พฒนาการทางจตสงคม

บคคลส าคญทไดสรางทฤษฎนคอ อรคสน (ลกศษยของฟรอยด)

สรางทฤษฎตามแนวความคดของฟรอยด แตเนนความส าคญทางดาน

สงคม วฒนธรรม และสงแวดลอมดานจตใจ

(psychological environment) วามบทบาทในการพฒนาบคลกภาพมาก

ความคดตางจากฟรอยด เชน เหนความส าคญของอโก (Ego) มากกวาอด (Id)

และพฒนาการไมไดหยดแควยรน แตจะพฒนาตอไปจนกระทงวาระสดทายของชวตคอวยชรา บคลกภาพของคนมการเปลยนแปลงไปเรอย ๆ ตลอดชวต

และถอวาเปนววฒนาการทจะตองมอปสรรค บคคลอาจมประสบการณทไมพงปรารถนา

และท าใหเปนแผลหรอรอยราวของพฒนาการของบคลกภาพ แตละขนของชวตซงเปนธรรมชาตของคน แตรกษาใหหายไดดวยการบ าบดของตนเอง

อรคสน เรยกทฤษฎของเขาวาเปนทฤษฎจตสงคม

แนวคดพนฐานในการพฒนาทฤษฎ

• มนษยทกคนมความตองการพนฐานอยางเดยวกน การเปลยนแปลงทางจตสงคมของเดกทเกดขนจากการมปฏสมพนธกบผอน จะมแบบแผน การพฒนาเปนเชนเดยวกนในทกสงคม

• พฒนาการจะเปนไปตามล าดบขน (hierachy) • ตลอดชวงชวตของมนษย จะแบงพฒนาการทางจตสงคมออกเปนขน ๆ

ในแตละขนจะมปมขดแยงซงเปนวกฤตการณ (crisis) ทแตละบคคลจะตองประสบ วกฤตขดแยงนจะแตกตางกนไปตามขนของการพฒนา

8 ขนพฒนาการทางจตสงคม • ขนท 1 : ความรสกไววางใจ – ความไมไววางใจ (Trust vs. Mistrust) • ขนท 2 : ความรสกเปนตวของตวเอง – ความอายหรอความเคลอบแคลงสงสย (Autonomy vs. Shame/Doubt) • ขนท 3 : ความคดรเรม – ความรสกผด (Initiative vs. Guilt) • ขนท 4 : ความอตสาหะ พากเพยร – ความรสกดอย (Industry vs. Inferiority) • ขนท 5 : ความมเอกลกษณ – ความสบสนในบทบาท • (Identity vs. Role Confusion) • ขนท 6 : ความรสกผกพน – ความรสกโดดเดยว (Intimacy vs. Isolation) • ขนท 7 : การเปนหลกใหผอน การเปนผให – ความเฉอยชา (Generativity vs. Stagnation) • ขนท 8 : ความรสกสมบรณและสมหวงในชวต – ความรสกสนหวง (Ego Integrity vs. Despair)

ขน วยและอาย ลกษณะส าคญ ทจะพฒนา

ผทมอทธพล ตอพฒนาการ

1.ความไววางใจ –ความไมไววางใจ (Trust vs. Mistrust)

ทารก (0-1 หรอ 2 ป) จะพฒนาความไววางใจผอน ถาไดรบการเลยงดอยางเหมาะสม หรอไมกจะเกดความรสกไมไววางใจ

แม หรอผเลยงด

2.ความรสกเปนตวของตวเอง-ความอายหรอเคลอบแคลงสงสย (Autonomy vs. Shame/Doubt)

วยเดกเลก

(1 หรอ 2-3 ป) จะพฒนาความรสกมอสระ สามารถท าอะไรไดดวยตนเอง หรอไมกจะเกดความรสกอายและเคลอบแคลงสงสย

พอแมและผปกครอง

ขน วยและอาย ลกษณะส าคญ ทจะพฒนา

ผทมอทธพล ตอพฒนาการ

3.ความคดรเรม-ความรสกผด

(Initiative vs. Guilt)

วยเดกตอนตน

(3-6 ป) จะเกดความคดแปลกใหมหรอความคดรเรม หรอไมกจะเกดความรสกผด

บคคลในครอบครวและเพอน

4.ความอตสาหะ พากเพยร-ความรสกดอย (Industry vs. Inferiority)

วยเดกตอนกลาง (6-12 ป)

จะเกดความตองการเรยนรทกษะใหมๆ ดวยความวรยะอตสาหะ หรอไมกจะเกดความรสกดอย ลมเหลวและไรความสามารถ

ครและเพอนๆ ในโรงเรยน

ขน วยและอาย ลกษณะส าคญ ทจะพฒนา

ผทมอทธพล ตอพฒนาการ

5.ความมเอกลกษณ-ความสบสนในบทบาทหนาท

(Identity vs. Role Confusion)

วยรน

(12-18 ป) จะพฒนาภาวะเอกลกษณแหงตนดานอาชพ บทบาททางเพศ การเมอง ศาสนา หรอไมกเกดความรสกสบสนในบทบาทและภาวะความเปนตน

เพอนๆ

6.ความรสกผกพน-ความรสกโดดเดยว (Intimacy vs. Isolation)

วยผใหญตอนตน

(18-35 ป) จะพฒนาความรสกผกพนเพอนสนทหรอครก หรอไมกจะรสกขาดเพอนและโดดเดยว

ครก

เพอนสนท

ขน วยและอาย ลกษณะส าคญ ทจะพฒนา

ผทมอทธพล ตอพฒนาการ

7.การเปนหลกใหผอน การเปนผให-ความเฉอยชา (Generativity vs. Stagnation )

วยผใหญตอนกลาง (35-65 ป)

จะหาแนวทางทจะท าประโยชนแกชนรนหลง (ลก-หลาน) หรอไมกเกดความรสกทอถอยเฉอยชา

ครอบครวอนในสงคม

8.ความรสกสมบรณและสมหวงในชวต-ความรสกสนหวง (Ego Integrity vs. Despair)

วยผใหญตอนปลาย (65 ปขนไป)

จะเกดความรสกสมหวงและรสกวาประสบความส าเรจในชวต หรอไมกจะเกดความรสกสนหวงและไมสมหวงในชวต

มนษยชาต

พฒนาการระยะกอนวยเรยน

ลกษณะส ำคญทจะตองเสรมใหเกดขนกคอ

ความไววางใจ (trust)

ความรสกเปนตวของตวเอง (autonomy)

และความคดรเรม (intiative)

ขนท 1 ความรสกไววางใจ – ความไมไววางใจ แรกเกด – 2 ป

เดกยงชวยตวเองไมได ตองการความชวยเหลอเมอมความตองการ

ผเลยงดจะตองเอาใจใส ควรใหนมเมอถงเวลา ควรปลดเปลองความเดอดรอนความไมสบายของทารกเนองจากการขบถาย

จะตองสนองความตองการของเดกอยางสม าเสมอ เพราะเดกมความหวงวาเมอหวกจะมคนใหนม เวลาผาออมเปยกกจะมคนมาเปลยนผาออมให

อรคสนกลาววา ความไววางใจเปนพนฐานทส าคญของการพฒนาบคลกภาพ เดกทขาดความไววางใจจะกลายเปนคนทชอบกาวราว

ตตวออกจากสงแวดลอม บางกรณถงกบเปนโรคจต(เกบตว) ทเรยกวา childhood schizophrenic

ขนท 2 ความรสกเปนตวของตวเอง – ความอายหรอความเคลอบแคลงสงสย

2-3 ป

เรมรจกควบคมตนเอง (self control)

เรมเดนได พดได ความเจรญเตบโตของรางกายชวยใหเดกมอสระ พงตนเองได

มความอยากรอยากเหน อยากจบตองสงของตาง ๆ เพอตองการส ารวจวาคออะไร

และเกดความเชอมนในตนเอง (self confidency)

เพราะเขาสามารถเรมท าอะไรไดดวยตนเอง

ตองเรมเรยนรพฤตกรรมทสงคมก าหนดขน สงไหนท าได ท าไมได

พอแม/ผเลยงด ตองรกษาความสมดลดวยการอธบาย หลกเลยงการดเดกเวลาทท าไมถกตอง

ในบางครงตองปลอยใหเดกมความอาย (shame) และสงสยตวเองวาท าไมถก (doubt) เพราะเปนสวนหนงของการพฒนา

เพราะควรจะตองมความละอายใจ ไมกลาท าในสงทสงคมไมยอมรบ พอแมควรเนนในการใหโอกาสเดกไดพงตนเอง

มความเปนอสระ ท าอะไรดวยตวเอง

มากกวาการมความรสกละอายและสงสยในตวเอง

ขนท 3 ความคดรเรม – ความรสกผด 3-5 ป

เดกมควำมคดรเรมอยำกจะท ำอะไรดวยตนเองตำมจนตนำกำร

กำรเลนส ำคญมำก

เพรำะเดกจะไดทดลองท ำสงตำง ๆ

ควำมสนกเกดจำกกำรสมมตของตำง ๆ เปนของจรง

เดกพยำยำมทจะเปนอสระ พงตนเอง

อยำกทดสอบควำมสำมำรถของตนเองในงำนบำงอยำงทเหนผใหญท ำ

เปนวยทเดกจะเลยนแบบผใหญ

ทงดำนกำรพดและกำรกระท ำ

เดกระยะนเรมแสดงความรบผดชอบ ตองการความมนใจจากผใหญ

วาความคดรเรมของเขา เปนสงทด เปนทยอมรบ ควรยอมใหเดกท าในสงแปลกใหม ใหการแนะน าแตไมตองชวยเหลอ

หากไมใหการยอมรบหรอท าแลวถกต าหนหรอถกท าโทษ เดกกจะเกดความรสกผด (guilt)

ระดบประถมศกษา

ขนท 4 ความอตสาหะ พากเพยร- ความรสกดอย 6-12 ป

วกฤตของความขดแยงกคอ

ความอตสาหะพากเพยร กบความรสกดอย เมอเดกเขาเรยนในระดบประถมศกษา เดกจะเรมเหนความสมพนธระหวาง ความอตสาหะพากเพยรท างาน กบความสขทเกดขนกบตนเอง หรอจากความส าเรจทไดรบ

ในสงคมยคใหมเพอนจะมควำมส ำคญตอเดกมำกขน

ควำมสำมำรถของเดกจะพฒนำขน

ทงทำงวชำกำร

และกำรท ำกจกรรมกบกลม

ควำมส ำเรจสงผลใหเดกเกดควำมรสกวำมควำมสำมำรถ

จะทมเทก ำลงกำยและใจท ำกจกรรมทงหลำยดวยควำมมำนะพยำยำม

ตรงกนขำม ถำหำกเดกท ำกจกรรมทงหลำยไมได

หรอไมไดรบกำรยอมรบ

เขำจะเกดความรสกดอยหรอต าตอย

ระดบมธยมศกษา

ความมเอกลกษณ – ความสบสนในบทบาท (ขนท 5)

12-18 ป

ระดบมธยมศกษา เดกอยในชวงวยรน

จะพยายามคนหาตนเองเพอเหนภาพตนเอง และก าหนดแนวชวตของตนเอง การคนหาตนเอง อรคสนเรยกวา

การแสวงหาเอกลกษณแหงตน (identity)

นนกคอ การพยายามตอบค าถามวา “ฉนคอใคร”

(ฉนตองการอะไร มความสามารถดานใด เพยงใด มความเชอหรอยดมนในสงใด อยางไร

หรอจะด าเนนชวตตนเองตอไปอยางไร หรอจะเลอกอาชพอะไร) อรคสนเชอวา

ความชาเรวของการพฒนาเอกลกษณแหงตน ขนอยกบพฒนาการในขนตนวา

ไดผานวกฤตความขดแยงมาดวยดหรอไม ถาผานมาดวยด จะชวยใหคนพบและเหนภาพตวเองไดเรว

และสามารถก าหนดแนวชวตตนได ในทางตรงขามถาไมด

กจะเกดความสบสนในบทบาทตนเอง (role confusion)

4 กลมของวฒภาวะเอกลกษณ

1. ภาวะเอกลกษณสบสน (identity diffusion)

เดกยงสรปไมไดวาจะเปนอะไร ประกอบอาชพใด หรอบทบาทใดทควรจะเปน ยงไมมทศทางแนนอน ไมสนใจแสวงหาความเปนไปของตนเองในอนาคต

จะมความคดในลกษณะทวา “ชวตขางหนาจะเปนอยางไรกเปนไป ปลอยไปตามน า

ไมอยากคดถงอนาคต”

2. ภาวะทอยระหวางการเลอกเอกลกษณ (moratorium)

ภาวะนคลายกบภาวะเอกลกษณสบสนตรงทวา ยงไมสามารถคนพบตนเอง

ก าลงพจารณาเลอก/ยงไมก าหนดเอกลกษณอยางใดอยางหนง แตแตกตางกน ตรงทภาวะเอกลกษณสบสน

ยงไมมความคดทจะเลอก และยงไมมทางเลอก แตภาวะการเลอกเอกลกษณมตวเลอกของเอกลกษณแลว

แตยงไมตดสนใจ ยงลงเลทจะผกมดตวเองกบอาชพใดอาชพหนง

หรอด าเนนชวตในแนวใดแนวหนง

3. ภาวะทเลอกเอกลกษณตามแบบบคคลทมความส าคญ (foreclosure)

เปนสถานการณทวยรนยงไมไดศกษา หรอพจารณาเอกลกษณทงหลาย

แตไดตดสนใจผกมดตวเองกบเปาหมาย

คานยม และวถชวตอยางใดอยางหนง

โดยยดตามแบบอยางของบคคลใดบคคลหนงเปนหลก เชน คดวาจะยดวถชวตคลายพอแม

หรอเลอกอาชพเดยวกบพอ เปนตน

4. ภาวะเอกลกษณสมฤทธ

(identity achievement)

เปนภาวะทวยรนไดคนพบ ตดสนใจเลอกวถชวตของตวเอง

หลงจากไดคดพจารณาทางเลอกทงหลายอยางดแลว

มขอสงเกตวา นกเรยนในระดบมธยมศกษาจ านวนไมมากนก

ทบรรลภาวะเอกลกษณสมฤทธ จ านวนหนงเลอกเอกลกษณโดยไมไดตดสนใจอยางรอบคอบ ดจากการเลอกสาขาวชา หรอคณะทสอบเขามหาวทยาลย

เดกสวนหนงเลอกตามอาชพเดมของผปกครอง หรอเลอกตามบคคลทเดกนยมและศรทธา

อกจ านวนหนงยงตดสนใจไมไดวาจะเลอกเรยนอะไร บางกเลอกตามเพอน ตามทผปกครองตองการ

เนองจากอยในระหวางการตดสนใจ

หรอไมกยงสบสนในภาพลกษณของตนเอง

พฒนาการในระยะหลงวยเรยน

ขนท 6 ความรสกผกพน-ความรสกโดดเดยว 18-35 ป วยผใหญตอนตน

เปนเรองของความผกพนกบผอนอยางลกซง ปมขดแยงทเกดขนกคอ ความรสกผกพนตรงขามกบความโดดเดยว

จากการทไดมใครคนหนงทเปนคคด รบฟงปญหาซงกนและกน และเขาใจกนและกน

ผทบรรลเอกลกษณสมฤทธไดดวยด กจะสามารถพฒนาความรสกผกพนนไดดวยด

ตรงกนขาม ผทไมสามารถหาเอกลกษณของตนเองได จะมแนวโนมทกลวการมสวนรวมกบผอน ซงจะพฒนาเปนความรสกโดดเดยวตอไป

เมอยางเขาสวยผใหญตอนกลาง (35-65 ป)

จะเกดควำมรสกอยากดแลผอน

เชน อยากอบรมเลยงด ปลกฝงใหลกหลำนเปนพลเมองด

อยากท าคณประโยชนแกเยำวชนรนหลงตอไป (generativity) แตตองมพฒนำกำรขนพนฐำนกอนหนำมำแลวอยำงด

มเชนนนจะเกดควำมรสกทอถอย เฉอยชา (stagnation)

ถำหำกบคคลผำนพฒนำกำรทำงจตสงคมทง 7 ขนขำงตนมำดวยด กจะเกดความรสกสมบรณและสมหวงในชวต

จะยอมรบตนเองอยางเตมเปยม (ego integrity)

ในทำงตรงขำม

ถำไมเหมำะสม กจะเกดควำมรสกสนหวงในชวต (despair)

วกฤตขดแยงนจะเกดขน

ในระยะวยผใหญตอนปลำย (65 ปขนไป) ซงเปนขนสดทำยของพฒนำกำรทำงจตสงคม

แนวทางการสรางเสรมความคดรเรมส าหรบเดกอนบาล

• สงเสรมใหเดกคดหาทางเลอกและใหโอกาสเดกท าในวธการทเดกเลอก

• ตวอยาง – เปดโอกาสใหเดกเลอกท ากจกรรมทเขาชอบในชวโมงอสระ – หลกเลยงการขดขวางหรอรบกวนเดกในขณะทเขาก าลงท ากจกรรมบางอยาง

– เมอเดกเสนอวาอยากท ากจกรรมอะไร จงใหความสนใจขอเสนอนน และใหเดกท ากจกรรมทเขาเสนอ

• เตรยมและเสนอกจกรรมทแนใจวาเดกสามารถท าได

• ตวอยาง – เมอเสนอกจกรรมหรอเกมใหม ๆ ทเขาไมเคยท ามากอน จงสอนใหเดกท าเปนขนตอน ใหเขาใจงาย ๆ

–ถาเดกในกลมมความสามารถแตกตางกน จงหลกเลยงการแขงขน

• สงเสรมการเลนบทบาทสมมต โดยใหเดกมโอกาสแสดงหลายบทบาท

• ตวอยาง – เลานทานพรอมกบมอปกรณประกอบ สงเสรมใหเดกไดแสดงบทบาทตามบทนทานพรอมกบใหเดกแสดงเพมเตมนอกบท หรอใหเดกแสดงทาทาง หรอลกษณะตาง ๆ ของตวละครตามจนตนาการของเดก

–ใหเดกเลนบทบาทของตวละครตาง ๆ ตามทเขาชอบและใหเปลยนบทบาทเปนตวละครอน ๆ เชน เปนคร แลวเปลยนเปนแม พอ นกเรยน เปนตน

• จงอดทนตออบตเหตทอาจเกดจากการท ากจกรรมของเดก และใหก าลงใจในความพยายามของเดก

• ตวอยาง – ในการท ากจกรรมบางอยาง เชน เทน าจากภาชนะใบหนงสภาชนะอกใบหนง น าอาจจะหกสกปรกเลอะเทอะ เราตองอดทนตอสงทเกดขน ไมควรต าหนเดก ทางทดควรหาวธปองกนโดยการเตรยมอปกรณทงายตอการเทน า เชน เหยอกน า เพอไมใหน าหกหรอลนออกมางาย ๆ

– เมอเดกท ากจกรรมตามทก าหนด แมผลทปรากฏจะไมเปนไปตามทคาดไว หรอไมเปนทนาพอใจ กควรแสดงการยอมรบในความพยายามของเดก

แนวทางการสรางเสรมความอตสาหะพากเพยร ส าหรบเดกประถมศกษา

• สงเสรมใหเดกก าหนดเปาหมายทไมไกลความจรง และใหโอกาสเดก

ท างานเพอบรรลเปาหมายนน

• ตวอยาง – ในระยะแรก ๆ ควรมอบหมายงานทใชเวลาท าสน ๆ แลวคอยใหงานทใชเวลาท ายาวขน ดแลการท างานของเดก และคอยตรวจสอบความกาวหนาของเดก

– สอนใหเดกก าหนดเปาหมายในการท างานอยางมเหตผล แลวใหเดกบนทกความกาวหนาของตนจากการท างาน เพอใหบรรลเปาหมายทก าหนด

• ใหเดกมโอกาสท างานอยางอสระ และมความรบผดชอบ

• ตวอยาง – ใหโอกาสเดกท างานตามล าพง แมวาเขาจะท างานผดพลาดกตาม

– มอบหมายหนาทรบผดชอบใหเดกท า เชน รดน าตนไม ดแล และเกบรกษาหองเรยน ท าความสะอาดชนเรยน ดแลแผนปายหนาชนเรยน ฯลฯ

• ใหการเสรมแรงแกเดกทกคนอยางทวถง

• ตวอยาง – ควรมแบบบนทกความกาวหนาของเดกแตละคนในการท ากจกรรม หรอเรยนในรายวชาตาง ๆ แลวเสนอภาพความกาวหนาในรปแผนภม หรอกราฟ เพอใหเดกประเมนความกาวหนาของตนเอง

– ควรใหรางวลหรอชมเชยแกเดกทมผลงานกาวหนามากทสด หรอขยนหมนเพยรมากทสดในรอบเดอน หรอในภาคเรยนหนง ๆ

แนวทางในการสงเสรมใหเดกในระดบมธยมศกษา พฒนาเอกลกษณแหงตน

• เสนอตวแบบ (Model) เพอใหเดกพจารณาทางเลอกในบทบาท และ

แนวทางอาชพ

• ตวอยาง – ชใหเดกเหนตวแบบจากหลายๆ แหลง และหลายๆ แบบ เชน จากละครในวรรณคด จากบคคลในประวตศาสตร ผน าชนกลมนอย หรอบคคลทมชอเสยงในปจจบน

– เชญวทยากรหลาย ๆ สาขาวชาชพมาบรรยายเกยวกบวธการและเหตผลทเขาสอาชพนน

• ใหขอมลเกยวกบลกษณะของงานอาชพทเหมาะสมกบเดก

• ตวอยาง – จดนทรรศการเกยวกบโลกของงาน เพอใหรายละเอยดในเรองคณสมบตพนฐานของผทจะเขาสโลกของแตละอาชพ เชน ความสามารถ บคลกภาพ ฯลฯ รวมทงลกษณะงาน ความกาวหนา และแหลงของงาน

– จดอภปรายเกยวกบบคลกภาพและความสามารถทเหมาะสมกบแตละอาชพ โดยเชญวทยากรจากหลาย ๆ อาชพ

• จงอดทนตอพฤตกรรมประเภททวยรนนยมชมชอบสงใดสงหนงแบบบาคลง

• ตวอยาง – ใหเดกมอสระพอสมควรเกยวกบการทเขาจะนยมชมชอบบคคล สงของ หรอ แฟชน เชน การนยมชมชอบนกดนตร นกรอง ดารา การแตงกาย หรอทรงผม โดยทการนยมชมชอบนนไมกอใหเกดความเดอดรอน และเปนอปสรรคตอการเรยน

– จดอภปราย หรอปาฐกถาเกยวกบเรองทเดกนยมชมชอบโดยวทยากรจากภายนอก

• ใหขอมลยอนกลบทเปนจรงแกเดก เพอใหเขาเหนภาพของตวเขาเอง

• ตวอยาง – ใหเดกทราบค าตอบหรอผลงานของตนเอง แลวเปรยบเทยบกบผลงานของเดกอน ๆ ทมความสมบรณหรอเปนตวอยางทด เพอใหเดกประเมนตนเอง

– ใหเดกจบคกบเพอนสนททสด แลวใหเพอนแตละคอธบายและวจารณลกษณะนสยและพฤตกรรมซงกนและกน