Transcript of Diagnoza Społeczna 2013. Warunki i Jakość Życia Polaków.
- 1. Contemporary Economics open acces Contemporary Economics
Quarterly of University of Finance and Management in Warsaw Volume
7 September 2013 SPECIAL ISSUE SOCIAL DIAGNOSIS 2013 open OBJECTIVE
AND SUBJECTIVE QUALITY OF LIFE IN POLAND open open acces access
acces DIAGNOZA SPOECZNA 2013 open I JAKO YCIA POLAKW WARUNKI acces
Edited by: Janusz Czapiski Tomasz Panek Raport Diagnoza Spoeczna
2013 finansowany przez: Warszawa: Rada Monitoringu Spoecznego
22.08.2013 Projekt zosta sfinansowany ze rodkw Narodowego Centrum
Nauki
- 2. CONTEMPORARY ECONOMICS ABSTRACTED/INDEXED: ABI/INFORM
Complete (ProQuest) ABI/INFORM Global (ProQuest) Academic OneFile
(GALE Science in Context) Business & Company Profiles (GALE
Science in Context) Business and Economics Theory Collection (GALE
Science in Context) Cabells Directories Central and Eastern
European Online Library CEJSH Directory of Open Access Journals
(DOAJ) Directory of Research Journal Indexing (DRJI) EBSCO ECONIS
EconLit Editor in Chief: Henryk Krl Deputy Editor in Chief Piotr
Szczepankowski Editorial Manager Marcin W. Staniewski Stat Editor
Henryk Rosaniec EconPapers EconStor (EconBiz) GENAMICS JournalSeek
General Business File ASAP (GALE Science in Context) Google Scholar
GREENR - Gale Resource on the Environment, Energy and Natural
Resources (GALE Science in Context) IDEAS IndexCopernicus Infotrac
Custom Journals (GALE Science in Context) International Business
(GALE Science in Context) Library of Congress (USA) Ministry of
Science and Higher Education list of scored journals (rating score
9 pts) ProQuest Central ProQuest Research Library Research Papers
in Economics (RePEc) Scirus SCOPUS Social Science Research Network
The British Library The Central European Journal of Social Sciences
and Humanities The International Bibliography of the Social
Sciences (IBSS)/ProQuest Ulrichsweb WorldCat Zetoc Language Editor
Marinne E. Botha Technical Editors Karol Kowalczyk Tomasz Szopiski
Associate Editors Zenon Biniek Wiesaw Dbski Witold Jakbik Witold
Maecki Danuta Mliczewska Wodzimierz Rembisz Grayna Rytelewska Maria
Sierpiska Tadeusz Szumlicz Ryszard Wilczyski Shelby D. Hunt (USA)
Zoran Ivanovic (Croatia) Sren Johansen (Denmark) Sten Jnsson
(Sweden) Judit Karsai (Hungary) Elko Kleinschmidt (Canada) Monika
Kostera (Sweden) Stephen F. LeRoy (USA) Csaba Lentner (Hungary)
Lena Maleevi Perovi (Croatia) Victor Martinez Reyes (USA) Eric
Maskin (USA) Igor Matunovi (Croatia) Ieva Meidute (Lithuania)
Fatmir Memaj (Albania) Garabed Minassian (Bulgaria) Anayo Nkamnebe
(Nigeria) Harald Oberhofer (Austria) Boris Podobnik (Croatia) Nina
Poloki Voki (Croatia) Rossitsa Rangelova (Bulgaria) Assaf Razin
(USA) Sanda Renko (Croatia) Richard Roll (USA) Steven Rosefielde
(USA) Yochanan Shachmurove (USA) Andrei Shleifer (USA) Eduardo
Schwartz (USA) Mirosaw Skibniewski (USA) Stanley F. Slater (USA)
Lenka Slavkov (Czech Republic) Joel Sobel (USA) Jasminka Sohinger
(Croatia) Miemie Struwig (South Africa) Guido Tabellini (Italy)
Masahiro Taguchi (Japan) Josip Tica (Croatia) Joachim Wagner
(Germany) John Whalley (Canada) Gary Wong (China) EDITORIAL BOARD:
Nur Adiana Hiau Abdullah (Malaysia) Icek Ajzen (USA) Damodaran
Appukuttan Nair (India) Hrabrin Bachev (Bulgaria) Richard Blundell
(Great Britain) Constantin A. Bob (Romania) Udo Broll (Germany)
Tanja Broz (Croatia) Jelena Budak (Croatia) Barbara Czarniawska
(Sweden) Didar Erdin (Bulgaria) Jzsef Fogarasi (Romania) Nicolai
Juul Foss (Denmark) Bruno S. Frey (Switzerland) Masahiko Gemma
(Japan) Sreko Goi (Croatia) Kjell ge Gotvassli (Norway) Adriana
Grigorescu (Romania) Oliver D. Hart (USA) Roman Horvath (Czech
Republic) The original version: on-line journal ADDRESS OF EDITORS:
CONTEMPORARY ECONOMICS, University of Finance and Management in
Warsaw, 01-030 Warszawa, 55 Pawia Str., room 211, phone: (22) 536
54 54 | e-mail: editorial@ce.vizja.pl | www.ce.vizja.pl PUBLISHER:
Vizja Press & IT, 01 029 Warszawa, 60 Dzielna Str. phone/fax:
(22) 536 54 68 | e-mail: vizja@vizja.pl | www.vizja.net.pl All
articles published in the quarterly are subject to double-blind
peer reviews ISSN: 2084-0845
- 3. DIAGNOZA SPOECZNA 2013 WARUNKI I JAKO YCIA POLAKW RAPORT
redakcja Janusz Czapiski Tomasz Panek Warszawa: Rada Monitoringu
Spoecznego 2013
- 4. Merytoryczne opracowanie projektu badawczego RADA
MONITORINGU SPOECZNEGO w skadzie: dr Dominik Batorski, UW dr hab.
Janusz Czapiski, prof. UW i WSFiZ (przewodniczcy) prof. dr hab.
Janusz Grzelak, UW mgr Teresa Kamiska, Instytut PRO PUBLICO BONO
prof. dr hab. Irena E. Kotowska, SGH mgr Wiesaw agodziski, GUS
(sekretarz) prof. dr hab. Tomasz Panek, SGH (wiceprzewodniczcy)
prof. dr hab. Antoni Suek, UW prof. dr hab. Tadeusz Szumlicz, SGH
Autorzy raportu: Dominik Batorski Piotr Biaowolski Piotr Bdowski
Janusz Czapiski Izabela Grabowska Irena E. Kotowska Tomasz Panek
Katarzyna Saczuk Pawe Strzelecki Antoni Suek Tadeusz Szumlicz
Dorota Wziak-Biaowolska Gwni sponsorzy projektu Ministerstwo Pracy
i Polityki Spoecznej i Centrum Rozwoju Zasobw Ludzkich Narodowy
Bank Polski Pozostali sponsorzy Wysza Szkoa Finansw i Zarzdzania w
Warszawie Narodowe Centrum Nauki PKO Bank Polski BRE Bank SA UPC
Patronat medialny Tygodnik Radio TOK FM Realizator bada: Polskie
Towarzystwo Statystyczne Obsuga organizacyjna i finansowa bada:
Biuro Bada i Analiz Statystycznych Polskiego Towarzystwa
Statystycznego oraz Wysza Szkoa Finansw i Zarzdzania w Warszawie
Ankieterzy: GUS Opracowanie tablic wynikowych (za. 1, 2, 3 i 4):
Tomasz Jerzyski, Janusz Czapiski i Elbieta Panek Copyright 2013 by
Rada Monitoringu Spoecznego Badanie Diagnoza Spoeczna, mimo i
finansowane zarwno z pienidzy publicznych, w obecnej edycji w
ramach Programu Operacyjnego Kapita Ludzki (z rodkw EFS), grantu
badawczego Narodowego Centrum Nauki i z rodkw Narodowego Banku
Polskiego, jak i z pienidzy prywatnych, ma w caoci charakter
publiczny. Wszyscy zainteresowani mog nieodpatnie pobra ze strony
internetowej www.diagnoza.com baz danych skumulowanych z siedmiu
pomiarw (w 2000, 2003, 2005, 2007, 2009, 2011 i 2013 r.).
- 5. Diagnoza Spoeczna 2013 5 Podzikowania Obecne badanie jest
kontynuacj projektu rozpocztego w 2000 r. (Czapiski i Panek, 2001,
2004, 2006, 2007, 2009, 2011). Pomysodawc Diagnozy spoecznej by w
1999 r. Wiesaw agodziski. Gdyby nie Jego zaangaowanie, nie doszoby
do realizacji bada ani w latach poprzednich, ani obecnie. Za wkad
merytoryczny w przygotowanie koncepcji, opracowanie kwestionariuszy
oraz analiz danych dzikujemy wszystkim naszym kolegom z Rady
Monitoringu Spoecznego oraz zaproszonym do wsppracy ekspertom.
Zrozumiae jest, e tak duy program badawczy wymaga znacznych rodkw
finansowych. W roku 2000 inicjatywa Rady Monitoringu Spoecznego
spotkaa si szczliwie z zapotrzebowaniem rzdu na niezalene badanie
skutkw reform. Dziki Pani Minister Teresie Kamiskiej Kancelaria
Prezesa Rady Ministrw zlecia nam pierwsz edycj Diagnozy Spoecznej i
pokrya wikszo kosztw projektu. Pani Teresa Kamiska zaangaowaa si
take, wraz z Instytutem Pro Publico Bono, w poszukiwanie pienidzy
na kolejne trzy edycje Diagnozy Spoecznej. W tym roku wikszo kosztw
badania pokryy Ministerstwo Pracy i Polityki Spoecznej, Centrum
Rozwoju Zasobw Ludzkich z rodkw EFS w ramach Programu Operacyjnego
Kapita Ludzki ( projekt Diagnoza spoeczna 2009-2013) i Narodowy
Bank Polski. Wsparcia finansowego udzielili nam take: Narodowe
Centrum Nauki (grant badawczy nr 4433/B/H03/2011/40), PKO Bank
Polski, BRE Bank SA i Wysza Szkoa Finansw i Zarzdzania w Warszawie.
Za administracyjn obsug projektu podzikowania kierujemy do Pani
Barbary Belok z Biura Bada i Analiz Statystycznych Polskiego
Towarzystwa Statystycznego. Prezesowi Gwnego Urzdu Statystycznego,
Panu Profesorowi Januszowi Witkowskiemu dzikujemy za zgod na
wykorzystanie do bada terenowych najbardziej profesjonalnej w
Polsce siatki ankieterw. Janusz Czapiski Tomasz Panek
- 6. Diagnoza Spoeczna 2013 6 Informacje o autorach Dominik
Batorski Socjolog, adiunkt w Interdyscyplinarnym Centrum
Modelowania Matematycznego i Komputerowego (ICM) na Uniwersytecie
Warszawskim. Zajmuje si badaniem spoecznych oraz psychologicznych
uwarunkowa i konsekwencji korzystania z komputerw i internetu, a
take szerzej przemian spoecznych zwizanych z upowszechnieniem
technologii informacyjno-komunikacyjnych. Specjalizuje si rwnie w
metodologii prowadzenia bada spoecznych przez internet oraz
badaniach relacji i sieci spoecznych (social network analysis sna),
oraz procesw spoecznych zachodzcych w sieciach. Jest czonkiem
Polskiego Towarzystwa Socjologicznego, International Network for
Social Network Analysis oraz Association of Internet Researchers.
Piotr Biaowolski Doktor nauk ekonomicznych. Pracownik naukowy
Katedry Ekonomii I Szkoy Gwnej Handlowej w Warszawie i wsppracownik
Instytutu Rozwoju Gospodarczego SGH. Jego zainteresowania badawcze
koncentruj si na problematyce zachowa gospodarstw domowych w
zakresie konsumpcji i popytu na kredyt w cyklu ycia, a take
czynnikw determinujcych biec koniunktur w sektorze gospodarstw
domowych. Od 2004 roku wspprowadzi Badanie Kondycji Gospodarstw
Domowych w Polsce a od 2006 roku jest wspautorem cokwartalnego
badania Barometr Rynku Consumer Finance. Jest autorem bd wspautorem
ponad 20 publikacji naukowych, a take wielu raportw dotyczcych
problematyki rynku finansowego w Polsce. Piotr Bdowski Dr hab.,
profesor w Szkole Gwnej Handlowej w Warszawie, dyrektor Instytutu
Gospodarstwa Spoecznego SGH i kierownik Zakadu Gerontologii
Spoecznej w Instytucie Pracy i Spraw Socjalnych. Przewodniczcy
Zarzdu Gwnego Polskiego Towarzystwa Gerontologicznego. Zajmuje si
sytuacj spoeczn ludzi starych w Polsce, systemem pomocy spoecznej,
pozycj osb niepenosprawnych na rynku pracy i finansowaniem opieki
dugoterminowej. Autor ponad 150 publikacji, w tym pracy Lokalna
polityka spoeczna wobec ludzi starych (2002). Wykonawca i kierownik
wielu krajowych i midzynarodowych bada empirycznych, m.in.
realizowanego obecnie najwikszego w Polsce badania sytuacji ludzi
starych PolSenior. Aspekty medyczne, psychologiczne, socjologiczne
i ekonomiczne starzenia si ludzi w Polsce. Ekspert Grupy Roboczej
ds. przygotowania ustawy o ubezpieczeniu od ryzyka niesamodzielnoci
przy Klubie Senatorw Platformy Obywatelskiej. Janusz Czapiski
Profesor na Wydziale Psychologii i w Instytucie Studiw Spoecznych
Uniwersytetu Warszawskiego, i prorektor Wyszej Szkoy Finansw i
Zarzdzania w Warszawie. Zajmuje si psychologi spoeczn i psychologi
zmiany spoecznej (makropsychologi). Od 1991 r. prowadzi we wsppracy
z ekonomistami, socjologami, demografami i statystykami badania nad
jakoci ycia Polakw w okresie zmiany spoecznej. Autor kilku
koncepcji powiconych emocjonalnym i poznawczym mechanizmom
adaptacji, m.in. cebulowej teorii szczcia, teorii zaangaowania,
teorii pozytywno-negatywnej asymetrii (we wsppracy z Guido
Peetersem z Uniwersytetu Katolickiego w Leuven, Belgia), teorii
niewdzicznoci spoecznej, czonek kilku rad redakcyjnych czasopism
naukowych i midzynarodowych towarzystw naukowych, autor, wspautor
lub redaktor kilkudziesiciu prac naukowych (m.in. Positive-negative
asymmetry in evaluations: The distinction between affective and
informational negativity effects, 1990; Psychologia szczcia, 1992;
Makropsychologia czyli psychologia zmiany spoecznej, 2001; Quo
vadis homo?, 2002; Dlaczego reformatorzy trac poparcie spoeczne,
2002; Psychologia pozytywna, 2004; The adaptation to social change:
for whom the third republic of Poland is mother, for whom it is a
step-mother, 2006, Miekkie kapitay a dobrobyt materialny: wyzwania
dla Polski, 2011; Dynamika dobrostanu psychicznego: rola "atraktora
szczcia" i wydarze yciowych, 2011) i popularnonaukowych,
telewizyjny, radiowy i prasowy komentator biecych wydarze
spoecznych, czonek rnych gremiw doradczych, konsultant trzech
premierw III RP. Izabela Grabowska Doktorantka w Kolegium Analiz
Ekonomicznych Szkoy Gwnej Handlowej w Warszawie i pracownik
Krajowego Orodka Europejskiego Funduszu Spoecznego (Centrum
Projektw Europejskich). Zainteresowania naukowe koncentruj si na
tematyce zwizanej z sytuacj osb starszych na rynku pracy, w
szczeglnoci na problematyce ksztacenia ustawicznego, warunkw pracy
kontekcie starzenia si populacji i zasobw pracy.
- 7. Diagnoza Spoeczna 2013 7 Irena E. Kotowska profesor
zwyczajny w Instytucie Statystyki i Demografii Szkoy Gwnej
Handlowej w Warszawie, kieruje Zakadem Demografii.
Wiceprzewodniczca Rady Fundacji na rzecz Nauki Polskiej,
przewodniczca Komitetu Nauk Demograficznych PAN. Naley do zespou
ekspertw przy Kancelarii Prezydenta RP pracujcych nad programem
polityki rodzinnej. Autorka licznych prac publikowanych w Polsce i
za granic, ktre dotycz wspzalenoci procesw demograficznych i
ekonomicznych, a zwaszcza przeobrae rodziny i struktur ludnoci w
powizaniu ze zmianami na rynku pracy oraz zagadnie polityki
ludnociowej i spoecznej. Wsppracuje z Gwnym Urzdem Statystycznym w
zakresie bada demograficznych, rynku pracy i warunkw ycia
gospodarstw domowych, a take z Instytutem Bada Edukacyjnych oraz
UNDP. Jest ekspertem krajowym w zakresie procesw ludnociowych,
rynku pracy i statystyki spoecznej, a take bada w dziedzinie nauk
spoecznych i humanistycznych. Jest czonkiem Naukowej Rady
Statystycznej, Rzdowej Rady Ludnociowej, oraz Komitetu Nauk o Pracy
i Polityce Spoecznej PAN, oraz bya czonkiem Interdyscyplinarnego
Zespou ds. Wsppracy z Zagranic w MNiSW ( 2008-2012). Jest
przedstawicielem Polski w European Statistical Advisory Committee,
ciaa doradczego dla Eurostatu. Tomasz Panek Profesor zwyczajny w
Instytucie Statystyki i Demografii Szkoy Gwnej Handlowej, w ktrym
peni funkcj wicedyrektora, kierujc jednoczenie Zakadem Statystyki
Stosowanej. Zajmuje si metodami statystycznymi oraz ich
zastosowaniami w badaniu zjawisk i procesw spoecznych oraz
gospodarczych. Jego zainteresowania badawcze koncentruj si przede
wszystkim wok problematyki warunkw ycia gospodarstw domowych, w tym
w szczeglnoci sfery ubstwa i nierwnoci spoecznych. Autor, wspautor
i redaktor ponad stu opracowa publikowanych zarwno w kraju jak i za
granic. Ostatnie ksiki: Statystyka spoeczna (2007) - wspautor i
redaktor, Statystyczne metody wielowymiarowej analizy porwnawczej
(2009), Ubstwo, wykluczenia spoeczne i nierwnoci. Teoria i praktyka
pomiaru (2011). Uczestniczy w kilkudziesiciu krajowych i
midzynarodowych projektach badawczych. Wspautor pierwszych w Polsce
panelowych bada warunkw ycia ludnoci. cile wsppracuje z Gwnym
Urzdem Statystycznym w zakresie warunkw ycia gospodarstw domowych.
Wielokrotnie wykonywa ekspertyzy i prowadzi badania na rzecz
krajowych i midzynarodowych instytucji i organizacji (m. in. Gwnego
Urzdu Statystycznego, Ministerstwa Pracy i Polityki Spoecznej,
Ministerstwa Gospodarki, Urzdu Rady Ministrw, Narodowego Banku
Polskiego, United Nations Development Programme, Organizator for
Economic Cooperation and Development). Jest m. in. czonkiem
rzeczywistym International Statostical Institute oraz Naukowej Rady
Statystycznej GUS. W latach 1992-2007 z-ca Redaktora Naczelnego
Statistics in Transition, a od 2008 czonek Komitetu Redakcyjnego.
Katarzyna Saczuk Doktor nauk ekonomicznych. Pracuje jako ekspert
ekonomiczny w Instytucie Ekonomicznym Narodowego Banku Polskiego
oraz wsppracuje ze Szko Gwn Handlow w Warszawie. Zajmuje si
analizami rynku pracy, w szczeglnoci poda pracy, migracjami oraz
modelowaniem ekonomicznym. Pawe Strzelecki Doktor nauk
ekonomicznych. Pracuje w Instytucie Statystyki i Demografii Szkoy
Gwnej Handlowej oraz w Instytucie Ekonomicznym Narodowego Banku
Polskiego. Zajmuje si analizami rynku pracy, w szczeglnoci
weryfikacj hipotez dotyczcych jego funkcjonowania na podstawie
mikrodanych z gospodarstw domowych i firm. Specjalizuje si take w
prognozowaniu ludnoci (modele wielostanowe i mikrosymulacyjne) oraz
badaniu wpywu procesw demograficznych na gospodark i finanse
publiczne. Jest ekspertem grupy roboczej przy Komisji Europejskiej,
ktra zajmuje si prognozowaniem wpywu starzenia si ludnoci na
wydatki publiczne krajw UE. Antoni Suek Jest absolwentem (1968) i
profesorem Uniwersytetu Warszawskiego. W latach 1989-2009 kierowa
Zakadem Metodologii Bada Socjologicznych, a w latach 2002-2005 by
dyrektorem Instytutu Socjologii UW. Odby sta na Uniwersytecie
Chicagowskim. Zajmuje si metodologi i histori bada spoecznych oraz
opini publiczn Napisa ksiki Eksperyment w badaniach spoecznych
(1979), W terenie, w archiwum i w laboratorium (1990), Sonda polski
(2001), Ogrd metodologii socjologicznej (2002) oraz Obrazy z ycia
socjologii w Polsce (2011). Przez wiele lat pracowa w Polskim
Towarzystwie Socjologicznym, w latach 1994-1998 by przewodniczcym
PTS. W latach 1989-1990 pracowa w zespole doradcw
Obywatelskiego
- 8. Diagnoza Spoeczna 2013 8 Klubu Parlamentarnego, w latach
1999-2001 by gwnym doradc ds. spoecznych premiera RP Jerzego Buzka;
w latach 2006-2010 by czonkiem Komitetu Bada Naukowych, a nastpnie
Rady Nauki. Jest wiceprzewodniczcym Komitetu Socjologii PAN i
czonkiem Centralnej Komisji do spraw Stopni i Tytuw. Tadeusz
Szumlicz Profesor nauk ekonomicznych. W Szkole Gwnej Handlowej
kierownik Katedry Ubezpieczenia Spoecznego, kierownik Studiw
Doktoranckich Ubezpiecze, kierownik Podyplomowych Studiw
Ubezpiecze. Na Uniwersytecie Medycznym w odzi kierownik Zakadu
Ubezpiecze Zdrowotnych. Wykada w Wyszej Szkole Zarzdzania i Finansw
w Warszawie. Jego zainteresowania koncentruj si na antycypacyjnym
(ubezpieczeniowym) modelu polityki spoecznej i spoecznych aspektach
ochrony ubezpieczeniowej. Uczestnik wielu studiw i bada dotyczcych
teorii i praktyki polityki spoecznej (zwaszcza zabezpieczenia
emerytalnego i zabezpieczenia zdrowotnego) oraz zastosowania metody
ubezpieczenia i rozwoju rynku ubezpieczeniowego. Autor ponad 350
publikacji na tematy polityki spoecznej i ubezpiecze (Modele
polityki spoecznej 1994, Ubezpieczenie spoeczne. Teoria dla
praktyki 2005, Podmiotowo w zarzdzaniu zmian systemu ochrony
zdrowia 2007, Spoeczne aspekty rozwoju rynku ubezpieczeniowego 2010
red.). Wiceprezes Polskiego Towarzystwa Polityki Spoecznej. Czonek
Rady Dobrych Praktyk Polskiej Izby Ubezpiecze. Dorota
Wziak-Biaowolska Doktor nauk ekonomicznych. Obecnie pracuje w
European Commission Joint Researche Centre, gdzie zajmuje si
opracowywaniem wskanikw syntetycznych z obszaru jakoci ycia i
ubstwa. W ramach swojej pracy przeprowadza take audyty wskanikw
syntetycznych i prowadzi szkolenia na temat konstrukcji wskanikw
syntetycznych.
- 9. Diagnoza Spoeczna 2013 9 Spis treci Spis treci
...................................................................................................................................................................
9 1. Wstp Janusz Czapiski
......................................................................................................................................
13 1.1. Cel i oglne zaoenia projektu
....................................................................................................................
13 1.2. Problematyka
badania...................................................................................................................................
14 2. Gwne wyniki i wnioski
.....................................................................................................................................
16 3. Metoda badania Tomasz Panek, Janusz Czapiski, Irena E.
Kotowska
.............................................................. 30
3.1. Schemat, procedura i przebieg badania
........................................................................................................
30 3.2. Schemat doboru prby do badania i zasady jej waenia
...............................................................................
30 3.2.1. Zasady zdefiniowania prby panelowej
..............................................................................................
31 3.2.2. Systemy waenia prby
.......................................................................................................................
32 3.2.2.1. Przesanki stosowania wag w badaniach panelowych
..................................................................
32 3.2.2.2. Wagi przekrojowe
..........................................................................................................................
32 3.2.2.3. Wagi longitudinalne
......................................................................................................................
33 3.3. Podstawowe pojcia i klasyfikacje
...............................................................................................................
34 3.4. Charakterystyka prby wedug gwnych klasyfikacji
.................................................................................
36 3.4.1. Charakterystyka prby gospodarstw domowych
.................................................................................
36 3.4.2. Charakterystyka prby czonkw gospodarstw domowych
................................................................ 37
4. Warunki ycia gospodarstw domowych
..............................................................................................................
40 4.1. Dochody i sposb gospodarowania dochodami Tomasz Panek,
Janusz Czapiski ...................................... 40 4.1.1.
Wysoko i zrnicowanie dochodw gospodarstw domowych oraz nierwnoci
dochodowe ......... 40 4.1.2. Strategie radzenia sobie w trudnej
sytuacji finansowej
.......................................................................
45 4.1.3. Zmiana strategii radzenia sobie w duszym okresie
...........................................................................
48 4.1.4. Pomoc spoeczna
.................................................................................................................................
50 4.2. Wyywienie Tomasz Panek, Janusz Czapiski
............................................................................................
54 4.2.1. Sytuacja w 2013 r. i jej zmiana w ostatnich czterech
latach
................................................................ 54
4.2.2. Zmiana w zaspokojeniu potrzeb ywnociowych w latach 2000-2013
............................................... 55 4.3. Zasobno
materialna Tomasz Panek, Piotr Biaowolski, Irena E. Kotowska,
Janusz Czapiski ................ 57 4.3.1. Sytuacja w 2013 r. i jej
zmiana w ostatnich czterech latach
................................................................ 57
4.3.1.1. Dobra trwaego uytku
..................................................................................................................
57 4.3.1.2. Oszczdnoci
..................................................................................................................................
59 4.3.1.3.
Zaduenie......................................................................................................................................
62 4.3.2. Zmiana zasobnoci materialnej w latach 2000-2013
...........................................................................
65 4.3.2.1. Dobra trwaego uytku
..................................................................................................................
65 4.3.2.2. Oszczdnoci
..................................................................................................................................
67 4.3.2.3.
Zaduenie......................................................................................................................................
69 4.3.3. Aktywno gospodarstw domowych na rynku finansowym
............................................................... 70
4.3.3.1. Czynniki wpywajce na posiadanie oszczdnoci i zobowiza
................................................... 70 4.3.3.2.
Struktura oszczdnoci polskich gospodarstw domowych wedug form i
celw oszczdzania ...... 73 4.3.3.3. Struktura zobowiza i spat
polskich gospodarstw domowych wedug rda pochodzenia i celu75
4.3.3.4. Podsumowanie
...............................................................................................................................
76 4.4. Warunki mieszkaniowe Tomasz Panek, Janusz Czapiski
...........................................................................
78 4.4.1. Sytuacja w 2013 r. i jej zmiana w ostatnich czterech
latach
................................................................ 78
4.4.2. Zmiana warunkw mieszkaniowych w latach 2000-2013
...................................................................
82 4.5. Edukacja i kapita ludzki Izabela Grabowska, Dorota
Wziak-Biaowolska, Irena E. Kotowska, Tomasz Panek
..........................................................................................................................................................
84 4.5.1. Status edukacyjny czonkw gospodarstw domowych
........................................................................
84 4.5.1.1. Zaangaowanie czonkw gospodarstw domowych w aktywno
edukacyjn ............................... 84 4.5.1.2.Formy
aktywnoci edukacyjnej osb dorosych
..............................................................................
88 4.5.1.3. Korzystajcy z usug edukacyjnych wedug statusu na rynku
pracy .............................................. 88 4.5.1.4.
Migracje edukacyjne
......................................................................................................................
89 4.5.1.5. Podsumowanie
...............................................................................................................................
89 4.5.2 Kapita ludzki
.......................................................................................................................................
90 4.5.2.1. Pomiar kapitau ludzkiego
.............................................................................................................
91 4.5.2.2. Kapita ludzki spoeczestwa polskiego w latach 2007-2013
........................................................ 92
4.5.2.3.Zrnicowanie kapitau ludzkiego wedug grup
spoeczno-ekonomicznych ................................... 93
4.5.2.4. Podsumowanie
...............................................................................................................................
99 4.5.3. Ksztacenie dzieci
..............................................................................................................................
100
- 10. Diagnoza Spoeczna 2013 10 4.6. Kultura i wypoczynek Tomasz
Panek, Janusz Czapiski
...........................................................................
102 4.6.1. Kultura
..............................................................................................................................................
102 4.6.2. Wypoczynek
.....................................................................................................................................
106 4.7. Opieka zdrowotna Janusz Czapiski, Tomasz Panek
................................................................................
109 4.7.1. Korzystanie z opieki zdrowotnej
.......................................................................................................
109 4.7.2. Rezygnacje z opieki zdrowotnej
.......................................................................................................
111 4.7.3. Wydatki ponoszone przez gospodarstwa domowe na
wiadczenia medyczne.................................. 114 4.7.4.
Gotowo wykupienia dodatkowego ubezpieczenia zdrowotnego
................................................... 116 4.7.5.
Ocena zmian w zaspokajaniu potrzeb zdrowotnych
.........................................................................
118 4.8. Analiza warunkw ycia gospodarstw domowych w ukadzie
wojewdzkim Tomasz Panek .................. 119 4.8.1. Porwnanie
poziomu warunkw ycia gospodarstw domowych
...................................................... 119 4.8.2.
Grupowanie wojewdztw ze wzgldu na podobiestwo struktury warunkw
ycia ........................ 120 4.9. Rynek pracy Pawe Strzelecki,
Katarzyna Saczuk, Izabela Grabowska, Irena E. Kotowska
.................... 122 4.9.1. Oglne
tendencje...............................................................................................................................
122 4.9.2 Struktura umw prowadzcych do wiadczenia pracy
.......................................................................
125 4.9.3 Przyczyny rosncej aktywnoci zawodowej
......................................................................................
127 4.9.4 Godzenie posiadania dzieci i pracy zawodowej opinie o
niektrych rozwizaniach polityki
spoecznej....................................................................................................................................................
130 4.9.5 Emigracja zarobkowa - sytuacja emigrantw po powrocie do
kraju .................................................. 132 4.9.6.
Doskonalenie zawodowe a status na rynku pracy
.............................................................................
136 4.9.6.1. Zasig doksztacania zawodowego
..............................................................................................
136 4.9.6.2. Formy doksztacania zawodowego
..............................................................................................
138 4.9.6.3. Kwalifikacje zawodowe a status na rynku pracy lata
2000-2013 ............................................... 139
4.9.6.4. Inne przyczyny pozostawania kiedykolwiek bez pracy w
latach 2000-2013................................ 141 4.9.6.5.
Aktywno edukacyjna osb dorosych a dynamika rynku pracy
................................................ 144 4.9.6.6.
Aktywno edukacyjna a zmiana dochodw gospodarstw domowych osb
pracujcych w okresie 2009-2013
................................................................................................................................................
147 4.9.6.7. Indywidualne determinanty aktywnoci edukacyjnej
dorosych .................................................. 150
4.10. Rezerwa prokreacyjna Janusz
Czapiski.................................................................................................
153 5. Indywidualna jako i styl ycia Janusz
Czapiski............................................................................................
162 5.1. Oglny dobrostan psychiczny
....................................................................................................................
162 5.1.1. Dane dla caych prb
.........................................................................................................................
162 5.1.2. Dane dla prb panelowych
2009-2013..............................................................................................
165 5.2. Zadowolenie z poszczeglnych dziedzin i aspektw ycia
........................................................................
166 5.2.1. Dane dla caych prb
.........................................................................................................................
166 5.2.2. Dane dla prby panelowej
.................................................................................................................
168 5.2.3. Lokalny patriotyzm
...........................................................................................................................
168 5.3. Waga wybranych wyznacznikw warunkw ycia dla subiektywnej
jakoci ycia .................................. 172 5.4. Teorie
szczcia w wietle danych z Diagnozy Spoecznej
........................................................................
175 5.4.1. Hedonizm i eudajmonizm
.................................................................................................................
175 5.4.2. Weryfikacja cebulowej teorii szczcia
............................................................................................
181 5.5. Finanse osobiste
.........................................................................................................................................
192 5.5.1. Osobiste dochody biece i spodziewane za dwa
lata.......................................................................
192 5.5.3. Stopa zwrotu z inwestowania w wyksztacenie na poziomie
wyszym ............................................ 196 5.6.
Zdrowie
......................................................................................................................................................
200 5.6.1. Objawy somatyczne
..........................................................................................................................
200 5.6.2. Niepenosprawno
...........................................................................................................................
201 5.6.3. Styl ycia i czynniki ryzyka zdrowotnego
........................................................................................
205 5.7. Stres yciowy
.............................................................................................................................................
213 5.8. Strategie radzenia sobie z problemami i trudnociami
...............................................................................
217 5.9. Wsparcie spoeczne
....................................................................................................................................
219 5.10. Cechy osobowoci i styl
ycia..................................................................................................................
221 5.10.1. System wartoci
..............................................................................................................................
221 5.10.2. Styl atrybucji przyczynowej
............................................................................................................
228 5.10.3. Praktyki religijne
.............................................................................................................................
230 5.10.4. Zachowania autodestrukcyjne
.........................................................................................................
238 5.10.4.1. Palenie papierosw
...................................................................................................................
238 5.10.4.2. Naduywanie alkoholu
..............................................................................................................
242 5.10.4.3. Zaywanie narkotykw
..............................................................................................................
245 5.10.5. Sprawcy i ofiary amania prawa
......................................................................................................
247 5.10.6. Oglne orientacje yciowe
..............................................................................................................
254
- 11. Diagnoza Spoeczna 2013 11 5.11. Polak przed telewizorem
..........................................................................................................................
257 5.12. Spoeczno-psychologiczny portret wybranych zawodw
.........................................................................
261 6. Stan spoeczestwa
obywatelskiego...................................................................................................................
268 6.1. Postawy i relacje spoeczne Janusz Czapiski
...........................................................................................
268 6.1.1. Postawy wobec dobra wsplnego
......................................................................................................
268 6.1.2. Dominacja spoeczna i egalitaryzm
...................................................................................................
270 6.2. Dowiadczenie, dziaania dla spoecznoci i kompetencje
obywatelskie Antoni Suek ............................. 275 6.2.1.
Ocena zmian systemowych i ich wpywu na ycie Polakw
............................................................. 275
6.2.2. Oglna ocena reform i jej zrnicowanie spoeczne
.........................................................................
275 6.2.2.1. Czynniki ksztatujce ogln ocen reform
.................................................................................
277 6.2.2.2. Dynamika oceny reform w latach 1997-2013
..............................................................................
278 6.2.3. Zrzeszanie si i penienie funkcji w organizacjach
...........................................................................
278 6.2.4. Wsplne dziaanie i praca dla innych
................................................................................................
280 6.2.5. Udzia w zebraniach
..........................................................................................................................
280 6.2.5. Udzia w wyborach
............................................................................................................................
281 6.2.7. Akceptacja demokracji i zaufanie do ludzi a dowiadczenia
spoeczne i obywatelskie .................... 283 6.2.8.
Podsumowanie
..................................................................................................................................
283 6.3. Kapita spoeczny Janusz Czapiski
..........................................................................................................
285 6.4. Aktywno i jako ycia osb w podeszym wieku Janusz Czapiski,
Piotr Bdowski ......................... 298 6.4.1.
Spoeczno-demograficzna charakterystyka osb w podeszym wieku
.............................................. 298 6.4.2.
Przynaleno i aktywno organizacyjna oraz praca na rzecz innych wrd
osb w podeszym wieku
...........................................................................................................................................................
298 6.4.3. Inne rodzaje aktywnoci osb w podeszym wieku
...........................................................................
300 6.4.4. Relacje i postawy spoeczne osb w podeszym wieku
.....................................................................
302 6.5. Identyfikacja i aktywno polityczna Janusz Czapiski
............................................................................
306 6.6. Stosunek do instytucji finansowych Tadeusz Szumlicz
.............................................................................
310 7. Polacy wobec technologii cyfrowych - uwarunkowania dostpnoci
i sposobw korzystania Dominik Batorski
...............................................................................................................................................................................
317 7.1. Nowe technologie w gospodarstwach domowych
......................................................................................
317 7.1.1. Komputery i dostp do internetu
.......................................................................................................
317 7.1.2. Internet nie odciga od telewizorw
..................................................................................................
319 7.1.3. Uwarunkowania obecnoci nowych technologii w
gospodarstwach domowych .............................. 322 7.1.4.
Przyczyny braku technologii ICT w gospodarstwach domowych
..................................................... 323 7.2.
Uytkownicy internetu i osoby niekorzystajce
.........................................................................................
325 7.2.1. Polacy a nowe technologie
................................................................................................................
325 7.2.2. Zaprzestawanie korzystania z internetu
.............................................................................................
326 7.2.3. Dostp a korzystanie z komputerw i internetu
................................................................................
326 7.2.4. Kto korzysta z internetu?
...................................................................................................................
328 7.2.5. Dzieci w sieci
....................................................................................................................................
333 7.2.6. Zmiany struktury populacji internautw i osb
niekorzystajacych
................................................... 334 7.3.
Umiejtnoci i sposoby korzystania z komputerw i internetu
..................................................................
336 7.3.1. Umiejtnoci korzystania z komputerw
..........................................................................................
336 7.3.2. Czas powicany na korzystanie z komputerw i internetu
.............................................................. 338
7.3.3. Sposoby korzystania z internetu
........................................................................................................
338 7.3.4. Gboko cyfrowego wykluczenia
...................................................................................................
340 8. Wykluczenie spoeczne Tomasz Panek i Janusz Czapiski
...............................................................................
342 8.1. Pojcie wykluczenia spoecznego
...............................................................................................................
343 8.2. Ubstwo
......................................................................................................................................................
343 8.2.1. Definicja i metody pomiaru ubstwa
.................................................................................................
343 8.2.1.1. Ubstwo dylematy definicyjne
..................................................................................................
343 8.2.1.2. Sposb pojmowania i pomiaru ubstwa
......................................................................................
344 8.2.1.3. Metody identyfikacji ubogich
.......................................................................................................
344 8.2.2. Wyniki analizy sfery ubstwa w podejciu jednowymiarowym
....................................................... 345
8.2.2.1. Zasig i gboko ubstwa
.........................................................................................................
345 8.2.2.2. Zmiany w sferze ubstwa
.............................................................................................................
349 8.2.2.3. Trwao ubstwa
........................................................................................................................
354 8.2.2.4. Determinanty ubstwa
.................................................................................................................
355 8.2.3. Wyniki analizy sfery ubstwa w podejciu wielowymiarowym
....................................................... 357 8.3.
Bezrobocie
..................................................................................................................................................
361 8.4. Dyskryminacja spoeczna
...........................................................................................................................
364 8.5. Rodzaje wykluczenia spoecznego
.............................................................................................................
370
- 12. Diagnoza Spoeczna 2013 12 8.5.1. Zakres wykluczenia w rnych
grupach
spoecznych.......................................................................
370 8.5.2. Wykluczenie a dobrostan psychiczny i zaradno yciowa
.............................................................. 372
8.5.3. Spoeczne funkcjonowanie i jako ycia wykluczonych
.................................................................
375 9. Jako ycia w Polsce wygrani i przegrani Janusz Czapiski
.......................................................................
376 9.1. Plus dla Polaka, minus dla Polakw
...........................................................................................................
376 9.2. Jako ycia rnych grup spoeczno-demograficznych
............................................................................
379 9.3. Czy polskie spoeczestwo staje si coraz bardziej
rozwarstwione?
......................................................... 397
Literatura
...............................................................................................................................................................
400 Aneksy
...................................................................................................................................................................
406 Aneks 1. Kwestionariusze i instrukcja dla ankieterw
..........................................................................................
407 1.1. Kwestionariusz gospodarstwa domowego
.................................................................................................
407 1.2. Kwestionariusz indywidualny (N=26207, z wyjtkiem moduw
adresowanych do okrelonych grup respondentw)
..........................................................................................................................................
424 1.3. Instrukcja dla ankieterw
...........................................................................................................................
443 Aneks 2. Zasady zdefiniowania prby panelowej
.................................................................................................
453 2.1. Podstawowe reguy okrelania statusu osb podlegajcych
badaniu panelowemu .................................... 453 2.2.
Zasady identyfikacji gospodarstw domowych podlegajcych badaniu
panelowemu ................................. 453 2.3. Zasady
identyfikacji osb podlegajcych badaniu w kolejnych rundach panelu
....................................... 454 Aneks 3. Metody analizy
kapitau ludzkiego i przepyww na rynku pracy
......................................................... 455 3.1.
Poprawno modelu pomiarowego kapitau ludzkiego eksploracyjna i
konfirmacyjna analiza czynnikowa
..................................................................................................................................................................
455 3.2. Syntetyczny wskanik kapitau ludzkiego analiza gwnych
skadowych dla zmiennych jakociowych (CATPCA)
...............................................................................................................................................
456 Aneks 4 Analiza porwnawcza warunkw ycia
..................................................................................................
458 4.1. Taksonomiczna miara warunkw ycia
.....................................................................................................
458 4.2. Grupowanie wojewdztw ze wzgldu na podobiestwo warunkw ycia
................................................. 461 Aneks 5.
Metodologia analizy ubstwa
.................................................................................................................
462 5.1. Ubstwo
monetarne....................................................................................................................................
462 5.1.1. Definicja
............................................................................................................................................
462 5.1.1.1. Podejcie obiektywne
..................................................................................................................
462 5.1.1.2. Podejcie subiektywne
.................................................................................................................
462 5.1.2. Skale ekwiwalentnoci
......................................................................................................................
462 5.2.1. Podejcie obiektywne
.....................................................................................................................
462 5.2.2. Podejcie subiektywne
....................................................................................................................
463 5.1.3. Pomiar
...............................................................................................................................................
463 5.2. Ubstwo niemonetarne (deprywacja materialna)
.......................................................................................
465 5.3. Pomiar wspwystpowania ubstwa monetarnego i ubstwa
niemonetarnego ........................................ 468 5.4.
Analiza zmian ubstwa w czasie
................................................................................................................
469 5.5. Determinanty
ubstwa................................................................................................................................
470 Aneks 6. Ranking grup spoeczno-demograficznych i zawodowych na
omiu wymiarach jakoci ycia w 2013 r.471 6.1. Miasta
.........................................................................................................................................................
472 6.2. Wojewdztwa
.............................................................................................................................................
474 6.3. Podregiony (NUTS3)
.................................................................................................................................
476 6.4. Grupy spoeczno-demograficzne
................................................................................................................
480 6.5. Grupy zawodowe
.......................................................................................................................................
484
- 13. Diagnoza Spoeczna 2013 13 Aby zacytowa ten rozdzia naley
poda rdo: Czapiski, J. (2013). Wstp. Diagnoza Spoeczna 2013,
Warunki i Jako ycia Polakw - Raport. [Special issue]. Contemporary
Economics, 7, 13-15. DOI: 10.5709/ce.1897-9254.94 1. Wstp Janusz
Czapiski 1.1. Cel i oglne zaoenia projektu Nasz projekt jest
kompleksow prb uzupenienia diagnozy opartej na wskanikach
instytucjonalnych o kompleksowe dane na temat gospodarstw domowych
oraz postaw, stanu ducha i zachowa osb tworzcych te gospodarstwa;
jest diagnoz warunkw i jakoci ycia Polakw w ich wasnym
sprawozdaniu. Za pomoc dwch odrbnych kwestionariuszy badamy
gospodarstwa domowe oraz wszystkich dostpnych ich czonkw, ktrzy
ukoczyli 16 lat. Kompleksowo projektu oznacza uwzgldnienie w jednym
badaniu wszystkich wanych aspektw ycia poszczeglnych gospodarstw
domowych i ich czonkw zarwno ekonomicznych (np. dochodw, zasobnoci
materialnej, oszczdnoci, kredytw), jak i pozaekonomicznych (np.
edukacji, leczenia, sposobw radzenia sobie z kopotami, stresu,
dobrostanu psychicznego, stylu ycia, zachowa patologicznych,
uczestnictwa w kulturze, korzystania z nowoczesnych technologii
komunikacyjnych i wielu innych). W tym sensie projekt jest take
interdyscyplinarny. Odzwierciedla to skad Rady Monitoringu
Spoecznego, czyli gwnych jego autorw, oraz zespou zaproszonych
przez Rad ekspertw. Tworz te gremia ekonomici, demografowie,
psychologowie, socjologowie, specjalista od ubezpiecze i
statystycy. Zgodnie z pierwotnym zamysem, badania w ramach Diagnozy
Spoecznej maj charakter panelowy w odstpach kilkuletnich wracamy do
tych samych gospodarstw i osb. Pierwszy pomiar odby si w 2000 r.,
nastpny trzy lata pniej. Kolejne pi pomiarw odbyo si w odstpach
dwuletnich. Badanie zawsze prowadzone jest w marcu, co suy ma
wytrceniu efektu sezonowoci. Od 2009 roku pomiar przeduy si do
kwietnia ze wzgldu na znaczne zwikszenie prby. Niniejszy raport
pokazuje nie tylko dzisiejszy obraz polskiego spoeczestwa, ale
pozwala take ledzi jego zmiany w okresie trzynastu lat, a
uwzgldniajc wczeniejsze badania na temat jakoci ycia Polakw
(Czapiski, 1998) take w duszym okresie, niemal od pocztku procesu
transformacji systemowej. Diagnoza Spoeczna skupia si na badaniu
bardziej podstawowych faktw, zachowa, postaw i przey; nie jest
zwykym opisowym sondaem jest projektem naukowym. Nie tylko z tego
wzgldu, e wrd autorw s naukowcy, pracownicy wyszych uczelni i
tytularni profesorowie. Decyduje o tym warsztat zawodowy oparty o
dowiadczenia badawcze czonkw Rady Monitoringu Spoecznego i zespou
ekspertw i przede wszystkim kontekst teoretyczny poszczeglnych
moduw tematycznych. Wikszo zmiennych uwzgldnionych w projekcie
wynika bowiem nie z intuicji, potocznych obserwacji czy zamwienia
sponsorw lecz z naukowo ugruntowanej wiedzy na temat badanych
zjawisk. Wanym celem Diagnozy jest, oprcz opisu polskiego
spoeczestwa, weryfikacja hipotez naukowych. W niniejszym raporcie,
przeznaczonym dla uniwersalnego odbiorcy, wtki teoretyczne s z
koniecznoci minimalnie tylko reprezentowane. Na plan pierwszy
wysuwa si odpowied na otwarte pytanie: jakie jest polskie
spoeczestwo 24 lata po zmianie systemu, 13 lat po pierwszym badaniu
w ramach tego samego projektu i 9 lat po wstpieniu Polski do Unii
Europejskiej? Mamy nadziej, e wyniki realizacji projektu dostarcz
uytecznej wiedzy politykom, dziaaczom spoecznym i samorzdowym
odpowiedzialnym za przygotowywanie, wdraanie i korygowanie reform
zmieniajcych warunki ycia obywateli. Chcielibymy rwnie da
spoeczestwu rzeteln informacj o jego codziennym yciu oraz o
zmianach, jakim podlega, bowiem wyobraenia poszczeglnych osb o
wasnej sytuacji yciowej na tle sytuacji yciowej innych ludzi oparte
bywaj z reguy na wybirczych obserwacjach, stereotypach lub
lansowanych przez media nierzadko faszywych lub przesadzonych
tezach (np. o pogarszajcym si zdrowiu psychicznym spoeczestwa, o
cakowitym paraliu wiadcze medycznych, o emerytach czy oglnie
ludziach w podeszym wieku jako najbardziej ekonomicznie
pokrzywdzonej w procesie transformacji kategorii spoecznej eby poda
kilka tylko przykadw). Naley si nam wszystkim w miar trafna,
kompleksowa i obiektywna diagnoza gwnych rde naszych kopotw
yciowych, poczucia dyskomfortu psychicznego, niepewnoci jutra czy
trudnoci z dostosowaniem si do nowych warunkw, ale rwnie pokazanie
korzyci, jakie pyn z kolejnych przeksztace systemowych, boomu
edukacyjnego i zmiany stylu ycia. Prywatne diagnozy s nazbyt czsto
iluzoryczne, obronne, uproszczone, oglnie bdne. Rnice midzy
badaniem obecnym i poprzednimi dotycz wielkoci prby i zakresu
tematycznego, ktry odzwierciedla zawarto kwestionariuszy (patrz
Aneks 1). Prba gospodarstw domowych zostaa powikszona z pierwotnych
3005 w 2000 r. do 12 355 w 2013 r. (wzrosa dziki temu prba
indywidualnych respondentw z 6625 do 26 307). Zmiany
kwestionariuszy w kolejnych rundach badania dotyczyy kilku moduw
tematycznych (por. kwestionariusze na www.diagnoza.com ).
- 14. Diagnoza Spoeczna 2013 14 1.2. Problematyka badania Projekt
obejmuje wiele aspektw zwizanych z sytuacj gospodarstw domowych i
poszczeglnych obywateli. Uwzgldnione w nim wskaniki spoeczne
podzieli mona na trzy oglne klasy: struktura demograficzno-spoeczna
gospodarstw domowych, warunki ycia gospodarstw domowych, zwizane z
ich kondycj materialn, dostpem do wiadcze medycznych, do kultury i
wypoczynku, edukacji i nowoczesnych technologii komunikacyjnych,
jako, styl ycia i cechy indywidualne obywateli. Wskaniki opisujce
struktur demograficzno-spoeczn gospodarstw domowych nie s w tym
raporcie odrbnym przedmiotem analizy; su jedynie do stratyfikacji
grup gospodarstw i ludnoci po to, aby mona byo dokona porwnania
warunkw i jakoci ycia w przekroju rnych kategorii spoecznych
wyodrbnionych ze wzgldu na pe, wiek, wyksztacenie, miejsce
zamieszkania, status spoeczno-zawodowy, gwne rdo utrzymania, stan
cywilny, typ gospodarstwa (ustalony na podstawie liczby rodzin i
typu rodziny biologicznej) i inne kryteria. Waciwym przedmiotem
analizy i opisu s warunki ycia gospodarstw domowych i jako ycia
poszczeglnych obywateli w powizaniu ze zmian spoeczn okrelajc
globalny kontekst i oglne reguy funkcjonowania spoeczestwa. Jednym
z gwnych problemw i pyta, jakie towarzysz wszelkim programom zmiany
spoecznej, jest rozkad wynikajcych z ich wdraania korzyci i kosztw
w poszczeglnych grupach spoecznych w rnym horyzoncie czasowym. Take
i w tym badaniu interesowao nas, jakie kategorie gospodarstw
domowych i obywateli odnajduj si w nowych warunkach i czerpi
korzyci z przeksztace systemowych, a ktre grupy spoeczne nie
potrafi si odnale i przystosowa, dowiadczajc obiektywnie lub
subiektywnie poraek. W tym projekcie podzia wskanikw spoecznych na
warunki ycia i jako ycia odpowiada mniej wicej podziaowi na
obiektywny opis sytuacji yciowej (warunki) i na jej psychologiczne
znaczenie wyraone subiektywn ocen respondenta (jako ycia)1. Temu
merytorycznemu podziaowi odpowiada z grubsza rodzaj jednostki
badanej i sposb pomiaru. Dla warunkw ycia jednostk badan jest
gospodarstwo domowe, a dla jakoci ycia poszczeglni jego czonkowie.
Warunki ycia mierzone byy metod wywiadu bezporedniego z jednym
przedstawicielem gospodarstwa domowego (osob najlepiej zorientowan
w sytuacji gospodarstwa domowego). Jako ycia mierzona bya natomiast
metod samodzielnego wypeniania kwestionariusza przez respondentw,
ktrymi byli wszyscy dostpni czonkowie badanych gospodarstw domowych
w wieku 16 i wicej lat. Pomiar warunkw ycia gospodarstwa domowego
obejmowa: sytuacj dochodow gospodarstwa domowego i sposb
gospodarowania dochodami, wyywienie, zasobno materialn gospodarstwa
domowego, w tym wyposaenie w nowoczesne technologie komunikacyjne
(telefon komrkowy, komputer, dostp do internetu) warunki
mieszkaniowe, pomoc spoeczn, z jakiej korzysta gospodarstwo domowe,
ksztacenie dzieci, uczestnictwo w kulturze i wypoczynek,
korzystanie z usug systemu ochrony zdrowia, sytuacj gospodarstwa
domowego i jego czonkw na rynku pracy, ubstwo, bezrobocie,
niepenosprawno i inne aspekty wykluczenia spoecznego. Wskaniki
jakoci i stylu ycia indywidualnych respondentw obejmoway m.in.:
oglny dobrostan psychiczny (w tym: wol ycia, poczucie szczcia,
zadowolenie z ycia, symptomy depresji psychicznej), zadowolenie z
poszczeglnych dziedzin i aspektw ycia, subiektywn ocen materialnego
poziomu ycia, rne rodzaje stresu yciowego (w tym: stres
administracyjny (kafkowski) zwizany z kontaktami z administracj
publiczn, stres zdrowotny, stres rodzicielski, stres finansowy,
stres pracy, stres ekologiczny, stres maeski, stresowe wydarzenia
losowe, jak napad, wamanie, aresztowanie, objawy somatyczne (miara
dystresu, traktowana jako oglna miara stanu zdrowia), strategie
radzenia sobie ze stresem, korzystanie z systemu opieki zdrowotnej,
finanse osobiste (w tym: dochody osobiste i zaufanie do instytucji
finansowych), system wartoci, styl ycia oraz indywidualne
zachowania i nawyki (m.in. palenie papierosw, naduywanie alkoholu,
uywanie narkotykw, praktyki religijne), postawy i zachowania
spoeczne, w tym kapita spoeczny, wsparcie spoeczne, Podzia ten nie
jest w peni ostry i rozczny. Take przy opisie warunkw ycia
posugiwalimy si skalami ocen subiektywnych, a w czci powiconej
jakoci ycia pytalimy nie tylko o oceny, ale rwnie o zachowania (np.
palenie papierosw, naduywanie alkoholu) i obiektywne wydarzenia
(np. aresztowanie, mier kogo bliskiego, remont mieszkania/domu).
1
- 15. Diagnoza Spoeczna 2013 15 zachowania i postawy
obywatelskie, korzystanie z nowoczesnych technologii
komunikacyjnych komputera, internetu, telefonu komrkowego, sytuacj
na rynku pracy i karier zawodow, bezrobocie, niepenosprawno i inne
aspekty wykluczenia spoecznego, powody niskiej dzietnoci
Polakw.
- 16. Diagnoza Spoeczna 2013 16 Aby zacytowa ten rozdzia naley
poda rdo: Czapiski, J. et al. (2013). Gwne wyniki i wnioski.
Diagnoza Spoeczna 2013 Warunki i Jako ycia Polakw - Raport.
[Special issue]. Contemporary Economics, 7, 16-29. DOI:
10.5709/ce.1897-9254.95 2. Gwne wyniki i wnioski 1. W wynikach
tegorocznej edycji Diagnozy Spoecznej nie ma w dalszym cigu w wielu
miarach subiektywnej jakoci ycia przejaww kryzysu. Wzrs w stosunku
do 2011 r. o 1 p.p.2 do 81 procent Polakw bardzo i dosy szczliwych;
79 proc. (tyle samo co dwa lata temu) pozytywnie ocenia cae swoje
dotychczasowe ycie. 2. Chocia realny dochd gospodarstw domowych
spad o 5 proc., a dochd osobisty o 1 proc., wzrs z 74 do 76 procent
gospodarstw domowych deklarujcych, e stae dochody pozwalaj im
zaspokoi biece potrzeby, wzroso te wyposaenie gospodarstw w rnego
rodzaju dobra, spad odsetek zaduonych, a wzrs procent posiadajcych
oszczdnoci 3. Nastpi jednak niewielki spadek satysfakcji z wikszoci
aspektw ycia. 4. Maleje rozwarstwienie ekonomiczne polskiego
spoeczestwa. Nierwno rozkadu dochodw ekwiwalentnych mierzona
wspczynnikiem Giniego spadaa w ostatnich czterech latach. Warto
tego wspczynnika w marcu 2009 r. wyniosa 0,313, w marcu 2011 r.
0,301, a w marcu 2013 r. 0,299. 5. Poniej granicy skrajnego ubstwa
yo w Polsce w lutym/marcu 2013 r. 5,1 proc. gospodarstw domowych, a
poniej granicy niedostatku 44,7 proc. gospodarstw. Deprywacji
materialnej podlegao w Polsce w lutym/ marcu 2013 r. a 19,7 proc.
gospodarstw domowych, czyli znacznie wicej ni byo ubogich
monetarnie. Ostatecznie za gospodarstwa domowe ubogie uwaane s te,
ktre s jednoczenie ubogie monetarnie oraz ubogie niemonetarnie.
Takie gospodarstwa, zwane ubogimi oczywicie, stanowiy 2,7 proc.
badanej populacji 6. W okresie marzec 2011-marzec 2013 obserwujemy
w Polsce zarwno wzrost zasigu skrajnego ubstwa jak i niedostatku
(odpowiednio o ponad 1 p.p. i o okoo 11 p.p.). Wpyn na to spadek w
badanym okresie wartoci realnych dochodw ekwiwalentnych. 7. Nie
sabnie mobilno finansowa Polakw. W cigu czterech minionych lat
ponad 40 proc. gospodarstw domowych z grupy 1/5 najuboszych
awansowao do grup z wyszymi dochodami i tyle samo z grupy 1/5
najbogatszych spado do grup z niszymi dochodami. Oznacza to, e
struktura polskiego spoeczestwa w wymiarze ekonomicznym jest cigle
jeszcze bardzo sabo skrystalizowana. 8. Pojawiy si niewielkie
oznaki budowy spoeczestwa obywatelskiego. W porwnaniu z
wczeniejszymi badaniami zwikszy si odsetek wolontariuszy (z 20
proc. w 2011 r. do 26 proc. w 2013 r.), wzrosa rwnie nieco wraliwo
na naruszanie dobra wsplnego, ale w dalszym cigu niemal poowa
obywateli jest obojtna na akty naruszania dobra publicznego.
Pogorszyy si jednak opinie na temat demokracji. Nie wzrosy, a nawet
nieco spady niezmiennie niskie od pocztku transformacji i jedne z
najniszych w Europie wskaniki uoglnionego zaufania, aktywnoci
obywatelskiej, pracy na rzecz spoecznoci lokalnej i skonnoci do
zrzeszania si. 9. Wojewdztwami o najwyszej oglnej jakoci ycia byy
maopolskie, pomorskie i opolskie, a o najniszej jakoci ycia
witokrzyskie, lubuskie i warmisko-mazurskie. W ostatnich czterech
latach najbardziej awansoway woj. maopolskie, podkarpackie i
lubelskie, a najbardziej spady w rankingu jakoci ycia woj.
dolnolskie i warmisko-mazurskie. W przekroju wikszych miast
najlepiej yje si mieszkacom Torunia, 2 oznacza p.p. Warszawy,
Poznania i Krakowa, a najgorzej mieszkacom Wocawka, Sosnowca i
Wabrzycha *** 10. redni dochd netto w lutym/marcu 2013 r. wynis w
badanych gospodarstwach w przeliczeniu na osob 1349 z. Jego poziom
w gospodarstwach domowych z prby panelowej w ujciu realnym w
okresie marzec 2009marzec 2013 nie uleg znaczcym zmianom. W
ostatnich dwch latach spad on jednak w ujciu realnym o prawie 5
proc 11. Najniszy miesiczny dochd netto pozwalajcy wedug ocen
badanych gospodarstw domowych na powizanie koca z kocem wynosi w
lutym/marcu 2013 r. 1489 z na jednostk ekwiwalentn. W latach
2009-2013 wzrs on o ponad 10 proc. Aspiracje gospodarstw domowych w
zakresie dochodw minimalnych w ujciu realnym spady jednak w tym
okresie o ponad 2 proc. 12. Najczciej badane gospodarstwa domowe
deklaroway, e przy aktualnym dochodzie wizay koniec z kocem z pewn
trudnoci (ponad 35 proc. gospodarstw), prawie 19 proc. radzio sobie
z trudnoci, a ponad 17 proc. z wielk trudnoci. W ostatnich czterech
latach znaczco spad odsetek gospodarstw domowych wicych koniec z
kocem z wielk trudnoci (o prawie 2 p.p.). 13. W stosunku do roku
2000 niemal o poow spad odsetek gospodarstw deklarujcych, e przy
aktualnym dochodzie wizay koniec z kocem z wielka trudnoci (z 31 do
17 proc.) i rwnie radykalnie wzrs odsetek gospodarstw, ktre radziy
sobie raczej atwo (z 12 do 23 proc.). 14. Gospodarstwa domowe w
lutym/marcu 2013 r. najczciej deklaroway, e w sytuacjach, gdy ich
dochody nie pozwalaj na zaspokojenie biecych potrzeb, ograniczaj
swoje biece potrzeby (prawie 89 proc. gospodarstw ze zbyt maym
dochodem) lub korzystaj z pomocy krewnych (prawie 41 proc.), bd te
zacigaj poyczki (prawie 30 proc.). Tylko w niecaych 18 proc.
gospodarstw znajdujcych si w takiej sytuacji czonek gospodarstwa
podejmuje dodatkow prac. W ostatnich czterech latach relatywnie
najbardziej zwikszy si odsetek gospodarstw domowych, ktre w
sytuacjach gdy ich dochody nie pozwalay na zaspokojenie potrzeb
korzystay z pomocy kocioa lub pomocy opieki spoecznej (po ponad 3
p.p.). Jednoczenie najsilniej spad w tym okresie odsetek
gospodarstw, ktre w takiej sytuacji zacigay poyczki lub bray
kredyty (o prawie 5 p.p.). W latach 2011-2013 najsilniej wzrs
odsetek gospodarstw domowych, ktre w sytuacji gdy ich biece dochody
nie pozwalay na zaspokojenie biecych potrzeb podejmoway inne
dziaania (o ponad 6 p.p.), korzystay z pomocy krewnych oraz
korzystay z pomocy opieki spoecznej (o prawie 3 p.p. dla kadego z
tych typw dziaa). Wzrs take znaczco odsetek gospodarstw domowych, w
ktrych w takiej sytuacji czonek gospodarstwa domowego podejmowa
dodatkow prac (o prawie 2 p.p.). Spady natomiast znaczco odsetki
gospodarstw, ktre zacigay poyczki, kredyty (o ponad 2 p.p.). 15. W
stosunku do roku 2000 znaczco (o 6 p.p.) spad odsetek gospodarstw
deklarujcych, e pienidzy starcza im na najtasze jedzenie, ale nie
na ubranie; wzrs natomiast odsetek gospodarstw, ktrym dziki
oszczdnemu gospodarowaniu starcza na wszystko (o 1 p.p.), i
gospodarstw, ktrym nie tylko starcza na wszystko, ale jeszcze
oszczdzaj (o 8 p.p.).
- 17. Diagnoza Spoeczna 2013 17 16. Odsetek gospodarstw
otrzymujcych pomoc zewntrzn w dowolnej formie wynis 11 proc., a wic
prawie tyle samo co dwa lata temu (10,9 proc.). W stosunku do 2000
r. zmala o 3 p.p. odsetek gospodarstw korzystajcych z pomocy
zewntrznej. Nie wzrs te w stosunku do poziomu z pocztku wieku
odsetek gospodarstw otrzymujcych wszystkie trzy formy pomocy:
finansow otrzymywao 9,1 proc., otrzymuje 8,7 proc., rzeczow
odpowiednio 6,5 i 5,6 proc., w formie usug odpowiednio 3,6 i 3,1
proc. 17. Prawie 33 proc. gospodarstw domowych oceniao w
lutym/marcu 2013 r., e ich sytuacja dochodowa w porwnaniu do
sytuacji sprzed 2 lat pogorszya si, a prawie 56 proc., e nie
zmienia si. Odsetek pesymistycznych ocen zmian by przy tym o okoo 8
p.p. wyszy ni w 2011 r. *** 18. Gospodarstwa domowe oceniay w marcu
2013 r., e najczciej nie byo ich sta w cigu ostatniego roku na
zaspokojenie potrzeb ywnociowych ze wzgldw finansowych w zakresie
ryb i przetworw rybnych (ponad 19 proc. gospodarstw), a nastpnie
wyrobw cukierniczych oraz uywek (odpowiednio ponad 15 proc. i
prawie 15 proc. gospodarstw), misa i drobiu oraz przetworw misnych
i drobiowych (po odpowiednio okoo 12,5 i 11,5 proc. gospodarstw). W
ostatnich czterech latach nastpia poprawa stopnia zaspokojenia
potrzeb gospodarstw domowych we wszystkich grupach artykuw
ywnociowych z wyjtkiem cukru. Natomiast w latach 20112013
obserwujemy spadek trudnoci finansowych w zaspokojeniu potrzeb
ywnociowych gospodarstw domowych z wyjtkiem potrzeb w zakresie
uywek, ryb i przetworw rybnych oraz misa (wzrost odsetka
gospodarstw majcych takie trudnoci wynosi jednak tylko niecay 1
p.p., czyli w granicach bdu). Zdecydowan popraw sytuacji w tym
okresie obserwujemy przede wszystkim w przypadku wyrobw
cukierniczych, owocw i przetworw owocowych oraz warzyw i przetworw
warzywnych (spadek odsetka gospodarstw domowych niemogcych, ze
wzgldw finansowych, zaspokoi swoich potrzeb ywnociowych w tym
zakresie powyej 2 p.p.). 19. W porwnaniu z pocztkiem wieku
najwikszy spadek odsetka gospodarstw, ktrych nie sta na zakup
wystarczajcych iloci artykuw ywnociowych, dotyczy uywek (z 54 do 15
proc.) i ryb oraz przetworw rybnych (z 37 do 19 proc.); take w
odniesieniu do pozostaych artykuw odnotowano wiksze lub mniejsze
spadki w niezaspokojeniu potrzeb. 20. Okoo 63 proc. gospodarstw
uwaao w 2013 r., e zaspokojenie ich potrzeb ywnociowych w porwnaniu
do sytuacji sprzed 2 lat nie zmienio si, okoo 31 proc. odczuo
pogorszenie, a okoo 6 proc. popraw. W stosunku do ocen formuowanych
w marcu 2011 r. nastpi wzrost ocen negatywnych przy jednoczesnym
spadku ocen pozytywnych (o ponad 1 p.p.) tych zmian. *** 21. Spord
wyszczeglnionych w badaniu dbr trwaego uytku najbardziej
powszechnymi byy w lutym/marcu 2013 r. pralka automatyczna i patna
telewizja satelitarna lub kablowa. Pralki automatycznej nie
posiadao niecae 8 proc. badanych gospodarstw, a patnej telewizji
satelitarnej lub kablowej niecae 28 proc. Do dbr trwaego uytku,
ktre gospodarstwa posiaday najrzadziej naleay d motorowa/aglowa
(niecae 1 proc.), elektroniczny czytnik ksiek (niecae 4 proc.) i
dom letniskowy (niecae 5 proc.). W okresie marzec 2009marzec 2013
wyposaenie gospodarstw domowych w wikszo uwzgldnionych w badaniu
dbr trwaego uytku znacznie wzroso. Wyjtkiem s: telefon stacjonarny,
co zwizane jest z coraz powszechniejsz rezygnacj z tego typu
telefonu na rzecz telefonw komrkowych, komputer stacjonarny
wypierany przez komputer przenony i tablet oraz odtwarzacz DVD. W
ostatnich dwch latach take nastpi znaczcy wzrost wyposaenia
gospodarstw domowych w dobra trwaego uytku z wyjtkiem telefonu
stacjonarnego i komputera stacjonarnego, co jest zwizane z
zastpowaniem ich przez telefon mobilny i komputer przenony, a take
odtwarzacza DVD. Najwikszy wzrost odsetka gospodarstw domowych w
zakresie ich wyposaenia w dobra trwaego uytku w tym okresie dotyczy
telewizora LCD lub plazmy oraz komputera przenonego (odpowiednio o
ponad 14 i ponad 9 p.p. 22. W stosunku do pocztku wieku najszybciej
przybywao dostpu do internetu, kuchenek mikrofalowych, komputerw,
pralek automatycznych, nowoczesnych telewizorw, telewizji
satelitarnej lub kablowej, samochodw i zmywarek do naczy. 23. W
lutym/marcu 2013 r. prawie 60 proc. gospodarstw nie posiadao
oszczdnoci. Wrd gospodarstw domowych deklarujcych posiadanie
oszczdnoci wyranie dominuj gospodarstwa o oszczdnociach stanowicych
rwnowano ich od 1-miesicznych do 3-miesicznych dochodw (ponad 31
proc. gospodarstw z oszczdnociami). W okresie marzec 2009marzec
2013 nastpi znaczcy wzrost odsetka gospodarstw domowych
posiadajcych oszczdnoci (o prawie 8 p.p.). W ostatnich dwch latach
take obserwujemy wzrost odsetka gospodarstw domowych posiadajcych
oszczdnoci (o przeszo 3 p.p.). Prawie 67 proc. gospodarstw
posiadajcych w lutym/marcu 2013 r. oszczdnoci miao je w formie
lokat w bankach w zotwkach, a prawie 45 proc. w gotwce. W latach
2009-2013 nastpi znaczcy wzrost odsetka gospodarstw posiadajcych w
oszczdnoci tylko w przypadku oszczdnoci w gotwce (o prawie 8 p.p.).
W ostatnich dwch latach odsetek gospodarstw posiadajcych oszczdnoci
wzrs znaczco take wycznie w grupach gospodarstw majcych oszczdnoci
w gotwce (o 5 p.p.). Spad natomiast znaczco odsetek gospodarstw
domowych posiadajcych oszczdnoci w bankach w z (o ponad 3 p.p.)
oraz w funduszach inwestycyjnych (o prawie 3 p.p.). 24. W stosunku
do 2000 r. o ponad 50 proc. wzrs odsetek gospodarstw posiadajcych
oszczdnoci, niewiele jednak zmienia si wysoko oszczdnoci w relacji
do dochodw. 25. W stosunku do 2000 r. wzrs w grupie gospodarstw
oszczdzajcych odsetek posiadajcych oszczdnoci w gotwce (z 31 do 45
proc.), a zmala tych, ktre miay lokaty w bankach (z 78 do 66
proc.). 26. Gospodarstwa domowe, ktre deklaroway posiadanie
oszczdnoci w lutym/marcu 2013 r., najczciej gromadziy je jako
rezerw na sytuacje losowe (prawie 67 proc. gospodarstw),
zabezpieczenie na staro (pawie 35 proc. gospodarstw) oraz jako
rezerw na biece wydatki konsumpcyjne (prawie 34 proc. gospodarstw).
W ostatnich czterech latach znaczco wzrs odsetek gospodarstw
domowych gromadzcych oszczdnoci jako rezerw na sytuacje losowe (o
prawie 8 p.p.), rehabilitacj (ponad 2 p.p.) oraz jako
zabezpieczenie na staro i jako rezerw na biece wydatki konsumpcyjne
(po o prawie 2 p.p.). W latach 2011-2013 nastpi znaczcy wzrost
oszczdnoci przede wszystkim w przypadku ich gromadzenia jako rezerw
na sytuacje losowe oraz na leczenie (odpowiednio o ponad 8 i o
prawie 5 p.p. 27. W stosunku do 2000 r. zmala odsetek gospodarstw
gromadzcych oszczdnoci jako rezerw na sytuacje losowe (z 79 do 67
proc. oszczdzajcych (ale w 2011 r. byo jeszcze mniej 60 proc.),
jako zabezpieczenie na staro (z 47 do 35 proc.), z przeznaczeniem
na remont domu/mieszkania (z 38 do 26 proc.) i na leczenie (z 45 do
27 proc.). 28. Prawie 37 proc. badanych gospodarstw domowych
deklarowao w lutym/marcu 2013 r. korzystanie z poyczek i
- 18. Diagnoza Spoeczna 2013 18 kredytw. Zaduenie gospodarstw
domowych najczciej wynosio powyej ich rocznych dochodw (zaduenie w
tej wysokoci zgaszao ponad 28 proc. zaduonych gospodarstw). Odsetek
gospodarstw domowych korzystajcych z poyczek i kredytw w okresie
marzec 2009-marzec 2013 znaczco spad (o prawie 8 p.p.). W ostatnich
dwch latach odsetek gospodarstw korzystajcych z kredytw lub poyczek
spad o ponad 4 p.p. Najczciej gospodarstwa domowe przeznaczay na
spat zaduenia w ostatnich trzech miesicach midzy 10 proc. a 20
proc. swoich miesicznych dochodw (ponad 37 proc. zaduonych
gospodarstw), a nastpnie do 10 proc. swoich miesicznych dochodw.
Tylko nieco ponad 3 proc. gospodarstw domowych przeznaczao na ten
cel powyej 50 proc. miesicznych dochodw. 29. rdem zewntrznego
zasilania finansowego dla prawie 88 proc. zaduonych gospodarstw
domowych byy banki, a dla pond 8 proc. porednicy oferujcy kredyty
ratalne. Tylko niecae 6 proc. gospodarstw byo zaduonych u osb
prywatnych. W okresie marzec 2009-marzec 2013 zmniejszy si o prawie
3 p.p. odsetek gospodarstw domowych korzystajcych z kredytw w
bankach przy jednoczesnym wzrocie odsetka korzystajcych z poyczek w
innych instytucjach (o prawie 3 p.p.) i korzystajcych z poyczek u
osb prywatnych (o niecae 2 p.p.). 30. W stosunku do pocztku wieku
rs w grupie gospodarstw zaduonych procent korzystajcych z poyczek
bankowych (z 73 do 92 proc.), a spada odsetek zaduajcych si w
innych instytucjach i u osb prywatnych. 31. Prawie 35 proc.
gospodarstw badanych kredyty i poyczki wykorzystao na sfinansowanie
zakupu dbr trwaego uytku, prawie 31 proc. gospodarstw wykorzystao
poyczki i kredyty na remont domu lub mieszkania, a ponad 23 proc.
gospodarstw przeznaczyo kredyt na zakup domu lub mieszkania. W
okresie marzec 2009marzec 2013 obserwujemy relatywnie najwikszy
wzrost odsetka gospodarstw domowych zacigajcych kredyty z
przeznaczeniem na spat wczeniejszych dugw i zakup domu lub
mieszkania (po ponad 2 p.p.). W ostatnich dwch latach nastpi
znaczcy wzrost odsetka gospodarstw domowych zacigajcych kredyty i
poyczki tylko z przeznaczeniem na zakup domu lub mieszkania (o 3
p.p.) oraz spat wczeniejszych dugw i na leczenie (po ponad 1 p.p.)
32. W minionych 13 latach kredyty i poyczki byy coraz rzadziej
przeznaczane na leczenie, stae opaty i zakup dbr trwaego uytku, a
coraz czciej na zakup domu lub mieszkania. 33. Oceniajc zmiany
swojej zasobnoci materialnej w lutym/marcu 2013 r. w porwnaniu do
sytuacji sprzed dwch lat ponad 53 proc. gospodarstw stwierdzio, e
nie zmienia si, a prawie 38 proc., e ulega pogorszeniu. W stosunku
do cen formuowanych w marcu 2011 r. znaczco spad odsetek
gospodarstw domowych oceniajcych zmiany pozytywnie (o prawie 3
p.p.) przy jednoczesnym wzrocie odsetka gospodarstw oceniajcych te
zmiany negatywnie (o prawie 8 p.p.). *** 34. Prawie 4 proc.
badanych gospodarstw domowych nie zamieszkiwao w lutym/marcu 2013
r. samodzielnie. Odsetek ten wzrs w okresie marzec 2009-marzec 2013
o prawie 2,5 p.p. Natomiast w ostatnich dwch latach nie zmieni si w
sposb istotny. rednia powierzchnia uytkowa mieszkania na 1 osob w
badanych gospodarstwach wynosia w lutym/marcu 2013 r. ponad 31 m2.
W lutym/marcu 2013 r. w stosunku do sytuacji z lutego/marca 2009 r.
nie ulega ona znaczcym zmianom. 35. Spord uwzgldnionych w badaniu
urzdze i instalacji najpowszechniejszy by w mieszkaniach
gospodarstw badanych w lutym/marcu 2013 r. wodocig, ktrego nie
posiadao tylko 2,9 proc. badanych gospodarstw. Jednoczenie
obserwujemy w cigu ostatnich czterech lat wzrost odsetka mieszka
wyposaonych we wszystkie uwzgldnione w badaniu urzdzenia. Naley
take zwrci uwag na wzrost wyposaenia gospodarstw domowych w gaz z
sieci przy jednoczesnym spadku odsetka gospodarstw domowych
korzystajcych z gazu z butli. W ostatnich dwch latach take wzrs
nieznacznie odsetek mieszka wyposaonych w instalacje i urzdzenia,
przy czym w sposb znaczcy w przypadku ciepej wody biecej (o ponad 2
p.p.) oraz ustpu spukiwanego wod biec (o 1 p.p.). 36. Analiza
warunkw mieszkaniowych w latach 2000-2013 w caych prbach pokazuje
spadek odsetka gospodarstw domowych, w ktrych nie ma zasilania wod
z wodocigu (z 5,5 do 2,9 proc.) brakuje ustpu spukiwanego biec wod
(z 11,2 do 3,9 proc.), nie ma azienki z wann lub prysznicem (z 13,8
do 5,3 proc.) i mieszka pozbawionych ciepej wody biecej (z 29,6 do
20,5 proc.) 37. Mieszkania zajmowane przez gospodarstwa domowe w
lutym/marcu 2013 r. najczciej posiaday centralne ogrzewanie
indywidualne lub zbiorowe (po odpowiednio prawie 45 i okoo 42 proc.
gospodarstw). Jednake jeszcze w ponad 12 proc. gospodarstw
mieszkania byy ogrzewane piecami na opa. W cigu ostatnich czterech
lat nastpi znaczcy spadek (o ponad 1 p.p.) odsetka mieszka, w
ktrych stosowane byy piece na opa na rzecz centralnego
ogrzewania.). 38. Ponad 7 proc. gospodarstw domowych zalegao w
lutym/marcu 2013 r. ze staymi opatami za mieszkanie (czynszem), a
prawie 5 proc. z opatami za gaz i energi elektryczn. Odsetek
gospodarstw domowych zalegajcych z opatami za mieszkanie nie uleg
znaczcemu zmniejszeniu w latach 2009-2013, a zalegajcych za gaz i
energi elektryczn nieco wzrs. Spat rat kredytu mieszkaniowego nie
dokonywao w terminie 3,5 proc. gospodarstw domowych. Najczciej
zalegoci gospodarstw domowych w spatach kredytu mieszkaniowego
wystpoway w grupie gospodarstw utrzymujcych si z niezarobkowych rde
(w prawie 17 proc. gospodarstw) oraz w grupie gospodarstw rodzin
niepenych (w prawie 9 proc. gospodarstw). W latach 2009-2013 nastpi
znaczcy wzrost odsetka gospodarstw domowych zalegajcych ze spat
kredytu mieszkaniowego. 39. Zdecydowana wikszo badanych gospodarstw
domowych (ponad 81 proc.) uwaaa, e ich warunki mieszkaniowe w marcu
2013 r. w porwnaniu do sytuacji w marcu 2011 r. nie zmieniy si.
Niecae 8 proc. uznao, e ulegy one pogorszeniu, a ponad 11 proc., e
poprawiy si. W porwnaniu do ocen formuowanych w marcu 2011 zwikszy
si odsetek gospodarstw domowych formuujcych oceny pozytywne (o
ponad 1 p.p.). *** 40. Najwikszym zaufaniem spord instytucji
publicznych cieszy si Narodowy Bank Polski i policja. 41. Drug pod
wzgldem zaufania instytucj finansow s banki komercyjne. ZUS Polacy
darz wikszym zaufaniem ni OFE. *** 42. W 2013 r. w porwnaniu z 2011
r. dostp dzieci w wieku 0-6 lat do opieki instytucjonalnej zwikszy
si we wszystkich klasach miejscowoci zamieszkania, szczeglnie w
miastach rednich i maych (od 200 tys. do 500 tys. i od 100 tys. do
200 tys. oraz poniej 20 tys.). 43. Wystpuje mae zrnicowanie
terytorialne dostpu do ksztacenia si wrd dzieci i modziey w wieku
7-19 lat.
- 19. Diagnoza Spoeczna 2013 19 44. Oglny spadek odsetka osb w
wieku 20-24 lat kontynuujcych nauk w miastach najmniejszych poniej
20 tys. mieszkacw i na wsiach oraz wzrost aktywnoci edukacyjnej
mieszkacw miast rednich i duych powyej 100 tys. mieszkacw
przyczynia si do zwikszenia i tak ju znacznych rnic przestrzennych
w korzystaniu z usug edukacyjnych, odwrotnie do zmiany
zaobserwowanej w 2011r. 45. W 2013 r. kobiety w wieku 20-24 lata
zamieszkae w miastach w wikszym stopniu ni w 2011 r. korzystay z
usug edukacyjnych w przeciwiestwie do mieszkanek wsi, co zwikszyo
zrnicowanie terytorialne w zakresie korzystania z usug edukacyjnych
dla kobiet. Odsetek mczyzn zamieszkujcych miasta i korzystajcych z
usug edukacyjnych w trybie szkolnym i pozaszkolnym zmala w stosunku
do 2011 r. 46. Oglny spadek udziau korzystajcych z usug
edukacyjnych wrd osb w wieku 25-29 lat wynika przede wszystkim z
pogorszenia wskanikw dotyczcych miast powyej 200 tys. mieszkacw,
natomiast w pozostaych typach miast zanotowano niewielki wzrost, co
stanowi odwrcenie tendencji zaobserwowanej w 2011 r. Rnice
terytorialne aktywnoci edukacyjnej w tej grupie wieku utrzymay si,
szczeglnie w ujciu miasto-wie, zmieniy si natomiast wzajemne
relacje midzy wskanikami dla miast na niekorzy miast najwikszych.
47. W 2013 r. zarwno kobiety, jak i mczyni w wieku 2529 lat
rzadziej ni w poprzednich trzech rundach badania korzystali z usug
edukacyjnych. Utrzymaa si luka niekorzystna dla mczyzn. Wrd kobiet
zaobserwowano kontynuacj wzrostu dysproporcji terytorialnych. Dla
mczyzn dysproporcje miasto-wie s take due, cho mniejsze ni dla
kobiet oraz mniejsze ni w poprzedniej rundzie badania.
Niekorzystnie wyrniaj si miasta najwiksze i najmniejsze dla mczyzn
oraz miasta rednie dla kobiet. 48. Poziom aktywnoci edukacyjnej osb
w wieku 30-39 lat wci pozostaje bardzo niski pomimo niewielkiej
poprawy. Utrzymuje si brak skonnoci do korzystania z usug
edukacyjnych osb w wieku powyej 39 lat. 49. Nadal proces
doskonalenia kwalifikacji osb dorosych jest selektywny z wzgldu na
wiek, pe, miejsce zamieszkania, wyksztacenie oraz status na rynku
pracy. *** 50. Kapita ludzki Polakw wzrasta systematycznie i
znaczco. W roku 2007 wskanik tego zasobu by na poziomie 41,72, w
roku 2009 wynis 43,67, w roku 2011 osign 45,13 za w roku 2013
45,68. 51. Kapita ludzki maleje wraz z wiekiem najwyszym poziomem
tego zasobu charakteryzuj si osoby w wieku 15-34 lata, za najniszym
osoby w wieku 45 lat i wicej. Z czasem wzrasta rnica midzy osobami
w wieku niemobilnym oraz osobami w wieku 35-44 lat, ktre zmniejszyy
swj dystans do osb najmodszych. Uwzgldnienie pci pokazuje, e we
wszystkich rundach badania poczwszy od roku 2007 wrd osb w wieku
15-34 lata i 35-44 lata to kobiety charakteryzoway si wyszym
poziomem kapitau ludzkiego, natomiast wrd osb w wieku 45 lat i
wicej byli to mczyni. Wyszy poziom kapitau ludzkiego kobiet w wieku
15-44 lata jest zapewne konsekwencj wikszej liczby lat spdzonych
przez nie na nauce formalnej oraz wikszego wskanika skolaryzacji na
poziomie uniwersyteckim. Wyszy poziom kapitau ludzkiego mczyzn w
wieku 45 lat i wicej w porwnaniu do kobiet moe wynika zarwno z
niekorzystnych dla kobiet rnic wyksztacenia w starszych grupach
wieku jak i z tego, e kobiety wczeniej ni mczyni wycofuj si z rynku
pracy; trac wic relatywnie wczeniej kontakt z innowacjami,
korzystanie z ktrych najczciej wymusza rynek pracy. 52. Utrzymuje
si wzorzec wyposaenia w kapita ludzki wedug klasy miejscowoci
zamieszkania - maleje wyranie wraz ze zmniejszaniem si wielkoci
miejscowoci. Najlepiej wyposaeni w kapita ludzki s mieszkacy
najwikszych miast, za najsabiej mieszkacy wsi, cho relatywnie to
oni wykazywali najwiksz popraw poziomu kapitau w latach 2007-2013.
Tendencja wzrostowa dotyczy take mieszkacw innych klas miejscowoci.
53. Osoby aktywne zawodowo s lepiej wyposaone w kapita ludzki ni
osoby bierne zawodowo, przy czym wrd osb aktywnych zawodowo wyszy
kapita ludzki maj osoby pracujce. Zwikszy si dystans midzy osobami
aktywnymi oraz biernymi zawodowo. Aktywno zawodowa sprzyja
podtrzymywaniu poziomu kapitau ludzkiego, a take zdobywaniu nowych
umiejtnoci. Pozostawanie poza rynkiem pracy prowadzi na og do
stopniowej deprecjacji posiadanych kwalifikacji i umiejtnoci oraz
przyczynia si do obnienia kapitau, co z kolei moe by przeszkod w
wyjciu z biernoci zawodowej. 54. Wrd osb pracujcych i bezrobotnych
kobiety maj wyszy poziom kapitau ludzkiego, natomiast wrd biernych
zawodowo mczyni. 55. Utrzymuj si cztery odrbne grupy osb wyrnione
ze wzgldu na status na rynku pracy i poziom kapitau ludzkiego.
Uporzdkowanie wedug malejcych wartoci miernika pokazuje, e najwyszy
poziom kapitau charakteryzuje studentw, drug grup tworz pracownicy
sektora publicznego, prywatni przedsibiorcy oraz pracownicy sektora
prywatnego (w takiej kolejnoci poziomu kapitau), kolejn grup o
znacznie mniejszym poziomie kapitau stanowi bezrobotni oraz inni
bierni zawodowo, za emeryci i rencici oraz rolnicy tworz grup
najsabiej wyposaon w ten zasb. Relatywna poprawa poziomu kapitau
dotyczy przede wszystkim bezrobotnych i innych biernych zawodowo, a
nastpnie cho znacznie sabsza rolnikw. *** 56. Zdecydowana wikszo
gospodarstw domowych chciaa w lutym/marcu 2013 r., aby ich dzieci
ukoczyy szko wysz na poziomie magisterskim (ponad 70 proc.).
Natomiast prawie 18 proc. gospodarstw uwaao za wystarczajcy poziom
wyksztacenia dla ich dzieci ukoczenie technikum lub liceum
zawodowego, a prawie 13 proc. szkoy wyszej zawodowej (licencjat).
57. Najczciej gospodarstwa domowe byy zmuszane ze wzgldw
finansowych w roku szkolnym 2012/2013 do rezygnacji z zaj
dodatkowych i korepetycji dla dziecka (odpowiednio ponad 15 i ponad
12 proc. gospodarstw). Najrzadziej dochodzio do zmiany szkoy na
wymagajc mniejszych opat (w okoo 1,4 proc. gospodarstw z dziemi w
odpowiednim wieku). W latach 2009-2013 obserwujemy znaczcy wzrost
rezygnacji z przyczyn finansowych tylko w zakresie podejmowania zaj
dodatkowych (o ponad 1 p.p.). W ostatnich dwch latach nie nastpiy
istotne zmiany w czstotliwoci rezygnacji i ogranicze gospodarstw
domowych w obszarze ksztacenia dzieci. 58. Ponad 78 proc.
gospodarstw domowych uwaao w lutym/marcu 2013 r., e poziom
zaspokojenia ich potrzeb zwizanych z ksztaceniem dzieci w porwnaniu
do sytuacji sprzed dwch lat nie zmieni si, ponad 16 proc. odczuo
pogorszenie, a ponad 5 proc. popraw. W stosunku do 2011 r. nie
zmieniy si znaczco oceny gospodarstw domowych odnonie zmian w
poziomie zaspokojenia edukacyjnych.
- 20. Diagnoza Spoeczna 2013 20 *** 59. 17 proc. badanych
gospodarstw domowych deklarowao w marcu 2013 r., e musiao z powodw
finansowych zrezygnowa w cigu ostatniego roku z wyjcia do teatru,
opery, operetki, filharmonii i na koncert, 20 proc. z wyjcia do
kina, a ponad 17 proc. ze zwiedzenia muzeum lub wystawy. W 2013 r.
w porwnaniu z 2007 r. skala trudnoci finansowych gospodarstw
domowych w korzystaniu z wybranych form uczestnictwa w kulturze
znaczco zmniejszya si, ale nie zmieni si w zasadzie odsetek
gospodarstw niezainteresowanych tymi formami uczestniczenia w
kulturze (od do ok. 40 proc.). 60. Prawie 18 proc. badanych
gospodarstw zostao zmuszonych w ostatnim roku do rezygnacji ze
wzgldw finansowych z zakupu ksiki, a 17 proc. z zakupu prasy. W
porwnaniu z 2007 r. s to wielkoci znacznie mniejsze, ale na tym
samym poziomie pozostay odsetki gospodarstw domowych
niezainteresowanych zakupem ksiek (od 13 do 18 proc.) lub prasy (od
6,5 do 7,5 proc.). 61. W co szstym gospodarstwie domowym jest
instrument muzyczny, ale w ponad z nich nikt z domownikw na nim nie
gra. 62. Zaledwie 40 proc. gospodarstw domowych zakupio w minionym
roku ksiki, inne ni podrczniki i instrukcje, w formie papierowej
lub elektronicznej (przecitnie 9). 63. W 2013 r. ponad 13 proc.
gospodarstw domowych d