SOCIOLOGICAL AND ANTHROPOLOGICALTHOUGHTS

แนวคิดสงัคมวิทยาและมานุษยวิทยา

รหัสวชิา 261124

ภาคเรียนที่ 1 ปการศึกษา 2557

(สัปดาหที่ 15)

อิสระภาพทางความคิดของคนไทย ...

ตามแนวคิดมานุษยวิทยา

การเลอืกปฏิบัติ

วาทกรรม ความจรงิ ความรู และอํานาจ

คูตรงขาม และความเปนอ่ืน

ชาติพันธุ และความเปนชายขอบ

การเลือกปฏิบตัิ(DISCRIMINATION)

คณะกรรมการสิทธิมนุษยชนแหงสหประชาชาติ ไดใหความหมายไววา

การปฏิบัติที่แตกตางกัน การกดีกัน การหนวงเหนี่ยว หรือการลําเอียงซึง่ มีพื้นฐานมาจากเรื่องเพศ ผิว เชื้อชาติ ศาสนา ความคิดเห็นทางการเมือง

สัญชาติ หรือความยากดีมีจน สถานะของแหลงกาํเนดิ หรือสถานะอื่นๆ

ซึ่งมีวัตถุประสงคหรือมีผลกระทบหรือทําใหสูญเปลาหรือทําใหการยอมรับ

ตองเสื่อมเสียไป ซึ่งขดัแยงกับสิทธิหรือการใชสิทธิโดยบคุคลทุกคนบน

จุดยืนที่เสมอภาคกันซึ่งสิทธิและเสรีภาพทั้งมวล

ชุลรีัตน ทองทิพย กลาววา การเลือกปฏิบัติ หมายความวา การกีดกันหรือ

การใหสิทธิพิเศษ อันเนื่องจากความแตกตาง ๆ เช้ือชาติ เพศ ศาสนา

ความเห็นทางการเมือง การแบงแยกเช้ือชาติหรือสังคม อันนํามาซึง่ความ

เสื่อมเสียตอความเสมอภาคในโอกาส

วาทกรรม คืออะไร(DISCOURSE)

วาทกรรม “กระบวนการในการสรางชดุความคิด ที่แสดงถึงระบบและ

กระบวนการในการสราง/ผลิต (constitute) เอกลักษณ (identity) และความหมาย (significance) ใหกับสรรพสิง่ตางๆ ในสังคม ไมวาจะ

เปนความรู ความจริง อํานาจ หรือตัวตนของเราเอง”

(ไชยรัตน เจริญสินโอฬาร, 2540: 90)

วาทกรรม “จึงเปนการสราง/ผลิตสรรพส่ิง (ความคิด) ขึ้นมาในสังคมภายใต

กฎเกณฑที่ชัดเจนชุดหนึ่ง และกฎเกณฑนี้ก็จะเปนตัวกําหนดการดํารงอยู การเปลี่ยนแปลง หรือการเลือนหายไปของสรรพสิ่งที่ถูกสรางขึ้น จึงกลาวไดวา

การเปลี่ยนแปลงส่ิงตางๆในสังคมมักแปรผันควบคูไปกับสรรพส่ิงที่

วาทกรรมสรางขึ้น ” (Foucault, 1972b: 126 - 131)

ปฏิบัติการของวาทกรรม 1(DISCURSIVE PRACTICE)

การวิเคราะหวาทกรรมจึงเปนพื้นที่ยอยที่มีสภาวะของ “ปฏิสัมพันธใน

หลากหลายรูปแบบทั้งปะทะ ประสาน แทนที่ ตอสูแยงชงิ ผนวกรวม และขจัดออกจากพ้ืนที่เดิม” (ธงชัย วินิจจะกูล, 2534: 30)

ภาคปฏิบัติการของวาทกรรมนอกจากจะแสดงผานการพูดของบุคคลในสังคม ไมวาจะเปนการพูดดวยวาจา ตัวหนังสือ สัญลักษณ และ/หรืออากัปกิริยา

และไมวาจะเปนการส่ือในระดับใดแลว ยังปรากฏตัวผานจารตีปฏิบัติ

ความคิด ความเชื่อ คานิยม และสถาบันในสงัคม ที่มีความเก่ียวของกับ

เรื่องนั้นอีกดวย

ปฏิบัติการของวาทกรรม

อํานาจและความรู 1

อํานาจ ตองกระทําผานวาทกรรมโดยการขุดคุย และแกะรอยเพื่อเปด

ชองทางและสรางพื้นที่ใหแกวาทกรรมชุดอื่นที่มีความแตกตาง อํานาจอื่นๆ

ที่ถูกกดทับไวจากวาทกรรมกระแสหลักของสังคมใหไดมีโอกาสปรากฏตัว

ออกมา

การวิเคราะหวาทกรรมจึงตองกระทําไปบนรากฐานความเช่ือมโยงระหวาง

อํานาจและความรู เพราะวาทกรรมไมสามารถที่จะดํารงอยูไดอยางอิสระ โดยปราศจากการคํ้าจุนของอํานาจ และในทางกลับกันอํานาจก็จะไมสามารถ

สถาปนาตัวเองขึ้นมาได หากขาดซึ่งวาทกรรมในการสรางชุดความรู

เพื่อการใหกลุมคนที่อยูใตวาทกรรมปฏิบัติตามความคิด จึงเปนที่มาของ

อํานาจ

ปฏิบัติการของวาทกรรม

อํานาจและความรู 2

วาทกรรมและความรูเปนสิ่งที่มีความสัมพันธกัน อยางใกลชิด ในลักษณะ

ของการมีผลกระทบถึงกันและกัน

อํานาจเปนผูสรางองคความรู โดยความรูที่ถูกสรางขึ้นมาก็จะเขาไปทําหนาที่

รับรองอํานาจ เพื่อใหสามารถยึดครองพื้นที ่ เบียดไล และ/หรือแยงชงิพ้ืนที่

จากอํานาจในชุดอ่ืนที่แตกตางไปจากตน

ความรูจึงมิได ใสซื่อปลอดจากการถูกครอบงําโดยอํานาจ และความรูก็มิได

ถูกสรางขึ้นมาเพื่อการปลดปลอยมนุษยสูชีวิตแหงเสรีภาพ แตความรูเปน

พันธนาการที่เขมงวด วางกฎระเบียบ และครอบงํามนุษยใหสยบยอม (Sarup, 1993: 67)

ปฏิบัติการของวาทกรรม

อํานาจและความรู 3

แมพื้นที่ในสังคมจะเต็มไปดวยเสนใยของความสัมพันธเชงิอํานาจ แตก็เปน

ความสัมพันธที่มีลักษณะของการกระจัดกระจายไปในแตละพื้นที่ ซึ่งนั่นยอม

หมายถึง ลักษณะของอํานาจที่กระจัดกระจายอยูทั่วไปในสังคม อํานาจที่มีอยู

ในความสัมพันธจึงขาดการรวบรวม สะสม และจัดเรียงใหเห็นถึงความ

ตอเนื่อง สงผลใหอํานาจในความสัมพันธเหลานั้นไมสามารถสถาปนาตนเอง

ขึ้นไดอยางม่ันคง ชองวางตรงนี้เองที่ทําใหวาทกรรมหลัก ไดมีโอกาสและ

ชองทาง ในการเขาไปทําใหเกิดการผลิต สะสม และหมุนเวียนจนเกิดการ

รวบรวมและสถาปนาอํานาจขึ้นไดอยางเปนรปูธรรม (Foucault, 1980: 93)

ปฏิบัติการของวาทกรรม

อํานาจและความรู 4

วาทกรรมไดกลายเปนเปาหมายแหงความปรารถนา เปนการตอสูหรือเปน

ระบบของการครอบงาํ เปนส่ิงที่ส่ือแสดงถึงอํานาจที่จะตองถูกยึดกุม เพราะ

หากสามารถเขายึดกุมวาทกรรมและทําใหสมาชิกของสงัคมยอมรบัในวาท

กรรมนัน้ได ยอมหมายถึง การเขายึดครองอํานาจโดยมีวาทกรรรมเปน

เครือ่งมือครอบงาํความคิดไปสูการปฏิบัติ

ความรู อํานาจ และวาทกรรมจึงเปนฟนเฟองที่สําคัญในการทําใหอํานาจเกิด

การหมุนเวียน เปลี่ยนถาย และแทรกซึมไปไดอยางทั่วถึงและตอเนื่องในทุก

พื้นที่ของสังคม แมแตในสวนของวิถีปฏิบัติที่เปนสวนตัวของปจเจกบุคคล

ไมวาจะเปนครอบครัว รางกาย หรอืแมแตเรื่องเพศ (Foucault, 1980: 119 - 120)

ปฏิบัติการของวาทกรรม

อํานาจและความรู 5

อํานาจยังมีแงมุมที่กอใหเกิดความกดขี่ ชืน่ชอบ และสยบยอมโดยไมมี

ขอสงสยั ซึ่งอํานาจในแงนี้เองที่วาทกรรมเขามาแสดงตัวและมีบทบาทอยาง

มาก เพราะวาทกรรมจะเขาไป “สรางความจรงิ” (the production of truth) ขึ้นมาในรูปลักษณของชุดความรู และดวยรูปลักษณที่ “ดเูหมือน”

ใสซื่อ เปนกลาง ทําใหการตอตานขัดขืนชดุความคิด/วาทกรรมเกิดขึ้น

ในระดับต่ํา

สภาพความเปนจริงของสังคม ที่มีทั้งการใชอํานาจในดานบวกและดานลบ

รวมกันเพื่อการควบคุม การจัดการ และการสรางระเบียบวินัยใหแกสังคม

ฉะนั้นการพิจารณาถึงอํานาจจึงไมอาจละเลยอีกดานหนึ่งของอํานาจที่อยูใน

รูปลักษณของความรู ความจริงได

ปฏิบัติการของวาทกรรม

อํานาจและความรู 6

“ความจรงิ” สามารถปรากฏออกมาไดในหลากหลายรูปแบบ ทั้งนี้ขึ้นอยูกับ

เงื่อนไขของการผลิต/เผยแพรของผูใหและรูปแบบการบรโิภคของผูรับ

การผลติและสงตอจะตกอยูภายใตการควบคุม (apparatuses) ของกลไกที่มีความสําคัญทางการเมืองและเศรษฐกิจ เชน มหาวิทยาลัย และ

กองทัพ

ฉะนั้น “ความจริง” จึงหมุนเวียนผานกลไกทางการศึกษา และระบบขอมูล

ขาวสารที่มีอยูในสงัคม และเปนประเด็นปญหาทางการเมืองที่กอใหเกิดการ

ถกเถียงและเผชิญหนากันทางสังคม (Foucault, 1980: 131 - 132)

วาทกรรม คูตรงขาม และ การกลายเปนอื่น

กับดักคูตรงขาม คือความคิดเรื่องการกลายเปนอ่ืน เชน ด-ีเลว รวย-จน

เมือง-ชนบท พัฒนา-ดอยพัฒนา ไพร-อํามาตย ราชการ-ราษฎร ฯลฯ

มิเชล ฟูโก เรียกความคิดคูตรงขามวา วาทกรรม

มนุษยติดอยูในกับดักวาทกรรม ที่มีกระบวนการของการแยงชิง

เพื่อใหมีอํานาจ

ใชสัญญะเพื่อใหรูวาเราพวกเดียวกันและตางจากพวกอ่ืน

(โดยอาศัยอํานาจในรูปแบบของวาทกรรมเปนตัวเช่ือม)

จึงลืมไปวา ความเปนจรงิของการเปนมนุษยคืออะไร

วาทกรรมบางอยางลดคุณคาความเปนมนุษยลง

(รูปธรรมของความไมเทาเทียม)

วาทกรรมคูตรงขาม(DICHOTOMIES)

มนุษยถูกสอนใหคิดเรื่อง ... คูตรงขาม ... ตั้งแตเม่ือไหร ???

เม่ือมนุษยรวมกันเปนกลุมและแบงแยกกลุมตน ฉัน (ตัวเรา) เธอ (คนอื่น)

รวมกัน แขงขัน แยงชิงปจจัย4 โดยการตอสูเพ่ือแยงชงิส่ิงเหลานี้ กอเกิดเปน

ปญหา ความมม่ันคง และความสงบสุขของสังคมมนุษย

มนุษยจึงสรางเครื่องมือเพื่อตอบสนองความรูสึกในส่ิงที่เรียกวาความสุข

จึงกอเกิดเปนกรอบ กฏหมายจารีต ขนบ ธรรมเนยีม ประเพณี ของกลุม

ปฎิบัติสืบทอดส่ิงเหลานี้จนกลายเปนวัฒนธรรมกลุม

เม่ือวัฒนธรรมผิดจากกลุมตน มักกอใหเกิด เปนคนอ่ืน กลุมอ่ืน คนนอก

ส่ิงเหลานี้ศัพททางมานุษยวิทยา เรียก ความเปนอ่ืน (Otherness)

ความเปนอื่น 1(OTHERNESS)

แนวคิดความเปนอ่ืน จะกําหนดตัวเรา กําหนดอารยะธรรมของเรา

แนวคิดที่มาจากนักปรัชญาฝรั่งเศส Foucault "ความเปนอื่น"

(the other) หมายถึง คนอีกคนหนึ่งหรือกลุมหนึ่งซึ่งไดถูกนิยามในฐานะ

ที่เปนคนที่แตกตาง หรือหมายถึงคนที่มีสถานะต่ํากวาหรือเปนรองกวา

(sub-human) ที่รวมเขากับเอกลักษณของกลุมๆ หนึ่ง

ยกตัวอยางเชน (นาซ-ียิว) กลุมนาซ ีเขานยิามตัวเองใหแตกตางกับชาวยิว

(พยายามที่จะธํารงรกัษาความตาง) ในความหมายนี้ "ความเปนอื่น"

คือการลดคุณคาลงมา เม่ือมันไดถูกนําไปประยุกตใชกับกลุมคน" (สมเกียรติ ตั้งนโม, 2544)

(พัฒนา-ดอยพัฒนา) การ "ดอยพัฒนา" ก็คือ "ความเปนอ่ืน"

ที่ถูกกําหนดขึ้นโดยวาทกรรมของการพัฒนา

ความเปนอื่น 2(OTHERNESS)

ความเปนอื่น: คือการสรางความเปน ‘ตัวตน’ หรอื ‘องครวม’ ของ กลุมคนนั้น ใหมีความชัดเจนเปนรูปเปนรางขึ้นมา ในขณะเดียวกันก็ปลุกเรา

ใหสมาชิกที่อยูในกลุมนั้นเกิดความรูสึกเปนอันหนึ่งอันเดียวกัน และมีความ

ตองการที่จะแสดงตนในฐานะที่เปนสวนหนึ่งขององครวมนั้น ในขณะเดียวกัน

เราไมอาจปฏิเสธไดวาการกระตุนความเปนกลุม โดยการเปรียบเทียบกับการ

มี และดํารงอยูของ ‘ชาติอ่ืน’ หรอื ‘ความเปนอ่ืน’ อันสื่อถึงภาพลักษณ และการแสวงประโยชนที่แตกตาง ที่นํามาซึ่งความไมไววางใจซึง่กันและกัน ความ

หวาดระแวง ความขัดแยง การแกงแยงแขงขัน และความเปนศัตรู

ความเปนอื่น 3(OTHERNESS)

แนวคิดจาก Erick Erikson มองวา แตเดิมนั้นมนุษยเปนสัตวประเภทเดียวกัน แตไดแบงแยกตัวเองออกเปนชาติ เปนเผา วรรณะ ชนชั้น ศาสนา และอุดมการณที่ตางกัน จนทําใหเกิดความรูสึกวาตนเทานั้นเปน

มนุษยประเภทที่แทจริง กลุมอ่ืนลวนเปนเพียงอะไรบางอยางที่ต่ํากวามนุษย

ติช นทั ฮันห เปนกพระเซนชาวเวียดนามเห็นวา ความยึดม่ันถือม่ันใน "ตัว

เรา" "ตัวเขา" "ของเรา" "ของเขา" นั้น ทําใหมนุษยขาดความสามารถที่จะ

มองเห็นความเปนมนุษยของผูอ่ืน เกิดความไมพยายามที่จะเขาใจผูอ่ืน และ

ไมเปดใจกวางยอมรับซึง่กันและกัน จนตกเปนเหย่ือของลัทธิความเชื่อใด

ความเชื่อหนึ่งไดอยางงายดาย

ความเปนอื่น 4(OTHERNESS)

ความเปนอื่น นั้นถูกนิยามวาเปนความแตกตางจากตน (self/oneness) ใน

ดานหลักๆ 2 ดาน คือ ความเปนอ่ืนเชงิวัตถุวิสัย (objective otherness)

และความเปนอ่ืนเชิงอัตวิสัย (subjective otherness)

ความเปนอ่ืนเชงิวัตถุวิสัย หมายถึงความเปนอื่นทางภูมิศาสตร(geographical others) ซึ่งหมายถึงคนที่มาจากที่อื่นๆ ที่มิใชพื้นที่ของตน

เชน ภาค ประเทศ โซน และทวีป เปนตน

ความเปนอ่ืนเชงิอัตวิสัย คือ ความเปนอื่นในแงของกลุมหรือองคกรที่มีพื้นที่

เฉพาะ (spatial organization) ซึ่งมิใชพื้นที่ทางธรรมชาติเชนเดยีวกับ

ความหมายแรก แตเปนในแงของสังคม วัฒนธรรม ความประพฤติ หรือ

แมกระทั่งความแตกตางในเรื่องของความคิดเห็นหรือมุมมอง และรวมถึง

สําเนียงการพูด (Murdick et al., 2004)

อคติชาติพันธุ ... ความเปนอื่น 1

สถานการณ: ในประเทศไทยจึงกลายเปนชาวเขา ไมใชชาวเราเหมือนคนไทย

ทั่วไป และโดยมากชาวเขาเหลานี้ก็ไมมีสิทธิที่พึงมีตามกฏหมายดวย เปนเหตุ

ใหไมไดรับการบริการและการปฏิบัติตลอดจนทัศนคติ มุมมองที่ดีจากบาง

หนวยงานและเจาหนาที่ของรัฐบางคน

ความพยายามของมนุษยที่จะแยกแยะความแตกตางทางวัฒนธรรมมีมานาน

แลว ในระยะแรกๆนั้น มักจะแยกแยะกันตามลักษณะรูปธรรมของวัฒนะรรมที่

มองเห็นไดชัดเจน เชน ความแตกตางของภาษาพูดบาง เครื่องแตงกายบาง

และวิธีการดํารงชีวิตบาง แตหลังจากลัทธิลาอาณานิคมไดขยายตัวออกไปทั่ว

โลก ชาวยุโรปตะวันตกไดเริ่มใช อคติทางชาติพันธุ

(Ethnocentrism)มาเปนพื้นฐานในการแยกแยะความแตกตาง

ทางวัฒนธรรมมากขึ้น ดวยการจัดแบงประชากรในโลกออกเปน เช้ือชาติตาม

สีผิว (Race) ซึ่งแฝงนัยของลําดับช้ันของความย่ิงใหญไวดวย เพราะมักจะ

อคติชาติพันธุ ... ความเปนอื่น 2

ความพยายามของมนุษยที่จะแยกแยะความแตกตางทางวัฒนธรรมมีมานาน

แลว หลังจากลัทธิลาอาณานิคมไดขยายตัวออกไปทั่วโลก ชาวยุโรปตะวันตกได

เริ่มใช อคติทางชาติพนัธุ (Ethnocentrism) มาเปนพ้ืนฐานในการแยกแยะ

ความแตกตางทางวัฒนธรรมมากขึ้น ดวยการจัดแบงประชากรในโลกออกเปน เชื้อชาติตามสีผิว (Race) ซึ่งแฝงนัยของลําดบัชั้นของอํานาจความย่ิงใหญของ

ความเปนมหาอํานาจไวดวย โดยมักจะจัดใหชาวผิวขาวของตนเองนั้นเปนเช้ือ

ชาติที่ย่ิงใหญที่สุด สวนชาวสีผิวอื่นๆก็จะลดลําดับความสําคัญรองลงมา แตชาว

ผิวสีดําจะถูกจัดใหอยูในลําดับต่ําที่สุด การจัดลําดับเชนนี้ก็ถูกทําใหเปนจริงเปน

จังมากขึ้นเรื่อยๆ จนยึดถือกันเสมือนวาเปนจรงิตามธรรมชาติ โดยไมมีการตัง้

คําถามใดๆทั้งตัวเหย่ือเองและผูไดรับประโยชนจากการจัดลําดับเชนนี้

อคติชาติพันธุ ... ความเปนอื่น 3

เม่ือไมมีการตั้งคําถามใดๆ ในที่สุดก็กอใหเกิดลัทธินิยมเชื้อชาตติามสีผิว

อยางบาคลั่งหรือ ลัทธิเหยียดสีผิว (Racism) ซึ่งเปนสาเหตุของโศกนาฏกรรม

ในการฆาลางเผาพันธุ

ตั้งแตป ค.ศ. 1980 เปนตนมา นักมานุษยวิทยาคนสําคัญของอเมริกาคือ

Franz Boas ไดคนพบจากการวิจัยจํานวนมากวา สายพันธุทางชีววิทยากับ

วัฒนธรรมและภาษาไมจําเปนจะสอดคลองตองกันเสมอไป และเสนอใหแยก

ประเดน็ของเช้ือชาติตามสีผิวออกจากภาษาและวัฒนธรรม พรอมๆกับตอตาน

ลัทธิเหยียดสีผิว

อคติชาติพันธุ ... ความเปนอื่น 4 นักมานุษวิทยาเสนอใหหันมาการศึกษาเก่ียวกับ ความเปนชาติพันธุ

(Ethnicity) เพราะเปนกระบวนการแสดงความเปนตัวตนทางวัฒนธรรม

และความสัมพันธระหวางกลุมชน แทนการจัดลําดบัเชื้อชาติตามสีผิว ซึง่ถือเปน

กระบวนการกดีกันทางสงัคม

นนักมนุษยวิทยาเสนอใหเรียกกลุมชน ที่แสดงความแตกตางกันทางวัฒนธรรม

วา กลุมชาติพันธุ (Ethnic Groups) แทน ชนเผา (Tribe) ซึ่งแฝงไวดวย

แนวความคิดวิวัฒนาการ ที่จัดใหชนเผาเปนกลุมชนบทในสังคมแบบบพุกาล

ดั้งเดิม ในความหมายที่ลาหลังและแฝงนัยในเชงิดถููกดูแคลนไวดวย เพราะเปน

ขั้นตอนแรกของวิวัฒนาการสังคมที่ยังไมมีรัฐ กอนที่จะกาวไปสูสังคมรัฐแบบ

จารีต และสังคมทันสมัยในที่สุด ซึ่งเต็มไปดวยอคติตางๆ โดยไมสามารถหา

หลักฐานมายืนยันในเชิงประวัติศาสตรไดเสมอไป

อคติชาติพันธุ ... ความเปนอื่น 5

เชน ชาวเขาในประเทศไทยมักจะถูกเรียกวาเปนชนเผา ทั้งๆที่ในประวัติศาสตร

ชาวเขาบางกลุมไมวาจะเปนชาวอาขาก็ดี ชาวลีซอก็ดี หรือชาวลาหูก็ดี

ลวนสืบทอดวัฒนธรรมเดียวกันกับกลุมชนที่เคยปกครองอาณาจักรนานเจา

ในอดตี

ในภาษาไทย คําวาชนเผามีนัยแตกตางจากความหมายชนเผาของชาวตะวันตกอยูบาง ตรงที่คนทั่วไปจะใชกับชนเผาไทยดวย ซึ่งนาจะแสดงวา ภาษาทั่วไปใช

คําวา ชนเผา ในความหมายเดียวกับกลุมชาติพันธุในทางวิชาการดวย

ดังนั้นเพื่อหลีกเลี่ยงนัยในเชิงงดูถูกที่อาจเกิดขึ้นไดจากการใชคําวาชนเผา ใน

งานทางวิชาการจึงควรใช กลุมชาติพันธุ เม่ือพูดถึงกลุมชนที่แตกตางกัน ทาง

วัฒนธรรม

การเมืองของความสัมพันธทางชาติพันธุ ... ความเปนอื่น 1

ในปจจุบันการเมืองของความสัมพันธุทางชาติพันธุ นับวาเปนประเด็นสําคัญ

อยางมาก เพราะกลายเปนสวนหนึ่งในกระบวนการของการสรางความหมาย เพ่ือ

การแยกแยะกลุมชนตางๆ บนพ้ืนฐานของความสัมพันธุเชงิอํานาจ ในกรณีของ

สังคมไทย การเมืองในลักษณะเชนนี้เริ่มตนขึ้นตั้งแตชวงแรกของกระบวนการ

สรางรัฐ ประชาชาติ เม่ือผูนําทางการเมืองและการปกครองในกรุงเทพฯ ที่เปน

ศูนยกลางของอํานาจ เริ่มสรางภาพของ ความเปนคนอ่ืน (The Otherness)

ใหกับกลุมชนตางๆในชาติ ดวยการมองวา กลุมชนที่อยูหางออกไปจากศูนยกลาง

เปนคนบานนอก และถาอยูหางออกไปอีก ก็ถึงกับเรียกวาเปนคนปา ทั้งๆที่พวก

เขาตางก็อยูรวมในรัฐประชาชาติเดียวกัน นัยที่เกิดขึ้นจากการสรางภาพดังกลาว

ไดกลายเปน วาทกรรม (Discourse) หรือการนิยามความหมายเชงิอํานาจ ที่

ผลักดันใหกลุมชนที่อยูหางไกลจากศูนยกลางของอํานาจ

การเมืองของความสัมพันธทางชาติพันธุ ... ความเปนอื่น 2

การตกอยูในสภาวะไรอํานาจ ที่ผลักดันใหกลุมชนที่อยูหางไกลจากศูนยกลาง

ของอํานาจ ตองตกอยูในสภาวะไรอํานาจ หรือที่เรียกวา สภาวะชายขอบของ

สงัคม (Marginality) ซึ่งเทากับเปนกระบวนการกีดกันใหกลุมชนที่อยู

หางไกลเหลานั้น ตองสูญเสียสิทธิตางๆที่พึงมีพงึไดจากการพัฒนาตางๆในรัฐ

ชาติ ในทางสังคมวิทยาจะเรียกกระบวนการเชนนี้วา กระบวนการสรางสภาวะ

ความเปนชายขอบ (Marginalization) ซึง่สามารถเกิดขึ้นไดกับกลุมชนที่

อยูหางไกลจากอํานาจ ทั้งในแงของระยะทางและความสัมพันธ ดงัจะพบวาใน

ปจจุบัน แมจะอยูในกรุงเทพฯ แตคนในชุมชนแออัดก็ตองตกอยูในสภาวะเปนคน

ชายขอบ เพราะอยูหางไกลจากความสัมพันธุเชิงอํานาจ สําหรับกลุมชนที่อยู

หางไกลจากอํานาจในแงระยะทางดวยแลว ก็จะย่ิงไรอํานาจมากขึ้น เชนในกรณี

ของชาวเขาในภาคเหนือ

การเมืองของความสัมพันธทางชาติพันธุ ... ความเปนอื่น 3

ชาวเขามักจะถูกกีดกันตางๆ นานา ทั้งในแงของสิทธิในความเปนพลเมือง สิทธิ

ในการตั้งถ่ินฐาน และสิทธิในการจัดการทรพัยากร จนขยายตัวเปนปญหาของความขัดแยงอยางรุนแรงในปจจุบัน เม่ือชาวเขาตองถูกคุกคามและถูกกดดันให

ยายตั้งถิ่นฐานออกจากปา เพราะรัฐไมรับรองสิทธิของชาวเขาในการตัง้ถ่ินฐานอยู

ในปา ทั้งๆที่พวกเขาอยูอาศัยมากอน ขณะเดียวกันก็มีความพยายามที่จะหา

ประโยชนจากวัฒนธรรมของชาวเขา ดังปรากฏในรูปของ กระบวนการทําใหชาติ

พันธุเปนสินคา ซึ่งหมายถึงการใชวัฒนธรรมของกลุมชาติพันธุเปนสินคา

สําหรับการหารายไดจากการทองเที่ยวในรูปตางๆไมวาจะเปนเครื่องแตงกาย

หัตถกรรม และวิถีชีวิต ในกระบวนการดังกลาวจะมีการสรางภาพของชาวเขาให

เปนเสมือนชุมชนดัง้เดิม เพือ่ดึงดูดนักทองเที่ยวใหมาสัมผัสความแปลกที่แทจริง

จึงเทากับย่ิงตอกยํ้าภาพของชาวเขาที่หยุดนิ่งตายตัวมากขึ้น

การเมืองของความสัมพันธทางชาติพันธุ ... ความเปนอื่น 4

เม่ือกลุมชาติพันธุตางๆ บนที่สูงไมยอมตั้งรับแตฝายเดียวเชนในยุคกอน

แตหันมารวมตัวกันเพื่อเรียกรองสิทธิตางๆที่พึงมีพึงไดในฐานะพลเมืองไทย

พรอมๆกับการออกมาแสดง ความมีตัวตนทางชาติพันธุ (Ethnic Identity)

ดวยการสรางอัตลักษณของชาวเขาผานทั้งพิธีกรรมและการแสดงออกตางๆ

ที่แสดง วาชาวเขานั้นมีความรูและศกัยภาพในการอนุรักษทรัพยากรปา

ในดานหนึ่งก็เพื่อตอบโตอคติตางๆ ที่มีอยูในวาทกรรมของรัฐ ในอีกดานหนึ่ง

ก็เพื่อสรางความเปนอันหนึ่งอันเดียวกันในหมูชาวเขาเอง

การเมืองของความสัมพันธทางชาติพันธุ ... ความเปนอื่น 5

มานุษยวิทยาเรียกกระบวนการขางตนนี้วา การเปดพ้ืนทีท่างสงัคมและ

วัฒนธรรม (Social and Cultural Space) ของกลุมชาติพันธุ ที่

เปรียบเสมือนพื้นที่ในการแสดงออกของ สิทธิของกลุมชาติพันธุ (Ethnic

Rights) รวมทั้ง ภูมิปญญาความรู (Indigenous Knowledge)

เพื่อนิยามการดํารงอยูทางวัฒนธรรมอยางแตกตาง และกําหนดความสัมพันธุ

ทางสงัคมของตนเองกับกลุมอ่ืนๆในสังคม แทนที่จะปลอยใหผูอ่ืนเปนผูกําหนด

ฝายเดียว ซึ่งก็ถือไดวาเปนสิทธิชุมชนอยางหนึ่ง ที่รัฐในระบอบประชาติธิปไตย

จะตองยอมรับ ในฐานะที่เปนสวนหนึ่งของประชาสังคม

ความเปนไทย ... ในบริบทของความเปนอื่น 1

ในความเปนอื่น ตองกลาวถึง ความเปนไทย (Thainess) ภายใตบริบทของ

สังคมไทยที่ทําใหภาพของ “ความเปนอื่น” นั้นเดนชัดขึน้ เนื่องจาก“ความ

เปนไทย” ถูกใชในการสรางชาติเพื่อใหเกิดความเปนหนึ่งเดียวกันซึ่งเปนการ

รับประกันความม่ันคงของชาติ และทําใหความเปนชาติไทยถูกสงวนไวสําหรับ

คนไทยเทานั้น ซึง่ทําใหตัดสินคนอ่ืนที่แตกตางจากตนพรอมจะ เบียดขับพวก

เขาเหลานั้น โดยเฉพาะอยางย่ิงกลุมชาติพันธุอื่นหรือคนอื่นที่มีสถานะดอยกวา

ทางดานเศรษฐกิจและสังคม (โสฬส, 2551; สายชล, 2551) จนกลายเปนการ

เปดโอกาสใหเกิดการเลือกปฏิบัติกับคนที่ “เปนอ่ืน” (Traitongyoo, 2008)

แรงงานเด็กผิดกฏหมาย... ในบริบทของความเปนอื่น

แรงงานเด็กผดิกฏหมายกับความเปนอ่ืนในสงัคมไทย ดวยความเปนอื่นที่

เช่ือมโยงกับการเขาถึงบริการสาธารณะ การคุมครองแรงงาน ย่ิงเปนภาพ

สะทอนความ (ไม) สามารถเขาถึงทรัพยากร และการไดรับผลประโยชนจาก

การพัฒนาตางๆไมวาจะเปนดานเศรษฐกิจ สังคม และการศึกษา ที่จัดใหโดย

รัฐไทย ทั้งนี้เนื่องจากพวกเขาถูกมองวาเปน“คนอื่น” ที่มีสถานะเปนเพียง

แรงงานราคาถูกในกระบวนการผลติเทานั้น

คนชายขอบ 1(MARGINAL MAN)

การที่คนสวนนอยที่สูญเสียสิ่งที่มีคาในชีวิต เพราะถูกผลักดนัออกไปจากเครือขายของผลประโยชน ทีร่ะบบศูนยกลางอํานาจ ดูแลคุมครองใหกับคนสวนใหญซึ่งสมัพันธใกลชดิกบัระบบอํานาจ อาจดวยสาเหตุที่คนสวนนอย

ดังกลาว ตัดขาดตนเองอยูนอกขอบเขตทางกายภาพของสังคมใหญ คําวา

“คนชายขอบของสงัคม” จึงมีนัยพอที่จะครอบคลุมถึงใครก็ตามที่ถูกกระทํา

ใหไรตัวตนไรเกียรติและศักดิศ์รีในสังคม”

คนชายขอบ 2(MARGINAL MAN)

ความเปนชายขอบนั้นไมไดเกิดขึ้นเองตามธรรมชาติ แตทวาเกิดจาก

การถูกกระทําเปนชายขอบ โดยมีสาเหตุใหญๆ อาทิ การกําเนิดรัฐชาติ

การพัฒนา และโลกาภิวัตน เริ่มตนจากการกําเนิดรัฐชาติ ทําคนที่มิใชพลเมือง

ของรัฐชาติหรือ “คนอ่ืน” กลายเปนคนชายขอบ เนื่องจากไมไดถูกนับรวม

วาเปนพวก (self/one) สวนการพฒันานั้นที่ผานมา มิติการพัฒนาได

มุงเนนไปที่ศูนยกลาง โดยทําใหพื้นที่ที่ถูกละเลย โดยเฉพาะพื้นที่ที่เรียกวา

“ไกลปนเที่ยง” กลายเปนพื้นที่ชายขอบ และคนที่อาศัยอยูในพื้นที่หลานนั้น

ก็กลายเปนคนชายขอบ สําหรับโลกาภิวัตน กระแสของโลกาภิวัตนที่เกิดขึ้น

และดําเนินอยูไดทําใหผูคนที่ไมสามารถปรบัตวัเขากับกระแสในมิติการเมือง

เศรษฐกิจ สังคม การศึกษา และวัฒนธรรม กลายเปนคนชายขอบ

อีกรูปแบบหนึ่ง (สุริชัย, 2550)

เพศท่ีสาม ... กับการเปนชายขอบในสงัคมไทย 1

เพศที่สามถูกสังคมวางเอาไว ใหกลายเปนคนชายขอบไมไดรับการคุมครอง

ทางกฎหมาย ถูกจํากัดสิทธิเสรีภาพ และกลายเปนคนบาป ของสังคม

เหตุใดเพศที่สามจึงมีภาพลักษณกลายเปนแบบนี้ ?

เพราะวาความแตกตางกันของเกียรติ ศักดิ์ศรี คุณคาของมนุษยที่เกิดใน

สถานะภาพตางๆลวนแตเปนส่ิงที่ไดรับ การอางเหตุผลรองรับดวยความเชื่อ

ทางศาสนา

เพศท่ีสาม ... กับการเปนชายขอบในสงัคมไทย 2

(วาทกรรม: ศาสนา)

ศาสนาคริสต ตราหนาเพศที่สามวา “เปนบุคคลที่เสื่อมจากสริิของ

พระผูเปนเจา”

ศาสนาอิสลาม กลาวถึงเพศที่สามไววา “การเปนเพศที่ 3 จะมีความผิดเม่ือ

การเปนเชนนัน้ เกิดจากความพยายามที่จะเปน (ความผิดทํานองเดียวกับ

การศัลยกรรมรูปรางหนาตา เพราะไมพอใจตอสิ่งที่มีอยูเดิมตามธรรมชาติ)

หรือ แสดงออกในสิ่งที่ผิดศลีธรรมของสงัคมอิสลาม”

ศาสนาพุทธ พูดถึงเหตุของการเกิดเปนเพศที่สามเอาไววา “คนที่เกิดเปน

เพศที่สามเปนเพราะชาติที่แลวทํากรรม ผิดศลีขอกาเม”

เพศท่ีสาม ... กับการเปนชายขอบในสงัคมไทย 3

ในการแบงแยกเพศที่สามออกจากสงัคม มีหลักการอยางไร ?? ส่ิงนี้สามารถอธิบายไดดวยแนวคิดเรื่อง “การขยายออกของตัวตน” และ

“การขามพนตนเอง” ตัวตนของเราสามารถขยายออกไดในอีกแบบหนึ่ง

คือในการเกิดขึ้นของความเปน “พวกเรา” และ “คนอ่ืน” นี่คือส่ิงที่เราเรียกวา

“อัตลักษณรวม” (Collective Identity) เม่ือคนกลุมหนึ่งมีอะไรหลายๆอยาง

รวมกันจนสามารถตั้งช่ือพิเศษใหกับกลุมของตน สรางความรูสึกพิเศษใหแก

กลุมของตน ตีวงแยกกลุมของตนออกจากคนอื่นที่เหลือทั้งหมด สรางความรูสึก

ยกยองในเกียรติและคาของตนเองที่เกิดขึ้นจากความรูสึกวากลุมของตน

อยูเหนือผูอ่ืน ซึ่งศาสนาก็ใชแนวคิดนี้เองในการแบงแยกเพศที่สาม

และทําใหเพศที่สามกลายเปนแพะรับบาปของสังคม

ชาย-หญิง เพศสภาพกับการเปนชายขอบในสงัคมไทย

ประเดน็นี้แสดงใหเราเห็นวาธรรมชาติของอัตลักษณรวม คือ การแสวงหา

อํานาจใหกลุมตัวเองอยูเหนือผูอ่ืน แกนแทของอัตลักษณรวมจึงเปนเรื่องของ

อํานาจที่จะครอบครองทรพัยากรอยางมีตนเองเปนใหญ

สังเกตไดวาวาในทุกอารยะธรรมใหญๆของมนุษยมีการกําหนดใหผูหญิงมี

สถานะที่ตํ่ากวาผูชาย นั่นก็เปนอยางหนึ่งที่แสดงใหเห็นการสรางอัตลักษณรวม คือ เม่ือเพศชายรวมตัวกันมากขึ้นก็สรางความยกยองในเกียรติและคาของ

ตนเองออกจากเพศหญิง และสรางความเช่ือเขาไปในศาสนาวา เพศหญิงเปน

เพศที่มีกรรม ตองเกิดมาใชกรรม แตแลวเม่ือเกิดมีเพศที่สามขึ้นในหมูเพศชาย

ที่ยกตัวขึ้นเหนือกวาผูหญิง ทําใหมีความรูสึกเหมือนถูกกบฏ จึงมีการกลาวอาง

จากศาสนาเขามาวา เพศที่สามเปนคนบาป เปนเรื่องดางพรอยของสังคม

รายงานกลุม

สรุปวัฒธรรมชุปแปงทอด ตอน แชท แชร+รูป profileในfacebook ของคนในกลุม

(กลุมตัวตนของกลุมสวนใหญ)

สรุปเด็กขายพวงมาลัย ชีวิตชายขอบในเมือง

(กลุมตัวตนของกลุมสวนนอย)