍ D L Œº=∞O P~°OÉèí"≥∞ÿOk. ( ".. Thefounder was the Arab theologian Mohammed Bin Abdul Wahad, who preacheda revival of pure Islam and a campaign for genuine monotheism..", - A Dictio-nary for Believers and Non-believers, Progress Publishers, Moscow, 1889 )

D ãO„Ñ^•Ü«∂xfl ' «sMÏ–U–=∞ÇÏ=∞‡nÜ«∂ — ( Tariqa-I-Muhammadiya)Jx =Ç¨c `«`«Î«fi"Õ`«ÎÅ∞ Ñ≤Å∞K«∞‰õΩ<åfl~°∞. J|∞ÌÖò =Ç¨Éò xˆ~ÌtOz# ãÖ„Ñ¨^•Ü«∂Å∞,ãÖã¨ ~°Å J#∞ã¨~°Ö’ KåÖÏ xHõ zÛQÍ#∂, Hõiî#OQÍ#∂ =º=Ç¨ÏiOK«@O =Ç¨cÅ

„Ñ¨`ÕºHõ`«. =Ç¨cÅ∞ `«=∞ =G^è•~°, PKå~°–ãÖ„Ñ¨^•Ü«∂ÅÖ’ ™ê=∂#º =Úã≤¡OÅHõO>Ë aè#flOQÍ HõxÊOK«™êQÍ~°∞. `«=∞ PÖ’K«#Å`À, PKå~° ™êO„Ñ¨^•Ü«∂Å`À

UH©ÉèíqOK«x À\˜ =∞ «ã¨∞úÅ#∞ ' =Ú+πi‰õΩ¯Å∞ — QÍ ÑïQÆÕK«@O`À, ™ê=∂#º [<å=oÖ’JáÈÇ¨ÏÅ∞ Jáê~åúÅ‰õΩ J™ê¯~°O U~°Ê_çOk. J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© Jz~°HÍÅOÖ’<Õ =Ç¨c

« «ÎfiO, ãÖ„Ñ¨ •Ü«∂Å∞ ÉÏQÍ „Ñ¨Kå~°O á⁄O^•~Ú. P «~°∞"å « è•i‡Hõ PÖ’K«#Å‰õΩ`À_»∞QÍ Pi÷Hõ, ~å[H©Ü«∞ J=ã¨~åÅ∞, ÉèÏ=#Å∞ =Ç¨c L Œº=∂xfl ÃÑ#"Õã¨∞‰õΩáÈ=_»O`À

=Ç¨c L Œº=∞O K«i„ «Ö’ „Ñ¨ ÕºHõ ™ê÷#O á⁄O ŒQÆeyOk.

L Œº=∞ x~å‡ « ã¨Ü«∞º £ JÇ¨Ï=∞‡ £ |ˆ~efiJˆ~aÜ«∂Ö’ Pq~°ƒùqOz# =Ç¨c ãÖ„Ñ¨ •Ü«∂xfl ÉèÏ~° « ÕâßxH˜ ÑïK«Ü«∞O

KÕã≤# =ºH˜Î L`«Î~°„Ñ¨^Õâò ~åROÖ’x ~åÜ«∞|ˆ~eH˜ K≥Ok# ã¨Ü«∞º^£ JÇ¨Ï=∞‡^£ |ˆ~efi.1803Ö’ q^•ºÉèÏºãÖ Ñ¨ÓiÎKÕã≤# PÜ«∞# \’OH± #"å|∞ Jg∞~üMÏ<£ Ãã·#ºOÖ’ KÕ~å~°∞.

Ãã·xHõ tHõ∆ á⁄O^•~°∞. Jg∞~üMÏ<£ „a\©+π áêÅ‰õΩÅ PkèÑ¨`åºxfl JOwHõiOK«@O`À,JHõ¯_» LO_»ÖËHõ 1817Ö’ Ñ¨^Œg q~°=∞ KÕâß~°∞. P<å_»∞ W™ê¡q∞H± Ñ¨Ù#~°∞^ŒÌ~°

L^Œº=∂Å#∞ ™êyOz# „Ñ¨=ÚY W™ê¡q∞H± `«`«Îfi"Õ`«ÎÅ∞ ëê =eÜ«ÚÖÏ¡ (1703–62),PÜ«∞# ‰õΩ=∂~°∞_»∞ J|∞ÌÖò Jr*ò (1746–1823) Å `åuÎfiHõ ã≤^•úO`åÅ‰õΩ PÜ«∞#

PHõi¬ «∞_»Ü«∂º~°∞. P ã≤ •úO`åÅ#∞ „Ñ¨[Å‰õΩ q=iã¨∂Î Ñ¨Å∞ „áêO`åÅ∞ Ñ¨~°º\ÕKå~°∞.

D „Ñ¨Kå~°O HÍ~°º„Hõ=∞OÖ’ PÜ«∞#‰õΩ ÃÑ ŒÌ t+¨º=~°æO U~°Ê_çOk.

1821Ö’ PÜ«∞# Zxq∞k =O^ŒÅ t+¨µºÅ`À Ç¨Ï*ò Ü«∂„`« KÕ™ê~°∞. P

ã=∞Ü«∞OÖ’ J|∞ÌÖò =ÇÉò QÆ∞iOz q<åfl~°∞. J~aÜ«∂Ö’ PÜ«∞#‰õΩ =Çc ãO„Ñ^•Ü«∞O

ÑïK«Ü«∞"≥∞ÿOk. P `åuÎfiHõ ã≤^•úO`åxH˜ „Ñ¨ÉèÏq`«∞_»Ü«∂º~°∞. 1824Ö’ =∞HÍ¯ #∞O_ç

ã¨fi Õâ◊O KÕ~°∞‰õΩ<åfl~°∞. ÉèÏ~° « Õâ◊OÖ’x Ñïã≤÷ «∞Å#∞ QÆ=∞xOKå~°∞. =Ç¨c « «Îfiâß„ãÎO

„Ñ¨HÍ~°OQÍ â◊√ Œú W™ê¡O#∞, =∞Ç¨Ï=∞‡ £ „Ñ¨=HõÎ =∂~åæxfl =Úã≤¡OÅ∞ «∞.K«. «Ñ¨Ê‰õΩO_®

J#∞ãïOKÕÖÏ, PK«iOKÕÖÏ K«∂_®ÅO>Ë, Jk W™ê¡q∞H± ~å[ºOÖ’ =∂„ «"Õ∞ ™ê èŒº=∞x

ã¨Ü«∞º^£ JÇ¨Ï=∞‡^£ ÉèÏqOKå~°∞. ã¨fi^Õâ◊OÖ’ „a\©+¨~°¡ ÃÑ`«Î<åxfl ã¨Ç≤ÏOK«ÖËHõáÈÜ«∂~°∞.

„a\©+¨~°¡#∞ `«iq∞"ÕÜ«∂Åx ãÖHõeÊOKå~°∞.

W™ê ¡q∞H ± ~å[º™ê ÷Ñ ¨#‰ õ Ω É è Ïs ã ÖYºÖ’ =Ç ¨ c HÍ~ ° ºH õ~ ° ÎÅ#∞ã¨=∞‰õÄ~°∞Û‰õΩ<ÕO Œ∞‰õΩ Ñ¨Å∞ Ñ¨~°º@#Å∞ KÕ™ê~°∞. `åuÎfiHõ, PiúHõ, ~å[H©Ü«∞ ã≤ •úO`åÅ#∞,

q è•<åÅ#∞ „Ñ¨[Å‰õΩ q=iOKå~°∞. „ÑüKÀ@ PÜ«∞#‰õΩ Ñ¶∞#OQÍ ™êfiQÆ «O ÅaèOzOk.

33 34


ÉèÏs J#∞K«~°=~°æO U~°Ê_çOk. D Ñ¨~°º@#Å ãÖ Œ~°ƒùOQÍ Ñ¨Å∞KÀ@¡ =Ç¨c ˆHO„^•Å#∞U~åÊ@∞ KÕ™ê~°∞. P ˆHO„^•Å‰õΩ ã¨=∞~°∞úÖˇ·# x~åfiÇ¨Ï‰õΩÅ#∞ xÜ«∞q∞Oz, =Ç¨c `«`«Îfi

„Ñ¨Kå~°O KÕÜ«∂eûOkQÍ L^ÀƒkèOKå~°∞. P «~°∞"å « =∞ «Ñ¨~°"≥∞ÿ#, ~å[H©Ü«∞ q è•<åÅ#∞J=∞Å∞ Ñ¨ˆ~ÛO^Œ∞‰õΩ ã¨Ô~·# ™ê÷ ú=~°O HÀãÖ J<Õfi+¨ ™êyOKå~°∞. D PÖ’K«#Å

Ñ¨~°º=™ê#OQÍ "åÜ«∞=º ãïÇ¨Ï Œ∞ÌÖ’x Ñ¨~°fi « „áêO`åÅ#∞ ZOÑ≤Hõ KÕã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. JHõ _»L#fl Ñ¨~îå<£ *Ï «∞Å „Ñ¨*ÏhHÍxfl =Ç¨c ã≤ •úO`åÅ`À „Ñ¨ÉèÏq «O KÕã≤, ãïÇ¨Ï Œ∞Ì J= «e

"≥·Ñ¨Ù #∞O_ç ‰õÄ_® ã¨Ç¨Ü«∞O á⁄O^Œ=K«Ûx PtOKå~°∞. ã¨fi^Õâ◊OÖ’x HÍ~°ºHõ~°ÎÅ#∞,J#∞K«~°∞Å#∞ "åÜ«∞=º ãïÇ¨Ï Œ∞Ì ˆHO„^•xH˜ «~°e ~°=∞‡x Ñ≤Å∞Ñ¨Ù WKåÛ~°∞. P Ñ≤Å∞Ñ¨Ù

"Õ∞~°‰õΩ ÉèÏs ãÖYºÖ’ PÜ«∞# "≥O@ #_çz# J#∞K«~°∞Å`À, Ñ¨k =∂™êÅ áê@∞ =¸_»∞"ÕÅ "≥∞ÿà◊√§ „Ñ¨Ü«∂Õz QÆ=∞º™êú#O KÕ~°∞‰õΩ<åfl~°∞. ™ê÷=~åÅ∞ U~åÊ@∞ KÕã¨∞‰õΩx áÈ~å@O

„áê~°OaèOz, ÃÑëê=~ü#∞ ™êfinè#O KÕã¨∞‰õΩ<åfl~°∞.D ãÖ^Œ~°ƒùOQÍ<Õ ã¨Ü«∞º^£ JÇ¨Ï=∞‡^£ "åÜ«∞=º ãïÇ¨Ï^Œ∞Ì „áêO`åÅÖ’x

Ñ¨~îå<£Å‰õΩ â◊√^Œú W™ê¡O QÆ∞iOz É’kèã¨∂Î, W™ê¡O‰õΩ =ºuˆ~Hõ"≥∞ÿ# =¸_è®Kå~åÅ#∞q_»<å_»=∞x „Ñ¨Kå~°O KÕ™ê~°∞. D =∂~°∞ÊÅ∞ #K«Ûx Ñ¨~îå<£Å∞ PÜ«∞#‰õΩ `À_®Ê@∞

W=fiÖË Œ∞. ã¨Ü«∞º £ JÇ¨Ï=∞‡ £ ™êyOz# è•i‡Hõ „Ñ¨Kå~°O Ñ¨Å∞ „áêO`åÅÖ’ q[Ü«∂Å∞™êkèOz<å Ñ¨ÓiÎ Ñ¨@∞ì ÅaèOK«ÖË Œ∞. PÜ«∞#‰õΩ H˘xfl „áêO «OÖ’ ã≤ú~° «fiO ÅaèOKåHõ

=Úã≤¡OÅ q∂ Œ HõuÎQÆ\ì# ã≤‰õΩ¯Å g∞ Œ Ü«Ú ŒÌO „Ñ¨Hõ\ÕKå~°∞. z=~°‰õΩ 1831Ö’ ÉÏÖòHÀ\ò= ŒÌ =∞Ç¨Ï~å*Ï ~°Ol ü ã≤OQ∑ À [iy# Ü«Ú ŒúOÖ’ ã¨Ü«∞º £ JÇ¨Ï=∞‡ £, PÜ«∞# „Ñ¨ è•#

J#∞K«~°∞_»∞ =∞Ç¨Ï=∞‡^£ W™ê‡~ÚÖò J=∞~°∞ÅÜ«∂º~°∞. D Ü«Ú^ŒúOÖ’ Ñ¨~å[Ü«∞OáêÅ∞QÍ=@O =Ç¨cÅ∞ ã¨Ç≤ÏOK«ÖËHõáÈÜ«∂~°∞. P «~°∞"å « ã≤‰õΩ¯Å∞ „a\©+¨~°¡‰õΩ «Å=Oz,

=Åã"å Œ∞Å ÃÑ «Î<åxfl ã‘fiHõiOKå~°∞. D ÑiÏ=∞O`À ãÜ«∞º £ JÇÏ=∞‡ £ J#∞K«~°°=~°æ"≥∞ÿ#=Ç¨cÅ∞, «=∞ PÜ«Ú è•Å#∞ =Åã¨áêÅ‰õΩÅ kâ◊QÍ QÆ∞iÃÑ\Ïì~°∞.

u~°QÆ|_»¤ Ñ¨Ùe g∞~ü x™êû~ü Jb=Ç¨c ã≤^•úO`åÅ#∞ ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ |Ç¨ïà◊ „Ñ¨Kå~°O QÍqOz# ã¨Ü«∞º^£

JÇ¨Ï=∞‡ £ q[Ü«∞Ü«∂„ «Å #∞O_ç L ÕÎ[O á⁄Ok „a\©+¨~°¡ g∞ Œ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ *ˇO_®#∞ZQÆ∞~°"Õã≤# áÈ~å@ g~°∞_»∞ g∞~ü x™êû~ü Jbx \˜@∂ g∞~ü, \˜@∂ q∞Ü«∂ Jx ‰õÄ_®Ñ≤eKÕ"å~°∞. ÉˇOQÍÖòÖ’x #ˆ~¯Öò|iÜ«∂ ã¨g∞áê# QÆÅ KåO^£Ñ¨Ó~üÖ’x =∞^èŒº`«~°QÆuÔ~· «∞ ‰õΩ@∞OÉÏ# 1782Ö’ PÜ«∞# [x‡OKå~°∞. z#fl «#O #∞O_Õ "åºÜ«∂=∞O, ‰õΩã‘ÎÑ¨@¡=∞‰õΩ¯= K«∂Ñ≤ =∞Oz =™êÎ^Œ∞QÍ MÏºuQÍOKå~°∞. HõÅHõ`åÎ "≥o§ Ñ¨Å∞ ‰õΩã‘Î áÈ\©ÅÖ’áêÖÁæ<åfl~°∞. 1815Ö’ uiy=zÛ <å_çÜ«∂ [g∞O^•~°∞ H˘Å∞=ÙÖ’ KÕ~å~°∞. D ãÖ Œ~°ƒùOQÍ<å_çÜ«∂Ö’ [iy# XHõ ^˘q∞‡Ö’ áêÖÁæ<åfl~°∞. P ãÖÑ¶∞@#Ö’ PÜ«∞#‰õΩ tHõ∆ Ñ¨_çOk.D ãÖÑ¶∞@# «~°∞"å « [g∞O^•~°∞ H˘Å∞=Ù#∞ =ke ÃÑ\Ïì~°∞. J#O «~°O HõÅHõ åÎÖ’x‰õΩb# ãÖÑ¨#fl =~åæxH˜ K≥Ok# F ‰õΩ@∞O|O H˘Å∞=ÙÖ’ KÕ~å~°∞. D H˘Å∞=Ù PÜ«∞#rq`åxfl ÃÑ#∞ =∂~°∞ÊÅ‰õΩ QÆ∞iKÕã≤Ok. ™ê=∂#º ‰õΩã‘Î =™êÎ Œ∞ Ö’x P è•ºu‡Hõ"Õ «Î#∞,

„Ñ¨[Å HÀãÖ „áêÏÅ#∞ W=fi_®xH˜ ã≤ ŒúÑ¨_Õ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ g~°∞_çfl "Õ∞ÖÁ¯eÊOk.

1823 „áêO`«OÖ’ PÜ«∞# Ç¨Ï*ò Ü«∂„`«‰õΩ =∞HÍ¯ "≥àÏ§~°∞. P ã¨=∞Ü«∂#

ã¨Ü«∞º £ JÇ¨Ï=∞‡ £ |ˆ~fie, Ñ¶Ô~·r L Œº=∞ <åÜ«∞‰õΩ_»∞ +ïÜ«∞ «∞ÖÏ¡ ‰õÄ_® =∞HÍ¯Ö’

LO_»@O `«@ã≤÷OzOk. D <åÜ«∞‰õΩÅ∞ =ÚQÆ∞æ~°∂ HõÅ∞ã¨∞HÀ=@"Õ∞HÍHõ, ™ê÷xHõ =Ç¨c

<åÜ«∞‰õΩÅ`À ‰õÄ_® ãÖ|O è•Å∞ U~°Ê~°∞Û‰õΩ<åfl~°∞. =∞HÍ¯ #∞O_ç uiy =KåÛHõ H˘O «HÍÅO

HõÅHõ`åÎÖ’ QÆ_çÑ≤ #ˆ~¯Öò|iÜ«∂ ã¨g∞áê# QÆÅ ÃÇ·Ï^Œ~üÑ¨Ó~ü "≥o§ ã≤÷~°x"åãÖ U~åÊ@∞

KÕã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. =Ç¨c `«`Î«fi„Ñ¨Kå~°O `«# rq`åâ◊Ü«∞OQÍ x~°‚~ÚOK«∞‰õΩx, P kâ◊QÍ

„Ñ¨Ü«∂O „áê~°OaèOKå~°∞. „QÍ=∂Å∞, Ñ¨@ìÏÅ∞ u~°∞QÆ∞`«∂ „Ñ¨[Å‰õΩ <≥·uHõ, ^è•i‡Hõ

É’ èŒ#Å∞ KÕÜ«∞™êQÍ~°∞. D É’ èŒ#Å∞ «fi~°Ö’<Õ „Ñ¨[Å#∞ PHõi¬OKå~Ú. ¿Ñ Œ Ô~· «∞Å∞,

KÕu =$ «∞ÎÅ"å~°∞, KÕ<Õ « Ñ¨#∞Å "å~°∞ PÜ«∞# "≥O@ #_»∞ã¨∂Î, =Ç¨c ãÖ„Ñ¨ •Ü«∂xH˜

J#∞QÆ∞OQÍ `«=∞ rq`åÅ#∞ =∂~°∞Û‰õΩ<åfl~°∞. Ñïã¨~° „áêO`åÅÖ’ PÜ«∞#‰õΩ ÃÑ^ŒÌ

J#∞K«~° =~°æO U~°Ê_çOk. PÜ«∞# =∂~°æO J#∞ãïOKÕ "å~°O`å XHõ „Ñ¨ ÕºHõ ã¨=¸Ç¨ÏOQÍ

«Ü«∂~°Ü«∂º~°∞. D Ñ¨~°º@#Å ãÖ Œ~°ƒùOQÍ<Õ x™êû~ü Jb ™ê=∂#º „Ñ¨*ÏhHõO Ñ¨_»∞ «∞#fl

ÉÏ^èŒÅ#∞ QÆ=∞xOKå~°∞. HõOÃÑh JkèHÍ~°∞Å∞, [g∞O^•~°∞Å∞, =∞Ç¨[#∞Å∞ ™êyã¨∞Î#fl^ÀÑ≤_ ôx K«∂™ê~°∞. „Ñ¨[Å P„HõO^Œ#Å∞ q<åfl~°∞. =Åã¨ áêÅ‰õΩÅ ^ÀÑ≤_ ôx

x~ÀkèOKåÅ#∞‰õΩ<åfl~°∞. P kâ◊QÍ PÜ«∞# PÖ’K«#Å∞ ™êQÆ∞ «∞#fl ã¨=∞Ü«∞OÖ’ "åÜ«∞=ºãïÇ¨Ï Œ∞Ì „áêO`åÅÖ’ ã¨Ü«∞º £ JÇ¨Ï=∞‡ £ |ˆ~fie q[Ü«∂Å∞ PÜ«∞##∞ L ÕÎ[ÑïKå~Ú.

P ÉÏ@Ö’ „Ñ¨[Å#∞ ã¨=∂Ü«∞ «ÎO KÕ¿ãO Œ∞‰õΩ «#`À HõÅã≤ =zÛ# Ñ¶H©~°¡ À Ñ¨Å∞ Ñ¨~°º@#Å∞[iáê~°∞. D Ñ~°º@#Å∞ ~å#∞#fl HÍÅOÖ’ „áê~°OÉèíO HÍ#∞#fl áÈ~å\ÏÅ‰õΩ TÑ≤iáÈâß~Ú.

D Ñïã≤÷`«∞Å∞ WÖÏ LO_»QÍ HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ∞ =Úã≤¡OÅ rq`åÅ#∞

ÃÑ#∞=∂~°∞ÊÅ‰õΩ QÆ∞iKÕÜ«∞QÆÅ Ñ¨Å∞ K«~°ºÅ#∞ J=∞Å∞Ö’H˜ `≥KåÛ~°∞. ~å[ÉèÏQÆO Ug∞

PtOK«‰õΩO_® Ñ¨Ó~°fiÑ¨Ù áêÅ‰õΩÅ∞ è•i‡Hõ ãÖã÷Å‰õΩ Lz «OQÍ WzÛ# Éèí∂=ÚÅ#∞ HõOÃÑh

áêÅ‰õΩÅ∞ uiy ™êfinè#O KÕã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. P HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ J_»∞QÆ∞Å‰õΩ =∞_»∞QÆ∞ÖÁ ÕÎ

#∂ «# [g∞O^•~°∞Å#∞ ~°OQÆOÖ’H˜ fã¨∞‰õΩ~å=@O`À áê « [g∞O^•~°∞Å∞ XHõ ™êiQÍ

|*Ï~°fl Ñ_®¤~°∞. ~å[ ÉèÏ+QÍ "≥ey# Ñi¬Ü«∞<£ ÉèÏ+ ™ê÷#OÖ’ POQÆ¡ ÉèÏ+#∞ „Ñ"Õâ◊ÃÑ@ì_»O`À

=Úã≤¡O q^•º=O «∞Å∞ ÃÑ ŒÌ ãÖYºÖ’ x~°∞^ÀºQÆ∞ÅÜ«∂º~°∞. JÑ¨Ê\˜=~°‰õÄ <åºÜ«∞™ê÷<åÅÖ’

=Úã≤¡OÅ∞ K«ÖÏ~ÚOz# PkèHõº`«#∞ HÀÖ’ÊÜ«∂~°∞. D ÑïÏ=∂Å =¸ÅOQÍ =Úã≤¡O

ã¨=∂*OÖ’ f„= x~åâ◊ xã¨Ê$Ç¨ÏÅ∞ "åºÑ≤OKå~Ú. HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ∞ „Ñ¨"Õâ◊ ÃÑ\˜ì#

âßâ◊fi`« Ãã\˜Öò"≥∞O\ò Ô~q#∂º q^è•#O`À Ô~·`«∞ Éèí∂q∞ g∞^Œ Ç¨Ï‰õΩ¯Å#∞ HÀÖ’ÊÜ«∂_»∞.

ÑÖ@Ö’ J «ºkèHõ ÉèÏQÍxfl ~å[ÉèÏQÆOQÍ HõOÃÑhH˜ `˘ «∞ÎÖ·# [g∞O^•~°∞Å Ñ¨~°O KÕÜ«∂eû

=KÕÛãïH˜ Ô~· «∞‰õΩ Hõ+ìO–#+ìO «Ñ¨Ê q∞yÖËk Ug∂ ÖËHõáÈ~ÚOk. P Ñïã≤÷ «∞Å∞ ã¨$+≤ìOz#

x~åâ◊ xã¨Ê$Ç¨ÏÅ <ÕÑ¨^äŒºOÖ’ g∞~ü x™êû~ü Jb É’^èŒ#Å =Å#, ÉˇOQÍÖòÖ’x Ñ¨Å∞

lÖÏ¡Ö’¡ =Ç¨cÅ „áê|ÅºO ÉÏQÍ ÃÑiyOk. =Ç¨cÅO`å XHõ [@∞ì–Hõ@∞ì HÍ=@O`À,

`å=∞O`å XˆH ã¨=¸Ç¨Ï=∞#fl K≥· «#ºO ÃÑiy, Ñ‘_»#‰õΩ, ^ÀÑ≤_çH˜ =ºuˆ~HõOQÍ áÈ~å_®Å#fl

PÖ’K«#Å∞ JO‰õΩiOKå~Ú.

35 36


u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞‰õΩ c[O "Õã≤# [g∞O^•~°∞ Œ∞â◊Û~°ºD Ñïã≤÷ «∞Å∞ ÉˇOQÍÖò JO «\Ï LO_»QÍ „‰õÄ~°∞_»∞, qÖÏã¨Ñ¨Ù~°∞+¨µ_≥·# ' Ñ¨Ó~åfi

— „QÍ=∞O [g∞O^•~°∞ =∞~˘Hõ J_»∞QÆ∞ =ÚO Œ∞‰õΩ"Õã≤, =Ç¨cÅ#∞ x~°∞`åûÇ¨ÏÑ¨~ÛO Œ∞‰õΩ

J=∂#∞+¨ K«~°ºÅ∞ J=∞Å∞Ö’H˜ ≥KåÛ_»∞. =Úã≤¡"Õ∞ «~°∞Å ÑÖ_»∞QÆÅ‰õΩ =Úã≤¡OÅ =Ú‰õΩ¯Ñ≤O_çq~åàÏÅ∞ =ã¨∂Å∞ KÕÜ«∞_»O „áê~°OaèOKå_»∞. x~åHõiOz# "åix Ç≤ÏOã≤OK«_»@O,

x~°ƒOkèOK«_»O, J==∂# Ñ¨~°Û@O x «ºHõ$ «º"≥∞ÿOk. JkèHÍ~°∞Å P[˝Å#∞ QÍx, [g∞O^•~°∞P ÕâßÅ#∞ QÍh t~°™ê=Ç≤ÏOK«x =º‰õΩÎÅ rq`åÅ∞ Œ∞~°ƒù~°"≥∞ÿáÈÜ«∂~Ú. Jã «º P~ÀÑÅ∞

KÕÜ«∞@O, ÑÖKåÜ«∞f ÃÑ@ì_»O, HõKÕÛsH˜ ~°Ñ≤ÊOz, `«# =∞#∞+¨µÅ KÕ`«<Õ P~ÀÑ¨Å∞KÕ~ÚOz, "å\˜x |∞∞A=Ù KÕ~ÚOz, <Õ~°ã¨∞÷Å∞QÍ =Ú„^Œ"Õã≤ Ñ¨~°∞=Ù fÜ«∞@O ÖÏO\˜

‰õΩÜ«Ú‰õΩÎÅ`À =ÇcÅ#∞ âßs~°HõOQÍ, =∂#ã≤HõOQÍ Ç≤ÏOã≤OK« ™êQÍ_»∞. D "å`å=~°Ïxflã¨Ç≤ÏOK«ÖËx =Ç¨cÅ∞ [g∞O^•~°∞ K«~°ºÅ#∞ x~°ã≤OKå~°∞. „QÍ=∞OÖ’x =Ç¨cÅÖ’

HõxÊOz# D =∂~°∞Ê#∞ QÆ=∞xOz# [g∞O^•~°∞ Hõ$+‚ Õ=~åÜü∞, =Ç¨c ÃÑ ŒÌÅ#∞ Ñ≤eÑ≤OzÃÇÏK«ÛiHõÅ∞ KÕâß_»∞. D ÃÇÏK«ÛiHõÅ#∞ ÃÑ_»K≥q# ÃÑ_ç Õ KÕ Œ∞ ÑïÏ=∂Å#∞ K«qK«∂_®eû

=ã¨∞ÎO^Œx ÉˇkiOKå_»∞. P ã¨=∞Ü«∞OÖ’ [g∞O^•~°∞ g∞^Œ P„QÆÇ¨"ÕâßÅ∞ Hõey<å,J#∞=ÙQÍx ã=∞Ü«∞=∞x =ÇcÅ∞ =∞ø#O #\OKå~°∞. D =∞ø<åxfl q[Ü«∞OQÍ ÉèÏqOz#

[g∞O^•~°∞ =∞iO`« q[$OaèOKå_»∞.=Ç¨cÅ∞ «=∞ „Ñ¨ ÕºHõ PKå~° ãÖ„Ñ¨ •Ü«∂Å#∞ «∞.K«. «Ñ¨ÊHõ J#∞ãïOK«@"Õ∞

HÍ‰õΩO_®, «Å #∞#flQÍ w~ÚOK«∞‰õΩx QÆ_»¤O ÃÑOKÕ"å~°∞. [g∞O^•~°∞ Hõ$+‚ Õ=~åÜü∞K«∂Ñ¨Ù =Ç¨cÅ QÆ_»¤O g∞ Œ Ñ¨_çOk. K≥· «#º=O «∞Ö∫ «∞#fl =Ç¨cÅ#∞ x~°∞`åûÇ¨ÏÑ¨~åÛÅx

J#∞‰õΩ#fl [g∞O^•~°∞, =Ç¨cÅ∞ QÆ_»¤O fã≤"ÕÜ«∂Åx ÖË • QÆ_»¤O ÃÑOz#O Œ∞‰õΩ Ô~O_»∞~°∂áêÜ«∞Å Zxq∞k JÏÅ#∞ ' QÆ_»¤O Ñ¨#∞flQÆ_»¤O Ñ¨#∞flQÆ_»¤O Ñ¨#∞flQÆ_»¤O Ñ¨#∞flQÆ_»¤O Ñ¨#∞fl — QÍ Hõ\ÏìÅx P ÕtOKå_»∞. D "≥Ú`åÎxfl

Ñ¨#∞fl ~°∂ÑÖQÍ<Õ HÍ‰õΩO_® [i=∂<åQÍ =ã¨∂Å∞ KÕ~ÚOKå_»∞. D Ñ¨#∞fl#∞ K≥e¡OK«_®xH˜=Ç¨cÅ∞ x~åHõiOKå~°∞. [g∞O^•~°∞ U*ˇO@∞¡ QÆ_»¤O Ñ¨#∞fl#∞ =ã¨∂Å∞ KÕÜ«∞\ÏxH˜

=Ç¨cÅ QÆ_®¤Å∞ Ñ¨@∞ì‰õΩx QÆ∞Ol J==∂# Ñ¨~°Û™êQÍ~°∞. ( ''...Some complained thatthe fine was not only realised from them but their beards were plucked by thezamindar"s agents..." – Wahabi and Farazi Rebels of Bengal, Narahari Kaviraj,PPH - 1982 New Delhi ) D Ñ¨#∞fl qkèOÑ¨Ù, =ã¨∂Å∞ q è•#O =Ç¨cÅÖ’ P„QÆÇ¨xfl

~°yeOzOk. Uk U"≥∞ÿ<å Ñ¨#∞fl K≥e¡OKÕk ÖË Œx =Ç¨cÅ∞ „Ñ¨Hõ\ÕKå~°∞.=Ç¨cÅ L=∞‡_ç x~°‚Ü«∞O`À =∞O_çÑ¨_»¤ [g∞O^•~°∞ =¸_»∞ =O^ŒÅ =∞Ok

™êÜ«Ú^èŒ∞Öˇ·# J#∞K«~°∞Å`À `«~°e=zÛ, QÆ_»¤O Ñ¨#∞fl#∞ K≥e¡OKåÅx, x~åHõi¿ãÎ f„=ÑïÏ=∂Å#∞ Z^Œ∞~À¯"åeû =ã¨∞ÎO^Œx ÃÇÏK«ÛiOKå_»∞. J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© u~°™ê¯~°O

Z Œ∞~°∞HÍ=@O`À, „QÍ=∞OÖ’x =∞ã‘ Œ∞ g∞ Œ ^•_çKÕã≤, =∞ã‘ Œ∞#∞ «QÆÅÉˇ\ìOKå_»∞. Dq+¨Ü«∂xfl 1831 E<£ 27# |~åã¨ ü "Õ∞l¢¿ãì\ò‰õΩ ÑÖÑ≤# iáÈ~°∞ìÖ’ |+‘~üÇ¨Ï\ò ~îåÏ

QÆ∞=∞™êÎ ã¨Ê+¨ ìOQÍ `≥eáê_»∞. D ãÖÑ¶ ¨∞@#Å `«~°∞"åu ÑïÏ=∂Å #∞O_ç`«Ñ≤ÊOK«∞HÀ=_®xH˜, |+‘~üÇ¨Ï\ò áÈbã¨∞ ¿ãì+¨<£ JkèHÍi`À [g∞O^•~°∞ ÖÏÅ∂p Ñ¨_ç,

=Ç¨cÖË `«=∞ =∞ã‘^Œ∞#∞ `å=Ú `«QÆ∞ÅÉˇ@∞ì‰õΩ<åfl~°x, [g∞O^•~°∞ `«Ñ¨CÖË^Œx iáÈ~°∞ì`«Ü«∂~°∞ KÕ~ÚOK«∞‰õΩ<åfl_»∞. D ãÖÑ¶¨∞@#Ö’ g∞~ü x™êû~ü Jb, PÜ«∞# „Ñ¨^è•#

ã¨ÅÇ¨^•~°∞_»∞ QÆ∞ÖÏO =∂ã¨∂OÅ∞ [g∞O^•~°∞‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ Ô~·`«∞Å#∞, „Ñ¨[Å#∞Ô~K«ÛQ˘\Ïì~°x x"ÕkHõÖ’ ~å~ÚOKå_»∞. D =º=Ç¨~åxfl =Ç¨cÅ∞ *Ï~ÚO\ò "Õ∞l„¿ãì@∞

Œ$+≤ìH˜ fã¨∞‰õΩ"≥àÏ§~°∞. P JkèHÍi [g∞O^•~°∞`À ~årÑ¨_»=∞x =Ç¨cÅ‰õΩ ã¨ÅÇ¨ WKåÛ_»∞.=Ç¨cÅ∞ x~åHõiOKå~°∞. `«# ã¨∂K«##∞ JOwHõiOK«ÖË^Œx, [g∞O^•~°∞‰õΩ J#∞‰õÄÅ

™êH∆ÍºÅ`À x"ÕkHõ #"≥∂^Œ∞ KÕã≤#, P JkèHÍi =Ç¨cÅ Ñ¶≤~åº^Œ∞#∞ H˘\˜ì"Õ™ê_»∞. D=º=Ç¨~åxfl JO «\˜ À = ŒÅ~å Œ#∞‰õΩ#fl =Ç¨cÅ∞ HõÅHõ åÎÖ’x Hõg∞+¨#~ü = ŒÌ JÑ‘ÊÖò

KÕ™ê~°∞. =ÇcÅ ÑH∆Í# "≥ÚÇÏ=∞‡ £ =∞ã∂ £ J#∞ <åºÜ«∞"åk Hã∞#∞ #_çáê_»∞. =ÇcÅ‰õΩ<åºÜ«∞O [~°∞QÆÖË Œ∞. [g∞O^•~°∞ =∞iO « Ô~zÛáÈÜ«∂_»∞. xã¨ûÇ¨Ü«ÚÖ·# „QÍ=∞ Ô~· «∞Å

g∞ Œ Ñ¨QÆ|\Ïì_»∞. D ãÖÑ¶∞@#Ö’ [g∞O^•~°∞‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ xez# ¿Ñ Œ =Ç¨cÅ#∞,Ô~·`«∞Å#∞ "ÕkèOÑ¨ÙÅ‰õΩ, Ç≤ÏOã¨Å‰õΩ QÆ∞iKÕ™ê_»∞. ÑÖ@ ÉèÏQÆO `«Hõ∆"Õ∞ Hõ\ÏìÅx

x~°ƒOkèOKå_»∞. QÆ$Ç¨ÏÅ g∞ Œ ^•_»∞Å∞KÕã≤ U Œ∞O>Ë Jk Z «∞Î‰õΩ ~°=∞‡x J#∞K«~°∞Å‰õΩP^ÕâßezÛ H˜~å`«HõOQÍ =º=Ç¨ÏiOKå_»∞. =Ç¨cÅ#∞ x~°ƒOkèOz ^Œ™êÎ"ÕAÅ g∞^Œ

|Å=O`«OQÍ ãÖ`«HÍÅ∞ KÕ~ÚOK«∞‰õΩ<åfl_»∞.

u~°QÆ|_»¤ =Ç¨cÅ∞[g∞O^•~°∞ PQÆ_®Å∞ q∞ug∞~°@O`À =Ç¨cÅ∞ K«\Ïìxfl `«=∞ KÕ`«∞Ö’¡H˜

fã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. `«=∞#∞ Ñ¶ ¨∞’~°OQÍ J==∂#ÑïÛ# [g∞O^•~°∞ g∞^Œ „Ñ¨fHÍ~°Of~°∞Û‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ ã¨=∂Ü«∞`«Î=∞Ü«∂º~°∞. „QÍg∞∞Å‰õΩ g∞~ü x™êû~ü Pb <åÜ«∞Hõ`«fiO=Ç≤ÏOKå_»∞. PÜ«∞# „QÍ=∂xH˜ K≥Ok# Ô~·`«∞Å∞, "≥∞ÿAnÌ<£ a™êfiãπ, KÕ<Õ`« Ñ¨x"åÔ~·#|ÖÏÜü∞ AÖÏÇ¨Ï, _®‰õÄ HÍsQÍ~ü, n"£∞ HÍiQÍ~ü, MÏ^•~ü |H±¬ HÍsQÍ~ü, Ñ¨Ó[ ü =∞e¡H±`«k`«~°∞Å∞ "≥O@ #_çKå~°∞. D ãÖ^Œ~°ƒùOQÍ 1763–1800 <å\˜ Ñ¶¨H©~°¡ áÈ~å@OÖ’áêÖÁæ#fl <Õ «Å "å~°ã¨∞_≥·# Ñ¶H©~ü ‰õΩ~°*Ï<£ ëê «# J#∞K«~°∞Å`À g∞~ü x™êû~ü Jb`ÀKÕ`«∞Å∞ Hõeáê~°∞. =Ç¨ÏcÅ∞ #ˆ~¯Öò|iÜ«∂ „QÍ=∞O KÕ~°∞‰õΩ<åfl~°∞. ãÖ„Ñ¨^•Ü«∞HõPÜ«Ú è•Å#∞ ã¨=∞‰õÄ~°∞Û‰õΩx, áÈ~°∞‰õΩ ã≤ Œú=∞Ü«∂º~°∞. 1831 #=O|~ü 6 # ã¨∞=∂~°∞500 =∞Ok Ñ¨Ó~åfi „QÍ=∞O g∞ Œ •_ç KÕ™ê~°∞. D •_ç q+¨Ü«∂xfl Ñ¨ã≤QÆ\ì# [g∞O^•~°∞,^èŒx‰õ ãÖÑ¨#fl =~åæÅ∞ „QÍ=∞O q_çz áêiáÈÜ«∂~°∞. [g∞O^•~°∞ ^˘~°HõHõáÈ=@O`ÀP„QÆÇ¨"ÕâßÅ‰õΩ Ö’<≥·# =Ç¨cÅ∞ q[˝ « HÀÖ’ÊÜ«∂~°∞. J#∞z « K«~°ºÅ‰õΩ áêÅÊ_®¤~°∞.=Ç¨cÅ‰õΩ J_»∞¤ÖË‰õΩO_® áÈ~ÚOk. „ÑüÑ¶¨∞@# ÖËx D q[Ü«∞O =Ç¨cÅ#∞L`ÕÎ[ÑïzOk.

HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ, JkèHÍ~°∞Å x~°O‰õΩâ◊ áêÅ#, [g∞O^•~°∞Å ^•+‘ìHÍÅ`À

qã≤y˜áÈ~Ú# „Ñ¨[Å∞ u~°QÆ|_ç# =Ç¨cÅ "≥O@ ™êˆQO Œ∞‰õΩ =ÚO Œ∞‰õΩ =KåÛ~°∞. Ñ¨Ó~åfi

„QÍ=∞O «~°∞"å « <å_çÜ«∂ lÖÏ¡Ö’x Ö’QÆÇ¨Ï\©ì „QÍ=∞O g∞ Œ •_ç [iyOk. P „QÍ=∂xH˜

K≥Ok# N Ç¨Ï~° Õ=~åÜ«ÚÅ∞ =Ç¨cÅ#∞ Z Œ∞~˘¯<åfl_»∞. P áÈ~°∞Ö’#∂ =Ç¨cÅ Õ ÃÑ·

37 38


KÕ~Ú J~ÚºOk. D ^•_çÖ’ Õ=<å è£ J#∞ =ºHÎ =∞~°ÕK«QÍ Ñ¨Å∞=Ù~°∞ QÍÜ«∞Ñ¨_®¤~°∞.

„Ñ èŒ=∞ Œâ◊ •_»∞Å «~°∞"å « =ÇcÅ∞ «=∞ HO„ Œ ™êú=~°O #~¯|Öò |iÜ«∂ KÕ~°∞‰õΩ<åfl~°∞.

JHõ _» #∞O_ç uiy ~å=∞K«O„ ŒÑ¨Ó~ü «k «~° „QÍ=∂ÅÖ’x [g∞O^•~°∞¡, HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ∞,

èŒxHõ ãÖÑ¨#∞flÖ·# =_ô¤ "åºáê~°∞Å g∞ Œ ^•_»∞Å∞ [iáê~°∞. D ^•_»∞Å#∞ x~ÀkèOK«QÆÅ

™ê÷~Ú „ÑüÑ¶¨∞@# HõOÃÑháêÅ‰õΩÅ, [g∞O^•~°∞Å #∞O_ç ÖËHõáÈ=@O`À =Ç¨cÅÖ’

P`«‡Ãã·ú~°ºO ÉÏQÍ ÃÑiyOk.

D ãÖ Œ~°ƒùOQÍ =Úã≤¡"Õ∞ «~° [# ã¨=Ú^•Ü«∂Å g∞ Œ =Ç¨cÅ∞ ^•_»∞Å‰õΩ

áêÅÊ_»@O Ñ¨Å∞ q=∞~°≈Å‰õΩ QÆ∞~°~ÚºOk. ÑÖ*ÏÉò‰õΩ K≥Ok# "≥∂ÖÏ¡ q∞+≤ <£ ëê J#∞

=ºH˜Î ^Œ∞~Àƒù^èŒÅ =Å# Ô~zÛáÈ~Ú# =Ç¨cÅ∞ `˘e ^Œâ◊Ö’ J"åOKè«hÜ«∞ ^•_»∞Å‰õΩ

áêÅÊ_®¤~°∞. ( ".. It is probable that during intermediary stage of revolt someexcesses were committed by the followers of Titu Mir under the instigation ofMollah Mishkin Shah, a native from Punjab.." - Freedom Movement andIndian Muslims, Dr. Santimoy Ray, PPH, 1983) D Ñiã≤úux QÆ=∞xOz# x™êû~üJb „ÑüÑ¶∞\Õz# "åix «Ñ¨Ê W «~° „Ñ¨[Å‰õΩ Uq èŒŒOQÍ #+ìO HõeæOK«~å Œx ã¨Ê+ì"≥∞ÿ#P ÕâßÅ∞ *ÏsKÕ™ê~°∞. P P ÕâßÅ∞ YzÛù «OQÍ J=∞Å∞ [iˆQ@∞ìQÍ PÜ«∞# Ñ¨Å∞ K«~°ºÅ∞fã¨∞‰õΩ<åfl~°∞.

PKå~° ãÖ„Ñ¨^•Ü«∂Å#∞ J==∂#Ñ¨~åÛ~°#fl Hõã≤`À „áê~°OÉèí"≥∞ÿ# ^•_»∞Å∞„Hõ=∞OQÍ kâ◊#∞ =∂~°∞Û‰õΩ<åfl~Ú. „Ñ¨[Å ™ê=∂lHõ, PiúHõ Hõ_»QÆO_»¡#∞ g∞~ü x™êû~ü

Jb ÑïQÆ#Ö’H˜ fã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. D =∂~°∞Ê =Å#, =∞`åÅ`À ãÖ|O^èŒO ÖË‰õΩO_®„Hõ=∞„Hõ=∞OQÍ Jxfl =∞`åÅ, =~åæÅ, *Ï «∞Å ¿Ñ Œ „Ñ¨*ÏhHõO =∞Ç¨Ï=∞‡ £ x™êû~ü Jb

|ÅQÍÅÖ’ KÕ~å~°∞. ÉèÏsãÖYºÖ’ |ÅQÍÅ∞ KÕ‰õÄ~°@O`À, #ˆ~¯Öò |iÜ«∂Ö’ "≥ Œ∞~°∞Hõ„~°Å`À Ñ¨\˜+ì"≥∞ÿ#, qâßÅ"≥∞ÿ# HÀ@#∞ xi‡OKå~°∞. D HÀ@ÅÖ’ XH˘¯Hõ qÉèÏQÍxH˜

XH˘¯Hõ „Ñ¨ ÕºHõ QÆk U~åÊ@∞KÕâß~°∞. PÜ«Ú è•Å QÆk, PÇ¨~°Ñ¨ •~åúÅ QÆk, HÍ~åºÅÜ«∞QÆk, «k «~° „Ñ¨ ÕºHõ U~åÊ@¡#∞ HõeÊOKå~°∞. PÜ«Ú è•Å#∞, PÇ¨~°Ñ¨ •~åúÅ#∞ ÉèÏsQÍ

¿ãHõiOKå~°∞. |ÅQÍÅ‰õΩ áÈ~å@OÖ’ =∞Oz tHõ∆ WÑ≤ÊOKå~°∞.D "Õ∞~°‰õΩ P~°OÉèíOÖ’ =∞`«Ñ¨~°"≥∞ÿ# ãÖã¨¯~°Å kâ◊QÍ ^Œ$+≤ì™êiOz#

L Œº=∞O, ™ê÷xHõ Ñïã≤÷ «∞Å <ÕÑ¨ èŒºOÖ’ «fii «QÆu# Pi÷Hõ, ~å[H©Ü«∞ ÅH∆ÍºÅ "≥·Ñ¨ÙQÍkâ◊#∞ =∂~°∞Û‰õΩOk. D ÅHõ∆º ™ê èŒ# kâ◊QÍ ™êQÆ∞ «∞#fl g∞~ü x™êû~ü JbH˜, ÅHõ∆º™ê èŒ#

HÀãÖ áÈ~°∞ÉÏ@#∞ ZOK«∞‰õΩ#fl =Ç¨cÅ‰õΩ ÉˇOQÍÖòÖ’x „QÍg∞ „Ñ¨[Å, Ô~·`«∞Å,KÕu, ‰õΩÅ =$uÎ •~°∞Å `À_®Ê@∞ Jáê~°OQÍ ÅaèOzOk.

PkèHÍ~°∞Å#∞ Ñ¨~°∞QÆ∞ÖˇuÎOz# =Ç¨cÅ∞g∞~ü x™êû~ü Jb ^•_»∞Å#∞ `˘Å∞`« HõOÃÑh JkèHÍ~°∞Å∞ Ñ¨\˜ìOK«∞HÀÖË^Œ∞.

Ñ¨Ó~åfi „QÍ=∞O g∞ Œ ^•_ç [~°∞QÆHõ =ÚO Õ ^•_ç ã¨=∂Kå~°O JkèHÍ~°∞Å‰õΩ ≥eÑ≤<åÑ¶e «O ÖË‰õΩO_® áÈ~ÚOk. P «~°∞"å « „Hõ=∞„Hõ=∞OQÍ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ŒàÏÅ∞ |ÅÑ¨_Õ

H˘kÌ áÈbã¨∞ JkèHÍ~°∞Å #∞O_ç, „a\©+π áê¡O@~°¡ #∞O_ç Ñ¶≤~åº Œ∞Å∞ ~å=@O`À HõOÃÑh

JkèHÍ~°∞Å∞ "Õ∞ÖÁ¯<åfl~°∞. D u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞#∞ Jz"ÕÜ«∞_®xH˜ |~åã¨`ü *Ï~ÚO\ò"Õ∞l„¿ãì\ò‰õΩ HõÅHõ`åÎ Hõg∞+¨#~ü „Ñ¨`ÕºHõ P^Õâßefl ÑÖáê~°∞. =Ç¨cÅ#∞ Z^Œ∞~À¯<Õ

ãÖQÆu «~°∞"å «, Jã¨Å∞ xÅ∞=iOK«@"Õ∞ KÕ «HÍHõ, JkèHÍi Ñ¨ÖÏÜ«∞#O z «ÎyOKå_»∞.„áê~°OÉèí ^Œâ◊Ö’ ÅaèOz# q[Ü«∂Å L`åûÇ¨ÏO`À L#fl g∞~ü x™êû~ü Jb

|ÅQÍÅ∞ P`«‡qâßfiãÖ`À =∞iO`« q[$OaèOKå~Ú. D J#∞‰õÄÅ "å`å=~°ÏxH˜,g∞~ü x™êû~ü Jb, PÜ«∞# J#∞K«~°∞Å è≥·~°º ™êÇ¨Ï™êÅ∞ `À_»∞HÍ=@O`À u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞

^ŒàÏÅ‰õΩ J_»∂¤ JÑ¨Ó ÖË‰õΩO_®áÈ~ÚOk. P`«‡ qâßfiãÖ xO_ç# |ÅQÍÅ∞ q[Ü«∞Ñ¨~°OÑ¨~°#∞ H˘#™êyOKå~Ú. HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅKÕ ÑÖÑ¨|_ç# áÈbã¨∞ JkèHÍ~°∞Å∞, HõOÃÑh

™êÜ«Ú èŒ |ÅQÍÅ∞, «∞áê‰õΩÅ∞, Ñ¶≤~°OQÆ∞Å`À ^•_»∞Å∞ KÕã≤<å =Ç¨c ŒàÏÅ∞ q„Hõq∞OzáÈ~å_®~Ú. HõOÃÑh |ÅQÍÅ#∞, JkèHÍ~°∞Å#∞ `«iq∞H˘\Ïì~Ú. u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞#∞

Jz"ÕÜ«∞_®xH˜ =zÛ# HõOÃÑh JkèHÍi JÖˇQÍ˚O_»~ü Kå=Ù «Ñ≤Ê Hõ#∞flÖÁ@ìáÈ~Ú „| «∞‰õΩr=Ù_® JO@∂ áêiáÈÜ«∂_»∞. D u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ŒàÏÅ è≥·~°º ™êÇ¨Ï™êÅ#∞ =i‚ã¨∂Î ,

HõOÃÑh |ÅQÍÅ∞ ÃÑ ŒÌ ãÖYºÖ’ ^•_ç KÕã≤ «∞áê‰õΩÅ∞ Z‰õΩ¯ÃÑ\ì<å, u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ g~°∞Å∞"≥#∞HõO[ "ÕÜ«∞‰õΩO_®, =ÚO Œ∞‰õΩ Œ∂ã¨∞‰õΩ =KÕÛ"å~°x <å_çÜ«∂ lÖÏ¡ "Õ∞l„¿ãì\ò Pâ◊Û~°ºO

=ºHõÎO KÕã≤# ãÖÑ¶∞@#Å∞ u~°QÆ|_ç# „QÍg∞∞Å â∫~°ºÑ¨~å„Hõ=∂Å‰õΩ J ŒÌO Ñ¨_» å~Ú.( "..they approached within the reach of our fire in a most bold and determinedway, nor did the fall of one or two of their foremost by our shot, deter the restfrom advancing...", - - Wahabi and Farazi Rebels of Bengal, Shri Narahari Kaviraj,Page 48 ) JO ÕHÍ Œ∞ «# |ÅQÍÅ∞ áêiáÈÜ«∂Ü«∞x, å#∞ ‰õÄ_® ÑÖÏÜ«∞#O z «ÎyOz„áêÏÅ∞ HÍáê_»∞HÀ=_»O [iyO^Œx,`«~°∞=Ú‰õΩ=ã¨∞Î#fl u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞^•~°∞Å #∞O_ç

«Ñ≤ÊOK«∞HÀ=\ÏxH˜ 5 "≥∞ÿà◊√§ ÑïÔQ`åÎ#x P POQÆ¡ JkèHÍi L#fl`åkèHÍ~°∞Å‰õΩ ~åã¨∞‰õΩ#flx"ÕkHõÖ’ ãfiÜ«∞OQÍ q=iOKå_»∞. ( ''...almost every person on my side was run-ning away and I also obliged to run for my life, the insurgents pursuing me withdrawn swords. After running 5 miles ...'' - Wahabi and Farazi Rebels of Bengal,page 40)

XHõ"≥·Ñ¨Ù „a\©+¨~°¡ ^•_»∞Å#∞ Z^Œ∞~˘¯O@∂<Õ, „QÍg∞ „Ñ¨[Å g∞^Œ AÅ∞O

„Ñ¨^Œi≈ã¨∞Î#fl áê¡O@~°¡ g∞^Œ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ^ŒàÏÅ∞ ^•_»∞Å∞ „áê~°OaèOKå~Ú. |Å"≥∞ÿ#~°Hõ∆ =º=ã¨ú Hõey# áê¡O@~°∞¡, u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ^ŒàÏÅ#∞ Z^Œ∞~˘¯#ÖËHõ P`«‡ ~°Hõ∆Ï~°úO

Hõ~å‡QÍ~åÅ∞, qÖÏã¨=O «"≥∞ÿ# «=∞ Éèí=<åÅ∞ =ke ã¨g∞Ñ¨ #QÆ~åÅ‰õΩ áêiáÈÜ«∂~°∞.[g∞O^•~°∞Å∞, áê¡O@~°∞¡ =∂„`«"Õ∞ HÍ‰õΩO_® „a\©+¨~°¡‰õΩ, [g∞O^•~°∞Å‰õΩ =∞^ŒÌuã¨∞Î#fl

„QÍ=∞OÖ’x èŒxHõ =~åæÅ Ñ¨@¡ ‰õÄ_» g∞~ü x™êû~ü Jb x~åÌH∆ºOQÍ =º=Ç¨ÏiOKå~°∞.D ãÖ^Œ~°ƒùOQÍ Ç≤ÏO^Œ∂–=Úã≤¡O `Õ_®Å#∞ Ñ¨ÓiÎQÍ qã¨‡iOKå~°∞. „áê~°OÉèí^Œâ◊Ö’

=∞ «Ñ¨~°"≥∞ÿ# ãÖ|O è•Å∞ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ g~°∞Å g∞ Œ H˘O « "Õ∞~°‰õΩ „Ñ¨ÉèÏ=O K«∂Ñ≤<å,áÈ~å@O L èŒ$ «"≥∞ÿ, qãÎiOKÕ H˘kÌ P ãO|O è•Å∞ ~°∂ÑÙ =∂ã≤áÈÜ«∂~Ú. XHõ ãO Œ~°ƒùOÖ’

¿+~üÑ¨Ó~ü „QÍ=∂xH˜ K≥Ok# Ü«∂~ü "≥ÚÇ¨Ï=∞‡^£ J#∞ ãÖÑ¨#∞fl_»∞, [g∞O^•~°∞‰õΩ=`åÎã¨∞ Ñ¨Å∞HõQÍ PÜ«∞# WO\˜g∞ Œ ^•_ç [iyOk. =∞~À ãÖ Œ~°ƒùOÖ’ x™êû~ü Jb`À

39 40


KÕ «∞Å∞ HõÅ∞Ñ¨QÆÅ#O@∂, |∂ëêfl [g∞O^•~°∞ N=∞<ÀÇ¨Ï~ü ~åÜü∞, „a\©+¨~°¡#∞ ÉˇkiOz#ãÖÑ¶¨∞@# ‰õÄ_® LOk. u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ~°∂Ñ¨Ù=∂ˆ~H˘nÌ ÅHõ∆ºO ‰õÄ_® =∂i, z=~°‰õΩ

Ñ¶≤~°OwÅ#∞ «iq∞H˘@ì_»"Õ∞ JOu=∞ ÅHõ∆ºOQÍ ã≤÷~°Ñ¨_çáÈ~ÚOk.POˆQ¡Ü«∞ JkèHÍ~°∞Å#∞, HõOÃÑh¿ã#Å#∞ uÑ≤ÊH˘_»∞ «∂ x™êû~ü Jb |ÅQÍÅ∞

ÉˇOQÍÖòÖ’x, |~åã¨`ü, <å_çÜ«∂ lÖÏ¡Å∞, P Ñïã¨~°„áêO`åÅ g∞^Œ ÉÏQÍ Ñ¨@∞ì™êkèOKå~Ú. D „áêO`åÅÖ’ x™êû~ü Jb, PÜ«∞# J#∞K«~°∞Å Õ z=i =∂@ J~ÚOk.

HõOÃÑh áêÅ#, [g∞O^•~°∞Å ÃÑ «Î#O ^•^•Ñ¨ÙQÍ Hõ#∞=∞~°∞ÔQ·Ok.

x™êû~ü Jb z=i áÈ~°∞u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞#∞ J˜z"ÕÜ«∞\ÏxH˜ "≥o§, áêiáÈ~Ú=zÛ# JkèHÍ~°∞Å, PÜ«∂

„áêO`åÅ áÈbã¨∞ JkèHÍ~°∞Å x"ÕkHõÅ#∞ , [g∞O^•~°∞Å Ñ¶≤~åº Œ∞Å#∞ ÑïjeOKåHõ ,

g∞~ü x™êû~ü Jb, PÜ«∞# |ÅQÍÅ Ñ¨@¡ Hõiî#OQÍ =º=Ç¨ÏiOKåÅx HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ∞x~°‚~ÚOKå~°∞. D ^•_»∞Å#∞ x~°fiÇ≤ÏOKÕO Œ∞‰õΩ HõÅHõ åÎ Hõg∞+¨#~ü‰õΩ „Ñ¨ ÕºHõ JkèHÍ~åÅ∞

HõeÊOz , PÜ«∞#‰õΩ ã¨Ç¨Ç¨Ç¨Ç¨Ç¨Ü«∞OQÍ Ãã·<åºxfl ~°OQÆOÖ’H˜ kOKå~°∞. "Õ∞[~ü ™ê¯\ò <Õ «$ «fiOÖ’Ñ¨k Ô~l"≥∞O@¡ HÍÅƒÅO, QÆ∞„~°Ñ¨Ù Œà◊O, Ñ¶≤~°Oy Œà◊O, „Ñ¨ ÕºHõ ~°Hõ∆ ŒàÏÅ#∞ ÑÖáê~°∞.

"Õ∞[~ü ™ê¯\ò‰õΩ ã¨Ç¨ÏHõiOKÕO^Œ∞‰õΩ QÆ`«OÖ’ x™êû~ü Jb KÕ`«∞Ö’ Ñ¨~å[Ü«∞O áêÖˇ·#JÖˇQÍ˚O_»~ü, ÔHÃÑì<£ ã¨ Œ~°<£ÖÏO_£Å#∞ ‰õÄ_» ÑÖáê~°∞.

P ã¨=∞Ü«∞OÖ’ g∞~ü x™êû~ü Jb «# |ÅQÍÅ`À #ˆ~¯Öò |iÜ«∂Ö’ =Ù<åfl~°∞.D ™êi ZÖÏÔQ·# q[Ü«∞O ™êkèOKåÅ#fl Ñ¨@∞ì^ŒÅ`À, QÆ`«OÖ’ J==∂<åÅ‰õΩ QÆ∞Ô~·#HõOÃÑh JkèHÍ~°∞ÅO`å Ñ¨Hõ_»ƒOnè Ñ¨^èŒHõO`À 1832 #=O|~ü 19= `Õk#, ÉèÏs|ÅQÍÅ`À =Ç¨cÅ HÀ@#∞ Jxfl "≥·Ñ¨ÙÅ #∞O_ç =Ú@ì_çOKå~°∞. HõOÃÑh |ÅQÍÅ∞P^èŒ∞xHõ PÜ«Ú^è•Å`À K«∞@∞ì=Ú\˜ì<å, U=∂„`«O J^è≥·~°ºÑ¨_»x u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ g~°∞Å∞â◊„ «∞=Ù#∞ Z Œ∞~˘¯<åfl~°∞. K«Hõ x „Hõ=∞ tHõ∆`À â◊„ «∞=Ù g∞ Œ q~°∞K«∞‰õΩÑ¨_®¤~°∞. HõOÃÑhÃã·<åºÅ∞ HÍÅ∞ÊÅ∞ [~°∞Ñ¨Ù`«∞<åfl, =Ç¨c Ü≥∂^èŒ∞Å∞ x~°ƒùÜ«∞OQÍ =ÚO^Œ∞‰õΩ ~å=@OPOˆQ¡Ü«∞ JkèHÍ~°∞Å#∞ Pâ◊Û~°ºÑïzOk. `«∞áê‰õΩÅ∞, Ñ¶≤~°OQÆ∞Å#∞ LÑ¨Ü≥∂yã¨∞Î#flã¨∞tH˜∆`«∞Öˇ·# HõOÃÑh Ãã·<åºÅ∞, JkèHÍ~°∞Å Ü«Ú^ŒÌ Z`«∞ÎQÆ_»Å =ÚO^Œ∞ ãÖ„Ñ¨^•Ü«∞HõPÜ«Ú è•Å`À áÈ~å_»∞ «∞#fl u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ Ü≥∂ èŒ∞Å∞ xÅ=ÖËHõáÈÜ«∂~°∞. â∫~°ºÑ¨~å„Hõ=∂ÖËPÜ«Ú è•Å∞QÍ QÆÅ =Ç¨c g~°∞Å∞ „Hõ=∞„Hõ=∞OQÍ ‰õÄeáÈ™êQÍ~°∞.

„Ñü‰õÄÅ Ñïã≤÷ «∞Å∞ K«∞@∞ì=Ú@∞ì «∞<åfl, g∞~ü x™êû~ü Jb «# J#∞K«~°∞Å#∞,L ÕÎ[Ñ¨~°∞ã¨∂Î , „a\©+π Ãã·x‰õΩÅ g∞ Œ «∞áêH© QÆ∞à◊§#∞ ‰õΩiÑ≤OK«™êQÍ~°∞. QÆ∞i «Ñ¨Ê‰õΩO_®PÜ«∞# [~°∞Ñ¨Ù «∞#fl HÍÅ∞ÊÅ‰õΩ HõOÃÑh |ÅQÍÅ∞ K≥ÖÏ¡K≥ Œ∞~°∞ HÍ™êQÍ~Ú. P ãÖ Œ~°ƒùOQÍPOˆQ¡Ü«∂kèHÍ~°∞Å∞ x™êû~ü Jbx QÆ∞iÎOKå~°∞. PÜ«∞# g∞^Œ ^Œ$+≤ìx ˆHO„nHõiOz,PÜ«Ú^è•Å#∞ QÆ∞iÃÑ\Ïì~°∞, PÜ«∞##∞ Ñ¨_»Q˘\ÏìÅx â◊`« q^è•Å „Ñ¨Ü«∞uflOKå~°∞.

ã¨Ç¨ÏK«~°∞Å∞ Hõ=K«OÖÏ HÍáê_»∞`«∞O_»QÍ, PÜ«∞##∞ <ÕÅ‰õÄÅÛ_»O HõOÃÑh ¿ã#Å‰õΩ™ê èŒŒºOHÍÖË Œ∞. POQÆ¡ Ãã·x‰õΩÅ «∞áêH QÆ∞à◊§‰õΩ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ g~°∞Å∞ XH˘¯Hõ ~°∂ <ÕÅ‰õÄÅ_»O

K«∂ã≤, J#∞K«~°∞Å`Àáê>Ë `å#∂ JO@∂ x™êû~ü Jb =∞iO`« =ÚO^Œ∞‰õΩ ^Œ∂ã¨∞‰õΩ

=KåÛ~°∞. P J=HÍâ◊O HÀãÖ Z Œ∞~°∞K«∂ã¨∞Î#fl JkèHÍ~°∞Å∞ ã¨g∞ÑÖ #∞O_ç QÆ∞i «Ñ¨Ê‰õΩO_®

PÜ«∞# g∞^Œ HÍÅ∞ÊÅ∞ [iáê~°∞. D HÍÅ∞ÊÅ‰õΩ x™êû~ü Jb ‰õÄeáÈÜ«∂~°∞. Dq èŒOQÍ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ g~°∞_»∞ g∞~ü x™êû~ü Jb 1832 #=O|~ü 19# Ü«Ú èŒÌ~°OQÆOÖ’

â◊„ «∞=Ù`À áÈ~å_»∞ «∂ J=∞~° «fiO á⁄O^•~°∞. D J=∞~°g~°∞_ç Éè∫uHõHÍÜ«∂xH˜ `å=Úã¨fiÜ«∞OQÍ JO «º„H˜Ü«∞Å∞ [~°∞Ñ¨Ù‰õΩO\Ï=∞x „QÍ=∞ã¨∞úÅ∞ JÉèíºiúOz<å, JOwHõiOK«Hõ

=∞`« ™êO„Ñ¨^•Ü«∂Å‰õΩ q~°∞^ŒúOQÍ q∞ye# =∞$`«∞Å`À áê@∞ PÜ«∞# =∞$`«^ÕÇ¨xflHõOÃÑh JkèHÍ~°∞ÖË ŒÇ¨Ï#O KÕ~ÚOKå~°∞.

=Úyã≤# áÈ~å@ K«i„ «D ~°OÖ’ =∞~À 50 =∞Ok u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ g~°∞Å∞ J=∞~°∞ÅÜ«∂º~°∞.

q[Ü«∞O HõOÃÑh ™⁄O`«"≥∞ÿOk. #ˆ~¯Öò |iÜ«∂ ™êú=~°OÖ’ q∞ye# <åÜ«∞‰õΩÅ#∞,

ŒàÏÅ#∞ HõOÃÑh Ãã·#ºO x~°ƒùO èŒOÖ’H˜ fã¨∞‰õΩx, JbÑ¨Ó~ü *·Å∞Ö’ |OkèOzOk. P<å_»∞JbÑ¨Ó~ü qKå~° QÍ „Ñ¨MÏºuQÍOz# qKå~° «O «∞#∞ [iÑ≤, x™êû~ü Jb „Ñ¨ è•#

J#∞K«~°∞_»∞ QÆ∞ÖÏO =∂ã¨∞O‰õΩ LitHõ∆ qkèOKå~°∞. LitHõ∆ «~°∞"å « #ˆ~¯Öò |iÜ«∂„QÍ=∞OÖ’x #_çgkèÖ’ P áÈ~å@Ü≥∂ èŒ∞_ç Éè∫uHõHÍÜ«∂xfl ~ÀAÅ «~°|_ç "ÕÖÏ_»n™ê~°∞.

D áÈ~°∞Ö’ f„=OQÍ QÍÜ«∞Ñ¨_ç# x™êû~ü Jb ‰õΩ=∂~°∞Å∞ `À~°Éò Jb, Q“Ç¨Ï~ü Jb‰õΩ

tHõ∆Å∞ Ñ¨_®¤~Ú. D ãÖÑ¶¨∞@#Ö’ "≥Ú`«ÎO 197 =∞OkH˜ Hõiî# HÍ~åQÍ~° tHõ∆Å∞,

nfiáêO`«~° tHõ∆Å∞ qkèã¨∂Î qKå~° ãÖÑ¶¨∞O f~°∞Ê K≥Ñ¨Ê@O`À, ÉèÏ~°`«^Õâ◊ ™êfi`«O„`«º

ãÖ„QÍ=∞OÖ’ ' |~åã¨`ü u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ —' |~åã¨`ü u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ —' |~åã¨`ü u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ —' |~åã¨`ü u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ —' |~åã¨`ü u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ — QÍ „Ñ¨ã≤kú K≥Ok# =Ç¨cÅ áÈ~å@O

=Úyã≤Ok. D u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞#∞ #_çÑ≤, =Ç¨c [#ã¨=Ú^•Ü«∂Å#∞ „a\©+¨~°∞¡‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ

"≥∂Ç¨ÏiOÑ¨KÕã≤# =∞Ç¨<Õ « g∞~ü x™êû~ü Jb K«i„ « =Úyã≤Ok.

cÇ¨~ü‰õΩ =∂i# áÈ~å@ "ÕkHõÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ =Ç¨c L^Œº=∂xH˜ P^Œ∞º_»∞, „a\©+π =Åã¨ áêÅ‰õΩÅ‰õΩÅ‰õΩ

=ºuˆ~HõOQÍ PÜ«Ú^è•xfl KÕÑ¨\˜ì, P kâ◊QÍ =Ç¨cÅ#∞ #_çÑ≤Oz# =∞Ç¨<åÜ«∞‰õΩ_»∞

ã¨Ü«∞º^£ JÇ¨Ï=∞‡^£ |ˆ~efi ÉÏ@Ö’ „QÍg∞ „Ñ¨*ÏhHÍxfl Hõ^ŒeOz Hõ^ŒO `˘H˜¯Oz#g∞~ü x™êû~ü Jb J=∞~°`«fiO á⁄O^•Hõ, =Ç¨cÅ áÈ~å@ ˆHO„^ŒO ÉˇOQÍÖò #∞O_ç

cÇ¨~ü‰õΩ =∂iOk. ã¨Ü«∞º^£ JÇ¨Ï=∞‡^£ "åÜ«∞=º ãïÇ¨Ï^Œ∞Ì „áêO`«OÖ’ `«# áÈ~å@™êú=~°O U~åÊ@∞ KÕã¨∞HÀHõ=ÚO^Õ, cÇ¨~üÖ’x áê\Ïfl#∞ =Ç¨cÅ "≥Å∞QÆ∞Å#∞

„Ñ¨ãïOÑ¨KÕÜ«∞QÆÅ „Ñ¨^è•# ˆHO„^ŒOQÍ fiÛk^•Ì~°∞. D =∞Ç¨Ï`«Î~° HÍ~°º„Hõ=∂xfl nHõ∆`ÀH˘#™êyOK«_®xH˜ ã¨=∞~°∞úÖ·# <åÜ«∞‰õΩÅ#∞ ‰õÄ_® ZOÑ≤Hõ KÕã≤ ã≤ ŒúOQÍ LOKå~°∞. P

<å_»∞ ã≤`åfl ˆHO„^ŒOQÍ „a\©+¨~° ¡g∞^Œ Ü«Ú^Œ úO „Ñ¨Hõ\Õz#Ñ¨C_Õ J=ã¨~°=∞QÆ∞PÇ¨~°Ñ¨^•~åúÅ∞, PÜ«Ú^è•Å∞, HÍ~°º™ê^èŒ‰õΩÅ#∞ ã¨g∞HõiOz áê\Ïfl#∞O_ç ÑÖÑ¨_»O

[iˆQk. P ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ÉˇOQÍÖòÖ’x 10 lÖÏ¡Ö’¡ L èŒ$ «OQÍ ™êy# |í~åã¨ ü u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞

QÆ∞iOz cÇ¨~ü „áêO`åxH˜ JO`«QÍ ã¨=∂Kå~°O ÖË^Œ∞. u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ =Úy™êHõ g∞~ü

x™êû~ü Pb PÜ«∞# ã¨Ç¨ÏK«~°∞Å `åºQÆÑ¨Ói`« |e^•# K«i„`«Å∞ Jxfl „áêO`åÅ‰õΩ

41 42


KÕ~°∞‰õΩ<åfl~Ú. cÇ¨~ü ~åROÖ’x =Ç¨cÅ∞ ÉˇOQÍÖò <Õ «Å#∞O_ç ã¨∂ÊiÎx á⁄O^•~°∞. P

„¿Ñ~°`À cÇ¨~üÖ’ =Ç¨c L Œº=∂xfl ã¨r=OQÍ xeÑ≤ Õâ◊"åºÑÎOQÍ KÕÜ«∞_®xH˜ XHõ

™È Œ~° ŒfiÜ«∞O, «=∞ ãÖÑ¨Ó~°‚ rq`åÅ#∞ JOH˜ «O KÕã≤Ok. „Ñ¨ã¨∞Î « cÇ¨~ü ~åR ~å[ è•x

áê\ÏflÖ’x ™êkèMòÑ¨Ó~ü ˆHO„^ŒOQÍ =∞Ç¨Ï=∞‡^£ qÖÏÜ«∞`ü Jb, =∞Ç¨Ï=∞‡^£ W<åÜ«∞`ü

JbÅ∞ «=∞ HÍ~°º„Hõ=∂Å‰õΩ NHÍ~°O K«∞\Ïì~°∞.

HÍ~°º™ê^è Œ‰õΩ_»∞ qÖÏÜ«∞`ü JbHÍ~°º™ê^è Œ‰õΩ_»∞ qÖÏÜ«∞`ü JbHÍ~°º™ê^è Œ‰õΩ_»∞ qÖÏÜ«∞`ü JbHÍ~°º™ê^è Œ‰õΩ_»∞ qÖÏÜ«∞`ü JbHÍ~°º™ê^è Œ‰õΩ_»∞ qÖÏÜ«∞`ü Jb=∞øbfi =∞Ç¨Ï=∞‡ £ qÖÏÜ«∞ ü Jb 1791Ö’ cÇ¨~ü ~åRO áê\ÏflÖ’ [x‡OKå~°∞.

=Ç¨c `åuÎfiHõ ã≤^•úO`åÅ PK«~° =Å# PHõi¬`«∞_≥·# PÜ«∞# ‰õΩ@∞O| ã¨Éèí∞ºÅO`å

JÇ¨Ï=∞‡ £ |ˆ~fieH˜ „Ñ¨ è•# J#∞K«~°∞ÅÜ«∂º~°∞. "åÜ«∞=º ãïÇ¨Ï Œ∞Ì „áêO`åÅÖ’ áÈ~å@™ê÷=~°O U~åÊ@∞ KÕã≤#Ñ¨C_»∞ qÖÏÜ«∞`ü Jb Pi÷Hõ ã¨Ç¨Ü«∞O JOkOK«@"Õ∞HÍHõ,

HÍ~°ºHõ~°ÎÅ#∞ ã¨g∞HõiOz ÑÖÑ≤OKÕ ÉÏ èŒº «Å#∞ ã‘fiHõiOz ã¨=∞~°÷=O «OQÍ x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞.qÖÏÜ«∞ ü Jb ÅHÀflÖ’ q^•ºÉèÏºãÖ KÕã¨∞ÎO_»QÍ ã¨Ü«∞º £ JÇ¨Ï=∞‡ £ |ˆ~efi`À ÑïK«Ü«∞O

U~°Ê_çOk. P ÑïK«Ü«∞O HÍ™êÎ PÜ«∞##∞ =Ç¨cQÍ =∂iÛ"Õã≤Ok.Jb x| èŒú «, HÍ~°ºnHõ∆#∞ QÆ=∞xOz# |ˆ~efi áê\ÏflÖ’x =Ç¨cÅ ˆHO„^•xH˜

PÜ«∞##∞ «# „ÑüxkèQÍ xÜ«∞q∞OKå~°∞. P ÉÏ èŒº «Å#∞ ã‘fiHõiOz# qÖÏÜ«∞ ü Jb`«# ™È^Œ~°∞Öˇ·# W<åÜ«∞`ü Jb`À HõÅã≤ P HÍ~°ºÉèÏ~åxfl x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞. =Ç¨cÅ

L Œº=∂xH˜ XHõ ãÖ™ê÷úQÆ « ~°∂ÑÖ HõeÊOz, ãÖã÷‰õΩ J=ã¨~°=∞QÆ∞ Ñ¨\˜+ì"≥∞ÿ# x~å‡O,x*Ï~Úf, x|^Œú`«, ã¨=∞~°÷`« QÆÅ HÍ~°ºHõ~°ÎÅ#∞ `«Ü«∂~°∞KÕ¿ã q^è•<åxfl J=∞Å∞Ö’H˜

`≥KåÛ~°∞. „Ñ¨*Ï™êfiq∞Hõ ~°∂ÑÖ Hõey# D =º=ã¨÷#∞ ZO`« Ñ¨\˜+¨ìOQÍ ~°∂Ñ¨HõÅÊ#KÕ™ê~°O>Ë, PÜ«∞# «~°∞"å « ‰õÄ_® =Ç¨cÅ =º=ã÷ Ñ¨Å∞ P@∞ áÈ@¡‰õΩ QÆ∞Ô~·#Ñ¨Ê\˜H©

U=∂„ «O K≥‰õΩ¯K≥ Œ~°Hõ ÅHõ∆º™ê èŒ# kâ◊QÍ =ÚO Œ∞‰õΩ ™êyáÈ~ÚOk.

1849Ö’ "åÜ«∞=º ãïÇ¨Ï Œ∞Ì „áêO`åÅÖ’ ã¨Ü«∞º £ JÇ¨Ï=∞‡ £ |ˆ~efi U~åÊ@∞

KÕã≤# ã≤ åfl ™ê÷=~åxfl ãÖ Œi≈Oz „a\©+π =ºuˆ~Hõ áÈ~å\ÏÅ‰õΩ PÜ«∞# r=O áÈ™ê~°∞.

„a\©+π |ÅQÍÅ g∞ Œ =ÇcÅ ÔQiÖÏ¡ •_»∞Å∞ [iáê~°∞. ÑO*ÏÉò, PÑ¶…x™êÎ<£ÅÖ’ áÈ~å\ÏÅ

L èŒ$`åxfl QÆ=∞xOz# „a\©+π áêÅ‰õΩÅ∞ qÖÏÜ«∞ ü Jb, PÜ«∞# ™È Œ~°∞Å∞ W<åÜ«∞ ü

JbÅ#∞ JÔ~ã¨∞ì KÕ™ê~°∞. D ™È^Œ~°∞Å#∞ <åÅ∞QÆ∞ ãÖ=`«û~åÅáê@∞ áê\Ïfl =ke

|Ü«∞@‰õΩ "≥à◊§~å^Œx POHõ∆Å∞ qkèã¨∂Î, Ñ¨k "ÕÅ ~°∂áêÜ«∞Å ÉÏO_£ fã¨∞‰õΩx „a\©+π

„Ñ¨Éèí∞ «fiO Éˇ~ÚÖò WzÛOk. P POHõ∆Å#∞ qÖÏÜ«∞ ü Jb MÏ «~°∞ KÕÜ«∞ÖË Œ∞. ÉˇOQÍÖòÖ’

=Ç¨cÅ L Œº=∂xfl Ñ¨Ù#~°∞ ŒúiOKåÅx JHõ _çH˜ "≥o§ „Ñ¨Ü«∞`åflÅ∞ ™êyOKå~°∞.

=Ç¨ÏcÅ L^Œº=∂xH˜ áê\Ïfl ˆHO„^ŒO ÉÏQÍ Ñ¨\˜+¨ìO HÍ=@O`À JHõ¯_» `«#

J=ã¨~°O ÖË Œ#∞‰õΩ#fl =∞øbfi Jb =∞~ÀKÀ@‰õΩ "≥à◊§ ŒeKå~°∞. PÜ«∞# áê\ÏflÅ #∞O_ç

=∞~À=∂~°∞ ã≤ åfl‰õΩ «~°e "≥àÏ§~°∞. JHõ _» =∞m§ «# „a\©+π =ºuˆ~Hõ HÍ~°ºHõÖÏáêÅ#∞

L èŒ$ «O KÕã≤, =Ç¨cÅ =∞Ç¨<åÜ«∞‰õΩ_çQÍ MÏºuQÍOz# =∞øbfi qÖÏÜ«∞ ü Jb 1853Ö’

Hõ#∞fl=¸™ê~°∞.

qÑ¡= Ü≥∂ èŒ∞_»∞ W<åÜ«∞ ü Jb=Ç¨cÅ L Œº=∞ kâ◊#∞ =∂„ «"Õ∞ =∂~°Û@O HÍ‰õΩO_®, =∞Ç¨Ï~°Ìâ◊ HõÅ∞QÆKÕã≤#

<åÜ«∞‰õΩÅÖ’ „Ñ¨=ÚY∞Å∞ =∞øbfi W<åÜ«∞`ü Jb. cÇ¨~ü ~åRO áê\Ïfl #QÆ~°OÖ’x,

ëêkMòÑ¨Ó~üÖ’ PÜ«∞# [x‡OKå~°∞. q^•ºiú Œâ◊Ö’<Õ ã¨Ü«∞º £ JÇ¨Ï=∞‡ £ |ˆ~efi „Ñ¨ÉèÏ"åxH˜Ö’#Ü«∂º~°∞. P «~°∞"å « =∞øbfi qÖÏÜ«∞ ü Jb =∂~°æxˆ~Ìâ◊HõOÖ’ L Œº=∞ HÍ~°º„Hõ=∂ÅÖ’

„Ñ¨"ÕtOKå~°∞. ã¨Ü«∞º^£ JÇ¨Ï=∞‡^£ |ˆ~efi ã¨fiÜ«∞OQÍ PÜ«∞##∞ `«# „ÑüxkèQÍxÜ«∞q∞OKå~°∞. P «~°∞"å « ã¨Ü«∞º £ |ˆ~efi`À HõÅã≤ 1825Ö’ PÜ«∞# PÑ¶…x™êÎ<£‰õΩ

«~°e "≥àÏ§~°∞. 1829Ö’ =Ç¨c L Œº=∂xfl Ñ¨Ù#~°∞ ŒúiOz, "åºÑ≤Î KÕÜ«∞_®xH˜ =∞øbfiqÖÏÜ«∞`ü Jb PÜ«∞##∞ ÉˇOQÍÖò ÑÖáê~°∞. ÉˇOQÍÖòÖ’ g∞~ü x™êû~ü JbÖÏO\˜

áÈ~å@ g~°∞Å `åºQÍÅ <ÕÑ¨ èŒºO L#flO Œ∞# Jz~°HÍÅOÖ’<Õ JHõ _» PÜ«∞#‰õΩ Jáê~°J#∞K«~°=~°æO U~°Ê_çOk.

ÉˇOQÍÖòÖ’ò PÜ«∞# x~°fiÇ≤ÏOz# HÍ~°º„Hõ=∂Å ã¨~°ox Œ$+≤ìÖ’ LOK«∞‰õΩx =∞øbfiqÖÏÜ«∞ ü Jb 1839Ö’ PÜ«∞##∞ «=∞ „Ñ¨ è•# ™ê÷=~°"≥∞ÿ# ã≤ åfl‰õΩ ÑÖáê~°∞. ÑÖ*ÏÉò,

PÑ¶…x™êÎ<£Ö’ ™êy# áÈ~å\ÏÅÖ’ áêÖÁæx PÜ«∞# ÉÏQÍ ~å@∞ ÕÖÏ~°∞. PÜ«∞# HÍ~°º„Hõ=∂Åx~°fiÇ¨ÏÏ ŒHõ∆ «#∞ QÆ=∞xOz, „Ñ¨=∂ ŒO Ñ¨ã≤QÆ\ì# „a\©+π JkèHÍ~°∞Å∞ PÜ«∞# ãÖKå~°O

g∞^Œ x¿+^èŒO qkèOz, áê\Ïfl‰õΩ `«~°eOKå~°∞. <åÅ∞QÆ∞ ãÖ=`«û~åÅáê@∞ áê\Ïflq_çz ZHõ _»‰õÄ "≥à◊§~å Œx „Ñ¨Éèí∞ «fiO POHõ∆Å∞ qkèOzOk. JÔ~ã¨∞ì KÕã≤ Ñ¨k"ÕÅ ~°∂áêÜ«∞Å

Ñ¨ÓpHõ`«∞Î g∞^Œ q_»∞^ŒÅ KÕã≤Ok. PÜ«∞# P POHõ∆Å#∞ MÏ`«~°∞ KÕÜ«∞ÖË^Œ∞. „a\©+π=ºuˆ~Hõ HÍ~°ºHõÖÏáêÅ`À áê@∞QÍ =Ç¨c L Œº=∞ qãÎ~°‰õΩ x~°O «~°O Hõ$+≤ ™êyOKå~°∞.

W<åÜ«∞`ü Jb =∞~À=∂~°∞ ÉˇOQÍÖò "≥à◊§QÍ PÜ«∞# g∞^Œ xÑ¶¨∂ LOz# „Ñ¨Éèí∞`«fiOÉˇOQÍÖò #∞O_ç |Ç≤Ï+¨ iOz, áê\Ïfl‰õΩ «~°eOzOk. =∞m§ áê\Ïfl#∞ g_»~å Œ#fl POHõ∆Å∞qkèã¨∂Î, x¿+^è•[˝Å∞ LÅ¡OÑ¶≤∞¿ãÎ, D™êi f„= ÑïÏ=∂Å#∞ Z^Œ∞~À¯"åeû =ã¨∞ÎO^Œx„Ñ¨Éèí∞`«fiO ÃÇÏK«ÛiOzOk. „a\©+π =ºuˆ~Hõ áÈ~å@"Õ∞ TÑ≤iQÍ ÉèÏqOz# =∞øbfi PPOHõ∆Å#∞ «∞OQÆÖ’ ˘H˜ , JkèHÍ~°∞Å Hõà◊√§ QÆÑ≤Ê, "åÜ«∞=º ãïÇ¨Ï Œ∞Ì „áêO`åÅ‰õΩ "≥àÏ§~°∞.JHõ _» =∞m§ áÈ~å@ HÍ~°º„Hõ=∂Å‰õΩ <åÜ«∞Hõ «fiO =Ç≤Ïã¨∂Î „a\©+π „Ñ¨Éèí∞`åfixH˜ ã¨"åÖòqã≤~å~°∞. P ã¨=∞Ü«∞OÖ’ PÜ«∞# =∂~°æxˆ~Ìâ◊‰õΩ_»∞, J„QÆA_≥·# =∞øbfi qÖÏÜ«∞`ü Jb=∞~°ÕKå~°∞. J#fl =∞~°O W<åÜ«∞`«∞ÖÏ¡#∞ ÉÏQÍ Hõ$OQÆnã≤Ok. =Ç¨c L^Œº=∞ÉÏ èŒº «Åhfl =∞øbfi W<åÜ«∞ ü Jb Éèí∞[ã¨ O è•Å g∞ Œ Ñ¨_®¤~Ú. PÜ«∞# =Ç¨c L Œº=∂xfl=∞iO « Ñ¨\˜+ìO KÕ¿ãO Œ∞‰õΩ Ñ¨Ó#∞‰õΩ<åfl~°∞. ã¨Ü«∞º £ JÇ¨Ï=∞‡ £ |ˆ~efi ~°∂Ñ¨HõÅÊ# KÕã≤#Yeá¶ê Ñ¨ ŒúÌuH˜ "≥∞~°∞QÆ∞Å∞kkÌ, =∞iO « „Ñ¨*Ï™êfiq∞HõO KÕ™ê~°∞. x| Œú « QÆÅ <Õ «Å`ÀHõq∞\©Å∞ U~°Ê~°z, ÉÏ èŒº «Å∞ JÑ¨ÊyOKå~°∞. Hõq∞\©Å Jaè„áêÜ«∂Å "Õ∞~°‰õΩ Ybá¶ê «QÆ∞x~°‚Ü«∂Å∞ KÕÜ«∂eû LO@∞Ok.

D ~°HõOQÍ =Ç¨c L Œº=∞ x~å‡OÖ’ „Ñ¨=ÚY =º‰õΩÎÖ·# ã¨Ü«∞º £ =∞Ç¨Ï=∞‡ £Ç¨ïÃã·<£, JHõƒ~ü Jb, ã¨~Ú*ò Jb, Ü«∞Ü«∂º Jb, "å[Öò Ç¨ÏMò, =Ú™êÎH± Jb, JÇ¨Ï=∞‡ Œ∞ÖÏ¡,

J|∞ÌÖò ~°Ç‘ÏO, =ÚÉÏ~°H± Jb, Ñ¶¨~°›`ü Ç¨ïÃã·<£, =∞Ç¨Ï=∞‡^£ W„|Ç‘ÏO J|∞ÌÖÏ¡, J|∞ÌÖò

43 44


Jr*ò «k «~°∞Å‰õΩ PÜ«∞# L Œº=∞ ÉÏ èŒº «Å#∞ JÑ¨ÊyOKå~°∞. =∞øbfi W<åÜ«∞ ü Jb

<Õ «$ «fiOÖ’ HÍ~°º ŒHõ∆ « QÆÅ <Õ «Å Hõ$+≤ Ñ¶eOz, =Ç¨c L Œº=∞O ÉèÏ~° « Õâ◊O JO «\Ï"åºÑ≤OzOk. =∞øbfi ™êyOz# x~°O «~° Hõ$+≤ =Å# "åÜ«∞=º ãïÇ¨Ï Œ∞Ì „áêO`åÅÖ’x

Ñ¨~îå<£Å∞ =Ç¨cÅ‰õΩ =∞ ŒÌ «∞ WKÕÛO Œ∞‰õΩ XÑ¨ÙÊ‰õΩ<åfl~°∞. QÆ «OÖ’ ã¨Ü«∞º £ JÇ¨Ï=∞‡ £|ˆ~efi ™êyOz# Hõ$+≤H˜ `«y# Ñ¶ë`åxfl ~å|@ìQÆeQÍ~°∞. P ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ÉèÏ~°fÜ«∞

ã≤áê~ÚÅ∞ „Ñ¨„^äŒ=∞ ™êfi`«O„`«º ãÖ„QÍ=∂xH˜ Hõ^Œe ~å"åÏeûOkQÍ Ñ≤Å∞Ñ¨ÙxKåÛ~°∞.„a\©+¨~°¡#∞ =∂ «$ Õâ◊O #∞O_ç «iq∞H˘>ËìO Œ∞‰õΩ Wk =∞Oz J=HÍâ◊=∞x W<åÜ«∞ ü Jb

ÉèÏqOKå~°∞.D Ñïã≤÷ú «∞Å#∞, =Ç¨c <Õ «Å PÖ’K«#Å#∞ Ñ¨ã≤QÆ\ì# „Ñ¨Éèí∞ «fiO =Ç¨cÅ

g∞ Œ QÆ\ì xÑ¶∂ LOzOk. J~Ú<å =Ç¨cÅ∞ D ãÖ„QÍ=∞OÖ’ ÃÑ ŒÌ ãÖYºÖ’ áêÖÁæ<åfl~°∞._èçb¡, P„QÍ, ÃÇ·Ï Œ~åÉÏ £, áê\ÏflÅ∞ P <å_»∞ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ g~°∞Å‰õΩ ˆHO„^•ÅÜ«∂º~Ú.

Éè’áêÖò, *ˇ·Ñ¨Ó~ü, Ç≤Ï™êû~ü, `«k`«~° „áêO`åÅ #∞O_ç =Ç¨c ^ŒàÏÅ∞ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞Ö’áêÖÁæ<ÕO^Œ∞‰õΩ _èçb¡H˜ „Ñ¨Ü«∂O Hõ\Ïì~Ú. XHõ ^Œâ◊Ö’ =Ç¨cÖË „Ñ¨^èŒ=∞ ™êfi`«O„`«º

ãÖ„QÍ=∂xH˜ HÍ~°‰õΩÅx „a\©+π JkèHÍ~°∞Å∞ ÉèÏqOKÕ ™êú~ÚÖ’ g~°∞ |Ç¨ï=ÚY áê„ «#∞x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞. (...Even in the case of the Mutiny, Sir John Kaye tells us thatundoubtedly the prime movers in the rebellion (of 1857 ), and those who mostzealously fanned its sparks into flames, were Musalmans and those Musalmanswere undoubtedly Wahabis..." THE COMMUNAL TRIANGLE IN INDIA -Ashok Mehata and Achyut Patwardhan, Kitabistan, Allahabad 1942, page 96 ).

„Ñ¨^äŒŒ=∞ ™êfi`«O„`«º ãÖ„QÍ=∞ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ã≤`åflÖ’ L#fl W<åÜ«∞`«∞ÖÏ¡

Ñ¨~îå<£ <Õ`«Å ã¨Ç¨ÏHÍ~°O`À u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞Ö’ áêÖÁæ<åfl~°∞. D ÑïÏ=∂Å Ñ¶ë`«OQÍ

áÈ~å@ g~°∞Å‰õΩ PÇ¨~°, PÜ«Ú èŒ ã¨Ç¨Ü«∞O JO Œ‰õΩO_® „Ñ¨Éèí∞ «fiO Hõ@∞ìììk@ì"≥∞ÿ# K«~°ºÅ∞

fã¨∞‰õΩOk. Ñ¨~°º=™ê#OQÍ "åÜ«∞=º ãïÇ¨Ï Œ∞Ì „áêO`åÅ‰õΩ áê\Ïfl #∞O_ç Z@∞=O\˜

ã¨Ç¨Ü«∞O JO Œ‰õΩO_® áÈ~ÚOk. =∞øbfi W<åÜ«∞ ü Jb f„= J<å~ÀQÍºxH˜ QÆ∞~°Ü«∂º~°∞.

J~ÀQÆºO ‰õΩ Œ∞@Ñ¨_Õ J=HÍâßÅ∞ ã¨#flyÅ¡@O`À zOQ∑Ç¨Üü∞ #∞O_ç ã¨∂~° ü KÕ~°∞‰õΩ<åfl~°∞.

ã∂~° ü KÕ~°∞‰õΩ#fl «~°∞"å « J<å~ÀQÍºxfl ‰õÄ_® ÖHõ KÕÜ«∞Hõ =ÇcÅ áÈ~å@ HÍ~°º„Hõ=∂Å‰õΩ

=∂~°æ Œ~°≈HõO =Ç≤Ïã¨∂Î 1858Ö’ PÜ«∞# Hõ#∞fl =¸™ê~°∞.

=∞øbfi qÖÏÜ«∞ «∞ÖÏ¡, =∞øbfi W<åÜ«∞ «∞ÖÏ¡Å JãÎ=∞Ü«∞O «~°∞"å « P ™ê÷~Ú

â◊H˜ Î ™ê=∞~åºÅ∞QÆÅ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ =Ç¨c L^Œº=∂xH˜ Hõ~°∞=Ü«∂º~°∞. J~Ú`Õ P

=∞Ç¨<åÜ«∞‰õΩÅ ÉÏ@Ö’ #_çz, L Œº=∂xfl «=∞ ≥·# f~°∞Ö’ #_çÑ≤Oz, åºQÍÅ‰õΩ ãÖÑ¨Ó~°‚

ã¨=∞~°ÊÅ‰õΩ ÃÑ\ìOk ¿Ñ~°∞QÍ =Ç¨cÅ∞ MÏºuQÍOKå~°∞.

™êÇ¨Ïã≤ JÇ¨Ï=∞‡ Œ∞ÖÏ¡Jb ™È^Œ~°∞Å `«~°∞"å`« JO`«\˜ ™ê÷~Ú QÆÅ =Ç¨c <Õ`«QÍ MÏºuQÍOz#

=∞øbfi JÇ¨Ï=∞‡ Œ∞ÖÏ¡ 1806Ö’ áê\ÏflÖ’ [x‡OKå~°∞. PÜ«∞# Jã¨Å∞ ¿Ñ~°∞ JÇ¨Ï=∞‡ £|H±¬. ã¨Ü«∞º £ JÇ¨Ï=∞‡ £ |ˆ~efi #∞O_ç „¿Ñ~° á⁄Ok# PÜ«∞# «# ¿Ñ~°∞#∞ QÆ∞~°∞=Ù

P ÕâßÅ "Õ∞~°‰õΩ JÇ¨Ï=∞‡ Œ∞ÖÏ¡QÍ =∂~°∞Û‰õΩ<åfl~°∞. ã¨Ü«∞º £ |ˆ~efi =∂~åæxfl ã‘fiHõiOz#

‰õΩ@∞O|OÖ’x PÜ«∞# =Ç¨c <åÜ«∞‰õΩ_»∞ =∞øbfi qÖÏÜ«∞`«∞ÖÏ¡‰õΩ ã¨fiÜ«∂# ÉÏ=.q^•ºÉèÏºãÖ «~°∞"å « L#fl`åkèHÍiQÍ Ñ¨Å∞ Ñ¨ Œ=ÙÅ∞ x~°fiÇ≤ÏOz# JÇ¨Ï=∞‡ Œ∞ÖÏ¡ ™êOÑ¶≤∞Hõ

¿ã"å HÍ~°º„Hõ=∂ÅÖ’ Jq∞`åã¨H˜Î K«∂Ñ¨Ù`«∂, „Ñ¨[Å ¿ã=Ö’ Z‰õΩ¯= HÍÅO QÆ_çáê~°∞.1823„áêO`«OÖ’ ã¨Ü«∞º^£ |ˆˆ~efi áê\Ïfl ãÖ^Œi≈Oz#Ñ¨ÙÊ_»∞ PÜ«∞# ‰õΩ@∞O|=∞O`å

PÜ«∞# „ÑÉ’ è•Å‰õΩ „ÑÉèÏq «"≥∞ÿOk. P «~°∞"å « „Hõ=∞OQÍ =Çc L Œº=∞ HÍ~°º„Hõ=∂ÅÖ’K«∞~°∞‰õΩQÍ áêÖÁæO@∂ P ‰õΩ@∞O| ã¨Éèí∞ºÅ∞ „Ñ¨=ÚY ™ê÷<åxfl á⁄O^•~°∞. =∞øbfi

JÇ¨Ï=∞‡ Œ∞ÖÏ¡ ã¨fiÜ«∞OQÍ |ˆ~efi •fi~å Ybá¶êQÍ xÜ«∞q∞ «∞ÅÜ«∂º~°∞. =Ç¨cÅ L Œº=∂xH˜Pi÷Hõ ã¨Ç¨ÏHÍ~åxfl ã¨g∞HõiOKÕO^Œ∞‰õΩ U~åÊ@∞KÕã≤# Hõq∞\©H˜ Jg∞~Jg∞~Jg∞~Jg∞~Jg∞~üQÍ ÉÏ^èŒº`«Å#∞

x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞. PÜ«∞# <åÜ«∞Hõ`«fiO Ö’x Hõq∞\©Ö’ =ÚÉÏ~°H± Jb, W„^Œ`å Ç¨ï¿ãû<£ãÉèí∞ºÅ∞. PÜ«∞# ãfiÜ«∞OQÍ ÑÅ∞ Hõq∞\©ÅÖ’ ãÉèí∞ºÅ∞QÍ, ãÅÇ^•~°∞Å∞QÍ =º=ÇÏiOKå~°∞.

ã¨=∞~°∞ú_≥·# HÍ~°ºx~åfiÇ¨Ï‰õΩ_çQÍ „Ñ¨ã≤kú á⁄O^•~°∞. P<å_»∞ =Ç¨cÅO`å "åÜ«∞=ºãïÇ¨Ï^Œ∞úÅÖ’x ã≤`åfl‰õΩ "≥à◊§QÍ JÇ¨Ï=∞‡^Œ∞ÖÏ¡ "≥à◊§ÖË^Œ∞. PÜ«∞# áê\Ïfl#∞ q_çz

"≥à◊§‰õΩO_® PHõ¯_ç áÈ~å@ ^ŒàÏÅ‰õΩ WHõ¯_ç #∞O_Õ PÇ¨~° Ñ¨^•~åúÅ∞, PÜ«Ú^è•Å∞,HÍ~°ºHõ~°ÎÅ#∞ ÑÖÑ≤Oz „a\©+π =ºuˆ~Hõ áÈ~å\ÏÅ‰õΩ r=O áÈ™ê~°∞.

1857Ö’ ™êy# „Ñ¨^äŒ=∞ ™êfi`«O„`«º áÈ~å@O ã¨=∞Ü«∞OÖ’ =Ç¨cÅ∞ ÃÑ^ŒÌZ`«∞Î# u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞Ö’ áêÖÁæ#=K«∞Û#x J#∞=∂xOz# áê\Ïfl pÑ¶π Hõg∞+¨#~ü >ˇÿÅ~ü

JÇ¨Ï=∞‡ Œ∞ÖÏ¡, =∞~À <Õ « ëê =∞Ç¨Ï=∞‡ £ Ç¨ï¿ãû<£#∞ 1857 E<£ 19# JÔ~ã¨∞ì KÕ™ê_»∞.=¸_»∞ =∂™êÅ `«~°∞"å`« „Ñ¨Éèí∞`«fiO P <åÜ«∞‰õΩÅ#∞ q_»∞^ŒÅ KÕã≤Ok. =∞øbfi

W<åÜ«∞`«∞ÖÏ¡ Hõ#∞fl=¸™êHõ, áê\Ïfl ˆHO„^ŒO ÉÏ^è Œº`«Åhfl =∞øbfi JÇ¨Ï=∞‡^Œ∞ÖÏ¡ã‘fiHõiOKå~°∞. „a\©+π „Ñ¨Éèí∞ «fiOÖ’ L#fl`åkèHÍiQÍ Ñ¨xKÕã≤# J#∞Éèí=O Œ$ëêìº, PÜ«∞#

=Ç¨c L Œº=∞ x~å‡ ã¨fi~°∂áêxfl Ñ¨ÓiÎQÍ =∂iÛ"Õâß~°∞. D "Õ∞~°‰õΩ PÜ«∞# HÍ~°ºÖÏáêÅg∞^Œ „Ñ¨`ÕºHõOQÍ xÑ¶¨∂ qkèOz# „a\©+π „Ñ¨Éèí∞`«fiO =∞øbfix x~°ƒkèOKÕO^Œ∞‰õΩ Ñ¨Å∞

„Ñ¨Ü«∞`åflÅ∞ KÕã≤Ok.=Ç¨cÅ „a\©+π =ºuˆ~Hõ «, ã¨=∞~°jÅ « Œ$ëêìº 1863Ö’ =Ç¨cÅ J˜z"Õ «Å‰õΩ

„Ñ¨Éèí∞`«fiO Ñ¨^èŒHõO ã≤^ŒúO KÕã≤Ok. Ñ¨Å∞ J=∂#∞+¨ K«\ÏìÅ#∞ J=∞Å∞Ö’H˜ fã¨∞‰õΩ=zÛOk. =Ç¨cÅ Ñ¨@¡ H˜~å «HõOQÍ =º=Ç¨ÏiOzOk. J„Hõ=∞ x~°ƒO è•Å∞, JÔ~ã¨∞ìÅ∞,

ÖÏsîKås˚Å∞ L èŒ$ «OQÍ ™êQÍ~Ú. PÜ«∞# ™È Œ~°∞_»∞ Ü«∞Ç¨Ïº Jb, "Õ∞#Å∞¡_»∞ J|∞ÌÖò~°Ç‘ÏO ÖÏO\˜ „Ñ¨=ÚY <Õ «Å#∞ x~°ƒO èŒOÖ’H˜ fã¨∞‰õΩOk. JÇ¨Ï=∞‡ Œ∞ÖÏ¡#∞ 1864 #=O|~ü

5# JÔ~ã¨∞ì KÕã≤, „Ñ¨MÏº « ' JOÉÏÅ qKå~° — Ö’ xOk «∞_çfl KÕã≤ qKå~° [iÑ≤OzOk.D ãO Œ~°ƒùOQÍ „ÑÉèí∞ «fiO PÜ«∞##∞ Jxfl Ñ Œ=ÙÅ #∞O_ç ˘ÅyOzOk. ~åH =ºu~HõOQÍ

Ü«Ú ŒúO ™êyOKÕO Œ∞‰õΩ ‰õΩ„@ Ñ<åfl~°x ( for conspiracy to wage war against Queen) P~ÀÑ≤OzOk. P qKå~°Ö’ PÜ«∞#‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ „Ñ¨[Å KÕ « ™êHõ∆ºO K≥Ñ≤ÊOK«_®xH˜

„Ñ¨Éèí∞ «fiO â◊ « q è•Å „Ñ¨Ü«∞uflOz qÑ¶Å"≥∞ÿOk. J~Ú<å ~åA «ÅK«∞‰õΩO>Ë ≥|ƒÅ‰õΩH˘ Œ"å? J#fl@∞ì 1865 Ñ¶≤„|=i 27# PÜ«∞#‰õΩ „Ñ¨Éèí∞ «fiO =∞~° ŒO_»# qkèOÑ¨KÕã≤Ok.

45 46


D f~°∞ÊÑ¨@¡ „Ñ¨[Å∞ P„QÆÇ¨ÏO =ºHõÎO KÕ™ê~°∞. L#fl « <åºÜ«∞™ê÷#OÖ’ JÑ‘ÊÖòKÕÜ«∞QÍ =∞~°tHõ∆ ™ê÷#OÖ’ P[#‡ nfiáêO «~°"åãÖ Y~åÔ~·Ok. PÜ«∞# Pã≤Îáêã¨∞ÎÅxfl\˜h

„Ñ¨Éèí∞ «fiO ™êfinè#O KÕã¨∞‰õΩOk. =Ç¨c <åÜ«∞‰õΩÅ HO„^•Å∞QÍ qÅã≤e¡# PÜ«∞# QÆ$Ç¨Å#∞^èŒfiOãÖ KÕã≤Ok. JÔ~ã¨∞ì `«^Œ∞Ñï ÑïÏ=∂Å#∞ =ÚO^Œ∞QÍ<Õ TÇ≤ÏOz# PÜ«∞#,

JÔ~ã¨∞ì‰õΩ =ÚO^Œ∞ `«# ÉèÏ~°º =∞Ç¨Ï~=∞Ç¨Ï~=∞Ç¨Ï~=∞Ç¨Ï~=∞Ç¨Ï~ü K≥e¡OÑ¨Ù‰õΩ QÍ#∞ ˆH\Ï~ÚOz# Pã≤Î áêã¨∞ÎÅ#∞‰õÄ_® „Ñ¨Éèí∞ «fiO ™êfinè#O KÕã¨∞‰õΩOk. Jxfl ÖÏOKè«<åÅ∞ Ñ¨ÓiÎ KÕã≤ 1865 U„Ñ≤ÖòÖ’

JÇ¨Ï=∞‡ Œ∞ÖÏ¡ ëê#∞ JO_»=∂<£ nfiáêÅÖ’x áÈ~°∞ì É¡~Ú~ü *·Å∞‰õΩ ÑÖáê~°∞. nfiáêO «~°"åã¨ tHõ∆#∞ J#∞Éèíqã¨∂Î ‰õÄ_®, *·Å∞Ö’ QÆÅ Õâ◊Éèí‰õΩÎÅ`À HõÅã≤ q=ÚHÎ áÈ~å@ PÖ’K«#Å∞

KÕã¨∂Î QÆ_çÑ≤# PÜ«∞# áÈ~°∞ì É¡~Ú~ü *·Å∞Ö’ „a\©+π áÈbã¨∞Å∞ ÃÑ>Ëì âßs~°Hõ , =∂#ã≤HõÇ≤ÏOã¨Å#∞ Éèíiã¨∂Î 1881 #=O|~°∞ 2# Hõ#∞fl =¸™ê~°∞. =∞øbfi JÇ¨Ï=∞‡ Œ∞ÖÏ¡ ëê#∞

JO_»=∂<£ n=ÙÅÖ’x "≥·Ñ¨~üÖ’ Y##O KÕ™ê~°∞.

ã¨=∞~°jÅ∞_»∞ Ü«∞Ç¨Ïº Jb ã¨=∞~°jÅ∞_»∞ Ü«∞Ç¨º Jb 1828 áê\ÏflÖ’ [x‡OKå~°∞. PÜ«∞# «O„_ç WÖÏÇ‘Ï

|H±¬. =Ç¨c L Œº=∂xfl P èŒ∞xHõ x~å‡ s «∞ÅÖ’ fiÛkkÌ# HÍ~°º Œ‰õ∆Ω_»∞QÍ MÏºu=Ç≤ÏOz#=∞øbfi JÇ¨Ï=∞‡ Œ∞ÖÏ¡‰õΩ Ü«∞Ç¨º Jb ™È Œ~°∞_»∞. =Ç¨c L Œº=∞ g~°∞Å ‰õΩ@∞Oc‰õΩ_»∞

HÍ=@O`À ™È Œ~°∞xÖÏˆQ z#fl «#OÖ’<Õ =Ç¨Ïc L Œº=∞O Ñ¨@¡ PHõi¬ «∞_»Ü«∂º~°∞. =∞øbfiW<åÜ«∞`ü Jb U~åÊ@∞ KÕã≤# =Ç¨c L^Œº=∞ Hõq∞\©ÅÖ’ PÜ«∞# „Ñ¨^ä•# áê„`«

x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞. ã¨Ü«∞º £ =∞Ç¨Ï=∞‡ £ Ç¨ï¿ãû<£ <åÜ«∞Hõ «fiOÖ’x Hõq∞\©Ö’ PÜ«∞# ã¨Éèí∞º_ÕHÍHõ, ã¨fiÜ«∞OQÍ Pi÷Hõ Hõq∞\˜H˜ <åÜ«∞Hõ «fiO =Ç≤ÏOKå~°∞. =Ç¨c L Œº=∞ x~å‡ÏxH˜,

"åºÑ≤ÎH˜, „a\©+π =ºuˆ~Hõ áÈ~å\ÏÅ x~°fiÇ¨Ï‰õΩ PÜ«∞# ã¨g∞HõiOz# x^èŒ∞Å∞ ZO`À`À_»Ê_®¤~Ú. PÜ«∞# D Hõ$+≤Ö’ LO_»QÍ, =Ç¨cÅ L Œº=∂xfl P˜z"ÕÜ«∂Å#∞‰õΩ#fl

„a\©+π „Ñ¨Éèí∞ «fiO L Œº=∂xH˜ =zÛKÕ~°∞ «∞#fl Pi÷Hõ =#~°∞Å „Ñ¨"åÇ¨ÏO g∞ Œ QÆ\ì xÑ¶∂LOz â◊ «q è•Å J_»∞¤‰õΩOk.

1863Ö’ „a\©+π „Ñ¨Éèí∞`«fiO „Ñ¨=ÚY =Ç¨c <Õ`«Å#∞ x~°ƒOkèOzOk. D<åÜ«∞‰õΩÅ#∞ JOÉÏÖÏ q∞Å@i HõO\’<≥‡O@∞‰õΩ qKå~° xq∞ «ÎO «~°eOzOk. JHõ _»Ü«∞Ç¨º Jb`À áê@∞QÍ =∞Ç¨Ï=∞‡^£ *ÏÑ¶¨~ü, =∞Ç¨Ï=∞‡^£ +¨Ñ¶‘, JÇ¨Ï=∞‡^Œ∞ÖÏ¡`Àáê@∞Ñ¨Å∞=Ùi g∞ Œ 1864Ö’ [iÑ≤# D qKå~° 'JOÉÏÅ qKå~°—'JOÉÏÅ qKå~°—'JOÉÏÅ qKå~°—'JOÉÏÅ qKå~°—'JOÉÏÅ qKå~°— QÍ „Ñ¨ã≤kÌ K≥OkOk.„a\©+π ~å˜ áêÅ#‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ „Ñ¨[Å#∞ =Ç¨c g~°∞Å∞ áÈ~å\ÏxH˜ Ô~K«ÛH˘\Ïì~°x„Ñ¨Éèí∞ «fiO P~ÀÑ≤OzOk. ™ê„=∂[º"å Œ∞Å#∞ =ºuˆ~H˜ã¨∞Î#fl Ü«∞Ç¨º Jb Ñ¨@¡ „Ñ¨Éèí∞ «fiO„Ñ ÕºHõ Œ$+≤ì U~°Ê~°K«∞‰õΩOk. „Ñ=ÚY K«i„ «HÍ~°∞_»∞ Dr. Santimoy Roy «# FreedomMovement and Indian Muslims Ö’ '...Ü«∞Ç¨º Jb ™ê÷~Ú ™ê„=∂[º"å Œ =ºuˆ~HõqÑ¨¡=HÍ~°∞_»∞ ÑÖ^˘q∞‡^Œ= â◊`å|ÌOÖ’ ÖË~°..—..—..—..—..—#_®xfl |\˜ì PÜ«∞# x|^Œú ú`« `Õ@≥Å¡=∞=Ù «∞Ok. Ju ™ê=∂#º"≥∞ÿ# =ºHÎQÍ «# HÍ~°º„Hõ=∂Å#∞ ã¨=∞~°ú=O «OQÍ x~°fiÇ≤ÏOKÕ

HÍ~°º Œ‰õ∆Ω_≥·# Ü«∞Ç¨º Jbx, JOÉÏÅ qKå~° ãÖ Œ~°ƒùOQÍ „a\©+π JkèHÍ~°∞ÖË „Ñ¨â◊Oã≤OK«Hõ`«Ñ¨ÊÖË^Œ∞. JOÉÏÅ qKå~° `«~åfi`« „Ñ¨Hõ\Õz# f~°∞ÊÖ’ PÜ«∞# QÆ∞iOz ¿Ñ~˘¯#fl

JOâßÅ#∞ Ñïje¿ãÎ PÜ«∞# ã¨=∞~°jÅ « É’ èŒÑ¨_»∞ «∞Ok. „a\©+π JkèHÍi, K«i„ «HÍ~°∞_»∞,

William Hunter PÜ«∞# QÆ∞iOz "åºMÏºxã¨∂Î,'' ...Who made no pretention toloyalty and sought nothing at our hands...'' J<åfl_»∞.

'...D qKå~°‰õΩ HÍ~°"≥∞ÿ# ÉèíÜ«∞OHõ~° ‰õΩ„@‰õΩ Ü«∞Ç¨º Jb „Ñ¨ è•#O. PÜ«∞#«# Õâ◊ã¨∞÷Å#∞ =O ŒÅ "ÕÅ ãÖYºÖ’ Ô~K«ÛH˘\ì ‰õΩ„@‰õΩ Ñ¨ÙiH˘ÖÏÊ_»∞. ‰õΩ «O„`åÅ∞

Ñ¨xfl „a\©+π WO_çÜ«∂ „Ñ¨Éèí∞`åfixfl Ü«Ú^ŒÌOÖ’H˜ kOÑ≤ =O^ŒÖÏk rq`åÅ∞ JO`«OHÍ=_®xH˜ HÍ~°=∞Ü«∂º_»∞. J «#∞ L#fl « q^•º=O «∞_»∞. J «#∞ «#ˆHq∞ ≥eÜ«∞ Œx,J*Ï˝<åxfl „Ñ¨ Œi≈Oz «Ñ¨ÙÊHÀ_®xH˜ gÅ∞ ÖË Œ∞. J «#∞ KÕ¿ã ŒO`å Œ∞~åÖ’K«#`À ≥eã≤KÕã≤O Õ. Jk ÉèíÜ«∞OHõ~° ‰õΩ„@, ~å[ „^ÀÇ¨Ï=∞O@∂...— JOÉÏÅ qKå~°Ö’ áêÖÁæ#fl

POˆQ¡Ü«∞ <åºÜ«∂kèHÍ~°∞Å∞ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. qKå~° «~°∞"å « Ü«∞Ç¨º JbH˜ =∞~° ŒO_»#qkèOKå~°∞. PÜ«∞# =∞~° tHõ∆#∞ P#O ŒOQÍ PÇ¨fixOK«QÍ, =∞~° tHõ∆ qkè¿ãÎ J=∞~°

g~°∞_»∞QÍ PÜ«∞##∞ H©iÎOK«@O [~°∞QÆ∞`«∞O^Œx ÉèÏqOz# „a\©+¨~°∞¡ ^Œ∞~°∞ƒkú`À PMÏºu ŒHõ x=fi~å Œx, =∞~° tHõ∆#∞ HÍ™êÎ nfiáêO «~°"åã¨ tHõ∆QÍ =∂~åÛ~°∞. (TheGovt. wished to deny the Wahabi leaders the chance of becoming martyrs. - AHistory of Freedom Movement in Bihar Vol. 1, page 88). J#O «~°O q∞QÆ å

=Ç¨c <Õ «Å Pã≤Îáêã¨∞ÎÅ#∞ [Ñ¨ÙÎ KÕã≤#@∞ìQÍ<Õ Ü«∞Ç¨º Jb Pã¨∞ÎÅ#∞ Ñ¨ÓiÎQÍ „Ñ¨Éèí∞ «fiO™êfinè#O KÕã¨∞‰õΩOk. J#fl JÇ¨Ï=∞‡ Œ∞ÖÏ¡ ëê ÖÏˆQ tHõ∆#∞ J#∞Éèíqã¨∂Î PÜ«∞# HõO>Ë

=ÚO Œ∞QÍ 40 UO_»¡ =Ü«∞ã¨∞ûÖ’ #∂ˆ~à◊§ rq «O =ÚyOz 1868Ö’ Ü«∞Ç¨º JbPO_»=∂<£ n=ÙÅÖ’ Hõ#∞fl=¸™ê~°∞.

„Ñ¨ã≤kú K≥Ok# P<å\˜ =Ç¨c L^Œº=∞ x~å‡`«Å, áÈ~å@ Ü≥∂^è Œ∞ÅP «‡|e^•<åÅ`À „¿Ñ~° á⁄Ok# =Ç¨cÅ∞ «=∞ „áêÏÅ#∞ «$„áêÜ«∞OQÍ ÉèÏqOz,

K≥~°™êÅÅ∞, LiH˘Ü«∞ºÅ∞, «∞áêH˜ QÆ∞à◊§‰õΩ "≥~°=Hõ „a\©+¨~°¡‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ áÈ~å_»∞ «∂J=∞~°∞ÅÜ«∂º~°∞. JO_»=∂<£Ö’x ÉèíÜ«∞OHõ~° áÈ~°∞ìÉ¡~Ú~ü *·Å∞‰õΩ ÑÖÑ¨|_ç# „Ñ¨„Ñ¨ äŒ=∞

ÉèÏ~°fÜ«∞ qÑ¡=HÍ~°∞Å∞QÍ =Ç¨cÅ∞ MÏºuQÍOKå~°∞. D "Õ∞~°‰õΩ Ñ¨Å∞ `åºQÍÅ`À =Ç¨cÅK«i„`«#∞ ã¨∞ãÖÑ¨#flO KÕã≤# <åÜ«∞‰õΩÅÖ’ Ñ¶¨Ü«∂*ò Jb, "ålÖò Ç¨ÏMò, =∞ã¨¯~ü Jb,

J|∞ÌÖò ~°Ç‘ÏO, D~å Œ ü Ç¨ï¿ãû<£, =∞Ç¨Ï=∞‡ £ W„|Ç‘ÏO J|∞ÌÖÏ¡, Hõ~å=∞ ü Jb, J|∞ÌÖòJr*ò ~°Ç¨Ï=∂ÉÏk, ¿+~ü Jb, Ñ‘~ü Jb, =∞Ç¨Ï=∞‡^£ *ÏÑ¶¨~ü, =∞Ç¨Ï=∞‡^£ +¨Ñ¶‘,

=ÚÉÏ~°H± Jb «k «~°∞Å∞<åfl~°∞. D <Õ «ÖË HÍ‰õΩO_® P<å_»∞ ™ê=∂#º =Ç¨c HÍ~°ºHõ~°ÎÅ∞‰õÄ_® Jã¨=∂# `åºQÍÅ`À Ñ¨Ù_»q∞ «e¡ ~°∞O f~°∞Û‰õΩ<åfl~°∞. P áœ~°∞ÅO Œi K«i„ «Å∞

JO Œ∞ÉÏ@∞Ö’ ÖË=Ù. JO Œ∞ÉÏ@∞Ö’ L#fl =Ç¨c Ü≥∂ èŒ∞ÅÖ’ H˘O Œ~°∞.

Ñ¨Ùe a_»¤ =∞Ç¨Ï=∞‡ £ J|∞ÌÖÏ¡Ñ¨Ùea_»¤QÍ MÏºuQÍOz# =∞Ç¨Ï=∞‡^£ J|∞ÌÖÏ¡ ÑÖ*ÏÉò ~åRO ÃÑëê=~üÖ’

[x‡OKå~°∞. =Ç¨cÅ áê~î°âßÅÖ’ q^•ºÉèÏºãÖ ™êyOk. P q^•ºãÖã¨÷Å #∞O_ç

|Ü«∞@‰õΩ =zÛ# Ü«Ú= «ÖÏˆQ J|∞ÌÖÏ¡ ‰õÄ_® =Ç¨c L Œº=∞O Ñ¨@¡ PHõi¬ «∞ÅÜ«∂º~°∞.Jz~°HÍÅOÖ’<Õ x| ŒÌ «QÆÅ =Ç¨c HÍ~°ºHõ~°ÎQÍ ~°∂á⁄O^•~°∞. =Ç¨cÅ#∞ J˜z"Õ¿ãO Œ∞‰õΩ

47 48


„a\©+π „Ñ¨Éèí∞ «fiO H˜~å «OQÍ =º=Ç¨ÏiOz Detention Regulation Act, J#∞ K«\Ïìxflfã¨∞H˘zÛOk. D K«\Ïìxfl LÑ¨Ü≥∂yOz =Ç¨cÅ#∞ Jz"Õ¿ãO Œ∞‰õΩ „a\©+π áÈbã¨∞Å∞

‰õΩ„@ Ñ¨<åfl~°∞. „a\©+π <åºÜ«∞=º=ã¨÷ áÈbã¨∞Å`À q∞ÖÏY`ü J~ÚºOk. =Ç¨cÅ#∞JÔ~ã¨∞ì KÕã≤ qKå~° ÖË‰õΩO_® Ç≤ÏOã¨Å‰õΩ QÆ∞iKÕÜ«∞™êQÍ~°∞. 1869 EÖ·Ö’ Jg∞~ü

MÏ<£, Ç¨Ïã¨‡ ü MÏ<£ J#∞ =Ç¨c <Õ «Å#∞ JÔ~ã¨∞ì KÕ™ê~°∞. P <åÜ«∞‰õΩÅÖ’ Jg∞~ü MÏ<£x~°ƒO èŒOÖ’ =∞$uK≥O^•~°∞. áÈbã¨∞ z„ «Ç≤ÏOã¨Å Ñ¶e «OQÍ Ç¨Ïã¨‡ ü Hõ#∞fl =¸™ê~°∞.

Ñ¨Å∞=Ù~°∞ =Ç¨cÅ∞ nfiáêO «~°"åã¨ tHõ∆Å‰õΩ QÆ∞~°Ü«∂º~°∞. D tHõ∆Å`À =Ç¨cÅ∞ P„QÆÇ¨ÏO`À~°yeáÈÜ«∂~°∞. D ˆHã¨∞Å#∞ L#fl « <åºÜ«∞™ê÷<åxH˜ JÑ‘ÊÖò KÕã¨∞HÀQÍ, HõÅHõ åÎ ÃÇ·ÏHÀ~°∞ì

<åºÜ«∞=¸iÎ [ã≤ìãπ <å~°‡<£ JÑ‘ÊÅ∞#∞ H˘\ì"Õâß_»∞. Ñ¨Å∞=Ù~°∞ „Ñ¨=ÚY <Õ «Å∞ xOk «∞Å∞QÍ#∞#fl Kåi„`å «‡Hõ áê\ÏflˆHã¨∞ JÑ‘ÊÅ∞#∞ ‰õÄ_® <å~°‡<£ q=Hõ∆ À =º=Ç¨ÏiOz ^•~°∞"≥∞ÿ#

„Ñ¨"åã¨ tHõ∆Å#∞ MÏÜ«∞O KÕâß_»x =Ç¨cÅ∞ ÉèÏqOKå~°∞. D tHõ∆Å∞, JÑ‘Êà◊§ Ñ¨~°º=™ê<åxflTÇ≤ÏOz# =∞Ç¨Ï=∞‡ £ J|∞ÌÖÏ¡Ö’ P„QÆÇ¨ÏO Hõ@ìÅ∞ ≥OK«∞‰õΩOk. „Ñ¨fHÍ~°O f~°∞ÛHÀ"åÅx

x~°‚~ÚOK«∞‰õΩ<åfl~°∞.Pk 1871= ãÖ= «û~°O. ÃãÑìO|~ü 20 Õk. HõÅHõ åÎ L#fl « <åºÜ«∞™ê÷#O

= ŒÌ <å~°‡<£ HÀãÖ =∞Ç¨Ï=∞‡ £ J|∞ÌÖÏ¡ Z Œ∞~°∞ K«∂ã¨∞Î<åfl~°∞. =∂ «$ Õâ◊ q=ÚHÎ HÀãÖáÈ~å_»∞ «∞#fl =Ç¨c g~°∞Å tHõ∆Å#∞ MÏÜ«∞ÑïÛ# <å~°‡<£ <åºÜ«∞™ê÷#O "≥∞@∞¡ kQÆ∞ «∂

HõO@Ñ¨_®¤~°∞. PÅã¨ºO KÕÜ«∞‰õΩO_® J|∞ÌÖÏ¡ Œ∂ã¨∞‰õΩáÈÜ«∂_»∞. [ã≤ìãπ "≥O@#∞#fl ~°Hõ∆=ÅÜ«∂xfl KÕkèOK«∞‰õΩO@∂ =ÚO Œ∞ÔHo§ <åÔ~‡<£#∞ Ç¨Ï «=∂~åÛ~°∞. J|∞ÌÖÏ¡#∞ áÈbã¨∞Å∞

Ñ¨@∞ì‰õΩ<åfl~°∞. qKå~° [iyOk. =∂`«$^Õâ◊ ^•ã¨º q=ÚH˜Î HÀãÖ áê@∞Ñ¨_»∞`«∞#flL^Œº=∞HÍ~°∞Å#∞ |eQ˘#fl q^ÕjÜ«Ú_çfl JO`«O KÕÜ«∞@O `«# qkèQÍ ÉèÏqOz#@∞ì

J|∞ÌÖÏ¡ "≥Å¡_çã¨∂Î, ÅHõ∆ºO <≥~°"Õi#O Œ∞# «#‰õΩ U tHõ∆ qkèOz<å zO « ÖË Œ<åfl_»∞.J|∞ÌÖÏ¡#∞ JO «O KÕâß~°∞. PÜ«∞# =∞$ « ÕÇ¨xfl JO «º„H˜Ü«∞Å HÀãÖ JÑ¨ÊyOK«=∞x

|O^èŒ∞=ÙÅ∞ HÀi#Ñ¨Ê\˜H© áÈbã¨∞Å∞ x~åHõiOz, Y##O KÕÜ«∂eû# P g~°∞_çÉè∫uHõHÍÜ«∂xfl «QÆ∞ÅÉˇ\ì, «=∞ ~åHõ∆ã¨ „Ñ¨=$uÎx „Ñ¨Hõ\ÕK«∞‰õΩ<åfl~°∞.

Lix =Ú^•Ì_ç# =∞Ç¨Ï=∞‡ £ ' ¿+~ü — Jb=Ç¨c L Œº=∞O Ö’ ~å@∞ Õe# =∞~˘Hõ g~°∞_»∞ =∞Ç¨Ï=∞‡ £ ¿+~ü Jb, «#

¿Ñ~°∞Ö’<Õ ' ¿+~ü —' ¿+~ü —' ¿+~ü —' ¿+~ü —' ¿+~ü — (Ñ¨Ùe) x ^•K«∞‰õΩ#fl PÜ«∞# x[rq «OÖ’ Ñ¨ÙeÖÏˆQ =º=Ç¨ÏiOzJ=∞~°∞_»Ü«∂º~°∞. =Ç¨c è•i‡Hõ « åÎfixfl z#fl <å>Ë =O@|\ìOK«∞‰õΩx, =Ç¨c áÈ~å\ÏÅ`ÀL ÕÎl «∞ÅÜ«∂º~°∞. =Ç¨c L Œº=∞HÍ~°∞Å‰õΩ ã¨Ç¨Ü«∞ ã¨Ç¨ÏHÍ~åÅ∞ JOkã¨∂Î P „Hõ=∞OÖ’=Ç¨c JÜ«∂º~°∞. PÜ«∞# ÑÖ*ÏÉò ~åR "åã≤. ÃÑëê=~ü PÜ«∞# [#‡™ê÷#O. «O„_çz~°∞^Àºy. ¿+~ü Jb ‰õÄ_® `˘Å∞ « „a\©+π L^ÀºyQÍ Ñ¨xKÕ™ê_»∞. P L^ÀºQÆO s`åºÑ¨Å∞„áêO`åÅ∞ uiy 1863Ö’ JOÉÏÅ =zÛ ã≤÷~°Ñ¨_®¤~°∞. ‰õΩ@∞O| HõÅÇ¨Å =¸ÅOQÍ[iy# H˘\Ï¡@Ö’ ¿+~ü Jb KÕuÖ’ XHõ =ºH˜Î =∞$u K≥O^ŒQÍ, P K«~°º#∞ P^è•~°OKÕã¨∞‰õΩx PÜ«∞##∞ ÉèíÜ«∞OHõ~° <Õ~°ã¨∞÷_çQÍ z„uOz, nfiáêO «~°"åã¨ tHõ∆Ñ¨_Õ@∞ìQÍ KÕ™ê~°∞.

PÜ«∞##∞ 1869Ö’ JO_»=∂<£ *·Å∞‰õΩ ÑÖáê~°∞.

=Ç¨c L Œº=∞ HÍ~°ºHõ~°ÎQÍ `å#∞ Õâ◊O HÀãÖ, ã¨fi[#O HÀãÖ Ug∞ KÕÜ«∞ÖËHõáÈÜ«∂##fl ÉÏ èŒ À *·Å∞Ö’ ¿+~ü Jb ‰õΩq∞e áÈ™êQÍ~°∞. Ñ¶≤~°OwÅ∞ «=∞‰õΩ â◊„ «∞=ÙÅ∞

Hõ#∞Hõ D â◊„ «∞=~°æO #∞O_ç HõhãÖ XHõ i<≥·<å Ñï=∂~åÛÅx PÜ«∞# xâ◊Û~ÚOK«∞‰õΩ<åfl~°∞.J Œ#∞HÀãÖ Z Œ∞~°∞K«∂_»™êQÍ~°∞. *·Å∞Ö’ ãÖÔHà◊√§ =∞ èŒº# rqã¨∞Î#fl PÜ«∞#‰õΩ ÅHõ∆º™ê èŒ#

J™ê èŒº=∞xÊOK«™êyOk. Ñ¨ äŒHõO ~°∂á⁄OkOK«∞‰õΩx, Z «∞ÎQÆ_» =∂~åÛ~°∞. *·Å∞Ö’ =∞OzQÍ„Ñ¨=iÎã¨∂Î , JkèHÍ~°∞Å‰õΩ ã¨xflÇ≤Ï «∞ÅÜ«∂º~°∞. ¿+~ü JbH˜ H˘O « ¿ãfiK«Ûù ÅaèOzOk. «#

Ñ¨^äŒHõOÖ’ ÉèÏQÆOQÍ, *ˇ·Å∞Ö’x Mˇ·nÅ‰õΩ Hõ∆=~°O KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ JOwHõiOKå~°∞. JO^Œ∞‰õΩJ=ã¨~°"≥∞ÿ# ™ê=∂„y PÜ«∞#‰õΩ ^˘iHÕk. JO Œ∞Ö’ Ñ¨ Œ∞<≥·# HõuÎ ‰õÄ_® LOk. 1872

Ñ¶≤„|=i 8= Õn# „a\©+π "≥·„™êÜü∞ ÖÏ~ü¤ "Õ∞"£ JO_»=∂<£ *·Å∞‰õΩ =KåÛ_»∞. Jb «#= ŒÌ#∞#fl PÜ«Ú è•xfl ã≤ ŒúO KÕã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. ¿+~ü Jb ' ¿+~ü — ÖÏQÍ "Õ@ HÀãÖ Z Œ∞~°∞

K«∂_»™êQÍ~°∞. ÖÏ~ü¤ "Õ∞"£ *ˇ·Å∞ ãÖ^Œ~°≈<åxH˜ =KåÛ_»∞. J^Œ#∞ ^˘iHÕk. ¿+~ü Jb«#= ŒÌ#∞#fl HõuÎ À ÖÏ~ü¤ "Õ∞"£ÃÑ· ^•_ç KÕã≤, POˆQ¡Ü«∂kèHÍix Ç¨Ï «=∂iÛ «# ÅH∆Íºxfl

<≥~°"Õ~°∞Û‰õΩ<åfl~°∞.P «~°∞"å « qKå~° ™êyOk. P qKå~°Ö’ ÖÏ~ü¤ "Õ∞"£#∞ JO «O KÕã≤Ok

`å<Õ#x JOwHõiOKå~°∞. HÀ~°∞ìÖ’ P ' Ñ¨Ùe — ÑëH˜# Ñ¨Å∞‰õΩÅ∞ ÉèÏq «~åÅ qÑ¡=HÍ~°∞Å‰õΩL ÕÎ*Ïxfl WKåÛ~Ú. P<å_»∞ `å<≥O Œ∞‰õΩ "Õ∞"£#∞ K«Oáê_À K≥|∞ «∂ ''...<å =∂ «$Éèí∂q∞''...<å =∂ «$Éèí∂q∞''...<å =∂ «$Éèí∂q∞''...<å =∂ «$Éèí∂q∞''...<å =∂ «$Éèí∂q∞q=ÚH˜Î HÀãÖ U<å_»~Ú`Õ <Õ#∞ áÈ~å@ nHõ∆ KÕÑ¨\Ïì<À,q=ÚH˜Î HÀãÖ U<å_»~Ú`Õ <Õ#∞ áÈ~å@ nHõ∆ KÕÑ¨\Ïì<À,q=ÚH˜Î HÀãÖ U<å_»~Ú`Õ <Õ#∞ áÈ~å@ nHõ∆ KÕÑ¨\Ïì<À,q=ÚH˜Î HÀãÖ U<å_»~Ú`Õ <Õ#∞ áÈ~å@ nHõ∆ KÕÑ¨\Ïì<À,q=ÚH˜Î HÀãÖ U<å_»~Ú`Õ <Õ#∞ áÈ~å@ nHõ∆ KÕÑ¨\Ïì<À, P<å_Õ <å „áêO g∞^ŒP<å_Õ <å „áêO g∞^ŒP<å_Õ <å „áêO g∞^ŒP<å_Õ <å „áêO g∞^ŒP<å_Õ <å „áêO g∞^ŒfÑ≤x =^ŒÅ∞‰õΩ<åfl#∞... =∞# â◊„`«∞=ÙÅÖ’ XHõix <Õ#∞ JO`«O KÕ™ê#∞...fÑ≤x =^ŒÅ∞‰õΩ<åfl#∞... =∞# â◊„`«∞=ÙÅÖ’ XHõix <Õ#∞ JO`«O KÕ™ê#∞...fÑ≤x =^ŒÅ∞‰õΩ<åfl#∞... =∞# â◊„`«∞=ÙÅÖ’ XHõix <Õ#∞ JO`«O KÕ™ê#∞...fÑ≤x =^ŒÅ∞‰õΩ<åfl#∞... =∞# â◊„`«∞=ÙÅÖ’ XHõix <Õ#∞ JO`«O KÕ™ê#∞...fÑ≤x =^ŒÅ∞‰õΩ<åfl#∞... =∞# â◊„`«∞=ÙÅÖ’ XHõix <Õ#∞ JO`«O KÕ™ê#∞...<Õ#∞ <å Hõ~ ° Î"åºxfl x~°fiÇ≤ÏOKå#∞...<å Ñ¨q„`« HÍ~°ºOÖ’ Éè íQ Æ=O`«∞x =^Œ Ì< Õ#∞ <å Hõ~ ° Î"åºxfl x~°fiÇ≤ÏOKå#∞...<å Ñ¨q„`« HÍ~°ºOÖ’ Éè íQ Æ=O`«∞x =^Œ Ì< Õ#∞ <å Hõ~ ° Î"åºxfl x~°fiÇ≤ÏOKå#∞...<å Ñ¨q„`« HÍ~°ºOÖ’ Éè íQ Æ=O`«∞x =^Œ Ì< Õ#∞ <å Hõ~ ° Î"åºxfl x~°fiÇ≤ÏOKå#∞...<å Ñ¨q„`« HÍ~°ºOÖ’ Éè íQ Æ=O`«∞x =^Œ Ì< Õ#∞ <å Hõ~ ° Î"åºxfl x~°fiÇ≤ÏOKå#∞...<å Ñ¨q„`« HÍ~°ºOÖ’ Éè íQ Æ=O`«∞x =^Œ Ìg∞~°O`å <å‰õΩ ™êHõ∆ºO...—g∞~°O`å <å‰õΩ ™êHõ∆ºO...—g∞~°O`å <å‰õΩ ™êHõ∆ºO...—g∞~°O`å <å‰õΩ ™êHõ∆ºO...—g∞~°O`å <å‰õΩ ™êHõ∆ºO...— J<åfl~°∞. qKå~° «O «∞ Ñ¨ÓiÎKÕã≤ ¿+~ü JbH˜ =∞~° ŒO_»#qkèOKå~°∞. LitHõ∆ J=∞Å∞ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ZO`À L ÕfiQÆO`À =∂\Ï¡_»∞ «∂, <Õ#∞ KÕã≤#<Õ#∞ KÕã≤#<Õ#∞ KÕã≤#<Õ#∞ KÕã≤#<Õ#∞ KÕã≤#Ñ¨x Ñ¨@¡ HÕz`«∞ Î ‰õÄ_® <Õ#∞ ÉÏ^è ŒÑ¨_»@OÖË^Œ∞. x["≥∞ ÿ# Ñ¨~îå<£QÍ ZO`ÀÑ¨x Ñ¨@¡ HÕz`«∞ Î ‰õÄ_® <Õ#∞ ÉÏ^è ŒÑ¨_»@OÖË^Œ∞. x["≥∞ ÿ# Ñ¨~îå<£QÍ ZO`ÀÑ¨x Ñ¨@¡ HÕz`«∞ Î ‰õÄ_® <Õ#∞ ÉÏ^è ŒÑ¨_»@OÖË^Œ∞. x["≥∞ ÿ# Ñ¨~îå<£QÍ ZO`ÀÑ¨x Ñ¨@¡ HÕz`«∞ Î ‰õÄ_® <Õ#∞ ÉÏ^è ŒÑ¨_»@OÖË^Œ∞. x["≥∞ ÿ# Ñ¨~îå<£QÍ ZO`ÀÑ¨x Ñ¨@¡ HÕz`«∞ Î ‰õÄ_® <Õ#∞ ÉÏ^è ŒÑ¨_»@OÖË^Œ∞. x["≥∞ ÿ# Ñ¨~îå<£QÍ ZO`ÀQÆifiã¨∂Î, =∞~°Ïxfl ã‘fiHõiã¨∞Î<åfl#∞,QÆifiã¨∂Î, =∞~°Ïxfl ã‘fiHõiã¨∞Î<åfl#∞,QÆifiã¨∂Î, =∞~°Ïxfl ã‘fiHõiã¨∞Î<åfl#∞,QÆifiã¨∂Î, =∞~°Ïxfl ã‘fiHõiã¨∞Î<åfl#∞,QÆifiã¨∂Î, =∞~°Ïxfl ã‘fiHõiã¨∞Î<åfl#∞, J<åfl~°∞. Li "ÕkHõ =^ŒÌ Y∞~å<£ „QÆO^äŒOÖ’xPÜ«∞ üÅ#∞ =∞##O KÕã¨∞‰õΩO@∂ Li`å_»∞ ã‘fiHõiOz PÜ«∞# J=∞~°∞_»Ü«∂º_»∞. =Åã¨áêÅ‰õΩÅ #∞O_ç =∂`«$^Õâ◊ q=ÚH˜Î HÀãÖ áÈ~å_ç# „Ñü qÑ¨¡=HÍ~°∞_»∞ ¿+~ü Jb^è≥·~°º™êÇ¨Ï™êÅ#∞, x|^Œú`«#∞ P^Œ~°≈OQÍ fã¨∞‰õΩ<åfl~°x, „Ñ¨=ÚY K«i„`«HÍ~°∞_»∞ NâßOu"≥∂Üü∞ ~åÜü∞ «# Freedom Movement and Indian Muslims „QÆO äŒOÖ’"åºMÏºxã¨∂Î , P g~°∞xH˜ Ñ¶∞#OQÍ x"åà◊√Å∞ JiÊOKå~°∞.

+¨Ç‘Ï £ Ñ‘~ü Jb Ñ‘~ü Jb cÇ¨~ü ~å¢ëêìxH˜ K≥Ok# Jr=∂ÉÏ £ x"åã≤. z#fl<å@<Õ PÜ«∞#

=Ç¨c L Œº=∞O`À „Ñ¨ÉèÏq «∞_»Ü«∂º~°∞. P<å\˜ „Ñ¨=ÚY =Ç¨cÅ "å~°ã¨∞_»∞QÍ Ñ‘~ü Jb

1857Ö’ „a\©+¨~°¡ÃÑ· u~°QÆ|_®¤~°∞. D áÈ~°∞Ö’ ÉèÏQÆOQÍ P`«‡Q“~°=O, u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞« ÆfiO QÆÅ ã¨fi Õj áêÅ‰õΩÅ#∞, <åÜ«∞‰õΩÅ#∞ ã¨"≥∞ÿHõºO KÕ¿ãO Œ∞‰õΩ PÜ«∞# Hõ$+≤ ã¨ÖÏÊ~°∞.

ã¨fi ÕjÜ«ÚÅ ã¨"≥∞ÿHõº «, ã¨=∞#fiÜ«∞O`À =∂„ «"Õ∞ „a\©+¨~°¡#∞ «iq∞"ÕÜ«∞QÆÅ=∞x #q∞‡#Ñ‘~ü Jb JO Œ∞‰õΩ „Ñ¨Ü«∞uflOKå~°∞. u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ HÍ~°ºHõÖÏáêÅ#∞ ã¨=∞#fiÜ«∞Ñ¨~ÛO Œ∞‰õΩ

49 50


„Ñ¨Ü«∞`åflÅ∞ KÕ™ê~°∞. ã¨fi^Õj áêÅ‰õΩÅ∞ `«=∞‰õΩ `å"Õ∞ Q˘Ñ¨Ê"å~°=∞#∞HÀ=_»O, `«=∞

~å*ÏºÖË KåÖÏ Ñ¶∞#"≥∞ÿ#qQÍ, «=∞ ~å[º Éèí∂ÉèÏQÆ"Õ∞ Ñ¨~°=∞ Ñ¨q„ «"≥∞ÿ#kQÍ QÆ~°fiÑ¨_»@O,ã¨fi^Õj „Ñ¨Éèí∞=ÙÅ =∞^èŒº Ñ¨~°ã¨Ê~°O qâßfiãÖ, #=∞‡HõO ÖËHõáÈ=@O =Å# Ñ‘~ü Jb

„Ñ¨Ü«∞`åflÅ∞ Ñ¶ëOK«ÖË^Œ∞.P~Ú<å Ñ‘~ü Jb Ñ¨@∞ì q_»∞=Hõ „Ñ¨Ü«∞`åflÅ∞ KÕã≤ z=~°‰õΩ «#`À HõÅã≤ =zÛ#

"åi`À 1857 EÖ· 30# u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ Ñ¨ åHÍxfl ZQÆ∞~°"Õ™ê~°∞. PÜ«∞# <åÜ«∞Hõ «fiOÖ’xŒà◊O „a\©+¨~°¡ PÜ«Ú è•QÍ~°O g∞ Œ ^•_çKÕã≤ èŒfiOãÖ KÕã≤Ok. JO Œ∞‰õΩ P„QÆÇ≤ÏOz#

„a\©+π Ãã·xHÍkèHÍ~°∞Å∞ Ñ‘~ü Jb ŒàÏxfl =∞@∞ìÃÑ>ËìO Œ∞‰õΩ HõOHõO Hõ@∞ì‰õΩ<åfl~°∞. QÍeOÑ¨Ù„áê~°OÉèí"≥∞ÿOk. Ñ‘~ü Jb Ãã·xHõ JkèHÍ~°∞Å‰õΩ zHõ ÖË Œ∞. „a\©+π áêÅ‰õΩÅ ÑÖK«# KÕi,

"åi Hõ~°∞ÏHõ\ÏH∆ÍÅ HÀãÖ "≥OÑ¨~å¡_Õ `˘ «∞ÎÅ∞, Ñ‘~ü Jb Œà◊O ã¨=∂Kå~åxfl „a\©+¨~°¡‰õΩJOkOKå~°∞. „a\©+π Ãã·xHõ =¸HõÅ∞ XHõ ™êiQÍ ^•_çKÕã≤, =Ú@ì_çOz Ñ‘~ü Jb ŒàÏxfl

JÔ~ã¨∞ì KÕ™ê~Ú. PÜ«∞# Hõà◊§ Z Œ∞>Ë ã¨Ç¨ÏK«~°∞ÅO Œifl Li f™ê~°∞. P Œ$âßºÅ∞ Ñ‘~üJbÖ’ Hõã≤, Õfiëêxfl ÃÑOKå~Ú. ãÖÔHà◊§`À |OkèOK«|_ç# Ñ‘~ü Jb ã≤OÇ¨ÏOÖÏ QÆi˚OKå~°∞.

z=~°‰õΩ Ñ‘~ü JbH˜ LitHõ∆ qkèOKÕO Œ∞‰õΩ ã¨~°fiO ã≤ Œú"≥∞ÿOk. P ã¨=∞Ü«∞OÖ’ PÜ«∞#Ñïã≤úu ZÖÏQÆ∞O^À, POˆQ¡Ü«∞ JkèHÍi qeÜ«∞O >ËÅ~ü Hõà◊§‰õΩ Hõ\ì#@∞ìQÍ q=iOKå~°∞.

PÜ«∞# Hõ^ä Œ#O „Ñ¨HÍ~°O, '... Ñ‘~ü Jbx LitHõ ∆ qkèOK«\ÏxH˜ =ÚO^Œ∞ XHõ'... Ñ‘~ü Jbx LitHõ ∆ qkèOK«\ÏxH˜ =ÚO^Œ∞ XHõ'... Ñ‘~ü Jbx LitHõ ∆ qkèOK«\ÏxH˜ =ÚO^Œ∞ XHõ'... Ñ‘~ü Jbx LitHõ ∆ qkèOK«\ÏxH˜ =ÚO^Œ∞ XHõ'... Ñ‘~ü Jbx LitHõ ∆ qkèOK«\ÏxH˜ =ÚO^Œ∞ XHõQÆkÖ’H˜ fã¨∞‰õΩ=KåÛ~°∞. PÜ«∞# Ñ¨ÓiÎQÍ ãÖÔHà◊§ KÕ`« |OkèOK«|_ç L<åfl_»∞.QÆkÖ’H˜ fã¨∞‰õΩ=KåÛ~°∞. PÜ«∞# Ñ¨ÓiÎQÍ ãÖÔHà◊§ KÕ`« |OkèOK«|_ç L<åfl_»∞.QÆkÖ’H˜ fã¨∞‰õΩ=KåÛ~°∞. PÜ«∞# Ñ¨ÓiÎQÍ ãÖÔHà◊§ KÕ`« |OkèOK«|_ç L<åfl_»∞.QÆkÖ’H˜ fã¨∞‰õΩ=KåÛ~°∞. PÜ«∞# Ñ¨ÓiÎQÍ ãÖÔHà◊§ KÕ`« |OkèOK«|_ç L<åfl_»∞.QÆkÖ’H˜ fã¨∞‰õΩ=KåÛ~°∞. PÜ«∞# Ñ¨ÓiÎQÍ ãÖÔHà◊§ KÕ`« |OkèOK«|_ç L<åfl_»∞.

â◊s~°O ~°Hõ Îã≤Hõ Î"≥∞ ÿ LOk. J~Ú<å J`«x Hõà◊§Ö’¡ HÍOu `«QÆ æÖË^Œ∞. Ñ¨@∞ì^ŒÅâ◊s~°O ~°Hõ Îã≤Hõ Î"≥∞ ÿ LOk. J~Ú<å J`«x Hõà◊§Ö’¡ HÍOu `«QÆ æÖË^Œ∞. Ñ¨@∞ì^ŒÅâ◊s~°O ~°Hõ Îã≤Hõ Î"≥∞ ÿ LOk. J~Ú<å J`«x Hõà◊§Ö’¡ HÍOu `«QÆ æÖË^Œ∞. Ñ¨@∞ì^ŒÅâ◊s~°O ~°Hõ Îã≤Hõ Î"≥∞ ÿ LOk. J~Ú<å J`«x Hõà◊§Ö’¡ HÍOu `«QÆ æÖË^Œ∞. Ñ¨@∞ì^ŒÅâ◊s~°O ~°Hõ Îã≤Hõ Î"≥∞ ÿ LOk. J~Ú<å J`«x Hõà◊§Ö’¡ HÍOu `«QÆ æÖË^Œ∞. Ñ¨@∞ì^ŒÅJ`«x Hõ#∞flÖ’¡ HõxÊOzOk. x~°ƒ ùÜ«∞OQÍ L<åfl_»∞...—.J`«x Hõ#∞flÖ’¡ HõxÊOzOk. x~°ƒ ùÜ«∞OQÍ L<åfl_»∞...—.J`«x Hõ#∞flÖ’¡ HõxÊOzOk. x~°ƒ ùÜ«∞OQÍ L<åfl_»∞...—.J`«x Hõ#∞flÖ’¡ HõxÊOzOk. x~°ƒ ùÜ«∞OQÍ L<åfl_»∞...—.J`«x Hõ#∞flÖ’¡ HõxÊOzOk. x~°ƒ ùÜ«∞OQÍ L<åfl_»∞...—.

LitHõ∆‰õΩ ZÑ¨Ê\˜#∞O_À ã≤^ŒúOQÍ L#fl@∞ì Ñ‘~ü Jb =ÚO^Œ∞‰õΩ =KåÛ~°∞.u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ^ŒàÏÅ ~°Ç¨Ï™êºÅ∞ `≥eÑ≤ `«=∞`À ã¨Ç¨ÏHõi¿ãÎ ÅHõ∆OQÍ rqOKÕO^Œ∞‰õΩ

«y# U~åÊ@∞¡ KÕ™êÎ=∞x „a\©+π áêÅ‰õΩÅ∞ Ç¨g∞Å∞ ‰õΩiÑ≤OKå~°∞. „a\©+¨~°¡ ‰õΩ «O„`åÅ∞`≥eã≤# PÜ«∞# U =∂„`«O K«eOK«ÖË^Œ∞. „a\©+π Ãã·<åºkèHÍ~°∞Å "≥·Ñ¨Ù u~°™ê¯~°OQÍ

K«∂™ê~°∞. «##∞, «# Õâ◊ÉèíHÎx JO « «‰õΩ¯=QÍ JOK«<å Hõ\ì# „a\©+π Ãã·xHÍkèHÍ~°∞Å<≥·Kåºxfl Jã¨Ç≤ÏºOK«∞‰õΩO@∂, P„QÆÇ¨ÏO`À '... „Ñü XHõ i rq «OÖ’ XH˘¯Hõ ™êi'... „Ñü XHõ i rq «OÖ’ XH˘¯Hõ ™êi'... „Ñü XHõ i rq «OÖ’ XH˘¯Hõ ™êi'... „Ñü XHõ i rq «OÖ’ XH˘¯Hõ ™êi'... „Ñü XHõ i rq «OÖ’ XH˘¯Hõ ™êi

„áêÏÅ#∞ ~°H˜ ∆OK«∞HÀ_®xH˜ `≥eqQÍ „Ñ¨=iÎOKåeû# J=ã¨~°O =ã¨∞ÎOk. HÍx„áêÏÅ#∞ ~°H˜ ∆OK«∞HÀ_®xH˜ `≥eqQÍ „Ñ¨=iÎOKåeû# J=ã¨~°O =ã¨∞ÎOk. HÍx„áêÏÅ#∞ ~°H˜ ∆OK«∞HÀ_®xH˜ `≥eqQÍ „Ñ¨=iÎOKåeû# J=ã¨~°O =ã¨∞ÎOk. HÍx„áêÏÅ#∞ ~°H˜ ∆OK«∞HÀ_®xH˜ `≥eqQÍ „Ñ¨=iÎOKåeû# J=ã¨~°O =ã¨∞ÎOk. HÍx„áêÏÅ#∞ ~°H˜ ∆OK«∞HÀ_®xH˜ `≥eqQÍ „Ñ¨=iÎOKåeû# J=ã¨~°O =ã¨∞ÎOk. HÍxJxfl ã ¨=∞Ü«∂ÅÖ’ „áêÏÅ∞ HÍáê_ » ∞HÀ=@"Õ ∞ „Ñ ¨^ è •#O HÍ^ Œ ∞ . H˘xflJxfl ã ¨=∞Ü«∂ÅÖ’ „áêÏÅ∞ HÍáê_ » ∞HÀ=@"Õ ∞ „Ñ ¨^ è •#O HÍ^ Œ ∞ . H˘xflJxfl ã ¨=∞Ü«∂ÅÖ’ „áêÏÅ∞ HÍáê_ » ∞HÀ=@"Õ ∞ „Ñ ¨^ è •#O HÍ^ Œ ∞ . H˘xflJxfl ã ¨=∞Ü«∂ÅÖ’ „áêÏÅ∞ HÍáê_ » ∞HÀ=@"Õ ∞ „Ñ ¨^ è •#O HÍ^ Œ ∞ . H˘xflJxfl ã ¨=∞Ü«∂ÅÖ’ „áêÏÅ∞ HÍáê_ » ∞HÀ=@"Õ ∞ „Ñ ¨^ è •#O HÍ^ Œ ∞ . H˘xfl

ã¨=∞Ü«∂ÅÖ’ Pâ◊Ü«∂Å HÀãÖ, =∂`«$Éèí∂q∞ Q“~°=„Ñü+¨ªÅ HÀãÖ |eHÍ=@O,ã¨=∞Ü«∂ÅÖ’ Pâ◊Ü«∂Å HÀãÖ, =∂`«$Éèí∂q∞ Q“~°=„Ñü+¨ªÅ HÀãÖ |eHÍ=@O,ã¨=∞Ü«∂ÅÖ’ Pâ◊Ü«∂Å HÀãÖ, =∂`«$Éèí∂q∞ Q“~°=„Ñü+¨ªÅ HÀãÖ |eHÍ=@O,ã¨=∞Ü«∂ÅÖ’ Pâ◊Ü«∂Å HÀãÖ, =∂`«$Éèí∂q∞ Q“~°=„Ñü+¨ªÅ HÀãÖ |eHÍ=@O,ã¨=∞Ü«∂ÅÖ’ Pâ◊Ü«∂Å HÀãÖ, =∂`«$Éèí∂q∞ Q“~°=„Ñü+¨ªÅ HÀãÖ |eHÍ=@O,`«# ^Õâ◊O Ñ¨@¡ „¿Ñ=∞‰õΩ x^Œ~°≈#O J=Ù`«∞Ok. <å ã¨Ç¨ÏK«~°∞Å#∞ <å Hõà◊§`«# ^Õâ◊O Ñ¨@¡ „¿Ñ=∞‰õΩ x^Œ~°≈#O J=Ù`«∞Ok. <å ã¨Ç¨ÏK«~°∞Å#∞ <å Hõà◊§`«# ^Õâ◊O Ñ¨@¡ „¿Ñ=∞‰õΩ x^Œ~°≈#O J=Ù`«∞Ok. <å ã¨Ç¨ÏK«~°∞Å#∞ <å Hõà◊§`«# ^Õâ◊O Ñ¨@¡ „¿Ñ=∞‰õΩ x^Œ~°≈#O J=Ù`«∞Ok. <å ã¨Ç¨ÏK«~°∞Å#∞ <å Hõà◊§`«# ^Õâ◊O Ñ¨@¡ „¿Ñ=∞‰õΩ x^Œ~°≈#O J=Ù`«∞Ok. <å ã¨Ç¨ÏK«~°∞Å#∞ <å Hõà◊§

Z^Œ∞>Ë Lif™ê~°∞. WOHÍ KåÅ=∞Okx Li fÜ«∞QÆÅ~°∞. ##∂fl K«OÑ¨QÆÅ~°∂.Z^Œ∞>Ë Lif™ê~°∞. WOHÍ KåÅ=∞Okx Li fÜ«∞QÆÅ~°∞. ##∂fl K«OÑ¨QÆÅ~°∂.Z^Œ∞>Ë Lif™ê~°∞. WOHÍ KåÅ=∞Okx Li fÜ«∞QÆÅ~°∞. ##∂fl K«OÑ¨QÆÅ~°∂.Z^Œ∞>Ë Lif™ê~°∞. WOHÍ KåÅ=∞Okx Li fÜ«∞QÆÅ~°∞. ##∂fl K«OÑ¨QÆÅ~°∂.Z^Œ∞>Ë Lif™ê~°∞. WOHÍ KåÅ=∞Okx Li fÜ«∞QÆÅ~°∞. ##∂fl K«OÑ¨QÆÅ~°∂.J~Ú`Õ XHõ q+¨Ü«∞O QÆ∞~°∞ÎOK«∞HÀO_ç, |Å"≥∞ÿ# ¿ãfiKåÛù HÍOHõ∆`À, ™êfi`«O„`«ºOJ~Ú`Õ XHõ q+¨Ü«∞O QÆ∞~°∞ÎOK«∞HÀO_ç, |Å"≥∞ÿ# ¿ãfiKåÛù HÍOHõ∆`À, ™êfi`«O„`«ºOJ~Ú`Õ XHõ q+¨Ü«∞O QÆ∞~°∞ÎOK«∞HÀO_ç, |Å"≥∞ÿ# ¿ãfiKåÛù HÍOHõ∆`À, ™êfi`«O„`«ºOJ~Ú`Õ XHõ q+¨Ü«∞O QÆ∞~°∞ÎOK«∞HÀO_ç, |Å"≥∞ÿ# ¿ãfiKåÛù HÍOHõ∆`À, ™êfi`«O„`«ºOJ~Ú`Õ XHõ q+¨Ü«∞O QÆ∞~°∞ÎOK«∞HÀO_ç, |Å"≥∞ÿ# ¿ãfiKåÛù HÍOHõ∆`À, ™êfi`«O„`«ºO

HÀãÖ ~°HõÎ`«~°ÊÅ‰õΩ ã≤^Œú Ì=∞ø=Ù`«∞#fl D Ñ¨Ù_»q∞ `«e¡ Ñ¨Ù„`«∞Å#∞ xÅ∞=iOK«@OHÀãÖ ~°HõÎ`«~°ÊÅ‰õΩ ã≤^Œú Ì=∞ø=Ù`«∞#fl D Ñ¨Ù_»q∞ `«e¡ Ñ¨Ù„`«∞Å#∞ xÅ∞=iOK«@OHÀãÖ ~°HõÎ`«~°ÊÅ‰õΩ ã≤^Œú Ì=∞ø=Ù`«∞#fl D Ñ¨Ù_»q∞ `«e¡ Ñ¨Ù„`«∞Å#∞ xÅ∞=iOK«@OHÀãÖ ~°HõÎ`«~°ÊÅ‰õΩ ã≤^Œú Ì=∞ø=Ù`«∞#fl D Ñ¨Ù_»q∞ `«e¡ Ñ¨Ù„`«∞Å#∞ xÅ∞=iOK«@OHÀãÖ ~°HõÎ`«~°ÊÅ‰õΩ ã≤^Œú Ì=∞ø=Ù`«∞#fl D Ñ¨Ù_»q∞ `«e¡ Ñ¨Ù„`«∞Å#∞ xÅ∞=iOK«@Og∞‰õΩ HÍ^Œ∞Hõ^•, =∞ˆ~ â◊H˜ÎH˜ ™ê^èŒºO HÍ^Œ∞. =∂ <≥`«∞Î~°∞ =∞O_çOKÕ Jyfl*ÏfiÅÖ’¡g∞‰õΩ HÍ^Œ∞Hõ^•, =∞ˆ~ â◊H˜ÎH˜ ™ê^èŒºO HÍ^Œ∞. =∂ <≥`«∞Î~°∞ =∞O_çOKÕ Jyfl*ÏfiÅÖ’¡g∞‰õΩ HÍ^Œ∞Hõ^•, =∞ˆ~ â◊H˜ÎH˜ ™ê^èŒºO HÍ^Œ∞. =∂ <≥`«∞Î~°∞ =∞O_çOKÕ Jyfl*ÏfiÅÖ’¡g∞‰õΩ HÍ^Œ∞Hõ^•, =∞ˆ~ â◊H˜ÎH˜ ™ê^èŒºO HÍ^Œ∞. =∂ <≥`«∞Î~°∞ =∞O_çOKÕ Jyfl*ÏfiÅÖ’¡g∞‰õΩ HÍ^Œ∞Hõ^•, =∞ˆ~ â◊H˜ÎH˜ ™ê^èŒºO HÍ^Œ∞. =∂ <≥`«∞Î~°∞ =∞O_çOKÕ Jyfl*ÏfiÅÖ’¡

g∞~°∂, g∞ „Ñ¨Éèí∞`«fiO =∂_ç =∞Ãã·áÈ=@O `«^èŒºO...—g∞~°∂, g∞ „Ñ¨Éèí∞`«fiO =∂_ç =∞Ãã·áÈ=@O `«^èŒºO...—g∞~°∂, g∞ „Ñ¨Éèí∞`«fiO =∂_ç =∞Ãã·áÈ=@O `«^èŒºO...—g∞~°∂, g∞ „Ñ¨Éèí∞`«fiO =∂_ç =∞Ãã·áÈ=@O `«^èŒºO...—g∞~°∂, g∞ „Ñ¨Éèí∞`«fiO =∂_ç =∞Ãã·áÈ=@O `«^èŒºO...— JO@∂ Ñ‘~ü Jb xÑ¨ÙÊÅ∞‰õΩiÑ≤ã¨∂Î, Ñ¶≤~°OwÜ«ÚÅ Éèíq+¨º`«∞Î#∞ P<å_Õ ã¨Ê+¨ìOQÍ „Ñ¨Hõ\ÕKå~°∞. z=~°‰õΩ

=∂ «$Éèí∂q∞x q=ÚHõÎO KÕ¿ãO Œ∞‰õΩ =∞~°Ïxfl „¿Ñ=∞QÍ JeOQÆ#O KÕã¨∞‰õΩ<ÕO Œ∞‰õΩ ã≤ ŒúÌ"≥∞ÿ#Ñ‘~ü Jbx KåOH©Ñ¨Ù~åÖ’ 1857 EÖˇ ·7= Õk# Lif™ê~°∞.

ã¨HõÅ ãÖÑ¨^ŒÅ#∞ ^è•~°áÈã≤# Jg∞~°∞nÌ<ã¨HõÅ ãÖÑ¨^ŒÅ#∞ ^è•~°áÈã≤# Jg∞~°∞nÌ<ã¨HõÅ ãÖÑ¨^ŒÅ#∞ ^è•~°áÈã≤# Jg∞~°∞nÌ<ã¨HõÅ ãÖÑ¨^ŒÅ#∞ ^è•~°áÈã≤# Jg∞~°∞nÌ<ã¨HõÅ ãÖÑ¨^ŒÅ#∞ ^è•~°áÈã≤# Jg∞~°∞nÌ<£L «∞ÎOQÆ «~°OQÆ"≥∞ÿ ™êQÆ∞ «∞#fl =Ç¨c L Œº=∂xfl Ñ¨\˜+ìOKÕÜ«∞_®xH˜ «# ã¨HõÅ

ãÖÑ¨^ŒÅ`À áê@∞QÍ „áêÏÅ#∞ Ãã·`«O JiÊOz# Ü≥∂^èŒ∞_»∞ Jg∞~°∞nÌ<£. áê\Ïfl‰õΩ

K≥Ok# ãÖÑ¨#fl ‰õΩ@∞O|OÖ’ 1790Ö’ [x‡Oz# PÜ«∞# Éè’QÆÉèÏQÍºÅ#∞ `«ºlOzL^Œº=∂xH˜ Ñ¨ÓiÎQÍ JOH˜`«=∞Ü«∂º~°∞. 1869Ö’ „a\©+π „Ñ¨Éèí∞`«fiO =Ç¨c <åÜ«∞‰õΩÅ

JÔ~ã¨∞ìÅ∞ ™êyOz#Ñ¨ÙÊ_»∞ Jg∞~°∞nÌ<£#∞ ‰õÄ_® JÔ~ã¨∞ì KÕã≤Ok. „a\©+π ~å˜H˜ =ºuˆ~HõOQÍ‰õΩ„@Ñ¨<åfl~°x, „Ñ¨[Å#∞ ~å˜ áêÅ#‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ Ô~K«ÛH˘\ì ~å[„^ÀÇ¨xH˜ áêÅÊ_®¤~°x

P~ÀÑ≤ã¨∂Î „Ñ¨MÏº`« '=∂ÖÏÌ qKå~°— [iÑ≤OzOk. =¸_»∞ ãÖ=`«û~åÅáê@∞ ™êy#D qKå~°Ö’ JO`å TÇ≤ÏOz# q èŒOQÍ<Õ =Ç¨c <Õ «Å‰õΩ =∞~° tHõ∆Å∞, nfiáêO «~°"åã¨

tHõ∆Å∞, rq « tHõ∆Å∞ qkèã¨∂Î „a\©+π „Ñ¨Éèí∞ «fiO f~°∞Ê K≥Ñ≤ÊOk. Jg∞~°∞nÌ<£‰õΩ nfiáêO «~°"åã¨tHõ∆ Ñ¨_çOk. D tHõ∆#∞ „Ñ¨Hõ\Õz#O «<Õ PÜ«∞# ãÖ`À+Ö =ºHõÎOKÕã¨∂Î, ' „a\©+π =ºuˆ~HõáÈ~å@OÖ’ =∞~°O ÅaèOz<å ãÖ`À+ÖQÍ ã‘fiHõiOK«_®xH˜ ã≤ Œú=∞x — — — — —, , , , , „Ñ¨Hõ\ÕKå_»∞.PÜ«∞# Pã≤Îáêã¨∞ÎÅ#∞ „Ñ¨Éèí∞ «fiO ™êfinè#O KÕã¨∞‰õΩx WO\’¡x ' Ñ¨~åÌ#+‘ — =∞Ç≤Ïà◊Å#∞

‰õÄ_® gkè áêÖËã≤Ok. JO_»=∂<£ n=ÙÅ‰õΩ «~°eOK«|_ç# Jg∞~°∞nÌ<£ ã¨fi «O„ « ÉèÏ~° åxflHõÅÅ∞QÆO@∂ áÈ~°∞ìÉˇ¡~Ú~üÖ’ 1877Ö’ =∞~°ÕKå~°∞.

z„ «Ç≤ÏOã¨Å∞ ã¨Ç≤ÏOz# =ÚÉÏ~°H± Jb„a\©+π áÈbã¨∞Å z„`«Ç≤ÏOã¨Å#∞ z~°∞#=Ùfi`À ã¨Ç≤ÏOz =Ç¨c L^Œº=∂xH˜

â◊HÎ=O «"≥∞ÿ# <åÜ«∞Hõ «fiO JOkOKå_»∞ =ÚÉÏ~°H± Jb. PÜ«∞# cÇ~ü ~åRO =Ú*Ñ¶~üÑÓ~ü

lÖÏ¡ Ç¨lÑ¨Ó~üÖ’ [x‡OKå_»∞. „Ñ¨=ÚY =Ç¨c <Õ`« =∞øbfi W<åÜ«∞`«∞ÖÏ¡ „Ñ¨^è•#ã¨Ç¨ÏK«~°∞_çQÍ L Œº=∞ HÍ~°ºHõÖÏáêÅ#∞ x~°fiÇ≤ÏOKÕO Œ∞‰õΩ PÜ«∞# áê\Ïfl «~°e "≥àÏ§~°∞.

áê\ÏflÖ’ =∞øbfi JÇ¨Ï=∞‡ Œ∞ÖÏ¡ À Hõeã≤ =Ç¨c L Œº=∂xfl Ñ¨\˜+ìÑ¨~°Û@OÖ’ ÉèÏQÆ™êfiq∞JÜ«∂º~°∞. L Œº=∂xH˜ JiúHõ =#~°∞Å∞ ã¨g∞HõiOKÕ Hõq∞\©H˜ PÜ«∞# ÉÏ èŒº « =Ç≤ÏOKå~°∞.

=∞øbfi JÇ¨Ï=∞‡ Œ∞ÖÏ¡ JÔ~ã¨∞ì «~°∞"å « L Œº=∞ <åÜ«∞Hõ åfixfl PÜ«∞# KÕÑ¨\Ïì~°∞. 1865<å\˜ áê\Ïfl qKå~°Ö’ <åÜ«∞‰õΩÅO ŒiH© ÉèíÜ«∞OHõ~° tHõ∆Å∞ Ñ¨_ç<å, U=∂„ «O ˘Hõ‰õΩO_®

qÑ¡=áÈ~å@ HÍ~°º„Hõ=∂Å#∞ ~°∂á⁄OkOz, =∂~°æ Œ~°≈Hõ «fiO =Ç≤ÏOz, J=∞Å∞KÕã≤ áêÅHõ=~åæÅ#∞ Ç¨Ï_»ÖˇuÎOKå~°∞. D áÈ~å\ÏÅ#∞ „Ñ¨Éèí∞ «fiO „‰õÄ~°OQÍ Jz"Õã≤Ok. =ÚÉÏ~°H±

Jbx 1871 =∂iÛ =∂ãÖÖ’ „Ñ¨Éèí∞`«fiO x~°ƒOkèOK«QÆeyOk. „a\©+π áÈbã¨∞Å#∞=ÚÑ¨ÙÊuÑ¨ÊÅ∞ ÃÑ\˜ì#O^Œ∞‰õΩ HõHõ∆Hõ\˜ì# áÈbã¨∞Å∞ x~°ƒùO^èŒOÖ’ PÜ«∞##∞ „‰õÄ~°OQÍ

Ç≤ÏOã≤OKå~°∞. J=∂#gÜ«∞ Ñ¨ Œú «∞Åhfl „Ñ¨Ü≥∂yOKå~°∞. P=∂#∞+ÖQÍ =º=Ç¨ÏiOz<å,L Œº=∞HÍ~°∞Å ~°Ç¨Ï™êºÅ∞ |Ç≤Ï~°æ «O KÕÜ«∞@OQÍh, «#ÉÏ@ ãïHÍ Œx QÍh, PÜ«∞#KÕ «

K≥Ñ≤ÊOK«@O áÈbã¨∞Å‰õΩ ™ê èŒºO HÍÖË Œ∞. PÜ«∞# â◊s~°OÖ’x J=Ü«∞"åÅhfl #∞A˚ #∞A˚J~ÚáÈÜ«∂~Ú. áÈbã¨∞Å∞ ™êyOz# z„ «Ç≤ÏOã¨ Ñ¶e «OQÍ ÃÑ ŒÌ =Ü«∞ã¨∞ûÖ’#∞#fl PÜ«∞#

51 52


f„= J<å~ÀQÍºxH˜ QÆ∞~°Ü«∂º~°∞. z=~°‰õΩ XHõ"≥·Ñ¨Ù qKå~° `«O`«∞ [~°∞QÆ∞`«∞O_»QÍ<Õ

z„ «Ç≤ÏOã¨ =¸ÅOQÍ =ÚÉÏ~°H± Jb 1871 ÃãÃÑìO|~ü 20# Hõ#∞fl=¸™ê~°∞.

Ü«Ú=H˜â’~°O Ñ¨~°› ü Ç¨ï¿ãû<£XHõ „Ñ¨Hõ¯ „Ñ¨=ÚY =Ç¨c <åÜ«∞‰õΩÅ∞ <ÕÅ~åe áÈ`«∞<åfl, „a\©+¨~°∞¡ `«=∞

L‰õΩ¯áê^•Å „HÕ Œ L Œº=∞HÍ~°∞Å#∞ #eÑ≤"Õã¨∂Î, Ñ¨~°=∞ H˜~å «Hõ K«~°ºÅ‰õΩ áêÅÊ_»∞ «∞<åfl,"≥ÚHõ "Àx è≥·~°ºO`À áÈ~å\ÏÅ#∞ ™êyOz# Ü«Ú= <åÜ«∞‰õΩ_»∞ Ñ¨~°› ü Ç¨ï¿ãû<£. áÈ~å@

HÍ~°º„Hõ=∂Å#∞ Ñ¨~°º"ÕH˜∆ã¨∂Î, Ñ¨^äŒHÍÅ#∞ ~°∂á⁄OkOKÕ Hõq∞\©H˜ <åÜ«∞Hõ`«fiO =Ç≤ÏOz#Ñ¨~°› ü Ç¨ï¿ãû<£ «# ÉÏ èŒº «Å#∞ ã¨=∞~°ú=O «OQÍ x~°fiÇ≤Ïã¨∂Î, „a\©+π áêÅ‰õΩÅ‰õΩ «Å<˘Ñ≤ÊQÍ

`«Ü«∂~°Ü«∂º~°∞.1857 <å\˜ „Ñ¨^ä Œ=∞ ™êfi`«O„`«º ã¨=∞~°O `«~°∞"å`« =Ç¨cÅ#∞Jz"Õ¿ãO Œ∞‰õΩ áêÅHõ=~åæÅ∞ f„=OQÍ „ÑÜ«∞uflã∞Î#fl ã=∞Ü«∞OÖ’ PÜ«∞# J*Ï «"å™êxH

"≥àÏ§~°∞. u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ qÑ¶ÅO HÍ=@O`À x~åâ◊‰õΩ QÆ∞Ô~·# Õâ◊ „Ñ¨[ÅÖ’ #∂ «# L ÕÎ[Ofã¨∞‰õΩ~å=_®xH˜, „a\©+π áÈbã¨∞Å Hõà◊√§QÆÑ≤Ê, ™êÜ«Ú^èŒ ^ŒàÏÅ#∞ xi‡OKå~°∞. „a\©+π

|ÅQÍÅ g∞ Œ ^•_»∞Å∞ [~°∞Ñ¨_®xH˜ ã≤ ŒúÌ=∞Ü«∂º~°∞. JOÉÖÏ Ãã·xHõ ™ê÷=~°O g∞ Œ ^•_ç[iÑ≤ „Ñ¨fHÍ~°O f~°∞ÛHÀ"åÅx, ãÖK«Å#O ã¨$+≤ìOKåÅx |Ç¨ïq^è•Å „Ñ¨Ü«∞uflOK«QÍ,

P „Ñ¨Ü«∞`åflÅ∞ Ug Hõeã≤~åÖË Œ∞.áÈbã¨∞Å‰õΩ zHõ ‰õΩO_® ãÖ= «û~åÅáê@∞, ~°Ç¨Ïã¨º HÍ~°ºHõÖÏáêÅ#∞ ™êyOz#

Ü«Ú=H˜â’~°O Ñ¨~°›`ü#∞ „Ñ¨Éèí∞`«fiO z@ì z=~°‰õΩ x~°ƒOkèOK«QÆeyOk. ~å[„^ÀÇ¨xH˜áêÅÊ_®¤~°#fl P~ÀÑ¨Å g∞ Œ, ' ~å[=∞Ç¨ÏÖò qKå~° —' ~å[=∞Ç¨ÏÖò qKå~° —' ~å[=∞Ç¨ÏÖò qKå~° —' ~å[=∞Ç¨ÏÖò qKå~° —' ~å[=∞Ç¨ÏÖò qKå~° — ˆHã¨∞Ö’ xOk «∞_çQÍ „Ñ¨Hõ\Õz

qKå~° [iÑ≤, Ü«∞ è•„Ñ¨HÍ~°OQÍ tHõ∆Å∞ qkèOz, PÜ«∞##∞ JO_»=∂<£ n=ÙÅ‰õΩ ÑÖÑ≤Ok.P «~°∞"å « PÜ«∞# Pã≤Îáêã¨∞ÎÅ`À áê@∞QÍ, ‰õΩ@∞Oc‰õΩÅ Pã≤Îáêã¨∞ÎÅ#∞ ‰õÄ_® „Ñ¨Éèí∞ «fiO

™êfinè#O KÕã¨∞‰õΩOk.

ŒH∆ ÉèÏ~° « Õâ◊OÖ’ =Ç¨c g~°∞Å∞L «Î~° Ç≤ÏO Œ∂™ê÷#OÖ’ Ñ¨\˜+ì"≥∞ÿ# Ñ¨Ù<å Œ∞Å∞ xi‡OK«∞‰õΩ#fl =Ç¨c L Œº=∞O

^ŒH˜∆ ÉèÏ~°`«^ÕâßxH˜ P<å_Õ „Ñ¨Ü«∂O Hõ\˜ìOk. ^è•i‡Hõ Ñïâ◊√^ŒÌ`«#∞ „Ñ¨É’kèOz#

=Ç¨cÅ É’ èŒ#Å∞ „Ñ¨[Å#∞, „Ñ¨Éèí∞=ÙÅ#∞ ã¨=∂#OQÍ PHõ@∞ì‰õΩ<åfl~Ú. P „Ñ¨ÉèÏ=O`À=Ç¨cÅ∞ ^è•i‡Hõ Ñïâ◊√^ŒÌ`«#∞ áê\˜ã¨∂Î ~å[H©Ü«∞ áÈ~å\ÏÅ g∞^Œ ^Œ$+≤ì ™êiOKå~°∞.

x*ÏO, Hõ~åfl@Hõ, =∞„^•ãπ „ÃÑã≤_≥hûÅÖ’ =Ç¨cÅ HO„^•Å∞ U~°Ê_®¤~Ú. „a\©+¨~°¡ ÃÑ «Î<åxflã¨Ç≤ÏOK«x =Ç¨cÅ∞ ŒH∆ ÉèÏ~° «OÖ’ ‰õÄ_® u~°QÆ|_®¤~°∞. x*ÏO ~å[ºOÖ’ =Ç¨c

c*ÏÅ∞ Ñ¨_»@O =Å# P<å_»∞ ~å[‰õΩ@∞Oc‰õΩÅ∞ „a\©+¨~°¡ ÉÏxã¨`«fiO #∞O_ç q=ÚH˜ÎHÀãÖ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ KÕ™ê~°∞. 1857 HõO>Ë =ÚO Œ∞ „a\©+¨~°¡ PkèÑ¨ åºxfl JOwHõiOK«ÖËHõ

u~°QÆ|_ç# Ñ¶¨∞# K«i„`« ^ŒHõ∆Ïk =Ç¨cÅ‰õΩOk. „Ñ¨^äŒ=∞ ™êfi`«O„`«º ã¨=∞~°OÖ’<ÕHÍ‰õΩO_®, P «~°∞"å « ‰õÄ_® ^•ã¨º q=ÚHÎ HÀãÖ ™êy# L Œº=∂ÅÖ’ =Ç¨cÅ∞ K«∞~°∞QÍæ

áêÖÁæ<åfl~°∞. „a\©+¨~°¡ ÃÑ «Î#O ã¨Ç≤ÏOK«ÖËHõ u~°QÆ_»|_ç# ≥Å∞QÆ∞ a_»¤ÅÖ’ =ÚÉÏiA^ÒÌÖÏ,#"åÉò ~°ã¨∂Öò MÏ<£ „Ñ¨=ÚY∞Å∞.

u~°QÆ|_ç# ≥Å∞QÆ∞ a_»¤_»∞ =ÚÉÏiA^ÒÌÖÏ=Ç¨c `«`Î«fiO`À „Ñ¨ÉèÏq`«∞_≥· „a\©+¨~°¡#∞ =ºuˆ~HÕz# `≥Å∞QÆ∞ a_»¤ÅÖ’

=ÚÉÏiA^ÒÌÖÏ „Ñ¨=ÚY∞Å∞. PÜ«∞# =¸_»= x*ÏO #"åÉò ã≤HÕ Œ~ü ëê |Ç¨ï Œ∂~ü

‰õΩ=∂~°∞_»∞. PÜ«∞# Jã¨Å∞ ¿Ñ~°∞ g∞~ü Ñ¶∞ø~ü JbMÏ<£. z#fl<å@<Õ PÜ«∞# Ñï¬Ü«∞<£,

J~°aH±, ÉèÏ+¨ÅÖ’ =∞Oz áêO_ç`åºxfl ãÖáêkOKå~°∞. x*ÏO ^Œ~åƒ~°∞Ö’x „a\©+π=ºuˆ~Hõ =~åæxH˜ PÜ«∞# <åÜ«∞‰õΩ_»∞. 1815Ö’ „a\©+π Ô~ã≤_≥hûh f„=OQÍ =ºuˆ~HÕK«@O

=Å# ˘e™êiQÍ PÜ«∞# 5 ãÖ= «û~åÅáê@∞ QÀÖÁ¯O_» HÀ@Ö’ x~°ƒO è•xH˜ QÆ∞~°Ü«∂º~°∞.J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© Ñ¶ ≤~°OwÅ JkèÑ¨`«ºO, *’HÍºxfl ã¨Ç≤ÏOK«x PÜ«∞# x~°ƒO^è•Å#∞

ÖˇHõ¯KÕÜ«∞ÖË^Œ∞. „a\©+¨~°¡#∞ `«iq∞"ÕÜ«∂Åx ãÖHõeÊOz, 1830 U„Ñ≤Öò 19= `Õk#J~°|∞ƒ, PÑ¶æ<£ *ÏfÜ«ÚÅ`À HõÅã≤ „a\©+¨~°¡ g∞ Œ u~°QÆ|_®¤~°∞. x*ÏO, „a\©+¨~°¡ ãÖÜ«ÚHõÎ

|ÅQÍÅ‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ PÜ«∞# „áê~°OaèOz# áÈ~å@O TÑ≤i Ñ‘Å∞ÛHÀÖËHõáÈ~ÚOk.J#∞K«~°∞Å`À ã¨Ç¨ PÜ«∞# x~°ƒO^è•xH˜ QÆ∞~°Ü«∂º~°∞. Ñ¨Å∞=∂~°∞¡ x~°ƒO^è•Å‰õΩ

QÆ∞Ô~·#Ñ¨Ê\˜H˜, =ÚÉÏi^ÒÌÖÏ „a\©+π =ºuˆ~Hõ "≥·Yi q+¨Ü«∞OÖ’ ~år Ñ¨_»ÖË^Œ∞. Pã¨=∞Ü«∞OÖ’ ã¨Ü«∞º^£ JÇ¨Ï=∞‡^£ |ˆ~efi =Ç¨c `«`«ÎfiO PÜ«∞#‰õΩ ÑïK«Ü«∞"≥∞ÿOk.

^è•i‡HõOQÍ K«∂¿ãÎ â◊√^ŒÌ W™ê¡O#∞, =∞Ç¨Ï=∞‡^£ „Ñ¨=HõÎ ãÖ„Ñ¨^•Ü«∂Å#∞ `«∞.K«. `«Ñ¨ÊHõáê\ÕK«@O, ~å[H©Ü«∞OQÍ, „a\©+¨~°∞¡#∞ «iq∞H˘\ÏìÅ<åfl =Ç¨cÅ PÖ’K«#Å∞ PÜ«∞##∞

ÉÏQÍ PHõ@∞ì‰õΩ<åfl~Ú. P „Ñ¨ÉèÏ=O`À =Ç¨c ^è•i‡Hõ, „áêÑÖzHõ ãÖ„Ñ¨^•Ü«∂Å#∞

=ÚÉÏiA^ÒÌÖÏ ã‘fiHõiOKå~°∞.

1839Ö’ PÜ«∞# `«# =Ç¨c ã¨Ç¨ÏK«~°∞Å`À Hõeã≤ „a\©+¨~°¡‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ

=∞~À u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞‰õΩ „Ñ¨Ü«∞ «flO KÕâß~°∞. PÜ«∞#‰õΩ q[Ü«∞O ŒHõ ÖË Œ∞. D ãÖÑ¶∞@##∞

Ñ¨Ù~°ã¨ ¨¯iOK«∞‰õΩx „a\©+π ~å˜H˜ =ºuˆ~HõOQÍ ‰õΩ„@ Ñ¨<åfl~°x <Õ~å~ÀÑ¨ KÕã≤=ÚÉÏiA^ÒÌÖÏ#∞, PÜ«∞# J#∞K«~°∞Å#∞ x~°ƒOkèOKå~°∞. u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞‰õΩ <åÜ«∞Hõ «fiO

=Ç≤ÏOz# PÜ«∞#‰õΩ rq`«Mˇ·^Œ∞#∞ tHõ∆QÍ qkèOKå~°∞. z@ìz=~°‰õΩ =ÚÉÏiA^ÒÌÖÏ

QÀÖÁ¯O_» HÀ@Ö’ 1854 E<£ 25# J=∞~° «fiO á⁄O^•~°∞.

~°â◊¥~°∞_»∞ ~°ã¨∂Öò MÏ<£P<å_»∞ =ÚÉÏi^ÒÌÖÏ „áê~°OaèOz# L Œº=∞OÖ’ Hõ~°∂flÅ∞ lÖÏ¡ #"å|∞ QÆ∞ÖÏO

~°ã¨∂Öò MÏ<£ áêÖÁæ<åfl~°∞. =ÚÉÏiA^ÒÌÖÏ`À KÕ «∞Å∞ HõeÑ≤, „a\©+¨~°¡‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ

[iy# ‰õΩ„@Ö’ PÜ«∞# ÉèÏQÆ™êfiq∞ JÜ«∂º~°∞. `«# ãÖ™ê÷ú#OÖ’x Ñ¨Å∞ Éèí=<åÅ∞,`À@Å#∞, «∞áê‰õΩÅ∞, =∞O Œ∞QÆ∞O_»∞ ™ê=∞„yx «Ü«∂~°∞KÕ¿ã Hõ~å‡QÍ~åÅ∞QÍ, y_»¤OQÆ∞Å∞QÍ

=∂iÛ"Õ™ê~°∞. D q+¨Ü«∂xfl Ñ¨ã≤Hõ\ì# „a\©+π „Ñ¨Éèí∞ «fiO, POˆQ¡Ü«∂kèHÍi \˜. Ü«∞Öò.ÉË¡<£#∞qKå~° HÀãÖ xÜ«∞q∞OzOk. P qKå~° «~°∞"å « 1839 JHÀì|~ü 18# Z.a._≥·<£

J#∞ Ãã·<åºkèHÍi <åÜ«∞Hõ «fiOÖ’ POQÆ¡ Ãã·#ºO Hõ~°∂flÅ∞ #"å|∞ ãÖ™ê÷#O g∞ Œ ^•_ç

KÕã≤Ok. *’Ç¨Ï~åÑ¨Ù~°O J#∞ „áêO «OÖ’ W~°∞ Ñ¨H∆ÍÅ‰õΩ cèHõ~° Ü«Ú ŒÌO [iyOk. P

Ü«Ú ŒÌOÖ’ QÆ∞ÖÏO ~°ã¨∂ÖòMÏ<£#∞ q[Ü«∞ÅH∆‡ =iOK«ÖË Œ∞. =Ç¨c g~°∞_»∞ ~°ã¨∂Öò#∞

53 54


JÔ~ã¨∞ì KÕã≤ u~°∞K«∞<åÑë¡ *·Å∞‰õΩ «~°eOKå~°∞. z=~°‰õΩ #"å|∞ ~°ã¨∂Öò MÏ<£ JHõ _Õ

Hõ#∞fl=¸™ê~°∞.

=Ç¨cÅ |Ç¨ï=ÚY áê„ «D q èŒOQÍ Jã¨=∂# ≥·~°º™êÇ¨Ï™êÅ∞, â∫~°º Ñ¨~å„Hõ=∂Å∞ „Ñ¨ Œi≈ã¨∂Î, =Ç¨c

g~°∞Å∞ P <å_»∞ Ñ¨Å∞ „a\©+π =ºuˆ~Hõ áÈ~å\ÏÅÖ’ áêÖÁæ<åfl~°∞. è•i‡HõÑ¨~°"≥∞ÿ# JOâßÅ`À

`˘Å∞ « „áê~°OÉèí"≥∞ÿ#Ñ¨Ê\˜H©, P <å\˜ ™ê=∂lHõ, PiúHõ, ~å[H©Ü«∞ "å`å=~°ÏxH˜ Jf «OQÍ

=Ç¨cÅ∞ LO_»ÖËHõáÈÜ«∂~°∞. è•i‡Hõ „Ñ¨Kå~°O`À áê@∞QÍ =Ç¨cÅ∞ „Ñ¨[Å rq`åÅ#∞

J` «ÖÏ‰ õ Ω` «ÅO K Õã ¨ ∞ Î#fl W` «~ ° ™ê=∂lH õ , ~å[H ©Ü « ∞ , Pi ÷H õ "åã ¨ Î"åÅ#∞

qã¨‡iOK«ÖËHõáÈÜ«∂~°∞. xˆ~ÌtOK«∞‰õΩ#fl ^è•i‡Hõ r=<åxfl J#∞ãïOKåÅ<åfl, P "Õ∞~°‰õΩ

«y# "å`å=~°O ã¨=∂[OÖ’ LO_®Åx, JO Œ∞‰õΩ «y# ~å[º=º=ã÷ ‰õÄ_® ZO`À

J=ã¨~°=∞x =Ç¨c ã≤ •÷O «Hõ~°ÎÅ∞ ÉèÏqOKå~°∞. P kâ◊QÍ HÍ~åºK«~°#∞ ~°∂á⁄OkOKå~°∞.

P ÅHõ∆º™ê èŒ# kâ◊QÍ Ñ¨Ü«∞xã¨∞Î#fl =Ç¨cÅ‰õΩ XO@iQÍ =ÚO Œ∞‰õΩ ™êQÆ@O P™ê èŒºO

JxÊOzOk. ã¨fi Õâ◊OÖ’x W «~° ™êOÑ¶≤∞Hõ [#ã¨=Ú^•Ü«∂Å`À =∞"Õ∞Hõ"≥∞ÿ â◊„ «∞=Ù#∞

Ñ¨~ål «∞_çfl KÕÜ«∂Å#∞‰õΩ<åfl~°∞. JHõ _ç #∞O_ç =Ç¨c L Œº=∞O =∞Å∞Ñ¨Ù uiy =∞~˘Hõ

=∂~°æO ZOK«∞‰õΩOk. D q^èŒOQÍ ãÖ`«iOK«∞‰õΩ#fl J#∞Éèí"åÅ =∂~°æxˆ~Ìâ◊Hõ`«fiOÖ’

[#r=#OÖ’ =Ç¨cÅ∞ |Ç¨ï=ÚY áê„ «#∞ x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞.

u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞‰õΩ ãÖˆH «O =Ç¨cÅ∞„Ñ¨^èŒ=∞ ™êfi`«O„`«º ã¨=∞~åxH˜ Ñ¨Ó~°fi"Õ∞ „a\©+¨~°¡ g∞^Œ HõuÎ ^Œ∂ã≤# ã¨Ü«∞º^£

JÇ¨Ï=∞‡ £ Jb |ˆ~efi #∞O_ç =Ç¨cÅ è•i‡Hõ , ~å[H©Ü«∞, Pi÷Hõ áÈ~å\ÏÅ∞ „áê~°OÉèí"≥∞ÿ

Ñ‘_ç`« Ô~·`åOQÆO, KÕ<Õ`« Ñ¨x"å~°∞, „QÍg∞ „Ñ¨*ÏhHõO Ñ¨H∆Í#, „Ñ¨*Ï <åÜ«∞‰õΩ_»∞ g∞~ü

x™êû~ü Jb q„Hõq∞OKå~°∞. J <å\˜ =Ç¨cÅ =∞Ç¨Ï„Ñ¨™ê÷#O „Ñ¨ äŒŒ=∞ ™êfi «O„ «º ã¨=∞~°OÖ’

JkèHõ áê„`« =Ç≤ÏOzOk. u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ „Ñ¨[fiie¡# „ÑüKÀ@ =Ç¨cÅ áê„`« LO^Œx

POQÆ ¡ JkèHÍ~°∞Å∞ „Ñ¨H õ\Õz, P "Õ∞~°‰ õΩ =Ç¨cÅ Ñ¨@¡ J`«ºO`« „‰ õÄ~°OQÍ

=º=Ç¨ÏiOKå~°O>Ë, D u~°∞QÆ∞ÉÏ@¡Ö’ =Ç¨cÅ ÉèÏQÆ™êfi=∞ºO ZO`« "Õ∞~°‰õΩ LO^À

„QÆÇ≤ÏOK«=K«∞Û. P<å_»∞ Ñ¨Å∞ „áêO`åÅ #∞O_ç ™êÜ«Ú^èŒ∞Öˇ·# =Ç¨c ^ŒàÏÅ∞ _èçb¡H˜

KÕ~°∞‰õΩ<åfl~Ú. Dãπì WO_çÜ«∂ HõOÃÑh ŒàÏÅ#∞ «iq∞H˘\ì# u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ŒàÏÅÖ’

=Ç¨cÅ∞ „Ñ¨^è•# áê„`« =Ç≤ÏOKå~°x K«i„`« K≥|∞`«∞Ok. „Ñ¨^äŒ=∞ ™êfi`«O„`«º ã¨=∞~°O

`«~°∞"å`« ‰õÄ_® „a\©+¨~°¡ JÇ¨ÏOHÍ~°Ñ¨Ói`« ÃÑ`«Î<åxfl U =∂„`«O ã¨Ç≤ÏOK«x =Ç¨cÅ∞

Ñ¨Å∞ áÈ~å\ÏÅ∞ ™êyOKå~°∞. 1857 «~°∞"å « |ÅQÍÅxfl\˜h ã¨g∞HõiOK«∞‰õΩ<ÕO Œ∞‰õΩ

™êy# „Ñ¨Ü«∞`åflÖÖ’ ÉèÏQÆOQÍ áê\Ïfl, Éè’áêÖò, ~°OQÆ∂<£, ëêÇ¨Ï=∂ £ «k «~° „áêO`åÅ

#∞O_ç =Ç¨cÅ∞ è•i‡Hõ „Ñ¨Kå~° ŒàÏÅ =Úã¨∞QÆ∞Ö’ „a\©+π =ºuˆ~Hõ HÍ~°ºHõÖÏáêÅ#∞

L èŒ$ «O KÕ™ê~°∞. D ŒàÏÅ∞ „a\©+π Ãã·xHõ Ñ¨\ÏÖÏÅ#∞ ‰õÄ_® PHõi¬OKÕO Œ∞‰õΩ Ñ¨Å∞™ê~°∞¡

„Ñ¨Ü«∞ «flO KÕ™ê~Ú. D ™êÇ¨Ï™È¿Ñ « K«~°ºÅ∞ KÕÑ¨\ì# <åÜ«∞‰õΩÅÖ’ =∞øbfi WÖÏÜ«∞ ü

Jb ‰õΩ=∂~°∞_»∞ =∞Ç¨Ï=∞‡ £ Ç¨Ïã¨<£, ÑÖ_»¡ "åºáêi J|∞ÌÖÏ¡, Éè’áêÖò‰õΩ K≥Ok# =Úh¬

[=∂Å∞nÌ<£, ™êkMò Ç¨ï¿ãû<£, _è®HÍ‰õΩ K≥Ok# J|∞ÌÖò Ç¨ÏH©O =ÚY∞ºÅx K«i„ «HÍ~°∞Å∞

N Dâ◊fis„Ñ¨™ê £ ~°K«#Å =Å# ≥Å∞ã¨∞ÎOk. P<å_»∞ Éè’áêÖò ÉËQÆO ‰õÄ_® Éèí∂i q~åàÏÅ`À

=Ç¨c qÑ¡=HÍ~°∞Å‰õΩ Pi÷Hõ ã¨Ç¨ÏHÍ~°O JOkOKå~°∞. XHõ"≥·Ñ¨Ù Ñ¨Å∞ qKå~°Å ¿Ñ~°∞`À

=Ç¨c <Õ`«ÅO^Œifl JÔ~ã¨∞ìÅ∞ KÕã≤, x~°ƒO^èŒOÖ’H˜ fã¨∞H˘x =∞~°tHõ∆Å∞, LitHõ∆Å∞,

nfiáêO «~°"åã¨ tHõ∆Å∞, P[<å‡O « M· Œ∞, ã¨∞n~°… *·Å∞ tHõ∆Å∞ qkèã¨∂Î, „a\©+π „Ñ¨Éèí∞ «fiO

Hõ~åà◊ #$ «ºO KÕã¨∞Î#flÑ¨Ê\˜H©, "≥ÚHõ "Àx è≥·~°ºO, Ñ¨@∞ì ŒÅ`À =Ç¨c u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ŒàÏÅ∞

„a\©+π =ºuˆ~Hõ áÈ~å\ÏÅ#∞ H˘#™êyOKå~Ú.

|Å"≥∞ÿ# è•i‡Hõ ã≤ •ÌO « Ñ¨Ù<åkQÍ, Ñ¨\˜+ì"≥∞ÿ# <åÜ«∞Hõ «fiO, `åºQÆ=¸~°∞ÎÅ∞,

ã¨=∞~°jÅ∞Ô~·# <åÜ«∞‰õΩÅ =∂~°æ Œ~°fiHõ «fiOÖ’ =Ç¨c L Œº=∞O, áÈ~å@ =∂~°æO ã‘fiHõiOz

L «Î~° ÉèÏ~° « Õâ◊OÖ’ áê\Ïfl, "å~°Ït, HÍ#∂Ê~°∞, _èçb¡ ÉÁOÉÏ~Ú, ä•<Õâ◊fi~°O, JOÉÏÅ,

J=∞$ «ã¨~ü, Éè’áêÖò, J@∞ "åÜ«∞=ºãïÇ¨Ï Œ∞Ì „áêO`åÅ‰õΩ qãÎiOz rÅO, ~å=eÊO_ç,

ÃÑëê=~ü `«k`«~° „áêO`åÅÖ’ |Å"≥∞ÿ# ˆHO„^•Å#∞ U~åÊ@∞ KÕã¨∞‰õΩOk. Dâß#º

~å„ëêìÅÖ’ ‰õÄ_® =Ç¨cÅ∞ HÍÅ∞"≥∂áê~°∞. ã≤Å›\ò, „uÑ¨Ù~° «k «~° „áêO`åÅÖ’ =Ç¨c

Ybá¶êÅ∞ „a\©+¨~°∞¡‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ „Ñ¨[Å#∞ ‰õÄ_»QÆ@ì_»OÖ’ „Ñ¨=ÚY áê„ « =Ç≤ÏOKå~°∞.

D „áêO`åÅÖ’ [iy# Jxfl q=ÚHÎ áÈ~å\ÏÅÖ’ =Ç¨cÅ∞ áêÖÁæ<åfl~°∞. P «~°∞"å «

HÍÅOÖ’ =Ç¨cÅ∞ *ÏfÜ≥∂ Œº=∞OÖ’ „Ñ¨=ÚY áê„ « =Ç≤ÏOKå~°∞. QÍO èÕÜ«∞ =∂~åæ#

™êy# JÇ≤ÏO™êÜ«Ú`« L^Œº=∞OÖ’, qÑ¨¡=HÍ~°∞Å <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’ ™êy# ™êÜ«Ú^èŒ

áÈ~å@OÖ’, „a\©+π =ºuˆ~Hõ áÈ~å\ÏÅ "å~°ã¨ «fiO g_»‰õΩO_® =Ç¨cÅ∞ áêÖÁæ<åfl~°∞.

Jáê~å÷Å =∞|∞ƒÖ’¡ =Ç¨c ã¨∂~°∞ºÅ∞ ~å[H©Ü«∞ ~°~°OQÍ# ZO «\˜ `åºQÍÅ∞ KÕã≤<å ™ê=∂lHõ ~°OQÆOÖ’ =Ç¨cÅ∞

Ñ¨Å∞ Jáê~å÷Å‰õΩ QÆ∞~°Ü«∂º~°∞. „áê^äŒq∞Hõ ^Œâ◊Ö’ ™ê=∂#º =Úã≤¡OÅ∞ ‰õÄ_® =Ç¨cãÖ„Ñ¨ •Ü«∂Å#∞ ã¨¿ãq∞~å JOwHõiOK«ÖË Œ∞.D<å\˜H© J Õ ÉèÏ=# H˘#™êQÆ∞ «∞Ok. D

Ñïã≤÷ «∞Å‰õΩ ã¨fiÜ«∞OQÍ =Ç¨cÖË HÍ~°O. =Ç¨cÅ è•i‡Hõ PKå~° ãÖ„Ñ¨ •Ü«∂Å PK«~°q+¨Ü«∞OÖ’, ™ê=∂#º =Úã≤¡O [#ã¨=Ú^•Ü«∂Å`À H˘O^Œ~°∞ =Ç¨cÅ∞ J#∞ãïOz#

"≥Ú~°@∞ "≥·Yi, «=∞ '`«sMÏ—#∞ (Ñ¨ ŒÌ «∞Å#∞) J#∞ãïOK«x W «~° [# ã¨=Ú^•Ü«∂Å#∞z#flK«∂Ñ¨Ù K«∂_»@O, JHõ _»Hõ _» â◊„ «∞"≥·Yi =Ç≤ÏOK«@O =Å# JO «~°O U~°Ê_çOk.D

Ñïã≤÷ «∞Å‰õΩ =∞iO « T «O Wã¨∂Î „a\©+¨~°∞¡ ™êyOz# Œ∞„+¨ÊKå~°O =Ç¨cÅ Ñ¨@¡ =ºuˆ~Hõ «|ÅÑ¨_»_®xH˜ P "å`å=~°O À_»Ê_çOk. =Ç¨cÅ∞ JO>Ë W™ê¡O‰õΩ =ºuˆ~‰õΩÅx, =Ç¨cÅ∞

=Úã≤¡OÅ∞ HÍ~°x POˆQ¡Ü«ÚÅ∞ Ñ¨xHõ@∞ì‰õΩx „Ñ¨Kå~°O ™êyOKå~°∞.

D Ñïã≤÷`«∞ÖË HÍ^Œ∞ `åºQÆÑ¨Ói`« K«i„`« QÆÅ =Ç¨cÅ∞ „Ñ¨QÆu Ñ¨^ä•#

Ñ¨Ü«∞xOK«_»OÖ’ ‰õÄ_® "≥#∞Hõ |_®¤~°∞. D "å`å=~°ÏxH˜ =Ç¨cÅ =º=Ç¨Ï~° ã¨~°o

55 56


^ÀÑ≤_ôâ◊‰õΩÎÅ QÆ∞O_≥Ö’¡ ÉèíÜ≥∂`åÊ «O ã¨$+≤ìOz#

Ñ¶~år Ü≥∂ èŒ∞Å∞1830–1900

57

‰õÄ_® „Ñ¨ è•# HÍ~°O. =Ç¨cÅ∞ ™ê=∂lHõ, Pi÷úHõ, ~å[H©Ü«∞, q*Ï˝# ™êOˆHuHõ ~°OQÍÅÖ’

Œ∂ã¨∞‰õΩ=ã¨∞Î#fl =∂~°∞ÊÅ#∞ JOwHõiOK«ÖË Œ∞. =∂~°∞ÊÅ‰õΩ J#∞QÆ∞OQÍ «=∞#∞ `å=Ú

fiÛk^Œ∞Ì‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ „Ñ¨Ü«∞uflOK«ÖË^Œ∞. „a\©+¨~°¡ Ñ¨@¡ QÆ∞_ç¤ =ºuˆ~Hõ`«`À POQÆ¡ ÉèÏ+¨#∞

qã¨‡iOKå~°∞. q^•º–qHÍã¨ HÍ~°º„Hõ=∂Å#∞, q è•<åÅ#∞ =ºuˆ~HÕKå~°∞. „Ñ¨ÑÖK«OÖ’

ãÖÉèíqã¨∞Î#fl #∂`«# ÑïÏ=∂Å#∞ `«=∞ r=# Ñïã≤÷`«∞Å‰õΩ J#fi~ÚOK«∞HÀHõáÈ=@O

ÖÏO\˜ q è•<åÅ Ñ¶e «OQÍ W~°=Ü≥∂º â◊ å|ÌO „áê~°OÉèíO =~°‰õΩ =Ç¨cÅ∞ ™ê=∂#º

[#r=# „ã¨=OuH˜ Œ∂~°OQÍ «=∞ ≥·# QÆ∂\˜Ö’ LO_çáÈÜ«∂~°∞.

K«i„ «Ö’ ã¨∞ã≤÷~° ™ê÷#O P «~°∞"å « ‰õÄ_® P<å\˜ QÆ∂\˜Ö’<Õ =Ç¨cÅ∞ q∞yeáÈÖË Œ∞. #∂ «# «~°O

Éèíq+¨º «∞Î QÆ∞iOz PÖ’zOzOk. ã¨fi Õj, q Õj, qâ◊fi"åºÑ≤ « ÑïÏ=∂Å#∞ =Ç¨cÅ∞

J èŒŒºÜ«∞#O KÕ™ê~°∞. Ñ¨Ósfi‰õΩÅ ã¨∂ÊiÎx qã¨‡iOK«‰õΩO_® ™ê=∂lHõ "åãÎ"åÅ P è•~°OQÍ

«=∞ HÍ~°ºˆH∆„`åxfl, ÅH∆Íºxfl, ÅHõ∆º ™ê èŒ<å =∂~åæÅ#∞ xˆ~ÌtOK«∞‰õΩx =∂ «$ Õâ◊ ¿ã=Ö’

„Ñ¨Ü«∂O ™êyOKå~°∞. PKå~°, ãÖ„Ñ¨^•Ü«∂Å Ñ¨~°OQÍ ZÖÏQÆ∞<åfl „a\©+π =ºuˆ~Hõ

áÈ~å\ÏÅÖ’ =∂„ «O JÑ¨Ó~°fi"≥∞ÿ#, Jx «~° ™ê èŒº"≥∞ÿ# `åºQÍÅ`À =Ç¨cÅ∞ =∂ «$ Õâ◊O

~°∞O f~°∞Û‰õΩ<åfl~°∞. ÉèÏ~° « ™êfi «O„ «º ãÖ„QÍ=∞ K«i„ «Ö’ =Ç¨c Ü≥∂ èŒ∞Å∞ ã¨∞ã≤÷~°™ê÷#O

ãÖáêkOK«∞‰õΩ<åfl~°∞.

„a\©+¨~°∞ ¡ „Ñ¨„Ñ¨^äŒ=∞OQÍ ÉˇOQÍÖòÖ’ `«=∞ Ñ¨Ù<å^Œ∞Å#∞ U~åÊ@∞KÕã¨∞‰õΩ<åfl~°∞.JHõ _ç #∞O_Õ ^ÀÑ≤_ô „áê~°OaèOKå~°∞. PkèÑ¨ «ºO ™êyOKå~°∞, ÃÑ «Î#O K«ÖÏ~ÚOKå~°∞.

JqÉèíHõÎ ÉˇOQÍÖò, cÇ¨~ü «k «~° „áêO`åÅÖ’ ™êQÆ∞ «∞#fl JO «∞ÖËx áêÅHõ=~åæÅ ^ÀÑ≤_ôçx„Ñ¨[Å∞ ã¨Ç≤ÏOK«ÖËHõáÈÜ«∂~°∞. áÈ~°∞‰õΩ ã≤ ŒÌÑ¨_®¤~°∞. D áÈ~å\ÏÅ∞ Ô~· åOQÆ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞¡QÍ

„Ñ¨ã≤kú K≥O^•~Ú. „a\©+¨~°∞¡ `˘Å∞ « «=∞ Œ$+≤ìx Ô~q#∂º q è•<åÅ g∞ Œ ™êiOK«@O`À,P x~°O‰õΩâ◊ ^ÀÑ≤_ô q è•<åÅ`À f„=OQÍ „Ñ¨ÉèÏq «∞Ö·# „QÍg∞ Ô~· «∞Å∞, KÕu=$ «∞ÎÅ"å~°∞,

ã¨fi Õj =~°Î‰õΩÅ∞, P «~°∞"åu HÍÅOÖ’ Hõ+ì #ëêìÅ‰õΩ QÆ∞Ô~·# ã¨fi Õj áêÅ‰õΩÅ∞ „a\©+¨~°¡‰õΩ=ºuˆ~HõOQÍ L Œºq∞OKå~°∞. D L Œº=∂Å `˘e Œâ◊Ö’ =∞ «O, PKå~° ãÖ„Ñ¨ •Ü«∂Å∞

„áê è•#º « ãÖ «iOK«∞‰õΩx „Ñ¨[Å#∞ ãÖÑ¶∞\˜ « Ñ¨~°Û_®xH˜ ã¨Ç¨Ü«∞Ñ¨_»QÍ, P «~°∞"å «Pi÷Hõ, ™êOÑ¶≤∞Hõ, ~å[H©Ü«∞ ã¨=∞ã¨ºÅ∞ PkèÑ¨ «ºO =Ç≤ÏOz, P kâ◊QÍ áÈ~å\ÏÅ∞ r=O

áÈã¨∞‰õΩ<åfl~Ú.D áÈ~å\ÏÅ#∞ „áê~°OaèOz# =Úã≤¡O <åÜ«∞‰õΩÅ∞, W™ê¡O „Ñ¨É’kèOz# =∂~°æO

#∞O_ç „Ñ¨[Å∞ `«Ñ≤ÊáÈÜ«∂~°x, =∂~°æO `«Ñ≤Ê# [#ã¨=Ú^•Ü«∂Å∞ W™ê¡O xˆ~ÌtOz#=∂~°æOÖ’ #_çÑ≤OKåÅ#fl ÅHõ∆ºO`À `˘e ^Œâ◊Ö’ L^Œºq∞OKå~°∞. P `«~°∞"å`« Ô~O_»=

«~°O <åÜ«∞‰õΩÅ∞ ã¨=∞HÍb# Ñïã≤÷ú «∞Å#∞ J~°úO KÕã¨∞‰õΩx, «=∞ „áêO`åÅÖ’x ™êOÑ¶≤∞Hõ[#ã¨=Ú^•Ü«∂Å#∞ HõÅ∞Ñ¨ÙH˘x SHõº áÈ~å\ÏÅ‰õΩ NHÍ~°O K«∞\Ïì~°∞. Dãπì WO_çÜ«∂

HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ∞, áêÅ‰õ =~åæÅ `˘`«∞ÎÅ∞, D áÈ~å\ÏÅ‰õΩ =∞`«O ~°OQÆ∞ Ñ¨Ùeq∞xsfi~°ºO KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ ‰õΩ„@Å∞ Ñ¨<åfl~°∞. L=∞‡_ç ã¨=∞ã¨ºÅ Ñïëê¯~°O HÀãÖ ™êyOz#

áÈ~°∞Ö’ „Ñ¨[Å∞ =∞`åÅ#∞ JO «QÍ ÑïQÆ#Ö’H˜ fã¨∞HÀÖË Œ∞. u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ã¨=∞Ü«∞OÖ’«=∞ =∂~åæxH˜ U =∞ «ã¨∞÷Å∞ J_»∞¤ =zÛ<å L Œº=∞HÍ~°∞Å∞ ã¨Ç≤ÏOK«ÖË Œ∞.

P HÍ~°OQÍ „a\©+¨~°∞¡ D áÈ~å\ÏÅxfl\˜h „a\©+π ~å˜H˜ =ºuˆ~HõOQÍ „Ñ¨[Å#∞Ô~K«ÛQ˘\˜ì# q„^ÀÇ¨Ï K«~°ºÅ∞QÍ, =∞`«O =Úã¨∞QÆ∞Ö’x u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞¡QÍ z„uOKå~°∞.

ÉèÏ~° « Õâ◊ ã¨∞n~°… K«i„ «Ö’ |Ç¨ï=ÚY áê„ « =Ç≤ÏOz, [#r=# „ã¨=OuÖ’x Jxfl ~°OQÍÅÖ’ `«=∞^≥·# „ÑüÉèÏÔH“â◊ÖºO`À „Ñ¨`ÕºHõ ™ê÷<åxfl Ñ¨kÅÑ¨~°∞K«∞‰õΩ#fl =Úã≤¡O =∞Ç≤Ïà◊Å L^• «Î rq « qâıëêÅ#∞ áê~î°‰õΩÅ‰õΩ ÑïK«Ü«∞OKÕ¿ã „QÆO äŒO K«i„ « ã¨$+≤ìOz# =Úã≤¡O =∞Ç≤Ïà◊Å∞. ã¨Ü«∞º £ #j~ü JÇ¨Ï=∞‡ £HõÅO #∞O_ç *ÏÅ∞"å~°#∞#fl D „QÆO äŒOÖ’ Jxfl „Ñ¨*Ï r=# ~°OQÍÅÖ’ «=∞ ≥·#=Ú„ Œ À JÜ«∂ ~°OQÍÅ#∞ ã¨∞ãÖÑ¨#flO KÕã≤ K«i`å~°∞úÖ·# ã¨∞=∂~°∞ 100 =∞Ok=∞Ç≤ÏàÏ =∞∞Å rq « ˆ~MÏz„`åÅ#∞ á⁄O Œ∞Ñ¨~åÛÅ#flk L ÕÌâ◊ºO.

– J*Ï £ ÇÏ∫ãπ PÑ¶π Ña¡H+<£û

' K«i„`« ã¨$+≤ìOz# =Úã≤¡O =∞Ç≤Ïà◊Å∞ —

ÑÖ_ç «∞Å‰õΩ, áê~î°‰õ q∞ «∞„Å‰õΩ q#u.

D „QÆO ä•OâßxH˜ ãÖ|Okèz# ã¨=∂Kå~°O, z„`åÅ∞, á¶È\’Å∞ U"≥·<åáê~î°Hõ q∞„ «∞Å Œ$+≤ìH˜ =zÛ#@¡~Ú Õ, PÜ«∂ q=~åÅ#∞ =∂‰õΩ QÍx, ~°K«~Ú «Œ$+≤ìH˜ QÍx fã¨∞H˘zÛ =∂ „Ñ¨Ü«∞`åflÅ‰õΩ KÕÜ« «x"åfieûOkQÍ JÉèíºiúã¨∞Î<åflO.

358


L Œº=∞HÍ~°∞Å#∞, áÈ~å@ g~°∞Å#∞, â◊„ «∞=ÙÅ∞QÍ ÑïQÆÕz ~åHõ∆ãÖQÍ =º=Ç¨ÏiOKå~°∞.„a\©+¨~°∞¡ ZO`« H˜~å`«HõOQÍ =º=Ç¨ÏiOz<å, ¿Ñ^ŒÅ#∞, Ô~·`«∞Å#∞ ^ÀÑ≤_ç #∞O_ç

~°H∆OK«∞HÀ=_®xH˜, ≥Å¡"åix «iq∞H˘\ÏìÅ#fl „Ñ¨QÍ_è» "åOKè« „Ñ¨[Å#∞ áÈ~å@ kâ◊QÍ#_çÑ≤OK«@O`À, P u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞¡ ~å[H©Ü«∞ ã¨fiÉèÏ"åxfl ãÖ`«iOK«∞‰õΩ<åfl~Ú. =Åã¨

áêÅ‰õΩÅ‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ∞ ™êyOz# u~°∞QÆ∞ÉÏ@¡Ö’, =Úã≤¡O [#ã¨=Ú^•Ü«∂Å<åÜ«∞Hõ «fiOÖ’ ™êy# áÈ~å\ÏÅ Ñ¨~°OÑ¨~°Ö’ ÉèÏQÆOQÍ =Ç¨cÅ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ L èŒ$ «OQÍ

™êQÆ∞`«∞#fl ã¨=∞Ü«∞OÖ’<Õ ' Ñ¶¨~årÅ — áÈ~å@O L^ŒƒùqOzOk. =Ç¨cÅ∞, Ñ¶¨~årÅ∞HõÅã≤ áÈ~å_»Hõ áÈ~Ú<å Ñ¶~årÅ áÈ~å\ÏÅ∞ ‰õÄ_® ÉÏQÍ „Ñ¨ã≤kú K≥O^•~Ú. D Ô~O_»∞

u~°∞QÆ∞ÉÏ@¡ =∞ èŒº# ã¨fiÅÊ Õ_®Å∞<åfl, „a\©+π =ºuˆ~Hõ « q+¨Ü«∞OÖ’ qÉèË ŒO ÖË‰õΩO_®™êQÍ~Ú.

Ñ¶~årÅ∞ JO>Ë Z=~°∞?'Ñ¶ ¨~ü ˚ —'Ñ¶ ¨~ü ˚ —'Ñ¶ ¨~ü ˚ —'Ñ¶ ¨~ü ˚ —'Ñ¶ ¨~ü ˚ — JO>Ë Z@∞=O\˜ q∞#Ç¨~ÚOÑ¨Ù ÖË‰õΩO_®, `«∞.K«. `«Ñ¨Ê‰õΩO_®

x~°fiiÎOKåeû# ÉÏ èŒŒº « Jx J~°úO. W™ê¡O xˆ~ÌtOz# qkè q è•<åÅ#∞, ãÖ„Ñ¨ •Ü«∂Å#∞,YzÛ`«OQÍ J#∞ãïOKÕ =ºH˜Îx 'Ñ¶¨~årÑ¶¨~årÑ¶¨~årÑ¶¨~årÑ¶¨~år— J<åfl~°∞. |Ç¨ï=K«#OÖ’ "å~°∞ 'Ñ¶¨~årÅ∞Ñ¶¨~årÅ∞Ñ¶¨~årÅ∞Ñ¶¨~årÅ∞Ñ¶¨~årÅ∞—JÜ«∂º~°∞. ÉèíQÆ=O «∞x P[Å#∞ (ordinance of God or commandments of Allah) U=∂„ «O ã¨_»eOÑ¨Ù ÖË‰õΩO_® Ñ¶~årÅ∞ J#∞ãïOKå~°∞. JÖÏ¡ÇπÏ Y∞~å<£ „QÆO äŒO ^•fi~åxˆ~ÌtOz# P ÕâßÅ#∞ «Ñ¨Ê =∞i ÕxH© Ñ¶~årÅ∞ „áê è•#º « W=fiÖË Œ∞. =∂#=Ùx rq «QÆ=∞<åxH˜ Y∞~å<£ „QÆO^äŒO XHõ¯>Ë =∂~°æ^Œ~°≈Hõ=∞x Ñ¶¨~årÅ qâßfiãÖ. „QÆO^äŒOÖ’¿Ñ~˘¯#|_»x #=∞‡HÍÅ∞, PKå~åÅ∞, qâßfi™êÅ∞, ãÖ„Ñ¨^•Ü«∂Å#∞ J#∞ãïOK«@O,J#∞HõiOK«@O x+≤ Œú=∞x Ñ¶~årÅ∞ ÉèÏqOKå~°∞. D qâ◊fiOÖ’x „Ñ¨[ÅO`å XHõ >Ë##flÉèÏ=#`À, ã¨∞Y– Œ∞:MÏÅ#∞, Hõ+ì– ã¨∞MÏÅ#∞ „Ñü XHõ ~°∂ ã¨=∂#OQÍ J#∞ÉèíqOKåÅ#flkÑ¶~årÅ „Ñ¨QÍ_è» qâßfiãÖ. D qâßfiãÖ „QÍg∞ „Ñ¨[Å#∞ Jq∞ «OQÍ PHõi¬OzOk.è•i‡Hõ Ñïâ◊√ Œú «, Ñ¨q„ « «, ã¨=∂# « J#∞ =¸_»∞ =¸Å ã¨∂„`åÅ∞ Ñ¶~årÅ ãÖYº

JãÖMÏºHõOQÍ ÃÑ~°QÆ_®xH˜ HÍ~°=∞Ü«∂º~Ú.

Ñ¶~år L Œº=∞ x~å‡ « Ç¨Ïr +ïÜ«∞ «∞ÖÏ¡ÉèÏ~°`«^Õâ◊ ™êfi`«O„`«º ã¨=∞~À*fiÅ K«i„`«Ö’ ã¨∞ã≤÷~° ™ê÷ ú#O ãÖáêkOz,

*ÏfÜ≥∂ Œº=∞HÍ~°∞Å‰õΩ ã¨∂ÊùiÎ •Ü«∞HõOQÍ xÅz# Ñ¶~år L Œº=∂xH˜ Ç¨Ïr +ïÜ«∞ «∞ÖÏ¡JO‰õΩ~å~°Ê KÕ™ê~°∞. «∂~°∞Ê ÉˇOQÍÖòÖ’x Ñ¶s £Ñ¨Ó~ü lÖÏ¡, |Ç¨ï Œ∂~üÑ¨Ó~ü „QÍ=∂#1764Ö’ PÜ«∞# [x‡OKå~°∞. «e¡ ŒO„_»∞Å∞ KÕ<Õ≥ « Ñ¨x"å~°∞. z#fl<å\˜#∞O_Õ P è•ºu‡HõzO «# JÅ=_ç# +ïÜ«∞ «∞ÖÏ¡ 18= U@<Õ Ç¨Ï*ò Ü«∂„ «‰õΩ "≥o§, =∞HÍ¯Ö’ ã¨∞n~°…HÍÅOQÆ_çÑ≤ 1802Ö’ ã¨fi^ÕâßxH˜ uiy =KåÛ~°∞. PÜ«∞# =∞HÍ¯Ö’ ^è•i‡Hõ„QÆO^ä•Å#∞Hõ~îÀ~°„â◊=∞`À J èŒºÜ«∞#O KÕã≤ =∞Oz P è•ºu‡Hõ ÑÖ_ç «∞_çQÍ MÏºu QÆ_çOKå~°∞. =∞HÍ¯Ö’Kåi„ «Hõ =Ç¨c L Œº=∞ x~å‡ « ã¨Ü«∞º £ JÇ¨Ï=∞‡ £ Éˆ~efi, =Ç¨c áÈ~å@ g~°∞_»∞ g∞~üx™êû~ü JbÅ#∞ HõÅ∞ã¨∞HÀ=@O [iyOk. P<å_Õ =∂~°æO =∞o§áÈ`«∞#fl =Úã≤¡OÅ#∞ãÔ~·# ^•iÖ’ #_çÑ≤OK«_®xH˜ KÕÜ«∞=Åã≤# Hõ$+≤x, P „Ñ¨Ü«∞`åflÅ‰õΩ J_»∞¤HÍQÆÅ 'Ñ¶≤~°Ow—

Å g∞ Œ KÕÜ«∂eû# 'lÇ¨Ï^£— 'lÇ¨Ï^£— 'lÇ¨Ï^£— 'lÇ¨Ï^£— 'lÇ¨Ï^£— ( èŒ~°‡ áÈ~å@O) QÆ∞iOz K«iÛOz =∂~°æO x~°‚~ÚOK«∞‰õΩ<åfl~°∞.ã¨fi ÕâßxH˜ ~åQÍ<Õ ™êy# K«~°ÛÅ∞, ZOK«∞‰õΩ#fl rq « ÅH∆ÍºÅ‰õΩ J#∞QÆ∞OQÍ

Ç¨r +ïÜ«∞ «∞ÖÏ¡ è•i‡Hõ É’ èŒ# „áê~°OaèOKå~°∞. «∂~°∞Ê ÉˇOQÍÖò „áêO «OÖ’x J<ÕHõ„QÍ=∂Å#∞ ãÖ Œi≈OKå~°∞. Ñ¨Å∞ Ñ¨~°º@#Å∞ [iáê~°∞. PÜ«∞# „Ñ¨É’kèã¨∞ÎÎ#fl Ñïâ◊√ ŒúW™ê¡O, ã¨=∂# «fiO, ™ê=∂lHõ <åºÜ«∞O J<Õ ã¨∂„`åÅ∞ „QÍg∞ ¿Ñ Œ=~åæÅ#∞ Jq∞ «OQÍPHõi¬OKå~Ú. P „Ñ¨É’ è•Å =¸ÅOQÍ „QÍg∞ „áêO`åÅÖ’ PÜ«∞#‰õΩ ÉèÏs t+¨ºQÆOU~°Ê_çOk. ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’x ~Ú`«~° ™êOÑ¶≤∞Hõ [#ã¨=Ú^•Ü«∞Å ãÖã¨¯$u, ã¨Éèíº`«,ãÖ„Ñ¨ •Ü«∂Å „Ñ¨ÉèÏ=O =Å# =Úã≤¡O ã¨=∂[OÖ’H˜ K˘K«∞Û‰õΩ =zÛ# W™ê¡O =ºuˆ~HõPKå~° ãÖ„Ñ¨^•Ü«∂Å#∞ f„=OQÍ YO_çOKå~°∞. =Úã≤¡OÅ #_»Hõ‰õΩ, #_»`«‰õΩ Y∞~å<£„QÆO äŒO =∂„ «"Õ∞ „Ñ¨ è•# „áêuÑ¨kHõ Jx „Ñ¨Hõ\ÕKå~°∞. P "Õ∞~°‰õΩ „Ñ¨Kå~°O KÕ™ê~°∞.„QÆO äŒOÖ’ „Ñ¨™êÎqOK«x „Ñü q+¨Ü«∞O x+≤ Œú<åfl~°∞. ã¨HÍ~å «‡HõOQÍ Z@∞=O\˜ qkèq^è•<åÅ#∞, PKå~åÅ#∞ áê\ÕKåÖ’ ã¨Ê+¨ìOQÍ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. ÉèíQÆ=O`«∞x P[˝Åã¨=Ú^•Ü«∞"≥∞ÿ# Y∞~å<£ „QÆO ä•xH˜ q∞Oz, =Úã≤¡OÅ rq`åÅ‰õΩ =∞Ç¨Ï «Î~° =∂~°æ Œ~°≈HõO=∞~˘Hõ\˜ ÖË Œ<åfl~°∞. W™ê¡O =∞ «O É’kèOz# ã¨=∂# «fiO, ™È ŒŒ~°ÉèÏ"åxfl qã¨‡iOK«@OãïHÍ^Œ<åfl~°∞.

ã¨fi Õâ◊O q ÕjÜ«ÚÅ áêÅ#Ö’ L#flO Œ∞#, D Õâßxfl â◊„ «∞=Ù Õâ◊OQÍ (Dar-ul -harb) „Ñ¨Hõ\Õz, Jk q ÕjÜ«ÚÅ #∞O_ç q=ÚHõÎO JÜÕ∞ºO «=~°‰õΩ, â◊√„Hõ"å~°O <å\˜

„Ñ¨`ÕºHõ „áê~° ÷#Å∞ KÕÜ«∞~å^Œx, =Úã≤ ¡OÖ Ô~O_»∞ „Ñ¨^è•# ÑÖ_»∞QÆÅ#∞ ‰õÄ_®

[~°∞Ñ¨ÙHÀ~å Œ<åfl~°∞. D Õâßxfl â◊„ «∞ Õâ◊O #∞O_ç ã¨fi Õâ◊OQÍ (Dar-ul -Islam) =∂~åÛÅx

PÜ«∞# x~°‚~ÚOKå~°∞. D QÆ_»¤ g∞ Œ #∞O_ç Ñ¶≤~°OwÅ áêÅ#‰õΩ K«~°=∞w «O áê_ÕO Œ∞‰õΩ

ã¨=∂Ü«∞ «ÎO HÍ"åÅx, P ÅHõ∆º ™ê èŒ#‰õΩ Ñ¶~årÅO`å Hõ$+≤ ™êyOKåÅx Ç¨r +ïÜ«∞ «∞ÖÏ¡

P ÕtOKå~°∞. D q+¨Ü«∂xfl POQÆ¡ ~°K«~Ú « Wilfred Cantwel Smith ~åã≤# ModernIslam in India Ö’, ... they drew political conclusion that to convert this land as adar-ul - Islam the rule of firingi came to an end.., Jx ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞.

Ç¨Ïr +ïÜ«∞`«∞ÖÏ¡ ™êyOz# Ñ¨~°º@#Å∞, „Ñ¨É’^è•Å# =Å# Ñ¶¨s^£Ñ¨Ó~ü,

ÉÏY~üQÆO*ò, "≥∞ÿ"£∞ã≤OQ∑ «k «~° „áêO`åÅÖ’ =∞Oz J#∞K«~°=~°æO U~°Ê_çOk. PÜ«∂

„áêO`åÅÖ’x =Úã≤¡OÅ∞ +ïÜ«∞ «∞ÖÏ¡ J#∞K«~°∞Å∞QÍ nHõ∆ ã‘fiHõiOKå~°∞. PÜ«∞# P Õt¿ãÎ

èŒ#=∂# „áêÏÅ#∞ JiÊOK«_®xH˜ ã≤ ŒúÑ¨_®¤~°∞. PÜ«∞# P ÕâßÅ#∞ J#∞ãïOK«_®xH˜

ã¨ • ã≤ ŒúOQÍ L#fl Jq∞`À`åûÇ¨ïÖ·# H˘O Œ~°∞ Ñ¶~årÅ∞ Ñ¨Å∞ „áêO`åÅÖ’x W «~°

=Úã≤¡OÅ`À Ñ¶∞~°¬Å‰õΩ áêÅÊ_®¤~°∞. „QÍ=∂Å∞, Ñ¨@ìÏÅÖ’ âßOu Éèí„ Œ «Å‰õΩ qÑ¶∂ «O

U~°Ê_çOk. D HÍ~°OQÍ Ñ¶~årÅ <Õ « Ç¨r +ïÜ«∞ «∞ÖÏ¡#∞ „a\©+π „Ñ¨Éèí∞ «fiO Ñ¨Å∞=∂~°∞¡

x~°ƒOkèOzOk. „a\©+π =ºuˆ~Hõ`« ^Œ$ëêìº Ô~q#∂º#∞ [g∞O^•~°∞Å‰õΩ K≥e¡OK«~å^ŒO@∂

PÜ«∞# J#∞K«~°∞Å#∞ HÀ~å~°∞. D HÍ~°OQÍ PÜ«∞##∞ JÔ~ã¨∞ì KÕÜ«∞@O [iyO^Œx

POQÆ¡ JkèHÍi *Ë"£∞û >ÿÅ~ü ~åã≤#, A sketch of the Topography and statistics of

59 60


Dacca ( Calcutta 1840 ) Ö’ ¿Ñ~˘¯#fl JOâßÅ#∞ |\˜ì K«∂¿ãÎ ã¨Ê+¨ì=∞ø=Ù`«∞Ok.

[g∞O^•~°∞Å∞, WO_çQÀ áê¡O@~°∞¡, Ñ¶¨~årÅ‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ UHõ=∞Ü«∂º~°∞. Ñ¶¨~årÅ

è•i‡Hõ PKå~° ãÖ„Ñ¨ •Ü«∂Å`À UH©ÉèíqOK«x W «~° =Úã≤¡OÅ#∞ Ô~K«ÛQ˘\ì, Ñ¶~årÅ‰õΩ

=ºuˆ~HõOQÍ Ñ¨ÙiH˘ÖÏÊ~°∞.

D ‰õΩÜ«Ú‰õΩÎÅ HÍ~°OQÍ 1831Ö’ ~åO#QÆ~ü „QÍ=∞OÖ’ Ñ¶ ¨~årÅ‰õΩ,

[g∞O^•~°∞Å =∞ ŒÌ «∞^•~°∞Å =∞ èŒº H˘\Ï¡@ [iyOk. D ãÖÑ¶∞@##∞ Ñ¨Ù~°ã¨ iOK«∞‰õΩx

W~°∞=Ù~°∞ Ñ¶~årÅ‰õΩ ãÖ= «û~°O *·Å∞ tHõ∆, [i=∂<å qkèOKå~°∞. Ç¨r +ïÜ«∞ «∞ÖÏ¡

g∞ Œ ‰õÄ_® Hã∞ #"≥∂ Œ∞ KÕã≤<å, Z@∞=O\ ™êHõ∆ºO ÖËHõáÈ=@O`À PÜ«∞##∞ q_çzÃÑ\Ïìeû

=zÛOk. J#O`«~°O _è®HÍÖ’x #=ÉÏi (NAVABARI) „QÍ=∞O #∞O_ç PÜ«∞##∞

|Ç≤Ï+¨ iOKå~°∞. Ñ¶~årÅ‰õΩ HO„ ŒOQÍ =∂i# #=ÉÏix =ke, Ñ¨Ù\ì ÃÑiy# „QÍ=∂xH˜

PÜ«∞# "≥o§áÈÜ«∂~°∞.D ãÖÑ¶∞@#Å∞ Ñ¶~årÅ#∞ U =∂„ «O x~°∞`åûÇ¨ÏÑ¨~°ÛÖË Œ∞. Ç¨Ïr

„Ñ¨=K«<åÅ∞, „Ñ¨É’^èŒO =Å#, PÜ«∂ „áêO`åÅ ™ê=∂lHõ Ñïã≤÷`«∞Å =Å# Ñ¶¨~årÅ

ãÖYº J#∂Ç¨ÏºOQÍ ÃÑ~°QÆ™êyOk. Ñ¶¨~årÅ ãÖMº ÃÑiˆQH˘kÌ "åiÖ’ P`«‡Ãã·÷~°ºO

Ñ¨ÙOAHÀ™êyOk. x~å‡Ñ¨~°OQÍ Ñ¶~årÅ∞ ãÖÑ¶∞\˜ «O HÍ™êQÍ~°∞.

[g∞O^•~°∞Å JHõ$`åºÅ#∞ ã¨Ç≤ÏOK«ÖËx Ñ¶¨~årÅ∞, â◊„`«∞=Ù#∞ ^è≥ ·~°ºOQÍ

Z Œ∞~À¯\ÏxH˜ ã¨=∂Ü«∞ «Î=∞Ü«∂º~°∞. D "å`å=~°OÖ’ [g∞O^•~°∞Å, HõOÃÑh JkèHÍ~°∞Å

ÃÑ «Î#O ^ÀÑ≤_ç K«~°ºÅ =Å# ÉÏ èŒÅ∞ J#∞Éèíqã¨∞Î#fl „QÍg∞ ¿Ñ Œ Ô~· åOQÆO Ñ¶~årÅ

"≥O@ #_çKå~°∞. „Ñ¨=∂^•xfl Ñ¨ã≤QÆ\˜ì# [g∞O^•~°∞Å∞ Ñ¶¨~årÅ#∞ =ºuˆ~HÕKÕ W`«~°

ãO„Ñ^•Ü«∂Å =Úã≤¡O ÃÑ ŒÌÅ#∞, =_ô¤"åºáê~°∞Å#∞, ãOÑ#∞flÅ#∞ UHõO KÕ™ê~°∞. Ñ¶~årÅ#∞

xÅ∞=iOK«HõáÈ Õ ~å#∞#fl WHõ @¡#∞ QÆ∞Ô~Îiy, Ñ¶~årÅ K«~°ºÅ#∞ Z Œ∞~˘¯#_®xH˜ L Œ∞º‰õΩÎÅ∞

HÍ™êQÍ~°∞. [g∞O^•~°∞Å∞, =_ô¤ "åºáê~°∞Å∞ gÅ∞ zH˜¯#Ñ¨ÙÊ_»ÖÏ¡ U^À XHõ ™ê‰õΩ`À

„Ñ¨[Å#∞ Ç≤ÏOã≤OK«™êQÍ~°∞. „Ñ¨[Å g∞^Œ Jz"Õ`«, Ç≤ÏOã¨ ÃÑiˆQ H˘kÌ Ñ¶¨~år

=ºuˆ~Hõâ◊‰õΩÎÅ∞ TÇ≤ÏOz#@∞ìQÍ HÍ‰õΩO_® JO Œ∞‰õΩ q~°∞ ŒúOQÍ Ñ¶~årÅ ãÖMº, Ñ¶~årÅ#∞

ã¨=∞i÷OKÕ „QÍg∞ Ô~· «∞Å, „Ñ¨[Å ãÖYº ÃÑ~°QÆ™êyOk.

Ñ¶~årÅÃÑ· Jz"Õ «, x~°ƒO è•Å∞ ÃÑ~°QÆ@O`À Ç¨r +ïÜ«∞ «∞ÖÏ¡ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞‰õΩÑ≤Å∞Ñ¨ÙxKåÛ~°∞. J#∞K«~°∞Å ãÖYº ÃÑiˆQH˘kÌ [g∞O^•~°∞Å Jz"Õ`«#∞, Ç≤ÏOã¨#∞

ã¨Ç≤ÏOK«ÖËHõáÈ=@O, â◊H˜ÎQÆÅ „áêO`åÅÖ’ =ºuˆ~HÕK«@O Ñïáê@~ÚºOk. Ñ¨Å∞„áêO`åÅÖ’ „ÑüÑ¶∞@# ÃÑ~°QÆ™êyOk. Dq+¨Ü«∂xfl Dr. James Wise 1894 Ö’ Çr

+iÜ«∞ «∞ÖÏ¡ g∞ Œ ~åã≤# XHõ "åºãOÖ’, ' ..Persecuted the more did he ( Ishriathulla) become the symbol of a new awakening amongst the peasantry. During thenext four years he was called upon to face tyrannical indigo planters, oppressivemahajans and Zamindars, whenever there had been a case to defend.. —, Jx¿Ñ~˘¯<åfl~°∞.

D "å`å=~°O =¸ÅOQÍ „QÍ=∂ÅÖ’ L„kHõÎ « U~°Ê_çOk. P Ñïã≤÷Ì «∞Å#∞QÆ=∞xOz# Ç¨r +ïÜ«∞ «∞ÖÏ¡, Ñ¶∞~°¬ "≥·Yix q~°q∞OK«∞‰õΩ<åfl~°∞. P è•ºu‡Hõ =º=Ç¨~åÅ

g∞ Œ<Õ Ñ¨ÓiÎQÍ Œ$+≤ìxÖÏÊ~°∞. Ñ¶~årÅ ãÖYº#∞ ÃÑOKÕO Œ∞‰õΩ Hõ$+≤x f„= «~°O KÕ™ê~°∞.JO^ŒiH˜ P^Œ~°≈„áêÜ«∞"≥∞ ÿ# rq`åxfl QÆ_»Ñ¨™êQÍ~°∞. Jz"Õ`«#∞, Ñ‘_»##∞

=ºuˆ~HÕz#O^Œ∞#, â◊√^ŒÌ W™ê¡O#∞, ã¨=∂#`«fiO#∞ É’kèOz#O^Œ∞#, `«∂~°∞Ê ÉˇOQÍÖòJO «\Ï PÜ«∞# „Ñ¨=K«<åÅ∞ ÉÏQÍ qãÎiOKå~Ú. Ñ‘_ç « „Ñ¨*ÏhHõO, Ô~· åOQÆO PÜ«∞##∞

«O„_çQÍ ÉèÏqOKå~°∞. Q“~°qOKå~°∞.Dq+¨Ü«∂xfl _®Hõì~ü *Ë"£∞û".. his pure and simplelife dedicated to the cause of oppressed, clarity of his social philosophy, hisuncomprising and gentle courage made him the beloved idol of the poor wholooked upon him as their father...", Jx q=iOKå~°∞.

D q èŒOQÍ Ju ™ê=∂#º"≥∞ÿ# ¿Ñ Œ KÕ<Õ « Ñ¨x"å~°Å ‰õΩ@∞O|OÖ’ [x‡Oz,J`«∞º#fl`« ™ê÷~Ú ^è•i‡Hõ <åÜ«∞‰õΩxQÍ, „QÍg∞ ¿Ñ^ŒÅ ~°Hõ∆‰õΩxQÍ, Jz"Õ`«‰õΩ,JÇ¨ÏOHÍ~°Ñ¨Ói « ÃÑ «Î<åxH˜, ^ÀÑ≤_ôH˜ | ŒÌ q~ÀkèQÍ «# ≥·# áê„ «#∞ Ç¨r +ïÜ«∞ «∞ÖÏ¡x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞. â◊ å|ÌO áê@∞ «∂~°∞Ê ÉˇOQÍÖò JO «\Ï P è•ºu‡Hõ, ™êOÑ¶≤∞Hõ ~°OQÍÅÖ’„Ñ¨ÉèÏ=O K«∂Ñ≤# Ñ¶¨~år ãÖ„Ñ¨^•Ü«∂Å ã¨fi~°∂Ñ¨ ã¨fiÉèÏ"åÅ#∞ PÜ«∞# fiÛk^•Ì~°∞.ÉˇOQÍÖò#∞ ã¨∞=∂~°∞ J~°Ìâ◊ åaÌáê@∞ „a\˜+π =ºuˆ~Hõ áÈ~å\ÏÅ‰õΩ xÅÜ«∞OQÍ =∂iÛ#Ô~·`åOQÆ u~°∞QÆ∞ÉÏ@¡‰õΩ [#‡xzÛ# Ñ¶¨~årÅ L^Œº=∂xfl Ñ¨\˜+¨ìOQÍ xi‡Oz, ~å#∞#fl~ÀAÅÖ’ Ñ¶≤~°OwÅ‰õΩ HõO\˜g∞ Œ ‰õΩ#∞‰õΩ ÖË‰õΩO_® KÕã≤# P =∞Ç¨<åÜ«∞‰õΩ_»∞, «# «~°∞"å ««~åÅ‰õΩ =∞Ç¨Ï «Î~° áÈ~å\ÏÅ "å~°ã¨ åfixfl = Œe 1840Ö’ Hõ#∞fl=¸™ê~°∞.

«O„_çx q∞Oz# «#Ü«Ú_»∞ Œ∂ Œ∞ q∞Ü«∂K«i„ « ã¨$+≤ìOz# Ñ¶~år L Œº=∂xH˜ L#fl « Œâ◊ =∂„ «"Õ∞ HÍ‰õΩO_® =∞Ç¨Ï «Î~°

kâ◊#∞ ‰õÄ_® xˆ~ÌtOz Ñ¶¨~årÅ#∞ áÈ~å@ =∂~åæ# #_çÑ≤Oz# =∞Ç¨¿ã<åx ^Œ∂^Œ∞

q∞Ü«∂, Ñ¶¨~år L^Œº=∞ x~å‡`« Ç¨Ïr +ïÜ«∞`«∞ÖÏ¡ Ñ¨Ù„`«∞_»∞. PÜ«∞# Jã¨Å∞ ¿Ñ~°∞

=∞Ç¨Ï=∞‡ £ "≥∂ã≤<£. 1819Ö’ [x‡Oz# Œ∂ Œ∞ q∞Ü«∂ «O„_çÖÏˆQ z#fl<å@<Õ =∞HÍ¯‰õΩ

"≥o§ =KåÛ~°∞. è•i‡Hõ zO «#`À áê@∞QÍ ™ê=∂lHõ, Pi÷Hõ ~å[H©Ü«∞ Ñïã≤÷ «∞Å Ñ¨@¡

K«Hõ x J=QÍÇ¨Ï# ãÖáêkOK«∞‰õΩ<åfl~°∞. Ô~O_»∞ Ñ¨ Œ∞Å∞ ^•@x =Ü«∞ã¨∞ûÖ’ Œ∂ Œ∞ q∞Ü«∂

Ñ¶~år L Œº=∞ <åÜ«∞‰õΩxQÍ ÉÏ èŒº «Å#∞ ã‘fiHõiOKå~°∞. PÜ«∞# <åÜ«∞Hõ «fiO ã‘fiHõiOKÕãiH,

Ñ¶~årÅ∞ ˆH=ÅO è•i‡Hõ JOâßÅ<Õ HÍ‰õΩO_® Jz"Õ «#∞ Z Œ∞~˘¯<ÕO Œ∞‰õΩ ã¨=∂Ü«∞ «ÎOJ=Ù`«∞<åfl~°∞.

P Ñïã≤÷ «∞ÅÖ’ <åÜ«∞Hõ «fiO KÕÑ¨\ì# Œ∂ Œ∞ q∞Ü«∂ J Œ∞ƒù «"≥∞ÿ# HÍ~°º ŒHõ∆ « À,x~å‡ H“â◊ÅºO`À, `åºQÆx~°u`À «O„_çx q∞Oz# «#Ü«Ú_çQÍ MÏºuQÍOKå~°∞. Ç¨l

+ïÜ«∞`«∞ÖÏ¡ „Ñ¨^è•#OQÍ ^è•i‡Hõ q+¨Ü«∂Å g∞^Œ ^Œ$+≤ì ™êiOK«QÍ, JO^Œ∞‰õΩ aè#flOQÍŒ∂ Œ∞ q∞Ü«∂ P<å\˜ Pi÷Hõ, ~å[H©Ü«∞ Ñïã≤÷ «∞Å g∞ Œ Œ$+≤ì xeáê~°∞. P Ñïã≤÷ «∞Å

<ÕÑ¨^äŒºOÖ’ `«O„_ç „áê~°OaèOz# Ñ¶¨~år L^Œº=∂xfl fiÛkkÌ ~å[H©Ü«∞OQÍ =∞Å∞Ñ¨ÙuáêÊ~°∞. D q+¨Ü«∂xfl „Ñ¨=ÚY ~°K«~Ú « S.P. RAY «# „QÆO äŒO Bharater KrishakBidroh Ganatantrik Sangram Ö’ "..Under Dudu Miah political and economicalprogramme was combined. It brought a qualitative change in the character ofmovement..." Jx ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. PÜ«∞# «# J#∞K«~°∞Å#∞ ã¨=∞~°jÅ HÍ~°ºHõ~°ÎÅ∞QÍ

61 62


fiÛk^•Ì~°∞. Ñ¶~årÅ è•i‡Hõ–Ö∫H˜Hõ r=# q è•<åxfl, Ç¨Ïr +ïÜ«∞ «∞ÖÏ¡ xˆ~ÌtOz#=∂~åæ# #_çÑ≤OKÕO Œ∞‰õΩ «y# Ü«∞O„`åOQÍxfl U~åÊ@∞ KÕ™ê~°∞. P<å\˜ Ñïã≤÷ «∞Å Œ$ëêìº

„a\©+¨~°¡‰õΩ, [g∞O^•~°∞Å‰õΩ, =_ô¤ "åºáê~°∞Å‰õΩ, HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ `˘ «∞ÎÅ‰õΩ, áê¡O@~°¡‰õΩ,=∞Ç¨[<£Å‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ áÈ~å\ÏÅ#∞ x~°fiÇ≤ÏOKÕO^Œ∞‰õΩ Ñ¨\˜+¨ ì"≥∞ ÿ# =º=ã¨ ÷

~°∂á⁄OkOKå~°∞. „a\©+π „Ñ¨Éèí∞`åfixfl Z Œ∞~À¯_®xH˜ Ñ¶~årÅ#∞ Ñ¨ÓiÎQÍ ã¨#fl ŒúO KÕ™ê~°∞.

P<å\˜ Ñïã≤÷ «∞Å∞`«∂~°∞Ê ÉˇOQÍÖòÖ’ [g∞O^•~°∞Å∞, HõOÃÑh JkèHÍ~°∞Å∞, WO_çQÀ áê¡O@~°∞¡

„QÍg∞ ¿Ñ^Œ Ô~·`åOQÆO g∞^Œ, „Ñ¨[Å g∞^Œ ™êyã¨∞Î#fl ^ÀÑ≤_ô, Jz"Õ`« K«~°ºÅ#∞q=iã¨∂Î 1850 [#=i 1= `Õn# PÜ«∞# „Ñ¨Éèí∞`åfixH˜ ÖËY ~å™ê~°∞. P ÖËYÖ’

q=iOz# JOâßÅ#∞ Ñïje¿ãÎ P<å_»∞ „Ñ¨[Å∞ Ñ¨_»∞ «∞#fl Hõ+ì#ëêìÅ#∞, P Ñïã≤÷ «∞Åg∞ Œ Œ∂ Œ∞ q∞Ü«∂ =ºHõÎO KÕã≤# Ö∫H˜Hõ–`åuÎfiHõ PÖ’K«#Å#∞, Jaè„áêÜ«∂Å#∞ =∞#O

ã¨Ê+ìOQÍ J~°÷O KÕã¨∞HÀ=K«∞Û.'.. =Úã≤¡OÅ∞ «=∞ r=# q è•#O, PKå~°, ãÖ„Ñ¨ •Ü«∂Å q+¨Ü«∞OÖ’ ÉÏQÍ

kQÆ*ÏiáÈ~Ú L<åfl~°∞. q„QÆÇ¨Å#∞ P~åkèã¨∞Î<åfl~°∞. «=∞ Ñ¨Ósfi‰õΩÅ ¿Ñi@ |Å∞Å∞Wã¨∞Î<åfl~°∞. Ñïâ◊√ Œú W™ê¡O r=# q è•#O #∞O_ç =∂~°æ„Éèí+¨µìÖ· ^˘OQÆ «<åÅ∞, ^ÀÑ≤_ôÅ#∞=$uÎQÍ KÕã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. Ç¨Ï`«ºÅ‰õΩ áêÅÊ_»∞`«∂, Hõ+¨ì#ëêìÅ‰õΩ QÆ∞~°=Ù`«∂, Pã≤Îáêã¨∞ÎÅ#∞áÈQ˘@∞ì‰õΩx, á¶œ*ò^•i HÀ~°∞ìÅ („H˜q∞#Öò HÀ~°∞ìÅ∞) áêÅ=Ù`«∞<åfl~°∞...—, D qÑ¨`«¯~°

Ñïã≤÷ «∞Å #∞O_ç =Úã≤¡OÅ#∞ q=ÚHõÎO KÕÜ«∞_®xH˜ «# «O„_ç L Œºq∞OK«QÍ, J Õ ÉÏ@#`å#∞ ‰õÄ_® #_»∞ã¨∞Î<åfl#x ^Œ∂^Œ∞ q∞Ü«∂ q=iOKå~°∞. '... W™ê¡O K«∂Ñ≤# =∂~°æO#∞O_ç `«Ñ¨ÙÊ‰õΩx, JÖÏ¡ÇπÏ P^ÕâßÅ#∞ qã¨‡iOz, áêÅ‰õΩÅ P[˝Å LÅ¡OÑ¶¨∞#‰õΩ P^ÕâßÅ#∞ qã¨‡iOz, áêÅ‰õΩÅ P[˝Å LÅ¡OÑ¶¨∞#‰õΩ P^ÕâßÅ#∞ qã¨‡iOz, áêÅ‰õΩÅ P[˝Å LÅ¡OÑ¶¨∞#‰õΩ P^ÕâßÅ#∞ qã¨‡iOz, áêÅ‰õΩÅ P[˝Å LÅ¡OÑ¶¨∞#‰õΩ P^ÕâßÅ#∞ qã¨‡iOz, áêÅ‰õΩÅ P[˝Å LÅ¡OÑ¶¨∞#‰õΩáêÅÊ_»∞`«∞#fl „Ñ¨[Å#∞ W™ê¡O K«∂Ñ≤# =∂~åæ# ™êˆQ@∞ìQÍ ãÖã¨¯iOK«_®xH˜áêÅÊ_»∞`«∞#fl „Ñ¨[Å#∞ W™ê¡O K«∂Ñ≤# =∂~åæ# ™êˆQ@∞ìQÍ ãÖã¨¯iOK«_®xH˜áêÅÊ_»∞`«∞#fl „Ñ¨[Å#∞ W™ê¡O K«∂Ñ≤# =∂~åæ# ™êˆQ@∞ìQÍ ãÖã¨¯iOK«_®xH˜áêÅÊ_»∞`«∞#fl „Ñ¨[Å#∞ W™ê¡O K«∂Ñ≤# =∂~åæ# ™êˆQ@∞ìQÍ ãÖã¨¯iOK«_®xH˜áêÅÊ_»∞`«∞#fl „Ñ¨[Å#∞ W™ê¡O K«∂Ñ≤# =∂~åæ# ™êˆQ@∞ìQÍ ãÖã¨¯iOK«_®xH˜

`å=Ú Ñ¨Ó#∞‰õΩ<åfl=∞...—`å=Ú Ñ¨Ó#∞‰õΩ<åfl=∞...—`å=Ú Ñ¨Ó#∞‰õΩ<åfl=∞...—`å=Ú Ñ¨Ó#∞‰õΩ<åfl=∞...—`å=Ú Ñ¨Ó#∞‰õΩ<åfl=∞...— x ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞.P<å_»∞ [g∞O^•~°∞Å∞ Ñ¨Å∞ Ñ¨~°fik<åÅ∞, ÑÖ_»QÆÅ ¿Ñ~°∞`À =Úã≤¡OÅ #∞O_ç

~°Hõ~°HÍÅ∞QÍ #QÆ^Œ∞#∞ |Å=O`«OQÍ =ã¨∂Å∞ KÕÜ«∞@O [~°∞QÆ∞`ÀO^Œx, W™ê¡O‰õΩ=ºuˆ~Hõ"≥∞ÿ# D K«~°ºÅ#∞ =ºuˆ~HÕz# „QÍg∞∞Å Ñ¨@¡ [g∞O^•~°∞Å∞ „‰õÄ~°OQÍ

=º=Ç¨Ïiã¨∞Î<åfl~°x q=iOKå~°∞. „QÍg∞∞Å =º=Ç¨~åÅÖ’ [g∞O^•~°∞Å J„Hõ=∞ *’HõºO,Ô~·`åOQÆO g∞^Œ ™êyã¨∞Î#fl AÅ∞O#∞ x~°ã≤ã¨∂Î, '... J@∞ Ç≤ÏO^Œ∂ [g∞O^•~°∞Å∞'... J@∞ Ç≤ÏO^Œ∂ [g∞O^•~°∞Å∞'... J@∞ Ç≤ÏO^Œ∂ [g∞O^•~°∞Å∞'... J@∞ Ç≤ÏO^Œ∂ [g∞O^•~°∞Å∞'... J@∞ Ç≤ÏO^Œ∂ [g∞O^•~°∞Å∞

QÍx, W@∞ =∞Ç ¨ Ï=∞ ‡nÜ«∞ [g∞O^•~ ° ∞Å∞QÍx, Ô~ ·` « ∞Å =∞^ è Œ º# ` «Ö ˇu Î#QÍx, W@∞ =∞Ç ¨ Ï=∞ ‡nÜ«∞ [g∞O^•~ ° ∞Å∞QÍx, Ô~ ·` « ∞Å =∞^ è Œ º# ` «Ö ˇu Î#QÍx, W@∞ =∞Ç ¨ Ï=∞ ‡nÜ«∞ [g∞O^•~ ° ∞Å∞QÍx, Ô~ ·` « ∞Å =∞^ è Œ º# ` «Ö ˇu Î#QÍx, W@∞ =∞Ç ¨ Ï=∞ ‡nÜ«∞ [g∞O^•~ ° ∞Å∞QÍx, Ô~ ·` « ∞Å =∞^ è Œ º# ` «Ö ˇu Î#QÍx, W@∞ =∞Ç ¨ Ï=∞ ‡nÜ«∞ [g∞O^•~ ° ∞Å∞QÍx, Ô~ ·` « ∞Å =∞^ è Œ º# ` «Ö ˇu Î#q"å^•ÅÖ’, <åºÜ«∂kèHÍ~°∞Å∞QÍ `«=∞#∞ `å=Ú „Ñ¨Hõ\ÕK«∞‰õΩx, J#=ã¨~°OQÍq"å^•ÅÖ’, <åºÜ«∂kèHÍ~°∞Å∞QÍ `«=∞#∞ `å=Ú „Ñ¨Hõ\ÕK«∞‰õΩx, J#=ã¨~°OQÍq"å^•ÅÖ’, <åºÜ«∂kèHÍ~°∞Å∞QÍ `«=∞#∞ `å=Ú „Ñ¨Hõ\ÕK«∞‰õΩx, J#=ã¨~°OQÍq"å^•ÅÖ’, <åºÜ«∂kèHÍ~°∞Å∞QÍ `«=∞#∞ `å=Ú „Ñ¨Hõ\ÕK«∞‰õΩx, J#=ã¨~°OQÍq"å^•ÅÖ’, <åºÜ«∂kèHÍ~°∞Å∞QÍ `«=∞#∞ `å=Ú „Ñ¨Hõ\ÕK«∞‰õΩx, J#=ã¨~°OQÍ

*’HõºO KÕã¨∞‰õΩO@∂ Ô~·`«∞Å‰õΩ tHõ∆Å∞, [i=∂<åÅ∞ qkèã¨∞Î<åfl~°∞. P [i=∂<åÅ∞*’HõºO KÕã¨∞‰õΩO@∂ Ô~·`«∞Å‰õΩ tHõ∆Å∞, [i=∂<åÅ∞ qkèã¨∞Î<åfl~°∞. P [i=∂<åÅ∞*’HõºO KÕã¨∞‰õΩO@∂ Ô~·`«∞Å‰õΩ tHõ∆Å∞, [i=∂<åÅ∞ qkèã¨∞Î<åfl~°∞. P [i=∂<åÅ∞*’HõºO KÕã¨∞‰õΩO@∂ Ô~·`«∞Å‰õΩ tHõ∆Å∞, [i=∂<åÅ∞ qkèã¨∞Î<åfl~°∞. P [i=∂<åÅ∞*’HõºO KÕã¨∞‰õΩO@∂ Ô~·`«∞Å‰õΩ tHõ∆Å∞, [i=∂<åÅ∞ qkèã¨∞Î<åfl~°∞. P [i=∂<åÅ∞K≥e¡OK«@OÖ’ PÅã¨ºO [iy`Õ f„=OQÍ Ç≤ÏOã≤ã¨∞ Î<åfl~°∞...—,K≥e¡OK«@OÖ’ PÅã¨ºO [iy`Õ f„=OQÍ Ç≤ÏOã≤ã¨∞ Î<åfl~°∞...—,K≥e¡OK«@OÖ’ PÅã¨ºO [iy`Õ f„=OQÍ Ç≤ÏOã≤ã¨∞ Î<åfl~°∞...—,K≥e¡OK«@OÖ’ PÅã¨ºO [iy`Õ f„=OQÍ Ç≤ÏOã≤ã¨∞ Î<åfl~°∞...—,K≥e¡OK«@OÖ’ PÅã¨ºO [iy`Õ f„=OQÍ Ç≤ÏOã≤ã¨∞ Î<åfl~°∞...—, „Ñ¨Éè í∞`«fi áê„`« «#∞

[g∞O^•~°∞Å∞ x~°fiÇ≤ÏOK«@O UO@x „Ñ¨tflã¨∂Î, D Ñ¨^Œúu J@∞ „Ñ¨Éèí∞`«fi K«\ÏìÅ‰õΩ,W@∞ ÉèíQÆ=O «∞x P ÕâßÅ‰õΩ =ºuˆ~Hõ=∞x q=∞i≈OKå~°∞.

[g∞O^•~°¡ J„Hõ=∂Å∞

[g∞O^•~°∞Å∞ ™êyã¨∞Î#fl Pi÷Hõ ^ÀÑ≤_ô =º=Ç¨~åÅ g∞^Œ ^Œ$+≤ì ™êiã¨∂Î,[g∞O^•~°∞Å∞, HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ∞ ™êyã¨∞Î#fl J„Hõ=∞ =ã¨∂à◊§#∞ PÜ«∞# xt`«OQÍ„Ñ¨tflOKå~°∞. '...„Ñ¨Éèí∞`«fi x|O^èŒ#Å „Ñ¨HÍ~°OQÍ x~°‚~ÚOK«|_ç# Ñ¨#∞fl#∞ W`«~°'...„Ñ¨Éèí∞`«fi x|O^èŒ#Å „Ñ¨HÍ~°OQÍ x~°‚~ÚOK«|_ç# Ñ¨#∞fl#∞ W`«~°'...„Ñ¨Éèí∞`«fi x|O^èŒ#Å „Ñ¨HÍ~°OQÍ x~°‚~ÚOK«|_ç# Ñ¨#∞fl#∞ W`«~°'...„Ñ¨Éèí∞`«fi x|O^èŒ#Å „Ñ¨HÍ~°OQÍ x~°‚~ÚOK«|_ç# Ñ¨#∞fl#∞ W`«~°'...„Ñ¨Éèí∞`«fi x|O^èŒ#Å „Ñ¨HÍ~°OQÍ x~°‚~ÚOK«|_ç# Ñ¨#∞fl#∞ W`«~°"≥Ú`åÎÅ#∞ =∂„`«"Õ∞ [g∞O^•~°∞Å∞, Ô~·`«∞Å #∞O_ç =ã¨∂Å∞ KÕÜ«∂eû LOk...—"≥Ú`åÎÅ#∞ =∂„`«"Õ∞ [g∞O^•~°∞Å∞, Ô~·`«∞Å #∞O_ç =ã¨∂Å∞ KÕÜ«∂eû LOk...—"≥Ú`åÎÅ#∞ =∂„`«"Õ∞ [g∞O^•~°∞Å∞, Ô~·`«∞Å #∞O_ç =ã¨∂Å∞ KÕÜ«∂eû LOk...—"≥Ú`åÎÅ#∞ =∂„`«"Õ∞ [g∞O^•~°∞Å∞, Ô~·`«∞Å #∞O_ç =ã¨∂Å∞ KÕÜ«∂eû LOk...—"≥Ú`åÎÅ#∞ =∂„`«"Õ∞ [g∞O^•~°∞Å∞, Ô~·`«∞Å #∞O_ç =ã¨∂Å∞ KÕÜ«∂eû LOk...—JÖÏ HÍ‰õΩO_® [g∞O^•~°∞Å∞, JkèHÍ~°∞Å∞ `«=∞ qÖÏ™êÅ‰õΩ J=ã¨~°=∞ÜÕ∞º _»|∞ƒ#∞=∂„ «"Õ∞ HÍ‰õΩO_® =Úã≤¡OÅ‰õΩ è•i‡HõOQÍ Z@∞=O\˜ ãÖ|O èŒOÖËx ÑÖ_»∞QÆÅ∞, Ñ¨ÉÏƒÅx~°fiÇ¨Ï‰õΩ ÉèÏsQÍ =ã¨∂Å∞ KÕÜ«∞@O „áê~°OaèOKå~°∞.

„Ñ¨Éèí∞`«fiO qkèOz# Ñ¨#∞flÅ#∞ =∂„`«"Õ∞ K≥e¡OK«_®xH˜ ã≤^ŒúÑ¨_ç# Ô~·`«∞Å∞,J@∞=O\˜ J„Hõ=∞ K≥e¡OÑ¨ÙÅ#∞ x~åHõiOKå~°∞. JÖÏ x~åHõiOz# "åi g∞^Œ[g∞O^•~°∞Å∞ Ç≤ÏO™ê`«‡Hõ K«~°ºÅ‰õΩ áêÅÊ_»∞`«∞<åfl~°x P~ÀÑ≤ã¨∂Î, `«QÆ∞ qKå~°[iÑ≤OKåeûOkQÍ ^Œ∂^Œ∞ q∞Ü«∂ Ñ≤\©+¨<£Ö’ HÀ~å~°∞. '...[g∞O^•~°∞Å∞ qkèã¨∞Î#fl'...[g∞O^•~°∞Å∞ qkèã¨∞Î#fl'...[g∞O^•~°∞Å∞ qkèã¨∞Î#fl'...[g∞O^•~°∞Å∞ qkèã¨∞Î#fl'...[g∞O^•~°∞Å∞ qkèã¨∞Î#flJ„Hõ=∞ Ñ¨#∞flÅ K≥e¡OÑ¨ÙÅ#∞ Ô~ ·`«∞Å∞ =ºuˆ~HÕK«@O`À [g∞O^•~°∞Å∞ `«=∞J„Hõ=∞ Ñ¨#∞flÅ K≥e¡OÑ¨ÙÅ#∞ Ô~ ·`«∞Å∞ =ºuˆ~HÕK«@O`À [g∞O^•~°∞Å∞ `«=∞J„Hõ=∞ Ñ¨#∞flÅ K≥e¡OÑ¨ÙÅ#∞ Ô~ ·`«∞Å∞ =ºuˆ~HÕK«@O`À [g∞O^•~°∞Å∞ `«=∞J„Hõ=∞ Ñ¨#∞flÅ K≥e¡OÑ¨ÙÅ#∞ Ô~ ·`«∞Å∞ =ºuˆ~HÕK«@O`À [g∞O^•~°∞Å∞ `«=∞J„Hõ=∞ Ñ¨#∞flÅ K≥e¡OÑ¨ÙÅ#∞ Ô~ ·`«∞Å∞ =ºuˆ~HÕK«@O`À [g∞O^•~°∞Å∞ `«=∞J#∞Ü«∂Ü«ÚÅ ã¨Ç¨ÏHÍ~°O`À Ô~·`«∞Å g∞^Œ `«Ñ¨ÙÊ_»∞ ˆHã¨∞Å∞ ÃÑ\˜ìOz, "Õkèã¨∞Î<åfl~°xJ#∞Ü«∂Ü«ÚÅ ã¨Ç¨ÏHÍ~°O`À Ô~·`«∞Å g∞^Œ `«Ñ¨ÙÊ_»∞ ˆHã¨∞Å∞ ÃÑ\˜ìOz, "Õkèã¨∞Î<åfl~°xJ#∞Ü«∂Ü«ÚÅ ã¨Ç¨ÏHÍ~°O`À Ô~·`«∞Å g∞^Œ `«Ñ¨ÙÊ_»∞ ˆHã¨∞Å∞ ÃÑ\˜ìOz, "Õkèã¨∞Î<åfl~°xJ#∞Ü«∂Ü«ÚÅ ã¨Ç¨ÏHÍ~°O`À Ô~·`«∞Å g∞^Œ `«Ñ¨ÙÊ_»∞ ˆHã¨∞Å∞ ÃÑ\˜ìOz, "Õkèã¨∞Î<åfl~°xJ#∞Ü«∂Ü«ÚÅ ã¨Ç¨ÏHÍ~°O`À Ô~·`«∞Å g∞^Œ `«Ñ¨ÙÊ_»∞ ˆHã¨∞Å∞ ÃÑ\˜ìOz, "Õkèã¨∞Î<åfl~°xJO^Œ∞=Å¡ á¶œ*ò^•i HÀ~°∞ìÅÖ’ Ô~·`«∞Å g∞^Œ JkèHõ ãÖYºÅÖ’ ˆHã¨∞Å∞ #"≥∂^Œ∞JO^Œ∞=Å¡ á¶œ*ò^•i HÀ~°∞ìÅÖ’ Ô~·`«∞Å g∞^Œ JkèHõ ãÖYºÅÖ’ ˆHã¨∞Å∞ #"≥∂^Œ∞JO^Œ∞=Å¡ á¶œ*ò^•i HÀ~°∞ìÅÖ’ Ô~·`«∞Å g∞^Œ JkèHõ ãÖYºÅÖ’ ˆHã¨∞Å∞ #"≥∂^Œ∞JO^Œ∞=Å¡ á¶œ*ò^•i HÀ~°∞ìÅÖ’ Ô~·`«∞Å g∞^Œ JkèHõ ãÖYºÅÖ’ ˆHã¨∞Å∞ #"≥∂^Œ∞JO^Œ∞=Å¡ á¶œ*ò^•i HÀ~°∞ìÅÖ’ Ô~·`«∞Å g∞^Œ JkèHõ ãÖYºÅÖ’ ˆHã¨∞Å∞ #"≥∂^Œ∞J=Ù`«∞<åfl~Ú...—J=Ù`«∞<åfl~Ú...—J=Ù`«∞<åfl~Ú...—J=Ù`«∞<åfl~Ú...—J=Ù`«∞<åfl~Ú...— Jx q=iOKå~°∞. Ô~·`«∞Å g∞^Œ J„Hõ=∞OQÍ „H˜q∞#Öò ˆHã¨∞Å#∞|<å~ÚOz, HÀ~°∞ìÅ K«∞@∂ì uÑ¨Ê@O`À, ¿Ñ^Œ Ô~·`«∞Å∞ =ºÜ«∞„Ñ¨Ü«∂ã¨Å#∞ ÉèíiOK«ÖËHõ[g∞O^•~°∞Å P ÕâßÅ‰õΩ «Å"˘yæ #_»∞K«∞‰õΩ<Õ"å~°∞. JO Œ∞=Å# „Ñü z#fl =º=Ç¨~åxflÃÑ ŒÌk KÕã≤, áÈbã¨∞Å ã¨Ç¨ÏHÍ~°O`À Ô~· åOQÆO g∞ Œ „H˜q∞#Öò ˆHã¨∞Å#∞ #"≥∂ Œ∞ KÕ~ÚOz"ÕkèOK«@O [g∞O^•~°∞Å‰õΩ Ñïáê@~ÚºOk.

Ñ¶~årÅ =ºuˆ~Hõ «ãÖÑ¶∞\˜ «"≥∞ÿ# Ñ¶~årÅ∞ D J„Hõ=∂Å#∞ è≥·~°ºOQÍ =ºuˆ~HÕK«™êQÍ~°∞. Ñ¶~årÅ

áÈ~å@ Ñ¨\˜=∞#∞, <åºÜ«∞O "≥·Ñ¨Ù xeKÕ nè~° QÆ∞Ïxfl QÆ=∞xOz# Ñ¶~år ãÖ„Ñ¨ •Ü«∞

=ºuˆ~‰õΩÅ∞, ÉÏkè «∞Ö·# Ô~· «∞Å∞, ™ê è•~° =Úã≤¡OÅ∞ Ñ¶~årÅ =∞ ŒÌ «∞`À J„Hõ=∞ =ã¨∂à◊§#∞=ºuˆ~HÕKå~°∞. J„Hõ=∞ Ñ¨#∞flÅ K≥e¡OÑ¨ÙÅ#∞ x~åHõiOKå~°∞. „Ñ¨Éèí∞ «fiO qkèOz# Ñ¨#∞flÅ#∞

`«Ñ¨Ê JkèHÍ~°∞Å∞, [g∞O^•~°∞Å∞ J„Hõ=∞OQÍ qkèã¨∞Î#fl Ñ¨#∞flÅ#∞ U Ñïã≤÷`«∞ÅÖ’#∂K≥e¡OKÕk ÖË Œx ã¨Ê+ìO KÕ™ê~°∞. JO Œ∞‰õΩ Hõ@∞ì|_ç xez, [g∞O^•~°∞Å #∞O_ç Z Œ∞~°ÜÕ∞º

Hõ+¨ì#ëêìÅ#∞ Z^Œ∞~À¯=_®xH˜ ã≤^ŒúÑ¨_®¤~°∞. ™ê=∂#ºOQÍ J˜y=∞˜y Ñ¨_çLO_Õ Ô~·`«∞Å∞«=∞ P ÕâßÅ#∞ MÏ «~°∞ KÕÜ«∞HõáÈ=@O, Ñ¨#∞flÅ#∞, W «~° q~åàÏÅ#∞ K≥e¡OK«É’=∞x

Y~åYO_çQÍ K≥Ñ¨Ê@O`À [g∞O^•~°∞ÅÖ’ P„QÆÇ¨ÏO Hõ@ìÅ∞ `≥OK«∞‰õΩOk. „QÍg∞∞Åg∞ Œ, Ñ¶~årÅ g∞ Œ H˜~å «Hõ K«~°ºÅ∞ „áê~°OaèOKå~°∞.

D q+¨Ü«∂Å#∞ ‰õÄ_® Œ∂ Œ∞ q∞Ü«∂ «# Ñ≤\©+¨<£Ö’ q=iOKå~°∞. " ...thereformed Mussalmans ... refused to meet the illegal demands of the zamindars,which provoked the latter (Zamindars) to oppress the former (Farmers) mostcruelly..." ( Wahabi And Farazi Rebels of Bengal-Narahari Kaviraj, PPH, 1982).

D Ñïã≤÷ «∞Å∞ „QÍg∞∞Å#∞, Ô~· «∞Å#∞ HÀ~°∞ìÅ áêÖË™ê~Ú. [g∞O^•~°∞Å∞,

63 64

ÉèÏ~°`« ™êfi`«O„`Àº^Œº=∞O–=Úã≤¡O „Ñ¨*ÏáÈ~å\ÏÅ∞ ã¨Ü«∞º £ #j~ü JÇ¨Ï=∞‡ £JkèHÍ~°∞Å∞ ‰õΩ=∞‡ÔH· |<å~ÚOz# ˆHã¨∞Å #∞O_ç q=ÚHõÎO HÍ=_®xH˜ ¿Ñ^Œ Ô~·`åOQÆOã¨~°fiã¨fiO |eÃÑ\Ïìeû =zÛOk. Ô~· «∞ ‰õΩ@∞OÉÏÅ∞ |*Ï~°∞# Ñ¨_®¤~Ú. P~°∞ HÍÖÏÅ∞

Hõ+ìÑ¨_ç ãÖáêkOK«∞‰õΩ#fl ÑÖ@ KÕuHõO Œ‰õΩO_® «#∞fl‰õΩáÈ «∞#fl [g∞O^•~°∞Å∞, HõOÃÑháêÅ‰õΩÅ∞ „H˜q∞#Öò ˆHã¨∞Å`À «=∞ rq`åÅ#∞ |*Ï~°∞áêÅ∞ KÕÜ«∞@"Õ∞ HÍ‰õΩO_®, «=∞

è•i‡Hõ PKå~° ãÖ„Ñ¨ •Ü«∂Å#∞ ‰õÄ_® =ºuˆ~H˜ã¨∞Î#flO Œ∞#, u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ «Ñ¨Ê „Ñ¨[Å‰õΩ=∞~À =∂~°æO ÖË‰õΩO_® áÈ~ÚOk. D Ñïã≤÷ «∞ÅÖ’ [g∞O^•~°∞Å Ñ¨@¡, POQÆ¡ JkèHÍ~°∞Å

Ñ¨@¡ Ñ¶~årÅ, „QÍg∞ ¿Ñ ŒÅ P„QÆÇ¨ÏO JkèHõ"≥∞ÿ z=~°‰õΩ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ~°∂ÑÖ èŒiOzOk.

J<åfl~°∞ÎÅ PÑ¨ •ƒO èŒ=Ù_çQÍ Œ∂ Œ∞ q∞Ü«∂P ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ~°OQÆ„Ñ¨"Õâ◊O KÕã≤# Œ∂ Œ∞ q∞Ü«∂, Ñ¶~år L Œº=∂xfl =∂~°æO

=∞o§OKå~°∞. è•i‡Hõ ãÖã¨ ~°Å =∂~°æO #∞O_ç, [g∞O^•~°∞Å Pi÷Hõ ^ÀÑ≤_ç, „a\©+¨~°¡Jz"Õ « #∞O_ç „Ñ¨[Å q=ÚHÎ HÀãÖ ™êÜ«Ú èŒ áÈ~å\ÏxH˜ Ñ≤Å∞Ñ¨ÙxKåÛ~°∞. Z=~À=™êÎ~°x, U^À KÕ™êÎ~°x Z Œ∞~°∞ K«∂ã¨∞Î#fl ÉÏkè «∞Å‰õΩ Œ∂ Œ∞ q∞Ü«∂ PÑ¨ •ƒO èŒ=ÙxÖÏHõxÊOKå~°∞. „Ñ¨MÏº`« ^è•i‡Hõ "Õ`« Î Ç¨r +ïÜ«∞`«∞ÖÏ¡ ‰õΩ=∂~°∞_çQÍ „Ñ¨[ÅÖ’Q“~°"åaè=∂<åÅ∞ ãÖáêkOK«∞‰õΩ#fl PÜ«∞#, `«# ã¨=∞~°jÅ PÖ’K«#Å`À „Ñ¨[Å‰õΩ=∞iO « KÕ~°∞=Ü«∂º~°∞. „QÍg∞∞Å∞ «O_ÀÑ¨ «O_®Å∞QÍ PÜ«∞# "≥O@ HõkÖÏ~°∞. PÜ«∞#™ê~°^äŒ è ŒºOÖ’ Ñ¶¨~årÅ∞ ãÖÑ¶¨∞\˜`«"≥∞ÿ Z@∞=O\˜ â◊H˜Î<≥·<å Z^Œ∞~˘¯#QÆÅ P`«‡Ãã·÷~°ºO,JOQÆ|ÅO, PÜ«Ú^èŒ|ÅO, Pi÷Hõâ◊H˜Îx ã¨=∞‰õÄ~°∞Û‰õΩ<åfl~°∞. [g∞O^•~°∞Å, JkèHÍ~°∞ÅJ~åK«HÍÅ#∞ WHõ U =∂„`«O ™êQÆx=fi=∞x „Ñü# Ñ¨Ó<å~°∞. [g∞O^•~°∞Å∞, Ô~·`«∞Åg∞ Œ Œ∞â◊Û~°ºÅ‰õΩ Ñ¨Ó#∞HÀQÍ ã¨"≥∞ÿHõºOQÍ „ÑüÑ¶∞\ÕKå~°∞. D „Ñü‰õÄÅ "å`å=~°ÏxH˜HõÅ=~°Ñ¨_ç# [g∞O^•~°∞Å∞ `«=∞ HõëêìÅ‰õΩ HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ‰õΩ, JkèHÍ~°∞Å‰õΩq#flqOK«∞‰õΩ<åfl~°∞. Ñïã≤÷Ì «∞Å∞ q+¨q∞OK«QÆÅ=x ÉèÏqOz# HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ∞, «=∞`˘ «∞ÎÖ·# [g∞O^•~°∞Å ~°Hõ∆ HÀãÖ |ÅQÍÅ#∞ ÑÖáê~°∞.

„a\©+π JkèHÍ~°∞Å#∞ Ñ¨~°∞QÆ∞ÖˇuÎOz# Ñ¶~årÅ∞ Ñ¶¨~årÅ <åÜ«∞Hõ`«fiO KÕÑ¨\˜ì# ^Œ∂^Œ∞ q∞Ü«∂, `å#∞ <åÜ«∞Hõ`«fiO KÕÑ¨\˜ì#

~ÀA<Õ «# ã¨=∞~°jÅ «#∞, |ÖÏxfl áêÅ‰õΩÅ‰õΩ ≥eÜ«∞*ËÜ«∂Å#∞‰õΩ<åfl~°∞. 1839 U„Ñ≤Öò

=∂ãÖÖ’ Ñ¶s £Ñ¨Ó~üÖ’ [iy# <åÜ«∞Hõ «fi ã‘fiHÍ~À «û=O ãÖ Œ~°ƒùOQÍ Ñ¶~årÅ PkèÑ¨ «ºOQÆÅ „QÍ=∂Å #∞O_ç ÃÑ ŒÌ ãÖYºÖ’ Ñ¶~årÅ∞ =KåÛ~°∞. ÉèÏs ãÖYºÖ’ ã¨=∂"Õâ◊"≥∞ÿ#Ñ¶¨~årÅ∞, ãÖ„Ñ¨^•Ü«∞Hõ PÜ«Ú^è•Å∞ KÕ`«|\˜ì, ^Œ∂^Œ∞ q∞Ü«∂ <åÜ«∞Hõ`«fiO Ñ¨@¡ `«=∞Q“~°"åxfl, JOwHÍ~åxfl „Ñ¨Hõ\ÕKå~°∞. D ãÖ Œ~°ƒOQÍ Ñ¶~årÅ∞ «=∞ x~°ã¨##∞, |ÖÏxfl„Ñ¨^Œi≈OK«^ŒeKå~°∞. Ñ¨Å∞ ˆHã¨∞Å∞ É<å~ÚOz Ô~·`«∞Å#∞ WHõ¯@¡ áêÖË˚ã¨∞Î#fl +≤|∂Û~ü(Shibchur) áÈbãπ PkèHÍ~°∞Å‰õΩ |∞kú K≥áêÊÅ#∞‰õΩ<åfl~°∞. P áÈbã¨∞ ¿ãì+¨<£ g∞^Œ^•_çKÕ™ê~°∞. Ñ¶~årÅ∞ PHõã≤‡HõOQÍ ^•_ç KÕÜ«∞@O`À KÕ+ìÅ∞_çy# áÈbã¨∞ JkèHÍ~°∞Å∞„áêÉèíÜ«∞O`À Ñ¨~°∞QÆ∞Öˇ åÎ~°∞. áÈbã¨∞ ¿ãì+¨<£#∞ èŒfiOãÖ KÕã≤# Ñ¶~årÅ∞ Ñïã¨~åÅÖ’xU_»∞ „QÍ=∂Å g∞ Œ q~°∞K«∞Hõ Ñ¨_®¤~°∞. PÜ«∂ „QÍ=∂ÅÖ’ „Ñ¨[Å#∞, Ô~· «∞Å#∞ Ñ‘_çã¨∂Î#flèŒx‰õΩÅ∞, =∞ÇÏ[#∞Å g∞ Œ •_çKÕã≤ „Ñ*ÏHõO@‰õΩÅ Jã≤Îáêã∞ÎÅ q èŒfiO™êxH ÑÓ#∞‰õΩ<åfl~°∞.

D ^•_»∞Å∞ =∞`åf «OQÍ [iQÍ~Ú. „QÍg∞ „Ñ¨[Å‰õΩ, Ñ¶~årÅ‰õΩ â◊„ «∞=ÙQÍÑïQÆÕz# „Ñü ‰õΩ@∞O|O g∞ Œ ^•_ç [iyOk. ^•_»∞ÅÖ’ Ñ¶~årÅ∞ x~åÌH∆ºOQÍ=º=ÇÏiOKå~°∞. ( "..even they kidnapped and plundred such Muhammedanswhen they stood in their way. Muhammedans of diffrent persuations were notonly persecuted by them but some times cruelly murdered.." - JUDICIAL PRO-CEEDINGS 16TH April 1839, - WAHABI AND FARAZI REBELS OF BENGAL)Ñ¶s £Ñ¨Ó~ü "Õ∞l„¿ãì\ò D u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ QÆ∞iOz x"ÕkHõ ~åã¨∂Î, D u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ 1831Ö’1831Ö’1831Ö’1831Ö’1831Ö’=Ç¨cÅ∞ \˜@∂ g∞~ü <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’ [iÑ≤# É~åã¨`ü Ô~·`åOQÆ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞#∞=Ç¨cÅ∞ \˜@∂ g∞~ü <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’ [iÑ≤# É~åã¨`ü Ô~·`åOQÆ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞#∞=Ç¨cÅ∞ \˜@∂ g∞~ü <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’ [iÑ≤# É~åã¨`ü Ô~·`åOQÆ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞#∞=Ç¨cÅ∞ \˜@∂ g∞~ü <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’ [iÑ≤# É~åã¨`ü Ô~·`åOQÆ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞#∞=Ç¨cÅ∞ \˜@∂ g∞~ü <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’ [iÑ≤# É~åã¨`ü Ô~·`åOQÆ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞#∞áÈeáÈeáÈeáÈeáÈe L#fl Œx ¿Ñ~˘¯<åfl_»∞. P POQÆ¡ JkèHÍi q=~°Å ^•fi~å D u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ã¨fiÉèÏ=,ã¨fi~°∂áêÅ#∞ J~°úOKÕã¨∞HÀ=K«∞Û. P<å_»∞ |~åã¨ ü u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ q[Ü«∞O`À u~°∞QÆ∞ÖËxâ◊HÎQÍ Pq~°ƒqOz# =Ç¨cÅ =∂kiQÍ<Õ +≤|∂Û~ü q[Ü«∞O`À Ñ¶~årÅ‰õΩ u~°∞QÆ∞ÖË‰õΩO_®áÈ~ÚOk.

Œ∂ Œ∞ q∞Ü«∂ =∂~°æ Œ~°≈HõOÖ’ „áê~°OÉèí"≥∞ÿ# Ñ¶~årÅ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ „Hõ=∞„Hõ=∞OQÍ|ÅO Ñ¨ÙOA‰õΩOk. Ñ¨Å∞ „áêO`åÅÖ’ Ñ¶¨~årÅ∞ „ÑüÑ¶¨∞@#Å‰õΩ Ñ¨Ó#∞‰õΩ<åfl~°∞. D„ÑüÑ¶¨∞@#Å∞ HÍÅO QÆ_çKÕ H˘kÌ Ô~·`åOQÆ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞¡QÍ ~°∂Ñ¨Ù k^Œ∞ÌH˘™êQÍ~Ú. D"Õ∞~°‰õΩ J„Hõ=∞ =ã¨∂à◊§#∞ =ºuˆ~H˜ã¨∂Î áÈ~°∞ÉÏ@# #_»∞ã¨∞Î#fl Ô~· «∞Å‰õΩ WO_çQÀ áê¡O@~°¡(he=∞O Œ∞ á¶êºHõìsÅ Ü«∞[=∂#∞Å∞) ~°∂ÑÖÖ’ =∞~˘Hõ ã¨=∞ã¨º =zÛ Ñ¨_çOk. „QÍg∞Ô~· «∞Å Éèí∂=ÚÅ#∞ «=∞ QÆ∞ÃÑÊ@ ayOK«∞‰õΩx «=∞ Wëêì#∞™ê~°OQÍ he=∞O Œ∞ ÑÖ@#∞ÑÖ_çOKåÅx, `å=Ú xˆ~ÌtOz# q èŒOQÍ Ô~· «∞Å∞ #_»∞K«∞HÀ"åÅx, HÍ Œ∂ ‰õÄ_» ŒO>Ë PÉèí∂=ÚÅÖ’ ÑÖ_Õ ÑÖ@Ö’ „Ñ¨^è•# ÉèÏQÆO `«=∞‰õΩ ãÖ„Hõq∞OÑ¨KÕÜ«∂Åx Ô~·`«∞Å#∞Ñ‘_çOK«@O „áê~°OaèOKå~°∞. [g∞O^•~°∞Å, HõOÃÑh JkèHÍ~°∞Å, =_ô¤"åºáê~°∞Å ^ÀÑ≤_çH˜QÆ∞~°=Ù «∂ r=K«Ûù"åÖÏ¡ „| «∞‰õΩb_»∞Û «∂, J#∞x «ºO Jz"Õ «‰õΩ, Ñ‘_»#‰õΩ QÆ∞~°=Ù «∞#fl„QÍg∞∞Å‰õΩ, WO_çQÀ áê¡O@~°¡ K«~°ºÅ∞ „áêÏO «Hõ=∞Ü«∂º~Ú. D Ñïã≤÷ «∞Å#∞ Ñ¶~årÅ∞=ºuˆ~HÕKå~°∞. áê¡O@~°¡ ÃÑ`«Î<åxfl, PkèÑ¨`åºxfl „Ñ¨tflã¨∂Î, Ñ¶¨~årÅ∞ Ô~·`«∞Å Ñ¨H∆Í#xÅ|_»@O`À<Õ WO_çQÀ áê¡O@~°∞¡ HõHõ∆|∂<å~°∞. D =ºuˆ~Hõ «#∞ PkÖ’<Õ J˜z"ÕÜ«∂Åxx~°‚~ÚOK«∞‰õΩ#fl áê¡O@~°∞¡, Ñ¶~årÅ#∞ «=∞ „Ñ¨ äŒŒ=∞ â◊„ «∞=ÙÅ∞QÍ ÑïQÆÕz P kâ◊QÍ

áê=ÙÅ#∞ Hõkáê~°∞.1837Ö’<Õ «∂~°∞Ê ÉˇOQÍÖò „áêO «OÖ’ =O ŒÅ ZHõ~åÅ Éèí∂q∞x «# PkèÑ¨ «ºO

„HÕ Œ LOK«∞‰õΩ#fl „Ñ¨=ÚY áê¡O@~ü _»<£ÅÑπ g∞ Œ Ñ¶~årÅ∞ ^•_çH˜ „Ñ¨Ü«∞uflOKå~°∞. Ñ¨Å∞„QÍ=∂Å ÑÖ@ Éèí∂=ÚÅ g∞^Œ JkèÑ¨`«ºO K«ÖÏ~Úã¨∞Î#fl _»<£ÅÑπ Ju H˜~å`«OQÍ

=º=Ç¨Ïiã¨∂Î, Ô~· «∞ÅKÕ "≥\ìKåH˜s KÕ≥~ÚOK«™êQÍ_»∞. D KåH˜sx, PkèÑ¨ åºxfl x~åHõiOz#Ô~·`«∞Å#∞ ~åz ~°Oáê# ÃÑ@ì™êQÍ_»∞. ^Œ∂^Œ∞ q∞Ü«∂ Ñ¶¨~årÅ <åÜ«∞Hõ`«fiO KÕÑ¨@ìQÍ<Õ

Ñ¶~årÅ #∞O_ç ~å#∞#fl „Ñ¨=∂^•xfl _»<£ÅÑπ Ñ¨ã≤QÆ\Ïì_»∞. JO Œ∞‰õΩ «y#@∞ìQÍ<Õ _»<£ÅÑπK«~°ºÅ#∞ ZÖÏÔQ·<å ã¨~ J_»∞¤HÀ"åÅx Ñ¶~årÅ∞ x~°‚Ü«∞O fã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. JÑ¨Ê\˜ #∞O_ç

J<ÕHõ á¶êºHõìsÅ∞, Z¿ãì\òÅ∞ QÆÅ ãÖÑ¨#∞fl_≥·# _»<£ÅÑπ HÍ~°ºHõÖÏáêÅ‰õΩ Ñ¶~årÅ∞ J_»∞¤xÅ∞=™êQÍ~°∞. Jy=∞˜y Ñ¨_ç=Ù#fl Ô~· «∞Å∞ «#x =ºuˆ~HÕK«@O, P P ÕâßÅ#∞ |_»∞QÆ∞

65 66


Ô~· «∞ ‰õÄ_® MÏ «~°∞ KÕÜ«∞HõáÈ=\Ïxfl P POˆQ¡Ü«∞ JÇ¨ÏOHÍi r~°‚O KÕã¨∞HÀÖËHõ õáÈÜ«∂_»∞.

=º=™êúQÆ « Ñ¨\˜+ì « Œ∂ Œ∞ q∞Ü«∂ <åÜ«∞Hõ «fiO KÕÑ¨@ìQÍ<Õ L Œº=∞ =º=ã÷Ì#∞ =ÚO Œ∞QÍ Ñ¨\˜+ìO

KÕÜ«∂Å#∞‰õΩ<åfl~°∞. â◊„`«∞=Ù |ÖÏxfl JOK«<å "Õã¨∞‰õΩ#fl PÜ«∞# JO^Œ∞‰õΩ `«QÆæ@∞ìQÍ

L Œº=∞=º=ã÷#∞ Ñ¨Ù#ifli‡OK«_®xH˜ #_»∞OHõ\Ïì~°∞. Ñ¶~årÅ L Œº=∂xH˜ XHõ „Hõ=∞É Œú"≥∞ÿ#ã¨fi~°∂ÑÖ, ã¨fiÉèÏ=O HõeÊOKåÅx ãÖHõeÊOz, P Ñ¨#∞ÅÖ’ x=∞QÆfl=∞Ü«∂º~°∞. JkèHÍ~°

qˆHO„nHõ~°`À áê@∞QÍ JkèHÍ~° ˆHO„nHõ~°#∞ ã¨=∞#fiÜ«∞O KÕã¨∂Î Ñ¨\˜+¨ì"≥∞ÿ# =º=ã¨÷~°∂ÑHõÅÊ# KÕâß~°∞. L Œº=∞ HÍ~°º„Hõ=∂Å#∞ XHõ xiÌ+ì Ñ ŒÌu „ÑHÍ~°OQÍ J=∞Å∞ KÕ¿ãO Œ∞‰õΩ

Ñ¨Ó#∞‰õΩ<åfl~°∞.

P <å_»∞ `«∂~°∞Ê ÉˇOQÍÖò „áêO`«OÖ’ ^Œ∂^Œ∞ q∞Ü«∂ J#∞K«~°∞Å∞ 50 "ÕÅ

#∞O_ç 80"ÕÅ =~°‰õΩ =Ù<åfl~°x, _è®HÍ Hõg∞+¨#~ü ÉˇOQÍÖò „Ñ¨Éèí∞`åfixH˜ 1847

U„Ñ≤Öò 7= Õk# ~åã≤# x"ÕkHõÖ’õ "≥Å¡_çOK«QÍ, "≥Ú «ÎO q∂ Œ Ñ¶~årÅ∞ Ô~O_»∞ #∞O_ç

Ô~O_»∞#fl~° ÅHõ∆Å‰õΩ ÃÑ·QÍ LO\Ï~°x Ñ¶¨~årÅ g∞^Œ ™êy# qq^èŒ ˆHã¨∞ÅÖ’ „Ñ¨Éèí∞`«fi

™ê‰õ∆ΩÅ∞QÍ =zÛ# „Ñ¨[Å∞ ¿Ñ~˘fl<åfl~°∞. Œ∂ Œ∞ q∞Ü«∂ Ñ≤Å∞Ñ¨Ùx¿ãÎ Hõ∆ÏÅÖ’ Ç¨Ï[~°∞HÍ_®xH˜

50 "ÕÅ =∞Ok ã≤^ŒúOQÍ LO\Ï~°x ‰õÄ_® JkèHÍ~°∞Å∞ "≥Å¡_çOKå~°∞. JãÖMÏº‰õΩÖˇ·#

J#∞K«~°∞Å =º=Ç¨~° ã¨~°ox „Hõ=∞É^ŒúO KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ, â◊„`«∞=Ù #∞O_ç `«# "åix `«=∞

L^Œº=∂xfl HÍáê_»∞‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ `«y# Ü«∞O„`åOQÆO`Àáê@∞QÍ J=ã¨~°"≥∞ÿ# *Ï„QÆ`«ÎÅ#∞

Œ∂ Œ∞ q∞Ü«∂ fã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. Ñ¶~årÅ „áêÉíÅºO L#fl „QÍ=∂ÅÖ’, Ñ¨@ìÏÅÖ’ PÜ«∞#

ÑÖKå~Úf =º=ã÷#∞ U~åÊ@∞ KÕ™ê~°∞. «∂~°∞Ê ÉˇOQÍÖò#∞ ãï¯ÖòûQÍ qÉèílOKå~°∞. „Ñü

ãï¯ÖòÖ’x „QÍ=∂ÅÖ’ ÑÖKå~ÚfÅ#∞ U~åÊ@∞ KÕ™ê~°∞. „Ñü ÑÖKå~ÚfÖ’ Ô~O_»∞

qÉèÏQÍÅ∞ LO\Ï~Ú. XHõ qÉèÏQÆO ~å[H©Ü«∞, Ö∫H˜Hõ, PiúHõ =º=Ç¨~åÅ#∞, =∞~˘Hõ

qÉèÏQÆO è•i‡Hõ =º=Ç¨~åÅ#∞ Ñ¨~°º"ÕH∆ã¨∞ÎOk. D =º=ã÷#∞ ' Ñ¶~år YbÑ¶`Ñ¶~år YbÑ¶`Ñ¶~år YbÑ¶`Ñ¶~år YbÑ¶`Ñ¶~år YbÑ¶ ü — Jx

<å=∞Hõ~°O KÕ™ê~°∞. D YbÑ¶¨`üÅÖ’ `«#‰õΩ <Õ~°∞QÍ ÉÏ^èŒº`« =Ç≤ÏOK«QÆÅ =º‰õΩÎÅ#∞

PÜ«∞# xÜ«∞q∞OKå~°∞.

L Œº=∞ <åÜ«∞‰õΩ_»∞ Œ∂ Œ∞ q∞Ü«∂#∞ ' =™êÎ^£ =™êÎ^£ =™êÎ^£ =™êÎ^£ =™êÎ^£ — ÖËHõ ' Ñ‘~ Ñ‘~ Ñ‘~ Ñ‘~ Ñ‘~ü — Jx Q“~°=OQÍ

Ñ¶~årÅ∞ Ñ≤Å∞™êÎ~°∞. PÜ«∂ ãï¯ÖòûÖ’x ÑÖKå~ÚfÅÖ’x =™êÎ £ ^•fi~å xÜ«∞q∞ «∞Ö·#=º‰õΩÎÅ#∞ ' Ybá¶êYbá¶êYbá¶êYbá¶êYbá¶ê — ÖËHõ ' =Úh¬=Úh¬=Úh¬=Úh¬=Úh¬ — Jx <å=∞Hõ~°O KÕ™ê~°∞. D „Ñüx èŒ∞Å∞ Ñ¶~årÅ

è•i‡Hõ, Pi÷Hõ, Ö∫H˜Hõ, r=# =º=Ç¨~åÅ#∞ Ñ¨~°º"ÕH∆™êÎ~°∞. q"å^•Å#∞ Ñï+¨ i™êÎ~°∞.Ñ¶~årÅ∞ JkèHÍ~°∞Å = ŒÌ‰õΩ QÍx, „Ñ¨Éèí∞ «fi <åºÜ«∞™êú<åÅ∞, áÈbã¨∞Å = ŒÌ‰õΩ QÍx "≥à◊§~å Œx

x~°‚~ÚOKå~°∞. ã¨=∞ã¨ºÅ∞ „QÍ=∞ ÑÖKå~Úf ™ê÷~ÚH˜ q∞Oz#@ì~Ú`Õ ^Œ∂^Œ∞ q∞Ü«∂*’HõºO KÕã¨∞H˘x <åºÜ«∞O KÕ™êÎ~°∞. <Õ~°ã¨∞÷_çH˜ [i=∂<å qkèOK«@O, P tHõ∆Å#∞

J=∞Å∞Ñ¨~ÛO Œ∞‰õΩ Ñ¨\˜+ì"≥∞ÿ# Ü«∞O„`åOQÍxfl ~°∂á⁄OkOKå~°∞. Œ∂ Œ∞ q∞Ü«∂ f~°∞ÊÅ#∞Ñ¶¨~årÖË HÍ^Œ∞ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞, „ÔH·ã¨Î=ÙÅ∞, ™ê^è•~° =Úã≤¡OÅ∞ ‰õÄ_® t~°™ê=Ç≤ÏOK«@O

„áê~°OaèOKå~°∞. D qKå~°Ö’ ÉÏkè`«∞Å‰õΩ #+¨ìO [~°QÆ‰õΩO_ÕO^Œ∞‰õΩ PÜ«∞# Ñ¨Å∞

*Ï„QÆ`«ÎÅ∞ áê\ÕKå~°∞. PÜ«∂ =∞`«ã¨∞÷Å PKå~° ãÖ„Ñ¨^•Ü«∂Å‰õΩ J#∞QÆ∞OQÍf~°∞ÊeKåÛ~°∞. Jxfl =∞`åÅ, ãÖ„Ñ¨^•Ü«∂Å „Ñ¨[Å ã¨=∞ã¨ºÅ#∞ ™ê#∞‰õÄÅOQÍ

Ñï+¨¯iOKÕO^Œ∞‰õΩ ^Œ∂^Œ∞ q∞Ü«∂ „Ñ¨`ÕºHõOQÍ <åºÜ«∞ã¨ÅÇ¨ =∞O_»ex U~åÊ@∞KÕã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. P =∞O_»eÖ’ Ç≤ÏO Œ∂, „ÔH·ãÎ=ÙÅ K«\ÏìÅ∞ ≥eã≤# Ç≤ÏO Œ∂, „ÔH·ãÎ= =∞`åÅ‰õΩ

K≥Ok# ÑÖ_ç «∞Å#∞, „Ñ¨=ÚY∞Å#∞ xÜ«∞q∞OKå~°∞. D ÑÖ_ç «∞ÅÖ’ XHõ~°∞ „ÉÏÇ¨Ï‡∞_»∞HÍQÍ W~°∞=Ù~°∞ â◊¥„ Œ ‰õΩÖÏxH˜ K≥Ok# "å~°∞O_»@O qâı+Ö. „Ñ¨[Å =ºHÎQÆ « =∞ «

qâßfi™êÅ‰õΩ U =∂„ «O ÉèíOQÆO HõÅQÆ‰õΩO_® <åºÜ«∞"≥∞ÿ# f~°∞ÊÅ∞ „Ñ¨Hõ\ÕKÕO Œ∞‰õΩ Œ∂ Œ∞q∞Ü«∂ Ñ¨Å∞ *Ï„QÆ «Î fã¨∞‰õΩ<åfl~°∞.

~å[ºOÖ’ ~å[ºOâ◊„ «∞=Ù g∞ Œ ^•_»∞Å∞ KÕ¿ãO Œ∞‰õΩ „Ñ¨ ÕºHõ |ÅQÍÅ#∞ «Ü«∂~°∞ KÕã¨∞‰õΩ<åfl~°∞.

P |ÅQÍÅ‰õΩ Jxfl~°HÍÅ∞QÍ `«y# tHõ∆ WÑ≤ÊOKå~°∞. PÜ«Ú^è•Å#∞ ã¨g∞HõiOKå~°∞.«Ü«∂~°∞ KÕ~ÚOKå~°∞. âßs~°HõOQÍ |e+¨µìÖ·# Ü«Ú=‰õΩÅ#∞ |ÅQÍÅÖ’H˜ PÇ¨fixOKå~°∞.

â◊„ «∞=Ù g∞ Œ =∂„ «"Õ∞ •_ç KÕÜ«∂Åx, q∞„ «∞Å‰õΩ HÕz «∞Î #+ìO HõeæOK«~å Œx YzÛ «"≥∞ÿ#P^ÕâßÅ∞ *ÏsKÕ™ê~°∞. q∞„`«∞Å#∞ â◊„`«∞=ÙÅ#∞ QÆ∞iÎOK«_®xH˜, â◊„`«∞=ÙÅ Hõ^ŒeHõÅ#∞QÆ=∞xOK«_®xH˜ QÆ∂_è»Kåi =º=ã÷#∞ xi‡OKå~°∞. Ô~· «∞Å, Ñ¶~årÅ <åºÜ«∞"≥∞ÿ# Ç¨Ï‰õΩ¯Å#∞Ç¨ÏiOz"ÕÜ«∞\ÏxH˜ [g∞O^•~°∞Å∞, JkèHÍ~°∞Å∞ HõHõ∆ ™êkèOÑ¨ÙQÍ ˆHã¨∞Å∞ |<å~ÚOzHÀ~°∞ìÅ‰õΩ ÖÏy Õ, ÉÏkè «∞Å Ñ¨H∆Í# <åºÜ«∞áÈ~å@O KÕÜ«∞_®xH˜, ' Ñ¶~år \ÏH±ûÑ¶~år \ÏH±ûÑ¶~år \ÏH±ûÑ¶~år \ÏH±ûÑ¶~år \ÏH±û — J#∞„Ñ¨`ÕºHõ Ñ¨#∞fl#∞, q~åàÏÅ#∞ ¿ãHõiOz ÉÏkè`«∞Å#∞ P^Œ∞‰õΩ<Õ U~åÊ@∞¡ KÕ™ê~°∞. DK«~°ºÅ`À, Ñ¨\˜+ì"≥∞ÿ# ãÖÑ¶∞x~å‡O`À, «y# Ü«∞O„`åOQÆO`À Jz"Õ «‰õΩ QÆ∞~°=Ù «∞#fl„Ñ¨[Å‰õΩ u~°∞QÆ∞ÖËx <åÜ«∞‰õΩ_çQÍ ^Œ∂^Œ∞ q∞Ü«∂ ZkQÍ~°∞. ã¨fiÜ«∞OáêÅ##∞

„áê~°OaèOKå~°∞. Ñ¶¨~årÅ „áê|ÅºO QÆÅ lÖÏ¡Ö’, PkèÑ¨`«ºOÖ’ QÆÅ „QÍ=∂ÅÖ’„Ñ¨Éèí∞`«fi P*˝Å#∞ „Ñ¨[Å∞ MÏ`«~°∞ KÕÜ«∞Hõ, ^Œ∂^Œ∞ q∞Ü«∂ P^ÕâßÅ#∞ YzÛ`«OQÍ

J=∞Å∞KÕÜ«∞@O QÆ=∞xOz# K«i„ «HÍ~°∞Å∞ P =º=ã÷#∞ ~å[ºOÖ’ ~å[ºOQÍ ( Statewith in the State ) ÑiQÆOK«@O QÆ=∞xOKåeû# qâıëêOâ◊O. HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ Çï‰õΩO

<å=∂Å#∞ HÍ ŒO@∂ «=∞ ≥·# P ÕâßÅ#∞ J=∞Å∞ [~°∞Ñ¨Ù‰õΩO@∂ Ñ¶~årÅ∞ ã¨fiO «O„ «„Ñ¨Éèí∞`åfixfl #_»Ñ¨@O QÆ=∞x¿ãÎ PÜ«∂ „áêO`åÅÖ’ Ñ¶~årÅ∞ ZO «QÍ |ÅÑ¨_®¤~À J~°úO

KÕã¨∞HÀ=K«∞Û. XHõ ãÖÑ¶∞ ãÖã¨ ~°ÎQÍ, Ñ¶~årÅ áêÅ‰õΩxQÍ, „Ñ¨[Å#∞ "ÕkèOK«= ŒÌx, J„Hõ=∞=ã¨∂à◊§‰õΩ áêÅÊ_»= ŒÌx, Ñ¶~årÅ L Œº=∂xH˜ q~åàÏÅ∞ JO Œ*ËÜ«∞=∞x, Ñïã¨~° „áêO`åÅ

[g∞O^•~°∞Å‰õΩ, „Ñ¨=ÚY∞Å‰õΩ PÜ«∞# ÖËYÅ∞ „"å™ê~°∞. „Ñ¨[Å g∞^Œ H˜~å`«HÍÅ‰õΩáêÅÊ_»= ŒÌx, J„Hõ=∞ ˆHã¨∞Å#∞ |<å~ÚOz Õ ã¨Ç≤ÏOKÕk ÖË Œx ÃÇÏK«ÛiHõÅ∞ *ÏsKÕ™ê~°∞.

Œ∂ Œ∞ q∞Ü«∂ „áê|ÅºO ÃÑ~°QÆ@O, PÜ«∞# JO_» ŒO_»Å#∞ K«∂ã¨∞H˘x Ô~· «∞Å∞¿Ñ Œ =~åæÅ „Ñ¨[Å∞, Ñ¶~årÅ∞ HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ#∞ QÍx, [g∞O^•~°∞Å#∞ QÍx, ÉËMÏ «~ü

J#@O`À P =~°æ=∞O`å =∞O_çÑ¨_»™êyOk. â◊„ «∞=Ù Z «∞ÎÅ#∞ HõxÃÑ_»∞ «∂ J„Ñ¨=∞ «ÎOQÍŒ∂ Œ∞ q∞Ü«∂ =º=Ç¨ÏiOK«™êQÍ~°∞. HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ∞, JkèHÍ~°∞Å∞ PÜ«∞# g∞ Œ K«~°ºÅ∞

fã¨∞‰õΩ<ÕO Œ∞‰õΩ J=HÍâ◊O ÖË‰õΩO_® Ñ¨Å∞ *Ï„QÆ «ÎÅ`À ÃÇÏK«ÛiHõ ÖËYÅ#∞ ~å~ÚOKå~°∞.

67 68


L`«Î~åÅ z=~°Ö’ '... ¿Ñ~°∞ `≥eÜ«∞x JÇ¨Ï=∞‡^¿Ñ~°∞ `≥eÜ«∞x JÇ¨Ï=∞‡^¿Ñ~°∞ `≥eÜ«∞x JÇ¨Ï=∞‡^¿Ñ~°∞ `≥eÜ«∞x JÇ¨Ï=∞‡^¿Ñ~°∞ `≥eÜ«∞x JÇ¨Ï=∞‡^£...— Jx ^Œ∂^Œ∞ q∞Ü«∂ ãÖ`«HõOKÕ¿ã"å~°∞. D HÍ~°º„Hõ=∂Å∞ x~°fiÇ≤ÏOKÕO Œ∞‰õΩ Ñ¨Å∞=Ù~°∞ =Úã≤¡"Õ∞ «~°∞Å#∞ ‰õÄ_® PÜ«∞#

`«# H˘Å∞=ÙÖ’ xÜ«∞q∞OK«∞‰õΩ<åfl~°∞. Ñ¶¨s^£Ñ¨Ó~ü ˆHO„^ŒOQÍ ^Œ∂^Œ∞ q∞Ü«∂ `«#HÍ~°ºHõÖÏáêÅ#∞ xifiÑ¶¨∞flOQÍ ™êyOKÕO^Œ∞‰õΩ Ñ¨\˜+¨ì"≥∞ÿ# =º=ã¨÷#∞ ~°∂á⁄OkOK«∞H˘x

„a\©+¨~°¡ ÃÑ «Î<åxfl, [g∞O^•~°∞Å#∞, WO_çQÀ áê¡O@~°¡#∞ ã¨"åÖò KÕã¨∂Î , PÜ«∂ „áêO`åÅ‰õΩã¨~°fi ã¨fi «O„ « áêÅ‰õΩxQÍ =º=Ç¨ÏiOKå~°∞.

áê¡O@~°¡ ‰õΩÜ«Ú‰õΩÎÅ∞D "å`å=~°OÖ’, `˘e#∞Oz Ñ¶¨~årÅ g∞^Œ HõHõ∆ Hõ\˜ì, ^Œ∂^Œ∞ q∞Ü«∂

PkèÑ¨`åºxH˜ QÆO_çH˘\ÏìÅx, PÜ«∞#‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ Ç≤ÏO^Œ∂–=Úã≤¡O [g∞O^•~°∞Å#∞,=∞Ç¨Ï[#∞Å#∞, Ñ¶¨~år ãÖ„Ñ¨^•Ü«∂Å#∞ =ºuˆ~HÕKÕ ãÖÑ¨#fl =Úã≤¡OÅ#∞, áÈbã¨∞Å|ÅQÍÅ#∞ UHõO KÕã≤# POˆQ¡Ü«∞ WO_çQÀ áê¡O@~ü _»<£ÅÑπ, Ñ¨ èŒHÍÅ∞ ã≤ ŒúO KÕÜ«∞™êQÍ_»∞.Ñ¶~årÅ g∞ Œ â◊~°Ñ¨~°OÑ¨~°Å∞QÍ „H˜q∞#Öò ˆHã¨∞Å#∞ #"≥∂ Œ∞ KÕ~ÚOKå_»∞. Œ∂ Œ∞ q∞Ü«∂g∞ Œ Ñ¨Å∞ ˆHã¨∞Å∞ #"≥∂ Œ∞ JÜ«∂º~Ú. z=~°‰õΩ áÈbã¨∞Å`À q∞ÖÏY «~Úº, Œ∞O_»QÆ∞Å#∞áÈˆQã≤, 1846 ÃãÃÑìO|~°∞ =∂ãÖÖ’ ÉèÏ~À „QÍ=∞OÖ’ QÆÅ Œ∂ Œ∞ q∞Ü«∂ QÆ$Ç¨ÏO g∞ Œ^•_ç [iÑ≤OKå_»∞. D ãÖÑ¶¨∞@##∞ Ñ¨Ù~°ã¨¯iOK«∞‰õΩx, ^Œ∂^Œ∞ q∞Ü«∂ JkèHÍ~°∞Å‰õΩÑ¶≤~åº^Œ∞ KÕâß~°∞. QÆ$Ç¨ÏO g∞^Œ ^˘q∞‡ [iyO^Œx, ^•_»∞Å∞ KÕã≤ Pã≤Îáêã¨∞ÎÅ#∞^ÀK«∞‰õΩ<åfl~°x, ¿ã=‰õΩÅ#∞ Ç¨Ï «=∂~åÛ~°x,12 ÅHõ∆Å ~°∂áêÜ«∞Å Pã≤Îx Z «∞Î‰õΩáÈÜ«∂~°x,Ñ¶≤~åº^Œ∞Ö’ q=iOKå~°∞. ^Œ∂^Œ∞ q∞Ü«∂‰õΩ <åºÜ«∞O [~°∞QÆHõáÈQÍ, _»<£ÅÑπ`À KÕ`«∞Å∞HõeÑ≤# POQÆ¡ JkèHÍ~°∞Å∞, áÈbã¨∞Å∞ PÜ«∞#‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ ‰õΩ„@Ñ¨Ói`«OQÍ=º=Ç¨ÏiOKå~°∞. QÆ «OÖ’ #"≥∂ Œ~Úº ~°∞A=ÙÅ∞ ÖËHõ =¸ÅÑ¨_ç L#fl J<ÕHõ ˆHã¨∞Å#∞

ZuÎ K«∂áê~°∞. ÉÏkè`«∞_≥·<å PÜ«∞##∞ xOk`«∞_çfl KÕã≤, Ñ¨Å∞ xO^ŒÅ∞ "≥∂áê~°∞. DK«~°º`À ^Œ∂^Œ∞ q∞Ü«∂Ö’ ã¨Ç¨Ï#O #tOzOk. PÜ«∞# J#∞K«~°=~°æO P„QÆÇ¨Ï"ÕâßÅ#∞

"≥à◊§QÆHõ¯™êyOk. Ñ¨Å∞ „áêO`åÅÖ’ L„kHõÎ "å`å=~°O <≥ÅH˘Ok. [g∞O^•~°∞Å∞ UHõ∆Ï# Z@∞"≥·Ñ¨Ù #∞O_ç „Ñ¨=∂ ŒO =ÚOK«∞H˘ã¨∞ÎO^À#x ÉèíÜ«∞Ñ¨_»™êQÍ~°∞. P ã¨=∞Ü«∞OÖ’

D ãÖÑ¶∞@# g∞ Œ áêÅ‰õΩÅ∞ qKå~° [iÑ≤OK« x~°‚~ÚOKå~°∞. P qKå~°Ö’ Œ∂ Œ∞q∞Ü«∂ xOk`«∞_»∞ HÍ^Œx, PÜ«∞# g∞^Œ _»<£ÅÑπ `«k`«~°∞Å∞ KÕã≤# P~ÀÑ¨Å∞ Ñ¨zÛJ|^•úÌÅx, ^Œ∂^Œ∞ q∞Ü«∂ QÆ$Ç¨ÏO g∞^Œ ^•_ç, ^˘q∞‡ ãÖÑ¶¨∞@# x["Õ∞#x, PÜ«∞#KÕã≤# P~ÀÑ¨Åhfl Ü«∞ è•~åúÅx qKå~° [iÑ≤# L#fl`åkèHÍ~°∞Å∞ x"ÕkHõ ã¨=∞iÊOKå~°∞.J~Ú Õ D ^•_ç, ^˘q∞‡, ^ÀÑ≤_ôH˜, ã¨∂„ « è•i J~Ú#@∞=O\˜ áê¡O@~ü _»<£ÅÑπ‰õΩ tHõ∆Ñ¨_»ÖË Œ∞. D ãÖÑ¶∞@# <ÕÑ¨ èŒºOÖ’ Ñ¶~årÅ∞ [iÑ≤# ^•_»∞Å‰õΩ ãÖ|OkèOz #"≥∂ ≥·#ˆHã¨∞Å#∞ ÑïjeOz# <åºÜ«∞=¸iÎ «# f~°∞ÊÖ’, D ^•_»∞Å‰õΩ „Ñ¨ è•# HÍ~°O Hõhã¨<åºÜ«∞O ‰õÄ_® ÅaèOK«HõáÈ=_»=∞O@∂ ¿Ñ~˘¯<åfl_»∞. ( I found a total absence ofordinary justice. I believe, as far as I can judge from records of the case, theoutrage on Mr. Dunlop's factory originated in the total denial of ordinary jus-tice.."). D "åºYºÅ ^•fi~å ¿Ñ Œ Ô~· «∞Å, „Ñ¨[Å, Ñ¶~årÅ Ñïã≤÷u ZÖÏ L#fl^À, U"å`å=~°OÖ’ Ñ¶~årÅ∞ u~°QÆ|_®¤~À, P u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞Ö’ L#fl ã¨¿ÇÏ «∞Hõ «#∞ H˘O «

=~°‰õΩ J~°úO KÕã¨∞HÀ=K«∞Û.

q[$OaèOz# Ñ¶~årÅ∞^Œ∂^Œ∞ q∞Ü«∂ QÆ$Ç¨ÏO g∞^Œ ^•_ç [~°Ñ¨@O`À, D K«~°º `«=∞ JO^ŒiH˜

JQ“~°=OQÍ ÉèÏqOz# Ñ¶~årÅ∞ HÀáÈ„ ÕHõO`À Ô~zÛáÈÜ«∂~°∞. PÜ«Ú è•Å#∞ KÕ «Ñ¨\ì_»<£ÅÑπ á¶êºHõìs g∞ Œ ^•_ç KÕ™ê~°∞. D ^•_»∞ÅÖ’ Ñ¨Å∞=Ùi „áêÏÅ∞ áÈÜ«∂~Ú. DãÖÑ¶∞@# «~°∞"å « Ñ¶~årÅ g∞ Œ Ç¨Ï «º, ^ÀÑ≤_ô, ^•_ç ÖÏO\˜ ˆHã¨∞Å∞ #"≥∂ ŒÜ«∂º~Ú.J#O «~°O Ñ¨Å∞ J"åOKè«hÜ«∞ ãÖÑ¶∞@#Å∞ [iQÍ~Ú. „ÑüK«~°ºQÍ Ñ¶~årÅ∞ HõOÃÑháêÅ‰õΩÅ g∞^Œ, [g∞O^•~°∞Å g∞^Œ, HõOÃÑh =∞^ŒÌ`«∞^•~°∞Å g∞^Œ q~°∞K«∞‰õΩÑ¨_®¤~°∞.„Ñü ^•_çÖ’ Œ∂ Œ∞ q∞Ü«∂ Ñ¶~år |ÅQÍÅ "≥O@ LO_»@O =Å# PÜ«∞# <Õ «$ «fiOÖ’Ñ¶¨~årÅ∞ =∞iO`«QÍ q[$OaèOKå~°∞. J=∂Ü«∞‰õΩÅ‰õΩ, ¢ã‘ÎÅ‰õΩ, =$^Œ∞úÅ‰õΩ, Z@∞=O\˜WHõ @∞¡ HõÅQÆ‰õΩO_® Œ∂ Œ∞ q∞Ü«∂ K«~°ºÅ∞ fã¨∞HÀ=@O`À „QÍg∞∞Å =∞ ŒÌ «∞ Jáê~°OQÍÅaèOzOk. =∞`åÅ`À U q èŒOQÍ#∞ ãÖ|O èŒO ÖË‰õΩO_® Jxfl =∞`åÅ‰õΩ K≥Ok# ¿Ñ Œ„Ñ¨[Å∞, Ô~· «∞Å∞ PÜ«∞#‰õΩ JO_» ŒO_»Å∞QÍ xeKå~°∞.

D ãÖÑ¶¨∞@#Å`À áêÅ‰õΩÅ∞ Ñ¶ ¨~årÅ g∞^Œ, „Ñ¨[Å g∞^Œ L‰õΩ¯áê^ŒO"≥∂Ñ¨@O`À, P „áêO`åÅÖ’ „a\©+π =ºuˆ~Hõ`« ÃÑ^ŒÌ Z`«∞Î# „Ñ¨[ifie¡Ok. áÈbã¨∞JkèHÍ~°∞Å‰õΩ ‰õÄ_® „áêÉèíÜ«∞O Ñ¨@∞ì‰õΩOk. WO_çQÀ áê¡O@~°∞¡, HõOÃÑh JkèHÍ~°∞Å∞ã¨∞~°H∆ « „áêO`åÅ‰õΩ «~°e"≥àÏ§~°∞. D u~°∞QÆ∞ÉÏ@¡#∞, ^•_»∞Å#∞ x~ÀkèOK«@O Hõ+ìOQÍ=∂iO Œx, „Ñü ãÖÑ¶∞@#Ö’, ÃÑ ŒÌ ãÖYºÖ’ Ñ¶~årÅ∞ „QÍg∞∞Å∞ áêÖÁæO@∞#flO Œ∞#,"åix xÅ∞=iOK«@O ™ê èŒºO HÍ=@O ÖË Œx áÈbã¨∞ JkèHÍ~°∞Å∞ HõOÃÑh L#fl`åkèHÍ~°∞Å=^ŒÌ "≥Ú~°ÃÑ@∞ì‰õΩ<åfl~°∞.

„QÍ=∂Å g∞^Œ Ãã·xHõ |ÅQÍÅ∞ ^•_»∞Å∞ [iÑ≤ Ñ¶¨~årÅ#∞ ÃÑ^ŒÌ ãÖYºÖ’x~°ƒOkèOKå~Ú. „Ñ¨[Å g∞ Œ ^•+‘ìHÍÅ‰õΩ áêÅÊ_®¤~Ú. Œ∂ Œ∞ q∞Ü«∂#∞ JÔ~ã¨∞ì KÕ™ê~Ú.JkèHÍ~°∞Å∞ PÜ«∞##∞ q∞QÆ`å Ñ¶¨~årÅ #∞O_ç "Õ~°∞KÕã≤ „Ñ¨`ÕºHõ QÆkÖ’ UHÍO`«OQÍLOKå~°∞. PÜ«∞# Ñ¨@¡ J`«ºO`« J==∂#Hõ~°OQÍ, „‰õÄ~°OQÍ =º=Ç¨ÏiOKå~°∞. ^Œ∂^Œ∞

q∞Ü«∂ g∞ Œ áêÅHõ=~åæÅ∞ ™êyOz# Œ∞â◊Û~°ºÅ∞ ã¨Ç¨Ï[OQÍ ãÖK«Å#O HõeyOKå~Ú.L„kHõÎ "å`å=~°ÏxH˜ HÍ~°=∞Ü«∂º~Ú. D ãÖÑ¶¨∞@#Å `«~°∞"å`« JkèHÍ~°∞Å∞

=º=Ç¨ÏiOz# f~°∞ `≥#∞flÅ g∞^Œ qKå~° [iÑ≤# POQÆ¡ JkèHÍ~°∞Å∞ ‰õÄ_® áÈbã¨∞JkèHÍ~°∞Å#∞ «Ñ¨ÙÊÑ¨\Ïì~°∞. J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© Œ∂ Œ∞ q∞Ü«∂‰õΩ Ñ¶~årÅ g∞ Œ =Ù#flÑ¨@∞ì,

„Ñ¨[ÅÖ’ QÆÅ Ñ¨Å∞‰õΩ|_çx QÆ=∞xOz# JkèHÍ~°∞Å∞, PÜ«∞# ã¨=∞™êº`«‡HõO HÍQÆÅ~°xÉèÏqOKå~°∞. ^Œ∂^Œ∞ q∞Ü«∂#∞ ÉˇOQÍÖò #∞O_ç =∂„`«"Õ∞ HÍ^Œ∞ ÉèÏ~°`«^Õâ◊O #∞O_ç

|Ç≤Ï+¨¯iOK«@O =∞Oz^Œx _è®HÍ Hõg∞+¨#~ü ã¨ÅÇ¨xKåÛ_»∞. áê¡O@~ü _»<£ÅÑπ `«#‰õΩ`«O„`åÅ#∞ =∂#ÖË^Œ∞.1838Ö’ „áê~°OaèOz# P ‰õΩÜ«Ú‰õΩÎÅ#∞ H˘#™êyOKå_»∞.

1841, 1846, 1857ÅÖ’ ‰õÄ_» Ñ¶¨~årÅ∞, ^Œ∂^Œ∞ q∞Ü«∂Å g∞^Œ J<ÕHõ ˆHã¨∞Å#∞|<å~ÚOKå_»∞. P «_»∞ Zxfl „Ñ¨Ü«∞`åflÅ∞ KÕã≤<å, „Ñ¨[Å JO_» ŒO_»Å∞, Ñ¨\˜+ì"≥∞ÿ# =º=ã÷

QÆÅ Ñ¶~årÅ#∞ Ñ¨~ål «∞Å#∞ KÕÜ«∞@O J «xH˜ ™ê èŒºO HÍÖË Œ∞. J «x Z «∞ÎÅ∞ Ñ¨Å∞=∂~°∞¡

69 70

ÉèÏ~°`« ™êfi`«O„`Àº^Œº=∞O–=Úã≤¡O „Ñ¨*ÏáÈ~å\ÏÅ∞ ã¨Ü«∞º £ #j~ü JÇ¨Ï=∞‡ £qÑ¶¨Å"≥∞ÿ#Ñ¨Ê\˜H˜, Ñ¨@∞ì =^ŒÅx q„Hõ=∂~°∞¯xÖÏ ^Œ∂^Œ∞ q∞Ü«∂‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ =∞m§=∞m§ â◊„ «∞=~åæxfl ãÖÑ¶∞\˜ «O KÕÜ«∞™êQÍ_»∞.

z=~°‰õΩ 1857 „áê~°OÉèíOÖ’ ãïH˘ «Î J~ÀÑ¨Å`À Œ∂ Œ∞ q∞Ü«∂#∞ _»<£ÅÑπJ#∞K«~°=~°æO =∞~À™êi JÔ~ã¨∞ì KÕ≥~ÚOzOk. D Hã¨∞ qKå~° _è®HÍÖ’x <åºÜ«∞™ê÷#OÖ’[iyOk. áÈbã¨∞, <åºÜ«∞=º=ã÷ q∞ÖÏY ü HÍ=@O`À, HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ ã¨ÅÇ¨ "Õ∞~°‰õΩ,ãÔ~·# ™êH∆Íº è•~åÅ∞ ÖË‰õΩ<åfl Œ∂ Œ∞ q∞Ü«∂‰õΩ 14 ãÖ= «û~åÅ tHõ∆#∞ qkèOKå~°∞. Df~°∞Ê g∞^Œ Ñ¶¨~årÅ∞ JÑ‘ÊÖò KÕã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. L#fl`« <åºÜ«∞™ê÷#O ^Œ∂^Œ∞ q∞Ü«∂#∞x~ÀÌ+≤QÍ x~°‚~ÚOz, Hã¨∞#∞ H˘\ì"Õã≤ q_»∞ ŒÅ‰õΩ P ÕtOzOk. J~Ú Õ q_»∞ ŒÅ P ÕâßÅ∞J=∞Å∞ [~°∞QÆÖË^Œ∞. P ã¨=∞Ü«∞OÖ’ „Ñ¨^äŒ=∞ ™êfi`«O„`«º ã¨=∞~°*ÏfiÅÅ∞ ^Õâ◊=∞O`«\ÏqãÎiã¨∞Î#flO Œ∞# q_»∞ ŒÅ KÕã≤#>Ë¡ KÕã≤, =∞~À ˆHã¨∞ |<å~ÚOz *·Å∞Ö’ |OkèOKå~°∞.

„Ñ¨ äŒŒ=∞ ™êfi «O„ «º áÈ~å@OÖ’ Ñ¶~årÅ∞Œ∂ Œ∞ q∞Ü«∂#∞ |OkèOz#Ñ¨Ê\˜H˜ POˆQ¡Ü«ÚÅ∞ Uq∞ ™êkèOK« ÖËHõáÈÜ«∂~°∞.

„a\©+π JkèHÍ~°∞Å Ñ¨@¡, „a\©+π „Ñ¨Éèí∞ «fiO Ñ¨@¡ f„= =ºuˆ~Hõ « ãÖ «iOK«∞‰õΩ#fl Ñ¶~årÅ∞

1857Ö’ [iy# „Ñ¨ äŒ=∞ ™êfi «O„ «º ãÖ„QÍ=∞OÖ’ ‰õÄ_® «=∞ ≥·# áê„ « x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞.D ãÖ Œ~°ƒùOQÍ Ñ¶~årÅ =ºuˆ~Hõ «#∞ „QÆÇ≤ÏOz# POˆQ¡Ü«∂kèHÍ~°∞Å∞ "åix ÃÑ ŒÌ ãÖMºÖ’

x~°ƒOkèOKå~°∞. ÉèÏ~°`«^Õâ◊=∞O`«\Ï u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞¡ [~°∞QÆ∞`«∞#fl ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ^Œ∂^Œ∞q∞Ü«∂#∞ q_»∞^ŒÅ KÕÜ«∞@O J`«ºO`« „Ñ¨=∂^ŒHõ~°=∞x ÉèÏqOz# HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ∞,

PÜ«∞##∞ XHõ\˜#fl~° ãÖ=`«û~°O áê@∞ x~°ƒOkèOz, „Ñ¨^äŒ=∞ ™êfi`«O„`«º ãÖ„QÍ=∞O=Úyã≤# «~°∞"å « =∂„ «"Õ∞ q_»∞ ŒÅ KÕÜ«∞_®xH˜ ™êÇ¨Ïã≤OK«QÆeQÍ~°∞.

Œ∂ Œ∞ q∞Ü«∂ x~°ƒO èŒOÖ’ =Ù#flÑ¨Ê\˜H©, PÜ«∞# „Ñ¨É’kèOz# „a\©+π =ºuˆ~Hõ «#∞J∞=∞=Ù<å xOÑ¨Ù‰õΩ#fl Ñ¶~årÅ∞ „Ñ¨ äŒŒ=∞ ™êfi «O„ «º ã¨=∞~° g~°∞Å`À KÕ «∞Å∞ HõeÑ≤

Ñ¨Å∞ KÀ@¡ HõOÃÑh |ÅQÍÅ g∞ Œ u~°QÆ|_®¤~°∞. D q+¨Ü«∂xfl P <å\˜ „a\©+π JkèHÍ~°∞Å∞~åã≤# x"ÕkHõÅÖ’, „Ñ¨Éèí∞ «fi =∞ ŒÌ «∞^•~°∞Å∞ PkèHÍ~°∞Å‰õΩ ~åã≤# ÖËYÅÖ’, Ñ¶≤~åº Œ∞ÅÖ’

¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. _è®HÍ‰õΩ K≥Ok# ÔQ·|∞ÖÏ¡ J#∞# «_»∞ JkèHÍ~°∞Å‰õΩ ~åã≤# ÖËYÖ’ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ã≤áê~ÚÅ∞, Ñ¶~år =∞øbfiÅ∞ HõÅã≤ ‰õΩ„@Å∞ Ñ¨#∞fl «∞<åfl~°x ("..that that he had knowl-edge of a secret meeting between two Hindusthanis and some of the FaraziKhalifas ..., they might be in league with the sepoys..") ¿Ñ~˘<åfl_»∞. „a\©+π Ãã·#ºOÖ’x

ã¨fi^Õj Ãã·x‰õΩÅ#∞ `«=∞`À Hõeã≤ ~°=∞‡O@∂, HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ∞ JkèHÍ~°∞Å g∞^Œu~°QÆ|_»=∞O@∂ Ñ¶¨~årÅ∞ ÖËYÅ∞ ~å™ê~°x Ñ¶¨s^£Ñ¨Ó~ü "Õ∞l„¿ãì\ò L#fl`åkèHÍ~°∞Å‰õΩ

ÑÖÑ≤# x"ÕkHõÖ’ q=iOKå_»∞. XHõ áê~î°âßÅ #∞O_ç Ñ¶¨~årÅ∞ `«=∞ Ñ≤Å¡ÅO^Œix=Ú‰õΩ=∞‡_çQÍ fã¨∞H˘x "≥o§áÈÜ«∂~°x, D Ñïã≤÷u K«∂¿ãÎ, Ñ¶¨~årÅ∞ ÃÑ^ŒÌ Z`«∞Î#

u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞‰õΩ ã≤^Œú=∞=Ù`«∞<åfl~°x JxÑ≤ã¨∞ÎO^Œx, =∞^äŒ∞~åÑ¨Ó~ü „Ñ¨Éèí∞`«fi áê~î°âßÅLáê^è•ºÜ«Ú_˘Hõ_»∞ JkèHÍ~°∞Å‰õΩ ~åã≤# ÖËYÖ’ J#∞=∂#O =ºHõÎO KÕ™ê_»∞. 1857

EÖˇ·Ö’ *ˇ™Èû~ü lÖÏ¡ "≥∞l„¿ãì\ò, <å_çÜ«∂ _çq[<£ Hõg∞+¨#~ü‰õΩ ÖËY „"åã¨∂Î, Ñ¶¨~år<åÜ«∞‰õΩÅ "Õ+¨ è•~° QÆÅ =∞øbfiÅ∞, „Ñ¨[Å#∞ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞‰õΩ „¿Ñˆ~Ñ≤ã¨∞Î<åfl~°x ("..very

much in the style of the ordinary preaching of the Farazi Moulvies..") q=iOKå_»∞.D q+¨Ü«∞O WÖÏ =ÙO_»QÍ, Ñ¶¨~årÅ∞ „Ñ¨[ÅÖ’ ~°yeÛ# „a\©+π =ºuˆ~Hõ

*ÏfiÅÅ „Ñ¨ÉèÏ=O =Å# _è®HÍ, Ñ¶s £Ñ¨Ó~ü, k<åÑ¨Ó~ü, |„MÏQÆO*ò, «k «~° „áêO`åÅ#∞u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞‰õΩ ™ê~°=O`«"≥∞ÿ# Éèí∂=ÚÅ∞QÍ HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ∞ ÉèÏqOKå~°∞. JO^Œ∞‰õΩ

`«QÆæ@∞ìQÍ<Õ P „áêO`åÅÖ’ Ñ¶¨~årÅ∞, u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ g~°∞Å`À KÕ`«∞Å∞ Hõeáê~°∞. Dq+¨Ü«∂xfl P<å_»∞ PkèHÍ~°∞Å‰õΩ =zÛ# Ñ¨Å∞ PHÍâ◊~å=∞#fl L «Î~åÅ∞, x"Õk‰õΩÅ∞ x~åú~°

KÕã¨∞Î<åfl~Ú. D u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ÅÖ’ Œ∂ Œ∞ q∞Ü«∂ JÅ∞¡_»∞ ‰õÄ_» áêÖÁæ#É’ «∞<åfl_»x,JO^Œ∞=Å# ^Œ∂^Œ∞ q∞Ü«∂ J#∞K«~°∞Å#∞, PÜ«∞# JÅ∞¡_çx =ÚO^Œ∞QÍ<Õ JÔ~ã¨∞ì

KÕÜ«∂eûOkQÍ HÀ~°@O [iyOk. Ñ¶s £Ñ¨Ó~ü lÖÏ¡‰õΩ Œ∂ Œ∞ q∞Ü«∂ |O èŒ∞=Ù, [g∞O^•~°∞QÆ∞sÉò Ç¨Ïãπ KÒ Œs «# Éèí=#OÖ’ «∞áê‰õΩÅ#∞ «Ü«∂~°∞ KÕã¨∞<åfl_»h, „a\©+¨~°¡ g∞ Œ

^•_»∞Å∞ KÕÜ«∂Å#fl L^ÕÌâ◊ºO`À PÜ«Ú^è•Å∞ `«Ü«∂s =Ú=∞‡~°OQÍ ™êQÆ∞`ÀO^Œh,u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ g~°∞Å‰õΩ PÜ«Ú^è•Å∞ JO^Œ*Ë¿ãO^Œ∞‰õΩ „Ñ¨Ü«∞`åflÅ∞ [~°∞QÆ∞`«∞<åflÜ«∞x

"≥∂eH˘O_» x"åã¨∞Öˇ·# POˆQ¡Ü«ÚÅ∞ „Ñ¨Éèí∞`åfixH˜ ~åã≤# ÖËYÖ’ q=iOKå~°∞. DãÖ Œ~°ƒùOQÍ POˆQ¡Ü«ÚÅ rq`åÅ‰õΩ „Ñ¨=∂ ŒO =ÚOK«∞‰õΩ ~å=K«∞Û#∞, Hõ#∞Hõ «y# ~°Hõ∆

U~åÊ@∞¡ KÕÜ«∂eûOkQÍ ÖËYÖ’ HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ#∞ HÀ~å~°∞.

Dãπì WO_çÜ«∂ HõOÃÑh JkèHÍi XHõ~°∞ P<å\˜ Ñïã≤÷ «∞Å g∞ Œ „Ñ¨Éèí∞`åfixH˜

XHõ x"ÕkHõ ÑÖÑ¨Ù «∂, Ñ¶~årÅ∞ p=∞Å Ñ¨Ù@ìÖÏQÆ Ñ¨Ù@∞ìH˘ã¨∞Î<åfl~°x (..a number notless than the swarms of ants..) ≥eáê_»∞. D ÖËYÅ∞, x"ÕkHõÅ#∞ |\ì P<å_»∞

Ñ¶~årÅ, Ñ¶~år <åÜ«∞‰õΩÅ g∞ Œ HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ∞, [g∞O^•~°∞Å∞, POˆQ¡Ü«ÚÅ∞ ZO «\˜

xÑ¶∂ =ÙOKå~À J~°÷O J=Ù «∞Ok. Ñ¶~årÅ∞, Ñ¶~år ™ê#∞Éèí∂uÑ¨~°∞Å∞, =∞ ŒÌ «∞^•~°∞Å

g∞ Œ ZO «\˜ xÑ¶∂, x~°ƒO è•Å∞<åfl, Œ∂ Œ∞ q∞Ü«∂#∞ K≥~°™êÅÖ’ Hõ@ì_ç KÕã≤<å, Dãπì

WO_çÜ«∂ HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ, „Ñ¨^äŒ=∞ ™êfi`«O„`«º ã¨=∞~°OÖ’ Ñ¶¨~årÅ∞

«=∞ ≥·# áê„ «#∞ x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞.

Œ∂ Œ∞ q∞Ü«∂ Hõ#∞fl=¸ «'...x~°∞¿Ñ^Œ KÕ<Õ`« Ñ¨x"å~°Å ‰õΩ@∞O|OÖ’ [x‡Oz, Ñ‘_ç`«∞Å HÀãÖ `«#

rq`åxfl JOH˜ «O KÕã≤, Ju™ê^• ã‘≤ • rq «O QÆ_»∞Ñ¨Ù «∂, ã¨Ê+ì"≥∞ÿ# ™ê=∂lHõ, ~å[H©Ü«∞`åuÎfiHõ PÖ’K«<å ãÖÑ¨^Œ`À, JÑ¨Ó~°fi ^è≥·~°º ™êÇ¨Ï™êÅ`À PÜ«∞# [iÑ≤# áÈ~å\ÏÅ∞PÜ«∞##∞ ¿Ñ^Œ=~åæÅ „Ñ≤Ü«∞`«=∞ Ñ≤`å=∞Ç¨ïxQÍ, <Õ`«QÍ PÜ«∂ =~åæÅ „Ñ¨[ÅÇ¨Ï$ ŒÜ«∂ÅÖ’ xezáÈÜÕ∞@∞ìQÍ KÕ™ê~Ú...—, JO@∂ POQÆ¡ ~°K«~Ú « _®Hõì~ü *Ë"£∞û Œ∂ Œ∞

q∞Ü«∂#∞ âß¡Ñ¶≤∞OKå_»∞. *·Å∞ #∞O_ç q_»∞ ŒÅ «~°∞"å « Ñ¶s £Ñ¨Ó~ü =kÖËã≤ _è®HÍ#∞ã≤÷~°x"åãÖ KÕã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. JÑ¨Ê\˜ #∞O_ç ^Œ∂^Œ∞ q∞Ü«∂ J`«ºkèHõ ã¨=∞Ü«∂xfl ^è•i‡Hõ

q+¨Ü«∂Å‰õΩ ˆH\Ï~ÚOKå~°∞. „Ñ¨[Å‰õΩ '...„Ñ¨=∂^ŒHõ~° ã≤^•úO`åÅ∞...— É’kèã¨∞Î<åfl_»x,'...K«@ì=ºuˆ~Hõ K«~°ºÅ‰õΩ áêÅÊ_Õ =ºHÎ...— QÍ „a\©+π áêÅ‰õΩÅKÕ Œ∂+≤OK«|_ç# Œ∂ Œ∞

q∞Ü«∂, Ñ¶¨~årÅ ^è•i‡Hõ, ™êOÑ¶≤∞Hõ, Pi÷Hõ =º=ã¨÷Å#∞ |Ö’¿Ñ`«O KÕ™ê~°∞. Ñ¶¨~årÅ

71 72


è•i‡Hõ–`åuÎfiHõ ã≤ •úO`åÅ#∞ ã∞ Œ$_è»O KÕÜ«∞_»OÖ’ q[Ü«∞O ™êkèOKå~°∞. PÜ«∞# ™êkèOz#[Ü«∞ zÇ¨flÅ∞QÍ D<å\˜H© «∂~°∞Ê ÉˇOQÍÖò „áêO`åÅÖ’ Ñ¶~år ãÖ„Ñ¨ •Ü«∂Å#∞ áê\ÕKÕ

[# ã¨=Ú^•Ü«∂Å∞ =∞#‰õΩ Œ~°≈#q∞™êÎ~°∞. D<å\˜H© Ç¨Ïr +ïÜ«∞ «∞ÖÏ¡, Œ∂ Œ∞ q∞Ü«∂P [#∞Å Ç¨Ï$ ŒÜ«∂ÅÖ’ xez áÈ~Ú L<åfl~°O>Ë, P =∞Ç¨ÏhÜ«ÚÅ „Ñ¨ÉèÏ=O „Ñ¨[Å

q∂^Œ ZO`«QÍ QÍ_è»» =Ú„^Œ "Õã≤O^À J~°úO HÍQÆÅ^Œ∞. x~°∞¿Ñ^Œ Ô~·`åOQÆO „ÑüxkèQÍ,J˜z"Õ`«‰õΩ QÆ∞iJ=Ù`«∞#fl „Ñ¨[Å PÑ¨^•ƒO^èŒ=Ù_çQÍ, Ñ¶¨~årÅ =∞Ç¨Ï<åÜ«∞‰õΩ_çQÍ

MÏºuQÍOz# Œ∂ Œ∞ q∞Ü«∂ 1859Ö’ HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ‰õΩ ã¨=∞iÊOz# Ñ¨„ «OÖ’ «#<˘HõãÖã¨ ~°"åkQÍ, è•i‡Hõ"Õ «ÎQÍ =i‚OK«∞‰õΩ<åfl, ã¨=∞HÍb# Ñïã≤÷ú «∞Å#∞ qã¨‡iOK«‰õΩO_®,

~å[H©Ü«∞ PÖ’K«#Å#∞ `«# „Ñ¨=K«<åÅÖ’ ~°OQÆiOz, Ñ¶¨~år L^Œº=∞O ^Œâ◊#∞ kâ◊#∞=∂iÛ, ã¨=∞~°jÅ áÈ~å@ g~°∞Å∞QÍ Ñ¶~årÅ#∞ fiÛkkÌ, HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ‰õΩ H˘~°Hõ~åx

H˘Ü«∞ºQÍ «Ü«∂Ô~·, [g∞O^•~°∞Å‰õΩ, áê¡O@~°¡‰õΩ, áÈbã¨∞Å‰õΩ HõO\˜ g∞ Œ ‰õΩ#∞‰õΩ ÖË‰õΩO_®KÕã≤ K«i„ «HÍ~°∞Å „Ñ¨â◊Oã¨Å#∞ JO Œ∞‰õΩ<åfl~°∞. „Ñ¨=ÚY K«i„ «HÍ~°∞_»∞ _®Hõì~ü `å~åK«O £KÕ

'...Ñ¶≤~°OwÅ áêÅ##∞ «∞_çz ÃÑ\ì P ™ê÷#OÖ’ =Úã≤¡OÅ áêÅ##∞ Ñ¨Ù#ó™ê÷Ñ≤OKåÅxrq`åO «O „â◊q∞Oz# ã¨=∞~°jÅ áÈ~å@ Ü≥∂ èŒ∞_çQÍ...— âß¡Ñ¶≤∞OK«|_ç# Ñ¶~år ã¨∂~°º_»∞

Œ∂ Œ∞ q∞Ü«∂ 1860Ö’ JãÎq∞OKå~°∞.

<˘Ü«∂ q∞Ü«∂ <åÜ«∞Hõ «fiO Ñ¶¨~årÅ#∞ |Å"≥∞ÿ# â◊H˜ÎQÍ ~°∂á⁄OkOK«_»OÖ’ Ñ¶¨∞# q[Ü«∞O ™êkèOz#

Œ∂ Œ∞ q∞Ü«∂ JãÎq∞Oz# «~°∞"å « Ñ¶~årÅ „áê|íÅºO „Hõ=∞„Hõ=∞OQÍ H©∆ÕK««™êyOk.D ÑïÏ=∂Å#∞ =ÚO Œ∞QÍ TÇ≤ÏOz# Œ∂ Œ∞ q∞Ü«∂ Œ∂~° Œ$+≤ì À Ñ¶~år L Œº=∂xflÑ¨\˜+ìOQÍ xi‡OK«@O HÀãÖ rq`åO «O Hõ$+≤ KÕ™ê~°∞. PÜ«∞# `åºQÆO =$ è• áÈÖË Œ∞.„a\©+¨~°∞¡ PtOz#@∞ì Ñ¶~årÅ „Ñ¨ÉèÏ=O «QÆæÖË Œ∞. 1860Ö’ [iy# WO_çQÀ Ô~· «∞Åu~°∞QÆ∞ÉÏ@∞‰õΩ Ñ¶~årÅ∞ <åÜ«∞Hõ åfixfl JOkOK«@O`Àáê@∞QÍ ^•xH˜ [=r"åÅÜ«∂º~°∞.<å_çÜ«∂, =Ú+‘~åÉÏ^£, +¨ÉÏfl `«k`«~° „áêO`åÅÖ’ ™êy# áÈ~å\ÏÅÖ’ Ñ¶¨~årÅ„Ñ¨ÉèÏ=O J`«ºkèHõ=∞x, „a\©+π „Ñ¨Éèí∞`«fiO xÜ«∞q∞Oz# 'WO_çQÀ Ô~·`«∞Å u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞qKå~° ã¨q∞u— ã¨Ê+¨ìOQÍ ¿Ñ~˘¯Ok. P `«~°∞"å`« [iy# u~°∞QÆ∞ÉÏ@¡xfl XHõ<å_»∞Ñ¶~årÅ „Ñ¨ è•# ˆHO„^•Å∞QÍ qÅã≤e¡# „áêO`åÅÖ’<Õ [~°QÆ@O QÆ=∞<å~°›O.

^Œ∂^Œ∞ q∞Ü«∂ Hõ#∞fl =¸ã≤# H˘O`« HÍÅO `«~°∞"å`«, PÜ«∞# ‰õΩ=∂~°∞Å∞~°OQÆOÖ’H˜ =KåÛ~°∞. Ñ¶~årÅ <åÜ«∞Hõ «fiO ã‘fiHõiOKå~°∞. „Ñ¨ è•#OQÍ PÜ«∞# ‰õΩ=∂~°∞_»∞<ÀÜ«∂ q∞Ü«∂ ( Noa Miya ) «# «O„_ç áê„ «#∞, ÉÏ èŒº «Å#∞ x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞. PÜ«∞#<åÜ«∞Hõ «fi Ñ¨QÍæÅ∞ KÕÑ¨\ì# «~°∞"å « „Hõ=∞OQÍ Ñ¶~årÅ „Ñ¨ÉèÏ=O =∞m§ Ñ¨ÙOAHÀ™êyOk.`«O„_ç =∂~°æ^Œ~°≈Hõ ã¨∂„`åÅ P^è•~°OQÍ <ÀÜ«∂ q∞Ü«∂ Ñ¶¨~årÅ HÍ~°ºHõÖÏáêÅ#∞Ñ¨~°º"ÕH∆OK«™êQÍ~°∞. „Ñ¨[ÅÖ’ Ñ¨Å∞‰õΩ|_ç Q“~°=O ÃÑiyOk. Œ∂ Œ∞ q∞Ü«∂ «~°∞"å ««=∞#∞ P Œ∞HÀ=_®xH˜ =zÛ# #∂ «# „Ñ¨=HõÎQÍ Ñ¶~årÅ∞ ÉèÏqOz Q“~°qOK«™êQÍ~°x,

PÜ«∞# =∂@Å#∞ [=^•@x "ÕÖÏk J#∞K«~°∞Å#∞ ã¨fiÅÊHÍÅOÖ’<Õ PÜ«∞#ã¨=∞‰õÄ~°∞Û‰õΩ<åfl~°x, POQÆ¡ PkèHÍ~°∞Å∞ «=∞ x"ÕkHõÅÖ’ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. P<å\˜ Ñïã≤Ì «∞Å#∞N #g<£ K«O„ Œ¿ã<£ ~åã≤# Amar Jiban J#∞ „QÆO èŒOÖ’ <ÀÜ«∂ q∞Ü«∂ QÆ∞iOz ~åã¨∂Î,

'...PÜ«∞##∞ Ñ¶~årÅ∞ «=∞ è•i‡Hõ – „áêÑÖzHõ <åÜ«∞‰õΩ_çQÍ ÑïQÆÕKå~°∞. Ñ¶~årÅ™ê÷=~åÅÖ’ PÜ«∞# =∂@ "Õ^Œ "å‰õΩ¯. z=~°‰õΩ PÜ«∞# ~å[ºOÖ’ `«#^≥·# ~å*Ïºxfl#_çáê~°∞, ( " ..The Farazis considered him to be their temporal as well as spiritualleader. With in the Farazi strongholds his word was law. He had virtually estab-lished a state with in the state.." Amar Jiban (in Begali) By Nabin Chandra Sen)Jx ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞.

D q èŒOQÍ Ñ¶~årÅ L Œº=∂xfl Ñ¨\˜+ìO KÕã¨∂Î <˘Ü«∂ =ÚO Œ∞‰õΩ ™êQÍ~°∞.[g∞O^•~°∞Å, HõOÃÑh PkèHÍ~°∞Å J„Hõ=∂Å∞, J<åºÜ«∞O ZHõ _» [iy# JHõ _» Ñ¶~årÅ∞PÜ«∞# =∂~°æ^Œ~°≈Hõ`«fiOÖ’ „Ñ¨`«ºHõ∆O HÍ™êQÍ~°∞.1869Ö’ ^èŒ∞xÜ«∂ "≥Ú<ÕflÇ¨ áÈbã¨∞~îåÏ ÑïkèÖ’x @∞iflÇ¨\ò „áêO «OÖ’ Ñ¶~årÅ∞ P^•Ü«∞Ñ¨#∞fl âßY PkèHÍi g∞ Œ ^•_çKÕ™ê~°∞. PkèHÍi = ŒÌ =Ù#fl QÆ∞=∞™êÎ , „Ñ¨[Å Ñ¨@¡ Œ∞~å‡~°æOQÍ =º=Ç¨ÏiOz#O Œ∞#P„QÆÇ≤ÏOz# KÕ<Õ`« Ñ¨x"å~°∞, KÕÑ¨Å∞ Ñ¨>Ëì"å~°∞ PkèHÍi g∞^Œ, áÈbã¨∞Å g∞^Œ ^•_ç[iáê~°∞.D q+¨Ü«∞"≥∞ÿ [iy# qKå~°Ö’ ' QÆ∞=∞™êÎ JuQÍ =º=Ç¨ÏiOK«_»O =Å#^•_ç [iyO Œx, JHÍ~°OQÍ Ñ¶~årÅ∞ D ^•_»∞Å‰õΩ áêÅÊ_»ÖË Œx — qKå~° ãÖÑ¶∞O¿Ñ~˘¯#@O QÆ=∞<å~°›O .

J<åºÜ«∞O, J èŒ~°‡O, J„Hõ=∞O Jz"Õ «Å‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ =∂„ «"Õ∞ Ñ¶~årÅ∞

^•_»∞Å#∞ KÕ™ê~°∞. u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞¡ x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞. áÈ~å\ÏÅ∞ [iáê~°∞. <åºÜ«∂xfl,èŒ~å‡xfl, <≥·uHõ qÅ∞=Å#∞ Q“~°qOKå~°∞. D HÍ~°OQÍ<Õ Ñ¶~årÅ∞ ™êyOz# Ñ¨Å∞

áÈ~å\ÏÅÖ’ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞, „ÔH·ã¨Î=ÙÅ∞ ‰õÄ_® "åi`À ÉèÏQÆ™êfi=ÚÅÜ«∂º~°x Ñ¶¨~årÅáÈ~å\ÏÅ g∞ Œ <åºÜ«∞ qKå~°Å∞ [iÑ≤# POˆQ¡Ü«∂kèHÍ~°∞Å ãÖÑ¶∂Å∞, <åºÜ«∞ ™ê÷<åÅ∞

«=∞ x"ÕkHõÖ’ Ã¿Ñ~˘¯<åfl~Ú. D q+¨Ü«∂Å#∞ èŒ$gHõiã¨∂Î <åºÜ«∞™ê÷<åÅÖ’ Ñ¶~årÅ∞HÍx"å~°∞, HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ‰õΩ =∞ ŒÌ «∞^•~°∞¡ ‰õÄ_® ™êHõ∆ºO ÑëHÍ~°∞. D ãÖÑ¶∞@#Å∞

[iy# `«~°∞"å`« Ñ¶¨~årÅ „áê|ÅºOQÆÅ „áêO`åÅxflO\˜Ö’ PÜ«Ú^è•Å K«\ÏìÅ#∞J=∞Å∞KÕã≤, Ñ¶~årÅ = ŒÌ#∞#fl PÜ«Ú è•Å#∞ ™êfinè#O KÕã¨∞HÀ"åeû# J=ã¨~°O HõOÃÑh

áêÅ‰õΩÅ‰õΩ HõeyOk. „Ñ¨*Ï|ÅO Ñ¨Ù+¨¯ÅOQÍ QÆÅ Ñ¶¨~årÅ#∞ xÅ∞=iOK«_»O HõOÃÑháêÅ‰õΩÅ‰õΩ ™ê èŒºO HÍÖË Œ∞. x| Œú «, xÜ«∞=∞| Œú rq «O, Ñ¨\˜+ì"≥∞ÿ# áêÅ<å =º=ã÷,

JO`«HõO>Ë Ñ¨\˜+¨ì"≥∞ÿ# Ü«∞O„`åOQÆO HÍ~°OQÍ Ñ¶¨~årÅ#∞ Ñ¨~ål`«∞Å#∞ QÍqOK«@OHõOÃÑh PkèHÍ~°∞Å‰õΩ ^Œ∞™êû^èŒº"≥∞ÿOk.

z «Î~Ú# áêÅ‰õΩÅ Z «∞ÎÅ∞„Ñ¨[ÅÖ’ „Hõ=∞OQÍ ÃÑ~°∞QÆ∞`«∞#fl <ÀÜ«∂ q∞Ü«∂ „áê|ÖÏºxfl `«yæOKÕO^Œ∞‰õΩ,

Ñ¨ÙOA‰õΩO@∞#fl Ñ¶~årÅ#∞ xsfi~°ºO KÕ¿ãO Œ∞‰õΩ HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ∞, áêÅ‰õΩÅ `˘ «∞ÎÖ·#[g∞O^•~°∞Å∞, `«=∞‰õΩ JÅ"å>ˇÿ# qÉèílOK«∞–áêeOK«∞ ã¨∂„`åxfl „Ñ¨Ü≥∂yOK«@O

„áê~°OaèOKå~°∞. ‰õΩ„@Å∞, ‰õΩÜ«Ú‰õΩÎÅ‰õΩ NHÍ~°O K«∞\Ïì~°∞. P<å_»∞ Œ∂ Œ∞ q∞Ü«∂ "Õ∞#Å∞¡_»∞|h Jg∞~ü q∞Ü«∂ (Bani Amir Miyan) Ñ¶~årÅÖ’ ÉÏQÍ Ñ¨Å∞‰õΩ|_ç ãÖáêkOK«∞H˘x

|Å"≥∞ÿ# <åÜ«∞‰õΩ_çQÍ ZkQÍ~°∞. PÜ«∞# <åÜ«∞Hõ «fiOÖ’ Ñ¨Å∞ „áêO`åÅÖ’ Ñ¶~årÅ∞

73 74

ÉèÏ~°`« ™êfi`«O„`Àº^Œº=∞O–=Úã≤¡O „Ñ¨*ÏáÈ~å\ÏÅ∞ ã¨Ü«∞º £ #j~ü JÇ¨Ï=∞‡ £`«=∞ HÍ~°ºHõÖÏáêÅ#∞ ™êyã¨∞Î<åfl~°∞. PÜ«∞#‰õÄ ^Œ∂^Œ∞ q∞Ü«∂ ‰õΩ=∂~°∞Å‰õΩ Ñ¨Å∞q+Ü«∂ÅÖ’ á⁄ãQÆ@O ÖË Œ∞. D |ÅÇ‘Ï# «#∞ Pã~åQÍ Ñiã≤÷ «∞Å#∞ «=∞‰õΩ J#∞‰õÄÅOQÍ

uÑ¨ÙÊHÀ"åÅx áêÅHõ =~åæÅ∞ Z «∞ÎÅ∞ "Õ™ê~Ú. 1879Ö’ |„MÏ QÆO*ò lÖÏ¡‰õΩ K≥Ok# [g∞O^•~°∞ QÆ∞~°∞K«~° K«„Hõ=iÎ,

Ñ¨#∞flÅ =ã¨∂Å∞ q+¨Ü«∞OÖ’ «#‰õΩ Ñ¶~årÅ∞ J_»∞¤ «QÆ∞Å∞ «∂, W|ƒO Œ∞Å∞ ÃÑ_»∞ «∞<åfl~°xJkèHÍ~°∞Å‰õΩ Ñ¶≤~åº Œ∞ KÕ™ê_»∞. PÜ«∞# x~°‚~ÚOz# Ñ¨#∞flHõO>Ë J «ºkèHõOQÍ =ã¨∂Å∞

KÕã¨∞Î#flO Œ∞# Ñ¨#∞fl#∞ K≥e¡OK«_®xH˜ Ô~· «∞Å∞ x~åHõiOKå~°∞.P Ñ¶≤~åº Œ∞#∞ Ñ¨Ù~°ã¨ iOK«∞‰õΩxqKå~° [~°Ñ¨_®xH˜ qKÕÛã≤# JkèHÍi, ã≤|ƒOkÖ’ H˘O^Œ~°∞ „Ñ¨[Å`À ^Œ∞~°∞ã¨∞QÍ

=º=Ç¨ÏiOK«@O =Å# P„QÆÇ≤ÏOz# Ñ¶¨~årÅ∞ ÉèÏi „Ñ¨^Œ~°≈# x~°fiÇ≤ÏOK«_»"Õ∞ HÍHõ,x~°ƒOkèOz =ÙOz# Ô~·`«∞Å#∞ ‰õÄ_® áÈbã¨∞Å ~îåÏ #∞O_ç q_»∞^ŒÅ KÕã¨∞H˘x

fã¨∞‰õΩ"≥àÏ§~°∞. D =º=Ç¨~°O g∞ Œ qKå~° [iÑ≤# L#fl`åkèHÍ~°∞Å∞, ã≤|ƒOk =º=Ç¨~°ã¨~°ox «Ñ¨ÙÊ Ñ¨\Ïì~°∞. PtOz# q èŒOQÍ «=∞ Ñ¨Ñ¨ÙÊÅ∞ L_»HõHõáÈ=@O`À, ™êúxHõ

áÈbã¨∞ PkèHÍ~°∞Å`À [g∞O^•~°∞ ã¨=∂Ö’K«#Å∞ [iÑ≤ ^Œ∂^Œ∞ q∞Ü«∂ `«#Ü«ÚÅ‰õΩ,PÜ«∞# "Õ∞#Å∞¡_»∞ Jg∞~ü q∞Ü«∂Å =∞ èŒº#∞#fl =∞#ã¨Ê~°úÅ#∞ Œ$+≤ìÖ’ =ÙOK«∞H˘x qÉèË •Å#∞

=∞iO`« f„=`«~°O KÕã≤ Åaú á⁄O^•Åx ‰õΩ\˜Å Ü«∞`«flO KÕ™ê_»∞. ã¨fiÜ«∞OQÍ D=º=Ç¨Ï~°OÖ’ *’HõºO KÕã¨∞H˘x, ZÖÏÔQ·# Jg∞~ü „áê|ÖÏºxfl «yæOKåeûOkQÍ Œ∂ Œ∞

q∞Ü«∂ «#Ü«ÚÅ#∞ J «_»∞ HÀ~å_»∞. D ‰õΩÜ«Ú‰õΩÎÅ "≥#∞Hõ QÆÅ =ºHÎQÆ « ™êfi~åúxfl,[g∞O^•~°∞ PO «~åºxfl „QÆÇ≤ÏOz# Œ∂ Œ∞ q∞Ü«∂ a_»¤Å∞ P „Ñüáê ŒŒ#Å#∞ «∞OQÆÖ’

`˘H˜ ÉÏkè «∞Ö·# Ô~· «∞Å Ñ¨H∆Í# xeKå~°∞. Ñ¶~årÅ#∞ qÉèílOz Ñ¨|ƒO QÆ_»∞Ñ¨ÙHÀ"åÅxHõÅÅ∞QÆ#fl [g∞O^•~°∞ Z «∞ÎÅ∞ áê~°ÖË Œ∞. D q èŒŒOQÍ áêÅ‰õΩÅ∞ ‰õΩ„@Å‰õΩ, ‰õΩ «O„`åÅ‰õΩ

áêÅƒ_ç<å Ñ¶¨~årÅ#∞ pÅÛÖËHõáÈÜ«∂~°∞.

|ÅO Ñ¨ÙOA‰õΩ#fl Ñ¶~årÅ∞ Œ∂ Œ∞ q∞Ü«∂ Ç¨ÏÜ«∂OÖ’ „a\©+π JkèHÍ~°∞Å#∞ «iq∞ H˘\ì#@∞ìQÍ<Õ Ô~O_»∞

^ŒâßÉÏÌÅ `«~°∞"å`« POˆQ¡Ü«∞ JkèHÍix Ñ¶¨~årÅ∞ `«iq∞H˘\˜ì, `«=∞ â◊H˜Î ™ê=∞~åúºÅ∞U=∂„`«O H©∆ÕK« ÖË^Œx ~°∞A=Ù KÕ™ê~°∞. 1872 [#=i =∂ãÖÖ’ [<åÉèÏ ÖˇHõ¯Å¿ãHõ~°‰õΩ =zÛ# JkèHÍi =∞„<À#∞ Ñ¶~årÅ∞ x~ÀkèOz, «iq∞H˘\Ïì~°∞. P ãÖ Œ~°ƒùOQÍ

' =∂~À Ñ¶≤~°Ow — x<å ŒO`À „a\©+¨~°¡#∞ Ç¨Ï_»ÅQ˘\Ïì~°∞. D x<å ŒO P<å_»∞ „Ñü Ñ¶~år<À\˜"≥O@ "≥Å∞=_»@O`À, P „áêO`åÅÖ’x POˆQ¡Ü«ÚÅ‰õΩ =ÚK≥Û=∞@Å∞ Ñ¨\Ïì~Ú.

Ñ¶~årÅ „áê|ÅºO QÆÅ „áêO`åÅÖ’ Ñ¨~°º\ÕK«_®xH˜ ‰õÄ_® JkèHÍ~°∞Å∞ "≥#∞HÍ_®~°O>Ë,^Œ∂^Œ∞ q∞Ü«∂ "å~°ã¨`«fiO Ñ¶¨~år L^Œº=∂xfl ZO`« |Ö’¿Ñ`«O KÕã≤O^À =∞#O J~°÷O

KÕã¨∞HÀ=K«∞Û.Ü«Ú= <åÜ«∞‰õΩ_»∞ <ÀÜ«∂ q∞Ü«∂ Ñ¨Å∞‰õΩ|_ç ÉÏQÍ ÃÑ~°QÆ@O, PÜ«∞#HõO@∂

|Å"≥∞ÿ# J#∞K«~°=~°æO U~°Ê_»@O`À, P <å_»∞ ^Œ∂^Œ∞ q∞Ü«∂ fã¨∞‰õΩ#fl [g∞O^•~°∞=ºuˆ~Hõ K«~°ºÅhfl =∞m§ TÑÖ^Œ∞‰õΩ<åfl~Ú. Ñ¶¨s^£Ñ¨Ó~ü lÖÏ¡ <å[~åáê~å [g∞O^•~°∞

JkèHõ "≥Ú`åÎÅ HÀãÖ Ô~· «∞Å#∞ "ÕkèOK«@O „áê~°OaèOKå_»∞. P "ÕkèOÑ¨ÙÅ#∞ ÉèíiOK«ÖËHõ,

1879Ö’ [g∞O^•~°∞ ÉÏ|∞ Ñ¨Ó~°‚K«O„ Œ ~åÜü∞ g∞ Œ Ñ¶~årÅ∞ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ KÕ™ê~°∞. Pu~°∞QÆ∞ÉÏ@∞#∞ Jz"ÕÜ«∞_®xH˜ [g∞O^•~°∞ „‰õÄ~°OQÍ =º=Ç¨ÏiOKå_»∞. P Ñïã≤÷ «∞ÅÖ’

XHõ Ñ¨^èŒHõO „Ñ¨HÍ~°OQÍ Ñ¶¨~årÅ∞ ^•_ç KÕã≤ [g∞O^•~°∞#∞ JO`«OKÕã≤ ãÖK«Å#Oã¨$+≤ìOKå~°∞. D K«~°º`À P`«‡Ãã·÷~°ºO ÃÑiy# Ñ¶¨~årÅ∞ =∞iO`«QÍ q[$OaèOKå~°∞.

K«i„`« Ñ¨Ù#~å=$`«"≥∞ÿOk. Ñ¶¨~årÅ∞ =∞iO`« |ÅÑ¨_ç „Ñ¨*Ï=ºuˆ~Hõ K«~°ºÅxfl\˜hZ^Œ∞~˘¯#™êQÍ~°∞.

«∂~°∞Ê ÉˇOQÍÖòÖ’x J<ÕHõ „áêO`åÅÖ’ Ñ¶~årÅ∞ HÍi‡Hõ ãÖÑ¶∂Å Ñ¨ ŒÌuÖ’|ÅÑ¨_»™êQÍ~°∞. ãÖÑ¶∞OÖ’x U XHõ =ºHÎH˜ #+ìO [iy<å, Hõ+ìO =zÛ<å, Jk JO ŒikQÍ

ÉèÏqOKÕ"å~°∞. ãÖ„Ñ¨ •Ü«∞Hõ è•i‡Hõ ãÖÑ¶∂Å ™ê÷~Ú #∞O_ç HÍi‡HÀ Œº=∂xH˜ ™ê~° èŒºO=Ç≤ÏOKÕ HÍi‡Hõ ãÖÑ¶∂Å ã¨fi~°∂áêxfl Ñ¶~årÅ∞ ãÖ «iOK«∞HÀ=_»O =Å# Ñ¶~årÅ „Ñ¨ÉèÏ=O

JkèHõ=∞=Ù`«∞O^Œx, POˆQ¡Ü«∞ JkèHÍ~°∞Å∞ ã¨=∞iÊOz# x"ÕkHõÅ∞ ¿Ñ~˘¯<åfl~Ú. =∂ÖÏÌ<åºÜ«∞=¸iÎ 1870Ö’ x~°fiÇ≤ÏOz# qKå~° `«~°∞"å`« `«Ü«∂~°∞KÕã≤# x"ÕkHõÖ’, ''...

There is strong combination, like a trade union in England, among all villagers toresist the oppressions by all means legal and illegal ...—— Jx ¿Ñ~˘¯<åfl_»∞. Ñ\+ì"≥∞ÿ#HÍi‡Hõ ãÖÑ¶∂Å∞ JO «~°æ «OQÍ «=∞Ö’ å=Ú ZO «\˜ QÆ\ì ãÖ|O è•Å#∞ Hõey LO\ÏÜ≥∂

JO «HõO>Ë Ñ¨\˜+ì"≥∞ÿ# ãÖ|O è•Å∞ Hõey, „Ñü XHõ i ã¨=∞ã¨º#∞ «=∞ ã¨=∞ã¨ºQÍ Ñ¶~årÅ∞ÉèÏqOKå~°∞. D ™È^Œ~° ÉèÏ=<Õ „Ñü‰õÄÅ Ñïã≤ ÷`«∞ÅÖ’ ‰õÄ_® Ñ¶ ¨~årÅ∞ |ÅO

Ñ¨ÙOAHÀ=_®xH˜ `À_»Ê_çOk. |ÅÑ¨_»¤ Ñ¶¨~årÅ∞ Ñ¶≤~°OwÅ áêÅ##∞ JO`«OKÕÜ«∂Å#flÅHõ∆ºOQÍ =ÚO Œ∞‰õΩ ™êy#O Œ∞#, POˆQ¡Ü«∞ JkèHÍ~°∞Å∞ «=∞ x"ÕkHõÖ’ P q+¨Ü«∂Å#∞

q=~°OQÍ K«iÛã¨∂Î, Ñ¶~årÅ‰õΩ ã¨Ê+ì"≥∞ÿ# ~å[H©Ü«∞ ÅHõ∆ºO LO Œ<åfl~°∞. ~å[H©Ü«∞ áêsìã¨fi~°∂áêxfl è•i‡Hõ ãÖã÷ =Úã¨∞QÆ∞Ö’ Ñ¶~årÅ∞ xi‡OKå~°x „Ñ¨Hõ\ÕKå~°∞.

Ñ¶~årÅ∞ QÆhÜ«∞"≥∞ÿ# ãÖYºÖ’ QÆÅ „áêO`åÅÖ’ Ñ¶~år HÍÅhÅ#∞ U~åÊ@∞KÕã∞‰õΩ<åfl~°∞. D HÍÅhÅ#∞ 'Ñ¶~år =~åãπ— (Farazi Paras) Åx Ñ≤eKÕ"å~°∞. D HO„^•Å#∞O_Õ Ñ¶¨~årÅ∞ `«=∞ „Ñ¨`ÕºHõ Jã≤÷`åfixfl HÍáê_»∞‰õΩ<åfl~°∞.Ñ¶¨~årÅ∞ ^è•i‡Hõ, Pi÷Hõ,~å[H©Ü«∞~°OQÍÅÖ’ „Ñ¨`ÕºHõ`«#∞ Kå@∞‰õΩ<åfl, Ô~·`«∞Å L=∞‡_ç ã¨=∞ã¨ºÅ∞ =zÛ#Ñ¨ÙÊ_»∞,W`«~° ™êOÑ¶≤∞Hõ [#ã¨=Ú^•Ü«∂Å`À Hõeã≤ áÈ~å\ÏÅÖ’ áêÖÁæ#@O`À, PÜ«∂ =~åæÅ„¿Ñ=∂aè=∂<åÅ#∞ K«∂~°Q˘<åfl~°∞.

ã¨fi~°∂Ñ¨–ã¨fiÉèÏ"åÅÖ’ „Ñ¨`ÕºHõ`«Å∞ xÅ∞Ñ¨Ù‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ ^è•i‡Hõ, PKå~°ãÖ„Ñ¨^•Ü«∂Å q+¨Ü«∞OÖ’ Hõiî#OQÍ =º=Ç¨ÏiOK«@O =Å#, ™ê^è•~° =Úã≤¡O [#ã¨=Ú^•Ü«∂Å #∞O_ç Ñ¶~å\©Å∞ "Õ~°∞Ñ¨_çáÈÜ«∂~°∞. Ñ¶~årÅ =ºHÎQÆ « PK«~°Ë W™ê¡q∞H±PK«~°QÍ „Ñ¨Hõ\Õz, JO^Œ∞‰õΩ aè#flOQÍ =º=Ç¨ÏiOKÕ"å~°∞ Jã¨Å∞ =Úã≤¡OÅ∞ HÍ~°x^Œ∞"≥∞‡uÎáÈÜ«∞@O`À ™ê^è•~° =Úã≤¡OÅ∞ ‰õÄ_® =∞`«Ñ¨~°OQÍ Ñ¶¨~årÅ#∞ J#∞ãïOK«ÖËHõáÈÜ«∂~°∞. Ñ¶¨~årÅ L^Œº=∞O „Ñ¨^è•#OQÍ ^è•i‡Hõ PKå~åÅ∞, ãÖ„Ñ¨^•Ü«∂ÅÖ’=∂~°∞ÊÅ∞ HÀ~°∞‰õΩO@∂, 'â◊√^Œú W™ê¡O— J#∞ã¨~° P^è•~°OQÍ LxH˜Ö’H˜ =zÛOk. D~°Hõ"≥∞ÿ# Jaè„áêÜ«∂ÖË Ñ¶¨ù~årÅ ãÖYº `å=∞~°`«OÑ¨~°QÍ ÃÑ~°QÆ_®xH˜ `À_»Ê_®¤~Ú. Dè•i‡Hõ ã¨∂„`åÅ∞, Hõiî# PK«~° „Ñ¨ è•#â◊HÎQÍ =∂i Ñ¶~årÅ‰õΩ P<å_»∞ ã¨Ç¨ÏHõiOKå~Ú.

75 76

ÉèÏ~°`« ™êfi`«O„`Àº^Œº=∞O–=Úã≤¡O „Ñ¨*ÏáÈ~å\ÏÅ∞ ã¨Ü«∞º £ #j~ü JÇ¨Ï=∞‡ £Ñ¨Å∞ „Ñ¨ ÕºHõ «Å#∞ ãÖ «iOK«∞‰õΩx Œ$_è»"≥∞ÿ# ™È Œ~°ÉèÏ=O ÃÑOá⁄OkOK«∞‰õΩ#fl HÍ~°OQÍÑ¶¨~årÅÖ’ J^Œ∞ƒù`«"≥∞ÿ# SHõ=∞`«ºO LxH˜Ö’H˜ =zÛOk. D SHõ=∞`«º"Õ∞ JOQÆ|ÅO,J~°ú|ÅO, PÜ«Ú^èŒ|ÅO QÆÅ „a\˜+¨~° ¡#∞, „a\©+¨~° ¡ `˘`«∞ÎÅ#∞ Ñ¨Å∞ áÈ~å\ÏÅÖ’=∞\˜ìHõiÑ≤OzOk.

D q èŒOQÍ Ñ¶~årÅ‰õΩ „Ñ¨ è•#|ÅOQÍ =∂i# è•i‡Hõ ã≤ •ÌO`åÅ∞, PK«~°ÖËÑ¶~årÅ „Ñ¨ è•# |ÅÇ‘Ï# «QÍ ‰õÄ_® =∂~å~Ú. ™ê=∂#º „Ñ¨[Å#∞ PHõ@∞ìH˘=@OÖ’Ñ¶~årÅ‰õΩ J=~À è•Öˇ Œ∞~°Ü«∂º~Ú. Ñ¶~årÅ#∞ ™ê=∂#º =Úã≤¡O [#ã¨=Ú^•Ü«∂Å #∞O_ç"Õ~°∞KÕ™ê~Ú. ^è•i‡HõOQÍ ã¨<å`«# =Úã≤¡OÅ #∞O_ç Ñ¶¨~årÅ∞ Ñ¨ÓiÎ =ºuˆ~Hõ`«#∞Z^Œ∞~˘¯<åfl~°∞. `å=Ú =∂„`«"Õ∞ Jã¨Å∞ ã≤ã¨Öˇ·# =Úã≤¡OÅx Ñ¶¨~årÅ∞ „Ñ¨Hõ\ÕK«∞‰õΩx,`«=∞‰õΩ |ÅOQÆÅ „áêO`åÅÖ’x W`«~° =Úã≤¡OÅ Ñ¨@¡ z#flK«∂Ñ¨Ù K«∂_»@O, `«=∞ãÖ„Ñ¨^•Ü«∂xH˜ K≥O^Œx =Úã≤¡O „Ñ¨*ÏhHõO Ñ¨@¡ J#∞z`«OQÍ, J==∂#Hõ~°OQÍ„Ñ¨=iÎOK«@O Ñ¶¨~årÅ‰õΩ #+¨ì^•Ü«∞Hõ"≥∞ÿOk.

ÉèÏ~°fÜ«∞ qÑ¡=HÍ~°∞Å‰õΩ ã¨∂ÊùiÎ „Ñ¨ • «Å∞^•i‡Hõ ~°OQÆOÖ’ Ñ¶~årÅ „Ñ¨QÆu ZÖÏ L<åfl, 19= â◊ åÉÏÌO «O =~°‰õΩ J@∞

„a\©+¨~°¡#∞, W@∞ [g∞O^•~°∞Å#∞ Z Œ∞~˘¯O@∂ ã≤OÇ¨ÖÏ¡ áÈ~å_ç, Ô~· åOQÆ u~°∞QÆ∞ÉÏ@¡#∞q[Ü«∞=O`«O KÕÜ«∞@"Õ∞HÍHõ, „Ñ¨[ÅÖ’ ¿ãfiKåÛùHÍOHõ ∆#∞, ™êfi`«O„`«º ÉèÏ"åÅ#∞LnÌÑ≤OÑ¨KÕÜ«∞_»OÖ’ Ñ¶~årÅ∞ Hõ$ «Hõ$ «∞ºÅÜ«∂º~°∞. ã¨∞=∂~°∞ J~°ú â◊ åaÌH˜ ÃÑ·QÍ L èŒ$ «OQÍ™êy, =∞~À J~°÷â◊ åaÌ áê@∞ ã¨=∂*Ïxfl „Ñ¨ÉèÏq «O KÕã≤# Ñ¶~år L Œº=∞O K«i„ «Ö’„Ñ¨=ÚY ™ê÷#O ãÖáêkOK«∞‰õΩOk. Éèí∂q∞ HÀãÖ, Éèí∞HÎ HÀãÖ, =∂ «$Éèí∂q∞ q=ÚHÎHÀãÖ, Ñ¶≤~°OwÅ g∞^Œ ™êÜ«Ú^èŒ∞Öˇ· u~°QÆ|_ç, Jx`«~°™ê^èŒº"≥∞ÿ# ^è≥·~°º ™êÇ¨Ï™êÅ`ÀÉèÏ~° « ™êfi «O„ «º ãÖ„QÍ=∞OÖ’x qÑ¡=HÍ~°∞ÅO ŒiH© Ñ¶~årÅ∞ ã¨∂ÊùiÎ •Ü«∞Hõ=∞Ü«∂º~°∞.„a\©+π ^•ã¨º â◊$OYÖÏÅ #∞O_ç ¿ãfiK«Ûù HÀãÖ ™êy# =∞Ç¨Ï`«Î~° áÈ~å@ K«i„`«Ö’#∂`«=∞^≥·# =Ú„^Œ`À |Å"≥∞ÿ# ™ê÷<åxfl ™⁄O`«O KÕã¨∞‰õΩx, „Ñ¨[Å Ç¨Ï$^ŒÜ«∂O`«~åàÏÅÖ’Ñ¶~år Ü≥∂ èŒ∞Å∞ ã¨r=ÙÅ∞QÍ q∞yeáÈÜ«∂~°∞.

ÉèÏ~°`« ™êfi`«O„`«ºã¨=∞~°OÖ’ ÉèÏQÆOQÍ Ñ¨Å∞ „áêO`åÅÖ’ ™êy# Ô~·`åOQÆáÈ~å\ÏÅ∞ „Ñ¨*ÏhHõOÖ’x |Å"≥∞ÿ# ¿ãfiKåÛù–™êfi «O„ « ÉèÏ=#Å‰õΩ „Ñ¨fHõÅ∞QÍ xeKå~Ú.

„áê^äŒq∞Hõ ^Œâ◊Ö’ ã¨fi^Õj ^˘~°ÉÏ|∞Å ^ÀÑ≤_ôH˜ =ºuˆ~HõOQÍ Ô~·`«∞Å∞, „QÍg∞ „Ñ¨[Å∞u~°QÆ|_®¤~°∞. D ^ÀÑ≤_ô, Ñ‘_»#‰õΩ POˆQ¡Ü«ÚÅ ÃÑ`«Î#"Õ∞ =¸ÅHÍ~°=∞x „QÆÇ≤ÏOz#

ÉÏkè «∞Å∞ «=∞ P„QÆÇ¨„™êÎÅ#∞ Ñ¶≤~°OwÅ g∞ Œ‰õΩ =∞o§OKå~°∞. D u~°∞QÆ∞ÉÏ@¡‰õΩ <Õ «$ «fiO=Ç≤ÏOz# =º‰õΩÎÅ∞–â◊‰õΩÎÅ#∞ |\˜ì u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞¡ Ñ¨Å∞ ~°HÍÅ ~°OQÆ∞Å∞ ^èŒiOz#Ñ¨Ê\˜H©,

^•^•Ñ¨Ù Jxfl áÈ~å\ÏÅ‰õΩ ' ^ÀÑ≤_ô – Jz"Õ «, |Å"≥∞ÿ# ¿ãfiKåÛùHÍOHõ∆ — Å∞ „Ñ¨ è•#HÍ~°=∞Ü«∂º~Ú.

ÉèÏ~°`«^Õâ◊ ™ê=∂lHõ Ñïã≤÷`«∞Å HÍ~°OQÍ, D ^Õâ◊OÖ’x „Ñü áÈ~å@O"≥#∞Hõ =∞ «O, ‰õΩÅO, *Ïu KèåÜ«∞Å∞ LO_»@O QÆ=∞xOK«=K«∞Û. „áê~°OÉèíOÖ’ D ™ê=∂lHõ

â◊‰õΩÎÅ∞ „Ñ¨[Å∞ ãÖÑ¶∞\˜ «O HÍ=_®xH˜, áÈ~å@ kâ◊QÍ #_»=_®xH˜ „Ñ¨ è•# KÀ ŒHõâ◊‰õΩÎÅ∞QÍÑ¨xKÕ™ê~Ú. D â◊‰õΩÎÅ „áê|ÅºO =Å# u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞¡ Ñ¨Å∞=∂~°∞¡ ^Œâ◊Å#∞, kâ◊Å#∞

=∂~°∞Û‰õΩ<åfl~Ú. u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞¡ ÑïÑ¨Hõfi`« á⁄O^Õ ã¨=∞Ü«∂xH˜ „Ñ¨*ÏhHÍxfl ãÖÑ¶¨∞\˜`«Ñ¨~°K«_®xH˜, q[Ü≥∂#∞‡YOQÍ =ÚO Œ∞‰õΩ ™êQÆ_®xH˜ „¿Ñ~°QÍ xÅ|_»\ÏxH˜ HÍ~°ÏÅ∞

Pi÷Hõ, ™êOÑ¶≤∞Hõ, ~å[H©Ü«∞Ñ¨~°"≥∞ÿ#q =∂„`«"Õ∞#x D áÈ~å\ÏÅ K«i„`« Ñ¨Å∞=∂~°∞¡ã¨Ê+ìO KÕã≤Ok.

18= â◊`å|ÌOÖ’ ÉˇOQÍÖòÖ’ „a\©+¨~°¡ g∞^Œ Ñ¶¨H©~°∞¡–ã¨<åºã¨∞Å u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞„áê~°OÉèí"≥∞ÿ#Ñ¨Ê\˜ #∞O_ç 20= â◊ å|ÌO <å\˜ ≥ÅOQÍÏ Ô~· åOQÆ áÈ~å@O =~°‰õΩ Ñ¨Å∞

áÈ~å\ÏÅ∞ [iQÍ~Ú. „Ñ¨=ÚY K«i„ «HÍ~°∞_»∞ HÍ «qQÍ<£ ÉèÏ~° « Õâ◊OÖ’ „Ñ¨ è•#OQÍ 75u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞¡ [iQÍÜ«∞x ¿Ñ~˘¯<åfl_»∞. JO Œ∞Ö’ U_»∞ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞¡ Ju „Ñ è•#"≥∞ÿ#=<åfl_»∞.

P U_»∞ u~°∞QÆ∞ÉÏ@¡Ö’ =∞ÅÉÏ~°∞ "≥∂áê¡Å áÈ~å@O K«i„ «Ö’ „Ñ¨=ÚY ™ê÷#O á⁄OkOk.

™êfi «O„ «º ãÖ„QÍ=∞ K«i„ «Ö’ HõÅHõÅO ~Ñ≤#

"≥∂áê¡ "≥Ú#QÍà◊√§1800 – 1922

477 78


ÉèÏ~° « ™êfi «O„`Àº Œº=∞OÖ’ =∞ÅÉÏ~°∞ "≥∂áê¡Å∞ JÑ¨Ó~°fi `åºQÍÅ`À, Jã¨=∂#^è≥·~°º™êÇ¨Ï™êÅ`À „a\©+¨~°¡#∞ Z^Œ∞~˘¯x „Ñ¨`ÕºHõ`«#∞ xÅ∞Ñ¨Ù‰õΩ<åfl~°∞. â◊`åÉÏÌxH˜ ÃÑ·QÍ

™êy# "≥∂áê¡Å áÈ~å@O, JOu=∞OQÍ 1818–21Ö’ dÖÏÑ¶¨`ü–ã¨Ç¨Ü«∞x~åHõ~°L^Œº=∞OÖ’ ÉèÏQÆOQÍ „Ñ¨^Œi≈Oz# L^Œº=∞ã¨∂ÊùiÎ, ™êÇ¨ÏãÖ, áêÅHõ=~åæÅ =ºuˆ~Hõ`«

J[~å=∞~° MÏºux QÆ_çOzÃÑ\˜ìOk. „Ñ¨^èŒ=∞ ™êfi`«O„`«º ãÖ„QÍ=∞O `«~°∞"å`«, „a\©+¨~°¡áêÅ#‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ "≥∂áê¡Å áÈ~å@O f„=™ê÷~ÚÖ’ ™êyO Œx, "≥∂áê¡Å u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞

g∞ Œ „Ñ¨ ÕºHõ Ñïâ’ èŒ# [iÑ≤# „a\©+π K«i„ «HÍ~°∞_»∞ Prof.Conrad Wood ("...therewas staged the most serious rebellion against British rule in India since the GreatMutiny of 1867-58..." -THE MOPLAH REBELLION AND ITS GENESIS, PPH,1987) „Ñâ◊Oã≤OKå_»∞.

"≥∂áê¡Å∞ Z=~°∞ ? W™ê¡O „Ñ¨^èŒ=∞OQÍ ˆH~°à◊ ~åROÖ’x =∞ÅÉÏ~°∞ f~° „áêO`«O #∞O_ç ^ŒHõ∆

ÉèÏ~° « Õâ◊OÖ’H˜ „Ñ¨"ÕtOzOk. Jˆ~aÜ«∂ ÕâßÅ #∞O_ç =zÛ# =Úã≤¡O =~°Î‰õΩÅ∞, =∞ÅÉÏ~ü

„áêO`åxH˜ K≥Ok# =∞Ç≤Ïà◊Å#∞ q"åÇ¨ÏO KÕã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. P q^èŒOQÍ U~°Ê_ç# q"åÇ¨ÏãÖ|O^èŒO`À ™ê÷xHõ „ã‘ÎÅ#∞, Jˆ~aÜ«∂‰õΩ K≥Ok# Ñ¨Ù~°∞+¨µÅ‰õΩ Hõey# ãÖ`å<åxfl

"≥∂áê¡Å∞ (MOPLAH) "≥∂Ñ≤ÖÏ¡Å∞ (MOPILLA) J<åfl~°∞. ' "≥∂áê¡ — ÖËHõ ' "≥∂Ñ≤ÖÏ¡ —J#∞ Ñ¨ ŒOÖ’ ' =∞Ç¨ Ñ≤ÖÏ¡ — HõÅã≤ L<åfl~Ú. =∞Ç¨ JO>Ë Q˘Ñ¨Ê, Ñ≤Å¡ JO>Ë a_»¤ Jx

=∞ÅÜ«∂à◊ ÉèÏ+¨Ö’ J~°úO. Ñ¨~°^Õâ◊"≥∞ÿ# Jˆ~aÜ«∂ #∞O_ç =zÛ# =~°Î‰õΩÅ∞ huQÍ,x*Ï~ÚfQÍ =fi=Ç¨ÏiOK«@O, ãÖÑ¨#∞flÅ∞QÍ HõxÊOK«@O =Å#, ™ê÷x‰õΩÅ∞ "åix

Ju^èŒ∞Å∞QÍ PÇ¨fixOz Q“~°qOKå~°∞. J@∞=O\˜ Q˘Ñ¨Ê"åi ãÖ`å#O Hõ#∞Hõ =∞Ç¨(Q˘Ñ¨Ê) Ñ≤ÖÏ¡ (Ñ≤Å¡Å∞) ´ =∞Ç¨Ñ≤ÖÏ¡ J<åfl~°x, „Hõ=∂#∞QÆ «OQÍ P Ñ¨ ŒO HÍ™êÎ "≥∂áê¡,

"≥∂Ñ≤ÖÏ¡QÍ =∂iO Œx K«i„ «HÍ~°∞Å∞ q=iOKå~°∞. ( DEVELOPMENT OF THEOL-OGY AMONG MOPILLA MUSLIMS, Eassy by Mr. George Koovackal ). ' "≥∂áê¡— JO>Ë =∞~˘Hõ J~°÷úO LOk. =∂Ñ≤ÖÏ¡ JO>Ë =∞Ç¨QÆ‰õΩ_»x, ~åÜ«∞ã¨QÍ_»x J~°úO.Jˆ~aÜ«∂ #∞O_ç =zÛ# =~°Î‰õΩÅ∞, QÆ˜ «OÖ’ „Ñ¨g∞Å∞ Hõ#∞Hõ P „Ñ¨g∞Å a_»¤Å∞ ‰õÄ_®

QÆ˜`«OÖ’ „áêgº`« ãÖáêkOKå~°x JO^Œ∞=Å# "åix "≥∂áê¡Åx Ñ≤eKå~°xJO@∞<åfl~°∞. Jxfl ÉèÏ+¨ÅÖ’ ' =∂ — JO>Ë ' J=∞‡ — J#∞ J~°÷O Hõ#∞Hõ, ™ê÷xHõ «e¡

^•fi~å QÆ∞iÎOÑ¨Ù á⁄Ok# Ñ≤Å¡Ö·#O Œ∞#, "≥∂áê¡Å∞ JO>Ë «e¡H˜ K≥Ok# a_»¤Åx J~°÷úOK≥|∞`«∞<åfl~°∞.

"≥∂áê¡Å∞ =~°ÎHõ–"åºáê~°∞Å ãÖ «uH˜ K≥Ok# "åÔ~·#Ñ¨Ê\˜H˜, ™ê÷xHõ "å`å=~°O,Éè∫uHõ, <≥·ãïæHõ ã¨fi~°∂Ñ¨ ã¨fiÉèÏ"åÅ ^Œ$ëêìº „Ñ¨^è•#OQÍ =º=™êÜ«∞ ^•~°∞Å∞, Éèí∂q∞x

#=Ú‡‰õΩx r=<Àáêkè K«∂ã¨∞‰õΩO@∞#fl Hõ+ìr=ÙÅ∞, Éèí∂q∞ P è•i « L «Ê «∞ÎÅ#∞, ãÖ|Okè «W`«~° =ã¨∞Î=ÙÅ#∞ `«Ü«∂~°∞KÕã≤, „HõÜ«∞q„HõÜ«∂Å ^•fi~å á⁄@ìáÈã¨∞‰õΩ<Õ „â◊=∞r=ÙÅ∞.

=∞ÅÉÏ~°∞ „áêO`«OÖ’ J`«ºkèHõ âß`«O "≥∂áê¡Å∞ Éèí∂HÍ=∞O^Œ∞Å∞ HÍ~°∞. Éèí∂q∞xãÖáêkOK«∞‰õΩ<Õ J=HÍâ◊O ÖËx x~åƒùQÆ∞ºÅ∞. P~°∞HÍÖÏÅ∞ „â◊q∞Oz Ñ¨x KÕã≤<å, «=∞

Ñ¶¨∞~°‡[ÅO zOk# <ÕÅ g∞^Œ Z@∞=O\˜ Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ á⁄O^ŒÖËx JÉèÏQÆ∞ºÅ∞. „|`«∞HõO`å

Éèí∂HÍ=∞O Œ∞Å ŒÜ«∂^•H∆ÏºÅ g∞ Œ P è•~°Ñ¨_ç, ÑÖ@ ÑÖ_ç<å ÑÖ_»HõáÈ~Ú<å, `å=Úu<åfl u#HõáÈ~Ú<å, Éèí∂™êfi=ÚÅ QÍ^≥Å∞ xOÑ¨Ù`«∂, J~åúHõe`À rq`åÅ∞ QÆ_ç¿Ñ

J<åfl~°∞ÎÅ∞. ÑÖ@ ÑÖ_»Hõ H“Å∞ K≥e¡OK«ÖËx Ñïã≤÷ «∞Å∞ Z Œ∞Ô~· Õ, «=∞ ‰õΩ@∞O| ã¨Éèí∞ºÅ#∞Éèí∂HÍ=∞O Œ∞ = ŒÌ "≥\ì ‰õΩkiÛ, H“Å∞ fˆ~Û x*ÏÜ«∞fÑ¨~°∞Å∞. U ~ÀAHÍ ~ÀA Ñ¨xx

"≥ «∞‰õΩ¯x ÅaèOz# _»|∞ƒ`À ‰õΩ@∞OÉÏÅ#∞ áÈ+≤OK«∞‰õΩ<Õ ‰õÄbÅ∞. Ñ¨x LO>Ë ÑÖ_»QÆ,ÖË‰õΩO>Ë Ñ¨ã¨∞ÎÅ`À HÍÅO QÆ_ç¿Ñ ™ê=∂#∞ºÅ∞. Éèí∂HÍ=∞O Œ∞ H“Å∞ K≥e¡OÑ¨Ù HÀãÖ, ‰õΩ@∞O|

ÉÏ^èŒº`«Å x~°fiÇ¨Ï HÀãÖ JÑ¨ÙÊÅ∞–™⁄Ñ¨ÙÊÅ∞ KÕÜ«∞_»O, JkèHõ =_ô¤Å K≥e¡OÑ¨Ù HÀãÖ=∞m§ JÑ¨ÙÊÅ∞ KÕÜ«∂eû# PQÆ «ºO =Å# =_ô¤Å TaÖ’ z‰õΩ¯‰õΩáÈ~Ú,=_ô¤ "åºáê~°∞Å

q+¨ H“yeH˜ |Å=Ù «∞#fl ~°∞„QÆã¨∞ÎÅ∞. Éèí∂HÍ=∞O Œ∞Å, =∞ èŒº ŒàÏsÅ KÕ «∞Ö’¡ ^ÀÑ≤_ôH˜QÆ∞~°=Ù «∞#fl ÉÏ è•ã¨~°Ê Œ$+¨µìÅ∞. ã¨=∞ã¨ºÅ ã¨∞_çQÆ∞O_»OÖ’ Ñ¨_ç TÑ≤~å_»Hõ ã¨ «=∞ «=∞=Ù «∂

L#flÑÊ\H© P Œ∞‰õΩ<Õ <å èŒ∞_»∞ ÖËHõ, ãÇÜ«∞Ñ_Õ â◊‰õΩÎÅ∞ ÖËHõ, =º‰õΩÎÅ∞ ~åHõ x~åâ◊ xãÊ$ÇÏÅ`ÀZ=_À =™êÎ_»x, U^À KÕ™êÎ_»x Z Œ∞~°∞ K«∂Ñ¨ÙÅ`À HÍÅO QÆ_ç¿Ñ J<å èŒÅ∞. Éèí∂HÍ=∞O Œ∞Å,

=∞ èŒº ŒàÏsÅ J=ã¨~åÅ∞ f~°∞Û «∂, Jxfl~°HÍÅ ^ÀÑ≤_ôÅ‰õΩ |Å=Ù «∂, ÉèÏ~°OQÍ rq`åÅ∞QÆ_ç¿Ñ „Ñ¨*ÏhHõO =∞ÅÉÏ~°∞ "≥∂áê¡Å∞. Éèí∂™êfi=ÚÅ ^ŒÜ«∂^•H˜∆ÏºÅ g∞^Œ P^è•~°Ñ¨_ç,

KåH˜s KÕã¨∞‰õΩO@∂, Éèí∂™êfi=ÚÅ∞ J_çy#O`« ÑÖ@ ÉèÏQÆO ã¨=∞iÊOK«∞‰õΩO@∂,Éè í∂™êfi=ÚÅ Wà◊§Ö’¡ ÑÖ_»QÆÅ∞–Ñ¨ÉÏƒÅ∞, L`«û"åÅ∞, ãÖ|~åÅ∞ [iy#Ñ¨ÙÊ_»∞,

Y~°∞ÛÅ‰õΩQÍ#∞ «=∞‰õΩ<åfl ÖË‰õΩ<åfl HÍ=∞O Œ∞ J_çy#O « ã¨=∞iÊOK«∞‰õΩO@∂, J˜y=∞˜yLO_»@O P Ô~· åOQÆO x «ºHõ$ «º"≥∞ÿOk.

D Ñïã≤÷`«∞Å∞ ™ê=∂#º „Ñ¨*ÏhHõOÖ’ ÉèÏQÆ"≥∞ÿ# "≥∂áê¡Å Éèí∂ãÖ|O^è•Å∞,Pi÷Hõ ã≤÷uQÆ «∞Å‰õΩ J ŒÌO Ñ¨_» å~Ú. Éèí∂q∞ g∞ Œ Ç¨Ï‰õΩ¯Å∞ QÆÅ P™êq∞x, Éèí∂™êfiq∞x

'*ˇ<£‡ ÖËHõ *ˇx‡— (JENM or JENMI) Jx Ñ≤Å∞™êÎ~°∞. z#fl Ô~· «∞Å#∞, H“Å∞^•~°∞Å#∞, LÑ¨H“Å∞^•~°∞Å#∞ 'Ñ¨@ìHÍ¯~°<£— (PATTAKKARANS) JO\Ï~°∞. Éèí∂=ÚÅ g∞ Œ Ñ¨~°º"ÕHõ∆

[i¿ÑO Œ∞‰õΩ Éèí∂™êfiq∞ xÜ«∞q∞Oz# „Ñüxkèx 'Hõ#‰õΩ¯~°<£— (KANAKKARAN) JxÑ≤Å∞™êÎ~°∞. D Hõ#‰õΩ¯~°<£#∞ 'JkèQÍi— (ADHI-GARI) Jx ‰õÄ_® Ñ≤Å=_»O Hõ Œ∞Ì. =∞ÅÉÏ~°∞

„áêO`«OÖ’ Éèí∂ãÖ|O^è•Å∞ „Ñ¨^è•#OQÍ D =ÚQÆ∞æi K«∞@∂ì u~°∞QÆ∞`«∞O\Ï~Ú. *ˇx‡Z#fl_»∂ `«=∞ Éèí∂=ÚÅÖ’ HÍÅ∞ ÃÑ@ì#Ñ¨Ê\˜H©, Éèí∂=ÚÅ∞ ZHõ¯_» ZO`« L<åflÜ≥∂

≥eÜ«∞#Ñ¨Ê\˜H©, ÑÖ_ç# ÑÖ@ =∂„ «O *ˇx‡ QÍ ≥Å‰õΩ KÕ~°∞ «∞O\Ï~Ú. D ÉÏ èŒº «Å#∞<≥~°"Õˆ~Û"å_»∞ Hõ#‰õΩ¯~°<£. *ˇx‡H˜ J#∞‰õÄÅOQÍ =º=Ç¨Ïiã¨∂Î *ˇx‡Å #∞O_ç ~å~ÚfÅ∞

ãÖáêkOKÕ"å_»∞. XHõ ~°HõOQÍ *ˇx‡Å „ÑüxkèQÍ =º=Ç¨ÏiOKÕ"å_»∞. Hõ#∞Hõ ~°<£ *ˇx‡Å#∞O_ç Éèí∂q∞x H“Å∞‰õΩ fã¨∞‰õΩ<Õ"å_»∞.

Ñ¶≤~°OwÅ ~åHõ‰õΩ Ñ¨Ó~°fi ã≤÷u"≥∞ÿã¨∂~°∞ Ñ¨Ùe \˜Ñ¨Ó ã¨∞ÖÏÎ<£ 1782Ö’ =∞ÅÉÏ~°∞ „áêO`åxfl «# ™ê„=∂[ºOÖ’

JO`«~åƒùQÆO KÕã¨∞‰õΩ<åfl_»∞. "≥∞ÿã¨∂~°∞ áêÅ‰õΩÅ∞ ˆHO„nHõ$`« JkèHÍ~° =º=ã¨÷#∞ Ñ¨\˜+¨ìO

79 80


KÕÜ«∂Å#∞‰õΩ<åfl~°∞. =∞ÅÉÏ~°∞ „áêO`«OÖ’x <åÜ«∞~üÅ PkèÑ¨`åºxH˜ QÆO_çH˘\ÏìÅx

x~°‚~ÚOK«∞‰õΩ<åfl~°∞. P „áêO «Ñ¨Ù ~åAÅ ÃÑ «Î<åxH˜ ã¨fiã≤Î Ñ¨ÅHÍÅx, ~åAÅ Ãã·#ºOÖ’„Ñ¨ è•# áê„ « =Ç≤Ïã¨∂Î =zÛ# <åÜ«∞~üÅ, #OaÜ«∂~üÅ PkèÑ¨ åºxH˜ QÆO_çH˘\ì P „áêO`åxfl

ÑÓiÎQÍ "≥∞ÿã∂~°∞ ~å[ºO Hõ#∞ã#flÅÖ’ LOKåÅ#∞‰õΩ<åfl~°∞. Ãã·#ºO ÑÓiÎQÍ ~åA Pnè#OÖ’LO_®Åx ÉèÏqOKå~°∞. JO^Œ∞‰õΩ J#∞QÆ∞OQÍ ~å[H©Ü«∞, Pi÷Hõ, ™êOÑ¶≤∞Hõ, Ô~q#∂º

ãÖã¨ ~°Å#∞ J=∞Å∞Ö’H˜ ≥KåÛ~°∞.\˜Ñ¨Ó =∞ÅÉÏ~°∞#∞ Ç¨ÏãÎQÆ «O KÕã¨∞HÀQÍ<Õ JÑ¨Ê\˜=~°‰õΩ J=∞Å∞Ö’ L#fl *ˇx‡,

Ñ¨@ìHÍ¯~°<£, Hõ#‰õΩ¯~°<£ Éèí∂ãÖ|O è•Å#∞ èŒfiOãÖ KÕ™ê_»∞. Œ∞<Õfl"å_ç Õ Éèí∂q∞ „áêuÑ¨kHõQÍÑ¨@ìHÍ~°<£Å‰õΩ ( Ô~·`«∞Å∞) J#∞‰õÄÅOQÍ ãÖã¨¯~°Å#∞ KÕÑ¨\Ïì_»∞. =∞ÅÉÏ~°∞ „áêO`«O

JÑ¨Ê\˜=~°‰õΩ Z~°∞QÆx qÑ¨¡"å`«‡Hõ Éèí∂ãÖã¨¯~°Å#∞ J=∞Å∞KÕ™ê_»∞. Éèí∂™êfi=ÚÅPkèÑ¨ åºxH˜ QÆO_çH˘_»∞ «∂, Œ∞H˜ Œ∞xfl ÑÖ@ ÑÖ_çOKÕ"å_ç Õ Éèí∂=∞<åfl_»∞. JO Œ∞‰õΩQÍ#∞

ÑÖ_ç# ÑÖ@Ö’ xs‚ « ÉèÏQÍxfl ~åA‰õΩ K≥e¡OKåÅx x|O èŒ# qkèOKå_»∞. ÑÖ@Ö’ÉèÏQÆO K≥e¡¿ãÎ KåÅ∞, P Éèí∂q∞x Z=~°∞ Œ∞H˜ Œ∞xfl, <å~°∞ "Õã≤, HÀ « HÀ™êÎ~À J «#∞ P

Éèí∂q∞H˜ J™êq∞ J<åfl_»∞. Ô~· «∞ ÑÖ@ÉèÏQÍxfl „Hõ=∞O «Ñ¨Ê‰õΩO_® K≥e¡ã¨∞Î#flO « HÍÅO, P

Éèí∂q∞ #∞O_ç Ô~·`«∞#∞ `˘ÅyOK«_®xH˜ ~åA‰õΩ ‰õÄ_® Ç¨Ï‰õΩ¯ LO_»^Œx „Ñ¨Hõ\ÕKå_»∞.

=ºÜ«∞™êÜ«∂aè=$kúH˜ „Ñ¨Éèí∞ «fi Y*Ï<å #∞O_ç Ô~· «∞‰õΩ ~°∞ÏÅ#∞ JO ŒKÕâß_»∞. q «Î<åÅ∞

JO ŒKÕâß_»∞. JkèHõ ÑÖ@Å∞ ÑÖ_çOK«=∞x „áÈ «ûÇ≤ÏOKå_»∞.

D qÑ¨¡"å`«‡Hõ =∂~°∞ÊÅ=Å# Éèí∂q∞ q∂^Œ Éèí∂HÍ=∞O^Œ∞Å Ñ¨@∞ì ã¨_»eOk.

\˜Ñ¨Ó J#∞ãïOz# Ô~·`«∞ J#∞‰õÄÅ q^è•<åÅ∞ Éèí∂™êfi=ÚÅ ÃÑ`«Î<åxfl ^•~°∞OQÍ

≥|ƒf™ê~Ú. Z@∞=O\˜ „â◊=∂ KÕÜ«∞‰õΩO_® qÖÏã¨=O «"≥∞ÿ# ~å[„áê™ê^•ÅÖ’ ‰õÄ~˘Ûx

uO@∂, "ÕÖÏk ZHõ~åÅ Éèí∂q∞x QÆ∞ÃÑÊ\’¡ LOK«∞‰õΩ#fl Éèí∂™êfi=ÚÅ‰õΩ D Ñïã≤÷ «∞Å∞

q∞OQÆ∞_»∞ Ñ¨_»ÖË Œ∞. Œ∞H˜ Œ∞xfl, <å~°∞ áÈã≤, h~°∞ ÃÑ\ì, ÃÑ·~°∞#∞ HÍáê_»∞‰õΩO@∂, HÀ «HÀã≤

Hõ+¨ìÑ¨_Õ Ô~·`«∞ ‰õΩ@∞OÉÏÅ rq`åÅ#∞ `«=∞ Wëêì#∞™ê~°OQÍ =∞Å∞Ñ¨ÙÅ∞ uÑ¨ÊQÆey#

ã¨¨`åÎ`À q„~°gy# *ˇx‡Å∞, \˜Ñ¨Ó ãÖã¨¯~°Å#∞ ã¨Ç≤ÏOK«ÖËHõ ‰õΩ`«‰õΩ`«ÖÏ_çáÈÜ«∂~°∞.

J#∞=ÙHÍx KÀ@ Jkè‰õΩÅ=∞#~å^ŒO@∂ q∞#fl‰õΩO_çáÈÜ«∂~°∞. D ãÖã¨¯~°Å

Ñ¨~°º=™ê#OQÍ U~°Ê_ç# #∂ «# Éèí∂ãÖ|O è•Å ÑïÏ=∂Å‰õΩ HõÅ=~°Ñ¨_ç# Éèí∂™êfi=ÚÅ∞,

èŒxHõ ãÖÑ¨#fl =~åæÅ∞, á⁄~°∞QÆ∞# L#fl „\Ï=<£HÀ~ü „Ñ¨Éèí∞=Ù â◊~°∞ *ÁKåÛ~°∞.

D "å`å=~°OÖ’ "≥∂áê¡ Ô~ ·`«∞ r=# Ñïã≤ ÷`«∞ÅÖ’ ÃÑ#∞=∂~°∞ÊÅ∞ãÖÉèíqOKå~Ú. "≥∂áê¡Å Pi÷Hõ ã≤÷uQÆ «∞ÅÖ’ J#∂Ç¨Ïº"≥∞ÿ# =∂~°∞ÊÅ∞ =KåÛ~Ú. ÑÖ@

á⁄ÖÏÅÖ’ HÍÜ«∞Hõ+¨ìO KÕã¨∞‰õΩO@∂ ÉèÏ~°OQÍ „|`«∞‰õΩb_»∞Û`«∞#fl Ô~·`åOQÆO rq`åÅÖ’ãO`À+^•Ü«∞Hõ"≥∞ÿ# =∂~°∞ÊÅ∞ KÀ@∞KÕã∞‰õΩ<åfl~Ú. QÆ «HÍÅÑÙ HõëêìÅ #∞O_ç QÆ>ìH¯ =ÚHÀ¯–

K≥HÀ¯, ZO`À H˘O « Éèí∂q∞ «=∞‰õΩ ÅaèOz#O Œ∞‰õΩ Ô~· åOQÆO P#OkOK«™êyOk. D~°HõOQÍ Pi÷Hõ Ñïã≤ ÷`«∞ÅÖ’ =zÛ# =∂~°∞ÊÅ∞ ™ê=∂#º „Ñ¨[ÅÖ’ K≥ ·`«<åºxH˜

HÍ~°=∞Ü«∂º~Ú.

HõÅ¡Ö·# HõÅÅ∞|_»∞QÆ∞ =~åæÅ‰õΩ K≥Ok# Ô~· «#fl‰õΩ TÇ≤ÏOK«x q èŒOQÍ ÅaèOz# J=HÍâ◊O`À

Hõey# P#O ŒO, ZO`À HÍÅO xÅ=ÖË Œ∞. \˜Ñ¨Ó fã¨∞‰õΩ#fl x~°‚Ü«∂Å Ñ¶e «OQÍ, Ô~· «∞J#∞‰õÄÅ =∂~°∞ÊÅ∞ ã≤÷sHõ~°á⁄Ok Ô~·`«∞ [#rq`åÅÖ’ âßâ◊fi`« =∂~°∞ÊÅ∞ KÀ@∞

KÕã¨∞‰õΩ<ÕÖ’QÍ, \˜Ñ¨Ó áêÅ# JãÎq∞OzOk. \˜Ñ¨Ó ãÖã¨ ~°Å =¸ÅOQÍ Éèí∂=ÚÅ`Àáê@∞QÍ HÀÖ’Ê~Ú# Ñ¨Å∞‰õΩ|_ç, ÃÑ «Î<åxfl, uiy Ç¨ÏãÎQÆ «O KÕã¨∞‰õΩ<ÕO Œ∞‰õΩ QÀuHÍ_ç

#Hõ ÖÏ¡ Éèí∂™êfi=∞º â◊‰õΩÎÅ∞ Z Œ∞~°∞ K«∂_»™êQÍ~Ú. Jxfl ~°HÍÅ PkèÑ¨ åºÅ‰õΩ HÍ~°"≥∞ÿ#Éèí∂=ÚÅ#∞ ã¨fiO`«O KÕã¨∞‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ P`«$`« Ñ¨_»™êQÍ~Ú. Ñ¨Ó~°fi"≥·Éèí"åxfl HÀÖ’Ê~Ú

J==∂# ÉèÏ~°O`À ~°yeáÈ`«∞#fl â◊‰õΩÎÅ‰õΩ, \˜Ñ¨Ó Ñ¨~å[Ü«∞O LÑ¨â◊=∞#O HõeyOzÑ¨Ó~°fi "≥·Éèí"åxfl ãÖ «iOz ÃÑ@ìQÆÅ Œ#fl PÖ’K«# ÃÑiyOk. P PÖ’K«#Å Ñ¨~°º=™ê#OQÍ

Ñ¨~å~Ú áêÅ‰õΩÅ ÑÖK«# KÕi, \˜Ñ¨Ó#∞ Ñ¨~ål «∞_çfl KÕ¿ãO Œ∞‰õΩ qcè+¨ áê„ «#∞ x~°fiÇ≤ÏOK«Ñ¨Ó#∞‰õΩ<åfl~Ú. Ñ¨~å~Ú áêÅ‰õΩÅ áê^•„HÍO «∞Ö·, ã¨fi Õj áêÅ‰õΩ_≥·# \˜Ñ¨Ó#∞ Ñ¨ÓiÎQÍ

^≥|ƒfÜ«∞_®xH˜ Z^Œ∞~°∞ K«∂_»™êQÍ~Ú. 1792Ö’ Dãπì WO_çÜ«∂ HõOÃÑh`À ™êy# Ü«Ú ŒúOÖ’ \˜Ñ¨Ó Ñ¨~ål «∞_»Ü«∂º_»∞.

P ã¨=∞Ü«∞OÖ’ Éèí∂™êfi=ÚÅ∞, L#fl « =~åæÅ, =~å‚Å‰õΩ K≥Ok# â◊‰õΩÎÅ∞, =º‰õΩÎÅ∞ UHõ"≥∞ÿHõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ‰õΩ `À_®Ê@∞ JOkOKå~°∞. Ü«Ú ŒúOÖ’ F_çáÈ~Ú# \˜Ñ¨Ó, =∞ÅÉÏ~°∞#∞

Dãπì WO_çÜ«∂ HõOÃÑhH˜ è•~å Œ «ÎO KÕÜ«∂eû =zÛOk. =∞ÅÉÏ~°∞ „áêO «OÖ’x XHõ"Õ<å_»∞ «Ñ¨Ê q∞QÆ å „áêO`åÅ#∞ \˜Ñ¨Ó „a\©+¨~°¡‰õΩ HÀÖ’ÊÜ«∂_»∞. P «~°∞"å « [iy#

Ü«Ú^•úÅ∞ \˜Ñ¨Ó‰õΩ #+ì •Ü«∞HõOQÍ Ñïq∞OKå~Ú. z=~°‰õΩ 1799Ö’ N~°OQÆÑ¨@flO= ŒÌ [iy# <åÅæ= "≥∞ÿã¨∂~°∞ Ü«Ú ŒúOÖ’ \˜Ñ¨Ó J=∞~° «fiO á⁄O^•_»∞.

\˜Ñ¨Ó =∞~°O`À "Õ<å_»∞ „áêO «O`À ã¨Ç¨ =∞ÅÉÏ~°∞ L «Î~° ŒH∆ „áêO`åÅ∞‰õÄ_® Dãπì WO_çÜ«∂ HõOÃÑh áêÅ# „HÕ Œ‰õΩ =KÕÛâß~Ú. JkèHÍ~°O KÕÑ¨@ìQÍ<Õ \˜Ñ¨Ó

ã¨∞ÖÏÎ<£ Ô~q#∂º ãÖã¨¯~°Å#∞ HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ∞ u~°QÆ`À_»@O „áê~°OaèOKå~°∞.=∞ÅÉÏ~°∞#∞ «=∞ Pnè#OÖ’ LOK«∞‰õΩ<ÕO Œ∞‰õΩ, PÜ«∂ „áêO`åÅ ãÖ™êú<ånèâ◊√Å #∞O_ç

Z@∞=O\˜ „ÑüÑ¶∞@#Å∞ ÖË‰õΩO_® K«∂ã¨∞‰õΩ<ÕO Œ∞‰õΩ, =∞ÅÉÏ~°∞Ö’x Éèí∂™êfi=ÚÅ#∞ =∞OzKÕã¨∞‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ „Ñ¨Ü«∞uflOKå~°∞. Ô~q#∂º g∞^Œ<Õ ã¨^• Hõ#∞fl"Õ¿ã „a\©+¨~°∞¡, Éèí∂=ÚÅ

q∂ Œ ÃÑ «Î#O *ˇx‡Å‰õΩ JÑ¨ÊyOz Ô~q#∂º#∞ =∂„ ««O «=∞ Y*Ï<åÅ‰õΩ KÕiÊOKÕ Ñ¨ Œú «∞Å‰õΩNHÍ~°O K«∞\Ïì~°∞. HõOÃÑh JkèHÍ~°∞Å#∞ =∞Oz KÕã¨∞‰õΩx `«=∞ Éèí∂=ÚÅ`À áê@∞QÍ

"≥·Éèí= „áêÉèí"åÅ#∞ ‰õÄ_® uiy ™êkèOK«∞HÀ"åÅ#∞‰õΩ#fl *ˇx‡Å∞, Éèí∂™êfi=ÚÅ∞ DJ=HÍâßxfl K«Hõ QÍ qxÜ≥∂yOK«∞‰õΩ<åfl~°∞. \˜Ñ¨Ó ãÖã¨ ~°Å =Å# #+ìáÈ~Ú# *ˇx‡Å#∞

HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ∞ KÕ~°n™ê~°∞.

„ÑüÑ¶∞@##∞ ~°yeOz# HõOÃÑh K«~°ºÅ∞\˜Ñ¨Ó g∞ Œ ™êkèOz# q[Ü«∂xH˜ ã¨Ç¨Ü«∞O KÕã≤# Éèí∂™êfi=ÚÅ‰õΩ, ~å*ÏÅ‰õΩ,

™ê=∂lHõ ÃÑ`«ÎO^•~°∞Å‰õΩ `å~ÚÖÏÅ∞QÍ =∞ÅÉÏ~°∞ „áêO`«Ñ¨Ù Éèí∂=ÚÅxfl\˜h Dãπì

81 82

ÉèÏ~°`« ™êfi`«O„`Àº^Œº=∞O–=Úã≤¡O „Ñ¨*ÏáÈ~å\ÏÅ∞ ã¨Ü«∞º £ #j~ü JÇ¨Ï=∞‡ £WO_çÜ«∂ HõOÃÑh ^è•~å^Œ`«ÎO KÕã≤Ok. P Éèí∂=ÚÅxfl\˜H© *ˇx‡Å#∞ P™ê=ÚÅ∞QÍ„Ñ¨Hõ\ÕzOk. HõOÃÑh x~°‚~ÚOz# "Õ∞~°‰õΩ Ô~q#∂º "≥Ú`åÎÅ#∞ Y*Ï<å‰õΩ [=∞KÕ¿ãÎ

KåÅ∞, Éèí∂=ÚÅ =º=Ç¨~åÅÖ’ Z@∞=O\˜ *’HõºO KÕã¨∞‰õΩ<Õk ÖË^Œx „Ñ¨Hõ\ÕzOk.\˜Ñ¨Ó áêÅ<åHÍÅOÖ’ „\Ï=<£HÀ~ü‰õΩ =Åã¨ "≥o§# Éèí∂HÍ=∞O Œ∞Å#∞ uiy «=∞ ã¨fiã÷ÖÏÅ‰õΩ

PÇ¨fixOzOk. „a\˜+¨~°¡ JO_» ŒO_»Å`À *ˇx‡Å∞ «=∞ „áêO`åÅ‰õΩ uiy =KåÛ~°∞. "≥∂áê¡Ô~·`«∞Å Jnè#OÖ’#∞#fl Éèí∂=ÚÅ#∞ KÕlH˜¯OK«∞‰õΩ<åfl~°∞. ™ê=∂#º "≥∂áê¡ Ô~·`«∞Å g∞^Œ

HõHõ∆QÆ\ì, Hõã≤ f~°∞ÛHÀ=_»O „áê~°OaèOKå~°∞. «=∞‰õΩ *’Ç¨ï‰õÄO J#fl"åiH˜, J#∞‰õÄÅOQÍL#fl"åiH˜ ¿ã ŒºO KÕ¿ãO Œ∞‰õΩ Éèí∂=ÚÅ#∞ H“Å∞‰õΩ WKåÛ~°∞. QÆ «OÖ’ «=∞ ÃÑ «Î<åxfl,

HõOÃÑh JkèHÍ~°∞Å#∞ „ÑüÑ¶¨∞\Õz# "åà◊§#∞, \˜Ñ¨Ó‰õΩ ã¨Ç¨ÏHõiOz# ‰õΩ@∞Oc‰õΩÅ#∞Éèí∂=ÚÅ #∞O_ç "≥à◊§Q˘\Ïì~°∞. Éèí∂=ÚÅ∞ HÀÖ’Ê~Ú# Ô~· «∞ ‰õΩ@∞OÉÏÅ∞ Ô~· «∞ ‰õÄbÅ∞QÍ

=∂~å~Ú. =∞ÅÉÏ~°∞ "≥∂áê¡Å∞ „Ñ¨^è•#OQÍ =º=™êÜ«∞ ~°OQÆO g∞^Œ P^è•~°Ñ¨_çrqã¨∞Î#fl"å~°∞ Hõ#∞Hõ, HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ =`åÎã¨∞`À *ˇx‡Å∞ fã¨∞‰õΩ#fl K«~°ºÅ =Å#

Éèí∂=ÚÅ#∞ HÀÖ’Ê~Ú, QÆ «HÍÅÑ¨Ù Œ∞~°ƒù~° Ñïã≤÷ «∞ÅÖ’H˜ "≥∂áê¡Å∞ *ÏiáÈ"åeû =zÛOk.D "å`å=~°ÏxH˜ `À_»∞QÍ, `«=∞#∞ P^Œ∞‰õΩ#fl „a\©+π JkèHÍ~°∞Å Ñ¨@¡

Hõ$`«[˝`åÉèÏ=O`À Éèí∂HÍ=∞O^Œ∞Å∞ =º=Ç¨ÏiOK«™êQÍ~°∞. HõOÃÑh JkèHÍ~°∞Å#∞ Jxflq è•Å ãÖ «$Ñ≤ÎÑ¨~°Û_®xH˜, qÖÏã¨=O «"≥∞ÿ# rq`åÅ HÀãÖ J=ã¨~°"≥∞ÿ# èŒ# è•<åºÅ#∞

Ô~· «∞Å #∞O_ç ~å|@∞ìHÀ=@O „áê~°OaèOKå~°∞. Ô~· «∞Å Hõëêìxfl ^ÀK«∞HÀ=_»O P~°OÉèí"≥∞ÿOk.*ˇx‡Å JO «∞ÖËx D ÃÑ «ÎO^•s «#O, Ñ‘_»#, ^ÀÑ≤_ô q è•<åÅ∞ Ô~· «∞‰õΩ, Éèí∂HÍ=∞O Œ∞‰õΩ,

=∞ èŒº ŒàÏsÅ‰õΩ =∞ èŒº QÆÅ ãÖ|O è•Å∞ q+¨=∞Ü«∞O KÕâß~Ú. „Ñ¨ è•#OQÍ Ü«∞[=∂xH˜,Ô~·`«∞‰õΩ =∞^èŒº# f„= ãÖH∆ÀÉèí Ñïã≤÷`«∞Å#∞ ã¨$+≤ìOKå~Ú. D ÑïÏ=∂Å =¸ÅOQÍ

Éèí∂q∞ g∞^Œ P^è•~°Ñ¨_»∞`«∞#fl W~°∞Ñ¨H∆ÍÅ∞ „Hõ=∞OQÍ â◊„`«∞=ÙÅ∞QÍ =∂iáÈÜ«∂~Ú. D"≥·i =~åæÅÖ’ Éèí∂HÍ=∞O^Œ∞‰õΩ ^èŒ#|ÅO`À áê@∞QÍ, Dãπì WO_çÜ«∂ HõOÃÑh ‰õÄ_®

J#∞‰õÄÅOQÍ LO_»@O`À "åi Õ ÃÑ··KÕ~Ú J~ÚºOk. D q+¨Ü«∂xfl KERALA MUS-LIMS ( A HIstorical Perspective ) , Ajanta Publications, 1995 „QÆO äŒOÖ’x Re-

flections on Muppila Heritage "åºãHõ~°Î Mr. N.P. Ahamed , "...After the defeatof Tipu, the policy of East India Company of giving back the jenmi rightstoHindu landlords added fuel to the fire. The result was conflict between landowner and the landless...", Jx ¿Ñ~˘¯<åfl_»∞.

*ˇx‡Å AÅ∞O„a\©+¨~ ° ¡ ^ŒÜ«∞`À Éè í∂=ÚÅ#∞ ™êfinè#O KÕã¨∞‰ õΩ#fl Éè í∂HÍ=∞O^Œ∞Å∞

q[$OaèOKå~°∞. HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ∞ ‰õÄ_® Ô~q#∂º q è•<åÅ#∞ *ˇx‡Å‰õΩ J#∞‰õÄÅOQÍ

=∂~°Û_»O`À *ˇx‡Å Wëêì~å*ÏºxH˜ JO`«∞ÖË‰õΩO_® áÈ~ÚOk. ã¨~°fiÇ¨Ï‰õΩ¯Å#∞ãÖ„áêÑ≤ÎOK«∞‰õΩ#fl *ˇx‡Å∞, H“Å∞#∞ Wëêì#∞™ê~°OQÍ ÃÑOz"Õ™ê~°∞. ÑÖ@ ~°∂ÑÖÖ’

HÍ‰õΩO_® #QÆ Œ∞ ~°∂ÑÖÖ’ H“Å∞#∞ K≥e¡OKåÅx Ñ¨@∞ìÑ¨\Ïì~°∞. ÑÖ@#∞ `å"Õ∞ H˘#∞QÀÅ∞KÕã¨∂Î, «‰õΩ¯= èŒ~°Å‰õΩ ÑÖ@#∞ |Å=O «OQÍ ™êfinè#O KÕã¨∞HÀ™êQÍ~°∞. Dãπì WO_çÜ«∂

HõOÃÑh x~°‚~ÚOz# Ñ¨#∞flÅ#∞ HÍ‰õΩO_® Ñ¨Å∞ ~°HÍÅ #∂`«# Ñ¨#∞flÅ#∞ qkèOKå~°∞.TÑ≤i Ñ‘Å∞ÛHÀÖËx q èŒOQÍ 52 ~°HÍÅ Ñ¨#∞flÅ#∞ J@∞ HõOÃÑhH˜ QÍx, W@∞ *ˇx‡H˜ QÍxÔ~·· «∞Å∞ K≥e¡OKåeû =zÛOk. D ~°Hõ"≥∞ÿ# Pi÷Hõ ^ÀÑ≤_ôH˜ `À_»∞QÍ Ô~· «∞Å#∞ Éèí∂q∞ #∞O_ç`˘ÅyOKÕO Œ∞‰õΩ *ˇx‡Å∞ J„Hõ=∂Å‰õΩ áêÅÊ_»™êQÍ~°∞. J~å÷O «~°OQÍ, JHÍ~°OQÍ ÃÑOz#H“Å∞#∞ W=fiÖËHõáÈ~Ú# Ô~· «∞ #∞O_ç Éèí∂q∞x |Å=O «OQÍ ÖÏHÀ¯=_»O Ñïáê@~ÚºOk.*ˇx‡ HÀi#O`« ÑÖ@ ÉèÏQÆO ã¨=∞iÊOK«‰õΩO>Ë x~åÌH˜∆ºOQÍ Ô~·`«∞Å#∞ Éèí∂q∞ #∞O_çÔQO\˜"ÕÜ«∞@O x`«ºHõ$`«º"≥∞ÿOk. H“Å∞ Éèí∂q∞ ZO`«HÍÅO `«# Jnè#OÖ’ LO@∞O^À≥eÜ«∞x "å`å=~°OÖ’, 'ÉÏOK«<£ ^˘~å— JO@∂ Ô~· «∞Å∞ ÉèÏ~°OQÍ „| «∞‰õΩ ™êyOKåeû#

Ñïã≤ ÷`«∞Å∞ ^•Ñ¨ÙiOKå~Ú. HõOÃÑh JkèHÍ~°∞Å#∞, áÈbã¨∞Å#∞, ~°Hõ~°HÍÅ∞QÍãÖ «$Ñ≤ÎÑ¨~°Û_»O =Å#, <åºÜ«∂<åºÜ«∂Å`À Ñ¨xÖË‰õΩO_® JkèHÍ~°∞Å∞, <åºÜ«∂kèHÍ~°∞Å∞*ˇx‡Å‰õΩ J#∞‰õÄÅOQÍ =º=Ç¨ÏiOK«™êQÍ~°∞. HÀ~°∞ì Hã¨∞Å∞, áÈbã¨∞ "ÕkèOÑ¨ÙÅ =¸ÅOQÍ,‰õΩ@∞OÉÏxH˜ uO_ç ÃÑ@ì_»"Õ∞ ÃÑ#∞ÉèÏ~°OQÍ =∂~°@O`À, Ô~· «∞ Ñïã≤÷u ^•~°∞"≥∞ÿáÈ~ÚOk.„Ñ¨Éèí∞ «fiO, K«\ÏìÅ∞, áÈbã¨∞Å∞, <åºÜ«∞™ê÷<åÅ∞, JkèHÍ~°∞Å∞ HõÅã≤Hõ@∞ìQÍ *ˇx‡Å Ñ¨Hõ∆O=Ç≤ÏOK«@O =Å# Ô~· «∞Å‰õΩ <åºÜ«∞O Œ∞™êû èŒº"≥∞ÿOk. J<åºÜ«∞O, J èŒ~°‡O, JO «∞ÖËxÑ‘_»# "≥∂áê¡ Ô~· «∞Å =ÚOy\’¡ qHõ$ « #$ «ºO KÕÜ«∞<å~°OaèOKå~Ú.

D Ñïã≤÷ «∞Å∞ "≥∂áê¡Å#∞ x~°ã¨# ™ê÷~Ú #∞O_ç u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞‰õΩ, „ÑüÑ¶∞@#‰õΩ„¿Ñˆ~Ñ≤OKå~Ú. P HÍ~°OQÍ K«\Ïìxfl «=∞ KÕ «∞Ö’¡H˜ fã¨∞HÀ"åeû =zÛOk. u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞

ÉÏ@#∞ Z#∞flHÀ"åeû =zÛOk. P Ñïã≤÷ «∞Å#∞ =∞ÅÉÏ~°∞ "Õ∞l„¿ãì\ò H.V. CONOLLY

HõOÃÑhH˜ ÑÖÑ≤# «# x"ÕkHõÖ’ D q èŒOQÍ q=iOKå_»∞. "... The most ready sup-position on hearing of such atrocities committed by the lower on the higherranks of society is that the people have driven to desperation and force to takethe law into their own hands by some intolerable tyranny...". u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ „áê~°OÉèíO

Éèí∂™êfi=ÚÅ HõHõ∆ ™êkèOÑ¨Ù K«~°ºÅ∞ J «ºkèHõ=∞Ü«∂º~Ú. *ˇx‡ÖË HÍ‰õΩO_®, DãπìWO_çÜ«∂ HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ∞, JkèHÍ~°∞Å∞ Ô~· «∞Å g∞ Œ ÃÑ «ÎO^•~°∞ÅÜ«∂º~°∞. *ˇx‡Å‰õΩ

ÑÖ@ ÉèÏQÆO =ã¨∂Å∞ KÕã≤ÃÑ>Ëì =∞^èŒº^ŒàÏ~°∞Å AÅ∞O q∞ug∞iOk. ÑÖ@ ÉèÏQÆOJOkOz<å, ~°ã‘ Œ∞ W=fiHõáÈ=@O, K≥eO¡Kåeû# ^•xHõO>Ë Z‰õΩ¯= "≥Ú «ÎOÖ’ Ñ¨#∞flÅ∞

=ã¨∂Å∞ KÕÜ«∞_»O [iˆQk. ~°ã‘ Œ∞Å∞ W=fi‰õΩO_® ãïÃÑ\ì, Ñ¨#∞fl ZQÆ"Õ™ê_»x P~ÀÑ≤Oz,Ô~· «∞ g∞ Œ ˆHã¨∞ "Õã≤ H“Å∞ Éèí∂=ÚÅ#∞ |Å=O «OQÍ ÖÏHÀ¯=@O ÖÏO\˜ ‰õΩÜ«Ú‰õΩÎÅ‰õΩ

=∞^èŒŒº ^ŒàÏ~°∞Å∞ áêÅÊ_»Æ™êQÍ~°∞. H“Å∞ =ã¨∂Å∞‰õΩ "≥_ç`Õ Ç≤ÏOã¨‰õΩ kQÍ~°x Jã¨`«ºP~ÀÑ¨Å∞ KÕã≤, «=∞‰õΩ =`åÎã¨∞^•~°∞Ö·# áÈbã¨∞Å KÕ « Ô~· «∞Å q∂ Œ ˆHã¨∞Å∞ #"≥∂ Œ∞

KÕ~ÚOz, Hõ@Hõ\ÏÅÖ’ |OkèOz ‰õΩà◊§ÉÁ_»=@O x «ºHõ$ «º=∞Ü«∂º~Ú. ÑÖ@ ÉèÏQÍxfl|Å=O`«OQÍ =ã¨∂Å∞ KÕã¨∞HÀ=@O `«Ñ¨Ê, q∞QÆ`å q+¨Ü«∂Å∞ Ñ¨@ìx *ˇx‡Å∞ Ô~·`«∞Å

Hõ_»QÆO_»¡#∞ Ñ¨\ìOK«∞HÀ‰õΩO_® H˜~å «HõOQÍ =º=Ç¨Ïiã¨∂Î, «=∞ |ÅQÍÅ#∞ Ô~· «∞ ‰õΩ@∞OÉÏÅg∞ Œ‰õΩ ÑÖÑ≤ <å<å cÉèí «ûO ã¨$+≤ìOz, ÉèíÜ«∞„ÉèÏO «∞Å∞ KÕÜ«∞™êQÍ~°∞.

83 84


D ~åHõ∆ã¨ K«~°ºÅ#∞ "≥∂áê¡Å∞ ã¨Ç≤ÏOK«ÖËHõáÈÜ«∂~°∞. ã¨fi^Õj áêÅ‰õΩÅx~°O‰õΩâ◊ åfixfl, Ñ¨~å~Ú áêÅ‰õΩÅ ÃÑ «Î<åxfl ÉèíiOK«ÖËHõ "≥∂áê¡ Ô~· «∞ `˘e™êiQÍ 1802Ö’

u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞‰õΩ NHÍ~°O K«∞\˜ì#@∞ìQÍ Prof. Conrad Wood, Prof. Roland E. Miller Å∞¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. \˜Ñ¨Ó áêÅ# JO «iOz# =¸_»∞ ãÖ= «û~åÅÖ’ "≥∂áê¡ Ô~· «∞Å∞ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞

« åÎfixfl „Ñ¨ Œi≈OKå~°∞. Éèí∂™êfi=ÚÅ g∞ Œ „áê~°OÉèí"≥∞ÿ# u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞, Éèí∂™êfi=ÚÅ‰õΩJO_»^ŒO_»QÍ =ÚO^Œ∞‰õΩ =zÛ# Éèí∂™êfi=ÚÅ =∞^ŒÌ`«∞^•~°∞Å∞, „a\©+π áÈbã¨∞Å∞,

<åºÜ«∞™ê÷<åÅ∞, Dãπì WO_çÜ«∂ HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ∞, z=~°‰õΩ „a\©+π Ãã·x‰õΩÅ∞, JkèHÍ~°∞Å∞"≥∂áê¡ Ô~· «∞Å P„QÆÇ¨xfl K«q K«∂_®eû =zÛOk.

XHõ"≥·Ñ¨Ù Dãπì WO_çÜ«∂ HõOÃÑh, =∞~À"≥·Ñ¨Ù *ˇx‡Å∞, *ˇx‡Å U*ˇO@∞¡, WOHÀ"≥·Ñ¨Ù# =_ô¤ "åºáê~°∞Å ÀÑ≤_ç ÉèíiOK«ÖËHõáÈ~Ú# "≥∂áê¡ Ô~· «∞, „áê~°OÉèí Œâ◊Ö’ =ºHÎQÆ «OQÍ

x~°ã¨# =ºHõÎO KÕ™ê_»∞. P ÑïÏ=∂xfl ‰õÄ_® ã¨Ç≤ÏOK«ÖËx Éèí∂™êfi=ÚÅ ÃÑ`«ÎO^•i=∞#ãÎ «fiO, P x~°ã¨##∞ Hõiî<åuHõiî#OQÍ Jz"Õã≤Ok. P J˜z"Õ « K«~°ºÅ #∞O_Õ

u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ "Õà◊¥§#∞‰õΩOk. "≥∂áê¡ Ô~· «∞ÅO Œi ã¨=∞ã¨ºÅ∞ XˆH~°HõO HÍ=@O, ã¨=∞ã¨ºÅ∞`≥zÛÃÑ\˜ì# =º‰õΩÎÅ∞–â◊‰õΩÎÅ∞ XHõ¯ˆ~ HÍ=@O`À ã¨=∞ã¨ºÅ Ñïëê¯~°O HÀãÖ Hõeã≤

Hõ@∞ìQÍ SHõºáÈ~°∞‰õΩ "≥∂áê¡ Ô~· «∞Å∞ ã¨=∂Ü«∞ «Î=∞Ü«∂º~°∞. =ºHÎQÆ « áÈ~å@O „Hõ=∞„Hõ=∞OQÍL=∞‡_ç áÈ~°∞QÍ ZÑ¨Ê\˜ #∞O_ç ÑïÏ=∞O K≥OkO^À, JÑ¨Ê\˜ #∞O_ç "≥∂áê¡ Ô~·`«∞Å

u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ã¨fi~°∂Ñ¨ã¨fiÉèÏ"åÅ∞ =∂iáÈÜ«∂~Ú.Éèí∂ ã¨=∞ã¨º g∞ Œ ["≥∂i<£ ~åAÅ`À áÈ~å\ÏÅ∞ KÕã≤, q[Ü«∂Å∞ ™êkèOz#

ŒH∆ =∞ÅÉÏ~°∞ "≥∂áê¡Å∞ 1800 [#=iÖ’ `˘e™êiQÍ HõOÃÑh P[˝Å#∞ LÅ¡OÑ¶≤∞OKå~°∞.P u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞Ö’ Ô~· «∞Å∞ „Ñ¨Éèí∞ «fi HÍ~åºÅÜ«∂xfl q èŒŒfiOãÖ KÕ™ê~°∞. „a\©+π JkèHÍi

GEORGE WADELL #∞ Ç¨Ï «ºKÕ™ê~°∞. D ãÖÑ¶∞@# «~°∞"å « Dãπì WO_çÜ«∂HõOÃÑh JkèHÍ~°∞Å∞ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ =º=Ç¨~åxfl PkÖ’<Õ `«∞_çz "ÕÜ«∂Åx „‰õÄ~°OQÍ

„Ñ¨=iÎOKå~°∞. P<å\˜ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ Ô~· «∞Å‰õΩ <åÜ«∞Hõ «fiO =Ç≤ÏOz# "≥∂áê¡ <åÜ«∞‰õΩÅ∞Lxfl=Ú «∞Î, J «<£ QÆ∞iHõ Öò, K≥OÉÏ<£ áÈHõ~üÅ#∞ HõOÃÑh |ÅQÍÅ∞ HÍeÛ "Õâß~Ú.

D K«~°º`À `˘e<å\˜ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ JO`«"≥∞ÿOk. JkèHÍ~°∞Å‰õΩ Jk JO`«OHÍ^Œ∞ P~°OÉèíO Jx `≥eÜ«∞^Œ∞. P q^èŒOQÍ ~°QÆ∞Å∞‰õΩ#fl u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ *ÏfiÅÅ∞ Dãπì

WO_çÜ«∂ HõOÃÑh JkèHÍ~°∞Å‰õΩ, „a\©+π áêÅ‰õΩÅ∞ =∞~À 120 ãÖ= «û~åÅ∞ HõO\˜xO_®x„ Œ ÖË‰õΩO_® KÕ™êÜ«∞#fl q+¨Ü«∂xfl «=∞ iHÍ~°∞¤ÅÖ’ ~åã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. Ô~· «∞Å P„QÆÇ¨Ï*ÏfiÅ

„Hõ=∞„Hõ=∞OQÍ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞QÍ ~°∂áêO`«~°O K≥OkOk. D Ñïã≤÷`«∞Å∞ Wãπì WO_çÜ«∂HõOÃÑh JkèHÍ~°∞Å#∞ HõÅ=~°Ñ¨~åÛ~Ú. „Ñ¨=ÚY Ñïâ’ èŒ‰õΩ_»∞ Prof. Conrad Wood„Ñ¨HÍ~°O 1800Ö’ „áê~°OÉèí"≥∞ÿ# u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ =∞O@Å∞ 1836 <å\˜ =~°‰õΩ K≥^Œ∞~°∞=∞ Œ∞~°∞QÍ ™êQÍ~Ú. K«i„ « Ñïâ’ èŒ‰õΩ_»∞, MAPILLA MUSLIMS OF KERALA„QÆO äŒ ~°K«~Ú « PROF. RONALD E. MILLER P u~°∞QÆ∞ÉÏ@¡#∞ „Ñ¨™êÎqã¨∂ÎÎ, 1821#∞O_ç 1921 =~°‰õΩ „Ñ¨ è•#OQÍ 51 u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞¡ [iQÍÜ«∞<åfl_»∞. 1836 #∞O_ç 1921

=~°‰õΩ [iy# u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞¡ J@∂ ã¨fi Õj W@∂ q Õj K«i„ «HÍ~°∞Å#∞ PHõ@∞ì‰õΩ<åfl~Ú.

1836 #∞O_ç 1921 =~°‰õΩ [iy# 29 u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞¡ =∞ÅÉÏ~°∞ Ô~·`åOQÆ K«i„`«Ö’„áê=ÚYº`«#∞ ãÖ`«iOK«∞‰õΩ<åfl~Ú.

D áÈ~å\ÏÅÖ’ J@∞ *ˇx‡Å ^ŒàÏÅ#∞, W@∞ áÈbã¨∞, Ãã·xHõ |ÅQÍÅ#∞,Z^Œ∞~˘¯x g~Àz`«OQÍ áÈ~å_ç# 318 =∞Ok "≥∂áê¡Å∞ Hõ^Œ# ~°OQÆOÖ’ â◊„`«∞=Ù`À

ŒfiO Œfi Ü«Ú ŒúOKÕã¨∂Î <ÕÅH˘iy K«i„ « Ñ¨Ù@ÅÔHHÍ¯~°∞. â◊„ «∞=Ù KÕ «zH˜ z„ «Ç≤ÏOã¨Å‰õΩQÆ∞iHÍ=_»O J==∂#OQÍ ÉèÏqOz#O Œ∞# JÅqHÍxKÀ@ Jkè‰õΩÅ=∞#~å Œ<Õ, Ö∫HÍºxH˜

aè#flOQÍ „áêÏÅ∞ ÑÖQÍ ÃÑ\Ïì~°∞. z=i=~°‰õΩ „Ñ¨Éèí∞ «fi |ÅQÍÅ`À áÈ~å_ç =∞~°Ïxflá⁄O Œ@O JOu=∞ ÅHõ∆ºOQÍ "≥∂áê¡ g~°∞Å∞ ÉèÏqOKå~°∞. â◊„ «∞=Ù`À áÈ~å_»∞ «∂ Hõ Œ#

~°OQÆOÖ’ „áêÏÅ∞ =^Œe# "åi ãÖYº =O^ŒÖ’¡ L<åfl, =∞Ç¨Ï`«Î~°"≥∞ÿ# D Ô~·`åOQÆáÈ~å@OÖ’ J<ÕHõ Hõ+ì#ëêìÅ‰õΩ QÆ∞Ô~·# ‰õΩ@∞OÉÏÅ∞ JãÖMÏºHõO. "≥∂áê¡ Ô~· «∞Å∞ J@∞

Éèí∂™êfi=ÚÅ HõKÕÛiÅÖ’, Õq_çÅÖ’, W@∞ „Ñ¨Éèí∞ «fi *·à◊§Ö’ Œ∞~°ƒù~° rq`åÅ#∞ QÆ_çáê~°∞.áÈbã¨∞ `«∞áêH˜ QÆ∞à◊§‰õΩ, Éèí∂™êfi=ÚÅ H˜~å~Ú =¸HõÅ Hõ~°‰õΩ Hõ`«∞ÎÅ‰õΩ |ÅÜ«∂º~°∞.

Éèí∂™êfi=ÚÅ∞, „a\©+π áêÅ‰õΩÅ∞ ZO`« ^Œ∞~å‡~°æOQÍ, „‰õÄ~°OQÍ =º=Ç¨ÏiOz<å, ^ŒH˜∆=∞ÅÉÏ~°∞ „áêO`«OÖ’x ™ê=∂#º ¿Ñ^• ™ê^• [#=∞O`å "≥∂áê¡ g~°∞Å‰õΩ, u~°QÆ|_»¤

Ô~· «∞Å‰õΩ z=iHõO\Ï JO_»QÍ xeKå~°∞.

u~°∞QÆ∞ÉÏ@¡ f~°∞ ≥#∞flÅ∞"≥∂áê¡ Ô~·`åOQÆ g~°∞Å áÈ~å@O f~°∞`≥#∞flÅ∞ qÅHõ∆"≥∞ÿ#q. Éèí∂™êfi=ÚÖˇ·#

*ˇx‡Å∞, *ˇx‡Å =∞^ŒÌ`«∞^•~°∞Å∞, JkèHÍ~°∞Å Ñ‘_»#‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ áÈ~å_»@O ™êOÑ¶≤∞HõÉÏ èŒº «QÍ ÉèÏqOK«@"Õ∞ HÍ‰õΩO_® è•i‡Hõ qkèQÍ "≥∂áê¡Å∞ xˆ~ÌtOK«∞‰õΩ<åfl~°∞. J èŒ~å‡xH˜,

J<åºÜ«∂xH˜, J„Hõ=∂xH˜ =ºuˆ~HõOQÍ áÈ~å_®eûOkQÍ «=∞ Ñ¨q„ « „QÆO äŒO P Õtã¨∞ÎO Œx,P P ÕâßÅ "Õ∞~°‰õΩ áÈ~å_»∞ «∂ =∞~°O á⁄Ok Õ ã¨fi~°æO „áêÑ≤Îã¨∞ÎO Œx "≥∂áê¡Å∞ #=∂‡~°∞.

¿Ñ Œ Ô~· «∞ Éèí∂q∞x P„Hõq∞OK«∞‰õΩ#fl Éèí∂™êfiq∞x =∞@∞ìÉˇ@ì_»O èŒ~°‡ ã¨=∞‡ «=∞x ÉèÏqOKå~°∞.D "Õ∞~°‰õΩ =∞ « QÆ∞~°∞=ÙÖ·# «OQÆÖòû ( =∞øbfiÅ∞–=ÚÖÏ¡Å∞ ) „Ñ¨Kå~°O KÕ™ê~°∞. XHõ"≥·Ñ¨Ù

Éèí∂™êfi=ÚÅ PQÆ_®Å∞, JkèHÍ~°∞Å ^•+‘≤ìHÍÅ#∞ ã¨Ç≤ÏOK«ÖËHõáÈ~Ú# "≥∂áê¡Å∞, F~°∞Ê#tOz áÈ~°∞ÉÏ@#∞ Z#∞fl‰õΩ<åfl~°∞. ^èŒ~°‡Ü«Ú^ŒúO KÕÜ«∞@O ^è•i‡Hõ qkèQÍ H˘O^Œ~°∞

ÉèÏqOK«QÍ, =∞iH˘O^Œ~°∞ ã¨fi~°æ„áêÑ≤Îx PtOKå~°∞. JQÍi# „Ñ¨[Å#∞, Jz"Õ`«‰õΩQÆ∞~°=Ù «∞#fl „Ñ¨[Å#∞ P Œ∞HÀ=@O ™êOÑ¶≤∞Hõ, è•i‡Hõ ÉÏ èŒº «QÍ "≥∂áê¡Å∞ qâ◊fiã≤OKå~°∞.

P<å_»∞ *ˇx‡Å`À «ÅÑ¨_ç J=∞~° åfixH˜ J=HÍâ◊O zHõ Hõ â◊„ «∞=ÙKÕ « zH˜ # Ñ¨Å∞=Ù~°∞=ºHõÎO KÕã≤# Jaè„áêÜ«∂Å#∞ K«∂¿ãÎ D q+¨Ü«∞O ã¨Ê+ì=∞=Ù «∞Ok.

'...*ˇx‡Å∞ <å g∞ Œ ˆHã¨∞Å∞ ÃÑ\ì, *·Å∞‰õΩ ÑÖÑ¨_®xfl <Õ<≥@∂ xÅ∞=iOK«ÖË#∞.J~åK«HÍÅ#∞ ã¨Ç≤ÏOK«ÖË#∞. H˘O Œ~°∞ P JHõ$`åºÅ#∞ Z Œ∞~˘¯O@∂ J=∞~°∞Å=Ù «∞<åfl~°∞."åà◊§`À HõÅã≤ <Õ#∞ ‰õÄ_® J=∞~°∞_çQÍ JO «O HÍ"åÅ#∞‰õΩ<åfl#∞...—

'...J èŒ~°‡OQÍ =º=Ç¨Ïiã¨∞Î#fl =º‰õΩÎÅ#∞ (*ˇx‡Å#∞) Ç¨Ï «=∂~°∞Û «∂, rq`åÅ#∞JO`«O KÕã¨∞‰õΩO@∞#fl "å~°∞ +¨Ç‘Ï^Œ∞Å=Ù`«∞<åfl~°x, "åiH˜ Ñ¨~°Ö’HõOÖ’ „ÑüÑ¶¨ÅOÅaèã¨∞ÎO Œx, P „ÑüÑ¶Å"Õ∞ ã¨fi~°æ=∞x q<åfl#∞. P ã¨fi~°æ „áêÑ≤Î HÀãÖ <Õ#∞ ‰õÄ_® +¨Ç‘Ï £

85 86


HÍ_®xH˜ áÈ~å@ g~°∞Å`À Hõe™ê#∞..—'...`À\˜ ™È Œ~°∞_»∞ „Ñ¨=∂ ŒOÖ’ LO>Ë J «xx HÍáê_»@O <å èŒ~°‡=∞x <å

=∞`«O P^Õtã¨∞ÎOk...JO^Œ∞Ö’ ã¨Ü«∞º^£ =Oâ◊ã¨∞÷_»<≥·# <Õ#∞, ÉÏkè`«∞Å Ñ¨H∆Í# `«Ñ¨ÊHõáÈ~å_®e. J=ã¨~°"≥∞ÿ Õ ÉÏkè «∞Å HÀãÖ „áêÏÅ∞ q_»"åe. P èŒ~å‡xfl x~°fiiÎOKÕO Œ∞‰õΩáÈ~å@O KÕã¨∞Î#fl "åi "≥O@ <Õ#∞ #_çKå#∞...—

D Jaè„áêÜ«∂Å`À, J˜z"Õ`«#∞ ã¨Ç≤ÏOK«ÖËHõ, Pi÷Hõ Ñïã≤÷`«∞Å∞ HõeÊã¨∞Î#flˆH¡â◊O Ñ¶e «OQÍ Hõ ŒŒ#~°OQÍxH˜ Hõ Œ∞Å∞ «∞#fl "≥∂áê¡Å∞ qÅHõ∆"≥∞ÿ# s «∞ÅÖ’ áÈ~å_»@"Õ∞HÍHõ P áÈ~å\ÏxH˜ ã≤ ŒúO HÍ=@O ¿Ñ~˘¯# ŒQÆæ JOâ◊O. *ˇx‡Å Ñ‘_»# #∞O_ç q=ÚHõÎOHÍ"åÅ#∞‰õΩ#fl "≥∂áê¡Å∞, q=ÚH˜Î HÀãÖ áÈ~°∞ÉÏ@#∞ Z#∞fl‰õΩ#fl "≥∂áê¡Å∞, JO^Œ∞‰õΩ=¸_»∞ Œâ◊ÅÖ’ «Ü«∂~°=Ù`å~°∞. q"åÇ≤Ï «∞_≥·# "≥∂áê¡ Ü≥∂ èŒ∞Å∞ =ÚO Œ∞QÍ «=∞‰õΩ#flH˘kÌáê\˜ Pã¨∞÷Å#∞ ÑÖz WKÕÛ™êÎ~°∞. J#O «~°O ÉèÏ~°º J#∞=∞u fã¨∞‰õΩO\Ï~°∞. DáÈ~°∞ÉÏ@# #_çz# "å~°∞ J=∞~°∞Å=_»O «Ñ¨Ê uiy~å=@=∞#flk ÖË Œ∞. Hõ#∞Hõ ÉèÏ~°ºÅ‰õΩ=ÚO Œ∞QÍ q_®‰õΩÅ∞ W™êÎ~°∞. q_®‰õΩÅ∞ „ÑHõ\OKÕ =ÚO Õ «=∞‰õΩ#fl H˘kÌáê\ Pã≤÷áêã∞÷Å#∞ÉèÏ~°º a_»¤Å‰õΩ ÑÖz "Õ™êÎ~°∞. ‰õΩ@∞O| ãÖ|O^è•Å#∞ Ñ¨ÓiÎQÍ `≥OK«∞H˘x ™ê=∂lHõ,Pi÷Hõ, ^è•i‡Hõ ÉÏ^èŒº`«Å∞#∞ Ñ¨ÓiÎ KÕã¨∞H˘x, áÈ~°∞ÉÏ@# #_çKÕO^Œ∞‰õΩ „Ñü# Ñ¨ÓxáÈ~å@g~°∞Å`À Hõeã≤ áÈ`å~°∞. áÈ~°∞ÉÏ@Ö’ „Ñ¨ è•# ÅH∆Íºxfl ™êkèOK«∞‰õΩ<ÕO Œ∞‰õΩ, PÉÏ@Ö’<Õ J=∞~° «fiO á⁄O ÕO Œ∞‰õΩ, "≥∂áê¡ g~°∞Å∞ «OQÆÖòû ( è•i‡Hõ QÆ∞~°∞=ÙÅ∞) Pjã¨∞ûÅ#∞„Ñ¨`ÕºHõOQÍ á⁄O^Œ∞`å~°∞.

<Õ~åÛ–=∞øÅ∂ £ ãÖ„Ñ¨ •Ü«∞OD q èŒOQÍ =∞$ «∞º=Ù#∞ PÇ¨fixã¨∂Î , Éèí∂™êfi=ÚÅ g∞ Œ Hõ Œ<åxH˜ HõkÖË "≥∂áê¡Å∞

„Ñ¨ ÕºHõ «~°Ç¨ PKå~° ãÖ„Ñ¨ •Ü«∂Å#∞ áê\˜™êÎ~°∞. D PKå~° ™êO„Ñ¨ •Ü«∂Å#∞ ' <Õ~åÛ–=∞øÅ∞ £ — J#∞ „Ñ¨ ÕºHõ HÍ~°º„Hõ=∂Å∞QÍ [~°∞Ñ¨Ù‰õΩO\Ï~°∞.

<Õ~åÛ JO>Ë „Ñü# Ñ¨Ó#@O. J„Hõ=∞OQÍ, J<åºÜ«∞OQÍ ¿Ñ Œ"å_ç Éèí∂q∞x ÖÏH˘¯#fl

*x‡x ÇÏ «O KÕÜ«∞@O ÑÙºHÍ~°ºOQÍ ÉèÏqOz# "≥∂áê¡ Ô~· «∞ a_»¤, P HÍ~°º„Hõ=∞ x~°fiÇÏÖ’„áêÏÅ∞ = Œ∞Å∞`å#∞ QÍx Hõ Œ# ~°OQÆO g_ç "≥à◊§#x „Ñü# Ñ¨Ó#∞`å_»∞. â◊„ «∞=Ù`À

áÈ~å_»∞ «∂ J=∞~° «fiO á⁄O ÕO Œ∞‰õΩ "≥∂áê¡Å∞ «OQÆÖò J#∞=∞u`À D HÍ~°º„Hõ=∞OÖ’áêÖÁæO\Ï~°∞. D HÍ~°º„Hõ=∞OÖ’ áêÖÁæ<åflHõ Z@∞=O\˜ Ñïã≤÷ «∞ÅÖ’ "≥#Hõ_»∞QÆ∞ "ÕÜ«∞#x,

JÖÏO\˜ Ñïã≤÷u Õ =¿ãÎ „áê`åºQÍxH˜ ã≤ Œú=∞x „Ñ¨Hõ\˜™êÎ_»∞. D Ñ¨ÙºHÍ~°ºOÖ’ «#HõO>Ë=ÚO Œ∞ J=∞~° «fiO á⁄Ok# J=∞~°g~°∞Å ¿Ñ~°, «=∞ Ñ¨Ósfi‰õΩÅ ¿Ñ~°, JÖÏ¡ÇπÏ ™êH∆QÍ

„Ñü[˝ KÕ™êÎ_»∞. D ~°Hõ"≥∞ÿ# „Ñü*Ï˝ HÍ~°º„Hõ=∂xfl <Õ~åÛ<Õ~åÛ<Õ~åÛ<Õ~åÛ<Õ~åÛ HÍ~°º„Hõ=∞O JO\Ï~°∞. <Õ~åÛ«~°∞"å « =∞øÅ∂ £ HÍ~°º„Hõ=∞O „áê~°OÉèíO J=Ù «∞Ok.

=∞øÅ∂ £ JO>Ë <Õ~åÛ nHõ∆ ã‘fiHõiOKåHõ â◊„ «∞=Ù`À ™êˆQ áÈ~å@OÖ’ J=∞~° «fiOá⁄O ÕO Œ∞‰õΩ «~°e "≥à◊√ «∞#fl =ºHÎ, «# ã¨Ç¨ÏK«~°∞Å`À áê@∞QÍ x~°fiÇ≤ÏOKÕ ÉÏ èŒº «Å‰õΩ

ãÖ|OkèOz# =∞~À ~°Hõ"≥∞ÿ# „Ñü[˝ Jk. â◊„ «∞=Ù#∞ ã¨"åÖò KÕã≤, ÅH∆ÍºÅ#∞ ™êkèOKÕO Œ∞‰õΩ|Ü«∞Å∞^Õi# "≥∂áê¡‰õΩ ãÖÑ¨Ó~°‚ q[Ü«∞O J™ê^èŒº=∞#fl q+¨Ü«∞O Ñ¨HÍ¯QÍ `≥Å∞ã¨∞.

J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© z=i^•HÍ áÈ~å@OÖ’ áêÖÁæO\Ï#x, J^èŒ~°‡O q∂^Œ ™êˆQ áÈ~°∞Ö’„áêÏÅ#∞ `«$„áêÜ«∞OQÍ ÉèÏqOz JiÊOK«QÆÅ#x ã¨Ç¨ÏK«~°∞Å‰õΩ "åQÍÌ#O KÕ™êÎ_»∞.z=i ~°HõÎÑ¨Ù ÉÁ@∞ì <ÕÅg∞ Œ Ñ¨_ÕO «=~°‰õΩ â◊„ «∞=Ù#∞ xÅ∞=iã¨∂Î áÈ~å_» å#x, Z@∞=O\˜ã≤÷uÖ’ ‰õÄ_® â◊„`«∞=Ù KÕ`« zHõ¯#x „Ñü[˝ KÕ™êÎ_»∞. â◊„`«∞=Ù KÕ`« zˆH¯ Ñïã≤÷u =¿ãÎP`å‡Ç¨ïuH˜ ã≤ Œú=∞x „Ñ¨Hõ\˜™êÎ_»∞. |Å"≥∞ÿ# â◊„ «∞=Ù#∞ `˘_»Q˘\ì ã¨"åÖò KÕã≤, HõqfiOzHõ^Œ# ~°OQÍxH˜ ~°Ñ≤ÊOz, ^ŒfiO^Œfi Ü«Ú^ŒúO KÕÜ«∞@O, ~°Éèí∂q∞Ö’ â◊„`«∞=Ù‰õΩ "≥#∞flK«∂Ñ¨‰õΩO_®, P`å‡~°Ê‰õΩ ã≤ ŒúO HÍ_®xH˜ JOwHÍ~°O ≥Å∞Ñ¨Ù «∂ è•i‡Hõ „Ñü[˝ KÕÜ«∞_®xfl=∞øÅ∂^£ J<åfl~°∞. XHõ ~°HõOQÍ K«∂¿ãÎ =∞øÅ∂^ £ ‰õÄ_® <Õ~åÛ ÖÏO\˜ =∞~À ~°Hõ"≥∞ÿ#„Ñü#QÍ Ñ¨~°QÆÕK«=K«∞Û.

J=∞~° «fiO JOu=∞ ÅHõ∆ºO J„Hõ=∞OQÍ Éèí∂q∞ ÖÏ‰õΩ¯#fl Éèí∂™êfi=ÚÅ#∞, J<åºÜ«∞OQÍ, J èŒ~°‡OQÍ =ã¨∂à◊√§

KÕã¨∞Î#fl Éèí∂™êfiq∞ „Ñüx èŒ∞Å#∞ tH∆OKÕO «=~°‰õΩ =∂„ «"Õ∞ "≥∂áê¡Å∞ ã¨Ñ¶bHõ$ «∞ÅÜÕ∞º"å~°∞.

JO`«=~°ˆH `«=∞ ÅH∆ÍºÅ#∞ xˆ~ÌtOK«∞‰õΩ<Õ"å~°∞. P `«~°∞"å`« áÈ~å@OÖ’ J=∞~°`«fiOá⁄O Œ@O z=i QÆ=∞ºOQÍ x~°‚~ÚOK«∞‰õΩ<Õ"å~°∞. „Ñ¨*Ï HõO@‰õΩ_≥·# *ˇx‡x, J «xH˜ =`åÎã¨∞

Ñ¨Å∞‰õΩ «∂ „Ñ¨[Å#∞ Ñ‘_çã¨∞Î#fl =∞ ŒÌ «∞^•~°∞Å#∞ JO «O KÕ™êHõ, D â◊‰õΩÎÅ‰õΩ Jxflq è•ÅJO_» ŒO_»ÅOkã¨∞Î#fl „Ñ¨Éèí∞ «fiO «=∞#∞ TiˆH = Œe ÃÑ@ì Œx, «=∞ K«~°ºÅ Ñ¨@¡ f„=OQÍ

=º=Ç¨Ïiã¨∞ÎO^Œ#fl q+¨Ü«∞O "≥∂áê¡Å‰õΩ `≥Å∞ã¨∞. JO^Œ∞=Å# `˘Å∞`« *ˇx‡Å Éèí~°`«OÑ¨>Ëì"å~°∞. P `«~°∞"å`« J`«xH˜ JO_»QÍ xÅz# =`åÎã¨∞^•~°∞Å, ãÖÑ¨#fl ^èŒxHõ=~åæÅ

"åi g∞ Œ Œ$+≤ì ™êiOKÕ"å~°∞. z=~°‰õΩ „Ñ¨Éèí∞ «fiO ÑÖÑ≤OKÕ áÈbã¨∞–Ãã·xHõ |ÅQÍÅ#∞Z^Œ∞~˘¯<ÕO^Œ∞‰õΩ ã≤^Œú=∞ÜÕ∞º"å~°∞.

„Ñ¨ è•# ÅH∆Íºxfl ™êkèOK«∞‰õΩ<åflHõ, JOu=∞ =∞lb HÀãÖ Z Œ∞~°∞ K«∂_»@O "≥∂áê¡Å« Œ∞Ñï HÍ~°º„Hõ=∞O. D Œâ◊ ZO`À `åºQÆÑ¨Ói « Œâ◊. L ÕfiQÆÉèíi «OQÍ ™êˆQ D Œâ◊

"≥∂áê¡Å áÈ~å@ „Hõ=∞OÖ’ „Ñ¨ ÕºHõO. Éèí~° «QÆ_»¤ g∞ Œ „a\©+¨~°¡‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ ™êy# Ñ¨Å∞áÈ~å\ÏÅ‰õΩ aè#flOQÍ LO_»@O D HÍ~°º„Hõ=∞O qâı+Ö. â◊„ «∞=Ù |Å=O «∞_»x, «=∞‰õΩ

JOu=∞OQÍ =∞~°O `«Ñ¨Ê^Œx `≥eã≤<å, Jxfl\˜H© ã≤^Œú"≥∞ÿ# "≥∂áê¡ g~°∞Å∞ JOu=∞Ñ¶¨∞_çÜ«∞ HÀãÖ Z^Œ∞~°∞K«∂ã¨∂Î QÆ_»∞Ñ¨Ù`å~°∞. â◊„`«∞=Ù#∞ `«∞#∞=∂_»@O ÖË^• `«=∞#∞

`å=Ú JO «O KÕã¨∞HÀ=_®xH˜ ã¨=∂Ü«∞ «Î=∞ø`å~°∞. *ˇx‡Å g∞ Œ „Ñ¨fHÍ~°K«~°ºÖ’ áêÖÁæ#fl "≥∂áê¡ Ü≥∂ èŒ∞Å∞, *ˇx‡Å qÖÏã¨=O «"≥∞ÿ#

Éèí=<å<Àfl, â◊„ «∞=Ù#∞ „ÑüÑ¶∞\ÕKÕO Œ∞‰õΩ J#∞=ÙQÍ L#fl =∞~À ™ê÷=~å<Àfl, ÖËHõ qâßÅOQÍL#fl „áê~°÷<åÅÜ«∂<Àfl =ÚO Œ∞QÍ ZOÑ≤Hõ KÕã¨∞‰õΩO\Ï~°∞. D ZOÑ≤Hõ q+¨Ü«∞OÖ’ Ñ¨Å∞

*Ï„QÆ`«ÎÅ∞ fã¨∞‰õΩO\Ï~°∞. áÈ~å@OÖ’ =∞~°ÕK«_®xH˜ W+¨ìÑ¨_Õ "≥∂áê¡Å∞, ZÖÏO\˜Ñïã≤÷ «∞ÅÖ’ â◊„ «∞=Ù KÕ « zHõ ‰õΩO_® LO_®Å#fl Œ$_è» ãÖHõÅÊ| Œ∞úÖ· LO\Ï~°∞ Hõ#∞Hõ,

«=∞ ™ê÷=~åxfl ‰õÄ_® JO Œ∞‰õΩ J#∞‰õÄÅOQÍ L#fl^•<Õfl ZOK«∞‰õΩO\Ï~°∞. P q èŒOQÍZOÑ≤Hõ KÕã≤# ™ê÷=~°OÖ’H˜ «~°e "≥_» å~°∞. J#fláêhÜ«∂Å∞, PÜ«Ú è•Å∞ ™ê÷=~°OÖ’H˜

KÕ~°∞Û‰õΩO\Ï~°∞. P ™ê÷=~°OÖ’ q_çkKÕã≤ â◊„ «∞=Ù ~åHõHÀãÖ Z Œ∞~°∞K«∂ã¨∂Î QÆ_»∞Ñ¨Ù`å~°∞.

87 88


â◊„ «∞=Ù ~åHõ HÀãÖ Z Œ∞~°∞K«∂ã¨∂Î QÆ_ç¿Ñ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ x~°O «~°O „áê~°÷#Å∞ KÕã¨∞‰õΩO@∂,PÖÏ¡ÇπÏ J#∞„QÆÇ¨ÏO HÀãÖ Ji÷ã¨∞ÎO\Ï~°∞. è•i‡Hõ ÃÑ ŒÌÅ „Ñ¨=K«<åÅ#∞ qO@∂, Y∞~å<£#∞

ÉèíH˜Î „â◊^ŒúÅ`À áê~åÜ«∞O KÕã¨∂Î QÆ_»∞Ñ¨Ù`å~°∞. J^èŒ~å‡xH˜ =ºuˆ~HõOQÍ „áê~°OÉèí"≥∞ÿ#^èŒ~°‡ áÈ~å@OÖ’ „áêÏÅiÊOz# J=∞~°g~°∞Å QÍ^èŒÅ#∞ áê@Å∞QÍ ~åã¨∞‰õΩO@∂, P

áê@Å#∞ áê_»∞‰õΩO@∂ „áê `åºQÍÅ‰õΩ `«y#O`«QÍ „¿Ñ~°, L`ÕÎ[O á⁄O^Œ∞`«∂=∂#ã≤HõOQÍ, âßs~°HõOQÍ JOu=∞ =∞lbH˜ ã≤ Œú=∞=Ù`å~°∞. WÇ¨ÏÖ’HõOÖ’ «=∞ rq`åÅ∞

ã¨=∂Ñ¨Î=∞=Ù`«∞<åfl, =∞~°O ã¨g∞Ñ≤ã¨∞ Î<åfl, Ñ¨~°Ö’HõOÖ’ `«=∞‰õΩ âßâ◊fi`« ™ê÷#OÅaèOK«É’`«∞#fl^Œ#fl |Å"≥∞ÿ# qâßfiãÖ`À QÆ_»∞Ñ¨Ù`å~°∞.

D q+¨Ü«∂xfl 1896Ö’ ™êy# =∞O*Ëi áÈ~å@OÖ’ áêÖÁæx â◊„`«∞=Ù‰õΩÑ¨@∞ì|_çáÈ~Ú# XHõ "≥∂áê¡ Ü≥∂ èŒ∞_»∞, "Õ∞=Ú |ÅQÍÅ`À áÈ~å_»∞ «∂ =∞~°ÕK«_®xH˜P „áê~°÷<åÅÜ«∂xH˜ =KåÛ=Ú. u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞‰õΩ =ÚO Õ D x~°‚Ü«∞O [iyOk, J<åfl_»∞.1898 <å\˜ Ñ¨Ü«∞º<å_»∞ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞Ö’ áêÖÁæ#fl =∞~˘Hõ "≥∂áê¡ , „áê~°÷<åÅÜ«∂xfl"Õ∞=Ú ZOÑ≤Hõ KÕã¨∞HÀ=_»O =Å#, áÈbã¨∞ |ÅQÍÅ∞ =∂ HÍà◊§g∞ Œ HÍÅ∞ÊÅ∞ [~°Ñ¨@O`«Ñ¨Ê, =∞=∞‡efl ã¨r=OQÍ U =∂„`«O Ñ¨@∞ìHÀÖË=Ù, Jx „Ñ¨Hõ\ÕKå_»∞. D q^èŒOQÍ

â◊„ «∞=Ù‰õΩ zHõ ‰õΩO_®, ã¨fiK«ÛùO ŒOQÍ q~Àz « =∞~°ÏxH˜ ã≤ Œú=∞ÜÕ∞º qÅHõ∆ x~°‚Ü«∂Å#∞^èŒ$=Ñ¨~°∞Û`«∂ Prof. Conrad Wood «# „QÆO äŒOÖ’, "... the main criterion beingapparently to avoid being captured alive..." Jx ¿Ñ~˘¯<åfl_»∞.

*ˇx‡ g∞ Œ ^•_ç «~°∞"å « "≥∂áê¡Å g∞ Œ K«~°ºÅ∞ fã¨∞‰õΩ<ÕO Œ∞‰õΩ „a\©+π JkèHÍ~°∞Å∞,

áÈbã¨∞Å∞ Ãã·#ºO «~°e =KÕÛk. J ã¨=∞Ü«∞OÖ’ «Ñ≤ÊOK«∞‰õΩx áêiáÈ=\O, J*Ï˝ åxH˜"≥o§áÈ=@O ÖÏO\˜ K«~°ºÅ#∞ "≥∂áê¡Å∞ L ÕÌâ◊ºÑ¨Ó~°fiHõOQÍ<Õ J#∞ãïOK«ÖË Œ∞. â◊„ «∞=Ù

~åHõ HÀãÖ Z Œ∞~°∞K«∂ã¨∂Î QÆ_»Ñ¨@O, â◊„ «∞=Ù ŒiKÕ~°QÍ<Õ PÜ«Ú è•Å`À q~°∞K«∞‰õΩ Ñ¨_»@O,JOu=∞OQÍ ™ê÷=~åÅ #∞O_ç |Ü«∞@‰õΩ =zÛ g~Àz`«OQÍ áÈ~å_»∞`«∂ =∞$`«∞º=Ù#∞

™ê^Œ~°OQÍ JÇ¨fixOK«@O qâı+Ö.â◊„`«∞=Ù`À ™êˆQ áÈ~°∞Ö’ ‰õÄ_® Ãã·x‰õΩÅ#∞, áÈbã¨∞ |ÅQÍÅ#∞ ZkiOK«_®xH˜

QÍh, gÖ·#O «QÍ xÅ∞=iOK«_®xH˜ QÍx «y#xfl PÜ«Ú è•Å∞ L<åfl, ÖË‰õΩ<åfl "≥#∞Hõ_»∞QÆ∞"ÕÜ«∞_®xH˜ "≥∂áê¡ g~°∞Å∞ W+ìÑ¨_Õ"å~°∞ HÍ~°∞. ã¨Ê+ì"≥∞ÿ# ÅHõ∆ºO, JO «HõO>Ë ã¨Ê+ì"≥∞ÿ#

QÆ=∂ºxfl xˆ~ÌtOK«∞‰õΩ#fl "≥∂áê¡Å∞ ˆH=ÅO QÆ[O á⁄_»∞QÆ∞ ‰õÄ_® ÖËx Hõ «∞ÎÅ`À HõOÃÑh|ÅQÍÅ#∞ g~Àz «OQÍ Z Œ∞~˘¯#fl Ñ¶∞\ÏìÅ∞ Z<Àfl L<åfl~Ú. „a\©+π Ãã·xHõ |ÅQÍÅ`À

[iy# Ñ¨Å∞ áÈ~å\ÏÅÖ’ =O^ŒÅ ãÖYºÖ’ "≥∂áê¡Å∞ áêÖÁæ#flÑ¨Ê\˜H©, |ÅQÍÅ‰õΩzH˜ #"åi ãÖYº Ñ¨ Œ∞Å#∞ ^•@HõáÈ=@O „Ñ¨ ÕºHõ «. ~°O KÕã¨∂Î J=∞~° «fiO á⁄O Œ_®xH˜

Jq∞ «OQÍ W+ìÑ¨_Õ "≥∂áê¡Å∞ D áÈ~å\ÏÅÖ’ `˘OÉè· âß «O =~°‰õΩ J=∞~°∞ÅÜ«∂º~°∞.

K«i„ « „Ñ¨ã≤kú á⁄Ok# áÈ~å\ÏÅ∞"≥∂áê¡Å u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞Åhfl Ñ¨Å∞ „Ñ¨ ÕºHõ «#∞ ãÖ «iOK«∞‰õΩ#flÑ¨Ê\˜H©, K«i„ «HÍ~°∞Å∞

„Ñ¨^è•#OQÍ =¸_çO\˜x ÑïQÆ#Ö’H˜ fã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. D áÈ~å\ÏÅÖ’ `˘e áÈ~å@O1836Ö’ ÑÖ_»ÅO „QÍ=∞OÖ’ Hõe¡<£QÆÖò ‰õΩ<£Ü≥ÚÖÏ<£ (KALLINGAL KUNYOLAN)

J#∞ "≥∂áê¡ <åÜ«∞‰õΩx <Õ`«$`«fiOÖ’ Éèí∂™êfiq∞ HõKÕÛi g∞^Œ Ô~·`«∞Å∞ ^•_çKÕÜ«∞@O`ÀJ~°OÉèí"≥∞ÿO Œ#=K«∞Û. P ^•_çÖ’ Hõe¡<£QÆÖò QÍÜ«∞Ñ¨_®¤_»∞. XHõ"≥·Ñ¨Ù Éèí∂ã¨=∞ã¨º, =∞~˘Hõ"≥·Ñ¨Ù

Ñ‘_»#, AÅ∞O, WOH˘Hõ "≥·Ñ¨Ù áêÅHõ=~åæÅ Jz"Õ « K«~°ºÅ#∞ Z Œ∞~˘¯O@∞#fl "≥∂áê¡ÅÖ’J èŒ~°‡O g∞ Œ áÈ~å@O KÕÜ«∞@O èŒ~°‡| Œú=∞x «OQÆÖòû KÕã≤# „Ñ¨Kå~°O, "åix =∞$ «∞º

H˜s@O ^èŒiOz áÈ~°∞ÉÏ@ #_çKÕO^Œ∞‰õΩ „¿Ñˆ~Ñ≤OzOk. D q^èŒOQÍ 1837, 1839,1840, 1841, 1843, 1849 ãÖ «û~åÅÖ’ "≥Ú «ÎO g∞ Œ Ñ¨k „Ñ¨ è•# u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞¡

[iQÍ~Ú.

1849 PQÆã¨∞ìÖ’...Éèí∂™êfi=ÚÅ ÃÑ`«Î<åxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ QÆ`«OÖ’ Ñ¨Å∞ áÈ~å\ÏÅ∞ x~°fiÇ≤ÏOz#

‰õΩ@∞OÉÏxH˜ K≥Ok# J «<£ QÆ∞~°∞Hõ Öò (ATHAN GURUKKAL) <åÜ«∞Hõ «fiOÖ’ 1849PQÆã¨∞ì 25# u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ „áê~°OÉèí"≥∞ÿOk. Ô~·`åOQÆO Ñ¨@¡ „‰õÄ~°OQÍ =º=Ç¨Ïiã¨∞Î#flÑÖ_çHõ _£ #O|∂„k *ˇx‡ HõKÕÛi g∞ Œ‰õΩ 15 =∞Ok`À HõÅã≤ "≥o§# J «<£ QÆ∞~°∞Hõ Öò, *ˇx‡J„Hõ=∞ =ã¨∂à◊§#∞ „Ñ¨tflOKå_»∞. P ãÖ^Œ~°ƒùOQÍ Éèí∂™êfiq∞ u#flQÍ HõKÕÛi #∞O_ç*Ï~°∞‰õΩ<åfl_»∞. Pk „QÆÇ≤ÏOz# "≥∂áê¡Å∞ =∞O*Ëi ~å*Ï#∞ ÅHõ∆ºOQÍ ÃÑ@∞ì‰õΩx, ÑÖ_çHõ _£#∞O_ç =∞O*ËiH˜ Ñ¨Ü«∞#O Hõ\Ïì~°∞. "≥∂áê¡Å ^•_ç QÆ∞iOz ≥Å∞ã¨∞‰õΩ#fl „a\©+π Ãã·x‰õΩÅ∞,áÈbã¨∞Å∞ Hõ#fl#∂~ü, áêÖÏ…\ò #∞O_ç =∞O*ËiH˜ |Ü«∞Å∞ Õ~å~Ú.

P q èŒOQÍ =∞O*Ëi KÕ~°∞‰õΩ#fl "≥∂áê¡Å∞ XHõ PÅÜ«∂xfl ™ê÷=~°OQÍ =∂~°∞Û‰õΩx,„Ñ¨Éèí∞ «fi |ÅQÍÅ#∞ «iq∞H˘\Ïì~°∞. J#O «~°O =∞O*ËiH˜ 18 H˜Ö’g∞@~°¡ Œ∂~°OÖ’#∞#flJOQÆ_çÑ¨Ù~°O „QÍ=∂xH˜ 'ÖÏOQ∑=∂~üÛ— „áê~°OaèOKå~°∞. D =∞^èŒº =∞iH˘O`« =∞Ok"≥∂áê¡Å∞ =zÛ "åi`À KÕ~å~°∞. D ãÖYº`À "≥∂áê¡Å∞ 65 =∞Ok JÜ«∂º~°∞. =∂~°æO=∞^èŒºÖ’ "≥∂áê¡Å‰õΩ =Úã≤¡"Õ∞`«~° Ô~·`«∞ ‰õΩ@∞OÉÏÅ∞, „Ñ¨[Å∞ ã¨Ç¨Ü«∞ ã¨Ç¨ÏHÍ~åÅ∞JOkOKå~°∞. PÇ¨~° Ñ¨ •~å÷Å∞ ã¨=∞‰õÄiÛ ÃÑ\Ïì~°∞. PÜ«Ú è•Å∞ ã¨~°Ñ¶~å KÕâß~°∞.

D =∂~üÛ ™êQÆ∞ «∞O_»QÍ<Õ „a\©+π |ÅQÍÅ∞ ÉèÏs ãÖYºÖ’ ã¨g∞Hõ$ «"≥∞ÿ "≥∂áê¡Åg∞^Œ ^•_çKÕ™ê~Ú. Jã¨=∂# ^è≥ ·~°º™êÇ¨Ï™êÅ`À "≥∂áê¡Å∞ áÈ~å_®~°∞. |ÅQÍÅ‰õΩZ Œ∞Ô~ Œ∞~°∞QÍ xÅ|_ç `˘_»Q˘\ì ã¨"åÖò KÕã≤ áÈ~°∞ ™êyOKå~°∞. =º=™êÜ«∞ Ñ¨x=Ú@∞¡

`«Ñ¨Ê ZÑ¨ÙÊ_»∂ PÜ«Ú^è•Å∞ KÕÑ¨¨@ìx Ô~·`«∞ a_»¤Å∞ JO^Œ∞ÉÏ@∞Ö’#∞#fl ™êO„Ñ¨^•Ü«∞HõPÜ«Ú^è•Å∞, H˘kÌáê\˜ `«∞áê‰õΩÅ`À `«ÅÑ¨_®¤~°∞. P`«‡qâßfiãÖ =∂„`«"Õ∞ PÜ«Ú^è•Å∞QÍ

QÆÅ "≥∂áê¡Å∞ cèHõ~°áÈ~°∞ [iáê~°∞. â◊„`«=Ù`À áÈ~å_ç <ÕÅH˘~°QÆ@"Õ∞ ÅHõ∆ºOQÍ QÆÅ"≥∂áê¡ÖÅ’ 64 =∞Ok ~°Éèí∂q∞Ö’<Õ XiyáÈÜ«∂~°∞. XHõ~°∞ QÍÜ«∞Ñ¨_ç â◊ «$=Ù‰õΩ zHÍ¯~°∞.

D áÈ~å@OÖ’ â◊„ «∞=~åæxH˜ K≥Ok 5QÆ∞~°∞ =∞~°ÕKå~°∞.1849 <å\˜ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ `«~°∞"å`« 1851, 1852, 1853, 1855, 1864,

1873, 1880, 1884, 1885 ÅÖ’ *ˇx‡Å g∞^Œ qq^èŒ „áêO`åÅÖ’ 12 „Ñ¨^•#u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞¡ [iQÍ~Ú. „Ñü u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞Ö’ ^•^•Ñ¨Ù XˆH ~°HõOQÍ "≥∂áê¡Å∞

=º=Ç¨ÏiOK«@O qâı+Ö. D u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞¡ Jxfl\˜Ö’ "≥∂áê¡Å∞ z=i =~°‰õΩ áÈ~å_çJ=∞~°`åfixfl PÇ¨fixOKå~°∞.

89 90


1894 =∂iÛÖ’...1894 u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ `«~°∞"å`« 1894Ö’ [iy# u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞#∞ K«i„`«HÍ~°∞Å∞

ÑiQÆ#Ö’H fã∞‰õΩ<åfl~°∞. D áÈ~å@O ÑO_çHõ ~ü ãg∞áê# QÆÅ "≥e¡OQÍ_£ J#∞ „áêO «OÖ’

[iyOk. ÑÖ_çHõ ~ü Ô~· «∞Å∞ *ˇx‡ ÃÑ_»∞ «∞#fl ÉÏ èŒÅ#∞ ã¨Ç≤ÏOK«ÖËHõ JO`å UHõ"≥∞ÿ *ˇx‡xJO «OKÕÜ«∞_®xH˜ x~°‚~ÚOK«∞‰õΩ<åfl~°∞. QÆ « u~°∞QÆ∞ÉÏ@¡Ö’ ÖÏQÍ<Õ D™êi ‰õÄ_® "≥∂áê¡

g~ ° ∞Å∞ PH õã ≤ ‡H õOQÍ * ˇx‡, J`«x =∞^ Œ Ì` « ∞^•~ ° ∞Å g∞^ Œ q~ ° ∞K « ∞H õÑ ¨_® ¤~ ° ∞ .q[Ü«∞"≥∂–g~°ã¨fi~°æ"≥∂ «Ñ¨Ê "≥#∞flK«∂Ñ¨@O Z~°∞QÆx 34 =∞Ok "≥∂áê¡Å∞ áÈ~å@OÖ’

áêÖÁæ<åfl~°∞. *ˇx‡Å ~°Hõ∆‰õΩ, "≥∂áê¡Å#∞ tH∆OKÕO Œ∞‰õΩ «~°e =zÛ# „a\©+π |ÅQÍÅ`À`«ÅÑ¨_®¤~°∞. D u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞Ö’ áêÖÁæ#fl 34 =∞OkÖ’ 32 =∞Ok ~°Éèí∂q∞Ö’

Hõ#∞fl=¸Ü«∞QÍ, f„=OQÍ QÍÜ«∞Ñ¨_ç# =∞~À W~°∞=Ù~°∞ â◊„ «∞=Ù KÕ « zHÍ¯~°∞. â◊„ «∞=~°æOÖ’7QÆ∞~°∞ Ç¨Ï`«∞ÅÜ«∂º~°∞.

1896 Ñ¶≤„|=iÖ’...1836 #∞O_ç 1919 =~°‰õΩ ™êyOz# áÈ~å\ÏÅÖ’ J`«ºkèHõ „áê^è•#º`«

ãO «iOK«∞‰õΩ#fl u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ K≥O„ÉÏãûi ( CHEMBRASSERI ) áÈ~å@O. 1896 Ñ¶≤„|=i26= Õn# „áê~°OÉèí"≥∞ÿ# D u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞Ö’ 16 „QÍ=∂Å‰õΩ K≥Ok# 99 =∞Ok "≥∂áê¡Å∞áêÖÁæ<åfl~°∞. D áÈ~å@ Œà◊OÖ’ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ g~°∞Å áÈ «∞QÆ_»¤QÍ MÏºuQÍOz# =∞O*Ëi#∞O_ç 30 =∞Ok L<åfl~°∞. "≥∂áê¡Å∞ K≥O„ÉÏãûi #∞O_ç |Ü«∞Å∞ Õi ÑO_çHõ _£ KÕ~°∞‰õΩ<åfl~°∞.D ãÖ^Œ~°ƒùOQÍ H˘O^Œ~°∞ "≥∂áê¡Å∞ =Úã≤¡"Õ∞`«~°∞Å g∞^Œ J"åOKè«hÜ«∞ K«~°ºÅ‰õΩáêÅÊ_®¤~°∞. „Hõ=∞tHõ∆ HÀÖ’Ê~Ú, ã¨Ç¨Ï#O #tOz "≥∂áê¡Å∞ KÕã≤# `«Ñ≤Ê^•Å =Å#"≥∂áê¡ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞¡ Ñ¨Å∞ q=∞~°≈Å‰õΩ QÆ∞~°Ü«∂º~Ú. "≥∂áê¡Å Ô~·`åOQÆ áÈ~å\ÏxH˜=∞ «O ~°OQÆ∞ Ñ¨ÙÅ=∞_®xH˜ P "å`å=~°O =∞Oz J=HÍâ◊O HõeÊOzOk. D K«~°ºÅ"≥#∞Hõ QÆÅ HÍ~°ÏÅ#∞ q=∞~°≈‰õΩÅ∞ ÑiQÆ# Ö’H fã∞HÀÖË Œ∞. ™ê÷xHõOQÍ QÆÅ =Úã≤¡"Õ∞ «~°<åÜ«∞Hõ «fiO „a\©+¨~°¡ À ‰õΩ=∞‡Hõ ~Ú, "≥∂áê¡Å‰õΩ H©_»∞ KÕÜ«∞ ŒÅÃÑ\ì#O Œ∞‰õΩ, P„QÆÇ≤ÏOz#

"≥∂áê¡Å∞ =Úã≤¡"Õ∞ «~°∞Å Ñ¨@¡ "≥Ú~°@∞QÍ „Ñ¨=iÎOKå~°#fl "åãÎ"åxfl qã¨‡iOKå~°∞. ÑÖ_çHõ ~ü"≥∂áê¡ Ü≥∂^èŒ∞Å∞ ÑÖ_»Å∂~°∞ "≥àÏ§~°∞. =O_»Å∂~°∞ #∞O_ç =∞O*Ëi KÕ~°∞‰õΩ<åfl~°∞.

ZÑ¨Ê\˜ÖÏˆQ =∞O*ËiÖ’ ™ê÷=~°O U~åÊ@∞ KÕã¨∞‰õΩx, áÈbã¨∞ |ÅQÍÅ HÀãÖ Z^Œ∞~°∞K«∂™ê~°∞. z=~°‰õΩ áÈbã¨∞Å∞,Ãã·x‰õΩÅ∞ ~å<Õ=KåÛ~°∞. Jxfl "≥·Ñ¨ÙÅ #∞O_ç Hõ=Ú‡‰õΩ#fl

|ÅQÍÅ`À áÈ~å_»∞ «∂ 94 =∞Ok Hõ#∞fl=¸Ü«∞QÍ 5QÆ∞~°∞ â◊„ «∞=Ù KÕ « zHÍ¯~°∞.

„Ñ¨Éèí∞ «fi K«~°ºÅ∞Prof. Stephen F. Dale «# "åºãO THE MAPILLA OUTBREAKS :

IDEOLOGY AND SOCIAL CONFLICT IN NINETEENTH CENTURY KERALAÖ’ "≥∂áê¡Å∞ „áê~°OaèOz# u~°∞QÆ∞ÉÏ@¡#∞, „a\©+¨~°∞¡ ã¨$+≤ìOz# #∂ «# Pi÷Hõ, ~å[H©Ü«∞Ñïã≤÷`«∞Å‰õΩ „Ñüã¨ÊO^Œ#QÍ ¿Ñ~˘¯<åfl_»∞. "≥∂áê¡Å u~°∞QÆ∞ÉÏ@¡ g∞^Œ Dãπì WO_çÜ«∂

HõOÃÑh KåÖÏ PÅâ◊ºOQÍ ã¨ÊOkOzOk. „áê~°OÉèí Œâ◊Ö’ áÈbã¨∞, Ãã·xHõ |ÅQÍÅÖ’#∞#fl

=∞ÅÉÏ~°∞ „áêO «Ñ¨Ù =Úã≤¡OÅ g∞ Œ Hõ<Õflã≤, J#∞=∂x «∞Å#∞ `˘ÅyOzOk. Éèíq+¨º «∞ÎÖ’"≥∂áê¡Å#∞ P L^ÀºQÍÖ’H˜ fã¨∞HÀ~å^Œx x~°‚~ÚOzOk. x~°Hõ∆~åã¨∞ºÅ∞, tHõ∆ ÖËx

P"Õâ◊Ñ~°∞Ö·# "≥∂áê¡Å „ÑuÑ¶∞@#Å#∞ „áê~°OÉèíOÖ’<Õ Jz"ÕÜ«∂Å#fl ÅHõ∆ºO`À P™ê è•~°JkèHÍ~åÅ∞ HõeÊOz áÈbã¨∞, Ãã·xHÍkèHÍ~°∞Å#∞ ŒH∆ =∞ÅÉÏ~°∞‰õΩ ÑÖÑ≤Ok. *ˇx‡Å`À

HõÅã≤ "≥∂áê¡Å Ñ¨x Ñ¨\ÏìeûOkQÍ P ÕâßÅ∞ *ÏsKÕã≤Ok. ã¨=∞ã¨º#∞ "åãÎqHõ Œ$HÀ¯O#∞O_ç Ñïëê¯~°O Hõ#∞Q˘#\ÏxH˜ | Œ∞Å∞QÍ JkèHÍ~°∞Å∞ *ˇx‡Å`À HõÅã≤ "≥∂áê¡ „Ñ¨*ÏhHõO

q∂ Œ Ñ¨Å∞ „‰õÄ~°K«~°ºÅ‰õΩ áêÅÊ_®¤~°∞. "≥∂áê¡ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞^•~°∞Å#∞ "≥Ú~°\’à◊§ QÆ∞OÑ¨ÙQÍ,K«\ÏìÅO>Ë Q“~°=O ÖËx "≥Ú~°\’à◊§ ã¨=¸Ç¨ÏO, =¸~°∞öÅ∞, ~“_ôÅ [@∞ì, =∞ « KèåO Œã¨∞Å∞,=∞`À<å‡^Œ∞Å∞ QÍ =Ú„^ŒÅ∞ "Õã¨∂Î, ã¨=∞ã¨º#∞ ã¨Ô~·# HÀO #∞O_ç K«∂_»‰õΩO_® ^•i«Ñ¨Ê@O`À Ñïëê¯~° =∂~åæÅ q+¨Ü«∞OÖ’ ‰õÄ_® JkèHÍ~°∞Å∞, áêÅ‰õΩÅ∞ ^•i «áêÊ~°∞.

"≥∂áê¡Å u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ã¨=∞ã¨º#∞ âßOuÉèí„ Œ «Å ã¨=∞ã¨ºQÍ ÑïQÆÕz# HõOÃÑháêÅ‰õΩÅ∞ ' "≥∂áê¡ Œ∞~°O`åÅ K«@ìO — JO@∂ XHõ H˜~å «Hõ K«\Ïìxfl fã¨∞H˘zÛ „Ñ¨*ÏhHõO

g∞ Œ q~°∞K«∞‰õΩ Ñ¨_®¤~°∞. D K«@ìO J è•~°OQÍ HõOÃÑh |ÅQÍÅ∞, áÈbã¨∞Å∞, <åºÜ«∞™êú<åÅ∞,*ˇx‡Å∞ UHõ"≥∞ÿ =∞ÅÉÏ~°∞ „Ñ¨[Å rq`åÅ#∞ J «ÖÏ‰õΩ «ÅO KÕ™ê~°∞. D K«~°ºÅ =Å#

ã¨=∞ã¨º =∞iO`« [\˜ÅO HÍ=@O, "≥∂áê¡ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞¡ U=∂„`«O `«QÆ∞æ=ÚYOÑ¨@ìHõáÈ=@O`À „Ñ¨Éèí∞ «fiO «# ÉÏ©x =∂~°∞ÛHÀ"åeû =zÛOk.

z=~°‰õΩ "≥∂áê¡Å∞ ™êkèã¨∞Î#fl q[Ü«∂Å "≥#∞Hõ QÆÅ ã¨=∞ã¨º#∞ J èŒºÜ«∞#O KÕÜ«∂eû#J=ã¨~åxfl `≥Å¡ áêÅ‰õΩÅ∞ QÆ∞iÎOKå~°∞. JÑ¨Ê\˜H˜ "≥∂áê¡Å u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞¡ „áê~°OÉèí"≥∞ÿ

J~°úâ◊`åaú ^•\Õk. "≥∂áê¡ „Ñ¨[Å ã¨=∞ã¨ºÅ‰õΩ, x~°ã¨#Å‰õΩ, u~°∞QÆ∞ÉÏ@¡‰õΩ HÍ~°OUq∞\’ qKå~° [iÑ≤ x"ÕkHõÅ∞ ã¨=∞iÊOK«=∞x „Ñ¨Éèí∞ «fiO JkèHÍ~°∞Å#∞ HÀiOk. D

qKå~° HÀãÖ =∞ÅÉÏ~ü „áêO «OÖ’ Hõg∞+¨#~ü, "Õ∞l„¿ãì\ò ™êú~ÚÅÖ’ Ñ¨xKÕã¨∞Î#fl T.L.STRANGE, W. LOGAN Å#∞ xÜ«∞q∞OzOk. D JkèHÍ~°∞Å∞ "≥∂áê¡ u~°∞QÆ∞ÉÏ@¡‰õΩ

HÍ~°ÏÅ#∞ qâı¡+≤ã¨∂Î x"ÕkHõ `«Ü«∂~°∞KÕã≤, "≥∂áê¡Å x~åÌH˜ ∆ºÑ¨Ù Jz"Õ`«,JÑ‘Êà◊√§–`åã‘à◊√§– =ã¨∂à◊§ ¿Ñ~°¡`À J„Hõ=∞ =ã¨∂à◊√§, "≥∂áê¡Å#∞ k‰õΩ¯ÖËx J<å^äŒã¨=∂[OQÍ «Åz ÉÏQÀQÆ∞Å∞ Ñ¨\ìOK«∞HÀHõáÈ=@O, W=hfl JÉèí„ Œ å ÉèÏ=O HõÅ∞QÆKÕã≤,Ô~·`åOQÆ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞‰õΩ HÍ~°=∞Ü«∂º~Ú, Jx ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞.

„a\©+π =ºuˆ~Hõ « «ÎfiO, =∞ « „Ñ¨ÉèÏ=O, x~°Hõ∆~åã¨º «, Jã¨=∞„QÆ"≥∞ÿ# Éèí∂ãÖã¨ ~°Å∞‰õÄ_® HÍ~°=∞x T.S. STRANGE J^Œ#OQÍ ¿Ñ~˘¯<åfl_»∞. u~°∞QÆ∞ÉÏ@¡#∞

Jz"Õ¿ãO^Œ∞‰õΩ Ñ¨Å∞ ã¨∂K«#Å∞ KÕ™ê_»∞. "≥∂áê¡ [#ã¨=¸Ç¨Å g∞^Œ L=∞‡_ç[i=∂<åÅ#∞ qkèOKåÅx, Pã∞ÎÅ#∞ [ÑÙÎ KÕÜ«∂Åx, PÜ«Ú è•Å#∞ ™êfinè#O KÕã∞HÀ"åÅx

ã¨∂zOKå_»∞. Éèí∂q∞x #=Ú‡‰õΩx „|uˆH "≥∂áê¡Å = ŒÌ #∞O_Õ "≥\ìHõuÎ J#|_Õ Ñ¨x=Ú@∞ì#∞‰õÄ_® LO_»x=fi~å Œ<åfl_»∞. D ã¨∂K«#Å "Õ∞~°‰õΩ ≥zÛ# ' PÜ«Ú è•Å x¿+ èŒ K«@ìO —,"≥∂áê¡ Œ∞~°O`åÅ K«\ÏìxH˜ =∞iO « |Å"≥∞ÿ# HÀ~°Å#∞ ≥zÛÃÑ\ìOk. D x"ÕkHõ «~°∞"å «„Ñ¨Éèí∞`«fiÑ¨~°OQÍ Ô~q#∂º q^è•#OÖ’ H˘xfl =∂~°∞ÊÅ∞ ãÖÉèíqOKå~Ú. P =∂~°∞ÊÅ

Ñ¨~°º™ê#OQÍ Éèí∂q∞ g∞^Œ, =º=™êÜ«∞^•~°∞Å g∞^Œ, „Ñ¨[Å g∞^Œ ™êkèOK«∞‰õΩ#fl

91 92

ÉèÏ~°`« ™êfi`«O„`Àº^Œº=∞O–=Úã≤¡O „Ñ¨*ÏáÈ~å\ÏÅ∞ ã¨Ü«∞º £ #j~ü JÇ¨Ï=∞‡ £Ñ¨@∞ì#∞ ã¨_»eOK«_®xH˜ *ˇx‡Å∞ W+¨ìÑ¨_»Hõ áÈ=@O`À JkèHÍ~°∞Å∞ "≥∂áê¡Å Ñ¨@¡ `«=∞"≥·Yix U =∂„ «O =∂~°∞ÛHÀÖËHõ áÈÜ«∂~°∞. D J#∞‰õÄÖ JOâßÅ#∞ LÑ¨Ü≥∂yOK«∞‰õΩx

*ˇx‡Å∞ Ô~zÛáÈÜ«∂~°∞. "≥∂áê¡Å x"å™êÅ g∞^Œ ^•_»∞Å∞ [iQÍ~Ú. ÉèÏs ãÖYºÖ’JÔ~ã¨∞ìÅ∞ ™êQÍ~Ú. Ô~·`«∞Å QÆ$Ç¨ÅÖ’x =º=™êÜ«∞ Ñ¨x=Ú@¡#∞ ‰õÄ_® PÜ«Ú^è•Å∞QÍ

„Ñ¨Hõ\Õz ™êfinè#O KÕã¨∞‰õΩx "≥∂áê¡Å`À *·à◊§#∞ xOáê~°∞.D <ÕÑ¨ äŒºOÖ’ "≥∂áê¡ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞¡ H˘O « "Õ∞~°‰õΩ =∞O ŒyOKå~Ú. Éèí∂ã¨=∞ã¨º

U =∂„`«O Ñïëê¯~°O HÍHõáÈ=@O`À u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞¡ ã¨=∞ã≤áÈÖË^Œ∞. 1880Ö’Mc.WATTERS J#∞ JkèHÍi „Ñ¨Éèí∞`åfixH˜ XHõ x"ÕkHõ ã¨=∞iÊã¨∂Î, D u~°∞QÆ∞ÉÏ@¡‰õΩ,

*ˇx‡Å Ç¨Ï «ºÅ‰õΩ =º=™êÜ«∞^•~°∞ÅÖ’ U~°Ê_ç# JãÖ «$Ñ≤Î HÍ~°=∞x ¿Ñ~˘¯O@∂, PJãÖ «$Ñ≤Îx `˘ÅyOK«x Õ ã¨=∞ã¨º Ñïëê¯~°O HÍ Œ<åfl_»∞. Éèí∂™êfi=ÚÅ J„Hõ=∂Å =Å#

"≥∂áê¡Å∞ u~°QÆ|_®¤~°O@∂, POˆQ¡Ü«∞ JkèHÍ~°∞Å∞ Ñ¨Å∞=∂~°∞¡ „Ñ¨™êÎqOK«@O`À WILL-IAM LOGAN #∞ qKå~°ÏkèHÍiQÍ xÜ«∞q∞ã¨∂Î „Ñ¨Éèí∞ «fiO Hõq∞\©x "Õã≤Ok. qKå~°

«~°∞"å « Œ∞<Õfl"å_çH˜ Éèí∂q∞ g∞ Œ JkèHÍ~åÅ∞ HõeÊOKåÅx, Éèí∂™êfi=ÚÅ JkèHÍ~åÅ‰õΩHÀ`« qkèOKåÅx, Ô~·`«∞#∞ Éèí∂q∞ #∞O_ç "≥·^˘Åyã¨∞Î#flÑ¨Ù_»∞, Éèí∂q∞ Jaè=$kúH˜ Ô~·`«∞

KÕã≤# Y~°∞Û#∞ Éèí∂™êfiq∞ #∞O_ç WÑ≤ÊOKåÅx LOGAN «# x"ÕkHõÖ’ ã¨∂zOKå_»∞.

*ˇx‡Å H˘ «Î Z «∞ÎÅ∞D x"ÕkHõÅ P^è•~°OQÍ K«\ÏìÅÖ’ Ñ¨Å∞=∂~°∞ÊÅ∞ `≥zÛ<å, JkèHÍ~°∞Å#∞

Ö’|~°∞Û‰õΩx, <åºÜ«∞™êú<åÅ#∞ =â◊O KÕã¨∞‰õΩx Éèí∂™êfi=ÚÅ∞ `«=∞ JkèÑ¨`åºxfl

xÅ∞Ñ¨ÙHÀ™êQÍ~°∞. "≥∂áê¡ Ô~· «∞ „Ñü™ês "≥∂ã¨áÈÜ«∂_»∞. Ô~· «∞ P„QÆÇ¨xH˜ JO «∞ÖË‰õΩO_®áÈ~ÚOk. JO Œ∞=Å# „Ñ¨Éèí∞ «fiO H˘O «"Õ∞~°‰õΩ ky~åHõ «Ñ¨ÊÖË Œ∞. Ô~· «∞#∞ Ç¨Ï~îå «∞ÎQÍ

Éèí∂q∞ #∞O_ç `˘ÅyOz#@ì~Ú Õ, P Éèí∂q∞ Jaè=$kúH˜ Ô~· «∞ KÕã≤# Y~°∞Û#∞ K≥e¡OzQÍx`˘ÅyOK«~å Œx „Ñ¨Éèí∞ «fiO KÕã≤# K«@ìO =Å# Ô~· «∞‰õΩ H˘O «Ö’ H˘ «O "Õ∞Å∞ [iyOk.

QÆ`«OÖ’ ÖÏQÍ *ˇx‡ `«# Wëêì#∞™ê~°OQÍ Éèí∂q∞ #∞O_ç "≥∂áê¡Å#∞ `˘ÅyOK«_®xH˜‰õΩ^Œ~°x Ñïã≤÷u U~°Ê_çOk. D Ñïã≤÷`«∞Å #∞O_ç |Ü«∞@Ñ¨_»_®xH˜ *ˇx‡Å∞ ãïH˘`«Î«

Z «∞ÎÅ∞ "Õ™ê~°∞. U Éèí∂q∞ #∞O_»~Ú Õ "≥∂áê¡ Ô~· «∞#∞ `˘ÅyOKåÅ#∞‰õΩ<åfl_À, P Ô~· «∞™êQÆ∞KÕã¨∞Î#fl Éèí∂q∞x *ˇx‡ W «~°∞Å‰õΩ WzÛ"Õ¿ã"å_»∞. JO Œ∞‰õΩQÍ#∞ «y# „ÑüÑ¶ÅO

ã‘fiHõiOKÕ"å_»∞. P Éèí∂q∞x ã‘fiHõiOz# =ºHÎx '' "Õ∞ÖËÛ~° « •~ü —— (MELCHARTHDAR)JO\Ï~°∞. D =ºHÎ *ˇx‡ #∞O_ç Éèí∂q∞x fã¨∞‰õΩx, "≥∂áê¡ Ô~· «∞ g∞ Œ "å[ºO "Õã≤≤ J «xx

HÀ~°∞ì‰õΩ ÖÏy, Éèí∂q∞x ™êfinè#O KÕã¨∞‰õΩO\Ï_»∞. J#O «~°O «#H˜+ì"≥∞ÿ# "åiH˜, `å=ÚHÀi#O`« H“Å∞WKÕÛ =ºH˜ÎH˜ P Éèí∂q∞x H“Å∞H˜zÛ *ˇx‡H˜ K≥e¡Oz# „ÑüÑ¶¨ÅO, HÀ~°∞ì

Y~°∞ÛÅ∞ ~å|@∞ì‰õΩO\Ï_»∞. *ˇx‡ `«# Éèí∂q∞x "Õ∞ÖËÛ~°`«^•~üÅ‰õΩ JÑ¨ÊyOz KÕ`«∞Å∞Hõ_»∞HÀ¯<Õ"å_»∞. "Õ∞ÖËÛ~°`«^•~°∞¡Ö’ <åºÜ«∞"å^Œ∞Å∞ J`«ºkè‰õΩÅ∞ HÍ=@O =Å# "≥∂áê¡

Ô~·`«∞Å g∞^Œ ˆHã¨∞Å∞ ÃÑ^ŒÌ ãÖYºÖ’ ^•YÅÜ«∂º~Ú. D ~°Hõ"≥∞ÿ# H˘`«Î Z`«∞ÎÅ =Å#*ˇx‡Å∞, *ˇx‡Å =`åÎÎã¨∞^•~°∞ÖË HÍ‰õΩO_®, "Õ∞ÖËÛ~°`«^•~°∞Å∞ ‰õÄ_® "≥∂áê¡Å‰õΩ #∂`«#

â◊„`«∞=ÙÅÜ«∂º~°∞.

„Ñ¨ äŒ=∞ ™êfi «O„ «º ã¨=∞~°OÖ’ "≥∂áê¡Å∞„a\©+π =ºuˆ~Hõ áÈ~å\ÏÅ‰õΩ ÃÑ\˜ìOk ¿ÑÔ~·# "≥∂áê¡Å∞ „Ñ¨^ä Œ=∞ ™êfi`«O„`«º

ãÖ„QÍ=∞OÖ’ ÃÑ^ŒÌQÍ áêÖÁæ#ÖË^Œ∞. ÉèÏ~°fÜ«∞ ã≤áê~ÚÅ, „Ñ¨[Å q[$OÉèí`À ^Õâ◊O

J@∞ì_çHáÈ «∞#flÑÙÊ_»∞ "≥∂áê¡Å∞ P ÉÏ@#∞ JOkÑÙK«∞ÛHÀHõáÈ=_»O x[OQÍ Dãπì WO_çÜ«∂HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ J^Œ$+¨ì=∞x K«i„`«HÍ~°∞Å∞ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. „Ñ¨^è•#OQÍ *ˇx‡Å ^ÒëêìºxH˜

=ºuˆ~HõOQÍ, P Œ∞+¨µìÅ‰õΩ =`åÎã¨∞ ÑëH˜#O Œ∞# PÜ«Ú è•Å∞ KÕ «Ñ¨\ì# "≥∂áê¡Å‰õΩ „a\©+¨~°¡Hõ|O^èŒ Ç¨Ï™êÎÅ #∞O_ç D ^Õâßxfl Ñ¨ÓiÎQÍ q=ÚHõÎO KÕÜ«∞QÆÅ=∞#fl PÖ’K«# P<å_»∞

HõÅ∞QÆÖË Œ∞. „a\©+¨~°¡ g∞ Œ f„= =ºuˆ~Hõ «#∞ ãÖ «iOK«∞‰õΩ#fl "≥∂áê¡Å‰õΩ ãÔ~·# <åÜ«∞Hõ «fiOÅaèOz, =∂~°æ Œ~°≈HõO KÕã≤LO>Ë P g~Àz « u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞¡ =∞~À q èŒOQÍ ™êy LO_Õ=#_®xH

`å~å¯OQÍ 1857 <å\˜ áÈ~å@OÖ’ áêÖÁæ#fl H˘O « =∞Ok "≥∂áê¡Å∞ ~°∞A=Ù KÕ™ê~°∞.„Ñ¨ ÕºHõOQÍ XHõ <åÜ«∞‰õΩ_»∞ ÖË#Ñ¨Ê\˜H©, Ñ¨\˜+ì"≥∞ÿ# áÈ~å@ =º=ã÷ Hõ~°∞"≥·#Ñ¨Ê\˜H© „a\©+¨~°¡

h_»#∞ ‰õÄ_® U=∂„ «O ã¨Ç≤ÏOK«ÖËx "≥∂áê¡Å∞, „Ñ¨ äŒ=∞ ™êfi «O„ «º ãÖ„QÍ=∞ ã¨=∂Kå~°O`ÀL ÕÎl «∞Ö· z#fl ™êú~ÚÖ’<≥·<å „a\©+¨~°¡ g∞ Œ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ KÕã≤ P<å\˜ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞‰õΩ

`å=Ú ^Œ∂~°OQÍ ÖË=∞<åfl~°∞.

1857 PQÆã∞ìÖ’ „Ñ äŒ=∞ ™êfi «O„ «º ã=∞~°O „áê~°OÉèí"≥∞ÿO Œ#fl â◊√Éèí"å~°Î ≥Å∞ã∞‰õΩx,

Z~åfl_»∞ „áêO`åxH˜ K≥Ok# Zxq∞k =∞Ok "≥∂áê¡ g~°∞Å∞ P kâ◊QÍ =ÚO^Œ_»∞QÆ∞

"Õ™ê~°∞. HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ u~°QÆ|_»=∞x „Ñ¨[Å‰õΩ Ñ≤Å∞Ñ¨ÙxKåÛ~°∞. ''..L «Î~°

Ç≤ÏO^Œ∂™ê÷#OÖ’ „áê~°OÉèí"≥∞ÿ# u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞, HõOÃÑh áêÅ##∞ Jã¨Î=ºã¨ÎO KÕã≤Ok.

áêÅ‰õΩÅ∞ „Ñ¨ã¨∞Î «O JÜ≥∂=∞Ü«∞ Ñïã≤÷ «∞ÅÖ’ L<åfl~°∞. W@∞=O\˜ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ^•_»∞Å∞

KÕã≤#@ì~Ú`Õ, HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ∞ `«=∞ |ÅQÍÅ#∞ `≥Ñ≤ÊOK«∞‰õΩ<Õ J=HÍâ◊O LO_»^Œ∞.

Hõ#∞Hõ u~°QÆ|_»\ÏxH˜ W Õ ãÔ~·# J Œ#∞. =∞#O =∞# ¿ãflÇ≤Ï «∞Å`À ãÖ|O è•Å#∞ U~åÊ@∞

KÕã¨∞‰õΩx u~°QÆ|_®e...——, Jx "≥∂áê¡Å∞ „Ñ¨*ÏhHÍxfl u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞‰õΩ Ñ¨ÙiH˘ÖÏÊ~°∞.

P „Ñ¨Ü«∞`åflÅ∞, „Ñ¨Kå~°O =∞iO « =ÚO Œ∞‰õΩ ™êQÆHõ=ÚO Õ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ "≥∂áê¡Å~°ÇÏãº HÍ~°ºHõÖÏáêÅ#∞ áêÅHõ=~åæÅ∞ Ñã≤Hõ\Ïì~Ú. JO «\`À „Ñ äŒ=∞ ™êfi «O„ «º ã=∞~°OÖ’

ÉèÏQÆOQÍ "≥∂áê¡Å∞ „áê~°OaèOz# u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ã¨=∞ã≤áÈ~ÚOk. D q+¨Ü«∂Å#∞ 1857JHÀì|~ü 16# [iy# HÀ~°∞ì qKå~°Ö’x ™ê‰õ∆ΩÅ∞, HõOÃÑh JkèHÍ~°∞Å∞ ã¨=∞iÊOz#

iHÍ~°∞¤Å ^•fi~å |Ç≤Ï~°æ`«=∞Ü«∂ºÜ«∞x „Ñ¨=ÚY ~°K«~Ú`« DR. CONRAD WOOD¿Ñ~˘¯<åfl_»∞.

D q+¨Ü«∂Å∞ "≥∂áê¡Å∞ ˆH=ÅO `«=∞ =ºH˜ÎQÆ`« Éèí∂ã¨=∞ã¨º Ñïëê¯~°O HÀãÖ=∂„ «"Õ∞ HÍ‰õΩO_®, JÑ¨Ê\˜ =~°‰õΩ ™êQÆ∞ «∞#fl Ô~· åOQÆ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞‰õΩ aè#flOQÍ „a\©+¨~°¡#∞

D QÆ_»¤ g∞ Œ #∞O_ç "≥à◊§Q˘@ì_®xH˜ «=∞ Ñïq∞ «∞Å∞, Ñï èŒ∞Å "Õ∞~°‰õΩ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞Ö’ÉèÏQÆ™êfi=ÚÅÜ«∂º~°x ≥Å∞Ñ¨Ù «∞<åfl~Ú. Éèí∂q∞ HÀãÖ „a\©+¨~°¡#∞, *ˇx‡Å#∞ Z Œ∞~˘¯#@O`À

ãïÃÑ@∞ìHÀ‰õΩO_® „Ñ¨^äŒ=∞ ™êfi`«O„`«º áÈ~å@OÖ’ ÉèÏQÆ™êfi=ÚÅ∞ HÍ"åÅ#fl PHÍOHõ∆#∞=ºHõÎOKÕÜ«∞@O ^•fi~å, =∂`«$Éèí∂q∞x =Åã¨áêÅ‰õΩÅ Hõ|O^èŒ Ç¨Ï™êÎÅ #∞O_ç q=ÚHõÎO

93 94


KÕÜ«∂Å#flO « =~°‰õΩ ™êy "≥∂áê¡Å∞ K«i„ « ã¨$+≤ìOKå~°∞. D ÉèÏ= Ñ¨~°OÑ¨~°ÖË P «~°∞"å «*ÏfÜ≥∂ Œº=∞OÖ’ «=∞ ≥·# g~Àz « áê„ «#∞ x~°fiÇ≤ÏOKÕO Œ∞‰õΩ "≥∂áê¡Å#∞ Ñ¨ÙiH˘ÖÏÊ~Ú.

*ÏfÜ≥∂ Œº=∞OÖ’ "≥∂áê¡Å∞1916 "Õ∞ =∂ãÖÖ’ _®Hõì~ü JhaÃãO\ò J èŒºHõ∆ «# Ç¨ÏŸ"£∞~°∂Öò L Œº=∞OÖ’ ÉèÏQÆOQÍ

[iy# =∞ÅÉÏ~°∞ lÖÏ¡ „Ñ¨ äŒ=∞ ã¨=∂"Õâ◊O`À, ŒH∆ =∞ÅÉÏ~°∞Ö’ *ÏfÜ≥∂ Œº=∞ Ñ¨=<åÅ∞gK«@O „áê~°OaèOKå~Ú. ÉèÏ~° « *ÏfÜ«∞ HÍO„ÔQãπ ~°OQÆ „Ñ¨"Õâ◊O KÕã≤# "≥Ú Œ\˜ <åÅ∞QÆ∞ãÖ= «û~åÅÖ’ *ˇx‡Å∞, P *ˇx‡Å‰õΩ =`åÎã¨∞QÍ =º=Ç¨ÏiOKÕ <åºÜ«∞"å Œ∞Å, ãÖÑ¨#∞flÅáê„ « JkèHõOQÍ LO_Õk. P HÍ~°OQÍ "≥∂áê¡Å∞ HÍO„ÔQãπ‰õΩ Œ∂~°OQÍ LO_çáÈÜ«∂~°∞.1920 U„Ñ≤Öò 28= Õn# [iy# =∞O*Ëi ã¨=∂"Õâ◊OÖ’ dÖÏÑ¶ ü L Œº=∞O QÆ∞iOz"≥Ú Œ\˜™êiQÍ "≥∂áê¡Å∞ ≥Å∞ã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. D ã¨=∂"Õâ◊OÖ’ ãÖMÏºÑ¨~°OQÍ *ˇx‡Å g∞ Œ"≥∂áê¡ Ô~· «∞Åk ÃÑ·KÕ~Ú J~ÚºOk. J@∞ «~°∞"å « #∞Oz "≥∂áê¡Å∞ HÍO„ÔQãπÖ’ JkèHõãÖYºÖ’ áêÖÁæ#@O P~°OÉèí"≥∞ÿOk.

XHõ"≥·Ñ¨Ù HÍO„ÔQãπ ã¨=∂"Õâ◊O, =∞~À"≥·Ñ¨Ù =∂i# "≥∂áê¡Å áÈ~å@ Œ$HõÊ èŒO =Å#dÖÏÑ¶ ü L Œº=∞O, •xH˜ À_»∞QÍ ÉèÏ~° « *ÏfÜ«∞ HÍO„ÔQãπ „Ñ¨Hõ\Õz# ã¨Ç¨Ü«∞ x~åHõ~°L Œº=∞O "≥∂áê¡Å#∞ ÉÏQÍ PHõi¬OzOk. dÖÏÑ¶ ü#∞ ~° Œ∞Ì KÕã¨∂Î „a\©+π áêÅHõ=~åæÅ∞fã¨∞‰õΩ#fl x~°‚Ü«∂xfl =ÚÖÏ¡Å∞, =∞øbfiÅ∞ ( «OQÆÖòû) f„=OQÍ x~°ã≤ã¨∂Î, dÖÏÑ¶ ü–ã¨Ç¨Ü«∞x~åHõ~° L Œº=∂ÅÖ’ áêÖÁæ<åeûOkQÍ „Ñ¨[Å‰õΩ Ñ≤Å∞Ñ¨ÙxKåÛ~°∞. JO Œ∞‰õΩ «QÆæ@∞ìQÍ<ÕZ~åfl_»∞‰õΩ K≥Ok# Ç¨r =iÜ«∞O‰õΩ#fl`ü ‰õΩ<åÇ¨Ï=∞^£ Ç¨ÏÜü∞ (VARIANKUNNATHKUNAHMADHAI) ÖÏO\˜ <åÜ«∞‰õΩ_»∞ dÖÏÑ¶¨`ü Hõq∞\© HÍ~°º^Œi≈QÍ ZOÑ≤HõÜ«∂º~°∞.P «~°∞"å « ™êy# "≥∂áê¡Å u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞‰õΩ PÜ«∞# u~°∞QÆ∞ÖËx <åÜ«∞‰õΩ_»Ü«∂º~°∞.

1921 [#=i =∂ãÖ #∞O_ç „áê~°OÉèí"≥∞ÿ E<£ =~°‰õΩ "≥∂áê¡Å „áê|ÅºO QÆÅ

Jxfl „áêO`åÅÖ’ dÖÏÑ¶ ü Hõq∞\©Å∞ U~°Ê_®¤~Ú. "≥∂áê¡ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ PÜ«∂ „QÍ=∂Å#∞Ñ¨~°º\Õz L`åûÇ¨Ï=O «∞Ö·# ™ê÷x‰õΩÅ#∞ „áÈ «ûÇ≤ÏOKå~°∞. P Hõ$+≤ Ñ¶e «OQÍ "≥∂áê¡Å

Ñ¨@∞ìQÆÅ Jxfl „áêO`åÅÖ’ *ÏfÜ≥∂ Œº=∞ ÉèÏ"åÅ∞ |ÅOQÍ <å@∞‰õΩ<åfl~Ú. dÖÏÑ¶ ü–ã¨Ç¨Ü«∞ x~åHõ~° =Ú=∞‡~°OQÍ ™êyOk. D ãÖ^Œ~°ƒùOQÍ =∞øÖÏ<å J|∞Öò HõÖÏO

P*Ï^£, =∞øÖÏ<å =∞Ç¨Ï‡^£ Jb, =∞øÖÏ<å ëœHõ`ü Jb, =∞Ç¨`å‡QÍOnèÅ „Ñ¨ãÖQÍÅ∞"≥∂áê¡Å#∞ ÉÏQÍ „Ñ¨ÉèÏq «O KÕ™ê~Ú. *ˇx‡Å g∞ Œ u~°QÆ|_ç „a\©+π |ÅQÍÅ#∞ ZkiOKÕ

„Hõ=∞OÖ’ P`å‡~°ÊÅ‰õΩ áêÅÊ_Õ qt+¨ì "å~°ã¨`«fiO QÆÅ "≥∂áê¡Å∞ L`ÕÎl`«∞ÅÜ«∂º~°∞.„a\©+π |ÅQÍÅ#∞ «=∞ Éèí∂ÉèÏQÆO #∞O_ç <≥\ì"ÕÜ«∂Åx ãÖHõeÊOKå~°∞.

P ÅHõ∆º™ê^èŒ# HÀãÖ „áêÏÅ#∞ JiÊOK«@O HÍ‰õΩO_® QÍOnèr „Ñ¨É’kèOz#JÇ≤ÏO™ê =∂~°æOÖ’ =ÚO^Œ∞‰õΩ ™êˆQO^Œ∞‰õΩ ã≤^Œú=∞Ü«∂º~°∞. D ãÖ^Œ~°ƒùOQÍ Ç≤ÏO^Œ∂

–=Úã≤¡OÅ SHõº « Ñï_è»qe¡Ok. J@∞ dÖÏÑ¶ ü Hõq∞\©Å∞ W@∞ ã¨Ç¨Ü«∞ x~åHõ~° Hõq∞\©Å∞,HÍO„ÔQãπ Hõq∞\©ÅÖ’ <åÜ«∞Hõ «fiO =Ç≤ÏOz, =∞ «O`À ãÖ|O èŒO ÖË‰õΩO_® HÍ~°º„Hõ=∂Å#∞

x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞. P<å\˜ dÖÏÑ¶¨`ü Hõq∞\©ÅÖ’ N ÔH.Ñ≤. ˆHâ◊= g∞#<£, N Ü«Ú. QÀáêÅg∞#<£, N ÔH.q.l. g∞#<£, N Ü«∞O. QÀáêÅ g∞#<£, N ÔH. âıY~° g∞#<£, N ÔH. =∂ èŒ=

g∞#<£, N \˜.q. K« «∞Î ‰õΩ\©ì g∞#<£, N Ü«∞O.Ñ≤. <å~åÜ«∞ g∞#<£, N ZeÜ«∂ <åÜ«∞~ü,[<åÉò =∞Ç¨Ï‡ £ J|∞Ì„~°Ç¨‡<£ ™êÃÇÏÉò, =∞øbfi MÏ Œ~ü "≥ÚÇ≤ÏnÌ<£, =∞øbfi "≥∂_»∞H˘Ü«∂,

[<åÉò Ñ≤. "≥Ú_»∞HÀÜ«∂, [<åÉò ÔH =ÚÇ¨Ï=∞‡ £ =Úã¨ûeÜ«∂~ü, [<åÉò "≥∂Ç≤ÏnÌ<£ HÀÜ«∂`«k`«~°∞Å∞ ã¨Éèí∞ºÅ∞.

D ãÖ Œ~°ƒùOQÍ Ç≤ÏO Œ∂ ™È Œ~°∞Å`À ãŸº «QÍ "≥∞ÅQÍÅx, Z@∞=O\˜ Ñïã≤÷ «∞ÅÖ’"åiH˜ Hõ+¨ìO–#+¨ìO HõeyOK«‰õΩO_® K«∂_®Åx =Úã≤¡O =ÚÖÏ¡Å∞, `«OQÆÖòû HÀ~°@O`À

Ç≤ÏO^Œ∂–=Úã≤¡OÅ =∞^èŒº Ñ¨\˜+¨ì"≥∞ÿ# ¿ãflÇ¨ÏãÖ|O^è•Å∞ =ºHõÎ=∞Ü«∂º~Ú. X`«ÎáêÖˇO(OTHAPALAM ) „QÍ=∞OÖ’ Ç≤ÏO Œ∂ ™È Œ~°∞Å∞ Õ=Ù_çfl Tˆ~yã¨∞ÎO_»QÍ, JO Œ∞Ö’

áêÖÁæ#fl "åiH˜ =Úã≤¡OÅ∞ H˘|ƒi ÉÁO_®Å hà◊§`À ^•Ç¨ÏO fiÛ# J~°∞^≥·# ã¨Å∞ãÖÑ¶∞@#Å∞ KÀ@∞KÕã¨∞‰õΩ<åfl~Ú. J#∂Ç¨Ïº"≥∞ÿ# D SHõº « „a\©+π JkèHÍ~°∞Å#∞ ëêH±‰õΩ

QÆ∞iKÕã≤O Œx, „Ñ¨=ÚY ~°K«~Ú « _®Hõì~ü ~˘<åÖò¤ q∞Å¡~ü "åºMÏºxOK«_®xfl |\ì P<å_»∞Ç≤ÏO Œ∂–=Úã≤¡O [# ã¨=Ú^•Ü«∂Å =∞ èŒº =ºHõÎ"≥∞ÿ# ¿ãflÇ¨ÏãÖ|O è•Å ™ê÷~Ú, Ñ¨\˜+ì «

`≥Å∞ã¨∞ÎOk.

=∞øÖÏ<å ëœHõ ü Jb „Ñ¨ãÖQÍÅ∞1920 PQÆã¨∞ì 18# HÍeHõ\òÖ’ [iy# dÖÏÑ¶ ü ã¨=∂"Õâ◊OÖ’ =∞Ç¨`å‡ QÍOnè,

=∞øÖÏ<å ëœHõ ü Jb áêÖÁæ<åfl~°∞. P ã¨ÉèíÖ’ "≥∂áê¡Å∞ ã¨Ç¨Ü«∞ x~åHõ~° L Œº=∞OÖ’áêÖÁæ#@O, W™ê¡O „Ñ¨HÍ~°O ^èŒ~°‡ã¨=∞‡`«=∞x, Y∞~å<£ „Ñ¨HÍ~°OQÍ ã¨Ç¨Ü«∞ x~åHõ~°J#∞ã¨~°©Ü«∞=∞x „Ñ¨Hõ\ÕKå~°∞. D =∂~°æOÖ’ ÅH∆ÍºÅ#∞ ™êkèOK«∞HÀÖËHõáÈ~Ú#@ì~Ú Õ=∞iO « f„= K«~°ºÅ‰õΩ, `åºQÍÅ‰õΩ «Ü«∂~°∞HÍ"åeû =ã¨∞ÎO Œx ëœHõ ü Jb WzÛ# Ñ≤Å∞Ñ¨Ù"≥∂áê¡Å#∞ L ÕÎ[ÑïÛOk. P Ñ≤Å∞Ñ¨Ù`À "≥∂áê¡Å∞ =∞iO « L`åûÇ¨ÏO`À HÍ~°º„Hõ=∂ÅÖ’áêÖÁæ<åfl~°∞. =∞øÖÏ<å „Ñ¨ãÖQÍÅ#∞ „Ñ¨Éèí∞ «fiO f„=OQÍ ÑïQÆÕzOk. P „Ñ¨ãÖQÍÅ∞"≥∂áê¡Å#∞ Ô~K«ÛQ˘>ËìqQÍ L<åflÜ«∞x, =∞O Œ∞ Œ\ìOz L#fl Ñ¶≤~°OyH˜ =∞øÖÏ<å „Ñ¨ãÖQÍÅ∞"≥eyOz# Jyæ Éèí~å\ÏÖÏ¡ ÃÑ#∞ „Ñ¨=∂^•xfl ≥zÛÃÑ@ìQÆÅ=x áêÅHõ=~åæÅ∞ ÉèÏqOKå~Ú.''... PÜ«∞# „Ñ¨ãÖQÍÅ∞ "≥∂áê¡Å #∞Oz „Ñ¨=∂ ŒO H˘x ≥KÕÛq èŒOQÍ L<åfl...—— Ü«∞x,

CHIEF SECRETARY OF MADRAS TO THE GOVERNMENT OF INDIA,L#fl`åkèHÍ~°∞Å‰õΩ ÑÖÑ≤# x"ÕkHõÖ’ ¿Ñ~˘¯<åfl_»∞. JO^Œ∞‰õΩ `«QÆæ@∞ìQÍ<Õ ëœHõ`ü Jb

ZHõ¯_» „Ñ¨ãÖQÍÅ∞ KÕã≤<å „a\©+¨~°¡ g∞^Œ áÈ~å@O KÕÜ«∞@O J^èŒ~°‡O, J<åºÜ«∞O,J„Hõ=∞O g∞ Œ áÈ~å_»@"Õ∞HÍHõ JÖÏ¡ÇπÏ =∂~åæ# áÈ~å_»@"Õ∞#<åfl~°∞. èŒ~å‡xfl, <åºÜ«∂xfl

™ê÷Ñ≤OK«@O HÀãÖ =∞~°ÕK«@O QÍx, P HÍ~°º™ê èŒ#Ö’ ™êQÆ∞ «∞#fl =º‰õΩÎÅ‰õΩ J_»∞¤QÍxeKÕ J^èŒ~°‡=~°Î#∞Å#∞ K«OÑ¨@OHÍx `«Ñ¨ÙÊHÍ^Œ<åfl~°∞. D áÈ~å\ÏÅÖ’ QÍOnèr

„Ñ¨É’kèOz# JÇ≤ÏO™ê =∂~°æOÖ’ #_çKÕO^Œ∞‰õΩ =Úã≤¡OÅ∞ "åQÍÌ#O KÕã≤Ü«Ú<åfl~°O@∂,P =∂~°æOÖ’ xˆ~ÌtOz# QÆ=∂ºxfl KÕ~°∞HÀÖË#@ì~Ú Õ, =Úã≤¡OÅ∞ «=∞ ≥·# =∂~åæxfl `å"Õ∞

x~°‚~ÚOK«∞HÀ=K«∞Û#x PÜ«∞# „Ñ¨=zOKå~°∞. D ãÖ Œ~°ƒùOQÍ H˘O Œ~°∞ è•i‡Hõ <Õ «Å∞,QÆ`«OÖ’ "≥∂áê¡Å∞ J#∞ãïOz# P`å‡~°ÊÅ#∞ ‰õÄ_»^ŒO@∂ „Ñ¨Kå~°O KÕ™ê~°∞. ''...â◊„ «∞=Ù ^•_çKÕã≤#Ñ¨ÙÊ_»∞, «Ñ≤ÊOK«∞HÀÖË#Ñ¨Ê_»∞, Kå=Ù «Ñ¨Ê Œ#flÑ¨ÙÊ_»∞, z=iHõO\Ï ~°Hõ∆

95 96


HÀãÖ „Ñ¨Ü«∞uflOKåe `«Ñ¨Ê P`å‡~°ÊÅ‰õΩ áêÅÊ_»@O ãïHÍ^Œ∞...—— JO@∂ ™êy#„Ñ¨ãÖQÍÅ∞ "≥∂áê¡Å PÖ’K«<å èÀ~°∞Å#∞ =∂~åÛ~Ú.

D ÑïÏ=∂Å`À „a\©+π áêÅ‰õΩÅ∞ HõÅ=~°Ñ¨_®¤~°∞. Ñïã≤÷ «∞Å∞ J Œ∞Ñ¨Ù «¿ÑÊÖ’QÍK«~°ºÅ∞ fã¨∞HÀHõáÈ`Õ, ã¨=∞~°jÅ∞Ô~·# "≥∂áê¡Å#∞ J^Œ∞Ñ¨ÙKÕÜ«∞@O Hõ+¨ì`«~°=∞=Ù`«∞O^Œx

ÉèÏqOKå~°∞. Hõ~°¯â◊OQÍ L^Œº=∂xfl J˜z"ÕÜ«∂Åx ãÖHõeÊOKå~°∞. „a\©+π áÈbã¨∞QÆ∂_è»Kå~°∞Å∞ L^Œº=∞HÍ~°∞Å g∞^Œ xÑ¶¨∂#∞ f„=`«~°O KÕ™ê~°∞. L^Œº=∞HÍ~°∞Å =∞^èŒº

Z@∞=O\˜ ã¨=∂Kå~°O KÕ~°‰õΩO_® *Ï„QÆ «ÎÅ∞ fã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. H˘iÜ«∞~üÅ#∞ x~°ƒOkèOKå~°∞.„Ñ¨[Å #∞O_ç Uq èŒ"≥∞ÿ<å ã¨Ç¨ÏHÍ~°O ÅaèOK«‰õΩO_® LO_ÕO Œ∞‰õΩ ‰õΩÜ«Ú‰õΩÎÅ∞ Ñ¨<åfl~°∞.

qÉèílOz áêeOK«∞ ã¨∂„ «O`À áêÅ##∞ ã¨∞ã≤÷~°O KÕã¨∞‰õΩ#fl „a\©+π áêÅHõ=~åæÅ∞ „Ñ¨*ÏL Œº=∂xfl J˜z "Õ¿ãO Œ∞‰õΩ Z «∞ÎÅ∞ "Õâß~Ú.

dÖÏÑ¶ ü Hõq∞\©ÅÖ’ "≥∂áê¡Å∞ JkèHõOQÍ L<åfl~°∞ Hõ#∞Hõ dÖÏÑ¶ ü =ºuˆ~Hõ Hõq∞\©ÅU~åÊ@∞‰õΩ ã¨Ç¨Ü«∞ ã¨Ç¨ÏHÍ~åÅ∞ JOkOKå~°∞. *ˇx‡Å‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ U~°Ê_ç# H“Å∞^•~°∞Å

ãÖÑ¶¨∂Å‰õΩ áÈ\©QÍ *ˇx‡Å =`åÎã¨∞^•~°∞Å`À „Ñ¨`ÕºHõ ãÖÑ¶¨∂Å∞ „áê~°OaèOÑ¨ KÕâß~°∞.dÖÏÑ¶ ü Ñ¨ åHÍxfl x¿+kèOKå~°∞. <åÜ«∞‰õΩÅ ãÖKå~°O g∞ Œ POHõ∆Å∞ qkèOKå~°∞. Ñ¨~°º@#Å

g∞^Œ xÑ¶¨∂ ÃÑOKå~°∞. PÜ«Ú^è•Å∞ ^•zÃÑ\Ïì~°#fl <≥ÑÖ`À „áê~°÷<åÅÜ«∂Å∞, QÆ$Ç¨Åg∞ Œ ^•_»∞Å∞ [iáê~°∞. "≥∂áê¡Å‰õΩ |Å"≥∞ÿ# HO„^•Å#fl „ÑüKÀ@ ^•_»∞Å#∞ xifiÑ¶∞flOQÍ

™êyOKå~°∞. J_»∞¤ =zÛ# [#ã¨=¸Ç¨Å Ñ¨@¡ ^•~°∞OQÍ =º=Ç¨ÏiOKå~°∞. D K«~°ºÅ`À"≥∂áê¡Å QÆ∞O_≥ =∞O_çáÈ~ÚOk. <åÜ«∞‰õΩÅ P[˝Å#∞ [=^•@~å^Œx „Ñü# Ñ¨Óx#

"≥∂áê¡Å∞ J@∞ *ˇx‡Å K«~°ºÅ#∞, W@∞ áêÅ‰õΩÅ K«~°ºÅ#∞ ZO`À F~°∞Ê`À ã¨Ç≤ÏOKå~°∞.P ã¨=∞Ü«∞OÖ’ Ç≤ÏO^Œ∂–=Úã≤¡OÅ =∞^èŒº# zK«∞Û ÃÑ>ËìO^Œ∞‰õΩ áêÅHõ=~åæÅ∞

„Ñ¨Ü«∞`åflÅ∞ =Ú=∞‡~°O KÕâß~Ú. =∞ÅÉÏ~°∞ „áêO`«OÖ’ JkèHõ ãÖYºÖ’ QÆÅ "≥∂áê¡=Úã≤¡OÅ‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ Ç≤ÏO Œ∞=ÙÅ#∞ Ô~K«ÛH˘\Ïì~°∞. ÅHõ∆º™ê èŒ#‰õΩ Jxfl ~°HÍÅ Z «∞ÎÅ∞

"ÕÜ«∞™êQÍ~°∞. ˆH~°à◊ „Ñ¨^Õâò HÍO„ÔQãπ Hõq∞\© <åÜ«∞‰õΩ_»∞ N ÔH. =∂^èŒ=<£ <åÜ«∞~ü DK«~°ºÅ QÆ∞iOz '=∞ÅÉÏ~°∞ HõÖÏÑÖ— Ö’, '... =∞`« ™ê=∞~°™êºxfl qzÛù#flOKÕã≤Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ#∞ =Úã≤¡OÅ #∞O_ç ^Œ∂~°O KÕÜ«∞_®xH˜ „Ñ¨Éèí∞`«fiO f„="≥∞ÿ# K«~°ºÅ‰õΩáêÅÊ_çOk...— J<åfl~°∞. *ÏfÜ≥∂^Œº=∂xfl J˜KÕO^Œ∞‰õΩ „Ñ¨Éèí∞`«fiO fã¨∞‰õΩ#fl Ju

„Ñ¨=∂ ŒHõ~° K«~°ºÅ∞, P «~°∞"å « =∞ÅÉÏ~üÖ’ U~°Ê_ç# ÉèíÜ«∂#Hõ Ñïã≤÷ «∞Å‰õΩ HÍ~°=∞xJ@∞ POQÆ¡ JkèHÍ~°∞Å∞, W@∞ ã¨fi Õj K«i„ «HÍ~°∞Å∞ f~å‡xOK«@O ^•fi~å „Ñ¨Éèí∞ «fiO

ZO «\˜ Œ∞~å‡~°æÑ¨Ù K«~°ºÅ‰õΩ áêÅÊ_çOk J~°÷OKÕã¨∞HÀ=K«∞Û.

x¿+^è•Å∞–x~°ƒO^è•Å∞dÖÏÑ¶ ¨` ü–ã¨Ç¨Ü«∞ x~åHõ~° L^Œº=∂Å ã¨Éè íÅ∞, ã¨=∂"ÕâßÅ#∞ ZHõ¯_®

[~°QÆx=fi~å^Œx JkèHÍ~°∞Å∞ „Ñ¨Éèí∞`åfixH˜ ã¨ÅÇëKåÛ~°∞. ^ŒH˜∆ =∞ÅÉÏ~°∞ "Õ∞l„¿ãì\ò,Ô~·`«∞ ã¨ÉèíÅ#∞ x¿+kèOKå_»∞. ''...JÖÏO\˜ ã¨=∂"ÕâßÅ∞ [~°QÆ@O =Å# „Ñ¨Éèí∞`åfixH˜=∂„`«"Õ∞ HÍHõ, D lÖÏ¡Ö’x Ç≤ÏO^Œ∂ *ˇx‡Å‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ J=∂Ü«∞‰õΩÖˇ·# "≥∂áê¡Å=∞<ÀÉèÏ"åÅ∞ K≥Åˆ~QÆ∞`åÜ«∞x...—— L#fl`åkèHÍ~°∞Å‰õΩ `≥eáê_»∞. D L_»`« =ÓÑ¨ÙÅ‰õΩ

„Ñ¨[Å∞ QÍx, ã¨=∞~°jÅ Ü≥∂^èŒ∞Öˇ·# "≥∂áê¡Å∞ QÍx ÉèíÜ«∞Ñ¨_»ÖË^Œ∞. „a\©+π =ºuˆ~HõáÈ~å\ÏÅÖ’ „áêÏÅ∞ ÑÖQÍ ÃÑ@ì_®xH˜ "≥#∞HÍ_»x "≥∂áê¡Å∞ x¿+ è•Å∞–x~°ƒO è•Å‰õΩHõÅ=~°Ñ¨_»ÖË^Œ∞. ^Õâ◊ "åºÑ≤`«OQÍ ™êQÆ∞`«∞#fl L^Œº=∞OÖ’ ÉèÏQÆ™êfiq∞ HÍ"åÅx, Ñ¨Ù\˜ìÃÑiy# =∞\˜ì HÀãÖ "≥∂áê¡ a_»¤_»∞ ZO`«\˜ `åºQÍxÔH·<å "≥#∞nÜ«∞_»#fl q+¨Ü«∂xflx~°∂Ñ≤OKåÅx, Jxfl\˜h ã¨Ç≤ÏOKå~°∞. „Ñ¨Éèí∞ «fiO qkèOz# x¿+ èŒÑ¨Ù L «Î~°∞fiÅ#∞, J„Hõ=∞x~°ƒO^è•Å#∞ Ô~·`åOQÆO, „Ñ¨[Å∞ ÉÏÇ¨@OQÍ LÅ¡OÑ¶≤∞Oz, ã¨Éè íÅ∞, ã¨=∂"ÕâßÅ∞Ü«∞^è•`«^äŒOQÍ [~°∞Ñ¨ÙHÀ ™êQÍ~°∞. HõÅÊHõOK≥i J#∞ „QÍ=∞OÖ’ x¿+^èŒÑ¨Ù L`«Î~°∞fiÅ#∞LÅ¡OÑ¶≤∞Oz [iy# ã¨ÉèíÖ’ 20 "ÕÅ =∞Ok áêÖÁæ<åfl~°∞. á⁄<åflx J#∞ „áêO`«OÖ’[iy# ã¨ÉèíÅÖ’ „Ñ¨[Å#∞ áÈbã¨∞Å∞ f„=OQÍ z «HõÉÏk J=∂#∞+ÖQÍ =º=Ç¨ÏiOKå~°∞.

„Ñ¨[Å∞ QÆ`«ºO`«~°OÖËHõ u~°QÆ|_®¤~°∞. P Ñïã≤÷`«∞Å#∞ q=iã¨∂Î, ' „áêÏÅ#∞`«$„áêÜ«∞OQÍ ÉèÏqOKÕ L„^ÕHõÑ¨Ói`«∞Öˇ·# "≥∂áê¡Ö’¡ Jã¨Ç¨Ü≥∂^Œº=∞<Õ Jyfl HõOÑ¨_»‰õÄ_»^Œx "≥Ú^Œ\˜ #∞O_ç „Ñ¨Éèí∞`«fi=Ú "åÔ~O`À P`«∞~°`«`À #∞O_çi.— Jx _®Hõì~üÑ¨\Ïìaè ã‘ å~å=∞Ü«∞º «# ÉèÏ~° « *ÏfÜ«∞ HÍO„ÔQãπ K«i„`«Ö’ ~å™ê~°O>Ë P<å\˜ Ñïã≤÷uZO «\˜ f„=OQÍ LO^À, JO Œ∞Ö’ "≥∂áê¡Å áê„ « ZO «\˜ „áê è•#º «#∞ ãÖ «iOK«∞‰õΩO^À`Õ@`≥Å¡=∞=Ù`«∞Ok. Ñïã≤÷`«∞Å∞ KÕ*Ï~°‰õΩO_® HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞‰õΩÅ∞, dÖÏÑ¶¨`ü <Õ`«Å∞,N ã≤. ~å[QÀáêÖÏKåi, [<åÉò Ü«∂‰õÄÉò Ç¨ï¿ãû<£, N =∂ èŒ=<£<åÜ«∞~ü, N QÀáêÅg∞#<£, [<åÉò =∞Ç¨Ï=∞‡ £ HÀÜ«∂ «k «~°∞Å∞ Hõ$+≤ KÕ™ê~°∞. „Ñ¨[Å∞ x„QÆÇ¨ÏO áê\Õz<å„Ñ¨Éèí∞`«fiO f„="≥∞ÿ# „Ñ¨fHÍ~° K«~°ºÅ‰õΩ áêÅÊ_çOk. D K«~°ºÖË "≥∂áê¡Å ãïH˘`«Îu~°∞QÆ∞ÉÏ@∞‰õΩ ÉÏ@Å∞ "Õã≤Ok.

| ŒÌÖ·# |_»ÉÏyflN Éè’QÆ~åA Ñ¨\Ïìaè ã‘ å~å=∞Ü«∞º #"≥∂ Œ∞ KÕã≤#@∞ìQÍ<Õ, L„ ÕHõÑ¨Ói « ã¨fiÉèÏ=ÙÖ·#

"≥∂áê¡Å =∞ã≤Îëê¯ÅÖ’ ã¨Ç¨Ü«∞x~åHõ~° J<Õ JyflHõO Ñ¨_»<Õ Ñ¨_çOk. Jk HÍãÎ „Ñ¨Éèí∞ «fiOqkèOz# x¿+ è•Å∞, ™êyOz# x~°ƒO è•Å`À =∞iO «QÍ ~°QÆ∞Å∞‰õΩOk. <åÜ«∞‰õΩÅ g∞ Œ,

™ê=∂#º HÍ~°ºHõ~°ÎÅ g∞^Œ JkèHÍ~°∞Å∞ ™êyOz# JÔ~ã¨∞ìÅ∞, ^Œ∞~å‡~åæÅ∞ "≥∂áê¡Å#∞„Ñ¨[fiiÅ¡KÕâß~Ú. D Ñïã≤÷ «∞Å∞, ÉèÏ~° « ™êfi «O„`À Œº=∞ K«i„ «Ö’ q"å^•ã¨Ê Œ Ñ¶∞@ìOQÍ

=∂i# 1920–22 <å\˜ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞‰õΩ, "≥∂áê¡Å |e^•<åxH˜, =∞ÅÉÏ~°∞ JÅ¡HõÖ’¡ÖÏxH˜HÍ~°=∞Ü«∂º~Ú.

1921 Ñ¶≤„|=i 5= `Õn# ã¨ÉèíÅ#∞, ã¨=∂"ÕâßÅ#∞ „Ñ¨Éèí∞`«fiO x¿+kèOzOk."≥∂áê¡ <Õ`«Å∞ ã¨Ç¨Ï[OQÍ<Õ D x¿+^è•xfl LÅ¡OÑ¶≤∞OKå~°∞. ã¨ÉèíÅ∞, ã¨=∂"ÕâßÅ#∞

„áê~°÷<åÅÜ«∂ÅÖ’ x~°fiÇ≤ÏOK« Ñ¨Ó#∞‰õΩ<åfl~°∞. x¿+^è•[˝Å∞#flÑ¨Ê\˜H© <åÜ«∞‰õΩÅ∞ `«=∞HÍ~°ºHõÖÏáêÅ#∞ Ü«∞^è•`«^äŒOQÍ ™êyOK«@O`À <Õ`«Å#∞ JÔ~ã¨∞ì KÕÜ«∂Åx „Ñ¨Éèí∞`«fiO

x~°‚~ÚOzOk. P x~°‚Ü«∞O "Õ∞~°‰õΩ Ñ¶≤„|=i 26= Õn# dÖÏÑ¶ ü Hõq∞\© <åÜ«∞‰õΩÖ·#áê„~å~ÚÖò ‰õΩ<£ JÇ¨Ï=∞ £ ( PORRAYIL KUNAHAMAD ) , áê„~å~ÚÖò J|∂|Hõ~ü,

( PORRAYIL ABUBAKAR ) q.q.ÇÏã<£ ‰õΩ\©ì, HõÖÏ¡~° Öò JÇÏ=∞‡ £ (KALLARAKKALAHAMAD) Å#∞ u~°∞OQÍ_çÖ’ JÔ~ã¨∞ì KÕ™ê~°∞. <åÜ«∞‰õΩÅ K«~°ºÅ∞ âßOu Éèí„ Œ «Å‰õΩ

97 98


„Ñ¨=∂^ŒHõ~°OQÍ Ñïq∞OKåÜ«∞x P~ÀÑ≤Oz ˆHã¨∞Å∞ #"≥∂^ŒÜ«∂º~Ú. P `«~°∞"å`«

qKå~° «O «∞ #_çÑ≤Oz P~°∞ =∂™êÅ *·Å∞ tHõ∆ qkèOKå~°∞.D K«~°ºÅ`À "≥∂áê¡Å∞ =∞O_çÑ¨_®¤~°∞. =∞ÅÉÏ~°∞ "≥∂áê¡Å Ç¨Ï$ ŒÜ«∂ÅÖ’x |_»ÉÏyfl

| ŒÌÖ·Ok. P ã¨=∞Ü«∞OÖ’ „Ñ¨=ÚY "≥∂áê¡ <åÜ«∞‰õΩ_»∞, dÖÏÑ¶ ü Hõq∞\© J„QÆ<Õ « =∞øbfiJb =Úã¨ûeÜ«∂~ü#∞ (MOULI ALI MUSSALIYAR) JÔ~ã¨∞ì KÕÜ«∂eûOkQÍ =∞„^•ã¨∞lÖÏ¡ HõÖˇHõì~ü W.Ü«∞O. ä•=∞ãπ P ÕâßÅ∞ *ÏsKÕ™ê_»∞. PÜ«∞##∞ JÔ~ã¨∞ì KÕ¿ãÎ "≥∂áê¡ÅP„QÆÇ¨xfl K«qK«∂_®eû =ã¨∞ÎO Œx, P L„ ÕHÍxfl xÜ«∞O„uOK«ÖË=∞#fl ÉèíÜ«∞O`À JÑ¨Ê\˜H˜JkèHÍ~°∞Å∞ q∞#fl‰õΩO_çáÈÜ«∂~°∞.

„Ñ¨[Å x~°ã¨# XHõ"≥·Ñ¨Ù f„= «~°O J=Ù «∞O_»QÍ =∞~À"≥·Ñ¨Ù JkèHÍ~°∞Å∞ x¿+ è•Å#∞,x~°ƒO è•Å#∞ =∞iO « Z‰õΩ¯= KÕ™ê~°∞. „Ñ¨ ÕºHõ K«\ÏìÅ x|O èŒ#Å#∞ J=∞Å∞Ö’H˜ ≥zÛ„Ñ¨=ÚY *ÏfÜ«∞ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ Ü«∂‰õÄÉò Ç¨Ïã¨<£ ÖÏO\˜ "åix JÔ~ã¨∞ì KÕ™ê~°∞. =∞øbfiWifl‰õΩ#fl"£∞ Jb =Úã¨ûeÜ«∂~ü <åÜ«∞Hõ åfi# u~°∞OQÍ_ç Ñ¨@ìÏxH˜ K≥Ok# dÖÏÑ¶ üHÍ~°ºHõ~°ÎÅ∞ ÃÑ ŒÌ ãÖYºÖ’ „Ñ¨ Œ~°≈#Å∞ x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞. D HÍ~°º„Hõ=∂Å∞ ~å#∞#fl «∞áê#∞#∞ã¨∂zOK«™êQÍ~Ú. XHõ"≥·Ñ¨Ù D x~°ã¨# *ÏfiÅÅ∞ „Ñ¨[fiiÅ∞¡ «∞#fl ã¨=∞Ü«∞OÖ’<Õ Ñ¨tÛ=∞Z~åfl_»∞ „áêO`«OÖ’ á⁄<åflx Ñ¨@ìOÖ’ U~°Ê_ç# dÖÏÑ¶¨`ü =ºuˆ~Hõ Hõq∞\© ã¨Éèí∞ºÅ∞,JkèHÍ~°∞Å JO_» ŒO_»Å`À EÖ· "≥Ú Œ\˜ "å~°OÖ’ ã¨Éèí#∞ x~°fiÇ≤ÏOK«_®xH˜ ™êÇ¨Ïã≤OKå~°∞.D HÍ~°º„Hõ=∂xfl dÖÏÑ¶¨`ü HÍ~°ºHõ~°ÎÅ∞ Z^Œ∞~˘¯<åfl~°∞. "≥∂áê¡Å∞ q~°∞K«∞‰õΩÑ¨_®¤~°∞. DãÖ Œ~°ƒùOQÍ q~°∞K«∞‰õΩ Ñ¨_ç# "≥∂áê¡Å è•\˜H˜ áÈbã¨∞Å∞ xÅ∞=ÖËHõáÈÜ«∂~°∞. áÈbã¨∞ÅÑ¨ÖÏÜ«∞#O "≥∂áê¡Ö’ P`«‡qâßfi™êxfl W#∞=∞_çOÑ¨KÕÜ«∞@"Õ∞HÍHõ, áÈbã¨∞ |ÅQÍÅO>Ëz#flK«∂Ñ¨Ù‰õΩ HÍ~°"≥∞ÿOk.

D ãÖÑ¶¨∞@# `«~°∞"å`« dÖÏÑ¶¨`ü =ºuˆ~‰õΩÅ∞, „Ñ¨Éèí∞`«fi J#∞‰õÄÅ =~åæÅ g∞^Œ

dÖÏÑ¶¨`ü HÍ~°ºHõ~°ÎÅ∞ ^•_»∞Å∞ „áê~°OaèOKå~°∞. D ^•_»∞ÅÖ’ =∞`«O, ‰õΩÅO, =~°æO,

=~°‚O J_»∞¤~åÖË Œ∞. 1921 PQÆã¨∞ì „áê~°OÉèíOÖ’ u~°∞OQÍ_ç „áêO «OÖ’ ã¨Ç¨Ü«∞ x~åHõ~°

L^Œº=∂xfl "≥∂áê¡Å∞ =∞iO`« "ÕQÆ=O`«O KÕ™ê~°∞. `åQÆ∞_»∞‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ „Ñ¨Kå~åxfl

f„= «~°O KÕ™ê~°∞. D „Ñ¨Kå~° HÍ~°º„Hõ=∂Å#∞ áÈbã¨∞Å∞ J_»∞¤HÀ=_»O`À âßOu Éèí„ Œ «Å‰õΩ

ÉèíOQÆO U~°Ê_çOk. Ñ¨Å∞KÀ@¡ Ç≤ÏO™êHÍO_»Å∞ KÀ@∞KÕã¨∞‰õΩ<åfl~Ú. P ã¨=∞Ü«∞OÖ’<ÕÑ¨Ù‰õΩ¯@∂~ü "≥∞áê¡Å∞, „a\©+¨~°¡ =`åÎã¨∞^•~°∞_≥·# Éèí∂™êfiq∞H˜ ãÖ|OkèOz# Éèí=<åxfl

P„Hõq∞OK«∞‰õΩ<åfl~°∞. P Éèí=<åxfl «=∞ „áê~°÷<åÅÜ«∞OQÍ =∂~°∞Û‰õΩ<åfl~°∞. P *ˇx‡ Ñ¨H∆Í#=zÛ# |ÅQÍÅ#∞ Z^Œ∞~˘¯<åfl~°∞. |ÅQÍÅ∞ Ñ¨ÖÏÜ«∞#O z`«ÎyOKå~Ú. D ãÖÑ¶¨∞@#

«~°∞"å « ^•^•Ñ¨Ù 3 "å~åÅ áê@∞ JHõ _» "≥∂áê¡Å ~å[ºO ™êyOk. EÖ· 29# =∞~À"≥∂áê¡ <åÜ«∞‰õΩ_»∞ Ñ¨Ù‰õΩ¯@∂~ü dÖÏÑ¶¨`ü Hõq∞\© HÍ~°º^Œi≈ =_»ˆH¯q\˜ìÖò =∞Ç¨Ï=∞‡^£ (VADAKKE-VITTIL MUHAMAD ) WO\˜ g∞^Œ ^•_ç [iyOk. Ñ¨Ù‰õΩ¯@∂~ü *ˇx‡J~°= u~°∞=ÚÖòáê^£ WO\˜ #∞O_ç `«∞áêH˜x ^˘OQÆ`«#O KÕ™ê_»#fl P~ÀÑ¨Å g∞^Œ

á⁄bã¨∞Å∞ ^•_ç KÕ™ê~°∞. D K«~°ºÖ’ áÈbã¨∞Å‰õΩ «∞áêH© ^˘~°HõÖË Œ∞. =∞Ç¨Ï‡ £#∞ JÔ~ã¨∞ìKÕÜ«∞_®xH˜ áÈbã¨∞Å∞ „Ñ¨Ü«∞uflOK«QÍ „Ñ¨[Å∞ J_»∞¤‰õΩx P „Ñ¨Ü«∞`åflÅ#∞ ==Ú‡KÕ™ê~°∞.

áÈbã¨∞Å∞ L`«ÎKÕ`«∞Å`À u~°∞QÆ∞=ÚYO Ñ¨\Ïì~°∞.

Dq èŒOQÍ Ñ¨Å∞ „áêO`åÅÖ’ "≥∂áê¡Å∞ áÈbã¨∞ |ÅQÍÅ g∞ Œ, Ãã·x‰õΩÅ g∞ Œ,

„Ñ¨Éèí∞`«fi J#∞‰õÄÅ =~åæÅ g∞^Œ, dÖÏÑ¶¨`ü–ã¨Ç¨Ü«∞ x~åHõ~°À^Œº=∞ =ºuˆ~‰õΩÅ g∞^ŒÃÑ·KÕ~ÚQÍ =ÚO Œ∞‰õΩ ™êQÆ∞ «∞#fl ã=∞Ü«∞OÖ’, „Ñ[Å Q“~°"åaè=∂<åÅ#∞ ™⁄O «O KÕã∞‰õΩ#fl

=∞øbfi Jb =Úã¨ûeÜ«∂~ü g∞^Œ „Ñ¨Éèí∞`«fiO Hõ#∞fl Ñ¨_çOk. PÜ«∞# JÔ~ã¨∞ì KÕÜ«∂Åxx~° ‚~ÚOz# „Ñ¨Éè í∞`«fiO `«`«Ê ùe`«OQÍ L`«Ê#fl=∞ÜÕ∞º J"åOKè «hÜ«∞ Ñïã≤ ÷`«∞#∞

Z Œ∞~˘¯#_®xH˜ HÍeHõ\ò #∞O_ç „Ñ¨ ÕºHõOQÍ ™êÜ«Ú èŒ áÈbã¨∞ |ÅQÍÅ#∞ ÉèÏs ãÖYºÖ’~°Ñ≤ÊOzOk.

=∞øbfi Jb =Úã¨ûeÜ«∂~ü =∞øbfi Jb =Úã¨ûeÜ«∂~ü 1853Ö’ «∂~°∞Ê =∞O*ËiÖ’QÆÅ ÑÖ_çHõ _£ ã¨g∞áê#

QÆÅ <≥e¡‰õΩ¯@∞ìÖ’ [x‡OKå~°∞. «O„_ç Wi‰õΩ¯#fl<£ Ñ¨Å¡@∞ì =∞ÅÜ«∂e ‰õΩOz "≥ÚÇ≤ÏnÌ<£,«e¡ Jg∞<å. <≥e¡‰õΩ¯@∞ìÖ’ „áê äŒq∞Hõ ™ê÷~Ú è•i‡Hõ q Œº#∞ Ñ¨ÓiÎ KÕã≤# =Úã¨ûeÜ«∂~ü

L#fl « q ŒºHÀãÖ =∞HÍ¯ "≥àÏ§~°∞. =∞HÍ¯ #∞O_ç uiy =KåÛHõ, ÅHõ∆ n=ÙÅÖ’x Hõ<å~°\ìnfiÑÖÖ’x XHõ áê~î°âßÅÖ’ „Ñ¨ è•<åKå~°∞º_çQÍ KÕ~å~°∞. JHõ _» Ñ¨xKÕã¨∞Î#fl ã¨=∞Ü«∞OÖ’=∞ÅÉÏ~üÖ’x «# ‰õΩ@∞Oc‰õΩÅ∞ 1894 "Õ∞ 24# „a\©+π |ÅQÍÅ`À áÈ~å_»∞ «∂ „áêÏÅ∞q_çz# ã¨=∂Kå~°O JO Œ∞‰õΩx ã¨fiã÷ÖÏxH˜ =KÕÛâß~°∞. 1897Ö’ [iy# =∞~˘Hõ áÈ~å@OÖ’q∞ye# ‰õΩ@∞O| ã¨Éèí∞ºÅ∞ ‰õÄ_® „a\©+π áÈbã¨∞Å TK«HÀ «‰õΩ QÆ∞~°Ü«∂º~°∞. P ãÖÑ¶∞@#`À"≥∂áê¡ Ô~· «∞ [<å=o Ñ¨@¡ J «ºO « H˜~å «HõOQÍ =º=Ç¨Ïiã¨∞Î#fl ≥Å¡ áêÅ‰õΩÅ#∞ ZÖÏÔQ·<å`«iq∞"ÕÜ«∂Åx PÜ«∞# ^Œ$_è»OQÍ x~°‚~ÚOK«∞‰õΩ<åfl~°∞. D x~°‚Ü«∞O`À Hõ~°_»∞QÆ\˜ì#„a\©+π =ºuˆ~H˜QÍ, *ÏfÜ«∞ ÉèÏ"åÅ#∞ #~°#~å# xOÑ¨Ù‰õΩ#fl Ñ¨zÛ *ÏfÜ«∞"åkQÍ PÜ«∞#~°∂áêO`«~°O K≥O^•~°∞.

D =∞^èŒº HÍÅOÖ’ PÜ«∞# J<ÕHõ q^•º ãÖã¨÷ÅÖ’ Ñ¨xKÕ™ê~°∞. 1907Ö’u~°∞OQÍ_çÖ’x „Ñ¨=ÚY q^•ºãÖã÷‰õΩ JkèÑüQÍ xÜ«∞q∞ «∞ÅÜ«∂º~°∞. q^•º~°∞÷Å‰õΩ è•i‡Hõ

=∂~°æ^Œ~°≈Hõ`«fiO`À áê@∞QÍ „a\©+π =ºuˆ~Hõ`« #∂iáÈ™ê~°∞. 1916 „áêO`«OÖ’*ÏfÜ≥∂ Œº=∞ Ñ¨=<åÅ∞ gK«@O`À P ÉÏ@#∞ JOkÑ¨ÙK«∞Û‰õΩ<åfl~°∞. 1920Ö’ u~°∞OQÍ_ç

Ñ¨@ì dÖÏÑ¶¨`ü Hõq∞\© U~°Ê_ç#Ñ¨C_»∞ Ñ≤.Ü«∞O. Ñ¨ÙHÀflÜ«∂ `«#flÖò`À áê@∞QÍ Jb=Úã¨ûeÜ«∂~ü ‰õÄ_® Hõq∞\© Láê èŒº‰õ∆ΩÅ∞QÍ xÜ«∞q∞ «∞ÅÜ«∂º~°∞. PÜ«∞# ã¨=∞~°÷=O «"≥∞ÿ#

<åÜ«∞Hõ`«fiO, P^Œ~°≈=O`«"≥∞ÿ# =∂~°æ^Œ~°≈Hõ`«fiOÖ’ u~°∞OQÍ_ç Ñ¨@ì ã¨g∞Ñ¨ „QÍ=∂ÅÖ’dÖÏÑ¶¨`ü Hõq∞\©Å∞ U~°Ê_®¤~Ú. PÜ«∞# „Ñ¨`ÕºHõ tHõ∆Ö’ HÍ~°ºHõ~°ÎÅ∞ ã¨∞tH˜∆`«∞Å∞QÍ

`«Ü«∂~°Ü«∂º~°∞. HÍ~°ºHõ~°ÎÅ‰õΩ „Ñ¨`ÕºHõ ^Œ∞ã¨∞ÎÅ∞ xˆ~ÌtOKå~°∞. „Ñü â◊√„Hõ"å~°O PÜ«∞#J#∞K«~°∞Å∞, xˆ~ÌtOz# ^Œ∞ã¨∞ÎÅ`À ZO`À „Hõ=∞tHõ∆`À „áê~°÷#Å‰õΩ ~å=@O, uiy

"≥à◊§@O [iˆQk. P ~ÀA# [iˆQ „Ñ¨ãÖQÍÅÖ’ «∞áêH© «∂\ÏÖÏ¡O\˜ =∂@Å`À „a\©+πáêÅ‰õΩÅ g∞ Œ PÜ«∞# q~°∞K«∞‰õΩÑ¨_Õ"å~°∞. „a\©+π „Ñ¨Éèí∞ «fiO ‰õÄeáÈ «∞O Œh, QÍOnèr,

Jb ™È Œ~°∞Å∞ «=∞‰õΩ ã¨Ç¨Ü«∞Ñ¨_» å~°x, „Ñ¨[ÅO`å QÍOnèrH˜, Jb ™È Œ~°∞Å‰õΩ À_®Ê@∞JOkOKåÅx, „a\©+π <åºÜ«∞™ê÷<åÅ#∞ |Ç≤Ï+¨ iOKåÅx, „a\©+π JkèHÍ~°∞Å#∞ JO «O

KÕÜ«∂Åx, =∞øbfi =Úã¨ûeÜ«∂~ü P „Ñ¨ãÖQÍÅÖ’ <˘H˜¯ K≥¿ÑÊ"å~°x „a\©+π JkèHÍi

99 100

ÉèÏ~°`« ™êfi`«O„`Àº^Œº=∞O–=Úã≤¡O „Ñ¨*ÏáÈ~å\ÏÅ∞ ã¨Ü«∞º £ #j~ü JÇ¨Ï=∞‡ £Ü«∞Ñ¶π.a. W"å<£û «# x"ÕkHõÖ’ ¿Ñ~˘¯<åfl_»∞.

z=~°‰õΩ =∞øbfi Jb =Úã¨ûeÜ«∂~ü#∞ JÔ~ã¨∞ì KÕÜ«∂Åx JkèHÍ~°∞Å∞ x~°‚~ÚOKå~°∞.

PÜ«∞# HÀãÖ HÍeHõ\ò #∞O_ç „Ñ¨ ÕºHõOQÍ =zÛ# áÈbã¨∞ |ÅQÍÅ∞ "Õ@ „áê~°OaèOKå~Ú.PQÆã¨∞ì 19= Õn ~å„u lÖÏ¡ HõÖˇHõì~ü, _ç.Ü«∞ãπ.ã≤. Ç≤ÏKüHÍH±, áÈb#∞ L#fl`åkèHÍ~°∞Å∞

`«=∞ |ÅQÍÅ`À u~°∞OQÍ_ç KÕ~°∞‰õΩ<åfl~°∞. „QÍ=∂xfl K«∞@∞ì=Ú\˜ì =∞øbfi Jb, W`«~°<åÜ«∞‰õΩÅ HÀãÖ „áê~°÷<åÅÜ«∂Å∞, QÆ$Ç¨Å#∞ ™È^• KÕâß~°∞. „Ñ¨=ÚY dÖÏÑ¶ ü <Õ «Å∞

Å=‰õΩ\©ì, ‰õΩ#›bfi, MÏ Œ~ü "≥ÚÇ≤ÏnÌ<£ÖÏO\˜ "åÔ~=fi~°∂ áÈbã¨∞Å‰õΩ zHõ ÖË Œ∞. PÜ«Ú è•Å∞L<åflÜ«∞#fl <≥ÑÖ`À "åi QÆ$Ç¨Å g∞^Œ ^•_»∞Å∞ [iÑ≤<å ZHõ¯_® Ug∞ ^˘~°HõÖË^Œ∞.

z=~°‰õΩ x„ ŒáÈ «∞#fl F =ÚQÆ∞æ~°∞ ™ê=∂#º HÍ~°ºHõ~°ÎÅ#∞ =∂„ «O J Œ∞Ñ¨ÙÖ’H˜ fã¨∞‰õΩxu~°∞OQÍ_ç áÈbã¨∞ ¿ãì+¨<£‰õΩ «~°eOKå~°∞.D q+¨Ü«∂xfl ≥Å∞ã¨∞‰õΩ#fl u~°∞OQÍ_ç „Ñ¨[Å∞

áÈbã∞ ¿ãì+<£ = ŒÌ QÆ∞q∞‰õÄ_»QÍ, dÖÏÑ¶¨ ü <åÜ«∞‰õΩ_»∞ ÔH.Ü«∞O. =∞øbfi ãiÌ K≥Ñ≤Ê ÑOÑ≤"Õâß~°∞.HÍx áÈbã¨∞ |ÅQÍÅ∞ ÑÖ~°Ñ¨Ê<£QÆ∞_ç ã¨g∞áê# QÆÅ \Ï#∂~ü J#∞KÀ@ QÆ∞q∞‰õÄ_ç#

[#O g∞ Œ Z@∞=O\˜ =ÚO Œã¨∞Î ÃÇÏK«ÛiHõ ÖË‰õΩO_®<Õ HÍÅ∞ÊÅ∞ [iáê~°∞. P HÍÅ∞ÊÅÖ’#Å∞QÆ∞~°∞ =∞$u K≥O^•~°∞. U_»∞QÆ∞~°∞ QÍÜ«∞Ñ¨_®¤~°∞. D ãÖÑ¶¨∞@#`À „Ñ¨[Å∞ ÉÏQÍ

Ô~zÛáÈÜ«∂~°∞. D q+¨Ü«∞O WÖÏ =ÙO_»QÍ PQÆã¨∞ì 20# =∞øbfi =Úã¨ûeÜ«∂~ü#∞ JÔ~ã¨∞ì KÕÜ«∞_®xH˜

áÈbã¨∞Å∞ =KåÛ~°x `≥eã≤ P„QÆÇ≤ÏOz# „Ñ¨[Å∞ `«=∞ „Ñ≤Ü«∞`«=∞ <åÜ«∞‰õΩx JÔ~ã¨∞ì#∞„ÑüÑ¶∞\ÕKÕO Œ∞‰õΩ JOk# PÜ«Ú èŒ=∞ÖÏ¡ fã¨∞‰õΩx u~°∞OQÍ_ç KÕ~°∞‰õΩ<åfl~°∞. u~°∞OQÍ_ç

=∞ã‘ Œ∞, JHõ _» =Ù#fl =∞~À Ñ¨q„ « ã÷ÖÏxfl „a\©+π |ÅQÍÅ∞ ‰õÄÅQ˘\Ïì~°x ™êy# „Ñ¨Kå~°O„Ñ¨[ÅÖ’ =∞iO « P„QÆÇ¨xH˜ HÍ~°"≥∞ÿOk.

„Ñ¨=ÚY dÖÏÑ¶ ü <åÜ«∞‰õΩ_»∞ =∞øbfi ‰õΩ<£~Ú MÏ Œ~ü (Kunyi Kadar) <åÜ«∞Hõ «fiOÖ’u~°∞OQÍ_ç Ñ¨@ìÏxH˜ =ã¨∞Î#fl =¸_»∞"ÕÅ =∞Ok „Ñ¨[Å#∞ „a\©+π áÈbã¨∞Å∞ J_»∞¤‰õΩx

HÍÅ∞ÊÅ∞ [iáê~°∞. P HÍÅ∞ÊÅÖ’ Ñ¨Å∞=Ù~°∞ QÍÜ«∞Ñ¨_®¤~°∞. D ãÖÑ¶∞@# [~°∞QÆ∞ «∞O_»QÍ<Õ=∞~À"≥·Ñ¨Ù #∞O_ç „Ñ¨[Å∞ áÈbã¨∞ |ÅQÍÅ g∞^Œ Ñ¨_®¤~°∞. P „Ñ¨[Å#∞ áÈbã¨∞Å∞

xÅ∞=iOK«HõÖËHõ JKÕ «#∞ÅÜ«∂º~°∞. PÜ«Ú è•Å∞ HõeyÜ«Ú<åfl ‰õÄ_®, «O_ÀÑ¨ «O_®Å∞QÍ`«~°e =ã¨∞Î#fl „Ñ¨[Å#∞ Z^Œ∞~˘¯=_»O áÈbã¨∞ `«∞áê‰õΩÅ‰õΩ J™ê^èŒº"≥∞ÿOk. Ñïã≤÷`«∞Å∞

q+¨q∞OK«@O QÆ=∞xOz# JkèHÍ~°∞Å∞ QÆ «ºO «~°OÖËHõ ã¨g∞ÑÖÖ’x <åºÜ«∞™ê÷# Éèí=#OÖ’^•‰õΩ¯<åfl~°∞. P Éèí=<åxfl L^Œº=∞HÍ~°∞Å∞ K«∞@∞ì=Ú\Ïì~°∞. P„QÆÇ¨ÏO`À ~°yeáÈ`«∞#fl

=∞øbfi J#∞K«~°∞Å∞ P Éèí=#OÖ’H „Ñ"ÕtOz JkèHÍ~°∞Å g∞ Œ •_ç KÕâß~°∞. D ãOÑ¶∞@#Ö’lÖÏ¡ HõÖˇHõì~ü, =∞~À áÈbã¨∞ L#fl`åkèHÍi =∞~°ÕKå~°∞. „Ñ¨[Å∞ «~°∞=Ú «∞O_»QÍ „| «∞‰õΩ

r=Ù_® JO@∂ áêiáÈ"åeû# Ñïã≤÷u =zÛOk. áÈbã¨∞ |ÅQÍÅ∞ u~°∞OQÍ_ç #∞O_çHÍeHõ\ò‰õΩ ^Ò_»∞ f™ê~Ú. D ãÖÑ¶∞@#‰õΩ HÍ~°‰õΩ_»x "≥∂áê¡ <åÜ«∞‰õΩ_»∞ =∞øbfi ‰õΩ<£~Ú

MÏ Œ~ü (Kunyi Kadar) #∞ áÈbã¨∞Å∞ JÔ~ã¨∞ì KÕã≤, qKå~° «O «∞#∞ [iÑ≤Oz, „a\©+π„Ñ¨Éèí∞ «fiO PÜ«∞##∞ Lifã≤Ok.

áÈbã¨∞ |ÅQÍÅ∞ ZÑ¨C_≥ ·`Õ Ñ¨`åÎ ÖË‰õΩO_® áêiáÈÜ«∂Ü≥∂ =∞øbfi Jb

=Úã¨ûeÜ«∂~üx P „áêO`åxH˜ u~°∞QÆ∞ÖËx <åÜ«∞‰õΩxQÍ „Ñ¨[Å∞ ÑïQÆÕKå~°∞. PÜ«∞#«Hõ∆"Õ∞ áêÅ<åHÍ~°º„Hõ=∂Å x~°fiÇ¨Ï#∞ KÕÑ¨\Ïì~°∞. Ç≤ÏO Œ∂–=Úã≤¡O q=Hõ∆ «‰õΩ Jf «OQÍ

áêÅ# ™êyOKå~°∞. dÖÏÑ¶ ¨`ü ~å[ºO ™êkèOKåÅ#fl ÅHõ ∆ºO`À ã¨=∞~° ÷=O`«OQÍ=º=Ç¨ÏiOKå~°∞. „a\©+π |ÅQÍÅ∞ uiy ~åHõ «Ñ¨Ê Œx, P |ÅQÍÅ#∞ «@∞ì‰õΩx xÅ|_»QÆÅ

â◊H˜Î `«=∞‰õΩ ÖË^Œx PÜ«∞#‰õΩ `≥Å∞ã¨∞. P`«‡Ç¨Ï`åº ã¨^Œ$â◊º"≥∞ÿ# áÈ~å@O HõO>Ë „Ñ¨[Å„áêÏÅ#∞ HÍáê_»∞‰õΩ<Õ ~år =∂~°æO Ñ¨@¡ PÜ«∞# J#∞‰õÄÅ « K«∂áê~°∞. D q+¨Ü«∂Å#∞

Jb =Úã¨ûeÜ«∂~ü À Hõeã≤ Ñ¨xKÕã≤# N ˆHâ◊= g∞#<£ q=iOKå~°∞.D ãÖÑ¶¨∞@#Å QÆ∞iOz ™êy# „Ñ¨Kå~°O =Å# Ñïã¨~° „QÍ=∂Å‰õΩ „QÍ=∂Å∞

Hõ Œe u~°∞OQÍ_ç =KåÛ~Ú. P q èŒOQÍ 30 "ÕÅ =∞Ok [#O u~°∞OQÍ_çH˜ KÕ~°∞‰õΩ<åfl~°∞.áÈbã¨∞Å∞ Ñ¨ÖÏÜ«∞#O z «ÎyOK«@O`À „Ñ¨[Å P «‡qâßfiãÖ ÃÑiy, Z@∞=O\˜ ÉèíÜ«∞OHõ~°

Ñïã≤÷ «∞Å<≥·<å Z Œ∞~À¯\ÏxH˜ ã≤ ŒúO JÜ«∂º~°∞. D q+¨Ü«∂Åhfl ≥Å∞ã¨∞‰õΩ#fl =∞øbfi Jb=Úã¨ûeÜ«∂~ü ~å#∞#fl „Ñ¨=∂^•xfl Ñ¨ã≤Hõ\Ïì~°∞. HÍeHõ\ò‰õΩ "≥o§ áÈbã¨∞Å∞ ÃÑ ŒÌ ãÖYºÖ’

uiy u~°∞OQÍ_ç ~åQÆÅ~°x, =∞iO`« H˜~å`«HõOQÍ =º=Ç¨ÏiOK«QÆÅ~°x TÇ≤ÏOKå~°∞.<åÜ«∞‰õΩÅ =Å#, „Ñ¨ è•#OQÍ «# =Å# „Ñ¨[Å∞ „áêÏÅ∞ HÀÖ’Ê=@O ãïHÍ Œx ÉèÏqOz#

Jb PÖ’K«#Ö’ Ñ¨_®¤~°∞. ã¨Ç¨ÏK«~°∞Å`À ãÖ„Ñ¨kOKå~°∞. K«~°ÛÅ‰õΩ ã≤ Œú=∞<åfl~°∞. JÑ¨Ê\˜H„Ñ¨=ÚY HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞‰õΩ_»∞ N ˆHâ◊= g∞#<£, =∞Ç¨Ï=∞‡^£ J|∞Ì„Ô~Ç¨Ï=∂<£, N Ü«Ú.

QÀáêÅ~å=Ù, =∞øbfi W. "≥∞ÿ^Œ∂ `«k`«~°∞Å∞ =∞iO`« Ç≤ÏO™êHÍO_», „áê #ëêìxflx"åiOKÕO^Œ∞‰õΩ „Ñ¨Ü«∞`åflÅ∞ ™êyã¨∞Î<åfl~°∞. P ã¨=∞Ü«∞OÖ’ Jb =Úã¨ûeÜ«∂~ü

J#∞K«~°∞Å`À Hõeã≤ K«~°ÛÅ‰õΩ =KåÛ~°∞. „Ñ¨[Å „áêÏÅ#∞ HÍáê_®Å#fl ÅHõ∆ºO`À ~årH˜ã≤ Œú=∞Ü«∂º~°∞. PÜ«∞# J#∞K«~°∞Å∞ JO Œ∞‰õΩ JOwHõiOK«‰õΩO_®, â◊„ «∞=Ù`À áÈ~å_»∞ «∂

g~°=∞~°O á⁄O Œ_®xH˜ ã≤ Œú=∞Ü«∂º~°∞. K«~°ÛÅ∞ ™êQÆÖË Œ∞.PQÆã¨∞ì 28= Õn# ÉèÏs ãÖYºÖ’ u~°∞OQÍ_ç KÕ~°∞‰õΩ#fl áÈbã¨∞ |ÅQÍÅ∞, =∞øbfi

Jb =Úã¨ûeÜ«∂~ü, J#∞K«~°∞Å∞ |ã¨KÕã≤Ü«Ú#fl u~°∞OQÍ_ç A=∂ =∞ã‘^Œ∞#∞K«∞@∞ì=Ú\Ïì~Ú. HõO ŒHÍÅ∞ ã≤ ŒúOKÕã¨∞‰õΩx, PQÆã¨∞ì 30= Õn# HÍÅ∞ÊÅ∞ „áê~°OaèOKå~Ú.

=∞ã‘ Œ∞ Ö’Ñ¨Å 114 =∞Ok J#∞K«~°∞Å`À =∞øbfi z‰õΩ¯|_çáÈÜ«∂~°∞. áÈbã¨∞ HÍÅ∞ÊÅÑ¶ë`«OQÍ 22 =∞Ok =∞~°ÕK«QÍ KåÖÏ=∞Ok `«Ñ≤ÊOK«∞‰õΩ<åfl~°∞. D áÈ~å@OÖ’

„a\©+π áÈbã¨∞ |ÅQÍÅÖ’ 20 =∞Ok K«xáÈÜ«∂~°∞. z=~°‰õΩ =∞øbfi Jb =Úã¨ûeÜ«∂~ü Àáê@∞QÍ 32 =∞Ok ÖÁOyáÈÜ«∂~°∞. „Ñ¨Éèí∞ «fiO „Ñ¨ ÕºHõ <åºÜ«∞™ê÷#O U~åÊ@∞ KÕã≤Ok.

=∞øbfi PÜ«∞# J#∞K«~°∞Å‰õΩ <åºÜ«∞"åkx xÜ«∞q∞OK«∞HÀ_®xH˜, `«=∞ "å^Œ#qxÊOK«∞HÀ_®xH˜ J=HÍâ◊O W=fiÖË Œ∞. D qKå~° «O «∞ «~°∞"å « =∞øbfi`À áê@∞QÍ

12 =∞OkH˜ LitHõ∆ qkèOKå~°∞. =ÚQÆ∞æix JO_»=∂<£ n=ÙÅ‰õΩ ÑÖáê~°∞. q∞ye# 33=∞OkH˜, rq`« Mˇ·^Œ∞#∞ MÏÜ«∞O KÕ™ê~°∞. D q+¨¨Ü«∂Åxfl\˜h N ˆHâ◊= g∞#<£ `«#

' Hõe<åfl HÍÅO — J#∞ „QÆO^äŒOÖ’ ¿Ñ~˘¯<åfl~°x ENCYCLOPAEDIA OF MUSLIMBIOGRAPHY, [APH PUBLISHING CORPORATION (2001) ãÖHõÅ# Hõ~° Î

NAGENDRA KUMAR SINGH q=iOKå~°∞. D LitHõ∆ J=∞Å∞HÍHõ=ÚO^Õ =∞øbfi

101 102

ÉèÏ~°`« ™êfi`«O„`Àº^Œº=∞O–=Úã≤¡O „Ñ¨*ÏáÈ~å\ÏÅ∞ ã¨Ü«∞º £ #j~ü JÇ¨Ï=∞‡ £Jb =Úã¨ûeÜ«∂~ü 1922 Ñ¶≤„|=i 17= Õn# =∞~°ÕKå~°∞.

D ãÖÑ¶¨∞@#‰õΩ ãÖ|OkèOz# qq^èŒ Hõ^äŒ<åÅ∞<åfl~Ú. MOPPILA MUSLIMSOF KERALA J#∞ „QÆO^äŒOÖ’ ROLANAD E. MILLER (ORIENT LONGMAN -1976) aè#fl"≥∞ÿ# q=~åÅ∞ ≥eáê~°∞. P q=~åÅ „Ñ¨HÍ~°O, u~°∞OQÍ_çÖ’ „Ñ¨[Å∞ „a\©+πáÈbã∞ |ÅQÍÅ g∞ Œ u~°QÆ|_ç#ÑÙÊ_»∞ [iy# „áê #ëêìxfl QÆ=∞xOz# Jb =ÚãûeÜ«∂~ü

`å#∞ ^•H˘¯#fl ~°Ç¨Ïã¨º ™ê÷=~°O #∞O_ç ã¨fiÜ«∞OQÍ |Ü«∞@‰õΩ =KåÛ~°∞. |ÅQÍÅ`À ~årHÀãÖ =zÛ# PÜ«∞##∞, PÜ«∞# J#∞K«~°∞Å#∞ <ÕÅ g∞ Œ ‰õÄ~ÀÛ=∞<åfl~°∞. P q èŒOQÍ

‰õÄ~ÀÛQÍ<Õ áÈbã¨∞Å∞ PHõã≤‡HõOQÍ K«∞@∞ì=Ú\ì HÍÅ∞ÊÅ∞ [iáê~°x, „Ñ¨[Å∞ u~°QÆ|_»QÍ"≥Ú «ÎO g∞ Œ 17 =∞Ok =∞$u K≥O^•~°∞. P ã¨=∞Ü«∞OÖ’ Jb «Ñ≤ÊOK«∞‰õΩx K≥~åfl_£

"≥o§ JHõ _ç #∞O_ç u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞#∞ ™êyOKå~°∞. P «~°∞"å « PÜ«∞##∞ Ñ¨@∞ì‰õΩ<åfl~°∞.„\˜|∞#Öò ^•fi~å qKå~° [iÑ≤ PÜ«∞#‰õΩ =∞~° tHõ∆ qkèOKå~°x ROLANAD E.

MILLER ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞.

„a\©+¨~°¡ KèåÜ«∞Å∞ ‰õÄ_® =∂Ü«∞OPQÆã¨∞ì 20= `Õn# áÈbã¨∞Å∞ u~°∞OQÍ_ç #∞O_ç Ñ¨ÖÏÜ«∞#O z`«ÎyOK«@O,

Ñ¨Ù‰õΩ¯@∂~ü, á⁄<åflx `«k`«~° „áêO`åÅÖ’ „a\©+π |ÅQÍÅ g∞^Œ ÅaèOz# q[Ü«∞O,u~°∞OQÍ_çÖ’ Kå=Ù ≥|ƒÅ∞ ux áêiáÈ~Ú# „a\©+π JkèHÍ~°∞Å, Ãã·xHõ |ÅQÍÅ Ñ≤iH˜

K«~°ºÅ∞ "≥∂áê¡ <åÜ«∞‰õΩÅÖ’, „Ñ¨[ÅÖ’ P «‡Ãã·÷~åºxfl W#∞=∞_çOÑ¨KÕã≤Ok. P «~°∞"å «21= `Õn# dÖÏÑ¶¨`ü L^Œº=∞HÍ~°∞Å‰õΩ ÅaèOz# J#∂Ç¨Ïº q[Ü«∞O`À =∞iO`«Ô~zÛáÈÜ«∂~°∞. „a\©+π áêÅ‰õΩÅ zÇ¨flÅ<Õ HÍ^Œ∞, KèåÜ«∞Å#∞ ‰õÄ_® `«=∞ „áêO`åÅ

#∞O_ç Ñ¨ÓiÎQÍ «∞_çz "ÕÜ«∂Åx ãÖHõeÊOKå~°∞. „Ñ¨Éèí∞ «fi HÍ~åºÅÜ«∂Å g∞ Œ ^•_»∞Å∞[iáê~°∞. «QÆ∞ÅÉˇ\Ïì~°∞. Ô~·Å∞ Ñ¨\ÏìÅ#∞ Ñ‘H˜"Õ™ê~°∞. ¿ãì+¨#¡#∞ <åâ◊#O KÕ™ê~°∞. >ˇe„QÍÑ¶π

fQÆÅ#∞ ≥OÑ≤"Õ™ê~°∞. =O ≥#Å#∞ ‰õÄeÛ"Õ™ê~°∞. <åºÜ«∞™ê÷<åÅ „áêOQÆÏÅ#∞ ‰õÄ_®q_çzÃÑ@ì‰õΩO_® ^èŒfiOãÖ KÕâß~°∞. D q^èŒOQÍ "≥∂áê¡ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ HÍÅOÖ’ "≥Ú`«ÎO

Ñ¨k il„™êì~ü HÍ~åºÅÜ«∂Å∞, 23 áÈ™êìÑ¶‘ã¨∞Å∞, 52 ™ê÷xHõ „Ñ¨Éèí∞`«fi HÍ~åºÅÜ«∂Å#∞L Œº=∞HÍ~°∞Å∞ èŒfiOãÖ KÕ™ê~°x „Ñ¨Éèí∞ «fi x"ÕkHõÅ∞ ≥eáê~Ú.

D ãÖ Œ~°ƒùOQÍ „a\©+π JkèHÍ~°∞Å‰õΩ =`åÎã¨∞ ÑëH˜# =Å∞¡=<å_»∞, Z~åfl_»∞ lÖÏ¡Ö’xJu ÃÑ ŒÌ Éèí∂™êfiq∞ hÖÏO|~ü ~åA „áê™ê^•xfl "≥∂áê¡Å∞ ^ÀK«∞‰õΩ<åfl~°∞. Éèí∂™êfi=ÚÅ

^ÀÑ≤_ô Ñ¶e «OQÍ f„= ^•i„^•ºxfl J#∞Éèíqã¨∂Î, PHõe =∞O@Å`À JÅ=∞\˜ã¨∞Î#fl ¿Ñ ŒÔ~· åOQÆO D ãÖÑ¶∞@#Ö’ áêÖÁæOk. HÀ@ ÖÏO\˜ hÖÏO|~ü ~å*Ï „áê™ê ŒOÖ’x è•#ºÑ¨Ù

HõàÏ§Å∞ Ô~·`«∞Å#∞ xÅ∞=x=fi‰õΩO_® KÕ™ê~Ú. QÆOlhà◊§‰õΩ ‰õÄ_® "≥ÚÇ¨ÏO "åz L#flÔ~· «∞Å∞ Ñ¨k ~ÀAÅáê@∞ Hõ_»∞Ñ¨ÙxO_® Éè’[<åÅ∞ KÕã¨∂Î „áê™ê ŒOÖ’ QÆ_çáê~°∞. P<å\˜

D ãÖÑ¶∞@##∞ =∂r „a\©+π „Ñ¨Éèí∞ «fi L^Àºy N QÀáêÖò <åÜ«∞~ü ~åã≤# Ñ¨ÙãÎHõOÖ’KåÖÏ ã¨q~°OQÍ q=iOKå~°∞.

D u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ÅÖ’ dÖÏÑ¶¨`ü HÍ~°ºHõ~°ÎÅ∞, "≥∂áê¡ Ô~·`«∞Å∞ `«=∞‰õΩ â◊„`«∞=ÙQÍ

=º=Ç¨ÏiOz# „Ñü XHõ i g∞ Œ q~°∞K«∞‰õΩÑ¨_®¤~°∞. dÖÏÑ¶ ü HÍ~°ºHõÖÏáêÅ#∞ =ºuˆ~HÕz#

"å~°O Œix â◊„ «∞=ÙÅ∞QÍ ÉèÏqOKå~°∞. „Ñ¨ è•# â◊„ «∞"≥·# ≥Å¡ áêÅ‰õΩÅ‰õΩ J#∞‰õÄÅOQÍ

=º=Ç¨ÏiOz# "å~°O`å «=∞‰õΩ â◊„ «∞=ÙÅx „Ñ¨Hõ\ÕKå~°∞. â◊„ «∞=Ù Ç≤ÏO Œ∞"≥·<å, =Úã≤¡"≥∞ÿ<å

Hõ∆q∞OK«ÖË Œ∞. â◊„ «∞=Ù`À ã¨Ç¨ÏHõiOz<å, P„â◊Ü«∞O HõeÊOz<å, ã¨=∂Kå~°O JOkOz<å

JO`«O KÕ™ê~°∞. „a\©+π áÈbã¨∞Å‰õΩ ã¨=∂Kå~°O JO^Œ*Ëã¨∞Î#fl i>ˇÿ~ü¤ áÈbã¨∞ JkèHÍi

KHAN BAHADUR KURIMANNIL VALIYAMANNIL CHEKKUTTI SAHIB xu~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ <åÜ«∞‰õΩ_»∞ Ç¨Ïr ‰õΩ<£ Ç¨Ï=∞‡^£ <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’ Ç¨Ï`«º KÕ™ê~°∞. „a\©+π

„Ñ¨Éèí∞ «fiO`À, *ˇx‡Å`À KÕ «∞Å∞ HõÅá⁄ ŒÌO@∂ ‰õΩ<£ Ç¨Ï=∞‡ £ ÃÇÏK«ÛiHõÅ∞ KÕ™ê_»∞. „a\©+π

|ÅQÍÅ#∞, JkèHÍ~°∞Å#∞ ã¨=∞iúOz# "≥∂áê¡Å#∞ Jqâßfiã¨∞Å∞QÍ „Ñ¨Hõ\ÕKå~°∞. D

Ñ¨~°OÑ¨~°Ö’ 1921 JHÀì|~ü 21 „áêO «OÖ’ Ñ¨\ìHÍ_»∞ „QÍ=∞O = ŒÌ 15 =Úã≤¡"Õ∞ «~°∞Å

QÆ$Ç¨Å#∞ `«QÆ∞ÅÉˇ\Ïì~°∞. #=O|~ü 24 `Õn# HÍeHÍÑ¨Ù J#∞ „QÍ=∞OÖ’ dÖÏÑ¶¨`ü

=ºuˆ~‰õΩÖ·# "≥∂áê¡Å‰õΩ ãÖ|OkèOz# 40 QÆ$Ç¨Å#∞ ŒÇ¨Ï#O KÕ™ê~°∞. Ñ¨~å~Ú áêÅ‰õΩÅ‰õΩ

=`åÎã¨∞ ÑëH˜# „Ñü XHõ ~°∂ W@∞=O\˜ tHõ∆#∞ J#∞ÉèíqOKåeû =ã¨∞ÎO Œx ÃÇÏK«ÛiOKå~°∞.

P "Õ∞~°‰õΩ Ñ¨Å∞ tHõ∆Å∞ qkèOKå~°∞.

PQÆã¨∞ì ãÖÑ¶¨∞@# `«~°∞"å`« dÖÏÑ¶¨`ü L^Œº=∞ <åÜ«∞‰õΩÅÖ’ XHõÔ~·# =∞ÅÑ¨C~°O

è•i‡Hõ <åÜ«∞‰õΩ_»∞ ÔH. ã¨Ü«∞º £ =∞Ç¨Ï=∞‡ £ HÀÜ«∂, N Ñ≤. ã¨<£‰õΩxfl g∞#<£ J#∞ JkèHÍi`À

=∂\Ï¡_»∞`«∂ '.. „a\©+π „Ñ¨Éèí∞`«fiO ã¨=∂Ñ¨Î"≥∞ÿOk. dÖÏÑ¶¨`ü áêÅ# „áê~°OÉèí"≥∞ÿOk...—

J#_®xfl |\˜ì P ~ÀAÖ’¡ "≥∂áê¡Å‰õΩ ÅaèOz# q[Ü«∂Å∞ ZO`«\˜ P`«‡Ãã·÷~åºxfl

≥zÛÃÑ\ÏìÜ≥∂ ≥Å∞ã¨∞ÎOk. P<å\˜ ãÖÑ¶∞@Å<À áêÖÁæx 1974 =~°‰õΩ „|u‰õΩ#fl ÔH.Ü«∞O.

=∞Ç¨Ï‡ £ J#∞ "≥∂áê¡ Ü≥∂ èŒ∞_»∞ Prof. CONRAD WOOD `À =∂\Ï¡_»∞ «∂ '...Ñ¨ÙH˘¯@∂ì~°∞

= ŒÌ áÈ~å@OÖ’ áÈbã¨∞Å∞ Ñ¨ÓiÎQÍ F_çáÈÜ«∂~°#fl ÉèÏ=##∞ <Õ «Å∞ =∂Ö’ HõeÊOKå~°∞.

áÈbã¨∞Å‰õΩ Z@∞=O\˜ JkèHÍ~åÅ∞ ÖË=Ù. H˘kÌQÍ „â◊q∞¿ãÎ =∞#O ÔQÅ∞™êÎO ...— Jx =∂

<åÜ«∞‰õΩÅ∞ K≥áêÊ~°<åfl~°∞.

"≥∂áê¡ Ü≥∂ èŒ∞Å áêÅ#"≥∂áê¡ HÍ~°ºHõ~°ÎÅÖ’ „Ñ¨QÍ_è» qâßfi™êxfl W#∞=∞_çOÑ¨KÕã≤# <åÜ«∞‰õΩÅ∞ dÖÏÑ¶¨`ü

áêÅ#‰õΩ JO‰õΩ~å~°Ê KÕ™ê~°∞. PkèÑ¨`«ºO Kå@∞‰õΩ#fl dÖÏÑ¶¨`ü <åÜ«∞‰õΩÅ∞ `«=∞„áê|ÅºOQÆÅ „áêO`åÅ#∞, áêÅ<å ™œÅÉèíºO HÀãÖ qÉèílOK«∞‰õΩ<åfl~°∞. D q^èŒOQÍ

áêÅ# KÕã≤# "åiÖ’ =∞øbfi Jb =Úã¨ûeÜ«∂~ü, Ç¨Ïr ‰õΩ<åfl ä£ ‰õΩ<å› JÇ¨Ï=∞‡ £, huH˘Ü«∂«OQÆÖò, K≥O„ÉÏâ◊s WOazÛ HÀÜ«∂ «OQÆÖò ÖÏO\˜ "åix ¿Ñ~˘¯#=K«∞Û, D <Õ «ÅO`å

«=∞‰õΩ Ñ¨@∞ìQÆÅ „áêO`åÅ#∞ „Ñ¨ ÕºHõ ~å*ÏºÅ∞QÍ „Ñ¨Hõ\ÕK«∞‰õΩ<åfl~°∞.„a\©+π „Ñ¨Éèí∞ «fiOÖ’ Ñ¨xKÕã≤# N QÀáêÖò <åÜ«∞~ü ~åã≤# Ñ¨ÙãÎHõOÖ’ Ç¨Ïr ‰õΩ<åfl ä£

‰õΩ<å› JÇÏ=∞‡ £ QÆ∞iOz q=iOKå~°∞. D ÑÙãÎHÍxfl „a\©+π JkèHÍ~°∞Å∞ ÉÏQÍ "≥∞K«∞Û‰õΩ<åfl~°∞.D "≥∞K«∞ÛHÀÅ∞#∞ |>Ëì P<å_»∞ PÜ«∞# ~åã≤# JOâßÅ∞ `«Ñ¨Ê‰õΩO_® L^Œº=∞HÍ~°∞Å‰õΩ

=ºuˆ~HõOQÍ LO\ÏÜ«∞#flk xifi"å^•Oâ◊O. J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© JO Œ∞Ö’ ‰õÄ_® H˘xfl "åãÎ"åÅ∞K≥Ñ¨ÊHõ `«Ñ¨ÊÖË^Œ∞. P q=~åÅ „Ñ¨HÍ~°O '.."åiÜ«∞~ü ‰õΩ<åfl^ä£ ‰õΩ<å› JÇ¨Ï=∞‡^£ Ç¨r

103 104


„QÍ=∞O =zÛ, |O_ç `ÀÅ∞‰õΩx rqOK«_»O "≥Ú ŒÅ∞ ÃÑ\Ïì_»∞. dÖÏÑ¶ ü L Œº=∞OÖ’ KÕiZ~åfl_»∞Ö’ L Œº=∞ <åÜ«∞‰õΩ_»Ü«∂º_»∞. u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ~åQÍ<Õ, `å#∞ ~å[<åfl_»∞...W «#∞Ç≤ÏO Œ∞=ÙÅ‰õΩ ~åAQÍ, =∞Ç¨Ï=∞‡nÜ«ÚÅ‰õΩ =∞ « QÆ∞~°∞=ÙQÍ, dÖÏÑ¶ ü L Œº=∂xH˜ ¿ã<å<åÜ«∞‰õΩ_çQÍ #\ÕKå_»∞. dÖÏÑ¶¨`ü L^Œº=∞ Ü«¸xá¶ê~°O, ÉÏº_ç˚, @s¯ \’Ñ≤, KÕuÖ’Y_»æO ^èŒiOz =Å∞¡=<å_»∞, Z~åfl_»∞ `åÅ∂HÍÖ’¡ ãÖÑ¨Ó~°‚ ã¨fi~å[ºO J#∞ÉèíqOKå_»∞.^ÀÑ≤_ôÅ∞ ^˘g∞‡Å =Å¡ „Ñ¨[Å∞ KåÖÏ ÉÏ^èŒÅ#∞ J#∞Éèíqã¨∞Î<åfl~°x, JO^Œ∞KÕ`« Ü«Ú^ŒúK«O^•Å∞ «Ñ¨Ê q∞QÆ å Ñ¨#∞flÅ∞ =ã¨∂Å∞ KÕÜ«∞É’#x „Ñ¨Hõ\ÕKå_»∞. «# ~å[º Ñïkè^•\˜ Z=Ô~·<å |Ü«∞@‰õΩ "≥à◊§ Œe¿ãÎ, P =ºHÎ â◊HÍÎº#∞™ê~°O _»aƒ¿ãÎ |Ü«∞@‰õΩ "≥àı§O Œ∞‰õΩJ#∞=∞u Ñ¨„`åeKåÛ_»∞..—. D Ü≥∂^èŒ∞_»∞ Ç≤ÏO^Œ∂–=Úã≤¡OÅ SHõº`«#∞ HÀ~°∞‰õΩ<åfl_»∞.

SHõº « Hõ~°∞"≥· Õ â◊„ «∞=Ù#∞ Z Œ∞~À¯=@O Hõ+ì=∞x „QÆÇ≤ÏOz, =Úã≤¡"Õ∞ «~°∞Å‰õΩ Hõ+ìO–#+ìO

HõÅ∞QÆ‰õΩO_® Ñ¨Å∞ *Ï„QÆ «ÎÅ∞ fã¨∞‰õΩ<åfl_»∞. '...Ç≤ÏO Œ∞=ÙÅ#∞ K«Oá⁄ Œ∞Ì. "åi WëêìxH˜

=ºuˆ~HõOQÍ W™ê¡OÖ’H˜ =∂~˘Û^Œ∞Ì. =∞#O "åix ÉÏ^èŒÅ‰õΩ QÆ∞iKÕ¿ãÎ "å~°∞ â◊„`«∞Ñ¨Hõ∆O

KÕiáÈ`å~°∞. =∞# Ñ¨~å[Ü«∂xH˜ HÍ~°‰õΩÅ∞ HÍQÆÅ~°∞. =∞#‰õΩ Ç≤ÏO Œ∂ =ºuˆ~Hõ « ÖË Œ∞.

áêÅ‰õΩÅ‰õΩ („a\©+π) Z=Ô~· Õ =∞ ŒÌ «∞ W™êÎ~À "åix =∂„ «"Õ∞ =∞#O tH∆™êÎO. =∞#‰õΩ

=Úã≤¡O ~å[ºO U~åÊ@∞ KÕÜ«∂Å#fl L ÕÌâ◊ºO ÖË Œ∞...— Jx ã¨Ê+ìOQÍ „Ñ¨Hõ\ÕKå_»∞. ãïÇ¨Ï Œ∞Ì

~°Hõ∆ ŒàÏxfl U~åÊ@∞ KÕ™ê_»∞. Ç¨Ïr ‰õΩ<åfl ä£ ‰õΩ<å› JÇ¨Ï=∞‡ £ ~å[ºO ZO`À HÍÅO

™êQÆÖË Œ∞.1922 [#=i 6 Õn# „a\©+π „Ñ¨Éèí∞ «fiO PÜ«∞##∞ JÔ~ã¨∞ì KÕã≤ HÍeÛ K«OÑ≤Ok.

P ã¨=∞Ü«∞OÖ’ Ç¨Ïr ‰õΩ<åfl^ä£ ‰õΩ<å› JÇ¨Ï=∞‡^£ JO`«\˜ ™ê÷~ÚÖ’ HÍ‰õΩ<åfl

áêÅ<å èŒº‰õ∆Ω_çQÍ MÏºu QÆ_çOz# =∞~˘Hõ <åÜ«∞‰õΩ_»∞ huHÀÜ«∂ «OQÆÖò, HÀÜ«∂ «OQÆÖò

‰õΩ=∂~°O Ñ¨`«∂Î~°∞ „QÍ=∂xH˜ K≥Ok#"å_»∞. DÜ«∞# ‰õÄ_® `«##∞ `å#∞ áêÅ‰õΩxQÍ

„Ñ¨Hõ\ÕK«∞‰õΩ<åfl_»∞. q èŒfiOã¨Hõ K«~°ºÅ‰õΩ áêÅÊ_»~å Œx J#∞K«~°∞Å#∞ P ÕtOKå_»∞. Å∂\©Å∞

KÕÜ«∞~å^Œx, P[˝Å∞ *ÏsKÕ™ê_»∞. P^ÕâßÅ∞ LÅ¡OÑ¶≤∞Oz# HÍ~°ºHõ~°ÎÅ#∞ Hõiî#OQÍ

tH∆OKå_»∞. „Ñ¨[Å#∞ =∞ « ÉèË Œ ÉèÏ=#`À K«∂_»ÖË Œ∞. Z=fi~°∞ «Ñ¨ÙÊ KÕã≤<å =∞`åÅ`À„Ñ¨ã¨H˜Î ÖË‰õΩO_® Hõiî#OQÍ =º=Ç¨ÏiOKå_»∞. u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ K«ÖÏ¡i# `«~°∞"å`« „Ñ¨Éèí∞`«fiO

PÜ«∞##∞ JÔ~ã¨∞ì KÕã≤ HÍeÛ"Õã≤Ok.

P ÉÏ@Ö’ #_çz# =∞~À <Õ « K≥O„ÉÏâ◊ûs WO|zÛ HÀÜ«∂ «OQÆÖò. PÜ«∞# ‰õÄ_®

«##∞ `å#∞ ~åAQÍ „Ñ¨Hõ\ÕK«∞‰õΩ<åfl_»∞. «# ÑïkèÖ’x J<ÕHõ „QÍ=∂Å‰õΩ „Ñüx äŒ∞Å#∞

xÜ«∞q∞OKå_»∞. P^ÕâßÅ#∞ *Ïs KÕã¨∂Î HÍ~°ºHõÖÏáêÅ∞ ã¨*Ï=ÙQÍ [iˆQ@@∞ì *Ï„QÆ`«Î

Ñ¨_®¤_»∞. u~°∂~ü–Hõ~°∞"å~°O‰õΩO_»∞ „QÍ=∂Å =∞ èŒº# #∞#fl Ñ¨~°fi « „áêO`åÅÖ’ <åºÜ«∞™ê÷#O

U~åÊ@∞ KÕ™ê_»∞. JHõ¯_» <åÅ∞QÆ∞ "ÕÅ =∞Ok J#∞K«~°∞Å#∞ ã¨g∞HõiOKå_»∞. „a\©+π

JkèHÍ~°∞Å‰õΩ =`åÎã¨∞ ÑëH˜#, dÖÏÑ¶ ü áÈ~°∞‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ =º=Ç¨ÏiOz# 40 =∞Okx

`«# <åºÜ«∞™ê÷<åxH˜ ~°Ñ≤ÊOKå_»∞. D xOk`«∞ÅO`å Ãã·x‰õΩÅ‰õΩ, „|\©+π áÈbã¨∞Å‰õΩ

áêÅ∞ ÑÖ_»∞¡ ã¨~°Ñ¶¨~å KÕã≤ ã¨Ç¨ÏHõiOKå~°#fl P~ÀÑ¨Å#∞ qKåiOKå_»∞. P~ÀÑ¨Å∞

~°∞A=Ù HÍ=@O`À 33 =∞OkH˜ =∞~°tHõ∆ qkèOz, ŒQÆæ~° LO_ç J=∞Å∞ [iÑ≤OKå_»∞.

1922 [#=i 20= Õn# K≥O„ÉÏâ◊ûs WOazÛ HÀÜ«∂ «OQÆÖò#∞ „Ñ¨Éèí∞ «fiO JÔ~ã¨∞ì KÕã≤

HÍeÛ K«OÑ≤Ok.

P HÀ=Ö’<Õ áêÅ# KÕã≤# =∞~˘Hõ~°∞, Hõ\ìQÆÖò «OQÆÖò. PÜ«∞# "≥Å¡OK≥„i ~åAQÍ

„Ñ¨Hõ\ÕK«∞‰õΩ<åfl_»∞. D >ÿ\˜Öò#∞ PÜ«∞# K≥O„ÉÏâ◊s «OQÆÖò #∞O_ç á⁄O^•_»∞. «# „áêO «O

#∞O_ç W «~° «OQÆÖòû‰õΩ, "åi ã¨Ç¨ÏK«~°∞Å‰õΩ Pi÷Hõ, PÇ¨~°, PÜ«Ú èŒ ã¨~°Ñ¶~å QÍqOKå_»∞.

u~°∞OQÍ_ç =∞øbfi Jb =Úã¨ûeÜ«∂~ü ã¨fiÅÊ HÍÅO =∂„ «"Õ∞ áêÅ# KÕã≤#Ñ¨Ê\˜H© W «~°

«OQÆÖòû, áêÅ‰õΩÅ∞ PÜ«∞##∞ P Œ~°≈OQÍ fã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. ã¨fiÑ¨~° ÉèË •xfl K«∂_»ÖË Œ∞. «Ñ¨ÙÊ

Z=~°∞ KÕã≤<å, P[˝Å#∞ Z=~°∞ LÅ¡OÑ¶≤∞Oz<å x~åÌH˜∆ºOQÍ =º=Ç¨ÏiOKå~°∞. „a\©+π

J#∞‰õÄÅ «#∞ K«∂Ñ≤# =Úã≤¡"Õ∞ «~°∞Å HõO>Ë, P[˝Å#∞ [=^•\˜# "≥∂áê¡Å#∞ Hõiî#OQÍ

tH∆OKå~°∞. D =~°=_ç<Õ P «~°∞"å « W «~°∞Å∞ ã‘fiHõiOKå~°∞.

"≥∂áê¡ÅÖ’ J «ºkè‰õΩÅ∞ q^•º *Ï˝#O ÖËx"åÔ~·#Ñ¨Ê\˜H© u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞#∞ Ñ¨Hõ_»ƒOnQÍ

™êyOKå~°∞. â◊„ «∞=Ù‰õΩ ã¨=∂Kå~°O JO Œ‰õΩO_®, PÇ¨~° Ñ¨ •~å÷Å∞ ã¨~°Ñ¶~å HÍ‰õΩO_®,|ÅQÍÅ∞ QÆ=∂ºxH˜ «fi~°QÍ KÕ~°‰õΩO_® KÕÜ«∞_®xH˜ J=ã¨~°"≥∞ÿ# Jxfl K«~°ºÅ#∞ Ñ¨\˜+ìOQÍ

x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞. u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ =º=Ç~°=∞O`å Ñ äŒHõO „ÑHÍ~°OQÍ ™êyO Œx, „a\©+π JkèHÍi,=∞„^•ã¨∞ QÆ=~°fl~ü ÖÏ~ü¤ qe¡OQ∑@<£ 1921 ÃãÃÑìO|~ü =∂ãÖÖ’ "≥·„âß~ÚH˜ ÑÖÑ≤#

x"ÕkHõÖ’ ã¨Ê+ìO KÕ™ê_»∞. u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ ™êyOz# ã¨fi «O„ « áêÅ# J Œ∞ƒù «OQÍ™êyOk. D q+¨Ü«∂xfl ‰õÄ_® „a\©+π L#fl`åkèHÍ~°∞Å∞ «=∞ ÖËYÅÖ’ JOwHõiOKå~°∞.

=∞ÅÉÏ~°∞ =º=Ç~åÅ g∞ Œ x"ÕkHõ ã=∞iÊOz# Ãã·xHÍkèHÍi "Õ∞[~ü "åÅ¯~ü «# x"ÕkHõÖ’,'... =∞# ÔQ·~å›[iÖ’ "å~°∞ ("≥∂áê¡Å∞) D „áêO «OÖ’ «=∞ ≥·# ™ê„=∂*Ïºxfl ™ê÷Ñ≤OK«∞HÀQÆÅ=ºHÎ «fiO, â◊HÎÜ«Ú‰õΩÎÅ∞ HõeyÜ«Ú<åfl~°...— x ¿Ñ~˘¯#_»O K«∂¿ãÎ "≥∂áê¡ <Õ «Å ™ê=∞~°÷ºO

J=QÆ`«O J=Ù`«∞Ok.

"≥∂áê¡Å Ñ¨@∞ìÖ’ Ñ¨Å∞ „QÍ=∂Å∞D ãÖ Œ~°ƒùOQÍ =∞ÅÉÏ~°∞ „áêO «OÖ’ Ô~O_»∞ „Ñ¨ è•# áÈ~å\ÏÅ∞ [iQÍ~Ú. D

áÈ~å\ÏÅ∞ PQÆã¨∞ì 26# XHõ\˜ Ñ¨Ù‰õΩ¯@∂ì~üÖ’, #=O|~ü 14# ÑÖ_çHÍ¯_£Ö’ ™êQÍ~Ú.Ñ¨Ù‰õΩ¯@∂ì~ü áÈ~°∞Ö’ "≥∂áê¡ g~°∞Å∞ Jã¨=∂# è≥·~°º ™êÇ¨Ï™êÅ∞ K«∂áê~°∞. „a\©+π Ãã·x‰õΩÅ

= ŒÌ#∞#fl P èŒ∞xHõ PÜ«Ú è•Å∞ "≥∂áê¡ Ô~· «∞Å = ŒÌ ÖË=Ù. Ô~· «∞Å ™êO„Ñ¨ •Ü«∞Hõ Ñ¨x=Ú>Ë¡PÜ«Ú^è•ÅÜ«∂º~Ú. L^Œº=∞HÍ~°∞ÅÖ’#∞#fl Ñ¨@∞ì^ŒÅ, â◊„`«∞=Ù g∞^Œ L#fl Hõã≤, Ñ¨~å~Ú

áêÅ‰õΩÅO>Ë U~°Ê_ç# f„= =ºuˆ~Hõ`«, ÉèíiOK«~åx ^Œ∞ã≤ ÷u „¿Ñ~°QÍ =ÚO^Œ∞‰õΩ#_çÑ≤OKå~Ú.

D Ö’QÍ „a\©+π |ÅQÍÅ∞ =∞iO « ãÖYº#∞, PÜ«Ú è•Å#∞ ã¨=∞‰õÄ~°∞Û‰õΩ<åfl~Ú.Ñ¨~°fi « „áêO`åÅ∞, J@g „Ñ¨ ÕâßÅÖ’ áÈ~å\ÏÅ‰õΩ ¿ÑÔ~xflHõQÆ#fl Ñ¨Å∞ Ãã·xHõ Ñ¨\ÏÖÏÅ∞

=∞ÅÉÏ~°∞Ö’ kQÍ~Ú. cèHõ~° áÈ~°∞ [iyOk. D áÈ~å\ÏÅÖ’ "≥∂áê¡Å‰õΩ JkèHõ „áê#+¨ìO [iyOk. Ñ¨Ù‰õΩ¯@∂ì~°∞Ö’ 300–400 =∞Ok, ÑÖ_çHÍ¯_£Ö’ 234 =∞Ok

L Œº=∞HÍ~°∞Å∞ „áêÏÅ∞ q_çKå~°∞. #=O|~°∞ 13= fn# [iy# =∞~˘Hõ áÈ~å@OÖ’

105 106


56 =∞Ok Ô~·`«∞Å#∞ ã≤áê~ÚÅ∞ |efã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. P =∞~åfl_»∞ =∞~À 104 =∞OkÇ¨Ï «∞ÅÜ«∂º~°∞. #=O|~°∞ 28= Õk# Ñ¶¸~åö Ô~l"≥∞O@∞ g∞ Œ "≥∂áê¡Å ^•_ç [iyOk.

D ^•_çÖ’ 58 =∞Ok "≥∂áê¡ Ô~· «∞Å∞ Ãã·xHõ ta~åÖ’¡H˜ K˘~°|_®¤~°∞. P ™êÇ¨Ïã¨∞Å#∞Ãã·x‰õ ta~åÖ’¡<Õ Ãã·x‰õΩÅ∞ JO`«O KÕ™ê~°∞. D áÈ~å\ÏÅÖ’ [iy# #+¨ìO ^Œ$ëêìº

JÑ¨Ê\˜ #∞O_ç Z Œ∞Ô~ Œ∞~°∞Ñ¨_ç áÈ~å_Õ Ñ¨ Œú «∞Å‰õΩ ã¨fiã≤Î ÑëH˜ "≥∂áê¡Å∞ ÔQiÖÏ¡ áÈ~°∞ÉÏ@#∞Z#∞fl‰õΩ<åfl~°∞. Ñ¨@ì „áêO`åÅÖ’ „a\©+π |ÅQÍÅk ÃÑ·KÕ~Ú HÍQÍ, „QÍg∞ „áêO`åÅ∞

=∂„`«O L^Œº=∞HÍ~°∞Å Ñ¨@∞ìÖ’<Õ LO_çáÈÜ«∂~Ú. D Ñïã≤÷`«∞ÅÖ’ ' =∂~°¬Öò ÖÏ —„Ñ¨Hõ\ÕKå~°∞. "≥∂áê¡Å „áê|ÅºO QÆÅ „áêO`åÅ g∞ Œ „Ñ¨Éèí∞ «fi |ÅQÍÅ∞ q~°∞K«∞‰õΩÑ¨_®¤~Ú.

Ñ¨@ìÏÅ∞, „QÍ=∂ÅÖ’ ™È^• „áê~°OaèOKå~Ú. áÈ~å_»∞ «∂ J=∞~° «fiO á⁄O Œ@O „áê äŒq∞HõÅHõ∆ºOQÍ =º=Ç¨ÏiOKÕ „Ñ¨=$uÎ QÆÅ "≥∂áê¡Å∞ XO@iQÍ |ÅQÍÅ#∞ Z^Œ∞~˘¯O@∂

+¨Ç‘Ï £ HÍ=@O HÀãÖ L`åûÇ¨ÏÑ¨_»@O áÈbã¨∞ |ÅQÍÅ‰õΩ q∞OQÆ∞_»∞ Ñ¨_»ÖË Œ∞.D Ñïã≤÷ «∞ÅÖ’ „Ñ¨[Å g∞ Œ áêâ◊qHõ ^•_»∞Å‰õΩ „Ñ¨Éèí∞ «fi |ÅQÍÅ∞ áêÅÊ_®¤~Ú.

L Œº=∞HÍ~°∞Å#∞, L Œº=∂Å‰õΩ ãÖ|O èŒOÖËx "åi Ñ¨@¡ XˆH ~°HõOQÍ =º=Ç¨ÏiOKå~Ú.q Õj Ãã·x‰õΩÅ∞ "≥∂áê¡Å∞ JO>Ë<Õ â◊„ «∞=ÙÅ∞QÍ ÑïQÆÕKå~°∞. JHÀì|~ü 25# "Õ∞Öò=¸~ü„QÍ=∞O g∞ Œ ^•_çKÕã≤ L Œº=∞HÍ~°∞Å#∞, ™ê#∞Éèí∂uÑ¨~°∞Å#∞, ™ê=∂#º „Ñ¨[Å#∞ QÆ$Ç¨Å#∞Oz |Ü«∞@‰õΩ D_»∞Û‰õΩx =zÛ HÍeÛ K«Oáê~°∞. #=O|~°∞ 16= fn# ‰õΩlÇ≤Ï=∞<åflJ#∞ „QÍ=∞OÖ’ 15 =∞Ok "≥∂áê¡Å#∞ •~°∞OQÍ Ç¨Ï «=∂~åÛ~°∞. D ãÖÑ¶∞@# «~°∞"å «15 =∞Ok P "≥∂áê¡Å∞ J=∂Ü«∞‰õΩÅx "≥Å¡_≥·Ok. „Ñ¨Éèí∞ «fi |ÅQÍÅ‰õΩ „ã‘Î Ñ¨Ù~°∞+¨ ÉèË ŒOÖË‰õΩO_® áÈ~ÚOk. D JHõ$`åºÅ‰õΩ „Ñ¨ è•#OQÍ "≥∂áê¡ =∞Ç≤Ïà◊Å∞, Ñ≤Å¡Å∞ QÆ∞~°Ü«∂º~°∞.=∞Ç≤Ïà◊Å#∞ HÍ<≥ûO„>Ë+¨<£ HÍºOÑ¨ÙÅÖ’ x~°ƒOkèOz z„`«Ç≤ÏOã¨Å∞ ÃÑ\Ïì~°∞. „Ñ¨[ÅÖ’„Ñ¨^è•#OQÍ =∞Ç≤Ïà◊ÖÖ’ ÉèíÜ≥∂`åû`«O HõeyOKÕO^Œ∞‰õΩ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ g~°∞Å#∞ JÔ~ã¨∞ìKÕã≤ |Ç≤Ï~°OQÆOQÍ Lifã≤, „QÍ=∂ÅÖ’x K≥@¡‰õΩ "ÕÖÏ_»n™ê~°∞. =∞$`«^ÕÇ¨Å#∞

fã¨∞‰õΩ"≥à◊§_®xH˜ ‰õÄ_® J#∞=∞uOK«ÖË^Œ∞. =∞ÅÉÏ~°∞ „áêO`«=∞O`å HÍÅ∞ÊÅ`À,Lif «Å`À, z„ «Ç≤ÏOã¨Å`À ~°HõÎã≤HõÎ"≥∞ÿOk. â◊‡âß#"å\˜HõQÍ =∂iOk. Jxfl J~åK«HÍÅ#∞

J#∞Éèíqã¨∂Î ‰õÄ_® =∞Ç≤Ïà◊Å∞ «=∞ Ñ¨Ù~°∞+¨µÅ‰õΩ Ñ¨ÓiÎ =∞ ŒÌ «∞ ÑëHÍ~°∞. '.... "≥∂áê¡ÅKÕ`«∞Ö’¡ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞ J#∞ÉèíqOz# HõëêìÅ HõO>Ë "≥∂áê¡ =∞Ç≤Ïà◊Å∞ „a\©+π Ãã·x‰õΩÅKÕ «∞Ö’¡ ÉèíÜ«∞OHõ~° HõëêìÅ#∞ J#∞ÉèíqOKå~°...— x N =∂ èŒ=<£ <åÜ«∞~ü «# HõÖÏÑ¨Ù~°O(KALAPURAM) Ö’ ~å™ê~°∞.

Ñ¨k"ÕÅ „áêÏÅ∞ |eâ◊ å|ÌO „H˜ «O „áê~°OÉèí"≥∞ÿ# „a\©+π =ºuˆ~Hõ áÈ~å\ÏÅÖ’ |Ö·# "≥∂áê¡Å „áêÏÅ

ãÖYº HõO>Ë *ÏfÜ≥∂ Œº=∞OÖ’ ÉèÏQÆOQÍ ™êy# u~°∞QÆ∞ÉÏ@¡Ö’ "≥∂áê¡ [#ã¨=Ú^•Ü«∞OJ`«ºkèHõOQÍ #+¨ìáÈ~ÚOk. „a\©+¨~°¡ H˜~å`«HÍxH˜ ã¨∞=∂~°∞ 10"ÕÅ =∞Ok |Öˇ·<å~°x

J#kèHÍiHõ ÖˇHõ Å∞ K≥|∞ «∞<åfl~Ú. Dr.ROLAND E MILLER ã¨=∂Kå~°O „Ñ¨HÍ~°OQÍÑ¨k"ÕÅ =∞Ok „áêÏÅ∞ HÀÖ’ÊÜ«∂~°∞. „Ñ¨Éèí∞`«fiO =∂„`«O ˆH=ÅO "≥~Úº =∞Ok

K«xáÈÜ«∂~°x „Ñ¨Hõ\ÕzOk. 1922 [#=i <å\˜H˜ 2,266 =∞Ok "≥∂áê¡Å#∞ „a\©+π

|ÅQÍÅ∞ á⁄@ì# ÃÑ@∞ì‰õΩ<åflÜ«∞x =∞~˘Hõ JkèHÍiHõ x"ÕkHõ ≥eÑ≤Ok. „a\©+π J «∞º#fl «JkèHÍi ÖÏ~ü¤ ~åqÅû<£ x"ÕkHõ „Ñ¨HÍ~°OQÍ Ãã·x‰õΩÅ`À áÈ~å_»∞`«∂ 4 "ÕÅ =∞Ok

u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞^•~°∞Å∞ =∞~°ÕK«QÍ, 169 =∞Ok Ãã·x‰õΩÅ∞ Ç¨Ï «=∞Ü«∂º~°∞. u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞Ñ¶e «OQÍ 462 Ç¨Ï «ºÅ∞, 5941 ^ÀÑ≤_ôÅ∞, 352 QÆ$Ç¨Ï ŒÇ¨Ï<åÅ ãÖÑ¶∞@#Å∞ [iQÍÜ«∞x

Prof. CONARD WOOD ¿Ñ~˘¯<åfl_»∞.„a\©+π ~å[ºO ™ê÷#OÖ’ "≥∂áê¡Å∞ dÖÏÑ¶ ¨`ü ~å[º ™ê÷Ñ¨##∞ KÕÜ«∂Åx

J#∞‰õΩO@∞<åfl~°x ÉèÏqOz# áêÅ‰õΩÅ∞ "≥∂áê¡Å Ñ¨@¡ KåÖÏ „‰õÄ~°OQÍ =º=Ç¨ÏiOKå~°∞.=∂~°¬Öò ÖÏ „Ñ¨Hõ\Õz# «~°∞"å « 252 =∞Ok "≥∂áê¡Å#∞ HÀ~°∞ì =∂~°¬Öò KÕã≤ HÍeÛ"Õ™ê~°∞.

502 =∞OkH˜ rq`« HÍ~åQÍ~° tHõ∆ qkèOKå~°∞. "ÕÖÏk =∞Okx ãÖ=`«û~åÅáê@∞*ˇ·à◊§áêÖË˚™ê~°∞. Ñ¨k=∞Ok Ñ¨>Ëì *ˇ·Å∞Ö’ =O^Œ =∞Okx LOz, Hõhã¨ =ã¨`«∞Å∞ ‰õÄ_®

ÖË‰õΩO_® KÕã≤, Hõ_»∞Ç‘Ï#"≥∞ÿ# Ñïã≤÷ «∞Å#∞ "≥∂áê¡Å∞ J#∞ÉèíqOKÕ@∞ìQÍ KÕ™ê~°∞.

|àÏ§i Ô~·Å∞ qëê^•O «OD ãÖ^Œ~°ƒùOQÍ<Õ =∞ÅÉÏ~°∞ áÈ~å@ K«i„`«Ö’ J`«ºO`« H˜~å`«Hõ K«~°ºQÍ K«i„`«

Ñ¨Ù@ÅÔHH˜ # |àÏ§i Ô~·Å∞ ãÖÑ¶∞@# [iyOk. D ãÖÑ¶∞@# POQÆ¡OÖ’ '„>ÿ<£ „\Ï*ˇ_ô— QÍ

Ñ≤Å∞=|_çOk. HõÅHõ åÎ pHõ\˜ H˘@∞ìÖ’ „a\©+π JkèHÍ~°∞Å#∞, Ãã·x‰õΩÅ#∞ ‰õΩH˜ ^•~°∞OQÍ

K«Oáê_»x ã≤~åA^ÒÌÖ P<å_»∞ q=∞~°≈Å‰õΩ QÆ∞~°Ü«∂º_»∞. P ãÖÑ¶∞@##∞ 'HõÅHõ åÎ „\Ï*ˇ_ç—

QÍ „a\©+¨~°∞¡ „Ñ¨Kå~°O KÕ™ê~°∞. D q+¨Ü«∂Å#∞ áê~î°º Ñ¨ÙãÎHÍÅÖ’ KÕiÛ Ñ¨ã≤ Ç¨Ï$ ŒÜ«∂Å#∞

ÉÏQÍ „Ñ¨ÉèÏq «O KÕ™ê~°∞. D ãÖÑ¶∞@# g∞ Œ q Õj K«i„ «HÍ~°∞Ö’¡ ‰õÄ_® UHÍaè„áêÜ«∞O

ÖË Œ∞. J@∞=O\˜ q"å^•ã¨Ê Œ JOâßxH˜ ~°OQÆ∞Å∞ Ñ¨Óã≤ [#OÖ’ „Ñ¨Kå~°O KÕã≤# „a\©+π

K«i„ «HÍ~°∞Å∞ '|àÏ§i Ô~·Å∞ qëê^•O`åxfl— =∂„ «O L ÕÌâ◊ºÑ¨Ó~°fiHõOQÍ<Õ =∞~°záÈÜ«∂~°∞.

HõÅHõ åÎ ãÖÑ¶∞@#‰õΩ ã≤~åA^ÒÌÖÏ HÍ~°=∞Ü«∂º_À ÖË À HÍx '„>ÿ<£ „\Ï*ˇ_ô— H˜ =∂„ «O

„a\©+π JkèHÍ~°∞Å∞ HÍ~°=∞Ü«∂º~°∞.1921 PQÆã¨∞ìÖ’ „áê~°OÉèí"≥∞ÿ# u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ Ñ¨Å∞ JO`«~°æ`«, |Ç≤Ï~°æ`« HÍ~°ÏÅ

=¸ÅOQÍ #=O|~°∞ =∂™êO`åxH˜ |ÅÇ‘Ï#Ñ¨_»™êyOk. "≥∂áê¡ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ XH˘¯Hõ ~°∞QÍJO «O HÍ=@O, L Œº=∞HÍ~°∞Å∞ Ãã·x‰õΩÅ «∞áêH˜QÆ∞O_»¡‰õΩ |eHÍ=@O, J «ºkèHõ ãÖYºÖ’

HÍ~°ºHõ~°ÎÅ∞, „Ñ¨[Å∞ *ˇ·à◊§ áêÅ=@O, „a\©+π Ãã·xHõ |ÅQÍÅ∞ "≥∂áê¡Å PkèÑ¨`«ºO QÆÅ„áêO`åÅÖ’x „Ñü JOQÆ∞àÏxfl P„Hõq∞OK«∞HÀ=_»O, =∂~°¬ÖòÖÏ „Ñ¨Hõ\Õz# „Ñ¨Éèí∞`«fiO

áÈbã¨∞Å∞, Ãã·xHõ |ÅQÍÅ`À Ñ¨Öˇ¡, Ñ¨@ì „áêO`åÅxfl\˜h J_»∞QÆ_»∞QÆ∞# ™È^•Å∞x~°fiÇ≤ÏOz, ÉèÏsQÍ JÔ~ã¨∞ìÅ∞ ™êyOK«@O ÖÏO\˜ K«~°ºÅ∞ L^Œº=∞O h~°ã¨Ñ¨_»_®xH˜

HÍ~°=∞Ü«∂º~Ú. D K«~°ºÅ‰õΩ `À_»∞QÍ áêÅHõ =~åæÅ∞ ™ê=∞^•# ÉèË^ÀáêÜ«∂xflPK«~°Ö’H˜ ≥KåÛ~Ú. L Œº=∞HÍ~°∞Å Ñ¨@∞ìQÆey# „QÍ=∂Å‰õΩ ™ê=¸Ç≤ÏHõ [i=∂<åÅ∞

qkèOKå~°∞. L^Œº=∞HÍ~°∞Å∞ ÖÁOyáÈ~Ú#@¡~Ú`Õ Hõ∆q∞™êÎ=∞x, tHõ∆Å f„=`« LO_»^Œx„ÑHõ\OKå~°∞. L Œº=∞<Õ «Å‰õΩ ãÇÏHÍ~°O W=fi#@ì~Ú Õ P „QÍ=∂Å‰õΩ qkèOz# ™ê=¸Ç≤ÏHõ

[i=∂<åÅ#∞ ~°^Œ∞Ì KÕ™êÎ=∞<åfl~°∞. D "Õ∞~°‰õΩ Ñ¨Å∞ „QÍ=∂Å g∞^Œ "≥Ú`«ÎO 30 "ÕÅ

107 108


~°∂áêÜ«∞Å [i=∂<å#∞ qkèOKå~°x, qkèOzOk 30 "ÕÖˇ·<å =ã¨∂Å∞ KÕã≤Ok ÅHõ∆~°∂áêÜ«∞Åx Dr. SANTIMOY RAY `«# „QÆO^äŒO FREEDOM MOVEMENT AND

INDIAN MUSLIMS Ö’ „a\©+π JkèHÍ~°∞Å x"ÕkHÍOâßÅ#∞ L@OHÕKå~°∞. J_çy#O «[i=∂<å K≥e¡OK«ÖËHõ áÈ~Ú# „QÍ=∂Å‰õΩ K≥Ok# =O ŒÖÏk "≥∂áê¡Å#∞ z„ «Ç≤ÏOã¨Å

ˆHO„^•ÅÖ’ |OnÅ#∞ KÕ™ê~°∞. D "å`å=~°O "≥∂áê¡Å PÖ’K«#ÅÖ’ =∂~°∞Ê ≥zÛOk.QÆ «OÖ’ ÖÏQÍ â◊„ «∞=Ù`À áÈ\Ï¡_»∞ «∂ J=∞~° «fiO á⁄O Œ@O HÍ‰õΩO_® áÈ~å@O ^•fi~å

Ñ¶e`åxfl WÇ¨Ï Ö’HõOÖ’<Õ ™êkèOKåÅ#fl ÉèÏ=# HÍ~°OQÍ =$ è•QÍ P`å‡~°ÊÅ∞ KÕÜ«∞_»OZO Œ∞Hõ#fl „Ñ¨â◊fl L èŒƒùqOzOk. D q+¨Ü«∞"≥∞ÿ Ñ¨Å∞=Ù~°∞ «OQÆÖòû, JkèHÍ~°∞Å „Ñ¨Hõ@#Å

„Ñ¨ÉèÏ"åxH˜ "≥∂áê¡Å∞ Ö’#Ü«∂º~°∞.D Ñïã≤÷ «∞ÅÖ’ Ñ¨Å∞=Ù~°∞ "≥∂áê¡Å∞ „a\˜+π Ãã·x‰õΩÅ LK«∞ÛÖ’ z‰õΩ¯‰õΩ<åfl~°∞. JÖÏ

zH˜ # "≥∂áê¡Å |$O^•xfl u~°∂~ü *·Å∞ #∞Oz |àÏ§i *·Å∞‰õΩ ÑÖáêÅx x~°‚~ÚOKå~°∞."≥∂áê¡Å#∞ «~°eOK«_®xH˜ XHõ QÆ∂_£û "åºQÆ<£#∞ ≥Ñ≤ÊOKå~°∞. P "åºQÆ<£ 18 J_»∞QÆ∞Å

á⁄_»=Ù, 9 J_»∞QÆ∞Å "≥_»Å∞Ê LOk. "≥∂áê¡Å∞ 127 =∞Ok L<åfl~°∞. JO`«=∞Ok P"åºQÆ<£Ö’ Ñ¨@ì~°∞. P q+¨Ü«∞O JkèHÍ~°∞Å‰õΩ Ñ¨@ìÖË^Œ∞. "≥∂áê¡ÅO^Œix P "åºQÆ<£Ö’

Ñ¨zÛ KÕÑ¨Å#∞ ‰õΩH˜ #@∞¡ ‰õΩHÍ¯~°∞. P "åºQÆ<£ Ñ¨@ì#Ñ¨Ê\˜H© =∞~À "åºQÆ<£ ≥Ñ≤ÊOK«ÖË Œ∞.JO Œifl ‰õΩH˜ "åºQÆ<£ «Å∞Ñ¨ÙÅ∞ ≥~°∞K«∞HÀ_®xH˜ gÅ∞ ÖË‰õΩO_® ayOKå~°∞.

1921 #=O|~ü 19# Ô~·Å∞ |àÏ§iH˜ |Ü«∞Å∞^ÕiOk. Ô~·Å∞ |Ü«∞Å∞^Õ~°QÍ<Õ„Ñ¨[Å Ç¨ÏÇ¨HÍ~åÅ∞ q∞#∞fl=Ú\Ïì~Ú. «=∞ Pf‡Ü«ÚÅ#∞ „‰õÄ~°"≥∞ÿ# suÖ’ *·Å∞‰õΩ

«~°eã¨∞Î#fl ãÖÑ¶∞@# K«∂ã¨∞Î#fl PÑ¨ÙÎÅ‰õΩ Œ∞Y:O PQÆÖË Œ∞. Uq∞ KÕÜ«∞ÖËx Ñïã≤÷u. <À~°∞≥i¿ãÎ *·à◊√§ <Àà◊√§ ≥~°∞™êÎ~Ú. ÖÏsîÅ∞ gÑ¨ÙÅ g∞ Œ #iÎ™êÎ~Ú. Pf‡Ü«ÚÅ P„HõO Œ#Å∞

qO@∂ ãÖ|Okè «∞Å∞ q∞#fl‰õΩO_ç áÈÜ«∂~°∞. "åºQÆ<£Ö’ "≥∂áê¡Å∞ H˜H˜ iã≤ áÈ=@O`ÀQÍe Ñ‘ÅÛ_®xH˜ ‰õÄ_® J=HÍâ◊O ÖË‰õΩO_® áÈ~ÚOk. "åºQÆ<£‰õΩ H˘ «ÎQÍ ÃÑ~ÚO\ÕQ∑

‰õÄ_® KÕÜ«∞@O =Å#, •x‰õΩ#fl z#fláê\˜ ~°O„ è•Å∞ =¸ã¨∞‰õΩáÈÜ«∂~Ú. âßfiã¨ Ñ‘ÅÛ_»O‰õÄ_® Hõ+¨ì"≥∞ÿáÈ~ÚOk. Ô~·Å∞ ™êQÆ∞`ÀOk. Ô~·Å∞ QÍ~°∞¤Å‰õΩ "≥∂áê¡Å P~°Î<å^•Å∞,

Ç¨Ç¨HÍ~åÅ∞ qxÊã¨∞Î<åfl Ug∞ Ñ¨@ì#@∞ìQÍ LO_ç áÈÜ«∂~°∞.Ô~·Å∞ „Ñ¨Ü«∂O „áê~°OÉèíOÖ’ qxÊOz# P„HõO^Œ#Å ™ê÷~Ú „Hõ=∞„Hõ=∞OQÍ

ã¨#flyÅ¡™êyOk. =∞Ozhà◊√§ HÀ~°∞ «∂ ™êy# ˆHHõÅ∞ „Hõ=∞OQÍ «yæáÈÜ«∂~Ú. LKåÛùfiã¨xâßfi™êÅ∞ ‰õÄ_® qxÊOK«@OÖË Œ∞. ÉèíÜ«∞OHõ~° qëê ŒO "≥∂áê¡Å#∞ JÅ∞=Ú‰õΩO@∞#flÑ¨Ê\˜H©

Ãã·xHÍkèHÍ~°∞ÅÖ’ ã¨ÊO^Œ# ~åÖË^Œ∞. Ô~·Å∞ u~°∂~ü #∞O_ç 90 "≥∞ÿà◊§ ^Œ∂~°OÖ’ QÆÅHÀÜ«∞O| «∂Î~°∞ KÕ~°∞‰õΩOk. P ã¨=∞Ü«∞OÖ’ Jã¨Å∞ "åºQÆ<£Ö’ Z=fi~°∂ ÖË#@∞ìQÍ, Z@∞=O\˜

JeH˜_ç qxÊOK«ÖË Œ∞. JkèHÍ~°∞Å‰õΩ J#∞=∂#O =zÛOk. "åºQÆ<£ «Å∞Ñ¨ÙÅ∞ ≥iKå~°∞."åºQÆ<£Ö’ L#fl "≥∂áê¡ÅÖ’ Z@∞=O\˜ Hõ ŒeHõÖË Œ∞. JO`å ã¨Ê$Ç¨Ï HÀÖ’ÊÜ«∂~°∞. ã¨Ê$Ç¨Ï

HÀÖ’Ê=@O HÍ^Œ∞ 70 =∞Ok "≥∂áê¡Å Ü≥∂^èŒ∞Å∞ =∞$u K≥O^•~°∞. =∞~˘Hõ JOK«<å„Ñ¨HÍ~°OQÍ 80 =∞Ok =∞$uK≥O^•~°∞.

„a\©+π JkèHÍ~°∞Å H˜~å «HÍxfl "≥Å¡_çOKÕ D ãÖÑ¶∞@##∞ HõÑ≤ÊÃÑ\ÏìÅx JkèHÍ~°∞Å∞

â◊`« q^è•Å „Ñ¨Ü«∞uflOKå~°∞. Jk gÅ∞HÍÖË^Œ∞. D qëê^•O`«O |Ü«∞@‰õΩ á⁄Hõ¯QÍ<ÕÕâ◊"åºÑ≤ «OQÍ x~°ã¨# "≥Å∞¡"≥uÎOk. „Ñ¨[Å∞ x~°ã¨# „Ñ¨ Œ~°≈#Å∞ [iáê~°∞. <åÜ«∞‰õΩÅ∞

D ãÖÑ¶∞@# q∂ Œ qKå~° HÀ~å~°∞. „Ñ¨Éèí∞ «fiO qKå~° Hõq∞\©x "Õã≤Ok. P Hõq∞\©qKå~° [iÑ≤ áÈbã¨∞ JkèHÍ~°∞Åk Z@∞=O\˜ «Ñ¨CÖË ŒOk. P áêáêxfl Ô~·ÖËfi JkèHÍ~°∞Å

q∂ Œ <≥\ì"Õã≤Ok. D ãÖÑ¶∞@#Ö’ „áêÏÅ#∞ HÀÖ’Ê~Ú# „Ñü "≥∂áê¡ ‰õΩ@∞OÉÏxH˜300 ~°∂áêÜ«∞Å ÑïÇ¨~°O K≥e¡Oz „Ñ¨Éèí∞ «fiO KÕ «∞Å∞ Œ∞Å∞Ñ¨Ù‰õΩOk.

Ç≤ÏO™ê=∂~°æO ZO Œ∞‰õΩ Z#∞fl‰õΩ<åfl~°∞?ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’ J„QÆ<åÜ«∞‰õΩÅ∞QÍ ÑïQÆÕK«|_»∞`«∞#fl =∞Ç¨`å‡QÍOnè, Jb

™È Œ~°∞Å∞, =∞øÖÏ<å J|∞Öò HõÖÏO J*Ï £ ÖÏO\˜ „Ñ¨=ÚY∞Å Ñ¨~°º@#Å`À „Ñ¨ÉèÏq «∞Ö·#

"≥∂áê¡Å∞ JÇ≤ÏO™ê =∂~°æO #∞O_ç =∂~°æO =∞o§ ZO Œ∞‰õΩ Ç≤ÏO™ê =∂~°æO ZOK«∞‰õΩ<åfl~°∞?D q+¨Ü«∞"≥∞ÿ J#∞‰õÄÅ „Ñü‰õÄÅ "å Œ#Å∞ ™êQÍ~Ú. JÇ≤ÏO™ê =∂~°æOÖ’ L Œºq∞™êÎ=∞x

"åQÍÌ#O KÕã≤# "≥∂áê¡Å q[$OÉèí‰õΩ POˆQ¡Ü«∂kèHÍ~°∞Å∞ J#∞ãïOz# Jz"Õ « K«~°ºÖË„Ñ¨^è•#=∞x H˘O`«=∞Ok, *ÏfÜ«∞ <åÜ«∞Hõ`«fiO "≥∂áê¡Å#∞ xã¨ûÇ¨Ü«ÚÅ∞QÍ =ke

ÃÑ@ì_»"Õ∞#x =∞iH˘O « =∞Ok, Jã¨Å∞ "≥∂áê¡ „Ñ¨*ÏhHõOÖ’ JO «~°æ «OQÍ #∞#fl „a\©+π=ºuˆ~Hõ ã¨fiÉèÏ==∞x, =∞ «O „Ñ¨ÉèÏ==∞x =∞iH˘O «=∞Ok K≥Ñ¨CH˘KåÛ~°∞. P HÍ~°ÏÅhfl

ÕxHõ ÕQÍ K≥Ñ¨C‰õΩO>Ë Un ãÖÑ¨Ó~°‚O HÍ Œ∞.Prof. ROLANDE MILLER, „Ñ¨ è•#OQÍ JkèHÍ~°∞Å «Ñ¨C_»∞ x~°‚Ü«∂Å∞,

|ÅÇ‘Ï#"≥∞ÿ# Ñ¨^äŒHÍÅ∞ HÍ~°=∞<åfl_»∞. HÍeHõ\ò #∞O_ç u~°∞QÍO_çH˜ Ãã·xHõ^ŒàÏÅ#∞«~°eOK«@O, =∞øbfi Jb =Úã¨ûeÜ«∂~ü JÔ~ãπì‰õΩ „Ñ¨Ü«∞uflOK«@O, dÖÏÑ¶ ü HÍ~°ºHõ~°ÎÅ#∞

x~°ƒOkèOK«@O ÖÏO\˜ J#∞z`« K«~°ºÅ∞ "≥∂áê¡Å#∞ Ô~K«ÛQ˘\ÏìÜ«∞x, P ãÖÑ¶¨∞@#`ÀÔ~zÛáÈ~Ú# "≥∂áê¡Å∞ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ÉÏ@#∞ Z#∞fl‰õΩ<åfl~°x PÜ«∞# Jaè„áêÜ«∞Ñ¨_®¤_»∞.

W Õ «~°Ç¨ Jaè„áêÜ«∂xfl „Ñ¨MÏº « *ÏfÜ≥∂ Œº=∞ <åÜ«∞‰õΩ_»∞ N ÔH.Ñ≤. ˆHâ◊= g∞#<£ «#KARINYAKALUM Ö’ „Ñ™êÎqã∂Î, "≥∂áê¡Å∞ Ç≤ÏO™ê =∂~°æO Z#∞flHÀ=_®xH JkèHÍ~°∞Å∞

J#∞ãïOz# H˜~å «Hõ K«~°ºÅ∞ =∂„ «"Õ∞ HÍ~°=∞<åfl~°∞. *ˇx‡–Ô~· «∞Å ãÖ|O è•Å∞ =∂„ «"Õ∞HÍ Œx, Jk =∞ã‘ Œ∞‰õΩ ãÖ|OkèOz# q"å ŒO HÍ Œh J<åfl~°∞. F~°∞Ê #tOz# "≥∂áê¡Å∞

JÇ≤ÏO™ê ã≤ •úÌO`åÅ#∞ = Œe Ç≤ÏO™ê =∂~°æO Z#∞fl‰õΩ<åfl~°x ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞.=∞ÅÉÏ~°∞Ö’ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ K«~°ºÅ∞ „áê~°OÉèí"≥∞ÿ J «ºO « "ÕQÆOQÍ Jxfl „áêO`åÅ‰õΩ

"åºÑ≤OK«@O, Ç≤ÏO™êHÍO_» K≥Åˆ~QÆ@O`À JÑ¨Ê\˜=~°‰õΩ dÖÏÑ¶¨`ü– ã¨Ç¨Ü«∞ x~åHõ~°Hõq∞\©ÅÖ’ ÉèÏQÆ™êfi=∞ºO =Ç≤ÏOz# =Úã≤¡"Õ∞`«~° <åÜ«∞‰õΩÅ∞, "≥∂áê¡Å f~°∞`≥#∞flÅ#∞

ã¨g∞H˜∆Oz ãÖã¨¯iOKåeûOk áÈ~Ú, dÖÏÑ¶¨`ü Hõq∞\©Å‰õΩ ^Œ∂~°=∞Ü«∂º~°∞. Ñ¶ë`«OQÍqâßÅ Œ$HõÊ äŒO, QÍOnè=∂~°æO Ñ¨@¡ x| Œú « QÆÅ <åÜ«∞‰õΩÅ ™ê÷#OÖ’ L Œº=∂xfl ™ê÷xHõ

<åÜ«∞Hõ`«fiO `«# KÕ`«∞Ö’¡H˜ fã¨∞‰õΩOk. ã¨Ç¨Ï[OQÍ P"Õâ◊Ñ¨~°∞Å∞, „a\©+¨~°¡O>Ë =ºuˆ~Hõã¨fiÉèÏ=O QÆÅ "≥∂áê¡Å∞ „Ñ¨[Å q∂^Œ ^•_»∞Å‰õΩ áêÅÊ_ç# POˆQ¡Ü«∂kèHÍ~°∞Å q∂^Œ

„Ñ¨fHÍ~°O f~°∞Û‰õΩ<ÕO Œ∞‰õΩ ã≤ Œú=∞Ü«∂º~°∞. „a\©+π Ãã·xHõ |ÅQÍÅ∞ ÃÑ ŒÌ ãÖYºÖ’ "≥∂áê¡Åg∞ Œ q~°∞K«∞‰õΩÑ¨_ç, H˜~å «Hõ K«~°ºÅ‰õΩ áêÅÊ_»∞ «∞#flÑ¨C_»∞, ™ê=∂#º "≥∂áê¡Å‰õΩ ~°Hõ∆QÍ

109 110


*ÏfÜ«∞ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ Z=fi~°∂ ~åÖË Œx =∞ÅÉÏ~ü "≥∂áê¡Å∞ ' HÍÑïÖËx Q˘„Ô~ÅÜ«∂º~°x —Ñ¨Å∞=Ù~°∞ ÉèÏqOKå~°∞. Ñïã≤÷ «∞Å∞ q+¨q∞ã¨∞ÎO_»QÍ N ~å[QÀáêÅKåi, Jb ™È Œ~°∞Å∞,=∞øÖÏ<å J|∞Öò HõÖÏO P*Ï £, Ü«∂‰õÄÉò Ç¨Ïã¨<£ ÖÏO\˜ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ =∞ÅÉÏ~°∞ ãÖ Œi≈Oz

"≥∂áê¡Å‰õΩ #K«ÛK≥Ñ≤Ê JÇ≤ÏO™ê =∂~åæxH˜ =∞o§OK«QÆÅ=∞x KÕã≤# ã¨∂K«#Å#∞ „Ñ¨Éèí∞ «fiOJOwHõiOK«HõáÈ=@O`À "≥∂áê¡Å‰õΩ ã¨Ô~·# =∂~°æO K«∂Ñ¨QÆÅ"åÔ~=~°∂ ÖËHõáÈÜ«∂~°∞.

D Ñïã≤÷ «∞Å#∞ Pã¨~åQÍ fã¨∞‰õΩx *ˇx‡Å∞, „a\©+π JkèHÍ~°∞Å∞ „Ñ¨[ÅÖ’ =∞ «

qÉË è•Å#∞ ã¨$+≤ìOKå~°∞. *ˇx‡Å∞ «=∞ q∂ Œ Ô~· åOQÆO ™êyOz# „Ñü K«~°º#∞ Ç≤ÏO Œ∞=ÙÅ

q∂ Œ [iy# ^•_çQÍ z„uOKå~°∞. =∞ÅÉÏ~°∞ [<å=oÖ’ "≥∂áê¡Å∞ J «ºkè‰õΩÅ∞ HÍ=_»O,

Éèí∂™êfi=ÚÅO`å Ç≤ÏO Œ∞=ÙÅ∞ HÍ=_»O`À *ˇx‡– "≥∂áê¡Å ãÖÑ¶∞~°¬Åhfl Ç≤ÏO Œ∂–=Úã≤¡O

ãÖÑ¶¨∞~°¬Å∞QÍ<Õ HõxÊOKÕq. D J=HÍâßxfl JkèHÍ~°∞Å∞, áêÅHõ=~åæÅ∞ KåHõK«HõºOQÍ

LÑ¨Ü≥∂yOK«∞‰õΩ<åfl~Ú. „a\©+¨~°∞¡, *ˇx‡Å∞ «=∞ ≥·# suÖ’ L èŒ$ «OQÍ „Ñ¨Kå~°O ™êyOz

=∞`«O „áêuÑ¨kHõ# U~°Ê_ç# qÉèí[##∞ |e+¨ìO KÕâß~°∞. D Ñïã≤÷`«∞Å‰õΩ "≥∂áê¡Å

áÈ~å\ÏxH˜ <åÜ«∞Hõ «fiO =Ç≤ÏOz# "åiÖ’ Z‰õΩ¯==∞Ok «OQÆÖòû (=∞øbfiÅ∞) HÍ=@O

=∞~À HÍ~°=∞~ÚºOk. 1921 EÖ· =∂ãÖÖ’ 18=∞Ok "≥∂áê¡Å <åÜ«∞‰õΩÅ‰õΩ JÔ~ã¨∞ì

KÕÜ«∂Åx áÈbã¨∞Å∞ x~°‚~ÚOK«QÍ JO^Œ∞Ö’ u~°∞OQÍ_ç =∞øbfi Jb =Úã¨ûeÜ«∂~ü`À

áê@∞QÍ =∞~À Zxq∞k =∞Ok ' «OQÆÖòû — LO_»@O qâı+Ö. D <åÜ«∞‰õΩÅ <ÕÑ¨ äŒºO

„Ñ¨ è•#OQÍ è•i‡Hõ =∂~°æO HÍ=@O =Å# "≥∂áê¡Å#∞ „a\©+¨~°¡‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ áÈ~°∞ÉÏ@#

#_çÑ≤OKÕO^Œ∞‰õΩ =∞`« =∞<ÀÉèÏ"åÅ#∞ ã¨Ç¨Ï[OQÍ<Õ LÑ¨Ü≥∂yOK«∞‰õΩ<åfl~°∞. D K«~°ºÅ∞

„áê~°OÉèíOÖ’ =Úã≤¡"Õ∞ «~°∞Å‰õΩ =fiuˆ~HõOQÍ ™êQÆÖË Œ∞. P «~°∞"å « ‰õÄ_® =Úã≤¡"Õ∞ «~°∞Å‰õΩ

Hõ+¨ìO HõeyOz#@ì~Ú`Õ "å~°O`å â◊„`«∞=Ù Ñ¨Hõ∆O =Ç≤ÏOK«=K«∞Û#x, JÖÏO\˜ K«~°ºÅ‰õΩ

áêÅÊ_»‰õΩO_® «y# K«~°ºÅ∞ fã¨∞‰õΩ<åfl~°∞.

kfifÜ«∞ „Ñ¨ÑÖK« Ü«Ú^ŒÌOÖ’ áêÖÁæ#fl „a@<£ `«y#O`« |ÅQÍÅ#∞ HõÖ’¡Å„áêO`åÅ‰õΩ `«~°eOK«ÖËHõáÈ=@O =∞~À HÍ~°OQÍ K≥Ñ¨CHÀ=K«∞Û. XHõ"≥·Ñ¨Ù ÉèÏ~°`«

^Õâ◊=∞O`«\Ï dÖÏÑ¶¨`ü–ã¨Ç¨Ü«∞ x~åHõ~° L^Œº=∞O L^èŒ$`«OQÍ ™êQÆ@O, „Ñ¨[Å∞JãÖMÏºHõOQÍ áêÖÁæ#@O`À "≥∂áê¡Å‰õΩ JO «∞ÖË#O «QÍ =∞<À è≥·~°ºO ÃÑiyOk. „a\©+π

„Ñ¨Éèí∞`åfixH˜ =ºuˆ~HõOQÍ „áê~°OaèOz# u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞‰õΩ Ü«∂= «∞Î ÉèÏ~° « Õâ◊O ã¨ÊOkã¨∞ÎO Œx=∞ÅÉÏ~°∞ "≥∂áê¡Å∞ qâ◊fiã≤OKå~°∞. „a\©+π ~å[ºO JO «"≥∞ÿáÈ «∞O Œx, H©ÅHõ ã¨=∞Ü«∞OÖ’ÉèÏ~° « Õâ◊OÖ’x [#ã=Ú^•Ü«∂Åxfl L Œºq∞™êÎÜ«∞x ÉèÏqOz#@∞ì, P<å\ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞Ö’áêÖÁæ#fl J=HÀ¯~ü =Úã¨ûeÜ«∂~ü ≥eáê~°∞. JO Œ∞‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ [~°QÆ@O`À "≥∂áê¡Å∞

x~åâ◊ xã¨Ê$Ç¨ÏÅ‰õΩ QÆ∞~°Ü«∂º~°∞. P x~åâß xã¨Ê$Ç¨ÏÅ #∞O_Õ JÇ≤ÏO™ê =∂~°æO «Ñ≤ÊOk.Jk HÍãÎ Ç≤ÏO™êHÍO_»‰õΩ Ñ¨ÙiH˘eÊOk.

Éèí∂ ã¨=∞ã¨º‰õΩ =∞ «O ~°OQÆ∞áêÅHõ=~åæÅ ãÖã¨ ~°Å∞, Ô~q#∂º K«~°ºÅ =Å# =∞ÅÉÏ~°∞ „áêO «OÖ’ Ô~· «∞Å∞,

Éèí∂HÍ=∞O^Œ∞Å =∞^èŒº# U~°Ê_ç# Éèí∂ q"å^•xH˜ Dãπì WO_çÜ«∂ HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ∞

=∞`«O ~°OQÆ∞ Ñ¨Ùe=∂~°∞. =∞ÅÉÏ~°∞Ö’ 90 âß`«O Éèí∂q∞ Ç≤ÏO^Œ∂ *ˇx‡Å Pnè#OÖ’LO_»QÍ, „Ñ¨*ÏhHõOÖ’ 70 âß «O =∞Ok Éèí∂q∞ÖËx x~°∞¿Ñ Œ "≥∂áê¡Å∞. Ô~· «∞Å∞, Ô~· «∞

‰õÄbÅÖ’ J`«ºkè‰õΩÅ∞ =Úã≤¡O "≥∂áê¡Å∞ HÍ=_»O, Éèí∂™êfi=ÚÅ∞ Ç≤ÏO^Œ∂ *ˇx‡Å=@O=Å# D Ô~O_»∞ =~åæÅ =∞ èŒº# «ÖˇuÎ# q"å^•xfl «=∞ ™êfi~°ú „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ xq∞ «ÎO

Ç≤ÏO Œ∂–=Úã≤¡OÅ ã¨=∞ã¨ºQÍ „Ñ¨Kå~°O HõeÊOKå~°∞. P~°∞HÍÖÏÅ∞ „â◊=∞Ñ¨_ç<å J@∞ *ˇx‡ÅŒÜ«∂^•H∆ÏºÅ q∂ Œ P è•~°Ñ¨_ç „| «HÍeû# Œ∞~°ƒù~° Ñïã≤÷ «∞ÅÖ’, J@∞ *ˇx‡Å, W@∞

=∞^èŒº ^ŒàÏsÅ ^ÀÑ≤_ôx ã¨Ç≤ÏOK«ÖËHõ, F~°∞Ê #tOz# "≥∂áê¡Å∞ u~°QÆ|_ç Ç≤ÏOã¨‰õΩáêÅÊ_ÕãïH˜, =Úã≤¡OÅ∞ Ç≤ÏO Œ∞=ÙÅ q∂ Œ •_»∞Å∞ KÕã¨∞Î<åfl~°x HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ∞ „Ñ¨Kå~°O

KÕâß~°∞.Éèí∂ ã¨=∞ã¨º P^è•~°OQÍ ™ê^è•~° Ç≤ÏO^Œ∂ „Ñ¨*ÏhHõO, "≥∂áê¡Å`À Hõeã≤

Éèí∂™êfi=ÚÅ g∞ Œ u~°QÆ|_»‰õΩO_® KÕ¿ãO Œ∞‰õΩ D q"å^•xfl Ç≤ÏO Œ∂– =Úã≤¡OÅ q"å ŒOQÍ*ˇx‡Å∞ z„uOz, ™ê=∂#º Ç≤ÏO^Œ∂ „Ñ¨*ÏhHÍxfl `«=∞ "≥O@# ÃÑ@∞ì‰õΩx, "≥∂áê¡Å‰õΩ=ºuˆ~HõOQÍ LÑ¨Ü≥∂yOK«∞‰õΩ<åfl~°∞. Ç≤ÏO^Œ∂ *ˇx‡Å g∞^Œ [iy# Ç≤ÏOã¨#∞ Ç≤ÏO^Œ∂ã¨=∂[O g∞ Œ =Úã≤¡OÅ∞ ™êyã¨∞Î#fl Ç¨Ï`åºHÍO_»QÍ z„fHõiOKå~°∞. „Ñü ãÖÑ¶∞@##∞U^À ~°HõOQÍ =∞`«O ~°OQÆ∞ Ñ¨Ùeq∞ `«=∞ „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ#∞ HÍáê_»∞‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ„Ñ¨Ü«∞uflOKå~°∞. ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ∞ =∞`åxH˜, PKå~° =º=Ç¨~åÅ‰õΩ, ãÖ„Ñ¨ •Ü«∂Å‰õΩ WKÕÛ„áê è•#º «#∞ QÆ=∞xOz# „a\©+π ™ê„=∂[º"å Œ â◊‰õΩÎÅ∞, D Ô~O_»∞ =~åæÅ =∞ èŒº# [iy#Ñ¶ ¨ ∞~ ° ¬Å‰õΩ =∞`«O ~°OQÆ∞Ñ ¨Óã≤, `«=∞ ^ÀÑ≤_ ôx, Jz"Õ`«#∞ x~å@OHõOQÍH˘#™êyOKÕO^Œ∞‰õΩ ‰õΩÜ«Ú‰õΩÎÅ∞ Ñ¨<åfl~Ú. z=~°‰õΩ 1920–21Ö’ dÖÏÑ¶¨`ü–ã¨Ç¨Ü«∞x~åHõ~° L^Œº=∂Å`À „¿Ñ~° á⁄Ok# "≥∂áê¡Å∞ J@∞ *ˇx‡Å q∂^Œ W@∞ „a\©+π„Ñ¨Éèí∞ «fiO q∂ Œ ™êyOz# áÈ~å\ÏÅ#∞ ‰õÄ_® =∞ « HõÅÇ¨Å∞QÍ z„uOKå~Ú. „Ñ¨=ÚYK«i„ «HÍ~°∞_»∞ Dr. Santimoy Ray «# Freedom Movement and Indian Muslims„QÆO äŒOÖ’ „a\©+¨~°¡ ‰õΩÜ«ÚHÎx ZO_»QÆ_»∂Î, "... To cover their diabolic design andrebellion was branded as communal flare up..." J<åfl~°∞. Dãπì WO_çÜ«∂ HõOÃÑh

áêÅ‰õΩÅ∞ Ñ¨^äŒHõO „Ñ¨HÍ~°OQÍ ™êyOz# D „Ñ¨Kå~åxH˜ Ö’<≥·# ã¨fi^ÕjÜ«ÚÅ∞ ‰õÄ_®"≥∂áê¡Å u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞#∞, Ç≤ÏO Œ∞=ÙÅ g∞ Œ "≥∂áê¡Å∞ ™êyOz# Œ=∞#HÍO_»QÍ ÉèÏqOKå~°∞.

aè<åflaè„áêÜ«∂Å∞D Œ∞+¨ÊiÏ=∂Å =Å# P «‡`åºQÍÅ`À XHõ â◊ å|ÌO ÃÑ·QÍ J„ÑüÇ¨Ï «OQÍ

™êy# =∞ÅÉÏ~°∞ "≥∂áê¡Å Ô~· åOQÆ áÈ~å@O, dÖÏÑ¶ ü–ã¨Ç¨Ü«∞ x~åHõ~° L Œº=∂ÅÖ’"≥∂áê¡Å áê„`«, J#∞‰õÄÅ „Ñü‰õÄÅ q=∞~°≈Å`À, aè<åflaè„áêÜ«∂Å`À, ÉèÏ~°`«^Õâ◊

™êfi`«O„`À^Œº=∞ K«i„`«Ö’ q"å^•ã¨Ê^ŒOQÍ q∞yeáÈ~ÚOk.D áÈ~å@OÖ’x „Ñ¨ è•# "≥·i Ñ¨H∆ÍÅ∞ =∞ «O s`åº Ç≤ÏO Œ∞=ÙÅ∞– =Úã≤¡OÅ∞

J~Ú#Ñ¨Ê\˜H©, "≥·~åxH˜ =∞ «O =∂„ «"Õ∞ HÍ~°O HÍÖË Œ∞. Éèí∂ ãÖ|O è•Å∞ Ô~· «∞Å ~°QÆ_»~°K«ÛÔHHõ¯_®xH˜ =¸Å"≥∞ÿ<å~Ú. D q"å^•xfl '...xt`«OQÍ Ñïje¿ãÎ, D <Õ~åÅÖ’80âß`«O "≥∂áê¡Å∞ Ç≤ÏO^Œ∂ *ˇh‡ÅÃÑ·QÍx, U*ˇO@¡ÃÑ·QÍh, Ô~q#∂º JkèHÍ~°∞ÅÃÑ·QÍh,

111 112


áÈbã¨∞ÅÃÑ·QÍh KÕã≤#"Õ. D „áêO «OÖ’ Z‰õΩ¯==∞Ok *ˇh‡Å∞ Ç≤ÏO Œ∞=ÙÅ∞, #O|∂„nÅ∞,~å*ÏÅ∞ HÍQÍ H“Å∞^•~°∞ÅÖ’ J`«ºkè‰õΩÅ∞ "≥∂áê¡Å∞...—— JO@∂ „Ñ¨=ÚY Hõ=¸ºxã¨∞ì<åÜ«∞‰õΩÅ∞ N W .Ü«∞O.Ü«∞ãπ. #O|∂„káê £ P<å\˜ Ñïã≤÷ «∞Å#∞ q=iOKå~°∞. ( H~°à◊Ö’

Ô~· åOQÆ L Œº=∞ ãÖH∆ÑÎ K«i„ «, 1942). JO ÕHÍ Œ∞ "≥∂áê¡Å∞ Ç≤ÏO Œ∞=ÙÅ g∞ Œ „HÀ èŒOÃÑOK«∞HÀ=_®xH HÍ~°ÏÅ#∞ q=iã∂Î, '...Ç≤ÏO Œ∞=ÙÅ‰õΩ K≥Ok# <åÜ«∞‰õΩÅ∞, L Œº=∞OÖ’xqq èŒ ™ê÷~Ú HÍ~°ºHõ~°ÎÅ#∞ «##∞ =ke "≥àÏ§~°x „QÆÇ≤ÏOKå_»∞. q∞Å@s «##∞ "≥O\Ï_»_»OQÆ=∞xOKå_»∞. W~°∞QÆ∞ á⁄~°∞QÆ∞# L#fl Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞ `«#‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ q∞Å@sH˜ã¨Ç¨Ü«∞Ñ¨_®¤~°∞. ^•x`À "åiÃÑ· „HÀ èŒO ÃÑOK«∞‰õΩ<åfl_»∞ "≥∂áê¡ ...—. D „HÀ èŒO HÍ~°OQÍ=∂„ «"Õ∞ "≥∂áê¡Å∞ Ç≤ÏO Œ∞=ÙÅ g∞ Œ K≥ Œ∞~°∞=∞ Œ∞~°∞QÍ Ç≤ÏOã¨‰õΩ áêÅÊ_®¤~°∞. D q+¨Ü«∂xfl

‰õÄ_® N W.Ü«∞O.Ü«∞ãπ qâı ¡+≤ã¨∂Î, '..Wk(Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ "≥ ·Yi) "≥∂áê¡Ö’ QÆÅ

Œ∞™êûÇ¨Ïã≤‰õΩÅÃÑ· ÉÏQÍ Ñ¨xKÕã≤Ok. JO Œ∞=Å# H˘xfl Ç≤ÏO Œ∂ =ºuˆ~Hõ K«~°ºÅ∞ [iQÍ~Ú.

JÖÏ Ô~zÛáÈ~Ú#"å~°∞ ‰õÄ_® Ju H˘kÌ=∞Ok =∂„ «"Õ∞. "≥∂áê¡Å‰õΩ QÆÅ *ˇx‡ =ºuˆ~Hõ

ÉèÏ"åÅ#∞ Ç≤ÏO Œ∂ =ºuˆ~Hõ ÉèÏ"åÅ∞QÍ =∂~°Û_®xH˜ (=∞ « QÆ∞~°∞=ÙÅ∞) Ü«∞uflOKÕ"å~°∞.

HÍh "≥∂áê¡Å *ˇx‡ =ºuˆ~Hõ, L^ÀºQÆ =ºuˆ~Hõ K«~°ºÅ`À áÈeÛ K«∂¿ãÎ J<åÖ’z «OQÍ,

=¸~°öOQÍ KÕã≤# <Õ~åÅ∞ |Ç¨ï «‰õΩ¯=. "≥∂áê¡ Ô~· «∞‰õΩ =∞ «Ñ¨~°"≥∞ÿ# qâßfi™êÅ HõO>Ë

=~°æ Œ$HõÊ èŒ"Õ∞ Z‰õΩ¯=QÍ#∞#fl Œx K≥Ñ¨ÊHõ «Ñ¨Ê Œ∞...— J<åfl~°∞.

*ÏfÜ≥∂ ŒŒº=∞ <åÜ«∞‰õΩ_»∞, „Ñ¨=ÚY QÍO èÕÜ«∞"åk N <å~åÜ«∞ g∞#<£ "≥∂áê¡Å

áÈ~å@O QÆ∞iOz „Ñ¨™êÎqã¨∂Î, ' ..u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ^•~°∞Å∞ =∞`«Ñ¨~°"≥∞ÿ# L^ÕÌâ◊ºO`À

Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ g∞^Œ ^•_ç KÕÜ«∞@O [~°QÆÖË^Œx ã¨Ê+¨ìO KÕâß~°∞. H˘xfl KÀ@¡ JÖÏO\˜

ãÖÑ¶∞@#Å∞ K≥ Œ∞~°∞=∞ Œ∞~°∞QÍ [iy#Ñ¨Ù_»∞, ^ÀÑ≤_ôÅ∞ [iy#Ñ¨Ù_»∞ "åix ("≥∂áê¡Å#∞)"≥∂áê¡ <Õ «Å∞ f„= tHõ∆Å‰õΩ QÆ∞iKÕ™ê~°∞. XH˘¯Hõ Ñ¨C_»∞ JÖÏO\˜"åi KÕ «∞Å∞ #iH˜ f„=OQÍtH˜ ∆Oz# Ñ¶ ¨∞@#Å∞ L<åfl~Ú. Å∂\© KÕã≤# =ã¨∞ Î=ÙÅ#∞ uiy Ü«∞[=∂#∞Å‰õΩJÑ¨Ê*ˇÑ≤ÊOKå~°∞. „Ñ¨Éèí∞`«fi =ºuˆ~‰õΩÖˇ·# Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ#∞ J#∞=∂xOK«ÖË^Œ∞. J<ÕHõ KÀ@¡¿Ñ Œ ÃÇ·ÏO Œ= Ô~· «∞Å∞ ‰õÄ_® "≥∂áê¡ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ •~°∞ÅÖ’ KÕ~å~°∞——. (ÉèÏ~° « Õâ◊ ™êfi «O„ «ºãÖ„QÍ=∞ K«i„ «, „Ñ¨K«∞~°: Hõ$ëê‚ lÖÏ¡ ™êfi «O„ «º ã¨=∞~°Ü≥∂ èŒ∞Å ãÖÑ¶∞O, 1984) .

=∞ÅÉÏ~°∞ "≥∂áê¡Å∞ ™êyOz# áÈ~å\ÏÅ∞, =∞`«HõÅÇ¨Å∞ HÍ=x, Jq =~°æ^Œ$HõÊ^äŒO`À

èŒxHõ, Éèí∂™êfi=∞º =~åæÅ g∞ Œ ™êy# Ô~· åOQÆ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞¡QÍ ¿Ñ~˘¯O@∂, ''...=∞ÅÉÏ~°∞

„ÉÏÇ¨Ï‡∞Å Ñ¨„uHõ ''Ü≥∂QÆ ˆH∆=∞—— 1922 [#=i 6= `Õn<å\˜ `«# ãÖzHõÖ’ WÖÏ

~åã≤Ok. '...P «‡ ~°Hõ∆Ï~°úO, ã¨fi„Ñ¨Ü≥∂[<åÅ#∞ HÍáê_»∞HÀ=@O HÀãÖ Ç≤ÏO Œ∂, =Úã≤¡O,

„H˜+≤ìÜ«∞<£ P Ñïã≤÷ «∞ÅÖ’ U ≥· Õ KÕ™êÎ_À "≥∂áê¡ Ô~· «∞ ‰õÄ_® J Õ KÕ™ê_»∞...—— N <å~åÜ«∞

g∞#<£ J<åfl~°∞.

„Ñ¨=ÚY K«i„ «HÍ~°∞_»∞ aÑ≤<£K«O„ Œ «# „Ñ¨MÏº « „QÆO äŒO India's Struggle forIndependence 1857-1947 Ö’ "≥∂áê¡Å u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ „áê~°OÉèí Œâ◊#∞ q=iã∂Î, ''...„Ñ äŒ=∞

Œâ◊Ö’ J «ºkèHõOQÍ QÆÅ Ç≤ÏO Œ∂ *ˇx‡Å∞ (Éèí∂™êfi=ÚÅ∞), „Ñ¨Éèí∞ «fi JkèHÍ~åxH˜ „Ñ¨fHõÖ·#

HõKÕÛsÅ∞ (HÀ~°∞ìÅ∞), áÈbã¨∞ ¿ãì+¨#∞¡, „@[sÅ∞, HÍ~åºÅÜ«∂Å∞, „a\©+π áê¡O@~°∞¡

u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ÅH∆ÍºÅ∞QÍ =∂~å~Ú. JkèHÍ~°∞Å∞, Éèí∂™êfi=ÚÅ∞, ¿Ñ^Œ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ#∞

KåÖÏ J~°∞ Œ∞QÍ Ñ¨\ìOK«∞‰õΩ<åfl~°∞. Ç≤ÏO Œ∂ „Ñ¨*ÏhHõO`À H˜H˜ iã≤ L#fl „áêO`åÅ QÆ∞O_®

u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞^•~°∞Å∞ "≥∞ÿà◊§ H˘nÌ „Ñ¨Ü«∂O KÕã≤<å, Éèí∂™êfi=ÚÅ g∞ Œ =∂„ «"Õ∞ "å~°∞

^•_»∞Å∞ KÕ™ê~°∞. iHÍ~°∞¤Å#∞ «QÆ∞ÅÉˇ\Ïì~°∞. [<åÉò ‰õΩ<£ JÇ¨Ï=∞‡ £ Ç¨r ÖÏO\˜ <åÜ«∞‰õΩÅ∞

Ç≤ÏO^Œ∂ „Ñ¨*ÏhHõO Z@∞=O\˜ ^ÀÑ≤_ôH˜, ÉÏ^èŒÅ‰õΩ QÆ∞iHÍ‰õΩO_® `«y# *Ï„QÆ`«ÎÅ∞

fã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. P ÕâßÅ#∞ LÅ¡OÑ¶≤∞Oz, Ç≤ÏO Œ∞=ÙÅ#∞ ÉÏ èŒÅ‰õΩ QÆ∞iKÕã≤, ÀÑ≤_çH˜ áêÅÊ_ç#

"≥∂áê¡Å#∞ Hõiî<åu Hõiî#OQÍ tH∆OKå~°∞. =Úã≤¡OÅÑ¨@¡ Z@∞=O\˜ Ñ¨Hõ∆áê`åxfl PÜ«∞#

„Ñ¨^Œi≈OK«ÖË^Œ∞. „a\˜+π „Ñ¨Éèí∞`åfixH˜ J#∞‰õÄÅOQÍ =ºÇ¨ÏiOz# "≥∂áê¡Å#∂ PÜ«∞#

q_çz ÃÑ@ìÖË Œx ...— q=iOKå~°∞.

"≥∂áê¡ Ô~· «∞Å u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ ã¨Ê+ìOQÍ =~°æ Œ$HõÊ äŒŒO`ÀŒ ¿Ñ Œ Ô~· «∞Å Hõëêìi˚ åxfl

^ÀK«∞‰õΩ#fl, ¿Ñ ŒÅ#∞ Ñ‘_çOz#, èŒxHõ Éèí∂™êfi=ÚÅ‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ =∂„ «"Õ∞ [iy#@∞ìQÍ

„Ñ¨|Å"≥∞ÿ# ™êH∆Íº^è•~åÅ∞ L<åfl, JHõ¯_»Hõ¯_» [iy# z#fl z#fl ãÖÑ¶¨∞@#Å∞, aè#fl

=∞`åÅ‰õΩ K≥Ok# =º‰õΩÎÅ =∞ èŒº «ÖˇuÎ# =ºHÎQÆ « q"å^•Å <ÕÑ¨ èŒºOÖ’ [iy# HõÅÇ¨Å#∞

ÑïQÆ#Ö’H˜ fã¨∞‰õΩx, "≥∂áê¡ áÈ~å\ÏÅ#∞ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ g∞^Œ =Úã≤¡OÅ ^•_»∞Å∞QÍ

ÑïQÆÕKå~°∞. ãÖÑ¨#fl Éèí∂™êfi=ÚÅ∞ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞, Ô~·`«∞Å∞, H“Å∞^•~°∞Å∞, ¿Ñ^ŒÅ∞

"≥∂áê¡Å#fl "åãÎ=O, q=∞~°≈‰õΩÅ Œ$+≤ìÑ¨ äŒO #∞O_ç «Ñ¨ÙÊHÀ=@O =Å# D áÈ~å\ÏÅ∞

=∞ «HõÅÇ¨Å#fl JáÈÇ¨Ï‰õΩ QÆ∞~°Ü«∂º~Ú. Ju L`åûÇ¨ÏÑ¨~°∞Ö·# Œ∞™êÊÇ¨Ïã≤‰õΩÅ∞ H˘O Œ~°∞

JHõ¯_»Hõ¯_» =Úã≤¡"Õ∞`«~°∞Å g∞^Œ ™êyOz# ^Œ=∞#HÍO_», „áê~°÷<åÅÜ«∂Å‰õΩ HõeyOz#

#+ìO ‰õÄ_® D JáÈÇ¨ÏÅ‰õΩ HÍ~°=∞~ÚºOk.

D JáÈÇ¨ÏÅ‰õΩ ~°∂ÑÖ HõeÊOz "åã¨Î"åÅ#∞ =∞~°∞QÆ∞ÑïÛ, J@∞ =∞`«Œ∞~°Ç¨ÏOHÍ~° â◊‰õΩÎÅ∞, W@∞ Dãπì WO_çÜ«∂ HõOÃÑh áêÅ‰õΩÅ∞, POˆQ¡Ü«∞ K«i„ «HÍ~°∞Å∞,

JkèHÍ~°∞Å∞ L ÕÌâ◊ºÑ¨Ó~°fiHõOQÍ ã¨$+≤ìOz# ™êÇ≤Ï «ºO, ™êyOz# „Ñ¨Kå~° =~°=_çÖ’ ÉèÏ~°fÜ«∞~°K«~Ú`«Å∞, K«i„`«HÍ~°∞Å∞, z=~°‰õΩ H˘O^Œ~°∞ *ÏfÜ≥∂^Œº=∞ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ ‰õÄ_®H˘@∞ì‰õΩáÈÜ«∂~°∞. u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞‰õΩ ^ÀÇ¨Ï ŒO KÕã≤# Ñïã≤÷ «∞Å Ñ¨Ó~åfiÑ¨~åÅ#∞, u~°QÆ|_ç#„Ñ¨[Å ™ê=∂lHõ, Pi÷Hõ <ÕÑ¨ è•ºxfl, áÈ~°∞‰õΩ „¿Ñˆ~Ñ≤Oz# „Ñ¨ ÕºHõ HÍ~°ÏÅ∞ =∞ÅÉÏ~°∞„áêO «OÖ’ <≥ÅH˘#fl Éèí∂ ãÖ|O è•Å#∞, "åãÎqHõ Œ$+≤ì À QÆ=∞xOK«Hõ áÈ=@O =Å#"≥∂áê¡Å áÈ~å@O f„= q=∞~°≈Å‰õΩ QÆ∞Ô~·Ok.

u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞‰õΩ <åÜ«∞Hõ`«fiO =Ç≤ÏOz# "≥∂áê¡Å∞, â◊„`«∞=Ù g∞^Œ áÈ~°∞‰õΩã≤^ŒúÌ=∞=Ù`«∂ ^è•i‡Hõ „Ñü[˝Å∞ fã¨∞HÀ=_»O, =∞`« ãÖ|O^èŒ"≥∞ÿ# PKå~° =º=Ç¨~åÅ#∞áê\ÕK«_»O, <Õ~åÛ–=∞øÅ∞ £ ÖÏO\˜ ãÖ„Ñ¨ •Ü«∂Å#∞ J#∞ãïOK«@O, èŒ~°‡ Ü«Ú^•úxH˜è•i‡Hõ ÃÑ ŒÌÅ Pjã¨∞ûÅ∞ á⁄O Œ@O «k «~° Ñ¨ ŒÌ «∞Å∞ ‰õÄ_® "≥∂áê¡Å u~°∞QÆ∞ÉÏ@¡ q∂ Œ

|∞~° Œ K«Å¡ ŒÅz# â◊‰õΩÎÅ‰õΩ P è•~åÅÜ«∂º~Ú. „Ñ¨ è•#OQÍ «=∞ ™ê÷=~åÅ #∞O_ç â◊„ «∞=ÙHÀãÖ Z Œ∞~°∞ K«∂ã¨∂Î QÆ_çÑ≤# HÍÅOÖ’ "≥∂áê¡Å∞ „áê~°÷#Å∞ KÕÜ«∞@O, „¿Ñ~° á⁄O Œ\ÏxH˜

113 114


KÕã≤# =∞`« ãÖ|O^èŒ"≥∞ ÿ# HÍ~°º„Hõ=∂Å∞ q=∞~°≈‰õΩÅ#∞ `«Ñ¨C^À= Ñ¨\˜ ìOKå~Ú.*ÏfÜ≥∂ Œº=∞OÖ’ =∞ « „QÆO ä•Å „Ñ¨=K«<åÅ∞, =∞ « ÃÑ ŒÌÅ Pjã¨∞ûÅ∞, áœ~å˜Hõ áê„ «Å™êÇ¨Ï™êÅ „¿Ñ~°`À ^Õâ◊O HÀãÖ P`å‡~°ÊÅ‰õΩ áêÅÊ_ç# =Úã≤¡"Õ∞`«~°∞Å K«i„`« XHõÑ¨Hõ # „|Ç¨‡O_»OQÍ HõxÊã¨∞ÎO_»QÍ, JHõ _» HõxÊOK«x =∞ « « Î«fiO =∞ÅÉÏ~°∞ "≥∂áê¡ áÈ~å@Ü≥∂ èŒ∞Å K«~°ºÅÖ’ HõxÊOK«@O qâı+Ö.

Ç≤ÏO Œ∂–=Úã≤¡OÅ SHõº «#∞ „Ñ¨QÍ_è»OQÍ JaèÅ+≤ã¨∞Î#fl =∞Ç¨Ï=∞‡ £ J<åûi ÖÏO\˜„Ñ¨=ÚY∞Å∞ ‰õÄ_® "≥∂áê¡Å K«~°ºÅ#∞ YO_çOKå~°∞. *ÏfÜ«∞ HÍO„ÔQãπ J^èŒºHõ∆ ™ê÷#O#∞O_ç "≥∂áê¡Å∞ =∞`À<å‡ Œ K«~°ºÅ‰õΩ áêÅÊ_»∞ «∞<åfl~°x q=∞i≈OKå~°∞. D ãÖ Œ~°ƒùOQÍ*ÏfÜ≥∂ Œº=∞OÖ’ ÃÑ¶·~ü„ÉÏO_£QÍ MÏºuQÍOz# Hõq, =∞øÖÏ<å Ç¨Ï„ã¨ ü "≥∂Ç¨x =∂„ «OJ<åûi Jaè„áêÜ«∂Å`À UH©ÉèíqOK«ÖË Œ∞. "≥∂áê¡Å∞ ¿Ñ Œ =~åæÅ‰õΩ K≥Ok# =Úã≤¡"Õ∞ «~°∞Åg∞ Œ Z@∞=O\˜ ^•_»∞Å‰õΩ áêÅÊ_»ÖË Œx, ãÖÑ¨#∞flÅ∞, Éèí∂™êfi=ÚÅ∞, „Ñ¨Éèí∞`åfikèHÍ~°∞Å∞,„a\©+¨~°¡Å`À KÕ`«∞Å∞ HõeÑ≤# â◊‰õΩÎÅ g∞^Œ =∂„`«"Õ∞ ^•_»∞Å∞ KÕ™êÎ~°#fl q+¨Ü«∞OQÆ=∞xOKåÅx PÜ«∞# HÀ~å~°∞. JHõ _»Hõ _® =ºHÎQÆ « HõHõ∆Å HÍ~°OQÍ, =ºHÎQÆ « ™êfi~°÷OHÍ~°OQÍ [iy# ãÖÑ¶∞@#Å P è•~°OQÍ Õâ◊ÉèíHÎ „Ñ¨Ñ¨Ói «∞Ö·# "≥∂áê¡Å u~°∞QÆ∞ÉÏ@¡#∞=∞`À<å‡^Œ K«~°ºÅ∞QÍ ¿Ñ~˘¯#@O `«QÆ^Œ<åfl~°∞.

QÍOnè q=∞~°≈=∞Ç¨`å‡QÍOnè `«# Ü«∞OQ∑ WO_çÜ«∂Ö’ "≥∂áê¡Å K«~°ºÅ#∞ q=∞i≈ã¨∂Î, ..

=∞ÅÉÏ~°∞Ö’ "≥∂áê¡Å∞ Ç≤ÏO Œ∞=ÙÅÃÑ· QÍqOz# Ñ¨#∞Å‰õΩ Ç≤ÏO Œ∞=ÙÅ∞ Œ∞dó™êÎ~°x, UÑïã≤÷ «∞ÅÖ’<≥·<å ZO « Ô~K«ÛQ˘\ì<å, |Å=O «OQÍ =∞ «O =∂iÊ_ç KÕÜ«∞_»O <åºÜ«∞=∞xK≥Ñ¨ÊÖË#∞. "≥∂áê¡ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ Ç≤ÏO^Œ∂ =∞Ç¨Ï=∞‡nÜ«ÚÅ‰õΩ Ñ¨sHõ∆...|Å=O`«OQÍ=∞`åOfHõ~°Å#∞ KÕÜ«∞@O, ^ÀÑ≤_ô KÕÜ«∞@OÖÏO\˜ "≥∂áê¡ K«~°ºÅ‰õΩ =∞Ç¨Ï=∞‡nÜ«ÚÅ∞ã¨Ç¨Ï[OQÍ ã≤QÆ∞æÑ¨_ç «Å=OK«∞HÀ"åe....J<åfl~°∞.

QÍOnèr q=∞~°≈Å#∞ uÑ≤ÊH˘_»∞`«∂, ã¨~ü â◊OHõ~ü <åÜ«∞~ü `å#∞ ~åã≤#'' QÍOnè–J~åK«HõO —— Ñ¨Ùã¨ ÎHõOÖ’ '.."≥∂áê¡Å∞ ™êÇ¨Ï™È¿Ñ`«∞Åx, ÉèíQÆ=O`«∞_»O>Ë

ÉèíÜ«∞Ñ¨_Õ"å~°∞..— Jx ¿Ñ~˘¯<åfl_»∞. D Jaè„áêÜ«∂Å‰õΩ «QÆæ@∞ìQÍ<Õ, '...P~°º ã=∂l‰õΩÅ„ÑKå~°O ™êyOk. "≥∂áê¡Å∞ K«OÑ≤# =º‰õΩÎÅ á¶È\’Å∞ ãOáêkOz, Ç≤ÏO Œ∞=ÙÅÃÑ· [iy# Ñ¶∞’~°Hõ$`åºÅO@∂ „ÑKå~°O KÕ™ê~°∞. LifÜ«∞|_ç# "≥∂áê¡ Ô~· «∞Å á¶È\’Å∞QÍx, J`åºKå~åÅ‰õΩ|Ö·#, J==∂<åÅ‰õΩ QÆ∞Ô~·# "≥∂áê¡ ¢ã‘ÎÅ á¶È\’Å#∞ gÔ~Hõ _® „Ñ Œi≈OK«ÖË Œ∞. D „Ñ=~°Î#„ÑÉèí∞ «fi Œ=∞#HÍO_»‰õΩ ãÇÜ«∞Ñ_çOk.. —.

ÉèÏ~°fÜ«∞ *ÏfÜ«∞ HÍO„ÔQãπ "≥∂áê¡ K«~°ºÅ#∞ ãÖÑ¨Ó~°‚OQÍ JOwHõiOK«‰õΩ<åfl

P<å\˜ Ñïã≤÷`«∞Å#∞, JkèHÍ~°∞Å "≥·Yix q=∞i≈ã¨∂Î Ñ¨Å∞ f~å‡<åÅ∞ KÕã≤Ok. XHõf~å‡<åxfl _®Hõì~ü Éè’QÆ~åA Ñ¨\Ïìaè ã‘ å~å=∞Ü«∞º ~åã≤# ' HÍO„ÔQãπ K«i„ « — "≥Ú Œ\˜

ÉèÏQÆO ¿Ñr 303Ö’ WKåÛ~°∞. P f~å‡#O ''...HÍ~°º=~°æ=Ú "åi =^ŒÌ #∞#fl ™êHõ∆º™ê èŒ<åÅ#∞ |\ì, "≥∂áê¡Å‰õΩ ã¨Ç≤ÏOK«~å#O « HÀÑ¨ HÍ~°=Ú HõeÊOK«|_ç# Œh, „Ñ¨Éèí∞ «fi=Ú"åi Ñ¨Hõ ∆=Ú# `«Ü«∂~°∞ KÕÜ«∞|_ç, "åiKÕ „Ñ¨Hõ\ÕK«|_ç# x"ÕkHõÅ∞ Ñ¨Hõ ∆áê`«

Éèí∂~Ú+ì=ÚÅ∞QÍ#∂, "≥∂áê¡Å «Ñ≤Ê Œ=ÚÅ#∞ Juâ◊Ü≥∂‰õΩÎÅ`À xO_ç#kQÍ#∂ L#fl=h,„Ñ¨Éèí∞`«fi=Ú "å~°∞ âßOuÉèí„^Œ`«Å<Õ <≥Ñ¨=Ú`À J#=ã¨~°=ÚQÍ „Ñ¨[Å#∞ ãÖÇ¨ÏiOz#q+¨Ü«∞=Ú "å\˜Ö’ `«yæOz „"åÜ«∞|_ç#^Œh, D ã¨Éèí"å~°aè„áêÜ«∞ Ñ¨_»∞`«∂ "≥∂áê¡ÅÑ¨Hõ∆=Ú# [iy# ^Ò~°#º=ÚÅ#∞ x~°ã≤ã¨∞Î<åfl~°∞...——. Jx ¿Ñ~˘¯#_»O qâı+Ö.

z~°ã¨‡~°©Ü«∞ MÏºuÉèí∂™êfi=ÚÅ‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ „áê~°OÉèí"≥∞ÿ, „a\©+¨~°¡ q∂ Œ QÆ∞iÃÑ@ì|_ç# "≥∂áê¡

Ô~· «∞Å∞, „Ñ¨[Å áÈ~å\ÏÅ∞ *ÏfÜ≥∂ Œº=∞OÖ’ ÉèÏQÆOQÍ ™êy#Ñ¨Ê\˜H©, "≥∂áê¡Å∞ q=∞~°≈Å‰õΩQÆ∞iHÍHõ `«Ñ¨ÊÖË^Œ∞. „a\©+π Ãã·xHõ, áÈbã¨∞ ^ŒàÏÅ `«∞áêH˜ QÆ∞O_»¡‰õΩ Z^Œ∞~°∞QÍ xez,

z=i ~°HõÎÑ¨Ù ÉÁ@∞ì <ÕÅ ~åÖË=~°‰õΩ `˘_»Q˘\˜ì áÈ~å_ç P`å‡~°ÊÅ‰õΩ áêÅÊ_ç# "≥∂áê¡"≥Ú#QÍà◊√§ q=∞~°≈Å‰õΩ QÆ∞iHÍ=_»O *ÏfÜ«∞ L^Œº=∞OÖ’x H˘O^Œ~°∞ <åÜ«∞‰õΩÅ,

K«i„`«HÍ~°∞Å Ç¨Ï„ã¨fi^Œ$+≤ìH˜ x^Œ~°≈#=∞x Ñ¨Å∞=Ù~°∞ „Ñ¨=ÚY∞Å∞ q=∞i≈OKå~°∞. UkZÖÏQÆ∞<åfl *ÏfÜ≥∂^Œº=∞OÖ’ `«=∞^≥ ·# =Ú„^Œ"Õã¨∞‰õΩ#fl "≥∂áê¡Å u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞

Z Œ∞~˘¯#flO « „Ñ¨â◊Oã¨QÍx, q=∞~°≈QÍx ™êfi «O„`À Œº=∞ K«i„ «Ö’x =∞ˆ~ L Œº=∞áÈ~å@

~°∂ÑÖ Z Œ∞~˘¯#ÖË Œ#=K«∞Û.

1800Ö’ „áê~°OÉèí"≥∞ÿ 120 ãÖ= «û~åáê@∞ ™êy, 1920–22 ÅÖ’ *ÏfÜ«∞

™êú~ÚÖ’ HõÅHõÅO ˆ~Ñ≤# =∞ÅÉÏ~°∞ "≥∂áê¡Å áÈ~å@O 1922 [#=i <å\˜H˜ =Úyã≤Ok.J<å\˜ áÈ~å@Ü≥∂^èŒ∞Å#∞ 1971Ö’ ™êfi`«O„`«º ã¨=∞~°Ü≥∂^èŒ∞Å∞QÍ ÉèÏ~°`« „Ñ¨Éèí∞`«fiO

QÆ∞iÎOzOk. D áÈ~å@O ZO`«\˜ q=∞~°≈‰õΩ QÆ∞Ô~·<å „a\©+π =ºuˆ~Hõ`«Ö’, ^Õâ◊ÉèíH˜Îq+¨Ü«∞OÖ’ "≥∂áê¡Å∞ J„QÆQÆ∞Å#fl Kåi„`«Hõ "åã¨Î"åxfl Z=fi~°∂ HÍ^Œ#ÖËx suÖ’,

z~°ã¨‡~°©Ü«∞ MÏºu`À ™êfi`«O„`Àº^Œº=∞ K«i„`«Ö’ âßâ◊fi`« ™êú<åxfl ã¨∞™ê÷Ñ≤`«OKÕã¨∞‰õΩ<åfl~°∞.

115 116


„a\©+π ™ê„=∂[º"å Œ â◊‰õΩÎÅ áêÅ#‰õΩ K«~°=∞ w «O áê_ÕO « =~°‰õΩ ™êy#™êfi «O„ «º ãÖ„QÍ=∞ =∞Ç¨„Ñ¨"åÇ¨ÏOÖ’ Ñ¨Å∞ áÈ~å@ „ã¨=O «∞Å∞ JO «s¡#OQÍ ™êQÍ~Ú.

D áÈ~å\ÏÅ∞ Ñ¨Å∞ „áêO`åÅÖ’ PÜ«∂ ™êOÑ¶≤∞Hõ [#ã¨=Ú^•Ü«∂Å <åÜ«∞Hõ`«fiOÖ’[iQÍ~Ú. ã¨∞qâßÅ ÉèÏ~° å=x g∞ Œ D áÈ~å\ÏÅ∞–u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞¡ ZHõ _» [iy<å, U

™êOÑ¶≤∞Hõ [#ã¨=Ú^•Ü«∞O <Õ «$ «fiOÖ’ ™êy<å ÅHõ∆ºO =∂„ «O XHõ >Ë. Jk Ñ¨~° ÕjÜ«ÚÅÑ‘_»# #∞O_ç, ^ÀÑ≤_ô #∞O_ç, ÃÑ «Î#O #∞O_ç ã¨fi ÕjÜ«ÚÅ#∞ q=ÚHÎ QÍqOK«@O, z=~°‰õΩ

D QÆ_»¤ g∞ Œ #∞O_ç „a\©+¨~°¡#∞ «iq∞H˘@ì_»O. D JOu=∞ ÅHõ∆ºO kâ◊QÍ â◊H˜Î Ü«Ú‰õΩÎÅ#∞ "≥∂Ç¨ÏiOKÕ =ÚO^Œ∞ PÜ«∂

„áêO`åÅ ™êOÑ¶≤∞Hõ, Pi÷úHõ, ~å[H©Ü«∞ Ñïã≤÷`«∞Å∞, „áêOfÜ«∞ ã¨=∞ã¨ºÅ∞, L^Œº=∂Å∞

JÇ≤ÏO™ê =∂~åæ# P`å‡~°ÊÅ‰õΩ ã≤ ŒúÑ¨_ç#

Y∞^•–ÜÕ∞–d Œ‡ üQÍ~ü g~°∞Å∞1929 – 1948

`˘e Œâ◊Ö’ „Ñ¨ è•# áê„ « =Ç≤ÏOKå~Ú. ã¨=∞ã¨ºÅ Ñïëê¯~°O kâ◊QÍ „áê~°OÉèí"≥∞ÿ, q Õjâ◊‰õΩÎÅ∞, P â◊‰õΩÎÅ‰õΩ =`åÎã¨∞ Ñ¨Å∞‰õΩ`«∞#fl ã¨fi^Õj q„^ÀÇ¨ïÅ‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ áÈ~å_Õ

„Hõ=∞OÖ’ ãÖ «iOK«∞‰õΩ#fl J#∞Éèí=O, K≥· «#ºO HÍÅ„Hõ"Õ∞Ï P áÈ~å\ÏÅ kâ◊#∞–kâ◊#∞=∂~åÛ~Ú. D "Õ∞~°‰õΩ PÜ«∂ „áêO`åÅÖ’ „áê~°OÉèí"≥∞ÿ# áÈ~å\ÏÅ∞ „Hõ=∞„Hõ=∞OQÍ

ÉèÏ~°`« ™êfi`«O„`«º ãÖ„QÍ=∞ „Ñ¨"åÇ¨ÏOÖ’ JO`«~åƒùQÆ=∞Ü«∂º~Ú.

ÉèÏ~°`« ™êfi`«O„`Àº^Œ=∞OÖ’ ÉèÏQÆOQÍ ™êy# „Ñ¨=ÚY áÈ~å\ÏÅ∞ SkO\˜Ö’

=Úã≤¡O [#ã¨=Ú^•Ü«∂Å∞ „Ñ¨^è•# áê„`«#∞ áÈ+≤OK«@"Õ∞HÍ^Œ∞, <åÜ«∞Hõ`«fiO =Ç≤ÏOz

#_çÑ≤OKå~Ú. D S Œ∞ HÍ‰õΩO_® Õâ◊OÖ’x Jxfl „áêO`åÅ =Úã≤¡O [#ã¨=Ú^•Ü«∂Åhfl,

=Úã≤ ¡"Õ∞`«~° [#ã¨=Ú^•Ü«∂Å`À KÕ`«∞Å∞ HõeÑ≤ 1919 #∞O_ç ^Œâß|úO áê@∞

=∞Ç¨ÏŸ èŒ$ «OQÍ ™êyOz# Kåi„ «Hõ L Œº=∞O, dÖÏÑ¶ ü L Œº=∞O. |Ç¨ïà◊ „áêK«∞~°ºO

á⁄Ok# D L^Œº=∂xfl Ñ¨Hõ¯# ÃÑ_ç`Õ, „a\©+π ™ê„=∂[º"å^Œ â◊‰õΩÎÅ∞ D <ÕÅ q∂^Œ

xÅ^˘‰õΩ¯‰õΩ<Õ „Ñ¨Ü«∞`«flO „áê~°OaèOK«QÍ<Õ ÉˇOQÍÖò‰õΩ K≥Ok# =Úã≤¡O Ñ¶¨H©~°∞¡ `˘e

u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ â◊OMÏ~å=O Ñ¨ÓiOKå~°∞. ÉˇOQÍÖò HO„ ŒOQÍ =Ç¨cÅ∞, =Ç¨cÅ ã¨=∞HÍb#

áÈ~å@Ü≥∂ èŒ∞Ö·# Ñ¶~årÅ∞ u~°QÆ|_®¤~°∞. =∞ÅÉÏ~°∞ f~° „áêO`åxH˜ K≥Ok# "≥∂áê¡Å∞

1800 #∞O_Õ PÜ«Ú^èŒO Ñ¨\Ïì~°∞. D u~°∞QÆ∞ÉÏ@¡Ö’ Ñ¶¨H©~°∞¡, Ñ¶¨~årÅ∞, =Ç¨cÅ∞,

"≥∂áê¡Å∞ „a\©+¨~°¡ g∞^Œ HõuÎHõ\˜ì ~°O ™êyOKå~°∞. P áÈ~å\ÏÅ QÆ∞iOz QÆ`«

J^è•ºÜ«∂ÅÖ’ `≥Å∞ã¨∞‰õΩ<åflO. P áÈ~å@ s`«∞Å‰õΩ aè#flOQÍ, ÉèÏ~°`«^Õâ◊ "åÜ«∞=º

ãïÇ¨Ï Œ∞Ì „áêO`åÅÖ’x ã¨=∞~°jÅ áÈ~å@ g~°∞Å∞QÍ „Ñ¨ã≤kú K≥Ok# Ñ¨~îå<£ Ü≥∂ èŒ∞Å∞

' Y∞^•–ÜÕ∞–d Œ‡ üQÍ~ü — Å∞QÍ J= «iOz *ÏfÜ≥∂ Œº=∞OÖ’ JÑ¨Ó~°fi=∞# Œy# suÖ’

QÍOnèr =∂~åæ# JÇ≤ÏO™êÜ«Ú^èŒO`À áÈ~°∞™êyOz ^èŒ#∞ºÅÜ«∂º~°∞.

„Ñ¨=$uÎ, =$uÎÑ¨~°OQÍ áÈ~å@ g~°∞Å∞QÍ MÏºu QÆ_çOz# Ñ¨~îå<£Å∞, PÜ«Ú è•Å#∞

=$uÎ Ñ¨x=Ú@∞¡QÍ èŒiOz, Hõ Œ#~°OQÆ"Õ∞ HÍ~°ºˆH∆„ «OQÍ ÉèÏq™êÎ~°∞. P «‡Q“~°=O, ‰õΩ@∞O|

Q“~°=O, *Ïu Q“~°=O HÀãÖ „áêO W=fi@O, „áêÏÅ∞ fÜ«∞_»O giH˜ Ñïáê\˜.

Ñ¨QÆf~°∞ÛHÀ=_®xH˜ „Ñ¨Ü«∞uflOK«x ‰õΩ@∞OÉÏÅ#∞, *ÏuH˜ [iy# J==∂<åxH˜ „Ñ¨fHÍ~°O

f~°∞ÛHÀ_®xH˜ Ü«∞uflOK«x Ñ¨~îå<£ Ü«Ú=‰õΩ_çfl #Ñ¨ÙOã¨‰õΩ_çQÍ ÖˇHõ¯QÆ_»`å~°∞. J@∞=O\˜

Ñ¨~îå#¡ *Ïu, «=∞ Hõ~°‰õΩ Hõ «∞ÎÅ#∞ Ñ¨~°fi « ÑÖ‰õΩÎÖ’¡H˜ y~°"å@∞"Õã≤, JÇ≤ÏO™ê =∂~åæ#

™êfi`«O„`«º ãÖ„QÍ=∞OÖ’ „a\©+π Ãã·xHõ=¸HõÅ#∞, =Ú+¨¯~° áÈbã¨∞Å#∞ Z^Œ∞~˘¯<åfl~°∞.

P`å‡~°ÊÅ`À JÇ≤ÏO™ê ã≤^•ÌO`åxH˜, ã¨`åº„QÆÇ¨ÏŸ^Œº=∂xH˜ „áêO áÈã≤, ™êfi`«O„`«º

ã¨=∞~° K«i„ «Ö’ ãïH˘ «Î ¿ÑrÅ#∞ ã¨$+≤ìOKå~°∞.

"åÜ«∞=º ãïÇ¨Ï Œ∞Ì „áêO`åÅ∞ÉèÏ~°`«^Õâ◊ ãÖã¨¯$u, K«i„`«Ö’ "åÜ«∞=º ãïÇ¨Ï^Œ∞Ì „áêO`åÅ∞ „Ñ¨=ÚY áê„`«

=Ç≤ÏOKå~Ú. JqÉèíHõÎ ÉèÏ~° « ÕâßxH˜ "åÜ«∞=º „áêO «OÖ’ QÆÅ ÑÖ*ÏÉò, ã≤O è£ ~å„ëêìÅ`ÀHõeÑ≤ „Ñ¨ã¨∞Î`« JÑ¶¨…x™ê÷<£ ãïÇ¨Ï^Œ∞ÌÅ =~°‰õΩ QÆÅ „áêO`åÅxfl\˜h „a\©+¨~°∞¡ "åÜ«∞=º

118

5


ãïÇ¨Ï Œ∞Ì „áêO`åÅ∞QÍ <å=∞Hõ~°O KÕ™ê~°∞. 1846Ö’ ÑÖ*Ï|∞#∞ [~ÚOKåHõ „a\©+¨~°∞¡D „áêO`«O g∞^Œ ^Œ$+≤ì ˆHO„nHõiOKå~°∞. ~°ëêº, Ñï¬Ü«∂ ~å*Ïºkè<Õ`«Å∞ D=∂~°æOQÆ∞O_® ÉèÏ~° « Õâ◊OÖ’H˜ „Ñ¨"ÕtOz «=∞ PkèÑ¨ åºxH˜ QÆO_ç H˘@ìQÆÅ~°x „a\©+¨~°¡‰õΩ ÉèíÜ«∞OÑ¨@∞ì‰õΩOk. D „Ñ¨ ÕâßÅ#∞ "åÜ«∞=º ãïÇ¨Ï Œ∞Ì „áêO «OQÍ „Ñ¨Hõ\Õz, ÉèÏ~° « Õâ◊OÖ’H˜=∂~åæxfl „Ñ¨™êkOKÕ D „áêO`åÅ yi[# *Ï`«∞Å#∞, "≥∞ÿ^•# „áêO`åÅ „Ñ¨*ÏhHÍxfl«=∞ QÆ∞ÃÑÊ\’¡ LOK«∞‰õΩ<ÕO Œ∞‰õΩ „Ñ¨ ÕºHõ K«~°ºÅ∞ KÕÑ¨\Ïì~°∞. 1849Ö’ ÑÖ*ÏÉò#∞, ãïÇ¨Ï Œ∞Ì

lÖÏ¡Å#∞ „a\©+π ~å[ºOÖ’ HõeÑ≤ "Õ™ê~°∞. JÑ¨Ê\˜ #∞O_ç "åÜ«∞=º ãïÇ¨Ï Œ∞Ì „áêO`åÅ∞

≥Å¡"å_ç „Ñ¨ «ºHõ∆ UÅ∞|_çÖ’H˜ =KåÛ~Ú. PÑ¶…<£ Ü«Ú ŒúO «~°∞"å « 1879Ö’ „a\©+¨~°¡‰õΩ,Pá¶ê…<£ Jg∞~ü‰õΩ =∞ èŒº ‰õΩki# QÍO_»=∞H± XÑ¨ÊO ŒO, P «~°∞"å « 1893–95Ö’ U~°Ê_ç#

_»∂º~åO_£ ãïÇ¨Ï Œ∞Ì ˆ~Y, Ñ¨~îå<£Å Éèí∂q∞ ' PÑ¶¨…x™ê÷<£ — #∞ Ô~O_»∞QÍ qÉèílOz, Ñ¶¨‰õÄÎ<£(Ñ¨Ù+ì<£) *ÏfÜ«ÚÅ#∞ peÛ"Õã≤Ok. D peHõ =Å# H˘O « ÉèÏQÆO PÑ¶…x™ê÷<£Ö’ HõÅ=QÍ

=∞iH˘O « ÉèÏQÆO „a\©+π WO_çÜ«∂Ö’ HõÅã≤áÈ~ÚOk. „a\©+π WO_çÜ«∂Ö’ HõÅã≤áÈ~Ú#„áêO`åxfl "åÜ«∞=º ãïÇ¨Ï Œ∞Ì „áêO «OQÍ Ñ≤Å=@O Ñïáê>ÿOk. ÉèÏ~° « qÉèí[# «~°∞"å «

D „áêO «O áêH˜™êú<£ Éèí∂ÉèÏQÆOÖ’ HõÅã≤áÈ~ÚOk.D ãïÇ¨Ï^Œ∞Ì „áêO`«O 33 "ÕÅ H˜Ö’g∞@~°¡ qâßÅ"≥∞ÿ# qã‘Î~°‚O`À, L`«Î~å#

Ç≤ÏO Œ∂‰õΩ+π Ñ¨~°fi «„âı˜, ŒH∆Ï# ÉˇÅ∂z™ê÷<£, ÑÖ*Ï|∞‰õΩ K≥Ok# _Õ~å QÍrMÏ<£ lÖÏ¡,«∂~°∞Ê# HÍj‡~ü, ÑÖ*ÏÉò, Ñ¨tÛ=∂# PÑ¶…x™ê÷<£ ZÅ¡Å`À q~åle¡Ok. D ZÅ¡Å =∞ èŒº#

QÆÅ Ç¨Ï*Ï~å, ÃÑëê=~ü, HÀÇ¨Ï\ò, |#∂fl, =∞~°Ì<£, _Õ~å QÍrMÏ<£ lÖÏ¡Å#∞, ÑÖ*ÏÉòÖ’Hõeã≤ L#fl U[hû „áêO`åÖˇ·# =∞ÅHÍO_£, ‰õΩ„~°O, Mˇ·|~ü, L`«Î~° =ri™ê÷<£, ^ŒH˜∆

=ri™êÎ<£Å#∞ Ñ¨ÓiÎQÍ HõeÑ≤"Õã≤ 1901Ö’ „a\©+π „Ñ¨Éèí∞ «fiO "åÜ«∞=º ãïÇ¨Ï Œ∞Ì ~å„+ìOU~åÊ@∞ KÕã≤Ok.

Kåi„ «Hõ „áê è•#º «ÉèÏ~°`«^Õâ◊Ñ¨Ù "åÜ«∞=º ãïÇ¨Ï^Œ∞Ì „áêO`«O K«i„`«Ö’ ZO`À „áê^è•#º`« Hõey

LOk. =∞Ç¨ÉèÏ~°`«OÖ’x H“~°=ÙÅ `«e¡¿Ñ~°∞ QÍO^è•i. P QÍO^è•i D „áêO`åxH˜

K≥Ok# QÍO^è•~°O a_»¤. D QÍO^è•~°O ÃÑëê=~ü lÖÏ¡Ö’x XHõ „áêO`«O. „Ñ¨ÑÖK«„Ñ¨MÏº « ãÖã¨ $ « "åºHõ~° ÑÖ_ç «∞_»∞ áê˜x D „Ñ¨ Õâ◊OÖ’ Ñ¨Ù\ì ÃÑiQÍ_»∞. D „áêO`åÅ

„Ñ¨ã¨H˜Î "≥Ú^Œ\˜™êiQÍ Ç≤Ï=∞KåÛùk`« Ç≤ÏO^Œ∂‰õΩ+π Ñ¨~°fi`« „âı∞Å QÆ∞O_® P~°∞ºÅ∞ =∞#ÕâßxH˜ =zÛ# ãÖ Œ~°ƒùOÖ’ q#=ã¨∞ÎOk. P~°∞ºÅ #∞O_ç JÖˇQÍ˚O_»~ü =~°‰õΩ, P «~°∞"å «

J<Õ‰õΩÅ∞ D =∂~°æO QÆ∞O_® ÉèÏ~°`«^Õâ◊OÖ’H˜ „Ñ¨"ÕtOKå~°∞. ÉèÏ~°`«^ÕâßxH˜ Ñ¨ÙOMÏ#∞Ñ¨ÙOMÏÅ∞QÍ =zÛ# =Åã¨Å‰õΩ, P„Hõ=∞^•~°∞Å‰õΩ, Ju^äŒ∞Å‰õΩ D „áêO`«OÖ’x ÔH·|~ü

Hõ#∞=∞ ã≤OÇ¨Ï^•fi~°O J~ÚºOk. D =∂~°æO QÆ∞O_® ™êy# P„Hõ=∞Å#∞, =Åã¨Å#∞¿ãfiKåÛù„Ñ≤Ü«ÚÖ·# „Ñ¨[Å∞ xÅ∞=iOKå~°∞. Ñ¨~°∞Å ~åHõ#∞ „ÑüÑ¶∞\ÕKå~°∞. áÈ~å_®~°∞. P

áÈ~å\ÏÅÖ’ „áêÏÅ∞ JiÊOKå~°∞. â◊`åÉÏÌÅ `«~°|_ç P„Hõ=∞^•~°∞Å J~åK«HÍÅ‰õΩ"åÜ«∞=º ãïÇ¨Ï Œ∞Ì „áêO «O PÅ"åÅ"≥∞ÿOk. D "å`å=~°O, Éè∫uHõ Ñïã≤÷ «∞Å =¸ÅOQÍ

D „áêO «Ñ¨Ù „Ñ¨[Å‰õΩ Ü«Ú ŒúO Ju ™ê è•~°"≥∞ÿ# „H©_»QÍ =∂iOk. â◊ åÉÏÌÅ J~åK«HÍxflJ#∞ÉèíqOz, J#∞ x «ºO Ü«Ú^•úÅÖ’ =Úxy Õe# „Ñ¨[Å∞ JO Œ∞‰õΩ «QÆæ@∞ìQÍ<Õ, áÈ~å@

g~°∞ÅÜ«∂º~°∞. Ü«Ú^ŒúŒ„Ñ≤Ü«ÚÅ∞QÍ qMÏºuQÍOKå~°∞.

PkèÑ¨ «ºO JOwHõiOK«x Ñ¨~îå<£D „áêO`«Ñ¨Ù Ñ¨~îå<£ „Ñ¨*ÏhHõO â◊`å|ÌO ÃÑ·QÍ „a\©+¨~° ¡ PkèÑ¨`åºxfl

JOwHõiOK«ÖË^Œ∞. „áêÏÅ∞ `«$„áêÜ«∞OQÍ ÉèÏqOz Ñ¨Å∞™ê~°∞¡ ^•_»∞Å‰õΩ áêÅÊ_®¤~°∞.ÔQiÖÏ¡ áÈ~å\ÏÅ∞ ™êyOKå~°∞. D ¿ãfiKåÛù r=ÙÅ#∞ ÖÁOQÆnã¨∞‰õΩ<ÕO Œ∞‰õΩ ≥Å¡ ˘~°Å∞

„Ñ¨ ÕºHõ Ãã·xHõ ™ê÷=~åÅ#∞ U~åÊ@∞ KÕã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. Ãã·xHõ Ñ¨\ÏÖÏÅ#∞ kOKå~°∞. ã¨∞=∂~°∞50 ÉèíÜ«∞OHõ~° ^ŒO_»Ü«∂„`«Å#∞ [iáê~°∞. JÑ¨Ê\˜H© Ñ¨~îå<£ „Ñ¨*ÏhHõO ÖÁOy ~åÖË^Œ∞.

x~°O`«~°O Ñ¨~°^ÕjÜ«ÚÅ`À áÈ~å\ÏÅ∞ ™êyOz# Ñ¨~îå#∞¡ „a\©+π JkèHÍ~°∞Å#∞=ÚÑ¨ÙÊuÑ¨ÊÅ∞ ÃÑ\Ïì~°∞. D q+¨Ü«∂xfl „Ñ¨™êÎqã¨∂Î, ' ..U XHõ ~å„u ‰õΩ Œ∞~°∞QÍ x„ ŒáÈÖËx Ñïã≤÷ «∞Å#∞ Ñ¨~îå<£Å∞ ã¨$+≤ìOKå~°x ..—, POˆQ¡Ü«∂kèHÍ~°∞Å∞ «=∞ _≥·sÅÖ’ ~åã¨∞‰õΩx"åáÈÜ«∂~°∞. D Ñïã≤÷ «∞Å =¸ÅOQÍ Ñ¨~îå<£ „Ñ¨*ÏhHõO JO>Ë =∞O_çÑ¨_Õ „Ñ¨Éèí∞ «fiO,

POˆQ¡Ü«∞ JkèHÍ~°∞Å∞ Ñ¨~îå<£#∞ J<åQÆi‰õΩ_»∞, [O`«∞„áêÜ«Ú_»∞, Ñ¨ÙeÖÏO\˜ „‰õÄ~°∞_»∞,qâßfiã¨Ñ¶¨∂`«‰õΩ_≥·# Ç¨ÏO`«‰õΩ_»∞ JO@∂ ^Õfi+¨ ÉèÏ=#Å#∞ `«=∞ iHÍ~°∞¤ÅÖ’ #"≥∂^Œ∞

KÕã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. J~Ú+ìOQÍ<≥·<å H˘O Œ~°∞ Ñ¨~îå#¡#∞ Ñ¨ÙÅ∞Å∞, ã≤OÇ¨Å∞QÍ Jaè=i‚OKå~°∞. D <ÕÅ g∞ Œ ≥Å¡"åà◊√§ ™êyOz# Œ∞~å‡~åæÅ∞ Jhfl, Whfl HÍ=Ù. ÉÏxã¨ «fiO

HõO>Ë =∞~°O "Õ∞Åx „ÑüÑ¶∞\Õz# „Ñ¨[Å#∞ ÖÁOQÆnã¨∞‰õΩ<ÕO Œ∞‰õΩ „QÍ=∂Å‰õΩ „QÍ=∂Å∞`«QÆÅÃÑ\Ïì~°∞. ÑÖ@Å∞ <åâ◊#O KÕâß~°∞. Ñ¨~îå<£ g~°∞Å#∞ `«∞áêH© QÆ∞à◊§‰õΩ QÆ∞iKÕã≤

K≥@¡‰õΩ "ÕÖÏ_»nâß~°∞. =∞Ç≤Ïà◊Å g∞^Œ J`åºKå~åÅ∞ [iáê~°∞. Ñ≤Å¡Å∞ =$^Œ∞úÅ<Õ `Õ_®ÖË‰õΩO_® „Ñ¨[Å#∞ "Õ\Ï_ç "Õ\Ï_ç Ç¨Ï`«O KÕâß~°∞.D „áêO`åxfl ' Z=fiiH© K≥O^ŒxÉèí∂q∞ — QÍ „Ñ¨Hõ\Õz, JkèHÍ~°∞Å PÜ«Ú èŒ tHõ∆‰õΩ, =∞#∞+¨µÅ "Õ@Ö’ „Ñ¨ ÕºHõ tHõ∆‰õΩJ#∞"≥·# „Ñ¨^Õâ◊OQÍ ZOK«∞‰õΩ<åfl~°∞. D „áêO`«OÖ’ ZO`«\˜ Ñ¶¨∞’~°O [iy<å, ZO`«

Œ∞~å‡~°æO KÕã≤<å P q+¨Ü«∂Å∞ Ug |Ü«∞@‰õΩ á⁄Hõ ‰õΩO_® Ñ¨\˜+ì"≥∞ÿ# W#∞Ñ¨ ≥~°Å#∞U~åÊ@∞KÕã≤ JkèHÍ~°∞Å‰õΩ Ñ¨ÓiÎ ¿ãfiK«Ûù HõeÊOKå~°∞. Ñ¨~îå#¡ g∞^Œ q~°∞K«∞‰õΩÑ¨_ÕO^Œ∞‰õΩ

ãÖÑ¨Ó~°‚ ¿ãfiK«ÛùxKåÛ~°∞. qÉèílOz áêeOK«∞ ã¨∂„ «O ^•fi~å, ™ê÷xHõ Ñ¨~îå<£ <åÜ«∞‰õΩÅ#∞=∞Oz KÕã¨∞‰õΩx, JÅÊ ãÖ`À+¨µÖ·# <Õ «Å‰õΩ |Ç¨ï=∞ «∞Å∞ JO Œ*Ëã≤ JO ŒÖÏÖˇH˜ ™êÎ=∞x

Pâ◊Å∞ HõeÊOz PÜ«∂ „áêO`åÅ‰õΩ ã¨~åÌ~°∞Å∞QÍ „Ñ¨Hõ\Õz, Jxfl JkèHÍ~åÅ#∞ `«=∞QÆ∞ÃÑÊ\’¡ ÃÑ@∞ì‰õΩx ≥eqQÍ áêÅ# ™êyOKå~°∞.

„Ñ¨[Å∞ – ã¨fiÉèÏ=O"åÜ«∞=º ãïÇ¨Ï Œ∞Ì „áêO «O Ñ¨~°ã¨Ê~° q~°∞ ŒÌ° „Ñ¨Hõ$uH˜ xÅÜ«∞O. D „áêO «OÖ’

Ç≤Ï=∞KåÛùk « Ñ¨~°fi`åÅ∞, ~°=∞º"≥∞ÿ# J~°ÏºÅ∞, Ñ¨K«Ûx ÑÖ@ Éèí∂=ÚÅ∞, ÑÖ_»¡#∞, Ñ¨ÓÅ#∞ŒO_çQÍ „Ñ¨™êkOKÕ `À@Å∞, =∞<ÀÇ¨Ï~° Ñ¨zÛHõ |Ü«∞à◊√§ XHõ"≥·Ñ¨Ù LO_»QÍ =∞~˘Hõ "≥·Ñ¨Ù#

QÆ_ç¤Ñ¨~°Hõ ‰õÄ_® "≥ÚÅ=x Z_®i „áêO`«O, Wã¨∞Hõ |Ü«∞à◊§`À áê@∞QÍ, z#fl "≥ÚÅHõ

119 120


‰õÄ_® HÍ#~åx Hõiî# tÅÅ∞ Œ~°≈#q∞™êÎ~Ú. „Ñ¨Hõ$uÑ¨~°"≥∞ÿ# "≥·~°∞ èŒºO U q èŒOQÍ WHõ _»

KÀ@∞KÕã¨∞‰õΩO^À J^Õ f~°∞# „Ñ¨[Å Éè’QÆÉèÏQÍºÅÖ’, r=# q^è•#OÖ’ ‰õÄ_® `Õ_®HõxÊã¨∞ÎOk. "åÜ«∞=º ãïÇ¨Ï^Œ∞Ì „áêO`åÅÖ’x Ñ¨~îå#∞¡ =Úã≤¡OÅ∞. Ñ¨~îå<£Å`À áê@∞QÍ

t‰õΩ¯Å∞, Ç≤ÏO Œ∞=ÙÅ∞ ‰õÄ_® WHõ _» ã¨Ç¨Ïr=#O ™êyOKå~°∞. D =Úã≤¡"Õ∞ «~° „Ñ¨[ÅÖ’Jkè‰õΩÅ∞ "åºáê~°ã¨∞÷Å∞, ÉÏºOHõ~°∞¡, =~°Î‰õΩÅ∞. D „áêO «Ñ¨Ù Pi÷Hõ =º=ã÷ „Ñ¨ è•#OQÍ gi

JkèÑ¨`«ºOÖ’ LO_Õk. =Úã≤¡O Ñ¨~îå#∞¡ „Ñ¨^è•#OQÍ Ô~·`«∞Å∞, ÑÖ_»¡`À@Å, [O`«∞=ÙÅÃÑOÑ¨HõO^•~°∞Å∞. Ü«Ú Œú q ŒºÅÖ’ <Õ~°Ê~°∞Å∞. áÈ~å@g~°∞Å∞. PÜ«Ú èŒO gi PÉèí~°O.

J «ºO « è≥·~°ºã¨∞ÎÅ∞. ÉèíÜ«∞O, Ñ≤iH˜ «#O giH˜ |Ç¨ï Œ∂~°O. ' Ñ¨~îå<£ — J<Õk U XHõ *Ïux ã¨∂zOKÕ Ñ¨^ŒO HÍ^Œ∞. D „áêO`«OÖ’x

J`«ºkèHõ „Ñ¨[Å ' =Ù™Èì ÖËHõ =Ùã¨∞Î — ÉèÏ+¨#∞ =∂\Ï¡_»∞`å~°∞. D ÉèÏ+¨#∞ =∂\Ï¡_Õ „Ñ¨[Å#∞=∞`åÅ`À „Ñ¨"Õ∞Ü«∞O ÖË‰õΩO_® Ñ¨~îå<£Å∞QÍ ÑïQÆ˜™êÎ~°∞. Ñ¨~îå#¡Ö’ „Ñ¨ è•#OQÍ J„Ñ¶≤k,

=li, Ü« ã¨∞Ñ¶π *ÏÜü∞, =∞Ç¨Ïã¨∂ £, "≥∂Ç¨Ï=∞‡ £ *ÏÜü∞, X~åHõ *ÏÜü∞ J#∞#q „Ñ¨ è•#`≥QÆÅ∞. D `≥QÆÅhfl ã¨fi`«O„`«, ã¨fiÜ«∞O x~°‚Ü«∂Å`À, ¿ãfiKåÛù r=#O ™êyã¨∞ÎO\Ï~Ú.

¿ãfiKåÛù– ™êfi «O„`åºÅ∞, ã¨fi «O„ « r=#O giH˜ „áêO. Ñ¨~îå#¡‰õΩ ¢áêO HõO>Ë P «‡Q“~°=O=ÚYºO. P`å‡aè=∂#O Z‰õΩ¯=. „áêO Ju KÒHõ. *Ïu HÀãÖ, *Ïu Q“~°=O HÀãÖ,

q∞„ «∞x HÀãÖ „áêÏÅ#∞ W=fi_®xH˜ QÍx, „áêÏÅ∞ fÜ«∞_®xH˜ QÍx ã¨~°fi^• ã≤ ŒúO.â◊„ «∞=ÙQÍ ÉèÏqOz# "å_ç „áêÏÅ∞ fÜ«∞_»O JHõ _» J#"å~Úu. #=∞‡Hõ ¢^ÀÇ¨xfl U

=∂¢ «O ã¨Ç≤ÏOK«~°∞. â◊~°∞∞ QÀi =¿ãÎ â◊¢ «∞=Ù<≥·<å Hõ∆q∞Oz JukäQÍ Q“~°qOKÕ ŒÜ«∂ã¨fiÉèÏ=ÙÅ∞. Ç¨ïO^•, Œ~°ÊO QÆÅ *Ïu Ñ¨~îå<£ *Ïu. =∂@ Ñ¨_»~°∞. J==∂#O ÉèíiOK«ÖË~°∞.

J==∂<åxfl ÉèíiOKÕHõO>Ë =∞~°ÏxH˜ ã≤ Œú=∞ø`å~°∞. =∂@ xÅ∞Ñ¨ÙHÀ\ÏxH˜ „áêO W™êÎ~°∞.=∂@`«Ñ≤Ê`Õ „áêO f™êÎ~°∞. =∂@ xÅ∞Ñ¨ÙHÀ_®xH˜ J=ã¨~°"≥∞ÿ`Õ „áêÏÅ∞ ÑÖQÍ

ÃÑ_» å~°∞. J==∂#O, J=¿ÇÏà◊# ÉèíiOK«@O HõO>Ë „áêÏÅ∞ = ŒÅ_»O ÖË • â◊„ «∞=Ù„áêÏÅ∞ fÜ«∞_»O L`«Î=∞=∞x ÉèÏq™êÎ~°∞. PÜ«Ú^èŒO qãï˚Oz â◊„`«∞=Ù‰õΩ ÖÁOQÆ@O

HõÅÖ’ ‰õÄ_® TÇ≤ÏOK«x JOâ◊O. *Ïq∂#∞ q∂^Œ q_»∞^ŒÅ HÍ=_»O ‰õÄ_® KåÖÏJ==∂#OQÍ ÉèÏqOz, P «‡Ç¨Ï «º‰õΩ áêÅÊ_ç# Hõ èŒ<åÅ∞ D *Ïu [#∞Å « åÎfixH˜ „Ñ¨ ÕºHõ

„Ñ¨fHõÅ∞QÍ xÅ∞™êÎ~Ú. Ñ¨QÆ–„Ñ¨fHÍ~åxH˜ Ñ¨~îå#∞¡ „Ñ¨ã≤kú. â◊ «$=Ù q∂ Œ Ñ¨QÆÑ¨_ç Õ ÅHõ∆ºOã≤kÌOKÕ=~°‰õÄ T~°∞HÀ~°∞. ÑQÆ J<Õk Ñ~îå#∞ *Ïu „Ñ ÕºHõ ãfiÉèÏ=O. „ÑfHÍ~°O f~°∞ÛHÀ_®xH

W+ìÑ¨_»x =ºHÎH˜ Ñ¨~îå<£ *ÏuÖ’ Q“~°= =∞~åº ŒÅ∞ ŒHõ =Ù. Ñ¨QÆ–„Ñ¨fHÍ~°O J<Õq giH˜q#™⁄OÃÑ·# =∂@Å∞. P [#OÖ’ ~°ye# „Ñ¨fHÍ~° *ÏfiÅ â◊„ «∞=Ù#∞ |e fã¨∞HÀ=_»O`À

ã¨=∂Ñ¨Î"≥∞ÿ`Õ JO`«HõO>Ë P#O^ŒO LO_»^Œx, "åÜ«∞=º ãïÇ¨Ï^Œ∞Ì „áêO`åÅÖ’ J<ÕHõãO= «û~åÅ∞ "≥· Œ∞º_çQÍ ÑxKÕã≤# _®Hõì~ü \.Ü«∞Öò. ÃÑ<ÕflÖò (Dr. T.L.Pennell) q=iOKå~°∞.

Ñ¨~îå<£ *Ïu [#∞Å „Ñ¨fHÍ~°O QÆ∞iOz _®Hõì~ü ÃÑ<ÕflÖò Ñ¨Å∞ ãÖÑ¶∞@#Å#∞ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. Ñ¨QÆ–„Ñ¨fHÍ~°O „Ñ¨ è•# „áêHõ$uHõ ÅHõ∆ÏÅ∞QÍ, PÜ«Ú èŒ"Õ∞ PÉèí~°OQÍ, „áêO

fÜ«∞@O, „áêq∞=fi@O J<Õk XHõ ã¨~° • „H©_»QÍ ÉèÏqOKÕ [#∞Å∞, ™êfi «O„`Àº Œº=∞OÖ’=∞Ç¨`«∞‡_»∞ „Ñ¨"Õâ◊ÃÑ\˜ì# ã¨`åº„QÆÇ¨ÏŸ^Œº=∂xH˜ „Ñ¨fHõÅ∞QÍ xez# âßOu^Œ∂`«Å∞QÍ

ÑïÏ=∞O K≥O Œ@O, *ÏfÜ«∞ L Œº=∞OÖ’ âßOu Ãã·#ºOQÍ „Ñ¨=ÚY áê„ « x~°fiÇ≤ÏOK«@OPâ◊Û~°ºO HõeyOKÕ q+¨Ü«∞O.

P âßu Œà◊O ã¨Éèí∞ºÖË ' Y∞^•–ÜÕ∞–d Œ‡ üQÍ~ü — Å∞. Y∞^•–ÜÕ∞– d Œ‡ üQÍ~üJO>Ë ' Õ=Ùx ¿ã=‰õΩ_»∞ — Jx J~°úO. *ÏfÜ≥∂ Œº=∞ K«i„ «Ö’ ' ãïÇ¨Ï Œ∞Ì QÍOnè — QÍ

MÏºu QÍOz#, Ñ¨~îå<£Å „Ñ≤Ü«∞ «=∞ <Õ « MÏ<£ J|∞ÌÖò QÆá¶ê~ü MÏ<£, Y∞^•–ÜÕ∞–d^•‡ üQÍ~üãÖã÷#∞ ã¨$+≤ìOKå~°∞. PÜ«∞# PÖ’K«#Å „Ñ¨HÍ~°O, ÉèíQÆ=O «∞xH˜ Z=i ¿ã=Å∞ JHõ ~°ÖË Œ∞,PÜ«∞# ã¨$+≤ìOz# =∂#=ÙÅ‰õΩ =∂„`«O ¿ã=Å∞ J=ã¨~°O. =∂#"åoH˜ ¿ã=ÅOk¿ãÎÉèíQÆ=O «∞xH˜ ¿ã=Å∞ JO Œ*Ëã≤#> Ë¡ ##fl ÉèÏ=#Ö’ =∂#= ¿ã"Õ =∂ èŒ= ¿ã= JO@∂

âßOu Ãã·#ºO`À ÉèÏ~°`« *ÏfÜ≥∂^Œº=∞OÖ’ „Ñ¨`ÕºHõ K«i„`«‰õΩ HÍ~°=∞Ü«∂º~°∞. Ñ¨~îå<£[#ã¨=Ú^•Ü«∞O #∞O_ç Ñ¨Ù@∞ìH˘zÛ# âßOu Ãã·#ºO Pq~åƒù"åxH˜ =ÚO Œ∞ P „áêO`åÅÖ’

q^•º– qHÍã¨ HÍ~°º„Hõ=∂Å#∞ KÕÑ¨\˜ì, J#∞=QÆ∞ Ñïã≤÷`«∞Å#∞ QÆá¶ê~üMÏ<£ ã¨$+≤ìOKå~°∞.ã¨fi[#∞Å K«i„ «#∞ J èŒºÜ«∞#O KÕã≤ *Ïu [#∞Å JÉèí∞#flu HÀãÖ z#fl =Ü«∞ã¨∞ûÖ’<Õ

HõOHõ è•~°∞_≥·# PÜ«∞# „áê~°OaèOz# HÍ~°º„Hõ=∂Å∞, P «~°∞"å « Ñ~îå<£Å ãÇÏ[ ãfiÉèÏ"åxH=ºuˆ~Hõ ~°OQÆO ã≤ ŒúO HÍ=_®xH˜ „Ñ¨ è•# Éèí∂q∞HõQÍ =∂~å~Ú. D ' âßOuÃã·x‰õΩÅ Œà◊O — K«i„ « QÆá¶ê~üMÏ<£ rq «O`À ÃÑ#"Õã¨∞‰õΩáÈ~ÚOk. Y∞^•– ÜÕ∞–d Œ‡ üQÍ~üãÖã¨ ÷ Ñ¨ Ù@∞ ìH õ, Jaè=$kú, ÉèÏ~°`« ™êfi`«O„`Àº^Œº=∞OÖ’ x~°fiÇ≤ÏOz# áê„`«#∞

≥Å∞ã¨∞HÀ"åÅO>Ë, =ÚO Œ∞QÍ QÆá¶ê~üMÏ<£ rq « K«i„ « ≥Å∞ã¨∞HÀ"åeûO Õ !

MÏ<£ J|∞ÌÖò QÆá¶ê~ü MÏ<£rq`åO`«O QÍO^èÕÜ«∞"åkQÍ QÆ_çÑ≤# ™êfi`«O„`«º ãÖ„QÍ=∞ Ü≥∂^èŒ∞_»∞ MÏ<£

J|∞ÌÖò QÆá¶ê~ü MÏ<£ 1890Ö’ [x‡OKå~°∞. "åÜ«∞=º ãïÇ¨Ï Œ∞Ì „áêO «OÖ’x ÃÑëê=~ülÖÏ¡, Kå~üã¨^•Ì `«Ç¨Ïã≤ÖòÖ’x L`«Î=∞O*ÏÜü∞ „QÍ=∞OÖ’x „Ñ¨MÏºu K≥Ok# =∞Ç¨Ï=∞‡^£

*ÏÜü∞ ≥QÆÖ’x ãÖÑ¨#fl ‰õΩ@∞O|O PÜ«∞#k. =∞Ç¨Ï=∞‡ £ *ÏÜü∞ (Mohammed Zai)JO>Ë ' =∞Ç¨Ï=∞‡ £ ãÖ «u — Jx J~°÷O. PÜ«∞# «O„_ç Éˇ„ÇÖ MÏ<£ L «Î=∞O*ÏÜü∞

„QÍ=∞ ã¨~åÌ~ü. Ñ¨Å∞ ÑÖ_»¡ `À@Å‰õΩ, Éèí∂=ÚÅ‰õΩ Ü«∞[=∂x. =∞Ç¨Ï=∞‡ £ *ÏÜü∞ ≥QÆ„Ñ¨[Å∞ `å=Ú „Ñ¨=HõÎ "å~°ã¨∞Å∞QÍ QÆifiã¨∂Î, „Ñ¨=HõÎ ÉÏ@Ö’ `«∞.K«. `«Ñ¨ÊHõ #_»"åÅx

"åOzè™êÎ~°∞.z#fl`«#O #∞OKÕ ã¨~åÌ~°¡ ‰õΩ@∞OÉÏÅÖ’ HõxÊOKÕ ãÖÑ¨#fl r=# q^è•<åxH˜

aè#flOQÍ „Ñ¨=iÎOz# QÆá¶ê~ü MÏ<£ „QÍ=∞OÖ’x =∞øbfiÅ∞ = ŒÌ è•i‡Hõ q Œº#∞ Ñ¨ÓiÎKÕã≤,1898Ö’ ÃÑëê=~üÖ’x =ÚxûÑ¨Öò É’~°∞¤ ã¨∂¯ÖòÖ’, 1901Ö’ Z_»fi~ü¤ q∞+¨<£ ã¨∂¯ÖòÖ’q^•ºÉèÏºãÖ QÍqOKå~°∞. Z_»fi~ü¤ q∞+¨<£ ã¨∂¯ÖòÖ’x „Ñ¨ è•# Láê è•ºÜ«Ú_»∞ Ô~=Ô~O_£W.Ü«∞Ñ¶π.Ü«∞Ñ¶π.q„QÍO (Reverend Mr. E.F.F. Wigram) ¿ã"åx~°u MÏ<£ Éèíq+¨º «∞Î#∞=∞Å∞Ñ¨Ù uÑ≤ÊOk. Ô~=Ô~O_£ q„QÍO#∞ P Œ~°≈OQÍ fã¨∞‰õΩx *Ïu [#∞Å ¿ã=Ö’ QÆ_»áêÅxPÜ«∞# x~°‚Ü«∞O fã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. P „áêO «OÖ’<Õ Ô~=Ô~O_£ q„QÍO ™È Œ~°∞_»∞ _®Hõì~ü q„QÍOXHõ "≥·^ŒºâßÅ#∞ x~°fiÇ≤ÏKÕ"å_»∞. Ñ¨~îå<£ „Ñ¨[Å ¿ã=Ö’ QÆ_»∞Ñ¨Ù`«∞#fl q„QÍO ™È^Œ~°∞Å¿ã"å`«`«Ê~°`« QÆá¶ê~üMÏ<£Ö’ x|^ŒúÌ`«#∞ Ñ¨\˜+¨ìÑïzOk.

121 122

ÉèÏ~°`« ™êfi`«O„`Àº^Œº=∞O–=Úã≤¡O „Ñ¨*ÏáÈ~å\ÏÅ∞ ã¨Ü«∞º £ #j~ü JÇ¨Ï=∞‡ £P~°_»∞QÆ∞Å Z «∞Î, Œ$_è»HÍÜ«Ú_≥·# MÏ<£‰õΩ Ãã·#ºOÖ’ KÕ~åÅx PHÍOHõ∆. ã¨=∞~°jÅ

Ü≥∂ èŒ∞Ö·# Ñ¨~îå<£ a_»¤Å∞ Ãã·#ºOÖ’ KÕ~åÅx JaèÅ+≤OKÕ"å~°∞. ã¨~åÌ~ü ‰õΩ@∞OÉÏxH˜ K≥Ok#

Ñ¨~îå<£ a_»¤_çH˜ Ãã·#ºOÖ’ „a\©+π JkèHÍ~°∞Å`À ã¨=∂#OQÍ Ç¨ÏŸ^• ÅaèOKÕk. P ™ê÷~ÚÇ¨ÏŸ^•#∞ á⁄O Œ_®xH˜ Ñ¨~îå<£ Ü«Ú=‰õΩÅ∞ Lqfià◊¥§ˆ~"å~°∞. QÆá¶ê~ü MÏ<£ ‰õÄ_® Ãã·#ºOÖ’

(Guides Mission) KÕ~å~°∞. XHõ „a\©+π Ãã·xHÍkèHÍi =∞~˘Hõ Ñ¨~îå<£ Ãã·x‰õΩx Ñ¨@¡JQ“~°=OQÍ „Ñ¨=iÎOK«_»O K«∂ã≤ ã¨Ç≤ÏOK«ÖËx PÜ«∞#, Ãã·#ºO #∞O_ç |Ü«∞\˜H˜ =KÕÛâß~°∞.

P «~åfi « 1908Ö’ PbÑ¶∞~ü "≥o§ q^•ºÉèÏºãÖ KÕã¨∞ÎO_»QÍ, Ô~=Ô~O_£ q„QÍO PÜ«∞##∞WOQÍ¡O_£ "≥o§ K« Œ==∞x ã¨ÅÇ¨ WKåÛ~°∞. JO Œ∞‰õΩ U~åÊ@∞¡ ‰õÄ_® [iQÍ~Ú. z=~°‰õΩ

`«e¡ J~Ú+¨ì`« =ºHõÎO KÕÜ«∞@O`À P „Ñ¨Ü«∞`«flO =∂#∞‰õΩx ã¨fi„QÍ=∂xH˜ "≥o§=º=™êÜ«∞OÖ’ „QÍ=∞ =º=Ç¨~åÅ x~°fiÇ¨ÏÖ’ «O„_çH˜ `À_»Ê_»™êQÍ~°∞.

ã¨fi„QÍ=∂xH˜ uiy =zÛ# QÆá¶ê~ü MÏ<£, „Ñ¨[Å ¿Ñ ŒiHõO, Jq ŒºÅ q∂ Œ Œ$+≤ì™êiOKå~°∞. q^•º ™œHõ~åºÅ∞ ÖË#O^Œ∞# Ñ¨~îå#∞¡ ZÖÏ "≥#∞Hõ|_»∞`«∞#flk, ZO`«\˜

J*Ï˝#OÖ’ =∞yæáÈ «∞#flk J èŒºÜ«∞#O KÕâß~°∞. D Ñïã≤÷ «∞Å#∞ "≥∞~°∞QÆ∞Ñ¨~°Û_®xH˜ #_»∞OayOKå~°∞. q^ŒºÖ’ "≥#∞HõÉÏ@∞`«<åxfl Z^Œ∞~˘¯O@∞#fl ã¨fi[#∞Å‰õΩ q^•º–qHÍã¨

ã¨^Œ∞áêÜ«∂Å#∞ HõeÊOKåÅx ãÖHõeÊOKå~°∞. q∞„`«∞_»∞ J|∞ÌÖò Jr*ò ã¨Ç¨ÏHÍ~°O`À1910Ö’ L «Î=∞ *ÏÜü∞Ö’ ' P*Ï £ *ÏfÜ«∞ áê~î°âßÅ — #∞ „áê~°OaèOKå~°∞. D ~°OQÆOÖ’

JÑ¨Ê\˜ˆH Hõ$+≤KÕã¨∞Î#fl „Ñ¨=ÚY ãÖÑ¶¨∞ãÖã¨¯~°Î J|∞ÌÖò "åÇ≤Ï^£ Ç¨r J™êÉò „áÈ`åûÇ¨ÏOPÜ«∞#‰õΩ ÅaèOzOk.

a_»¤Å‰õΩ q^•º|∞ Œ∞úÅ∞ K≥Ñ¨Ê@O =~°H QÆá¶ê~ü MÏ<£ «# HÍ~°º„Hõ=∂Å#∞ Ñïq∞ «OKÕã¨∞HÀÖË^Œ∞. Ñ¨~îå<£ ã¨=∂[OÖ’ z@¡O Hõ@∞ì‰õΩáÈ~Ú L#fl Ñ¨QÆ–„Ñ¨fHÍ~°O, =¸~°ö`«fiO

–=∞ø_è»»ºO, JÑïâ◊√„Éèí «, J<å~ÀQÆºO, ¿Ñ ŒiHõO ÖÏO\˜ Ñ¨Å∞ ~°∞QÆ‡ «Å =Å# *Ïu [#∞Å∞U q^èŒOQÍ #+¨ìáÈ`«∞#flk ¿Ñ~˘¯O@∂, ãÖã¨¯~°Å J=ã¨~åÅ#∞ q=iã¨∂Î P kâ◊QÍ

„Ñ¨Kå~°O „áê~°OaèOKå~°∞. „Ñ¨[ÅÖ’ q^•º–qHÍãÖ`Àáê@∞QÍ ™ê=∂lHõ ãÖã¨¯~°ÅHÀãÖ «y# HÍ~°º„Hõ=∂xfl, „Ñ¨ÏoHõ#∞ «Ü«∂~°∞ KÕã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. ãÖã¨ ~°Å J=ã¨~åxfl

<˘H˜ K≥áêÊ~°∞. Ñ¨~°OÑ¨~°QÍ =KÕÛ JKå~° ãÖ„Ñ¨ •Ü«∂Å‰õΩ J «ºkèHõ Q“~°=q∞KÕÛ, Ñ¨~îå<£ ã¨=∂[O

ãÖã¨ ~°Å#∞ ã¨Ç¨Ï[OQÍ<Õ JOwHõiOK«ÖË Œ∞. ãÖã¨ ~°Å∞ Ñ¨~îå<£ *Ïu [#∞Å ã¨fiÉèÏ"åxH˜=ºuˆ~HõO. QÆá¶ê~ü MÏ<£ x~°∞`åûÇ¨ÏÑ¨_»ÖË Œ∞. Œ$_è»z «ÎO`À „Ñ¨Kå~° HÍ~°º„Hõ=∂Å#∞ =Ú=∞‡~°O

KÕâß~°∞. PÜ«∞# „Ñ¨Ü«∞`åflÅ∞ Ñ¶eOK« ™êQÍ~Ú. ÉÏxã¨ «fiOÖ’, J*Ï˝#OÖ’, J~åK«HõOÖ’=∞QÆ∞æ «∞#fl „Ñ¨*ÏhHõO «=∞ Œ∞~°ƒù~° Ñïã≤÷ «∞Å#∞, P Ñïã≤÷ «∞Å‰õΩ HÍ~°ÏÅ#∞ „Hõ=∞OQÍ

J~°úO KÕã¨∞‰õΩO@∂, QÆá¶ê~ü MÏ<£ =∂~åæ# #_çKÕO^Œ∞‰õΩ ã¨#fl^ŒúO HÍ™êQÍ~°∞. „Ñ¨[ÅÖ’K≥· «#ºÑ¨Ù KèåÜ«∞Å∞ „Ñ¨ã¨∞Êù@O HÍ™êQÍ~Ú.

D "å`å=~°O J@∞ áêÅHõ=~åæÅÖ’, W@∞ áêÅHõ=~åæÅ K≥Ñ¨ÙÊKÕ «Ö’¡ L#fl=∞øbfiÅÖ’ Jã¨Ç¨Ï<åxH˜ HÍ~°"≥∞ÿOk. „Ñ¨[Å∞ q^•º=O «∞Ö· Õ «=∞ ^•+‘ìHÍÅ∞ ™êQÆ=x„a\©+¨~°∞¡, `«=∞ P^è•ºu‡Hõ–™êOÑ¶≤∞Hõ ÃÑ`«Î#O ™êQÆ^Œx ÉèÏqOz# ^è•i‡Hõ QÆ∞~°∞=ÙÅ∞

P@OHÍÅ∞ ã¨$+≤ìOKå~°∞. P@OHÍÅ∞ ã¨$+≤ìOz# áêÅ‰õΩÅ∞, è•i‡Hõ <åÜ«∞‰õΩÅ∞, „Ñ¨[Årq`åÅÖ’ QÆ∞Ï «‡Hõ =∂~°∞Ê‰õΩ «y# „Ñ¨ åº=∂flÜ«∞O K«∂_»ÖËHõáÈ=@O`À QÆá¶ê~ü MÏ<£‰õΩP P@OHÍÅ∞ J_»∞¤ HÍÖËHõáÈÜ«∂~Ú. D "å`å=~°O`À L`åûÇ¨xfl xOÑ¨Ù‰õΩ#fl QÆá¶ê~üMÏ<£, Ñ¨~îå<£ Ü«Ú=`«‰õΩ ã¨=∞HÍb# ~å[H©Ü«∂Å#∞ ÑïK«Ü«∞O KÕÜ«∞_®xH˜, *ÏfÜ«∞ÉèÏ"åÅ#∞ „áÈkKÕÜ«∞\ÏxH˜ K«~°ºÅ∞ fã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. JbÑ¶¨∞~üÖ’ ÑïK«Ü«∞"≥∞ÿ# =∞øÖÏ<å*ÏÑ¶~ü Jb MÏ<£ ãÖáê ŒHõ «fiO =Ç≤Ïã¨∞Î#fl ' [q∂O^•~ü — k#Ñ¨„uHõ, =∞øÖÏ<å J|∞ÖòHõÖÏ"£∞ P*Ï £ ™ê~° èŒºOÖ’x ' JÖò–Ç≤ÏÖÏÖò — Ñ¨„uHõÅ#∞ áê~î°âßÅÅ‰õΩ ≥Ñ≤ÊOz J èŒºÜ«∞#OKÕ~ÚOKå~°∞. D Ñ¨„uHõÅ∞ q^•º~°∞÷Å∞,Ü«Ú=[#∞ÅÖ’ ~å[H©Ü«∞ K≥· «<åºxH˜ `À_»Ê_®¤~Ú.

Ü«Ú=‰õΩ_»∞ QÆá¶ê~ü q^•º–qHÍã¨ HÍ~°º„Hõ=∂ÅO@∂, ãÖã¨ ~°ÅO@∂ „QÍ=∂Å∞

Ñ¨\˜ì u~°QÆ_®xfl, `«e¡`«O„_»∞Å „¿Ñ=∞ J~°÷O KÕã¨∞HÀÖËHõáÈ~ÚOk. q"åÇ¨ÏO KÕ¿ãÎ WO\˜Ñ¨@∞ì# LO\Ï_»x ÉèÏqOz 1912Ö’ QÆá¶ê~ü MÏ<£‰õΩ ÃÑO_ç¡ KÕ™ê~°∞. J Õ ã¨=∞Ü«∞OÖ’<Õ

QÆá¶ê~ü‰õΩ =∂~°æ^Œ~°≈HõOQÍ L#fl Ç¨r J|∞ÌÖò "åÇ≤Ï^£ ™êÃÇÏÉò „a\©+π áêÅ‰õΩÅ q∂^Œu~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ „Ñ¨Hõ\ÕKå~°∞. QÆ`« J#∞Éèí"åÅ ^Œ$ëêìº, =Åã¨áêÅ<åkèHÍ~°∞Å Z`«∞ÎÅ‰õΩ

„Ñ¨ÉèÏq`«∞Öˇ·# Ñ¨~îå<£ `≥QÆÅ ÃÑ^ŒÌÅ∞, ^è•i‡Hõ <Õ`«Å∞ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞‰õΩ KÕÜ«¸`«x=fiÖË^Œ∞.QÆ`«ºO`«~°O ÖËHõ Ç¨r ™êÉò Ñ¨~°fi`« „áêO`åÅÖ’ J^Œ$â◊º"≥∞ÿáÈÜ«∂~°∞. *Ïu [#∞Å

JÉèí∞º#flux HÀ~°∞ «∂ ™êQÆ∞ «∞#fl ãÖã¨ ~°Å Ñ¨~åfixH˜ =∂~°æ Œ~°≈Hõ «fiO =Ç≤Ïã¨∞Î#fl Ç¨r™êÉò J Œ$â◊ºO HÍ=@O`À Ü«Ú=‰õΩ_»∞ QÆá¶ê~üMÏ<£‰õΩ =∂~°æ Œ~°≈‰õΩÅ∞ Hõ~°∞=Ü«∂º~°∞.

x~å‡Ï «‡Hõ =∂~°æ Œ~°≈Hõ «fiO HÀãO QÆá¶ê~üMÏ<£ =Úã≤¡O ã=∂*Ïxfl K≥· «#º=O «OKÕã¨∞Î#fl <Õ «Å "≥·Ñ¨Ù Œ$+≤ì™êiOKå~°∞. 1913Ö’ P„QÍÖ’ [iy# PÖò WO_çÜ«∂ =Úã≤¡ObQ∑

ã¨=∂"ÕâßÅ‰õΩ, P `«~°∞"å`« ^Õ"£|O^£ÅÖ’ [iy# =Úã≤¡O „Ñ¨=ÚY∞Å ã¨=∂"ÕâßÅ‰õΩPÜ«∞# Ç¨[~°Ü«∂º~°∞. D ãÖ^Œ~°ƒùOQÍ q^•º–qHÍã¨ HÍ~°º„Hõ=∂Å#∞, ãÖã¨¯~°Å#∞

H˘#™êyOKåÅx, ~å[H©Ü«∞ K≥· «<åºxH˜ Hõ$+≤ KÕÜ«∂eûOkQÍ Ñ¨Å∞=Ù~°∞ <Õ «Å∞ PÜ«∞#‰õΩã¨ÅÇ¨ WKåÛ~°∞. „Ñ¨=ÚY∞Å ã¨ÅÇ¨Å "Õ∞~°‰õΩ =∞iH˘xfl „áêO`åÅÖ’ P*Ï £ áê~î°âßÅÅ

™ê÷Ñ¨#‰õΩ QÆá¶ê~ü MÏ<£ #_»∞O Hõ\Ïì~°∞.Jk 1914 ãÖ= «û~°O. „Ñ¨ äŒ=∞ „Ñ¨ÑÖK« Ü«Ú ŒúÌHÍÅO <å\˜ H˜~å «Hõ K«\ÏìÅ#∞

„Ñ¨Éè í∞`«fiO J=∞Å∞KÕ™ÈÎOk. „Ñ¨Éè í∞`«fi =ºuˆ~Hõ ÉèÏ"åÅ LxH˜x ‰õÄ_® áêÅ‰õΩÅ∞ã¨Ç≤ÏOK«ÖË‰õΩ<åfl~°∞. P Ñïã≤÷ «∞ÅÖ’ JkèHÍ~°∞Å K«∂Ñ¨Ù P*Ï £ áê~î°âßÅÅ g∞ Œ Ñ¨_çOk.

~å[H©Ü«∞, ™êOÑ¶≤∞Hõ K≥· «<åºxH HÍ~°=∞=Ù «∞#fl áê~î°âßÅÅ#∞ =¸ã≤"ÕÜ«∞_®xH JkèHÍ~°∞Å∞Ç¨ï‰õÄO <å=∂Å∞ *ÏsKÕ™ê~°∞. ™ê÷xHõ ã¨~åÌ~üÅ#∞ =∂eq∞ KÕã¨∞‰õΩx, ÉˇkiOz H˘xfl

áê~î°âßÅÅ#∞ =¸ã≤ "Õ~ÚOKå~°∞. P "å`å=~°OÖ’ ‰õÄ_® x¿+ è•[˝Å#∞ LÅ¡OÑ¶≤∞ã¨∂Î,QÆá¶ê~ü MÏ<£ qãÎ$ «OQÍ Ñ¨~°º@#Å∞ „áê~°OaèOKå~°∞. *Ïu [#∞Å JÉèí∞º#flux "åOzèã¨∞Î#fl

QÆá¶ê~ü MÏ<£ x| Œú «#∞, è≥·~°º™êÇ¨Ï™êÅ#∞ QÆ=∞xOz# „Ñ¨[Å∞ PÜ«∞##∞ ' ÉÏ^•¬ MÏ<£— JO@∂ Q“~°"åaè=∂<åÅ#∞ „Ñ¨Hõ\ÕKå~°∞. ÉÏ^•¬ MÏ<£ JO>Ë MÏ<£Å‰õΩ ~åA. MÏ<£JO> Ë <Õ`«Ü«∞x J~°÷O. D q^èŒOQÍ Ü«Ú=‰õΩ_≥·# J|∞ÌÖò QÆá¶ê~ü MÏ<,£ MÏ<£ÅˆH MÏ<£ÉÏ^•¬MÏ<£ JÜ«∂º_»∞. P ã¨=∞Ü«∞OÖ’<Õ PÜ«∞# HÍ~°º„Hõ=∂Å#∞ =∞ø#OQÍ ã¨=∞iúOz#

123 124


ÉèÏ~°º JHÍÅ =∞~°O K≥O Œ@O`À, «# W ŒÌ~°∞ a_»¤Å#∞ «e¡ «O„_»∞Å‰õΩ JÑ¨ÊyOz PÜ«∞#

„Ñ¨*Ï ¿ã=‰õΩ Ñ¨ÓiÎQÍ JOH˜ «=∞Ü«∂º~°∞.

QÆá¶ê~ü MÏ<£ ~å[H©Ü«∞ ~°OQÆ „Ñ¨"Õâ◊O„a\©+π „Ñ¨Éèí∞ «fiO ~“Å ü K«@ìO ≥zÛOk. D K«\ÏìxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ „Ñ¨*ÏáÈ~°∞

„áê~°OÉèí"≥∞ÿOk. D áÈ~å@O ãÖ^Œ~°ƒùOQÍ QÆá¶ê~üMÏ<£ "≥Ú^Œ\˜™êiQÍ =∞Ç¨`å‡QÍOnè

QÆ∞iOz q<åfl~°∞. QÍOnèr Ñ≤Å∞Ñ¨Ù "Õ∞~°‰õΩ „áê~°OÉèí"≥∞ÿ# ~“Å`ü =ºuˆ~Hõ PO^Àà◊#Ö’PÜ«∞# ÉèÏQÆ™êfiq∞ JÜ«∂º~°∞. 1919 U„Ñ≤Öò 6#, L «Î=∞O *ÏÜü∞Ö’ [iy# ã¨=∂"Õâ◊OÖ’

~“Å ü K«\Ïìxfl q=∞i≈ã¨∂Î PÜ«∞# ˘e ~å[H©Ü«∞ „Ñ¨ãÖQÆO KÕâß~°∞. D L Œº=∞ „Ñ¨"Õâ◊O`ÀMÏ<£–QÆá¶ê~ü–MÏ<£ Ñ~îå<£Å ~å[H©Ü«∞ <Õ «QÍ L ŒƒùqOKå~°∞. P ~ÀA Ç[Ô~·# [#ãO^ÀÇxfl

QÆ=∞xOz# „a\©+π JkèHÍ~°∞Å∞ L «Î=∞O*ÏÜü∞ „QÍ=∞O g∞ Œ ^•_çKÕâß~°∞. „Ñ¨[Å = ŒÌ#∞#flPÜ«Ú^è•Å#∞ ÖÏH˘¯<åfl~°∞. J~°"≥· "ÕÅ ~°∂áêÜ«∞Å L=∞‡_ç [i=∂<å qkèOKå~°∞.

QÆá¶ê~üMÏ<£#∞ HÍÖËÛ™êÎ=∞x PÜ«∞# «O„_çx ÃÇÏK«ÛiOKå~°∞. z=~°‰õΩ «O„_ç, «#Ü«ÚÅ#∞JÔ~ã¨∞ì KÕâß~°∞. =$ Œ∞úÌ_≥·# Éˇ„Ç¨ÏO MÏ<£ =¸_»∞ =∂™êÅ∞ *·Å∞Ö’ QÆ_»Ñ¨QÍ, QÆá¶ê~üMÏ<£

P~°∞ =∂™êÅ *·Å∞ rq`åxfl `˘e™êiQÍ K«qK«∂âß~°∞. *·Å∞ #∞O_ç q_»∞ ŒÅ «~°∞"å ««e¡ «O„_»∞Å∞ Ñ¨@∞ìÑ¨\ì PÜ«∞#‰õΩ kfifÜ«∞ q"åÇ¨ÏO KÕâß~°∞.

*ÏfÜ≥∂ Œº=∞ „Ñ¨"Õâ◊OQÆá¶ê~ü MÏ<£ 1920Ö’ _èçb¡Ö’ [iy# dÖÏÑ¶ ü ã¨=∂"ÕâßÅ‰õΩ Ç¨[~°Ü«∂º~°∞.

P ã¨=∂"ÕâßÅÖ’ =∞Ç¨`å‡ QÍOnè, J|∞ÖòHõÖÏO P*Ï £Å#∞ PÜ«∞# ˘e™êiQÍ K«∂âß~°∞.

D ã¨=∂"ÕâßÅÖ’ ã¨ åº„QÆÇ¨Ï L Œº=∞O, JÇ≤ÏO™ê ã≤ •úO`åÅ QÆ∞iOz q<åfl~°∞. =∞Ç¨Ï`å‡QÍOnèr, Jb ™È Œ~°∞Å „¿Ñ~°`À dÖÏÑ¶ ü – ã¨Ç¨Ü«∞x~åHõ~° L Œº=∞OÖ’ áêÖÁæ<åfl~°∞.

dÖÏÑ¶ ü L Œº=∞OÖ’ ÉèÏQÆOQÍ =Åã¨áêÅ‰õΩÅ K«~°ºÅ‰õΩ x~°ã¨# ≥Å∞Ñ¨Ù «∂, =Ú*ÏÇ¨Ïi<£^ŒàÏÅ`À PÜ«∞# HÍ|∂Öò =Åã¨ "≥o§ uiy =KåÛ~°∞. <åQÆÑ¨Ó~üÖ’ [iy# HÍO„ÔQãπ

ã¨=∂"ÕâßÅ‰õΩ "≥o§ =KåÛHõ, q^•º–qHÍã¨ HÍ~°º„Hõ=∂Å#∞ =∞iO « "ÕQÆ=O «O KÕÜ«∞_®xH˜=º‰õΩÎÅ HõO>Ë ãÖã¨÷Å∞ ÉÏQÍ Ñ¨xKÕÜ«∞QÆÅ=x ÉèÏqOz Ñ¨Å∞ ãÖã¨÷Å#∞ ™ê÷Ñ≤OKå~°∞.

1921Ö’ ANJUMAN-E-ISLASHUL-AFAGHENA (Pá¶êæ<£Å ãÖã¨ ~°Å ãÖÑ¶∞O)#∞ U~åÊ@∞ KÕ™ê~°∞. Ô~·`«∞Å ãÖˆH∆=∞O HÀ~°∞‰õΩO@∂ 1927Ö’ ANJUMAN-E-ZAMINDARAN ã¨Ç¨ÏHÍ~° =º=ã¨÷#∞ „Ñ¨[Å‰õΩ =∞iO`« KÕ~°∞=KÕ¿ãO^Œ∞‰õΩ ã¨Ç¨ÏHÍ~°K≥· «#º ˆHO„^•Å#∞ (Cooperative Enlightenment Centres) „áê~°OaèOÑ¨ KÕ™ê~°∞.

Ü«Ú=[#∞Å â◊HÎ, Ü«Ú‰õΩÎÅ#∞ x~å‡Ï «‡HõOQÍ LÑ¨Ü≥∂yOK«∞‰õΩ<ÕO Œ∞‰õΩ Pushtun JirgahÑ¨Ùã¨∞ì<£ Ü«Ú=[# ãÖÑ¶∂xfl (Pushtun Youth League) „áê~°OaèOKå~°∞.

„Ñ¨*Ï K≥· «<åºxH˜ HÍ~°=∞=Ù «∞#fl áê~î°âßÅ#∞ x~°fiÇ≤ÏOK«@"Õ∞ Ñ¶∞’~°"≥∞ÿ# <Õ~°OQÍ

ÉèÏqOz# „a\©+π JkèHÍ~°∞Å∞ 1921Ö’ QÆá¶ê~ü MÏ<£#∞ JÔ~ã¨∞ì KÕ™ê~°∞. áê~î°âßÅÅ#∞

=¸ã≤"Õã≤#@ì~Ú Õ = Œe"Õ™êÎ=∞x PÜ«∞#‰õΩ #K«ÛK≥Ñ¨Ê=∞x, MÏ<£ «O„_çH˜ <åQÆÑ¨Ó~ü pÑ¶π

Hõg∞+¨#~ü K≥áêÊ_»∞. P „Ñ¨™êÎ=# ≥zÛ# «O„_ç À, '...JO Œ~°∂ #=∂*ò =∂x"Õ™ê~°#∞HÀ

##∞fl ‰õÄ_® =∂x"ÕÜ«∞=∞x K≥|∞`å"å? „Ñ¨[Å#∞ q^•º=O`«∞Åx KÕÜ«∞@O Ñ¨q„`«

#=∂*òÖÏO\˜^Œx— PÜ«∞# `«O„_çH˜ K≥áêÊ~°∞. ÖÏÇ¨ÏŸ~ü pÑ¶π Hõg∞+¨#~ü ã¨~ü*Ï<£ =∂¿Ñ¶

P[˝Å‰õΩ, Ç¨ïOHõiOÑ¨ÙÅ‰õΩ MÏ<£ QÆá¶ê~üMÏ<£ U =∂„ «O Éˇ Œ~°HõáÈ=@O`À PÜ«∞##∞ «#PÑ¶‘ã¨∞‰õΩ ~°Ñ≤ÊOz áê~î°âßÅÅ#∞ =¸ã≤"ÕÜ«∞=∞x, ÖË ŒO>Ë „a\©+π „Ñ¨Éèí∞`åfixH˜ =ºuˆ~HõOQÍ

Ñ¨xKÕÜ«∞#x, =ºuˆ~Hõ ÉèÏ"åÅ#∞ „Ñ¨Kå~°O KÕÜ«∞#x Ç¨g∞ W"åfieûOkQÍ P ÕtOKå_»∞.JO^Œ∞‰õΩ ã¨=∂^è•#OQÍ, '...=ÚO^Œ∞ g∞~°∞ =∂ ^Õâßxfl P„Hõq∞OKå~°∞. „Ñ¨ã¨∞Î`«O =∂Õâ◊OÖ’ ‰õÄ_® =∞=∞‡efl „| «Hõx=fi~å?— , Jx MÏ<£ „Ñ¨tflOKÕãïH˜, =∞O_çÑ¨_ç# JkèHÍi

PÜ«∞##∞ ' ÉèíÜ«∞OHõ~° <Õ~°ã¨∞÷_»∞ — QÍ ¿Ñ~˘¯O@∂, =¸_»∞ ãÖ= «û~åÅ *·Å∞ tHõ∆ qkèOKå_»∞.

P ã¨=∞Ü«∞OÖ’ PÜ«∞#`Àáê@∞ J|∞ÌÖò YÜ«∂ºO J#∞ q∞„ «∞_»∞ ‰õÄ_® „a\©+π JkèHÍixZkiOz xeKå_»∞.

QÆá¶ê~ü MÏ<£ *ˇ·Å∞Ö’ LO_»QÍ =∞`« „QÆO^ä•Å J^èŒºÜ«∞#O „áê~°OaèOKå~°∞.™êfi «O„ «º ã¨=∞~°Ü≥∂ èŒ∞Å`À è•i‡Hõ K«~°ÛÅ∞ [iáê~°∞. ' ... XHõ =∞ «O Ü≥ÚHõ |ÖÏxflP =∞ «O "å~°=∞x K≥Ñ¨ÙÊ‰õΩ<Õ "åi ãÖYº#∞ |\ì <Õ#∞ x~°‚~ÚOK«#∞... r=# ã¨~°oÖ’„Ñ¨ã¨∞Êù@O HÍ#@∞=O\˜ =∞ « qâßfiãÖ x~°~°÷HõO. W™ê¡O JO>Ë PK«~° (J=∞Öò), qâßfiãÖ(Ü«∞H©<£), „¿Ñ=∞ ("≥ÚÇ¨Ï|ƒ ü)...Wq ÖËx =Úã≤¡O =\ì â◊|ÌO =∂„ «"Õ∞. x™êû~°"≥∞ÿ# =ºHÎ=∂„ «"Õ∞. Õ=Ù_»∞ XHõ _Õ#x, =∞~˘Hõ Õ=Ù_»∞ ÖË_»x, ã¨„u¯Ü«∞Å ^•fi~å<Õ "≥∂Hõ∆O ™ê èŒº=∞xY∞~å<£ +¨sÑ¶π x~°∞Ì+ìOQÍ P Õtã¨∞Î#fl Œx...—, PÜ«∞# ÉèÏqOKå~°∞.

1924Ö’ *·Å∞ #∞O_ç q_»∞ ŒÖ·# MÏ<£ J|∞ÌÖò QÆá¶ê~ü MÏ<£‰õΩ Ñ¶∞# ™êfiQÆ «O

ÅaèOzOk. PÜ«∞##∞ Pá¶ê…#∞¡ QÆifiOK« Œy# =ºHÎQÍ (FAKAR-E-AFGHAN) „Ñ¨[Å∞„Ñ¨Hõ\ÕKå~°∞. PÜ«∞# *ˇ·Å∞Ö’ LO_»QÍ<Õ `«e¡ =∞~°ÕzOk. 1927Ö’ `«O„_ç Éˇ„ÇÖ

MÏ<£ Hõ#∞fl=¸™ê~°∞. PÜ«∞# ‰õΩ@∞O|O =∞HÍ¯ Ü«∂„ «Ö’ #∞O_»QÍ Ô~O_»= ÉèÏ~°º ‰õÄ_®=∞~°ÕzOk. D qëê Œ ãÖÑ¶∞@#Å «~°∞"å « ãÖã¨ ~°Å∞, q^•º "åºÑ≤Î, ~å[H©Ü«∞

K≥· «#ºO HÀãÖ Ñ¨ÓiÎ ã¨=∞Ü«∂xfl ˆH\Ï~ÚOKåÅx x~°‚~ÚOK«∞‰õΩx ‰õΩ@∞O| ÉÏ èŒº «Å#∞a_»¤Å‰õΩ JÑ¨ÊyOz, PÜ«∞# ã¨=∂[ ¿ã=‰õΩ JOH˜ «"≥∞ÿáÈÜ«∂~°∞.

1928 z=iÖ’ HõÅHõ åÎÖ’ [iy# =Úã≤¡O <åÜ«∞‰õΩÅ ã¨=∂"ÕâßÅ‰õΩ PÜ«∞#Ç¨[~°Ü«∂º~°∞. P ã¨ÉèíÖ’ <Õ`«Å∞ „Ñ¨^Œi≈ã¨∞Î#fl P„QÆÇ¨"ÕâßÅ∞, "åi f~°∞`≥#∞flÅ∞¿ÇÏ «∞| ŒúÌOQÍ ÖËHõáÈ=@O PÜ«∞#‰õΩ #K«ÛÖË Œ∞. P ã¨=∞Ü«∞OÖ’<Õ JHõ _Õ [~°∞QÆ∞ «∞#flÉèÏ~° « *ÏfÜ«∞ HÍO„ÔQãπ ã¨=∂"ÕâßÅ‰õΩ Ç¨[~°Ü«∂º~°∞. P ã¨=∂"Õâ◊OÖ’ QÍOnèr KÕã≤#„Ñ¨ãÖQÆO qx, PÜ«∞# =º=Ç¨~° ã¨~°ox QÆ=∞xOz# QÆá¶ê~ü MÏ<£ ÉÏQÍ „Ñ¨ÉèÏq «∞_»Ü«∂º~°∞.P<å\˜H QÍOnèr =∂~°æOÖ’ =ÚO Œ∞‰õΩ ™êQÆ∞ «∞#fl PÜ«∞#, Ü«∂= «∞Î rq «O J Õ ÉÏ@Ö’#_»"åÅx x~°‚~ÚOK«∞‰õΩ<åfl~°∞.

Y∞^•–ÜÕ∞–d^Œ‡`üQÍ~ü Pq~åƒù=O#∂ «# L ÕÎ[O`À, q#∂ «fl ã≤ •úO`åÅ PHõoOÑ¨Ù`À MÏ<£ QÆá¶ê~ü MÏ<£ ã¨fiã÷ÅO

KÕ~°∞‰õΩ<åfl~°∞. |Ç≤Ï~°OQÆ ã¨=∂"ÕâßÅ g∞ Œ x¿+ èŒO L#flO Œ∞# =∞ã‘ Œ∞ÅÖ’ ã¨=∂"ÕâßÅ∞,ã¨ÉèíÅ∞ x~°fiÇ≤Ïã¨∂Î, „Ñ¨ãÖQÍÅ∞ KÕã¨∂Î, ã¨Ç¨Ï#O, ãÖÜ«∞=∞#O, ã¨Ç≤Ï+¨µ‚ «, JÇ≤ÏOã¨, âßOu,

125 126


ã¨ åº„QÆÇ¨ÏO «k «~° JOâßÅ#∞ «# „Ñ¨[Å‰õΩ ÑïK«Ü«∞O KÕã¨∂Î „Ñ¨Kå~°O „áê~°OaèOKå~°∞.J@∞=O\˜ ã¨=∂"ÕâßÅ∞ [~°∞QÆ∞ «∞#fl ãÖ Œ~°ƒùOQÍ 1929 ÃãÃÑìO|~üÖ’ XHõ Ü«Ú=‰õΩ_»∞

PÜ«∞# = ŒÌ‰õΩ =zÛ, *ÏfÜ≥∂ Œº=∞ HÍ~°º„Hõ=∂ÅÖ’ ÉèÏQÆOQÍ QÍOnèr =∂~°æOÖ’ Ñ¨~îå<£„Ñ¨[Å#∞ #_çÑ≤OKåÅO>Ë q#∂ «fl ãÖã÷ J=ã¨~°O LO Œ<åfl_»∞. Ñ¨~îå<£ Ü«Ú=[# ãÖÑ¶∂Å∞

ˆH=ÅO ¿ã"å HÍ~°º„Hõ=∂Å‰õΩ Ñïq∞`«O J=Ù`«∞#flO^Œ∞# „a\©+π „Ñ¨Éèí∞`«fi K«~°ºÅ#∞Z Œ∞~˘¯<ÕO Œ∞‰õΩ Ãã·xHõ tHõ∆ QÆÅ Ü«Ú=‰õΩÅ`À ‰õÄ_ç# ' ÉèíQÆ= Õû=‰õΩÅ Œà◊O — J=ã¨~°=∞x

q=iOKå_»∞. ÉèíQÆ=O`«∞x Z^Œ∞@ „Ñ¨=∂O KÕã≤ *Ïu [#∞Å HÀãÖ, ^Õâ◊O HÀãÖáÈ~å\ÏxH˜ nHõ∆Ñ¨Óx# ã¨fiK«ÛùO Œ ¿ã=‰õΩÅ Œà◊O HÍ"åÅ<åfl_»∞. D ¿ã=‰õΩÅ∞ PÜ«Ú è•Å∞

KÕÑ¨@ì ‰õÄ_» Œ<åfl_»∞. â◊ «$=Ù`À J„ãÎâ◊„™êÎÅ`À HÍ‰õΩO_® P`å‡~°ÊÅ`À áÈ~å_»QÆÅ KÕ=,^Œ=Ú‡, ^è≥·~°ºO QÆÅ ã¨=∞~°jÅ Ü≥∂^èŒ∞Å Ñ¨\ÏÖÏxfl ~°∂á⁄OkOKåÅx ã¨∂zOKå_»∞. P

Ü«Ú=‰õΩ_ç Jaè„áêÜ«∂Å#∞ Pã¨HÎ À q#fl ÉÏ^•¬MÏ<£, P q#∂ «fl, qÑ¡=Hõ~° ÉèÏ"åÅ#∞JOwHõiOz, ã¨Ç¨ÏK«~°∞Å`À ãÖ„Ñ¨kOz 1929Ö’ ' Y∞^•–ÜÕ∞–d Œ‡ üQÍ~ü — ãÖã÷#∞

„Ñ¨Hõ\ÕKå~°∞. D q èŒOQÍ K«i„ «Ö’x „Ñ¨„Ñ¨ äŒ=∞ JÇ≤ÏO™ê Ü≥∂ èŒ∞Å Ãã·#ºO U~°Ê_çOk.( "... An army of trained proffessional nonviolent soldiers was something new...Kudai Khidmadgars, under the leadership of Abdul Gaffar Khan, became history'sfirst proffessional nonviolent army..." - Mr. Eknath Easwaran in his book BadshahKhan)

D ãÖã÷ ã¨Éèí∞ºÅ∞, ' =∞#™ê"åKå Hõ~°‡Ï JÇ≤ÏOã¨‰õΩ ^Œ`«Î"≥∞ÿ, „ÑüÑ¶¨ÖÏ¿ÑHõ∆ÖË‰õΩO_®, q^ÕfiëêxH˜ ^Œ∂~°OQÍ, =∂#= ¿ã=ÜÕ∞ =∂^èŒ=¿ã=QÍ ÉèÏqOz „Ñ¨*Ï¿ã=KÕÜ«∞@"Õ∞ „Ñ¨^è•# ^èÕºÜ«∞OQÍ Ñïâ◊√^Œú r=#ã¨~°ox J#∞ãïOKåÅx — QÆá¶ê~üMÏ<£

ÉèÏqOKå~°∞. ÅHõ∆ºO q+¨Ü«∞OÖ’<Õ HÍ‰õΩO_® ÅHõ∆º™ê èŒ<å =∂~°æOÖ’ ‰õÄ_® YzÛ «OQÍLO_®Åx x~°‚Ü«∞"≥∞ÿOk. ' „Ñ¨[Å Ç¨Ï$^ŒÜ«∂Å#∞ ã¨<å‡~Àæ#∞‡Y∞Å#∞ KÕ¿ã@@∞=O\˜,JÑ¨=∂~°æOÖ’ áÈ‰õΩO_® Hõ@ì_ç KÕ¿ã@@∞=O\˜ XHõ |$O ŒO g∞ =∞ èŒº #∞OKÕ L Œƒùqã¨∞ÎOk.ÅHõ∆ºã≤kúx á⁄O ŒQÆÅ"å~°∞ gˆ~.— J#∞ Y∞~å<£ JÜ«∞ ü#∞ Y∞^•–ÜÕ∞–d Œ‡ üQÍ~ü ãÖã÷‰õΩ

=∂~°æ^Œ~°≈HõOQÍ ã‘fiHõiOKå~°∞. JO`ÕHÍ^Œ∞ ' `«=∞ ã¨=Ú#fluÔH· `å=Ú Hõ$+≤ KÕã¨∞H˘#x"åi ã¨=Ú#fluÔH· ÉèíQÆ"å#∞_»∞ Uq∞ KÕÜ«∞_»∞.— J#∞ Y∞~ü P<£ JÜ«∞`ü#∞ J#∞ãïOz

`«=∞#∞ `å=Ú L^ŒúiOK«∞HÀ=_»"Õ∞ „Ñ¨^è•#=∞x É’kèOKå~°∞. JO^Œ∞‰õΩ `«QÆæ@∞ìQÍ ãÖã¨÷xÜ«∞=∂Å#∞ ~°∂á⁄OkOKå~°∞.

qt+ì èÕºÜ«∞Oã=∞~°jÅ Ü≥∂ èŒ∞ÅÖ’ J#∂ÇÏº"≥∞ÿ# su# ãÇÏ#jÅ «#∞ „Ñ"ÕtOÑKÕã≤, „ÑfHÍ~°

*ÏfiÅÅ`À â◊„ «∞=Ù#∞ ŒQÆúO KÕÜ«∂Åx Ñï «Ñ≤OKÕ Ñ¨~îå<£ a_»¤Å#∞ JÇ≤ÏO™ê g~°∞Å∞QÍ

fiÛkkÌ# Y∞^•–ÜÕ∞–d^Œ‡`üQÍ~ü ãÖã¨÷ ^èÕºÜ«∞O, „áê~°OÉèíOÖ’ ™êOÑ¶≤∞Hõ ãÖã¨¯~°Å‰õΩ

Ñïq∞`«"≥∞ÿOk. J#O`«~°HÍÅOÖ’ ¿ãfiKåÛù–™êfi`«O„`åºÅ HÀãÖ JÇ≤ÏO™ê áÈ~å@O

™êyOKåÅ#fl ~å[H©Ü«∞ èÕºÜ«∂xfl xˆ~ÌtOK«∞‰õΩx ~å[H©Ü«∞ ãÖã÷QÍ ÑïÏ=∞O K≥OkOk.

`˘e^Œâ◊Ö’ '... Ñ¨~îå#∞Å‰õΩ ã¨fiÜ«∞OHõ$+≤, á⁄^Œ∞Ñ¨Ù, P`«‡qâßfiãÖ J<Õ

ã¨∞QÆ∞ÏÅ#∞, P`«‡Q“~°=O, cèux áê~°„^ÀÖË ÉèíQÆ=^ŒƒùH˜Î QÆ~°Ñ¨_®xH˜, "åiÖ’ ™êOÑ¶≤∞HõãÖã¨ ~°‰õΩ, Pi÷HÍaè=$kúH˜ ÀÇ¨Ï ŒO KÕÜ«∞_»O...—, Y∞^•–ÜÕ∞ –d Œ‡ üQÍ~ü ãÖã÷ èÕºÜ«∞O.

D q+¨Ü«∂xfl MÏ<£ J|∞ÌÖò QÆá¶ê~ü MÏ<£ =∂@Ö’¡ K≥áêÊÅO>Ë '...<å L^Œº=∞O~å[H©Ü«∞"≥∞ÿ#^Õ HÍHõ ™êOÑ¶≤∞Hõ"≥∞ÿ#k ‰õÄ_®#∞. á⁄~°∞QÆ∞ "åix „¿Ñq∞OKåÅx, x[O=∂\Ï¡_®Åx Y∞^•–ÜÕ∞–d^Œ‡`üQÍ~°¡O^ŒiH© <Õ#∞ É’kèã¨∞ÎO\Ï#∞. Ñ¨~îå#∞Å∞ ã¨fi`«Ç¨QÍÜ«Ú^Œúg~°∞Å∞, `ÕeHõQÍ JÇ≤ÏOã¨‰õΩ Hõ@∞ì|_»~°∞. "åiH˜ JÇ≤ÏO™ê ^èŒ~å‡xfl <Õ~°Ê_®xH˜âßÜ«∞â◊‰õΩÎÅ Hõ$+≤ KÕã¨∞Î<åfl#∞... —

D ^èÕºÜ«∞O`À „áê~°OÉèí"≥∞ÿ# Y∞^•–ÜÕ∞–d^Œ‡`üQÍ~ü ãÖã¨÷ ã¨Éèí∞ºÅ „Ñ¨=~°Î#

„Ñ¨^è•#OQÍ âßOu, JÇ≤ÏOã¨, â◊„`«∞=Ù`À ¿ãflÇ¨ÏÑ¨Ó~°fiHõ =º=Ç¨~°O J<Õk q#∂`«fl"≥∞ÿ#ã¨$+≤ì U =∂„ «O HÍ Œx MÏ<£ QÆá¶ê~ü MÏ<£ „Ñ¨Hõ\ÕKå~°∞. D q+¨Ü«∂xfl q=iã¨∂Î, '...JÇ≤ÏO™ê « åÎfixH˜ <å =O\˜ =Úã≤¡OQÍx, Ñ¨~îå<£QÍx JOH˜ «O HÍ=_»OÖ’ Pâ◊Û~°ºO Ug∞ÖË Œ∞. Wk XHõ H˘ «Î « «Îfi"Õ∞q∂HÍ Œ∞. 1400 Uà◊§ „H˜ «O „Ñ¨=HõÎ =∞HÍ¯Ö’ D Ñ¨ Œúu<ÕP„â◊~ÚOz<å~°∞. JÑ¨Ê\˜ #∞Oz Œ∞+¨µìÅ ÉÏ èŒÅ #∞O_ç q=ÚHõÎOQÍ ŒÅz# "å~°O Œ~°∂D « åÎfi<Õfl J#∞ãïOKå~°∞. J~Ú Õ W ŒO`å =∞~°záÈ~Ú, =∞Ç¨`å‡r =∞#‰õΩ XHõ H˘ «Î« åÎfixfl É’kèã¨∞Î<åfl~°x =∞#O J#∞‰õΩO@∞<åflO. =∞#O =∞~°záÈ~Ú# XHõ L «Î=∞ Ñ¨ Œúux

Ñ¨Ù#~°∞ ŒúiOz# Q˘Ñ¨Ê «#O =∞Ç¨`å‡rˆH K≥Å∞¡ «∞Ok. XHõ *Ïu «#‰õΩ [iˆQ J<åºÜ«∂xfl`˘ÅyOK«∞HÀ_®xH˜ Wk J#∞ã¨~°©Ü«∞ =∂~°æ=∞x =∞Ç¨ «∞‡_»∞ D « åÎfixfl =∞# =ÚO Œ∞LOKå~°∞...—, J<åfl~°∞. D q èŒOQÍ JÇ≤ÏO™ê ã≤ •úO «"Õ∞ „Ñ è•# =∂~°æOQÍ „Ñ[Å JÉèí∞º#flu,

=∂`«$^Õâ ◊ ¿ã=, `«^•fi~å ¿ãfiKåÛ ù–™êfi`«O„`åÅ#∞ ÅHõ ∆ ºOQÍ x~° ‚~ÚOK«∞‰ õΩ#flY∞^•–ÜÕ∞–d Œ‡ üQÍ~ü ãÖã÷‰õΩ MÏ<£ QÆá¶ê~ü MÏ<£, PÜ«∞# ã¨Ç¨ÏK«~°∞Å∞ „Ñ¨ ÕºHõ xÜ«∞=∞

x|O èŒ#Å∞ ~°∂á⁄OkOKå~°∞. D x|O èŒ#Å∞ ãÖã÷ ã¨fiÉèÏ= ã¨fi~°∂áêÅ#∞ "≥Å¡_ç™êÎ~Ú.

xÜ«∞=∞x|O^èŒ#Å∞D xÜ«∞=∞x|O èŒ#Å#∞ =∞Ç¨`å‡ QÍOnèH˜ PO «~°OyHõ HÍ~°º Œi≈QÍ Ñ¨xKÕã≤#

N áêºˆ~ÖÏÖò ~åã≤# ' À_Õà◊§áêÅ∞ KÕ™ê~°∞ — „QÆO äŒOÖ’ ( QÍOnè ™êÇ≤Ï «º „Ñ¨K«∞~°ÏÅÜ«∞O,ÃÇ·Ï Œ~åÉÏ £, 1969, ≥Å∞QÆ∞ J#∞"å ŒO : N l. Hõ$+‚ ) D q èŒOQÍ L@OHÕKå~°∞.

''1. =∞#™ê "åKå =∂#=ÙÅ‰õΩ U q èŒ"≥∞ÿ# ˆH¡âßxfl HõeyOK«~å Œ∞. «##∞ W «~°∞Å∞ZÖÏ P ŒiOKåÅx Pt™êÎ_À W «~°∞Å#∞ `å#∞ JÖÏ P ŒiOKåe.

2. Y∞^•–ÜÕ∞–d Œ‡ üQÍ~ü Z=fii g∞ Œ Œ∞„+¨ÊKå~°O KÕÜ«∞~å Œ∞. Kå@∞# =∂@∞#xO ŒÅ#∞ "ÕÜ«∞~å Œ∞. Jã¨ åºÅ#∞ Ñ¨Å∞Hõ~å Œ∞.

3. ™êufiHõ =∂~°æOÖ’ JkèHÍ~° Œ~åÊxfl, JkèHÍ~° ^Ò~°<åºxfl Z Œ∞~À¯"åe. „¿Ñ=∞`À,"å`«ûÅºO`À „Ñ¨`«ºi÷x JÑ¨=∂~°æO #∞Oz =∞o§OKåe.

4. Z=fiih JK«_®xH˜ Ñ¨Ó#∞HÀ~å Œ∞. J@∞=O\˜ K«~°ºÅÖ’ áêÖÁæ#~å Œ∞.JQÍi#, JQÍ~°∞`«∞#fl "åi Ñ¨H∆Í<Õfl Y∞^•–ÜÕ∞–d^Œ‡`üQÍ~ü =Ç≤ÏOKåe.

5. =Ú~îåÅÖ’, ‰õΩ„@ÅÖ’ KÕ~°~å Œ∞. Z=fiiÃÑ·<å Hõã≤ f~°∞ÛHÀ"åÅ<Õ ãÖHõÅÊOKÕÜ«∞~å Œ∞. Z=fii Ñ¨\Ï¡ q~À èŒO Ñ¨Ó#~å Œ∞.

127 128


6. ãÖÑ¶∂xH˜ JÑ¨HÍ~°O HõeyOKÕ Œ∞~åKå~åÅ#∞, Ñ¨ Œú «∞Å#∞ q_»<å_®e.J@∞=O\˜ PKå~° Ñ¨ Œú «∞Å ~° Œ∞ÌÔH· xifi~å=∞OQÍ Hõ$+≤KÕã¨∂Î LO_®e.

7. Y∞^•–ÜÕ∞–d^Œ‡`üQÍ~ü x~å_»O|~°OQÍ rq`«O QÆ_»áêe.8. x*Ï~Úf`À Ñï„â◊q∞Oz r=# Ü«∂„ « ™êyOKåe. ™È=∞i «#O ‰õÄ_» Œ∞. «#‰õΩ

J=ã¨~°"≥∞ÿ# ^•xH˜ q∞Oz "åOzèOK«~å Œ∞.9. ÕâßxH˜, ãÖÑ¶∂xH˜ Y∞^•–ÜÕ∞–d Œ‡ üQÍ~ü ¿ã"å#∞~°HÎ À JOH˜ «∞_»∞ HÍ"åe.

x*Ï~Úf`À ¿ã=KÕÜ«∂e. «# Õâ◊ „âıÜ«∞ã¨∞û#∞, ãÖÑ¶∞ „âıÜ«∞ã¨∞û#∞™êkèOK«_®xH˜ "≥#∞nÜ«∞~å^Œ∞.

10. JkèHõ ãÖMÏº‰õΩÅ P"≥∂ ŒO`À Y∞^•–ÜÕ∞–d Œ‡ üQÍ~ü ãÖã÷ KÕã≤# „Ñüx~°‚Ü«∂xfl, *Ïs KÕã≤# „Ñü P Õâßxfl „Ñü ã¨Éèí∞º_»∞ «∞.K«. «Ñ¨ÊHõ =∞xflOKåe.x*Ï~Úf`À, x| Œú « À ^•xx J=∞Å∞ KÕÜ«∂e...——Y∞^•–ÜÕ∞–d^Œ‡`üQÍ~ü ã¨Éèí∞ºÅ∞ âßOu Ãã·x‰õΩÅ∞QÍ, JÇ≤ÏO™ê Ü≥∂^èŒ∞Å∞QÍ

J[~å=∞~°"≥∞ÿ# H©iÎ á⁄O^Õ qÅHõ∆ suÖ’ #_çKÕO^Œ∞‰õΩ D xÜ«∞=∞ x|O^èŒ#Å∞

|Ç¨ï=ÚYOQÍ `À_»Ê_®¤~Ú. D qt+¨ì"≥∞ÿ# „Ñ¨=~°Î<å xÜ«∞=∂=o, HÍ~°º„Hõ=∂Å ã¨~°o"≥#∞Hõ =∞Ç¨Ï «Î~°"≥∞ÿ# =∂#gÜ«∞ qÅ∞=Å#∞ „Ñü+≤ªOz, ¿ã"åÉèÏ"åxfl Pq+¨ iOz# MÏ<£

J|∞ÌÖò QÆá¶ê~ü MÏ<£, Ñ¨~îå<£ *Ïu [#∞ÅÖ’ U q èŒ"≥∞ÿ# =∞øeHõ ™ê=∂lHõ =∂~°∞ÊÅ#∞HÀ~°∞‰õΩ<åfl~À =∞#‰õΩ `≥eÜ«∞KÕã¨∞ÎOk.

JÇ≤ÏO™êÜ≥∂ èŒ∞Å =∞Ç¨Ï «Î~° „Ñ¨=∂OÑ¨~îå<£ a_»¤_»∞ „áêO ^è•~°áÈÜ«∞_®xÔH·<å ã≤^ŒúÑ¨_»`å_»∞ QÍx, P_ç# =∂@

«Ñ¨Ê_»∞. | Œúq~Àkè ‰õÄ_® J<åfl~°∞Î_≥· «# WO\˜H˜ =¿ãÎ, P ŒiOK«@O èŒ~°‡OQÍ ÉèÏq™êÎ_»∞.

D ã¨∞QÆ∞ÏÅ#∞ ÉÏQÍ Ziy# =ºHÎ Hõ#∞Hõ MÏ<£ J|∞ÌÖò QÆá¶ê~ü MÏ<,£ Ñ¨~îå<£ „Ñ¨[Å#∞Ç≤ÏO™ê =∂~°æO #∞O_ç =∞o§OKÕO Œ∞‰õΩ „Ñ¨ ÕºHõOQÍ ' „Ñ¨=∂O — ~°∂á⁄OkOKå~°∞. D

"Õ∞~°‰õΩ „Ñü Y∞^•–ÜÕ∞– d Œ‡ üQÍ~üKÕ D „Ñ¨=∂O / „Ñü[˝ KÕ~ÚOK«@O «Ñ¨Êxãï.P „Ñ¨=∂O D q èŒOQÍ LOk.

''... ÉèíQÆ=O «∞xH˜ =∂#=Ù_»∞ ¿ã=Å∞ KÕÜ«∂eû# J=ã¨~°OÖË Œ∞ Hõ#∞Hõ, =∂#=

¿ã=ÜÕ∞ =∂^èŒ=¿ã=QÍ ÉèÏqOz ÉèíQÆ=O`«∞_»∞ ã¨$+≤ìOz# =∂#=ÙÅ‰õΩ, Y∞^•–ÜÕ∞–

d Œ‡ üQÍ~ü J#∞ <Õ#∞ ¿ã=ÅOk™êÎ#x „Ñ¨=∂O KÕã¨∞Î<åfl#∞. „Ñü Ç≤ÏO™ê «‡Hõ, „Ñ¨fHÍ~°

K«~°º #∞O_ç <Õ#∞ Œ∂~°OQÍ LO\Ï#x, <å Ñ¨@¡ „‰õÄ~°OQÍ =º=Ç¨ÏiOKÕ "åix, ##∞fl

JQÆ„^ ˆH¯ "åix <Õ#∞ Hõ∆q∞™êÎ#x „Ñ¨=∂O KÕã¨∞Î<åfl#∞. „Ñü Ñ¨~îå<£#∞ <å ™È Œ~°∞xQÍ,

q∞„`«∞xQÍ ÑïQÆ˜™êÎ#x, ãÖÑ¶¨∞=ºuˆ~Hõ ãÖ„Ñ¨^•Ü«∂Å‰õΩ, Ñ¨^Œú`«∞Å‰õΩ ^Œ∂~°OQÍ

"≥∞ÅQÆ∞`å#x „Ñ¨=∂O KÕã¨∞Î<åfl#∞. <Õ#∞ =∞OzH˜ ã¨g∞ÑÖQÍ, K≥_»∞‰õΩ ^Œ∂~°OQÍ

=º=Ç¨Ïiã¨∂Î ™ê=∂#º rq`«O QÆ_»∞Ñ¨Ù`å#x, ™È=∞iQÍ HÍ‰õΩO_® =∞Oz „Ñ¨=~°Î#`À,

Ñ¨^Œ ú`«∞Å`À <å rq`åxfl ™êy™êÎ#x, „Ñü~ÀA Ô~O_»∞ QÆO@Å∞ ™êOÑ¶≤∞Hõ ¿ã"å

HÍ~°º„Hõ=∂Å‰õΩ ˆH\Ï~Ú™êÎ#x „Ñ¨=∂O KÕã¨∞Î<åfl#∞...—

D „Ñ¨=∂O „Ñü Y∞^•–ÜÕ∞–d Œ‡ üQÍ~ü‰õΩ Ç≤ÏOã¨‰õΩ, „Ñ¨fHÍ~åxH˜ Œ∂~°OQÍ,JÇ≤ÏOã¨#∞ ' P «‡ — QÍ ÉèÏqOz „Ñ¨=iÎOKÕO Œ∞‰õΩ x~°∞Ì+ì"≥∞ÿ# Hõ@∞ìÉÏ@∞#∞ U~°Ê~°zOk.

D "Õ∞~°‰õΩ XHõ™êi ÉèíQÆ=O «∞x ¿Ñ~° „Ñ¨=∂O KÕã≤# Y∞^•–ÜÕ∞ –d Œ‡ üQÍ~ü, J=ã¨~°"≥∞ÿ Õ„áêÏÅ∞ = ŒÅ_®xÔH·<å ã≤ ŒúÑ¨_®¤_»∞ QÍx, „Ñ¨=∂Ïxfl LÅ¡OÑ¶≤∞OK«HõáÈ=@O qâı+Ö.

XHõ"Õà◊ „Ñ¨=∂Ïxfl LÅ¡OÑ¶≤∞OKåeû# LÑ¨„ Œ=O Z Œ∞Ô~· Õ P`å‡Ç¨ïuH˜ ã≤ ŒúÑ¨_®¤_»∞ «Ñ¨Ê,JÇ≤ÏO™ê =∂~°æO g_»Hõ áÈ=@O Y∞^•–ÜÕ∞–d^Œ‡`üQÍ~üÅ qt+¨ì`«.

x~å‡O – Ãã·xHõ tHõ∆Y∞^•–ÜÕ∞–d Œ‡ üQÍ~ü ãÖã÷ Ãã·xHõ =º=ã÷ÖÏ LO_®Åx MÏ<£ J|∞ÌÖò QÆá¶ê~ü

MÏ<£ x~°‚~ÚOKå~°∞. JO^Œ∞‰õΩ J#∞QÆ∞OQÍ ãÖã¨÷‰õΩ Ãã·xHõ Ñ¨\ÏÖÏÅ ~°∂Ñ¨Ù ˆ~YÅ∞

HõeÊOKå~°∞. ã¨Éèí∞ºÅ‰õΩ „áê äŒq∞Hõ ™ê÷~Ú tHõ∆ HõeÊOKå~°∞. „Ñü~ÀA „_çÅ∞¡ KÕÜ«∞@O,ã¨∞^Œ∂~° „áêO`åÅ‰õΩ „Ñ¨Ü«∂O KÕÜ«∞QÆeˆQÖÏ tHõ∆ W=fi@O Ñ¨@¡ „â◊^Œú K«∂áê~°∞.

„Ñ¨ ÕºHõ ÉÏº_ô, =¸_»∞ ~°OQÆ∞Å *ˇO_® U~åÊ@∞ KÕ™ê~°∞. Ãã·#ºOÖ’ ÖÏˆQ qq èŒ ™ê÷~ÚÑ¨ Œ=ÙÅ∞, JkèHÍ~° „Hõ=∂xfl xˆ~ÌtOKå~°∞. Y∞^•–ÜÕ∞–d Œ‡ üQÍ~üÅ‰õΩ ™êÖÏ~ü–ÜÕ∞–P[O(Hõ=∂O_»~ü W<£ pÑ¶π) #∞ xÜ«∞q∞OKå~°∞. D JkèHÍ~°∞Å∞, Jkè<Õ «Å∞ ã¨fiK«ÛùO ŒOQÍ «=∞rq`åÅ#∞, ã¨=∞Ü«∂xfl ãÖã¨÷ ÅH∆ÍºÅ ™ê^èŒ# HÀãÖ ÑÖQÍ ÃÑ@ì_®xH˜ =zÛ#"åˆ~

Hõ#∞Hõ, r`åÅ∞, JÅ"≥#∞ûÅ =º=Ç¨~åxH˜ `å=ÙÖËkHõ¯_». ™êÖÏ~ü–ÜÕ∞–P[O P[˝Å#∞áê\ÕKÕ JkèHÍ~°∞Å#∞ xÜ«∞q∞OKå~°∞. âßOu Ãã·x‰õΩÅ∞ XHõ xs‚ « HÍ~°º„Hõ=∞O „Ñ¨HÍ~°O

"åºÜ«∂=∞O =ÔQ·~åÅ∞ KÕÜ«∂e. âßOu Ãã·x‰õΩÅ∞ „áê~°OÉèíOÖ’ ≥Å¡\˜ Y ŒÌ~°∞ Œ∞ã¨∞ÎÅ∞^èŒiOKÕ"å~°∞. Jq `«fi~°QÍ =∂ã≤áÈ`«∞#flO^Œ∞# `≥Å¡\˜ ^Œ∞ã¨∞ÎÅ ™ê÷#OÖ’ Z„~°\˜ ~°OQÆ∞

K˘HÍ¯Å#∞ J#∞=∞uOKå~°∞. D K˘HÍ¯Å =¸ÅOQÍ<Õ Y∞^•–ÜÕ∞–d Œ‡ üQÍ~üÅ#∞ ' Ô~_£+¨~üìû — (Red Shirts) QÍ K«i„ « <å=∞Hõ~°O KÕã≤Ok. Ãã·xHõ =º=ã÷#∞, Ãã·xHõ tHõ∆#∞,

Ãã·xHõ r=# ã¨~°ox J#∞ãïã¨∞Î#flÑ¨Ê\˜H© Y∞^•–ÜÕ∞–d Œ‡ üQÍ~°∞¡ U ~°Hõ"≥∞ÿ# PÜ«Ú è•Å#∞^è ŒiOK«HõáÈ=@O, HõhãÖ ÖÏsî ‰õÄ_® KÕ`«Ñ¨@ìHõáÈ=@O qâı+Ö. D qâı+¨"Õ∞

Y∞^•–ÜÕ∞–d^Œ‡`üQÍ~°¡‰õΩ *ÏfÜ≥∂^Œº=∞ K«i„`«Ö’ „Ñ¨`ÕºHõ ™ê÷#O HõeÊOzOk.

'...<Õ#∞ =∞# „Ñ¨=HõÎ QÍi PÜ«Ú è•xfl g∞‰õΩ W=fi=∞<åfl#∞. P PÜ«Ú èŒO QÆ∞iOz

g∞~°∞ Z~°∞QÆ~°∞. P PÜ«Ú^èŒ"Õ∞q∞\’ `≥Å∞™ê? ã¨Ç¨Ï#O, ã¨`ü„Ñ¨=~°Î#. D PÜ«Ú^èŒO

=ÚO Œ∞ áÈbã¨∞Å∞QÍx, Ãã·#ºOQÍx Hõ∆HÍÅO ‰õÄ_® xÅ|_»ÖË~°∞. „Ñ¨ÑÖK«OÖ’x U â◊HÎ

‰õÄ_® nxH˜ =ºuˆ~HõOQÍ xÅ∞=*ÏÅ Œ∞. g∞~°∞ g∞ „QÍ=∂Å‰õΩ "≥o¡#Ñ¨ÙÊ_»∞ g∞ „QÍ=∞ã¨∞ÎÅ`À

K≥Ñ¨ÊO_ç. ÉèíQÆ=`ÕÎÊ=‰õΩÅ ^ŒàÏÅ∞ ã¨Ç¨Ï#"Õ∞ PÜ«Ú^èŒOQÍ ÑïQÆ˜™êÎÜ«∞x, Z@∞=O\˜

Hõ+ì#ëêìÅ<≥·<å Éèíi™êÎÜ«∞x, ã¨Ç¨Ï#O–ã¨Ç≤Ï+¨µ‚ « ^•fi~å â◊„ «∞=Ù g∞ Œ q[Ü«∞O ™êkè™êÎÜ«∞x

K≥Ñ¨ÊO_ç. Y∞^•–ÜÕ∞–d Œ‡ üQÍ~ü ãÖã÷Ö’H˜ PÇ¨fixOK«O_ç —, Jx ¿Ñ~˘¯O@∂ Y∞^•–ÜÕ∞–

d Œ‡ üQÍ~üÅ∞ Z@∞=O\˜ PÜ«Ú è•Å∞ èŒiOK«~å Œx J|∞ÌÖò QÆá¶ê~ü MÏ<£ xˆ~ÌtOKå~°∞. D

x|O èŒ# =Å#, PÜ«Ú è•Å#∞ PÉèí~°ÏÅ∞QÍ èŒiOKÕ JÅ"å@∞ QÆÅ Ñ¨~îå<£ Ü«Ú=‰õΩÅ∞,

Ñ~°fi « ÑO‰õΩÎÅÖ’ #_çKÕO Œ∞‰õΩ ãÇÜ«∞Ñ_Õ KÕu Hõ„~° «ÑÊ q∞QÆ å "å@xflO\x qãiOKå~°∞.

129 130


=∂iÛOQ∑ ™êOQ∑„Hõ=∞tHõ∆, `åºQÆO, ã¨Ç≤Ï+¨µ‚`«, F~°∞Ê, JÇ≤ÏOã¨Å∞ ÉèíQÆ=`Õû=‰õΩÅO^ŒiH˜

JÅOHÍ~åÖÜ«∂º~Ú, PÜ«Ú è•ÅÜ«∂º~Ú. K«Hõ x Ãã·xHõ tHõ∆ á⁄O Œ@"Õ∞HÍHõ, Ñ¨\˜+ì"≥∞ÿ#

Ãã·xHõ =º=ã¨÷#∞ J#∞ãïã¨∞Î#fl „Ñü Y∞^•–ÜÕ∞–d^Œ‡`üQÍ~ü ãÖã¨÷ `«# âßOu ¿ã#Å#∞L`ÕÎ[Ñ¨~°Û_®xH˜ ' =∂iÛOQ∑ ™êOQ∑ — ~°∂á⁄OkOK«∞‰õΩOk. Y∞^•–ÜÕ∞–d^Œ‡`üQÍ~ü

`å"≥∞=fi~°"≥∂, «=∞ ÅHõ∆ºO Uq∞\’, ÅHõ∆º™ê èŒ<å =∂~°æO Uq∞\’ „Ñ¨[Å‰õΩ ≥e¿Ñ q èŒOQÍF áê@ ~°∂á⁄OkOK«|_çOk.

'..."Õ∞=Ú ÉèíQÆ=O «∞x ¿ã=‰õΩÅO, =∞~°O QÍx, èŒ# „Ñ¨ÉèÏ=O QÍx =∞=∞‡eflHõkeOK«ÖË Œ∞. =∞~°ÏxH˜ ã≤ Œú"≥∞ÿ "Õ∞=Ú, =∂ <åÜ«∞‰õΩ_»∞ Ñ¨Ü«∞x™êÎO. =∂ Pâ◊Ü«∂xflQ“~°q™êÎO. =∂ „Ñ¨[Å‰õΩ ¿ã=ÅO ŒKÕ™êÎO. ™êfi «O„ «º =∂ ÅHõ∆ºO. ^•xÔH· "Õ∞O K≥e¡OKÕ=¸ÅºO =∂ „áêÏÖË ! ...—. D =∂iÛOQ∑ ™êOQ∑ POQÆ¡OÖ’ D q èŒOQÍ ™êQÆ∞ «∞Ok."... We are the army of God, by death or wealth unmoved. We march, our leaderand we, ready to die. We serve and we love our people and our cause, Freedomis our goal. Our lives the price we pay..." ( BADSHAH KHAN - A Man to MatchHis Mountains - By Eknath Easwaran, Penguin Books, 1999 )

D áê@#∞ áê_»∞‰õΩO@∂ Ñ¨Ù#~°∞ ÕÎ[O á⁄O Œ∞ «∂, Y∞^•–ÜÕ∞– d Œ‡ üQÍ~üÅ∞

ã¨=∂[OÖ’x ™ê=∂lHõ, ~å[H©Ü«∞ p_»–Ñ‘_»Å g∞ Œ, JÇ≤ÏO™ê Ü«Ú ŒúO „Ñ¨Hõ\ÕKå~°∞.P ' â◊`åÉÏÌÅ J~åK«HõQÆ_ » ¤ — ‰õΩ Z#fl_»∂ J#∞Éèí=OÖ’H˜ ~åx K«i„`«#∞ ã¨$+≤ìOKå~°∞.

Ñ¨~îå<£ „Ñ¨[Å ã¨Ç¨Ï[ ã¨fiÉèÏ"åxH˜ q~°∞^Œú Ì"≥∞ÿ# xÜ«∞=∂Å`À ~°∂á⁄Ok# Y∞^•–ÜÕ∞–d Œ‡ üQÍ~ü ãÖã÷Ö’ J|∞ÌÖò QÆá¶ê~ü MÏ<£ „áê~°OaèOz# *ÏfÜ«∞ P*Ï £ áê~î°âßÅÅ

q^•º~°∞úÅ∞, Ü«Ú=‰õΩÅ∞ `˘Å∞`«QÍ KÕ~å~°∞. J#O`«~° HÍÅOÖ’ *Ïu, =∞`«, „áêO`åÅÑ¨\ìOÑ¨ÙÖËg∞ ÖË‰õΩO_® "åÜ«∞=º ãïÇ¨Ï Œ∞Ì „áêO «OÖ’x „Ñ¨[ÅO`å „ã‘Î, Ñ¨Ù~°∞+¨ q=Hõ∆‰õΩ

Jf «OQÍ ãÖã÷ ã¨Éèí∞ºÅÜ«∂º~°∞. ãÖã¨ ~°Å HÀãÖ, ¿ãfiKåÛù–™êfi «O„`åºÅ ™ê èŒ# HÀãÖJÇ≤ÏO™ê Ü≥∂ èŒ∞Å∞QÍ =ÚO Œ∞‰õΩ ™êQÍ~°∞.

Ñ¶‰õÄÎ<£ ÖËHõ Ñ¨Ùã¨∞ì<£ Ñ„uHõ „áê~°OÉèíOqÑ¨¡"å`«‡Hõ Jaè„áêÜ«∂Å#∞, ÅH∆ÍºÅ#∞, ÅHõ∆º™ê^èŒ<å =∂~åæÅ#∞, „Ñ¨QÆujÅ

ãÖã¨ ~°Å#∞ „Ñ¨*ÏhHõOÖ’ „Ñ¨Kå~°O KÕÜ«∞_®xH˜ J|∞ÌÖò QÆá¶ê~ü MÏ<£ F Ñ¨„uHõ „áê~°OaèOK«

ãÖHõeÊOKå~°∞. QÆ «OÖ’ P*Ï £ *ÏfÜ«∞ áê~î°âßÅÅ‰õΩ ≥Ñ≤ÊOz# ' PÖò–Ç≤ÏÖÏÖò —,

' [g∞O^•~ü — Ñ¨„uHõÅ∞ q^•º~°∞úÅ g∞ Œ Z@∞=O\˜ „Ñ¨ÉèÏ=O K«∂ÃÑ\ÏìÜ≥∂ QÆ=∞xOz#

ÉÏ^•¬MÏ<£, «=∞ =∂ «$ÉèÏ+¨ ' Ñ¨Ù™Èì — Ö’ ' Ñ¨Ù+πã¨∞ì<£ — ( k Ñ¨~îå<£ ) Ñ¨„uHõ 1929Ö’

„áê~°OaèOKå~°∞. P Ñ¨„uHõ Jz~°HÍÅOÖ’ |Ç¨ïà◊ „Ñ¨*Ï Œ~° á⁄OkOk. Ñ¨Ù™Èì ÉèÏ+¨#∞

=∂\Ï¡_Õ „Ñ¨[ÅO`å *Ïu, =∞ «, „áêO`åÅ q=Hõ∆#∞ =∞~°z Ñ¨„uHõ#∞ K« Œ∞=™êQÍ~°∞. D

Ñ¨„uHõ ^•fi~å QÆá¶ê~üMÏ<£ «# PÖ’K«#Å#∞, HÍ~°º„Hõ=∂Å#∞, Jaè„áêÜ«∂Å#∞ „Ñ¨[ÅÖ’H˜

|ÅOQÍ „Ñ¨=Ç≤ÏOÑ¨ KÕ™ê~°∞.

QÆá¶ê~ü MÏ<£ 15 ãÖ= «û~åÅ ‰õΩ=∂~°∞_»∞ MÏ<£ QÆhMÏ<£ ~åã≤# z#fl Hõq «

Ñ¨„uHõ >ÿ\˜Öò g∞ Œ HõxÊOKÕk. P Hõq « ÉèÏ=O WÖÏ ™êQÆ∞ «∞Ok, ' «àÏ «àÏ "≥∞i¿ã~åu Ñ¶ÅHõO P=∞iÛ# QÀi „HÕ Œ ÉÏxã¨QÍ ##∞fl ã¨=∂kè KÕ¿ãÎ, ^•xx Q“~°qOK«‰õΩ.^•x g∞ Œ Lq∞‡"ÕÜü∞. „a\©+π «∞áê‰õΩÅKÕ <Õ#∞ =ÚHõ Å∞ =ÚHõ Å∞ QÍHõáÈ Õ <å =ÚMÏxflh‰õΩ U=∞x K«∂¿Ñk ? <å c_»∞ Éèí∂q∞x D_≥<£ `À@QÍ =∂~°∞Û`å#∞. ÖË • Ñ¶‰õÄÎ#¡QÆ$Ç¨Å#∞, #O Œ∞Å∞ Q˘O Œ∞Å#∞ «∞_çz ÃÑ_» å#∞.— D Hõq «#∞ Eknath Easwaran Dq èŒOQÍ POQÆ¡OÖ’H˜ «~°∞˚=∂ KÕ™ê~°∞."... If I a slave lie buried in a grave under adazzling tombstone, respect it not; spit on it ! O mother, with what face will youwail for me if I am not torn to pieces by British guns ? Either I turn this wretchedland of mine into a Garden of Eden or I wipe out the lanes and homes of Pathans!" ( BADSHAH KHAN - A Man to Match His Mountains - Eknath Easwaran,Penguin Books, 1999 )

MÏ<£ QÆhMÏ<£ ~åã≤# D Hõq « HõO>Ë =ÚO Œ∞ Ñ¨„uHõ Hõ=~ü ¿Ñr g∞ Œ „Ñ¨=ÚY

Ñ¶‰õÄÎ<£ ~°K«~Ú « MÏk"£∞ ~åã≤# Hõq « HõxÊOKÕk. ãÖ= «û~åÅ ^•ã¨ºO HõO>Ë Ñ¶∞_çÜ«∞¿ãÑ¨Ù ¿ãfiKåÛùrqQÍ =∞#∞QÆ_» ™êy¿ãÎ KåÅ#fl ÉèÏ=#`À P Hõq « ™êyOk. '..=∞$ «∞º=ÙHÀ~°Ö’¡ z‰õΩ¯‰õΩx ÉÏ èŒÑ¨_»∞ «∂ L#flÑ¨Ê\˜H©, XHõ QÆO@¿ãÑ¨Ù ™êfi «O„ «ºO J#∞ÉèíqOK«_»O.^•ã¨ºOÖ’ UO_»¡ H˘nÌ „=∞QÆæ_»O HõO>Ë "Õ∞Å∞..—. |Å"≥∞ÿ# ¿ãfiKåÛù HÍOHõ∆#∞ =ºHõÎO KÕ¿ã

W@∞=O\˜ Hõq`«Å#∞ =∞‰õΩ@OQÍ ã‘fiHõiOz# ' Ñ¶¨‰õÄÎ<£ ÖËHõ Ñ¨Ùã¨∞ì<£ — Z@∞=O\˜=∞Ç¨Ï «Î~° ÅH∆Íºxfl xˆ~ÌtOK«∞‰õΩx =ÚO Œ∞‰õΩ ™êyO^À J~°÷O KÕã¨∞HÀ=K«∞Û.

D Ñ¨„uHõ ^•fi~å „Ñ¨[Å∞ K≥· «#º=O «∞Ö·, L ÕÎ[O á⁄Ok Õ, „Ñ¨Éèí∞ «fi =∞#∞QÆ_»‰õΩ„Ñ¨=∂ ŒO LO Œx Ñ¨ã≤QÆ\ì# „a\©+π „Ñ¨Éèí∞ «fiO Ñ¨„uHõ g∞ Œ, Ñ¨„uHÍkèÑü J|∞ÌÖò QÆá¶ê~ü

MÏ<£ g∞ Œ HõuÎQÆ\ìOk. „a\©+π JkèHÍ~°∞Å Ç¨ïOHõiOÑ¨ÙÅ#∞ MÏ «~°∞ KÕÜ«∞x MÏ<£ J|∞ÌÖòQÆá¶ê~ü HÍ<£ Ñ¨„uHõ ^•fi~å Ñ¨~îå<£ ã¨=∂[OÖ’ J=ã¨~°"≥∞ÿ# ãÖã¨¯~°Å „Ñ¨Kå~°O

|Ç¨ï=ÚYOQÍ ™êyOKå~°∞. q^•º–qHÍã¨ HÍ~°º„Hõ=∂Å J=ã¨~åxfl <˘H˜¯ K≥áêÊ~°∞. „ã‘Îq Œº, „ã‘Î ¿ãfiK«Ûù Ñ¨@¡ Jq∞`åã¨HÎ K«∂Ñ≤Oz# PÜ«∞# P „áêO «OÖ’ J#∞ãïã¨∞Î#fl Ñ¨~åÌÑ¨^Œ Ìux x~°ã≤OKå~°∞. Ñ¨Ù~°∞ëêkèHõº`«‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ „ã‘ Î ¿ãfiKåÛù–ã¨=∂#`åfiÅ‰õΩ„áê è•#º «xKåÛ~°∞. ÉèíQÆ=O «∞x Œ$+≤ìÖ’ „ã‘Î, Ñ¨Ù~°∞+¨µÅ∞ ã¨=∂#=∞<åfl~°∞. è•i‡HÍK«~°,

ã„ «Ê=~°Î#, ãpÛùÅ «, ã^•Kå~° rq`åxfl QÆ_»Ñ@O •fi~å =∂„ «"Õ∞ XHõi<˘Hõ~°∞ q∞OzáÈQÆÅsuÖ’ ÉèíQÆ=O`«∞x J#∞„QÆÇ¨xfl á⁄O^ŒQÆÅ~°x q=iOKå~°∞. ÉèíQÆ=O`«∞x P^ÕâßÅ#∞,

„Ñ¨=HõÎ K«∂Ñ≤# ÉÏ@#∞ Ñ¨ÓiÎQÍ qã¨‡iOz, Ñ¨Ù~°∞+¨µÅ∞ „ã‘ÎÅ g∞^Œ PkèÑ¨`«ºO, ÃÑ`«Î#OK«ÖÏ~Úã¨∞Î<åfl~°x J<åfl~°∞.

=ºHÎ «# ÉÏQÆ∞ =∂„ «"Õ∞ K«∂ã¨∞HÀ~å Œ<åfl~°∞. *Ïu [#∞ÅO Œi JÉèí∞º#fluÖ’<ÕJO Œi ™œÉèÏQÆºO q∞o «"≥∞ÿ LO Œ#fl "åãÎ"åxfl „QÆÇ≤ÏOz L=∞‡_ç „âıÜ«∞ã¨∞û HÀãÖ Hõ$+≤

™êyOKåÅ<åfl~°∞. =∞`«O, ^Õâ◊ÉèíH˜Î =∂„`«"Õ∞ =∞x+≤x *Ïu HÀãÖ JOH˜`« ÉèÏ=O`ÀÑ¨xKÕ¿ãO Œ∞‰õΩ „¿Ñ~° HõeÊ™êÎÜ«∞x „Ñ¨É’kèOKå~°∞. qÑ¡=O J<Õk =~° ŒÖÏO\˜ Œx, XHõ

*Ïu ™œÉèÏQÆºO`À `«∞Å`«∂QÆ QÆÅQÆ@O QÍx, `«∞_çzÃÑ@∞ì‰õΩ áÈ=@O QÍx qÑ¨¡=O=Å# ™ê^èŒºÑ¨_»∞`«∞O^Œx ÃÇÏK«ÛiOKå~°∞. *ÏfÜ«∞ ã¨∂ÊùiÎ, ™È^Œ~°ÉèÏ=O, ™êfi~°÷~°Ç≤Ï`«

131 132


„Ñ¨=~°Î##∞ JÅ=~°∞Û‰õΩ#fl *Ïu [#∞Å∞ qÑ¨¡=O ^•fi~å ã¨`«Êùe`åÅ‰õΩ J~°∞›Å=Ù`å~°x≥eáê~°∞. ÉÏxã¨ «fiO ÉèíÜ«∞OHõ~° ~ÀQÆ=∞<åfl~°∞. D ~°∞QÆ‡ « #∞O_ç *Ïu Ü«∂= «∞Î q=ÚHõÎO

HÍ"åÅ<åfl~°∞. ¿ãfiKåÛù–™êfi «O„`åºÅ HÀãÖ Z@∞=O\˜ åºQÍÅÔH·<å, z=~°‰õΩ P`å‡~°ÊÅ‰õΩ‰õÄ_® ã≤ ŒúÑ¨_®Å<åfl~°∞. „a\©+¨~°¡‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ áÈ~°∞‰õΩ ã≤ ŒúO HÍ"åÅx Ñ≤Å∞Ñ¨ÙxKåÛ~°∞.

D áÈ~å@O JÇ≤ÏO™ê ã≤^•úO`« Ñ¨Ù<å^Œ∞Å g∞^Œ, ã¨`åº„QÆÇ¨Ï"Õ∞ ™ê^èŒ#OQÍ ™êQÍÅxJaèÅ+≤OKå~°∞.

D "Õ∞~°‰õΩ Ñ¨~å~Ú áêÅ‰õΩÅ ^•+‘ìHÍÅ#∞, H˜~å`«Hõ áêÅ##∞ =∂`«$ÉèÏ+¨Ö’„Ñ¨[Å‰õΩ q_»=∞iÛ K≥Ñ¨Ê@O =Å# PÜ«∞# PtOz# Ñ¶e`åÅ∞ HõxÊOK«™êQÍ~Ú. Pâ◊Ü«∂Å

„Ñ¨Kå~°O L èŒ$ «OQÍ ™êQÆ@O, J#∞‰õÄÅOQÍ „Ñ¨[Å∞ ã¨ÊOkOKÕ H˘kÌ, „a\©+π áêÅ‰õΩÅ∞MÏ<£ J|∞ÌÖò MÏ<£ Ñ¨~°º@#Å g∞ Œ, „Ñ¨ãÖQÍÅ g∞ Œ, „Ñ¨=K«<åÅ g∞ Œ xÑ¨ÙÊÅ∞ HõHõ ™êQÍ~°∞.

D P„QÆÇ¨ÏO L„QÆ~°∂ÑÖ ^èŒiOz Ñ¨„uHõ#∞ x¿+kèOKÕ ™ê÷~ÚH˜ "≥o¡Ok. Y∞^•–ÜÕ∞–d^Œ‡`üQÍ~üÅ L^Œº=∂xfl J˜z"Õ¿ã „Hõ=∞OÖ’ „Ñ¨Éè í∞`«fiO 1930Ö’ Ñ¶¨‰õÄÎ< £#∞

x¿+kèOzOk. P «~°∞"å « 1931Ö’ Ñ¶‰õÄÎ<£ =∞m§ ~°OQÆO g∞ Œ‰õΩ =zÛOk. P Ñ¨Ù#:„Ñ¨"Õâ◊OZO`À HÍÅO xÅ=ÖË^Œ∞. =Åã¨áêÅ‰õΩÅ L‰õΩ¯áê^•Å „HÕ^Œ qÅqÅÖÏ_ç# ' Ñ¶¨‰õÄÎ<£ÖËHõ Ñ¨Ùã¨∞ì<£ — =∞m§ =¸`«Ñ¨_çOk. JHõ∆~åÅ#∞ PÜ«Ú^èŒOQÍ =∞ÅK«∞HÀ^ŒÅz# QÆá¶ê~üMÏ<£ Ñ¨„uHõ#∞ =∞m§ „Ñ¨K«∞iOK« ™êQÍ~°∞.

D™êi ' Œãπ ~À*Ï —(Das Roza) ¿Ñ~°∞`À 1938 U„Ñ≤Öò =∂ãÖÖ’ =∞~ÀÑ¨„uHõ fã¨∞H˘KåÛ~°∞. Ñ¨„uHõ ¿Ñ~°∞ =∂i<å ÅHõ∆ºO, =∂~°æO, ã¨fiÉèÏ"åÅÖ’ U =∂„`«O

=∂~°∞Ê ÖËHõáÈ=@O`À áêÅ‰õΩÅ POHõ∆Å∞, x¿+^è•Å∞ `«Ñ¨ÊÖË^Œ∞. J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© áÈ~°∞=∂~°æOÖ’ ~årÑ¨_»‰õΩO_® ™êy# Œãπ ~À*Ï‰õΩ ‰õÄ_® Ñ¶¨‰õÄÎãπ‰õΩ ÖÏˆQ x¿+^è•Å Éˇ_»^Œ

«Ñ¨ÊÖË Œ∞. z=~°‰õΩ Œãπ ~À*Ï ‰õÄ_® 1941Ö’ x¿+kèOK«|_çOk. P «~°∞"å « 1945Ö’Ñ¨Ù#ó Œ~°≈#q∞zÛ# Œãπ ~À*Ï "å~°Ñ¨„uHõQÍ H˘O «HÍÅO ™êy, Ô~O_»∞ ãÖ= «û~åÅ «~°∞"å «

JO`«~å÷#"≥∞ÿOk. =∂`«$ÉèÏ+¨ g∞^Œ =∞=∞HÍ~°O`À, Ñ¶¨‰õÄÎ<£Å ãÖã¨¯$u, ã¨Éèíº`«Å#∞Ñ¨kÅÑ¨~°K«_®xH˜, =ÚYºOQÍ Ñ¨Ù™Èì ÉèÏ+¨#∞ ã¨r=OQÍ LOK«_®xH˜, ãÖã¨ ~°Å#∞ „Ñ¨[Ö’¡

„Ñ¨Kå~°O KÕÜ«∞_®xH˜, Ñ¨~å~Ú áêÅ‰õΩÅ‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ „Ñ¨[ÅÖ’ ¿ãfiKåÛù–™êfi`«O„`«ºÉèÏ=#Å#∞ ÑïÑ¨Ù+ìO KÕÜ«∞_®xH˜ L ÕÌtOK«|_ç# ' Ñ¶‰õÄÎ<£ —, ' Œãπ ~À*Ï — Ñ¨„uHõÅ∞

ÅH∆Íºxfl ™êkèOK«@OÖ’ q[Ü«∞ Ñ¨`åHõO ZQÆ∞~°"Õã≤, MÏ<£ J|∞ÌÖò QÆá¶ê~ü MÏ<£‰õΩKÕ^À_»∞"å^À_»∞QÍ xeKå~Ú.

ãÖã¨ ~°Å #∞O_ç âßã¨<ÀÅ¡OÑ¶∞#ÉèÏ~°`« *ÏfÜ≥∂^Œº=∞OÖ’ 1924 #∞O_ç 1929 =~°‰õΩ ã¨Î|Ì`« U~°Ê_çOk.

HÍO„ÔQãπ „Ñ¨[Å‰õΩ Z@∞=O\˜ HÍ~°º„Hõ=∂xfl W=fiÖË Œ∞. P ã¨=∞Ü«∞OÖ’ PÜ«∂„áêO`åÅ

„Ñ¨[Å ã¨=∞ºã¨Å∞, „Ñ¨*ÏK≥·`«<åºxfl |\˜ì, *ÏfÜ≥∂^Œº=∞OÖ’ ÉèÏQÆOQÍ „Ñ¨Éèí∞`«fi =ºuˆ~Hõ

áÈ~å\ÏÅ∞, PO^Àà◊#Å∞ ™êQÍ~Ú. D ãÖ Œ~åƒùxfl Ñ¨Ù~°ã¨ iOK«∞‰õΩx MÏ<£ QÆá¶ê~ü MÏ<£

Ñ¨~îå<£ *Ïu [#∞ÅÖ’ JÉèí∞º#flu HÀ~°∞`«∂ ™êOÑ¶≤∞Hõ ãÖã¨¯~°Å HÀãÖ Jq~°à◊ Hõ$+≤

™êyOKå~°∞. q^•º–qHÍã¨ HÍ~°º„Hõ=∂Å =Ú=∞‡~°O KÕâß~°∞. Y∞^•–ÜÕ∞–d Œ‡ üQÍ~ü ãÖã÷#∞,PÜ«∞# „áê~°OaèOz# ~Ú`«~° ãÖã¨÷Å#∞ Ñ¨\˜+¨ìOKÕã≤, PÜ«∂ ~°OQÍÅÖ’ „Ñ¨QÆu HÀãÖ

„â◊q∞OKå~°∞. P ã¨=∞Ü«∞OÖ’ ^Õâ◊OÖ’ =∞`«HõÅÇ¨Å∞ `«Öˇ`åÎ~Ú. =Åã¨áêÅ‰õΩÅ∞ PHõÅÇ¨Å#∞ =∞iO «QÍ Ô~K«ÛQ˘\Ïì~°∞. =∞ « Œ∞~°Ç¨ÏOHÍ~° â◊‰õΩÎÅ‰õΩ =`åÎã¨∞ ÑëHÍ~°∞. MÏ<£

J|∞ÌÖò QÆá¶ê~ü MÏ<£ ÖÏO\˜ âßOu Œ∂ «Å =Å# =∞`À<å‡ Œ ~åHõ∆ã≤ "åÜ«∞=º ãïÇ¨Ï Œ∞Ì„áêO`åÅ =~°‰õΩ «# q Õfi+¨Ñ¨Ù h_»#∞ KåK«ÖËHõáÈ~ÚOk. Jxfl =∞`åÅ ™ê~åOâ◊O XHõ >Ë#x

#q∞‡# QÆá¶ê~ü MÏ<£ =∞`«O ¿Ñ~°∞`À Ñ¶¨∞~°¬ Ñ¨_®eû# J=ã¨~°O ÖË^Œx É’kèOKå~°∞.*ÏfÜ«∞ ÉèÏ"åÅ#∞ „Ñ¨Kå~°O KÕã≤, *ÏfÜ«∞ PÖ’K«#Å‰õΩ „áê„Ñü+ì KÕ™ê~°∞.

Y∞^•–ÜÕ∞–d Œ‡ üQÍ~ü ãÖã÷ „Hõ=∞„Hõ=∞OQÍ "åÜ«∞=º ãïÇ¨Ï Œ∞Ì „áêO «=∞O`åqãÎiOK«™êyOk. =∞Ç¨`å‡QÍOnè PÖ’K«#Å`À „Ñ¨ÉèÏq «"≥∞ÿ# MÏ<£ QÆá¶ê~ü MÏ<£ JÇ≤ÏO™ê

=∂~åæ# áÈ~å_ÕO Œ∞‰õΩ [#∞Å#∞ ã≤ ŒúO KÕ™ê~°∞. ÉèÏ~° « *ÏfÜ«∞ HÍO„ÔQãπ Ñ≤Å∞Ñ¨Ù HÀãÖ„Ñ¨[Å∞ Z Œ∞~°∞ K«∂ã¨∞Î<åfl~°∞. Y∞^•–ÜÕ∞– d Œ‡ üQÍ~üÅ‰õΩ JOkOz# ~å[H©Ü«∞ K≥· «#ºO`À

D ÉèíQÆ=`Õû=‰õΩÅO`å ÉèÏ~°`« *ÏfÜ«∞ HÍO„ÔQãπ P[˝Å#∞ t~°™ê=Ç≤ÏOKÕ ã¨∞tH˜∆Öˇ·#HÍ~°ºHõ~°ÎÅ∞QÍ «Ü«∂~°Ü«∂º~°∞. QÆá¶ê~ü MÏ<£ Páê\˜H ÉèÏ~° « *ÏfÜ«∞ HÍO„ÔQãπ ã¨Éèíº «fiO

ã‘fiHõiOz, "åÜ«∞=º ãïÇ¨Ï Œ∞Ì „áêO`åÅ‰õΩ *ÏfÜ«∞ HÍO„ÔQãπ „ÑüxkèQÍ =º=Ç¨Ïiã¨∞Î<åfl~°∞.D "å`å=~°OÖ’ Y∞^•–ÜÕ∞–d^Œ‡`üQÍ~üÖË ÉèÏ~°`« *ÏfÜ«∞ HÍO„ÔQãπ HÍ~°ºHõ~°ÎÅ∞QÍ

ÑïÏ=∞O K≥O^•~°∞.

P`å‡~°ÊÅ Ñ¨~°OÑ¨~° „áê~°OÉèíO1929 _çÃãO|~ü 31= `Õn# ÖÏÇ¨ÏŸ~üÖ’ [iy# ã¨=∂"Õâ◊OÖ’ ' Ñ¨Ó~°‚

ã¨fi~å[ºO — _ç=∂O_£ KÕã¨∂Î, ã¨fi~å[º ™ê èŒ#‰õΩ «y# L Œº=∂xfl „áê~°OaèOKåeûOkQÍÉèÏ~°`« *ÏfÜ«∞ HÍO„ÔQãπ QÍOnèrx HÀiOk. QÍOnèr H˘O`«HÍÅO =~°‰õΩ =∞ø#OQÍL<åfl, =∞øÖÏ<å Ç¨Ïã¨~°`ü "≥∞Ç¨x ÖÏO\˜ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ ZÑ¨Ê\˜flOKÀ HÀ~°∞`«∞#fl' Ñ¨Ó~°‚ã¨fi~å[ºO — f~å‡<åxH˜ PÜ«∞# #∞O_ç „w<£ ã≤QÆflÖò ÅaèOK«_»O`À „Ñ¨[ÅÖ’ *ÏfÜ«∞HÍO„ÔQãπ <åÜ«∞‰õΩÅÖ’, HÍ~°ºHõ~°ÎÅÖ’, L Œº=∞HÍ~°∞ÅÖ’ L`åûÇ¨ÏO L~°HõÖˇuÎOk.

D ãÖ^~åƒùxfl Ñ¨Ù~°ã¨ iOK«∞‰õΩx 1930 [#=i XHõ@= Õn#, ÖÏÇ¨ÏŸ~ü #QÆ~°O' Ñ¨Ó~°‚ ã¨fi~å[ºO — ãÖ|~åÅ∞ KÕã¨∞‰õΩOk. Ñ¨~îå<£Å∞ „u=~°‚ Ñ¨`åHÍÅ∞ ZQÆ∞~°"Õ™ê~°∞.Jxfl =∞`åÅ, =~åæÅ „Ñ¨[Å∞ Jq∞`À`åûÇ¨ÏO`À D HÍ~°º„Hõ=∞OÖ’ áêÖÁæ<åfl~°∞. „Ñ¨[ÅÖ’HõxÊOz# D L`åûÇ¨Ï L^èŒ$u JkèHÍ~°∞ÅÖ’ PO^Àà◊#‰õΩ, P„QÆÇ¨xH˜ HÍ~°"≥∞ÿOk.ãÖÑ¨Ó~°‚ ã¨fi~å[ºO f~å‡#O KÕã≤# HÍO„ÔQãπ, ã¨fi~å*Ïºxfl ™êkèOKÕO^Œ∞‰õΩ KÕÑ¨\Ïìeû#PO^Àà◊<å =∂~åæxfl x~°‚~ÚOKåeûOkQÍ QÍOnèrx HÀ~°QÍ, „a\©+π âßã¨<åÅ#∞LÅ¡OÑ¶≤∞OK«=∞x QÍOnèr Ñ≤Å∞Ñ¨ÙxKåÛ~°∞.

D x~°‚Ü«∞O "Õ∞~°‰õΩ "åÜ«∞=º ãïÇ¨Ï Œ∞Ì „áêO`åÅÖ’ qaè#fl ~°∂áêÅÖ’ K«\ÏìÅ#∞LÅ¡OÑ¶≤∞OK«@O „áê~°OÉèí"≥∞ÿOk. „Ñ¨[Å#∞ xÜ«∞O„uOK«@O JkèHÍ~°∞Å‰õΩ ™ê èŒºOHÍÖË Œ∞.

„Ñ¨âßO «OQÍ, Z@∞=O\˜ J"åOKè«hÜ«∞ ãÖÑ¶∞@#Å‰õΩ áêÅÊ_»‰õΩO_® „Ñ¨[Å∞ L Œºq∞OK«@OJkèHÍ~°∞Å‰õΩ q∞OQÆ∞_»∞ Ñ¨_»ÖË^Œ∞. ã¨=∞~°jÅ∞Ô~·# Ñ¨~îå<£Å∞ ã¨Ç¨Ï#O`À =º=Ç¨Ïiã¨∞Î#fl

133 134


f~°∞#∞ K«∂ã≤ JkèHÍ~°∞Å∞ Pâ◊Û~°ºáÈÜ«∂~°∞. D J#∂Ç¨Ïº Ñïã≤ ÷`«∞Å#∞ J~° ÷OKÕã¨∞HÀÖËHõáÈÜ«∂~°∞.

D Ñïã≤ ÷`«∞ÅÖ’ ^Œ=∞#HÍO_» ™êyOz, L^Œº=∂xfl Jz"ÕÜ«∞_®xH˜x~°‚~ÚOK«∞H˘#fl JkèHÍ~°∞Å∞ „Ñ¨[Å q∂ Œ q~°∞K«∞‰õΩ Ñ¨_®¤~°∞. Jz"Õ «K«~°ºÅ∞ |Ü«∞@‰õΩ

á⁄Hõ¯x=fi‰õΩO_®, "åÜ«∞=º ãïÇ¨Ï^Œ∞Ì „áêO`åxfl, W`«~° „Ñ¨^ÕâßÅ #∞O_ç "Õ~°∞KÕã¨∂Î,W#∞Ñ¨`≥~°Å#∞ xi‡OKå~°∞. „Ñ¨*Ï<åÜ«∞‰õΩÅ „Ñ¨"Õâßxfl x¿+kèOKå~°∞. D f„= K«~°ºÅ

=∂@∞# âßã¨<ÀÅ¡OÑ¶∞#HÍ~°∞Å g∞ Œ ÉèíÜ«∞OHõ~° Œ=∞#HÍO_» ™êyOk. L Œº=∞HÍ~°∞Å∞Ç¨Ï^Œ∞ÌÅ∞ g∞i „Ñ¨=iÎOz# *Ï_»Å∞ ZHõ¯_® HõxÊOK«ÖË^Œ∞. Y∞^•–ÜÕ∞–d^Œ‡`üQÍ~üÅ∞

âßã¨<ÀÅ¡OÑ¶∞# HÍ~°º„Hõ=∂ÅÖ’ Ñ¨ÓiÎQÍ b#=∞Ü«∂º~°∞. ÉèÏ~° « *ÏfÜ«∞HÍO„ÔQãπ Ñ≤Å∞Ñ¨Ù#∞„QÍ=∞ „QÍ=∂xH˜ fã¨∞‰õΩ "≥à◊§™êQÍ~°∞. D "å`å=~°Ïxfl „a\©+π JkèHÍ~°∞Å∞

`«@∞ìHÀÖËHõáÈÜ«∂~°∞. J|∞ÌÖò QÆá¶ê~ü MÏ<£#∞ Ñ≤eÑ≤Oz Y∞^•–ÜÕ∞–d^Œ‡`üQÍ~ü ãÖã¨÷HÍ~°ºHõÖÏáêÅ#∞ xeÑ≤ "ÕÜ«∞=∞#QÍ, Jk ã¨¿ãq∞~å gÅ∞HÍ Œx JÜ«∞# J<åfl~°∞.

„a\©+π âßã¨<åÅ#∞ LÅO¡Ñ¶≤∞OKåÅx Ñ≤Å∞Ñ¨ÙxzÛ# QÍOnèr, ^ŒO_ç J#∞„QÍ=∞O =^ŒÌ 1930 U„Ñ≤Öò 6= `Õn# LÑ¨ÙÊ#∞ `«Ü«∂~°∞KÕâß~°∞. QÍOnèr Ñ≤Å∞Ñ¨Ù#∞

Y∞^•–ÜÕ∞–d Œ‡ üQÍ~ü ãÖã÷ JOkÑ¨ÙK«∞Û‰õΩOk. „Ñ¨Éèí∞ «fiO ZO «\˜ ^•~°∞ÏÅ‰õΩ ky<å,^Œ=∞#HÍO_»‰õΩ áêÅÊ_ç<å ãÖã¨÷ Pâ◊Ü«∂Å "Õ∞~°‰õΩ „Ñ¨âßO`«OQÍ "≥∞ÅQÍÅx, Ç≤ÏOã¨#∞

JÇ≤ÏOã¨ À Z Œ∞~À¯"åÅx QÆá¶ê~ü MÏ<£ HÀ~å~°∞. PÜ«∞# =∂@#∞ ˆH=ÅO Y∞^•–ÜÕ∞–d Œ‡ üQÍ~ü ã¨Éèí∞ºÖË HÍ‰õΩO_®, *Ïu–=∞`åÅ‰õΩ Jf «OQÍ W «~° =~åæÅ „Ñ¨*ÏhHõO ‰õÄ_®

t~À è•~°ºOQÍ ã‘fiHõiOz, Jxfl ~°HÍÅ `åºQÍÅ‰õΩ ã≤ Œú=∞Ü«∂º~°∞.

PK«~°Ë x| Œú «‰õΩ w@∞~å~Úã¨û+¨ì"≥∞ÿ# ÅH∆Íºxfl xˆ~ÌtOK«∞‰õΩ#fl „Ñü ãÖã¨÷ P ÅH∆Íºxfl KÕ~°∞‰õΩ<ÕO^Œ∞‰õΩ

L`«Î"≥∂`«Î=∞ xÜ«∞=∂=ox `«Ü«∂~°∞ KÕã¨∞‰õΩO@∞Ok. P xÜ«∞=∂=ox ãÖã¨÷ ã¨Éèí∞ºÅ∞

YzÛ`«OQÍ J#∞ãïOKåÅx P^Õtã¨∞ÎOk. PK«~°Ö’ Z^Œ∞Ô~·# Ñïã≤÷`«∞Å ãÖH˜¡+¨ì`«#∞

|\ì ã¨Éèí∞ºÅ x| ŒÌ «, P ÕâßÅ áê\ÕÑ¨Ù Ñ¨@¡ L#fl J#∞~°HÎ, z «Îâ◊√kú P ãÖã÷‰õΩ H©iÎ

„Ñü+ìÅ∞ ≥zÛÃÑ_» å~Ú. „áêÏÅHõO>Ë xÜ«∞=∞ áêÅ# „Ñ¨ è•#=∞x ÉèÏqOz =ÚO Œ∞‰õΩ

™êˆQ L^Œº=∞HÍ~°∞Å‰õΩ, H˜¡+¨ìÑïã≤÷`«∞ÅÖ’x PK«~°Ë w@∞~å~Ú J=Ù`«∞Ok. J™ê^è•~°

Ñïã≤÷ «∞ÅÖ’ ‰õÄ_® qkèOK«∞‰õΩ#fl qkè x¿+ è•Å#∞ «∞.K«. «Ñ¨Ê‰õΩO_® J#∞ãïOz#Ñ¨C_Õ

P ãÖã÷ QÆ=∞º™ê÷#O KÕ~°∞‰õΩO@∞Ok. P ãÖã÷ ã¨Éèí∞ºÅ K«i„ « ã¨∞=~å‚Hõ∆~åÅÖ’ edOK«|_ç,

Éèíq+¨º`«∞Î `«~åÅ‰õΩ ã¨∂ÊùiÎxã¨∂Î, JÑ¨Ó~°fi "å~°ã¨`«fiOQÍ HõÅHÍÅO JÅ~å~°∞`«∞Ok. D

<ÕÑ¨ ä•ºxfl QÆ=∞xOz# „Ñ¨=ÚY∞Å∞, A tree will be judged by the fruits it givesJ<åfl~°∞. D "Õ∞~°‰õΩ Y∞^•–ÜÕ∞–d Œ‡ üQÍ~ü ãÖã÷ L «Î=∞ ÅH∆ÍºÅ#∞ xˆ~ÌtOK«∞‰õΩOk. P

ÅH∆ÍºÅ#∞ ™êkèOKÕO^Œ∞‰õΩ, =∂#gÜ«∞ qÅ∞=Å`À ‰õÄ_ç# xÜ«∞=∞ x|O^èŒ#Å#∞

xˆ~ÌtOK«∞H˘Ok. „Hõ=∞tHõ∆‰õΩ =∂~°∞¿Ñ~°∞QÍ xez# ÉèíQÆ=`Õû=‰õΩÅ∞, J`«ºO`« H˜¡+¨ì

Ñïã≤÷`«∞ÅÖ’#∂, P qkè x¿+^è•Å#∞ YzÛ`«OQÍ PK«iOz, J#∞ãïOz PO^ŒiH˜

P^Œ~°≈OQÍ xeKå~°∞.QÍOnèr Ñ≤Å∞Ñ¨Ù "Õ∞~°‰õΩ "åÜ«∞=º ãïÇ¨Ï^Œ∞ Ì „áêO`åÅÖ’ P~°OÉè í"≥∞ ÿ#

âßã¨<ÀÅ¡OÑ¶∞# L Œº=∂xfl Jz"ÕÜ«∞_®xH˜ áÈbã¨∞Å∞, Ãã·#ºO J=∂#gÜ«∞ K«~°ºÅ‰õΩáêÅÊ_®¤~Ú. L^Œº=∞HÍ~°∞Å Ñ¨@¡ H˜~å`«HõOQÍ =º=Ç¨ÏiOKå~Ú. D Ç≤ÏO™ê`«‡Hõ

"å`å=~°OÖ’ „Ñü Hõ∆O Ñ¨~°=∞ ÉèíÜ«∞OHõ~° ^•+‘ìHÍxfl J#∞Éèíqã¨∂Î ãÖã÷ wz# w «#∞Y∞^•–ÜÕ∞–d Œ‡ üQÍ~üÅ∞ ^•@ÖË Œ∞. F~°∞Ê, ã¨Ç¨Ï#"Õ∞ PÜ«Ú è•Å∞QÍ JÇ≤ÏO™ê ã≤ •úO «Ñ¨Ù

"≥Å∞QÆ∞Ö’ K«i„ « ã¨$+≤ìOKå~°∞. P J Œ∞ƒù « K«i„ «Ö’ Y∞^•–ÜÕ∞–d Œ‡ üQÍ~üÅ∞ „Ñ¨=iÎOz#f~°∞, JOkOz# JÑ¨Ó~°fi `åºQÍÅ∞, P`å‡~°ÊÅ∞ K«i„ «Ö’ P ãÖã÷‰õΩ „Ñ¨ ÕºHõ ™ê÷#O

HõeÊOKå~Ú. „a\©+π „Ñ¨Éèí∞ «fiO «# H˜~å «Hõ K«~°ºÅ#∞ |Ç≤Ï~°æ «OQÍ HÍ‰õΩO_® Hõ@∞ìk@ì"≥∞ÿ#K«~°ºÅ∞, *Ï„QÆ`«ÎÅ∞ fã¨∞H˘Ok. =Åã¨ áêÅ‰õΩÅ∞ `«=∞ K«~°ºÅ∞ |Ç≤Ï~°OQÆO HÍ‰õΩO_®

K«∂_®Åx ZO «QÍ „Ñ¨Ü«∞uflOz<å ™êQÆ∞ «∞#fl Ç≤ÏO™êHÍO_» q=~åÅ∞ Jã¨Ê+ìOQÍ "≥Å¡_çHÍ™êQÍ~Ú. P "å~°ÎÅ∞ Ü«∂= «∞Î Õâßxfl L « O~î°‰õΩ QÆ∞iKÕ™ê~Ú. ÉèÏ~° « *ÏfÜ«∞ HÍO„ÔQãπ

D "å~°ÎÅ "Õ_çq∞H˜ «@∞ìHÀÖËHõáÈ~ÚOk. x*Ïx*ÏÅ#∞ ≥Å∞ã¨∞‰õΩ<ÕO Œ∞‰õΩ N q~î°ÖòÉèÏÜü∞Ñ¨>ËÖò Hõq∞\©x U~åÊ@∞ KÕã≤Ok. D Hõq∞\© „Ñ¨"Õâßxfl J_»∞¤‰õΩ#fl „Ñ¨Éèí∞ «fiO N ã¨∞ÖË=∂<£

qKå~° Hõq∞\©x ã¨fiÜ«∞OQÍ xÜ«∞q∞OzOk.„Ñ¨Éèí∞ «fi ã¨Ç¨Ü«∞ x~åHõ~° <ÕÑ¨ èŒºOÖ’ N q~î°ÖòÉèÏÜü∞ Hõq∞\© J+ìHõëêìÅ∞ Ñ¨_ç

„Ñ¨ «ºHõ∆™ê‰õ∆ΩÅ#∞ qKåiOz, 350 ¿ÑrÅ x"ÕkHõ#∞ áêsìH˜ ã¨=∞iÊOzOk. D Hõq∞\© Àáê@∞ P<å_»∞ qq èŒ "å~åÎÑ¨„uHõÅ∞, „Ñ¨Éèí∞ «fi qKå~° Hõq∞\©, ÅO_»<£ #∞O_ç "≥Å∞=_Õ

POQÆ¡Ñ¨„uHõÅ∞, „Ñ¨`«ºHõ∆™ê‰õ∆ΩÅ Hõ^äŒ<åÅ∞, MÏ<£ J|∞ÌÖò QÆá¶ê~ü MÏ<£ ~°K«#Å∞, PÜ«∞#‰õΩ=∂~°∞_»∞ =b MÏ<£ ~°K«#Å∞, Y∞^•–ÜÕ∞–d Œ‡ üQÍ~üÅ g∞ Œ P<å_»∞ „a\©+π =Ú+¨ ~°

=¸HõÅ∞ ™êyOz# ^Œ∞+¨¯$`åºÅ#∞, áêiOz# ~°HõÎÑ¨Ù>Ë~°∞Å#∞, „Ñ¨[Å QÆ∞O_≥Å q∂^Œ‰õΩiÑ≤Oz# «∞áêH˜QÆ∞à◊§#∞, =O ŒÖÏk Y∞^•–ÜÕ∞–d Œ‡ üQÍ~üÅ „áêÏÅ#∞ |efã¨∞‰õΩ#fl

„a\©+π Ç¨ÏO`«Hõ =Ú~îå H˜~å`«Hõ Hõ$`åºÅ#∞, qHõ$`« KÕ+¨ìÅ#∞, ÉèíÜ«∞OHõ~° q^èŒfiO™êxflã¨q=~°OQÍ „Ñ¨ÑÖKåxH˜ "≥Å¡_çOKå~Ú. D q=~åÅ#∞ ≥Å∞ã¨∞‰õΩ#fl ÉèÏ~° « Õâ◊O xâıÛ+ì

HÍQÍ, ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ∞ Y∞^•–ÜÕ∞–d^Œ‡`üQÍ~üÅ JÑ¨Ó~°fi |e^•<åÅ#∞, P`å‡~°ÊÅ#∞Hõ äŒÅ∞ Hõ äŒÅ∞QÍ qx L Œº=∞ã¨∂ÊùiÎx, L ÕÎ*Ïxfl á⁄O^•~°∞.

K«i„ « ã¨$+≤ìOz# ãÖÑ¶∞@#Å∞âßã¨<ÀÅ¡OÑ¶∞#‰õΩ =ÚO Œ_»∞QÆ∞ "Õã≤# J|∞ÌÖò QÆá¶ê~ü MÏ<£ Y∞^•–ÜÕ∞–d Œ‡ üQÍ~ü

ã¨=∂"ÕâßÅ#∞ 1930 U„Ñ≤Öò 18, 19 `ÕnÅÖ’ ãÖã¨ ÷ „Ñ¨^è•# HÍ~°º™ê÷#"≥∞ ÿ#L`«Î=∞O*ÏÜü∞Ö’ x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞. D ã¨=∂"ÕâßxH˜ Ô~O_»∞ =O^ŒÅ =∞Ok Y∞^•–ÜÕ∞–d^Œ‡`üQÍ~ü Ü≥∂^èŒ∞Å∞ Ç¨[~°Ü«∂º~°∞. QÆá¶ê~üMÏ<£ ã¨∂K«#Å∞, ãÖã¨÷ P^ÕâßÅO^Œ∞‰õΩ#flHÍ~°ºHõ~°ÎÅO`å âßã¨<ÀÅ¡OÑ¶∞# L Œº=∞OÖ’ áêÖÁæ<ÕO Œ∞‰õΩ «=∞ „áêO`åÅ‰õΩ «~°e"≥àÏ§~°∞.

D ã¨=∂"Õâ◊O `«~°∞"å`« U„Ñ≤Öò 23= `Õn# L`«Î=∞O*ÏÜü∞Ö’ =∞~À ã¨Éèí#∞

U~åÊ@∞ KÕã≤, P ã¨ÉèíÖ’ „a\©+π K«\ÏìÅ#∞ LÅ¡OÑ¶≤∞OK«=∞x QÆá¶ê~ü MÏ<£ Ñ≤Å∞Ñ¨ÙxKåÛ~°∞.D ã¨ÉèÏ#O «~°O ÃÑëê=~ü‰õΩ |Ü«∞Å∞ Õi# PÜ«∞#, <åH© (NAAKI) Ñ¨@ìO KÕ~°∞HÀQÍ<Õ

135 136


„a\©+π áÈbã¨∞Å∞ PÜ«∞##∞ x~°ƒO èŒOÖ’H˜ fã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. P "å~°Î ≥Å∞ã¨∞‰õΩ#fl „Ñ¨[Å∞=¸‰õΩ=∞‡_çQÍ «=Ú‡ `å=Ú Y∞^•–ÜÕ∞ –d Œ‡ üQÍ~üÅ∞QÍ „Ñ¨Hõ\ÕK«∞‰õΩx QÆá¶ê~ü MÏ<£#∞

x~°ƒOkèOÖ’ LOz# áÈbã∞ ¿ãì+<£#∞ K«∞@∞ì=Ú\Ïì~°∞. áÈbã∞ "åÇÏ<åÅ#∞ Hõ ŒÅx=fi‰õΩO_®~À_»∞¤‰õΩ J_»¤OQÍ Ñ¨_»∞‰õΩ<åfl~°∞. D q+¨Ü«∞O ≥Å∞ã¨∞‰õΩ#fl QÆá¶ê~ü MÏ<£ ™È Œ~°∞Å∞ _®Hõì~üMÏ<£ W™ê‡~ÚÅò MÏ<£ P „áêO`åxH˜ KÕ~°∞‰õΩx P„QÆÇ¨"ÕâßÅ‰õΩ Ö’#∞ HÍ= ŒÌx „Ñ¨[Å‰õΩãïÌK≥áêÊ~°∞. _®Hõì~ü MÏ<£ P Õâ◊O "Õ∞~°‰õΩ „Ñ¨[Å∞ „Ñ¨âßO «OQÍ x~°ã¨# "≥Å¡_çOz, P@OHÍÅ∞

`˘ÅyOz JÔ~ã¨∞ìÅ‰õΩ ã≤^ŒÌ=∞Ü«∂º~°∞.D ãÖ^Œ~°ƒùOQÍ ZO`À ã¨=∞Ü«∞ã¨∂ÊùiÎ`À =º=Ç¨ÏiOz QÍOnèr JÇ≤ÏO™ê

ã≤ •ÌO`åxfl «# „Ñ¨ãÖQÆOÖ’ ~°OQÆiOz „Ñ¨[Å =ÚO Œ∞Oz, âßO «ÑïÛ# MÏ<£ W™ê‡~ÚÖòMÏ<£ ' _®Hõì~ü MÏ<£ ™êÉò — QÍ „Ñ¨ã≤kú á⁄O^•~°∞. PÜ«∞# «# «=Ú‡_»∞ ãïÇ¨Ï Œ∞Ì QÍOnè

"≥O@ LO@∂ =KåÛ~°∞. D ™È Œ~°∞e ŒÌ~°∞ Hõeã≤ "åÜ«∞=º ãïÇ¨Ï Œ∞Ì ~åR ~å[H©Ü«∂Å#∞ŒâßÉÏÌÅ áêÅ∞ âßã≤OKå~°∞. _®Hõì~ü MÏ<£ ™êÉò P «~°∞"å « "åÜ«∞=º ãïÇ¨Ï Œ∞Ì ~åRO

=ÚYº=∞O„uQÍ Q“~°"åaè=∂<åÅ∞ JO^Œ∞‰õΩ<åfl~°∞. L`«Î=∞O*ÏÜü∞Ö’ ã¨Éèí#∞ x~°fiÇ≤ÏOz#O^Œ∞‰õΩ MÏ<£ J|∞ÌÖò QÆá¶ê~ü MÏ<£`À

áê@∞QÍ Pá¶ê…<£ Ü« ü bQ∑ „Ñ¨ è•# HÍ~°º Œi≈ q∞Ü«∂<£ JÇ¨Ï‡ £ ëê, J èŒº‰õ∆Ω_»∞ J|∞ÌÖòJHõƒ~ü MÏ<£, ã¨ÉèÏ x~°fiÇ¨ÏÖ’ áêÖÁæ#flO Œ∞‰õΩ ™êÖÏ~ü J„á¶ê*ò MÏ<£, ëê #"å*ò MÏ<£Å#∞„a\©+π „Ñ¨Éèí∞ «fiO JÔ~ã¨∞ìKÕã≤ =¸_»∞ ãÖ= «û~åÅ Hõiî# HÍ~åQÍ~° tHõ∆ qkèOzOk. DÑ¶¨∞@#`À „áê~°OÉèí"≥∞ÿ# âßã¨<ÀÅ¡OÑ¶¨∞#, "åÜ«∞=º ãïÇ¨Ï^Œ∞Ì ~åROÖ’ Ñ¨Å∞ Kåi„`«HõãÖÑ¶¨∞@#Å‰õΩ HÍ~°"≥∞ÿOk. D ãÖÑ¶¨∞@#ÅÖ’ ÃÑëê=~ü qëê^ŒO. L`«Î=∞O *ÏÜü∞ÃÑ·™êy# ^•+‘ìHÍÅ#∞ „Ñ¨^è•#OQÍ ¿Ñ~˘¯#=K«∞Û. D ãÖÑ¶¨∞@#Å∞ JxflO\˜Ö’ Y∞^•–ÜÕ∞–d^Œ‡`üQÍ~ü HÍ~°ºHõ~°ÎÅ∞ K«∂Ñ≤# ãÖÜ«∞=∞#O, ã¨Ç¨Ï#O, F~°∞Ê`Àáê@∞QÍ „a\©+πáÈbã¨∞Å∞, Ãã·x‰õΩÅ „H“~åºxfl x~åÜ«Ú èŒOQÍ „áê `åºQÍÅ`À xÅ∞=iOz# "åÜ«∞=ºãïÇ¨Ï^Œ∞Ì „áêO`åÅ Ñ¨~îå<£ a_»¤Å JÑ¨Ó~°fi K«i„`«#∞ ~°HÍÎHõ∆~åÅ`À *ÏfÜ≥∂^Œº=∞OÑ¨kÅÑ¨~°ÛQÍ, „Ñ¨ÑÖK« JÇ≤ÏO™È^Œº=∞O J„QÆ™ê÷#O HõeÊOzOk.

ÃÑëê=~ü Kåi„ «Hõ qëê ŒOL`«Î=∞O*ÏÜü∞ „QÍ=∞OÖ’ ÉÏ^•¬ MÏ<£ „Ñ¨ãÖyOz# ~ÀA#<Õ, PÜ«∞#

P#∞K«~°∞Å∞, „Ñ¨[Å∞ ÃÑëê=~üÖ’ q[$OaèOKå~°∞. JO «‰õΩ =ÚO Œ∞~ÀA<Õ =∞ Œº áêhÜ«∂Å^Œ∞HÍÏÅ =^ŒÌ, q^Õj =G q„HõÜ«∞âßÅÅ =^ŒÌ Ñ≤H˜\ÕQ∑ [~°áêÅx HÍO„ÔQãπ Hõq∞\©„Ñ¨[Å#∞ HÀiOk. U„Ñ≤Öò 22= `Õn# "åÜ«∞=º ãïÇ¨Ï^Œ∞Ì ~åROÖ’ „a\©+π Ãã·<åºÅ∞™êyã¨∞Î#fl Ç¨Ï`åºHÍO_»Å g∞^Œ qKå~° [i¿ÑO^Œ∞‰õΩ =zÛ# JdÅ ÉèÏ~°`« HÍO„ÔQãπHõq∞\© „Ñüxkè =~åæxfl „a\©+π JkèHÍ~°∞Å∞ ~åROÖ’xH˜ J#∞=∞uOK«ÖË Œ#fl "å~°Î „Ñ¨[Å‰õΩ≥eã≤Ok. P K«~°º‰õΩ x~°ã¨# =fiHõÎO KÕã¨∂Î, P ~ÀA ™êÜ«∞O„ «O ÃÑëê=~ü Ñ¨@ìOÖ’x

ëêÇ≤ÏÉÏQ∑Ö’ „Ñ¨Éèí∞ «fi P[˝Å#∞ LÅ¡OÑ¶≤∞ã¨∂Î, |Ç≤Ï~°OQÆ ã¨Éèí [iyOk.D ã¨ÉèíÖ’ áêÖÁæ#fl<åÜ«∞‰õΩÅ∞ U„Ñ≤Öò 23 #∞O_ç Ñ≤H˜\ÕQ∑ x~°fiÇ≤ÏOKåÅx Ñ≤Å∞Ñ¨Ù xKåÛ~°∞. D Ñ≤Å∞Ñ¨Ù Ñ¨@¡

P„QÆÇ≤ÏOz# áÈbã¨∞Å∞ Y∞^•–ÜÕ∞–d^Œ‡`üQÍ~ü <åÜ«∞‰õΩÅ#∞, HÍO„ÔQãπ <Õ`«Å#∞

x~°ƒOkèOKå~°∞. D K«~°º`À =∞O_çÑ¨_ç# „Ñ¨[Å∞ #QÆ~°OÖ’x ‰õÄ_»e „áêO «OÖ’ ã¨=∂"Õâ◊"≥∞ÿÑïã≤÷`«∞Å#∞ K«iÛOz, Hõq∞\© x~°‚Ü«∂Å#∞ J=∞Å∞KÕÜ«∂Åx, Ñ≤H˜\ÕQ∑ [~°áêÅx

ãÖHõeÊOKå~°∞. D <ÕÑ¨^èŒºOÖ’, ÃÑëê=~ü Ñ¨@ìOÖ’x, d™êûMÏfix |*Ï~üÖ’ [iy#g~Àz « áÈ~å@O „Hõ=∂xfl Ñ¨Å∞ „QÆO ä•Å∞, x"ÕkHõÅ∞ "≥Å¡_çOKå~Ú. „Ñ¨Éèí∞ «fi Ñ¨„uHõÅ∞QÍ

¿Ñ~°∞Ñ¨_»¤ POQÆ¡ Ñ¨„uHõÅ∞ ‰õÄ_® d™êûMÏfih |*Ï~°∞Ö’ [iy# Œ∞~å‡~åæxfl Hõà◊§‰õΩ Hõ\ì#@∞ìq=iOKå~Ú. P Hõ äŒ<åÅ∞ ãÖH∆ÑÎOQÍ WÖÏ L<åfl~Ú.

„a\©+π „Ñ¨Éèí∞`«fi K«~°ºÅ∞, HÍO„ÔQãπ Hõq∞\© x~°‚Ü«∂Å∞, <åÜ«∞‰õΩÅ JÔ~ã¨∞ìÅ∞,<Õ`«Å g∞^Œ *ÏsKÕã≤# JÔ~ã¨∞ì "åÔ~O@∞Å <ÕÑ¨^äŒºOÖ’ „Ñ¨*ÏhHõO SzÛùHõOQÍ Ç¨Ï~åÎÖò

áê\ÕKå~°∞. ÃÑëê=~ü Ñ¨@ìO Ñ¨ÓiÎQÍ ãÎOaèOzOk. „Ñ¨[Å∞ «=∞ x~°ã¨# "≥Å¡_çOKå~°∞.Hõq∞\© x~°‚Ü«∞O „Ñ¨HÍ~°O ™êQÍeû# Ñ≤H˜\ÕQ∑ HÍ~°º„Hõ=∂xH˜ xˆ~ÌtOz# HÍ~°ºHõ~°ÎÅ#∞

L`åûÇ¨ÏÑ¨~°∞Û`«∂, HÍ~åºÅÜ«∞O #∞O_ç Ñ≤H˜\ÕQ∑ „Ñ¨^ÕâßÅ‰õΩ ÑÖ¿Ñ@Ñ¨C_»∞ `«O_ÀÑ¨«O_®Å∞QÍ „Ñ¨[Å∞ QÆ∞q∞‰õÄ_ç L Œº=∞HÍ~°∞Å‰õΩ g_À¯Å∞ Ñ¨ÅHõ™êQÍ~°∞. J ã¨=∞Ü«∞OÖ’

XHõ áÈbã¨∞ JkèHÍi ™êÜ«Ú èŒ áÈbã¨∞Å Œà◊O`À HÍO„ÔQãπ áêsì PÑ¶‘ã¨∞ = ŒÌ‰õΩ =zÛ,<Õ «Å#∞ JÔ~ã∞ì KÕÜ«∞_®xH "åÔ~O@∞¡ L<åflÜ«∞<åfl_»∞. D q+Ü«∞O ≥Å∞ã∞‰õΩ#fl <åÜ«∞‰õΩÅ∞

Z@∞=O\˜ „ÑüÑ¶∞@# ÖË‰õΩO_®, „Ñ¨âßO «OQÍ HÍ~åºÅÜ«∞O #∞O_ç |Ü«∞@‰õΩ =zÛ áÈbã¨∞Å"åÇ¨Ï#OÖ’ ‰õÄ~°∞Û<åfl~°∞. „Ñ¨[Å∞ <åÜ«∞‰õΩÅ‰õΩ *Ë*ËÅ∞ Ñ¨Å∞‰õΩ «∞<åfl~°∞. <Õ «Å∞ ‰õÄ~°∞Û#fl

"åÇ¨Ï<åÅ∞ <≥=∞‡kQÍ =ÚO^Œ∞‰õΩ HõkÖÏ~Ú. JÖÏ |Ü«∞Å∞^Õi# "åÇ¨Ï<åÖ’¡ XHõ^•x>ˇÿ~°∞ É^ŒÌÅ∞ HÍ=@O`À P "åÇ¨Ï#O #∞O_ç ky =∞~À "åÇ¨Ï#O HÀãÖ JkèHÍ~°∞Å∞

Z^Œ∞~°∞ K«∂_»™êQÍ~°∞. P ã¨=∞Ü«∞OÖ’ `«=∞‰õΩ `å=ÚQÍ ¿ãì+¨<£‰õΩ #_çz ~åQÆÅ=∞x,«=∞‰õΩ áÈbã¨∞ "åÇ¨Ï<åÅ∞ JHõ ~°ÖË Œx <åÜ«∞‰õΩÅ∞ =ÚO Œ∞‰õΩ ™êQÍ~°∞. J <åÜ«∞‰õΩÅ

"≥O@ ÃÑ ŒÌ ãÖYºÖ’ „Ñ¨[Å∂ ¿ãì+¨<£‰õΩ #_çKå~°∞. J ŒO`å ÃÑ ŒÌ Tˆ~yOÑ¨ÙÖÏ =∂iOk.D "å`å=~°O áÈbã¨∞ JkèHÍ~°∞Å‰õΩ #K«ÛÖË^Œ∞. „Ñ¨[Å∞ HÍ|∂Öò ˆQ@∞

áÈbã¨∞¿ãì+¨<£ KÕ~°∞‰õΩ<åfl~°∞. áÈbãπ¿ãì+¨<£ ˆQ@∞¡ =¸ã≤ L<åfl~Ú. „Ñ¨[Å∞, <Õ`«Å∞ "ÕzK«∂ã¨∞ÎO_»QÍ, XHõ Jâ◊fiO g∞ Œ Jã≤ÃãìO\ò áÈbãπ ã¨∂ÑïO>ˇO_≥O\ò áÈbãπ ¿ãì+¨<£ = ŒÌ‰õΩ

=KåÛ_»∞. J «_çfl K«∂ã≤ „ÑÉèí∞`åfixH =ºu~HõOQÍ „Ñ[Å∞ x#kOKå~°∞. JO Œ∞‰õΩ P„QÆÇ≤ÏOz#JkèHÍi ~°∞ã¨∞~°∞ã¨ÖÏ_»∞ «∂ JHõ _ç#∞Oz "≥o§áÈÜ«∂_»∞. „Ñ¨[Å∞ 'WOH˜fiÖÏÉò lO^•ÉÏ £—,'=∞Ç¨`å‡QÍOnèH˜ *·— Jx x<å^•eã¨∂Î, JHõ _» #∞O_ç "≥o§áÈ™êQÍ~°∞.

P ã¨=∞Ü«∞OÖ’ uiy "≥o§áÈ «∞#fl „Ñ¨[Å "≥#∞Hõ"≥·Ñ¨Ù #∞O_ç =¸_»∞ ™êÜ«Ú èŒ

áÈbã¨∞ â◊Hõ\ÏÅ∞ „Ñ¨[Å =∞ èŒºÖ’H˜ PHõã≤‡HõOQÍ Œ∂ã¨∞‰õΩ =KåÛ~Ú. Z@∞=O\˜ ÃÇÏK«ÛiHõÅ∞ÖË‰õΩO_® „Ñ¨[Å g∞ Œ‰õΩ Ju "ÕQÆOQÍ Œ∂ã¨∞‰õΩ~å=@O`À, „Ñ¨[Å∞ K≥ÖÏ¡K≥ Œ∞~°Ü«∂º~°∞.

P `˘H˜¯ã¨ÖÏ@Ö’ ™êÜ«Ú^èŒ â◊Hõ\ÏÅ „HÕ^Œ Ñ¨Å∞=Ù~°∞ #eyáÈÜ«∂~°∞. QÍÜ«∞Ñ¨_®¤~°∞.=∞$uK≥O^•~°∞. P „áêO`«=∞O`å ~°Hõ Îã≤Hõ Î"≥∞ÿOk. QÍÜ«∞Ñ¨_ç# "åi P~°Î<å^•Å`À,

K«xáÈ~Ú#"åi |O^èŒ∞=ÙÅ ~À^Œ#Å`À, Ç¨Ç¨HÍ~åÅ`À P „áêO`«O ~°ˆH∆„`«OQÍQÀK«iOzOk. D ~°ˆH∆„ «OÖ’x qâı+Ö Uq∞@O>Ë JHõ _» áÈbã¨∞Å∞ =∂„ «"Õ∞ PÜ«Ú è•Å∞

Hõey LO_»@O, L Œº=∞HÍ~°∞Å∞ x~åÜ«Ú èŒ∞Å∞QÍ ™êÜ«Ú èŒ áÈbã¨∞Å‰õΩ Z Œ∞~°∞ xÅ=_»O.

137 138


HõhãÖ Hõ„~°=ÚHõ Å∞QÍh, ~åà◊√§ ~°Ñ¨ÊÅ∞ QÍh LÑ¨Ü≥∂yOK«‰õΩO_® áÈbã¨∞Å ^•+‘ìHÍxflÉèíiOK«@O. P q èŒOQÍ „Ñ¨âßO « z «ÎO`À "≥#∞kiyáÈ «∞#fl „Ñ¨[Å g∞ Œ „a\©+π áÈbã¨∞Å∞

Ñ¨^äŒHõO „Ñ¨HÍ~°OQÍ ^Œ∞~å‡~åæxH˜ ky<å P„QÆÇ≤ÏOK«x „Ñ¨[Å∞ ZO`À ã¨Ç¨Ï#O–F~°∞Ê`ÀHõ∆ «QÍ„ «∞Å#∞, =∞$ «∞Å#∞ P „áêO «O #∞O_ç «~°eOK«™êQÍ~°∞.

=O ŒÖÏk „áêÏÅ#∞ |eQ˘#fl HÍÅ∞ÊÅ∞D q+¨Ü«∞O `≥Å∞ã¨∞‰õΩ#fl Ñ¨@ì „Ñ¨[Å∞ JãÖMÏºHõOQÍ P „áêO`åxH˜

KÕ~°∞HÀ™êQÍ~°∞. P „Ñ¨^Õâ◊=∞O`å L^Œº=∞HÍ~°∞Å`À xO_çáÈ`«∞#fl ã¨=∞Ü«∞OÖ’ =∞~˘Hõ

áÈbã¨∞ L#fl`åkèHÍi "≥∂\Ï~ü Ãã·H˜Öò q∂ Œ JHõ _»‰õΩ =KåÛ_»∞. J «_ç "≥∂\Ï~ü Ãã·H˜ÖòJHõ _» Py L#fl ™êÜ«Ú èŒ â◊Hõ\ÏÅ#∞ _èôH˘Ok. P JkèHÍi "åÇ¨Ï#O g∞ Œ #∞O_ç „HÕ Œ

Ñ¨_»@O`À, P JkèHÍi g∞ Œ∞QÍ "åÇ¨Ï#O "≥o§Ok. P Œ$âßºxfl K«∂ã≤# L Œº=∞HÍ~°∞Å∞#=fi@O QÆ=∞xOz# Ãã·x‰õΩÅ∞ «=∞ JkèHÍiH˜ J==∂#O [iyO Œx P„QÆÇ≤ÏOz ™êÜ«Ú èŒ

â◊Hõ\ÏÅ #∞O_ç JHõ™ê‡ «∞ÎQÍ HÍÅ∞ÊÅ∞ „áê~°OaèOKå~°∞. P áÈbã¨∞ HÍÅ∞ÊÅ Ñ¶e «OQÍ"åÇ¨Ï<åÅ‰õΩ =∞O@Å∞ JÅ∞=Ú‰õΩ<åfl~Ú. D q+¨Ü«∞O `≥Å∞ã¨∞‰õΩ#fl _çÑ¨Óº\˜ áÈbã¨∞

Hõg∞+¨#~ü Ç¨Ï_®=Ù_çQÍ =zÛ ¿ãì+¨<£Ö’xH˜ „Ñ¨"Õtã¨∂Î, "≥∞@¡ q∂ Œ #∞O_ç *Ïi „HÕ ŒÑ¨_çã¨Ê$Ç¨Ï HÀÖ’ÊÜ«∂_»∞. uiy XHõ Hõ∆OÖ’ ÖËz xÅ|_ç, P„QÆÇ¨ÏO`À ~°yeáÈ «∂, HÍÅ∞ÊÅ‰õΩ

P^ÕâßeKåÛ_»∞. D HÍÅ∞ÊÅÖ’ Ñ¨Å∞=Ù~°∞ J=∞~°∞ÅÜ«∂º~°∞. J<ÕHõ=∞Ok f„=OQÍQÍÜ«∞Ñ¨_® ¤~ °∞. „áêÏÅ∞ HÀÖ’Ê~Ú#"åix QÍx, f„=OQÍ QÍÜ«∞Ñ¨_ç ÉÏ^è Œ`À

qÅqÅÖÏ_çáÈ «∞#fl "åix QÍx JHõ _ç #∞O_ç fã¨∞‰õΩáÈ=_®xH˜ ‰õÄ_® gÖË¡ Œx áÈbã¨∞Å∞P ÕâßÅ∞ *ÏsKÕã¨∂Î „Ñ¨[Å#∞, L Œº=∞HÍ~°∞Å#∞ J_»∞¤‰õΩ<åfl~°∞.

â◊"åÅ k|ƒQÍ =∂i# H˜™êû MÏfix |*Ï~üP ãÖ^Œ~°ƒùOQÍ Ñ¨Å∞=Ù~°∞ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ „Ñ¨[Å‰õΩ #K«ÛK≥Ñ¨Ê „Ñ¨Ü«∞uflOKå~°∞.

áÈbã¨∞Å qK«Hõ∆Ï ~°Ç≤Ï «OQÍ [iy# HÍÅ∞ÊÅ‰õΩ |Ö·áÈ~Ú# «=∞ PÑ¨ÙÎÅ =∞$ « ÕÇ¨Å#∞,

QÍÜ«∞Ñ¨_ç qÅqÅÖÏ_»∞`«∞#fl ã¨Ç¨ÏK«~°∞Å#∞ fã¨∞‰õΩ "≥à◊§x=fix¿ãÎ<Õ `«Ñ¨Ê JHõ¯_ç #∞O_çHõkÖËk ÖË Œx „Ñ¨[Å∞ ã¨Ê+ìOKÕ™ê~°∞. ™êÜ«Ú èŒ â◊Hõ\ÏÅ#∞ P „Ñ¨ Õâ◊O #∞O_ç «~°eOKåÅx

HÀ~å~°∞. áÈbã¨∞Å∞ "≥o§áÈ"åÅx _çO=∂O_£ KÕâß~°∞. J _ç=∂O_»¡#∞ JkèHÍ~°∞Å∞ U=∂„ «OJOwHõiOK«ÖË Œ∞. ™êÜ«Ú èŒ áÈbã¨∞Å∞ P „áêO`åxfl g_»ÖË Œ∞. áÈbã¨∞Å "≥ÚO_ç "≥·Yi

=Å# „Ñ¨[Å∞ JHõ¯_» #∞O_ç HõkÖË „Ñ¨ã¨H˜Î ÖË^Œx cè+≤‡OK«∞‰õΩx ‰õÄ~°∞Û<åfl~°∞. „áêÏÅ∞HÀÖ’Ê~Ú#, „áêÏÅ∞ HÀÖ’Ê «∞#fl, QÍÜ«∞Ñ¨_ç# ã¨Ç¨ÏK«~°∞Å#∞ =ke "≥àı§ „Ñ¨ã¨HÎ ÖË Œx

„Ñ¨Hõ\ÕKå~°∞. ÖÏsî ≥|ƒÅ#∞QÍx, «∞áêH˜ «∂\ÏÅ#∞QÍx ã‘fiHõiOK«_®xH˜, z=~°‰õΩ „áê`åºQÍxH˜ ‰õÄ_® å=∞O`å ã≤ Œú=∞x Œ$_è»OQÍ „Ñ¨Hõ\ÕKå~°∞. L Œº=∞HÍ~°∞Å∞ JO « Œ$_è»OQÍ

xeKÕãïH˜ áÈbã¨∞Å‰õΩ, Ãã·xHõ |ÅQÍÅ‰õΩ JiHÍe =∞O@ <≥uÎÔHH˜¯Ok. xÑ¨C`˘H˜¯#HÀ «∞ÖÏ¡ JkèHÍ~°∞Å∞ zO Œ∞ÖËÜ«∞™êQÍ~°∞.

„Ñ¨[Å#∞ K≥^Œ~°Q˘@ì_®xH˜ ™êÜ«Ú^èŒ |ÅQÍÅ∞ Ô~O_»=™êi HÍÅ∞ÊÅ‰õΩáêÅÊ_®¤~Ú. D™êi d™êû MÏfix |*Ï~ü (Kissa Khawni Bazar) Ö’ =∂„ «"Õ∞ HÍ‰õΩO_®

P „Ñ¨Hõ #∞#fl ãÖ Œ∞Ö’¡, Q˘O Œ∞Ö’¡ KÕi# „Ñ¨[Å g∞ Œ‰õΩ <Õ~°∞QÍ Ñ¨Å∞=∂~°∞¡ HÍÅ∞ÊÅ∞[iáê~°∞. L ŒÜ«∞O Ñ¨ ŒH˘O_»∞ QÆO@Å‰õΩ „áê~°OÉèí"≥∞ÿ# D HÍÅ∞ÊÅ Ñ¨~°fiO ™êÜ«∞O„ «O

J~Ú Œ∞ QÆO@Å =~°‰õΩ ™êyOk. d™êû MÏfix |*Ï~ü â◊"åÅ k|ƒQÍ =∂iOk. =∞$ «g~°∞ÅÉè∫uHõHÍÜ«∂Å #∞O_ç „ã¨qOz# ~°HõÎÑ¨Ù è•~°Å`À ÃÑëê=~ü «_çã≤ =Ú ŒÌ~ÚºOk. „a\©+π

áÈbã¨∞Å H˜~å «Hõ åfixH˜ Ñ¨~åHÍ+ìQÍ xez# D ãÖÑ¶∞@#Ö’ ã¨∞=∂~°∞ =¸_»∞ =O ŒÅ=∞Ok J=∞~°∞ÅÜ«∂º~°∞. =O ŒÖÏk L Œº=∞HÍ~°∞Å∞ QÍÜ«∞Ñ¨_®¤~°∞. QÍÜ«∞Ñ¨_ç# Ñ¨Å∞=Ù~°∞

P «~°∞"å « =∞$u K≥O^•~°∞.D ãÖ^Œ~°ƒùOQÍ Y∞^•–ÜÕ∞–d^Œ‡`üQÍ~üÅ∞, HÍO„ÔQãπ HÍ~°ºHõ~°ÎÅ∞, dÖÏÑ¶¨`ü

L Œº=∞HÍ~°∞Å∞ d™êûMÏfix |*Ï~°∞ ãÖ Œ∞Ö’¡ qã≤i"Õã≤#@∞ìQÍ Ñ¨_ç L#fl 60 =∞$ « ÕÇ¨Å#∞¿ãHõiOz, XHõKÀ@‰õΩ KÕiÛ Q“~°=„Ñ¨^ŒOQÍ JO`«º„H˜Ü«∞Å∞ [iáê~°∞. QÍÜ«∞Ñ¨_ç#L^Œº=∞HÍ~°∞Å‰õΩ, „Ñ¨[Å‰õΩ _®Hõì~ü MÏ<£ ™êÉò zH˜`«û KÕ~ÚOKå~°∞. „a\©+π áÈbã¨∞Å∞HõeÊOz# P@OHÍÅ =Å# QÍÜ«∞Ñ¨_ç# "åiH˜ ã¨„Hõ=∞OQÍ zH˜`«û [~°QÆHõáÈ=@O`ÀÑ¨Å∞=Ù~°∞ „áêÏÅ∞ HÀÖ’ÊÜ«∂~°∞. J=∞~°g~°∞Å =∞$`«^ÕÇ¨Å#∞ Hõ^ŒÅÛ_®xH˜ ‰õÄ_®JOwHõiOK«x JkèHÍ~°∞Å∞, Ãã·xHõ ŒàÏÅ∞ ~å„uH˜ ~å„ Õ Ñ¨Å∞ "åÇ¨Ï<åÅÖ’ =∞$ « ÕÇ¨Å#∞QÆ∞@∞ìK«Ñ¨ÙÊ_»∞ HÍ‰õΩO_® QÆ∞~°∞Î `≥eÜ«∞x „áêO`åÅ‰õΩ `«~°eOz, P ^Õâ◊Éèí‰õΩÎÅ Éè∫uHõHÍÜ«∂Å#∞ J<å èŒ â◊"åÖÏ¡ JO «º„H˜Ü«∞Å∞ [iÑ≤ KÕ «∞Å∞ Œ∞Å∞Ñ¨Ù‰õΩ<åfl~°∞.

#~°HõO K«∂ã≤# ÃÑëê=~ü „Ñ¨[Å∞D q èŒOQÍ ~°OQÆ „Ñ¨"Õâ◊O KÕã≤, ÃÑëê=~ü#∞ â◊‡âß#O KÕã≤# Ãã·xHõ ŒàÏÅ∞

Ñ¨@ìÏxfl Ñ¨ÓiÎQÍ «=∞ J Œ∞Ñ¨ÙÖ’H˜ fã¨∞‰õΩ<åfl~Ú. =¸_»∞ ~ÀAÅ áê@∞ JHõ _» Ãã·#ºO~å[º"Õ∞eOk. „Ñ¨[Å ^èŒ# =∂# „áêÏÅ‰õΩ U =∂„`«O ~°Hõ∆ ÖË‰õΩO_® áÈ~ÚOk.Ñ¨@ìÏxfl P„Hõq∞OK«∞‰õΩx ~åHõ∆ã¨ áêÅ# ™êyOKå~°∞. Y∞^•–ÜÕ∞–d^Œ‡`üQÍ~ü, ÉèÏ~°`«*ÏfÜ«∞ HÍO„ÔQãπ ã¨Ç¨ Jxfl ãÖã¨÷Å <åÜ«∞‰õΩÅ, HÍ~°ºHõ~°ÎÅ QÆ$Ç¨Å q∂^Œ ^•_»∞Å∞KÕâß~°∞. Jã≤Îáêã∞ÎÅ#∞ q èŒfiOãO KÕ™ê~°∞. ÀK«∞‰õΩ<åfl~°∞. „Ñ*ÏhHõO #~°HÍxfl K«qK«∂™ê~°∞.J «ºO « „‰õÄ~°OQÍ =º=Ç¨Ïiã¨∂Î, #~°HÍxfl ‰õÄ_® =∞~°Ñ≤OÑ¨KÕã≤# Ãã·xHõ ŒàÏÅ∞ U„Ñ≤Öò26# Ñ¨@ìÏxfl MÏmKÕã≤ Ç¨Ï~îå «∞ÎQÍ "≥o§áÈÜ«∂~Ú. Ãã·xHõ ŒàÏÅ∞ Ñ¨@ìÏxfl MÏmKÕã≤"≥o§áÈ=@O =Å# „Ñ¨Éèí∞`«fi áêÅ# Hõ#∞=∞~°∞ÔQ·Ok. P ã¨=∞Ü«∞OÖ’ Y∞^•– ÜÕ∞–d Œ‡ üQÍ~°∞¡, dÖÏÑ¶ ü HÍ~°ºHõ~°ÎÅ∞ Ñ@ìOÖ’ âßOuÉèí„ Œ «Å#∞ HÍáê_»\ÏxH „Ñ[Å Pã∞ÎÅ‰õΩ,„áêÏÅ‰õΩ ~°Hõ∆QÍ xeKå~°∞.

J=∞~°g~°∞Ö’¡ H˘O Œ~°∞"åÜ«∞º= ãïÇ¨Ï^Œ∞Ì „áêO`« K«i„`«Ö’ „Ñ¨`ÕºHõ J^è•ºÜ«∂xfl ã¨$+≤ìOz# D

ãÖÑ¶∞@#ÅÖ’ Jã¨∞=ÙÅ∞ ÉÏã≤# "åiÖ’ H˘O Œi ¿Ñ~°¡#∞ Dr. Santimoy Roy «#

„QÆO äŒO Freedom Movement and Indian Muslims Ö’ L@OHOKå~°∞. P „ÑHÍ~°OP<å\˜ ãÖÑ¶∞@#Ö’ J=∞~°∞Ö·# g~°∞ÅÖ’ J|∞ÌÖò JÇ¨Ï=∞‡ £, J|∞ÌÖò QÆá¶ê~ü MÏ<£, J|∞ÌÖò

[bÖò, J|∞ÌÖÏ¡, JÑ¶∂ MÏ<£, JÑ¶∂ =∞Ç¨Ï=∞‡ £ JeÜ«∂ãπ «ÅOˆQ, JÇ¨Ï=∞‡ £ ã¨~°∂~ü,J„HõOMÏ<£, J|∞ÌÖÏ¡ KÒ Œs, kÖÏ=~ü, Ñ¶H©~ü =∞Ç¨Ï=∞‡ £, Ñ¶[Å∞nÌ<£, Ñ¶[Öò =∞Ç¨Ï=∞‡ £,

139 140


Ñ¶[Öò ~°Ç¨=∞<£, QÆëêû~ü MÏ<£, QÆ∞ÖÏO Ç¨ï¿ãû<£, QÆ∞ÖÏO =∞Ç¨Ï=∞‡ £, QÆ∞Öò "≥ÚÇ¨Ï=∞‡ £,QÆ∞Öò ~°Ç¨=∞<£, HõsO ëê, Ç¨ï¿ãûx, =∞Ç¨Ï=∞‡ £ JÑ¶π[Öò, "≥ÚÇ¨Ï=∞‡ £ Jb, =∞Ç¨Ï=∞‡ £

J„ëêÑ¶π, =∞Ç¨Ï=∞‡ £ n<£, =∞Ç¨Ï=∞‡ £ W™ê‡~ÚÖò, =∞Ç¨Ï=∞‡ £ ã¨~¸ £, "≥ÚÇ¨Ï=∞‡ £ ëê,Ñ¶¨Ç≤ÏÖÏfi<£ QÆ∞Öò, Y∞=∞~ü QÆ∞Öò, ~°O*Ï<£, ëê JÑ¶π[Öò, ëê g∞~ü QÆ∞ÖÏO, ¿+~ü kÖò,

ã¨Ü«∞º^£ "≥ÚÇ¨Ï=∞‡^£, L=∞~ü MÏ<£, Lg∞~ü MËÖò, =e JÇ¨Ï=∞‡^£, =eˆQ, *ˇ·^Œ∞ÖÏ¡,*ÏÜ«∂~° ü QÆ∞Öò «k «~°∞Å∞ L<åfl~°∞.

JO «º„H˜Ü«∞Å‰õÄ P@OHÍÅ∞„a\©+π áÈbã¨∞Å, Ãã·xHõ ŒàÏÅ Œ∞„+¨ $`åºÅ∞ JO «\˜ À PQÆÖË Œ∞. ~åHõ∆ã¨ ~å[ºO

„áê~°OÉèí"≥∞ÿ<åHõ, JHõ _» [~°∞QÆ∞ «∞#fl Õq∞\’ ≥Å∞ã¨∞HÀ=_®xH˜ =zÛ# „Ñ¨Éèí∞ «fi „Ñüxkè

N ã¨∞ÖË=∂<£ XHõ"≥·Ñ¨Ù# qKå~° [~°∞Ñ¨Ù «∞O_»QÍ<Õ, =∞~˘Hõ "≥·Ñ¨Ù# „Ñ¨[Å g∞ Œ áÈbã¨∞Å∞

H˜~å «Hõ åfixH˜ áêÅÊ_®¤~°∞. „Ñ¨[Å g∞ Œ HÍÅ∞ÊÅ∞ [iáê~°∞. P ã¨=∞Ü«∞OÖ’ JÉèíO â◊√ÉèíO

`≥eÜ«∞x W^ŒÌ~°∞ Ñ¨ã≤Ñ≤Å¡Å∞ =∞$u K≥O^•~°∞. P ÉÏÅ g~°∞Å JO`«º„H˜Ü«∞Å‰õΩ ÃÑ^ŒÌ

ãÖYºÖ’ „Ñ¨[Å∞ «~°e =KåÛ~°∞. Ñ¨ã≤a_»¤Å Éè∫uHõHÍÜ«∂Å#∞ Y##O KÕÜ«∞_®xH˜ "≥_»∞ «∞#fl

ã¨=¸Ç¨ÏO q∂ Œ ‰õÄ_® áÈbã¨∞Å∞ HÍÅ∞ÊÅ∞ [iáê~°∞. D HÍÅ∞ÊÅÖ’ =∞~À 12=∞Ok

J=∞~°∞ÅÜ«∂º~°∞. Ñ¨ã≤a_»¤Å â◊"åÅ#∞ "≥∂ã¨∞Î#fl „Ñ¨[Å q∂^Œ HÍÅ∞ÊÅ∞ [~°Ñ¨_»O`À P

=º‰õΩÎÅ∞ JHõ _çHõHõ _Õ <ÕÅ‰õÄe áÈ «∞O_»QÍ, =∞~˘Hõ~°∞ =zÛ P ™ê÷<åxfl ÉèísÎ KÕÜ«∞@O, P

=º‰õΩÎÅ∂ ‰õÄeáÈQÍ<Õ =∞~˘Hõ~°∞ =zÛ P ™ê÷<åxfl ÉèísÎ KÕÜ«∞@O [iyOk. D q èŒOQÍ

„a\©+π „Ñ¨Éèí∞`«fiO Ñ¨Å∞ Ñ¶¨∞’~åu Ñ¶¨∞’~åÅ‰õΩ áêÅÊ_ç, P q+¨Ü«∂ÖËg „Ñ¨ÑÖKåxH˜

`≥eÜ«∞~åx=fi~å^Œx ZO`«QÍ *Ï„QÆ`«ÎÑ¨_ç<å, x[O xÑ¨CÖÏO\˜k Hõ#∞Hõ |Ç≤Ï~°æ`«OHÍHõ

«Ñ¨ÊÖË Œ∞. „a\©+¨~°¡ ~åHõ∆ã¨„H©_»Å ~°Ç¨Ï™êºÅ∞ ~°@∞ìHÍHõ «Ñ¨ÊÖË Œ∞.

„Ñ¨ÑÖK« K«i„ «Ö’ JÑ¨Ó~°fiO„Ñ¨ÑÖK«OÖ’ [iy# „Ñ¨ã≤ Œú JÇ≤ÏO™êÜ«Ú « L Œº=∂Å g∞ Œ J èŒºÜ«∞#O KÕã≤#

Harward University K≥Ok# Prof. Gene Sharp d™êû MÏºx |*Ï~ü ãOÑ¶∞@# QÆ∞iOz

~åã¨∂Î, ' ...=ÚO Œ∞ =~°∞ã¨Ö’#∞#fl =º‰õΩÎÅ∞ «∞áêH˜ QÆ∞à◊§‰õΩ <ÕÅH˘iyáÈ «∞O_»QÍ "≥#∞Hõ

=~°∞ã¨Ö’x "åà◊√§ `«∞áê‰õΩÅ‰õΩ `«=∞ QÆ∞O_≥Å#∞ Z^Œ∞~°∞K«∂Ñ¨Ù`«∂ =ÚO^Œ∞ =~°∞ã¨Ö’H˜

=zÛ áÈbã¨∞ HÍÅ∞ÊÅ‰õΩ QÆ∞~°Ü«∂º~°∞. L^Œº=∞HÍ~°∞ÅÖ’ U XHõ¯~°∂ ‰õÄ_® ÉèíÜ«∂xfl

=ºHõÎOKÕÜ«∞‰õΩO_® J`«ºO`« ^è≥ ·~°º™êÇ¨Ï™êÅ#∞ „Ñ¨^Œi≈OKå~°∞. =∞$`«^ÕÇ¨Å∞ QÆ∞@ìÅ∞

QÆ∞@ìÅ∞QÍ Ñ¨_ç#Ñ¨Ê\˜H© U XHõ¯iÖ’ ‰õÄ_® "≥∞ÿ^•#O g_ç "≥àÏ§Å#fl PÖ’K«# QÍh,

HÕz «∞Î K«Å#O QÍh HõxÊOK«ÖË Œx — ¿Ñ~˘¯<åfl_»∞. D ãÖÑ¶∞@#Ö’ ' Ü«Ú=‰õΩÖË HÍ‰õΩO_®

z#fl Ñ≤Å¡Å∞ ‰õÄ_® Ãã·x‰õΩÅ «∞áê‰õΩÅ‰õΩ Z Œ∞~°∞ xÅ|_»@O, ZO «=∞Okx HÍÅ∞Û`å~À

HÍÅÛO_ç~å ! JO@∂ ã≤OÇ¨ÏQÆ~°# KÕÜ«∞@O Pâ◊Û~°ºHõ~°O... — J<åfl_»∞.

Ñ¶∞~åfiÖò Ô~·Ñ¶≤Öòû Ü≥∂ èŒ∞Å ™œ„ÉèÏ «$ «fiOD ãÖ Œ~°ƒùOQÍ x~åÜ«Ú èŒ∞Å g∞ Œ [iy# HÍÅ∞ÊÅ ã¨=∞Ü«∞OÖ’, JkèHÍ~°∞Å

L «Î~°∞fiÅ#∞ u~°ã¨ iOz 1857 <å\˜ Ãã·xHõ u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞#∞ QÆ∞~°∞Î‰õΩ ≥zÛ, ≥Å¡ áêÅ‰õΩÅQÆ∞O_≥Ö’¡ Ñ¶∞~åfiÖò Ô~·Ñ¶≤Öòû (Garhwal Rifles) Ãã·x‰õΩÅ∞ QÆ∞|∞Å∞ Ñ¨Ù\ìOKå~°∞. ÃÑëê=~üÖ’

q[$OÉèí‰õΩ ã≤ Œú=∞=Ù «∞#fl „Ñ¨[Å#∞ Jz"ÕÜ«∞_®xH˜ ÉèÏ~°fÜ«∞ Ãã·x‰õΩÅ∞ QÆÅ Ñ¶∞~åfiÖòÔ~·Ñ¶≤Öòû ^ŒàÏxfl „Ñ¨Éèí∞`«fiO Ñ≤eÑ≤OzOk. „Ñ¨[Å g∞^Œ HÍÅ∞ÊÅ∞ [~°Ñ¨=∞x P^ÕtOK«QÍ,

HÍÅ∞ÊÅ∞ [~°Ñ¨_®xH˜ x~åHõiOz# Ãã·xHõ Œà◊O <åÜ«∞‰õΩ_»∞ N ~îå‰õÄ~ü K«O„ Œã≤OQ∑, 'x~åÜ«Ú èŒ∞Ö·# =∂ ™È Œ~°∞Å g∞ Œ HÍÅ∞ÊÅ∞ [~°ÑÖ....ÉèÏ~° « Ãã·#ºO |Ü«∞\˜ â◊ «$=Ù`ÀáÈ~å_»\ÏxH˜ =∂„`«"Õ∞. q∂~°∞ =∞=∞‡efl Ñ¶≤~°OQÆ∞Å`À ¿ÑeÛ "Õã≤<å JO^Œ∞‰õΩ "Õ∞=Úã≤ èŒÌO — Jx ã¨Ê+ìO KÕ™ê_»∞. D u~°™ê¯~° "≥·Yi`À =∞O_çÑ¨_ç# JkèHÍ~°∞Å∞ Hõiî# tHõ∆

J#∞ÉèíqOKåeû =ã¨∞ÎO^Œx ÃÇÏK«ÛiOz<å, tHõ∆Å‰õΩ ã≤^ŒúO `«Ñ¨Ê HÍÅ∞ÊÅ∞ [i¿Ñ „Ñ¨ã¨H˜ÎÖË^ŒO@∂ Ç≤ÏO Œ∂–=Úã≤¡OÅ =∞ èŒº#∞#fl ™È Œ~°ÉèÏ"åxfl, |O è•xfl ã¨Ê+ìOQÍ Kå\Ï_»∞.

D ãÖÑ¶∞@# «~åfi « Ñ¶∞~åfiÖò Ô~·Ñ¶≤Öòû Œà◊O g∞ Œ Ãã·xHõ qKå~° [iÑ≤, Nã≤OQ∑‰õΩ 14 ãÖ= «û~åÅ∞, PÜ«∞# ã¨Ç¨ÏK«~°∞Å‰õΩ 10 ãÖ= «û~åÅ∞ *·Å∞tHõ∆ qkèOKå~°∞.

J#O «~°O QÍOnè–Wifi<£Å =∞ èŒº# ‰õΩki# XÑ¨ÊO ŒO =Å# âßã¨<ÀÅ¡OÑ¶∞# L Œº=∞OÖ’áêÖÁæ#fl "å~°O^Œi tHõ∆Å#∞ ~°^Œ∞Ì KÕã≤#Ñ¨Ê\˜H© Ñ¶¨∞~åfiÖò Ô~·Ñ¶≤Öòû ^Œà◊OÖ’x ^Õâ◊Éèí‰õΩÎÅ

tHõ∆Å#∞ ~° Œ∞Ì KÕÜ«∞ÖË Œ∞. Ñ¶∞~åfiÖò Ô~·Ñ¶≤Öòû Ãã·x‰õΩÅ "≥·Yix „Hõ=∞tHõ∆Ï~åÇ≤Ï «ºOQÍ ÑiQÆã∂Î=∞Ç¨`å‡QÍOnè ‰õÄ_® =ºuˆ~HÕKå~°∞. ~“O_£ >Ë|∞Öò ã¨=∂"ÕâßÅ‰õΩ "≥o§# PÜ«∞#`À F

„ÃÑ¶Oz qÖËHõi D q+¨Ü«∂xfl „Ñ¨™êÎqã¨∂Î, Ñ¶∞~åfiÖò Ô~·Ñ¶≤Öòû Ãã·x‰õΩÅ q_»∞ ŒÅ#∞ g∞~°∞ZO Œ∞‰õΩ HÀ~°ÖË Œx J_çQÍ_»∞. JO Œ∞‰õΩ QÍOnèr ã¨=∂ è•#O K≥|∞ «∂, ' <Õ#∞ „Ñ¨Éèí∞ «fiL^ÀºQÆ∞Å‰õΩ, Ãã·x‰õΩÅ‰õΩ „Ñ¨Éèí∞ «fi P[˝efl kèHõ iOK«=∞x K≥Ñ¨Ê#∞. ZO Œ∞HõO>Ë „Ñ¨Éèí∞ «fiO=∞# KÕ «∞Ö’¡H˜ =zÛ# «~åfi « "Õ∞=¸ L^ÀºQÆ∞Å KÕ «, Ãã·x‰õΩÅ KÕ « Ñ¨x KÕ~ÚOK«=Åã≤LO@∞Ok. WÑ¨C_»∞ "åà◊§x „Ñ¨Éèí∞`«fi P[˝efl ÉèíOQÆÑ¨~°Û=∞x „áÈ`«ûÇ≤ÏOKå<Õ J#∞HÀO_çˆ~Ñ¨Ù <å P[˝efl ‰õÄ_® "å~°∞ ÉèíOQÆÑ¨~°∞™êÎ~°∞ Hõ • !— J<åfl~°∞. D ã¨=∂ è•#O Ñ¨Å∞=Ùi

q=∞~°≈Å‰õΩ QÆ∞Ô~·Ok.J@∞ ÃÑëê=~üÖ’ Y∞^•–ÜÕ∞–d Œ‡ üQÍ~ü, HÍO„ÔQãπ–dÖÏÑ¶ ü HÍ~°ºHõ~°ÎÅ∞, „a\©+¨~°¡

H˜~å «Hõ Jz"Õ «#∞ F~°∞Ê`À Z Œ∞~˘¯O@∞O_»QÍ, W@∞ L «Î=∞O*ÏÜü∞ „QÍ=∞OÖ’ áêÅ‰õΩÅK«~°ºÅ‰õΩ x~°ã¨# ≥e¿ÑO Œ∞‰õΩ „Ñ¨[Å∞ ã¨=∂"Õâ◊O HÍ™êQÍ~°∞. D q+¨Ü«∞O ≥Å∞ã¨∞‰õΩ#fl

_®Hõì~ü MÏ<£ ™êÉò ÃÑëê=~ü KÕ~°∞H˘<ÕãïH˜, XHõ"≥·Ñ¨Ù „Ñ¨[Å∞ =∞~À"≥·Ñ¨Ù Ãã·xHõ |ÅQÍÅ∞"≥∂Ç¨ÏiOz L<åfl~Ú. ã¨=∂"Õâ◊ã¨÷e #∞O_ç "≥o§áÈHõáÈ`Õ HÍÅ∞ÊÅ∞ [~°Ñ¨QÆÅ=∞x

Ãã·xHÍkèHÍ~°∞Å∞ ÃÇÏK«ÛiOz<å, Y∞^•–ÜÕ∞–d Œ‡ üQÍ~üÅ∞ ã≤÷~° xâ◊ÛÜ«∞O`À xÅ|_ç L<åfl~°∞.P ã¨=∞Ü«∞OÖ’ Ju KåHõK«HõºOQÍ =∂\Ï¡_ç JÇ≤ÏO™êÜ«Ú`«OQÍ âßã¨<ÀÅ¡OÑ¶¨∞##∞

q[Ü«∞=O`«O KÕÜ«∞=∞x „Ñ¨[Å‰õΩ #K«Û*ˇÑ≤Ê _®Hõì~ü MÏ<£ ™êÉò ÃÑ#∞ „Ñ¨=∂^•xfl`«Ñ≤ÊOKå~°∞. J@∞ ÃÑëê=~üÖ’#∂, W@∞ L`«Î=∞O*ÏÜü∞ÅÖ’ Y∞^•–ÜÕ∞–d^Œ‡`üQÍ~üÅ∞

ã≤÷~°z`«ÎO`À ™êyOz# âßã¨<ÀÅ¡OÑ¶¨∞<À^Œº=∞O f~°∞#∞ QÆ=∞xOz# „a\©+π JkèHÍ~°∞Å∞QÆO^Œ~°QÀà◊OÖ’ Ñ¨_çáÈÜ«∂~°∞. ' Jig~° ÉèíÜ«∞OHõ~°∞_≥·# Ñ¨~îå<£ HõO>Ë JÇ≤ÏO™ê"åkÑ¨~îå<£ — JO>Ë<Õ JkèHÍ~°∞Å∞ ÉèíÜ«∞O`À =˜H˜áÈ™êQÍ~°x (The British feared a non-

141 142

ÉèÏ~°`« ™êfi`«O„`Àº^Œº=∞O–=Úã≤¡O „Ñ¨*ÏáÈ~å\ÏÅ∞ ã¨Ü«∞º £ #j~ü JÇ¨Ï=∞‡ £violent Phathan more than a violent one) D ãÖ Œ~åƒùxfl Ñ¨Ù~°ã¨ iOK«∞‰õΩx J|∞ÌÖòQÆá¶ê~ü MÏ<£ ¿Ñ~˘¯<åfl~°∞. ã¨=∞~°jÅ∞Ô~·# Ñ¨~îå<£ „Ñ¨*ÏhHõO ã¨Ç¨Ï[ ã¨fiÉèÏ"åÅ‰õΩ q~°∞ ŒúOQÍ,

Y∞^•–ÜÕ∞–d^Œ‡`ü QÍ~üÅ∞ JÇ≤ÏO™ê Ü≥∂^è Œ∞Å∞QÍ *ÏfÜ≥∂^Œº=∞ "ÕkHõ q∂^Œ^Œ~°≈#q∞=fi@O „a\©+¨~°¡#∞ ÉèíÜ«∞ÃÑ@ìQÍ, ÉèÏ~°fÜ«ÚÅO`å Pâ◊Û~°ºáÈÜ«∂~°∞.

P`å‡aè=∂#O g∞ Œ "Õ@∞L^Œº=∞HÍ~°∞Å∞ J#∞ãïã¨∞Î#fl ãïH˘`«Î áÈ~å@~°∂áêxH˜ „ÑüQÍ, JkèHÍ~°∞Å∞

Jz"Õ « q è•<åÅ#∞ =∂~°∞Û‰õΩ<åfl~°∞. P`å‡aè=∂#O, P «‡ Q“~°"åxH˜ J «ºkèHõ ™ê÷#q∞KÕÛÑ¨~îå#¡ g∞ Œ =∂#ã≤Hõ ^•_çH˜ ã≤ Œú=∞Ü«∂º~°∞. P «‡Q“~°=O, P`å‡aè=∂#O QÍÜ«∞Ñ¨_ÕÖÏ

=º=Ç¨ÏiOz, „Ñ¨fHÍˆ~K«Ûù#∞ ~°yeÛ Ñ¨~îå<£ Ü≥∂^èŒ∞Å#∞ JÇ≤ÏO™ê =∂~°æO #∞O_ç=∞o§OKåÅx, JÑ¨C_»∞ Ü«∞ èÕK«ÛùQÍ «=∞ „‰õÄ~°"≥∞ÿ# Ãã·xHõ K«~°ºÅ ^•fi~å L Œº=∞HÍ~°∞Å#∞

Jz"ÕÜ«∞=K«Ûx Ñ¨ äŒHÍÅ#∞ «Ü«∂~°∞ KÕã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. D q+¨Ü«∂xfl MÏ<£ J|∞ÌÖò QÆá¶ê~üMÏ<£ „Ñ¨™êÎqã¨∂Î, P K«~°ºÅhfl „Ñ¨[Å#∞ Ç≤ÏO™ê «‡Hõ K«~°ºÅ‰õΩ Ô~K«ÛQ˘>ËìO Œ∞‰õΩ =∂„ «"Õ∞#x

(All the horrors the British perpetrated on the Pathans had only one purpose toprovoke them to violence) J<åfl~°∞. D #∂ «# Z «∞ÎÅ#∞ Y∞^•–ÜÕ∞– d Œ‡ üQÍ~ü

„Ñ¨^è•# ™ê÷=~°"≥∞ÿ# L`«Î=∞O*ÏÜü∞ „QÍ=∞OÖ’ =ÚO^Œ∞QÍ J=∞Å∞KÕÜ«∂Åx JkèHÍ~°∞Å∞x~°‚~ÚOK«∞‰õΩ<åfl~°∞.

~°HõÎã≤HõÎ"≥∞ÿ# L «Î=∞O*ÏÜü∞1930 "Õ∞ =∂ãÖ 13= Õk. „áê «óHÍÅ ã¨=∞Ü«∞O. L «Î=∞O*ÏÜü∞ „QÍ=∞O

QÍ_è» x„ ŒÖ’<Õ LOk. P ã¨=∞Ü«∞OÖ’ J`åº èŒ∞xHõ PÜ«Ú è•Å∞ èŒiOz# Zxq∞k =O ŒÅ

=∞Ok Ãã·x‰õΩÅ∞, Ãã·xHÍkèHÍ~°∞Å∞ „QÍ=∂xfl K«∞@∞ì=Ú\Ïì~°∞. ÃÑëê=~ü Ñ¨@ìOÖ’ âßOuÃã·x‰õΩÅ#∞ |efã¨∞‰õΩ#fl „a\©+π Ãã·xHÍkèHÍˆ~ D ^•_çH˜ ‰õÄ_® <åÜ«∞Hõ «fiO =Ç≤ÏOKå_»∞.

`≥Å`≥Å¡"å~°∞`«∞O_»QÍ<Õ Ãã·x‰õΩÅ∞ „QÍ=∞OÖ’H˜ „Ñ¨"ÕtOKå~°∞. XHõ z#fl ^Œ∞HÍO ÃÑ·JO «ã¨∞÷ g∞ Œ L#fl Y∞^•–ÜÕ∞–d Œ‡ üQÍ~ü „Ñ¨ è•# HÍ~åºÅÜ«∂xfl K«∞@∞ì=Ú\Ïì~°∞. „Ñ¨ è•#

^•fi~°O `åàÏÅ#∞ Ñ¨QÆ∞ÅQ˘\ì Ö’xH˜ „Ñ¨"ÕtOK« „Ñ¨Ü«∞ «flO KÕ™ê~°∞. Jk qÑ¶ÅO HÍQÍÉèí=#O QÀ_»ÖˇH˜¯ ÃÑ· JO`«ã¨∞÷‰õΩ ZQÆ„ÉÏH˜ ÉÏÅ¯hx P„Hõq∞OK«∞‰õΩ<åfl~°∞. „QÍ=∂xfl

K«∞@∞ì=Ú\˜ì<å, `«=∞ HÍ~åºÅÜ«∂xfl P„Hõq∞OK«∞‰õΩ<åfl, ÉèíQÆ=`Õû=‰õΩÅ∞ =∂„`«O Ug∞[~°QÆ#@∞ìQÍ<Õ „Ñ¨=iã¨∂Î, PO^Àà◊#‰õΩ U =∂„ «O `å=Ù W=fi‰õΩO_®, Ç≤ÏOã¨#∞ JÇ≤ÏOã¨ À

Z Œ∞~À¯"åÅx ãÖã÷ Hõ=∂O_»~ü ~°Éò#"å*ò MÏ<£ (Rabnawaz Khan) *ÏsKÕã≤# P[˝Å#∞J=∞Å∞KÕ¿ãO Œ∞‰õΩ ãÖã≤ Œ∞úÖ· Z Œ∞~°∞ K«∂_»™êQÍ~°∞. D ãÖ Œ~°ƒùOQÍ L «Î=∞O*ÏÜü∞Ö’x

Y∞^•–ÜÕ∞–d^Œ‡`üQÍ~°¡ g∞^Œ Ãã·x‰õΩÅ∞ ™êyOz# ÉèíÜ«∞OHõ~° cÉèí`«ûHÍO_»#∞ N q~î°ÖòÉèÏÜü∞ Ñ¨>ËÖò Hõq∞\© =ÚO Œ∞ „Ñ¨ «ºHõ∆ ™ê‰õ∆ΩÅ∞ ¿Ñ~˘¯#fl q+¨Ü«∂Å#∞ Eknath Eswaran«# „QÆO äŒO Badshah Khan- A Man to March his Mountains Ö’ Œ$jºHõiOKå~°∞.

P Hõ äŒ#O „Ñ¨HÍ~°O, HÍ~åºÅÜ«∞O ÉÏÅ¯hx P„Hõq∞OK«∞‰õΩ#fl Ãã·x‰õΩÅ∞ q èŒfiOãÖ

™êyã¨∂Î, `«∞áê‰õΩÅ#∞ Z‰õΩ¯ÃÑ\˜ì HÍ~åºÅÜ«∞OÖ’x HÍ~°ºHõ~°ÎÅ#∞ ÖÁOyá⁄=∞‡O@∂

ÃÇÏK«ÛiHõÅ∞ KÕâß~°∞. JO «\˜ À PQÆ‰õΩO_® HÍ~°ºHõ~°ÎÅ#∞ ÉÏÅ¯h #∞O_ç |Ü«∞@‰õΩ ÖÏyqã≤i "ÕÜ«∞™êQÍ~°∞. ÉÏÅ¯h #∞O_ç |Ü«∞@‰õΩ =zÛ# HÍ~°ºHõ~°ÎÅ ^Œ∞ã¨∞ÎÅ#∞ `˘ÅyOz=~°∞ã¨Ö’ xÅÉˇ@ì=∞x Ãã·xHÍkèHÍi P[˝Å∞ *ÏsKÕ™ê_»∞. Y∞^•–ÜÕ∞–d Œ‡ üQÍ~üÅ∞ nxxJ==∂#OQÍ ÉèÏqOz u~°ã¨ iOKå~°∞. XHõ JkèHÍi Ñ≤ãìÖò fã≤ L Œº=∞HÍ~°∞x Hõ «‰õΩQÆ∞iÃÑ\ì P ÕâßÅ#∞ áê\Õz |@ìÅ∞ q_»=‰õΩO>Ë HÍeÛ áêˆ~™êÎ#<åfl_»∞. J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© PÑ¨~îå<£ a_»¤Å∞ u~°ã¨ iOKå~°∞. JkèHÍi P ÕâßÅ#∞ áê\ÕKÕO Œ∞‰õΩ x~åHõiOz# HÍ~°ºHõ~°Îq∂^Œ‰õΩ Ãã·x‰õΩÅ∞ ÅOÑ¶≤∞Oz Kå=ÉÏ^•~°∞. â◊s~°=∞O`å ~°HõÎO`À `«_çã≤áÈ~Ú<å,z=iH˜ ã¨Ê$Ç¨Ï `«Ñ≤Ê Ñ¨_çáÈÜÕ∞O`« =~°‰õΩ =O\˜ g∞^Œ |@ìÅ `˘ÅyOÑ¨Ù#∞ x~ÀkèOzPÜ«∞# <ÕÅ‰õÄeáÈÜ«∂_»∞. P HÍ~°ºHõ~°Î <ÕÅ‰õÄeáÈQÍ<Õ Ãã·x‰õΩÅ Œ$+≤ì =∞~˘Hõ HÍ~°ºHõ~°ÎÃÑ¶·*ò =∞Ç¨Ï=∞‡ £ g∞ Œ‰õΩ =∞o§Ok. Œ$_è»HÍÜ«Ú_≥·# PÜ«∞# g∞ Œ ZQÆ|_ç |@ìÅ#∞ fÜ«∞_®xH˜Ãã·x‰õΩÅ∞ qÑ¶ÅÜ«∞ «flOKÕã≤, z=~°‰õΩ J «xx ‰õÄ_® ÉÏÜü∞<≥\òÅ`À ã¨Ê$Ç¨Ï «¿ÑÊ =~°‰õΩ‰õΩà◊§ á⁄_çKå~°∞. D q èŒOQÍ XHõi «~°∞"å « =∞~˘Hõifl ãÊ$ÇÏ «¿ÑÊO «=~°‰õÄ Kå=ÉÏ Œ@O,P «~°∞"å « Œ∞ã¨∞ÎÅ#∞ `˘ÅyOz, J==∂#Ñ¨~°Û@O ã¨∞n~°…OQÍ [iyOk.

P «~°∞"å « Y∞^•–ÜÕ∞–d Œ‡ üQÍ~ü <Õ « =∞Ç¨Ï=∞‡ £ #H©fiÉò MÏ<£ (MohammedNaquib Khan) #∞ ÖÏH˘¯KåÛ~°∞. PÜ«∞##∞ ‰õÄ_® f„=OQÍ QÍÜ«∞Ñ¨~åÛ~°∞. ~°HõÎO`ÀPÜ«∞# Œ∞ã¨∞ÎÅ∞ «_çã≤áÈÜ«∂~Ú. |Å=O «OQÍ PÜ«∞# K˘HÍ¯#∞ fã≤ y~å@∞ "Õ™ê~°∞.z=~°‰õΩ áêºO@∞ ‰õÄ_® fÜ«∞_®xH˜ „Ñ¨Ü«∞`«flO KÕÜ«∞@O`À, PÜ«∞# P J==∂<åxflÉèíiOK«ÖËHõáÈÜ«∂~°∞. Y∞^•–ÜÕ∞– d Œ‡ üQÍ~ü „Ñü[˝#∞ ‰õÄ_® qã¨‡iOz, D J==∂<åxflÉèíiã¨∂Î „| «Hõ@O HõO>Ë, áÈ~å_»∞ «∂ Kå=_»O "Õ∞Åx ÉèÏqOz PÜ«Ú è•xfl JO Œ∞‰õΩ<åfl_»∞.D Ñïã≤÷u f„=`«#∞ QÆ=∞xOz# Y∞^•–ÜÕ∞–d^Œ‡`üQÍ~üÅ Hõ=∂O_»~ü, ' =∞~°OãÖÉèíqOKÕ=~°‰õΩ JÇ≤ÏO™ê ÉÏ@Ö’ #_»∞™êÎ#x „Ñü[˝ KÕâß=ÙQÍ, JO`«Ö’<Õ h F~°∞Ê#tOzO^• ? — (Is your patience exhausted so soon? You swore to remain non-violent until death) JO@∂ á⁄eˆHHõ "ÕÜ«∞@O`À, PÜ«∞# tÅÖÏQÆ xÅ|_çáÈÜ«∂~°∞.P Ñïã≤÷ux J^Œ#∞QÍ ÉèÏqOz# Ãã·x‰õΩÅ∞ PÜ«∞##∞ K«∞@∞ì=Ú\˜ì, g∞^ŒÑ¨_ç ÖÏsîÅ`ÀH˘\ì, ÉÏÜü∞<≥\òÅ`À f„=OQÍ á⁄_çz #H©fiÉò MÏ<£ â◊s~åxfl =∂Oã¨Ñ¨Ù =Ú ŒÌKÕ™ê~°∞.H õ=∂O_»~ ü P^ÕâßÅ#∞ q#‰õΩO_® P ~ÀA# PÜ«∞# u~°Q Æ|_ç L#fl@¡~Ú`ÕY∞^•–ÜÕ∞–d^Œ‡`üQÍ~üÅ K«i„`« u~°QÆ ~åÜ«∞|_ç LO_Õk.

P ã¨=∞Ü«∞OÖ’ J|∞ÌÖò QÆá¶ê~ü MÏ<£ 14 ãÖ= «û~åÅ ‰õΩ=∂~°∞_»∞ MÏ<£ =eMÏ<£ ‰õÄ_® HÍ~åºÅÜ«∞OÖ’ L<åfl_»∞. J «_»∂ U=∂„ «O ÉèíÜ«∞Ñ¨_»‰õΩO_®, ' <Õ#∞ QÆá¶ê~üMÏ<£ ‰õΩ=∂~°∞_çfl — JO@∂ ™êÜ«Ú èŒ Ãã·x‰õΩÅ Z Œ∞@ xeKå_»∞. ÉÏÅ∞_»x ‰õÄ_® K«∂_»‰õΩO_®XHõ Ãã·x‰õΩ_»∞ J «_ç g∞ Œ‰õΩ «∞áêH˜ QÆ∞i ÃÑ\Ïì_»∞. „Ñ¨=∂^•xfl „QÆÇ≤ÏOz# =∞~À Ãã·x‰õΩ_»∞«∞áêH˜x Ñ¨Hõ ‰õΩ «Ñ≤ÊOKå_»∞. P J=HÍâßxfl LÑ¨Ü≥∂yOK«∞‰õΩx Ç¨Ïã¨<£ MÏ<£ J#∞ HÍ~°ºHõ~°Î

=b MÏ<£#∞ X_çã≤Ñ¨@∞ì‰õΩx Ñ¨Hõ <Õ L#fl =∞ã‘ Œ∞Ö’H˜ Ñ¨~°∞QÆ∞ÖˇuÎ, P a_»¤_ç „áêÏÅ#∞

HÍáê_®_»∞.D ~°HõOQÍ HÍ~åºÅÜ«∞OÖ’ ^˘iH˜# „Ñü HÍ~°ºHõ~° Î#∞ #~°HõÜ«∂`«#Å‰õΩ

QÆ∞iKÕ™êHõ, Ãã·x‰õΩÅ Œ$+≤ì „QÍ=∞O g∞ Œ Ñ¨_çOk. „QÍ=∞OÖ’ HõxÊOz# „Ñü XHõ ix Kå=

143 144

ÉèÏ~°`« ™êfi`«O„`Àº^Œº=∞O–=Úã≤¡O „Ñ¨*ÏáÈ~å\ÏÅ∞ ã¨Ü«∞º £ #j~ü JÇ¨Ï=∞‡ £z`«HõÉÏ^•~°∞. „Ñ¨[ÅO`å Y∞^•–ÜÕ∞–d^Œ‡`üQÍ~üÅ∞ HÍ#Ñ¨Ê\˜H© Ãã·x‰õΩÅ ÉÏi# Ñ¨_»Hõ`«Ñ¨ÊÖË^Œ∞. Ç≤ÏO™êHÍO_»#∞ Ü«∞^èÕK«ÛùQÍ ™êyOz# `«~°∞"å`« „QÍ=∂xfl `«QÆ∞ÅÉˇ\Ïì~°∞.

„Ñü WO\˜x <åâ◊#O KÕ™ê~°∞. „Ñ¨[Å Pã¨∞ÎÅ#∞ ÀK«∞‰õΩ<åfl~°∞. „QÍ=∂xfl Ñ¨ÓiÎQÍ q èŒfiOãÖKÕ™êHõ, „Ñü XHõ¯ix ã¨Ê$Ç¨Ï `«¿ÑÊÖÏ H˘\ÏìHõ q[Ü«∞O ™êkèOKå=∞#fl JÇ¨ÏOÉèÏ=O`À

WOHÍ ' Ô~_£ +¨~üìû Z=fiÔ~·<å L<åfl~å ? — Jx Ãã·xHÍkèHÍi „Ñ¨tflOKå_»∞. P ã¨fi~°OÖ’xJÇ¨ÏOHÍ~åxfl JÉÏƒãπ MÏ<£ J#∞ =$ Œ∞ú_»∞ QÆ=∞xOKå_»∞. PÜ«∞# Y∞^•–ÜÕ∞–d Œ‡ üQÍ~ü

HÍ#Ñ¨Ê\˜H©, WO\˜H˜ "≥o§ «# +¨~°∞ì#∞ Z„~°\˜ ~°OQÆ∞Ö’ «_çÑ≤ `˘_»∞H˘¯x, «# ã¨Ç¨ÏK«~°∞Å#∞‰õÄ_® Ñ≤Å∞K«∞‰õΩx =zÛ, P JkèHÍi Z^Œ∞@ xeKå_»∞. JkèHÍi =ÚYOÖ’H˜ <Õ~°∞QÍ

K«∂ã¨∂Î ' WkQÀ Z„~° K˘HÍ¯#∞, L<åfl#∞. UOKÕ™êÎ"£ ?— Jx QÆkÌOKå_»∞. P =$ Œ∞úxã≤OÇ¨ÏQÆ~°˚# q#fl JkèHÍi Hõ∆Oáê@∞ x~å…O`«áÈÜ«∂_»∞. P J==∂<åxfl ÉèíiOK«ÖËx

JkèHÍi «# Ãã·x‰õΩÅ#∞ P =$ Œ∞ú_ç g∞ Œ ^•_ç KÕ~ÚOKå_»∞. JÉÏƒãπ MÏ<£ â◊s~°O ‰õÄ_®Hõ∆ÏÅÖ’ =∂OãÖ =Ú^ŒÌQÍ =∂i <ÕÅg∞^Œ ^˘i¡Ok. D qâıëêOâßxfl MÏ<£ J|∞ÌÖò

QÆá¶ê~ü MÏ<£ „Ñ¨™êÎqã¨∂Î , ' =∞Ç¨Ï=∞‡ £ JÉÏƒãπ MÏ<£ Y∞^•–ÜÕ∞–d Œ‡ üQÍ~ü HÍ Œ∞, ÃÑ·QÍ"Õ∞=∞O>Ë PÜ«∞#‰õΩ y>Ëìk HÍ^Œ∞.P ã¨=∞Ü«∂# J`«xÖ’x ^Õâ◊ÉèíH˜ Î ÃÑÅ∞¡aH˜ J\˜ì™êÇ¨Ïã¨HÍ~°ºO KÕ~ÚOzOk — J<åfl~°∞.

1930 "Õ∞25# =∞~åÌ<£ lÖÏ¡Ö’x @Hõ ~ü „QÍ=∞OÖ’ Y∞^•–ÜÕ∞–d Œ‡ üQÍ~üÅg∞ Œ HÍÅ∞ÊÅ∞ [iQÍ~Ú. Ñ¨Å∞=Ù~°∞ =∞$uK≥O^•~°∞. Y∞^•–ÜÕ∞–d Œ‡ üQÍ~üÅ HÍ~åºÅÜ«∞O«QÆ∞ÅÉˇ\Ïì~°∞. QÆ$Ç¨Å#∞ Éèíã‘‡Ñ¨@ÅO KÕ™ê~°∞. <åÜ«∞‰õΩÅ#∞ JÔ~ã¨∞ì KÕ™ê~°∞. P JÔ~ã¨∞ìÅ#∞

x~°ã≤ã¨∂Î [iy# ã¨Éèíg∞^Œ HÍÅ∞ÊÅ∞ [iáê~°∞. Ñ¨Å∞=Ùi „áêÏÅ∞ áÈÜ«∂~Ú. =¸_»∞~ÀAÅáê@∞ Ãã·x‰õΩÅ Œ=∞#HÍO_» ™êyOk. _Õ~å ~Ú™ê‡~ÚÖò lÖÏ¡Ö’x J<ÕHõ „QÍ=∂Åg∞^Œ ^•_»∞Å∞ KÕ™ê~°∞. P „áêO`«OÖ’ "Õ∞ 30# =∞Ç≤Ïà◊Å∞, Ñ≤Å¡Å`À ã¨Ç¨ ™êy#Tˆ~yOÑ¨Ù q∂ Œ HÍÅ∞ÊÅ∞ [iÑ≤ „a\©+π |ÅQÍÅ∞ Ñ¨Å∞ ^•~°∞ÏÅ‰õΩ áêÅÊ_®¤~Ú.

W#∞Ñ¨HÀ~°Å∞ Kåz# Ãã·xHõ K«@ìO„Ñ¨[Å #∞O_ç qz„`« suÖ’ „ÑüÑ¶¨∞@##∞ K«qK«∂ã≤# „a\©+π JkèHÍ~°∞Å∞,

ZO «QÍ Ô~K«ÛQ˘\ì<å ã¨Ç¨Ï#O =Ç≤ÏOz P`å‡~°ÊÅ`À JÇ≤ÏO™ê ã≤ •úO`åxH˜ „áêOáÈã≤# Y∞^•–ÜÕ∞–d^Œ‡`üQÍ~üÅ#∞ Jz"ÕÜ«∞_®xH˜ "åÜ«∞=º ãïÇ¨Ï^Œ∞Ì ~åROÖ’' =∂~°¬Öò ÖÏ — „Ñ¨Hõ\ÕKå~°∞. D âßã¨<åxfl Pã¨~åQÍ KÕã¨∞‰õΩx „a\©+π JkèHÍ~°∞Å∞, Ãã·xHõ|ÅQÍÅ∞, áÈbã¨∞Å∞ q[$OaèOKå~°∞. „Ñ¨[Å g∞ Œ áêâ◊qHõ x~°ƒO èŒHÍO_»#∞ ™êyOKå~°∞.P q[$OÉèí#∞, „Ñ¨[Å q∂^Œ ™êy# ^Œ∞+¨¯$`åºÅ#∞, HÍ~°ºHõ~°ÎÅ∞ Ñ¨_ç#áê@¡#∞ Nq~î°ÖòÉèÏÜü∞ Hõq∞\© „Ñ¨ÑÖKåxH˜ "≥Å¡_çKÕã¨∂Î, Y∞^•–ÜÕ∞–d^Œ‡`üQÍ~üÅ ™êÇ¨Ï™êÅ#∞,F~°∞Ê#∞, ã¨Ç¨Ï<åxfl ã¨q=~°OQÍ x"ÕkHõÖ’ ¿Ñ~˘¯Ok.

1930Ö’ „Ñ¨Hõ\Õz# =∂~°¬Öò ÖÏ 1931 =~°‰õΩ H˘#™êyOk. =∂~°¬Öò ÖÏ

J=∞Å∞Ö’ L<åfl, âßOuÜ«Ú «OQÍ HÍ~°º„Hõ=∂Å#∞ x~°fiÇ≤Ïã¨∞Î#fl L Œº=∞HÍ~°∞Å#∞ „Ñ¨Éèí∞ «fiOx"åiOK«ÖËH õáÈ~ÚOk. Y∞^•–ÜÕ∞–d^Œ‡`üQÍ~° ¡ =∂#ã≤H õ Ãã · ÷~åºxfl U=∂„`«O

^≥|ƒfÜ«∞ÖËHõáÈ~ÚOk. *ÏfÜ≥∂^Œº=∞O HÍ~°º„Hõ=∂Å∞ =∞iO`« L`åûÇ¨ÏO`À ™êQÍ~Ú.

L Œº=∞HÍ~°∞Å#∞ J_»∞¤HÀÖËHõáÈ~Ú# áÈbã¨∞Å∞, Ãã·x‰õΩÅ∞ P JHõ ã¨∞`À J=∂#∞+¨ K«~°ºÅ‰õΩáêÅÊ_®¤~°∞. ãïÇ¨Ï Œ∞Ì ~åRO "≥Ú «ÎO Ãã·x‰õΩÅ J Œ∞Ñ¨Ù P[˝Å „HÕ Œ‰õΩ ~å=@O`À „Ñ¨Éèí∞ «fi

|ÅQÍÅ H˜~å`«Hõ K«~°ºÅ‰õΩ JO`«∞ÖË‰õΩO_® áÈ~ÚOk. ãïÇ¨Ï^Œ∞Ì ~åROÖ’x Jxfl„áêO`åÅÖ’ ÃÑ·âßzHõ`«fiO ~å[º"Õ∞eOk. „a\©+π áÈbã¨∞ Ñ≤âßKåÅ‰õΩ „Ñ¨^è•#OQÍ

Y∞^•–ÜÕ∞–d Œ‡ üQÍ~ü HÍ~°ºHõ~°ÎÅ∞ |Ö·áÈÜ«∂~°∞. L Œº=∞HÍ~°∞Å áê_ç–ÑÖ@Å#∞ èŒfiOãÖKÕ™ê~°∞. <åÜ«∞‰õΩÅ QÆ$Ç¨Å#∞ QÆ∞iÎOz xÅfiKÕã¨∞‰õΩ#fl ÑÖ@#∞ H˜~Àã≤<£ áÈã≤ «QÆ∞ÅÉˇ\Ïì~°∞.

ÖÏsîÅ∞ „Ñ¨Ü≥∂yOz J==∂#Hõ~° suÖ’ z„ «Ç≤ÏOã¨Å∞ ÃÑ\Ïì~°∞. Y∞^•–ÜÕ∞–d^Œ‡`üQÍ~°¡#∞ J„Hõ=∞OQÍ JÔ~ã¨∞ì KÕã≤ #_ç|*Ï~°¡Ö’ xÖ’ÛÃÑ\˜ì,

|Å=O`«OQÍ kQÆO|~°∞Å#∞ KÕã≤, "≥O@Ñ¨_ç `«~°∞=Ú`«∂ Ñ¨~°∞QÆ∞Å∞ f~ÚOKå~°∞.Ñ¨~°∞QÆ∞Öˇ`«∞Î`«∞#flÑ¨Ù_»∞ `«#fl_»O, `«∞áêH˜ =∞_»=∞Å`À á⁄_»=@O ã¨~°fi™ê^è•~°"≥∞ÿOk.„Ñ¨[Å#∞ HÍeÛ K«OÑ≤, â◊"åÅ#∞ HõxÊOK«‰õΩO_® =ÚiH˜ HÍÅfiÅÖ’H˜ áêˆ~âß~°∞. ™ê=¸Ç≤ÏHõY##O KÕâß~°∞. L^Œº=∞HÍ~°∞Å#∞ Ñ¨@∞ìÔHo¡, Éèí=<åÅÃÑ· #∞O_ç HÕ^Œ#∞#fl ~åà◊§g∞^Œ‰õΩ^˘i¡Oz, P ÉÏ èŒ#∞ «@∞ìHÀÖËHõ ÉÏkè «∞Å∞ "Õã¨∞Î#fl ˆHHõÅ#∞ qO@∂ H˜~å «Hõ P#O^•xflJ#∞ÉèíqOKå~°∞. =ÚiH˜ QÆ∞O@Ö’¡H˜ y~°"å@∞"Õã≤, =ÚiH˜ hà◊§Ö’¡ =ÚOz TÑ≤~å_»HõL^Œº=∞HÍ~°∞Å∞ Ç¨Ç¨HÍ~åÅ∞ KÕã¨∞ÎO>Ë ˆHiO`«Å∞ H˘\Ïì~°∞. ~°HõÎO QÆ_»¤Hõ@∞ì‰õΩáÈÜÕ∞^•~°∞"≥∞ÿ# K«eÖ’ Ö’ ≥·# K«Å¡\˜ h\˜QÆ∞O@Ö’¡H˜ HÍ~°ºHõ~°ÎÅ#∞ ^˘i¡Oz ~åHõ∆™ê#O ŒOá⁄O^•~°∞. D Ju ÉèíÜ«∞OHõ~° z„ « Ç≤ÏOã¨Å#∞ ÉèíiOK«_®xH˜ L Œº=∞HÍ~°∞Å∞ ã≤ ŒúÑ¨_®¤~°∞«Ñ¨Ê, PÜ«Ú èŒO JO Œ∞H˘<ÕO Œ∞‰õΩ QÍx, JÇ≤ÏO™ê =∂~åæxfl g_ÕO Œ∞‰õΩ QÍx U=∂„ «O

W+¨ìÑ¨_»ÖË^Œ∞. P`å‡aè=∂#∞Öˇ·# Ñ¨~îå<£ a_»¤Å∞ H˘O^Œ~°∞ D J==∂<åÅ∞ ÉèíiOK«ÖËHõ,ãÖã÷ „Ñ¨ è•# ÅHõ∆º"≥∞ÿ# JÇ≤ÏO™ê nHõ∆#∞ ÉèíQÆflO KÕÜ«∞ÖËHõ, J==∂<åÅ #∞O_ç q=ÚHÎHÀ~°∞‰õΩO@∂ P «‡Ç¨Ï «ºÅ‰õΩ áêÅÊ_ç# ãÖÑ¶∞@#Å∞ ãÖK«Å#O HõeæOKå~Ú. D "Õ∞~°‰õΩ"åÜ«∞=º ãïÇ¨Ï^Œ∞Ì ~å¢ëêìÅÖ’x „Ñ¨[Å‰õΩ ¿ã=Å∞ JOkOK«_®xH˜ qKÕÛã≤# POˆQ¡Ü«∞™ê=∂lHõ ¿ã"å HÍ~°ºHõ~°ÎÅ∞, q∞+¨#sÅ∞ `«=∞ `«=∞ „QÆO^ä•ÅÖ’, _≥·sÅÖ’, ÖËYÅÖ’KåÖÏ Ç¨Ï$^ŒÜ«∞q^•~°HõOQÍ PÜ«∂ ãÖÑ¶¨∞@#Å#∞ =i‚OKå~°∞. Uk U"≥∞ÿ#Ñ¨Ê\˜H©ã¨`åº„QÆÇ¨ÏŸ^Œº=∞ HÍÅOÖ’ U XHõ¯ Y∞^•–ÜÕ∞–d^Œ‡`üQÍ~ü ‰õÄ_® JÇ≤ÏO™ê =∂~°æOg_ç#@∞ìQÍx, ^Ò~°<åºxH˜ áêÅÊ_ç#@∞ìQÍx z=~°‰õΩ „a\©+¨~°∞¡ ‰õÄ_® P~ÀÑ≤OK«HõáÈ=@Oqâı+Ö. „a\©+π Ãã·x‰õΩÅ áêâ◊qHõ K«~°ºÅ#∞ ÉèíiOK«ÖËHõ áÈ~Ú# HÍ~°ºHõ~°ÎÅ∞, J@∞ JÇ≤ÏO™ê=∂~°æO #∞O_ç «Ñ¨ÙÊ‰õΩx Y∞^•–ÜÕ∞–d Œ‡ üQÍ~ü ãÖã÷ „Ñü[˝#∞ LÅ¡OÑ¶≤∞OK«ÖËHõ, W@∞J==∂<åxfl ÉèíiOK«ÖËHõ P «‡Ç¨Ï «ºÅ∞ KÕã¨∞‰õΩ<åfl~°x ' ÉèÏ~° « Õâ◊OÖ’ 30 ~ÀAÅ∞ — J#∞„QÆO^äŒ ~°K«~Ú`« „á⁄ÃÑ¶ã¨~ü Ñ¶‘e¤OQ∑ HÕQ∑Ç¨Öò q=iOKå_»∞. ÉèíQÆ=O`«∞_»∞ „Ñ¨™êkOz#rq`åÅ#∞ =∂#=Ù_»∞ «#O «@ `å#∞ JO «O KÕã¨∞HÀ=@O =∞Ç¨áêÑ¨=∞x Ñ¨Å∞=∂~°∞¡ÃÇÏK«ÛiHõÅ∞ *Ïs KÕÜ«∂eû#O « ™ê÷~ÚÖ’ P`å‡~°ÊÅ∞ ™êQÍ~Ú.

D Ñïã≤ ÷`«∞Å L^Œ$ux QÆ=∞xOz# „a\©+π JkèHÍ~°∞Å∞ Y∞^•–ÜÕ∞–d^Œ‡`üQÍ~üÅ#∞ „Ñ¨[Å#∞O_ç ^Œ∂~°O KÕÜ«∞_®xH˜ Jã¨`«º „Ñ¨Kå~°O „áê~°OaèOKå~°∞. D

HÍ~°ºHõ~°ÎÅ∞ èŒiOKÕ Z„~°\˜ K˘HÍ¯Å#∞ P è•~°O KÕã¨∞‰õΩx Y∞^•–ÜÕ∞–d Œ‡ üQÍ~üÅ∞ ~°ëêº`˘ «∞ÎÅx, ÉÁe¬qH± ã≤ •úO`åÅ „¿Ñq∞‰õΩÅx „Ñ¨Kå~°O KÕ™ê~°∞. ' HÍO„ÔQãπ HÍ~°ºHõ~°ÎÅ=∞O@∂

145 146


Z„~°\˜ K˘HÍ¯Å∞ ^èŒiOz g∞ „áêO`åÅ‰õΩ =KÕÛ Ô~_£ +¨~üìû#∞ „QÍ=∂Å #∞O_ç `«iq∞H˘\ÏìeûOk — QÍ „a\©+π L#fl`åkèHÍ~°∞Å∞ „QÍ=∂kè<Õ «Å‰õΩ ÖËYÅ∞ ~å™ê~°∞. Y∞^•–ÜÕ∞

–d^Œ‡`üQÍ~ü HÍ~°ºHõ~°ÎÅ∞ JâßOux ã¨$+≤ì™êÎ~°x Ç≤ÏOã¨#∞ „¿Ñˆ~Ñ≤™êÎ~°x ^Œ∞„+¨ÊKå~°O™êyOKå~°∞.

D q^èŒOQÍ "åÜ«Ú=º ãïÇ¨Ï^Œ∞Ì ~åROÖ’x „Ñü „QÍ=∂xH˜ qã¨ÎiOz#Y∞^•–ÜÕ∞–d Œ‡ üQÍ~üÅ „áê|ÖÏºxfl «yæOKÕO Œ∞‰õΩ „Ñ¨Éèí∞ «fiO Ô~O_»∞ ãÖ= «û~åÅ áê@∞

„‰õÄ~°"≥∞ÿ# K«~°ºÅ‰õΩ áêÅÊ_çOk. Y∞^•–ÜÕ∞–d^Œ‡`üQÍ~ü HÍ~°ºHõ~°ÎÅ#∞ "≥O\Ï_ç "Õ\Ï_çK«OÑ¨_®xH˜ Ãã·x‰õΩÅ‰õΩ, áÈbã¨∞Å‰õΩ „Ñ¨Éèí∞ «fiO J#∞=∞uzÛOk. D q+¨Ü«∂xfl „Ñ¨=ÚY

~°K«~Ú « Mohammed Yunus F "åºãÖÖ’, ' Z„~° K˘HÍ¯Å Œà◊O — "åix «∞áêH˜ À"Õ\Ï_»@O D ~åROÖ’x „a\©+π Ãã·x‰õΩÅ‰õΩ XHõ „H©_». XHõ qÖÏã¨ HÍ~°º„Hõ=∞=∞x,¿Ñ~˘¯<åfl_»∞. D ã¨=∂Kå~åxfl ÉèÏ~° « Õâ◊OÖ’ Ñ¨~°º\Õz# XHõ J"≥∞iHõ<£ ~°K«~Ú « ‰õÄ_®,Gunning the Red Shirts was popular sport and pastime of the British forces in theprovince — Jx ™êHõ∆ºq∞KåÛ_»x "åºãÖÖ’ Ü« #∞ãπ ≥eáê_»∞.

âßã¨<ÀÅ¡OÑ¶∞# q~°=∞ – Ñ¨Ù#ó„áê~°OÉèíOQÍOnè–Wifi<£Å =∞ èŒŒº# ‰õΩki# XÑ¨ÊO ŒO =Å# âßã¨<ÀÅ¡OÑ¶∞# L Œº=∂xfl

q~°q∞OKå~°∞. D L Œº=∞ HÍÅOÖ’ JÔ~ã¨∞ì KÕã≤# <åÜ«∞‰õΩÅO Œi`Àáê@∞QÍ MÏ<£ J|∞ÌÖò

QÆá¶ê~ü MÏ<£#∞ „a\©+π „Ñ¨Éèí∞`«fiO q_»∞^ŒÅ KÕã≤Ok. *ˇ·Å∞ #∞O_ç q_»∞^ŒÅ HÍQÍ<Õ,

„QÍ=∂aè=$kú g∞ Œ PÜ«∞# Œ$+≤ì ™êiOKå~°∞. „QÍ=∂Å ÑÙ#ifl~å‡OHÀãO Hõ$+≤ ™êyOKåÅx

Y∞^•–ÜÕ∞–d Œ‡ üQÍ~üÅ#∞ HÍ~Àº#∞‡Y∞Å#∞ KÕ™ê~°∞. ~ÀA‰õΩ HõhãÖ 25 "≥∞ÿà◊§ "Õ∞~°‰õΩ

#_»Hõ ™êyã¨∂Î „Ñ¨[Å`À ãÖ|O^è•Å#∞ Ñ¨\˜+¨ìO KÕã¨∞‰õΩO@∂, ™ê=∂lHõ–~å[H©Ü«∞

Ñïã≤÷`«∞Å Ñ¨@¡ J=QÍÇ¨Ï# Hõeæã¨∂Î, „Ñ¨[Å#∞ K≥·`«#º=O`«∞efl KÕÜ«∞™êQÍ~°∞. ÉÏxã¨

|O èŒ<åÅ #∞O_ç =∂ «$ Õâßxfl q=ÚHõÎO KÕÜ«∞@O`Àáê@∞QÍ, „Ñ¨[Å#∞ PHõe, ¿Ñ ŒiHõO

#∞O_ç ^Œ∂~°O KÕÜ«∞@O ‰õÄ_® Y∞^•–ÜÕ∞–d^Œ‡`üQÍ~ü ãÖã¨÷ ÅHõ∆º=∞x „Ñ¨Hõ\ÕKå~°∞.

"åÜ«∞=º ãïÇ¨Ï^Œ∞Ì ~åROÖ’x Ñ¨~îå<£ „Ñ¨*ÏhHõO Jaè=$kúH˜ z#fl`«~°Ç¨ Ñï„â◊=∞Å∞,

"åºáê~åÅ∞ x~°fiÇ≤ÏOKåÅx, JO Œ∞‰õΩ «QÆæ@∞ìQÍ ™êO„Ñ^•Ü«∞Hõ áÈ~å\ÏÅ∞, „a\©+π Ãã·#ºOÖ’

KÕ~°@O =∂<åÅx, =$`«∞ ÎÅ#∞–=º=™êÜ«∞Hõ Ñ¨^Œ ú`«∞Å#∞ P^è Œ∞hHõiOK«∞HÀ"åÅx

L^ÀƒkèOKå~°∞.

ã¨=∂[ x~å‡OÖ’ =∞Ç≤Ïà◊‰õΩ ã¨=∂# ™ê÷#O HõeÊOKåÅx HÀ~å~°∞. Y∞~å<£

„QÆO äŒO P ÕâßÅ#∞, =∞Ç¨Ï=∞‡ £ „Ñ¨=HõÎ PK«iOz K«∂Ñ≤# Ñ¨ ŒÌ «∞Å#∞ ã¨„Hõ=∞OQÍ J~°÷O

KÕã¨∞HÀHõáÈ=@O =Å# ¢ã‘ÎÅ g∞^Œ Ñ¨Ù~°∞+¨µÅ∞ JkèHõº`« „Ñ¨^Œi≈ã¨∞Î<åfl~°x „Ñ¨Hõ\ÕKå~°∞.

¿ãfiKåÛù ÉèÏ`«~° ^Õâ◊OÖ’ =∂„`«"Õ∞ Ñ¨~îå<£ „Ñ¨[Å JÉèí∞º#flu ™ê^èŒº=∞x, JO^Œ∞=Å#¿ãfiKåÛù–™êfi «O„`åºÅ HÀãÖ ™êQÆ∞ «∞#fl *ÏfÜ≥∂ Œº=∞O`À Ñ¨~îå<£ ‰õΩ@∞OÉÏÅ∞ Ü«∂= «∞Î

ÉèÏQÆ™êfi=ÚÅ∞ HÍ"åÅx, `åºQÍÅ‰õΩ ã≤ ŒúO HÍ"åÅx HÀ~å~°∞. âßOu, ã¨Ç¨Ï#O,JÇ≤ÏO™ê=∂~åæÖ’ „a\©+π =ºuˆ~Hõ áÈ~å\ÏÅ#∞ ZÖÏ ã¨∞ãÖÑ¨#flO KÕÜ«∂Ö’ L^Àƒkèã¨∂Î, ™êOã¨ $uHõ

HÍ~°º„Hõ=∂Å#∞ x~°fiÇ≤Ïã¨∂Î „Ñ¨[ÅÖ’ Y∞^•–ÜÕ∞– d Œ‡ üQÍ~ü ãÖã÷ „Ñ¨Kå~°O ™êyOzOk.

âßã¨<ÀÅ¡OÑ¶∞<À Œº=∂xfl xeÑ≤"ÕâßHõ 1931 =∂iÛ 31# Hõ~åpÖ’ JdÅÉèÏ~°`« HÍO„ÔQãπ ã¨=∂"Õâ◊O [iyOk. D ã¨=∂"Õâ◊O QÍOkè–Wifi<£Å XÑ¨ÊO^•xfl

P"≥∂kOzOk. Y∞^•–ÜÕ∞–d Œ‡ üQÍ~ü ã¨Éèí∞ºÅ`À Hõeã≤ J|∞ÌÖò QÆá¶ê~ü MÏ<£ `˘e™êiQÍHÍO„ÔQãπ ã¨=∂"ÕâßÅ‰õΩ Ç¨[~°Ü«∂º~°∞. QÍOnèr ÉÏ@# «∞.K«. «Ñ¨ÊHõ #_»∞ã¨∂Î, JÑ¨Ó~°fi

`åºQÍÅ`À #∂ «# K«i„ «#∞ ã¨$+≤ìOz# Y∞^•–ÜÕ∞–d Œ‡ üQÍ~ü ã¨Éèí∞ºÅ‰õΩ Ñ¶∞# ™êfiQÆ «OÅaèOzOk. D ãÖ Œ~°ƒùOQÍ Y∞^•–ÜÕ∞–d Œ‡ üQÍ~ü ãÖã÷#∞ *ÏfÜ«∞ HÍO„ÔQãπ J#∞|O èŒ

ãÖã÷QÍ ãïÇ¨Ï Œ∞Ì QÍOnè „Ñ¨Hõ\ÕKå~°∞. D ã¨=∂"ÕâßÅÖ’ Y∞^•–ÜÕ∞–d Œ‡ üQÍ~°∞¡ K«Hõ x„Hõ=∞tHõ∆`À ÉÏ èŒº «Å#∞ x~°fiÇ≤ÏOz <åÜ«∞‰õΩÅ „Ñ¨â◊Oã¨Å#∞ á⁄O^•~°∞.

Œ=∞#HÍO_» Ñ¨Ù#:„áê~°OÉèíO1931 U„Ñ≤ÖòÖ’ Wifi<£ ™ê÷#OÖ’ "≥·„âß~ÚQÍ "≥e¡OQ∑@<£ =KåÛ_»∞. J`«_»∞

=pÛ~åQÍ<Õ QÍOnè–Wifi<£Å X_»O|_çÖ’x +¨~° «∞Å#∞ LÅ¡OÑ¶≤∞Oz JÔ~ã¨∞ìÅ∞, x¿+ è•Å∞

qkèã¨∂Î, Œ=∞#HÍO_»#∞ „áê~°OaèOKå_»∞. ÉèÏ~° « Õâ◊ "åºÑÎOQÍ „áê~°OÉèí"≥∞ÿ# Œ=∞#HÍO_»

"åÜ«∞=º ãïÇ¨Ï^Œ∞ÌÅ‰õÄ "åºÑ≤OzOk. Y∞^•–ÜÕ∞–d^Œ‡`üQÍ~°¡ g∞^Œ Ç≤ÏO™êHÍO_»

„Ñ¨[fiie¡Ok. ãïÇ¨Ï^Œ∞Ì QÍOnèx JÔ~ã¨∞ìKÕâß~°∞. 1932Ö’ âßã¨<ÀÅ¡OÑ¶¨∞#O Ñ¨Ù#ó

„áê~°OÉèí"≥∞ÿOk. Y∞^•–ÜÕ∞–d^Œ‡`üQÍ~üÅ∞ „Ñ¨Éèí∞`«fi âßã¨<åÅ LÅ¡OÑ¶¨∞# L^Œº=∂xfl

Ñ¨Ù#~°∞^ŒúiOKå~°∞. D "Õ∞~°‰õΩ Ñïã≤÷`«∞Å∞ f„=™ê÷~ÚH˜ KÕ~°∞HÀQÍ<Õ, ãïÇ¨Ï^Œ∞Ì QÍOnèx,

PÜ«∞# ™È Œ~°∞_»∞ _®Hõì~ü MÏ<£ ™êÉò#∞, =O ŒÖÏk HÍ~°ºHõ~°ÎÅ#∞ „Ñ¨Éèí∞ «fiO *·Å∞ áêÖËã≤Ok.

z=~°‰õΩ 1934Ö’ QÆá¶ê~üMÏ<£#∞ "åÜ«∞=º ãïÇ¨Ï Œ∞Ì „áêO`åÅ #∞O_ç |Ç≤Ï+¨ iOzOk.

D ãÖ^Œ~°ƒùOQÍ ÉÁOÉÏ~ÚÖ’ [iy# JdÅ ÉèÏ~°`« HÍO„ÔQãπ =∞Ç¨ã¨ÉèíÅ‰õΩ

J|∞ÌÖò QÆá¶ê~ü MÏ<£ Ç¨[~°Ü«∂º~°∞. D ã¨=∂"ÕâßÅÖ’ PÜ«∞##∞ HÍO„ÔQãπ J èŒŒºHõ∆ ™ê÷#O

ã‘fiHõiOKåeûOkQÍ ã¨=∂"Õâ◊O HÀiOk ' ..<Õ#∞ Ãã·x‰õΩ_»#∞ rq`åO «O Ãã·x‰õΩ_Õfl. [#~°ÖòÇ¨ÏŸ^•Ö’ QÍ‰õΩO_® Ãã·x‰õΩ_»∞QÍ<Õ =∞~°ÕK«_»O <å‰õΩ W+ìO..—, JO@∂ *ÏfÜ«∞ HÍO„ÔQãπ

„Ñüáê Œ##∞ MÏ<£ J|∞úÖò QÆá¶ê~ü MÏ<£ ã¨∞xfl «OQÍ u~°ã¨ iOKå~°∞. (..I appreaciatethe friends who have started this move, but let me declare, as I have done overand over again, that I am only a humble soldier and it is my ambition to end mydays not as a general but as a soldier..) QÆ «O`À ÑÅ∞=∂~°∞¡ J#fl@∞ìQÍ<Õ, „Ñ[Å‰õΩ

¿ã=ÅOkOKÕ ™ê=∂#º HÍ~°ºHõ~°ÎQÍ<Õ PÜ«∞# LO_çáÈÜ«∂~°∞ «Ñ¨Ê ZÑ¨C_»∂ ‰õÄ_® JkèHÍ~°Ñ¨QÍæÅ#∞ ã‘fiHõiOK«ÖË Œ∞. PÜ«∞# „áê~°OaèOz# ãÖã÷ÅÖ’ ‰õÄ_® J„QÆ™ê÷<åÅ#∞ KÕÑ¨@ìÖË Œ∞.

Ñ¨Å∞ #QÆ~åÅ∞, Ñ¨@ìÏÅ∞ Ñ¨~°º\˜ã¨∂Î *Ïu ã¨"≥∞ÿHõº`«, ¿ãfiKåÛù–™êfi`«O„`åºÅ ™ê^èŒ#J=ã¨~åÅ#∞ q=iã¨∂Î, „Ñ¨[Å#∞ L Œº=∞kâ◊QÍ HÍ~Àº#∞‡Y∞Å#∞ KÕÜ«∞_®xH˜ x~°O «~°O

„â◊q∞OK«™êQÍ~°∞. P „Ñ¨Ü«∞`åflÅ#∞ qÑ¶ÅO KÕÜ«∞_®xH˜ „Ñ¨Éèí∞ «fiO ‰õΩ„@ Ñ¨xflOk. 1935

EÖ· =∂ãÖÖ’ JÔ~ã¨∞ìKÕã≤ "åÜ«∞=º ãïÇ¨Ï Œ∞Ì ~åROÖ’H˜ PÜ«∞# „Ñ¨"Õâßxfl =∞~À=∂~°∞

x¿+kèOzOk. P `«~°∞"å`« PÜ«∞# 1936Ö’ q_»∞^ŒÅ J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© x¿+^èŒO =∂„`«O

J=∞Å∞Ö’ LO_»@O`À "åÜ«∞=ºãïÇ¨Ï^Œ∞Ì ~å„+¨ìOÖ’ „Ñ¨"ÕtOKÕ J=HÍâ◊O ÖË#O^Œ∞#

147 148

ÉèÏ~°`« ™êfi`«O„`Àº^Œº=∞O–=Úã≤¡O „Ñ¨*ÏáÈ~å\ÏÅ∞ ã¨Ü«∞º £ #j~ü JÇ¨Ï=∞‡ £¿ã"å„QÍOÖ’ LO_çáÈÜ«∂~°∞.

=Úã≤¡O bQ∑#∞ =∞\ìHõiÑ≤Oz# MÏ<£ ™È Œ~°∞Å∞JO «~å˚fÜ«∞ ÑïÏ=∂Å∞, ÉèÏ~°fÜ«ÚÅÖ’ =ºHõÎ=∞=Ù «∞#fl ¿ãfiKåÛù– ™êfi «O„ «º

HÍOHõ∆Å Ñ¶e «OQÍ 1935Ö’ „a\©ãπ „Ñ¨Éèí∞ «fiO ÉèÏ~° « „Ñ¨Éèí∞ «fi K«\Ïìxfl ~°∂á⁄OkOzOk.

D K«@ìO „Ñ¨HÍ~°OQÍ ~å¢ëêìÅÖ’ ZxflHõÅ x~°fiÇ¨Ï‰õΩ „Ñ¨Éèí∞ «fiO Ñ¨Ó#∞‰õΩOk. D "Õ∞~°‰õΩ

"åÜ«∞=º ãïÇ¨Ï Œ∞Ì ~åROÖ’ ZxflHõÅ‰õΩ HÍO„ÔQãπ áêsì Ñ¨ÓiÎ™ê÷~Ú ã¨<åflÇ¨Å∞ KÕÜ«∞™êyOk.

1937 [#=iÖ’ [iy# ZxflH õÅÖ’ MÏ< £ ™È^ Œ~ ° ∞Å =∂~ ° æ^ Œ~ ° ≈H õ` « fiOÖ’

Y∞^•–ÜÕ∞–d Œ‡ üQÍ~üÅ∞ ZxflHõÅ „Ñ¨Kå~åxfl „Hõ=∞tHõ∆Å`À x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞. MÏ<£ ™È Œ~°∞Å

qt+ì =ºHÎ åfiÅ =Å#, Y∞^•–ÜÕ∞ –d Œ‡ üQÍ~üÅ Hõ$+≤=Å# HÍO„ÔQãπ áêsì Ñ¶∞#q[Ü«∞O

™êkèOzOk. =Úã≤¡OÅ‰õΩ `å<Õ „ÑüxkèQÍ „Ñ¨Hõ\ÕK«∞‰õΩO@∞#fl =Úã≤¡O bQ∑ =∞\ìHõizOk.

_®Hõì~ü MÏ<£™êÉò "åÜ«∞=º ãïÇ¨Ï Œ∞Ì ~å¢ëêìxH˜ ˘e =ÚYº=∞O„uQÍ ÉÏ èŒº «Å#∞ KÕÑ¨\Ïì~°∞.

P `«~°∞"å`« P~°∞ ãÖ=`«û~åÅ áê@∞ ã¨fi[#∞Å‰õΩ ^Œ∂~°OQÍ LO_çáÈ~Ú#

QÆá¶ê~üMÏ<£ "åÜ«∞=º ãïÇ¨Ï^Œ∞Ì ~å¢ëêìxH˜ KÕ~°∞‰õΩx x~å‡Ï`«‡Hõ HÍ~°º„Hõ=∂ÅÖ’

x=∞QÆfl=∞Ü«∂º~°∞. D ãÖ^Œ~°ƒùOQÍ<Õ "åÜ«∞=º ãïÇ¨Ï^Œ∞Ì ~åROÖ’ Ñïã≤÷`«∞Å#∞,Y∞^•–ÜÕ∞–d^Œ‡`üQÍ~üÅ HÍ~°º„Hõ=∂Å QÆ∞iOz `≥eÜ«∞*ËÜ«∞_®xH˜ =∞Ç¨`å‡QÍOnèx

"åÜ«∞=º ãïÇ¨Ï Œ∞Ì ~å¢ëêìxH˜ PÇ¨fixOKå~°∞. P PÇ¨fi#OÃÑ· QÍOnèr "åÜ«∞=º ãïÇ¨Ï Œ∞Ì~å¢ëêìxfl ãÖ^Œi≈OKå~°∞. Y∞^•–ÜÕ∞–d^Œ‡`üQÍ~üÅ#∞ ¿ã"å„QÍO‰õΩ PÇ¨fixOz „QÍ=∞

Ñ¨Ù#ifl~å‡ HÍ~°º„Hõ=∂Å QÆ∞iOz, „áê^äŒq∞Hõ q^Œº, Ñïã¨~åÅ∞–"å`å=~°O, P~ÀQÆºq+¨Ü«∂Å QÆ∞iOz ≥Å∞ã¨∞HÀ"åeûOkQÍ HÀ~å~°∞. D JOâ◊O g∞ Œ =∞iO « „â◊ Œú =Ç≤ÏOz#

QÆá¶ê~üMÏ<£ ÃÑëê=~ü ã¨g∞áê#QÆÅ ã¨~åÌ~ü Ü«∂Éò (Sardar Yab) Ö’ ãÖã÷ „Ñ¨ è•# HO„^•xfl

U~åÊ@∞KÕã≤, P kâ◊QÍ „Ñ¨ ÕºHõ Hõ$+≤ „áê~°OaèOKå~°∞.

H˜fi\ò WO_çÜ«∂ L Œº=∞O1942Ö’ H˜fi\ò WO_çÜ«∂ (Quit India) L Œº=∂xH˜ QÍOnèr Ñ≤Å∞Ñ¨ÙxKåÛ~°∞.

D Ñ≤Å∞Ñ¨Ù#∞ JOkÑ¨ÙK«∞Û‰õΩ#fl Y∞^•–ÜÕ∞–d^Œ‡`üQÍ~ü HÍ~°ºHõ~°ÎÅ∞ "åÜ«∞=º ãïÇ¨Ï^Œ∞Ì

~åROÖ’ q[$OaèOKå~°∞. D ãÖ^Œ~°ƒùOQÍ<Õ ~å¢ëêìÅÖ’x HÍO„ÔQãπ =∞O„u=~åæÅ∞

~år<å=∂Å∞ ã¨=∞iÊOKå~Ú. _®Hõì~ü MÏ<£™êÉò ‰õÄ_® ~år<å=∂ KÕã≤ =∞O„u=~åæxfl

~° Œ∞ÌKÕâß~°∞. D ãÖ Œ~°ƒùOQÍ QÍOnèr "Do or Die" x<å ŒO WKåÛ~°∞. D x<å ŒO`À

ã¨∂ÊùiÎ á⁄Ok, "åÜ«∞=º ãïÇ¨Ï^Œ∞Ì ~åRO q[$OaèOzOk. „a\©+π ~°Ç¨Ïã¨º áÈbã¨∞Å∞

QÆá¶ê~ü MÏ<£#∞ h_»ÖÏ "≥O\Ï_»™êQÍ~°∞. D ™êi PÜ«∞##∞ JÔ~ã¨∞ì KÕÜ«∞_®xH˜ ÉèíÜ«∞Ñ¨_ç#

„Ñ¨Éèí∞ «fiO H˘ «Î «~°Ç¨QÍ =º=Ç¨ÏiOK«™êyOk. PÜ«∞# ZHõ _»‰õΩ "≥o§<å, ZHõ _» ã¨=∂"Õâ◊O

ÃÑ\ì áêÅ‰õΩÅ#∞ q=∞i≈Oz<å JÔ~ã¨∞ì KÕã≤, JHõ _ç #∞O_ç PÜ«∞##∞ «~°eOz, PÜ«∞#

ã¨fiã÷ÅOÖ’ q_çzÃÑ@ì_»O Ñ¨xQÍ ÃÑ@∞ì‰õΩOk. D Ñ¨ Œú «∞Å‰õΩ qã≤yáÈ~Ú# J|∞ÌÖò QÆá¶ê~ü

MÏ<£ Kå~üã¨ •Ì „QÍ=∂xH˜ K≥Ok# Y∞^•–ÜÕ∞–d Œ‡ üQÍ~üÅ`À HõÅã≤ =∞~åÌ<£Ö’x „Ñ¨Éèí∞ «fi

HÍ~åºÅÜ«∂xfl K«∞@∞ì=Ú\Ïì~°∞. XHõi KÕ «∞Å#∞ =∞~˘Hõ~°∞ ãÖÔHà◊§ÖÏ ayOz Ñ¨@∞ìH˘x

HÍ~åºÅÜ«∞O "≥·ÑÙ =ÚO Œ∞‰õΩ ™êy# HÍ~°ºHõ~°ÎÅ#∞ q_»Q˘\ÏìÅx áÈbã∞Å∞ Ju •~°∞OQÍ

H˘\Ïì~°∞. â◊s~°=∞O`å ~°HõÎã≤HõÎO J=Ù «∞<åfl, „áêÏÅ∞ HÀÖ’ÊÜÕ∞O « ^•~°∞OQÍ áÈbã¨∞Å∞

Ç≤ÏOã≤ã¨∞Î<åfl =Ú#∞‡O Œ∞‰õΩ ™êQÆ∞ «∂ HÍ~°ºHõ~°ÎÅ∞ <ÕÅH˘iyáÈÜ«∂~°∞ «Ñ¨Ê q_ç=_»ÖË Œ∞,

HõÅ|_»ÖË^Œ∞, „áêÉèíÜ«∞O`À áêiáÈÖË^Œ∞. z=~°‰õΩ J|∞ÌÖò QÆá¶ê~ü MÏ<£#∞ JÔ~ã¨∞ì KÕã≤

ÉèíÜ«∞OHõ~° <Õ~°ã¨∞÷Å‰õΩ xÅÜ«∞"≥∞ÿ# Ç¨ÏiÑ¨Ó~ü *·Å∞‰õΩ ÑÖáê~°∞.

„a@<£Ö’ áêÅHõÑ¨Hõ∆O =∂iOk. P Ñïã≤ú`«∞Å „Ñ¨ÉèÏ=O ÉèÏ~°`«^Õâ◊O g∞^Œ

ã¨Ê+¨ìOQÍ HõxÊOzOk. JO`«‰õΩ =ÚO^Œ∞ JÔ~ã¨∞ì KÕã≤# "å~°O^Œix 1945 =∂iÛÖ’

q_»∞ ŒÅ KÕ™ê~°∞. _®Hõì~ü MÏ<£ ™êÉò =∞m¡ =ÚYº=∞O„u JÜ«∂º~°∞. „a@<£Ö’x #∂ «#

ÖË|~ü áêsì „Ñ¨Éèí∞`«fiO ÉèÏ~°`«^ÕâßxH˜ ™êfi`«O„`«ºO „Ñ¨Hõ\ÕK«_®xH˜ ã≤^Œú ÌÑ¨_çOk. P

ã¨=∞Ü«∞OÖ’ áêH˜™êÎ<£ U~åÊ@∞‰õΩ JdÅ ÉèÏ~° « =Úã≤¡O bQ∑ #_»∞OHõ\ìOk. áêH˜™êÎ<£

U~åÊ@∞, ÉèÏ~° « qÉèí[##∞ J|∞ÌÖò QÆá¶ê~ü MÏ<£ YO_çOKå~°∞. =∞Ç¨Ï=∞‡ £ Pb l<åfl

„ÑüáêkOz# kfi*Ïu ã≤ •ÌO`åxfl uÑ≤ÊH˘\Ïì~°∞. kfi*Ïu ã≤ •ÌO`åxH˜ ã¨=∂ è•#OQÍ

=∂\Ï¡_»∞ «∂ ~å#∞#fl Ñïã≤÷ «∞Å#∞ QÆ∞~°∞ÎKÕã¨∂Î, QÆá¶ê~ü MÏ<£ Ñ¨Å∞ ÃÇÏK«ÛiHõÅ∞ KÕ™ê~°∞.

''...ÉèÏ~°`«^Õâ◊=∞O`å XˆH *Ïu. Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ∞, =Úã≤¡OÅ∞, JO^Œ~°∂ HõÅã≤ XˆH *Ïu.

H˘xfl ~å„ëêìÅÖ’ Ç≤ÏO Œ∞=ÙÅ∞ ˆH=ÅO JÅÊãÖMÏº‰õΩÅ∞. H˘xfl ~å„ëêìÅÖ’ =Úã≤¡=ÚÅ∂

JO`Õ. W"Õ ^Ò~°˚<åºÅ∞ W`«~° „áêO`åÅÖ’#∂ `«@ã≤÷¿ãÎ JkèHõ ãÖMÏº‰õΩÅ∞ JÅÊ

ãÖMÏº‰õΩÅ#∞ =∞@∞ìÃÑ\ì L Œºq∞¿ãÎ *Ïu J èÀQÆu áêÅ=Ù «∞Ok. =∞#O Õ~°∞HÀÖË#O «QÍ

^•ã¨ºOÖ’ z‰õΩ¯‰õΩáÈ`åO...—— Jx PÜ«∞# J<åfl~°∞. PÜ«∞# „Ñ¨ãÖQÍÅÖ’x ™ê~åOâßxfl

t~À^è•~°ºOQÍ ã‘fiHõiOz# Y∞^•–ÜÕ∞–d^Œ‡`üQÍ~ü HÍ~°ºHõ~° ÎÅ∞ ÉèÏ~°`« qÉèí[##∞

=ºuˆ~HÕKå~°∞. =Úã≤¡O bQ∑ ~å[H©Ü«∂Å#∞ ZO_»QÆ_»∂Î „Ñ¨Kå~° HÍ~°º„Hõ=∂Å#∞ L èŒŒ$ «O

KÕ™ê~°∞.

D Ñïã≤÷`«∞ÅÖ’ =Úã≤¡O bQ∑ 1946 PQÆã¨∞ì 16 = `Õk# „Ñ¨`«ºHõ∆K«~°º‰õΩ

Ñ≤Å∞xzÛOk. D Ñ≤Å∞Ñ¨Ù Ñ¶e «OQÍ Ç≤ÏO Œ∂–=Úã≤¡OÖ =∞ èŒº ÉèÏs Z «∞Î# Ç≤ÏO™êHÍO_»

KÀ@∞ KÕã¨∞‰õΩOk. D Ç≤ÏO™êHÍO_»#∞ x~ÀkèOz, Ç≤ÏO Œ∂–=Úã≤¡OÅ =∞ èŒº# ™ê=∞~°ã¨º

"å`å=~°O <≥ÅH˘ÅÊ_®xH˜ Y∞^•–ÜÕ∞ –d^Œ‡`üQÍ~ü Å∞ Hõ$+≤ „áê~°OaèOKå~°∞. J@∞

=Úã≤¡OÅÖ’ W@∞ Ç≤ÏO Œ∞=ÙÅÖ’#∞ =∞ « Œ∞~°Ç¨ÏOHÍ~° ~å[H©Ü«∞ â◊‰õΩÎÅ∞ q[$OaèOKå~Ú.

P â◊‰õΩÎÅ#∞ J Œ∞Ñ¨Ù KÕÜ«∞_®xH˜ Y∞^•–ÜÕ∞–d^•‡ ü QÍ~°∞¡ JÇ≤ÏOã¨<Õ PÜ«Ú èŒOQÍ èŒiOz

~°OQÆOÖ’H˜ kQÍ~°∞. Ñïã≤÷ «∞Å∞ KÕ*Ï~°‰õΩO_® Hõ$+≤ KÕã≤, =∞~À=∂~°∞ JÇ≤ÏO™ê ã≤ è•ÌO «

Ñ¨Ù<å^Œ∞Å#∞ Ñ¨\˜+¨ì Ñ¨~åÛ~°∞. D ãÖ^Œ~°ƒùOQÍ ãïÇ¨Ï^Œ∞Ì QÍOnè Ñ¨Å∞ „áêO`åÅÖ’

=∂\Ï¡_»∞ «∂, '...Ç≤ÏO Œ∂™ê÷<£ <Õ_»∞ L<å‡ Œ xÅÜ«∞"≥∞ÿáÈ~ÚOk. =∞# Wà◊§‰õΩ =∞#"Õ∞

xÑ¨ÙÊ JO\ÕK«∞HÀ=_»O K«∂_»QÍ, <å Ç¨Ï$ ŒÜ«∞O â’HõO`À „ Œq™ÈÎO Œx...— JO@∂ ÉÏ èŒ#∞

=ºHõÎO KÕ™ê~°∞. =∞~˘HõKÀ@ =Úã≤¡OÅ#∞ L ÕÌtã¨∂Î '...W™ê¡O =∞ « èŒ~å‡Å∞ „Ñ¨ÑÖK«OÖ’

149 150


ÔHÖÏ¡ ã¨Ç¨Ï<åxH˜ w@∞~åà◊§ =O\˜=¨x g∞~°∞ „QÆÇ≤ÏOK« HÀ~°∞`«∞<åfl#∞. =∞#O x["≥∞ÿ#

=Úã≤¡=ÚÅ"Õ∞ J~Ú`Õ, ™È^Œ~°∞Å =∞^èŒº D ã¨Ç¨Ï#ÉèÏ"åxfl =∞iO`«OQÍ Ñï"åºÑ¨ÎO

KÕÜ«∞_®xH˜ â◊HÎ =OK«# ÖË‰õΩO_® Hõ$+≤ KÕÜ«∞=Öˇ. <Õ_»∞ =Úã≤¡OÅ HõO>Ë W «~°∞ÖË Z‰õΩ¯=

ã¨Ç¨Ï#O K«∂Ñ¨Ù «∞#fl@∞¡ qk «=∞=Ù «∞Ok. =∞#Ö’x D «Ñ¨ÙÊ#∞ ãïk Œ∞ÌH˘x x["≥∞ÿ#

=Úã≤¡=ÚÅ∞ HÍ=eûLO Œ..— x ã¨ÅÇ¨ WKåÛ~°∞.

*Ïu „âıÜ≥∂aèÖÏ+≤ ãïÇ¨Ï Œ∞Ì QÍOnè "å˜ J~°º ~À Œ# J~ÚºOk. ãïÇ¨Ï Œ∞Ì

~å„ëêìÅÖ’ =∞ « HõÅÇ¨Å∞ „Ñ¨[fiiÖÏ¡~Ú. JkèHÍ~° ^•Ç¨ÏO`À JÖÏ¡_çáÈ «∞#fl =º‰õΩÎÅ∞–

â◊‰õΩÎÅ∞ «=∞ ™êfi~°ú „Ñ¨Ü≥∂[<åÅ HÀãÖ =∞ « ÉèÏ"åÅ#∞ Ô~K«ÛQ˘\Ïì~°∞. „Ñ¨[Å#∞ L<å‡ ŒOÖ’

Ñ¨_Õ™ê~°∞. ÉèÏ~° « qÉèí[# «Ñ¨Ê =∞~˘Hõ =∂~°æOÖË Œx ÉèÏqOKÕ@∞ì KÕâß~°∞. D ãÖ Œ~°ƒùOQÍ

PÜ«∞# =∂\Ï¡_»∞`«∂, '...=∞# ^Õâ◊ K«i„`«Ö’ Wk J`«ºO`« H˜¡+¨ì ã¨=∞Ü«∞O. ^Ò~°˚#ºO

ã¨~°fi™ê^è•~°=∞~ÚOk. =∞#Ö’ J<Õ‰õΩÅO =∂#=`«fiO HÀÖ’ÊÜ«∂=Ú. =∞#O

J<åQÆi‰õΩÅ"≥∞ÿ<å=Ú. ãïÇ¨Ï Œ∞ÌÅÖ’ QÍx, W «~°„`åQÍh, <å ™È Œ~°∞Å#∞ J<åQÆiHõ =∂~°æO

#∞Oz «Ñ≤ÊOK«_®xH˜, <å HÍÖÏxfl, â◊HÎx JO «\˜h qxÜ≥∂y™êÎ#∞. <å‰õΩ =Úã≤¡O bQ∑ À

QÍh, „a\©+π L^ÀºQÆ∞Å`À QÍh «QÍ^• Ug∞ ÖË Œ∞. Ñ¨~îå#∞Å∞ W «~°∞ÅO Œ~°∞ ‰õÄ_®

Ñ¨~å~Ú "åi áêÅ# #∞Oz q=Ú‰õΩÎÅ=Ú HÍ=_»"Õ∞ <å „Ñ¨QÍ_è» "åOKè«...— Jx „Ñ¨Hõ\ÕKå~°∞.

1946 z=iÖ’ cÇ¨~ü ~åROÖ’x <ÒMÏoÖ’ [iy# =∞ « HõÅÇ¨Å ãÖ Œ~°ƒùOQÍ =∞ «

™ê=∞~°™êºxfl <≥ÅH˘ÖËÊO^Œ∞‰õΩ "≥o§ =zÛ# PÜ«∞# Y∞^•–ÜÕ∞–d^Œ‡`ü QÍ~ü HÍ~°ºHõ~°ÎÅ

ã¨ÉèíÖ’ „Ñ¨ãÖyã¨∂Î, '...=∞# „Ñ≤Ü«∞ «=∞ =∂ «$Éèí∂q∞H˜ Jyæ ÃÑ\ÏìÅx Ü«∞uflOKÕ "åix

f„=OQÍ ÃÇÏK«Ûiã¨∞ÎÎ<åfl#∞. "å~°∞ [fieOÑ¨KÕ¿ã D PyflH˜ "åˆ~ JÇ¨ïu J~ÚáÈ`å~°∞.

=∞ « ˆHO„^•Å‰õΩ xÑ¨ÙÊ ÃÑ@ì_»O ^•fi~å#∞, J=∂Ü«∞‰õΩÅ#∞ K«OÑ≤ ^ÀK«∞HÀ=_»O ^•fi~å#∞

W™ê¡O =∞`åxfl g~°∞ Z\Ïì ¿ãqOK«∞HÀQÆÅ~À ≥eÜ«∞~å‰õΩO_® L#flk...— J<åfl~°∞.

ÉèÏ~° « qÉèí[# „Ñ¨=∂^•xfl ã¨Ê+ìOQÍ „QÆÇ≤ÏOz# PÜ«∞# =∞ «O ¿Ñ~°∞`À qÉèí[#

HÀ~°∞‰õΩO@∞#fl =Úã≤¡ObQ∑ <åÜ«∞‰õΩÅ Z`«∞ÎÅ#∞ „Ñ¨[Å‰õΩ q=iã¨∂Î , '...KåÅ q+¨=∞

Ñïã≤÷ «∞ÅÖ’ L<åfl=Ú. JkèHÍ~°O «=∞ KÕ «∞Ö’¡Oz áÈ «∞O Œx „a\©+π JkèHÍ~°∞Å∞ "åi

J#∞Ü«∂Ü«ÚÅ∞ =º èŒ K≥O Œ∞ «∞<åfl~°∞. W™ê¡O ¿Ñi@ q∞=∞‡efl «Ñ¨ÙÊ ^À=Ö’ ÃÑ\ÏìÅx

H˘O^Œ~°∞ „Ñ¨Ü«∞uflã¨∞Î<åfl~°∞. =Ú#∞‡O^Œ∞ ~åÉ’ÜÕ∞ „Ñ¨=∂^•Å QÆ∞iOz q∞=∞‡efl

ÃÇÏK«ÛiOK«_»O <å qkè. J\Ï¡ KÕÜ«∞HõáÈ Õ =∂#=Ù_ç =ÚO Œ∞, ÉèíQÆ"å#∞x =ÚO Œ∞ <å

„Ñ¨=~°Î##∞ ã¨=∞iúÌOK«∞HÀÖËHõáÈ`å#∞. ÃÑ·QÍ =∞#ã¨∞û‰õΩ ã≤÷q∞ «O ‰õÄ_® LO_» Œ∞...— Jx

ãïÇ¨Ï^Œ∞Ì„áêO`åÅ „Ñ¨[Å#∞ J„Ñ¨=∞`«∞ÎÅ#∞ KÕ™ê~°∞. D „Ñ¨Ñ¨K«<åÅ#∞ P^Œ~°≈OQÍ#∞,

=∂~°æ Œ~°≈HõOQÍ ã‘fiHõiOz# Y∞^•–ÜÕ∞–d Œ‡ ü QÍ~°∞¡ „uHõ~° â◊√kú À âßOu ™ê=∞~°ã¨º

"å`å=~°O HÀãÖ, SHõº ÉèÏ~° «O HÀãÖ Z#ÖËx Hõ$+≤ KÕ™ê~°∞. J@∞ „a\©+π áêÅ‰õΩÅ,

W@∂ =Úã≤¡ObQ∑ HÍ~°ºHõ~° ÎÅ KÕ`«∞Ö’¡#∞ Éè íiOK«~åx Ç≤ÏOã¨Å‰õΩ, J==∂<åÅ‰õΩ

Y∞^•–ÜÕ∞–d^Œ‡`ü QÍ~ü HÍ~°ºHõ~°ÎÅ∞ |ÅÜ«∂º~°∞.

1946Ö’ [iy# ZxflHõÅÖ’ _®Hõì~ü MÏ<£ ™êÉò <Õ «$ «fiOÖ’x HÍO„ÔQãπ uiy

JkèHÍ~åxfl KÕÑ¨\ìOk. =Úã≤¡ObQ∑‰õΩ D ™êi ‰õÄ_» Ñ¨~å[Ü«∞O «Ñ¨ÊÖË Œ∞. 50 ™ê÷<åÅ‰õΩ

QÍ#∞, 32 ™ê÷<åÅ#∞ HÍO„ÔQãπ ÔQÅ∞K«∞‰õΩOk. Ñ~å[Ü«∞O, Ñ~åÉèí=O #∞O_ç HÀÅ∞‰õΩ<ÕO Œ∞‰õΩ

=Úã≤¡ObQ∑ ÉèÏ~°`« qÉèí[# Ü«∞`åflÅ‰õΩ LÑ≤i áÈã¨∂Î, JkèHÍ~° ^•Ç¨~°∞ÎÖˇ·# ~å[H©Ü«∞

<åÜ«∞‰õΩÅ#∞, "åºáê~°"Õ «ÎÅ#∞, |_®|_® ÃÑ@∞ì|_ç •~°∞Å#∞, Éèí∂™êfi=ÚÅ#∞ JkèHÍ~°O

– P^•Ü«∞O Pã¨~å K«∂Ñ≤Oz PHõ@∞ì HÀ™êyOk. POˆQ¡Ü«∂kèHÍ~°∞Å∞, áêÅ‰õΩÅ∞ ‰õÄ_»

=Úã≤¡ObQ∑‰õΩ q∞„ «∞Å∞QÍ =º=Ç¨ÏiOK«™êQÍ~°∞. qÉèí[# Jx"å~°ºO JxÊOKÕ Ñïã≤÷ «∞Å#∞

QÆ=∞xOz# ÉÏ^•¬ MÏ<£ zOuOK«™êQÍ~°∞.

QÆ∞O_≥ HÀ «‰õΩ QÆ∞Ô~·# QÆá¶ê~ü MÏ<£1947 "Õ∞ 1= Õk# ÉèÏ~° « *ÏfÜ«∞ HÍO„ÔQãπ Õâ◊ qÉèí[#‰õΩ ã¨∂„ «„áêÜ«∞OQÍ

JOwHõiOzOk. J#O`«~°O E<£ 3= `Õk# qÉèí[#‰õΩ ã¨=∞‡u `≥eÑ≤Ok. ÉèÏ~°`«

qÉèí[# f~å‡<åxfl „Ñ¨"Õâ◊ÃÑ@ìQÍ ^•xx =ºuˆ~HÕz# UÔH·Hõ =ºH˜Î MÏ<£ J|∞ÌÖò QÆá¶ê~ü

MÏ<£. D f~å‡#O PÜ«∞##∞ QÆ∞O_≥HÀ «‰õΩ QÆ∞i KÕã≤Ok. D ~ÀA# MÏ<£ J|∞ÌÖò QÆá¶ê~ü

MÏ<£ QÍOnèr`À =∂\Ï¡_»∞`«∂, '...HÍ|\˜ì =∞Ç¨`å‡r WHõ #∞O_ç =∞=∞‡efl áêH˜™ê÷<£

"å~°O\Ï~°∞. q ÕjÜ«ÚÅO JO\Ï~°∞ J=Ù<å? — JO@∂ QÆ∞O_≥ Ö’ «∞Ö’¡#∞O_ç ÃÑÅ∞¡aH˜#

=∞<À=º èŒ#∞ =ºHõÎOKÕâß~°∞. ÉèÏ~° « qÉèí[# [iy Õ "åÜ«∞=º ãïÇ¨Ï Œ∞Ì ~åRO áêH˜™ê÷<£Ö’H˜

"≥à◊§=K«∞Û. áêH˜™ê÷<£ U~åÊ@∞ HÀ~°∞ «∞#fl =Úã≤¡O bQ∑ áêH˜™ê÷<£Ö’ „Ñ¨Éèí∞ «fiO U~åÊ@∞

KÕã¨∞ÎOk. P ÑïÏ=∂Å∞ ãÖÉèíq¿ãÎ JO «=~°‰õΩ =Úã≤¡O bQ∑#∞, qÉèí[##∞ =ºuˆ~HÕz#

áêáêxH˜ MÏ<£ ™È Œ~°∞Å∞, "åi J#∞K«~°QÆO, Y∞^•–ÜÕ∞–d Œ‡ üQÍ~üÅ∞ #∂ «# „Ñ¨Éèí∞ «fi

HõHõ∆™êkèOÑ¨Ù K«~°ºÅ‰õΩ QÆ∞i HÍ"åeû =ã¨∞ÎOk. D Ñïã≤÷ «∞Å#∞ JOK«<å "Õã≤# PÜ«∞#

QÍOnèr`À =∂\Ï¡_»∞ «∂, ' =∞=∞‡efl `À_Õà◊§ áêÖËâß~°∞ — J<åfl~°∞.

PÜ«∞# J#fl@∞¡QÍ<Õ Y∞^•–ÜÕ∞–d^Œ‡`üQÍ~üÅ∞ ÉèíÜ«∞OHõ~° Ç≤ÏO™êHÍO_»,

Jz"Õ «‰õΩ QÆ∞i HÍ"åeû =zÛOk. „a\©+π „Ñ¨Éèí∞ «fi HÍÅOÖ’ 15 ãÖ= «û~åÅ∞ *·Å∞

rq «O K«qK«∂ã≤# MÏ<£ QÆá¶ê~ü MÏ<£#∞ #∂ «# „Ñ¨Éèí∞ «fiO JO «HõO>Ë Ug∞ KÕÜ«∞ÖË‰õΩ<åfl,PÜ«∞# J#∞K«~°∞Å Ñïã≤÷u PO^Àà◊#‰õΩ QÆ∞iKÕã≤Ok. ™êfi`«O„`«º ã¨=∞~°Ü≥∂^èŒ∞Öˇ·#Y∞^•–ÜÕ∞–d^Œ‡`üQÍ~üÅ g∞^Œ áêH˜™ê÷<£ „Ñ¨Éèí∞`«fiO Z@∞=O\˜ HõHõ∆ ™êkèOÑ¨Ù K«~°ºÅ‰õΩáêÅÊ_ç<å `å#∞ ã¨Ç≤ÏOK«#x, QÍOnèr QÆá¶ê~ü MÏ<£‰õΩ JÑ¨Ê\˜H˜ T~°@ HõeæOKå~°∞. HÍx

P T~°@ z=~°‰õΩ T~°@QÍ<Õ q∞yeáÈ~ÚOk. x[OQÍ QÆá¶ê~ü MÏ<£, PÜ«∞# ã¨Ç¨ÏK«~°∞Å∞

áêH˜™ê÷<£ áêÅHõ=~åæÅ KÕ`«∞Ö’¡ Ñ¨Å∞ WHõ¯@∞¡ Ñ¨_®¤~°∞. D q+¨Ü«∂Å#∞ QÆá¶ê~ü MÏ<£

„Ñ¨™êÎqã¨∂Î , '...=Úã≤¡O bQ∑ "å~°∞ |Ç≤Ï~°OQÆ ãÉèíÅÖ’<Õ Y∞^•–ÜÕ∞–d Œ‡ üQÍ~°¡ <åÜ«∞‰õΩÅ#∞

JO «O KÕÜ«∂Åx «=∞ HÍ~°ºHõ~°ÎÅ#∞ „áÈ «ûÇ≤ÏOKÕ=~°‰õÄ "≥à◊√Î<åfl~°∞. áêH˜™ê÷<£ U~°Ê_ç#

«~°∞"å «, Ç≤Ï@¡~ü [#OÃÑ· qKå~° [iÑ≤#@∞¡QÍ qKå~° [iÑ≤, W™ê¡O‰õΩ =ºuˆ~‰õΩÖ·#

JO^Œih Lif™êÎ~°x |Ç≤Ï~°OQÆ ã¨ÉèíÅÖ’ „Ñ¨Hõ\˜ã¨∞Î<åfl~°∞...— Jx J<åfl~°∞. PÜ«∞#

151 152

ÉèÏ~°`« ™êfi`«O„`Àº^Œº=∞O–=Úã≤¡O „Ñ¨*ÏáÈ~å\ÏÅ∞ ã¨Ü«∞º £ #j~ü JÇ¨Ï=∞‡ £J#fl@∞¡QÍ<Õ áêH˜™ê÷<£ áêÅHõ=~åæÅ∞, P áêÅHõ=~åæÅ `˘ «∞ÎÅ∞ QÆá¶ê~ü MÏ<£ J#∞K«~°=~°æO

Ñ¨@¡ J «ºO « „‰õÄ~°OQÍ „Ñ¨=iÎOKå~°∞.

1947 AÖ·Ö’ =∞øO\òÉÏ@<£ "åÜ«∞=º ãïÇ¨Ï Œ∞Ì ~åROÖ’ „Ñ¨*Ïaè„áêÜ«∞ ¿ãHõ~°

[~°áêÅx x~°‚~ÚOKå_»∞. MÏ<£ ™È Œ~°∞Å „áê|ÅºO QÆÅ D „áêO «O P<å_»∞ HÍO„ÔQãπ

PkèÑ¨ «ºOÖ’ LOk. P „áêO`åxfl áêH˜™ê÷<£Ö’ HõÅáêÅx =ÚO Œ∞QÍ x~°‚~ÚOK«∞‰õΩ#flO Œ∞#

„Ñ¨*Ïaè„áêÜ«∞O J#∞ <å@HÍxfl =∞øO\ò ÉÏ@<£ „Ñ¨Hõ\ÕKå_»∞. D K«~°º "≥#∞Hõ#∞#fl

Œ∞~°∞ ÕÌâßxfl, „Ñ¨*Ïaè„áêÜ«∂xfl ¿ãHõ~° [iy Õ L «Ê#fl=∞ÜÕ∞º Ç≤ÏO™ê «‡Hõ ÑïÏ=∂Å#∞

„QÆÇ≤ÏOz# MÏ<£ J|∞ÌÖò QÆá¶ê~ü MÏ<£ „Ñ¨*Ïaè„áêÜ«∞ ¿ãHõ~°#∞ |Ç≤Ï+¨ iOK«=∞x Y∞^•–ÜÕ∞–

d Œ‡ üQÍ~üÅ‰õΩ, ~å[H©Ü«∞OQÍ «# "≥O@#∞#fl „Ñ¨[Å‰õΩ Ñ≤Å∞Ñ¨ÙxKåÛ~°∞.

D Ñïã≤÷ «∞Å#∞ Pã¨~åQÍ KÕã¨∞‰õΩx J@∞ „Ñ¨Éèí∞ «fi JkèHÍ~°∞Å∞, W@∞ =Úã≤¡ObQ∑

<Õ «Å∞ UHõ"≥∞ÿ "åÜ«∞=º ãïÇ¨Ï Œ∞Ì ~åR „Ñ¨[Å∞ áêH˜™ê÷<£Ö’ KÕ~O Œ∞‰õΩ ã¨=∞‡uOz#@∞ìQÍ

„Ñ¨Hõ\ÕKå~°∞. =Úã≤¡OÅ∞ J «ºkèHõOQÍ QÆÅ L «Î~° „áêO «OÖ’x ÉˇOQÍÖò, HÍj‡~ü, J™êûO,ÑÖ*ÏÉò, ã≤O £, |Å∂z™ê÷<£, "åÜ«∞=º ãïÇ¨Ï Œ∞Ì ~åRO HõÅã≤ ' áêH˜™ê÷<£ — U~°Ê_»QÆÅ^Œx

JO^Œ∞=Å# `«=∞`À ã¨Ç¨ÏHõiOK«=∞x, Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ ~å[H©Ü«∂Å#∞ z`«∞ÎKÕÜ«∞_®xH˜ã¨Ç¨Ü«∞Ñ¨_»=∞x, =Úã≤¡O bQ∑ QÆá¶ê~ü MÏ<£#∞ HÀiOk. P JÉèíº~°ú# u~°ã¨ iã¨∂Î, =Úã≤¡OÅ‰õΩ

„Ñ¨ è•# â◊„ «∞=Ù „a\©+π áêÅ‰õΩÅ∞ =∂„ «"Õ∞QÍx, Ç≤ÏO Œ∞=ÙÅ∞ U =∂„ «O HÍ Œx, „a\©+¨~°∞¡Õâ◊O = Œe "≥àÏ§Hõ Ñ¨Å∞ â◊ åÉÏÌÅ∞QÍ HõÅã≤"≥∞Åã≤ ã¨Ç¨Ïr=#O KÕã¨∞Î#fl Ç≤ÏO Œ∂– =Úã≤¡OÅ∞

ã¨fi «O„ «º ÉèÏ~° « Õâ◊OÖ’ ‰õÄ_® ™ê=∞~°ã¨ºOQÍ rqOK«QÆÅ~°x ãïÇ¨Ï Œ∞Ì QÍOnè PâßÉèÏ=O=ºHõÎO KÕâß~°∞.

J|∞ÌÖò QÆá¶ê~ü MÏ<£ ZO «QÍ áê‰õΩÖÏ_ç<å ÉèÏ~° « qÉèí[# «Ñ¨ÊÖË Œ∞. 1947PQÆã¨∞ìì =∂ãÖÖ’ ÉèÏ~° « Õâ◊O WO_çÜ«∂–áêH˜™ê÷<£Å∞QÍ peáÈ~ÚOk. "åÜ«∞=º ãïÇ¨Ï Œ∞Ì

~åRO áêH˜™ê÷ú<£Ö’ qb#"≥∞ÿOk. áêH˜™ê÷<£ U~°Ê_»QÍ<Õ =Úã≤¡ObQ∑ HÍ~°ºHõ~°ÎÅ∞, <åÜ«∞‰õΩÅ∞,áêÅHõ=~åæÅ∞ Y∞^•–ÜÕ∞–d Œ‡ üQÍ~üÅ g∞ Œ q~°∞K«∞‰õΩÑ¨_®¤~°∞. _®Hõì~ü MÏ<£ <Õ «$ «fiOÖ’

QÆÅ HÍO„ÔQãπ „Ñ¨Éèí∞`åfixfl áêH˜™ê÷<£ „Ñ¨Éèí∞ «fiO ~° Œ∞Ì KÕã≤Ok. QÆá¶ê~ü MÏ<£ Ñ¨„uHõ 'Ñ¨Ù+¨µì< £—#∞ x¿+kèOzOk. D x¿+ èŒO`À Ñ¨Ù+¨µì< £ âßâ◊fi «OQÍ =¸ «Ñ¨_çOk. Ñ¨Ù+¨µì<£ ÖËHõ Ñ¶‰õÄÎ<£

*Ïu Ñ~îå<£Å „áêO`åxfl ÑÙ+µìx™ê÷<£ ÖËHõ Ñ¶‰õÄÎx™ê÷<£ QÍ <å=∞Hõ~°OKÕã≤ „Ñ ÕºHõ „áêO «OQÍ„Ñ¨Hõ\ÕKåeûOkQÍ _ç=∂O_£ KÕã≤#O Œ∞ =Å# MÏ<£ J|∞ÌÖò QÆá¶ê~ü MÏ<£ g∞ Œ áêH˜™ê÷<£

áêÅ‰õΩÅ∞ =∞O_çÑ¨_»™êQÍ~°∞.

P P„QÆÇ¨ÏO Ç¨Ï Œ∞ÌÅ∞ g∞i 1948 E<£ 15= Õn# J|∞ÌÖò QÆá¶ê~ü MÏ<£#∞

^Õâ◊„^ÀÇ¨ÏO <Õ~°O „HÕ^Œ JÔ~ã¨∞ì KÕ™ê~°∞. D q^èŒOQÍ „áê~°OÉèí"≥∞ÿ# JÔ~ã¨∞ìÅ∞ PÜ«∞#

=∞~°ÕKÕO`« =~°‰õΩ ™êy, ãïÇ¨Ï^Œ∞Ì QÍOnè rq`«OÖ’ =∞~À 15 ãÖ=`«û~åÅ#∞

q∞OˆQ™ê~Ú. D 15 ãÖ=`«û~åÖË HÍ‰õΩO_® =∞~À P~°∞ ãÖ=`«û~åÅ∞ „Ñ¨"åãÖÖ’

PÜ«∞# rq «O QÆ_çzáÈ~ÚOk. D "Õ∞~°‰õΩ J@∞ „a\©+¨~°¡ áêÅ#Ö’ 15 ãÖ= «û~åÅ∞,

W@∞ áêH˜™ê÷<£Ö’ =∞~À 15 ãÖ= «û~åÅ∞ PÜ«∞# *·Å∞ rq`åxfl ~°∞z K«∂_®eû =zÛOk.

D q èŒOQÍ ŒH∆Ï„Ñ¶≤HÍ <Õ « <≥Åû<£ =∞O_ÕÖÏ J#∞ÉèíqOz# *·Å∞ rq «O HõO>Ë Z‰õΩ¯=

HÍÅO, q=ÚHÎ áÈ~å@OÖ’ ÉèÏQÆOQÍ J|∞ÌÖò QÆá¶ê~ü MÏ<£ *·à◊§Ö’¡ QÆ_çáê~°∞.

1948Ö’ Y∞^•–ÜÕ∞–d Œ‡ üQÍ~ü ãÖã÷ú#∞ =Úã≤¡ObQ∑Ö’ qb#O KÕÜ«∂eûOkQÍ

=∞Ç¨Ï=∞‡^•e l<åfl HÀ~å_»∞. l<åfl q#ux QÆá¶ê~ü MÏ<£ u~°ã¨ iOK«@"Õ∞ HÍ‰õΩO_®

ãÖã÷#∞ HÍ~°ºHõÖÏáêÅ Ñïkèx áêH˜™ê÷ú<£ JO «\Ï "åºÑ≤OÑ¨ KÕÜ«∞ ŒÅz#@∞ì "Õ∞ 13#

ÉÏ^•¬ MÏ<£ „Ñ¨Hõ\ÕKå~°∞. D ãÖã÷ ~å[H©Ü«∂Å‰õΩ Jf «OQÍ ã¨fiK«ÛùO Œ ¿ã"åãÖã÷QÍ

Ñ¨xKÕã¨∞ÎO^Œx PÜ«∞# J<åfl~°∞. J~Ú#Ñ¨Ê\˜H© áêH˜™ê÷<£ <åÜ«∞‰õΩÅ∞ MÏ<£ QÆá¶ê~ü MÏ<£

„Ñ¨Ü«∞`åflÅ#∞ =OHõ~° Œ$+≤ì À K«∂ã¨∂Î =∞O_çÑ¨_»™êQÍ~°∞. QÆá¶ê~ü MÏ<£ JÔ~ã¨∞ì «~°∞"å «

„Ñ¨Éèí∞ «fiO Y∞^•–ÜÕ∞–d Œ‡ üQÍ~ü ãÖã÷ú g∞ Œ, HÍ~°ºHõ~°ÎÅ g∞ Œ q~°∞K«∞‰õΩÑ¨_çOk. ÉèíÜ«∞OHõ~°

~å[ºÇ≤ÏOã¨ „áê~°OÉèí"≥∞ÿOk. Y∞^•–ÜÕ∞–d^Œ‡`üQÍ~ü ãÖã¨÷#∞ x¿+kèOzOk. P ãÖã¨÷

HÍ~åºÅÜ«∂Åxfl\˜ g∞ Œ •_»∞Å∞ [iQÍ~Ú. Ñ¨Å∞ „áêO`åÅÖ’x ãÖã÷ âßYÅ HÍ~åºÅÜ«∂Å

Éèí=<åÅ#∞ ‰õÄeÛ, <ÕÅ=∞@ìO KÕâß~°∞. JãÖMÏºHõOQÍ HÍ~°ºHõ~°ÎÅ#∞, ™ê#∞Éèí∂uÑ¨~°∞Å#∞

J„Hõ=∞OQÍ x~°ƒùOkOKå~°∞. JÔ~ã¨∞ì KÕ™ê~°∞. D "Õ∞~°‰õΩ Ñïã≤ú «∞Å∞ KåÅ q+¨q∞OKå~Ú.

1948 PQÆã¨∞ì 12= Õn# Kå~üã¨ •Ì «Ç¨Ïã‘ÖòÖ’x ÉÏ„ÉÏ „QÍ=∞OÖ’x ãÖã÷ú

HÍ~åºÅÜ«∞O g∞ Œ ^•_ç [iyOk. P ã¨=∞Ü«∞OÖ’ HÍ~°ºHõ~°ÎÅ∞, „Ñ¨[Å∞ JHõ _ç "≥∞ÿ •#OÖ’™ê=¸Ç≤ÏHõOQÍ #=∂*ò KÕÜ«∞_®xH ã≤ Œú=∞=Ù «∞<åfl~°∞. áÈbã∞Å∞ JHõ™ê‡ «∞ÎQÍ =zÛÑ_®¤~°∞.

=∞~° «∞áê‰õΩÅ Jyfl=~°¬O „áê~°OÉèí"≥∞ÿOk. „Ñ¨[Å g∞ Œ qK«Hõ∆Ï ~°Ç≤Ï «OQÍ áÈbã¨∞Å∞HÍÅ∞ÊÅ∞ [iáê~°∞. D HÍÅ∞ÊÅÖ’ Ñ¨Å∞=Ù~°∞ QÍÜ«∞Ñ¨_®¤~°∞. «∞áêH˜ QÆ∞O_»∞¡ Œ∂~°‰õΩO_®q∞ye# ÕÇ¨ÏO JO@∂ ÖË Œx, „áê~°ú# KÕã¨∞Î#fl"å~°∞ KÕã¨∞Î#fl@∞ìQÍ<Õ ‰õÄeáÈÜ«∂~°x, D^Œ∞ã¨ûOÑ¶¨∞@# QÆ∞iOz K≥|∞`«∂ QÆá¶ê~ü MÏ<£ `≥eáê~°∞. D HÍÅ∞ÊÅÖ’ 15 =∞Ok

K«xáÈÜ«∂~°x, 50 =∞Ok QÍÜ«∞Ñ¨_®¤~°x „Ñ¨Éèí∞ «fiO „Ñ¨Hõ\ÕzOk. „Ñ¨ «ºHõ∆ ™ê‰õ∆ΩÅ∞ =∂„ «OY∞~å<£ g∞ Œ „Ñ¨=∂O KÕã≤, =∞$ «∞Å ãÖYº Ô~O_»∞ "ÕÅ‰õΩÃÑ·QÍ LO_»=K«Ûx ã¨Ê+ìOKÕ™ê~°∞.

D HÍ~°OQÍ P „QÍ=∞O Ñ¨Hõ # Ju ÃÑ ŒÌ =∞~°∞Éèí∂q∞ U~°Ê_çO Œx „Ñ¨[Å∞ ≥eáê~°∞.D „áêÏO`«Hõ Ñïã≤÷`«∞ÅÖ’ Y∞^•–ÜÕ∞–d^Œ‡`üQÍ~üÅ#∞ |eKÕÜ«∞@O, áÈ~å@O

™êyOK«@O W+¨ìOÖËx QÆá¶ê~ü MÏ<£ 1947 ÃãÃÑìO|~ü =∂ãÖÖ’ áêH˜™êú<£ „Ñ¨Éèí∞`åfixflJOwHõiã¨∂Î, P "Õ∞~°‰õΩ J„Ñ¨=∞ «∞ÎÖ· "≥∞ÅQÆ=Åã≤OkQÍ HÍ~°ºHõ~°ÎÅ#∞ HÀ~å~°∞.

`À_Õà◊§ áêÖË™ê~°∞ÉèÏ~° « qÉèí[##∞ ÉèÏ~° « *ÏfÜ«∞ HÍO„ÔQãπ JOwHõiOK«QÍ<Õ P"Õ Œ#‰õΩ Ö’<≥·#

MÏ<£ J|∞ÌÖò QÆá¶ê~üMÏ<£, P «~°∞"å « L «Ê#fl"≥∞ÿ# „Ñü‰õÄÅ Ñïã≤÷ú «∞Å#∞ QÆ=∞xOz '

=∞=∞‡efl `À_Õà◊§ áêÖË™ê~°x — =∞Ç¨`å‡QÍOnè À J<åfl~°∞. D =∂@#∞ ã‘fiHõiOz '`À_Õà◊§

áêÅ∞KÕ™ê~°∞ — J#∞ ji¬Hõ À =∞Ç¨`å‡ QÍOnèr = ŒÌ =ºHÎQÆ « HÍ~°º Œi≈QÍ ÉÏ èŒº «Å∞x~°fiÇ≤ÏOz# N áêºˆ~ÖÏÖò, ãïÇ¨Ï Œ∞Ì QÍOnè MÏ<£ J|∞ÌÖò QÆá¶ê~ü MÏ<£ rq « K«i„ «#∞

~å™ê~°∞. P<å\˜ QÆá¶ê~ü MÏ<£ =∂@Å#∞ x[O KÕã¨∂Î, áêH˜™ê÷ú<£ áêÅ‰õΩÅ∞ `À_Õà◊§ÖÏ¡QÍ=º=Ç¨ÏiOz J|∞ÌÖò QÆá¶ê~ü MÏ<£#∞ "≥O\Ï_ç rq « K«~°=∂OHõO =~°‰õΩ "ÕkèOKå~°∞.

153 154

ÉèÏ~°`« ™êfi`«O„`Àº^Œº=∞O–=Úã≤¡O „Ñ¨*ÏáÈ~å\ÏÅ∞ ã¨Ü«∞º £ #j~ü JÇ¨Ï=∞‡ £1948 Ñ¶≤„|=i 23# áêH˜™ê÷<£ „Ñ¨Éèí∞`åfixfl, áêÅ‰õΩÅ#∞ QÆ∞iÎOz#Ñ¨Ê\˜H©,

áêÅ‰õΩÅ∞, áêÅHõ =~åæÅ `åÉË •~°∞¡ QÆá¶ê~ü MÏ<£#∞, Y∞^•–ÜÕ∞–d Œ‡ üQÍ~ü HÍ~°ºHõ~°ÎÅ#∞,

=∞ ŒÌ «∞^•~°∞Å#∞ = ŒeÃÑ@ìÖË Œ∞. Pq èŒOQÍ H¡+ìÑïã≤÷ «∞Å#∞ Z Œ∞~˘¯O@∞O_»QÍ, 1949[#=iÖ’ =∞Ç¨`å‡ QÍOnè Ç¨Ï «º‰õΩ QÆ∞~°=@O`À ãïÇ¨Ï Œ∞Ì QÍOnè Ç¨Ï`åâ◊√ÅÜ«∂º~°∞.

JÇ≤ÏO™È Œº=∞OÖ’ «=∞ =∂~°æ Œi≈ PHõ™ê‡ «∞ÎQÍ JO «~åú#O HÍ=@O, Jk ‰õÄ_» H˜~å «‰õΩÅ‰õΩ„@‰õΩ P JÇ≤ÏO™ê =¸iÎ |eHÍ=\O MÏ<£ J|∞ÌÖò QÆá¶ê~ü MÏ<£#∞ "åº‰õΩÅ «‰õΩ QÆ∞iKÕã≤Ok.

P «~°∞"å « „Ñ¨*Ï™êfiq∞Hõ =º=ã÷Ö’ =∞#∞QÆ_» ™êyOKÕO Œ∞‰õΩ QÆá¶ê~ü MÏ<£

™È^Œ~°∞Å∞ =∂iÛ =∂ãÖÖ’ Ñ‘Ñ¨ÙÖòû áêsìx „áê~°OaèOKå~°∞. Y∞^•–ÜÕ∞–d^Œ‡`üQÍ~ü

HÍ~°ºHõ~°ÎÅO`å PÜ«∞# "≥O@#_çKå~°∞. D "å`å=~°Ïxfl QÆ=∞xOz# áêH˜™ê÷<£ áêÅ‰õΩÅ∞

Hõà◊§Ö’¡ xÑ¨CÅ∞ áÈã¨∞‰õΩ<åfl~°∞. QÆá¶ê~ü MÏ<£#∞, PÜ«∞# ™È Œ~°∞_»∞ _®Hõì~ü MÏ<£ ™êÉò#∞

JÔ~ã¨∞ì KÕ™ê~°∞. 1954 Ö’ _®Hõì~ü MÏ<£ ™êÉò#∞ q_»∞ ŒÅ KÕâß~°∞. ã¨∞n~°…HÍÅO ãïÇ¨Ï Œ∞Ì

QÍOnèx HÍ~åQÍ~°OÖ’ |OnKÕã≤ J `«~°∞"å`« q_»∞^ŒÅ KÕ™ê~°∞. D q^èŒOQÍ U_»∞

ãÖ=`«û~åÅ x~°ƒO^èŒŒO `«~°∞"å`« MÏ<£ "åÜ«∞=º ãïÇ¨Ï^Œ∞Ì ~åROÖ’H˜ PÜ«∞# uiy

=KåÛ~°∞. Ñ¨~îå<£Å#∞ Éèí∂q∞x ' Ñ¶¨‰õÄÎx™ê÷ú<£ — QÍ „Ñ¨Hõ\Õz áêH˜™ê÷<£Ö’ ÉèÏQÆOQÍ

„Ñ¨`ÕºHõ U~åÊ@∞¡ KÕÜ«∞=∞x MÏ<£ QÆá¶ê~ü MÏ<£ _ç=∂O_£ KÕ™ê~°∞. PÜ«∞# _ç=∂O_£#∞

áêH˜™ê÷<£ áêÅ‰õΩÅ∞ „`Àã≤ Ñ¨ÙKåÛ~°∞. P «~°∞"å « [iy# ZxflHõÅÖ’ =∞m§ _®Hõì~ü MÏ<£

™êÉò q[Ü«∞O ™êkèOz "åÜ«∞=º ãïÇ¨Ï Œ∞Ì ~å„ëêìxH˜ =ÚYº=∞O„ «Ü«∂º~°∞..

1956 =∂iÛ =∂ãÖÖ’ áêH˜™ê÷<£x, áêÅHõ „Ñ¨Éèí∞=ÙÅ∞ W™ê¡q∞H± iÑä¡H± QÍ

„Ñ¨Hõ\ÕK«∞‰õΩ<åfl~°∞. D <ÕÑ¨ èŒºOÖ’ =∞~À™êi MÏ<£ QÆá¶ê~ü MÏ<£ g∞ Œ áêÅ‰õΩÅ „‰õÄ~°

Œ$+≤ì Ñ¨_çOk. E<£ =∂ãÖÖ’ PÜ«∞##∞ JÔ~ã¨∞ì KÕ™ê~°∞. ÉèÏsQÍ [i=∂<å qkèOz,

PÜ«∞# Pã≤Îáêã¨∞ÎÅ#∞ „Ñ¨Éèí∞ «fiO ™êfinè#O KÕã¨∞‰õΩOk. _®Hõì~ü MÏ<£ ™êÉò "Õ∞ =∂ãÖ 9=

Õn# Ç¨Ï «º‰õΩ QÆ∞~°Ü«∂º~°∞. 1958 áêH˜™ê÷<£Ö’ ~å*ÏºOQÆO ~° Œ∞ÌKÕã≤ ' =∂~°¬Öò ÖÏ — #∞

„Ñ¨Hõ\ÕKå~°∞. Jxfl ~å[H©Ü«∞ áêsìÅ#∞ ~° Œ∞ÌKÕã≤, <Õ «Å#∞ JÔ~ã¨∞ì KÕ™ê~°∞. QÆá¶ê~ü MÏ<£

g∞ Œ JÔ~ã¨∞ì "Õ@∞Ñ¨_çOk. PÜ«∞# =$^•úáêºxfl ÑïQÆ#Ö’H˜ fã¨∞‰õΩx 1959 U„Ñ≤ÖòÖ’

q_»∞ ŒÅ KÕã≤#>Ëì KÕã≤, 1961Ö’ PÜ«∞##∞, PÜ«∞# ã¨Ç¨ÏK«~°∞Å#∞ =∞m§ *·Å∞ áêÖË™ê~°∞.

„Ñ¨ÑÖK«OÖ’ Z=fi~°∂ "≥à◊§#xfl Z‰õΩ¯=™ê~°∞¡, Z‰õΩ¯= HÍÅO *·à◊§Ö’ QÆ_çÑ≤ iHÍ~°∞¤ ã¨$+≤ìOz#

PÜ«∞##∞ P"≥∞flã‘ì WO@~fl+#Öò Prisoner of the Year QÍ „ÑHõ\OzOk. JO «~åfÜ«∞OQÍ

=zÛ# XuÎ_ç =Å# PÜ«∞##∞ q_»∞ ŒÅKÕã≤, zH˜ «û xq∞ «ÎO WOQÍ¡O_£ ÑÖÑ¨_®xH˜ áêH˜™ê÷<£

„Ñ¨Éèí∞`«fiO JOwHõiOzOk.

1969Ö’ QÍOnèr â◊`«[Ü«∞Ou L`«û"åÅ ãÖ^Œ~°ƒùOQÍ MÏ<£ J|∞ÌÖò QÆá¶ê~ü

MÏ<£ ÉèÏ~°`«^Õâ◊O =KåÛ~°∞. D ãÖ^Œ~°ƒùOQÍ Ç≤ÏO^Œ∂–=Úã≤¡OÅ#∞ SHõº`«#∞ Ptã¨∂Î

[iy# x~åÇ¨~° nH∆Í HÍ~°º„Hõ=∞OÖ’ áêÖÁæ<åfl~°∞. 1971Ö’ =Åã¨ rq`åxfl =ÚyOz

PÜ«∞# áêH˜™ê÷<£ "≥o§áÈÜ«∂~°∞. áêH˜™ê÷<£Ö’ Ñïã≤÷ «∞Å∞ =∂~å~Ú. PÜ«∞##∞ =∞~À=∂~°∞

JÔ~ã¨∞ìKÕã≤, PÜ«∞# ™ê÷úÑ≤Oz# *ÏfÜ«∞ J"åg∞ áês ìx x¿+kèOKå~°∞. D q èŒOQÍ Ñ¨Å∞=∂~°∞¡

JÔ~ã¨∞ìÅ∞ KÕÜ«∞_»O, U^À XHõ HÍ~°Ïxfl ¿Ñ~˘¯O@∂ q_»∞^ŒÅ KÕÜ«∞@O QÆá¶ê~ü MÏ<£

rq «OÖ’ ÉèÏQÆ"≥∞ÿáÈ~ÚOk. 1985Ö’ ÉèÏ~° « *ÏfÜ«∞ HÍO„ÔQãπ ã¨fi~À‚ «û"åÅ‰õΩ QÆá¶ê~ü

MÏ<£ «# ‰õΩ=∂~°∞_»∞ MÏ<£ =e MÏ<£ À HõÅã≤ =∞~À=∂~°∞ ÉèÏ~° « Õâ◊O =KåÛ~°∞. 1987Ö’

zH˜ «û xq∞ «ÎO ÉèÏ~° « Õâ◊O =zÛ# PÜ«∞##∞ ' ÉèÏ~° « ~° «fl — J"å~°∞¤ À ÉèÏ~°fÜ«ÚÅ∞

Q“~°qOKå~°∞.

ÉèÏ~°`« LÑŸO_»OÖ’ QÍOnèrH˜ „Ñü~°∂ÑÖQÍ xÅz# MÏ<£ J|∞ÌÖò QÆá¶ê~ü

MÏ<£ 98 ãÖ= «û~åÅ ÑÖ_»∞ =Ü«∞ã¨∞ûÖ’ 1988 [#=i 20= Õn# Hõ#∞fl =¸™ê~°∞.

PÜ«∞# JO`«º„H˜Ü«∞Å∞ [ÖÏÖÏÉÏ^£Ö’ [iQÍ~Ú. ÉèÏ~°`« *ÏfÜ≥∂^Œº=∞OÖ’ J^Œ∞ƒù`«

K«i„ « ã¨$+≤ìOz# Y∞^•–ÜÕ∞–d Œ‡ üQÍ~ü MÏ<£ J|∞ÌÖò QÆá¶ê~ü MÏ<£ JO «~åú#=∞Ü«∂º~°∞.

„Ñ¨â◊Oã¨Å [Å∞¡1929Ö’ „áê~°OÉèí"≥∞ÿ 1948Ö’ J^Œ$â◊º"≥∞ÿ áÈ~Ú# Y∞^•–ÜÕ∞–d^Œ‡`üQÍ~°∞¡

™êfi`«O„`Àº^Œº=∞OÖ’ áÈ+≤Oz# JkfifÜ«∞"≥∞ÿ# áê„`«, ã¨fi[#∞ÅKÕ =∂„`«"Õ∞ HÍ‰õΩO_®

„Ñ¨ÑÖK« „Ñ¨[ÅO^Œi *Ë*ËÅ∞ JO^Œ∞‰õΩOk. MÏ<£ J|∞ÌÖò QÆá¶ê~ü MÏ<£ JÉèíº~°÷# "Õ∞~°‰õΩ

"åÜ«∞=º ãïÇ¨Ï^Œ∞Ì ~åROÖ’ Ñ¨~°º\Õz# =∞Ç¨`å‡QÍOnè Y∞^•–ÜÕ∞–d^Œ‡`üQÍ~üÅ

HÍ~°º„Hõ=∂Å#∞ J èŒºÜ«∞#O KÕ™êHõ =∂\Ï¡_»∞ «∂, ' Y∞^•–ÜÕ∞–d Œ‡ üQÍ~ü HÍ~°ºHõ~°ÎÖÏ¡ F

"≥~Úº=∞Ok «Ü«∂~°~Ú Õ KåÅ∞, ÉÏxã¨ «fi=∞<Õ ™ê=∂lHõ ~°∞QÆ‡ «#∞ Õâ◊O ãïÇ¨Ï Œ∞ÌÅ#∞

^•\ÕK«=K«∞Û — Jx „Ñ¨â◊Oã≤OKå~°∞. QÍOnèr «# Ñ¨~°º@# Ñ¨ÓiÎKÕã¨∞‰õΩx "≥o§áÈ «∂,

Y∞^•–ÜÕ∞– d Œ‡ üQÍ~ü HÍ~°ºHõ~°ÎÅ∞ JÇ≤ÏO™ê ã≤ •úO « ÉèÏ=##∞ "å~°∞ =∞iO « qãÎ$ «"≥∞ÿ#

ÉèÏ=#Ö’ J~°úO KÕã¨∞HÀ"åeû LO Œ<åfl~°∞. D ÉèÏ=##∞ =∞iO « ã¨HÍ~å «‡HõOQÍ, Ö’ «∞QÍ

J~°÷°úO KÕã¨∞‰õΩx PK«iOKåeû LO Œx Ç≤Ï «=Ù ÑëHÍ~°∞.

"...The Khudai Khidmatgars have set brilliant example in the practice ofnonviolence to the extent to which they have understood it. But they now haveto move a step further. Their conception of nonviolence has to be broadenedand their practice of it, especially in its positive aspects, made fuller and deeper,but with all that the result is sufficiently striking to encourage me to carry onwith the experiment with Khudai Khidmatgars, God willing it will succeed.. "

XHõ™êi QÆá¶ê~ü MÏ<£ =∂\Ï¡_»∞ «∂ , '....=∞Ç¨`å‡r ! D L Œº=∞HÍÅOÖ’^Õâ◊OÖ’x Ñ¨Å∞ „áêO`åÅÖ’ ^Ò~°˚<åºÅ∞ [iy<å~Ú. HÍh Ñ¨~îå<£Å∞ U ^Ò~°˚#º=¸

KÕÜ«∞ÖË Õ ?...— =∞x „Ñ¨tflOKå~°∞. D „Ñ¨â◊fl‰õΩ ã¨=∂ è•#OQÍ, ' JÇ≤ÏO™ê =∂~°æO, è≥·~°ºO

HõÅ"åiˆH «fi~°QÍ JÅ=_»∞ «∞O Œx <Õ#∞ J<ÕHõ ãÖ Œ~åƒùÅÖ’ K≥áêÊ#∞. Ñ¨~îå#∞¡ ^Ò~°<åºxfl

=^ŒÅ∞HÀ=_»O |ÅÇ‘Ï#`«HÍ^Œ∞. |ÅO LO_»@O =Å#<Õ. JO^Œ∞=Å# ^è≥·~°ºO HõÅ"åi

JÇ≤ÏO™ê =∂~°æO Z\Ï¡ LO@∞O^À "å~°∞ K«∂ÃÑ@ìQÆeQÍ~°∞...— Jx QÍOnèr J<åfl~°∞.

Y∞^•–ÜÕ∞–d^Œ‡`üQÍ~üÅÖ’ HõxÊOz# J#∂Ç¨Ïº"≥∞ ÿ# =∂~°∞Ê#∞ ÑÖ_ç\ò

[=Ç¨Ï~üÖÏÖò <≥„Ç¨ |Ç¨ï è• „Ñ¨â◊Oã≤OKå~°∞. ' «# a_»¤Å∞, ™È Œ~°∞Å HõO>Ë PÜ«Ú è•xfl

155 156


JuQÍ „¿Ñq∞Oz, „áêÏxfl Ju KÒHõQÍ ÑïQÆÕz# =º‰õΩÎÅ∞, z#fl J==∂<åxfl ‰õÄ_®

ÉèíiOK«ÖËHõ „ÑfHÍ~°O fã∞HÀ_®xH Hõ «∞ÎÅ∞, Hõ\Ï~°∞¡ fã∞‰õΩx "≥O@Ñ_Õ =º‰õΩÎÅ∞, PHõã≤‡HõOQÍ

=∂iáÈ~Ú J`«ºO`« ^è≥·~°º=O`«∞Å∞, F~°∞Ê =Ç≤ÏOK«QÆÅ Ãã·x‰õΩÅ∞QÍ =∂iáÈÜ«∂~°∞ —

Jx J<åfl~°∞ ( "...the man who loved his gun better tha his child or brother, whovalued life cheaply and cared nothing for death, who avenged the slighest insultwith the thrust of a dagger, had suddenly become the bravest and most enduringof India's soldiers.." ( Two Islamic Soldiers, by Damon Lynch, The Miligazette,16-31, January, 2002)

D q èŒOQÍ ™êfi «O„ «º K«i„ «Ö’ P «‡`åºQÍÅ`À, P`å‡~°ÊÅ`À, J Œ∞ƒù «"≥∞ÿ#

ã¨Ç¨Ï<åxfl, F~°∞Ê#∞ „Ñ¨^Œi≈Oz, Y∞^•–ÜÕ∞–d^Œ‡`üQÍ~üÅ∞ ã¨∞=~å‚Hõ∆~åÅ`À edOK«^Œy#

„Ñ ÕºHõ K«i„ «#∞ ã$+≤ìOK«∞‰õΩ<åfl~°∞. J~Ú#ÑÊ\H©, D JÇ≤ÏO™ê Ü≥∂ èŒ∞Å‰õΩ ÅaèOKåeû#O «

„áê=ÚYº`«, „áêK«∞~°ºO, Q“~°=O ÅaèOK«ÖË^Œ∞. D ÉèíQÆ=`Õû=‰õΩÅ "åÜ«∞=º ãïÇ¨Ï^Œ∞Ì

~åRO áêH˜™ê÷<£Ö’ qb#O HÍ=@O, Y∞^•–ÜÕ∞–d^Œ‡`üQÍ~üÅ∞ „áê~°OÉèíO #∞O_ç

=Úã≤¡ObQ∑‰õΩ =ºuˆ~HõO HÍ=@O, P =Úã≤¡ObQ∑ JkèHÍ~° Ñ¨QÍæÅ#∞ KÕÑ¨\˜ì, áêH˜™ê÷<£

áêÅHõÑ¨Hõ∆OQÍ J= «iOK«@O ÖÏO\˜ „Ñü‰õÄÅ ~å[H©Ü«∞ "å`å=~°O =Å# Y∞^•–ÜÕ∞

–d Œ‡ üQÍ~°¡ K«i„ « W@∞ ÉèÏ~° « Õâ◊OÖ’#∂, J@∞ áêH˜™ê÷<£Ö’#∂ «y#O « QÆ∞iÎOÑ¨Ù‰õΩ

<ÀK«∞HÀÖËHõáÈ~ÚOk. J~Ú`Õ qâ◊fiqMÏºu QÍOz# qâ◊fiq^•ºÅÜ«∂Å∞, Ñïâ’^èŒ‰õΩÅ∞

ZO`À „â◊^Œú K«∂Ñ≤, „Ñ¨ÑÖK«OÖ’ JÇ≤ÏO™ê=∂~åæ# áêÅHõ=~åæÅ#∞ Z^Œ∞~˘¯#fl „Ñ¨=ÚY

L^Œº=∂ÅÖ’ Y∞^•–ÜÕ∞–d^Œ‡`üQÍ~ü L^Œº=∂xH˜ J„QÆ™ê÷#O HõeÊOKå~°∞. Ñ¨Å∞=Ù~°∞

l*Ï˝ã¨∞=ÙÅ∞ Ñ¨Å∞ Ñïâ’ èŒ#Å∞ ™êyOz, "åÜ«∞=º ãïÇ¨Ï Œ∞Ì ~åROÖ’ ã¨fiÜ«∞OQÍ Ñ¨~°º\Õz

P<å\˜ ÉèíQÆ= Õû=‰õΩÅ#∞ ã¨fiÜ«∞OQÍ HõÅã≤ q+¨Ü«∞ ¿ãHõ~° QÍqOz, „QÆO ä•Å#∞ ~°zOz

Y∞^•–ÜÕ∞–d^Œ‡`üQÍ~ü L^Œº=∞O qt+¨ì`«#∞ „Ñ¨ÑÖKåxH˜ Kå@@O ãÖ`À+≤OK« ^Œy#

q+¨Ü«∞O.

=∞# ~åRÑü [<åÉò _®Hõì~ü *ÏH©~ü Ç¨ï¿ãû<£ 1955 _çÃãO|~ü 12= `Õn#

' `À_Õà◊§ áêÅ∞ KÕ™ê~°∞ — „QÆO^ä•xH˜ ÑïK«Ü«∞ "åHõºO ~å™ê~°∞. P "åHÍºÅ∞ WÖÏ

™êQÍ~Ú. ' «# g~° Ñ¨Ù~°∞+¨µÅ#∞ Q“~°qOKÕ f~°∞ ≥#∞flÅ#∞ |\ì, P *Ïu =∞~åº ŒÅ∞qk «O J=Ù`å~Ú. ÉèÏ~° « ™êfi «O„ «º L Œº=∞OÖ’ MÏ<£ J|∞ÌÖò QÆá¶ê~ü MÏ<£ x~°fiiÎOz#áê„ «#∞ K«∂¿ãÎ, ÉèÏ~° «–áêH˜™ê÷<£Å∞ Ô~O_»∂, ™êfi «O„ «º ã¨=∞~°Ü≥∂ èŒ∞ÅÖ’ XHõÔ~·# giH˜ZO «QÍ<À ~°∞Ñ¨_ç LO_»=Öˇ. <Õ\˜ HÍÅOÖ’ U =ºHÎ ‰õÄ_® KÕÜ«∞*ÏÅ#O «QÍ, =∞Ç¨ «∞‡xJÇ≤ÏO™ê « åfixfl ÉèÏs Z «∞Î# PK«~°Ö’ J#∞ãïOz K«∂Ñ≤# HÍ~°ºje, =∞Ç¨ÏhÜ«Ú_»∞,

Ñ¨~îå#∞Å#∞ ã¨ åº„QÆÇ¨Ï Ãã·x‰õΩÅ∞QÍ ~°∂á⁄OkOK«_»OÖ’ "å~°∞ KÕã≤# ™ê èŒ# =∂HõO Œ~°‰õÄ

JK≥Û~°∞=Ù HõeyOz#k. „Ñ¨ã¨∞Î`«O „Ñ¨ÑÖK«O ãÖÑ¶¨∞~°¬Ö’ zè<åflaè#flO J~Ú L#flk.

Jã¨Ç¨Ï# ÕfiëêÅ<Õ "Õ∞Ñ¶∂Å∞ =ÚOK«∞‰õΩx =zÛ, „Ñ¨ÑÖKåxfl JO èŒHÍ~°=∞Ü«∞O KÕã¨∞Î#flq.

„Ñ¨ÑÖK« =∞#∞QÆ_»‰õΩ Éˇ_»^ŒQÍ L#fl JÏfiÜ«Ú^èŒ =º=ã¨÷‰õΩ JÇ≤ÏO™ê â◊H˜ Î XHõ¯>Ë

„Ñ¨ åº=∂flÜ«∞O. D Ñïã≤÷ «∞ÅÖ’ MÏ<£ QÆá¶ê~ü MÏ<£ P Œ~°≈"Õ∞ qÑ¨#fl =∂#"åoH˜ Pâß*’ºu.

PÜ«∞# Jxfl =∞`åÅ#∞ ã¨=∞ Q“~°=O`À ãÖÉèÏqOKÕ =Úã≤¡O. PÜ«∞# ã¨=∞`å Œ$HõÊ äŒO,

=∞`åf « „Ñ¨*Ï™êfi=∞º P Œ~å≈ÅÖ’ JO‰õΩiî « qâßfiãÖ, ã¨~°fiã¨=∂# ™œ„ÉèÏ «$ «fiÉèÏ=O,

ã¨~°fi™êfixfl, `åºQÆO KÕÃã·<åã¨ˆ~ ™êfi`«O„`åºÅ#∞ xÅÉˇ@ì=Öˇ#<Õ Ñ¨@∞ì^ŒÅ, Hõ∆q∞Oz

qã¨‡iOKåÅ<Õ B^•~°ºO J#∞ã¨~°©Ü«∂Å∞...—

P<å_»∞ q^•º"Õ «Î, Q˘Ñ¨Ê è•i‡‰õΩ_»∞ _®Hõì~ü *ÏH©~ü Ç¨ï¿ãû<£ =ºH©ÎHõiOz# ÉèÏ"åÅ∞

D<å_»∞ q+¨q∞ã¨∞Î#fl *ÏfÜ«∞–JO`«~å˚fÜ«∞ "å`å=~°OÖ’ „Ñü XHõ¯~°∂ =∞##O

KÕã¨∞‰õΩO@∂ =∞ã¨Å∞HÀ"åeû# J=ã¨~°O LO ŒxÑ≤ã¨∞ÎOk.

157 158


01. Ç¨ D*ò Ç¨ † WO_çÜ«∞<£ =∂~ü\˜~üû – _®Hõì~ü Ñ≤.Ü«∞<£.KÀ„áê

02. Ç≤Ïãìs PÑ¶π „Ñ¶‘_»O =¸"£"≥∞O\ò W<£ WO_çÜ«∂ – _®Hõì~ü `å~åK«O £

03. Ç¨ïãπ Ç¨ PÑ¶π „Ñ¶‘_»O „ãìQÆ∞Öò W<£ Z.Ñ≤. „Ñ¨Éèí∞ «fi „Ñ¨K«∞~°Å∞, 1983

04. ÃÇ·ÏÖ·\òû PÑ¶π Œ „Ñ¶‘_»O =¸"£"≥∞O\ò W<£ PO„ èŒ„Ñ¨ Õâò – _®. ã¨~ÀlhÔ~QÍx

05. Ç≤Ïãìs PÑ¶π ŒHõ <£ (2 "åÅ∂º"£∞û) , *ˇ._ç.W. „y|ƒb , 1990

06. „Ñ¶‘_»O =¸"£"≥∞O\ò WO_çÜ«∞<£ =Úã≤¡"£∞û,–âßOu"≥∂Üü∞ ~åÜü∞, 1983

07. =Ç¨c Ñ¶~år Ô~|Öòû PÑ¶π ÉˇOQÍÖò, N #~°Ç¨Ïi Hõq~å*ò, 1982.

08. k Ñ¶H©~ü JO_£ ã¨<åºã≤ JÑπÔ~·lOQ∑û, J\˜ãπ ÔH. ^•ãπ QÆ∞áêÎ. 1992

09. k "≥∂áê¡ Ô~|eÜ«∞<£ JO_£ W\òû *ˇxÃããπû, HÍ<å~ü¤ L_£, Ñ≤.Ñ≤.ÃÇÏKü.,1987

10. "≥∂Ñ≤ÖÏ¡ =Úã≤¡"£∞û PÑ¶π ˆH~°à◊, ~À<åÖò¤ W. q∞Å¡~ü. 1976

11. ˆH~°àÏ =Úã≤¡"£∞û, ãÖáê Œ‰õΩÅ∞ : Jã…~ü Jb WO[h~ü, J[O`å, 1995

12. k Hõ=¸º#Öò „@Ü«∂OyÖò W<£ WO_çÜ«∂, Jâ’H± "≥∞Ç¨Ï`å, 1942

13. "≥∂_»~°<£ W™ê¡O W<£ WO_çÜ«∂, qÖò„ÃÑ¶_£ HÍO\ò"≥Öò ã≤‡ ü.

14. Z<£Ãã·HÀ¡Ñ‘_çÜ«∂ PÑ¶π =Úã≤¡O |Ü≥∂„QÆÑ¶‘, <åˆQO„ Œ‰õΩ=∂~ü ã≤OQ∑, 2001.

15. ÉÏ^•¬MÏ<£, N UH±<å ä£ Dâ◊fi~°<£, 2001.

16. "≥∞ÿ Ö·Ñ¶π JO_£ „ãìQÆ∞Öò ó MÏ<£ J|∞ÌÖò QÆá¶ê~ü MÏ<£, 1969.

17. _çã¨ =s PÑ¶π WO_çÜ«∂, [=Ç¨Ï~üÖÏÖò <≥„Ç¨ , 1983.

18. WO_çÜ«∂ q<£û „Ñ¶‘_»O, =∞øÖÏ<å J|∞Öò HõÖÏO P*Ï £, 1995.

19. k =Úã≤¡"£∞û PÑ¶π „a\©+π WO_çÜ«∂, Ñ≤. Ç¨s¤, 1972.

20. k ÉˇOQÍÖò =Úã≤¡"£∞û 1871–1906, ~°Ñ¶‘=ÙnÌ<£ JÇ¨Ï=∞‡ £, 1996.

21. =Úã≤¡"£∞û „Ñ¶‘_»O =¸"£"≥∞O\ò W<£ WO_çÜ«∂, HÍ=∞ ü KÒÉË, 1990.

22. „Ñ¶‘_»O ÃÑ¶·@~üû PÑ¶π WO_çÜ«∞<£ =¸º\˜h 1857, Ü«∞O.Ñ≤. N"åãÎ=,1997.

23. k ~ÀÖò PÑ¶π "≥∞ÿ<åi\©ãπ W<£ „Ñ¶‘_»O „ãìQÆ∞Öò, ãÖáê Œ‰õΩÅ∞ ó _®Hõì~ü Jãæ~ü

Jb WO[h~ü, 1986.

24. Ô~·*ò PÑ¶π =Úã≤¡"£∞û W<£ WO_çÜ«∞<£ áêe\˜H±û, _®Hõì~ü ~°Ñ¶‘H± [„H˜Ü«∂,1986.

25. ã¨Ñ¨~\˜[O J=∂OQ∑ WO_çÜ«∞<£ =Úã≤¡"£∞û, „á¶êxûãπ ~åa<£ã¨<£, 1994.

26. =Úã≤¡"£∞û W<£ WO_çÜ«∂, Ü«∞ãπ. J|∞Öò Ç¨Ïã¨<£ Jb #nfi, 1980

27. =Úã≤¡"£∞û W<£ WO_çÜ«∂, *·<£ #ˆ~+π ‰õΩ=∂~ü, 1979.

28. WO_çÜ«∞<£û „ãìQÆ∞Öò Ñ¶~ü WO_çÃÑO_≥<£û, aÑ≤<£K«O„ Œ, 1997.

29. HõÅHõì_£ =~ü û PÑ¶π =∞Ç¨`å‡QÍOnè, ÉèÏ~° « „Ñ¨Éèí∞ «fi „Ñ¨K«∞~°Å∞.

30. k „ˆQ\ò =¸º\˜h – 1857, „H˜ãìÑ¶~ü Ç≤Ï|ƒ~üì, 1978.

31. =Ç¨c =¸"£"≥∞O\ò W<£ WO_çÜ«∂, _®Hõì~ü YÜ« ºO JÇ¨Ï=∞‡ £

32. k Ñ¨~îå<£ J<£P~°‡_£, =Ú‰õΩoHÍ Éˇ#s˚, 2002.

33. Ü«∂<£ J_®fi<£û_£ Ç≤Ïãìs PÑ¶π WO_çÜ«∂, N P~ü.ã≤.=∞AO^•~ü, 1996.

34. \˜Ñ¨Ó ã¨∞ÖÏÎ<£, „á⁄ÃÑ¶ã¨~ü a. ¿+H± Pb, 1995.

35. B~°OQÆ*ËÉò JO_£ \˜Ñ¨Ó ã¨∞ÖÏÎ<£, _®Hõì~ü a.Ü«∞ãπ. áêO_Õ, 1996.

36. @∂ ãÔ~fiO\òû PÑ¶π QÍ_£ ó N =∞Ç¨Ï Õ"£ ÕâßÜü∞, 1935.

≥Å∞QÆ∞ „QÆO ä•Å∞01. ™êfi «O„ «º ã¨=∞~° K«i„ «, N =ÚHÍ¯=∞Å <åQÆÉèí∂+Ö, 1990

02. ÉèÏ~° « ™êfi «O„`Àº Œº=∞Oó =Úã≤¡OÅ∞, ã¨Ü«∞º £ #j~ü JÇ¨Ï=∞‡ £, 1999.

03. ÉèÏ~° « Õâ◊ ™êfi «O„ «º ãÖ„QÍ=∞ K«i„ «, „Ñ¨K«∞~° ó Hõ$ëê‚ lÖÏ¡ ™êfi «O„ «º

ã¨=∞~°Ü≥∂^èŒ∞Å ãÖÑ¶¨∞O, 1984.

04. <å <≥ «∞Î~°∞ =$ è• HÍ Œ∞, ãÖáê Œ‰õΩÅ∞ ó x~°‡ÖÏ#O Œ, [#™êÇ≤Ïu,1992.

05. ÉèÏ~° « ™êfi «O„`Àº Œº=∞O ó PO„ èŒ„Ñ¨ Õâò =Úã≤¡OÅ∞, ã¨Ü«∞º £ #j~ü

JÇ¨Ï=∞‡^£, 2001.

06. `À_Õà◊§ áêÅ∞ KÕâß~°∞. N áêºˆ~ÖÏÖò, 1969 J#∞"å ŒO: N l. Hõ$+‚.

07. ˆH~°à◊Ö’ Ô~· åOQÆ áÈ~å@O, \˜.ÔH. ~å=∞Hõ$+‚, 1987.

Hõ#fl_»O01. ÉèÏ~° « ™êfi «O„ «º ãÖ„QÍ=∞ Œe¡ =Úã≤¡=∞~° áê„ «, Y∞ ŒÌO Ñä¡H+¨<£û, 1999.

Ç≤ÏOn01. Ç≤ÏO Œ∂™ê÷h =Úã¨ÖÏ‡<ÀOHÍ [OQ∑–U–P*Ïn "Õ∞ Ç≤Ï™êû, ã¨Ü«∞º £

W„|Ç‘ÏO Ñ¶≤„H˜, 1999.

Ñ¨„uHõÅ∞01. q∞e¡ QÆl\ò, Ñ¨Hõ∆Ñ¨„uHõ, 16–31, [#=i 2002, #∂º_èçb¡.

02. PO„^èŒ„Ñ¨Éèí, k#Ñ¨„uHõ 21–01–1988, ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£.

03. w@∞~å~Ú, "å~°Ñ¨„uHõÅ∞, ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£.

04. „Ñ¨*Ï™êÇ≤Ïu =∂ã¨Ñ¨„uHõ, EÖ· 2001, q[Ü«∞"å_»

™ê=h~üû01. ™ê=h~ü, W<£ã≤ì@∂º\ò PÑ¶π JÉˇHì"£ ãì_ôãπ, #∂º_èçb¡, 1998.

02. ~åÜ«∞Å ã‘=∞Ö’ ™êfi`«O„`Àº^Œº=∞O, J#O`«Ñ¨Ù~°O, 1998.

Q„ÆO^äŒ ~°K«#‰õΩ LÑ¨HõiOz#QÆ„O^ä•Å∞ – Ñü„HõÅ∞

POQÆ¡ „QÆO ä•Å∞


'..1857 u~°∞QÆ∞ÉÏ@∞ #∞O_ç =∞#‰õΩ ™êfi «O„ «ºO ÅaèOKÕO «=~°‰õΩ „áê

`åºQÍÅ∞ KÕã≤# ZO^Œ~À =Úã≤¡OÅ∞ KåÖÏ =∞OkH˜ ÑïK«Ü«∞O ÖË^ŒO>Ë Juâ◊Ü≥∂H˜Î

ÖË Œ∞. "Õ∞"Õ∞ x["≥∞ÿ# *ÏfÜ«∞"å Œ∞Å=∞x K≥Ñ¨ÙÊ‰õΩ<Õ H˘O Œ~°∞ ™êfi~°úÑ¨~°∞Å∞ =∞# á⁄~°∞QÆ∞#

L#fl áêH˜™ê÷<£ |∂zx K«∂Ñ≤Oz ÉèÏ~° « =Úã≤¡OÅ Õâ◊ÉèíHÎx "ÕÖˇuÎ K«∂Ñ≤# ãÖÑ¶∞@#Å∞

HÀH˘Å¡Å∞. J@∞=O\˜ ™êfi~°úÑ¨~° â◊‰õΩÎÅ <À\˜H˜ `åà◊O Ñ¨_ÕÖÏ „Ñ¨=ÚY [~°fleãπì, ~°K«~Ú «

ã¨Ü«∞º £ #ã‘~ü JÇ¨Ï=∞‡ £ 'ÉèÏ~° « ™êfi «O„`Àº Œº=∞O: =Úã≤¡OÅ∞ — J#fl Ñ¨ÙãÎHõOÖ’ J<ÕHõ

`åºQÍÅ QÆ∂iÛ ≥eáê~°∞. =Úã≤¡OÅ Õâ◊ÉèíHÎ q+¨Ü«∞OÖ’ [~°∞QÆ∞ «∞#fl Jã¨ «º „Ñ¨Kå~åÅ∞

W@∞=O\˜ Ñ¨ÙãÎHÍÅ∞ JiHõ@ìQÆÅ=#_»O`À Juâ◊Ü≥∂HÎ ÖË Œ∞.—

– "å~°Î k#Ñ¨„uHõ, 07–11–1999

'..ÉèÏ~° « qÉèí[# J<Õ JOâßxfl =ÚO Œ∞‰õΩ ≥zÛ P <Õ~åxfl =Úã≤¡O ã¨=∂[O

g∞^Œ<≥\˜ì...=Úã≤¡"Õ∞`«~° [#ã¨=¸Ç¨ÅÖ’ =Úã≤¡OÅ Ñ¨@¡ J#∞=∂#Ñ¨Ù ^Œ$+≤ìx ã¨$+≤ìOz

ÃÑOz áÈ+≤ã¨∂Î PÜ«∂ [#ã¨=¸Ç¨Å =∞ èŒº# =∂#ã≤Hõ PQÍ èŒO ã¨$+≤ìOKÕ „Ñ¨Ü«∞`åflxfl

=∞ « « «fi â◊‰õΩÎÅ∞ q[Ü«∞=O «OQÍ ™êyã¨∞Î<åfl~Ú. JO Œ∞=Å# ÉèÏ~°fÜ«∞ [#ã¨=¸Ç¨Å

=∞ èŒº U~°Ê_ç# Œ∂~åxfl «yæOKåeû# J=ã¨~°O „Ñ¨ã¨∞Î « Ñïã≤÷ «∞ÅÖ’ ZO «QÍ<À LO Œx

ÉèÏqOz# ~°K«~Ú`«...Pkâ◊QÍ ™êyã¨∞Î#fl Hõ$+≤Ö’ ÉèÏQÆOQÍ =Úã≤¡O™êfi`«O„`«º ã¨=∞~°

Ü≥∂ èŒ∞Å `åºQÆ=∞Ü«∞ rq`åÅ‰õΩ HõeÊOz# JHõ∆~° ~°∂Ñ¨"Õ∞ ' ÉèÏ~° « ™êfi «O„`Àº Œº=∞O :=Úã≤¡OÅ∞ —.

– „Ñ¨*Ïâ◊HÎ k#Ñ¨„uHõ, 13–02–2000

'..'..'..'..'..ÉèÏ~° « ™êfi «O„`Àº Œº=∞OÖ’ =Úã≤¡OÅ∞ x~°fiÇ≤ÏOz# áê„ « QÆ∞iOz Z=iH©

ã¨Ô~·# J=QÍÇ¨Ï# ÖË^Œ∞. D J=QÍÇ¨Ï##∞ `≥Å∞QÆ∞Ö’ „áêOaèOz# `˘e Kå~°„uHõ

Ñïâ’ èŒ‰õΩxQÍ ã¨Ü«∞º £ #j~ü JÇ¨Ï=∞‡ £#∞ ¿Ñ~À¯<åe. ~°K«~Ú «‰õΩ LO_®eû# Ñï˜u,

q=∞~°≈<å «‡Hõ Œ$HõÊ èŒO..ã¨=∞áêà◊§Ö’ "Õ∞à◊qOz 'ÉèÏ~° « ™êfi «O„`Àº Œº=∞O : =Úã≤¡OÅ∞—

~°zOKå~°∞...D z#fl Ñ¨Ùã¨ ÎHõO "≥Å∞QÆ∞Ö’ K«i„`«Ñïâ’^èŒ‰õΩÅ∞ =∞iO`« Ñïâ’^èŒ#

[i¿ÑO Œ∞‰õΩ ã¨∂ÊùiÎ LOk.—

– q*Ë « k#Ñ¨„uHõ,17–05–2000

( „Ñ¨ äŒŒ=∞, kfifÜ«∞ =Ú„ Œ )

Ñü„HõÅ – „Ñ¨=ÚY∞Å ã¨ÊO^Œ#

=Úã≤¡OÅ∞

'..J=¸Åº"≥∞ÿ# ã¨=∂Kå~åxfl „áÈkKÕã≤ 32 ¿ÑrÅ 'ÉèÏ~°`«™êfi`«O„`Àº^Œº=∞O

: =Úã≤¡OÅ∞— J#fl z#fl Ñ¨ÙãÎHõOQÍ ã¨Ü«∞º £ #j~ü JÇ¨Ï=∞‡ £ ~°∂á⁄OkOKå~°∞...—

– PO„ èŒ„Ñ¨Éèí, k#Ñ¨„uHõ, 14–02–2000

'..`åºQÆ K«i„ «‰õΩ g~° ãÖã¨$¯uH˜ "ÕÅ ãÖ= «Ê~åÅ K«i„ «QÆÅ =∞# Õâ◊OÖ’

=Úã≤¡OÅ ™êú#O ZO « LOk? J<Õ „Ñ¨â◊fl‰õΩ ã¨=∂ è•<åÅ∞ =_ç¤Oz# qãÎ~°∞Å∞QÍ ã¨∞„Ñ¨ã≤ ŒÌ

[~°fleã¨∞ì ã¨Ü«∞º^£ #j~ü JÇ¨Ï=∞‡^£ J=∞iÛ ÃÑ\Ïì~°∞. PÜ«∞# ~åã≤# Ñ¨Ùã¨ÎHõO ÉèÏ~°`«

™êfi «O„`Àº Œº=∞O : =Úã≤¡OÅ∞ K«i„ « K≥Ñ¨Ê*ÏÅx J<ÕHõ g~°QÍ èŒÅ‰õΩ ã¨∞n~°… ãÖã¨$¯uÖ’

=Úã≤¡OÅ áê„ « ÃÑ#"Õã¨∞‰õΩ áÈ~Ú# ãÖQÆuH˜ PÜ«Ú+¨µ¬ áÈã¨∞ÎOk.—

– [#q∞„ « "å~°Ñ¨„uHõ, Ü«∂<åO, 20–02–2000

'..*ÏfÜ«∞ ÉèÏ=#Å∞#fl „Ñü =ºHÎ K«kq f~°=Åã≤# Ñ¨ÙãÎHõO....32 Ñ¨Ù@Ö’¡<Õ

qÅ∞"≥·# ã¨=∂Kå~å<åflOkOKå~°∞...~°K«~Ú`«‰õΩ Ç¨Ï$^ŒÜ«∞Ñ¨Ó~°fiHõ Jaè#O^Œ#Å∞..—

– #_»∞ã¨∞Î#fl K«i„ « =∂ã¨Ñ¨„uHõ, [#=i 2000

'... Indian Freedom Struggle : Muslims is a tribute tothose sincere freedom fighters whom we unfortunately for-gotten.... Written in simple and lucid Telugu, the small bookmirrors the perod since the entry of the East India Companyinto to August 15th, 1947... Naseer Ahamed begins his bookwith the role played and foundation laid for the freedom srtuggleby innumerable Muslim fakir, the wahabi movement and kingsand sulthans long before the first war of Independence tookplace 1857.

–––––Indian Express Daily News paper, 26-11-1999 ÉèÏ~°`« ™êfi`«O„`Àº^Œº=∞OÖ’ =Úã≤¡OÅ áê„`«#∞ q=iã¨∂Î ã¨Ü«∞º^£ #j~ü

JÇ¨Ï=∞‡ £ ~åã≤ „Ñ¨K«∞iã¨∞Î#fl ...„QÆO ä•Å∞ PO„ èŒ Õâ◊OÖ’x K«i„ «HÍ~°∞Å∞, Ñïâ’ èŒ‰õΩÅ∞,

^Õâ◊ „âıÜ≥∂aèÖÏ+¨µÅO^Œ~°∞ J=â◊ºO K«^Œ∞==Åã≤# „QÆO^ä•Å∞. „Ñ¨f „QÆO^ä•ÅÜ«∂xfl

JÅOHõiOK«=Åã≤# J=¸Åº ™êfi`«O„`Àº^Œº=∞ ™êÇ≤Ï`«º ~°`åflÅ∞.

–„Ñ¨=ÚY ™êfi «O„ «ºã¨=∞~°Ü≥∂ èŒ∞Å∞ N Ñ¨~°HÍÅ Ñ¨\Ïìaè ~å=∂~å=Ù,

q[Ü«∞"å_», 13–07–2003

D ^Õâ◊OÖ’x =Úã≤¡OÅ∞ Z=fiiH© fã≤áÈx q^èŒOQÍ ™êfi`«O„`«ºãÖ„QÍ=∞OÖ’

«=∞ ≥·# =∞Ç¨Ï «Î~° áê„ «#∞ x~°fiÇ≤ÏOKå~°∞. J@∞=O\˜ JÑ¨Ó~°fi K«i„ «#∞ ≥Å∞QÆ∞ áê~î°‰õΩÅ‰õΩ

JOkã¨∞Î#fl ~°K«~Ú « #j~ü JÇ¨Ï=∞‡ £‰õΩ „Ñü XHõ i `À_®Ê@∞ J=ã¨~°O.

–„á⁄ÃÑ¶ã¨~ü Ü«∞Öò. "Õ∞QÀáêÅ Ô~_ç¤,

"≥·ãπ Kèå#ûÅ~ü, <åQÍ~°∞˚# qâ◊fiq^•ºÅÜ«∞O, QÆ∞O@∂~°∞. 26–10–2003

ÉèÏ~° « ™êfi «O„`Àº Œº=∞O :


ÉèÏ~° « ™êfi «O„`Àº Œº=∞O:=Úã≤¡O =∞Ç≤Ïà◊Å∞

'..ÉèÏ~° « ™êfi «O„ «º ™ê èŒ#Ö’, JÉèí∞º ŒÜ«∞ Ñ¨~°OÑ¨~°Ö’ ÉèÏQÆ™êfi=ÚÖ·# =Úã≤¡O=x`«Å K«i„`«#∞ "≥Å∞=iOz, Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ"Õ∞ ÉèÏ`«~° ™êfi`«O„`åºxfl ™êkèOKå=∞x,

=Úã≤¡OÅ‰õΩ ÉèÏQÆ™êfi=∞ºO ÖË Œx Kå>Ë =∞~°∞QÆ∞A˚Å‰õΩ K≥OÑ¨ ≥|ƒQÍ D ~°K«# âßâ◊fi «OQÍxÅ∞ã¨∞ÎOk...—

–„Ñ¨=ÚY ™êfi`«O„`«º ã¨=∞~°Ü≥∂^èŒ∞Å∞ N "åqÖÏÅ QÀáêÅ Hõ$+¨‚Ü«∞º„Ñ¨=ÚY ™êfi`«O„`«º ã¨=∞~°Ü≥∂^èŒ∞Å∞ N "åqÖÏÅ QÀáêÅ Hõ$+¨‚Ü«∞º„Ñ¨=ÚY ™êfi`«O„`«º ã¨=∞~°Ü≥∂^èŒ∞Å∞ N "åqÖÏÅ QÀáêÅ Hõ$+¨‚Ü«∞º„Ñ¨=ÚY ™êfi`«O„`«º ã¨=∞~°Ü≥∂^èŒ∞Å∞ N "åqÖÏÅ QÀáêÅ Hõ$+¨‚Ü«∞º„Ñ¨=ÚY ™êfi`«O„`«º ã¨=∞~°Ü≥∂^èŒ∞Å∞ N "åqÖÏÅ QÀáêÅ Hõ$+¨‚Ü«∞º,12–6–1999

'..q∂~°∞ „Ñ¨K«∞iOz# ÉèÏ~°`« ™êfi`«O„`Àº^Œº=∞O : =Úã≤¡O =∞Ç≤Ïà◊Å∞, J<Õ„QÆO^èŒO W\©=Å "≥Å∞=_ç# L`«Î=∞ „QÆO^è•ÅÖ’ XHõ@x ÉèÏqã¨∞Î<åfl=Ú. ZO^Œ∞HõO>ËÉèÏ~°`« ™êfi`«O„`Àº^Œº=∞OÖ’ =Úã≤¡OÅ∞ „Ñ¨`ÕºHÕz =∞Ç≤Ïà◊Å∞ ZO`« g~Àz`« áê„`«x~°fiÇ≤ÏOKå~À KåÖÏ =∞OkH˜ `≥eÜ«∞^Œ∞. ÉèÏ~°`« =Úã≤¡OÅO^Œ~°∂ ™êfi`«O„`Àº^Œº=∂xH˜^Œ∂~°OQÍ L<åfl~°h, "å~°∞ ™êfi`«O„`Àº^Œº=∂xH˜ =ºuˆ~HõOQÍ L<åfl~°x, JÑ¨"å^Œ∞„Ñ¨Kå~°OÖ’ LOk. J@∞=O\˜ JÑ¨"å Œ∞#∞ áÈQ˘@ì_®xH˜ q∂ „QÆO äŒŒO ZO`À À_»Ê_»QÆÅ Œ∞.Jaè#O^Œ#Å∞.— –„Ñ¨=ÚY™êfi «O„ «ºã¨=∞~°Ü≥∂ èŒ∞Å∞NÑ¨~°HÍÅÑ¨\Ïìa~å=∂~å=Ù,„Ñ¨=ÚY™êfi «O„ «ºã¨=∞~°Ü≥∂ èŒ∞Å∞NÑ¨~°HÍÅÑ¨\Ïìa~å=∂~å=Ù,„Ñ¨=ÚY™êfi «O„ «ºã¨=∞~°Ü≥∂ èŒ∞Å∞NÑ¨~°HÍÅÑ¨\Ïìa~å=∂~å=Ù,„Ñ¨=ÚY™êfi «O„ «ºã¨=∞~°Ü≥∂ èŒ∞Å∞NÑ¨~°HÍÅÑ¨\Ïìa~å=∂~å=Ù,„Ñ¨=ÚY™êfi «O„ «ºã¨=∞~°Ü≥∂ èŒ∞Å∞NÑ¨~°HÍÅÑ¨\Ïìa~å=∂~å=Ù,27–10–199927–10–199927–10–199927–10–199927–10–1999

'.. K«i„ « QÆ~°ƒùOÖ’ HõÅã≤áÈ~Ú# =Úã≤¡O =∞Ç≤ÏàÏ P˜=Ú`åºefl "≥eH˜ fã≤,™êfi`«O„`Àº^Œº=∞OÖ’ "å~°∞ KÕã≤# `åºQÍefl, |e^•<åefl q∂~°∞ q=iOKå~°∞. q∂Hõ$+≤x Jaè#Okã¨∞Î<åfl#∞.— – „Ñ¨=ÚY ~°K«~Ú « N ã≤.q. – „Ñ¨=ÚY ~°K«~Ú « N ã≤.q. – „Ñ¨=ÚY ~°K«~Ú « N ã≤.q. – „Ñ¨=ÚY ~°K«~Ú « N ã≤.q. – „Ñ¨=ÚY ~°K«~Ú « N ã≤.q. 18–06–199918–06–199918–06–199918–06–199918–06–1999

'...=Úã≤¡OÅ ^Õâ◊ÉèíH˜ Îx â◊OHÕz JáÈÇ¨ÏÅ#∞ „Ñ¨Kå~°O KÕã¨∞Î#fl ‰õΩÇ¨Ï<å*ÏfÜ«∞"å Œ∞Å‰õΩ D Ñ¨ÙãÎHõO K≥OÑ¨ÃÑ@∞ì J#@OÖ’ U=∂„ «O Juâ◊Ü≥∂HÎ ÖË Œ∞..—

–PO„ èŒÉèí∂q∞ ã¨z„ « "å~°Ñ¨„uHõ 12–08–1999'...ÉèÏ~° « ™êfi «O„`Àº Œº=∞OÖ’ áêÖÁæ#fl =Úã≤¡O =∞Ç≤Ïà◊Å QÆ∞iOz ≥Å∞QÆ∞Ö’

=zÛ# "≥Ú^Œ\˜ Ñ¨Ùã¨ÎHõO Wk...D Ñ¨Ùã¨ÎHÍxfl `«H˜¯# ÉèÏ~°fÜ«∞ ÉèÏ+¨Ö’¡H˜, POQÆ¡OÖ’H˜J#∞"å^ŒO KÕã≤ „Ñ¨K«∞i¿ãÎ ÉèÏ~°`« ã¨=∂[O =∞iO`« ãÖÑ¶ ¨∞\˜`«O HÍ=\ÏxH˜`À_»Ê_»∞`«∞Ok...— –#_»∞ã¨∞ÎÎ#fl K«i„ «, =∂ã¨Ñ¨„uHõ PQÆ+¨µì, 1999 –#_»∞ã¨∞ÎÎ#fl K«i„ «, =∂ã¨Ñ¨„uHõ PQÆ+¨µì, 1999 –#_»∞ã¨∞ÎÎ#fl K«i„ «, =∂ã¨Ñ¨„uHõ PQÆ+¨µì, 1999 –#_»∞ã¨∞ÎÎ#fl K«i„ «, =∂ã¨Ñ¨„uHõ PQÆ+¨µì, 1999 –#_»∞ã¨∞ÎÎ#fl K«i„ «, =∂ã¨Ñ¨„uHõ PQÆ+¨µì, 1999

'..ÉèÏ~° « ™êfi «O„`Àº Œº=∞OÖ’ =Úã≤¡O =∞Ç≤Ïà◊Å∞ "≥#∞Hõ|_»ÖË Œx..ÉËQÆO Ç¨Ï[~° ü=∞Ç¨Öò =ÚY z„ «O`À "≥Å∞=_ç# D „QÆO äŒŒO D ~°K«~Ú « „QÆO ä•ÅÖ’ =∞˜Ñ¨Óã¨ JxK≥Ñ¨Ê=K«∞Û..— –qâßÖÏO„ èŒ k#Ñ¨„uHõ, –qâßÖÏO„ èŒ k#Ñ¨„uHõ, –qâßÖÏO„ èŒ k#Ñ¨„uHõ, –qâßÖÏO„ èŒ k#Ñ¨„uHõ, –qâßÖÏO„ èŒ k#Ñ¨„uHõ, 13–07–200313–07–200313–07–200313–07–200313–07–2003

'...q Õj ^•ã¨ºâ◊$OYÖÏÅ #∞Oz q=ÚHõÎO KÕÜ«∞_»OÖ’ "≥∞ÿ<åi\© =∞Ç≤Ïà◊Å∞‰õÄ_® «=∞=O «∞ áê„ «#∞ x~°fiÇ≤ÏOKå~°x, P „Hõ=∞OÖ’ JÑ¨Ê\˜ ãÖ„Ñ¨ •Ü«∂Å#∞ ,

Hõ@∞ìÉÏ@¡#∞ KèÕkOK«∞‰õΩx |Ü«∞\˜H˜ ~å=_®xH˜ ‰õÄ_® ãÖHÀzOK« ÖË Œx x~°∂Ñ≤OK«@OÖ’ã¨Ñ¶¨Å=∞Ü«∂º~°∞ ~°K«~Ú`«. =∞`«q^ÕfiëêÅ∞ ™ê=∂lHõ "å`å=~°Ïxfl HõÅ∞+≤`«O KÕã¨∞Î#fl

D «~°∞OÖ’ WÖÏO\˜ Ñ¨ÙãÎHÍÅ∞, Jn ™ê÷xHõ ÉèÏ+¨ÅÖ’ ~å"åeû# J=ã¨~°O ZO ≥·<åLOk..—.

– PO„ èŒ*’ºu k#Ñ¨„uHõ – PO„ èŒ*’ºu k#Ñ¨„uHõ – PO„ èŒ*’ºu k#Ñ¨„uHõ – PO„ èŒ*’ºu k#Ñ¨„uHõ – PO„ èŒ*’ºu k#Ñ¨„uHõ 12–06–200312–06–200312–06–200312–06–200312–06–2003'...<ÕÕ_»∞ ' ãïk^ÕÌ — ¿Ñ~°∞`À K«i„`«#∞ HÍëê~¸HõiOKÕ ã¨~å¯s „Ñ¨Ü«∞`åflÅ∞

™êQÆ∞ «∞<åfl~Ú. Õâ◊ qÉèí[#‰õΩ ^•i fã≤# ÑïÏ=∂ÅÃÑ· ‰õÄ_® =„H©Hõ~°Å∞ KÕã¨∞Î<åfl~°∞.

kfi*Ïu ã≤ •ÌO`åxfl "≥Ú Œ@ „Ñ¨Kå~°OÖ’H˜ ≥zÛOk Ç≤ÏO Œ∂ KèåO Œã¨<åÜ«∞‰õΩ_»∞ q._ç.

™ê=~° ~ü HÍQÍ =Úã≤¡O <Õ «ÖË "≥Ú Œ@ kfi*Ïu ã≤ •ÌO`åxfl ≥KåÛ~°x "å Œ#Å∞ =ÚO Œ∞‰õΩ

≥ã¨∞Î<åfl~°∞. D ã≤÷uÖ’ #j~ü JÇ¨Ï‡ £ KÕã¨∞Î#fl Hõ$+≤ Jaè#OkOK« ŒyOk.... =∞# Õâ◊OÖ’x

=Úã≤¡O =∞Ç≤Ïà◊Å∞ ‰õÄ_® P áÈ~å@ Ñ¨\˜=∞#∞, Œ$_è»z`åÎxfl Õâ◊ ™êfi «O„ «º áÈ~å@OÖ’

K«∂ÃÑ\Ïì~°∞. "åi ^è≥·~°º™êÇ¨Ï™êÅ#∞, áê~î°‰õΩÅ Hõà◊§=ÚO^Œ∞ Pq+¨¯iOÑ¨KÕã¨∞ÎOk ã¨∞ÅÉèí

â‹·eÖ’ ™êy# D Ñ¨ÙãÎHõO.—

–„Ñ¨™ê÷#O, „ ≥·=∂ã¨Ñ¨„uHõ, [#=i–=∂iÛ 2003'...|∞~°MÏÅ∞ èŒiOKÕ =Úã≤¡O =∞Ç≤Ïà◊Å‰õΩ „Ñ¨ÑÖK«O ≥eÜ«∞ Œx ÉèÏqOKÕ "å~°∞

JK≥Û~°∞"˘O Õ ãÖÑ¶∞@#Å`À Ñ¨Ù#~°∞‡„ Œ‰õΩ <ÀK«∞‰õΩ#fl Ñ¨ÙãÎHõO ÉèÏ~° « ™êfi «O„`Àº Œº=∞O

: =Úã≤¡O =∞Ç≤Ïà◊Å∞, Ñ¨ÙãÎHõ Ñ¨~î°#O ÃÑ· Pã¨HÎ ã¨#flye¡# <Õ\˜ Ñïã≤÷ «∞ÅÖ’ DÑ¨ÙãÎHõO...Ô~O_À

=Ú„ Œ‰õΩ ~å=_»O qâı+Ö...K«i„ «#∞ â’kèOz ¿ãHõiOz# ã¨=∂Kå~åxfl ã¨∞ÅÉèíâ‹·eÖ’

JOkOK«@OÖ’ =∞Oz Hõ$+≤KÕâß~°∞ ~°K«~Ú`«.—

–„Ñ¨*Ïâ◊HÎ Pk"å~°O. –„Ñ¨*Ïâ◊HÎ Pk"å~°O. –„Ñ¨*Ïâ◊HÎ Pk"å~°O. –„Ñ¨*Ïâ◊HÎ Pk"å~°O. –„Ñ¨*Ïâ◊HÎ Pk"å~°O. 20032003200320032003' ™êfi`«O„`«º áÈ~å@OÖ’ áêÖÁæ#fl =Úã≤¡O =∞Ç≤Ïà◊Å QÆ∞iOz ã¨Ü«∞º^£ #j~ü

JÇ¨Ï‡^£ ~åã≤# ÉèÏ~°`« ™êfi`«O„`Àº^Œº=∞O : =Úã≤¡O =∞Ç≤Ïà◊Å∞ ™êfi`«O„`Àº^Œº=∞OÖ’

=Úã≤¡O =∞Ç≤Ïà◊Å áê„ «#∞ q=iã¨∂Î ≥Å∞QÆ∞Ö’ =zÛ# `˘e Ñ¨ÙãÎHõO Wk...D Ñ¨ÙãÎHõO

K« Œ=_»O ^•fi~å K«i„ «Ö’ z~°™ê÷~ÚQÍ xÅz# J<ÕHõ=∞Ok =∞Ç≤Ïà◊Å g~Àz « QÍ äŒÅ#∞,

rq`åÅ#∞ `≥Å∞ã¨∞HÀ=K«∞Û. <Õ_»∞ „Ñ¨ÑÖK«"åºÑ¨ÎOQÍ J<ÕHõ ~°OQÍÅÖ’ J„QÆ∞ºÅ∞QÍ

"≥Å∞QÆ∞`«∞#fl =∞Ç≤Ïà◊Å‰õΩ ^ŒâßÉÏÌÅ „H˜`«O<å\˜ =∞Ç≤Ïà◊Å∞ U q^èŒOQÍ fã≤áÈ~°x

x~°∂Ñ≤™ÈÎOk D „QÆO äŒO. JÑ¨Ê\˜ =∞Ç≤Ïà◊Å g~Àz « QÍ äŒÅ∞ ZO`À L ÕÎ[Ñ¨~°∞™êÎ~Ú.

U^À q èŒOQÍ J˜z"Õ «‰õΩ QÆ∞~“ «∞#fl <Õ\˜ =∞Ç≤Ïà◊ÅO Œ~°∂ D Ñ¨ÙãÎHÍxfl K«kq H˘O ≥·<å

áÈ~å@Ñ¨\˜=∞#∞ JÅ=~°∞Û‰õΩO>Ë =∞Ç≤Ïà◊Å Jz"Õ`« J<Õk U<å\˜ÔH·<å ~°∂Ñ¨Ù=∂¿ã

J=HÍâ◊O Jaèã¨∞ÎOk.— – "å~°Î k#Ñ¨„uHõ, – "å~°Î k#Ñ¨„uHõ, – "å~°Î k#Ñ¨„uHõ, – "å~°Î k#Ñ¨„uHõ, – "å~°Î k#Ñ¨„uHõ, 23–11–03

(„Ñ¨ äŒŒ=∞, kfifÜ«∞ =Ú„ ŒÅ∞)

Ñ¨„=ÚY∞Å – Ñü„HõÅ ã¨ÊO Œ#


"Advocate, Journalist Syed Naseer Ahamed has really done atremendous job...It needs translation in all Indian languages.. A mustfor all intellecutals, students and all those who want to know about thebrave women who brought Independence to our motherland..." -Indian Express, Daily News Paper, 25-06-1999

"..It is the first book of its kind in Andhra Pradesh in TeluguLanguage..."

-Dalith Voice Fortnightly July 16-31, 1999

"...Continuing the daunting task of bringing into limelight hundreds of unknown or unacknowledged Muslim mar-tyrs, advocate-journalist Syed Naseer Ahamed came out withhis book INDIAN FREEDOM STRUGGLE : MUSLIMWOMEN in Telugu."

- Radiance Views Weekly,6-12 July 2003

" This is useful for the students of history and the gen-eral reader who want to know more about Indian FreedomStruggle. It should be translated in English, Hindi and otherIndian Languages."

- The Milli Gazette, Fortnightly, 18-31 July 2003

'... „Ñ¨K«∞i`« K«i„`« „QÆO^ä•ÅÖ’ =Úã≤¡O ™êfi`«O„`«ºã¨=∞~°Ü≥∂^èŒ∞Å QÆ∞iOz

ã¨=∂Kå~°O KåÖÏ «‰õΩ¯=. „Ñ¨ ÕºHÕz „QÆO äŒO Un "≥Å∞=_»ÖË Œ∞...q∂~°∞ „QÆO èŒO „Ñ¨K«∞iOz

ã¨=∂*ÏxH˜ Q˘Ñ¨Ê "Õ∞Å∞ KÕâß~°∞... XHõ =~åæxfl =∞~˘Hõ =~°æO U^À XHõ <≥ÑÖ q∂ Œ`«Ñ¨C Ñ¨>Ëì áêÑ≤+≤ì ^èÀ~°˜ `«Öˇ`«∞Î`«∞#fl Ñïã≤÷`«∞ÅÖ’ WÖÏO\˜ „QÆO^ä•Å∞ „Ñ¨[Å#∞

q*Ï˝#=O`«∞efl KÕ™êÎ~Ú...q∂ Hõ$+≤x Ç¨Ï$^ŒÜ«∞Ñ¨Ó~°fiHõOQÍ Jaè#Okã¨∞Î<åfl#∞. =∞#™êfi «O„ «º ã¨=∞~°Ü≥∂ èŒ∞Å∞ ÑëH˜# Õâ◊ÉèíHÎ „Ñ¨Ñ¨Ói « ã¨∂HÎ=∞øHÎHÍÅ∞ g∞ „QÆO äŒŒO qÅ∞=#∞

W#∞=∞_çOÑ¨ *Ëâß~Ú. P =∞Ç¨ÏhÜ«ÚÅ "å‰õΩ¯Å∞ «~° «~åÅ‰õΩ ã¨∂ÊùiÎ •Ü«∞HÍÅ∞...—

– N á⁄`«∂Îi "≥OHõ>Ëâ◊fi~°~å=ÙN á⁄`«∂Îi "≥OHõ>Ëâ◊fi~°~å=ÙN á⁄`«∂Îi "≥OHõ>Ëâ◊fi~°~å=ÙN á⁄`«∂Îi "≥OHõ>Ëâ◊fi~°~å=ÙN á⁄`«∂Îi "≥OHõ>Ëâ◊fi~°~å=Ù, ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£ ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£ ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£ ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£ ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£,,,,, 24–11–200124–11–200124–11–200124–11–200124–11–2001'...™êfi «O„ «º ã¨=∞~°OÖ’ J<ÕHõ =∞Ok =Úã≤¡O Ü≥∂ èŒ∞Å∞ áêÖÁæx *Ïu q=ÚHÎ

HÀãÖ áÈ~å\ÏÅ∞ KÕâß~°∞. JÖÏO\˜ áÈ~å@ g~°∞Å QÆ∞iOz ãÖH∆ÑÎOQÍ „QÆO äŒŒ~°∂ÑÖÖ’

JOkOK«@O Jaè#O^ŒhÜ«∞O..—

– PKå~°º Z<£.QÀÑ≤, á⁄\˜ì N~å=ÚÅ∞ `≥Å∞QÆ∞ qâ◊fiq^•ºÅÜ«∞O– PKå~°º Z<£.QÀÑ≤, á⁄\˜ì N~å=ÚÅ∞ `≥Å∞QÆ∞ qâ◊fiq^•ºÅÜ«∞O– PKå~°º Z<£.QÀÑ≤, á⁄\˜ì N~å=ÚÅ∞ `≥Å∞QÆ∞ qâ◊fiq^•ºÅÜ«∞O– PKå~°º Z<£.QÀÑ≤, á⁄\˜ì N~å=ÚÅ∞ `≥Å∞QÆ∞ qâ◊fiq^•ºÅÜ«∞O– PKå~°º Z<£.QÀÑ≤, á⁄\˜ì N~å=ÚÅ∞ `≥Å∞QÆ∞ qâ◊fiq^•ºÅÜ«∞O,ÃÇ·Ï^Œ~åÉÏ^£.

'...=∞# ^Õâ◊ K«i„`«Ö’– „Ñ¨`ÕºHÕz =∞# ~å„+¨ìOÖ’ K«i„`« ~°K«#Ö’x XHõ

=ÚYºÖ’@∞x q∂~°∞ f~°∞ã¨∞Î<åfl~°∞. Wk XHõ =∞Oz Ñ¨x. Ô~O_Àk, ~Ú"åfià◊ Õâ◊OÖ’

<≥ÅH˘#fl "å`å=~°OÖ’ ™ê=∂#º „Ñ¨*ÏhHÍxH˜, q^•ºkèHõ =∞^èŒº`«~°QÆu =~åæxH˜

~Ú@∞=O\˜ „QÆO ä•Å∞ Hõ#∞qÑ¨C HÍ"åe...—

– „Ñ¨=ÚY K«i„ «HÍ~°∞Å∞ PKå~°º =‰õΩàÏÉèí~°O ~å=∞Hõ$+‚, 17–07–2003.'...=Úã≤¡O ™êfi`«O„`«º ã¨=∞~°Ü≥∂^èŒ∞Å `åºQÆ=∞Ü«∞ K«i„`«Å‰õΩ P=iOz#

pHõ\˜x `˘ÅyOz ÉèÏ~°`« ™êfi`«O„`Àº^Œº=∞ ã¨=∞„QÆ K«i„`« ~°K«#‰õΩ ZO`À ^ÀÇ¨Ï^ŒO

KÕ‰õÄ~åÛ~°∞...—

– „Ñ¨=ÚY ™êfi`«O„`«ºã¨=∞~°Ü≥∂^èŒ∞Å∞ N Ñ¨~°HÍÅ Ñ¨\Ïìaè ~å=∂~å=Ù,„Ñ¨=ÚY ™êfi`«O„`«ºã¨=∞~°Ü≥∂^èŒ∞Å∞ N Ñ¨~°HÍÅ Ñ¨\Ïìaè ~å=∂~å=Ù,„Ñ¨=ÚY ™êfi`«O„`«ºã¨=∞~°Ü≥∂^èŒ∞Å∞ N Ñ¨~°HÍÅ Ñ¨\Ïìaè ~å=∂~å=Ù,„Ñ¨=ÚY ™êfi`«O„`«ºã¨=∞~°Ü≥∂^èŒ∞Å∞ N Ñ¨~°HÍÅ Ñ¨\Ïìaè ~å=∂~å=Ù,„Ñ¨=ÚY ™êfi`«O„`«ºã¨=∞~°Ü≥∂^èŒ∞Å∞ N Ñ¨~°HÍÅ Ñ¨\Ïìaè ~å=∂~å=Ù,q[Ü«∞"å_», 13.7.2003q[Ü«∞"å_», 13.7.2003q[Ü«∞"å_», 13.7.2003q[Ü«∞"å_», 13.7.2003q[Ü«∞"å_», 13.7.2003

'...„Ñ¨=ÚY Ñ¨„uHÍ ~°K«~Ú « ã¨Ü«∞º £ #j~ü JÇ¨Ï=∞‡ £ Ñïâ’ èŒ<å «‡Hõ ÑÖ ä•Ö’

™êyOz# ~°K«# Wk. â◊ åÉÏÌÅ ™êÇ≤Ïf, ™êfi «O„ «º K«i„ «Ö’ J@ì_»∞QÆ∞# HõxÑ≤OK«‰õΩO_®Ñ¨_ç=Ù#fl Ñ¨Å∞=Ù~°∞ =Úã≤¡O g~°∞Å QÍ^äŒŒefl `≥Å∞QÆ∞ áê~î°‰õΩÅ‰õΩ JOkOz# Ñ¶¨∞#`« D

~°K«~Ú`«ˆH ^ŒH˜¯Ok. =∞# ™êfi`«O„`Àº^Œº=∞OÖ’ D `åºQÆ^èŒ#∞Å∞ x~°fiÇ≤ÏOz# áê„`«#∞"≥eH˜ fã≤ «# ≥·#, ã¨~°à◊"≥∞ÿ# â‹·e`À ≥Å∞QÆ∞ áê~î°‰õΩÅ‰õΩ JOkOKå~åÜ«∞#...—

– "å~°Î, k#Ñ¨„uHõ, 07–10–2001' Hõ#∞Å‰õΩ Hõ\˜ì#@∞ì =i‚OKå~°∞...™êfi`«O„`Àº^Œº=∂ÅÖ’ Ç≤ÏO^Œ∞=ÙÅ`À Hõeã≤

KÕ~Ú KÕ~Ú HõeÑ≤, ãïã¨=∂# HõëêìÅ#∞ÉèíqOz# *ÏfÜ«∞ =Úã≤¡O <åÜ«∞‰õΩÅ rq`«K«i„ «Å∞ ÖËx Ö’@∞#∞ H˘O «=~°ÔH·<å fiÛ#O Œ∞‰õΩ Jaè#OkOK«=Åã≤O Õ.—

– PO„ èŒ„Ñ¨Éèí k#Ñ¨„uHõ, 11–11–2001

ÉèÏ~° « ™êfi «O„`Àº Œº=∞O:PO„ èŒ „Ñ¨ Õâò =Úã≤¡OÅ∞

(„Ñ¨ äŒ=∞, kfifÜ«∞ =Ú„ ŒÅ∞)

Ñ¨„=ÚY∞Å – Ñü„HõÅ ã¨ÊO Œ#

'... =∞Oz „QÆO äŒO ~å™ê~°∞. ãÖ`À+Ö. ™êfi «O„ «ºã¨=∞~°OÖ’ =Úã≤¡O Ü≥∂ èŒ∞Å

`åºQÍÅ#∞ "≥Å∞QÆ∞Ö’H˜ `≥ã¨∂Î, q∂~°∞ „Ñ¨K«∞iã¨∞Î#fl Ñ¨Ùã¨ÎHÍÅ∞ QÆ`«OÖ’ HõO>Ë D<å_»∞

ZO`À J=ã¨~°OQÍ L<åfl~Ú. =∞Oz „Ñ¨Ü«∞ «flO KÕã¨∞Î<åfl~°∞. g∞ Hõ$+≤ q[Ü«∞=O «O

HÍ"åÅx PHÍOH∆ã¨∞Î<åfl#∞...—

– „Ñ¨=ÚY ™êfi`«O„`«º ã¨=∞~°Ü≥∂^èŒ∞Å∞ N "åqÖÏÅ QÀáêÅHõ$+¨‚Ü«∞º„Ñ¨=ÚY ™êfi`«O„`«º ã¨=∞~°Ü≥∂^èŒ∞Å∞ N "åqÖÏÅ QÀáêÅHõ$+¨‚Ü«∞º„Ñ¨=ÚY ™êfi`«O„`«º ã¨=∞~°Ü≥∂^èŒ∞Å∞ N "åqÖÏÅ QÀáêÅHõ$+¨‚Ü«∞º„Ñ¨=ÚY ™êfi`«O„`«º ã¨=∞~°Ü≥∂^èŒ∞Å∞ N "åqÖÏÅ QÀáêÅHõ$+¨‚Ü«∞º„Ñ¨=ÚY ™êfi`«O„`«º ã¨=∞~°Ü≥∂^èŒ∞Å∞ N "åqÖÏÅ QÀáêÅHõ$+¨‚Ü«∞º, QÆ∞O@∂~°∞,4–11–2002


'...D Ñ¨ÙãÎHõO K«kq Õ =∞# Õâ◊OÖ’x =Úã≤¡OÅ ÃÑ· H˘O ŒiH˜ QÆÅ JáÈÇ¨ÏÅ∞^Œ∂~°=∞=Ù`åÜ«∞#_»OÖ’ Juâ◊Ü≥∂H˜Î ÖË^Œ∞...—

– „Ñ≤Ü«∞ Œ «Î, "å~°Ñ¨„uHõ, 7–11–2001.'...ÉèÏ~° « ™êfi «O„`Àº Œº=∞O : PO„ èŒ„Ñ¨ Õâò =Úã≤¡OÅ∞ J<Õ „QÆO äŒO ~åã≤ K«i„ «

Hõà◊√¡ ≥iÑ≤OKå~°∞. ≥Å¡ ^˘~°Å‰õΩ =ºuˆ~HõOQÍ ¿ãfiKåÛù–™êfi «O„`åºÅ HÀãÖ Ñï «Ñ≤Oz,

áÈ~å_ç# J=∂#∞ÖÏ¡ MÏ<£...+¨Ç‘Ï^£ ëÈÜ«∂|∞ÖÏ¡ MÏ<£...=∞Ç¨Ï=∞‡^£ W™ê‡~ÚÖò...¿+H±

QÍeÉò ™êÃÇÏÉò...Ja^£ Ç¨Ïã¨<£ ã¨„á¶êx QÆ∞iOz #j~ü JÇ¨Ï=∞‡^£ „QÆOnäHõiOK«‰õΩO>Ë

=∞#‰õΩ ≥e¿ã"å~°∞ HÍ~°∞. 1857‰õΩ Ñ¨Ó~°fiO #∞Oz ™êfi «O„ «º áÈ~å@O =~°‰õÄ áêÖÁæ#fl

g~°∞Å ã¨=∂Kå~åflO`å ¿ãHõiOz, Juâ◊Ü≥∂‰õΩÎÅ‰õΩ áÈ‰õΩO_®, "åã¨ÎqHõOQÍ ~å™ê~°∞.

WO « =∞Ok Ñ¶∞# K«i„ «=Ù#fl =Úã≤¡O Õâ◊ Éèí‰õΩÎÅ QÆ∞iOz HõhãÖ áê~îåºOâßÅ∞QÍ HÍ Œ∞

QÆ^• K«i„`« ~°K«#Ö’ Ãã·`«O qã¨‡iOK«|_»@O ÃÑ^ŒÌ ‰õΩ„@. P ‰õΩ„@#∞ |^ŒÌÅ∞ H˘\˜ì#

#j~ü JÇ¨Ï=∞‡ £ Jaè#O ŒhÜ«Ú_»∞. – „Ñ¨*Ïâ◊HÎ, k#Ñ¨„uHõ, 25–11–2001'...ÉèÏ~°`« ™êfi`«O„`Àº^Œº=∞OÖ’ ~å„+¨ìOÖ’x =Úã≤¡O [<å=o `åºQÍÅ#∞

≥Å∞ã¨∞HÀQÀ~°∞ „Ñü XHõ ~°∂ D „QÆO ä•xfl K«kq f~åeûO Õ..—

– ã¨fi~å‚O„ èŒ, ™êÜ«∞OHÍÅ k#Ñ¨„uHõ, 22–11–2001'...K«i„`« q^•º~°∞úÅ‰õΩ Ãã·`«O `≥eÜ«∞‰õΩO_®, ~Ú^Õ Jã¨Öˇ·# K«i„`« JO@∂

|Å=O «OQÍ =Ö¡ "Õ~Úã¨∞Î#fl Õâ◊ K«i„ «Ö’ ^•y=Ù#fl áê~å≈fixfl ~°K«~Ú « D Ñ¨ÙãÎHõO

^•fi~å "≥eH˜ f™ê~°∞...=Úã≤¡O ^Õâ◊ÉèíH˜Î Ñ¨sHõ∆Å‰õΩ QÆ∞~°=Ù`«∞#fl `«~°∞OÖ’ =∂‰õÄ F

K«i„ « LOk, Jk D =∞\ì À, =∂ ÕÇ¨Ï, =∂#„áêÏÅ`À =Ú_ç=_ç =ÙO Œx x~°∂Ñ≤OKÕ

K«Hõ \˜ „Ñ¨Ü«∞ «flO D Ñ¨ÙãÎHõO..— – w@∞~å~Ú, "å~°Ñ¨„uHõ, 16–11–2001.'... P˜ =Ú «ºO D Ñ¨ÙãÎHõO.. N #j~ü ZHõ _® Kåi„ «Hõ Ñïkè è •@‰õΩO_®

ã¨`«ºx+¨ì`À ã¨`åºxfl ã¨`«ºOQÍ K≥Ñ¨Ê_®xH˜ „Ñ¨Ü«∞uflOKå~°∞...Ñ¨Ù#~°∞H˜Î ^À+Ö ÖË‰õΩO_®

`˘„@∞áê@∞ ÖË‰õΩO_® PÜ«∞# JOkOz# qâıëêÅ∞ Pã¨HÎ Q˘Å∞Ñ¨Ù «∞<åfl~Ú.

– „Ñ¨*ÏÑ¨„uHõ, "å~°Ñ¨„uHõ, ~å[=∞O„_ç, 21–09–2001.'... =Úã≤¡OÅ Õâ◊ÉèíHÎ ÃÑ· „Ñ¨â◊flÅ∞ ‰õΩiÑ≤OKÕ...x„^•#@∞Å‰õΩ ã¨=∂ è•#O q+¨Ü«∞O

U"≥∂QÍx =Úã≤¡OÅ ™êfi «O„ «º áÈ~å\ÏÅ `åºQÆ=∞Ü«∞ K«i„ « ã¨fiÜ«∂# =Úã≤¡O „Ñ¨*ÏhHõO

áêe@ =∂„ «O HõÅÊ «~°∞=ÙQÍ D Ñ¨ÙãÎHÍxfl ÉèÏq™êÎ#O@∂ „á⁄ÃÑ¶ã¨~ü J|∞ÌÖò #∂~üÉÏëê,

#j~ü Hõ$+≤x „Ñ¨â◊Oã≤Oz# f~°∞#∞, D Ñ¨ÙãÎHõO K«kq# „Ñü áê~î°‰õΩ_»∞ JOwHõiOK«Hõ

«Ñ¨Ê Œ∞...D ˆ~MÏ z„`åÅ#∞ ZO`À |ÅOQÍ, ã¨∂ÊùiÎ •Ü«∞HõOQÍ, x*Ï~ÚuQÍ ' H˘O_»

J ŒÌ=∞O Œ∞ H˘OK«"≥∞ÿ =ÙO_» •? J#fl q èŒOQÍ z„uOKå~°∞ ~°K«~Ú «...W@∞=O\˜ qâı+¨

ã¨=∂Kå~°O`À ≥Å∞QÆ∞Ö’ WO « =~°‰õΩ W@∞=O\˜ „QÆO äŒŒO ~åÖË Œ∞...—

– Z_ç@~ü, "å~°Ñ¨„uHõ, 3–9 JHÀì|~°∞, 2001.

+¨Ç‘Ï £–ÜÕ∞–P[O

JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£

'... 32 ¿ÑrÅ Ñ¨Ùã¨ÎHõO +¨Ç‘Ï^£–ÜÕ∞–P[O JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ< £ XHõ J^Œ∞ƒù`«

ÑïK«Ü«∞OQÍ K≥Ñ¨Ê=K«∞Û. Ç≤ÏO^Œ∂™ê÷<£ iÑä¡H± J™È+≤ÜÕ∞+¨<£ =ÚYº<åÜ«∞‰õΩ_»∞

N~åO„Ñ¨™ê £ aã≤‡Öò–JëêÊùY∞ÖÏ¡Å ¿ãflÇ¨ÏO, ™ê=∞~°ã¨ºO, L=∞‡_ç åºQÆO..=i‚Oz# „Hõ=∞O

áê~î°‰õΩefl = ŒÅx=fi‰õΩO_® K«kOqOK«QÆÅ Œ∞.... JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£ J=∞~° K«i„ «#∞ Hõ+≤ìOz

"≥Å∞QÆ∞Ö’H˜ ≥zÛ# q∞„ «∞_»∞ #j~ü JÇ¨Ï=∞‡ £ Hõ$+≤ „Ñ¨â◊Oã¨hÜ«∞O. Wk «Ñ¨ÊHõ K« Œ"åeû#

Ñ¨Ùã¨ÎHõO.—

– „Ñ¨*Ï™êÇ≤Ïu, =∂ã¨Ñ¨„uHõ, _çÃãO|~°∞, 2002'.. qã¨‡$uH˜ QÆ∞~°~Ú# J=∞~° g~°∞Å K«i„ «#∞ "≥Å∞QÆ∞Ö’H˜ ≥KÕÛ „Ñ¨Ü«∞ «flOÖ’

"≥≥≥Å∞=_ç# z~°∞á⁄ «Î"Õ∞ +¨Ç‘Ï £–ÜÕ∞–P[O Jëê¬Y∞ÖÏ¡ MÏ<£. ..ÉèÏ~° « *ÏfÜ≥∂ Œº=∞OÖ’

áêÖÁæ#fl =Úã≤¡OÅ K«i„ « QÆ∞iOz =∞~°∞QÆ∞#Ñ_ç# =Úã≤¡O Õâ◊Éèí‰õΩÎÅ QÆ∞iOz „áê=∂Hõ"≥∞ÿ#

Ñïâ’ èŒ<å „QÆO ä•Å#∞ "≥Å∞=iã¨∞Î#fl ã¨Ü«∞º £ #j~ü JÇ¨Ï=∞‡ £ Hõ$+≤ „Ñ¨â◊Oã¨hÜ«∞O.

– „Ñ¨*Ïâ◊HÎ, k#Ñ¨„uHõ, JHÀì|~ü 6, 2002'...ÉèÏ~° « ™êfi «O„`Àº Œº=∞OÖ’ D QÆ_»¤a_»¤Ö·# =Úã≤¡OÅ `åºQÍÅ#∞ ≥Å∞QÆ∞

áê~î°‰õΩÅ‰õΩ JOkOKåÅ#fl ÅHõ∆ºO`À, J^èŒºÜ«∞#O–~°K«#–„Ñ¨K«∞~°#∞ XHõ L^Œº=∞OQÍ

x~°fiÇ≤Ïã¨∞Î#fl „Ñ¨=ÚY áê„uˆHÜ«Ú_»∞, <åºÜ«∞"åk ã¨Ü«∞º £ #j~ü JÇ¨Ï=∞‡ £ =¸_»∞ =∂™êÅ

=º=kèÖ’ +¨Ç‘Ï £–ÜÕ∞–P[O JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£ J#∞ =∞~À „QÆO ä•xfl ~°zOz „Ñ¨K«∞iOz`≥Å∞QÆ∞ áê~î°‰õΩÅ‰õΩ JOkOKå~°∞...—

– q*Ë «, k#Ñ¨„uHõ 03–08–2002'...„Ñ¨Éèí∞`åfiÅ∞, qâ◊fiq^•ºÅÜ«∂Å∞, JHÍ_»q∂Å∞ KÕÜ«∂eû# Ñ¨xx L_» åÉèíHÎ À

KÕÑ¨\ì, Ñïq∞ «∞Å "Õ∞~°‰õΩ H˘#™êyã¨∞Î#fl ~°K«~Ú «#∞, „Ñ¨K«∞~°Hõ~°ÎÅ#∞ D ãÖ Œ~°ƒùOQÍ

Jd#OkOK«Hõ `«Ñ¨Ê^Œ∞.—

– ã¨fi~å‚O„ èŒ, ™êÜ«∞OHÍÅ k#Ñ¨„uHõ, 07–09–2002'...JëêÊùMò ã≤OÇ¨ÏO ÖÏO\˜ rq`«Hõ^äŒ#∞ ã¨Ü«∞º^£ #j~ü JÇ¨Ï=∞‡^£ `≥Å∞QÆ∞

áê~î°‰õΩÅ HÀãÖ ã¨~°à◊"≥∞ÿ# ÉèÏ+¨Ö’ JOkOKå~°∞.—

– "å~°Î, k#Ñ„uHõ, 09–02–2003

( „Ñ¨ äŒ=∞ „Ñ¨K«∞~° g∞ Œ ã¨ÊO Œ# )


"≥∞ÿã¨∂~°∞ Ñ¨Ùe

\˜Ñ¨Ó ã¨∞ÖÏÎ<£

'...ÉèíQÆ ü ã≤OQ∑‰õΩ .. ã¨∂ÊùiÎxzÛ# J=∞~° g~°∞_»∞ JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£ åºQÆ K«i„ «#∞Ü≥∞O`À „Ñ¨Ü«∂ã¨Ñ¨_ç N #j~ü JÇ¨Ï=∞‡^£ Ñ¨Ùã¨ÎHõOQÍ fã¨∞H˘KåÛ~°∞...=Ú#∞Ñ¨\˜ HõO>Ë

K«Hõ x â‹·e`À, Kåi„ «Hõ q+¨Ü«∂Å#∂, "åi ÉèÏ=#Å#∂, Ü«∞ è• « èŒOQÍ Hõq`å «‡HõOQÍ=ºH©ÎHõiOz P<å\˜ K«i„ «#∞ =∞# Hõà◊§=ÚO Œ∞OKå~°∞. Ñ¨ÙãÎHõO z=i =~°‰õÄ =Ù~°HõÅ∞

ÃÑ\ìOz, z=iH˜ =KÕÛãïH˜ K« Œ∞=~°∞ÅÖ’ K≥~°QÆx =Ú„ Œ"Õâß~°∞.—

– w@∞~å~Ú, "å~°Ñ„uHõ, 11–10–2002'...qÑ¡¡= K«i„ «#∞ ÑïjeOz, Ñïâ’kèOz Ü«Ú= «~åxfl L ÕÎ[Ñ¨~ÛÖÏ ~°K«~Ú «

ã¨Ü«∞º £ #j~ü JÇ¨Ï=∞‡ £ KÕã≤# Hõ$+≤ Jaè#O ŒhÜ«∞O. JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£ rq « Hõ äŒŒ#O

áê~î°‰õΩ_çfl HõkeOKÕÖÏ LOk. =∞#‰õΩ ≥eÜ«∞x K«i„ « áê~îåºOâßxfl K« Œ∞=Ù «∞#fl J#∞Éèí∂uHõÅ∞QÆ∞ «∞Ok...D Ñ¨ÙãÎHõOÖ’ „Ñü JHõ∆~°O K«i„ «‰õΩ Œ~°ÊO Ñ¨_»∞ «∞<åfl~Ú.—

– [#q∞„ «, "å~°Ñ¨„uHõ, 29–09–2002

'..=Úã≤¡OÅ Ñ¨@¡ K≥ÖÏ=∞˜Ö’ L#fl P~ÀÑ¨Å#∞ Ñ¨Ó~°fiÑ¨Hõ∆O KÕã¨∂Î, "åãÎ"åÅ#∞

q=iOKÕO Œ∞‰õΩ PÜ«∞# (#j~ü) «# ~°K«#Å ^•fi~å Hõ$+≤ KÕã¨∂Î<åfl~°∞. Ö∫H˜Hõ „Ñ¨*Ï «O„ «

ã¨∂ÊùiÎx ÃÑOá⁄OkOKÕO Œ∞‰õΩ «# =O «∞ áê„ «#∞ x~°fiÇ≤Ïã¨∞Î<åfl~°∞... ÉèÏ~° « Õâ◊OÖ’x

=Úã≤¡OÅ g∞ Œ Ãã· •÷uHõOQÍ#∞, Éè∫uHõOQÍ#∞ ^•_»∞Å∞ [~°∞QÆ∞ «∞#fl „Ñ¨ã¨∞Î « ã¨=∞Ü«∞OÖ’

D Ñ¨ÙãÎHõO „Ñü XHõ ~°∂ K« Œ==Åã≤Ok.—

– „Ñ¨*Ïâ◊H˜Î, k#Ñ¨„uHõ 02–06–2002

'...\˜Ñ¨Ó ã¨∞ÖÏÎ<£ g∞^Œ „Ñ¨Kå~°OÖ’ L#fl Jã¨`«º J~ÀÑ¨Ö’x x[x*ÏÅ#∞

‰õÄ_® „Ñ¨™êÎqã¨∂Î \˜Ñ¨Ó K«~°ºÅ#∞ Uq èŒOQÍ =„H©HõiOzOk, ~°K«~Ú « «y# ~°∞A=ÙÅ`À

ã¨Ê+¨ìÑ¨~åÛ~°∞...#j~ü KÕã¨∞Î#fl Hõ$+≤ ã¨=Ú„^ŒOÖ’ h\˜ K«∞Hõ¯ÖÏO\˜^≥·<å ZO`«QÍ<À

„Ñ¨â◊Oã¨hÜ«∞"≥∞ÿOk.—

– q*Ë`«, k#Ñ¨„uHõ 01–07–2002

Ñü„HõÅ – Ñ¨„=ÚY∞Å ã¨ÊO Œ#

'..\˜Ñ¨Ó#∞ Jxfl HÀÏÅ #∞O_ç áê~î°‰õΩ_çH˜ ÑïK«Ü«∞O KÕã¨∂Î, Ñ¨ÙãÎHõOÖ’x „Ñü

JOâßxH˜ „áê=∂˜Hõ`« ã¨=∞‰õÄ~°Û@OÖ’ ~°K«~Ú`« N #j~ü ã¨Ñ¶¨bHõ$`«∞ÅÜ«∂º~°∞....`≥Å∞QÆ∞Ö’ =Úã≤¡O ™êfi`«O„`«º ã¨=∞~°Ü≥∂^èŒ∞Å rq`« K«i„`«Å#∞ ~åã≤ „Ñ¨K«∞iOz#

`˘e Ñïâ’ èŒ<å «‡Hõ ~°K«~Ú «QÍ PÜ«∞# MÏºu QÆ_çOKå~°∞.—

– ã¨fi~å‚O„ èŒ ™êÜ«∞OHÍÅ k#Ñ¨„uHõ, 02–07–2002'...=Úã≤¡OÅ‰õΩ [iy# J<åºÜ«∂Å#∞, «Ñ≤Ê^•Å#∞ ãïkkÌ [<å=oH˜ JOkOKÕ

ÉÏ^èŒº`«#∞ ã¨Ü«∞º^£ #j~ü JÇ¨Ï=∞‡^£ `«# Éèí∞*ÏÅg∞^Œ "Õã¨∞‰õΩ<åfl~°∞..."≥∞ÿã¨∂~°∞ Ñ¨Ùe:\˜Ñ¨Ó ã¨∞ÖÏÎ<£ J<Õ z~°∞ Ñ¨ÙãÎHõOÖ’ ~°K«~Ú « \˜Ñ¨Ó‰õΩ ãÖ|OkèOz# ã¨=∞„QÆ K«i„ «#∞,

=ºH˜Î`åfixfl z„fHõiOKÕ „Ñ¨Ü«∞`«flO KÕâß~°∞...=∞Oz ÉèÏ+¨, â‹·e, JO`«‰õΩ q∞Oz =∞Oz

L ÕÌâ◊ºO`À... "≥Å∞=iOz# D z~°∞ Ñ¨ÙãÎHõO „Ñü XHõ ~°∂ K« Œ∞= Œ«yOk.—

– w@∞~å~Ú, "å~°„ÑüHõ 06–09–2002'..D Ñ¨ÙãÎHõ ~°K«# KåÖÏ Ñïâ’ èŒ<å «‡HõOQÍ ™êyOk. Ñ¨ÙãÎHõO ¿ÑrÅ ÖˇHõ #

K«∂¿ãÎ z#fl Õ J~Ú<å, JOâßxfl |\ì ÉËsA "Õ¿ãÎ ' Ñ≤@ì H˘OK≥O ‰õÄ « Ñ¶∞#O— J#Hõ«Ñ¨Ê Œ∞...Kåi„uHõ =º‰õΩÎÅ =fiHÎ åfiÅ Pq+¨¯~°Ö’ ~°K«~Ú « K«Hõ x ã¨=∞`ÒÅºO, x*Ï~Úf

áê\ÕKå~°∞. — – Z_ç@~ü, "å~°Ñ„uHõ, 14–20 PQÆ+µì 2002'..K«i„ «#∞ =„H©HõiK«@OÖ’ =∞# ÃÑ ŒÌÅ∞ áÈ\© Ñ¨_®¤~°∞. JO Œ∞Ö’#∂ =Úã≤¡O

™È^Œ~°∞Å K«i„`«#∞ =∞# ^Õâ◊OÖ’ =„H©HõiOK«|_ç#O`« ^•~°∞OQÍ =∞ˆ~ ^Õâ◊OÖ’=„H©HõiOK«|_»ÖË^Œ∞.JO`«~å˚fÜ«∞ Hõ=¸ºxã¨∞ìÅ `åºQÍÅ∞ ZÖÏ =„H©HõiOK«|_®¤Ü≥∂=∞# Õâ◊OÖ’x =Úã≤¡OÅ åºQÍÅ∞ ‰õÄ_® PÖÏ =„H©HõiOK«|_®¤~Ú...\˜Ñ¨Ó ã¨∞ÖÏÎ<£ K«i„ «#∞=∞~À™êi QÆ∞~°∞Î KÕã¨∂Î N #j~ü JÇ¨Ï=∞‡ £ z#fl Ñ¨ÙãÎHõO ~å™ê~°∞..Hõ$+≤ „Ñ¨â◊Oã¨hÜ«∞O..—

– „Ñ¨*ÏÑ¨„uHõ, *ÏfÜ«∞ "å~°Ñ¨„uHõ, 02–08–2002Ñ¨ÙãÎHõO z#fl Õ. JOâ◊O =∂„ «O KåÖÏ ÃÑ ŒÌk. Õâßxfl „a\©+π "åiH˜ `åHõ@∞ì

ÃÑ\˜ì# Ç≤ÏO^Œ∂ ~åAÅ K«i„`«Å∞ D ^Õâ◊OÖ’ Éèí„^ŒOQÍ edOK«|_®¤~Ú. HÍh ^Õâ◊OH˘~°‰õΩ z=i ~°HõÎO ÉÁ@∞ì ^è•~°É’ã≤# ' ^ŒH˜∆ ÉèÏ~°`« ^Õâ◊ <≥áÈeÜ«∞< £ — ¿Ñ~˘Ok#"≥∞ÿã¨∂~°∞ Ñ¨Ùe \˜Ñ¨Ó ã¨∞ÖÏÎ<£ K«i„ « =∂„ «O =∞#‰õΩ ≥eã≤Ok |Ç¨ï «‰õΩ¯=. J Ö’@∞f~°Û_®xH \ÑÓ ã∞ÖÏÎ<£ rq « qâıëêÅ`À XHõ ÑÙãÎHÍxfl ~°K«~Ú «... ≥Å∞QÆ∞ áê~î°HõÖ’HÍxHJOkOK«_»O qâı+Ö...K«i„ « ã¨$+≤ìOKåÅ#∞H˘#fl „Ñü"å~°∞ \˜Ñ¨Ó ÖÏO\˜ JyæxÑ¨ÙÊ K«i„ «#∞K«kq «iOK«=Åã≤# Õ. – [# q∞„ « "å~°Ñ¨„uHõ, 7–7–2002

'...â‹·e ÉÏQÆ∞Ok.K«i„ « K≥|∞ «∞<åfl Hõ äŒŒ<å «‡HõOQÍ LOk. H˘xfl KÀ@¡ ≥Å∞QÆ∞#∞_çHÍ~°O xQÍiOzOk. \˜Ñ¨ÓÊ =∞~°Õz# Ñ¶¨∞@ìO QÆ∞O_≥#∞ ‰õΩk¿Ñã≤Ok...Ö∫H˜Hõ„Ñ¨Éèí∞=ÙQÍ \˜Ñ¨ÓÊ#∞ J Œ∞ƒù «OQÍ K«∂áê~°∞. PÜ«∞# g∞ Œ =zÛ# P~ÀÑ¨Å#∞ |ÅOQÍuÑ≤ÊH˘\Ïì~°∞...q Õj =ã¨∞Î=ÙÅ |Ç≤Ï+¨ ~°Ö’ PÜ«∞# K«∂Ñ≤# K˘~°= *ÏfÜ«∞ ÉèÏ"åÅ‰õΩÑ¨`åHõ. W\©=Å `≥Å∞QÆ∞Ö’ rq`« QÍ^äŒŒÖ’¡ Q˘Ñ¨ÊQÍ =zÛ# Ñ¨Ùã¨ÎHõO J#∞@Ö’ J`«∞ºH˜Î

ÖË^Œ∞...— – „Ñ¨=ÚY ~°K«~Ú « N HõuÎ Ñ¨ •‡~å=Ù, 30–05–2002


ã¨Ü«∞º^£ #j~ü JÇ¨Ï=∞‡^£

~°K«#Å∞

ÉèÏ~° « ™êfi «O„`Àº Œº=∞OÖ’ =Úã≤¡O [#ã¨=Ú^•Ü«∂Å

=∞Ç¨ÏŸ#fl « ÉèÏQÆ™êfi=∂ºxfl q=iã¨∂Î "≥Å∞=_ç#

1. ÉèÏ~° « ™êfi «O„`Àº Œº=∞O : =Úã≤¡O =∞Ç≤Ïà◊Å∞( kfifÜ«∞ =Ú„ Œ 2003, ¿ÑrÅ∞ 80, "≥Å ~°∂ 20–00)

2. ÉèÏ~° « ™êfi «O„`Àº Œº=∞O : =Úã≤¡OÅ∞( kfifÜ«∞ =Ú„ Œ 2003, ¿ÑrÅ∞ 44, "≥Å ~°∂ 10–00)

3. ÉèÏ~° « ™êfi «O„`Àº Œº=∞O : PO„ èŒ„Ñ¨ Õâò =Úã≤¡OÅ∞( kfifÜ«∞ =Ú„ Œ 2001, ¿ÑrÅ∞ 80, "≥Å ~°∂ 30–00

4. "≥∞ÿã¨∂~°∞ Ñ¨Ùe : \˜Ñ¨Ó ã¨∞ÖÏÎ<£( „Ñ¨ äŒ=∞ =Ú„ Œ 2002, ¿ÑrÅ∞ 24, "≥Å ~°∂ 05–00 )

5. +¨Ç‘Ï £–ÜÕ∞–P[O JëêÊùY∞ÖÏ¡ MÏ<£( „Ñ¨ äŒ=∞ =Ú„ Œ 2002, ¿ÑrÅ∞ 24, "≥Å ~°∂ 10–00 )

6. ÉèÏ~° « ™êfi «O„`Àº Œº=∞O : =Úã≤¡O „Ñ¨*ÏáÈ~å\ÏÅ∞(„Ñ¨ äŒ=∞ =Ú„ Œ 2003, ¿ÑrÅ∞ 176, "≥Å ~°∂ 50–00 )

( «áêÅ ÖËH õ H˘iÜ«∞~ü Y~°∞ÛÅ∞ J Œ#O )

~åÉ’=Ù „QÆO ä•Å∞1. ÉèÏ~° « ™êfi «O„ «ºãÖ„QÍ=∞O : =Úã≤¡O Ü≥∂ èŒ∞Å∞

2. K«i„ « ã¨$+≤ìOz# =Úã≤¡O =∞Ç≤Ïà◊Å∞3. ÉèÏ~°fÜ«∞ =Úã≤¡O ã¨=∂[O : JáÈÇ¨ÏÅ∞ – "åã¨Î"åÅ∞

4. ÉèÏ~°fÜ«∞ =Úã≤¡OÅ∞ – ã≤÷uQÆ «∞Å∞

P*Ï^£ Ç¨Ï∫ãπ PÑ¶π Ñä¡ˆH+¨<£û3–506, JáêflÑ¶∞~ü, LO_»=e¡ ÃãO@~ü – 522 501,

`å_ÕÑë¡ =∞O_»ÅO, QÆ∞O@∂~°∞ lÖÏ¡. 08645–272940, ÃãÖò : 94402 41727

e-mail : [email protected]

06.bharatha swathantrodyamam muslim prajaporatalu

Documents

Transcript of 06.bharatha swathantrodyamam muslim prajaporatalu