Πολιτική Άμυνα, Πολιτική Προστασία ή

Διαχείριση Έκτακτων ΑναγκώνΔιαχείριση Έκτακτων Αναγκών;Η διεθνής πρακτική!

Παναγιώτης Δ. ΖαρίφηςΝομικός, Απόφοιτος ΕΣΔΔ, Msc Πολιτικής Επιστήμης

Στέλεχος Υπουργείου Εσωτερικών

Η θεματολογία μας• Απαρχές• Στις Ηνωμένες Πολιτείες

– Από τον Μεγάλο Πόλεμο στον Β’ Παγκόσμιο– Στον Ψυχρό Πόλεμο– Dual use– F.E.M.A και 11η Σεπτεμβρίου

• Στην Σοβιετική Ένωση και την Ρωσική Ομοσπονδία

• Στις χώρες τις Ευρωπαϊκής Ένωσης• Σε άλλες χώρες• Συμπεράσματα

Οι απαρχές • Πανάρχαια η ανάγκη φροντίδας για τους

αμάχους– Τειχισμένες ακροπόλεις ήδη από την προϊστορία– Μαζική αποχώρηση Αθηναίων στην Αίγινα πριν την

ναυμαχία στην Σαλαμίνα• Κρίσιμο στοιχείο ισχύος για ηγέτες και

πολιτισμούς– Όποιος δεν το επετύγχανε, έπεφτε!

• Στοιχείο αδυναμίας για επιλογή στόχων από επιτιθέμενους– «Μαλακό υπογάστριο» για κάθε επιθετικό σχεδιασμό

Πολιτική Άμυνα (Civil Defense)

• Ο όρος εμφανίζεται στη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου στις ΗΠΑ– Συμβούλιο για την Εθνική Άμυνα (Council of

National Defense) από το 1916 έως το 1922• Η έννοια διαφορετική από σήμερα:

– Εμψύχωση του άμαχου πληθυσμού, – Φροντίδα για το ηθικό των μαχομένων (γράμματα,

πακέτα κλπ)– Συλλογή χρημάτων για την υποστήριξη του πολέμου– Αίσθηση συμμετοχής

Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος• Ο Ρούσβελτ ιδρύει το Εθνικό

Συμβούλιο Έκτακτης Ανάγκης (National Emergency Council, NEC)

• Η δυνατότητα αεροπορικής προσβολής ενεργοποιεί τον Δήμαρχο La Guardia

• Ο Πρόεδρος αντιδρά με την ίδρυση του Office of Civilian Defense, που είναι και η πρώτη οργανωμένη μορφή πολιτικής άμυνας στις ΗΠΑ

Ο Ψυχρός Πόλεμος• Το πυρηνικό οπλοστάσιο, η αεροπορική ισχύς

και τελικά οι βαλλιστικοί πύραυλοι της ΕΣΣΔ κάνουν κεντρικό θέμα την Πολιτική Άμυνα

• Προέκυψαν όμως βασικά ερωτήματα:– Στρατιωτική ή πολιτική υπηρεσία;– Ομοσπονδιακή ή Πολιτειακή ευθύνη και χρήμα;– Η πυρηνική απειλή είναι αντιμετωπίσιμη; Αν ναι,

καταφύγια ή εκκένωση;– Θα πληρώσει το Κράτος ή (και) οι ιδιώτες;– Μήπως συμφέρει καλύτερα η χρηματοδότηση μέσων

αποτροπής;

Το Δόγμα M. A. D. (Mutually Assured Destruction)

• Ο πυρηνικός αντίπαλος, αντιλαμβανόμενος τις ολοκληρωτικά καταστροφικές συνέπειες ενός πυρηνικού πολέμου, δεν θα τον ξεκινούσε ποτέ (αλλά και δεν θα απαρνιόταν το οπλοστάσιό του)

• Συνεπώς δεν χρειάζονται μεγάλα προγράμματα Πολιτικής Άμυνας.

• Τα χρήματα πάνε σε ακόμα ισχυρότερα πυρηνικά όπλα, σε ακόμα μεγαλύτερου βεληνεκούς πυραύλους!

• Παρά ταύτα…

Καταφύγια

• Καταφύγια δημόσια– Για τους πολίτες– Για την ηγεσία

• Καταφύγια ιδιωτικά– Αλλεπάλληλες εκδόσεις με

προδιαγραφές για την κατασκευή και τον εξοπλισμό καταφυγίων για κατοικίες και μικρές επιχειρήσεις

Προμήθειες για την …«Αποκάλυψη»

• Προμήθειες του Στρατού και της Πολιτείας• Ιδιωτική παραγωγή ειδών επιβίωσης

Εκπαίδευση και προπαγάνδα

• Μαζικά προγράμματα εκπαίδευσης στελεχών και των πολιτών

• Μαζική παραγωγή ταινιών, ακόμα και για μικρά παιδιά (με χρήση κινουμένων σχεδίων)

• Κριτική για μαζική στρατιωτικοποίηση της καθημερινότητας.

Μπέρτ η χελώνα

Dual use• Μετά την περίοδο Κένεντυ ως τον Νίξον, έχουμε

μαζικές κατασκευές καταφυγίων και έξαρση των γενικών δαπανών πολιτικής άμυνας

• Φυσικές και ανθρωπογενείς καταστροφές ωστόσο έθεσαν τον προβληματισμό σχετικά με την «διπλή χρήση» υποδομών, υλικών και ανθρώπων.

• Παρά ταύτα, η οργανωτική διασπορά συνεχίσθηκε, ως την προεδρία Κάρτερ, οπότε συμβαίνει η ενοποίηση υπό την FEMA.

Federal Emergency Management Agency (FEMA)

• Ενεργή από την 1/4/1979• Υπόλογη στον Πρόεδρο των ΗΠΑ και

από το 2003 υπό τον Υπουργό Εθνικής Ασφάλειας

• Χωρίζεται σε 10 περιφερειακές υπηρεσίες

• Χειρίζεται την Πολιτική Προστασία ΚΑΙ την Πολιτική Άμυνα

• Απασχολεί 7.474 υπαλλήλους• Προϋπολογισμός 13,3 δις δολάρια

(2014), παρά το πρόγραμμα περικοπών...

Σοβιετική Ένωση• Δόγμα «μοιραία αναπόφευκτο ενός πολέμου με

τις ιμπεριαλιστικές δυνάμεις» (Λένιν)• Ο Τρότσκι υπήρξε ο πρώτος οργανωτής της και

από το 1920 άρχισε την εκπαίδευση χιλιάδων στελεχών και εκατομμυρίων πολιτών

• «Φίλοι της Άμυνας στα χημικά και της Χημικής Βιομηχανίας» παραστρατιωτικού χαρακτήρα οργάνωση

• 20ωρα μαθήματα σε 35 εκατομμύρια πολίτες ως το 1939!

Ο Μεγάλος Πατριωτικός Πόλεμος

• Κεντρική Διεύθυνση Τοπικής Αεράμυνας του Υπουργείου Εσωτερικών, με επικεφαλής Αναπληρωτή Υπουργό

• Υποχρεωτική εκπαίδευση για ΟΛΟ το μη μάχιμο προσωπικό από 16 έως 60 ετών

• Μαζική αύξηση της στελέχωσης• Δίκτυο σε κάθε επίπεδο

– Πανενωσιακά– Ανά Σοβιετική Σοσιαλιστική Δημοκρατία– Ανά Περιφέρεια– Ανά Δήμο– Ανά γειτονιά

Μεταπολεμικά• Η οργάνωση παραμένει ίδια• Η εκπαίδευση ανατίθεται στην DOSAAF

– (:Εθελοντική Ένωση για την συνεργασία με τον Στρατό, την Αεροπορία και το Ναυτικό)

• Υποχρεωτική η ένταξη για τους Κομσομόλους: εκατομμύρια μέλη!

• Τα προγράμματα πολιτικής άμυνας (υποδομές –εκπαίδευση) εντατικοποιούνται μετά το 1954

• Από το 1961 εμπλέκεται άμεσα το Υπουργείο Άμυνας και η KGB

Ρωσική Ομοσπονδία: EMERCOM

• Το σύνολο του προσωπικού και των υποδομών Πολιτικής Άμυνας πέρασε από το Υπουργείο Άμυνας (μαζί με τις υπηρεσίες πυρόσβεσης κλπ) στο

• Υπουργείο Εκτάκτων Καταστάσεων– (EMERCOM = Ministry of the Russian

Federation for Affairs for Civil Defence, Emergencies and Elimination of Consequences of Natural Disasters)

Στα κράτη –μέλη της ΕΕ• Αυστρία:

– Αρμόδια υπηρεσία: Υπηρεσία Πολιτικής Άμυνας (Zivilschutz), η οποία οργανώνεται σε ομοσπονδιακό, πολιτειακό (Länder), νομαρχιακό και δημοτικό επίπεδο

– Υπάγεται: Ομοσπονδιακό Υπουργείο Εσωτερικών • Βέλγιο:

– Αρμόδια υπηρεσία: Πολιτικής Προστασίας – Υπάγεται: Υπουργείο Εσωτερικών

• Βουλγαρία: – Αρμόδια υπηρεσία: Υπουργείο Κρατικών Πολιτικών για

Καταστροφές και Ατυχήματα και η Γενική Διεύθυνση Πολιτικής Προστασίας με ρητή αρμοδιότητα για πολεμικά περιστατικά.

• Γαλλία: – Αρμόδια υπηρεσία: Διεύθυνση Ασφάλειας των Πολιτών (Direction

de la Sécurité Civile) – Υπάγεται: Υπουργείο Εσωτερικών

Στα κράτη –μέλη της ΕΕ• Γερμανία:

– Αρμόδια υπηρεσία: Ομοσπονδιακό Γραφείο Πολιτικής Προστασίας και Συνδρομής σε Καταστροφές (ΒΒΚ) Υπάγεται: Ομοσπονδιακό Υπουργείο Εσωτερικών

• Εσθονία: – Αρμόδια υπηρεσία: Εσθονικό Συμβούλιο Διάσωσης – Υπάγεται: Υπουργείο Εσωτερικών

• Ηνωμένο Βασίλειο: – Αρμόδια υπηρεσία: Γραμματεία Απρόβλεπτων

Γεγονότων – Υπάγεται: απ’ ευθείας στο Υπουργικό Συμβούλιο

Στα κράτη –μέλη της ΕΕ• Ιρλανδία:

– Αρμόδια υπηρεσία: Σώμα Πολιτικής Άμυνας (από το 2002 και στην ειρήνη) και Εθνική Διεύθυνση Πυρόσβεσης και Διαχείρισης Κρίσεων

– Υπάγεται: Υπουργείο Περιβάλλοντος, Κληρονομιάς και Τοπικής Αυτοδιοίκησης

• Ισπανία: – Αρμόδια υπηρεσία: Γενική Διεύθυνση Πολιτικής Προστασίας + Guardia

Civil – Υπάγεται: Υπουργείο Εσωτερικών

• Κύπρος: – Αρμόδια υπηρεσία: Δύναμη Πολιτικής Άμυνας – Υπάγεται: Υπουργείο Εσωτερικών

• Λετονία: – Αρμόδια υπηρεσία: κρατική υπηρεσία Πυρόσβεσης και Διάσωσης – Υπάγεται: Υπουργείο Εσωτερικών (Αλλά το Κέντρο Διαχείρισης

Κρίσεων υπάγεται απ’ ευθείας στον Πρωθυπουργό)

Στα κράτη –μέλη της ΕΕ• Λιθουανία:

– Αρμόδια υπηρεσία: Διεύθυνση Πυρόσβεσης και Διάσωσης – Υπάγεται: Υπουργείο Εσωτερικών (αλλά διασυνδέεται με το Υπουργείο Άμυνας

για ζητήματα Πολιτικής Άμυνας)• Λουξεμβούργο:

– Αρμόδια υπηρεσία: Διοίκηση Υπηρεσιών Βοήθειας – Υπάγεται: Υπουργείο Εσωτερικών

• Μάλτα: – Αρμόδια υπηρεσία: Διεύθυνση Πολιτικής Προστασίας (διάδοχος του Σώματος

Πολιτικής Άμυνας)– Υπάγεται: Υπουργείο Δικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων

• Ολλανδία: – Αρμόδια υπηρεσία: Γενική Διεύθυνση για την Δημόσια Τάξη και Ασφάλεια – Υπάγεται: Υπουργεία Εσωτερικών και Δικαιοσύνης (+ Άμυνας)

• Ουγγαρία: – Αρμόδια υπηρεσία:Υπουργείο Αυτοδιοίκησης, η Εθνική Επιτροπή Συντονισμού,

οι Διευθύνσεις Αντιμετώπισης Καταστροφών στις Περιφέρειες και οι Τοπικές Επιτροπές Πολιτικής Άμυνας και Προστασίας

Στα κράτη –μέλη της ΕΕ• Πορτογαλία:

– Αρμόδια υπηρεσία: Εθνική Αρχή Πολιτικής Προστασίας – Υπάγεται: Υπουργείο Εσωτερικών

• Πολωνία: – Αρμόδια υπηρεσία: Διεύθυνση Ασφάλειας και Δημόσιας Τάξης (η

Πυροσβεστική Υπηρεσία αρμόδια για την Πολιτική Άμυνα)– Υπάγεται: Υπουργείο Εσωτερικών

• Ρουμανία: – Αρμόδια υπηρεσία: Γενική Επιθεώρηση Εκτάκτων Αναγκών – Υπάγεται: Υπουργείο Εσωτερικών

• Σλοβενία: – Αρμόδια υπηρεσία: Διοίκηση Πολιτικής Προστασίας και

Υποστήριξης σε Καταστροφές – Υπάγεται: Υπουργείο Άμυνας (συντονίζει όλα τα Υπουργεία)

Στα κράτη –μέλη της ΕΕ• Σουηδία:

– Η χώρα διαθέτει εθνικό Σχέδιο Αντιμετώπισης Κρίσεων, με ρητά ολιστική προσέγγιση. Η διαφοροποίηση, ενδεικτική της Σουηδικής πολιτικής κουλτούρας, αναφέρεται στην ορολογία: ο πόλεμος σημαίνεται ως «περίοδος αυξημένης έντασης»

• Τσεχία: – Αρμόδια υπηρεσία: Πυροσβεστική Υπηρεσία – Υπάγεται: Υπουργείο Εσωτερικών

• Φινλανδία: – Αρμόδια υπηρεσία: Υπηρεσίες Διάσωσης – Υπάγεται: Υπουργείο Εσωτερικών

Αλλαχού…• Ισραήλ:

– από το 2007 η Εθνική Αρχή Έκτακτων Αναγκών ("Rachel«) είναι αρμόδια για την συντονισμένη δράση πολιτικών και στρατιωτικών δομών σε περιπτώσεις καταστάσεων ανάγκης, προκαλούμενες από πολεμικές ενέργειες ή από φυσικές και ανθρωπογενείς καταστροφές. Η υπηρεσία ανήκει από πλευράς εποπτείας στο Υπουργείο Άμυνας της χώρας.

• Καναδάς: – το Υπουργείο Άμυνας εποπτεύει το Γραφείο Προστασίας των

Υποδομών Ζωτικής Σημασίας και Ετοιμότητας Έκτακτης Ανάγκης• Βραζιλία:

– από το 1968 και αρχικά μόνο στην περιοχή που σήμερα αποτελεί το ομόσπονδο κρατίδιο του Ρίο ντε Τζανέϊρο, δημιουργήθηκε μία δομή[1] που σιγά – σιγά διαδέχθηκε το Σώμα Πολιτικής Άμυνας του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου και η οποία αναλαμβάνει πλέον ολιστικά την αντιμετώπιση κάθε είδους εκτάκτων αναγκών.

Αλλαχού…• Νέα Ζηλανδία:

– Υπουργείο Πολιτικής Άμυνας και Διαχείρισης Κρίσεων, που συντονίζει το σύνολο του κρατικού και μη δυναμικού της χώρας για την αντιμετώπιση κάθε τύπου απειλών, μέσα από το Εθνικό Κέντρο Διαχείρισης Κρίσεων, διαθέτοντας δικτύωση σε όλα τα επίπεδα της διοίκησης. Μάλιστα τοπικά λειτουργούν Επιτροπές Πολιτικής Άμυνας.

• Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας: – η έμφαση είχε δοθεί στην Αεράμυνα, αλλά η σχετική υπηρεσία του

Υπουργείου Άμυνας έχει την αντιμετώπιση πάσης φύσεως καταστροφών, με δομές σε εθνικό, περιφερειακό και τοπικό επίπεδο. Μάλιστα σε δημοτικό επίπεδο η υπηρεσία είναι πολιτική και διαθέτει συχνά εντυπωσιακές υποδομές

• Νορβηγία:– Η αρμόδια υπηρεσία Πολιτικής Άμυνας είναι οργανική μονάδα της

Διεύθυνσης Πολιτικής Προστασίας και Εκτάκτων Αναγκών του Υπουργείου Δικαιοσύνης και Αστυνομίας (50.000 στελέχη το 2005!)

• Νότιος Αφρική: – Αρμόδιο το Νοτιοαφρικανικό Εθνικό Κέντρο Διαχείρισης Καταστροφών

του Υπουργείου Συνεργατικής Διακυβέρνησης και Παραδοσιακών Υποθέσεων, προκειμένου να επιτυγχάνεται η κινητοποίηση των διάφορων φυλών!

Συμπεράσματα (1)• Η δημόσια πολιτική της προστασίας των αμάχων και

της συμβολής τους στην αποτροπή και την νίκη είναι παγκόσμιο φαινόμενο. Ακόμη και χώρες που δεν έχουν εμπλακεί σε πολεμικές συγκρούσεις εδώ και αιώνες την διαθέτουν.

• Η Πολιτική Άμυνα, ως δημόσια πολιτική, μετακύλησε το κύριο βάρος της από τα πολεμικά περιστατικά στις φυσικές και ανθρωπογενείς καταστροφές, αρχίζοντας από την δεκαετία του 70 και εντεινόμενη όσο απομακρυνόταν το ενδεχόμενο θερμού επεισοδίου μεταξύ των υπερδυνάμεων.

Συμπεράσματα (2)• Κατά την εξέλιξη αυτή πουθενά δεν δημιουργήθηκε

χωριστή δομή Πολιτικής Προστασίας, αλλά μετεξελίχθηκε η υφιστάμενη δομή προς διπλή χρήση στον πόλεμο και στην ειρήνη. Μάλιστα σε πολλές χώρες το όνομα της σχετικής διοικητικής δομής παραμένει «Πολιτική Άμυνα».

• Το σήμα της Πολιτικής Άμυνας, το οποίο είναι διεθνώς προστατευμένο, όπως αυτό του Ερυθρού Σταυρού, έγινε σήμα και της Πολιτικής Προστασίας.

• Σε κάθε κράτος η σχετική διοικητική δομή, παρά τις διαφορές, έχει ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά:– Δικτυακή –συντονιστική μέθοδο δράσης.– Υψηλή ιεραρχική υπαγωγή.– Υψηλής τεχνολογίας συστήματα επικοινωνιών και γενικότερα πόρους

σημαντικούς και στελέχωση επαρκή.

Συμπεράσματα: Τα θετικά της διπλής χρήσης

• Η διπλή χρήση (ουσιαστικά μετεξέλιξη) μίας και της αυτής δομής έχει τα ακόλουθα θετικά αποτελέσματα: – Διοικητική συνέχεια.– Μετάδοση της προϋπάρχουσας πείρας.– Οικονομίες κλίμακας από

• την χρήση του ίδιου προσωπικού και υποδομών• την ενιαία εκπαίδευση

– Ολιστική αντιμετώπιση των κινδύνων από την πρόληψη μέχρι την αποκατάσταση.

Συμπεράσματα: Τα θετικά της διπλής χρήσης

– Ανανέωση των προσεγγίσεων των προβλημάτων, με την δημιουργική μείξη στρατιωτικής και μη στρατιωτικής οπτικής και διοικητικών πρακτικών.

– Δυνατότητα αξιοποίησης εθελοντικών οργανώσεων.– Μη πρόκληση πανικού στους πολίτες κατά τις

ασκήσεις ή κατά την εφαρμογή σχεδίων.– Δυνατότητα απόκρισης σε νέου τύπου απειλές, όπως

αυτή των ασύμμετρων απειλών. – Ειδικά στα Κράτη Μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης,

δυνατότητα χρήσης κοινοτικών κονδυλίων, αφού οι δομές είναι οι ίδιες.

Ευχαριστώ για την προσοχή σας!