Post on 18-Jan-2021
tuÎ-bryΤ £l« 2015-2016
Áw¥g«r§fŸ.
“mŠrhik <if m¿ñ¡f« Ϫeh‹F«
vŠrhik ntªj®¡(F) Ïašò”
(FwŸ 382)
bghUshjhu ts®¢Á
� 2012-2013 M« M©L¡fhd
khãy¤Â‹ bkh¤j c‰g¤Â k¥Ë ts®¢Á
Åj«, 3.39 rjÅj«. 2014-2015 M«
M©o‰fhd khãy¤Â‹ bkh¤j c‰g¤Â
k¥Ë ts®¢Á Åj« 7.25 rjÅjkhf
kÂ¥Ãl¥g£oU¡»wJ v‹gijÍ« ϧF
F¿¥Ãl éU«ò»nw‹. Ïit mid¤J«
2004-2005 M« M©L mo¥gil éiyæš
fz¡»l¥g£l ts®¢Á Åj§fŸ MF«. 2014-
2015 M« M©o‰fhd bghUshjhu
MŒt¿¡if, 2011-2012 M« M©L mo¥gil
éiyæš òÂa kÂ¥Õ£L¤ bjhliu
mo¥gilahf¡ bfh©L, 2015-2016 M«
M©o‰fhd eh£o‹ bkh¤j njÁa
c‰g¤Âæ‹ ts®¢Á Åj« 8 Kjš 8.5 rjÅjkhf
ÏU¡F«
v‹W fâ¤JŸsJ. Ïj‹ mo¥gilæš ekJ
khãy¤Â‹
bkh¤j c‰g¤Â kÂ¥ò ts®¢Á 2015-2016 M«
M©oš
9 rjÅj¤Â‰F« TLjyhf ÏU¡F« v‹W
v®gh®¡f¥gL»wJ.
gÂdh‹fhtJ ã Miza«
� gÂdh‹fhtJ ãÂ
Miza¤Â‹ gçªJiufis k¤Âa muR
V‰W¡bfh©LŸsJ. k¤Âa muÁ‹ tç
tUthæš khãy§fS¡F tH§f¥gL«
ãÂ¥g»®Î msit
32 rjÅj¤ÂèUªJ 42 rjÅjkhf ca®¤Â
tH§»ÍŸsij eh« tunt‰»nwh«. våD«,
k¤Âa muÁ‹ bkh¤j tç tUthæš
khãy§fS¡F tH§f¥gL« bkh¤j ãÂæ‹
mséš vªj kh‰wK« Ïšiy. 2011-2012 M«
M©oš 53 rjÅjkhf ÏUªj Ϫj ãÂasÎ
j‰nghJ 49 rjÅjkhf FiwªJŸsJ. k¤Âa
muÁ‹ ãÂãiy m¿¡ifÍ« Ïu©L éjkhd
elto¡iffshš ÏJ
49 rjÅj¤ij¡ Tl v£l Koahjgo
brŒJŸsJ. Kjyhtjhf, brh¤Jtç ngh‹w
tçfis, khãy§fS¡F g»®ªjë¡f¤
njitæšyhj nkštç (cess) k‰W«
jynkštçahf (surcharge) kh‰¿ÍŸsJ.
Ïu©lhtjhf, khãy§fŸ _ykhf
ãiwnt‰w¥gL« k¤Âa¤ £l§fS¡fhd
ãÂia k¤Âa ãÂãiy m¿¡if fârkhf¡
Fiw¤JŸsJ. fhtšJiwia
eÅdkakh¡F« £l«, R‰Wyh f£lik¥ò
nk«ghL, Cuh£ÁfŸ tèik¥gL¤Jjš £l«,
ÉgL¤j¥g£l gFÂfS¡fhd khåa ãÂ
k‰W« czÎ gj¥gL¤Jtj‰fhd njÁa¤
£l« cŸë£l 8 k¤Âa muÁ‹ £l§fŸ
ifél¥g£LŸsd. ‘tH¡fkhd k¤Âa cjé’
(Normal Central Assistance) ‘khãy¤
£l§fS¡fhd Áw¥ò k¤Âa cjé’
M»aitÍ« tU§fhy¤Âš »il¡fhJ.
Ïjdhš 2014-2015 M« M©o‰fhd
xJ¡ÑLfë‹ mo¥gilæš, ekJ khãy¤Â‰F
tUl¤Â‰F %ghŒ 1,137 nfho msé‰F
tUthŒ tuéš ÏH¥ò V‰gL«. nkY«,
khãy§fŸ ÏJtiu bg‰Wtªj Foir¥ gFÂ
nk«ghL, ghu«gça Ú®ãiyfis¥ ghJfh¤jš,
flnyhu¥ ghJfh¥ò, gH«bgU« f£ll§fis
òJ¥Ã¤jš M»at‰¿‰fhd khåa« ngh‹w
khãy§fë‹ F¿¥Ã£l njit¡fhd khåa
ãÂÍjéfS« (State Specific Grants)
2
rhiyfis¥ guhkç¥gj‰fhd khåa§fS«
ã Miza¤Â‹ gçªJiuia V‰W
ãW¤j¥g£LŸsd. nk‰T¿a £l§fS¡fhf
flªj
ã Miza¤Â‹ Iªjh©L¡ fhy¤Âš 4,669
nfho %ghŒ ãÂia ekJ khãy« bg‰wJ
F¿¥Ãl¤j¡fJ. ÏJ jéu njÁa ntsh©
ts®¢Á¤ £l«, ãiy¡f¤j¡f
ntsh©ik¡fhd ts®¢Á¤ £l«, njÁa
Cuf¡ FoÚ®¤ £l«, njÁa Rfhjhu¤ £l«,
njÁa ef®¥òu thœthjhu¤ £l« cŸë£l
k¤Âa murhš brašgL¤j¥gL« 24
£l§fS¡fhd ã xJ¡ÑL flªj 2014-2015
M« M©il él tU« 2015-2016 M«
ãÂah©oš 21,116 nfho %ghŒ msé‰F
Fiw¡f¥g£LŸsJ. Ϥ£l§fS¡fhd ãÂ¥
g§Ñ£L Kiwæš kh‰w¤ij¡ bfh©Ltu
k¤Âa muR KidªÂU¥gjhš, khãy§fŸ
TLjš ã¢Rikia V‰f nt©oa f£lha
ãiy V‰g£LŸsJ.
� g»®ªjë¡f¤j¡f bghJthd
tç¤ bjhF¥ÃèUªJ jäœeh£o‰F¡
»il¤Jtªj ãÂ¥ g»®it 4.969
rjÅj¤ÂèUªJ 4.023 rjÅjkhfΫ nrit
tç¤ bjhF¥ÃèUªJ »il¤J tªj g§fhd
5.047 rjÅj¤ij 4.104 rjÅjkhfΫ bgUksÎ
Fiw¤ÂU¥gj‹ _y«, gÂdh‹fhtJ ãÂ
Miza« jäœeh£o‰F bgU« mÚÂia
ÏiH¤JŸsJ. ãahakhd k‰W« K‰ngh¡fhd
msÎnfhšfis gÂdh‹fhtJ ã Miza«
Ëg‰whjJ k£Lk‹¿ ã®thf¤ Âw‹, ãÂ
nkyh©ik¤ Âw‹ ngh‹w msÎnfhšfisÍ«
KGikahf¥ òw¡fâ¤JŸsjhš, Áwªj ãÂ
nkyh©ik têKiwfis tGthJ Ëg‰¿
Áw¥ghd M£Á eilbgW« jäœeh£il¥
ngh‹w khãy§fS¡F bgU« ÏH¥ò
V‰g£LŸsJ. nkY«, bkh¤j gu¥gsÎ, jåeg®
tUkhd Ïilbtë M»at‰¿‰F¡
bfhL¡f¥g£l mÂfkhd K¡»a¤Jt«, bkh¤j
gRik¥ gu¥Ã‹ msÎ ngh‹w bghU¤j«
Ïšyhj msÎnfhšfis¥ òF¤ÂaJ ngh‹w
elto¡iffŸ jäœeh£o‰F ghjfkhf
mikªJé£ld. bghUshjhu ts®¢Áia
Jçj¥gL¤Jtj‰fhf, btë¢rªijæš mÂf¡
fl‹ Âu£oÍ«,
tç éÂ¥gj‹ _y« tUthia mÂfkhf¥
bgU¡»Í« ã KjÄL brŒa Kidªj
jäœeh£il¥ ngh‹w khãy§fë‹ ey‹fis¥
ghJfh¡f ã Miza« jt¿é£lJ. tçfŸ
_y« ã Âu£L« mÂfhu« k¤Âa muÁlnk
mÂf« FéªJŸs ãiyæš, ca® bghUshjhu
ts®¢Áia v£L« khãy§fŸ, j«Kila
brhªj tUthæid k£Lnk e«Ã Ïa§»l
nt©L« v‹gJ jtwhd fU¤jhF«. khãy
muR vL¡F« Ka‰Áfë‹ fhuzkhf V‰gL«
ca® bghUshjhu ts®¢Áæ‹ _y« »il¡F«
mÂf tç tUthŒ, F¿¥ghf, tUkhd tç,
R§f¤Ô®it, k¤Âa Ma¤Ô®it, ãWtd§fŸ
Ûjhd tç k‰W« nrit tçfŸ M»at‰¿‹
ga‹fŸ mid¤J« k¤Âa muR¡nf
»il¡F« ãiyæš, khãy murhš é‰gid
tçæ‹ gaid k£Lnk bgw ÏaY«. Ïjdhš,
jäœeh£il¥ ngh‹w khãy§fŸ bgU«
tUthŒ ÏH¥ig v®bfhŸtJl‹, j§fë‹
eilKiw ã®thf¤ njitfS¡F¡Tl
v‹bw‹W« k¤Âa muÁid¢ rh®ªnj ÏU¡f
nt©oa f£lha ãiy V‰gL«. k¤Âa muR
K‹it¡F« Ϥjifa T£LwÎ T£lh£Á¤
3
j¤Jt«, khãy§fS«, k¤Âa muR« rk¢Óu‰w
tUthŒ Mjhu§fis¡ bfh©LŸs ãiyæš
mt‰iw rkkhd g§Fjhu®fshf¡ fUJtJ
éa¥ig më¡»wJ. vdnt, tUthŒ¥
g‰wh¡Fiwahš m¤jifa khãy§fŸ
bghUshjhu Åœ¢Áia¢ rªÂ¥gij¤
j鮡fΫ, bghUshjhu ts®¢Áia¤
bjhl®ªJ milaΫ k¤Âa muR neuo tç
tUthia k£L« jdJ mÂfhu tu«Ãš
it¤J¡bfh©L k‰w mid¤J kiwKf tç
tUthæidÍ« khãy§fS¡nf tH§»l
nt©oa fhy« fåªJé£lJ v‹nw
fUJ»nw‹.
M©L¤ £l«
� g‹åbu©lhtJ Iªjh©L¤
(2012-2017) £l¤Â‰F jäœeh£o‰fhd £l
Ïy¡F 2.11 y£r« nfho %ghŒ msthf
ã®zæ¡f¥g£lš, 2014-2015 M«
M©Ltiu
1,16,933 nfho %ghŒ msÎ vŒj¥g£LŸsJ.
2014-2015 M« M©L Kjš k¤Âa muR
brašgL¤J« 66 £l§fS¡fhd k¤Âa
muÁ‹ g§F¤ bjhifia khãy muÁ‹
_ykhf më¡»wJ. Ϫj Kiwæš, V‰fdnt
brŒa¥g£l xJ¡Ñlhd 42,185 nfho
%ghæèUªJ 50,660 nfho %ghahf el¥ò
M©o‹ £l xJ¡ÑL ca®¤j¥g£lJ.
2015-2016 M« M©o‰fhd khãy¤ £l
xJ¡ÑL 55,100 nfho %ghahf nkY«
ca®¤j¥gL«.
� tUthŒ, ntiythŒ¥ò, tWik,
k¡fŸ ey‹, fšé k‰W« ghèd ntWghL
M»a msÎnfhšfë‹ mo¥gilæš,
khãy¤Â‹ gšntW gFÂfS¡»ilna
fhz¥gL« V‰w¤jhœÎfis ngh¡F« éjkhf,
‘khãy rk¢Ó® ts®¢Á ãÂ’ v‹w xU òÂa
£l¤ij Ϫj muR bjhl§»aJ.
M©LnjhW« 100 nfho %ghŒ ã xJ¡ÑL
brŒa¥g£L, K¡»a fhuâfëš fhz¥gL«
F¿¥Ã£l Ïilbtëfis¡ Fiw¡F«
neh¡f¤njhL, òÂa £l§fis cUth¡»¢
brašgL¤Âl ÏJ têtF¤JŸsJ. khãy
rk¢Ó® ts®¢Á ãÂæ‹ Ñœ, ÏJtiu 181.53
nfho %ghŒ kÂ¥Õ£oš jäœeh£oYŸs 24
kht£l§fëš cŸs 105 Ëj§»a
t£lhu§fëš, 322 £l§fis¢ brašgL¤j
khãy¤ £l¡ FG x¥òjš tH§»ÍŸsJ.
2015-2016 M« M©oY« 100 nfho %ghŒ ãÂ
xJ¡Ñ£oš Ϥ£l« bjhl®ªJ
brašgL¤j¥gL«. ts®¢Áæš Ã‹j§»ÍŸs
mçaÿ®, bgu«gÿ®, jUkòç k‰W«
»UZz»ç kht£l§fë‹ ÛJ Ϫj òÂa
Áw¥ò¤ £l¤Â‹ _y« jå¡ftd«
brY¤j¥gL«. 2015-2016 M« M©o‰fhd
k¤Âa muÁ‹ ãÂãiy m¿¡ifæš
kiy¥gF nk«gh£L¤ £l« k‰W« nk‰F¤
bjhl®¢Ákiy nk«gh£L¤ £l« M»a
£l§fŸ ifél¥gLtjhf k¤Âa muR
m¿é¤JŸsJ. vdnt, ÏlJrhç Ôéuthj«
CLUt thŒ¥òŸs gFÂfŸ cŸë£l kiy¥
gFÂfS¡F Áw¥ò¡ ftd« më¡F«
tifæš, 75 nfho %ghŒ ã xJ¡Ñ£oš xU
Áw¥ò¥ gF nk«gh£L¤ £l« Ϫj murhš
bjhl§f¥gL«.
tWik xê¥ò
4
� g‹Kf¤j‹ikÍila
tWikia¥ ngh¡»l éçthd X® mQFKiw
njit. Ϥjifa mQFKiwia cŸsl¡»a
òJikahd têKiwfis¡ bfh©l
òJthœÎ¤ £l« cyf t§»æ‹ cjéÍl‹
2005 M« M©L bjhl§f¥g£lJ. j‰nghJ
Ϫj¤ £l« 26 kht£l§fëš cŸs 120
t£lhu§fëš 4,174 »uhk Cuh£Áfëš
brašgL¤j¥g£L tU»wJ. 1,667 nfho %ghŒ
bkh¤j ã xJ¡Ñ£oš brašgL¤j¥gL«
Ϥ£l¤Â‹Ñœ, ÏJtiu 1.64 Ïy£r« kh‰W¤
ÂwdhëfŸ c£gl, bkh¤j«
9.63 Ïy£r« FL«g§fŸ gadilÍ« tifæš,
1,436 nfho %ghŒ ga‹gL¤j¥g£LŸsJ.
Ϥ£l¤Â‹ Ñœ Ϫj M©L
3.27 Ïy£r« ÏisP®fŸ ntiy thŒ¥Ã‰F
V‰w Âw‹ gæ‰Áia bg‰WŸsh®fŸ. Cuh£Á
mséyhd T£lik¥òfS¡F thœthjhu ãÂ
cjéahf 2014-2015 M« M©Ltiu 369 nfho
%ghŒ éLé¡f¥g£LŸsJ. 2015-2016 M«
M©L tuÎ-bryΤ £l¤Âš
Ϥ£l¤Â‰fhf 255.04 nfho %ghŒ xJ¡ÑL
brŒa¥g£LŸsJ.
� Ïnj ngh‹w
mQFKiwnahL khãy¤ÂYŸs k‰w
t£lhu§fëš njÁa Cuf thœthjhu Ïa¡f«
k‰W« njÁa Cuf thœthjhu¤ £l«
M»at‰iw cŸsl¡»a jäœehL khãy Cuf
thœthjhu Ïa¡f« 2012-2013 M« M©L
Kjš, go¥goahf brašgL¤ÂL« tifæš
bjhl§f¥g£lJ. Kj‰f£lkhf
60 t£lhu§fëY«, Ïu©lh« f£lkhf 110
t£lhu§fëY«, _‹wh« f£lkhf 95
t£lhu§fëY« Ϥ£l« brašgL¤j¥gl
cŸsJ. »uhk¥òw tWikia éiuéš
xê¤ÂL« tifæš Ïªj muR khãy¤ÂYŸs
mid¤J t£lhu§fëY«, jF thŒªj
FL«g§fis¡ f©l¿Í« gâæid 2015-
2016 M« M©L¡FŸ Ko¤J, Ϥ£l«
brašgL¤j¥g£LtU« Kj‰f£l
t£lhu§fëš gæ‰Á k‰W« thœthjhu¤ £l¡
TWfis eilKiw¥gL¤Jtij
Ôéu¥gL¤Jtj‰fhd cça Ka‰ÁfŸ
vL¡f¥g£L tU»‹wd. 2015-2016 M«
M©o‰fhd tuÎ-bryΤ £l¤Âš 250.36
nfho %ghŒ Ϥ£l¤Â‰fhf
xJ¡f¥g£LŸsJ.
� Foir¥ gFÂfŸ ngh‹w
Á¡fyhd Ãu¢Áidfë‹ fhuzkhf »uhk¥òw
tWikia¡ fh£oY« ef®¥òu tWikia
v®bfhŸtJ xU fodkhd rthyhf cŸsJ.
ef®¥òu tWikia v®bfhŸs Ϫj muR
2012-2013 M« M©L jäœehL ef®¥òu
thœthjhu Ïa¡f« v‹w xU KGikahd
£l¤ij¤ bjhl§»aJ. mnj ntisæš
Kªija Rt®z b#aªÂ ef®¥òu
ntiythŒ¥ò¤ £l¤Â‰F¥ gÂyhf, njÁa
ef®¥òu thœthjhu Ïa¡f« v‹w òÂa
£l¤ij k¤Âa muR 2014-2015 M« M©oš
m¿é¤jJ. ng%uh£ÁfS¡F«, xU
Ïy£r¤Â‰F« Fiwthd k¡fŸbjhif cŸs
efuh£ÁfS¡F« Ï¥òÂa £l«
éçÎgL¤j¥glhjjhš, tWik xê¥ò¤
£l§fis khãy« KGtJ« Áw¥ghf¢
brašgL¤ÂL« tifæš njÁa ef®¥òu
thœthjhu Ïa¡f¤Â‹ _y« »il¡F«
ãÂia jäœehL ef®¥òu thœthjhu Ïa¡f
5
ãÂnahL xU§»iz¤J, tWik xê¥ò¤
£l§fis khãy¤Â‹ mid¤J¥
gFÂfëY« brašgL¤Âl Ϫj muR KoÎ
brŒJŸsJ. 2015-2016 M« M©o‰fhd
tuÎ-bryΤ £l¤Âš njÁa ef®¥òu
thœthjhu¤ £l¤Â‰fhf 250 nfho %ghÍ«,
jäœehL ef®¥òu thœthjhu¤ £l¤Â‰fhf
107 nfho %ghÍ« xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsd.
Ïit jéu, midtU« ga‹bgw¤j¡f
tifæš Å£LtrÂfis V‰gL¤jΫ, fšé,
Rfhjhu« ngh‹w gâfS¡F« njitahd ãÂ
mªjªj JiwfS¡F më¡f¥gL« xJ¡Ñ£o‹
_y« nk‰bfhŸs¥gL«.
ã®thf MSik
� ã®thf¤ij nk«gL¤jΫ
muR rh®ªj nritfis Âw«gl më¤ÂlΫ
Ϫj muR gy Óça Ka‰Áfis vL¤JŸsJ.
khãybk§F« mik¡f¥g£LŸs bghJ¢nrit
ika§fŸ _ykhf, muR rh®ªj bghJ
nritfŸ éiuthfΫ, vëjhfΫ,
midtiuÍ« br‹W miltJl‹, muR
ã®thf¤Â‹ ÂwD« nk«g£L, mj‹
btë¥gil¤ j‹ikÍ« mÂfç¤JŸsJ.
Foik¥bghUŸ tH§fšJiw, fhtšJiw,
fUñy¤Jiw, tâftç¤Jiw k‰W«
g¤Âu¥gÂΤJiw M»at‰iw KGikahf
fâåkakh¡F« £l§fS¡fhd gâfŸ
Áw¥ghf eilbg‰W tU»‹wd. Ϫj muÁ‹
òJikahd Ka‰Áahf bjhl§f¥g£l m«kh
£l«, muR ã®thf¤ij neuoahf
k¡fëilna bfh©L nr®¡»wJ.
khãy¤ÂYŸs mid¤J »uhk§fëY«
Ϥ£l« eilKiw¥gL¤j¥g£L bkh¤j«
43.90 Ïy£r« kD¡fS¡F¤ ԮΠfhz¥g£L¥
gšntW ey¤Â£l§fŸ _y« cça ga‹fŸ
më¡f¥g£LŸsd. njÁa k¡fŸbjhif
gÂtf¤ £l¤Â‹ Ñœ (National Population
Registry),
Mjh® v© Ïiz¥òl‹ Toa Fok¡fŸ
juÎfë‹ gÂÎ rjÅj« eh£onyna
jäœeh£ošjh‹ mÂf« v‹gJ
F¿¥Ãl¤j¡fJ. njÁa k¡fŸbjhif¥
gÂtf¤ juÎfis¡ bfh©L, khãy
FoæU¥ngh® jftš bjhF¥ò ika« (State
Resident Data Hub) x‹W cUth¡f¥g£L
tU»wJ. mjid gšntW muR ey¤Â£l¥
gadhëfë‹ jftš bjhF¥nghL
xU§»iz¥gj‹ _y«, c©ikahd
gadhëfis vëš f©l¿aΫ,
ã éuakhtij¥ bgUksÎ jL¡fΫ ÏaY«.
gadhëfS¡F cjé¤ bjhifia neuoahf
tH§F« £l¤ij k¤Âa muR bjhl§Ftj‰F
K‹dnu, r_f¥ ghJfh¥ò¤ £l XŒñÂa«,
fšé cjé¤bjhif, ÂUkz ãÂÍjé
M»at‰iw gadhëfë‹ t§»¡ fz¡FfŸ
_y« neuoahf më¡F« £l¤ij Ϫj muR
m¿Kf« brŒjJ F¿¥Ãl¤j¡fJ.
� bjhiyneh¡F¤ £l« 2023-
š F¿¥Ã£LŸsthW, òJikahd Ka‰Áfis
C¡Fé¤Âl ekJ muR M®t¤Jl‹
KidªJŸsJ. mj‹ Kj‰goahf, jäœehL
òJik Ka‰ÁfŸ
(Tamil Nadu Innovation Initiatives) v‹w
òÂa £l¤Âid M©o‰F 150 nfho %ghŒ
ã xJ¡Ñ£oš, khãy £l¡FG
cUth¡»ÍŸsJ. Kj‰f£lkhf 84.85 nfho
6
%ghŒ kÂ¥Õ£oš
32 £l§fS¡F x¥òjš tH§f¥g£LŸsJ.
bghUshjhu« k‰W« òŸëæaš Jiw,
jäœehL ä‹ MSik KfikÍl‹ ÏizªJ,
juÎ MŒÎ ika« (Data Analytics Unit)
x‹iw Ϫj muR V‰gL¤J«. muÁl«
FéªJŸs òŸë égu§fŸ ãfœfhy
mo¥gilæš MŒÎ brŒa¥g£L, k¡fS¡F
nritfis Áw¥ghf bfh©L bršY«
neh¡Fl‹ muÁ‹ bfhŸiffis m›t¥nghJ
nk«gL¤Jtj‰fhd thŒ¥ò Ïj‹_ykhf
V‰gL«. Ϥjifa ika¤ij V‰gL¤J« Kjš
khãy« jäœehL v‹gJ F¿¥Ãl¤j¡fJ.
r£l« xG§F
� khãy¤Âš r£l« xG§ifÍ«
kj ešèz¡f¤ijÍ« jäHf fhtšJiw
Áw¥ghf ng⥠ghJfh¤J tU»wJ.
njrénuhj, Ãçéidthj r¡Âfë‹
rthšfis¢ rªÂ¡f v¥nghJ« éê¥òz®Îl‹
brayh‰¿ tU»wJ. nghÂa ã xJ¡ÑL,
eÅd¡ fUéfŸ k‰W« nk«g£l gæ‰Á
M»at‰iw më¤J, ekJ fhtšJiw¡F Ϫj
muR äFªj K¡»a¤Jt¤ij tH§» tU»wJ.
2010-2011 M« M©oš 3,184.47 nfho %ghahf
ÏUªj fhtšJiw¡fhd xJ¡ÑL bjhl®ªJ
ca®¤j¥g£L,
K‹ v¥nghJ« Ïšyhj mséš 2015-2016 M«
M©L tuÎ-bryΤ £l¤Âš 5,568.81 nfho
%ghŒ msé‰F xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.
� fhtšJiwæ‹ f£lik¥ò
trÂfis nk«gL¤Âl Ϫj muR ca®
K‹Dçik më¤J tU»wJ. flªj eh‹F
M©Lfëš fhtšJiw¡fhd f£ll§fis¡
f£Ltj‰fhf 2,216.99 nfho %ghŒ¡F x¥òjš
më¡f¥g£LŸsJ. 2015-2016 M« M©L
tuÎ-bryΤ £l¤Âš f£ll§fŸ
f£Ltj‰fhf 538.49 nfho %ghŒ xJ¡ÑL
brŒa¥g£LŸsJ.
Ôaiz¥ò, Û£ò¥ gâfŸ
� Ôaiz¥ò k‰W« Û£ò¥
gâfŸ Jiwia eÅd¥gL¤Jtj‰fhf, flªj
eh‹F M©Lfëš 73.23 nfho %ghŒ bryéš
16 òÂa Ôaiz¥ò k‰W« Û£ò¥ gâfŸ
ãiya§fis¤ bjhl§fΫ, 66 òÂa Ôaiz¥ò
t©ofŸ th§fΫ, _‹W òÂa th‹ ö¡»fŸ
th§fΫ Ϫj muR x¥òjš më¤JŸsJ.
Ïj‹ éisthf ϤJiw 541 cæ®fis¡
fh¥gh‰wΫ, 1,613.49 nfho %ghŒ kÂ¥Ãyhd
brh¤J¡fis nrjkiltÂèUªJ jL¤J¥
ghJfh¡fΫ KoªjJ. Jçjkhf¢ brayh‰W«
JâÎä¡f eÅd¥ gilahf ϤJiw kh‰w«
milªJŸsij, m©ikæš bksèth¡f¤Âš
ãfœªj f£ll ég¤J Û£ò¥ gâfŸ
ã%äJŸsd. 2015-2016 M« M©L
tuÎ-bryΤ £l¤Âš ϤJiw¡F 198.96
nfho %ghŒ xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.
Áiw¢rhiyfŸ
� Áiw¡ ifÂfis Ó®ÂU¤Â
kWthœÎ më¡F« ika§fshf
Áiw¢rhiyfis kh‰¿l Ϫj muR
KidªJŸsJ. ifÂfŸ éLjiy milªJ
bršY«nghJ mt®fë‹ thœthjhu¤Â‰F¤
njitahd gšntW gâfëš <Lgl gæ‰Á
7
bgW« tifæš, 10.78 nfho %ghŒ bryéš
gšntW bjhê‰gæ‰Á myFfŸ Áiwfëš
mik¡f¥g£LŸsd. nkY«, beçriy¤
j鮤J ešy thœ¡if¢ NHiy më¥gj‰fhf
khãy¤Âš
cŸs Áiw¡ f£lik¥ò« bgUksÎ
nk«gL¤j¥g£LŸsJ. 2015-2016 M« M©L
tuÎ-bryΤ £l¤Âš ϤJiw¡F
227.03 nfho %ghŒ ã xJ¡ÑL
brŒa¥g£LŸsJ.
Ú ã®thf«
� flªj eh‹F M©Lfëš
khãy¤Âš cŸs Ú ã®thf mik¥òfŸ bgU«
mséš nk«gL¤j¥g£LŸsd.
375 nfho %ghŒ kÂ¥Õ£oš òÂa ÚÂk‹w¡
f£ll§fŸ k‰W« FoæU¥òfŸ ngh‹w Ú¤
Jiw¡fhd f£lik¥ò trÂfis V‰gL¤j
Ϫj murhš x¥òjš më¡f¥g£LŸsJ.
ãYitæš cŸs tH¡Ffis¡ Fiw¤Âl 134
nfho %ghŒ bryéš 169 òÂa ÚÂk‹w§fis
mik¡fΫ Ϫj muR x¥òjš më¤JŸsJ.
nkY«, ä‹dQ ÚÂk‹w§fŸ £l¤ij khãy
muR ãÂæèUªJ bjhl®ªJ brašgL¤ÂlΫ
Ϫj muR mDk më¤JŸsJ. Ú¤
Jiwia eÅdkakh¡F« gâia Ϫj muR
bjhl®ªJ nk‰bfhŸS«. 2015-2016 M«
M©L tuÎ-bryΤ £l¤Âš ÚÂ
ã®thf¤Jiw¡F bkh¤jkhf 809.70 nfho
%ghŒ ã xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.
rhiy¥ ghJfh¥ò
� rhiy ég¤J¡fisÍ«
mt‰whš V‰gL« cæ® ÏH¥òfisÍ«
jL¥gj‰F Ϫj muR ca® K‹Dçik më¤J
tU»wJ. 2014-2015 M« M©oš
xU§»izªj rhiy¡ f£lik¥ò nk«gh£L¤
£l¤Â‹ Ñœ 245.30 nfho %ghŒ mséY«,
rhiy¥ ghJfh¥ò ãÂæèUªJ nkY« 200 nfho
%ghŒ mséY«, rhiy¥ ghJfh¥ò¥ gâfŸ
nk‰bfhŸs¥g£L tU»‹wd. ég¤J¡fŸ
mÂfkhf V‰gl¡Toa gFÂfëš ég¤J
V‰gl¡ fhuzkhd FiwghLfis¢ (Black
Spots) rçbrŒaΫ, njit¥gL« bgh¿æaš
ßÂahd K¡»a kh‰w§fis rhiyfëš
nk‰bfhŸsΫ Ï¥gâfŸ cjΫ. tU«
ãÂah©oš rhiy¥ ghJfh¥ò ã¡fhf 165
nfho %ghŒ xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.
jäœbkhê ts®¢Á
� flªj eh‹F M©Lfëš
jäœbkhê ts®¢Á¡fhf ekJ muR 135.93 nfho
%ghŒ xJ¡ÑL brŒJŸsJ. cybf§F«
thœªJtU« jäH®fS¡F ju¥gL¤j¥g£l
fšé¤ bjhF¥òfŸ, v©Kiw üyf«, fšé
KiwfŸ M»at‰iw më¤J jäœ Ïiza¡
fšé¡ fHf« Áwªj nritah‰¿ tU»wJ.
13,327 g¡f§fŸ bfh©l j䜢 brhš
Ïy¡fz mfuhÂia v©Kiw¥gL¤Â,
Ïiza¤Âš tH§»Ltj‰fhd bgU« Ka‰Á
x‹iwÍ« ϪãWtd« nk‰bfh©L tU»wJ.
17, 18 k‰W«
19 M« ü‰wh©Lfëš btëæl¥g£l 170
K¡»a ò¤jf§fŸ Ïy¡fKiwæš (Digitised)
jahç¡f¥g£L cyf¤ jäœ MuhŒ¢Á
8
ãWtd¤jhš btëæl¥g£LŸsd. tU«
ãÂah©oš jäœbkhê ts®¢Á¡fhf 46.77
nfho %ghŒ xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.
tUthŒ ã®thf«
� Ϫj muÁ‹ Óça
brašghLfë‹ fhuzkhf khãy¤Âš tUthŒ
ã®thf« ò¤Jæ® bg‰WŸsJ. nritfis
éiuthf tH§FtJ« mit k¡fS¡F
vëjhf¡ »il¥gJ« cWÂ brŒa¥g£LŸsd.
kh©òäF m«kh mt®fŸ jäHf
Kjyik¢ruhf¥ bghW¥ng‰w 2011 nk khj«
Kjš òÂa tUthŒ t£l§fS«, tUthŒ¡
nfh£l§fS« V‰gL¤j¥g£LŸsJ k£L«
mšyhkš, 338.73 nfho %ghŒ bryéš
tUthŒ¤ Jiw¡fhd òÂa f£ll¥ gâfS«
nk‰bfhŸs¥g£L tU»‹wd. éiuthf¥
g£lh tH§F« £l¤Â‹ Ñœ, Ú©lfhykhf
ãYitæš cŸs g£lh khWjš
nfhç¡iffis¤ ԮΠbrŒtj‰fhd bgU«
Ka‰Áia Ϫj muR nk‰bfh©L tU»wJ.
Ïj‹_y« 46.68 Ïy£r« g£lh khWjšfŸ
ÏJtiu nk‰bfhŸs¥g£LŸsd.
2014-2015 M« M©oš 3 Ïy£r« Å£Lkid¥
g£lh¡fis ViH vënahU¡F tH§»l Ϫj
murhš Ïy¡F ã®za« brŒa¥g£L, Ϫj
Ïy¡F vŒj¥g£LŸsJ. 2015-2016 M«
M©oš nkY« 3.5 Ïy£r« Å£Lkid¥
g£lh¡fŸ tH§f¥gL«. Kjyik¢rç‹ cHt®
ghJfh¥ò¤ £l¤Â‹ Ñœ, 10.9.2011-èUªJ
ÏJtiu 33.65
Ïy£r« gadhëfS¡F 2,829.19 nfho %ghŒ
mséyhd
ãÂÍjé tH§f¥g£LŸsJ. Ϫj
tuÎ-bryΤ £l¤Âš
662.36 nfho %ghŒ Ϥ£l¤Â‰fhf xJ¡ÑL
brŒa¥g£LŸsJ. tU« ãÂah©o‰F
bkh¤jkhf tUthŒ¤ Jiw¡F 6,126.03 nfho
%ghŒ ã xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.
ntsh©ik
� khãy¤Âš Ïu©lhtJ
gRik¥ òu£Áia V‰gL¤J« F¿¡nfhis
vŒÂl, xU§»izªj mQFKiw Ϫj
murhš brašKiw¥gL¤j¥g£L tU»wJ. gæ®
rh®ªj mQFKiwfŸ, ntsh© éçth¡f
nritfis tY¥gL¤Jjš k‰W«
f£lik¥òfis nk«gL¤Jjš M»at‰¿‹
_ykhf g殥 gu¥ò, c‰g¤Â¤ Âw‹ k‰W«
étrhæfë‹ tUthia ca®¤j Ϫj muR
KidªJŸsJ. el¥gh©oš njÁa
ntsh©ik ts®¢Á¤ £l¤Â‹ Ñœ 298.95
nfho %ghŒ mséY«, ãiy¡f¤j¡f
ntsh©ik¡fhd njÁa Ïa¡f¤Â‹ Ñœ, 90
nfho %ghŒ mséY«, £l¥gâfŸ
nk‰bfhŸs¥g£L tU»‹wd.
ntsh©Jiwæš Ïªj muR brŒJŸs bgU«
KjÄLfŸ bgU«ghY« khãy muR
ãÂæèUªnj nk‰bfhŸs¥g£LŸsd.
Ït‰Wl‹ k¤Âa muÁ‹ ãÂÍ«
ga‹gL¤j¥gL»wJ. 2010-2011 M« M©oš
2,072.43 nfho %ghahf ÏUªj
ntsh©Jiw¡fhd ã xJ¡ÑL fârkhf
ca®¤j¥g£L, tU« ãÂah©oš ÏJtiu
ÏUªÂuhj msthf 6,613.68 nfho %ghŒ
xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.
9
� E©Ù®¥ ghrd¤ij
C¡Fé¥gj‰F«, Ú®¥ ga‹gh£L¤ Âwid
ca®¤Jtj‰F« Ϫj muR K‹Dçik më¤J
tU»wJ. k¤Âa muR 25 rjÅj¤ÂèUªJ 50
rjÅj msényna khåa« tH§»tU«
ãiyæY«, ÁW k‰W«
FW étrhæfS¡F 100 rjÅj mséY«, Ïju
étrhæfS¡F
75 rjÅj mséY« E©Ù®¥ ghrd¥
gâfis nk‰bfhŸs, khãy muR khåa«
më¤J tU»wJ. ÏJ étrhæfS¡F äFªj
C¡f¤ij më¤J, flªj eh‹F M©Lfëš
k£L« 605.25 nfho %ghŒ kÂ¥Õ£oš 3.06
Ïy£r« V¡f® gu¥ig E©Ù® ghrd¤Â‹ Ñœ
bfh©Ltu têtF¤JŸsJ. tU«
ãÂah©oš, 200 nfho %ghŒ kÂ¥Õ£oš, nkY«
1.20 Ïy£r« V¡f® gu¥ig E©Ù® ghrd¤Â‹
Ñœ bfh©LtªJ, Ú®¥ ga‹gh£L¤ Âwid
ca®¤Âl Ϫj muR Kid¥òl‹ brašgL«.
� njh£l¡fiy, étrhæfS¡F
mÂf tUthŒ <£o¤jUtij¡ fU¤Âš
bfh©L, 2010-2011 M« M©oš 23.25 Ïy£r«
V¡fuhf ÏUªj ekJ khãy¤Â‹ njh£l¥ gæ®
rhFgo gu¥gsÎ 2014-2015 M« M©oš 25.95
Ïy£r« V¡fuhf Ϫj murhš
ca®¤j¥g£LŸsJ. xU§»izªj
njh£l¡fiy ts®¢Á Ïa¡f« k‰W« Ïju
£l§fë‹ Ñœ »il¡F« ãÂia¥
ga‹gL¤Â, 2015-2016 M« M©oš Ï¥gu¥ò
27.18 Ïy£r« V¡fuhf nkY« ca®¤j¥gL«.
Ϥ£l§fë‹Ñœ, 111.97 nfho %ghŒ
kÂ¥Õ£oš 2015-2016 M« M©oš ca®
bjhêšE£g Ka‰ÁfŸ bjhl®ªJ
nk‰bfhŸs¥gL«.
� ntsh© c‰g¤Âia
ca®¤Jtj‰F¤ juKŸs éijfŸ, cu§fŸ
ngh‹w ntsh© ÏLbghU£fŸ rçahd
neu¤Âš, ãahakhd éiyæš »il¥gJ
Ï‹¿aikahjjhF«. étrhæfS¡F¤
jukhd éijfŸ bjhl®ªJ »il¥gij
cWÂbrŒa, bjhl¡f ãÂÍjéahf 25 nfho
%ghŒ xJ¡Ñ£Ll‹ jäœehL éijfŸ
nk«gh£L Kfik (Tamil Nadu Seed
Development Agency) v‹w òÂa mik¥ig
mik¡f elto¡if vL¡f¥g£L tU»wJ.
njh£l¥gæ®fS¡fhd juKŸs éijfŸ
k‰W« ÏLbghU£fis jäœehL njh£l¡fiy
nk«gh£L Kfik (Tamil Nadu Horticulture
Development Agency) bjhl®ªJ tH§F«.
cu§fis th§» étrhæfS¡F
tH§Ftj‰fhf jäœehL T£LwÎ é‰gid
Ïiza¤Â‰F (TANFED) Ϫj muR
t£oæšyh¡ fl‹ tH§» tU»wJ. 2014-2015
M« M©oš 576.60 nfho %ghŒ kÂ¥Ãyhd
4.69 Ïy£r« bk£ç¡ l‹
cu§fis T£LwÎ mik¥òfŸ éãnahf«
brŒJŸsd. étrhæfS¡F rçahd neu¤Âš
cu§fŸ »il¥gij cW brŒÂl jäœehL
T£LwÎ Ïiza¤Â‰F Ϫj tuÎ-bryΤ
£l¤Âš 150 nfho %ghŒ xJ¡ÑL
brŒa¥g£LŸsJ.
� Ϫj M©oš T£LwÎ
mik¥òfŸ _ykhf étrhæfS¡F
tH§Ftj‰fhd g殡fl‹ Ïy¡fhd
5,000 nfho %ghŒ cWÂahf vŒj¥gL«.
10
ÏJtiu, 4,955 nfho %ghŒ g殡fl‹
tH§f¥g£L 9.72 Ïy£r« étrhæfŸ
gadilªJŸsd®. tU« ãÂah©oš, ÏJtiu
ÏUªÂuhj msé‰F, mjhtJ 5,500 nfho
%ghŒ msé‰F g殡fl‹ tH§Ftij
Ïy¡fhf¡ bfh©L T£LwÎ mik¥òfŸ
brašgL«. nkY«, flid Kiwahf¤ ÂU¥Ã¢
brY¤JnthU¡F Ï¡fl‹fŸ t£oæ‹¿
»il¡F«. Ïj‰fhd, t£o khåa« tH§»l
Ϫj tuÎ-bryΤ £l¤Âš 200 nfho %ghŒ
xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.
� flªj eh‹F M©Lfëš
ntsh© ÏaªÂu¥ ga‹gh£il
C¡Fé¥gj‰fhf 227.16 nfho %ghŒ
bryél¥g£LŸsJ. fârkhd mséš
g©iz ÏaªÂu¥ ga‹gh£il
nk‰bfhŸtj‰fhf 2015-2016 M« M©L
tuÎ-bryΤ £l¤Âš 100 nfho %ghŒ
ãÂia Ϫj muR xJ¡ÑL brŒJŸsJ.
� mWtil¡F¥ êija
ÏH¥òfis¡ Fiw¥gj‰fhf, flªj eh‹F
M©Lfëš 2,000 bk£ç¡ l‹åèUªJ 10,000
bk£ç¡ l‹ tiuæyhd bfhŸssÎ bfh©l
88 eÅd
nrä¥ò¡ »l§FfS«, jyh 25 bk£ç¡ l‹
bfhŸssÎ bfh©l
70 Fë® rhjd nrä¥ò¡ »l§FfS« 149.86
nfho %ghŒ bryéš mik¡f elto¡if
vL¡f¥g£LŸsJ. ÂUbešntè k‰W«
ÂU¢Áuh¥gŸëæš thiH¡F«, »UZz»ç
k‰W« njåæš kh«gH¤Â‰F«, jUkòç k‰W«
»UZz»çæš j¡fhë¡F«, ©L¡fš
k‰W« ÂU¢Áuh¥gŸëæš bt§fha¤Â‰F«,
Ïuhkehjòu« k‰W« ö¤J¡Foæš
äsfhŒ¡F«, xU§»izªj c‰g¤Â k‰W«
Fë® rhjd nrä¥ò¡ f£lik¥òfis
cUth¡»l elto¡iffŸ nk‰bfhŸs¥gL«.
� étrhæfë‹ c‰g¤Â¥
bghUS¡F ãahakhd éiy »il¥gij cWÂ
brŒa Ϫj muR KidªJŸsJ. bešY¡F
k¤Âa muR ã®zæ¡F« Fiwªjg£r MjuÎ
éiy¡F« TLjyhf, mjhtJ rhjhuz Ïuf
bešY¡F Fé©lhš x‹¿‰F 50 %ghÍ«,
r‹d Ïuf bešY¡F Fé©lhš x‹¿‰F 70
%ghÍ«, khãy muÁ‹ C¡f¤ bjhifahf
tH§», rhjhuz Ïuf bešY¡F Fé©lhš
x‹¿‰F 1,410 %ghÍ«,
r‹d Ïuf bešY¡F Fé©lhš x‹¿‰F
1,470 %ghÍ« ÏW éiyahf Ϫj muR
më¤J tU»wJ. bešY¡fhd khãy muÁ‹
c‰g¤Â C¡f¤bjhif¡fhf Ϫj
tuÎ-bryΤ £l¤Âš
200 nfho %ghŒ xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.
étrhæfë‹ eyid¥ ghJfh¥gj‰nf‰w
bfhŸKjš éiy¡ bfhŸifia Ϫj muR
bjhl®ªJ Ëg‰W«.
fhšeil guhkç¥ò
� fhšeil guhkç¥ò¤ Jiwæ‹
ts®¢Á¡F Ϫj muR ca® K‹Dçik më¤J
tU»wJ. éiyæšyh fwit¥ gR¡fŸ,
br«k¿ MLfŸ, btŸshLfŸ tH§F«
K‹ndho¤ £l§fŸ ViH vënahU¡F¥
bgU« gadë¤JŸsd. 2015-2016 M«
M©oY«, 12,000 fwit¥ gR¡fS«, MW
Ïy£r« br«k¿ MLfŸ, btŸshLfS«
11
bjhl®ªJ tH§»l 241.90 nfho %ghŒ xJ¡ÑL
brŒa¥g£LŸsJ. khãy¤Âš nfhê ts®¥ò¤
bjhêš ts®¢Áailahj Ëj§»a gFÂfëš
nfhê ts®¥gij C¡Fé¥gj‰F«, F¿¥ghf
gH§Foæd® thG« gFÂfëš
nfhê ts®¥Ãid C¡Fé¥gj‰F« Ϫj muR
nk‰bfh©LtU« Ka‰ÁfŸ bjhlU«.
Ïj‰fhf 2015-2016 M« M©o‰F
25 nfho %ghŒ ã xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.
� Ϫj murhš fhšeil¤Jiw
f£lik¥ò nk«gh£o‰F¥ bgUksÎ ãÂ
tH§f¥g£LŸsJ. flªj eh‹F M©Lfëš
egh®L t§» cjéÍl‹ 282.49 nfho %ghŒ
kÂ¥Õ£oyhd f£ll f£lik¥ò¥ gâfŸ
nk‰bfhŸs¥g£LŸsd. nkY«, kh©òäF
m«kh mt®fŸ M£Á¥ bghW¥ng‰w 2011 M«
M©L nk khj« Kjš ÏJtiu, 785 fhšeil
»is ãiya§fŸ fhšeil kUªjf§fshf
ju« ca®¤j¥g£LŸsJl‹, 100 fhšeil »is
ãiya§fS«, 20 fhšeil kUªjf§fS«
òÂjhf mik¡f¥g£LŸsd. tU« ãÂah©oš
nkY« 25 fhšeil »is ãiya§fŸ,
fhšeil kUªjf§fshf¤ ju« ca®¤j¥gL«.
� fhšeil guhkç¥ò¤ Jiwæ‹
c‰g¤Â¤ Âwid nk«gL¤j jukhd Ôtd«
»il¥gJ mtÁakhdJ. Ôtd c‰g¤Âia
ca®¤Jtj‰fhf, 2011 M« M©L Kjš
M©LnjhW« 25 nfho %ghŒ kÂ¥Õ£oš
gšntW Ôtd c‰g¤Â ts®¢Á¤ £l§fŸ
brašgL¤j¥g£L tU»‹wd. nkY«, tw£Á¡
fhy§fëš Ôtd¤ j£L¥gh£il¥ ngh¡f 18.50
nfho %ghŒ bryéš 185 Ôtd¡ »l§FfS«
mik¡f¥g£LŸsd. tw£Á ãthuz¤
£l¤Â‹ Ñœ, 39.65 nfho %ghŒ bryéš
32,360 V¡f® mséyhd étrhæfë‹
ãy§fŸ Ôtd¥gæ® c‰g¤Âæ‹ Ñœ bfh©L
tu¥g£LŸsd. 2015-2016 M« M©L
tuÎ-bryΤ £l¤Âš Ôtd c‰g¤Â
nk«gh£o‰F 25 nfho %ghŒ ã xJ¡ÑL
brŒa¥g£LŸsJ.
� Mé‹ ãWtd¤Â‹
f£lik¥ig nk«gL¤Jtj‰fhf flªj eh‹F
M©Lfëš 409.94 nfho %ghŒ msé‰F
Ϫj muR ãÂÍjé më¤JŸsJ. k¤Âa
muÁ‹ £l§fsh»a njÁa ntsh©
ts®¢Á¤ £l« k‰W« njÁa czÎ
gj¥gL¤J« £l« M»at‰¿‹ Ñœ »il¡F«
ãÂÍjéiaÍ«, egh®L fl‹ cjéiaÍ«
nr®¤J, Mé‹ ãWtd¤Â‰F« mj‹ cW¥ò
T£LwÎ mik¥òfS¡F« njitahd
ãÂÍjé më¡f¥g£LŸsJ. Ïjdhš,
bjhl¡f ghš T£LwÎ r§f§fë‹ ruhrç ghš
bfhŸKjš ehbsh‹W¡F
30 Ïy£r« è£luhf ca®ªJ étrhæfS¡F
mÂf tUthŒ më¤J tU»wJ. Ϫj
tuÎ-bryΤ £l¤Âš ghšts¤Jiw¡F
100.68 nfho %ghŒ ã xJ¡ÑL
brŒa¥g£LŸsJ.
Ûds«
� Û‹Ão¥ò Fiwthf cŸs
fhy§fëš Ûdt¡ FL«g§fS¡F jyh 4,000
%ghŒ ãthuz cjé tH§FtJ, Û‹Ão¥ò
jil brŒa¥gL« fhy§fëš tH§f¥gL«
ca®¤j¥g£l ãthuz¤ bjhifahd 2,000
%ghŒ tH§FtJ, ngh‹w Ϫj muÁ‹ K‹
12
Ka‰Áfshš, ekJ Ûdt®fŸ rªÂ¤JtU«
Ï‹dšfŸ FiwªJŸsd. 2014-2015 M«
M©oš Ûdt®, Ûdt bg©fS¡fhd njÁa
nrä¥ò k‰W« ãthuz¤ £l¤Â‹ Ñœ
tH§f¥gL« ãthuz¤ bjhif 1,800
%ghæèUªJ 2,700 %ghahf
ca®¤j¥g£LŸsJ. Ϫj ãÂah©oš
Û‹Ão¥ò Fiwthf cŸs fhy§fëY«, Û‹Ão
jilbrŒa¥g£l fhy§fëY« tH§f¥gL« ãÂ
cjé¡fhf, Ϫj muR 180.54 nfho %ghŒ
tH§»ÍŸsJ. 2015-2016 M« M©L tuÎ-
bryΤ £l¤Âš Ït‰¿‰fhf
183 nfho %ghŒ ã xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.
� flªj eh‹F M©Lfëš
Û‹Ão¡ f£lik¥ig bgUksÎ
nk«gL¤Jtj‰fhf 819.01 nfho %ghŒ
kÂ¥Õ£oš gâfŸ nk‰bfhŸs¥g£ld. 30
òÂa Û‹ Ïw§F js§fis mik¤jš,
Fs¢rš, nj§fhŒ¥g£od« k‰W« ó«òfhçš
Û‹Ão JiwKf§fŸ mik¤jš, br‹id,
flÿ®, giHahW, ehf¥g£od«, ö¤J¡Fo
k‰W« Á‹dK£l« M»a Ïl§fëš
j‰nghJŸs trÂfis nk«gL¤Jjš M»a
gâfŸ Ït‰WŸ K¡»akhdit MF«.
cWÂaë¡f¥g£l k¤Âa muÁ‹ cjé
»il¡f¥bgwhj Áy Ïd§fëš Tl, khãy
muR jdJ ãÂia Kiwahf xJ¡ÑL brŒJ
£l§fŸ jilæ‹¿ brašgL¤j¥gLtij
cWÂ brŒJŸsJ. 2015-2016 M« M©L
tuÎ-bryΤ £l¤Âš Ûds¤ Jiw¡fhf
728.68 nfho %ghŒ
ã xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.
bghJ éãnahf¤ £l«
� midtU¡F« czÎ¥
ghJfh¥ig cWÂ brŒtj‰fhf 2011 #]‹
khj« Kjš, mid¤J mçÁ
m£iljhu®fS¡F« éiyæšyh mçÁia
Ϫj muR tH§» tU»wJ. nkY« r®¡fiu,
nfhJik k‰W« k©bz©bzŒ
M»at‰iwÍ« khåa éiyæš Ïªj muR
më¤J tU»wJ. ÏjDl‹, Áw¥ò¥ bghJ
éãnahf¤ £l¤Â‹ Ñœ, Jtu« gU¥ò,
cS¤j« gU¥ò k‰W« rikaš v©bzŒÍ«
khåa éiyæš tH§f¥g£L tU»‹wd.
gU¥ò tiffë‹ rªij éiy ca®ªJŸsjhš
Áw¥ò¥ bghJ éãnahf¤ £l¤Â‰fhd
bryΫ bgUksÎ ca®ªJŸsJ. Ϥjifa
ã¢Rik¡F ÏilæY«, midtU¡F«
gadë¡f¡Toa bghJ éãnahf¤ £l¤ij
ekJ khãy« bjhl®ªJ brašgL¤J«. tU«
ãÂah©oš czÎ khåa¤Â‰F 5,300 nfho
%ghŒ ã xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.
� éiythÁ ca®it¡
f£L¥gL¤j jäœehL gy òJikahd
Ka‰Áfis vL¤JŸsJ. rªij mséš,
F¿¥Ã£l éiy¡ f£L¥gh£L elto¡iffis
nk‰bfhŸS« neh¡f¤njhL, khãy éiy¡
f£L¥gh£L ãÂa« x‹W V‰gL¤j¥g£LŸsJ.
ϪãÂa« Âw‹gl brašgLtj‰fhf mj‰fhd
ãÂa« 50 nfho %ghæèUªJ 100 nfho
%ghahf ca®¤j¥g£LŸsJ. V‰bfdnt
F¿¥Ã£lthW, äfΫ Ï‹¿aikahj gU¥òfŸ
k‰W« rikaš v©bzŒ M»ad äf¡
Fiwªj éiyæš Áw¥ò bghJ éãnahf¤
£l¤Â‹ Ñœ tH§f¥gLtjhš, M©LnjhW«
1,230 nfho %ghŒ khåa¢ Rik V‰gL»wJ.
13
TLjyhf, g©iz¥ gRik¡ filfis¡
T£LwÎ mik¥òfŸ bjhl§» Fiwªj
éiyæš fhŒf¿fis é‰W tUtnjhL,
m«kh kUªjf§fŸ Fiwªj éiyæš
kUªJfis é‰gid brŒJ tU»‹wd.
këif¥ bghU£fis ãahakhd éiyæš
»il¡f¢ brŒÍ« neh¡Fl‹, mKj« T£LwÎ
m§fhofis éçth¡f¤ njitahd
elto¡iffis, 20 nfho %ghŒ bryéš
jäœehL Ef®bghUŸ thâg¡ fHf«
nk‰bfh©L tU»wJ. m«kh cztf§fŸ,
m«kh FoÚ®, m«kh Ábk©£, m«kh c¥ò
ngh‹w £l§fŸ éiythÁia¡
f£L¥gL¤Âl Ϫj muR nk‰bfh©LŸs
nkY« Áy F¿¥Ãl¤j¡f Ka‰ÁfshF«.
Ú®¥ ghrd«
� fhntç k‰W« Kšiy¥
bgçahW eÂÚ®¥ Ãu¢Áidfëš Ïªj muR
nk‰bfh©l mauhj nghuh£l§fS«, bg‰w
éa¤jF bt‰¿fS« tuyh‰W K¡»a¤Jt«
thŒªjitfshF«. Ïjid¤ bjhl®ªJ
khãy¤Â‹ cçikfis ãiyeh£ol Ϫj muR
KG _¢nrhL brašg£L tU»wJ. fhntç
eÂÚ®¥ g§Ñ£oš jäœeh£L étrhæfë‹
cçikia ãiyeh£ol¤ njitahd mid¤J
elto¡iffisÍ« ekJ muR bjhl®ªJ vL¤J
tU»wJ. fhntçæ‹ FW¡nf nkfjhJéš
f®ehlf muR, r£l¤Â‰F¥ òw«ghf miz f£l
vL¡F« Ka‰Áfis¤ jL¡f xU Ïil¡fhy
kDit jäHf muR c¢rÚÂk‹w¤Âš
V‰bfdnt jh¡fš brŒJŸsJ. f®ehlf muR
nkfjhJéš mizf£l v¤jifa Ka‰Áfis
vL¤jhY« mt‰iw¤ jL¡f jäHf muR
r£lßÂahd elto¡iffŸ cŸë£l mid¤J
Ka‰ÁfisÍ« nk‰bfhŸS«.
ngh‰WjY¡Fça kh©òäF òu£Á¤jiyé
m«kh mt®fŸ tèÍW¤ÂathW fhntç
nkyh©ik thça¤ijÍ«, fhntç eÂÚ®
Kiw¥gL¤J« FGitÍ« mik¡f cça
elto¡iffis Ϫj muR bjhl®ªJ vL¡F«.
nkY«, K¡»a eÂÚ® Ïiz¥ò¤ £l§fis¢
brašgL¤Jtj‰fhd Ka‰ÁfS«
nk‰bfhŸs¥g£L tU»‹wd.
jhäuguâ-fUnkåahW-e«ÃahW eÂfis
Ïiz¥gj‰fhd gâfŸ 369 nfho %ghŒ
bryéš, eh‹F f£l§fshf elªJ tU»‹wd.
fhntç-F©lhW eÂÚ® Ïiz¥ò¤ £l¤Â‹
xU gFÂahf 254.45 nfho %ghŒ bryéš
f£lisæš fjtiz mik¡F« gâ ãiwÎ
bg‰WŸsJ. tU« ãÂah©o‰F eÂÚ®
Ïiz¥ò¥ gâfis bjhl®ªJ nk‰bfhŸs
253.50 nfho %ghŒ xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.
� cyf t§»æ‹ ãÂÍjénahL
745.49 nfho %ghŒ bryéš 113 mizfis¥
òduik¥gj‰fhf, mizfŸ òduik¥ò k‰W«
nk«gh£L¤ £l« brašgL¤j¥g£L tU»wJ.
2015-2016 M« M©L tuÎ-bryΤ £l¤Âš,
Ïj‰fhf 450.13 nfho %ghŒ ã xJ¡ÑL
brŒa¥g£LŸsJ. cyf t§» ãÂÍjéÍl‹
2007 M« M©oèUªJ
brašgL¤j¥g£LtU« ghrd étrha¤ij
eÅd¥gL¤Jjš k‰W« Ú®ts nkyh©ik¤
£l« (Irrigated Agriculture
Modernisation and Water-Bodies
Restoration and Management) tU«
#]‹ 2015š Kotil»wJ. Ϥ£l¤Âš
14
ÏJtiu 2,544.15 nfho %ghŒ
bryél¥g£LŸsJ. bt‰¿fukhf Ϥ£l«
brašgL¤j¥g£LŸsij¤ bjhl®ªJ
Ϥ£l¤Â‹ Ïu©lh« f£lkhf 2,950 nfho
%ghŒ¡F cyf t§»æ‹ ãÂÍjéia¡ nfhç
k¤Âa muR¡F¤ £l« rk®¥Ã¡f¥glΟsJ.
MÁa ts®¢Á t§» cjéÍl‹ 1,560 nfho
%ghŒ kÂ¥Õ£oš brašgL¤j¥glΟs,
k‰bwhU mašeh£L cjébgW« £lkh»a
fhntç toãy gUtãiy kh‰w¤ jGtš
£l¤Â‰fhd gâfŸ 2015-2016 M« M©oš
bjhl§F«. Ϫj¤ £l¤Âš bt©zhW cg
toãy¥ gFÂæš gâfis nk‰bfhŸs
c¤njÁ¡f¥g£LŸsJ. 2015-2016 M« M©L
tuÎ-bryΤ £l¤Âš Ïj‰fhf 200 nfho
%ghŒ ã xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.
� VçfŸ, miz¡f£LfŸ k‰W«
thŒ¡fhšfis¥ òduik¤jš, òÂa Vçfis
cUth¡Fjš, òÂa miz¡f£LfŸ, ghy§fŸ,
jL¥ò¢ Rt®fŸ, jL¥gizfŸ ngh‹wt‰iw
mik¤jš M»a gâfŸ egh®L t§»
ãÂÍjéÍl‹ nk‰bfhŸs¥g£L tU»‹wd.
gšntW f£l§fëš bgw¥g£l egh®L t§»
ãÂÍjéæ‹ Ñœ, 995.81 nfho %ghŒ kÂ¥Õ£oš
117 £l§fŸ brašgL¤j¥g£L tU»‹wd.
Ït‰¿š, 491.60 nfho %ghŒ kÂ¥Õ£oyhd 69
£l¥gâfŸ Ko¡f¥g£LŸsd. 2015-2016
M« M©L tuÎ-bryΤ £l¤Âš
Ï¥gâfS¡fhf, 334.57 nfho %ghŒ ãÂ
xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ. 2010-2011 M«
M©oš 1,954.97 nfho %ghahf ÏUªj
Ú®¥ghrd¤ Jiw¡fhd
bkh¤j xJ¡ÑL, 2015-2016 M« M©L
tuÎ-bryΤ £l¤Âš 3,727.37 nfho %ghahf
ca®¤j¥g£LŸsJ.
R‰W¢NHš k‰W« td«
� khãy¤Â‹ gRik¥ gu¥ig
mÂfç¡fΫ, fhL ts®¥ò¥ gâfëš
rKjha¤Â‹ g§fë¥ig cW brŒaΫ,
#¥gh‹ g‹dh£L¡ T£LwÎ t§» cjéÍl‹
brašgL¤j¥g£LtU« ‘jäœehL gšYæçd¥
ghJfh¥ò k‰W« gRik¤ £l«’, egh®L
flDjéÍl‹ brašgL¤j¥g£LtU«
‘Ú®¥ ghJfh¥ò k‰W« gRik nk«gh£L¤ £l«’,
ku« eL« khbgU« £l«, jåah® ãy§fëš
ku« ts®¡F« £l« ngh‹w gšntW
£l§fis Ϫj muR brašgL¤Â tU»wJ.
2014-2015 M« M©oš jäœehL gšYæçd¥
ghJfh¥ò k‰W« gRik¤ £l« 115.91 nfho
%ghŒ bryéš brašgL¤j¥g£lJ. 2015-2016
M« M©oš 122.68 nfho %ghŒ ãÂ
xJ¡Ñ£oš Ϥ£l« bjhl®ªJ
brašgL¤j¥gL«. Ú®¥ ghJfh¥ò k‰W« gRik
nk«gh£L¤ £l¤Â‰fhf, 96.50 nfho %ghŒ
egh®L t§» ãÂÍjé ga‹gL¤j¥g£LŸsJ.
nkY«, 2012 M« M©L Ã¥utç khj« Kjš
ÏJtiu ku« eL« khbgU« £l¤Â‹ Ñœ
122.17 nfho %ghŒ bryéš 195 Ïy£r« ku¡
f‹WfŸ el¥g£LŸsd. Ϫj M©L«, 53.72
nfho %ghŒ bryéš 67 Ïy£r« ku¡ f‹WfŸ
eLtj‰F muR x¥òjš më¤JŸsJ. td¥
gFÂfë‹ nk«gh£o‰fhf g‹_‹whtJ ãÂ
Miza« tH§»a 142.48 nfho %ghŒ
khåa¤ijÍ« Ϫj muR Kiwahf¥
15
ga‹gL¤ÂÍŸsJ. éy§Ffëdhš
kåj®fS¡F V‰gL« ghÂ¥òfis¡
Fiw¥gj‰F Áw¥ò ftd« më¡f¥g£L
tU»wJ. Ïj‰fhf 51.65 nfho %ghŒ
kÂ¥Õ£oš 54.50 »nyh Û£l® ÚsKŸs Nça
xë ä‹ ntèfS«, 168.19 »nyh Û£l®
ÚsKŸs ahid òfh mfêfS«
mik¡f¥g£LŸsd.
� gŸë¡fuiz rJ¥òãy¥ gFÂ,
milahW e Kf¤Jthu«, k‹dh® tisFlh
c殡nfhs¥ gF ngh‹w R‰W¢NHš
gh¥Ë éë«Ãš cŸs gFÂfis¥
òduik¥gj‰fhd elto¡iffis Ϫj muR
nk‰bfh©L tU»wJ. 2015-2016 M«
M©oš br‹idæš cŸs khjtu«,
m«g¤ö® k‰W« bfhu£^® Vçfëš kW
Óuik¥ò¥ gâfŸ nk‰bfhŸs¥gL«.
Ï¥gâfS«, Ïju R‰W¢NHš ghJfh¥ò¥
gâfS« 50 nfho %ghŒ bryéš
nk‰bfhŸs¥gL«. tU« ãÂah©oš
R‰W¢NHš k‰W« td¤Jiw¡fhf 754.19 nfho
%ghŒ xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.
ä‹rhu«
� 2011 M« M©L nk khj«,
kh©òäF m«kh mt®fsJ jiyikæš Ïªj
muR M£Á¥ bghW¥ng‰wnghJ, khãy¤Â‹ ä‹
njit¡F« ä‹ c‰g¤Â¡F« Ïilna äf¥
bgça Ïilbtë ÏUªj fhuz¤jhš,
jäHf¤Âš ä‹rhu éãnahf« äf nkhrkhd
ãiyæš ÏUªjJ. Ϫj beU¡foahd NHiy
rkhë¥gj‰fhf Ϫj muR mid¤J
Ka‰ÁfisÍ« nk‰bfh©L tU»wJ.
jäHf¤Â‹ m¥nghija ä‹ njit 235
äšèa‹ ôå£LfshfΫ, njit¡F«
c‰g¤Â¡F« Ïilæyhd Ïilbtë 33
rjÅjkhfΫ ÏUªjJ. nk£^® mdš ä‹
ãiya¤Âš _‹wh« ãiy myF, tl br‹id
mdš ä‹ ãiya¤Â‹ Ïu©lh« ãiy myF,
jäœehL ä‹rhu thçaK« njÁa mdš ä‹
c‰g¤Â¡ fHfK« ÏizªJ tšÿçš
mik¤JŸs c‰g¤Â ãiya¤Â‹ _‹W
myFfŸ ngh‹w £l§fë‹ gâfis
Ko¤J ä‹ c‰g¤Âia¤ bjhl§»Í«,
Ïil¡fhy, Ú©lfhy ä‹rhu¡ bfhŸKjš
x¥gªj§fis ÏWÂ brŒJ«, 4,991 bkfhth£
msé‰F TLjš ä‹rhu¤ij¥ bg‰W,
Kªija murhš ԮΠfhz¥glhkš é£L¢
bršy¥g£l ä‹ g‰wh¡Fiw¢ NHiy
£lä£l Kiwæš Ïªj muR Ó®brŒJ
tU»wJ. j‰nghJ ä‹rhu¥ ga‹gh£o‰fhd
njit fârkhd msÎ ca®ªJŸsnghÂY«,
ä‹ njit¡F« ä‹ tH§fY¡F« Ïilæyhd
Ïilbtë bgUksÎ Fiw¡f¥g£LŸsJ.
Ïj‹ gadhf, 24.6.2014 m‹W ÏJtiu
mÂfg£r c¢r ä‹ njit msthd 13,775
bkfhth£ ä‹ njitiaÍ« ekJ khãy«
ãiwÎ brŒJŸsJ v‹gij Ï¥nguit¡F¤
bjçé¥gš eh§fŸ bgUk»œ¢Á
bfhŸ»nwh«.
� jäHf¤Â‹ v®fhy ä‹rhu¤
njitfis ãiwÎ brŒa, bjhiyneh¡F¥
gh®itnahL v©û® ä‹ c‰g¤Â ãiya
éçth¡f« (1 x 660 bkfhth£), v©û® Áw¥ò¥
bghUshjhu k©ly ä‹ c‰g¤Â¤ £l«
(2 x 660 bkfhth£) ngh‹w ä‹ c‰g¤Â¤
£l§fis Ϫj muR éiuªJ brašgL¤Â
16
tU»wJ. Ϫj £l§fŸ k£Lk‹¿ v©û®
ä‹ c‰g¤Â ãiya kh‰W¤ £l«
(1 x 660 bkfhth£), tlbr‹id ä‹ c‰g¤Â
£l« ãiy III (1 x 800 bkfhth£)
M»at‰¿‰fhd bjhl¡f ãiy¥ gâfS«
elªJ tU»‹wd. nkY«, c¥ó® mdš ä‹
c‰g¤Â¤ £l¤Â‰fhd ãy vL¥ò¥ gâfS«
eilbg‰W tU»‹wd.
� òÂa ä‹ Â£l§fisÍ«, ä‹
Rikæš (load profile) cŸs kh‰w§fisÍ«
fU¤Âš bfh©L ä‹ flÎ k‰W« éãnahf¡
f£lik¥ig nk«gL¤Jtj‰fhd gâfŸ
eilbg‰W tU»‹wd. nkY«, òJ¥Ã¡f¤j¡f
ä‹rhu¤ij bgUkséš bfh©L
brštj‰fhf, 6,000 nfho %ghŒ bryéš ekJ
khãy¤Âš mÂf Âw‹ bfh©l ä‹flÎ¥
ghij Ïiz¥ig mik¥gj‰fhd
elto¡iffis jäœehL ä‹ bjhluik¥ò¡
fHf« vL¤J tU»wJ. Ϫj ä‹flÎ¥ ghij¡
f£lik¥Ã‹
xU gF¡F 1,593 nfho %ghŒ mséyhd
ãÂÍjé njÁa öŒik r¡Â ãÂa¤ÂèUªJ
40 rjÅj« khåakhfΫ, nf.v¥.lßô
b#®k‹ t§»æèUªJ 40 rjÅj« fldhfΫ,
vŠÁa 20 rjÅj« jäœehL ä‹ bjhluik¥ò¡
fHf¤jhš g§F _yjd ãÂahfΫ
më¡f¥gL«.
� 3,000 bkfhth£ Nça xë
ä‹c‰g¤Â¤ Âwid mik¥gj‰fhf
òJikahd Nça xë ä‹rhu¡ bfhŸifia
kh©òäF òu£Á¤jiyé m«kh mt®fŸ, 2012
M« M©L btëæ£lh®fŸ. mt®fŸ
jiyikæš Ïªj muR bghW¥ng‰w Ëò
ÏJtiu 115 bkfhth£ Nça ä‹r¡Â¤ Âw‹,
TLjyhf V‰gL¤j¥g£LŸsJ. x¥gªj¥òŸë
Kiw _y« K‹Dçik ä‹f£lzkhf
ôå£L¡F 7.01 %ghŒ ã®zæ¡f¥g£L,
ÏJtiu 5,366 bkfhth£ mik¡f kD¡fŸ
bgw¥g£LŸsd. mš 156 bkfhth£ mik¡f
g‹_‹W ãWtd§fSl‹ ä‹rhu«
th§Ftj‰fhd x¥gªj§fŸ ÏWÂ
brŒa¥g£LŸsd. Nça xë ä‹rhu¤ij¥
ga‹gL¤Jtij xU k¡fŸ Ïa¡fkhf kh‰¿l,
Ϫj muR bjhl®ªJ Kid¥òl‹ gy
elto¡iffis vL¤J tU»wJ. Ϫj
K‹Ka‰Áfë‹ gydhf, Nça xë r¡Â
cŸë£l òJ¥Ã¡f¤j¡f ä‹rhu c‰g¤Âæš
jäHf« eh£onyna Kjèl¤ij¥ bg‰WŸsJ.
Ïj‹ éisthf, òÂa k‰W« òJ¥Ã¡f¤j¡f
ä‹ c‰g¤Âæš e«khãy« brŒJŸs
rhjidfis¥ ghuh£o g‹_‹whtJ ãÂ
Miza¤Â‹ gçªJiu¥go, 1,015.13 nfho
%ghia C¡f¤ bjhifahf ekJ khãy«
bg‰WŸsJ v‹w k»œ¢Áahd brŒÂia ϧF
bjçé¤J¡bfhŸ»nw‹.
� 㢠Óuik¥ò¤ £l¤Â‹ Ñœ,
2013-2014 M« M©oš jäœehL ä‹
g»®khd« k‰W« c‰g¤Â¡ fHf« btëæ£l
6,353 nfho %ghŒ¡fhd fl‹ g¤Âu§fis
Ϫj munr V‰W¡bfhŸtjhf cWÂaë¤jJ.
Ï¡fl‹ g¤Âu§fëš
1,000 nfho %ghia Ϫj muR V‰fdnt
V‰W¡bfh©L, mij Ϫj ãÂah©oš
ÂU¥Ã¢ brY¤ÂÍŸsJ. 2015-2016 M«
M©oš nkY« 2,000 nfho %ghŒ mséyhd
fl‹ bghW¥òfŸ Ϫj murhš
V‰W¡bfhŸs¥gL«.
17
� khãy¤Â‹ ä‹rhu khåa¢
bryÎ bjhl®ªJ ca®ªJtU« ãiyæš ã¢
Rik mÂfç¤J tªjhY«, Ïu©L
khj§fS¡F 500 ôå£LfŸ tiu ÅLfëš
ä‹rhu« ga‹gL¤J« Ef®nthU¡F,
m©ikæš ca®¤j¥g£l ä‹ f£lz¤ij
munr V‰W¡ bfh©LŸsJ. 2014-2015 M«
M©oš khåa«, g§F _yjd cjé, gz
ÏH¥Ã‰fhd ãÂÍjé, flid¤ ÂU¥Ã¢
brY¤Jjš k‰W« murhš v‰W¡bfhŸs¥g£l
fl‹fŸ M»at‰¿‰fhf bkh¤j« 11,748 nfho
%ghia jäœehL ä‹ g»®khd« k‰W«
c‰g¤Â¡ fHf¤Â‰F Ϫj muR ãÂÍjéahf
tH§»ÍŸsJ. 2015-2016 M« M©oš ä‹rhu
khåa¤Â‰fhd xJ¡ÑL 7,136 nfho %ghahf
ca®¤j¥g£LŸsJ. Ϫj tuÎ-bryΤ
£l¤Âš jäœehL ä‹ g»®khd« k‰W«
c‰g¤Â¡ fHf¤Â‰F tH§f¥gL« g§F
_yjd cjé¡fhf 2,000 nfho %ghŒ xJ¡ÑL
brŒa¥g£LŸsJ. 2015-2016 M« M©L
tuÎ-bryΤ £l¤Âš ä‹rhu¤ Jiw¡F
bkh¤j ãÂÍjéahf 13,586 nfho %ghŒ
xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.
beLŠrhiy
� flªj eh‹F M©Lfëš
xU§»izªj rhiy¡ f£lik¥ò nk«gh£L¤
£l¤Â‹ Ñœ, 2,922 »nyh Û£l® ÚsKŸs xU
tê¤jl K¡»a kht£l¢ rhiyfis 1,481
nfho %ghŒ bryéš Ïiltê¤jl
(Intermediate Lane) rhiyfshfΫ,
810 »nyh Û£l® ÚsKŸs Ïiltê¤jl khãy
beLŠrhiyfis 447.34 nfho %ghŒ bryéš
ÏUtê¤jl¢ rhiyfshfΫ
mfy¥gL¤Jtj‰fhd gâfŸ, Ϫj murhš
nk‰bfhŸs¥g£LŸsd. gaâfŸ k‰W«
ru¡F¥ ngh¡Ftu¤J Óuhf¢ bršy VJthf,
2015-2016 M« M©oš Mæu« »nyh Û£l®
ÚsKŸs rhiyfis mfy¥gL¤jΫ, 4,000
»nyh Û£l® ÚsKŸs rhiyfis nk«gL¤jΫ
elto¡if vL¡f¥gL«. tU« ãÂah©o‰F
xU§»izªj rhiy¡ f£lik¥ò nk«gh£L¤
£l¤Â‰F 2,800 nfho %ghŒ xJ¡ÑL
brŒa¥g£LŸsJ. Ϫj tuÎ-bryΤ
£l¤Âš beLŠrhiy¤Jiw¡F bkh¤jkhf
8,228.24 nfho %ghŒ xJ¡ÑL
brŒa¥g£LŸsJ.
� ekJ eh£o‹ ã ikakhf,
br‹id bgUef® gFÂ cUbtL¤J
tUtjhš, gaâfŸ k‰W« ru¡F¥
ngh¡Ftu¤J bgUksÎ ca®ªJŸsJ.
Ïjid¡ fU¤Âš bfh©L, br‹id
khefu¤Â‹ òÂjhf éçth¡f¥g£l khefuh£Á
všiy¥ gFÂfëš 2014-2015 M« M©oš 250
nfho %ghŒ bryéš
rhiy nk«gh£L¥ gâfis Ϫj muR
nk‰bfh©L tU»wJ. »uhk¥òw rhiyfis
tY¥gL¤Âl, ngUªJfŸ bršy¡Toa
7,964 »nyh Û£l® ÚsKŸs cŸsh£Á
mik¥òfë‹ guhkç¥Ãš cŸs rhiyfŸ, Ïju
kht£l¢ rhiyfë‹ ju¤Â‰F
ca®¤j¥gLtj‰fhf¡ f©l¿a¥g£LŸsd.
Ï¢rhiyfis nk«gL¤J« gâfŸ go¥goahf
nk‰bfhŸs¥gL«.
� cyf t§» cjéÍl‹
brašgL¤j¥gL« jäœehL rhiy nk«gh£L¤
18
£l«-II-‹ Ñœ, 5,171 nfho %ghŒ xJ¡Ñ£oš
mÂf ngh¡Ftu¤J cŸs rhiy¤ jl§fis
nk«gL¤j elto¡if vL¡f¥g£L tU»wJ.
Ïj‹ Kjš f£lkhf, 2015-2016 M« M©oš
427 »nyh Û£l® ÚsKŸs rhiyfis, 2,414
nfho %ghŒ bryéš mfy¥gL¤j¥g£l
ÏUtê¤jl¢ rhiyfshf¤ ju« ca®¤j
elto¡if vL¡f¥g£L tU»wJ. nkY«, 145
»nyh Û£l® ÚsKŸs rhiyfis eh‹F tê¢
rhiyfshf¤ ju« ca®¤Jtj‰fhd gâfŸ,
muR¤Jiw-jåah®Jiw¥ g§fë¥ò _ykhf
brašgL¤j¥gl cŸsJ. 2015-2016 M«
M©L tuÎ-bryΤ £l¤Âš
Ï¥gâfS¡fhf 1,261.95 nfho %ghŒ xJ¡ÑL
brŒa¥g£LŸsJ.
ngh¡Ftu¤J
� bghJ k¡fS¡F nghJkhd
ngh¡Ftu¤J trÂfis Fiwªj bryéš
më¤Âl, Âw‹ä¡f bghJ¥ ngh¡Ftu¤J
mik¥ò Ï‹¿aikahjjhF«. 2011 M« M©L
#]‹ khj¤Âš 19,167 Mf ÏUªj muR¥
ngh¡Ftu¤J¡ fHf§fë‹ nrit¤ jl§fë‹
v©â¡if, 2014 M« M©L et«g® khj¤Âš
20,684 Mf ca®¤j¥g£LŸsJ. flªj eh‹F
M©Lfëš 1,421.16 nfho %ghŒ bryéš 7,561
òÂa ngUªJfŸ th§Ftj‹ gadhf,
muR¥ ngh¡Ftu¤J¡ fHf¥ ngUªJfë‹
ruhrç taJ 5.67 Mf¡ FiwªJ, mt‰¿‹
braš Âw‹ k‰W« ghJfh¥ò¡ F¿pLfŸ
ca®ªJŸsd. 2010-2011 M« M©oš
è£lU¡F 5.25 »nyhÛ£luhf ÏUªj
vçbghUŸ ga‹gh£L¤ Âw‹, 2015 M« M©L
#dtç khj¤Âš 5.30 »nyhÛ£luhf
ca®ªJŸsJ. nkY«, ég¤J¡fë‹
v©â¡if xU Ïy£r« »nyhÛ£l®
gaz¤Â‰F 0.18 vd¡ FiwªJŸsJ. ÏJ
2000-2001 M« M©oèUªJ Ï‹Wtiu cŸs
fhyf£l¤Âš äf¡ Fiwthd msthF«.
� 2012-2013 k‰W« 2013-2014
M« M©Lfëš mo¡fo Orš éiy
ca®¤j¥g£lJ«, mÂfç¤JtU« r«gs¢
bryéd§fS«, Ï¢Rikia bghJk¡fë‹
nkš Rk¤j¡ TlhJ v‹w muÁ‹ KoΫ, muR¥
ngh¡Ftu¤J¡ fHf§fë‹ ã ãiyia
äfΫ gh¤JŸsd. è£lU¡F 51.65 %ghŒ
v‹w j‰nghija Orš éiyænyna muR¥
ngh¡Ftu¤J¡ fHf§fŸ, jh« Ïa¡F«
x›bthU »nyhÛ£l® gaz¤Â‰F« 4.05 %ghŒ
ÏH¥ig rªÂ¤J tU»‹wd. Ïjdhš,
2012-2013 M« M©oš
200 nfho %ghÍ«, 2013-2014 M« M©oš 500
nfho %ghÍ«, 2014-2015 M« M©oš 600
nfho %ghÍ« khåakhf më¤J, Orš éiy
ca®thš muR¥ ngh¡Ftu¤J¡ fHf§fS¡F
V‰g£LŸs ÏH¥ig nghÂa msé‰F khãy
muR <LbrŒJŸsJ. nkY«, ϪãWtd§fë‹
braš _yjd¤ njitia (working capital)
ãiwÎ brŒa 2013-2014 M« M©oš 350 nfho
%ghiaÍ« 2014-2015 M« M©oš 353 nfho
%ghiaÍ« Ϫj muR g§F _yjd cjéahf
tH§»ÍŸsJ. 2015-2016 M« M©o‰F Orš
khåakhf 500 nfho %ghÍ«, khzt
khzéa®fS¡F Ïytr ngUªJ¥ gaz
khåakhf 480 nfho %ghÍ« xJ¡ÑL
brŒa¥g£LŸsJ.
bjhêš Jiw
19
� bjhêš KjÄLfis <®¥gj‰F
ekJ eh£onyna cfªj Ïlkhf jäHf¤ij
kh‰¿l Ϫj muR gšntW Ka‰Áfis vL¤J
tU»wJ. 2014 M« M©L òÂa bjhêš
bfhŸifÍ«, cæç bjhêšE£g¤Â‰fhd
bfhŸif, thfd§fS¡F« thfd
cÂç¥ghf§fS¡Fkhd bjhêš bfhŸif
ngh‹w jå¥g£l bjhêš bfhŸiffS«, gy
K‰ngh¡fhd m«r§fis¡ bfh©LŸsd.
Ïit c‰g¤Â¤ Jiwæš jäœeh£il
ca®ts®¢Á¥ ghijæš bfh©L bršy
têbrŒtnjhL, cy»nyna bjhêškakhd
gFÂfëš x‹whf ekJ khãy¤ij¤ ÂfH¢
brŒaΫ têtif brŒJŸsd. flªj eh‹F
M©Lfëš 31,706 nfho %ghŒ msé‰F
KjÄLfS¡fhd 33 òçªJz®Î x¥gªj§fis
khãy muR nk‰bfh©LŸsJ. Ïit
k£Lk‹¿, Ϫj muÁ‹ Áw¥ghd Ka‰Áfshš,
x‰iw¢ rhsu x¥òjš Kiw _ykhf 42
£l§fëš 9,379 nfho %ghŒ msé‰F
TLjš KjÄLfŸ <®¡f¥g£LŸsd. nkY«,
17,134 nfho %ghŒ kÂ¥Õ£oš VG KjÄ£L¤
£l§fŸ ÏW brŒa¥g£L Ït‰W¡fhd
òçªJz®Î x¥gªj§fŸ éiuéš
ifbaG¤Âl¥gl cŸsd.
2015 M« M©L nk khj« 23 k‰W« 24 M»a
eh£fëš, br‹idæš r®tnjr
KjÄ£lhs®fŸ kheh£il Ϫj muR
el¤jΟsij kh©òäF cW¥Ãd®fŸ
m¿Å®fŸ. midtU¡F« gadë¡f¤j¡f
ts®¢Á, mÂf ntiythŒ¥òfŸ, mid¤J¥
gFÂfëY« rk¢Óuhd ts®¢Á k‰W«
R‰W¢NHš gh¡fhj tifæš ãiy¡f¤j¡f
ts®¢Á ngh‹w bjhiyneh¡F¤ £l
Ïy¡Ffis éiuthd bjhêškakhjš
_ykhf v£ol Ï«khehL têtF¡F«.
� bjhêš òçtj‰fhd NHiy
vëikah¡Ftj‰fhd elto¡ifahf, gšntW
Jiwfëš njit¥gL« mid¤J cçk§fŸ
k‰W« x¥òjšfisÍ« bgw, bjhêš
Kidnth®fŸ é©z¥Ã¥gj‰F VJthd xU
x‰iw¢rhsu KjÄ£lhs® Ïizajs«
(Single Window Investor Portal)
2015-2016 M« M©oš bjhl§f¥gL«. òÂa
bjhêš bjhl§Ftj‰fhd
é©z¥g¥got§fS«, têKiwfS«
vëikah¡f¥gL«. Ïjdhš,
btë¥gil¤j‹ikÍl‹ é©z¥g§fŸ
bjhl®ªJ f©fhâ¡f¥g£L, F¿¥Ã£l
fhytiuaiw¡FŸ mit ԮΠbrŒa¥gLtij
cW brŒa muÁ‹ Ϫj Ka‰Á cjΫ.
� khãy¤Âš rk¢Óuhd bjhêš
ts®¢Áia C¡Fé¡F« neh¡f¤njhL,
kJiu-ö¤J¡Fo bjhêš nk«gh£L tê¤jl¤
£l¤ij¢ brašgL¤j jäœehL bjhêš
f£lik¥ò nk«gh£L thça« x¥òjš
më¤JŸsJ. bj‹ kht£l§fS¡fhd xU
Áw¥ò¢ rYif¤ bjhF¥ò« V‰fdnt
m¿é¡f¥g£LŸsJ. t§»fŸ, fh¥Õ£L
ãWtd§fŸ k‰W« òfœbg‰w jåah® ãÂ
ãWtd§fnshL ÏizªJ jäœehL
f£lik¥ò ã nkyh©ik ãWtd¤ijÍ«
Ϫj thça« mik¡f cŸsJ.
jåahçläUªJ KjÄLfis¤ Âu£o, muR¤
£l§fŸ, muR¤ Jiw-jåah® Jiw
g§fë¥ò¤ £l§fŸ k‰W« Áw¥ò tê¤jl
nk«gh£L¤ £l¤Â‹ Ñœ brašgL¤j¥gL«
20
gâfŸ cŸë£l jåah®Jiw £l§fS¡F«
ϪãWtd« _y« flDjé tH§f¥gL«.
FW, ÁW k‰W« eL¤ju¤ bjhêšfŸ
� FW, ÁW k‰W« eL¤ju¤
bjhêš Jiw, 63.18 Ïy£r« ngU¡F
ntiythŒ¥ò tH§» jäHf¤Â‹
bghUshjhu¤Âš
äf K¡»a¥ g§F t»¡»wJ. Ϥjifa
bjhêš ãWtd§fS¡F mÂfg£r« K¥gJ
Ïy£r« %ghŒ tiu 25 rjÅj KjÄ£L
khåa¤ijÍ«, 3 rjÅj msé‰fhd t£o
khåa¤ijÍ« Ϫj muR tH§» tU»wJ.
jåah® bjhêš FGk§fë‹ f£lik¥ig
nk«gL¤jΫ Ϫj muR cjéaë¤J tU»wJ.
bjhêš KidnthU¡F cfªj Nœãiyia
cUth¡f bgça bjhê‰rhiyfS¡bfd
V‰gL¤j¥glΟs x‰iw¢ rhsu
KjÄ£lhs®fŸ tisjs¥ gFÂia¥ ngh‹nw
ϤJiw¡F Ϥjifa trÂia 2015-2016 M«
M©oš Ϫj muR V‰gL¤J«. 2015-2016
M« M©oš _yjd khåakhf 80 nfho
%ghÍ«, ä‹dh¡» khåakhf 42 nfho %ghÍ«,
t£o khåakhf 12 nfho %ghÍ«, òÂa
bjhê‰ng£ilfS¡fhd f£lik¥ò
ãÂÍjéahf
60 nfho %ghÍ« xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.
� go¤j ÏisP®fis Kjš
jiyKiw bjhêš Kidnth®fshf
cUth¡»l cjé brŒa¡Toa òÂa bjhêš
Kidnth®-bjhêš ãWtd nk«gh£L¤ £l«,
go¤j ÏisP®fëilna, F¿¥ghf,
bg©fëilna bgU« tunt‰ig¥ bg‰WŸsJ.
òÂa bjhêšfS¡fhd khåakhf ÏJtiu
77.17 nfho %ghŒ më¡f¥g£LŸsJ. 2015-
2016 M« M©oš Ϥ£l¤ij¤ bjhl®ªJ
brašgL¤Jtj‰fhf 100 nfho %ghŒ xJ¡ÑL
brŒa¥g£LŸsJ. Ϫj tuÎ-bryΤ
£l¤Âš, ntiyæšyh ÏisP®fS¡F
ntiythŒ¥òfis cUth¡F« £l¤Â‰fhd
khåakhf 15 nfho %ghŒ xJ¡ÑL
brŒa¥g£LŸsJ.
� khãy¤Âš bjhêš Kidnth®
Âwid nk«gL¤J« neh¡f¤njhL, ϪÂa¤
bjhêš T£lik¥ò ngh‹w mik¥òfSl‹
ÏizªJ, bjhêš Kidnth® k‰W« bjhêš
ts®¢Á ika« (Entrepreneurship and
Business Acceleration Centre) x‹iw
bghJ¤ Jiw-jåah® Jiw g§fë¥ò Kiwæš
mik¡f Ϫj muR c¤njÁ¤JŸsJ. Ϫj
tuÎ-bryΤ £l¤Âš Ïj‰fhd Kj‰f£l
ãÂÍjéahf _‹W nfho %ghŒ xJ¡ÑL
brŒa¥g£LŸsJ. òÂa bjhêš bjhl§f¤
njitahd m¿ÎiufŸ (mentorship
counseling) gæ‰Á k‰W« Ïju nritfis
Ϫj ika« tH§F«. 2015-2016 M« M©L
tuÎ-bryΤ £l¤Âš FW, ÁW k‰W«
eL¤ju¤ bjhêš Jiw¡F 365.91 nfho %ghŒ
xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.
Âw‹ nk«ghL
� ntiythŒ¥òfis¤ ju¡Toa
bjhê‰gæ‰Áfis Ïu©L nfho eg®fS¡F
më¤Âl bjhiyneh¡F¤ £l« 2023
c¤njÁ¤JŸsJ. Ïjidbah£o
bjhêšJiwæd®fS¡F«, ÏisP®fS¡F«
21
gadë¡f¡Toa tifæš, khãy¤Âš
Âw‹ä¡f bjhêyhs®fë‹ v©â¡ifia
ca®¤Jtj‰fhf, gšntW Ka‰Áfis Ϫj
muR vL¤J tU»wJ. Ϫj Ka‰Áfë‹
gydhf, 2014-2015 M« M©oš 1.24 Ïy£r«
ÏisP®fŸ gæ‰Á bg‰WŸsd®.
Ï«Ka‰ÁfŸ tU« M©oY« bjhlU«.
Ïj‹_y« Ïu©L Ïy£r« ÏisP®fS¡F
Âw‹ nk«gh£L¥ gæ‰Á më¡f¥gL«. Âw‹
nk«gh£o‹ K¡»a¤Jt¤ij¡ fU¤Âš
bfh©L, 2015-2016 M« M©L tuÎ-bryΤ
£l¤Âš jäœehL Âw‹ nk«gh£L
Ïa¡f¤Â‰fhd ã xJ¡ÑL 100 nfho
%ghæèUªJ 150 nfho %ghahf
ca®¤j¥g£LŸsJ.
jftš bjhêšE£g«
� fâå bk‹bghUŸ,
t‹bghUŸ bjhêšfis nk«gL¤j khãy«
KGtJ« tèikahd jftš bjhl®ò
bjhêšE£g¡ f£lik¥òfis cUth¡»l Ϫj
muR cW bfh©LŸsJ. Ϫj muR vL¤j
gšntW bfhŸif K‹Ka‰Áfëdhš, 2010-
2011 M« M©oš 42,210 nfho %ghahf ÏUªj
jäœeh£o‹ bk‹bghUŸ V‰Wk fârkhf
ts®ªJ 2013-2014 M« M©oš 82,445 nfho
%ghia v£oÍŸsJ. xU§»izªj jftš
bjhêšE£g¡ f£lik¥ò tYthf cŸs
khãy§fëš jäœehL F¿¥Ãl¤j¡f Ïl¤ij¥
bg‰WŸsJ. Ϫj¡ f£lik¥Ãš, jäœehL
khãy bgU«gu¥ò tiyaik¥ò trÂÍ« (Tamil
Nadu State Wide Area Network), khãy
juÎ ikaK« (State Data Centre), ngçl®
jftš Û£ò ikaK« (Disaster Data
Recovery Centre), nkf¡ fâåa
f£lik¥òfS« (Cloud computing)
ml§F«. Ϫj ãÂãiy m¿¡ifæš jftš
bjhêšE£géaš Jiw¡F 82.94 nfho %ghŒ
ã xJ¡f¥g£LŸsJ.
if¤j¿ k‰W« berΤbjhêš
� ntsh© Jiw¡F
mL¤jgoahf ekJ khãy¤Âš mÂfkhd
ntiythŒ¥òfis if¤j¿ k‰W« berΤ
bjhêš më¤J tU»wJ. bgh§fš
ÂUehë‹nghJ éiyæšyh nt£o nriyfis
tH§F« £l¤ij Ϫj muR bjhl®ªJ
brašgL¤Â tU»wJ. ViH vënahç‹
njitfis ãiwÎ brŒtnjhL, if¤j¿
berths®fS¡F«, éir¤j¿
berths®fS¡F« ntiythŒ¥ig Ϥ£l«
më¤J tU»wJ. Ϥ£l¤ij bjhl®ªJ
brašgL¤j 2015-2016 M« M©L tuÎ-
bryΤ £l¤Âš 499.16 nfho %ghŒ xJ¡ÑL
brŒa¥g£LŸsJ. nkY«, if¤j¿¤
Jâfë‹ é‰gidia C¡Fé¥gj‰fhd
jŸSgo khåa¤ £l¤ijÍ« bjhl®ªJ
brašgL¤j 2015-2016 M« M©L tuÎ-
bryΤ £l¤Âš 78.45 nfho %ghŒ xJ¡ÑL
brŒa¥g£LŸsJ.
� guk¡Fo¡F mU»š cŸs
m¢r§Fs« ü‰ghiyia 28.02 nfho %ghŒ
bryéš Û©L« òduik¤J¢ brašgl¢
brŒjJ Ϫj muÁ‹ F¿¥Ãl¤j¡f
rhjidfëš x‹whF«. KGikahf MÂ
Âuhél bjhêyhs®fS¡F k£Lnk
22
gadë¡F« Ϫj Miy 4.3.2015 ehëèUªJ
nrhjid Kiwæš brašgl¤ bjhl§»ÍŸsJ.
nkY«, 147.21 nfho %ghŒ kÂ¥Õ£oš IªJ
T£LwÎ ü‰ghiyfŸ eÅd¥gL¤j¥g£L
tU»‹wd. Ï¥gâfŸ ãiwtilªjÎl‹
Ϫj MiyfŸ jåah® ü‰ghiyfS¡F
Ïizahd ÂwDl‹ brašgL«.
� Âw‹ä¡f ekJ
iféidP®fS¡F gy éUJfis tH§»
Ϫj muR mt®fis C¡Fé¤J tU»wJ.
mt®fsJ c‰g¤Â¥ bghU£fŸ cyfbk§F«
é‰gid brŒa¥gLtij cW brŒtj‰fhf,
jäœehL iféid¥ bghUŸ nk«gh£L
ãWtdK«, nfh-M¥bl¡° ãWtdK«
Ïizatê é‰gidia¤ bjhl§»ÍŸsd.
fh k‰W« »uhk¤ bjhêš thça¤Â‰F«,
r®nthja r§f§fS¡F« tH§f¥gL«
jŸSgo khåa¤Â‰fhf 2015-2016 M«
M©L tuÎ-bryΤ £l¤Âš 17 nfho %ghŒ
xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.
cŸsh£ÁfS¡fhd ãÂ¥ g»®Î
� eh‹fhtJ khãy ãÂ
Miza¤Â‹ gçªJiufë‹go, brhªj tç
tUthæš 10 rjÅj¤ij cŸsh£Á
mik¥òfS¡F khãy muR tH§» tU»wJ.
Ï›thW tH§f¥gL« bjhif M©LnjhW«
ca®¤j¥g£L tU»wJ. el¥gh©oš »uhk¥òw
cŸsh£Á mik¥òfS¡F 4,921.77 nfho
%ghͫ,
ef®¥òu cŸsh£Á mik¥òfS¡F 3,564.04
nfho %ghÍ« g»®ªjë¡f¥gL»wJ. 2015-2016
M« M©L tuÎ-bryΤ £l¤Âš
Ϥbjhif »uhk¥òw cŸsh£Á mik¥òfS¡F
5,422.07 nfho %ghahfΫ, ef®¥òu cŸsh£Á
mik¥òfS¡F 3,926.32 nfho %ghahfΫ
ca®¤j¥g£LŸsJ. nkY«, cŸsh£Á
mik¥òfS¡F k¤Âa muR tH§F«
ãÂÍjéiaÍ« gÂdh‹fhtJ k¤Âa ãÂ
Miza« fârkhd msÎ ca®¤ÂÍŸsJ.
Ïj‹ _y« 2015-2016 M« M©oš 1,737.69
nfho %ghŒ msé‰F«, tU« Iªjh©Lfëš
bkh¤jkhf 17,009.74 nfho %ghŒ mséY«,
ekJ khãy¤Âš cŸs cŸsh£Á
mik¥òfS¡F ãÂÍjé »il¡F«.
Cuf ts®¢Á
� F¡»uhk§fis myFfshf¡
bfh©L ts®¢Á¥ gâfis¤ £lä£L
brašgL¤Jtš Ϫj muR ftd« brY¤Â
tU»wJ. ÏJ xU òJikahd
mQFKiwahF«. 2011 M« M©L nk khj«
Kjš, FoÚ® tH§fš, bjU és¡FfŸ,
kahd§fŸ, »uhk¥òw¢ rhiyfŸ ngh‹wit
bjhl®ghd gâfis jäœehL F¡»uhk§fŸ
nk«gh£L¤ £l¤Â‹ Ñœ Ϫj muR
brašgL¤Â tU»wJ. ÏJtiu 2,930 nfho
%ghŒ bryéš 9,511 »uhk Cuh£Áfis¢
nr®ªj 71,126 F¡»uhk§fëš Ï¤Â£l«
brašgL¤j¥g£LŸsJ. Ïj‹ bjhl®¢Áahf
2015-2016 M« M©oš 750 nfho %ghŒ
bryéš 3,013 »uhk Cuh£Áfis¢ rh®ªj 8,268
F¡»uhk§fëš Ï¤Â£l« brašgL¤j¥gL«.
Ïj‹ gadhf 2015-2016 M« M©o‹
ÏWÂæš, 12,524 »uhk Cuh£Áfis¢ nr®ªj
79,394 F¡»uhk§fëY« Ϥ£l¥ gâfŸ
brašgL¤j¥g£L, mid¤J mo¥gil
23
trÂfS« tH§f¥g£LŸs Áw¥ghd NHiy
Ϥ£l« V‰gL¤J«.
� ekJ muR brašgL¤ÂÍŸs
ghuh£l¤j¡f £l§fSŸ Kjyik¢r®
mt®fë‹ Nçaxë ä‹tr bfh©l gRik
ÅLfŸ £lK« x‹whF«. gRik vçr¡Â
trÂnahL Toa 60,000 ÅLfis
M©LnjhW« mik¤J, »uhk¥òw ViHfë‹
Å£Ltr¤ njitia Ϥ£l« ãiwÎ
brŒ»wJ. ÏJtiu 4,680 nfho %ghŒ
kÂ¥Õ£oyhd gâfS¡F x¥òjš
më¡f¥g£LŸsJ. nkY«, 60,000 ÅLfis
mik¥gj‰fhf, 2015-2016 M« M©L tuÎ-
bryΤ £l¤Âš 1,260 nfho %ghŒ xJ¡ÑL
brŒa¥g£LŸsJ. ÏJk£Lk‹¿, 2014-2015
M« M©oš ϪÂuh Å£Ltr¤ £l¤Â‹
Ñœ, 53,429 ÅLfŸ f£l¥g£L tU»‹wd.
Ïj‰fhd khãy muÁ‹ g§F k‰W« fh‹»ß£
Tiu¡fhd TLjš bryé‰fhf 364.38 nfho
%ghŒ më¡f¥g£LŸsJ. 2015-2016 M«
M©oY« ϪÂuh Å£Ltr¤ £l¤Â‹ Ñœ
ÅLfŸ f£Ltj‰fhf 656.10 nfho %ghŒ
xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.
� »uhk Cuh£Á rhiyfisÍ«,
Cuh£Á x‹¿a rhiyfisÍ«
nk«gL¤Jtj‰F ekJ muR bjhl®ªJ
K‹Dçik më¤J tU»wJ. flªj eh‹F
M©Lfëš Ïªj¢ rhiyfis
nk«gL¤Jtj‰F Ϫj muR 6,982 nfho %ghŒ
bryé£LŸsJ. Ïjid¤ bjhl®ªJ,
2015-2016 M« M©oY« gšntW £l§fë‹
Ñœ cŸs ãÂfis xU§»iz¤J, 1,400 nfho
%ghŒ bryéš 6,000 »nyhÛ£l® ÚsKŸs
Cuf cŸsh£Á mik¥ò¢ rhiyfŸ
nk«gL¤j¥gL«.
� r£lk‹w cW¥Ãd®fŸ
nk«gh£L ãÂæèUªJ 2014-2015 M« M©oš
12,017 gâfŸ nk‰bfhŸs¥g£LŸsd.
2015-2016 M« M©o‰F Ϥ£l¤Â‰F 470
nfho %ghŒ xJ¡f¥g£LŸsJ.
� eh£onyna äf mÂf msthf,
ÏJtiu 25.15 nfho kåj ntiy eh£fis
V‰gL¤Â, 2014-2015 M« M©oY«
kfh¤khfhªÂ njÁa Cuf ntiythŒ¥ò
cW¤ £l¤ij brašgL¤Jtš jäHf«
Kjèl¤ij bjhl®ªJ t»¤J tU»wJ.
el¥gh©oš 5,155.46 nfho %ghŒ bryéyhd
gâfŸ Ϥ£l¤Âš nk‰bfhŸs¥g£LŸsd.
2015-2016 M« M©L tuÎ-bryΤ £l¤Âš
Ϥ£l¥ gâfS¡fhf 5,248 nfho %ghŒ
xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.
� midtU« v®neh¡»ÍŸs
»uhk¥òw¤ öŒik ϪÂah Ïa¡f¤Â‹ Ñœ,
k¤Âa muR fârkhd ãÂÍjé tH§F« vd
e«ò»nwh«. Ϫj muR ‘öŒik »uhk«’
Ïa¡f¤ij V‰fdnt bjhl§»ÍŸsnjhL
»uhk¥òw§fëš Âl¡fêÎ nkyh©ik¥
gâfis¢ brašgL¤j M©L¡F 150 nfho
%ghŒ ãÂia
g»®Î khåa¤ÂèUªJ xJ¡ÑL brŒJŸsJ.
F¥igfis¥ Ãç¤J kWRH‰Á brŒjš ngh‹w
mid¤J Âl¡fêÎ nkyh©ikiaÍ« K¡»a
m«r§fshf¡ bfh©l K‹khÂç öŒik
»uhk§fis cUth¡F« xU xU§»izªj
£l«, nrhjid mo¥gilæš 2,000
24
Cuh£Áfëš 2015-2016 M« M©oš
brašgL¤j¥gL«. nkY«, 2015-2016 M«
M©oš »uhk¥òw¤ öŒik ϪÂah Ïa¡f«
k‰W« njÁa Cuf ntiythŒ¥ò cW¤
£l¤Â‹ Ñœ 15 Ïy£r« Å£L¡ fê¥giwfŸ
mik¡f¥gL«. tU« ãÂah©oš »uhk¥òw¤
Âl¡fêÎ nkyh©ik¥ gâfS¡fhf
200 nfho %ghŒ xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.
ÏJ jéu, »uhk¥òw¤ öŒik ϪÂah
Ïa¡f¤ij brašgL¤Jtj‰fhf 200 nfho
%ghŒ xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.
efuh£Á ã®thf«
� éiuthd efukakhjyhš,
kh¿tU« k¡fŸbjhif gutY¡F V‰g
ef®¥òu¡ f£lik¥ò trÂfis cUth¡FtJ
bgU« rthyhf cŸsJ. Ï¢rthiy rkhë¡f,
flªj eh‹F M©Lfëš br‹id khefu
ts®¢Á¤ £l« k‰W« xU§»izªj ef®¥òu
ts®¢Á¤ £l« M»a £l§fë‹ Ñœ 5,000
nfho %ghŒ xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.
Ϥ£l§fë‹ Ñœ, 1,434.70 nfho %ghŒ
kÂ¥Õ£oyhd 1,084 FoÚ® tH§fš £l§fS«,
862.80 nfho %ghŒ kÂ¥Õ£oyhd 74 ghjhs¢
rh¡fil¤ £l§fS«, 1,929.16 nfho %ghŒ
kÂ¥Õ£oyhd 3,304 »nyh Û£l® ÚsKŸs
rhiy¥ gâfS« nk‰bfhŸs¥g£LŸsd.
2015-2016 M« M©oš br‹id khefu
ts®¢Á¤ £l¤Â‰F 500 nfho %ghÍ«,
xU§»izªj
ef®¥òu ts®¢Á¤ £l¤Â‰F 750 nfho
%ghÍ«, xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsd. TLjyhf
jäœehL ef®¥òu¢ rhiy f£lik¥ò nk«gh£L
ãÂa¤Â‰fhf 2015-2016 M« M©o‰F 420.05
nfho %ghŒ xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.
� ng%uh£Áfë‹ f£lik¥ig
tY¥gL¤j,
234 ng%uh£Áfëš cŸs 272 rhiyfis
nk«gL¤jΫ, 26 ng%uh£Áfëš cŸs 29
ghy§fis mik¡fΫ njitahd gâfŸ,
2014-2015 M« M©oš egh®L t§»
ãÂÍjénahL nk‰bfhŸs¥g£L tU»‹wd.
2015-2016 M« M©L tuÎ-bryΤ £l¤Âš
Ï¥gâfS¡fhf 140.32 nfho %ghŒ xJ¡ÑL
brŒa¥g£LŸsJ.
� mid¤J ef®¥òu¥
gFÂfëY« ghjhs¢ rh¡fil¤ £l§fis¢
brašgL¤j Ϫj muR Áw¥ò K‹Dçik
më¤J tU»wJ. xU khefuh£ÁæY«, 21
efuh£ÁfëY«,
28 ng%uh£ÁfëY« 3,110.98 nfho %ghŒ
bryéš ghjhs¢ rh¡fil¤ £l§fis
brašgL¤j x¥òjš më¡f¥g£LŸsJ.
nkY«, 197.34 nfho %ghŒ bryéš 17
ng%uh£Áfëš fêÎÚ® nkyh©ik¤
£l§fis¢ brašgL¤jΫ, 2,041.61 nfho
%ghŒ bryéš xU khefuh£ÁæY«, 20
efuh£ÁfëY«,
11 ng%uh£ÁfëY« ghjhs¢ rh¡fil¤
£l§fis¢ brašgL¤jΫ elto¡iffŸ
vL¡f¥g£L tU»‹wd.
� jäœeh£oš cŸs 12
khefuh£ÁfisÍ« Âw‹äF efu§fŸ (Smart
Cities) £l¤Âš nr®¥gj‰fhd k¤Âa muÁ‹
x¥òjiy v®neh¡», Ϫj muR 2015-2016 M«
25
M©L tuÎ-bryΤ £l¤Âš, 400 nfho
%ghŒ xJ¡ÑL brŒJŸsJ. nkY«, xU
Ïy£r« k¡fŸbjhif¡F nkš cŸs mid¤J
efu§fëY« f£lik¥ig tY¥gL¤Jtj‰fhf
k¤Âa muR brašgL¤j c¤njÁ¤JŸs njÁa
ef®¥òu ts®¢Á Ïa¡f¤Â‰fhf 2015-2016 M«
M©L tuÎ-bryΤ £l¤Âš 500 nfho
%ghŒ xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ. ghu«gça
efu§fë‹ nk«ghL k‰W« ts®¢Á¤
£l¤Â‹ Ñœ, fhŠÁòu¤ijÍ«,
ntsh§f©âiaÍ« nr®¤JŸsik¡F
v§fsJ e‹¿ia¤ bjçé¤J¡ bfhŸ»nwh«.
ghu«gça efu nkyh©ik¤ £l§fis
bt‰¿fukhf¢ brašgL¤Jtj‰fhf, Ϫj
tuÎ-bryΤ £l¤Âš 46 nfho %ghŒ
xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.
� cyf t§» cjéÍl‹
jäœehL ef®¥òu ts®¢Á¤ £l«-III
bt‰¿fukhf¢ brašgL¤j¥g£lij¤
bjhl®ªJ, 2,212.89 nfho %ghŒ bkh¤j
xJ¡Ñ£oš jäœehL ãiy¡f¤j¡f ef®¥òu
f£lik¥ò¤ £l¤ij brašgL¤j x¥òjš
më¡f¥g£LŸsJ. br‹id khefu¤Â‹ xU
gFÂæš 1,101.43 nfho %ghŒ bryéš
mik¡f¥glΟs bgU« kiHÚ® tofhš
gâÍ« Ϥ£l¤Âš ml§F«. 2015-2016 M«
M©L tuÎ-bryΤ £l¤Âš
Ϥ£l¤Â‰fhf 152 nfho %ghŒ xJ¡ÑL
brŒa¥g£LŸsJ.
� ãÂãiy gyÅdkhf cŸs
ef®¥òu cŸsh£Á mik¥òfëš Âl¡fêÎ
nkyh©ik¤ £l§fis¢ brašgL¤Jtj‰F
M©LnjhW« 100 nfho %ghŒ
ã xJ¡Ñ£Ll‹ Áw¥ò ãÂa« x‹W 2012-2013
M« M©oš V‰gL¤j¥g£lJ. ÏJtiu 143.46
nfho %ghŒ bryéš
93 £l§fŸ nk‰bfhŸs¥g£L gâfŸ elªJ
tU»‹wd. 2015-2016 M« M©L tuÎ-
bryΤ £l¤Âš Ϥjifa nkyh©ik¥
gâfis¢ brašgL¤Jtj‰fhf 133.33 nfho
%ghŒ xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.
� Âwªj btëæš ky« fê¡F«
NHš Ïšyhj khãykhf jäHf¤ij kh‰w
nt©L« v‹w F¿¡nfhis vŒÂL« tifæš,
flªj _‹W M©Lfëš ef®¥òu cŸsh£Á
mik¥òfëš 137.52 nfho %ghŒ bryéš
gâfŸ nk‰bfhŸs¥g£LŸsd.
Ï¡F¿¡nfhis vŒJtš Ϫj muR
nk‰bfh©LtU« Ka‰ÁfS¡F k¤Âa
muÁ‹ öŒik ϪÂah Ïa¡f« cWJizahf
ÏU¡F« vd eh§fŸ e«ò»nwh«. 2015-2016
M« M©L tuÎ-bryΤ £l¤Âš,
ef®¥òu§fëš öŒik ϪÂah Ïa¡f¤ij
brašgL¤Jtj‰fhf 150 nfho %ghŒ xJ¡ÑL
brŒa¥g£LŸsJ.
FoÚ® tH§fš
� mid¤J¥ gFÂfëš tÁ¡F«
k¡fS¡F« nghÂa ghJfh¥ghd FoÚ®
tH§FtJ Ϫj muÁ‹ K¡»a neh¡f§fëš
x‹whF«. 2015-2016 M« M©L tuÎ-
bryΤ £l¤Âš Ïj‰fhf 1,803.30 nfho
%ghŒ bkh¤j xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.
j‰nghJ 7,428.27 nfho %ghŒ kÂ¥Ãyhd 1,604
£l¥ gâfŸ brašgL¤j¥g£L tU»‹wd.
k¤Âa muÁ‹ ãÂÍjéia v®neh¡», njÁa
26
»uhk¥òw¡ FoÚ®¤ £l¤Â‰fhf khãy muÁ‹
g§F c£gl bkh¤jkhf 343 nfho %ghŒ tU«
ãÂah©o‰F xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.
mo¥gil¤ njitfŸ £l« KGikahf khãy
muR ãÂæèUªJ brašgL¤j¥gL«
£lkhF«. 2015-2016 M« M©L tuÎ-
bryΤ £l¤Âš Ϥ£l¤Â‰F 186.35 nfho
%ghŒ xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.
� br‹idæš flšÚiu¡
FoÚuh¡F« £l§fŸ bt‰¿fukhf
brašgLtij¡ fU¤Âšbfh©L, v§fsJ
ÏjabjŒt« òu£Á¤jiyé m«kh mt®fë‹
Óça Áªjidæš c¤j Ïuhkehjòu« kht£l«
FÂiuthŒbkhêæY«, ö¤J¡Fo kht£l«
MyªjiHæY« jyh ehbsh‹W¡F 60
äšèa‹ è£l® Âw‹bfh©l Ïu©L
flšÚiu¡ FoÚuh¡F« £l§fŸ
1,947 nfho %ghŒ kÂ¥Õ£oš brašgL¤j¥gL«.
Ïit 10.25 Ïy£r« k¡fS¡F« Ï¥gFÂæš
cŸs bjhê‰rhiyfS¡F« gadë¡F«.
br‹id khefu¥ gFÂæš mÂfç¤JtU«
FoÚ®¤ njitia ãiwÎ brŒa 1,371.86 nfho
%ghŒ bryéš be«nkèæš ehŸnjhW« 150
äšèa‹ è£l® Âw‹bfh©l flšÚiu¡
FoÚuh¡F« £l¥gâfŸ 2015-2016 M«
M©oš bjhl§F« tifæš elto¡if
vL¡f¥g£L tU»wJ.
ef®¥òu Å£LtrÂ
� jäHf¤Âš ef®¥òu ViHfŸ
midtU¡F« Å£Ltr më¡F«
F¿¡nfhis vŒÂl bgU« KjÄL
njit¥gL»wJ. gšntW £l§fë‹ _y«
»il¡f¥bgW« ã Mjhu§fis¥ ga‹gL¤Â
x›bthU FL«g¤Â‰F« ÅL »il¡f¢
brŒtj‰fhf khãy muR bjhl®ªJ Ka‰Á
vL¤J tU»wJ.
flªj eh‹F M©Lfëš, Fiwªj tUthŒ¥
ÃçédU¡fhd 2,293 FoæU¥òfŸ cŸë£l
10,059 FoæU¥òfis 565.92 nfho %ghŒ
bryéš jäœehL Å£Ltr thça«
mik¤JŸsJ. nkY«, jäœehL Foir¥gFÂ
kh‰W thça« 2,050.72 nfho %ghŒ bryéš
45,473 FoæU¥òfis¡ f£o Ko¤JŸsJ.
� òÂjhf¤ bjhl§f¥g£LŸs
r®jh® g£nlš ef®¥òu Å£Ltr Ïa¡f« khãy
muÁ‹ Ka‰ÁfS¡F fârkhd msé‰F
ãÂÍjé bg‰W¤ jU« vd e«ò»nw‹.
midtU¡F« Å£Ltr më¡F«
Ϥ£l¤Â‹ Ñœ, 2015-2016 M« M©L
tuÎ-bryΤ £l¤Âš 289.16 nfho %ghŒ
xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.
br‹id bk£nuh Ïuæš Â£l«
� Ϫj M©L Kjš br‹id
bk£nuh Ïuæš Â£l« go¥goahf
brašgh£o‰F bfh©Ltu¥gL«. ÏJtiu
fl‹ k‰W« g§F _yjd cjéahf 3,105.82
nfho %ghia khãy muR më¤J j‹Dila
g§fë¥ig KGikahf ãiwnt‰¿ÍŸsJ.
2015-2016 M« M©L tuÎ-bryΤ £l¤Âš
Ï¥gâfis cça neu¤Âš
ãiwnt‰Wtj‰fhf 615.78 nfho %ghŒ
xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ. Ϥ£l¤Â‰F
k¤Âa muR fldhfΫ, g§F _yjd
cjéahfΫ V‰fdnt më¡fnt©oÍŸs
27
1,498.74 nfho %ghŒ ãYit¤ bjhifia
éiuéš tH§F« vd eh§fŸ e«ò»nwh«.
k¡fŸ ešthœÎ
� 2010-2011 M« M©oš
4,395.31 nfho %ghahf ÏUªj k¡fŸ
ešthœÎ¤Jiw¡fhd ãÂbahJ¡Ñ£il,
2015-2016 M« M©L tuÎ-bryΤ £l¤Âš
8,245.41 nfho %ghahf Ϫj muR
ca®¤ÂÍŸsJ. ÏJ khãy muÁ‹ bkh¤j
xJ¡Ñ£oš 4.52 rjÅjkhF«. Ϫj ca®
xJ¡ÑLfshY«, gy K‹ndho Ka‰Áfis
Kid¥òl‹ brašgL¤ÂajhY«, kU¤Jt¡
F¿pLfëš F¿¥Ãl¤j¡f K‹nd‰w«
V‰g£LŸsJ. 2010 M« M©oš 24 Mf
ÏUªj FHªijfŸ Ïw¥ò Åj« 2013-š 21 Mf
FiwªJŸsJ. Ϫj F¿p£oš, bgça
khãy§fSŸ jäœehL Ïu©lh« Ïl¤Âš
cŸsJ F¿¥Ãl¤j¡fJ. Ϥjifa
rhjidfshš flªj _‹W M©Lfëš 489.41
nfho %ghia ekJ khãy« k¤Âa
muÁläUªJ C¡f¤ bjhifahf¥ bg‰WŸsJ.
� Kjyik¢rç‹ éçthd
kU¤Jt¡ fh¥Õ£L¤ £l« mÂf
v©â¡ifæyhd ViH¡ FL«g§fS¡F
gadë¤JŸsJ. ÏJtiu, Ϥ£l¤Â‹ Ñœ
2,110.64 nfho %ghŒ bryéš 10.05 Ïy£r«
nehahëfŸ Á»¢ir bg‰WŸsd®. nkY«,
muR kU¤JtkidfŸ Ϥ£l¤Â‹ Ñœ,
764.20 nfho %ghŒ bg‰W, mj‹ f£lik¥ig
nk«gL¤Jtj‰F¢ bryé£LŸsd.
2015-2016 M« M©L tuÎ-bryΤ £l¤Âš
Ϥ£l¤Â‰fhd fh¥Õ£L¤ bjhif¡F 781
nfho %ghŒ xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ. Ϫj
tuÎ-bryΤ £l¤Âš ViH¡ f®¥Ãâ¥
bg©fS¡F ngUjéahf ÏU¡F« lh¡l®
K¤Jy£Rä bu£o ãidÎ kf¥ngW cjé¤
£l¤Â‰F 668.32 nfho %ghŒ xJ¡ÑL
brŒa¥g£LŸsJ. ÏJngh‹nw, Ϫj tuÎ-
bryΤ £l¤Âš m«kh FHªij ey gçR
bg£lf¤ £l¤Â‰F 50 nfho %ghÍ«, kfë®
Rfhjhu¤ £l¤Â‰F 60.58 nfho %ghÍ«
xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.
� cyf t§» cjéÍl‹
brašgL¤j¥gL« jäœehL Rfhjhu
mik¥òfŸ £l«, kf¥ngW k‰W« FHªijfŸ
ey Á»¢iræ‹ nrit¤ ju¤ij
ca®¤ÂÍŸsJ. Ϥ£l¤Â‹ bjh‰WnehŒ
mšyhj nehŒ¤jL¥ò m«r¤Â‹ Ñœ, Ïu¤j¡
bfhÂ¥ò, r®¡fiu nehŒ, f®¥g¥ig ò‰WnehŒ
k‰W« kh®gf¥ ò‰WnehŒ ngh‹w nehŒfS¡fhf
36.75 Ïy£r« ng® Á»¢ir bg‰WŸsd®.
Ϥ£l¤Â‰F 15.9.2015 tiu fhy Ú£o¥ò
»il¤JŸsJ v‹gij Ϫj nguit¡F¤
bjçé¤J¡ bfhŸ»nw‹. 2015-2016 M«
M©L tuÎ-bryΤ £l¤Âš Ϥ£l¤Â‹
ãiwÎ¥ gâfS¡F 23.52 nfho %ghŒ
xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.
� njÁa Rfhjhu Ïa¡f¤Â‹Ñœ,
Mu«g ãiy (primary care), Ïu©lh« ãiy
(secondary care) kU¤Jt¡ f£lik¥òfŸ
k‰W« jhŒ-nrŒ ey Rfhjhu¥ gâfis
tY¥gL¤j Ϫj muR vL¤j elto¡iffŸ
äFªj ghuh£il¥ bg‰WŸsd. flªj eh‹F
M©Lfëš, Ϫj Rfhjhu Ïa¡f¤Â‹ Ñœ,
265.56 nfho %ghŒ bryéš 172 òÂa Mu«g
28
Rfhjhu ãiya§fŸ mik¡f¥g£LŸsnjhL,
122 Rfhjhu ãiya§fŸ ju«
ca®¤j¥g£LŸsd. Mu«g Rfhjhu« k£Lk‹¿
Ïu©lh« ãiy, _‹wh« ãiy (Tertiary care)
Rfhjhu trÂfis nk«gL¤JtÂY« muR
v¥nghJ« cWÂahf cŸsJ. Ϫj muR
bghW¥ng‰w Ëò, Áw¥ghd kU¤Jt trÂfis
tH§f, kU¤Jt¡ fšÿçfŸ k‰W« kU¤Jt¡
fšÿç kU¤Jtkidfë‹, f£lik¥òfis
nk«gL¤j 734.42 nfho %ghÍ«, cgfuz§fŸ
th§f 360.51 nfho %ghÍ« xJ¡f¥g£L, 3,290
TLjš gâæl§fS« mDk¡f¥g£LŸsd.
mnjngh‹W, kht£l jiyik
kU¤JtkidfëY«, Ïju Ïu©lh« ãiy
kU¤JtkidfëY« 113.51 nfho %ghŒ¡F
TLjš f£lik¥ò trÂfS« 74.40 nfho
%ghŒ¡F jsthl§fS« cgfuz§fS«
th§fΫ mDk¡f¥g£LŸsJ. 2015-2016
M« M©oš
1,342.67 nfho %ghŒ xJ¡Ñ£oš njÁa Rfhjhu
Ïa¡f« bjhl®ªJ brašgL¤j¥gL«.
� br‹idæš cŸs 100 ef®¥òu
Rfhjhu ika§fS« k‰w khefuh£ÁfŸ,
efuh£Áfëš cŸs 243 ika§fS«
tY¥gL¤j¥g£LŸsnjhL, br‹idæš 20
òÂa ef®¥òu Rfhjhu ika§fS«, Ïju
khefuh£ÁfŸ k‰W« efuh£Áfëš 37 òÂa
ika§fS« 107.95 nfho %ghŒ bkh¤j
bryéš mik¡f¥g£L tU»‹wd. Ϫj
Ka‰ÁfŸ ef®¥òu¥ gFÂfëš Rfhjhu¡
f£lik¥òfis tY¥gL¤j bgçJ« cjΫ.
� kU¤JtkidfŸ Âw«gl¢
brašgLtj‰F mt‰¿‹ kåjts nk«ghL
Ï‹¿aikahjjhF«. flªj _‹W
M©Lfëš 5,544 kU¤Jt®fisÍ«, 1,374
Jiz kU¤Jt¥ gâahs®fisÍ« Ϫj muR
ãakd« brŒJŸsJ. muR kU¤Jt¡
fšÿçfëš TLjyhf 610 kU¤Jt¥
go¥ò¡fhd Ïl§fŸ nr®¡f¥g£LŸsd.
� g‹¿¡ fhŒ¢rš, bl§F k‰W«
Ïju bjh‰W nehŒfŸ guthkš Ϫj muR
Âw«gl¡ f£L¥gL¤ÂÍŸsJ. Ïj‰F ãuªju¤
Ô®thf mid¤J kht£l§fëY« nehŒ
f©l¿Í« gçnrhjid trÂfis V‰gL¤Â,
bjh‰WnehŒfis¡ f£L¥gL¤J« nehŒ¡
f©fhâ¥ò mik¥ig Ϫj muR
tY¥gL¤J«. g‹¿¡ fhŒ¢rš ngh‹w
bjh‰WnehŒfis bjhl¡f ãiyænyna
f©l¿ªJ, Ϥjifa nehŒfis¡ f£L¥gL¤j
Ϫj elto¡iffŸ cjΫ.
gŸë¡ fšé
� flªj eh‹F M©Lfëš, 182
òÂa bjhl¡f¥ gŸëfis Jt¡»Í«, 107
bjhl¡f¥ gŸëfis eLãiy¥ gŸëfshf¤
ju« ca®¤ÂÍ«, 810 eLãiy¥ gŸëfis
ca®ãiy¥ gŸëfshf¤ ju« ca®¤ÂÍ«, 401
ca®ãiy¥ gŸëfis nkšãiy¥ gŸëfshf¤
ju« ca®¤ÂÍ«, midtU¡F« jukhd fšé
»il¥gij Ϫj muR cW brŒJŸsJ. 2009
M« M©L fšé cçik¢ r£l¤ij¤
bjhl®ªJ, flªj Ïu©L M©Lfëš
mid¤J jåah® gŸëfë‹ nr®¡ifæY«,
eètilªj k‰W« thŒ¥ò kW¡f¥g£l
Ãçédç‹ FHªijfS¡F 25 rjÅj
Ïl xJ¡ÑL cWÂ brŒa¥g£L 1,36,593
29
FHªijfŸ Ï¥gŸëfëš nr®¡f¥g£LŸsd®.
bjhiyöu¥ gFÂfëY«, gH§Foæd®
gFÂfëY«, ngh¡Ftu¤J trÂfisÍ«,
tê¡fhty® trÂfisÍ« më¤jš k‰W«
Ïl«bga®ªJ thG« bjhêyhs®fë‹
FHªijfS¡fhd Áw¥ò gŸë¢ nr®¡if
ngh‹w òJikahd £l§fŸ _ykhf, fšé
gæyhkš ÏUªj 46,737 FHªijfŸ Û©L«
Kiwahd fšé gæ‰Wé¥Ã‹ Ñœ
bfh©Ltu¥g£LŸsd®.
� gŸë¡ fšéæ‹ ju¤ij
ca®¤Jtj‰F Ϫj muR gy elto¡iffis
vL¤JŸsJ. Ïj‰fhf TLjš MÁça®
gâæl§fŸ njh‰Wé¡f¥g£LŸsd.
Ïjdhš 2010-2011 M« M©oš, Kiwna
bjhl¡fãiy k‰W« ca®ãiyæš 1 : 29 k‰W«
1 : 35 Mf ÏUªj MÁça® khzt® é»j«,
2014-2015 M« M©L Kiwna 1 : 25 k‰W« 1 :
22 vd¡ FiwªJŸsJ. muR k‰W« muR
cjébgW« gŸëfëš gæY« 10, 11 k‰W« 12
M« tF¥ò khzt khzéa®fë‹
Ïilã‰wiy¡ Fiw¥gj‰fhf Áw¥ò cjé¤
bjhif tH§F« £l¤Â‹ Ñœ, 2011-2012 M«
M©oèUªJ ÏJtiu 88.59 Ïy£r« khzt
khzéa®fS¡F 1,429.09 nfho %ghŒ
tH§f¥g£LŸsJ. Ϫj tuÎ-bryΤ
£l¤Âš Ϥ£l¤Â‰fhf 381 nfho %ghŒ
xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.
� fê¥giw trÂfŸ nghJkhd
msÎ Ïšyhj gŸëfŸ 2013-2014-š
fz¡bfL¡f¥g£L Ï¥Ãu¢Áid¡F ãuªju¤
ԮΠfhz Ϫj muR Áw¥ò ftd« brY¤Â
tU»wJ. flªj Ïu©L M©Lfëš
khzt®fS¡F« khzéfS¡F« jå¤
jåahf 11,698 òÂa fê¥giwfŸ 73.52 nfho
%ghŒ bryéš f£l¥g£LŸsd. nkY«,
ga‹gL¤jhkš ÏUªj 10,776 fê¥giwfŸ 41.67
nfho %ghŒ bryéš òduik¡f¥g£LŸsd.
ekJ muÁ‹ Ϥjifa elto¡iffshš muR¥
gŸëfŸ mid¤ÂY« khzt,
khzéa®fS¡F jå¤jå fê¥giw trÂfŸ
100 rjÅj« V‰gL¤j¥g£LŸsd. flªj eh‹F
M©Lfëš 2,688.97 nfho %ghŒ bryéš,
TLjš tF¥giwfŸ, m¿éaš nrhjid¡
Tl§fŸ, FoÚ® trÂ, R‰W¢ Rt®fŸ k‰W«
fê¥giwfŸ ngh‹w K¡»a¡ f£lik¥ò
trÂfis gŸëfëš Ïªj muR
V‰gL¤ÂÍŸsJ. tU« ãÂah©oY«, gšntW
ã Mjhu§fis¥ ga‹gL¤Â, 450.96 nfho
%ghŒ bryéš gŸë¡ f£lik¥ò bjhl®ªJ
tY¥gL¤j¥gL«.
� khzt khzéaç‹ eyid
k£Lnk bjhl®ªJ fU¤Âš bfh©L,
mt®fS¡F éiyæšyh ghl¥ò¤jf§fŸ,
neh£L¥ ò¤jf§fŸ, 4 ÓUil¤ bjhF¥òfŸ,
ò¤jf¥igfŸ, fhyâfŸ, toéaš bg£ofŸ,
tiugl¥ ò¤jf§fŸ, ¡nuah‹fŸ, fy®¥
bg‹ÁšfŸ, f«gë MilfŸ ngh‹wt‰iw
tH§Ftj‰fhf, 2015-2016 M« M©o‰F
1,037.85 nfho %ghŒ xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.
nkY«, 6.62 Ïy£r« khzt khzéaU¡F
éiyæšyh äÂt©ofŸ tH§Ftj‰fhf
219.50 nfho %ghŒ xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.
� Ϫj muR vL¤j gšntW
Ka‰Áfë‹ fhuzkhf, 2011-2012 M«
M©oš 90.28 rjÅjkhf ÏUªj ca®ãiy¡
30
fšé bkh¤j¢ nr®¡if é»j«, 2013-2014 M«
M©oš 91.61 rjÅjkhf ca®ªJŸsJ.
nkšãiy¡ fšé bkh¤j¢ nr®¡if é»jK«,
2013-2014 M« M©oš 75.87 rjÅjkhf
ca®ªJŸsJ. ÏJ njÁa ruhrç msthd 52.21
rjÅj¤ijél fârkhd msÎ mÂfkhF«.
mnjngh‹W, 2010-2011 M« M©il¡
fh£oY« 2014-2015 M« M©oš nkšãiy¡
fšé bkh¤j nr®¡ifæš, MÂÂuhél khzt
khzéa® nr®¡ifæ‹ g§F 21.83
rjÅj¤ÂèUªJ
24.07 rjÅjkhfΫ, gH§Foæd khzt
khzéa® nr®¡ifæ‹ g§F 1.01
rjÅj¤ÂèUªJ 1.03 rjÅjkhfΫ
ca®ªJŸsJ.
� Ϫj muR m¿Kf¥gL¤Âa
òJikahd £l§fë‹ fhuzkhf gŸë¡
fšé ts®¢Áæš ekJ khãy« K‹åiyæš
cŸsJ. 2015-2016 M« M©L tuÎ-bryΤ
£l¤Âš gŸë¡fšé¤ Jiw¡F 20,936.50
nfho %ghŒ xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.
midtU¡F« fšé Ïa¡f¤Â‰F 2,090.09
nfho %ghÍ«, njÁa Ïilãiy¡ fšé
Ïa¡f¤Â‰F 816.19 nfho %ghÍ« xJ¡ÑL
brŒa¥g£LŸsJ. Ϫj Ka‰ÁfŸ mid¤J«
njÁa mséš gŸë¡ fšéæš jäHf¤ij
c¢r ãiy¡F ã¢rakhf¡ bfh©L bršY«
vd eh§fŸ cWÂahf e«ò»nwh«.
ca® fšé
� òÂa, muR bgh¿æaš
fšÿçfisÍ«, muR fiy k‰W« m¿éaš
fšÿçfisÍ« mik¥gj‰fhd Ϫj muÁ‹
Ka‰Áfë‹ gadhf, 2011-2012 M« M©oš
6,13,164 Mf ÏUªj fšÿç Ïl§fŸ, 2014-2015
M« M©L 7,28,413 Mf ca®ªJŸsJ.
ÏJngh‹nw, gytifbjhêšE£g fšé¥
ÃçÎfëš cŸs Ïl§fS« Ïnj fhyf£l¤Âš
1,72,807–èUªJ 2,15,652 Mf ca®ªJŸsd.
Kjš jiyKiw g£ljhç khzt®fS¡F
fšé¡ f£lz¤ij¤ ÂU¥Ã më¡F«
£l¤Â‹ Ñœ, 2014-2015 M« M©oš 2,82,948
khzt®fŸ gadilªJŸsd®. 2015-2016 M«
M©o‰F Ϥ£l¤Â‰F 569.25 nfho %ghŒ
xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ. Ϫj muÁ‹
nk‰T¿a xU§»izªj Ka‰Áfshš,
2010-2011 M« M©oš 6,51,807 Mf ÏUªj
ca®fšéæš khzt® nr®¡if, 2014-2015 M«
M©L 7,66,393 Mf ca®ªJŸsJ.
� 2014-2015 M« M©oš
m©zhkiy¥ gšfiy¡fHf¤Â‰F 153.55
nfho %ghŒ msé‰F¡ fârkhd ãÂÍjé
tH§f¥g£LŸsJ. 2015-2016 M« M©o‰F
Ï¥gšfiy¡fHf¤Â‰F ãÂÍjéahf 110.57
nfho %ghŒ xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.
ÏJngh‹nw, 2015-2016 M« M©o‰F
khãy¤Âš cŸs Ãw gšfiy¡fHf§fS¡F
ãÂÍjéahf
868.40 nfho %ghŒ xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.
2015-2016 M« M©L tuÎ-bryΤ £l¤Âš
ca®fšé¤ Jiw¡F 3,696.82 nfho %ghŒ
xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ. ca®fšé
ts®¢Á¡fhf Ϫj muR vL¤JtU« Ϥjifa
Ka‰ÁfŸ khãy¤ij¢ Áw¥ghd ãiy¡F
Ï£L¢bršY« vd eh§fŸ e«ò»nwh«.
éisah£L k‰W« ÏisP® ey‹
31
� ekJ ÏisP®fë‹ Âwikia
ts®¤J, éisah£L¥ ngh£ofëš mt®fsJ
brašÂwid ca®¤Jtj‰fhf, éisah£L
mu§f§fŸ, ikjhd§fŸ, éisah£L
éLÂfŸ, éisah£L¡ fUéfŸ, jFÂä¡f
gæ‰Áahs®fŸ ngh‹w cyf¤ju¤Âyhd
f£lik¥ò trÂfis V‰gL¤Âl Ϫj muR
KidªJŸsJ. 8.09 nfho %ghŒ bryéš
Kjyik¢rç‹ nfh¥igia V‰gL¤ÂaJ, 4.5
nfho %ghŒ bryéš E§f«gh¡f¤Âš cŸs
tiy¥gªJ mu§f¤Âš cyf¤ ju¤Âyhd òÂa
éisah£L trÂfis mik¤jJ, 14
kht£l§fëš jyh
1.5 nfho %ghŒ bryéš g‹ga‹gh£L
cŸéisah£L mu§f§fis¡ f£oaJ ngh‹w
gšntW Ka‰Áfis Ϫj muR vL¤JŸsJ.
bj‹bfhçahéš Ï‹Áahåš elªj 17 tJ
MÁa éisah£L¥ ngh£ofëY«,
ϧ»yhªÂš »sh°nfhéš eilbg‰w 20 tJ
fhk‹btš¤ ngh£ofëY«, gj¡f§fŸ bg‰w
ekJ khãy¤ij¢ nr®ªj Åu®fS¡F, Kiwna
4.80 nfho %ghŒ k‰W« 2.77 nfho %ghŒ
C¡f¤ bjhifahf tH§f¥g£lJ. 2015-2016
M« M©L tuÎ-bryΤ £l¤Âš
éisah£L k‰W« ÏisP® ey¤ Jiw¡fhf
149.70 nfho %ghŒ xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.
R‰Wyh
� R‰Wyh¥ gaâfis ftU«
tifæš gy ešy £l§fis¢ brašgL¤Â,
khãy¤Â‰F tU« cŸeh£L k‰W« btëeh£L
R‰Wyh¥ gaâfë‹ v©â¡if cau Ϫj
muR têtF¤JŸsJ. 2013 M« M©oš
cŸeh£L R‰Wyh¥ gaâfë‹ tUifæš
njÁa mséš Kjš Ïl¤ij¤ jäHf«
bg‰wnjhL, btëeh£L R‰Wyh¥ gaâfë‹
tUifæš Ïu©lhtJ Ïl¤ijÍ«
bg‰WŸsJ. kU¤Jt k‰W« eythœÎ¢
R‰Wyh¤ JiwæY« K¡»a Ïy¡»lkhf¤
jäHf« ÂfœªJ tU»wJ. R‰Wyh¤ js§fis
öŒikahfΫ, gRikahfΫ guhkç¥gj‰fhd
Ãu¢rhu¤Â‹ _ykhf R‰Wyh¥ gaâfŸ
éU«Ã tUtj‰F cfªj NHš V‰g£LŸsJ.
� MÁa ts®¢Á t§»
cjéÍl‹ brašgL¤j¥g£L tU«
xU§»izªj R‰Wyh¡ f£lik¥ò nk«gh£L¤
£l¤Â‹, Kj‰f£l¥gâfŸ 135 nfho %ghŒ
bryéš nk‰bfhŸs¥g£L tU»‹wd. 2015-
2016 M« M©oš Ï¥gâfS¡fhf 52.90
nfho %ghŒ xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ. 2015-
2016 M« M©L tuÎ-bryΤ £l¤Âš
R‰Wyh¤ Jiw¡F 183.14 nfho %ghŒ xJ¡ÑL
brŒa¥g£LŸsJ.
ϪJ rka mwãiya¤ Jiw
� midtuhY« btFthf
ghuh£l¥gL« m‹djhd¤ £l« j‰nghJ 518
nfhæšfëš brašgL¤j¥g£L tU»wJ.
Ϥ£l¤ij nkY« 206 nfhæšfS¡F
btFéiuéš éçÎgL¤j elto¡if
vL¡f¥g£L tU»wJ. g‹_‹whtJ ãÂ
Miza¤Â‹ ãÂÍjéæ‹ Ñœ, 250 gH«bgU«
nfhæšfis¥ òJ¥Ã¥gj‰F Ϫj muR 90 nfho
%ghŒ tH§»aJ. »uhk¥òw¡ nfhæšfS¡F¤
bjhl®ªJ cjΫ tifæš, 2014-2015 M«
M©oš 1,006 »uhk¡ nfhæšfS¡F«,
MÂÂuhél® k‰W« gH§Foæd® tÁ¡F«
32
gFÂfëš cŸs 1,006 nfhæšfS¡F« 10.06
nfho %ghŒ ãÂÍjé tH§f¥g£LŸsJ.
ÏJk£Lk‹¿, ehŸnjhW« xUfhy ói#
brŒtj‰fhd £l¤Â‹ Ñœ 12,504 nfhæšfŸ
gadilªJŸsd. nfhæšfë‹ bghJey
ãÂiaÍ«, nfhæš nj®fS¡fhd òJ¥Ã¤jš
ãÂiaÍ« ga‹gL¤Â,
606 nfhæšfS«, 123 nfhæš nj®fS«
òJ¥Ã¡f¥g£ld. tU« M©oY«
Ï«Ka‰ÁfŸ mid¤J« bjhlU«.
r_f ey‹
� bg©fŸ, FHªijfŸ,
ÂUe§iffŸ, KÂnah®, Mjut‰nwh® ngh‹w
rKjha¤Âš vëš gh¡f¥gl¡Toa
Ãçédç‹ ãiyia ca®¤j, Ϫj muR
v¥nghJ« Ka‹W bt‰¿ f©LŸsJ. flªj
eh‹F M©Lfëš gšntW ÂUkz cjé¤
£l§fë‹ Ñœ ÏJtiu 5,65,800 ViH¥
bg©fŸ 2,403.08 nfho %ghŒ msé‰F ga‹
bg‰WŸsd®. 2015-2016 M« M©L
tuÎ-bryΤ £l¤Âš Ϥ£l§fS¡fhf
703.16 nfho %ghŒ xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.
Ïš, ÂUkh§fša« brŒtj‰fhd j§f
ehza§fS¡F 204 nfho %ghŒ
bryél¥gL«.
� bg© FHªij ghJfh¥ò¤
£l¤Âš, ÏJtiu 2,20,072 bg© FHªijfŸ
422.67 nfho %ghŒ msé‰F ga‹
bg‰WŸsd®. 2015-2016 M« M©L
tuÎ-bryΤ £l¤Âš Ϥ£l¤Â‰fhf
140.12 nfho %ghŒ xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.
ÏJngh‹nw, 4.03 Ïy£r« tsçs« bg©fŸ
ga‹bgw¤j¡f tifæš »nõhç r¡Â
nah#dh k‰W« tsçs« bg©fŸ £l«
M»at‰¿‰F 84.52 nfho %ghŒ xJ¡ÑL
brŒa¥g£LŸsJ.
� xU§»izªj FHªijfŸ
ts®¢Á¤ £l«, 35.36 Ïy£r« FHªijfŸ
k‰W« jhŒkh®fS¡F C£l¢r¤J, kU¤Jt¢
nritfis tH§» gadë¤J tU»wJ. 2015-
2016 M« M©oš Ϥ£l¤Â‰fhf 1,575.36
nfho %ghŒ xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.
òu£Á¤jiyt® v«.í.M®. r¤JzΤ
£l¤Â‹ Ñœ, 54.63 Ïy£r« gŸë¡
FHªijfS¡F¥ gštif fyit rhj«
(variety meals) tH§f¥g£L tU»wJ. 2015-
2016 M« M©L tuÎ-bryΤ £l¤Âš,
Ϥ£l¤Â‰fhf 1,470.53 nfho %ghŒ xJ¡ÑL
brŒa¥g£LŸsJ.
� flªj eh‹F M©Lfëš
821.33 nfho %ghŒ bryéš khãybk§F«
cŸs m§f‹tho ika§fŸ k‰W« kÂa
czÎ ika§fŸ, òÂa f£ll§fŸ f£l¥g£L«,
eÅd kakh¡f¥g£L«, ä‹ Ïiz¥ò
më¡f¥g£L«, gGJgh®¡f¥g£L«
nk«gL¤j¥g£LŸsd. Ϫj ika§fS¡F
24.17 nfho %ghŒ bryéš ä¡ÁfŸ, rikaš
rhjd§fŸ k‰W« gh¤Âu§fŸ
tH§f¥g£LŸsd. flªj eh‹F M©Lfëš
mid¤J kÂa czÎ ika§fS¡F«, 41,830
m§f‹tho ika§fS¡F« rikaš vçthÍ
Ïiz¥ò tH§f¥g£LŸsJ v‹gij eh§fŸ
k»œ¢ÁÍl‹ bjçé¤J¡ bfhŸ»nwh«.
2015-2016 M« M©oš vŠÁÍŸs 12,609
m§f‹tho ika§fS¡F« rikaš vçthÍ
33
Ïiz¥ò tH§f¥gL«. Ïj‹ _y«
m§f‹tho ika§fŸ mid¤J« rikaš
vçthÍ Ïiz¥ò trÂfis bgW« v‹gij
bjçé¤J¡ bfhŸ»nw‹.
Áw¥ò¤ £l mkyh¡f«
� ekJ bg©fë‹
nk«gh£o‰fhfΫ bghUshjhu ts®¢Áæš
mt®fis C¡f¤njhL g§bfL¡f¢ brŒaΫ,
Ϫj muÁ‹ Kjš _‹wh©L fhy¤Âš,
éiyæšyh ä‹éÁ¿fŸ, ä¡ÁfŸ k‰W«
»iu©l®fŸ bfh©l 95 Ïy£r« bjhF¥òfŸ
tH§f¥g£ld. 2014-2015 k‰W« 2015-2016 M«
M©Lfëš M©LnjhW« 45 Ïy£r«
bjhF¥òfŸ tH§Ftj‰F x¥òjš
më¡f¥g£LŸsJ. 2015-2016 M« M©L
tuÎ-bryΤ £l¤Âš Ϥ£l¤Â‰fhf
2,000 nfho %ghŒ xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.
� ÏisP®fS¡F eÅd
fâå¤ Âwid më¡fΫ, mt®fsJ
ngh£o¤ Âwid nk«gL¤jΫ, khãy¤Âš
cŸs muR k‰W« muR cjébgW« gŸëfŸ
k‰W« fšÿçfëš gæY« khzt
khzéaU¡F éiyæšyh ko¡fâå
tH§F« £l¤ij Ϫj muR brašgL¤Â
tU»wJ. ÏJtiu 21.65 Ïy£r« khzt
khzéa® Ϥ£l¤Â‹ Ñœ gadilªJŸsd®.
2015-2016 M« M©L tuÎ-bryΤ £l¤Âš
Ϫj K‹ndho¤ £l¤Â‰F
1,100 nfho %ghŒ xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.
MÂÂuhél® k‰W« gH§Foæd® ey‹
� MÂÂuhél® k‰W«
gH§Foædç‹ thœ¡if ãiyia ca®¤Â,
mt®fS¡F mÂfhu« më¤Âl Ϫj muR
cWÂó©LŸsJ. MÂÂuhél® Jiz¤
£l« k‰W« gH§Foæd® Jiz¤
£l§fS¡F tiuaiwfë‹go ãÂ
xJ¡ÑLfŸ brŒa¥g£LŸsd. MÂÂuhél®
Jiz¤ £l¤Â‰F 11,274.16 nfho %ghŒ ãÂ
xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ. ÏJ 2015-2016 M«
M©o‹ £l xJ¡Ñ£oš 20.46 rjÅjkhF«.
ÏJngh‹nw, gH§Foæd® Jiz¤ £l¤Â‰F
657.75 nfho %ghŒ xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.
ÏJ £l xJ¡Ñ£oš 1.19 rjÅjkhF«.
� MÂÂuhél® k‰W«
gH§Foæd® ÃçÎfis¢ nr®ªj bg©
FHªijfŸ v£lh« tF¥ò tiu bjhl®ªJ
fšé gæYtj‰F C¡f¤ bjhif tH§F«
£l« 55.11 nfho %ghŒ xJ¡Ñ£oš, 2015-2016
M« M©oY« bjhl®ªJ brašgL¤j¥gL«.
k¤Âa muR jdJ g§fhd 982.31 nfho %ghia
KGikahf më¡fhj NœãiyæY«,
ca®fšé cjé¤ Â£l¤Â‹ Ñœ, Ϫj muR
2014-2015 M« M©oš 669.64 nfho %ghŒ
tH§»aJ. Ϫj Ka‰Áfis¤ bjhl®ªÂl
2015-2016 M« M©L tuÎ-bryΤ £l¤Âš,
gŸë¡fšé k‰W« ca®fšé cjé¤bjhif¤
£l§fS¡F Kiwna 56.37 nfho %ghÍ«,
674.98 nfho %ghÍ« xJ¡ÑL
brŒa¥g£LŸsd.
� j‰nghJ 97,539 khzt
khzéa® j§»¥ gæY« 1,304 MÂÂuhél®
éLÂfS«, 2,782 khzt khzéa®fŸ j§»¥
34
gæY« 42 gH§Foæd® éLÂfS« Ïa§»
tU»‹wd. 2015-2016 M« M©oš khzt
khzéaç‹ cz΢ bryé‰fhf 102.79 nfho
%ghŒ xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ. egh®L
t§»æ‹ flDjénahL MÂÂuhél® k‰W«
gH§Foæd® ey¥ gŸëfëš òÂa
éLÂfis¡ f£lΫ, f£lik¥ò trÂfis
nk«gL¤jΫ Ϫj muR elto¡if vL¤J
tU»wJ. 2014-2015 M« M©L 52.47 nfho
%ghŒ kÂ¥Õ£oyhd gâfS¡F x¥òjš
më¡f¥g£lLŸsJ. 2015-2016 M« M©L
tuÎ-bryΤ £l¤Âš Ï¥gŸëfë‹
f£lik¥ig nk«gL¤jΫ, éLÂfis¥
guhkç¡fΫ 162.91 nfho %ghŒ xJ¡ÑL
brŒa¥g£LŸsJ.
� 2014-2015 M« M©L
jäœehL MÂÂuhél® Å£Ltr k‰W«
nk«gh£L ãWtd¤Â‰F g§F _yjd
cjéahf 20 nfho %ghia Ϫj muR
tH§»aJ. tU« ãÂah©oY« g§F _yjd
cjéahf 20 nfho %ghŒ tH§f¥gL«.
MÂÂuhél®fë‹ bghUshjhu ts®¢Á¡F¤
njitahd gâfS¡F cjél,
k¤Âa muÁ‹ Áw¥ò ãÂÍjéæ‹ Ñœ 130 nfho
%ghŒ ϪãWtd¤Â‰F tU« ãÂah©oš
tH§f¥gL«.
� gH§Foæd® FoæU¥òfëš
mo¥gil trÂfis mik¡fΫ, tUthŒ
<£l¡Toa bjhêšfS¡F ãÂÍjé tH§fΫ,
brašgL¤j¥gL« xU§»izªj gH§Foæd®
nk«gh£L¤ £l«, 50 nfho %ghŒ xJ¡Ñ£oš
2015-2016 M« M©oY« bjhl®ªJ
brašgL¤j¥gL«. gH§Foæd® ciwél¥
gŸëfëš éLÂ trÂfis
nk«gL¤Jtj‰bfd, ÏÂèUªJ
10 nfho %ghŒ jåahf xJ¡ÑL brŒa¥g£L
Ï¥gâfS¡F Áw¥ò K¡»a¤Jt«
më¡f¥gL«.
ÉgL¤j¥g£nlh®, äfΫ
ÉgL¤j¥g£nlh® k‰W« Ó®kuÃd®
ey‹
� flªj eh‹F M©Lfëš,
ÉgL¤j¥g£nlh®, äfΫ ÉgL¤j¥g£nlh®,
Ó®kuÃd® k‰W« ÁWgh‹ikæd khzt
khzéaU¡fhd 77 òÂa éLÂfis
mik¥gj‰F x¥òjš më¡f¥g£LŸsJ.
j‰nghJ 81,164 khzt khzéa®
ga‹bgw¡Toa 1,305 éLÂfŸ brašg£L
tU»‹wd. 2014-2015 M« M©oš 10.36
Ïy£r« khzt khzéa®fŸ fšé
cjé¤bjhif _y« ga‹bg‰WŸsd®. flªj
eh‹F M©Lfëš 216.38 nfho %ghŒ
bryéš, 218 éLÂfS¡F brhªj¡ f£ll«
f£Ltj‰F x¥òjš më¡f¥g£L gâfŸ
eilbg‰W tU»‹wd. 2015-2016 M«
M©oš gšntW fšé cjé¤
£l§fS¡fhf, 250.49 nfho %ghÍ«, éLÂ¥
guhkç¥ò k‰W« cz΢ bryéd§fS¡fhf
82.69 nfho %ghÍ« xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.
fŸs® Óuik¥ò gŸëfS¡fhf 101.59 nfho
%ghÍ« xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.
ÁWgh‹ikæd® ey‹
� gšntW fšé cjé¤
bjhif¤ £l§fis Âw«gl¢
35
brašgL¤Jtj‹ _ykhf ÁWgh‹ikæd
khzt khzéa®fŸ Áw¥ghd gadilªJ
tU»‹wd®. 2015-2016 M« M©L
tuÎ-bryΤ £l¤Âš, Ϥ£l§fS¡fhf
106.51 nfho %ghŒ xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.
2015-2016 M« M©L tuÎ-bryΤ £l¤Âš
ÁWgh‹ikæd® eyD¡fhf 115.80 nfho %ghŒ
xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.
kh‰W¤ ÂwdhëfŸ ey‹
� kh‰W¤ ÂwdhëfS¡F¥
gadë¡f¡Toa tifæš xU§»izªj
kWthœÎ¤ £l§fis Ϫj muR brašgL¤Â
tU»wJ. fL« CdK‰nwh®, kdts®¢Á
F‹¿nah® k‰W« jir¢ ÁijÎ nehahš
gh¡f¥g£LŸnshU¡F tH§f¥gL«
khjhªÂu¥ guhkç¥ò cjé¤ bjhifia 1,500
%ghahf Ϫj muR ca®¤ÂÍŸsJ. Ït®fis
rKjha¤Âš xU§»iz¥gj‰fhf
bghJ¡f£ll§fS¡F¤ jilæ‹¿ br‹W
tUtj‰fhd V‰ghLfŸ, fšé cjé¤bjhif,
go¥gt® cjé¤bjhif, vGJgt®
cjé¤bjhif M»at‰iw Ϫj muR ca®¤Â
tH§» tU»wJ. br‹idæš cŸs
#tA®yhš neU éisah£L mu§»š 12 nfho
%ghŒ bryéš kh‰W¤ ÂwdhëfS¡fhd
xU§»izªj éisah£L tshf« x‹W
mik¡f¥g£L tU»wJ. kh‰W¤
ÂwdhëfS¡fhd ey¤Â£l§fis bjhl®ªJ
brašgL¤Jtj‰fhf, 2015-2016 M« M©L
tuÎ-bryΤ £l¤Âš 364.62 nfho %ghŒ
xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.
bjhêyhs® ey‹
� khãy¤Âš 9 Ïl§fëš 7,000
f£ll¤ bjhêyhs®fŸ j§F« tifæš
j§Fäl§fŸ, f£ll ntiy eilbgW«
Ïl§fS¡nf br‹W Á»¢ir më¥gj‰fhf 50
elkhL« kU¤Jt ika§fŸ, bjhêyhëfë‹
FHªijfS¡F 50 m§f‹tho ika§fŸ
M»at‰iw 124.71 nfho %ghŒ bryéš
mik¤J Ït®fsJ eyåš Ïªj muR
bjhl®ªJ ftd« brY¤Â tU»wJ. khãy«
KGtJ« ÏU¡f¡Toa Ïl«bga®ªj
bjhêyhs®fis¡ fz¡bfL¥gj‰fhd
MŒit nk‰bfhŸs Ϫj muR V‰bfdnt
x¥òjš më¤JŸsJ. Ïj‰fhd gâfŸ
eilbg‰W tU»‹wd.
� gšntW mik¥òrhuh
bjhêyhs® ey thça§fë‹ cW¥Ãd®fS¡F
r_f¥ ghJfh¥ò cjéfŸ tH§f¥g£L
tU»‹wd. 2015-2016 M« M©L tuÎ-
bryΤ £l¤Âš mik¥òrhuh bjhêyhs® ey
thça§fS¡fhd ãÂÍjé¡fhf
70 nfho %ghŒ xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.
bjhêyhs® ey¤ Jiw¡fhf bkh¤j« 139.26
nfho %ghŒ xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.
Ïy§if mfÂfŸ ey‹
� mfÂfŸ Kfh«fëš thG«
Ïy§if¤ jäH®fS¡F mid¤J
ey¤Â£l§fë‹ ga‹fisÍ« éçÎgL¤Â
tH§»Í«, mt®fS¡F tH§f¥gL«
cjé¤bjhifia fârkhf ca®¤ÂÍ«,
mt®fŸ f©âa¤njhL«, kçahijnahL«
thœtj‰F¤ njitahd KG Mjuit Ϫj
muR tH§» tU»wJ. nkY«, Kjyik¢rç‹
36
éçthd kU¤Jt¡ fh¥Õ£L¤ £l¤ij
Kfh«fS¡F btëæš thG« Ïy§if¤
jäH®fS¡F« Ϫj muR éçÎgL¤ÂÍŸsJ.
2015-2016 M« M©L tuÎ-bryΤ £l¤Âš
Ïy§if¤ jäH® eyD¡fhf 108.46 nfho %ghŒ
xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.
muR mYty® k‰W« XŒñÂa® ey‹
� 2012 M« M©L Kjš
brašgL¤j¥gL« muR mYty®fS¡fhd
òÂa fh¥Õ£L¤ £l¤Â‹ Ñœ, 504.81 nfho
%ghŒ mséš 1,26,462 mYty®fŸ
ga‹bg‰WŸsd®. ekJ khãy¤Âš 7 Ïy£r«
XŒñÂa®fS«, FL«g XŒñÂa®fS«
cŸsd®. muR mYty®fS¡fhd fh¥Õ£L¤
£l« ngh‹nw, XŒñÂa®fS¡fhd Áw¥ò¡
fh¥Õ£L¤ £l¤ijÍ« Ϫj muR bjhl§»
brašgL¤Â tU»wJ. ÏJtiu 87.23 nfho
%ghŒ bryéš 29,978 XŒñÂa®fŸ kU¤Jt¢
Á»¢ir bg‰WŸsd®. 2015-2016 M« M©L
tuÎ-bryΤ £l¤Âš XŒñÂa« k‰W«
XŒñÂa¥ gy‹fS¡fhf 18,668 nfho %ghŒ
xJ¡ÑL brŒa¥g£LŸsJ.
37
gFÂ-M
tuÎ-bryΤ £l¤Â‰fhd ã Mjhu§fŸ
� 2015-2016 M« M©L tuÎ-
bryΤ £l¤Âš c¤njÁ¡f¥g£LŸs
bryéd§fis nk‰bfhŸstj‰fhd ãÂ
Mjhu§fŸ F¿¤J j‰nghJ és¡f
éU«ò»nw‹.
� khãy¤Â‹ bkh¤j tUthæš
bgU«gF khãy muÁ‹ brhªj tçtUthna
MF«. tâf tçfŸ, thfd§fŸ Ûjhd
tçfŸ, Ma¤ Ô®it, K¤Âiu¤jhŸ k‰W«
g¤Âu¥gÂÎ M»ad khãy¤Â‹ brhªj tç
tUthæš K¡»akhdit MF«. bjhl®ªJ
Ïu©lhtJ M©lhf brhªj tç tUthŒ
ts®¢Áæ‹ kªjãiy bgU« rthyhf cŸsJ.
eh£o‹ bghUshjhu¢ Nœãiyæš, F¿¥ghf
c‰g¤Â¤ Jiwæš V‰g£LŸs kªj
ãiyædhš tâf tç tNš mÂfkhf
gh¡f¥g£LŸsnj Ïj‰F fhuz« MF«.
2014-2015 M« M©L r®tnjr
f¢rh v©bzæ‹ éiy Fiwªjjhš V‰g£l
bg£nuhèa¥ bghU£fë‹ éiy kh‰w¤jhš
tâf tç tNš v®gh®¤j msit él 1,000
nfho %ghŒ msé‰F FiwªJŸsJ.
Ï¥bghU£fë‹ j‰nghija éiy
mo¥gilæš, 2015-2016 M« M©oš 2,141
nfho %ghŒ msé‰F tâf tç tNš
FiwÍ« vd v®gh®¡f¥gL»wJ. Ï›tsÎ
bgça tç ÏH¥ig¢ rªÂ¤j nghÂY«,
bg£nuhèa¥ bghU£fë‹ Ûjhd kÂ¥ò¡
T£Ltçia Áy khãy§fŸ ca®¤ÂÍŸsJ
nghy, ekJ khãy¤Âš tçia Ϫj muR
ca®¤jéšiy. k‰w Ïd§fëY«, tNèš
nghÂa ts®¢Á Ïšiy. vdnt, 2014-2015 M«
M©oš V‰fdnt Ïy¡»l¥g£l msé‰F
Fiwthfnt khãy¤Â‹ brhªj tç tUthæ‹
bkh¤j ts®¢Á ÏU¡F« vd
v®gh®¡f¥gL»wJ. Ïj‹ mo¥gilæš,
2014-2015 M« M©oš ÂU¤j kÂ¥ÕLfëš
bkh¤j tçtUthŒ tNš Ïy¡F 85,772.71
nfho %ghŒ vd Fiw¡f¥g£LŸsJ.
khãy¤Â‹ tç mšyhj tUthia
ca®¤Jtj‰fhd thŒ¥òfS« äf¡
Fiwthfnt ÏU¥gjhš mj‰nf‰g Ïy¡FfŸ
ã®zæ¡f¥g£LŸsd.
� k¤Âa tçfëš khãy
muRfS¡F¥ g»®ªjë¡f¥gL« g§F«, (Tax
Devolution) k¤Âa muÁläUªJ
»il¡f¥bgW« ãÂÍjéfS«,
(Grants-in-Aid) khãy muÁ‹ tUthæš k‰w
Ïu©L K¡»a ã Mjhu§fshF«.
gÂdh‹fhtJ ã Miza¤Â‹ gçªJiu
mo¥gilæš,
ãÂ¥ g»®éš k¤Âa muR bfh©LtªJŸs
bgU« kh‰w§fŸ F¿¤J V‰fdnt éçthf¤
bjçé¤JŸns‹. k¤Âa muÁ‹ tUthæš
khãy§fS¡F¥ g»®ªjë¡f¥gL« ãÂæ‹
g§F
32 rjÅj¤ÂèUªJ 42 rjÅjkhf
ca®¤j¥g£LŸsnghÂY«, khãy§fS¡F
V‰fdnt k¤Âa murhš £l§fŸ _ykhf
tH§f¥g£L tªj ã cjéfŸ (Grants-in-
aid) bgUksÎ Fiw¡f¥g£LŸsjhš, Ϫj
ãÂ¥g»®Î kh‰w¤jhš khãy§fS¡F TLjš
ã Mjhu§fŸ »il¥gj‰fhd thŒ¥òfŸ
38
vJΫ Ïšiy. eh‹ V‰fdnt F¿¥Ã£lthW
khãy§fS¡FŸ ãÂia¥ g»®ªjë¡F«nghJ
jäHf¤Â‰F¡ »il¡fnt©oa g§F äfΫ
Fiw¡f¥g£LŸsjhš, ekJ khãy« bgU«
gh¥ÉF cŸsh»ÍŸsJ. Ït‰¿‹
éisthf, k¤Âa muÁläUªJ
khãy§fS¡fhd ãÂ¥g»®é‹ msÎ
(vertical devolution) ca®¤j¥g£LŸs
nghÂY«, jäœeh£o‰fhd ãÂ¥g»®Î (Tax
Devolution) k‰W« khåa cjéfë‹
(Grants-in-aid) bkh¤j msÎ, 2014-2015 M«
M©L bgw¥g£l 39,057 nfho %ghiaél,
tU« 2015-2016 M« M©L 37,526 nfho
%ghahf¡ FiwªJŸsJ. k¤Âa muÁ‹
tçtUthæš fâ¡f¥g£LŸs ts®¢ÁiaÍ«
fz¡»š bfhŸS«nghJ Ϫj òÂa ãÂ¥g»®Î
Kiwæš ekJ khãy« c©ikæš bgU« ãÂ
ÏH¥igna rªÂ¡»wJ.
Ϫj kh‰w§fë‹ éisthf tU« IªJ
M©Lfëš jäœehL 35,485 nfho %ghŒ
msé‰F bkh¤j ã ÏH¥ig¢ rªÂ¡f neçL«
vd kÂ¥Ãl¥g£LŸsJ. nkY«, k¤Âa
muÁläUªJ TLjš ã Mjhu§fŸ
»il¡f¥bgwhj NHèš, k¤Âa muR¤
£l§fS¡fhd khãy muÁ‹ g§F¤
bjhifæš TLjš bjhifia khãy muR
V‰W bryél nt©oa NœãiyÍ«
V‰g£LŸsJ. vdnt, Ëj§»a ãiyia
mo¥gilahf¡ bfh©L tiuaW¡f¥g£LŸs
ãÂ¥g»®thš fLikahd ÏH¥ig¢ rªÂ¤JŸs
jäHf« ngh‹w khãy§fS¡F, òÂajhf
mik¡f¥g£LŸs £l Mnyhrid
mik¥ò¡F (NITI Aayog) tH§f¥g£LŸs
20,000 nfho %ghŒ xJ¡Ñ£oèUªJ ãÂ
xJ¡», Ϫj ÏH¥ig XusthtJ <LbrŒa
nt©L« v‹W k¤Âa muir eh§fŸ
nf£L¡bfhŸ»nwh«.
� nk‰T¿a mid¤ijÍ«
fz¡»š bfhŸS«nghJ khãy« jdJ brhªj
gy¤ijna v®fhy¤Âš rh®ªÂU¡f nt©oa
ãiy V‰g£LŸsJ v‹gij¤ bjçé¡f
éU«ò»nw‹. bkh¤j tUthŒ tuÎfëš
2014-2015 M« M©oš 71.06 rjÅjkhf ÏUªj
khãy¤Â‹ brhªj tUthæ‹ g§F, 2015-2016
M« M©L tuÎ-bryΤ £l¤Âš 73.70
rjÅjkhf ca®ªJŸsÂèUªnj Ïij eh«
òçªJ bfhŸsKoÍ«. ã¢Rik ca®ªJŸs
Ϫj ãiyæY«, khãy¤Â‹ brhªj
tçtUthæš Fiwªj ts®¢Ána cŸsnghJ«,
kh©òäF òu£Á¤jiyé m«kh mt®fë‹
têfh£Ljè‹go òÂa tçfŸ vjidÍ«
é¡f nt©lh« vd muR KoÎ brŒJŸsJ.
m¤Jl‹, c‰g¤Â¤ Jiwia C¡Fé¥gj‰fhf
Áy K¡»a tç¢ rYiffis tH§fΫ Ϫj
muR K‹tªJŸsJ. Ïj‹go ËtU«
tçé»j kh‰w§fis ekJ muR brašgL¤J«.
m) gRik vçr¡Â c‰g¤Âahs®fis
C¡Fé¡F« tifæš, cæç
vçbghUŸ (Biomass) _y« (fU«ò
r¡ifia jéu) c‰g¤Â
brŒa¥gL« ä‹rhu¤Â‹ Ûjhd tç
éy¡»¡ bfhŸs¥gL«.
M) jäœeh£oš cŸs c‰g¤Â¤
bjhê‰rhiyfŸ m©il
khãy§fëš cŸs c‰g¤Â
myFfnshL Áw¥ghf¥ ngh£oæl
C¡Fé¡F« tifæš,
39
khãy§fS¡F Ïilnaahd
é‰gidæš jäœehL kÂ¥ò¡
T£L tç r£l« 2006 ÃçÎ 19 (2)
(v)‹ Ñœ bfh©Ltu¥g£l
fh¥òiuæ‹go 11.11.2013 Kjš
é¡f¥g£l 3 rjÅj cŸÇ£L tç
ÂU¥g« (Input Tax Credit
Reversal) ÂU«g¥ bgw¥gL«.
Ï) ‘Á’ gotä‹¿ eilbgW«,
khãy§fS¡F Ïilnaahd
bghUŸ é‰gidfëY« cŸÇ£L
tç tuit (Input Tax Credit)
tâf®fŸ bg‰W¡bfhŸs VJthf,
2006- M« M©L jäœehL
kÂ¥ò¡T£L tç¢ r£l¤Â‹ ÃçÎ
19(5)-‹ ÑœtU« Twhd (c)-MdJ
Ïånkš éy¡»¡ bfhŸs¥gL«.
Ϫj elto¡ifædhš ‘Á’
gotä‹¿ bghU£fë‹ Ûjhd
khãy§fS¡F Ïilnanahd
é‰gidæid nk‰bfhŸS«
tâf®fsJ TLjš Rik
j鮡f¥gL«.
<) Û‹Ão fæWfŸ, Û‹Ão äjitfŸ,
Û‹tiy KW¡F üš, Û‹Ão
és¡FfŸ k‰W« Û‹Ão ÂU¥òif
ngh‹w Û‹Ão¥ò¡F ga‹gL«
Jiz¥bghU£fŸ ÛJ é¡f¥gL«
kÂ¥ò¡T£L tç K‰¿Ykhf
éy¡»¡ bfhŸs¥gL«.
c) mid¤J tifahd bfhR
tiyfS¡F j‰nghJ é¡f¥gL«
5 rjÅj kÂ¥ò¡T£L tç
K‰¿Ykhf éy¡»¡ bfhŸs¥gL«.
C) beŒjY¡F K‹ghf üY¡F
giræLtJ bjhl®ghd (sizing of
yarn) x¥gªj¥gâfS¡F
(works contract) kÂ¥ò¡T£L
tçæèUªJ éy¡F më¡f¥gL«.
v) Vy¡fhŒ ÛJ j‰nghJ é¡f¥g£L
tU« kÂ¥ò¡T£L tç 5
rjÅj¤ÂèUªJ 2 rjÅjkhf
Fiw¡f¥gL«.
V) ä‹nrä¥ò¡fhd fUéfë‹
ga‹gh£il C¡Fé¡F« éjkhf,
mid¤J tifahd xë cäœ
ilnahL és¡FfŸ (LED lamps)
ÛJ j‰nghJ é¡f¥gL«
kÂ¥ò¡T£L tç 14.5
rjÅj¤ÂèUªJ 5 rjÅjkhf
Fiw¡f¥gL«.
I) khãy¤ÂYŸs FW, ÁW k‰W«
eL¤ju¤ bjhêš Jiwædiu
C¡Fé¡fΫ, étrhæfS¡F
e‹ik ga¡fΫ, fh‰wG¤j
fUéfŸ (air compressors), 10
FÂiu¤Âw‹ tiuæyhd nkh£lh®
g«òfŸ k‰W« mt‰¿‹ ghf§fŸ
ÛJ j‰nghJ é¡f¥gL«
kÂ¥ò¡T£L tç, 14.5
rjÅj¤ÂèUªJ 5 rjÅjkhf
Fiw¡f¥gL«.
x) ifngÁfŸ (celluar
telephones/mobile phones) ÛJ
40
j‰nghJ é¡f¥gL« kÂ¥ò¡T£L
tç, 14.5 rjÅj¤ÂèUªJ 5
rjÅjkhf¡ Fiw¡f¥gL«.
nk‰fhQ« tç¢rYiffŸ _ykhf muÁ‰F
M©blh‹W¡F
650 nfho %ghŒ msé‰F tUthŒ ÏH¥ò
V‰gL«.
� nk‰T¿a m¿é¥òfis¡
fU¤Âš bfh©L 2015-2016 M« M©o‰fhd
tUthŒ tuÎ kÂ¥ÕLfis nguitæ‹ K‹
it¡»nw‹. tâf tç tNš 2015-2016 M«
M©o‰F 72,068.40 nfhoahf
kÂ¥Ãl¥gLŸsJ. ÏJngh‹nw, K¤Âiu¤jhŸ
k‰W« g¤Âu¥gÂé‹ _y« »il¡F« tUthŒ
10,385.29 nfho %ghŒ mséY«, Ma¤ Ô®it
_y« »il¡F« tUthŒ 7,296.66 nfho %ghŒ
mséY«, thfd§fŸ Ûjhd tçfŸ _y«
»il¡F« tUthŒ 4,882.53 nfho %ghŒ
mséY« ÏU¡F« vd fâ¡f¥g£LŸsJ.
bghUshjhu ts®¢Á kªjkhf ÏU¥gij¡
fU¤Âš bfh©L, 2014-2015 M« M©L
fâ¡f¥g£LŸs msit él 12.02 rjÅj
mséš k£Lnk tç tUthŒ ts®¢Á
fâ¡f¥g£LŸsjhš, tU« ãÂah©o‰fhd
khãy¤Â‹ brhªj tç tUthŒ 96,083.14 nfho
%ghŒ vd kÂ¥Ãl¥g£LŸsJ. k¤Âa tçfëš
khãy muÁ‹ g§F 21,149.89 nfho %ghŒ
vdΫ, k¤Âa muÁläUªJ bgw¥gL« khåa
cjé 16,376.79 nfho %ghŒ vdΫ
kÂ¥Ãl¥g£LŸsd. Ï›thW 2015-2016 M«
M©o‰fhd bkh¤j tUthŒ tuÎfŸ
1,42,681.33 nfho %ghŒ vd¡
fz¡»l¥g£LŸsJ. TLjš ãÂ
Mjhu§fis¤ Âu£Ltj‰fhf tçfŸ
vt‰iwÍ« ca®¤jhkš, ã®thf¤ Âwid
nk«gL¤ÂÍ«, tç tNš mik¥ig
KL¡»é£L« nk‰T¿a tUthŒ Ïy¡Fis
Ϫj muR v£L«.
ãÂãiy¡ F¿pLfŸ
� kÂ¥Ãl¥g£LŸs tUthŒ
tuthd 1,42,681.33 nfho %ghia x¥ÃL«nghJ,
tUthŒ bryéd§fŸ 1,47,297.35 nfho %ghŒ
vd kÂ¥Ãl¥g£LŸsd. vdnt, 2015-2016 M«
M©o‰fhd tUthŒ¥ g‰wh¡Fiw 4,616.02
nfho %ghahf ÏU¡F«. tç tUthŒ ts®¢Á
Fiwthf cŸsjhY«, khåa§fS¡F«,
r_fey¤ £l§fS¡F« ca® xJ¡ÑLfŸ
më¡f¥g£LŸsjhY« Ϫj tUthŒ¥
g‰wh¡Fiw j鮡f Ïayhj x‹whF«.
2015-2016 M« M©o‰fhd _yjd¢ bryÎ
27,213.17 nfho %ghahf kÂ¥Ãl¥g£LŸsJ.
ãÂ¥ g‰wh¡Fiw msÎ 31,829.19 nfho %ghahf
ÏU¡F« vd fâ¡f¥g£LŸsJ. tU«
ãÂah©o‰F khãy¤Â‰F ãfu¡ fl‹ tu«ò
32,990 nfho %ghŒ v‹w mséš
mDk¡f¥g£LŸs ãiyæY«, tU« M©oš
30,446.68 nfho %ghŒ ãfu¡ fl‹ k£Lnk bgw
c¤njÁ¡f¥g£LŸsJ. Ïjdhš, 2016 M«
M©L kh®¢ ÏWÂæš khãy muÁ‹ bkh¤j
ãYit¡ fl‹ 2,11,483 nfho %ghŒ v‹w
mséš ÏU¡F«. khãy¤Â‹ bkh¤j c‰g¤Â
k¥Ú
ãÂ¥ g‰wh¡Fiw msÎ _‹W rjÅj¤Â‰F«
Fiwthf
ÏU¡f nt©L« vd tiuaW¡f¥g£LŸs
ãiyæš, nk‰T¿a kÂ¥ÕLfë‹ mo¥gilæš
41
Ϫj msÎ 2.89 rjÅjkhf k£Lnk ÏU¡F«.
khãy¤Â‹ bkh¤j c‰g¤Â k¥Ú ãYitæš
cŸs bkh¤j¡ fl‹fë‹ msÎ 25
rjÅj¤Â‰FŸshf ÏU¡f nt©L« v‹w
tiuaiwiaél¡ Fiwthf, mjhtJ Ϫj
msÎ
19.23 rjÅj« msényna ekJ khãy¤Âš
cŸsJ.