Aline Luyten

Por tfol io

Aline Luyten

Antwerpen, 26 juni 2013

Henry van de Velde Hogeschool AntwerpenArchitectuurwetenschappenInterieurarchitectuur

Aline Luyten

Paardenmarkt 69-71 bus 4 2000 Antwerpen0494/71.63.26aline_luyten@hotmail.com

Passion before fashion

6

7

Inhoudsopgave

Bachelor Architectuur 4 - Bachelorproef 8 - 19 Bachelor Interieurarchitectuur 1 21 - 45 1.1 Meubelontwerpen 1 22 1.3 Interieurontwerpen 4 28

Bachelor Interieurarchitectuur 2 47 - 69 2.1 Beeldstudio 3 48 2.2 Interieurontwerpen 5 52 2.3 Interieurontwerpen 6 - Bachelorproef 70 2.4 Meubelontwerpen 2 88

Master Interieurarchitectuur 1 94 - 123 1.1 Interieuruitrusting 96 1.2 Masterproef 102

Projecten 124

8

9

Bachelorproef archItectuur

Integrale RuïneStedelijk Ontmoetingscentrum

Bachelor Architectuur 2009 - 2010

10

Vaak vertrekken we vanuit een programma en een ligging, pas later wordt nagedacht over structuur, technieken, invulling etc. In deze opdracht vertrekken we echter vanuit een structuur, in aanvulling op een bestaand gebouw, nl. het ensemble.

Stapsgewijs zullen bijkomende parameters het gebouw mee vorm-geven. Het wordt een intelligente ruïne, een structuur die in staat is om misschien wel meerdere programma’s te huisvesten en dus per definitie een duurzaam gebouw.

Stap 1 het ensemBle

Onderzoek naar een nieuw gebouw op basis van de bestaande plan-nen van het te bewaren gebouw en een abstracte stedenbouwkun-dige context.

Stap 2 het geBouw

De structuur krijgt een gezicht en wordt vertaalt naar een gedetail-leerde gevel. Er wordt gezocht naar ritme & herhaling, anomalie en

de eIndopdracht van de Bachelor-studIe archItectuur Is een afstudeerproject waarIn voor de eerste keer ‘geïntegreerd’ wordt ontworpen.

1. omschrIjvIng van de opdracht

2. perceel en context

Het gaat om de schoolgebouwen op het plein aan de schoolstraat in Antwerpen, buurt Stuivenberg. Er moet rekening worden gehouden met de bestaande context (metrotoegang, schoolgebouw, bomen, ...) om een geslaagd ensemble te vormen. Dit ensemble is vooral gebaseerd op de typologie van de 2 beuken en de omkadering van een binnenruimte.

positie, de betekenis in materialisatie, hiërarchie, enzoverder.

Stap 3 het programma = stedelijk ontmoetingscentrumDe invulling zal het gebouw aantasten en letterlijk komen wonen in de ontstane structuur.

Stap 4 de stad

De concrete context wordt nader onderzocht. Hierbij moet rekening worden gehouden met: het plein, metrotoegang, straten, positie in de wijk en in de stad.

11

12

13

3. concept en ontwerp

Het ontwerp moet een soort nieuwe versie van het oude worden, zonder een conflict tus-sen deze twee te creëren. De footprint van het originele gebouw blijft behouden, alsook het ritme van de overstaande gevel zodat het en-semble nog duidelijk te ervaren is.

De ‘schil’ van het gebouw is eerder gesloten ter-wijl de gevels rond de binnenruimte helemaal open zijn gewerkt. De binnenruimte fungeert als het hart van het gebouw, het is een na-tuurlijke lichtbron en creëert zichtassen tussen bijna alle niveaus en ruimtes.

14

4 plannen

Niveau 0

15

Niveau 1

16

Niveau 2

17

Snede

18

19

20

Bachelor InterIeurarchItectuur

21

2010 - 2011 1

22

23

meuBelontwerpen

Bachelor Interieurarchitectuur 2010 - 2011

Multiplex meubelWandrek

24

1. omschrIjvIng van de opdracht

de opdracht omvat het ontwerpen van een duurzaam meuBel uIt 1 standaard multIplexplaat met maxImumdIkte 9 mm.

Er moet ontwerpmatig onderzocht worden hoe een meubel, waar-van de functie vrij te kiezen is, gerealiseerd kan worden op schaal 1:1. Het moet effectief bruikbaar zijn en aan een kracht van 80kg kunnen weerstaan.

Het meubel is te vervaardigen uit slechts 1 multiplexplaat, handels-maat 122x244 cm met een maximum dikte van 9mm. Er mag geen standaard meubelbeslag als verbindingselement gebruikt worden.

Serieproductie is een pluspunt en ook duurzaamheid is een niet te verwaarlozen aspect, eenmalig gebruik is uitgesloten. Het doel van deze opdracht bestaat erin om inzicht te verwerven In de gegevens vorm, materiaal functie en techniek. Verder is het realiseren van een-voudige meubels met een zeer beperlkte materiaaltoepassing een economische en ecologische uitdaging, wat een actueel gegeven is.

25

26

2. concept en ontwerp

Door de multiplexplaat in latten van 6cm breed te verdelen gaat er zo weinig mogelijk materiaal verloren. Deze latten worden roterend aan elkaar geschakeld door een draadstang. Het meubel kan in elkaar ge-plooid worden en is dus gemakkelijk te transporteren. De bevestiging aan de muur gebeurt door het vastboren van 6 punten die de latten dragen.

Er zijn verschillende opstellingen mogelijk, naargelang de volgorde van de latten, die verschillende afmetingen hebben. Het was de be-doeling om een soort van flexibele opstelling te ontwerpen, die kan worden vastgezet dmv vleugelmoeren.

27

3. plannen

28

29

InterIeurontwerpen

Bachelor Interieurarchitectuur 2010 -2011

Herbestemmen tot meervoudig verblijfCircusatelier

30

31

herBestemmIng van het Bourla-schoolgeBouw tot meervoudIg verBlIjf met cIrcusatelIer.

1. omschrIjvIng van de opdracht

Hoe kan het Bourla-schoolgebouw herbestemd worden tot een meervoudig verblijf, enerzijds met respect voor de context en de historische waarde van het gebouw en de site, en anderzijds met inbreng van vernieuwende, creatieve ideeën of concepten over sa-menwonen?

De herbestemming focust op een combinatie van verblijf en werk: circusatelier voor kostuumontwerp.

De doelgroep bestaat uit een rondreizend circusgezelschap dat het gebouw zal betrekken tijdens het voorbereiden van hun show(s).

- Er verblijven minstens 16 personen - Het verblijf is van middellange (min. 1 maand) tot lange duur (max. 1 jaar) - Gemeenschappelijke inkom, sanitair en technische ruimte

32

33

2. perceel en context

Het gebouw betreft het voormalige Bourlaschooltje te Antwerpen. Het U-vormige complex bestaat uit meedere gebouwen en ruimten die met alkaar verbonden worden door een overdekking van de bin-nenplaats. Onderwerp van het project is het 19de eeuwse hoofdge-bouw. Momenteel wordt de site gebruikt als atelierruimte voor de opleiding Beeldende Kunst.

34

35

3. concept en ontwerp

Het circusatelier is een plek waar rondreizende circusartiesten voor maximum 1 jaar kunnen verblijven om in alle rust hun show voor te bereiden. Dit laatste vooral met betrekking tot kostuumontwerp en het vervaardigen van de nodige atributen in het daarvoor voorziene atelier.

Het is de bedoeling dat de mensen die hier logeren zich zoveel mo-gelijk ‘thuis’voelen zonder zich op hotel te wanen. Inspiratiebron bij uitstek is dan ook de leefwereld en de sfeer omtrent het circus.

36

37

38

40

4. plannen

41

42

43

44

45

46

Bachelor InterIeurarchItectuur

47

2011 - 2012 2

48

49

BeeldstudIo

Bachelor Interieurarchitectuur 2011 - 2012

Organische structuur

50

omschrIjvIng opdracht

Er dienen drie natuurlijke vormen gekozen te worden welke worden onderzocht op hun structuur. Vanuit de resultaten uit dit vooronder-zoek moet er een nieuwe organische vorm gecreëerd worden die be-staat uit de structuren van de drie eerder gekozen vormen.

- Orchidcactus - Overlapping - Aloe Polyphylla, cactus - Spiraal - Giant kelp, zeewier - T splitsing

51

52

53

InterIeurontwerpen

Bachelor Interieurarchitectuur 2011 - 2012

Herenhuizen herbestemmen tot winkelLifestyleshop

54

55

herBestemmen van twee, al dan nIet In het centrum gelegen, 19de eeuwse herenhuIzen tot een lIfestyleshop dIe gerIcht Is op een Bepaalde doelgroep.

1. omschrIjvIng van de opdracht

Ontwerp een lifestyleshop rekening houdend met volgende parame-ters:

- Doelgroep = veertigers - Locatie buiten het winkelend centrum - Panden midden + rechts (spiegelend) - Thema

Wat de doelgroep veertigers betreft gelden volgende bevindingen: ze hebben stilletjes aan terug meer tijd voor zichzelf nu hun kinderen zelfstandiger worden, hun carrière zit goed, ze hebben een vast inko-men en een eigen woning. Het merendeel van de veertigers appre-cieert een goede maaltijd met een glas wijn erbij en koken behoort vaak tot hun hobby’s, net zoals reizen. Ze stellen veelal kwaliteit bo-ven kwantiteit.

“Het leven begint op 40”

56

2. perceel en context

Het betreft twee van de drie opgelegde 19de eeuwse panden, namelijk de combinatie midden + rechts. Deze twee panden zijn elkaars spiegelbeeld en de inkom is cen-traal gelegen.

Voor de locatie buiten het winkelend centrum heb ik ge-kozen voor de omgeving van het Eilandje in het noorden van Antwerpen. Dit is tegenwoordig een hippe en trendy buurt waar zich veel horeca, toerisme en cultuur bevindt. Het heeft een chique imago dankzij de jachthaven, de lof-ten en de kapitaalkrachtige bewoners.

57

3. thema lIfestyleshop

Mijn concept is gericht op de veertiger die van het leven wil genie-ten: lekker maar gezond eten en drinken, koken met kwalitatieve producten, reisjes maken, cultuur opdoen, ontspannen.Het thema is gebaseerd op het zuiderse leven:

- Tapasbar/restaurant - Delicatessenzaak streekgerechten - Wijnen en likeuren - Organiseren van citytrips naar zuiderse bestemmingen

58

59

60

61

4. concept en ontwerp

De panden zijn oorspronkelijk opgedeeld in kamertjes, dit is een van de eerste dingen die aangepast werden om ruimtelijkheid doorheen het hele gebouw te verkrijgen en alles als één entiteit te laten wer-ken.

De verdere invulling is gebaseerd op de sfeer in zuiderse dorpjes met nissen, trappen, steegjes, balkons, ... Om dit te verkrijgen heb ik ge-werkt met:

- Verlaagde plafonds en verspringende vides - Lamellen - Natuurlijke materialen en een warm kleurenpalet - Planten, olijfbomen - Patio en terassen

62

Sfeerbeeld van de tapasbar op niveau -1

63

64

5. plannen

Niveau -1 Tapasbar Niveau 0 Winkel delicatessen

65

Niveau 1 Reisbureau citytrips Niveau 2 Wijnproeven en workshops

66

Niveau 3 PersoneelsruimteNiveau 2 Wijnproeven en workshops

67Doorsnede

68

69

70

71

InterIeurontwerpen - Bachelorproef

Bachelor Interieurarchitectuur 2011 - 2012

Rouw- en bezinningscentrum

72

1. omschrIjvIng van de opdracht

de enIge functIe van het geBouw Is een serene, spIrItuele plek te zIjn waar zowel atheïsten als gelovIgen van eender welke relIgIe kunnen BezInnen.

Tijdens deze bachelorproef wordt er gefocust op het detail in de inte-rieurarchitectuur met een bijzondere aandacht voor de beleving van de ruimte, de verlichting, de sfeer en het materiaalgebruik. I

De opdracht omvat het ontwerpen van een rouw- en bezinningscen-trum waar iedereen terecht kan om even tijd voor zichzelf te nemen. Volgende ruimtes dienen zeker aanwezig te zijn:

- Entree en aparte ontvangstruimte- Rouw- en bezinningsruimte + Dienstruimte- Ruimte voor de koffietafel na de dienst- Bijhorende keuken, berging en sanitaire ruimte

Er moet naast een pu blieke bezinningsruimte ook een ruimte voor-zien worden waar een dienst kan gehouden worden. Deze dienst moet door een groep van 100 mensen bijgewoond kunnen worden maar een kleinere groep of individu mag zich er ook niet unheimlich voelen.

73

74

3. concept en ontwerp

Het rouw- en bezinningscentrum moet voor iedereen toegankelijk zijn, ik vind het dan ook belangrijk dat het uitnodigend is en dat de drempel om er binnen te gaan niet te hoog is. Daarom heb ik een voorpleintje ontworpen waar men eerst eens rond kan wandelen al-vorens echt het gebouw te betreden. Mensen die hier komen om een dienst bij te wonen kunnen ook eerst aan de ingang afspreken en dan samen binnen gaan.

Gegeven is een massief betonnen volume van 40m x 20m x 20m dat vol is. Om ruimtes in het volume te creëren dient er materie, massa, weggehaald te worden.

Mijn rouwcentrum bevindt zich in een heuvellandschap en is deels ingegraven. Aan de ingang is een parking voorzien maar de rest van

het gebouw bevindt zich in een groene omgeving met veel bomen.

2. perceel en context

75

Het parcours naar de publieke bezinningsruimte passeert een graveermuur waar mensen steunbetuigingen, gedichten of herinneringen kunnen achter-laten. Dit omdat mensen die een bezoek aan dit gebouw brengen meestal alleen willen zijn zonder zich alleen te voelen.

76

77

78

79

De dienstruimte wordt overkoepeld door een shelter om een intiemere sfeer te verkrijgen. Deze fungeert als een schild, een schuilplek waaronder men zich beschermd en geborgen kan voelen op moeilijke momenten.

80

81

82

4. plannen

Niveau o

83

Niveau +1

84

Niveau -1

85

Dwarsdoorsneden

86

Langsdoorsnede

87

Langsdoorsnede

88

89

meuBelontwerpen 2

Bachelor Interieurarchitectuur

Meubilair rouw- en bezinningscentrumShelter

90

1. omschrIjvIng van de opdracht

Ontwerp van de zitbanken die gerelateerd zijn aan de shelter waar-onder ze zich bevinden. Onder deze shelter is er ruimte voorzien om een dienst te houden waar 100 mensen plaats kunnen nemen. De banken bestaan uit aan elkaar geschakelde, gebogen multiplex schelpen met daarop een laag fineer (dezelfde als die van de shelter) die op metalen onderstellen gemonteerd zijn.

De curve van de banken is evenwijdig aan de curve van de shel-ter, deze boog heeft een straal van 10,73m en een booglengte van 18,40m. De straal neemt stapsgewijs af naarmate de bank verder van de shelterwand verwijderd is.

‘Meubelontwerpen’ voor een ruimte die gericht is tot persoonlijke bezinning en reflectie.

91

92

2. plannen

Bovenaanzicht totaalbeeld

93

Vooraanzicht

Bovenaanzicht

Bovenaanzicht totaalbeeld

94

master InterIeurarchItectuur

95

2012 - 20131

96

97

InterIeuruItrustIng

Master Interieurarchitectuur 2012 - 2013

Ontwerp van een eetkamerstoelA - chair

98

1. omschrIjvIng van de opdracht

Het onderwerp van de studie dit jaar wordt de stoel, meer bepaald een stoel met rugleuning te gebruiken aan een eettafel of werktafel met standaardhoogte 72 tot 76cm hoogte. De materiaalkeuze is vrij, alle materialen komen in aanmerking voor zover ze kunnen voldoen aan het onderwerp.

Door het ontwerpen en ontwikkelen van een werkend prototype toont elke student aan dat hij de kennis en de vaardigheden, ver-worven gedurende zijn opleiding, op een persoonlijke wijze heeft verwerkt tot een geïntegreerde visie op het gebied van ontwerpen, in het bijzonder de interieuruitrusting.

Ontwerpen van een eetkamerstoel met het oog op de uitwerking ervan, in de vorm van een werkend proto-type, op schaal 1:1.

99

100

Dit ontwerp voor een eetkamerstoel bestaat uit twee delen: een zwart gecoat stalen frame met 10mm doorsnede en een houten zit-schelp uit gebogen multiplex welke in verschillende kleuren uitge-voerd kan worden. De zitting is op een speelse manier bevestigd en lijkt te zweven tussen het frame.

101

2. plannen

102

103

masterproef ontwerpen

Master Interieurarchitectuur 2012 - 2013

Herbestemming van het Steen te Antwerpen

104

105

1. InleIdIng

Hét monument van Antwerpen, het Steen, moet dringend een nieu-we bestemming krijgen. Momenteel staat het namelijk te verkom-meren. Rondom dit gebouw is de stad ontstaan, het moet dan ook met veel respect worden behandeld zodat het terug een prominente plaats kan innemen in het huidige Antwerpse stadsleven.

Het is mijn intentie om een bruisende, publiek toegankelijke plek te creëren die zowel Antwerpenaren als toeristen aantrekt.Ik wil vermijden dat het een louter toeristische of commerciële at-tractie wordt, vandaar ook mijn slogan ‘t Steen is van iedereen. De omgeving speelt hierin een grote rol en wordt mee in het ontwerp opgenomen.

Verder vind ik het belangrijk dat de geschiedenis leesbaar en aan-wezig blijft. De oude burchtzone zal gerestaureerd worden en zoveel mogelijk in zijn originele vorm behouden blijven terwijl de jaren ’50 aanbouw aan de noordzijde wel een hedendaags karakter krijgt.

106

2. onderzoeksvraagstellIng

De concrete opdracht voor deze masterproef is ontstaan vanuit de samenwerking met de stad Antwerpen, dienst patrimoniumonder-houd. Er is gevraagd naar een studie rond de herbestemming van het oudste gerbouw van Antwerpen, het Steen aan de Scheldekaaien. Het Steen is een historische burcht die door de tijd heen heel wat transformaties heeft ondergaan.

Sinds de collectie van het Scheepvaartmuseum, dat voorheen in het Steen gehuisvest was, verplaatst is staat het gebouw leeg en dringt een herbestemming zich op. Momenteel is het in concessie gegeven aan een Antwerpse theatervereniging, het Paleis, die er onder andere workshops voor kinderen organiseert. Op deze manier wordt echter niet al de oppervlakte gebruikt waardoor het gebouw onvoldoende onderhouden kan worden met alle gevolgen van dien.

Op de eerste verdieping bevindt er zich een cafetaria maar deze draait niet zoals het zou moeten. Er zijn niet veel mensen die hier iets komen drinken, het interieur is dan ook niet bepaald uitnodigend en past totaal niet binnen de context van een historische burcht.

107

2. onderzoeksvraagstellIng

De belangrijkste functies die ik in het Steen wil vestigen zijn publiek van aard en moeten bijdragen aan een toegankelijk en uitnodigend karakter. Alles wat op het gelijkvloerse niveau gelegen is, zal ont-vangst- en ontmoetingsruimte worden voor o.a. stadsgidsen, bezoe-kers, toeristen en wandelaars. Het is de bedoeling dat dit niveau op verschillende manieren gebruikt kan worden zodat er bijvoorbeeld ook evenementen georganiseerd kunnen worden.

Er zal een vernieuwde horecazaak voorzien worden op de eerste verdieping, die zowel voor toeristen als voor Antwerpenaren een gezellige plek moet zijn. De derde verdieping biedt plaats aan een bureau voor de stadsgidsen.

Ten slotte is er de factor ‘geschiedenis’ die een grote rol speelt in het ontwerp. Doorheen de burcht zal een wandelroute worden aange-legd die gaandeweg de historiek van Antwerpen prijsgeeft. Deze wordt aangevuld met ruimte voor tijdelijke exposities.

3. vIsIe en concept

108

Om van het Steen een publieke en aantrekkelijke plek in de stad te maken heb ik in eerste instantie de omgeving en een paar gevels van het gebouw onder handen genomen.

De huidige noordgevel, die te zien is als je Antwerpen binnenrijdt vanuit het Eilandje, geeft momenteel een weinig uitnodigende indruk. Het lijkt hier om de ‘minderwaardige achtergevel’ te gaan, zeker in vergelijking met de zuidgevel waar zich momenteel de hoofdingang bevindt. Het is de bedoeling om hier een plein te creëeren, dat onder het Steen doorloopt op niveau 0 om zo alles open en publiek te maken. De noordgevel wordt opengewerkt met een galerij en een grote glaspartij om circulatie doorheen het Steen te stimuleren.

Nog een grote wijziging aan de noordgevel omvat het plaatsen van een monumentale trap die zorgt voor een vlotte verbinding met de eerste verdieping en de wandelterrassen. De oostgevel, die ook grotendeels opgengewerkt wordt, verleent toegang de info- en ticketbalie van de stadsgidsen.

4. ontwerp

109

110

111

4.1 nIveau 0 - ontvangstruImte

Dit niveau is een ontmoetingsplek voor toeristen, stadsgidsen en be-zoekers van het Steen en brengt het verhaal van de stad. Het is een ideaal beginpunt voor een toeristische en/of culturele verkenning van Antwerpen. Op de vloer is het stadsplan afgebeeld en aan de wand kan men de tekeningen van de verschillende stadsuitbreidin-gen bekijken. Verder is hier ook een vestiging van Velo Antwerpen aanwezig waar men dag -en week-passen kan kopen om een fiets-tocht door de stad te maken.

112

Om de circulatie binnen in het Steen te optimaliseren heb ik een nieuwe trap geplaatst die alle verdiepingen in één be-weging met elkaar verbindt. De bar die zich op de tweede verdieping bevindt, is op verschillende manieren bereikbaar: via een hoofdingang aan de kant van de monumentale trap, vanuit de oude burcht en via een vide met de ontvangst-ruimte.

Er is een inpandig terras voorzien dat volledig open kan wor-den gezet zodat men bij goed weer kan genieten van een frisse bries. Het uitzicht op de Schelde is een van de voor-naamste troeven van deze bar.

4.2 nIveau 1 - horeca ‘a-Bar’

113

4.2 nIveau 1 - horeca ‘a-Bar’

114

Het bureau met kantoorruimte voor de stadsgidsen, op de derde verdieping, krijgt licht via een koepel en twee patio’s die centraal in de ruimte gelegen zijn. Er zijn een tiental bureaus met computer voorzien alsook een zit-ruimte en vergaderruimte. Tussen hun opdrachten door kunnen de gidsen hier tevens terecht om bijvoorbeeld iets te eten in afwachting van hun volgende wandeling.

4.3 nIveau 3 - Bureau stadsgIdsen

115

116

De oude burchtzone ten slotte wordt gerestaureerd met res-pect voor de originele opbouw. Hier zullen geen ingrijpende veranderingen plaats vinden. Een wandelroute doorheen de burcht zal de bezoekers kennis laten maken de geschiedenis van Antwerpen.

In sommige delen is er ruimte voorzien voor tijdelijke expo-sities die toespitsen op de Antwerpse cultuur en die jong Antwerps talent een kans geven om hun werk te tonen.

4.4 oude Burcht

117

118

Gevel Noord

Gevel Oost

119

5. plannen

Langse snede

120

Niveau 0

121

Niveau 1

122

Niveau 2

123

Niveau 3

125

projecten

126

127

InterIeurontwerpen

Project 2012

Renovatie van een appartement te Antwerpen

128

1. omschrIjvIng

totaalrenovatIe van een verouderd appartement In het hartje van de studentenBuurt In antwerpen.

Dit appartement was dringend aan vernieuwing toe, we zijn dan ook van nul terug begonnen met het renoveren. Eerst werd alles afgebro-ken zodat de elektriciteit en de leidingen vervangen konden worden. Een nieuwe binnenmuur werd geplaatst om een aparte slaapkamer te verkrijgen, de gaskachel werd verwijderd waarna centrale verwar-ming geinstalleerd kon worden en zowel de keuken als de badkamer werden volledig gestript.

129

130

131

132

133

134

135

136

Bestaande situatie

137

Nieuwe situatie

BIjlage - BronvermeldIng

1. Plannen

Deze groep ging aan de slag met de plannen van het Steen. De plannen werden aan de opleiding bezorgd door Kristof De Greef, consulent architectuur van de Stad Antwerpen – Dienst Patrimoniumonderhoud.

2. Geschiedenis

LiteratuurGeerts, P. (1995). De 7 schaken. Antwerpen: Standaard Uitgeverij.Leysen, C. (2012). Antwerpen onvoltooide stad. Ontwikkeling tussen droom en daad. Tielt: Lannoo.Portael G. (s.d.). De Antwerpse Burcht ‘Het Steen’. s.l: Verheyen. Rutger, T. (1993). Tot cieraet deser stadt. Antwerpen: Mercatorfonds.Vandyck W. (2008). Antwerpen, kuieren en mijmeren. Antwerpen: C. De Vries-Brouwers.

InternetAndriessen, J., “Geschiedenis van Antwerpen”, http://users.telenet.be/historysite/antwerp1.html, geraadpleegd op 25 sep-tember 2012.“Antwerpen”, http://www.dirkvanmechelen.be, geraadpleegd op 2 oktober 2012.Arren, P., “Het Steen”: http://www.vankasteelnaarkasteel.be/het-steen, geraadpleegd op 2 oktober 2012.“De Antwerpse burcht”, http://users.skynet.be/bk159961/mini/Antwerpse%20burcht/antw%20burg.htm, geraadpleegd op 2 oktober 2012.Geschiedenis Antwerpen, http://www.wijselijkonwetend.org, geraadpleegd op 25 september 2012.Geschiedenis Antwerpen, http://www.users.skynet.be/bk159961, geraadpleegd op 25 september 2012.Geschiedenis Antwerpen, http://www.youropi.com/antwerpen, geraadpleegd op 2 oktober 2012.Gilde van Baas Gansendonck, http://www.baasgansendonck.be, geraadpleegd op 2 oktober 2012.Het Steen van Antwerpen, http://www.op-reis.com/albums/, geraadpleegd op 25 september 2012.Nieuws over Antwerpen, http://www.crooze.fm/antwerpen, geraadpleegd op 4 oktober 2012.Plekken in België, Antwerpen: http://www.belgiumview.com/belgiumview/tl1/, geraadpleegd op 4 oktober 2012.Ruimtelijke ordening stad Antwerpen: http://aardrijkskunde.dbz.be/graad3/ruimtelijke_ordening/antwerpen_westerschel-de.html, geraadpleegd op 2 oktober 2012.Semini, http://www.semini.be/thecoven/semini.html, geraadpleegd op 25 september 2012.Stad Antwerpen, http://www.antwerpen.be/docs/Stad/Autonome_bedrijven, geraadpleegd op 4 oktober 2012.Stad Antwerpen, http://www.cityplanner.com, geraadpleegd op 25 september 2012.Stad Antwerpen, http://www.routeyou.com, geraadpleegd op 25 september 2012.Steenplein, http://www.Antwerpengids.be/bespreking/steenplein, geraadpleegd op 2 oktober 2012.Steyaert, R., Antwerpen - 19de- en 20ste-eeuwse stadsuitbreiding: https://inventaris.onroerenderfgoed.be, geraadpleegd op 9 oktober 2012.Van Goethem, H., http://neenaanhetsteen.wordpress.com/, geraadpleegd op 2 oktober 2012.Wikipedia, “Geschiedenis van het Steen”, http://nl.wikipedia.org/wiki/Geschiedenis_van_Antwerpen, geraadpleegd op 2 oktober 2012.

3. Toekomstvisie

LiteratuurBullynck, S., Coomans, I., et al. (2011). Het masterplan Scheldekaaien Antwerpen. Tussen stad en stroom. Antwerpen: Hardwin De Wever.D-RECTA, IDROESSE, PROAP, Wit architecten, (2011). Presentatie Masterplan Scheldekaaien. Schipperskwartier & Centrum: doorwaadbare stedelijke infrastructuur. Antwerpen.Stad Antwerpen. (2006). Antwerpen ontwerpen: strategisch ruimtelijk structuurplan. Lier: Antilope NV.Stad Antwerpen. (2009). De kaaien op tafel. Antwerpen: Paul van Steenvoort.Stad Antwerpen (1990). Stad aan de stroom, programmabrochure juli- oktober.Vanreusel, J. (1990). Antwerpen ontwerpen, Antwerpen: Blondé Artprinting international.

ContactpersonenKristiaan Borret, Stadsbouwmeester Stad Antwerpen, emailcorrespondentie 5 oktober 2012.Philippe Teughels, Stadsplanning Antwerpen, emailcorrespondentie 26 september 2012.Tinne Vandeven, Stadsplanning Antwerpen, emailcorrespondentie 1 oktober 2012.Els de Vos, hoofd Onderzoeksinstituut Architectuurwetenschappen Artesis, emailcorrespondentie 27 september 2012.

InternetBouwkundig Erfgoed Antwerpen: Lijst van wettelijke beschermingen in stad Antwerpen en districten, http://www.antwerpen.be/eCache/ABE/2/229.Y29udGV4dD04MDM0MDQ2.html, geraadpleegd op 27 september 2012.Dauwe, W., Antwerpen beter beveiligd tegen overstromingen. http://www.sigmaplan.be/nl/publicaties/antwerpse-schelde-kaaien/projectnieuwsbrieven, geraadpleegd op 28 september 2012.De kaaien worden weer van ons. Het Kaaienplan, http://www.onzekaaien.be/downloads//28%20maart//63525_Infodag%20Schedelkaaien%202010_A5-vierluik-portaalvouw.pdf, geraadpleegd op 1 oktober 2012.Derkinderen, K., Geerinck, G., et al. (2011), Iedereen Stadt. Enig magazine AG Stadsplanning Antwerpen. http://www.ag-stadsplanning.be/info/AG%20Stadsplanning%20Antwerpen_Inspiratieboek_Iedereen%20stadt_2011.pdf, geraadpleegd op 27 september 2012.Dewulf, M., “Bordeaux: het nieuwe Parijs”. Het Nieuwsblad, 4 maart 2012, 20http://www.nieuwsblad.be/article/detail.aspx?articleid=DMF20120301_262, geraadpleegd op 16 oktober 2012.Gerrewey, van, C. (2009). “De stad is dood. Antwerpen en de vzw Stad aan de Stroom”. In: De Witte raaf, nummer 138, http://www.dewitteraaf.be/artikel/detail/nl/3398, geraadpleegd op 26 september 2012.Linker Scheldeoever. Nederlands ArchitectuurInstituut, http://zoeken.nai.nl/CIS/project/16719, geraadpleegd op 10 oktober 2012.Vervloesem, E., (2012) Stadsvernieuwingsprojecten in Vlaanderen (2002-2011): Een eigenzinnige praktijk in Europees per-spectief, www.thuisindestad.be/396848.fil, geraadpleegd op 16 oktober 2012.

AfbeeldingenAfbeelding 1-3: J. Vanreusel, Antwerpen Ontwerpen, Antwerpen, Stad aan de Stroom, 1990Afbeelding 4: Stad Antwerpen, Scheldekaaien Op weg naar een masterplan voor de kaaien, 2012Afbeelding 5-10: Onze Kaaien, http://www.onzekaaien.be/sitepages/#/definitief-kaaienplan/Afbeelding 11: Eigen creatieAfbeelding 12-16: Tinne Vandeven, stadsplanning

Afbeelding 17: http://www.onzekaaien.be/sitepages/#/nieuwzuid/Afbeelding 18: http://www.onzekaaien.be/sitepages/#/petroleumzuid/Afbeelding 19-21: Tinne Vandeven, stadsplanningAfbeelding 22-23: http://www.onzekaaien.be/sitepages/#/schipperskwartiercentrum/Afbeelding 24: http://www.panoramio.com/photo/6776053Afbeelding 25: http://forum.turksestudent.nl/topic/37477-architectuurstedenbouwplanologieruimtelijke-ordening/page__st__75Afbeelding 26-27: Ivette KoemanAfbeelding 28: http://www.esl-taalreizen.com/nl/volwassenen/frans/taalcursus/bordeaux/frankrijk.htm

4. Morfologie en sociologische context

Crevits, H., “Top 10 drukste wegvakken provincie Antwerpen”, In: Verkeersindicatorenrapport 2011, pag. 9, http://www.ver-keerscentrum.be/verkeersinfo/dossiers/rapport-verkeersindicatoren-2010-perstekst.pdf, geraadpleegd op 8 november 2012.Goossens, M. en G. Plomteux, “Het Steen, Inventaris van het bouwkundig erfgoed”, 1976. Geraadpleegd via website onroerend erfgoed, https://inventaris.onroerenderfgoed.be/dibe/relict/4602, geraadpleegd op 22 november 2012.“Infrastructuur provAnt’, Transportnetwerken”, website provincie Antwerpen, http://www.provant.be/mobiliteit/haven/lo-gant/provincie_antwerpen_/infrastructuur_prova/; geraadpleegd op 6 november 2012.“Mobiliteit Antwerpen”, website stad Antwerpen, http://www.antwerpen.be/eCache/ABE/30/14/855.html, geraadpleegd op 15 nov’ 2012.Portaal, G. “Het Antwerpse Steen”, http://users.skynet.be/bk159961/mini/steen/Steen.htm, geraadpleegd 06 november 2012.“Toeristische website kiest Antwerpen boven Brugge en Gent”, De Standaard, 17 november 2012, http://www.standaard.be/artikel/detail.aspx?artikelid=DMF20121116_00371734, geraadpleegd op 20 november 2012.Van Goethem, H., “Waarom het Steen vooral een historische invulling moet krijgen”, http://neenaanhetsteen.wordpress.com/2010/09/17/waarom-het-steen-vooral-een-historische-invulling-moet-krijgen/, geraadpleegd op 8 november 2012.

5. Bouwfysisch onderzoek

Laporte, D. (2009). Cultuurgeschiedenis Stijlanalyse. Cursus Artesis Hogeschool Antwerpen, opleiding Interieurarchitectuur.Laporte, D. (2011). Interieur- en meubelgeschiedenis. Cursus Artesis Hogeschool Antwerpen, opleiding Interieurarchitectuur.Spitaels, E. (2010). Cultuurgeschiedenis Modernisme. Cursus Artesis Hogeschool Antwerpen, opleiding Interieurarchitectuur.Provincie Antwerpen, Thermografische kaart, http://zominopuwdak.antwerpen.be

6. Gelijkaardige typologieën

InternetBündner Kunstmuseum – Chur:- http://www.galinsky.com/buildings/buendner/index.htm- http://cianoriordan.blogspot.be/2009/11/bundner-kunstmuseum-chur.html- http://europaconcorsi.com/projects/195402-Erweiterung-B-ndner-Kunstmuseum-ChurCastelvecchio, http://modernpreservation.blogspot.be/2009/08/authenticity-scarpas-castelvecchio.htmlFort Napoleon – Oostende:

- http://forum.belgiumdigital.com/f70/tentoonstelling-in-het-fort-deel-2-a-277013.html- http://www.entervzw.be/index.php?id=52- http://confusius.skynetblogs.be/archive/2009/05/15/fort-napoleon-in-oostende.html- http://www.vab.be/nl/actueel/ledenvoordelen/voordeelDetails.aspx?id=449Gravensteen – Gent:- http://www.standaard.be/artikel/detail.aspx?artikelid=GTPFUQVE- http://www.vbsolsene.be/webpagina/omgevingsboek/gravensteen.htm- http://nl.wikipedia.org/wiki/Gravensteen_(Gent)- http://nl.wikipedia.org/wiki/Gravensteen_%28Gent%2- http://www.gent.be/eCache/THE/1/464.cmVjPTQ0MTM5.html- http://www.heraldicjewelry.com/2/post/2012/07/july-26th-2012.htmlKolumba Kunstmuseum – Keulen:- http://atelier29.blogspot.be/2009/04/kolumba-art-museum-simple-stunning.html - http://barbatojmarch.blogspot.be/p/peter-zumthor-kolumba-art-museum.htmhttp://coolboom.net/architecture/kolumba-art-museum-by-peter-zumthor/- http://www.architectenweb.nl/aweb/archipedia/archipedia.asp?ID=11202- http://www.arqpres.com/2011/04/kolumba-museum-by-peter-zumthor.html- http://middletonvanjonker.com/2011/09/05/zumthors-kolumba-art-museum-of-the-archbishopric-of-cologne-- http://www.resoundings.org/Pages/pigeon_Soundings.htm- h t t p : / / w w w . d e a r c h i t e c t . n l / p r o j e c t e n / 2 0 0 7 / 1 2 / K e u l e n + Z u m t h o r + M u s e u m /Keulen+Zumthor+Museum.html- http://afasiaarq.blogspot.com/2012/04/buchner-brundler.html- http://www.metjannemarie.nl/2012/02/geheimtip-uit-keulen-museum-kolumba/Metalen Constructies, http://www.bconstruct.be/metconstructies.phpMuseum M, http://www.leuven.be/binaries/M_tcm16-341Neues Museum – Berlijn:- http://www.stadsverkenner.com/berlijn/neuesmuseum- http://www.neues-museum.de/architektur.php?lang=en- http://www.architectenweb.nl/aweb/redactie/redactie_detail.asp?iNID=18944Het Steen – Antwerpen:- http://www.indymedia.be/index.html%3Fq=node%252F36383.html- http://www.standaard.be/artikel/detail.aspx?artikelid=GTPFUQVE- http://nl.wikipedia.org/wiki/Het_Steen_(Antwerpen)- http://www.hetsteenisopen.be/- http://www.kinderen.antwerpen.be/Jeugd-Kinderen/Publicatiekanalen/Stad/Jeugd/Jeugd-Kinderen/Startpagina-Kinderpoort/Startpagina-Kinderpoort-Hoofdnavigatie/Startpagina-Kinderpoort-Hoofdnavigatie-Wist-je-dat/Het-Steen.html- http://www.kunsttrip.nl/steden/antwerpen/steen.htmInventaris onroerend erfgoed, https://inventaris.onroerenderfgoed.be/dibe/relict/25890Tower of London:- http://nl.wikipedia.org/wiki/Tower_of_London_%28gebouw%29

- http://whc.unesco.org/en/list/488- http://www.bezienswaardigheden.be/bezienswaardigheid/tower-of-london/- http://www.hrp.org.uk/TowerOfLondon/Vlaanderen Toerisme, http://www.toerismevlaanderen.nl/tvl/view/nl/1748114--Restaurants-en-cafes-detail-.html?view=2355038

AfbeeldingenCastelvecchio: - https://fbcdn-sphotos-d-a.akamaihd.net/hphotos-ak-ash4/1017_4531387296590_1130020528_n.jpgFort Napoleon- http://nl.wikipedia.org/wiki/Bestand:FortN.buitenzicht.pano01.JPEG- http://www.darkplaces.org/Belgien/Festungen/Fort_Napoleon/Fort_Napoleon_FR.html- http://twisindezak.com/2012/07/18/storm-thorgerson-in-fort-napoleon/- https://fbcdn-sphotos-c-a.akamaihd.net/hphotos-ak-ash3/32312_4531387576597_433333161_n.jpgKolumba:- http://en.wikipedia.org/wiki/File:St._Kolumba_K%C3%B6ln_-_Di%C3%B6zesanmuseum_-_Ausgra-bungen_1.jpg- http://www.flickr.com/photos/220277/3958341743/- http://www.flickriver.com/photos/klaasfotocollectie/tags/koeln/Museum M:- http://www.flickriver.com/photos/tags/diocesan/interesting/- http://4.bp.blogspot.com/_IQ8t6HorSjA/Sxt5u9u79HI/AAAAAAAAAEw/S2DQJxRhl7g/s400/006- http://en.wikipedia.org/wiki/File:Kunstmuseum_Chur.jpgNeues Museum:- http://en.wikipedia.org/wiki/File:Plan_Neues_Museum_mit_Nummern.png- http://www.architecture.com/Awards/RIBAStirlingPrize/RIBAStirlingPrize2010/NeuesMuseum/NeuesMuseum-groundfloorplan.aspxHet Steen:- http://www.op-reis.com/albums/antwerpen/antwerpen-082-steen.htmTower of London:- http://www.londonhotels.com/img_indexed/1206-400x400-TowerofLondon.gif- http://www.greatbuildings.com/cgi-bin/gbc-drawing.cgi/Tower_of_London.html/Tower_of_London_Plan_2.html

7. Mogelijke herbestemmingen

Hanssen, B. (2010). “Open Brief over de herbestemming van het Steen in Antwerpen.”, In: Weekend Knack, 26 januari 2010, http://www.knack.be/opinie/vrije-tribunes/open-brief-over-de-herbestemming-van-het-steen-in-antwerpen/opi-nie-1194702523298.html.Van Goethem, H. (2010). “Neen aan het Steen – Waarom het Steen vooral een historische invulling moet krijgen”, 17 sep-tember 2010, http://neenaanhetsteen.wordpress.com/2010/09/17/waarom-het-steen-vooral-een-historische-invulling-moet-krijgen/.

Wyckmans, B. (2011), “Brochure HetSteenderWijzen”, Antwerpen.

In de loop van 2012 namen T. Van Remoortere & L. Verwimp verschillende interviews af over het Steen en zijn omgeving. Om privacyredenen blijven de geïnterviewden anoniem. Verder namen C. Van Bel en M. Vermeersch in 2012 ook een interview af van B. Wyckmans, directeur van HETPALEIS.