Zijn gezondheidsbevorderende interventies op school even effectief

voor alle leerlingen?

Prof. Ilse De Bourdeaudhuij

Ghent University – BELGIUM Faculty of Medicine and

Health Sciences Department of Movement and Sport

SciencesDepartment of Public Health

Intern Seminarie VLOR– 23 september 2010

Inleiding

• Sociale ongelijkheid in gezondheid ook bij adolescenten

• Lagere sociale klasse (SES) op basis van:• Opleiding moeder/ouders/adolescent• Werksituatie of werkstatus ouders• Inkomen• Fas score meer kans op…..

… ongezond gedrag • minder beweging, minder sport• meer ‘zitten’ (TV-kijken, games, pc, …)• meer frisdrank, meer snacks, meer vet• minder fruit & groenten, minder ontbijt

• meer roken• meer alcohol gebruik, meer dronken,

Interventies om deze gedragingen aan te pakken

DOEL van de studie

Zijn deze gezondheidsbevorderende

interventies ook effectief bij leerlingen met een lagere SES ?

3 mogelijkheden

• Effect hoge SES > lage SES‧versterkt de sociale ongelijkheid

• Effect hoge SES = lage SES‧houdt sociale ongelijkheid gelijk

• Effect hoge SES < lage SES‧vermindert de sociale ongelijkheid

Methode

• Europees project TEENAGE• Bestaande effectieve interventies in Europa

voor Beweging

Voeding

Roken

Alcohol

Methode

• Review van alle interventies bij adolescenten in Europa

Methode

• Studies voor beweging (n=20), ***voeding (n=17),

roken (n=21)

alcohol consumptie (n=4)

• Meeste van deze studies op school of via de school

Resultaten

Beweging

3 interventies op school• Studie 1: Multi-component Interventie

BELGIË (Haerens et al. 2007a)• Studie 2: Multi-component Interventie

FRANKRIJK (Simon et al. 2004)• Studie 3: Computer advies op maat

BELGIË (Haerens et al. 2007b)

Studie 1: Studie 2: Studie 3:

DUUR 1 schooljaar + booster

4 schooljaren 3 maanden

KLAS Computer advies op maat

Computer advies op maat

SCHOOL beschikbaar, toezicht, activiteiten

activiteiten tijdens pauze en na school, toegankelijkheid

OUDERS 1 groep met extra steun ouders

computer-advies nieuwsbrief

familie + gemeente/stad

Studie 1:

0

5

10

15

20

25

Intervention+ Parent

Intervention Control

Schoolphysical activity

(min/day)

Pre Post

0

5

10

15

20

25

Intervention+ Parent

Intervention Control

Schoolphysical activity

(min/day)

Pre Post

+41 +20 +3 +28 +23 -3

Hoog SES Laag SES

** ** **

0

5

10

15

20

25

30

35

Intervention+ Parent

Intervention Control

Leisure time active

transport (min/day)

Pre Post

75

80

85

90

95

100

105

Intervention+ Parent

Intervention Control

Totalphysical activity

(min/day)

Pre Post

+43 -33 -33 -21 -20 -39

Laag SES

**

Hoog SES

**

Effect op objectieve metingen (accelerometers)

0

5

10

15

20

25

30

35

Intervention+ Parent

Intervention Control

Moderate to

vigoruos PA

(min/day)

Pre Post

ENKELLaag SES

+42 -1 -52

****

Studie 2: Multi-component interventie Frankrijk

0

0,5

1

1,5

2

2,5

3

3,5

4

4,5

5

Intervention Control

Supervised leisure PA(hrs/week)

Baseline Y1 Y2 Y3 Y4

0

0,5

1

1,5

2

2,5

3

3,5

4

4,5

5

Intervention Control

Supervised

leisure PA(hrs/week)

Baseline Y1 Y2 Y3 Y4

Hoog SES Laag SES

** *

*

**

**

**

**

Studie 3: computer advies-op-maat België

0

5

10

15

20

25

30

35

40

Intervention Control

Leisure time active transport(min/day)

Pre Post

0

5

10

15

20

25

30

35

Intervention Control

School physical activity

(min/day)

Pre Post

Hoog SES Laag SES

+23 +2

**

+19 +13

**

Besluit voor Beweging

Vergelijkbare effecten in hoog en laag SES

Resultaten tonen geen vergroten van de sociale ongelijkheid

WAAROM ? Karakteristieken van de interventies2 volledige-school benaderingen met omgevingscomponent (kosten, kwaliteit, gemak, toegankelijk, ..) + educatie component (non-competitie en OP MAAT)

Voeding

3 interventies op school

• Studie 1: Multi-component Interventie VET

BELGIË (Haerens et al. 2006 & 2007)

• Studie 2: Pro Children Interventie FRUIT & GROENTEN

NEDERLAND, NOORWEGEN, SPANJE (te Velde et al, 2008)

• Studie 3: Free Breakfast Initiative ONTBIJT

WALES (Moore et al, 2007)

Studie 1:

Vet

Studie 2:

Fruit en Groenten

Studie 3:

Ontbijt

DUUR 1 schooljaar + booster 1 schooljaar + booster 1 schooljaar

KLAS Computer advies op maat

Computer advies op maat12 lessen

SCHOOL Beschikbaarheid gezonde voeding en minder snacks

Fuit aanbieden Gratis ontbijt

OUDERS 1 groep met extra steun ouderscomputer-advies nieuwsbrief

computer-advies nieuwsbrief ouderavonden

0

20

40

60

80

100

120

Intervention+ parent Intervention Control

Fat (g/day)

Pre Post

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

Intervention Control

Fat (g/day)

Pre Post

Vetinname na 1 jaar :effect in meisjes laag SES

Vetinname na 2 jaar :effect in meisjes hoog SES

Studie 1:

Studie 2: Fruit en Groenten

Geen effecten in de 3 landen

Geen verschillen tussen laag en hoog SES

Studie 3: Gratis Ontbijt

0

0,5

1

1,5

2

HOOG LAAG

Pre

Post

Hoog SES Laag SES

Gezonde voedingsmiddelen bij het ontbijt

0

0,5

1

1,5

2

2,5

3

HOOG LAAG

Pre

Post

Hoog SES Laag SES

Positieve houding t.o.v. eten van ontbijt elke dag

• Geen verschillen in hoeveel keer ontbijt eten in de week thuis of op school

Hoog SES Laag SES=

Besluit voor Voeding

• VETINNAME: kortere termijn beter laag SES langere termijn beter hoog SES

• FRUIT EN GROENTEN: geen verschillen• GRATIS ONTBIJT: betere attitudes en voedingsmiddelen lage

SES

Resultaten tonen geen vergroten van de sociale ongelijkheid eerder verkleinen

WAAROM ? Karakteristieken van de interventies

omgevingscomponent (gratis, kwaliteit, gemak, toegankelijk, ..) + educatie component (advies OP MAAT)

Alcohol

3 interventies op school

• Studie 1: Unplugged (EUDAP study)

BELGIË + 6 andere landen (Faggiano et al. 2008, 2010)

• Studie 2: Preventure ENGELAND (Conrod et al. 2008 )

• Studie 3: Aktion Glasklar DUITSLAND (Morgenstern et al. 2009 )

Studie 1:

Unplugged

Studie 2:

Preventure

Studie 3:

Aktion Glasklar

DUUR 12 weken 12 lessen 2 keer 90 minutengegeven door experten

4 units over 3 maanden

KLAS Sociale invloed model:kritisch denken, probleem oplossen, beslissingsname, communicatie, empathy, coping met emoties en stress, groepsdruk, kennis

Psycho-educatie, motivational interviewing, cognitieve-gedragscomponent

Persoonlijkheid en coping

sociale invloed model en motivatie, beliefs, media, coping vaardigheden

SCHOOL / / /

OUDERS / ouderhandleiding

Studie 1: Unplugged

Na 2 jaar betere effecten in

voor:• dronken episodes• frequentie dronken zijn• wekelijks drinken• problemen gerelateerd aan drinken

Laag SES

Studie 2: Preventure

Geen effecten op hoeveelheid drinken in beide groepen

Wel op dronken zijn op kortere termijn, vooral effecten

Laag SES

Studie 3: Aktion Glasklar

• Grotere effecten op dronken episodes in Laag SES

Besluit voor Alcohol

• Globaal weinig effecten op frequentie drinken

• Duidelijk sterkere effecten op alcohol misbruik, dronken zijn voor lagere sociale klasse

Resultaten tonen geen vergroten van de sociale ongelijkheid maar geven aanwijzingen voor verkleinen van sociale ongelijkheid

Roken

3 interventies op school

• Studie 1: Rookvrije schoolNEDERLAND (Crone et al., 2003)

• Studie 2: ESFA studie (European Smoking prevention Framework Approach) 6 landen enkel effect in PORTUGAL (De Vries et al., 2006)

• Studie 3: ASSIST studie ENGELAND en WALES (Campbell et al., 2008 )

Studie 1: Rookvrije school

Na 5 maand effect dus minder roken,

bij jongens uit

Geen effecten na 1 jaar

Enkel interventie in klas en school

Hoge SES

Studie 2: ESFA studie

Na 30 maand effect op het starten met roken

Sterkere effecten bij meisjes

Interventie in community+ouders+school

Hoge SESLaag SES

Studie 3: ASSIST

Effecten werden gevonden bij

op % rokers

Verdere analyses toonden betere resultaten voor

en sterker voor jongens

Interventie door peers op school, adolescenten zelf

Hoge SESLaag SES

Laag SES

Besluit voor Roken

• 1 studie met enkel school effect enkel in hoog SES

• Andere studies met ouders, community in beide en ook laag SES

• Sterkste effecten van sociale netwerk benadering en peers voor laag SES, zelfs voor bereiken van echte probleemgroepen

Resultaten tonen geen vergroten van de sociale ongelijkheid

maar geven aanwijzingen voor verkleinen van sociale

ongelijkheid indien juiste strategie wordt gebruikt

Algemeen Besluit

Bijna alle gezondheidsbevorderende interventies worden via de school aangeboden in Europa

Resultaten tonen aan dat de school een goed kanaal is om dit te doen, ook voor jongeren uit lagere SES

Maar er zijn enkele VOORWAARDEN

• Effect hoge SES > lage SES‧versterkt de sociale ongelijkheid

• Effect hoge SES = lage SES‧houdt sociale ongelijkheid gelijk

• Effect hoge SES < lage SES‧vermindert de sociale ongelijkheid

Effect hoge SES > lage SESversterkt de sociale ongelijkheid

Sterk cognitief gebaseerde interventies

Lessen in de klas zonder iets anders

Bv. Rookvrije school

Effect hoge SES = lage SEShoudt sociale ongelijkheid gelijk

Effect hoge SES < lage SESvermindert de sociale ongelijkheid

Beweging & Voeding- omgevingsinterventies: beschikbaarheid, lage

kost, goede kwaliteit, gemak, toegankelijk, …- Advies op maat bv. via computer- Klas + school + ouders + gemeente

Roken- niet enkel in de klas, ook ruimer netwerk van

jongeren, gemeente, ouders- Goede effecten van sociale netwerk approach en

peer education: adolescenten die zelf hun medeleerlingen motiveren

Effect hoge SES < lage SESvermindert de sociale ongelijkheid

Alcohol- Lessenreeks in de klas voor aanleren sociale

vaardigheden, sociale invloed model- Vooral op dronken episodes

Verdere informatie

Ilse.Debourdeaudhuij@UGent.be